*5!

Vt
K
■

^ i

MX
R»
 >mfiM.
[Mi&A&&0.^

a¥M

':,{§«*''»

WWT/

^fc/V
jAAAi^^iaaAa

'A^Vr

a,aMM'

mmm
' "*■■ ■* * ' ' ' -> ** *
rV " \fW^

SwS5) ___^_----------i
 ^j?*^jMH3 WvW ." vfc.^.'^

-■» i .. V W^ vt) *'

Vy^-y** .
.w^vXv.i

V7^'V* ^iiliv^W
;*»W\*W

w,^yyyyv; ^v v^'
uyw,u.\Juvi ^ifeiM
' v » v >• >»/ ^
MSMvHvXvVyy>>Vv

ftr /vS^fe^

vV,v
'"'"iT^ *" mMmJti ^avVW

"jUgV
vfcS-Fi
uVvw*)
ntwwiyivwj vvvVjy;
*mxw.ti>**?*&

• ./■., ju ,V\ ;.

gjyyyym

»v.rv
(KwJuWw *.* "'■■ b»W* «•

^Wti&dty
ywvuvyw
V' ¥ V^ W%
*v-vV-.*Vv^vV
3

V. Z,
 API2T0TEAH2.

\RISTOTELES.
±
iarisiis— KMxnKRAM fibmij. hinoi fratrks . via jac.or . 5B.
 APirrOTEAHZ.
ARISTOTELIS
OPERA OMNIA.
GR^ECE ET LATINE
CUM INDICE NOMINUM ET RERUM
ABSOLUTIS8IMO.

VOLUMEN SECUNDUM
CONTIHEHS ETHICA, NATURALEM AUSCULTATIONEM , DE COELO .
DE GENERAtflCHCE ET METAPHYSICA.

PARISIIS,
EDITORE AMBROSIO FIRMIN DIDOT,
lVBTlTUTI FRANCIjE TYIOGRAPHO.

M DCCC 1..
 rJTti PRtEFATIO.

In hoc volumine comprehensorum operum non exslabant translatinnes lalinar

recenliores, neque adeo veterum ulla nostri aut superioris saeculi studiis casli-
gata, si Lambinianam Nicomacheorum excipias aZellio « passim (inquit)emen-
datam ». Hinc quantum laboris partum sit nobis, facile intelligitur. Quanquam
enim translationum illarum nonnullae ab hominibus acutis et aristoteliese pbilo-
sopbiae innutritis confectae sunt, qui multis in locis velut divinatoria quadani u
mentem Magistri perspexerunt, (inter omnes autem eminet admirabilis virBes-
sarion , Metaphysicorum interpres :) plures tamen erroribus et vitiis omnigenis
laborant. Nos sedulo latina nostra graecis aptare studuimus, praeter locos valde
dubios aut corruptos,in quibus veterum interpretum vcrba consulto retinui-
mus. Hoc saepius quam alibi factum est in Eudejiiis Moralibus.
Corruplissimi hujus operis, quod ja n Lascaris Travo SuceupeTov dixit ( v. Iriart.
Codd.Matrit. p. 228), perpauci codicesexstant; duos magno fructu adbibuit Bek-
kerus; post quem Spengelius et BoNiTziuspermultislocislucemetintegritatem at-
tulerunt, ille in Commentariis Academict Monacensis , a. 1841, vol. 111, a, p. 4^7
seqq., hic in Ohservationibus criticis Berolini editis a. 1 844- Quorum virorum
doctrina et sagacitate factum est ut non pauca spissis olim tenebris obrula in
nostra primum editione legi et intelligi possint. Sed supersunt etiamnum ob-
scura et depravata multa in hoc egregio peripaleticarum quaestionum monu-
inento. Quare vel tenuissimam hanc observalionum symbolam afTerre non
erubui, obolum quidem ubi talentum exigitur, laetus si ditiores invitavero ul
drachmas suas atque minas afferant.

Eudemiorum lib. I cap. 5, I. 45 scrib. xal '6
XaGwv dv Tt;, quomodo ap. Duval. editum video.
— Cap. 8, 1. 45 perperam edebatur ou to dfaObv
eTvat pro tou. Turbata quaedam in fine libri, cujus
postrema quinque vocabula ignorat cod. Matrit.
— Lib. II cap. 1, § aa, I. 14 scrib. videtur xat
Kopioxoc Sti tiov etc, pro o, et 1. 16 auTtov (vel
otu-»Iv, ut Marc. correctus) pro autrjc;. — Cap. 3,
§ 7 : fojjtitoor,; Ss 5 (jtrjOau.oOev (irXeovexTtxb?) dXX'
oXfyayoOev. Etsimiliter lib. III, c. 7, § 7,1. 18:
6 (Jtlv (a-fpotxo;) ouOiv yeXoiovdXXi jfaXeTtto; Ttpoo--
feTat , d Sl TtdvTa euyepw; xal f,o°sw<;. Utrobique
exspectes r,, ut praecedit u.r,0ev r) <5Xifa xat /aXe-
ARISTOTELfS. 11.
Ttwt; TtpooteaOai. Scribendum videtur dXX' ei ve, in
altero loco fortasse dXX' r) /_aX. — §17, I. 38
scrib. av 7tw<;Xa.ui6. — Cap. 4, 1. 4 nimis ambigue
dictum quoddi.stinctiusefferri debebatai uiv yap
Suvdu.ett; xat at ?;ei? Ttljv TfaOr,ii.dTwv. Veruin erat
dicere at ouvdu,et<; xat at £;et<; [atriai] twv TtaOr.tjid-
Toiv, quorum naturaex innatis facultatibuset lia-
bitibus pendet. Ibidem 1. 10 scrib. rtept xauTa
l<rziv 7\ [XuTtr, xai f,] JEjoovrj. — Cap. 8, § 19, 1. a5
corruptum voc. Sst notarunt Casaub. et Bonitzius
p. 4'- Scribi potest orjXov 6rt, cujus coinpendiuin
in antiquis libris quam simile sit voci oeT (dipli-
thongo item compendiose srripio) cerni potcst
 1'K.KFATIO.
in llasiii tabula palseogr. I, lin. i5, 4- — § 20,
I. 3o fort. Tva uf, XdOr, <j/r,Xa;ptov, ne inscinm at-
trectaret. — In fine capitis 1. 54 conjectura ad-
scripta est in cotl. Vat., o>; pia TcpaTTovTe;, dXX'
[ou/ 1 exovte;, [Xdyoi oEtoi tlrnv], (jua non opus :
sigiiificaturenim.ni fallor: « nam cjui vel maxime
reprimunt to ixouo-tov et |l(a coactique agere sibi
videntur, revera tamen Ixovte; agunt. » Conf.
§ 17 et 18. — Cap. 9, 1. 6 : evtoTe yip oTSe uev 6'ti
Ttatr^p, dXX' oG/ fva dTtoxTeivT) , dXX'?vs ao'>o-r,, oiaTcep
at HsXtdoe; fJTOt w; 5ti uev Tcdua, dXX' io; ipfX-
ipov ?, oTvov to 8' rjv xtovetov. In loco desperato
cogitavi de r\ ei8u>; eicEUTce Tcdua. — Caj). 10,
§ i3, I. 35 : Si/tj YtvoueVr,; tt|; auapTta; { r, yapXo-
•/■tsduEvoi auapTavouev, r\ xaTa tt,v aio-0r,trtv buto
JpoivTE;). lmo dXXoSpoivTE;, aliudquam quodopor-
tebat. Magis mirum est quod sequitur 1. 38 : Iv ttj
fpauuaTix5j xaTa ttjv atuOr.otv xat Ttpac/v, Tcepi rj; av
oxoTctoaiv, et; aTteipovf)£ouo-iv.SententiaetinNico-
maclieis et iu Magnis Moralibus exposita poscit et;
dxpiG5i Ttetpav f]!;ouo-iv. Sequenti commate, quod
Bohnitziusinordinem redegit p. 44, malim I. 41
e;atfvr,; yap TcpoatpeiTai uev ouOet;, SoxeT 0£ (nimirum
isqui Tcpoaipetrat) TtpaTTEtv peSouXeuuivo;, |>ro
eo quod editur xat pouXovTat. — § 24, 1. 44 reci-
pinitlu crat scri]>tura cod. Vat. el aTcb tou Te'Xou;
cVxETCTat, pro r\. — § 26, 1. 5», et § 27, 1. 6 lege
itapi (puatv Ss xaTa Stao-Tpotpf,v, pro xai 8. — § 28,
I. 14 verba evavria 81 Tto ue'ot>) xai to TtXeov xai to
t"XaTTov pro |>arcntliesi habenda sunt.
Lib. III caj). 1 , § 6, 1. 16 scribendum o-uu-
Gatvit to dvopsiov, pro tov. — § 12, 1. 44 nonne
dxoXouOr,Tixf, tw XoYto? — Cap. 5, § 1, I. 1 3 recte
Casaub. scripsit us'/pt tou XavOdvet, pro tou XavOd-
Ytiy. — § iy, 1. 54 scribendum TtaveTcotei, pro
EtTcot, ex Nicomach. IV, c. 3, §7. Sequitur f, ( ei
cotl. Vat. ) fap av ueYaXtov d;ttov /auvo; tjv, r\ eti
EAaTTovtov. Legendum puto ou ^ip "v uevdXtov
ot;tiov /auvo; rjv, uf, 5ti AaTTOvtov. Sic infra
p. 218, I. 27 dXXr)Xou; abiitindXX' ei;. — Cap. 6,
I. 18, quos Aristoteles in Nicomach. et hinc in
Magnis Moralibus ipavitrcd;, Kudemus vocatdya-
OoSaiuovKjTa;, i. e. Hcsychio interprete 0X170*0-
touvto;. Cui exjiositioni in Thesauro p. 11 1 setj.
ascripta leguntur quaenihil ad reui. Memorandus
erat Theojihrastus ap. Athen. XV, p. 69J, C,e\
AvaOou Aaiuovo; TcpoTtdoet dicens tjuod dXiyov Ttpo-
-pspouotv sive, ut Philochorus (ib. 11, j). 38, C),
udvov otrov YEutrao-Oat. — Initiuin sectionis 4 «t
scribitur, 8si 8s Ttpe'TCov eTvat., xat ^ap tou Tcpe'Ttov-
to; xaT d£iav, xat Tcps^icov xaiTtEpi #, non potest in-
lelligi. Apparet autemid agi quod Nicomach.1V,
c. a , § 2 : to Ttpewov Srj Ttpi; butov, xat ev to, xsi i.
Habcmus enim TceplJ, irlcni rjuod ivto. ct siatim
auTw, idem quod Trpb; auTov. Ituque scribeuduin
|)roj)ono : oeTSe TcpETCov EUat xat 8 (xat yap tou
TcpaTTOVTo; xaT' d;tav xal [possis to, sed non
opus] TcpETtov), xai TCEpi 8,... xai auTtji. — § 5, I. 3ti
delendum estpronomen 6', etin (inecapitiscum
Casaubono scribendum tVct ydp ti;out' ^XeuOs^pto;
out' dveXeuOepo;. — Cap. 7, § 7, conf. ad II, 3.
Lib. VII c. 1 , § 7, 1. 39 : eViTcXeov Xe^ovTe; ideni
sibi velle quod xaOdXou uaXXov, latius , generalius,
manifestum fit ex initio cap. 5. — Cap. 2, § 5,
1 . 3 1 : 4 oTvo; fjOttov oiyf 6 Tto SteepOapuevw rJ|v yXiot-
Tav uTcb otvotpXuYta;, firti touto) (sic scribo pro
out') o;o; TcapsY/e^ouotv, aXXi ttj dSia^Odpto aioOr,oei.
(Jni est xaTcryXtotov mos notissimus. Aliter vetus
interpres : lingucecx vinolentia corrupta;, t/ua?ne
infusiim qiiidem acctum discernat; et ap. Duval.
out' eiYe d^o;, haud dubie invitis codd. — § 14,
1. 20, nemo quod sciam explicuit neque facile
quisquam explicabit mirum jiroverbium
1'Xaux' eTctxoupo; dvrjp tov obv tpfXov laxe ud^TjTat.
Nec vertere sustinuit vetus interpres. Tam per-
plexa in re venia (spero) inihi parata erit expo-
nenti qualecumque illud est quod in mentem ve-
nit. Visum est igitur proverbium illud TrapiodeTv
notum et celebre oraculum quod apud Ilerodo-
tum legilur 1'Xaux' 'ETctxuSeiSr,. Deinde codices
Hckkeriani non tov obv tpiXov pra;bent, sed tov
cojov 'ii/.ov. Hinc j)rofectus hariolor :
1'Xaux' 'ETcixuSeiSr,, to G090V tpfXoveoTte uasTJTat
sivc potius uaaaTai. Callidi homines aniici sunt
dum sit quod manducent. Kst illud ZeT y_ucpa, ^r,
tptXia. Ceterum addendum est hoc exemplum ei
quodLud.Dindorliusattulitdee^Txe, Thes. vol.3,
p. 2099, D. — S27>'' '!> scribendum puto euOe'-
Tto; Si xat icpb 68ou dvOptoTco; tov [ipuoei orcouSaTo;]-
i>uffet y«P etc, additis duobus vocabulis. Conf.
§3i. Proximc sequentia si recte cajiio, oj>ortet
I. 21 xat euiiuri; d^uou; pro x. dipur,; «ufuou;. —
Lin. 22 rectius TauTa Statpoivr) , ut § 47, quain
T0t»TO. — § 39, I. 14 malim 81' auTr,v eTvat 80-
xouut.pro xai. — § 47, 1. 53 0Eaddendum,aTtXo>;
[ 0' ] aYaOb; xai tptXo; , orav auutptovT)a-r) TauTa duipo>,
wote 8 iaTiv aTcXto; aYaOdv, twtoutou dXXto, •?, xai
ut) aTtXoi; uev tyTcouSaito ctc. Apparct monstrosum
illudTouTou dXXtonkiil aliudesse quam o-Tcou8aioi
(scil. estiv dYaOdv). — § 52, 1. 24 : touto ^ip 8ti
to aTCo6atvov ou/ f,8u , dXXi ( scil. f,8u e'oti ) 8ti to
uf, auvE/t; , dXXa to TtptoTov UaTcaTa. Sic scripse-
rim pio inf. l;aTcaTav. — Caj). 3,1. 23 Casaub.
recle addidit wot. Idem sequentibus ttj; etcI tt,v
icpoO. 1. 27 ascripsit « Suspectus locus; et videtur
atl locnm alitiijus |>ocl* alluderc, 111 illa docent,
 PRjEFATIO.
toi«ut" etc. •>, senarii particula. Possint etiam in
ttjc (toTc ap. Duv.) itz\ tyjv TcpoOuutavverba poetas
latere : 8tb Euprjxs vstxoc 6 spiousvoc, injurgiuin
incidit aiuatus , qui nec ipse alterius affectum
recte judicat et amatorem ita locuturum fuisse
negat. — Cap. 4> §6,1. 1 scr. 8' eVtiv. — §8,
I. 10 fort. ixstvoc 8', 6 (jnXoTiutot; , [toutw] uSXXov,
videlicet tw tptXeioOai. — § 9, 1. 18 oTov ev toTc
uicspGoXaic cA yuvaTxec tcoiouoi. Rursus verum
indicavit Casaubonus : « I-ego ev TaTc uTcsp6oXaTc
fsicvitio typothetae], h. e. ulfaciunt mulieres ,
quum suos liberos expositos tradunt educandos » ,
etaddit locum Nicomach. VIII, c. 8, § 3. Nihil
verius illo £nToSoX«Tc et aptius exemplo subjecto
Androniacha?, quae TcatSa utce;eOeto aliis nutrien-
dum. Ut mireris egregium virum Welckerum ,
inde Kayserum et Wagnerum, ubi de Antiphonte
tragicoagunt, secure omhes repetivisse ineptum
uTtepGoXat;. — Cap. 9, 1. 17 scribendum at 3s iro-
XtTetat Tcasat Iv Stxatoic ccuvuTcdp/oucfi , pro eo
quod editur oixeioic. — Ib. 1. 28 delenda videtur
vox aptcrrri. — Cap. ip, § 5, I. 6 : & vip dvOptorcoc
ou (jtovov TcoXtTixbv xat xotvwvtxbv ( sic Spengelius
pro oixovoutxbv) £wov, xat ou/ woTtEp TaXXa rcore
o-uv$ua£sTai xat (hoc vocab. deleam) tw TuydvTt
xal OtjXei xat appevt, dXX' a\ StdSuuov (cod. Marc.
Sti Suuwv ) aGXixdv. Hoc monstrum ita procuro ut
scribam dXX' ou Sti touto uovauXtxdv. ln quibus
postremuin certe nemo non admittet : uovauXia
enim de caelibe vita dictum a Platone et aliis.
Capitis 14 exstat vetusta inlerpretatio latina,
ex integriore quam qui exstant codice facta et
verbum verbo reddens, ut ubicumquenihil passa
est ab librariis, graeca quae interpres legit dis-
tincte cernas et agnoscas. Ka jam feliciter usus
est Spengeliusin eximia commentatione quadif-
ii.il. -iii de tribus operibus Moralium quaestionem
diu agitatam docte et acute absolvit. Quum au-
tem nuperet ipse,aliud quxrens, in miruni illud
fragmentum incidissem , animi caussa partein
cum graecis conferebam , deinde reliqua quoque,
ubi bona quaedam animadverteram in excerptis
mcis ex Spengeliano opere non inemorata. Ne-
quedumhaec scribebam,ad Commentarios Acade-
miaeMonacensis adituspatebat, sed cxcerptis meis
sic satis fidi posse opinabar. — §6, 1. 1 lacuna
laborare nunc quoque existimo , quanquam Lat.
nullain ostendat : jacit ex eo quod naturam habet
benefortunatam. — Ibid. 1. 4 delendum 8e , quod
ignorat Lat. — ldcm 1. 6 habebat dXX' oStoc eu-
tu/tj tov Satijiov' eyet xuSepvriTrjv, omisso dyaOdv.
— § 8, 1. 12 fort. eI usv ouv [outw ], to TcapaXoYotc
etc. Non puto enim horum apodosin esse in his
l. 16 ou tu/yj atTta dXXi ^ustc. — §9,1. i5 veram
111
scripturam indicat Lat. : Adhuc si quia talis opor-
tet aecidere : sicut quia glaucus etc. Lege : eti si
St 1 TOtooSt Itcituy/ ovei, '0IJ7r£p brt fXauxbc, oux 3;u
6p5, etc. Articulum ante fXauxdc recte omittit
Marc. — § 10, 1. 3o Lat. haec invenisse videtur :
d X X i 8ti to aTcoxaTOpOwaat l v , xai irdXiv to vip auTO
Ta&Tou atTtov. — § 11, I. 33 legendum est r) (pro
f, ) 81' dirjtpiav, quod refertur ad alteram rationem
a consequentias absurditate dnctam , r) xat 7c«o-«i
av a\ £Tcio-c5;u.at etc. Lat. : autpropter experientiam
[sic].Qui lin. 37 prsebet : non quia hos oportel,
— § i3, 1. 42 seqq. Latina sequendo hanc sen-
tentiam habebis percommodam : et 811 tivec sio-tv
eu^ueTc (wc/Tcsp ot [malim tt] dSiSaxTot oux etti-
<rrduEvot d oet oGto>c, eu Tcstpuxaai xat dvsu Xdyou 8p-
uwtrtv u;[ impetumfaciunt secundum quodYaX. Ex
Speng. notavi dXX' #rt] rj ^uatc tce^suxe... xat 6re),
oStoi xaTopOrio-oucrtv [nam Lat. dirigent; ut mox
ECJOVTai]... w«Tcsp xal su EO-ovrai otl StSacrxaXixo'"
6vte;. — § 1 4> 1- 5* Lat< indicat iv exeivoic, iv
oTc xaxwc Xoy. Deindc propono xaTopOouvrac (sic
cod. Vat.) xaTEUTu/rjo-af <pau:Ev, quo vcrboalibi
utitur. — Lin. 54 Lat. : in his si noluissent [sic,
vilio typ. ] utique secundum quod imus [sic, pro
minus ] sumpsissent bonum. Quo nihil lucramur.
Cogitavi de st cSouXovto oiv (scil. XaSetv) EXarcov \
eXaGov TaY«0dv. — § 16, 1. 8 Lat. habebat e{ h-
TatiOa, etl. 9 xdxEii^ auTr). Mox § 17,!. 14 idem
7) ItceO. (ut codd.) et 6 Xovio-ubc uev dvOpoiTctvoc oux
av toutou sir, aiTtov. — § ig, 1. 22 Lat. aptissimc
praebet 6ri tputret EUTu/eTTat, pi"o eutu/eTv, quod
certe to eutu/etv essedebebat. Idem § 20, 1. 29 :
et amtjquam consiliaretur, nimirum sSouXeuaaTo
pouXeuo-duevocTcpoTepov r) ^ouXeuc/atjOat, convenienter
sequentibus £vdr,(ie vorjorac Ttpdxepov ■?, voTJoat. —
§2i,1.35 idem legissc videtur aSTri 8s TOiauTT| Tb
eivat Tb TotouTov 8uvaTai Tcoteiv, omissis 8ti
Tt. § 22, I. 4* scribendum EuTu/eic xaXouvTat
ot av bpuriooxjt xaTO p 0 ou 5 tv 0X0^01 ovtec, pro eo
quod edihir xaTopOouv. Sic enim recte Lat. : et
propter hoc quod olim dicebantur [ err. typ. pro
dicebant, lincola super t posita, quum essedebe-
retsuper a] bene fortunali vocanturqui si impe-
tum Jaciant dirigunt sine ralione existerttes. —
§ a3. Intcrpres anonymus cujus translationem
correctam graecis adjecimus , a voc. EuOudvEtpoi
statim transit ad tpavspbv 8rj § 24 , neglectis
versibus tribus, quos haud dubie pro depositis
et desperalis habebat. Acsane Lat. nosterin suo
codice alia invenit, non quae nunc leguntur. Sic
enim ille : etut cmci memoriantur magis amissis-
qite hiis qua; ad visibilia virluosius esse quod me-
morantur. Manifeslum utique etc. In quibus graeca
dispicio talia : x«\ wottep o\ tusXoi, uvtjiaoveuouo-i
 PR.EFATIO.
uaXXov aTCfXjGsvTtc, tou TCpbc toic. 5p«TOic ippto-
(XEVEffTEpov [ vulg. rcpbi; toIc, sipr)U£'voic,] eTvoi to
uvtjuoveuov, i. e. aTcoXuOivTs; tou Elvat to uvtju. Ttpbc.
toT; 6paT0t;, detlitum et tlefixum esse vehemen-
tius in visibilibus. — § 24, L 2 Lat. habet plu-
raliStbxat Soxouatv ol eutu/eT;.
Praemittitur huic Eudemiorum capiti translatio
similiter facta capitis item unius Magnorum Mo-
ralium, lib. II, c. 8. Hinc quoque excerpsi quae
scire criticorum intcrest. P. 1206, b, 38 — 3g ed.
Bekk. graeca manca vel turbata exacte refert. —
P. 1207, a, 2 omittit Xeyetsi. — 6 Oeou, nt cod.
Marc. — 16 omittit xat. — 9.3 rjSr) vertit jain ct;
otxEtoTEpov, convcnienlissime. — 27 autem et p.-o
Se'. — 29 seq. omittit xal tT> usque ad tpauEv. —
3o in eo quod, h Tto , ut Bonitzius correxit. —
33 pro his to uev yap dyaObv Xa6stv habet quod et,
3xa(. Omissis illis vocabulispropter 6uoiote'Xeutov
vel librarius graecus vel interpres sententiam re-
stituere volebat. — 34 pro to oi xaxo'v habet ineo
autem quodest malum. — P. 1207, b, 2 omittit
o&Tto. — 9 legit olov r\ tou x., aut. — 12 et vicie-
tur hic ex rerum cventu fieri ct sccundum accidcns
bonafortuna. — 18 sicut satis diximus.

Hac data occasione non ab re erit memorare xEiuv/fXiov quoddam Bihliothec.T

Nationalis. Est Nicomaciieorum editio vetustissima s. 1. et a., splendida quasi re-
cens, picturis ornata et scholiis manu scriptisab initio adfinem instructa. Prafixa
esl epistola, cujus hoc est exemplum.
INVICTISS. AC CHRISTIANISS. GALLIARUM REGI IIENRICO II.
Ktsi bellum Principum mentes ad se derivare et convertere solet, Rex christianiss. ac potentissime,
tamen cum in ea familia natus sis, qu;e literarum laude sic floruit , ut artium parens jure dici
possit , non putavi me tibi molestum facturum si gravioribus rebus occupato tibi opus antiqua
doctrina refertum a Basilio illo magno religionis christianae firmissimo columine conscriptum of-
ferrem ; quo quae obscura sunt in Ethicis Nicomachiis illustrat, atque ita illustrat, ut multi hujus
ope Aristotelis sensum intelligentes, multo meliores in imperio tuo evasuri sint. Sed ne notha
haec scripta aliqui existiment, grave testimonium Theophylacti adscripsi, in codice quodam ad-
mirandae vetustatis a me inventum. Haec igitur verba sunt Theophylacti : 4><oTstvtj> tepap/rj 0eo-^u-
XaxTOC. iTcicrxdTCiov iXd/icrToc,. npoffavopEuto crs [sic. aou ?] ttjV uaxapiav tyv/rp, «1>ioteivs tsptoTaTE, EixOToj;
vip xat Svtcoc,, eI? to Trj? TpnpEvvouc, TptdSo; Tcavdftov bVoua tptoTiOjusvoc,, «I>toTEivbc, STCoivoudcrOrj;, ItteI tcoX-
Xouc, cpiOTtc^Eiv iusXXsc. Sia ttj? orjc, l£p5; xai usXip^uTOU vXtoTTric.- toT; uev Ta tEpa Xdyta dvaTcruoatov, tou;
Se Ta twv s^ioOev ipiXoodifiov TcatSsutov. toutou /dptv (3ouXdusvdc, 001 /apifcaOai, xat Ta/a utxpdv ti dva-
xoutpiXstv oe, ibr,0r,v TCE'ui];ai 001 tou ueyoXou BacrtXsiou sie, Ta Nixoud/Eia Ttva o/dXta , ditEp outoc, e!;
w^eXeiov rtov Tcapa TouXtavou SeSiioyuevojv ic^Stoxsv . dxrjxdauEV Ss xatTcapa d;tOTct'a"TB>v Ttvtov TtpEaSuTtov
[sic] tov Tcdvsoipov TcaTSpa tjuiov 'A0T)vr)at aTcouSd^ovTa , xal aauwv [sic~\ ISaaxEiv pouXdusvov, Ta?E etci-
asar|usitoxsvai. 10? Se to Tcpayu' £/st, tou TcaTpd; Ioti to TcdvT]ua. Stb EuXa6to; dauEvo; outo Se'/ou, eu/e'-
ttjc, uirip rjucov Tcpb? ©eov yEvdusvo;. [Sequilur translatio latina.~\ Vale.

Tuae Majestatis servus

CONSTANTINUS PaL/EOCAPPA CR^CUS.

Nihil quicquam in his scholiis reperi quod ad S. Basilium possit referri. Sunt
excerpta ex Eustratii et aliorum commentariis a Paulo Manutio editis, praeter
scholia librorum II, III et IV, quaevidentur aliunde petita. Ceterum Theophylacti
epislolium non legitur in Collectione Menrsiana, neque alibi memoratur S. Ba-
silii Trov/i|j.a, mirum sane auxilium toT? rcapa fojXtavoiJ 5eo\ioy|«'voi;. Unde jam aurem
personat Craeculorum illud da mihi testirnonium muttutm.
 API2TOTEAOY2
H0IKQN
NIKOMAXEKIN.
BIBIION A.
CAP. I.
nSuoi Ts/vy, xaiitaaa uiOoSo;, optoio); Se tpSiji; xe
xai Ttpoatpeai; , aYaOou Ttvb; etpieaOat SoxeT- otb xaXio;
drs^^vavTO TaYaOdv, ou TtdvT' ItpisTat. («) Ataipopi
o= ti; tpaiveTat twv teXoSv Ta usv yap eiatv IvepYetai,
fc t4 Ss rcap' auTa; epya Tiva. ciiv o' eial tsXtj Ttvi
Tcapi Ta; itpd;et;, ev toutoi; peXTtoj Ttitpuxe Toiv evep-
Yttoiv Ti epYa. (3) IloXXiov Ss irpdJeo)V ouaoiv xat
TE/voiv xat eTciaTrjuoiv rcoXXi YtveTat xat Ti TeXrj ■ !a-
Tptxrj; uev Yap uYteta, vauTcrjYtXTi; 6s TcXoiov, aTpaTr)-
it> fixrit; Se vtxr, , oixovoutxr,; Ss tcXouto;. (i) "Oerai
0' siai Toiv toiouto)V utio uiav Ttvi Suvautv, xaOdrcep
otco tt,v iTCTttxrjV r, y aXivGTCottxrj xai 6aat dXXat Toiv
tTnttxoiv 6pYavo)v eiaiv autr] Ss xai Ttaaa TtoXsuixr,
Trpa;i; utco TT|V aTpatriYtxriv tov auTov Sr, Tpdrcov dX-
is Xat up' Ire^pa;- e^v aTcdaat; Ss Ti twv dp-yiTEXTOvtxoiv
te^Xtj TtdvTO)v eaTtv aipEToVrspa Toiv utc' auTa'- toutcov
^ip /dptv xdxeiva SttoxsTat. (5) Ataipepet 8' ouSsv
Ti; IvspYeiac, auTi; etvat Ti ts'Xt| Toiv -rcpd;eo>v r\ Ttapi
rauTa; dXXo Tt, xaOdnep iiri Toiv XeyOetaoiv eVtaTTjuoiv.
CAP. II. [I.]
20 Kt St, ti TeXo^ iori Toiv itpaxTtov 8 01' a&TO pouXo-
usOa , Ta)Aa os 5ti TotiTO, xat u.r, rcdvia 81' iTEpov
aipouuEOa (TcpoEtat YipouTO) y el? ditstpov, oiaT' elvat
xevJjv xa\ uaTatav tt,v Sps^tv ), StjXov ox tout' av etr,
TaYaObv xat to dptaTov. (j) 'Ap' ouv xat Ttpbi; tov
v, piov r\ Yvoiat; auTOu ueYaXr,v svet ^oTtrjv, xai xaOaTtsp
To;oTat axorcbv evovts;, uaXXov av TUYydvotusv tou
5s'0VT0C,; (3) Ei 6' OUTO), TCEtpaTSOV TUItO) YS TCEplXafiEtV
auTO Tt tcot' laTt xat Ttvo? Ttov iTcta-tr^uoiv r\ ouvd-
ustov. (*) Ad;ste S' av ttjc, xuptojTaTr,? xat (xdXtaTa
30 dpyiTexTOvixrj;. (t.) ToiauTT| S' T) tcoXitixt^ tpaivsTat.
(s) Tivai; ^ip sivat ypswv tSv lTctaTr,utov (v TaT? tco-
Xsat, xai Ttoiai; £xdaTou; ixavOdvEtv xat usypt tivo;,
au-rTj StaTaaaei. 'Optouev 6e xat Ti; £vTtu.0TaTai;
Toiv £uvdueo)v utco toutt,v ouaa;, otov aTpaTr,Yixr)v,
35 otxovoutxTiv, pV.TopixrX (") Xpo)u.e'vr,( oe Tauir,;
ral; XotTcat; TtpaxTtxaTi; Toiv ^TctaTr^uoiv, eti os vojjlo-
AniSTOTti.r.s. 11.
ARISTOTELIS
ETHICA
NICOMACHEA.
LIBER I.
(1094 Bekk )
Omnis ars omnisque ralione descripta instilutio, simi-
literque actio et agendi consilium , bonnm aliquod appetere
videtur, ideoque scite veteres id csse bonum definierunt,
quod omnia appelunt. (2) Videntur autem fines inter se
discrepare. Alii enim sunt energiae ; alii prieter eas opera
qu.-rilain. Quarum autem rerum praeter actiones aliqui
sunt fines, in his opera sunt actionibus meliora natura.
(3) Jam quum imilhr- sint actiones , artes et scientiao, mulli
quoque exsistunt fines. Nam mrilii ina- linis est bona va-
letudo : artis construendarum naviuni , navis : artis impe-
ratorioe , vicloria : rationis ejus quae in re familiari tuenda
versalur, divitine. (4) Qtiaecumqiie autem artes hujus ge-
neris uni alicui facultali subjeclae sunt ( ut equestri ea
ars quac in frenis confiriendis occupata est, ceteraeque
omnes, qu»?. sunt ad inslrumenta equestria romparata? :
atque haec ipsa equestris, omnisque actio militaris, arli
imperatorin' : itemque aliae aliis), in iis oinnihus fines ea-
rnni quoe principem locum oblinent, illarum qna? eis stih-
jectaesunt, linihus sunt magis cxpetendi : nam horumcaiisa
illi quoque expetunlur. (») Nihil porro interest, iitriim
ipsa? energia? actionum sintlines; an pra-ter has aliml quip-
piam : qucmailmodiim apparct in iis scienliis , quas modo
diximus.
Si qnis igitur esi rcrum agendarum finis, quem propler
se velimns, cetera aiilem propter liunc, siqne non omnia
propter nliml eligimus ( sic enim res progrederetur in inli-
nituin, ut proinde nostcr appetitus inanis sit fulurus ), per-
spicuum scilicet est , lioc liitiiruiu esse summiini bonum ,
atquc adeo honorum omnium optimum. (2) Hujus erp>
cognitio an non magnum eliani ad vitam degendam habi-
lura sit momentum? ct, an non lioc perspecto scopum cer-
tiiin nohis propositum habentes tanquam sagiltarii , id quod
expctere nos oportet, facilius conscqueinur? (3) Jam si hoc
ita cst, ilanitii erit opera , ut pingui et plana ratinne illml
complectamiir : lioc est, ut quid ct cujus scientiae aut fa-
cultatis sit illud, ostendamus. (4) Videri porro possit is
linis , quem diro , esse scientia? reliquarum facultatum longe
principis ac domina-, ceterisque imperanlis. (5) Ac lalein
esse ipsam polilirum nemodubitat. (6) Nam et qnas in civi-
talibus scicntias esse oporleat , el quas quisque discere de-
beat, et qnatenus, ea staluit ac pra«cribit. Facultates
autem etiam eas qu.-r siimnio in lionore sunt, ut artem
imperaloriam , et rationem tuenda- rei familiaris, et bene
dicendi faciillatem.hiiic esse subjeetas vidcmus. (7) Porro
quum haer reliqiiisomnibiisarlihns, qusr in actioneversan-
 lieiKQN NIKOMAXEIQN A, f. 5.
(iEtOUffYli; t( oeT Tcpdrreiv xat TtVWV aTctyEaOat , to Tau-
Tr,c, te'Xoc; Tcspieyot av ti twv dXXtov, wcrte tout av
f 17) TdvOpwTctvov aYaOov. (s) Et yap xal Taitdv eVtiv
«v\ xal tcoXei, |i6i?dv ^e xal TeXewTepov to tt,; TtdXewc,
b cpafvETai xat XaSetv xat erwiieiv iyixTr/\ibv uiv ybip
xai iv\ u.dvw, xaXXtov Se xai OetOTepov lOvet xal TtdXe-
eriv. (b) 'II jxev ouv u.eOoSck; toutojv lepfeTat, icoXtTtxiq
ttc, ouera.
CAP. III. [I.]
Ae^otTo 8' av txavto?, et xati tt,v uTeoxetuivr,v
io uXr,v 8tacra:pr,0etV to yip axptSe? ou/ 6u.otwc, ev drcacri
toi; Xoyok E7ti£r,Tr,Teov, too-7cep ouS' iv toT; Sr,u.toup-
YOuu.e'voic;. (2) Ta 8e xaXa xalTi8(xata, itepi tov
f, TtoXtttxfi erxoTceTTat , ToerauTr,v eyet Stacpopiv xa\
TtXdvr,v werTe SoxeTv vdu.w u.dvov elvat, cpueret Ss u.7).
15 (3) Tot»utr,v Se' Ttva 7tXavT|V eyet xat TayaOi Sti tb
7toXXot<; eruu.6a(veiv pXa6a« dit' auTtov • fjSr, fdp Ttve?
btcwXovto Sti tcXoutov, etepot Se 81' dvSpetav. (4) '\ya-
7tr,Tbv ouv 7tept toioutwv xa\ ix toioutojv Xe-vovrac;
TtayuXwe; xal tutcw TaXr,OE<; evSetxvuoOat, xa\ Ttep\
su Ttov 10; e!tc\ to TtoXu xa\ ix toioutwv XeYOVTae; TotauTa
xat eruu.7t£pa(veer0at. Tov autbv Se Tpdieov xat dTto-
SeyeerOat ypewv exacrtov twv XeYou.evo>v 7te7tatoeujji£-
vou YaP lerctv eVt TotrouTOv TdxptSsc; iTeillrjTEiv xaO'
fxatrTov y^v°?> 1$ cfoov f, tou 7tpaYu,aTo<; tpucrtc; t7ttSe-
2t> yetat ■ 7Capa7tX7icriov yip cpatveTat tiaOr|U.aTtxou tb 7tt-
OavoXoYOUvtoc; aTtoSeyeoOat xat ir,Toptxbv d7toSet;ei<;
t<7taiTeTv. (5) "Exao-TO? Se xp(vet xaXtot; 8 Ylvw<Jxe'>
xa\ toutwv lo-Ttv dYa^o? xptTT);. KaO' fxaoTOv dpa
6 7te7tatSeuu.evo?, i7tXto? S' 6 7tep\ 7tav 7te7tai6euu.e-
:«> vo<;. Atb tt)? 7toXtTtx5i<; oux Icttiv oJxeTo; dxpoaTrjc;
b veoej* a7teipoc; YaP vwv xa^i tov p(ov Ttpctejewv, ol Xd-
YOt 8' Ix toutojv xa\ Ttept toutwv. (e) *Eti Se toT?
TtdOeatv dxoXouOr,Tixb; wv u.aTa(w? dxoucreTat xal dvw-
cpeXw<; , e7tet8^ to te^oc; IutIv ou Yvtoot; dXXi 7tp35n.
36 (7) Atacplpet 8' ouOev veoc, tt,v f,Xtxtav ?, to rjOoe; vea-
pd; • ou ^ip Ttapi tov ypdvov f, IXXeuj/tc; , dXXi Sti to
xa^i itdOoc; Cr.v xat Stwxetv exactTa. Toi? y*P "^010"-
TOt? dvdvr,TO<; f, yvwoic Y^v£Tal> xaOa7cep TOti; dxpats-
otv toT; 8e xaTi X^yov tic; dpec;ei<; 7cotouu.evoic; xa\
40 7cpdTTOU0"t 7toXuw:peXec av etr, to 7cep\ toutwv elSevat.
(8) Kat 7cep\ uiv dxpoaTOu, xal Tttoi; drcoSexTeov, xa\
t( 7cpoTtOeu.eOa 7CEcppotu,tdcrOw ToerauTa.
CAP. IV. [II.]
AeYwu.ev 8' dvaXaSdvTec; , e;7tttSrj 7caera yvoxs^ xal
7tpoatpecrn aYaOou Ttvb? dpeYETai , t( Icttiv ou XeYou.ev
16 T^V TCoXlTlX^V lcpteoOai Xa\ t£ TO TCaVTWV dxpOTOTOV
Ttov TcpaxTtov aYaOwv. (s) 'Ovdu.aTi u.ev ouv tryeSbv
urtb twv TcXetcrTwv 6u,oXoYeiTat • TT|v ^ip euSatu.ov(av
xai ol tcoXXoi xa\ 01 yapfevtec, XeYOuaiv, to 8' eu *5iv
xai to eu TcpaTTEtv TauTov uitoXajjtGdvoucrt tw euoaijjto-
w vetv. riepi Se T7J(; £uoai|jiovi'a«;, ti lcrttv, du^io-Gr,-
(1091,1095.)
tur, ulatur, legibusque lalis quid agendum el a quibus ab-
stinendum sit pra-scribat : ejus certe line reliquaruiiiartium
fines contineri fatendum est. Itaque lioc erit suimmim bo-
num liominis. (8) Etsi enim idem sit bonum bominis, et
civitatis : tamen civitatis bonum quum consequi , tum con-
servare majus quiddam esse ac perfectius videtur. Prrje-
claraenira quum res sit, vel uni soli lioc contingere ; longe
certe est prrcclarius ac divinius, gentibus ac civitatibus
id conciliari. (9) lstorum ergo explicatio suscepta? huic
institutioni est proposita : quum ars quiedam civilis sit et
totis civitatibus consulere velit.
Institulio porro Ii.tc tum satisfecerit officio suo, qunm
pro rei subjecta; natura iinumquodque explicaverit. Non
enim in omni disputationis genere perxque accurata sub-
tilitas requirenda est, qiiemadmodum nec in opcribus
mechanicis. (2) Est vcro in iis rebus , quae lionesl.x et
justa; sunt, quas civilis scientia considerat, tanta varie-
tas, tantaque in eis versatur erratio, ut lege modo, non
autem natura constare videatnr. (:>) Similisqueinconstantia
ac mutatio versatur etiam in iis qure ut bona expetuntiu :
idque propterea, quod ex his multi detrimenta capiunt.
Reperti enim sunt quibtis divitite, etiam quibus robur
corporis exitio fuerit. (4) Satis itaque erit, si.quumde
ejusmodi rehus ex rationibus item ejusmodi explicatio in-
slituatur, rudi quadam et crassa forma verum declaremug :
satis item , si (quura et de rebus quae plcrumque eveniunt,
et vero etiam ex talibus rationibus disputationem iiistilua-
mus) ad talem quoque modiim concludamus. Eodem
autem modo etiam accipi oportebit quae hic dicentur. Kst
enim bene instituti hominis, tantam in unoque genere dis-
putationis subtilitatem desiderare, quanlam rei ipsitis fert
natura. Ut enim ridiculus sit, qui mathematicum probabi-
libiis ralionibus utentem probet : ita is quoquc, qui ab ora-
tore demonstrationes posiulrl . (5) Recte porro ac vere judi-
cat aliquis de iis demum , qu.T habet perspecta et coimita :
et liorum cst bonus judex. De unaquavis igitur rc recte
juilic.it is qui in unaquavis est bene eruditus : absolute
verouniversede omnibus, qui estinomni doctriiuE genere
bene eruditus. Ob hanc rem juvenls non est ad civilem
scientiam accommodatus auditor. £st eoim actionum, qu.T
in vita versantur, imperitus. Atque ex his manat et de his
est omnis, quae hic habetur, disputatio. (6) Prxterea vero
quum juvenis affectibus animi serviat et obtemperet, ina-
nem atque inutilem operam in audiendo sumet;quando-
quidem Gnis prudenlire civilis in actione , non in cognitione
consistit. (7) Porro an rrtate aliquis sit juvenis, an mori-
bus , niliil refert. Non est enim a tempore qualitas illa
quam hlc rcstiinamus, sed ab eo , quod pro eo , ut pertur-
bationes ferunt, ita vivit et unumquodqiic pcrseqnitur.
Hujusmodi enim hominibus inutilis cognitio est, periqde
ut incontinentibus. Qui vero ratione suas appetitiones et
actiones dirigunt, ii fructum ex ea iiberrimum capere pos-
sunt. (8) Ac de auditore quidem , qualis esse debeat , quo-
que modo rationes tiae spectandae, et quid nobis explicare
sit propositum , ut in prooemio dictum esto hactcnus.
Deinceps autem repetita summa eorum quse supra dixi-
mus, illml explicemus. Quoniam omnis cognitio, omneque
adeo agendi consilium bonum aliquod expetit, quidnam
est illml quod ponimusaciviliscientiaexpeti?etquodnam
omninm rerum agendarum summum bonum statoimus?
(2) De nomine quidem illius fere inlcr omncs convenit.
Beatitudinem enim et vulgus et eruditi politique bomines
appellant, cjusque verbi hanc osse vim staluunt, ut idem
valeat , quod Bene vivere , et Bcne rem gererc. At vero
qtirrnam res sit Beatitudo, de eo est non |>arva controver
 1005.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. I. CAP. V.
touoi xat ouy 6uot'o); ot TtoXXot toi; oocpol; ditoStSoa-
otv. (s) Ol uiv Y&p twv IvapY/Sv ti xai cpavepwv, olov
rioovijV $, itXouTOV r| Ttuv»]v, dXXot 8' aXXo , TtoXXdxt;
8e xat 6 aurb; erepov voenfaa; uiv y*P &Yl'£lav> ^iw-
& usvo; 0£ tcXoutov • ouveiSote; S' iauToT; ayvoiav tou;
;v r;i ti xat &irip ai/cou; Xe'YOvra; Oauua£ouoiv. Evtot
b* wovto irapi t! noXXa Taura dyaOa aXXo ti xaO'
a&TO eTvat, 8 xai toIoSs itaotv atrtbv lcrtt tou eTvat
aYaOa. (4) 'Aitdera; pkv ouv e^etoSeiv t&; So^a; ua-
10 Tato'Tepov tco); Icrttv, txavbv Ss Ta; udXtcrta iTctTtoXa-
£oueia; r\ Soxouoa; lyEtv Ttva Xo^ov. (5) M^ XavOa-
vstw S' f,ua; 6ti Stacplpoucnv ot drcb twv dpywv Xdvot
xat ot eVi t4; dpyd;. Eu ^ap xat IlXaTOJV T)7tdpsi
touto xat e^Tet, 7XOTepov arco twv dpywv r) Itc\ t&;
16 dpyd; Icttiv f, 68b;,o)cnrep iv TwcrraSiw dirb twv dOXo-
Oetwv Itti to Ttlpa; r1, dvaitaXtv. 'ApxTeov usv ouv
aTO twv Yvo)pt'u.o)v, TauTa Se Strtw;- TOt usv yap f,uTv
Tot S* ditXw;. (8) "Ioo>; ouv f,ulv ^e dpxTsov ditb twv
^utv vvwptuo)v. Aib Sei toI; eOsoiv r,yOat xaXw; tov
211 Ttept xaXwv xat Stxatwv xat SXw; Toiv TtoXtTtxwv dxou-
abjuvov txavw;. (7) 'Apyf, ^ap to Sti • xai ei touto
cpatvotTO dpxouvrw;, ouSev TtpooSerjcret tou StOTt. 'O Se
toiouto; rj lyet r, XdSot av dpya; ^aSito;. 12 81 uvr,-
SeTepov &Tcdpyet toutwv, dxouaaTW twv 'HotbSou-
» Ouro; uiv Ttavdpto-toc 8; avtoc. itdvta vorVjrj,
E06X6; 0' au xdxetvo; 3; vj elxovrt -irJr,T»r
6; Se xe u.r|T' aurd; voerj |xv|t* dXXou dxouwv
i; frjy.ut ^dXXriTat, 0 0' aur' i/pr,to; ivr.p.
CAP. V. [III.]
'HjxeT; Se XrYwuev SOev Tcape$eGr)uev, Tb y^P
x dvaObv xa\ rr.v euSatuovtav oux akoytat ^oixaatv £x
twv jito)v &rcoXau.6dveiv. («) Ot uiv tcoXXoi xat tpop-
Ttxo')Tatot tt\v rjSovriv, Stb xat tov p(ov aYaTtwat tov
aTcoXauoTTtxdv. TpeT; y<>P ^" udXtoTa ot rcpouyovTe;,
S Te vuv eipr,uivo; xat 8 itoXtTixb; xat Tpito; 6 Oswpr,-
» Ttxo;. (3) Ot ixsv ouv TcoXXot TtavTeXo"); dvSpaTtoSw-
Set; cpatvovrai ^oo-xr,udTWv ^tov Ttpoatpouuevoi, TUYy d-
vouat Se Xoyou Sti to tcoXXou; twv iv TaT; l^ouoiai;
6uoio7CaOeiv SapSavaTtdXXw. (4) Ot Se yapievTe; xai
TtpaxTixoi Tturjv tou ^ap TtoXiTtxou piou oysSbv touto
40 TeXo;. «^atveTat 8' iTCiTtoXaidTspov eTvat tou JJr,TOU-
uevou • Soxet ^ap Iv toI; tiuwoi jxaXXov eTvat r) Iv tw
Tiuo>uivo), TaYaObv 51 otxeldv ti xat SutracpaipeTov eTvat
uavTEudueOa. (5) "Eti S' iotxatlt Tr,v Tiur,v Stwxeiv,
?va 7ci<rreuwo-tv lauTOu; OYaOou; etvat • ?r]Toucit youv
41 £ntb twv tppovtjxoiv TtuaoOat, xat Ttap' ot; yiyvSiaxm-
Tat, xat eit' dpe-cri- SrjXov o3v Sti xaTa y£ toutou; f\
dpetri xpetTTwv. (s) Tdya 8e xat jnaXXov dv ti; te'Xo;
tou TtoXtTixou piou Tautr|V &TtoXd6ot. <l>aiveTai Se
dTtXecrts'pa xat aSrr, • SoxeT Yap IvSeytaOat xal xaOeu-
to Setv e*yovra tt\v dpeTr'v, r) dicpaxTelv Sti piou, xat rcpb;
TouTot; xaxo7taOeTv xat dcuyetv t4 ueYtOTa- tov S' o£Jto>
^wvra ouoet; av euSatuovtOEiev, ei uri OeVtv StatpuXaT-
sia : tici|ui' vulgiis et saniontes similiter eam dcrlarant.
(3) Alii enim eo loco liamntaliqtiiil rcrum omnibtis nota-
nim ct inanirestarum : verbi gratia, vnluptateni autdivi-
tias, aut honorem : aliiquc etiam aliuil ; ac socpenumero
etiam unus et idcm aliud atque aliud. /Kger enim bonam
valetudinem , pauper divitiaseo loco habet : ignoranlire sibi
conscii qui sunt, cos admirantur, qui in.imm qusedam et
ipsorum facultate supcriora loquuntur. Quidam vero pra;ter
ista multa bona aliud quoddam pcr se bonum esse censcnt,
«{iioil et liis omnibus cur hona sint, causa sit. (4) Atque
omncs quidem, qua) feruntur, opiniones ad calculos re-
vocare lortasse opera; pretium non fuerit ; satiusque crit,
eas potissimiim,quat sunt insigniores , quaeque aliqua ra-
tione niti vidcntur, in medium proferre. (o) Sed lioc loco
illml ignorare noinlebcinus, niiiltumintcressc inter ea quie
sunt , disputatio quae est a principiis, et qu% ad principia.
Recte enim ac bene et Plato dc boc dubjtabat et quaere-
bat, uliiim in hac doctrina a principiis ad orta ex his,
an contra a principiatis ad principia sit eundum : velut in
stadio ab iis qui pracmia proponunt, ad metam et contra
eatur. Etsi enim dubium.non est quin duccndum sit initium
ab iis rehus quse nota: sunt : quia tamcn bifariam dicitur
Notum, manel eliamsic di/ficullas. Aut cnim notum dici-
tiu , quod est nobis tale ; aut quod est tale per se ct abso-
lutc. (G) Fortasse igitur in hac doctrina initium ab iis su-
nicniliiin est, qua: sunt nobis nota; eanique ob rem qui de
rehus honcslis et justis, et, ut semel dicam , de civilibus
utiliter auditurus est , eum oportet esse inore et consuetu-
dine recte ductum. (7) Principium enim omnis hujuscc
opcrac in illo est, quod vocamus to Sti : et lioc" si satis per-
spicuum , tum vero alterum , quod est to Stort, non ma-
gnoperc desiderabitur : et is qui to 6ti habet, aut jam tenet
prrncipia, aut eafacile percipere poterit. Cuivero neutrum
liorum suppetit, Hesiodi versus ad se pertinere sciat :
Omnia qui per se sapit, est longe optimus unus,
[Multo ante expendens , (|uul jam, quid postmodo prosit.J
Frugi etiam est alter, qui paret rccta monenti.
At qui uil per se sapiens nec mente reponit
Ex aliis auilita, ad partcin haud ulilis iillam est.
Sed nos persequamur id unde digressi suinus Sanc vcro
summum bonum et beatitudinem non sinc ratione ex variis
\ il;c generibus existimare videntur. (2) Ac vulgus quidcm
ct stultissimi ineptissimique homines illo loco habcnt volu-
platem : ideoque eam quoque vitam amplectuntur, qux tota
in perfruendis voluptatibus consumilur. ( Tria enim sunt
vite genera quee ' maxime excellunt : unum quod modo
diximus ; alterum civile ; tertium quod in contcmplatione
et cognitione rerum versatur ). (3) Vulgus crgo liominum ,
ut dixi, mancipiorum videtur esse simillimum, ut quod
pecudum vitam ceteris anteponat ( ceterum quod ahquo
in numcro illud est, inde lit, quod plerique corum qui
potestate et auctoritate praediti sunt,similiter Sardanapailo
a latciii degunt). (4) Politici vero liomines et ii qui ad agen-
dum se contulerunt, Jbeatitudinem inhonore positam esse
putant. Fere enim vita? civili hic proposilus linis cst : qiium
tamen honos videatur aliquid esse eo, quem quajrimus, fine
infirmius minusque stabile : quod in iis potius, qui liono-
rem deferunt , quam in eo qui honore afiicitur ; summum
vero honum proprium quiddam et ejusmodi , quod haud
facile eripi possil, conjiciinus. (5) Praeterea vero honorem
eo persequi videntur, ut liomines credant ipsos bonos
esse. Certe quidem coli se volunt et honore affici a pruden-
tibus et ab lis quibus noti sunt , idque virtutis nomine.
Perspicuum igitur est, si horum spectetur judicium , virtu-
tem esse aliquid melius. (6) Ac fbrtasse aliquis jure virtu-
tem vitai civilis linem slatuat magis qiiam honorcm. Sed
ha?c ipsa quoque imperfcctior essc , qnam ut tinis ille
putari queat esse. Contingerc enim possevidetnr, ut qui
virtute si praeditus, aut dormiat tota vita, aut nihil peni-
tus agat ; prxtereaque ut maximis in malis et calamitali-
hus versctur. Kiuu autem qui ita vivat, nemo in heatis
niinici avcrit : nisi forte ex scholastica; excrcitationis morc
1.
 HttlKUN NIKOMAXEIGN A, <r.
tojv. Kai irEpt uev toutojv dXt; • ixavifoc; yip xai ev
toT; lyxuxliou; Etpr|Tai TCEpt autiov. (7) TptToc 0' latlv
6 6£0>pr|TlXO?, TTEpt OU TT,V CRtaxrjllV £V TOl? E7COU.EVOH
icotriddaEOa. (») 'O 8e /_pr]u,aTiaTrii; ptatd; ti? eo-tiv,
* xal 6 ttXouto; SrjXov Stt ou to SjrjTouusvov dyaOdv /pr,-
atu.ov yap xat dXXou /aptv. Atb uaXXov t4 irpoTS-
pov Xe/Oevto te^Xk) ti? dv uitoXdGot' 8t'.auTa yip dya-
Tratat. «I>atv£Tai 8' oM' EXETva • xatTot TroXXoi Xdyot
7tpb? auTa xaTafiiSXriVTai. Taura uiv ouv dipEijOoj.
CAP. VI. [IV.]
iu Tb Ss xaOdXou ["eXtiov taoji; iTnaxs^j/aoOai xai otairo-
prjaat irw? XsyETat, xat7TEp 7rpoadvTOu; -rrfi TotauTr,;
!"T)TrjaEoj; fivou.£vr,i; 8t4 to ^tXou? dvopa; titnxfx^iiv
t4 eiStj. Ao^eie 8' dv tato; J^Xtiov sivat xai Seiv £7ri
cojTripta *_•£ Trj? dXrjOEta? xai t4 o!x£ta dvatpEiv, dXXoi;
16 te xai cptXoadipou; ovTac- du:poTv Y&povroiv jpiXotv Satov
Trpottuav tt,v dX^Osiav. (4) 01 8s xoutaavTEC Tr,v
Sd^av TauTr,v oux ^notouv t8Eac cv oTc to irpoTspov xai
to uaTEpov eXe^ov, StoTtep ouSe tojv dptOuoJv ISsav xa-
TEaxtEua^ov ' to 8' d^aObv XEyETat xai ev toj ti eo-ti xai
■2" Iv tw irotto xai Iv tto irpd? ti , to Ss xaO' aurb xai
r\ ouata irpoTEpov Trj cpuaEt tou Trpdc ti ■ TrapaipudSi
yip tout' Eotxs xai au[n6£6r]xdTi tou ovtoc, ojct' oux
dv Eir) xotvr) tic ln\ toutojv iSia. (3) "Eti (t:c.\ rdya-
Obv taa/oj; XEyETat toj ovti ( xai y&p e"v tw ti XEyETat,
a oiov 6 Osb; xai 6 vou; , xai ev toj TtotoJ ai dpETstt , xai
£v tw itoaio to u.£Tpt«v, xai Iv Tto itpd? ti to /pr]atfiov,
xai iv ypdvto xaipd;, xai ev totioj Statra xai £*T£pa
TOtauTa ), S^Xov oj; oux av £trj xotvdv ti xaOdXou xai
ev ou Y&p av eXeyet' iv 7tdaati; tai< xaTr^Yopiai? , dXX'
30 iv u.t3 u.dv>]. (*) "Eti 8' iTTiii twv xaT& (xtav tSEav
ijifa xai iTrtaTr)U.r) , xat Ttov dYaOoiv djtdvTtov rjv dv
u.t'a Tt; imaTr^r,- vuv S' £tai 7roXXai xal twv utto fxtav
xa-rr(Y0piav, olov xatpou ev 7roX£u.oj uev aTpatriYixvi,
Evvdaoi S' iaTpixri, xal tou (XETptou e'v rpo^rj u.Jv iatpt-
36 xr, , ev Trdvoti; 8e Y<J[xvaaTtxrj. (5) 'ATtopriasiE 0' dv
ti; ti 7roT£ xai SouXovTat XrjfEtv auTOExaatov, Et7rEp ev
te auToavflpoj7toj xai dvOpojitoj eTc xai 5 autbi; Xoyoi;
EOTtv 6 tou dvOptoTtou. H yip dvflpojTtoi; , ouoev Stot-
couatv • Ei 8' outoj; , ou8' •#) aYafldv. (e) 'AXXi ur,v
10 ouSe tw diStov Eivai u.aXXov aYaObv laTat, Etitsp u.r,8E
XEuxdtEpov to 7roXu/_pdvtov tou E^r,u.£pou. (7) IltOa-
v'o')T£pov 3' Eotxaatv ot lluOaYopEtot Xe'y£1v 7t£pi autou,
tiOevte? iv Trj tuv aYaOSv auOTOt/ta to £*v oT? 8tj xai
27t£uat7t7toi; £7taxoXouOrjaat Soxei. (s) 'AXXi TtEpi
46 U.EV toutojv dXXo? eotoj Xoyo; , toT; Se Xf/OEtatv du.^11-
c6i)Ti];i; Tt; 67ro^at'v£Tat , Sta to u.^ 7T£pi 7ravT0? d^a-
Dou toui; Xo'youi; Eiprjaflar XsYEaOat SJ xaO' £v clSoc. Ti
xafl' auTi 8tojxdu.£va xai dYajto'ju.Eva , t4 Ss 7toir,Ttxa
toutmv r\ cpuXaxTtxd 7tto; r) tiov ivavrtojv xojXurtxa
M) Sta taura XcYtaOai xai Tpditov dXXov. (9) ArjXov o3v
Sti Sittoj; Xeyoit' dv TaYafld , xai Ta u.ev xaO' aurd ,
OdtEpa Ss 8t4 Taura. XioptaavTE? ouv aTtb Ttov to-ys-
^ooe*
hiijusmodi aliquiil defendal. Ac de liis quidem satis : nani
de eis satis liiulta ctiam in encycliis dicta sunt. (7) Ter-
tium vitae gcnus csl , quod in rerum contemplatione cogni-
tioneque consumitur : quod posterius videhimus. (8) Quai
autem vita in peciiniae quaerondae studio consumitur, ca la-
trocinium sapit; et certc divitiaa non suiil lioc summiim
honum, quod quterimns. Illaeenim siint dumtaxat utiles
aliorum gratia. Quapropter prne Ipsis illa polius,quae su-
pra exposuimus, iinesessc merito quis cxislimaverit. Pro-
pter sc enim ill.i adamantur. Veruinlamen ne illa quidem
videntur esse linis, nt maxime mullis rationibus ad ea
pro -111111110 bono constiluenda sit disputatum. Scd liaec
niissa faciamus.
Fortasse autem utilioris fuerit operae videre de illa sen-
tcntia , qua: ideam facit illud bonum quod quxrinius ;
tametsi nobis sit lirec ardua futura disquisitio, propterea
quod liomines amici ideas inlroduxerunt. Verum praestat
scilicet atque adeo oporlct etiam, veritati ita esse addictos ,
ut prce illa vcl nostra ipsorum decreta evertere non dubite-
mus pnrsertim quum pliilosoplii quoqtie simus. Nam quum
utraque cara sint , pium est. tamen antiquiorem liabere ve-
ritatem. (2) Qui porro lianc opinionem venditarunt , non
faciebant cariim rerum ideas, in qtiibns prius ct posterius
aliquid esse diceretur : quam ipsam etiam ob rein numero-
1 iini ideam non constituebant. At vero bonuiii in Substantia
dicitur, et in Qualitatc , et in eo quod est Ad aliquid. Id au-
tem , quod per se c>t et substantia , illo quod est Ad aliquid,
prius est natura : iioc cnim accessorio , ciquc rci , qnae illi
quod cst accidet , simile est. Itaque nec possit in liis essc
idea aliqua communis. (3) Pratera quoniam bonum toti-
dcm modis dicitur, quot modis Ens ( nam in substanlm di-
citur, iil Deus et mens; ct in eo qnod est Adaliquid, ut
utile , ct in Qtiando ; ut occasio; et in l.'bi , ul domicilium ;
et alia Iiiijus gcneris ) , perspicuum est, commune aliquod,
et universum , ct unum , ipsum bonum esse non possc. 111111
enim non in omnibus categoriis , sed in una sola diceretur.
(4) Prreterca quoniam eorum omnium , quac una idea con-
tinentur, una etiam scientia est : necesse csset etiam
bona omnia utia scientia comprelicndi. Atqui sunt scicn-
tia; plnres vel corum etiam, qune sunl uni categoria; stib-
jecta ; v. g. oppoi■tuniialis scienlia est in bello quidem im-
peratoria, in morbo atitem medicina. Sic mediocritatis
scientia est in victu quidem medicina; in laboribus autera
gymnastice. (6) Dubitet vero quis merito, quid sibi velit
apud illos Ipsmn quidqne, gr. aOtoExaoTov : quum ct in
Ipsum-hominem, quem dicunt, et in Hominem una eadem-
que conveniat delinitio ; hominis videlicet. Nam qua bomo
sit ille lpse-homo, nihil differcnt. Quod si ita est , nec qua
bonum sil, different. (6) Neque.vcro eo, quod sempiternum
sit prins illud, magis erit bonum : si qnidcm neque rcs can-
dida diuturna, candidior cst illa, qun' iimiin diem candida
est. (7) Multo vero probabilius est Pythagoreorum placitum
de liac re, dum hi Unum in bonorum ordine collocant :
quos et Speusippus videtur esse secutus. (8) Scd de his
sane alibi quaeratur. Ad illa vero quce modo dictasunt,
occurri nobis potest : N*on de omni bono ideas dictas esse :
quum id voluerit Plalo, genus unum sive ideam csse eorum
qune per se expetunlur et amantur : liorum vero aut ef-
ficientiaaut aliipio modo conservantia, aut contrariorum
prohibendorum vim habentia, propter liac et alia quadam
ratione bona appellari. (9) Perspicunm ergo ex hujus ob-
jectionis sententia illud est, lwna duobus modisdici posse :
uno modo ca quae ipsa bona sunt : altcro iila , qnae propter
heec. .Eo igitur posito, sejnnctis iis qnae perse Nina suut
 fte»6,10»7.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. I. CAP. VII.
Xttuov t4 xaO' autot ffXE'}/(oueOa et XsytTai xaTa u.iav
iieav. (10) KaO' out4 S; rcoia Oeitj ti; dv ; rj Scra xat
u.ovouu.eva SuoxETat, oiov to cppovETv xal 6pav xai
T,oovat Ttvs; xat Ttaai; Taura yip ei xai St' dXXo ti
& 3to)xou.ev, Su-to; Ttov xaO' out4 ayaOiov 0Et'r) ti; dv.
*H ouS' dXXo ouSev tcXt,v ttj; iSe'a;; ware u.aTatov
cCTat to etSo;. (ll) Ei oe xat TauV sVti to>v xaO'
aiiTa , tov TaYaOou Xdyov ev drcacnv outoT; tov outov
iuLcpaivecrOai Ser'o-et, xaOditep ev ytbvt xat tj/iu.u.u0i'co
m tov tt;; Xeuxottito?. Ttu.Ti; Se xat eppovr,er£o>; xat
r,3ovr,; frepot xat StacpepovTe; ol Xdyoi TauTrj r] ayaOa.
Oux Icttiv dpa to ayaObv xotvbv ti x»t4 jjtiav iS:'av.
(12) 'AXX4 tcco; S>\ Xs^eTai; oi yap eotxs toT; ye aizb
tu/t,; 6u.o>vuuot;. 'AXX' dpa ye xw d^' svb; eivai, r,
is tcoo; Iv dreavTa cruvTeXeiv, 7) u.8XXov xaT* dvaXoYtav;
ox; yap Iv 0"iou.aTi oj/t; , sv tyz/r, vou;, xai aXXo Sr, ev
aXXco. (13) 'AXX' terco; Tauza u.£v a^£TE'ov to vuv • itja-
xpt6ouv yap urcip auToiv ccXXtjc; av stri cptXocrosia; oi-
xetoTEpov. 'OjJtoico; os xat Tcept tt;; ioEa;* e! yap xai
so estiv £v Tt to xotvrj xaTTjYOpouu.evov ayaObv fj /coptaTov
Tt auTO xaO' auTO, 3r,Xov w; oux av etr, rcpaxTOv ouSs
xTr,Tov dv0po>7tto • vuv Si toioutov ti ^r.TEtTai. ( 11) Ta-
/a Se' tio Sb;stsv av ^eXtiov eivat Yvo)oi£stv outo Ttpb;
t4 xTr,Ta xai TcpaxTot tcov aYaOtov otov yap TtapetSet-
25 ru.a tojt' t/0'rvii itaXXov eicrbijieOa xat t4 r,u.tv aYaOoi,
xiv EiSiou.Ev, £7ttTEu?bu.E0a auTtov. (15) niOavOTrjTa
u.ev ouv £/£t tiv4 6 Xo'yo;, eoixe Si TaT; iTci5Tr,u.at;
Stasyojveiv • Ttacrai ^4p aYaOou tivo; £^t£u.Evat xal to ev-
See; eTti5r,TOvIo"ai TcapaXeircoucrt ttjv yvcooiv auTOiJ. Kat-
»o Tot {5or',6T|fia Tr,XixouTOv otrcavra; tou; TE/viTa; oyvoeTv
xat tirjS' ItciIIt,teTv oux euXoYOv. iio) "Airopov Se xat t(
to^EXriOrio-ETai u|>otvTr,; J) textojv rcpb; ttjv outou Te'yvr,v
eiSto; aCnb TOtYaObv, Tj TCto; iaTptxonepo; r; ffTpaTT,YtxoJ-
Tepo; ecTTai 6 tt,v iSeav auTTjv TeO£au.Evo;. «l>aiv£Tat
3& u.ev Y^p ouSe tt,v uYt£iav outco; Itcicxotceiv 6 iaTpb; ,
liXXa tJ|V eivOpioTcou , (jtaXXov S' Jcrto; tty touSe ■ xaO'
exacrTOv ^4p iaTpeuet. Kat Tcept u.ev toutcov eVt to-
ooutov eipi;!jOo>.
CAP. VII. [V.J
ITotXtv S' ercavsXOoiijtEv etcI to ?r,TOu,u.£vov aYaObv ,
to ti tcot' av £i7|. •1'at'vETat u.£v Yap aXXo cv dXXrj Tcpd;et
xat te'/v7c dXXo y^? 'v taTptxrj xai o"TpaTr,Yixri xal
TaT; XoiTtaT; ojjtotco;. Tt ouv £xdor;i TaYaObv ; r) ou
ydptv t4 Xoitc4 TcpaTTETat ; touto S' Iv iaTptx?) u.sv
uYtEta , ^v errpaTriYtxri Ss vixr), iv oixoSotitxri S' oixia,
«s ev dXXoi o' aXXo, £v aTcdcrT) S£Tcpd;£t xai TcpoatpECTEi to
teXo;- toutou yip ^vsxa t4 Xoitc4 TtpaTroucti tcovte;.
"iictT' ef Tt Ttov TtpaxTtov arcdvTO)v ectti te'Xo; , tout'
av eTtj to irpaxTov ttYaObv, si So TcXetco, TauTa. (2) Me-
Ta6at'vo)v Sr) 6 Xo'yo; et; TauTOV dsixTat. Touto S' eti
b« uaXXov Siaca^TJcai itEtpaTEOv. (3) 'Etcei cl TtXeito
saivETat t4 teXt, , toutojv 0' aipoufjteOd Ttva St' ETspa,
olov ttXoutov, auXou; xat 5Xto; t4 opYava , SrjXov w; oux
ab utilibtis, tilruin llla una idea centineaBlur, necne, vi-
deaniiis. (10) Sed quxnam pcr se bona liabenda sunt ? an
erunt talia aut quae vel sola relicta et sine ceteris spectata
sequimur ? quale est sapere, et vidcre, et nonnulbe vobi-
ptatesetbonores : haec enim etsi propter aliml quippiam se-
qiiimur, tamen et in per se bonis numeranda fuerint : aut
nihil aliud erit pcr se bonum, pra.ler idem ? ita inanis
resfutura est idea. (M)Quodsi illa quoque iniis qnae perse
bona sunt numerari debent ; jam boni definitionepi eandem
necesse erit in eis omnibus elucere : perinde ut in nive et
cerussa candoris. Atqui lionoris et pmdentix ct voluptatis,
quatenus bona, dissimiles acdispares sunt definitiones. Non
est igitur summum bonum commune quiddam , quod una
idea constet. (12) Quonam igitur modo dicilur? nam nec
simile est iis , qiiorum forluito nomen est commune. Num-
quiil ergoejus est generis, «iijhs sunt qu.r sunt ab uno,
ant quae ad untim? an polius, quae sunt proportione et
analogia? quia scilicct , nt in corpore videndi sensus, ita
mensest in animo, et aliud in alio. (13) Sed Iktc fortasse
in pracsentia siinl omittenda : nam disputare de iis stih-
lilius, alterius pliiiosopliin; propriuin fuerit. Similiterque
(tiaui de idea. Nam ut inaximesit aliqtiod unum illud
qnod communiter de inultis dici volunt bonum , aut quip-
piam ab aliis scjtinctnm, et ipsum perse exstans : tamen
necin actionem humanam cadere, neque ab bomine com-
parari potest ; quale bonum esse debebit, quod hic quee-
ritur. (14) Sed existimaverit fortasse quispiam , pliiriiniim
valere illius cognitionem ad ca hona , qua? possidere volu-
mns et quiB in actione vcrsantur, comparanda : atquc nos
habentcs istud exemplar nohis propositum facilius ea quo-
quc, quae nobis bona sunt, ct cogniluros et conseciiliiros.
(15) Ac probahiliter quidem haec dicuntur. Verumtamen
a scientiis videtur istud abhorrere. Nain quum aliquod
bonum omncsexpetant, ct id quod deest requirant, illius
tamen cognitionem pr.ctei niiltiinl. Atqui minime est veri-
simileaut consentanciim , artificesomnestantum adjumen-
tiim fuisse ignoraturos, ac ne rcqiiisituros quidem. (IC) Sed
nec inlelligi potcst , quiilnam ulili tatis ad artem suam tex.
tor aut faber cx ipsius hnjus idealis boni rognitione conse-
cuturus sit ; aut quo tandem modo vel ad medendum vel
ad exercitum ducendum aptior sit fulurus is qui idcam
ipsam contemplatus fuerit. Nain ad istum modum ne vale-
Imlinem quidem considerare vidctur medicus, sed va-
letudinem hominis : iino fortasse htijus hominis potius.
Nam singulis hominihus medicinam adhibet. De his
igitur hactenus dicluni cslo.
Ad illud vero bonum, quod quseritur jam, etiamnum
rcgrediamur, quid illud tandcm sit , visuri. Aliud cnira in
alia actione et arte videtur essc. Verbi gratia, aliud est in
medendi arte , aliud in imperatoria ; et in reliquis eodem
niodo. Quiduam igilur aliud cuique actioni artique bonum
quam id cujus gratia aguntur cetcra? Hoc autem in me-
dicina bona valetudo est; in arte imperatoria, victoria ; in
arte aedificandi , domus; aliudque in alia. In omni autcm
actione et consilio est agcndi linis : quandoq iiidem hujus causa
omnes agunt reliqua. Quocirra si unus aliquis est omnium
rcrum, qua: in actione versantnr, finis, hoc fucrit boniiin
id quod est actioni proposilum : sin plures, haec erunt
hona. (2) Nostra disputatioigitur eodem redit. Verum danda
nobis est opcra , ut istud etiam planius explicemus. (3) Quo-
niam igitur plures videntlir esse fincs, ntquc ex his aliqno»
proplcr alios cxpctimus ( ul divilias, tibias, et in universum.
 HeiKflN NIKOMAXEIQN A, C.
eoti Tedvra TsXsta- to 8' dptOTOV t^Xeiov ti cpaivsTat.
"Aor* ei usv Iotiv s'v ti (*dvov tAeiov , tout' av sir) to
£t)TOUUSVOV , El Ss TcXsio) , TO TEXEldTaTOV TOUTtOV. (l) Te-
XstOTspov 8s Xs'yousv to xa8' a&TO Siioxtov tou 81' e*ts-
6 pov xai to jjir^EirOTE 81' dXXo aipETOv Ttov xat xa6' a&ta
xat 8ta tou6' aipETtov, xai arcXioe; Srj te'Xeiov to xa8'
a&TO alpsTOv aEt xat utjos^tcots 8i' aXXo. {'■>) Toioutov
8' r, suSatu.ovia u.dXtOT' sivat Soxsi- TauTTjv -fotp aipou-
(jt£8a dsi 81' auTTjv xal ouSe'tccts 81' dXXo, tiu.T)V 8s
10 xat tj8ovt;v xoti vouv xal Ttaoav dpETrjv atpouuEOa uev
xai 8t' auTa (u.r)0£vbe; y&p a-ro^aivovTO? £Xotu.sO' av
ExacTOv auTiov ) , atpouusOa 8s xai tv;c; siSatuoviae;
^dptv , Sti toutwv uTcoXau-SdvovTsc; suSaiu.ov^crsiv.
Tr,v 8' EusatiJtoviav ouSei; atpEirat toutojv ^dptv, ou8'
16 oXo)? 8t' aXXo. (e) <I>atvsTai 8s xai Ix tt;; auTapxEtae;
to auTO ouuSatvstv. Tb f ip teXeiov dyaObv auTapxse;
sTvat SoxsT. Tb 8' auTapxs; Xe'yo,uev oux auTio u.bvo)
Toi £o)vti pfov jjtovtoTr|V , dXXa xai yovsuot xal ts'xvoic;
xai yuvatxc xai 67o)c; toic; cpiXote; xai TcoXiratc;, i-TceiS-J)
M cpuosi TcoXiTixbe; dvOpomoc;. (7) Toutojv SJ Xtjtcteoc;
opoe; tic/ Itcextsivovti fip iirt touc; Yovste; xal touc; d-to-
Yovouc. xat twv cpiXojv Toue; cpiXoue; sic; d-TEtpov -rpdsioiv.
'AXXa touto (JtJv sioauOtc; Itcioxstctsov , to 8* auTapxEe;
ti'6eu£v 8 uovouusvov atpETOV tcoie" tov piov xai utjSe-
36 vbe; ivSsa- toioutov 81 tt]v suSatuoviav oidueOa sivat.
(») "£ti 8e TcdvTtov aipETWTaTTiv uTj ouvaptOuouusvr,v ,
cuvaptO[jtouuEvr|V 8s StjXov 10; atpsTtoTspav ustoi tou
sXaytOTOu tcov dva6iov 6TCEpo^-)j Yap dYa6iov YtvEiat to
TcpooTt6su.svov , dyaOSv 8s to uei^ov aipSTtoTspov dsi.
30 Te'Xeiov Stj ti cpaivsTat xai auTapxsi; ^) Euoatuovia,
Ttov TcpaxTiov ouoa tsXoc..
fVI.] (9) 'AXX' too)? -trp u.Sv suSaiu.ovi'av to dptOTOv
Xs'ysiv i4uoXoYOuusvdv ti cpaivsTat, TcoOEtTai 8' svapyE-
OTEpov Tt sOTtv ixi XsyrOTjvai. (10) Td/a S^ ^svoit'
36 av tout', ei XrjcpOsiTi to spYOV tou dvOpei>Tcou. floTtsp
■yoep auXrjtT) xai aYaXuaTOTeoiio xai TtavTt TEjrviTTi , xat
oXtoe; o)v eotiv IpYOv ti xai Tcpac;i;, sv Toi spyo) Soxsi
TaYaObv stvat xat to eu, o2to> Sdejstsv av xai dvOpoYrcto,
StTCEp EOTt Tt SpYOV aUTOU. (ll) IIOTEpOV OUV TEXTOVOC,
40 uev xat oxuteojc; tWiv Zpva Ttvi xatTcpdc;sii;, dv6po')Tcou
8' ouSev sotiv , dXX' dpybv Ttsepuxsv ; r\ xa6d-rsp 8:p8aX-
uou xai '/Etpbc; xtti TcoSbe; xai SXto; IxaoTou toiv [jtopitov
tpaivETat ti spY°v, oStio xai dv6ptt)Tcou Tcapi TcdvTa
TauTa 6e(t| ti< av EpYOV ti; Ti ouv Sr| tout' Sv eititcots;
46 (\'i) Tb ulv Y«p ^^ xotvbv sTvat cpaivsTat xat toT; cpu-
Toicj, ?r,TsTTat os to tStov. 'A -poptoTsov dpa tt,v 6ps-
TCTixr,v xai aucir^TixriV ![ior|V. 'ETrou.svT| 51 aio8r|TixYf
ti; av Etrj , cpaivETat &l xal auTT) xotvrj xai tTCTCti) xal
pot xai Tfavti ijtoto. (13) AfiiT-ETat 8t| TcpaxTtxrl tic;
^o tou Xdyov I^ovtoc;. Toutou 8s to (jtsv we; etcitcei6ec;
Xoyo), to 8' wc; e/ov xat Stavoouusvov. Aittwc; 8s xal
TauTT|c; XEYoptsvTje; tt,v xot' ivlpYEtav 6eteov xupioVcs-
pov Yap a8TT) SoxsT Xs'Yso6at. (14) Et S' eotiv fpYov
dv8po)Tcou <i/u/T)<; Evs'pYEta xatl Xo'yov rj ur, dvsu Xoy^Ju,
(l087,IU98.)
illa qune ilk-iintiir iustrumenta ), perspicuum est, non otnnes
esse simpjiciter et absolute liues. ld vero quod optimuui
est, absolutum qnitldam est sine dubio. Si quis ergo linis
unus undique absoiutus sit , is erit bonum hoc quod qu-e-
rimus : sin plures, ille, qui est omnium absolutissimus.
(4) Porro quod propter se expetendum est , eo quod propter
aliudexpetitur, absolutius seu perlectius esse dicimus; et
quod nunquam propter aliud, iis quaj et propler se et
propter aliud eliguntur. Ergo illud summum boiuim id erit,
quod propter se semper eligitur, nunquam propter aliud.
(5) Talis autem videtur esse in primisbeatiludo. Hanc enim
propter se scmper et nunquam propter aliud optamus. At
vcro lionorem et voluptatem , et mentem sanam et omnrm
vii tutem qiinm propter se sequimur [ nam etiamsi nullum
exiis fructum percepturi essemus, tamen eorum unum-
quodque optaremus), tum vcro beatitudinis quoque causa
illa expetimus : quod existimemus , nos his adjumentis in-
structos, beatos futuros. At beatitudinem nemo ncque lia-
rum, ncque alius omnino rei causa expetit. (6) Idem porro
eflici videtur etiam cx ca quam auTotpxsiav vocamus. ld
enim bonum, quod undique absolutum seu perfectum est,
videtur in se babere id quod est satis. Satis esse autem
(liiuiii dicimus, et id dicimus, non quod sibi soli vitnin so-
litariam agenti, sed quod parentihus etiam ac liberis , et
conjugi, et, ut semel dicam, amicis ac civlbus satis est :
quandoquidein liomo ad vilam societatemque civilem na-
tus est. (7) Est tamen horum certus quidam constituen-
dus finis : si enim porrigamus ad parentes et posteros ,
amicorumque amicos, ahitura sit res in infinitum. Sed de
hoc quidem alio loco post iterum videbimus : auTctpncs;
porro illud sive Satis esse ponimus, quod etiam abstjue
aliis rebus solum vitam efficit expetendam nulliusque rei
indigentem. Tale quid autem beatitudinem es$e arbitra-
mur : (S) atqueetiam aliquid maxime omnium optandum,
etiam solumabsque bono alio omni : quum quidem itl ipsum,
si cum alio vel minimo hono conjungatur, omnino sit fn-
turum optabilius magisque sumendum ; quod enim tiiiu
accedit, peridbonum efficitur auctius. Bonum porroomne,
quo est majus, eo magis est semper optanduin. Exnuibus
omnibus Derspiciium est, hcatitudinem ()erfectum qijiddam
esse, bomsque omnibus pcr se cumulatum, quum rerum
omnium, quae in actione posita? sunt, sit extrcmtim.
[VI.] (9) SetJ dicet fortasse aliquis essc quidem illud cer-
tum et confessum, quomodo est dictum : Beatitudinem
snmmum bonum esse : at vero ut planiusquid ea sitostenda-
lur, desiderari. (10) Hoc igitur facile assequemur, si opus ac
munns hominis sumptum fuerit. Ut enim tibicini et sta-
tuarum fictori omnique adco artifici , et omnino iis qui
opus aliquod efficiunt actionemque aliquam obeunt , in
opere ipso bonum suumsuusque tiniset perfectio consistere
videtur , sic et homini , si quod est ejus opus et munus , in
eo ipso bonum ejus et hene vivere positum esse nrohabile
sit. (II) Utrumnam igitur fabri et sutoris aliquotl est opus
ct aliqua actio, hominis vero erit nullum, atque ad desi-
diam is inertiamque natus reperietur? An potius ut oculi,
niiuiiis, prdis, singularumque adeo partium suum cujus-
que opus ac munus est, sic hominis quoque praeter haee
omnia aliquod opus esse slaliiemu.s? Quodnam igitur hoc
landrni rril .' (12) .Yiin quotl vivit, id quidem cum stirpi-
busetplanliseivideturessecommuiie; hic vcro proprium
hominis opus quaeritur. Itaque illa vita , ipi.r in alendo
augescendoque ronsistit, removenda est. Ea vero reniota,
relinquitur homini vita quanlam , quae in sentiendo est po-
sita. At lnrr quoque vita homini communis est cum equo
et bove et animantibiis omnibus. (13) Relinquitur crgo
vita quaxiam actuosa , illius propria , quod ratione pr.eili-
tumest. Hujus autem pars ima est, qnrc rationi oblem-
perat , ipsa rationis expers ; altera, qua? ratione prajdita est
cogitandique munere fungitur. Sed quum etiam haec vita
duobus niodis dicatur, eam qiue in functione muneris con-
sistit, ponere debemus : hxcenim potior essealtera videtur.
(14) Quodsi opus hoininis cst actio animi rationi conseuta
 (HM.) ETHICA NICOMACUEA. LIB. I. CAP. Vltl.
to 8' outo tpau.£v Ipyov Etvat tw f jvei touSe xal touSs
aTcouSaiou , waTcsp xtOapiarou xai aitouSaiou xiOapt-
orou, xai aTtXw; Sf, tout' eVi Tcdvtwv, TcpoaTtOEu,Evr,;
TTJc xaT* dpETTjV uTtEpoyS;; npb; to epYOV xtOapiaTOu
6 uiv y3tp to xt6apiCetv, oTtouoaiou 8s toeu- ei S' oGtw;,
dvOpwTtou Si tJOecaev epfov £o>T|V Ttva , TauTr,v Sc ■j/uyTJ;
evlpYEiav xai TtpdcJEi; [aetI Xoyou , OTtouSaiou 5' dvSpb;
eu Taura xal xaXoi;. (.15) "Exaorov S' su xara tt,v
oixetav. apETTiv dTCOTEXEtTaf si 8' o8to), to dvOptorct-
ii' vov dv/a6bv i^uyTJ; IvEpyEta YivsTat xaT* dpsTTjV , st Ss
TtXsiou; al dpETai, xaTa tJjv dpiarrjv xal TsXEiOTdTT,v
(ie) eti S' e"v pioi teXeuu. Mia yap yEXtStbv lap oi
itoteT , ouSe u,ia f,u,E'ca- outw Ss ouSs u.axdptov xat su-
Saiuova u,ia f,u,spa ouS' 8X^0; ypdvo;. (17) IIsptYE-
ib Ypd^Oto uiv ouv TayaObv Taurr,- SeT y&P Taw; utcotu-
Tctoaat TtpoiTOv, EtO' uatEpov dvaYpd^at. [VII.] Ad^Ete
S' av TtavTO; Elvat TcpoaYaYeTv xai StapOpwaat Ta xa-
Xw; 1/ovTa tt, ■nEpiYpaipTJ, xai 6 ypdvo; Ttov toioutwv
EupETf,; r, ffuvepYOC aYaOb? Eivat. "OOev xai twv Tsyviov
*o YEYOvaotv al iTctSdast;- Tcavtb; Y&p TCpoaOsTvat to e'X-
Ieitcov. (is) Msu.vT;aOai Se xai twv TcposipTjuivwv
ypfj , xai TTjV dxp(6siav prf, 6u,o(o); ev drcaatv ETctJJ^TEtv,
dXX' tv IxdaTot; xati tt,v utcoxeiu.evt,v uXr,v xai sVt
toaaTJrov ly 6aov oigsTov ttj u,eOoow. (10) Kai Y*p
u> textiov xai Yewu.eTpr,; 8ta:pspo'vTw; Itci!Jtitouoi Tfjv
dpOijv 6 ptsv Yap ly Saov y_pr,a(u,T| Tcpbc, to spYov, 6 Ss
•ti soriv t\ Ttoidv Tf Osa-tf.i; Y«p TdXr,0oui;. Tbv autbv
3f| TpoTrov xai iv toi; dXXoic; tcoititeov , STtto; pif| Ta
TcdpEpYot Tbiv EpYtov TcXeio) yiyvrpzt. (jo) Oix dicat-
su TT,Tsov 3' ouos rf,v airiav sv ditaotv bptoitot;, dXX' txa-
vbv sv Ttot to brt 8Eiy0f,vai xaXox;, olov xai TtEpt Ta;
dpydc,- to 8' Sxt Tcpoltov xai a p/ v] . (21) Tolv dpyoiv
5' a{ (ulv £rcaY0)YTJ 0£O)pouvTat, at 0' aiaQr.vEi, al
i' EOtTutT) Ttvi , xal dXXat 8' dXXox;. (22) METtevat Sk
Ji TtetpaTEOv Ixdorae; ?j ite:puxaaiv , xai OTtouSaaTEOv o^tcox;
bptoOioat xaXox;- (23) u,SYaXr,v yitp Eyouat ^0Tcf,v rcpbc;
Ta iTtdtxeva. AoxeT Y«pitX£Tov J\ fju.iau TcavTo; Elvat f,
dpyrj, xai TtoXXi aufjttpavTJ YtVEaOat St' auTrjc; Ttov ^T|-
TOUU,£VO)V.
CAP. VIII.
41» 2x£Tcrsov Sf, TCEpi auTT,c; ou udvov Ix tou auu,Tcspd-
apiaTOc; xai ti; o>t b Xoyo; , dXXi xai ex Ttov Xs Youtsvtov
Ttepi auTTje;- tw u,sv ^ip dXr,06T itdvta auvaSEt Ti uTcdp-
yovTa , Tto Sk '^euSeT Tayu StastovEi tiXtjOs';. (2) Ns-
vtu.r,[jiEvt>)v of, Ttov aYaOwv Tpiy?) , xai twv uev E'xTbc;
«» Xeyoijls'vojv tuv Ss TCEpi cj*uyf,v xai aiou,a , Ti TCEpi ij/u-
yf]v xuptwTaTa Xeyouev xal ptdXtaTa aYaOd. Ti; bk
Tcpd;su; xai Ta; IvspYSta; Ta; ^uytxi; TtEpi <]/uy_f,v t£-
Oejjuv. "Qitte xaXto; av Xe^yoito xaTa ^s TauTT,v tt,v
Sd;av TtaXativ ouaav xai 6ixoXoyouu.svt,v unb twv cptXo-
K) ootpouvTiov. (3) 'OpOw; ol xai 6ri Tcpdtjst; tivs; Xe'yov-
Tat xal EvlpYStai to tsXo;* oGtw y^P twv Tcspi ']/uyf,v
4YB0<ov YtvETat , xai ou twv sxto;. (4) iuvaost Si Toi
nea , aul certe a ratione non aliena, siquc idem genere esse
dicimus, opus alieujus artificis , et aiicujus qui sit in eu ge-
nere artificii eximius ( quemadmodum citharcedi et boni ci-
tliaroedi; et in alii.s similiteromnibus, ut, accedente ad opus
etiam excellentia seu perfectione , sit verbi causa citharoedi
quidem cithara canere, boni vero citharoedl bene cancre);
hoc , inquam , si ita est, et hominis opus vitam qtiandam
eamque energiam animi seu actionem cum ratione ronjun-
ctam , boni autem viri etiam bene et proeclare habentem
actionem ponere debemus, (15) benc porro et praeclare lia-
bet unumquodque , ratione suse propria- virlut is. Quod-
si ita se res habet , hominis bonum erit energia animi , vir-
tute directa ; ac si plures virtutes sint , virtute optima ac
perfeclissima : (16) et prrcterea in vita perfecta. Ut enim
una hirundo ver non efficit , nec dies unus : sic neque dies
unus, neque exiguum tempus cfficit felicem ac beatiim.
(17) Sit igitur lioc modo descriplum confusa quadam no-
tione fummum bonum; adumbranda eniin videtur res initio
rudius, deindc exactius et exquisitiusedisserenda. [VII.] Vi-
deturque vel cujusvis hominis esse, ea quae bene primiim
suis lineamentis descripla definitaque sunt, provehere suis-
que veluti membris et articulis distinguere, atque ejusmodi
rerum vel auctor vel certe auditor esse videtur tempus :
quo modo artes ipsx amplificatae et propagata; sunt ; cn-
juslihet enim hominis est , id quod deest addcre. (18) Me-
minisse vero nos oportet etiam illa <pi;c supra dicta sunt,
et stiblilitatem illani enucleatam non pera;que in omnibus
requirere; sed in unaquaque re, pro materia) ipsius
ratione, et quoad cloc-endi via ac ratio patitur. (19) Nain
faber et geometra non eodem modo rectura angulum ex-
quirunt : sed ille quidem, qnatentK operi cst nccesse;
hic autem, quidnam sit et qualis, inquirit : in vero enini
contemplando versatur. Eodem igitur modo faciendum est
et in ceteris omnihus, neoperis accessiones ct ornamenta
cxsistantipsooperelongiora. (20) Neque vero in omnibus
eeque causa est flagitanda; sed satis esse debet in qui-
busdam , si bene demonstratum sit , xla esse , id est ipsum
tA oti (quemadmodum res habet et in principiis) atque lioc
ipsuin to f,-.\ , id cst, Rem ita esse, in talitms primum et
principium est. (21) 1'rinc ipior porro alia inductione
percipiuntur et cognoscuntur; alia sensu, alia consuelu-
dine seumore, ct alia alitcr. (22) Ac singula persequi
oportet, prout eorum natura patitur, dandaque opera
est ut bene definiantur. (23) Magnum enim momentum ad ea
quie sequentur afferunt : ideoque principium plus quam
dimidium totius esse videtur, multaque in quaestione
posita eo cognito dectarari.
Ergo de principio videndum est non ex conclusionibus
solum et his quibus ratio sive syllogismus conlicitur , sed
ex iis etiam quae de illo vulgo feruntur. Nam quod ve-
riini est in hoc genere , cum eo congruunt omnia quae ex-
stant inter homines; a falsoautem cito verum dissidet ac
discrepat. (2) Quum igitur bona tres in partes sint distri-
buta , aliaque externa , alia animi , alia corporis dicanlur :
animi sanc bona inprimis et maxime propria bona dicimus.
Ceterum actiones et energias animi in aninvo collocamus .
Itaque quum ex hac sententia et vetere et a philosophis 11110
ore comprobata recte hoc a nobis statuitur , quotl motlo
tlicliim est : (3) tum vero propterea , quod actiones et ener-
giae nonnulhe ipsitis finis rationem vicemqiie obtinent. SiC
enim cfficitiir ut bealitudo in animi bonis , non in exter-
nis numeretur. (4) Cum liac ratione congniH et illud,
 8 H01K11N NlKOMAXEIflN A, r).
Xoyti] xai to eu ijrjv xai to su irpaxTSiv tov euSaiu.ova*
a/tSov y»P eu&oia Tl? 6ipr,tai xai euTtpa;ia. [IX.]
(:.) 4>atvETai 61 xat Ta e7ci!Jr|T0uu.£va itEpi t^v euSat-
uoviav dTcavO' imapvetv Tto XevOevti. (e) ToT; ulv
5 Y^p dperrj , Toi; Ss cppdvrjcti; , dXXot; 8e ao-.pia Tt; etvat
goxei, Toi; 8£ TauTa v) Touttov ti ueO' f)Sovr;; f) oux
aveu f,Sovf;;- eteooi oe xat Tr)v extc; £ur,T£piav guj/.7C£-
ptXauSdvouatv. (") TouTtov oi t& alv rcoXXoi xai Tta-
Xatoi XeYouotv, tci Ss 6X1^01 xai evSo;ot dvope;- ouSete'-
10 pou; oe toutiov euXoyov StauapTdvsiv Toi; 6'Xot;, dXX'
ev yi ti f) xal Tot TcXstuTa xaTopOouv. (8y ToT; u.ev
ouv Xe'Y0uot Tr,v dpEtf^v yj dpETrjv Ttva auvtoSd; eVtiv 6
XdYo;' Tautr,; y*P eotiv f, xat' autf,v eve'pYeta. (9) Ata-
tpepEt oe IW; ou utxpdv ev xt^oei f, /pr.aEt to dptaTov
15 uTcoXaaSavetv xai e'v e;et f) IvepYEta. Tf,v uiv y*P
e;iv evoe/ETat uvrjSsv ctYaObv ctTCOTeXetv uTcdp/ouaav ,
otov Tto xaOsuSovTt f, xai dXXo>; tto>; IJ/jpYrixdTt, tf,v
S' tvEpYEtav ou/ oidv Te- Tcpd^et Y«p tl dvaYxr,;, xai
eu Tcpd;et. "ilcTtsp S' 'OXuurtiaaiv ou/_ oi xdXXtOTot
211 xai ta/updtOTOt ateiavouvTat dXX' oi dYOJvtJJduevot
( toutiov Y°<p Ttve; vtxtoatv ) , outco xai Ttov e'v tio (3it;>
xaXiov xaYaOtov oi TtpdrtovTE; dpOio; £Ttr)6oXot YtYvov_
Tat. (10) 'Eatt Se xai 6 |3i'o; auTtov xaO' auTov f,8u;.
Td ulv Yap f^SeoOat Ttov j-u/txtov , IxdaTto 0' eotIv f,8»
Jb Tcpd; S Xe^ETai cjhXotoiouto; , olov 1'tctco; uiv Tto <pt-
XiicTcw, OEapta Se tco cptXoOEiofto- tov outov Ss TpOTtov
xai Tot Sixata Tto tpiXoSucatcj) xai d^Xoi; Tot xaT* dp£Tf,v
Tto (jnXape'TO). (11) Toi; ptEV ouv TtoXXoT; t4 fjSe'a (xd-
jreTat Stot to u.fj s>uaet TOtauT' elvat , toT; Se cptXoxdXot;
so eo-Tiv f,SE'a Tacpuaei f,Sea. TotauTa S' al xaT' dp£Tf,v
irpd;Ei; , too"T£ xai toutoi; eiotv fjSeiai xai xaO' auTa;.
(u) OuSev Sf, TcpoaSeTtat ttj; f,oovr;; 6 pio; auTtov
toaTtep TtEptaTtTOu tivo';, dXX' e/ei ttjv f,Sovr,v Iv lauTto.
Ilpd; Toi; Eipr,u.£vot; Y«p ouS' eaTiv aYaOd; 6ufj /aiptov
3f> TaT; xaXai; Tcpd;eatv ouTe yop Stxatov ouSei; otv efTtot
tov uf) y^aipovTa tco SixatOTtpaYiiv, out' eXeuOs'ptov rdv
uf) yaipovta TaT; eXcuOepiot; 7tpd;eatv duoito; Sl xai
£'711 Ttov dXXo)v. (13) Ei 8' ouTto, xaO' auTa; oiv eTev
ai xaT* dp£Tf,v Tcpd;ei; f)8£Tat. 'AXX4 (xf,v xai aYaOai
40 y£ xai xaXai, xai udXtaTa toutiov IxaaTOv , EtTtEp xa-
Xto; xpivEt TtEpi auTtov 6 aitouSaio;- xpivet S' w; Etito-
|jt£v. (u) "Aptatov dpa xai xdXXtatov xai fjStaTov
f) EuSatjjtovia, xal ou SttoptaTai Tauta xaTa to Ar,Xta-
xov iTtiYpauua-
45 KdXXtatov TdotxatdtaTov, Xiootov S' CiYtaiveiv*
fjStarov Se tie^u^' ou ti; epcj td tux"v'
"AwavTa Y&p U7cdpvet TauTa Tai; dptaTat; evepYetat;-
tauTa; oe, r) ptiav toutiov Tf,v dpiaTrjV, tpaijtEv ^Tvat
Tf,v euSatpioviav. (15) «JiaiveTat S' Suto; xat Ttov Ixto;
60 dY«9tov7Cpoa8eou,e'vr,,xa0dTf£p etTcoptev dSuvatov ^ap ?i
ou^dStovTaxaXa7tpdTT£tvd/_oprJYr,TovdvTa. (10) IloXXi
uiv Y«p TtpaTTETat, xaOd7tsp St' dpYavo)v, Stot <piXo>v
xai tcXoutou xai TtoXtTixr); SuvdiJteto;- E'vt'tov Si tt)-
(1098,10»».)
quod certum est, bene vivere, et, bene rem gerere virum
beatuiu : nam fere solet heatitudo >ita bona et bona actio
usurpari. [IX.] (5) Omnla quoqne illa qua3 de bealitudine
inter eruditos solcnt dici, in eo, quotl a nobis dictuiu
est, videntur inesse. (0) Alii enim virtutem, alii pru-
tlentiam , alii sapientiam quandam bcatitudinem esse
existimant. Nonnulli luec ipsa aut borum aliquid cum
voluptate conjunctum, aut minime a voluptate se-
junctum; aliqtii etiam felicitatem externamadjiciunt. (") At-
que lionim alia inulti iiqne veteres, alia pauci et hi
clari ac cclebres , loquuntur : quorum neutros probabile
esl onini ex partc errare; sed in uno aliquo saltem aut in
plurimis recte sentire. (8) Ac cum iis quitlem qui vi-
lam bcatam csse dicnnt virtutem omnem , alterisque ilem,
ipii aliquam cerlani virtntcm, nostra congruit oratio. Vir-
tnlis cnim ccrtc est ipsa actio sive energia virtulis. (9) Ce-
tcruin in eo fortassc ist rei momentum , ut statuatur , snne
mi 11 iii.i! 111 bonuiu in possessione, an in usu positum esse
putcnius ; itemque in habitiine , an in cncrgia sivc attione.
Accidere enim potest, nt habitus bonns, qui insit, niliil
boni efficiat; verbi gratia in illo qui dormit , aut qui alio
aliquo modo otioaus ac fcriatus cst. Dc energia vcro idem
tlici non potest; aget enim bajc necessario , ct recte aget.
Quemadmodum autein in ludisOlympicis non pulcherriiniis
aut valentissimus quisque corona donatur, scd illi soli
qui eertant (ex bis enim vincunt aliqni ); sic et ea , qn»
sunt in vila , bonesta ct bona, asscquiintur atqne obtincnt
ii demum qui recte faciunt. (10) Kst vero eoruin vita
ctiam per se jnctinda per seque delectat : porro rtelectari in
eoriini numero ponitur, quae ad animum pertinent. Ac
delcctatur aliquis co , de quo appellationem accipit ejus-
modi , cnjiismodi snnt ha- , 9tXt7t7to; , id est, amator equi,
ab equo : ftXoBstopo;, i. c. , amans spectaculorum, a spe-
ctaculis. Qualis item appellatio datur amanti res justas,
quum 9tXoSt'xaio; dicitur , et qualis ei cui virtus cara est ,
quum eum ijiXdpEtov dicimus. (II) Atqui dicat quis,
vulgo tamen hominum jucunda contraria sunt isti quam
dico. Verum rcspondeo, id cx eo esse, quod vnlgo sua-
via non sunt pcr se talia. lis autem hominibus , qui
studiosi sunt honestatis, ca sunt jucunda , qn.-c snnl na-
tura jucunda : qualia sunt illa sola, qu;c ex virtute agun-
tur , ipi.i- proinde et talibus sunt jucunda , et per se ju-
cuntla. (12) Nihil igitnr cget eorum vita voluptatis tanquam
appendice, scd hahet in se inclusam voluptatem. N.iiu ,
praeter ea qu.T j.nii dicta sunt , ctiam non est is vir bonus,
qui honcstis actionibus non delectatur. Neque enim quis-
quam aut justum tlixerit euin qtii non ex juste factis capiat
voluptalem ; aut liberalem, qui lil)eralihiis actionibus non
delectctur : idemque de cetcris virtutibus sentiendnro.
(13) Quod si ita est, conlitendum esl, per sc jiicundas
esse virtuti consentaneas actiones. Sed et bonas insuper
easdein et honestas; ct liorum unumqiiodtnie esse sic, ut
quod maxime : si quidem tle iis vere jtidirat vir bonus.
Judicat autem omnino, quemadmodum diximus. (14) Kst
igitur quiddam optimuni, ptilcherrimum et jucundissimiim
beatitudo. Neque vero lia-c ita distincla sunt, ut refcrt De-
liacum epigramma :
Justilia est rcs pulclira ; valcludo, optima : verum esl
suave, frui hoc, cujtis pectus amore calct.
Insunt enim haec omnia in optimis actionibus. Ilas atilein
aut harum unam optimam, beatitiidinem csse dixiraus.
(15) Vcrumtamen cxternis quoque bonis egerc videlur,
ut diximus. Fieri enim non potest, aut tlifficulter certe
lil, ut is cui imll.u suppetunt facultates, res agat prse-
claras. (IC) Permulta cnini geriintur veluti instrumentis
quibusdam, quuin amicorum opcra, tum divitiis, aut
potentia civili ; et qu.x-tlam res sunt quihus si careant
 I. M, IH ■• ) ETHICA MCOMACHEA. LIB. I. CAP. IX.
tuuevoi jiuTcaivousi to uaxdptov , oTov EuyEVEiac , su-
Tsxviac , xdXXou;- ou irdvu yip EuSatuovtxbc, 0 t^v i8E'av
Tcavaicryjr,? ?, Sw:ytv},c; r) uovorrr,; xai aTsxvoc,, £ti
3' taox; tittov , Et tw Tcdyxaxot TcaiSsc, eisv r, ipiXot ,
& t) dyaOoi dWc TEOvaotv. (17) KaOaTcsp ouv eitcouev,
eotxe TcpooSetaOat xai tt;c TOiauTr,c, euT)UEpiac/ SOsv stc
TaUTO TOtTTOUCttV svtot TT,V EUTU/iaV tyj EuSatuovia ,
STEpOt 5s TTJV dpSTTjV.
CAP. IX. [X.]
"OOev xat a^opEtTOi TCOTEpdv eoti uaOr,Tbv r, sOt-
10 «tov rj dXXo)? tcoic aorxT,TOv , r, xaToi Ttva Ostav uoTpav
rj xai Sti Tuyr,v TcapaYivsTat. (2) Et usv ouv xal dXXo
Tt siTt Osiov Stopr.ua dvOpoiTcotc, tuXovov xai tt,v su-
Satuovfav OeooSotov Etvat , xai udXtcrra to>v dvOpo>-
Ttivojv Soo) SsXtiotov. (a) 'AXXi touto uev 100)1; dXXr,c
ir> av eitj crxs'|so)i; oixstOTEpov, apaivsTat Ss xav st ur, Osd-
tcsutctoc eotiv, dXXot 01' dpETr(v xai Tiva udOr,ouv r)
daxTjotiv TcapaYivsTat, tcov 0£tordTO)v sivar to yip tt;;
dpeTTJc. dOXov xai te^Xoc dptcrcov elvai ipaivsTat xai OsTov
ti xa-t uaxdptov. (4) Etr, 0' av xat TcoXuxotyov 8u-
Ju vaTOv yip uTidpJai Tcaat toic u-}) TCETcripo>u£voic rcpbc
dpETT,v Std tivoc, uaOrjceoji; xai srciuEXEtac. (5) El
S' IdTtv outu (SsXtiov t, Sti TU/r,v Eu8aiu.ovEiv, euXo-
yov e/eiv ourtoc , EiTCEp Tot xaTot ipuaiv , wc oTdv te xdX-
Xtcrra lysiv , outo> tcs^uxev. (o) .'Ououoc os xai Tot
to xati TE/vr,v xat rcacrav atTtav , xal udXtOTa xaTa Tr,v
dpto~rr,v. Tb Si ueytOTOv xai xdXXicrTOv STCtTpEifiat
tu/t] Xtav tcXtiUueXec av str]. (7) 2uutpavl; 0' Ecrri
xai ex tou Xoyou to 5r,Touuevov EtprjTat yotp tyv/JtS
svsp-fsta xat' dpsTr,v Tcotd tic. To>v 8e XoitcoSv dya-
Jo Oiov tc\ ulv UTcdp/stv dvavxaTov , Ta 8e ouvEpya xat
/pr,otua tce^puxsv dpYavixioc. («) 'OuoXoYouuEva 81
TauT1 av stT| xai toic ev dp/TJ- to yip tt;c TcoXtTix?i<;
te^Xoc dptorov ItiOeuev , auTT[ 81 tcXs!o:tT|V ETCtueXEtav
TcotEiTat tou tcoiouc Ttvac xal dYaOouc touc tcoXitoi;
3i Tcotr,(Tai xat TcpaxTtxou? to>v xaXoiv. (9) Eixoto); ouv
OUTE ^OUV OUTE tTCTCOV OUTS CtXXo TtOV ^0>0)V ouolv suoat-
uov Xeyousv ouSsv yip auTtov oldv te xotvtov^oat
TOiauTT,c ^vspyEia;. (10) Ati TauTr,v 8s tt,v atTtav
ou8J TcaT; EuSai'uo)v Iotiv ojtco> yip TcpaxTixbc Toiv
tt> toiouto)v 8ti tt,v r,Xtxt'av ot 5s XsYOusvot Sti t^v IX-
TtiSa uaxapi^ovTat. AeT ydp, o)STCEp eitcouev, xat
dpeTTJc TsXEta? xat piou teXsiou. (11) IloXXal yap us-
Ti6oXal vtvovTat xat TcavTOtat Tu/at xa^i tov piov,
xat ivazynoii tov udXtoT' EuOr,vouvTa uEydXaic ouuopo-
15 paTc TtspiTCECtETv lizi Yrjpoic, xaOaTCEp ev toi? f,po>txoT;
TtEpl nptduou [xuOeustaf tov Se TotauTatc ypr|0"duEvov
tu/atc xai TeXeuTr,o"avTa dOXitoc ouSsi? euSaiuovi^st.
homines, felicitatis splendor obscuratur atque inquina-
tur; utsunt : nobilitas generis, felix soboles, pulchritudo.
Neque enim eis facile est vitam beatam consequi , qui insi-
gniter deformis aut obscurissimo loco natus aut solitarius
et orlius sit. Ac multo etiani minus fortasse, si cui sint li-
beri omni vitiorum genere cooperti , aut hujusmodi araici ;
aut , quutn boni essent liberi aut aiuici , excesserint e*"
vita. (17) Quemadmodum igitur diximus, beala vita de-
siderare videtur hiijuscemodi prosperilatem. Ex quo fit
ut nonnulli eodera ntimero et locn bcatitudinem habeant
atque -n iiiidaiii fortunam ; nonnulli vero etiam virtutetu.
Sed et ill.-i indidem nascitur controvprsia : utrumnam
doctrina paretur, an consuetudine quiiTiilur , an alia qua-
dam exercitatione ; an potius divinitus; an denique for-
tuilo obveniat. (2) Sane quidem si ullum aliud a diis mu-
nus est lioniinil)us datuin, profecto conscntaneum est, bea-
titiidincm tpioquc a diis immortalibus donari; eoque
maxime , qtiod ca cst rerum humanarum oplima. (3) Sed
lioc forlasse alius est disputationis proprium. Illud qui-
dcm perspicuum est , ut non sit a diis immortalibus dono
missa, sed virtute ct doctrina aliqua aut exercitatioue pu-
rialur, in rebus divinissimis tamen esse numerandam.
Virtutis enim pra'mium et finis optima quaedain res et di-
vina et beata videtur. (4) Eadem vero ct perquam vul-
garis cese quivcrit. Potcst enim contingere vel doctrina
vel studio iis omnibus , qtii non sunt aliqua parte homini
propria privali. (5) Quodsi sic praxtat, quam fortuna!
temeritate beatum esse , certc ita probabilc est : siquidem
rc; naluralesutpulcherrinia; esse possunt, ita sunta natura
comparaUc ; ((S) idemque de iis qux ab arte et omni alia
causa perliciuntur, judicari debet , multoquc maximc, quee
a prxstantissima : ct vcro si rcm omniuin maximam
ct pulcherrimam arbitrio fortunrc permittcre velis, niniis
sit nefarium ac flagitiosum. (7) Atque etiam ex defmi-
tione beatitudinis id quod quarimus , perspir.uum exse
potcst. Diximus enim, cam esse cujusdam modi encrgiam
ex virtutc; cetera aiitcin bona, alia qiiidcm pra-sto esse
oporlet, alia vero adjuvant et conducunt natura, instru-
mentortim inslar. ;8) Praeterca h»c etiain cum iis qinc
initio diximus , ronsentiunt. Civilis enim sclcntiac finem
optimum esse statuebamus : atque illius opus proprium
est , dili^entiam adhibere ut cives ccrto quodam modo af-
fectos honosque et ad res boncstas agendas idoneos red-
dat. (9) Merilo igitur nequc bovem, nequcequum, neque
aliud animnl iillum, beatum dicimus. .\11lli enini illorum
esse potesttalis actionis sive energiae commtinitas. (10) At-
quc ob liaiic causam nc puer quidem est beatus. Nondum
enim ])er a-tatem ad talia agenda satis aptus e>t : ac si bea-
tus dicitur, proptor spem quain dc eo hahcnt homincs,
t.ilis praedicatur. Opus est enim, ut diximus, quum abso-
lutavirtute, tuin vita inlegra et perfecta. (il)Multa: enim,
in vita reruni commulatiunes variique casusintem niiint :
fieriquc potest ut cujus res hodie snnt valde secundae, is
maximis in sencctiite calauiitatibus afticiatur, -quemadnio-
dum in heroiun liistoriis de Priamo refcrunt poetac. Porro
qui tales casus fuerit expertus , inisercque de hac vita de-
ccsscrit, eum profecto ncnio ducit beatum.
 10 HGIKUN NIKOMAXEIQN A, i.
CAP. X. [XI.]
ndTtpov ouv ouS' dXXov ouSeva dv6po')Tco>v eu3atu.o-
viffTeov £io; av ^rj , xata 2dXo>va oe y pstov TeXo; 6pav ;
(2) Ei 8e 8r| xai 6eteov outw; , dpd ye xai Utmv euSai-
jxwv totc iiteiSiv aTcoSdvr) ; r) touto y' TcavTeXw; aTO-
5 tcov , dXXw; Te xai toT; Xeyouaiv rjjxiv Ive^p^eidv Tiva
t^|v euSaijxovtav ; (3) Ei Se [xr, XeYOjxev tov Te8vewra
euSatfxova, u.r,8eZdXo>v touto (JouXeTat, dXX' 8x1 TT)vt-
xauTa dv ti; dfftpaXw; fxaxapttretev dv6po)icov w; Ixto;
rjSrj Ttov xaxwv dvTa xai tojv SuffTU/TjtxaTwv , eyet
10 [xev xai tout' d[xcpia6r^TT)0-t'v Ttva- SoxeT ^4p eivai ti tw
te6v£0)ti xat xaxbv xai dya6dv , eircep xai toj Jwvti (xr)
aia6avo[X£vo) Se , oldv Ttgjiai xai aTtu.(at xai Te'xvwv
xai 8Xw; dTroydvojv euitpa^iat Te xai Suoruy iat. (4) 'Atco-
piav Se x«i TauTa Tcape'y6i' tw yap jxaxapio); (ieStoj-
lt> xoti txeypi YTipo>l> x*^ TeXeuTjjffavTi xaTa Xdyov cSfSe-
yetat tcoXX4; [xeTa6oX4; o-uu.6a(veiv rcepi tou; 1x^0-
vou; , xal tou; fxev outwv aYa6ou; elvat xai tu/eTv
piou tou xaT* d;iav, tou; S' e£ IvavTfa;. ArjXov S' 6rt
xai toi; aTcoo-crlu.aai Ttpd; tou; yoveT; TcavToSaTtw;
*> eyetv auToi); IvSeyeTat. "Atotcov Sr| yi'voit' dv, ei ffujx-
(jteTafidXXot xai 6 Te8vew; xai y^voito 6tJ fxev euSat-
[jtojv TcdXtv S' d6Xto;. (s) Atotcov Se xa\ to fxr,Sev
(*T|3' ertt Ttva /pdvov ouvtxveTo6ai t4 twv Ixyovwv toi;
Yovetiotv. (0) 'AXX' trcavtTeov eiti t6 TtpOTepov dico-
»6 pr,6ev Ta/a ^4p 4v 6eo)pr|6eiT) xai to vuv eVtJriTouu.e-
vov i\ Ixetvou. (7) Ei Sr, to teXo; 6p3v Set xai totb
[xaxap(£etv SxaaTov oiy w; dVca [xaxdptov dXX' 8ti Tcpd-
Tepov r,v , tcw; oux aTOTCov , ei St' itiTiv euSatu.wv , u.7,|
dXr^euoeTat xot' outou to uTcdp/ov Sti to (x-tj pouXe-
»(> o6at toui; iJtovTa? eu8aiu.ov(£eiv Stot ,t4i; u.6Ta6oXd;,
xai Sta to txdvtu.dv ti tJ)v euSatjxovtav uTcetXr,iyevai xai
u.T)Sau.o)t; eujxeTafioXov , t4>; Se Tu/a; icoXXdxt; dvaxu-
xXettr6at icepi tou? auTou? ; (s) 8r,Xov Y^p 0)? ei oruva-
xoXou6o(r,u.ev TaT; Tu/att;, t6v auTOV eiSatfxova xai
16 TcdXtv d6Xtov epouptev TcoXXdxti; , /atxaiXeWcd Ttva tov
euSatjxova aTco^afvovre? xai aa6pw; loputxe'vov. (») *H
to ptiv Tai; Tu/ai; e"TcaxoXou8eTv ouSau.w; dp8dv ou yip
ev TauTati; to eu rj xaxto;, dXX4 TcpoffSetTat toutiov
6 dv8pwTctvo? p(o<; , xa6aTcep eiTcajxev , xuptat 8' Eioiv
tn al xot' dpeTT^v £vepYCtai Trjt; euSatixoviat;, at 5' ivavTtat
tou ivavTiou. (10) MapTupeT Se tw Xo'yw xai to vuv
8taTc»pT|8ev. Ilepi ouSev ^4p outw; uTcdp/et tiov dv-
8po>Tc(vwv epYojv peSatdTr,; w; icepi t4; evepYetat; t4;
xaT* dper>iv jxovijxwTepat yap xal twv £Tcio-Tr|U.wv aucat
t., Soxoustv eivat. Toutwv 8' auTwv at Ti(xtwTaTai jxo-
vtjxonaTat Sta to txdXttTTa xai ouve/^OTaTa xaTa^riv
iv auTaT; tou; (xaxaptou?' touto y^P e*otxev a?Ti'o) tou
(XT) fiyvtaQtxi rcepi atjT4 Xr)8r,v. (11) 'lVotp!;ei 8)\ to
srjToutxEvov tw euSaijxovt , xai eoTai St4 ^iou toioutoc;-
1,0 aei ^4p r) txdXioTa rcdvTOJv Tcpdejet xai 8eo)pr'tiei t4 xaT'
dpeTrjv , xai t4; Tu/a; oTret xdXXto-Ta xai TcdvTr, Tcdv-
tw; e'[X|xeXo); 6' y' oX dXr,8to; »^080; xat TerpaYtovo;
("«>)
Sed aoaliusquidemquisquam mortalium quamdiu ma-
net in vita , beatus est judicandus, eque Solonis sen-
tentia spectandum tempus vita>. cxtremum? (2)Anitem,
si hoc ita esse ponamus , beatus est aliqnis tum , quum ex-
cesserit e vita? An boc quidem eet prorsusabsurdum dictu,
prspscrtimnobis, qui beatitudinem actionem quandam sive
energiam esse dicimus? (3) Quodsi necnos eum beatum
dicimus, qui mortuusest, neque vult hoc Solon , sed in-
telligit , tum demum hominem vere ac tuto beatum pr;p-
dicari |x>sse, tanquam extra omnium malorum atquc in-
fortuniorum discrimen posilum : boc quoque ipsum posi-
tum est in controversia. Xam ita etiaraei qui non vivit,
sed mortuus est, aliquid erit ut malum, sic ct bonum,
peraeque ut viventi , sed jam nibil horum perscntiscenti :
verlii gratia,honoresct ignominiee.et quum liberorum, tum
omnino posterorum secundae paritcr atque adversa? res.
(4) Dubitationem vero permagnam ha;c quoque habent :
lieri eniro potcst ut , quem vita beata usque ad scnecttitera
prosecuta sit, et qui supremum vitaj diem convenicnter
acta? jam aetati obierit, eum rnulta? in posteris mutationes
et varietates excipiant : hoc est, ut quum alii eorum boni
sint, vitaque ea, qua digni sunt, potiantur, aliis eorum
plane diversuro accidat. Ad hxc varia quoque posterorum
a majorum moribus ct virtute dlsccdentium discrimina
exsistere solent. Atque hlc absurdum certe luerit, si una
cum eis mortuus quoque commutetur, (iatque nunc bealus,
nunc contra miser. (5) Rursus absurdum fucrit eliam illud,
res posterorum nihil , ne ad ullum quidem usque tempus , ad
parentes pertinere. (6) Setl redeunduin est nobis ad id qtiod
primo loco dubitatum est. Fortassis enim ex illo iil quo-
quc, quod posteriusquserebarous, intclligettir. (7) Quodsi
igitur supremus vitse dies exspectandus, et tum quisque
beatusexistimandusest, quum eum diem obierit, non quod
nunc beatus sit, sed quod antea fuerit : numnam etiam ab-
surdum fuerit, quum quisbeatus est.tum id quod in eo
inest, de ipso non vere dictum iri, ob lianc causam, quod
vivos bcatos pra-ditaii nolimus propter rerum commuta-
tiones casuumque varietates : et vero ob illam causam , quod
hcatitudinem quidem lirmtiin quiddam et propc immutabile
esseexistimemus, quum c diverso in uno eodcmque homine
subinde mutetur, velut in orbem conversa? (8) lllutl nam-
que perspicuuro esse, si ad fortunae casus commutamur,
nos eundem nunc beattim , nunc contra miserum saepe esse
dicturos , chamaeleontcm quen.dam et parum staliili setle col-
locatuin virum beatum nostra oratione lingentes. (9) Imo
potitis cx fortimu! varietate ac mobilitate minimc dicendum
est fmgi formarique beatum aut non beatum (pro|iterea
quod benc vel male vivcndi ratio in fortuna posita non est ),
et requiritur lamen illa cx ratione humanae vitae, ut dixi-
mus : quandoquidem actiones virtuti consentaneae beatitu-
dinis dominae sunt , sicuti roiseriarum contrariac. (10) Ac
testimonium huic sententias perbibet ipsum illud , de quo
hoc iu Iim-ii qiiirslio est. ISam quum omnia hiimana sint
inlii 111:1 ct fluxa, sola virtutisactio liabet constantiam. Nam
et scientiis ipsis stabiliorcs diuturnioresque videntur virtu-
tes : quartim ipsarum quoque prout unaqua?quc plurimi est,
ita diutissime permanet : propterea quod in cis maxime ct
assidue aetatem agtint beali. Iljec enim videtur e$se causa
ejus, quod est , nulla unquam oblivione illarum bcatos
capi. (II) Inerit ergo (irmiter ac vere in beato id quotl
quuT imiis , erilt[ue ille , dum vivet, id , quod esse dicitur.
Nam vel sempcr, vcl oninium maxime , ea et aget et animo
cernet, qux sunt virtulis, fortunaeque lasus ptilclicrrime,
' omnique ex parte sic ut ofKirtet fcret : qtiippc qui vere sit
 (iioo,iioi) ETHICA ISICOMACHEA. LIB. I. CAP. XI.
av£u (Loyou. (12) HoXXwv 8s ywojxevwv xata Tuyr)v
xat SiatpspdvTtov itzflfci xa\ fxtxpdTT|Ti , Ta uiv [xtxpi
twv EUTuyr;u.dTwv , &txoiw; 8i xa\ twv dvTtXEtu.Evo)v ,
SrjXov w; ou Tcotsi SoTcr,v Tr|; Swrj; , t& Ss (iEyaXa xal
s TcoXXi Ytfvo'(jiEva uiv eu u.axapid>Tspov tov fiiov Tcotr;a£i
( xat y^P auT^ ouvsTCtxoajxsTv TOipuxE , xat r) y.pr]ai;
outwv xaXr) xa\ aTcouSaia YtYvsTat ) , avaitaXiv Ss aujx-
6atvovTa 6Xi6ei xal XujxatvETat to (xaxdptov Xutox; te
yip lici:pspEi xat Iu,tcoSi£ei TtoXXaT; ivspYEiai;. "Ou,o>;
iv 8i xat iv toutoi; SiaXdu.TtEi to xaXdv , ItceiSov (ps'pr)
ti; (ixdXo); TcoXXi; xat [XEYaXa; ituyta;, [xtj 81' dvaX-
Yriatav, aXXi YsvvdSa; tov xal ixsYaXd^uyo;. (13) Et
8 Etatv ai EVEpyEiai xupiat rffi £wr);, xaOdicsp eitcoixev,
ouSe\; iv Y^votTO twv [xaxaptwv dOXto?' ouSetcote Yap
16 Ttpd;£t Ti u.to-r,Ti xa\ cpauXa. Tov vip w; dXrjOw;
dfetObv xat Ett^pova Tcdaa; oldu.£0a Ti; tuya; Euayrj-
itdvo); s.Epetv xat Ix twv uTcapydvToiv a£t Ti xaXXtcfTa
TcpdTTEtv , xaOdicsp xat o-Tpatr^bv aYaObv tw -rcapdvTt
orpaTOTCESw ypr;aOai TcoXEjxixwTaTa xa\ axuTOTOfxov Ix
2u twv SoOeVtwv cxutwv xdXXicrcov UTcdSr)U.a TCOIEIV TOV
auTbv Se Tpdrcov xa\ tou; dXXou; TEyvtTa; auavTa;.
(14) Et S' oCrw; , dOXio; uiv ouSetcote -j^voit' av 6 eu-
Saitxwv, 06 |iTiv [xaxdpid; f£ , av IIpiaixixaT; Tuy.at;
TcsptTCEOT). OSSs St. tcoixiXo; ye xa\ Euu.ETa6oXo;# oute
»YaP '* ■"!« euSatjxovia; xivT)6r]aETat j>a8(w;, oJS' utco
twv Tuydvrwv aTuyrjfxdTwv, iXX' urcb [XEYaXwv xa\ tcoX-
Xwv , EX T£ TWV toioutwv oux av y(voito TtdXtv su8a£-
uwv Iv 0X1^0) y.povo) , dXX' EiTCEp, iv tcoXXw tiv\ xa\
teXeio) , u.£YaXwv xat xaXiov bi aijTw y£vou.evo; Eicr^-
a> €0X0;. (16) Tt ouv xo)Xuei XsYEtv EuSaittova tov xaT
dp£Tr.v teXeiov IvEpYouvra xa\ Tot; Ix^b; ^YaOoT; Ixa-
vw; XEyopT)YT)u.£vov , u.rj tov TuydvTa ypdvov dXXi te-
Xeiov ptov ; j. Tcpo<r6ET£'ov xai ptwodu.Evov outw xat
TEX£UTT.o-ovTa xa^i Xoyov, ItceiSti to ixEOiXov d^iavs;
to V"v> T7iv EuSaiu.oviav 8e teXo; xa\ teXeiov tiOeixev
TcdvTr) TcdvTw;. (16) Et 0' outw , (xaxaptou; ipouu.£v
twv I^wvtwv oT; uTcdp/Et xat uTcdpcJEi Ti XEyOfvTa ,
Ltaxaptou; 8' dvOpwTcou;. Ka\ TC£p\ (xev toutwv Itci
toooutov Stwp(aOw.
CAP. XI.
(u Ti; Se twv dicoYdvwv Tuya; xa\ twv cpiXwv airdv-
Ttov Tb (xev u.t)Sotiouv ouu.6dXXEa0at Xiav diptXov ipat-
VETat xa\ TaT; 8d|at; IvavTtov. (2) IIoXXwv 8i xat
TtavTOta; lydvTWv Sta^opi; twv uuu.6atvdvTwv, xa\ twv
uivu.aO.Xov (Tuvixvouu.£vwv twv 8' r)TT0v,xa6' Exao-Tov
43 uivdtaipETv [xaxpbv xa\ aTcs'pavTov(paivETai, xaOdXouSi
XEyOlvxatTUTCwTay' av txavw; lyot . (3) Et $i, xaOaTcsp
x»iTwvTC£piauTbvdTuyr,[xdTo)v Ti uiviyEtTi ppTOo; xal
^otct)v irpb; tov p£ov , Ti 8' iXa(ppOTE'pot; lotxsv , outw
xat Ti TCEpt tou; (ptXou; Sjxotw; dicavTa;. (t) Aiay£'pEt
Mi Se twv TtaOwv ixaOTOV TCEpt JJoivTa; r) TEXEUTT)oavTa;
ouix6at'vEiv tcoXu [xaXXov r) Ti TtapdvO[xa xat Sstvi
ipoiiTcdpystv Iv TaT; TpaYwStat; r. TtpaTTE oOai. (b) 2uX-
11
vir bonuset Kineviluperaiionc quadratus. (12) Sed qiium
inulta fortuito eveniant, eaquc magnitmline et parvitate
iliffcrant, perspicuum est, ea fortunae bona itemque con-
traria , qux parva sunt , nihil ad vitam momenti liabere :
magna autem foi timrc beneficia et multa vitam beatiorem
esse effectura. Nam et ipsa ornamento homini suapto
natura solent esse , et eorum usus pulcher et bonus est.
Contraria vero illorum vitam beatam in angustias redigunt
et corrnmpunt. Et aegritudines enim inferunt , et multas
quoque energias seu actiones impediunt : tametsi eliam in
his elucet ipsum hoaestum, ac vel tiim maxime, qiium quii
multas et magnas calamitates fert leviter ac placide, non
quod doloris sensu careat , sed quod gcnerosi magnique
sit animi. (13) Qnodsi actionibus vita continetur, ut dixi-
mus, nullus beatus ullopacto miser esse potest. Nunquam
enim quicquam aget odio dignum aut improbatum. Nam
qui vere bonus et bene sanae mentis est , eum putamus
omnes fortunae casns deccnter et ex personas suae dignitate
ferre, sempcrque secnndum ea qiire suppetunt, res pul-
cherrimas agere : quo modo et bonum imperatorem eo
exercitu, qui prrcsto est, semper uti bellicosissime , et sn-
torem ex iis pellibus , qnarnm ipsi copia est, calcenm pul-
cherrimum conficere; eodemque modo ceteros artifices
omnes. (14) Quodsi ita est, profecto vir beatus miser
quidem futurus minime est , haud facile tamen beatus dici
poterit , si in Priami calamitates inciderit. At neque varius
erit et mutabilis. Nam ut neque facile de bcata vita po-
terit dimoveri, nequc a quibuslibet rebus adversis, sed a
magnis dcmum et multis : sic neque talibus fortun.T cs -
sibus afflic.tus, rursus brcvi tempore fieri poterit beatus;
sed si fiet, longo et justo temporis intervallo fiet : ubi
videlicet inagnarum et honestarum rerum intcrea compos
fuerit effcctus. (15) Estne ergo quod vctet, beatum nos
dicere euin qui suas acliones perfccta virtulc diriait,
bonisque externis satis instructus est, non ad quodlibet
tempus, sed per vitam perfectam? An vcro ad dcfinitionem
ctiam addere debemus : et , qui sit ita victurus, ct vero qui
mortem ei vitae convenienlerobiturus? quandoquidem res
futurte nobis sunt obscurae, bcatitudinem autem finem
esse, et quiddam prorsus ex oniiii parte perfectum, po-
nimus. (16) Quae si iU sunt, bcatos ex vivis dicemus eos,
in quibus illa insunt et inerunt, quae a nobis supra dicta
sunt : beatos tamen ut homines. Atque de hls quidem
hunc in modum definilum esto.
Porro ad fortunam secundam et adversam postcrorum,
et amicorum omniuniquod altinet, primum quidem nihili
bcatum virum ea attingere diccre, quum valde ab amicitia.
alicnnm esse , tum a communibus homiiium opinionibus
abhorrcrc videtur. (2) Dcinde vero quum ipsa illa eventa ,.
de quibus agimus, sint admodum dissimi|ia,quumque alia
magis , alia minus ad nos pertincant; ea q,uidcm smgulatim
explicare atque in partes distribnere longum atquc infi-
nitnm fuerit, universe autem ostendere ac vclut rudi
ima"incadumbrare, forUsse ad nostrtim mstitutum satis
fueriU (3) Quodsi igitur est.ut in rebus adversis, qua;
sineulatira cuique accidunt, aliae pondus aliquod et mo-
mentum habent ad vilam , alia- sunt leviores ; codern modo
ctiam quae amicis, quicumque illi sunt, acwdunt. (4) Kur-
sum utrum unusquisque casus acerbns vivis an mortuis
arcidat id vero multo eliam magis intcrest, quam m tragw-
diis utrum facinora injusta et atrocia quae lbi rcferuntiir,
jam' olim pcrpetrata sint, an nunc primum perpetrentur.
 «2 H01KAN NIKOMAXEIQN A, i6.
XoYiffTeov Srj xat tbuttjv tt|v 8ia:popav, jjlSXXov 8' tcftoc
to SiarcopelcfOai irtpi touc x£xu.r]xdTac eI tivoc aYaOou
XOlVtOVOUOUVTiToiv aVTlXEluivtOV EOIXE Y&p EX TOUTIOV 61
xal SuxvEirat rcpbc butouc 6tiouv , eit' ava6bv Efce touv
6 bvtiov, dsaupdv ti xai (Jiixpbv ?; aicXoi; r) Ixetvoic
eivat , ei Se firj , too-outov ys xal toioutov wote u.r, Tcotilv
euSatuova; touc u.r| ovTac u-^oe tou; ovtbc dcpatpeTcrOai
to (Aaxdptov. (s) 2uu.6dXXea0at (jtev ouv Tt (paivovTat
totc xexu.T]xdaiv at euTcpaSiai tcov cpfXtov, 6u.oiioc Se xat
10 al Suffitpa^iat, toibutb Se xat Tr,XtxauTa wite u.T]Te
tou; euSaiuova? pfJi euSaiuovBC Tcotelv u.rJT' dXXo twv
TOtouTwv u.rjSev.
CAP. XII.
Aioiptauevojv Se touto)v e,7ttaxe<j/o')U.E0a Tcspi TTJc eu-
Satuoviac Tcdtepa tojv iTtatveTtov lativ ?, uaXXov Ttov
15 Ttuitov SrjXov y^P 6'ti tiov ve Suvdueo)v oux eattv.
(2) <I>aiv£Tat Sf, tcSv to ETcaiveTOV t(o rcotdv ti etvat xat
itpdc t£ tccoc E/tiv iTtaivelaOaf tov vap Sixatov xat tov
dvSpeiov xat tfXo^c tov dyaObv xat tt)v dpeTTjv ^7tatvou-
uev Sti Totc, TcpdUi; xat tcc ep^a , xal tov iov/upbv xat
2« tov Spoutxbv xat Ttov dXXo>v ixaatov Tto 7totdv Ttva Tte-
cpuxevat xat eyeiv itto; rcpbc dyaOdv Tt xat cntouSalov.
(3) ArjXov Se touto xat ex t(ov Tcepl touc Oeouc ^Tcatvtov
YeXotot vip cpaivovTat Tcpbc tJu.Sc; dvacpEpduevoi , touto
Sk truu.6a(vei Sii to yivEaOat touc. ercatvou? 61' dva^po-
25 pac , toaitep et7tau.ev. (4) Et S' eottiv 0 eitaivoc; Ttov
toioutiov , Sr,Xov 6'ti Ttov dpioTtov oux eotiv ETcatvoc; ,
dXXa u.eti;o'v ti xat ^eXtiov, xaOaTCEp xat cpatveTaf touc,
Te vip Oeouc. u.axapiiiou,Ev xat EuSaiu.ovi?ou.Ev xal Ttov
dvSptov touc; OEtOTaTou; u.axapi^ou.£v. 'Ouoio)? SI xat
30 Toiv dyaOiov ouSelj vip t^v euSatu.ovfav £7tatv£t xaOd-
Tt£0 to Sixatov, dXX' toc; 0£tOT£pdv ti xat Pe'Xtiov uaxa-
picjei. (5) Aoxet Se xa\ EuSocjoc xaXioc; ouvr)Yopric;ai
TcepiTtov dpioTEi'o)v Trj r,Sovri" to yap u.r) iTcatvetoOatTtov
dvaOiov ouaav u.r,vuetv toeTO 6'ti xpelrtdv Ioti Ttov eTcat-
35 veTtov , toioutov 8' etvat tov Oebv xal TdyaOdv rcpoc;
TauTa votp xat tdXXa dvajpepeoOat. (b) '0 ulv yip
eitatvoc; Trjc, dpETrjc,- TcpaxTtxot yap Ttov xaXfov drcb
TauTT|;- Ta S' Ivxo^u.ta Ttov epytov 6u,oitoc, xat Toiv oto-
u.aTixtov xai Ttov <|/uvix(ov. (7) 'AXXi TaBTa u.ev fouoc,
40 OlXElOTEpOV E;axpt6oUV T0t; TCEpi TO EYXOIUta TC£7tOVT|-
u.£voic, r,u,Iv Se S^Xov Ix Toiv £iprju.£vtov 6'Tt IstIv t( eu-
Satu-ovia Ttov Tijjtitov xai TeXeto)v. (s) Eotxe S outio;
e/etv xat Sta to etvat dpy_rj- touttjc yip ydptv Ti XotTta
TcdvTa TtdvTEC TtpaTT0u.£v, tt,v dpyjJjv 81 xal to atTtov
45 Toiv aYaOiov t£u.iov ti xal OeTov Tt'Oeu.ev.
(1101,1103)
(5) Conficitur quidem cerie vel ex lioc , pluriinum inter isla
intercsse. Ac fortasse multo quoque major diversitas
oritur ex illo, quod dubitatur , utrum mortui boni alicujus
aut malisint participes, necne. Apparet enim ex his, etiam
si quid ad eos pertineat, quodcumque sit illud, sive bonum
sive malitm , perquam exiguum , vel absolute ac per se,
vel certe illis, esse. Sin aliter lioc liabeal, certe tantum ac
tale modo esse, ut neque eos qui non sunt, beatos efficiat,
neque beatitudinem iis qui eamadepti sunt, eripiat. (6) Vi-
dentur igitur res amicorum , tum secundx , tum adversae,
nonniliil ad mortuos pertiuere, sed ita tantum.ut nec
beatos non bealos efliciant , neque quicquam aliud tale.
His atitem distinctis, dispiciamus de bcatitudine et hoc :
utrum habenda sit in numero rerum laudabilium , an in
earum polius , quae bonore dignae sunt. list enim per-
sptcuum , eam non nuincrari in potestatibus. (2) Videtur
igittir id onine, quod laudabile est, ob eam causam esse
laudabile , quod sit cujusdam modi , et ad aliud quodam
modo referatur. Nain justum , fortem et omnino virum
bonum ac virtutera propter facta et actiones laudamus;
robustum et eum qui ad cursuni aptus est, et ununi-
quemque aliorura propterea laudamus, quod a nalura sic
coruparatus et quodammodo ad aliquod bonum ac pra;-
stantiam aliquain factus est. (3) Quod etiam declaranl
deorum laudes. Ridicula; enim haec videntur eo, quod ad
nos referantur. Atquc lioc propterca accidit, quod laudes,
quemadmodum diximus, comparatione et relatione qua-
(I.1111 coustant. (4) Quodsi laus talibus rebus tribuitur,
iiimirtini perspicuum est, reruin praestautissiinarura non
esse laudem, sed quiddam laude majus et melius, quem-
admodum apparet. Nain et deos beatos ac felices usur-
pamus, ct viros maxime divinos beatam vitam agere di-
ciraus. Itcmque ea bona , quae divinissiraa sunt , beata
pratlicanius. Beatitudinem euini ncmo laudibus eltert,
ut nec justitiam : sed ut divinius et melius (|iiidpiam sus-
picil et in rerum beatissinmruin uuinero collocat. (5) Se-
cuuduni quae eliam scite Ludoxuscausam voluptatis egisse
videtur, quuni primas (larles principemquc locuiii dignilatis
illi Iribuere vcllct. Nam quod , quum sit ipsa in numero
reruin bonarum, non laudatur, eo declarari putabat, eam
rebus iis, <|u.<- sunt laudabiles, csse meliorem. Talem
autein csse Ueum, ac Siiiiiiiiuin bonum ; ad bxc cnim duo
cetera quoque rcferri. (6) Nain virtuti quidem laus
proprie tribuilur. Ab bac eniin ad res bonestas agendas
idonci eflicimur. Encomia autem faclorum sunt polius,
et eorum perawrue, quae corporis, et eorum quae aniini
viribtis olicuntur. (7) Sed de liisquidem subtilius et lima-
tiiis disptitare eorum est magis , qui in encomiis scrihcndis
occupati sunt : nobis atitein cx liis quas dic.ta sunt , per-
spicuum cst, proprie in bonis iis, qua; lionore digna et per-
fectasunt, vttam bcatam csse niimerandam. (8) Atque
ita vidctur csse etiam ob hanc caiisam, quod principium est.
Ilujus eniiu gratia oniiies reliqua omnia agimus. 1'rin-
cipium autera causanique cur cctera bona sint , honore
digmim et divinum quiddam essc ponimus.
 <IK«.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. I. CAP. XIII.
CAP. XIII,
'EtceI 8' eWtv f, EuSatuovia '^oyrjc tvipyni tic xaT*
dpeTT,v TeXeiav, rcepi dpeTrjc eTctaxeTCTeov Taya y&p
outo>c av pe'XTtov xai Tcepi tt;c euSatuoviac Oeo)pr,o"at-
uev. (2) Aoxet Si xai 6 xaT' dXr,GEtav tcoXitixoc rcepi
6 TauTTjV uaXtdTa TceTcovric^Oal• (.ouXeTat yip touc, tcoXi-
Tac aYaOouc Tcoteiv xai Ttov vdpuwv uicr,xdouc. (3) Ila-
paSetYua Sl toutwv E/ouev touc KprjTtov xat AaxeSat-
uoviwv vouoQsra; , xai ei tivec ETEpot toioutoi ■ytyivrp-
Tat. (4) Ei 04 ttjc TcoXtTtxrjc Icttiv r, oxs'<]/ic outt],
1» otjXov 8ti ytvoix' av r, £r]Tr]Cfic xaTot ttjv .£ doyrjc
irpoatpecfiv. (5) Ilspi dpETrjc 8e ErcicrxeTCTEOv dvOpw-
Tctvr,; SrjXov orr xai yotp Ta^aOov dvOpwTctvov e^tou-
uev xai tt,v euoatuovtav dvOpo)Tc(vr]v. (a) 'ApET7)v 8e
X/youEv dvOptoTct'vT|V ou tt,v tou crwuaTOc aXXot Tr,v ttjc
n •\\iyr& xat ttjv euoatuoviav 11 4"jy,Ti<; ^vep^etav Xe'yo-
uev. (7) Ei 61 TatiO' outwc eyei, SrjXov Sti Sei tov
TcoXtTixbv et8e'vat Ttwc t& Tcepi t]«>yriv, wcfrcep xai tov
ofyOaXuouc OeparceuoovTa xai Tcav atoua, xai uoiXXov
Suw TtuttoTj'pa xai J-eXtuov r, tcoXitixt) Trjc iaTptxrjc.
10 Twv 0' iaTpoiv 01 yapfevTEC tcoXXci TcpaYuaTEuovTai Tt£pl
tv;v tou cuouaTOc yvwomv. (s) <0eo)pr,Te'ov Sr^ xai tw
TcoXtTtxto rcepi tj/uyric" btiapr^iov St toutojv ydptv , xai
sV Sstov ixavwc eyet irpbc, toi £r,TOuu£va- to yap Eici
tcXeTov e^axptSouv epvtooECTTEpov tcfwc ecm twv Tcpoxet-
»5 uevwv. (9) AEyETat os TCEpi outt;c xai ev toTc IJwte-
ptxotc Xo'votc apxouvTO>c Ivta , xai y pr,c7T£ov aUToTc ■ olov
to uiv aXoyov auTr]c Etvat , to 0£ Xdyov eyov. (10) TauTa
Si TcoTepov SttoptiTai xaOaTCEp Tot tou txtouaTOc udpta
xai tc5v to ueptCTOv , r\ tw Xdvo) ouo laTtv d^ojptOTa
«1 TcesuxoTa xaOdrcep ev t^ Tcept^epeia to xupTOv xai to
xoiXov, ouOev 8ta^e'pei Tcpbc to Tcapdv. (11) Tou a\6-
you 3i to uiv Eotxe xotvw xal cpuTtxto , Xe'yo) oe to atriov
tou Tpe^ecOai xat au^ecrOai • tt;v TOtauTT,v y«P ouvautv
ttjc '^uyr^c iv Srcacfi TOtc Tpe:pou£voic Oeitj tic av xai ev
31 Totc EuSpuotc, ty;v auTr,v oe TauTr,v xai iv toIc teXeioic '
euXoYtoTepov Yapr, dXXr,vTtvd. (ia)TauTT,c ,uev ouv xotvr]
Ttcdp!T>ixaioux dvOpomivr, (patveTat- SoxetY«p^v toic
Ctcvoic tvepYEiv udXtcfTa to udptov TouToxai^ ouvautc
aurr, , 6 8' aYaObc xai xaxbc rjxwTa 8td8r,Xot xaO'
to utcvov, SOev oaalv ouSlv 6tatp£p£tv to rjutau tou pfou
touc EuSatuovac Ttov dOXtwv. ([3] SuuGaivEt Se touto
EIXOTO)?- dpYl* Y"P EOTTIV 6 UTCVOC TT)C "fuy^)? ^ Xfi^ETat
OTtouoaia xal oauXr), tcXJiv eitct) xaTa utxpbv Sttxvouv-
Tat tivec Ttov xtvTjijetov, xal TauTT; peXTto) YtvETat t4
ti eavTaouaTa Ttov ETtiEixiov r) Ttov Tuyo'vT'ov. (14) '\XX01
rcepi uiv touto)v dXtc, xal to OpeTtrixbv iaTEOv, etceiSi1]
tt;c dvOpcoTctxTic dpETTJc duotpov Tce'tpuxev. (15) "Eotxe
8e xai aXkri Ttc tpuortc ttjc tyuyr,i dXoYOc eTvat, UETeyoucfa
uevtoi TCTi Xoyou. Toti Y^P ^YxPaT0^? xotl «xpaTOuc
511 tov Xoyov xai tt;c ^JfTfc To Xoyov tyov IjratvouuEV
SjOwc YaP xal -^' Ta P&Tioria TcapaxoXir cpaivETat
(ii
Sed quoniam beatitutlo aclio wu enprgia qti.xdain nninii
est, virtnti undique al).solulx congruens, ile virlute vi-
dendiim est. lta enim iurtasse et de beatittidine nielius
dispicerc poteriinus. (2) Atque is quidem qui ad rcm-
publicain administrandam vere idoneiis est , iu liujussludio
occupari maxime videtnr. Iluc enim se parat et boc stu-
det , ut cives suos viros bonos et leidhns obedientes elfi-
ciat : (3) quarum rerum exemplum nobis suppeditant
Crelen>iuin et Laced.-emoniorum legiim latores, et si qui alii
tales exstitenint. (4) Quodsi baec civilis scienlire propria
disputatio est, nimirum ad id consilinm alqne instiliituin,
quod ab initio suscepimus, dlsputatio ba^c omnis erit ac-
comniodanda. (5) De virtulc itaquc videndum esl, liumana
scilicet. .Niiin quum siimmum hominis bonum , tum beati-
tudinem humanam nobis proponebanius. (6) Virtnlem
porro liumanam appellamus non rorporis, sed aninii vir-
tulcm. l-.li niin beatitudiiiem cnergiam sive artionem
animi dicebamus. (7) Quodsi ha?c ila sc habent : nimiruni
ut cum qui oculos curalnrus est , totum corpus oporlet ha-
berc perspeclum , sic cnm qui politicus est futurus, ea
ipi.i' ad auimiim pertinent , quotlammodo scientia compre-
bendisse necesse esl. Atque id eo quoque magis, quo ma-
jore honore .ii_na est civilis scientia, quam medicina. At
vero medici periti et elegantes multum studii ct operae in
cognitione corporis ponere consueverunt. (8) Ergo ei quo-
que qui civitatis rcgenda; peritus tuturus est, in animi co-
gnitioncm cura atque opera multa confcrenda est; confe-
renda , inquam , barum rerum gratia et quatenus satis sit
ad ea quae qii«rimus. Accuratius enim animi vim inqui-
rere atque explicare majoris forlassc negolii sit , quam pro
rationc earum rerum qua. nobis proposita. sunt. (9) At-
que etiam in exotericis disptitaliunibus satis copiose dicun-
turdebocnonnuila, iisque utendum cst : nimirum unam
esse animi partem rationis expertem , participem illiusal-
teram. (10) Quae iitruui distinctac sint , quemadmodum
corporis partes,ct quicquid similiter in partessecari po-
test, an rationedua: sint, suapte alioqui natura indivisa;
(ut in rotunda ligura, ea pars qua) convcxa, et ea qiia?
concava dicitur ) ad id quod nunc agimus , nihil facit.
(II) Kjus autem partis qu.ie rationis expcrs cst, altera ejus
quaj omnium commuiiis est , et qua> stirpihus proprie con-
venit, similis est; dico autem nutritionis et au^menti cau-
sam et principium. Talem enim animi vini iis omnibus,
qua; aluntiir, merito aliquis attribuerit, atqueadeo in fce-
tibus immaturis : cam vero ipsam etiam in perfectis ani-
mantibus. Certc enim probabilius est, banc illis inesse,
quam aliam ullam. (12) Hujusigitur virtus omniiiin com-
munis quaedam , ut dixi , non hominis propria est : quippc
quum in somnis liaec particula atque hxc vis suo munere
maxime fungalur. Atqui bonus ab iinprobo in somno mi-
nimum discernitur. Ex quo illud cst quod aiunl, intcr
bealos ac miscros dimidiam vilic partem nihil interesse;
(13) ejusque rei ratio prohabilis, cur ita accidat , aflerri
potest. Somnus enim animi est cessalio , qua quidem is
bonus dicitur et malus : nisi si ex parte parva inotus quidam
animi permanant ad aliam quandam partem : atquc luic
ratione bonorum , quam quorumlibct aliorum , visa sunt
meliora. (1 4) Scd de his quidcm satis; pnetermittcnda-
quc est alendi facullas , quandoquidem virtutis liumana; ex-
persestsuanatura. (15) Videtiirautemctiainalleravisanimi
ralionis quidem enpers csse, qua. tamen aliquo modo ejus
est particeps. Namincontinente et incontinenlepartem eam
quaerationcpra?ditaest, laudamus (rccte enim illaparsatquc
ad optima hortatur ct cxcitat ) ; ceterum deprehenditur
 HWIKQN NIKOMAXEIDN B, «.
8' ev outoT; xal dXXo ti rcapi tov Xdyov rcecpuxd;, <j
|xd/£Tai te xai dvTtTEtvet Toi Xdyo). 'Ate/vw; yip
xaOaTCEp Ta TcapaXEXutxsva tou cjo)[xaTo; txdpia Et; Ta
SetjtiTcpoatpouu.eviovxivrjcraiTouvavTiov ei; Tidpttrrepi
6 irapatp£'pETat, xai Irci ttj; 4<u/tj; oSti»;' iVi TavavTta
yip at 6pf*ai twv dxpaTtuv. (u) 'AXX' h toI; <jo')fxa<ji
[xev opcufXEv to TcapaepEpdfXEvov , etc! Se ttj; u]<u/tj; ou/
8pt»u.Ev. "latu; 8' ouSiv tjttov xal iv ttj 'fuvTJ vo|xt-
<jts'ov elvat Tt rcapi tov Xdyov, EvavTtoufxevov touto)
10 xai avTtSaTvov. (17) IIon; 8' ?Tepov, oiSev Stacpe^pEt.
Adyou 84 xai touto epatveTai [xeTe/etv, oxiTeep eiTcofxev
TcetOap/El youv to> Xdyo> to tou lyxpaTOu;. *Eti 8'
ftrt»; EurixotoTEpdv ItJTi to tou <ji»cf>povo; xai avSpeiW
rravTa yip 6txo^o)vel Tto Xdyto. (is) 4>aiverai Sfj xai
16 to dXoyov Sittov. T6 fxev yip cpuTtxov ouoa|xi»; xot-
vtoveT Xdyou , -.0 0' £Tci9uu.T)Ttx6v xai eTXto; SpexTtxov
u.ete'/_ei tco); , ^ xaTrjxodv lemv auTou xai TcetOap/txdv.
Outo) 8f) xai tou TcaTpo; xai Tt»v cptXwv epatxev e/etv
Xdyov , xai ou/ totjrcEp tuv [xaOr,ixaTixt»v. Oti 81
»0 TCEtOETai tco); utco Xdyou to ctXoyov , [xr,vu£t xai f) vou-
Oettjiji; xai Ttaaa ETciTi'[xr;at; te xal TcapdxXr,<ji;.
(1») Ei 8e /pf, xai touto tpavat Xdyov l/^etv , Sittov
£<jTat xai to Xdyov E/ov, to ixev xupto); xai iv auTt»,
to 8' totJTcep tou iraTpo; axouaTixdv ti. (so) Atop(!|E-
.6 Tat 8e xai f, dpETf, xa^i tt,v Stacpopiv TauTTjv XEyouEv
yip auTt»v Ti; txev Stavor)Ttxi; Ti; 8e f.Otxd; , aocptav
|x£v xaiauvEatvxai eppdvr|aiv Siavor,Tixd;, IXeuOepio'Tr|Ta
Se xal 0"0)^po<ruvr,v f,0txd;. AeyovTe; yip Tcepi tou rjOou;
ou Xeyouev 6*ti aocpo; r) ouveto; dXX' 6ti rcpao; % co')-
30 cppo>v, £Tcatvouu.Ev 8e xai tov crocpov xaTa tt^v £!;iv to>v
£!;£0)V 8$ Ti; iiratveTi; apeTi; Xe'you.ev.
LIBER II.
CAP. T.
Aittt]; 8e ttj; dpeTT); ouor,;, ttj; ulv Stavor|TtXTi;
TTJ; Se 'rjOtXTJ; , rj u.ev 3iav0T)Tix^| to tcXeTov Ix St8a-
<jxaXt'a; l/ei xai rriv ye^vEijiv xai tt^v auijrjcjiv, StoTCEp
't> lu.TCEtp(a; SeTtoi xal/pdvou- ■?, 8' T,0ix-rj i\ eOou; rcept-
ytveTat , SOev xai Touvotxa lcr/rixe [iixpov TtapexxXlvov
otco tou ^Oou;. (2) 'E; ou xat SrjXov Sti ouSeu.(a Toiv
f\0ixt»v dpeTow tpucjet f,u.Tv lyytvETaf ouOev yip twv
cpuoei 6vto>v dXXo); lOtJJeTat , oiov 6 X1O0; tputJEt xaTO)
«1 -pepdu-evo; oux av I0tcj0e(ri dvto epe'peoOat, ouS' av u.u-
ptdxt; auTOv t-OdJr) ti; atto fSiTCTtov , ouSs to rcup xoto),
ou8' tfXXo ouSev twv dXXo); Tre^uxoTO)v dXXw; av I0t-
tjOEtT). (3) Out' dpa tpuoEt oute rcapi cpuotv lyytvovTat
al dpETat , dXXi TCEtpuxdcji u.sv fjuTv Si^aoOat auTa; ,
«5 TeXetouijtEvoi; Se Sta tou eOou;. («) *Eti Saa fjulv tpuaet
f,u.Tv TcapaytvETai , Ta; SuvdfXEt; toutoiv TcpoTEpov xotxt-
!|du.£0a, uorepov oi xi; EVEpyeta; dTcoStSojxev. "Oitep
Irci twv altrOritjetov SrjXov ou yip t?x tou rcoXXdxi; iSetv
?, TcoXXdxt; dxouoat Ti; aitjOf,<j£i; EXdSotxev, dXX' iii-
(1102,1103.)
in illis quos tlixi, etiam alia quavlam pars, a ratione
avctsa natura, eaque rationi repugnans ac reluctans. Plane
enim utresolutaB corporis partesquumeas dextrorsum mo-
vere animum inducimus , in contrariam partem, puta, si-
nistrorsum perverse feruntur; sic et in animo evenit :
abeunt enim in contrarias parles incontinentium appeti-
tiones. (16) Sed in corporibusid quod perverse movetur,
octilis cernimus; in animo non cernimus. Nibilo mintis
autem fortasse existimare debemus , in animo quoque ali-
quid cssc , quod a ratione sil devium , eique adversetur et
repugnet. (17) Quod quomodo sit aliquid a ratione
divcrsum , niliil lioc loco dispulari necesse est. Rationis
autem lioc quoque videtur esse particeps, ut diximus : pa-
ret quidem certe ralioni in continente. At vero in ibrti ac
temperante multo adliuc magis obtemperare videtur : hlc
enim omnia plane cum ratione consentiunt. (18) Apparet
ergo, etiam rationis expertem vim esse duplicem. Nam
quae stirpium cst propria , nulla ex parte rationis est par-
ticeps; ea autem jpne ad concupiscendum et omnino ad
appetendum impellit , aliqua ex parte ratione pracdita est,
neiiipe , qua ci paret atque obtemperat. Hac igitur ratioue
dicere soleuius , nos patris et amicorum rationem habere :
non, quo modo rerum matliematicarum rationem habe-
mus. Rationi autem quodammodo parere parteni animi
rationis expertem, qiium praeceptio ac monilio, tum ouiiiis
reprehensio atque exhortatio indicat. (19) Quodsi faten-
dum est , etiam tianc v>n< ratione esse preeditam , erit et
vis animi duplex , qua? sit rationis particeps : una proprie
et ut rationem hahens in se ipsa ; altera sic ad eam habens,
utililiusail parentis monitaille, qui parentls dicto audiens
est. (20) Atque ex hac animi divisione ac differentia virtu-
tis quoque distinctio partitioque nascitur. Alias enira vir-
tutes in cogitatione ac ratione positas esse dicimus ; alias ad
mores pertinere : quas morales appellamus. In ratione po-
sitae sunt sapientia, intclligentia , prudentia; in morihus,
liberalitas, tcmperantia. Namquum de moribus alicujus
loquimur, non sapicntera aut intelligentem ipsum dicimus ,
sed ienem aut teniperanlem. Lnuilamus autem sapientem
qtioque ex hahitu. Habitus vero eos, qui sunt laudabiles ,
virtutes usurpamus.
Quum sintautem duo virtutum genera, unum earum
qn.e rationis sunt , altenim eanim quas morales a mori-
bus appellarous : illae quidein qua; in ratione positte sunt,
magnam parlem a doctrina proficiscuntur : ideoque quum
usum , tum spatium tempusque postulant. Morales autera
e; eOou;, id est, ex more comparantur, a quo nomen quoque
truxerunt : quod parum admodum ar.i tou eOou; :o f/10;
deflectit. (2) £x quo etiam perspicuum est, nullara vir-
tutem moralem insitam nobis esse a natura. Nihil enim
eorum qua> natura constant, assuefaciendo potest affici
aliter, quam est a natura comparatum : ut lapis, qui deor-
sum ferlur natura, nulla ralioneassiielieri possit, ut siirsum
moveatur, nesidecies millies quidcm aliquiseum sursum
jaciensassuefacereconetur; neque ignis unquain dcorsiini
feratur; neque quicquara aliud eorum quai aliter a na-
tura comparata sunt, aliter assueneri possit. (3) Ergo neque
natura, neque praHer naturam in nobis exsistunt vir-
tutes; sed insunt ut sic affectis, ut ad eas suscipiendas
apti simus natura, perflciamur autem perpoliamurqne more
el consuetudine. (4) Praeterea quoecumque nobis a natura
obveniunt, eornm potestatcs prius accipimus, posterius
energias sive actiones obimus : qnod in scnsibus perspici
potest. Neque enim ex eo, quod aut sajpe aspeximus res,
aut sa>pe audivimus sonos, eos sensus accepimus. Sed
 ■(irw,u<>4.)
ETHICA NICOMACHEA. LIB. II. CAP. II.
TtaXtv iyovxtt i/prjerdueOa , ou y_prierdu.evoi EeryojAEV.
Ti« S' apExi; Xau6dvou.£v IvEppioavTEi; TtpoTEpov,
«ooTcsp xal lici Ttov dXXoiv tsy_v«3v S yip SeT uaOdvTai;
tcoieTv, TauTa tcoiouvtsi; (xavOdvojxEv, olov o!xoSou.ouvte;
6 oixoSdu.01 ytvovTai xal xiOapE£ovTE; xiOaptejTa(. Outto
Se xai toi uiv Stxata TcpdTTOVTec. Stxaien YtvdjxeOa, t4
Se eroKppova eroxppovee; , Ta 8' dvSpeTa dvSpeiot. (5) Map-
Tupei 8e xal to Y'vd,u.evov iv TaTc. toXeciv • ot yip vo-
uoOeTai tou; TcoXfTae. I0(c/>vte; Tcotoufftv dyaOou; , xai
it> tb uev pouXr,u.a itavtb; vouoOerou tout' lcn(v, Sejot 8s
ut, eu aurb Tcotoucriv, auapTdvouertv • xai StacpepEi tou-
ti>) TcoXiTEta 7ioXtT£(a? dvaOr) oauXri;. (a) "Eti ex tiov
auTtov xat Sti tuv outwv xai Y^veTai Tcacra dpetTj xat
epOetpETai, 6u.o(o)c. 8e xai tIvvt]- ix yip tou xtjapft^iv
16 xa\ oi BYaOoi xai ot xaxol yivovTat xiOaptcrrat. 'Avd-
Xoyov Se xai ot oixoSduot xai o{ Xoitcoi TtdvTEC. ■ Ix u.£v
vip tou eu oIxoSoueTv dyaOoi oixoSduoi EoovTat , ix Se
tou xaxtoc. xaxot. (?) Ei vap u.r\ outo); eTyev, ouSev
av eSei tou St8d;ovToc,, dXXa TcdvTE? av eytvovTO dya-
20 Ool r| xaxot. Outo) 8^1 xal Irei Ttov dpEttov lyet •
TtpdtrovTe; y^P t^ 4* totfJ eruvaXXdYuaeji toT; Ttpbc,
tou; dvOpojTcou; YivdueOa ot ulv Stxatot ot Se dStxoi ,
TtpaTTOVTet; Se ti Iv toT; SEivot; xat iOt^duEvot epo6eT-
trOat v) Qappeiv ol uev dvSpeiot ot Ss 8etXo(. 'Ouoko;
v> Ss xal to TCEpi tI; iTetOuu.(a; lyet xai ti Ttepl Ti;
SpYat;- ot [jtJv yip oto^povet; xal itpotoi v(vovTai, ot
8' dxdXatrtoi xai SpvtXot , ot u.ev ix tou ouTtooi Iv au-
Tott; dvaSTpe'^£trOai , ot Se Ix tou ouTtooi. Kal Ivi Sr)
Xdyo) ix Ttiiv 6uo(o)v IvEpYetwv at etJEtt; v(vovTat.
3« (s) Aib 8eT Ti? ivepYeiat; itotit; aTcoStodvai • xati yip
Tic; toutwv Siacpopit; dxoXouOouiiv at etjett;. Ou utxpbv
ouv otaipepei to outio; r) o5to>c; euOu; ix veojv IO(c,EcrOai ,
dXXi TcduTtoXu , uSXXov 8e Tb Ttav.
CAP. II.
'Exei ouv rj Tcapoutia TcpaYuaTeta ou Oetopfat; SvExd
*> EUTiv cScTTtEp ai dXXat ( ou YcVp tv' elStou.Ev t( icrciv rj
dpe-rrj orxexrdueOa , dXX' Tv' aYaOot YevoijjuOa , inei ou-
8iv av T^v Sftkot auTrjt;) , dvaYxaTdv Itrci tjxiJ/aerOat Ti
itepi Tic, TCpd;eic;, Tttot; TtpaxTe'ov auTdl;• aurat yip
eiott xuptat xai tou Tcoiit; YEvloOai Ti; i^etc. , xaOdrcEp
«• eiprjxauev. (i) Tb usv ouv xati tov SpObv Xo'yov TcpaT-
Teiv xotvbv xal uTcoxeterOo) , i5r)0ricreTai 8' tJcrtepov Ttepi
auToti , xai t( Iitiv 6 dpObt; Xo'yoc; , xat Tctot; ev_ei itpbt;
Tit; dXXat; dpeTa;. (3) 'ExeTvo 8i TtpoSiouoXoYetoOo),
6rt Tta; 6 Tcepl to>v TcpaxTtov Xoyoc; tutco) xai oux dxpi-
«j 6<ot; dtpeiAet XlYetrOai , fiejTCEp xal xat' dpv_it; eitcouev
6ti xaTi rrjv SXriv ot Xo'yoi dTcaitT|TEOi- ti S' iv TaTt;
Tcpd;etri xal Ti ciuutplpovTa ouSev IcTTrixbt; Ijrei , ojoitep
ouSe Ti &Ytetvd. (4) Toioutou S' dvTo; tou xaOdXou
Xoyou, /ti uaXXov 5 Tcepi Ttov xaO' 1'xacrca Xoycx; oux
m iyti TdxpiSEc,- oute ^ip &rcb TEyvTiv ouO' uTtb TcapaYYs-
Xiav ouSEUtav tcitctei, Sit 0* autouc; dei tou; Tcpdtrov-
ta; ti Ttpbc; Tbv xatpbv tjxoitetv, o*)(jTcep xai ItcI ty^
15
contra, qunm sensus liaberemus.eisusi sumus; non quia
usisumus, illosadepU sumus. At virtutes conscquimur
prins exercentes illa quac virtutis sunt : quo modo et in
ceteris fit artibus. Qua; enim nobis.doctrina prius in-
structis, eflicienda sunt, ea faciendo discimus : verbi
gratia, aedilicando fiunt aedium struendarum artilices, et
fidibus canendo lidicines : item justis actionibus exercen-
disjusti, lemperantibus temperantes, fortibus fortes eflici-
mur. (5) Atque etiam hocipsum testantur ea quae in civita-
tibus factitari solent. Legum latores enim civibus ad virtutem
assuefacicndis bonos eos efficiunt. Atque hsec quidem est
omnium.qui leges ferunt, mens et volunias. Quotquot
autem minus recte eos assuefaciunt, voto suo frustrantur.
Atque hoc uno reipublicaj administrandte forma altera ab
altera differt, bona a vitiosa. (6) Praeterea ex iisdem rebus
virtus omnis nascitur, per quas interit ; similiterque et ars.
Nam ex eo quod fidibus canunt, ct boni et mali fidicines
evadunt;eademque ratione aedificandi artificcs, et reliqui
opifices omnes : nam ex eo quod bene asditicant , boni
sunt acdificandi arliliit-s futuri : ex eo quod male, mali.
(7) Quod nisi ita se res liaberet, nec magistro quidoceret,
opus esset , et omnes aut boni aut mali artilices nasceren'-
tur. Eadem igitur et virtutum ratio est. Agendis enim iis
rebus, quas inter homines agi usitalum est , alii justi, alii
injusti efficimur ; ct quum ea quac in rcbus horribilibus
ac periculosis habentur, agimus ac subimus, assuesci-
musqueea aut timere aut praesenti animo ferre, alii for-
tes, alii timidi evadimus. Similis est et cupiditatum
irarumque ratio. Alii enim temperantes et lencs, alii
intemperantes et iracundi efliciuntur : hi , quia sic, illi
quia aliter in illis versautur. Atque ( ut nno verbo dicam )
ex similibus energiis seu actionibus similes habitus oriun-
tur. (8) Itaque danda opera est, ut actiones nostras certo
quodam modo conformemus; harum enim differentias ha-
bitus differentes ac dispares consequuntur. Non ergo parum
refert, sed perquam multum, sicne, an sic, a pueris as-
suescamus ; imo vero totum in eo positum est.
Quoniam igitur doctrina haec omnis non cognilionis causa
susccpla est.ut ceterae (non enimquid sit virtusquarimus,
ut cognoscamus , sed ut boni efficiamur : alioqui enim ni-
hil ad beatitudinem conferret ), qure ad agendum pertincnt,
consideranda nobis sunt, et quemadmodum actiones
obeundae sint, videndum. In liis enim situm est, quemad-
modum dixiinus, totum lioc, ut habitus sic vel sic confor-
mentur. (2) Atque illud quidem commune omnium est, et
nunc ponatur : rectse rationi convenienter agere opor-
tere, quum quidem de eo posterius aliquid dicturi si-
mus, nimirum et quid sit recta ratio et quomodo ad re-
liquas virlutes ea affecta sit. (3) Cetrrum illud ante omnia
ratum confessumque habeatur : omnem quae de rebus
in agcndo positis habetur, orationem rudiore quadam
et pingui , non exquisita forma constare oportere, ut et
initio diximus, quod demonstrationes materiae subjectae
convenientes sint postulandaa , et vero quod , quae in ac<
tionibus versantur, quaeque huc aliquid conferunt , nihil
fixi habent, sicut nec ressalubres. (4) Quum sit autem
ejusmodi omnis harum rerum universalis notio; tum
roulto magis tenuitate subtili limataque caret ea quae dc
rebus singulis hic. habcttir disputatio. Hae enim neque
sub praceptioncm ullam cadunt; sed opnrtet seinpor
cos qui in rcbus agcndis versantur, occasionem observare,
sicut in artc medendi et gubernandi fieri vidcmus. (5) Ve
 ir, II0IKQN NIKOMAXEION II, Y.
iaTptX7); £/£i xai Tr;; xu£spvr)Tixr;;. (&) 'AXXi xaircsp
ovto; toioutou tou TcapdvTo; Xoyou TcetpaTsov SorjOav.
(«) ITpwTOV OUV TOUTO OeOjpnTEOV, StI TCt TOtauTa TCEOU-
xev utco evSeia; xat u7C£p6oXr;; cpO=ipEaOat, ( oeT fip
1 uTclp twv dipavwv Tot; tpavEpoi; uapTuptot; yprjaOat)
warcfp ETtt ttj; toyuo; xat Trj; uytEta; opiouev • Ta te
yotp u7rep6dXXovTa Yuu.vaota xat Ta sXXetTcovTa ipOeipet
tt)v iayuv. 'Ouoio); oi xat Tot tcot4 xat xi trtTta TcXetw
xai eXoitto) YivdutEva tpOsipEi tt)v uytEtav, Ti Se ouuue-
10 Tpa xat ttoieT xat aui;Ei xai cjio^ei. (7) Outo>; ouv xat
ETct ao)tppoauvr); xai dvSpsia; eyu xai twv dXXo>v dpE-
twv Ste y^P TcotvTa cpeuYwv xal cpo€ouuevo; xat ut]-
Ssv utcouevo>v SeiXo; Ytvsxat , Ste ur.Sev <VXw; cpo6ouue-
vo; aXXa Tcpo; TtdvTa paStlJtov Opaau;. 'Opiotw; Se
15 xat 6 ij.lv Tcdarj; r)8ovrj; arcoXauow xat ur)Seuia; drce-
yo'u.£vo; dxdXaaTo;, 6 Se Tcdaa; tpeuYuv, waTCEp oi aYpoT-
xot, dvaiaOrjTd; ti;- cpOeipeTat ^ip rt ero>:ppoauvr) xal it
dvopeta utco Tr,; uTcep6oXrj; xai ttj; IXXetyew; , utco 8s
ttj; ueadr/jTo; aw!|ETai. (s) 'AXX' ou udvov al ytvi-
20 aet; xai ai auc;7;a£i; xai ai t&Oopai ex twv auToiv xal
utco twv auToiv yfvovTai, otXXi xal ai evspYEtat h toT;
auToic, EoovTaf xai ^ip etc\ twv dXXo)v twv cpavEGWTe-
po)v outw; ey_Et, olov etcI Tr;; ioyuoc/ fivtxau ystp sx
tou TcoXXr^v Tpocpr.v Xau6dvetv xai tcoXXou; tcovouc, utco-
li u.e'veiv, xai udXicfTa SuvaTat xauTa tcoieiv 6 iay^upd;.
(9) Outo) 0' eyet xai £7ci twv dpEToiv e^x re ^ap tou
aTC£'yeaOat twv tjoovwv YivdueOa o-w^povEc, , xai fv*6-
«.evot udXtffTa SuvdueOa dTceyEorOai auToiv. 'Ouotwc,
Se xat £7ci Trjc, dvSpeta;- eOtJJduEvot Y«p xaTaoppoveTv
30 Ttov ipoSEpwv xai utcou.£veiv au^i YivduEOa dvSpETot,
xai YEvduEvot udXiara Suvr,o"dueOa &Tcoue'vetv Ti 0^0-
6epd.
CAP. III. [II.]
Sr^ueTov Se Sei TcotEioOat twv e;eo)v Tr;v iTctYtvo;xE-
vrjv rjSovrjv r\ Xutctjv toic, EpYOt;- 6 uiv ^ip dTcejcduevoc,
35 twv oo)uaTixwv t)8ovo)v xat auToi toutio yatpwv cro')-
tppo)v, 6 8' dyOduevo; dxdXaoToi; , xat 6 uev utcoueviov
Ti SEtvi xat yat'po)v r) u^) Xutcouuevoc, ^e dvSpeToc , 6 Se
XuTcouuevo; SetXdc flepi rjSovi; Y«p xat XuTca; Iotiv
r) T)Otx^) dpeTrj- Sti uev ^ip Tr)vr;oov7)v Ti tsauXa 7cpaT-
40 to,uev, Sti ol Tr)v XuTcrjv twv xaXwv aTCEydueOa. (2) Atb
Sei r)/_Oai tco); euOu; e"x ve'wv, wc, 6 IlXdTwv '^rjO-iv, wote
yaipEtv te xai XuTCETaOat oT; SeT- r) ^ap SpO^ TcatoEta
auTT) laTt'v. (3) "Eti 8' e? dpETai Etat TCEpi Tcpd;st; xai
TcdOr, , TtavTt 8= TcdOsi xat Tcdo-r, 7cpd;ei ^TCETat rjSov7)
«5 xat Xutct), xai 8ti tout' av etr) rj dp£T7) tceoi r)8ovi;
xal Xuxa;. (4) Mrjvuouat Sl xat at xoXdasi; Yivdue-
vat Sti toutojv iaTpsTat ^ap Ttve; eiatv, ai Sl iaTpetat
8ta twv evavTtwv TcejJuxaat Yt'veaOat. (5) "Eti , w; xai
irpoTepov eTtcoijiev, Tcaaa U/uyrj; ?;t;, u^)' ofo)v Tce'^uxe
50 YivEoOat ysipwv xal peXTt'o)V, Tcpo; TauTa xat 7CEpl TauTa
ttjv cpuatv tytf 81' r)Sovi; 8! xai Xu7ta; ipauXat yivov-
Tat, Toi SttixEiv TauTa; xai tpEUYStv, r\ rjt; ur, SeT rj cite
(n«.)
ruraiamcn etiamsi talis sit hacc, qiiam inslituiimis , ratio ,
danda lamon opera est , ut huic incommodo subveniamus.
(6) Hoc igitur in primis animadvertcntlum est, hasce res
naluram liabcntes talem , qualem diximus, ab eo quod pa-
rum, etab eo qnotl nimium est, corrumpi solere natura :
quemadmotlum ( claris enim et perspicuis exemplis, atl ea
qu» sunt obscura declaranda , tanquam testibus utendum
est ) in viribus corporis et valetudine lieri vidcmus. Nam
ct immoderato; ct pauciores aut rcmissiores aequo exercita-
tiones vires minuunt et corrumpunt. Itcmque poculenta ct
csculenta aeque copiosiora ac pauciora, valetudinem lapdunt :
at vero moderata , efficiunt, augcnt ac liientur. (7) Eodem
igitur modo se res babet in tcmperantia quoque et fortitu-
dine et reliquis virtutibus. Nam nt is qui ftigit et exti-
mescit omnia nihilque subit ao perfert, timidus efficitur :
sic qui a nullo omnino periculo dcterretur, sed ad omnia
iuil , audax : itemque etqui omnigenere voluptatis perfrui-
tur, nullaque se abstinet, intcmperans, et qui ab omnibus
rclugit, qucmadmodum solent homines agrcstes, is vcluti
stipes quidam ct sensus cxpcrs evadit. Nam ut temperan-
tiam ct fortitudinem perimit niraium et parum , sic scrvat
mcdiocritas. (8) Neque vero solum ortus et incrementa
atque interitns habitnum ex iisdem et ab iisdem proficiscun-.
tur, sed ctiam energia? sive actiones in iisdem versari repe-
rientur. Nam in aliis quoque, quaa manifestiora sunt, ila
usu vcnire consucvit, veluli in viribus corporis. Ut enim
liae ex co nascuntur, quod quis multum cibum capiat, mul-
tosque labores excipiat ac perferat : sic hoc utrumaue
maxime potest is efficcre, qui viribus corporis pollet.
(9) Idem etiam de virtutibus senticndum. Nam quemad-
modum pra:termittendis et fugiendis voluptatibus tempe-
rantes efficimur : sic temperantes cffecti voluptates maximc
possumtis aspernari. Similisque et fortitudinis ratio est :
nam ct fortes evadimus assuescendo iis quas terribilia sunt ,
ea pro nihilo et putando patientcrque sust iucndo ; et forli-
tudincm consecuti maxime poterimus ea quae terrorem af-
ferunt, subire ac perferrc.
Signum porro habitus jam producti merito habetur id ,
quod cst , gauderc aut tristari factis. Nam qui se a corporis
voluplatibus abstinet, hocque ipso delcctatur, is temperans ;
qui molestia ex eo afficitur, is intemperans est. Rursum
qui resgraves et acerbas perfert, ex eoque laetitiam capit ,
aut certe nulla molestia afficitur, fortis ; qui molestia af-
ficitur, timidus habcndus est. Virtus enim moralis omnis
in doloribus ac volnptatibus versatur. Nam et voluptatis
illeccbris ad turpes atque improbas actioncs invitamur, et
doloris aculcis ab honestis avocamur ac deterremur.
(2) Itaquc statim a pueris ( ut ait Plalo ) nos oportet ccrlo
quodam modo csse cducatos et institutos; ut videlicet qui-
bus rcbus oportet, iis tiun la-lcmiir, tiiin dolcamus. lla r
cst cnim recta institutio. (3) Prrjeterea si in actionibus ct
affectibus virtutes sunt occupata; , omnem autem pertur-
bationcm omnemque actionem dolor seguituraut voluptas:
oh hanc quoque causam virtus in voluptatibns et dolori-
bus vcrsahitur. (4) Atque hoc etiam supplicia indicant,
(|ii.t doloribus inferendis constituuntur in malcficos : cu-
rationesenim quaedam sunt; at curationes per contraria
ficri solent natura. (5) Pra^terea, quemadmodum supra
diximus, itarcsest comparata jn omni animi habilu, utdc
qtiibus rcbus ille dcterior aut mclior fit natura, ad cas rcs
cjtis nalura pcrtineat , ct in iis vcrsetur. At propter vo-
luplalcs ac dolores vitiosi habitus cxsistunt , quia ct illas
 (|IM,II05.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. II. CAP. IV.
ou 8el r\ toc ou SeT r) otjaytoc dXXo>c utco tou Xoyou Sto-
pi^ETai Ta xotauTa. Atb xai 6pi£ovTat Ta« apsTS? aira-
6Et'ac Ttvic xai rjp£u.iac- oux s3 Se', 6ti arcXtoc Xe'youc-iv,
dXX' ouy tbc Sii xai 6; ou Sel , xat 6re , xai Soa aXXa
5 rposTiQjTat. (e) TTtdxeiTai apa rj dpcTrj eTvoi tj
TOtaUTT; TCepl TJO0vi( Xat XuTCac TtOV jjeXTlTTOW TCpaXTl-
xrj, tj 02 xaxia touvovtiov. (7) Tevoito S' av r)u.Tv xai
ex toutuv tpavepbv fct rcepi twv auctov. Tptwv yap
ovtojv Ttov ei; Ta? atpeeretc xat Tpttov Ttov eic t4? ou-
10 yac , xaXot/, o-uu.-p='povToc, r,8eoc, xat Tpttov Ttov IvavTtojv,
attjypoti, pXaSepoti, XuTcr,pou, TCEpi TcdvTa uiv TauTa 6
aYa6bc, xaT0p6toTtxdc itJTtv, 6 8e xaxbc au.apTrjTixo'c,
(xaXto~ca Si Tcept tt,v rjSovrjv • xotvr) te yip oStt) toTc
£t}>oic , xat Ttaot toic utco ttjv atpe-rtv TcapaxoXouOel •
lb xai yip to xaXbv xal to truu.ifipov f,8u tpaivcTat.
(s) Eti 8' ex VTjTciou Tcaatv rjuTv <JUVTe'0paTCTar 810
yaXercbv aTcoTptyatjOai touto to TtdOoc i^xey poxjuevov
Toi fjitp. Kavovt^ojjtev Se xai Tic Tcpd!;eic , 01 uiv uaX-
Xov ot 3' t^ttov, ^Sovtj xal Xutct). (a) Ati tout' o3v
»0 dvaYxatov etvat jtepi Tauca ttjv icatjav TcpaYu.aTe(av
ou yap w.txpbv £t; Tott; Tcpa^etc eu rj xaxtoc yaipetv xal
XuTceitjOat. (10) "Eti Si yaXerctoTepov rjSovr) u.dyetj6at
rj 6uuto, xa6d7csp tprjtjiv 'HpdxXetroc, icepi Se to yaXe-
roVrepov dei xal Teyvr) YtvETat xai dpETr, • xai ykp to
k eu j3s'XTtov iv touto. "QtjTe xai 8ti touto Tcepi tjSo-
vtV.; xai Xuitac Tcatja r] TcpaTfu.aTeia xai t^ dpeTrj xat ttj
tcoXitix^ • 6 u.iv Y&p eu toutoic y ptoptevoc dva6bc e^tJTat,
4 Se xaxioc xaxdc. (11) "Oti jjtev ouv itjTiv f, dpeTi|
rcept riSovic xai Xuicac, xai Sti it; Sv viveTai, 6tco tou-
9C Ttov xai au£eTat xai tp6eip£Tat u.r| totjauTO>c Ytvou.e'vo>v,
xai 8-zi il <ov Iye'veto, Tcepi Taura xal ivepYEt, eiprjtj8o).
CAP. IV. [III.]
'ATcopirjtjete S' dv Ttc, Tctoc XeYojxev Sti SeI Ti piv
ofxata TrpaTTovTac Stxatouc Y'VE'6ai, Ti 8e trto^pova
oojopovac • ei ^ip TcpaTTOuot Ti Sixata xai Ti oti^ipova,
34 >5<Br) etot otxatot xai tnoeppovec, totjTtep et Ti Ypau.uaTtxi
xai Ti u.ouaixd, Ypau-JJtaTtxoi xai u.ouotxoi. (2) *H
ouS' e*Tci Ttov TEyvtov outwc eyst ; lvSe'yeTat yip Ypaa-
(xaTtxdv Tt Tcoi^uai xal dicb tu^tjc xai dXXou urcoOe-
u.evou. Tdte ouv itiTat YP»u.u.aTtxo'c, tiv xai Ypaf*
to u.aTtxdv ti Ttotrjo-T) xai Ypau.u.aTtxtoc ■ touto S' icx\ to
xaTa ttjv iv auTto Ypau.uaTtxr|V. (3) "Eti ouS' 6'u.otdv
Itrrtv erci Ttov Teyviov xat tojv dp6T<ov Ta u.ev vtip 6tco
tojv Te^rvtov Y<vo,u.Eva to eu eyet ev auTOtc , apxti ouv
Taurd tco>c tfyovca Y^oOaf Ti 8e xa^i t«c dpetic
15 Ytvdjjujva oux iiv auTa tco>c ly_rj, Stxaitoc r) tjo>tfpdvo>c
TcpaTTeTat, dXXi xai liv 6 TcpaTTiov tco>c t?yo>v TcpaTTTj,
TcptoTOv jjtiv eiv eiSaic , e^tceit' iav 7rpoaipouu.evoc, xai
Tcpoatpouuevoc 81' auTa, to os tsitov xai iiv [Je^auoc
xai dpteTaxivT)To>c t?yo>v TcpaTTT). TauTa Se Ttpbc ptev
%o n Tic dXXac Te'y_vac Eyetv ou <juvapi6uElTai , tcX^)v auib
to eioevat* rcpbc 8e to xac, dpETic to uev etSe'vat ;xtxpbv
r) ouSlv iayuet, Ti 8' dXXa ou txtxpbv dXXi to tc3v Su-
ABISTOTF.I.F,-. II.
17
consectainur, et lios fusimus, ulraqiie aut qu» non opor-
tet,aut quando, aut quomotlo non oporttt, aut quibii»
motlis aliis talia a ratione rlistinguuntur. Itaque eliam de-
tiniimt nonnulli virtutes vacuitates quasdam perturbatio-
mim, anitnorumque status qnietos. Verumlamen id eo
nnnus reclc, quod simpliciter et absolute istud babere |h>-
nunt, non autem addunt quomodo oporteat et quomodo
non opoiteat, et quo tempore, et cetera qtur addi consue-
verunt. (6) Hoc ergo pro bypothesi certa est iMsitum ■ ta-
lem virlutem circa voluptales et dolores ad res optimas
agendas idoneam esse : vitium autem contra. (7) Atqne
etiam amplius nohis liquere de bis poterit ex his qua; jam
dicemus. Nam quum tria sint quae sequi et expetere sole-
mus, honestum, ulile, jucundum; tria contraria , qiue fu-
giamus, turpe , inutile , molestum : in his qnidem omnibus
vir.bonus recte facit; improbus et vitiosus ofTendit ac labi-
tur, maxime vero in voluptatibus. Omnium enim animan-
tium communisest voluptas, et eorum omnium quajsub
electionem veniunt, assidua comes est. Nam quicquid ho-
nestum, quicquid utile est, id omne jucundum videtur.
(8) Prajlerea autem cum illa inde usque a teneris educati
sumus. Atque idcirco hanc actionem animi, qua vita nostras
penitus imbuta est, eluere atqne abstergere diffir.ile est.
Jam et voluptate ac dolore tanquam regula actiones nostras
dirij^imus, alii inagis, alii minus. (9) Itaque necesse est to-
tuin hoc quod a nobis susceplum est negolium in his rebus
versari. Non enim parum momenti ad actiones afTert, recte
aut perperam lsetari ac dolere. ( 1 0) Praeterea difficilius re-
sistitur voluplati , quam iree, cui difficulter obsisti dicebat
Heraclitus. At, ut quidque diflicilliiiium est, ita maxime
in eo ars et virtus occupata est. Qtiod enim in se bonum
cst et bonestum, id etiam magistaleest, quum magno labore
parlum est. Itaque etiam propter hanc causam omnisdis-
pntatio de moribus prudentiaque civili in dolorlbus et volu-
ptatibus dirigendis consumitur. Nam qui in his recte se
gerit, is vir bonus; qui secus, is improbus futurus est.
(11) Virtutem igilur in voluptatibuset doloribus occupatam
esse, et quibus ex rebus gignitnr, ah eisdem eam etiam
augeri ; et quum eodem illa modo non efficiuntur, pcrimi :
denique quod quibus ex rebus ortum babuit , in eis quoque
exercendisversetur : de his, ita sit a nobis explicatom.
Sed quserat aliquis, qtiomodo dicamus, juste agendo
justos, temperanter agendo temperantes effici oportere. Si
qui eniin justas actiones obeunt, jam sunt justi ; si tempc-
ratas, temperantes; perinde ut, qui ea qure grammaticn-
rum musicorumquesunt propria officia evplent, gramma-
tici et musici sint necessc est. (2) An ne in artibus quidem
res il.t -<• h,'ibi'l :' Fieri enim potest ut quispiam aliquid gram-
niaticuin efficiat , vel fortuito vel alteropra:eunteac sugge-
rentc. Dico btc : ita denique grammaticus erit, si et grani-
matici opus aliqnod ediderit, et vero grammatice id edide-
rit : hoc est, ex arte grammatica, qna ipse est praeditus.
(3) Praterea alia quoque est artium , alia virtutum ratio.
Nam qut» artibus gignuntur, bonum suuin sive perfectio-
nem suam in se ipsis inclusam habent. Itaque satis est,
si ipsa ccrto quodam modo conformata sint. At vero vir-
tutis opera non si ipsa cujusdam modi sint , juste aut tem -
perantcr facta sunt, sed sl is qnoque, qui aglt, cerlo quo-
dam modo conformatus illa agat, ac primum quidem si
sciens : deinde si consilio agendi seu proseresi : postremo si
linna et constante voluntate agat. Il.cc sane in artibus qut-
dem acquirendisnon est opns congredi ac sor.iari ; sed ipsum
scire est In iis satis. Ad virtutes vero comparandas quiun-
scientia parum aut nihil valeat, cetera minime parvam
vim habent, sed nv.ilto maximam atque adeooinnem •. ea-
 IS H9IKQN NIKOMAXEIQN B,
vatat , a«ep In. tou TtoXXdxtc Tcpdrtetv t4 Stxata xat
atotppova irepiYivsTai. (4) Ta fxsv ouv ■jrpa'fu.aTa St-
xaia xat ooicppova Xeyetoi, o*Tav ^ TOtauTa ola av
6 Stxatoc ri 6 otojpptuv Tcpdjeiev Stxatoc 51 xat atotpptov
r> Iotiv ou/ 6 Tauta TtpaTTtov , dXX4 xal 6 outto Tcpdt-
ttov w? ol Stxatoi x»t ot ao'>:ppovEC TtpaTTOuatv. (b) Eu
ouv XeVeTat .6V1 Ix tou Stxata TtpotTreiv & Sixatoc y'*
veTat, xa\ sx tou t4 atotppova 6 otoi^pwv ix Se xou u.r|
Ttpatretv Tauta ouSelc av ouSs [xtXXr]aEie YEV<£<*Aa'
ro dYaOdc. (0) 'AXX' ol tcoXXoI touto ixsv ou TcpaTTouaiv,
»Vt Se tov Xoyov xata:ptuYOvrEC otovTat tptXoao3>ETv xal
tjCtioc EaeaOat arcouSaTot, Sixotdv Tt tcoiouvtec toTc
xdixvouatv, 0? Ttov ?aTptov dxououat uiv t-TciixEXtoc, Ttot-
ouat S' ouOsv Ttov TcpooTaTTOft.EV(ov. "QoTtep ouv ouS'
» exEivoteu Houanb atojxa outco 0£paTce»dixevoi, oOS' o5-
Tot tt)v i^uyjfiv outto cptXoooipouvtEc.
CAP. V. [IV.]
MsTa Ss tauta tt eVnv r) dpetr] axtitT^ov. 'Ercet
ouv t4 h ttj ^uyvj Ylv'rteva TP'a ^t'» totOri, Suvdtxstc,
e;eic, toutcov dv ti eitj tJ dpeTri. (2) AeYto Se TcdOr|
3» jxsv ETnOutxtav, 6p-piv, ^dSov, Opdaoc , tpfldvov, XaP*v»
spiXtav, [xTaoc, tcoOov, irjXov, eXeov, SXtoc oTc IrceTai
rjSovrj r, Xutctj • Suvdjxetc Sk xaO' S{ TcaOr,Ttxol Touttov
XeYOixeOa , oTov xaO' S? SuvaTOt opYtoOr;vai r) XuTcrjOrjvat
r, IXer.o-at* eTcJeicj Se xaO' 4? Ttpb^ t4 TtdOri lyoaev eu
v. r) xaxto;, oTov Tcpb« to SpYiaOrjvat, el fiev oyoSptoc
•^ dvetu.Evtof, xaxto; 1/oy.ev, tl Ssuiotoc;, eu' 6u,oi(o?
S: xat Ttpbi; TaXXa. (3) ndOrj u.lv ouv oux Etotv ouO'
al dpEtat oufl' at xaxtat, Sti ou XeYOU-eOa xaTa
Ta TcdOr| oTcouSatoi r) cpauXot, xaTa Sk tk; dpETa; r,
so Ta; xaxtat; XeYOu.e0a, xat Sti xa^i jxev t4 TcdOr| out'
iTtaivouixEOa oute tyzyoiuQtx (ou ^4p ^TcatvETTat 6 tpo-
€ouu.£voc ouSe 6 SpYiWfxevoc , ou5e J»ETeTat 6 aTcXtoc
SpYi!Id[x£voc dXX' 6 Tttoc) , xat4 Se t4c dp£T4c xal t4c
xaxtac £Tcaivouu.eOa r\ ^EYo.u-Efla. [i) "Eti 6pY'?du.E0a
M [xev xai tpoSou[x£6a drcpoatpE^Ttoc, at S' dpETal Ttpoai-
peVetc Ttvsc r) oix dveu Ttpoaipe'<T£toc. Ilpbc Ss toutoic
aoto txev t4 itdOr] xtvEiuOat XEYdjxeOa, xat4 Se t4c
dpETac xal t4c xaxiac ou xtveTaflat dXXa StaxEToflat
tcojc- (b) Ata TauTa 5s ouSe SuvdjXEtc eiotv outb y^P
10 aYaOot XeYOfxeOa xto SuvaaOat Tcdr/etv 4rcXtoc ouTe
xaxoi, out' iTcatvoujxeOa outs ^EYou-eOa. Kat Iti Su-
vaTot |xe'v eotxev ipuaet, d-pO&i Se r, xaxoi ou Y'vdu.eOa
CjiUUef EITCOIXEV 0E TCEpi TOUTOU TtpOTEpOV. (a) El OUV
|XT|TE TcdOr, eiolv ai dpeTai [xtjts SuvdjXEic, XetTCETat
is j;eic out4c E?vat. *0 Tt [xiv ouv loti tw ye'vei 1\ dpSTrj ,
iipr,Tai.
(||05,U0S.)
que jam cx itcralis atqae idenlidem repetitis justis ac tem-
peratis actinnibus acquirnntur. (4) Res igitur sane ilictin-
turjusta-( verbi gratia ) ac temperata;, quum sunt tales,
quales vir justus ac temperans agere solear -. porro justus
et temperans est, non qui has res agit tantum, sed qui ita
agit, ut jnstiettemperanteshominessolent. (5) Recte igitur
dicitur.justis ac temperatis actionibus justos ac temperan-
tes efflci : his autem neglectis neminem unquam virum bo-
nnin fnttirum. (6) Sed multo maxima hominum pars quum
haecagere minime curet, ad verba confugiendo phirosophari
se arbitralur, itaque sperat luturum ut boni sint ac virtutc
praditi : quales non multnm ab aegrolis differunt iis qui
medicos studiose quidem ac diligenter audiunt , at nibil
eorum quir» ab illis praecipiuntur, facere volunt. Porru
quemadmodum tegrotis talibus nunquam valetudo bona
constatura est, dum ita curantur : sic neque istis animiis
rectc eritaffectus, dum hoc modo pliilosopliantur.
Sequitur jam dcinceps, tit, quid sit virtns, vidcamus.
Quoniam igitur, qiiiu in animo exsistunt, triasunt, af-
fectus, potestates, habitus : necessario ex his tribus unurn
erit virlus. (2) Affectus autem dico, cupiditatem , iram, ti-
morem , audaciam , invidenllam , gaudium , amicitiam ,
odium , desiderium, a-mulntioncm, misericordiam , et
omnino <-a omnia quae comitatur voluptas aut dolor. Po-
testatesautem, quibus ad lias perturbationes propensi di-
cimur : ut, quarum impuisu vel ad irascendum , vei ad
dolenduin , vel ad miserendum proclives sumus. Habitus
verosunt, quibus bene aul male adversus pcrlurhationes
affecti sumus : veluti si adversus iram affecti sumus ita, ut
impensius aut remissius a-quo irascamur, male affecti su-
mus : sin ita, ut intra modum consistatur, bene; itemque
in ceteris. (3) Jam i^itur virtutes et vitia |ierturbatio-
in-s non sunt , quum ob id, quia ex perturbationibus nec
boni nec mali dicimur; ex virtutibus autem et vitiis
dicimur : deintle quoniam perturbationes nobis nec laudi
dantur nec vitio; (nequeenim qui timetlaudatur, oequc
qui irascitur ; nec qui irascitur, ob id proprie vituperatur,
quod irascitur : sed ita demum, si certo quodam modo
irascitur;) proptcr virtutes vero et vitia laudamur aut
vituperamur. (4) Prxterea irascimur et timemus incon-
sulto : at virtutes aut consilia quxdam sunt , aut non sine
consilio. Postremo perturliationibus moveri dicimur;
virttitibus et vitiisnon moveri, sed quodam modo conforti
esse. (b) Propter has ipsas porro causas etiam polrstates
minime sunt. Neque enim eo, quod patiendi potcstate prae-
ditisumus, simpliciter boni vel mali dicimur, neque lau-
damur aut vituperamur. Pra?terea potestates insunt in
nobis a natura : boni atitem vei improbi non snmus natura ;
qua de rc superius diximus. (6) Quodsi igitnr virtutes nec
pertiirbationcs sunt nec potcstates, relinquitnr ut sint ha-
liitus. Quid igitur sit virtus gencre , diximus.
 noa.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. II. CAP. VI.
CAP. VI. [V.]
AsT Se uf, udvov oStok siTteiv, S'ti f;i<; , dXX4 xai
Ttoia ti?. (2) 'PtjtIov ouv ort icaaa dpSTf] , o5 av fj
dpETT) , buto te eu lyov btcoteXeT xai t6 Ipyov auTou eu
aTcoSiSuxjtv, otov f) tou SipOaXuou dp£Tf| tov te S^rOaXfibv
& trrcouSaTov Tfotst xai to Ipyov auTou • ttj y4p tou <5:p0aX-
UOU dpSTf) EU ipWUEV. 'Ouofw? fj TOU ITCTTOU dp£Tf|
firitov T6 <J7cou8aiov TcotsT xai dyaOov SpauEtv xai
svsyxEtv tov Eitt6aTr,v xat uEtvat tou; tcoXeuiouc;.
(3) Ei Sf) tout' sVt itavTfciv outw; l/st, xai f, tou dv-
10 8pw7cou apETTj Etrj av e1;k; d;p' fjc; dya66<; dv0po)7to<; yi-
vstat xai dtp' rj<; su to iauTOu Ipyov dTcoSiooEi. (4) 115?
6*e tout' lorat, -Jiorj uev eiprjxauev. "Eti Ss xai
wS' eVcai opavepdv, eav Oswpr)<jwu£v rcoia ti? eotiv
fj <pu<jt<; auTfi<;. 'Ev TtavTi 5f| truveyeT xai SiaipsTto
ls Ioti XaSsTv to usv tcXeiov to S' eXarcov to 0' terov, xai
TauTa f, xot' auTO to Tcpayua f) Tcpo; f,ua<;- to S' isov
usoov Tt &TC6pSoXfi<; xai IXXsij/EOK. (&) Ae'yo) 8» tou
uiv 7cpayuaTo; ue'<rov to i<jov d7tsyov if IxaTt'pou twv
dxpwv, (Srtsp io-Ttv ?v xal TauTov 7cao-tv 7tp6; f,ua<; Ss',
V) 8 U7]T£ TcXeovd^ei utjts IXXeitcei. Touto S' ouy ev,
oioe tbutov Ttatji. (s) Olov ei t4 Sexa 7toXX4 t4 8s 3uo
SXiya, t4 £5 («'*" XautSdvoutJt xot4 to 7rpayua- itrw
yip &tce psyst Te xal uTcspeyeTat. (7) Touto Se ue'<jov eWi
xaTa ttjv dptOurjTtx-fiv dvaXoyiav. T6 81 rcpoc; f,ua?
js oi/ ojtw Xtjtcteov ou y4p st tw 8e'xa uvat ip ayeTv 7coXu
Suo Sl oXi'yov, 5 dXetirrri? H uva? 7cpoo-Ta5Et • eo-ct yap
100K xai toi3to 7coXu tw Xrnj/oulvto r) SXtyov MiXojvt
uiv yap SXtyoVj tw 81 dp/0UE'vw Ttov yuuvaotwv 7coXu.
'OuoioK et« Spduou xai TcdXric (s) Outw 81^ Tta?
w i7ttffrr^(ju«)v tijv &7cep6oXV uiv xai t^v ?XXet^tv (peuyet,
to 8e ueoov ?T|TeT xai touO' atpetTat , ueVov Si ou to
tou 7cpdyuotTO<; dXXa to 7cp6; f,uS<;. (9) Ei 81 7cao-a
i7cuTTT)ur, oCtw to Ipyov eu iTttTeXeT, 7cpo? to ue'oov
pXeitouo-a xai ei« touto dyouaa ta epya (SOev eiojOactv
»t> E'7tiXe'y£iv toTc eu lyouatv Ipyoi? Sti out' dtpeXeTv Iotiv
out£ TtpooOeivat, tb? ttj; uev u7tep6oXT;i; xai t5;c; IXXei-
ij/ew? ©6£tpou<rr,i; to eu, tt}? 8e ueoottiTOi; o-o)^ou<jr,<;) ,
oi 8' dyaOoi TE/viTai, w? XE'youEv, 7tpo; touto PXettovte;
E'pyd^ovTat, fj 8' dp£TT) 7tdtjr,i; TE/vr,<; dxpt6£0TE'pa
01) xal du£ivo)v IctJv, w<nc£p xai f, tpuot<;, tou ueoou av
Etr, OTO/ao-Ttxri. (lu) Afyw Sc Tr,v r^Otxrjv autr) ydp
e'o-ci 7t£pi TcdOr) xai 7cpdi;ei<;, h Si toutok; Istiv &7CEp-
ooXf, xat Dv),£t'j>i<; xai to ueooV oTov xal fpoSr.O^vat xai
flappr.o-at xai £TciOuurl<iai xai SpyKrOr^vai xai e^XE^o-ai
«5 xai SXio? f>6rivBi xai Xu7cr,0rivat Ioti xai uaXXov xai
r^rcov, xai du^dTEpa oix eu. (11) T6 8' Ate SeT xat
i^i' dc xai Tcpoc ouc xai o& 1'vsxa xai ox; SeT , ueVov
te xai dpttJTOV, SrcEp eoti Tr,<; dpsTric. (12) 'Ouoiw?
II xai 7t£pi t4<; Tcpd^EK; SotIv &7tsp€oXf] xai IXXehJ/k;
M xal to ue'<jov. 'H 8' dp£Tf| TCEpi TcdOri xai 7tpdi;Et<;
tffriv, ev oTc f, usv &7CEp6oXf, auapTavETat xat f, IXXsnj/u;
ievtTat to Se ue'uov sTcatvsitat xai xatopOouTat •
19
Setl uon satis estdicere, Tirtulrm liabitum esse; verum
etiam ostcndendum, qualissit liabitus. (2) Dicendum igitur
est, virtutem omnem et id cujus ipsa virtus sit, bene ,if-
fectum reddere , et opus ejus darc rectum ac perfeclum.
Exempli gratia , virtus oculi quum oculum ipsum probum
eflicit, tum aptum eundem ad suum munus explcndum :
virtutccnim oculi bcncccrnimus. ttemquevirlus equi quum
cquum bonum efficit, tum ad currendum , equitemque ve-
liendum et hostcs excipiendos expeditum et paratum.
(3) Quod si ita est in omnibus , bominis quoque profecto
virtus erit habitus quo homo et bonus fiat , etsuomunere
bene fungatur. (4) Atque boc quidem quonam modo futu-
rum sit, quum jam antedixerimus, etiam magis perspi-
cuum ita esse poterit, si qualis sit virtutis natura conside-
raverimus. ln omni ergo re continente ac dividuaet plus,
et minus , et xquum sumere possumus : eaque vel ex ipsa
rejudicantur, velex relatione adnos. i£quum autem quid-
dam niedium est inter nimium et parum. (b) Jam rei me-
dium appello, quod ccqualiter abest ab utroque extremo,
quod quiilem unum et idem est omnibus. Medium porro ad
nos dico id , quod ncc est supra id quod oportet, nec infra.
Hocautem neque unum cst, neque idem omnibus, (6) exem-
pli causa, si decem, multa, duo pauca sunt : sex medium
ad rem sumi opurtuerit :sequaliter enim superant et supc-
rantur. (7) Atque hoc medium est proportione aritbme-
tica. At quod nobis medium est, non ita sumendum cst.
Nmi eniin si decem libras comesse nimium sit, duas, pa-
rum; sex libras alipta prsescribet. Est enim hoc quoque
fortasse multum, vel parum, ei qui sit cibandus. Miloni
enim parum fuerit ; at illi qui nunc primum incipit exer-
* ceri , nimium. Similiterque de cursu et lucta senticndum.
(8) Ad hnnc ergo modum sciens omnis nimium, et parum,
fugit : meditim inter haec exquirit, atque id cxoptat; me-
dium, inquam, non rei, sed illud quodest ad nos. (9) Quod-
si scientia omnis ita demum bene suum miinus explet et
absolvit, si medium sibi oh oculos proponat, et ad id sua
opera dirigat ac revocet ( ex quo ca opcra, quac scite et
aflabre facta sunt, hac ad extrcmum orationc commendare
solent : nec quicquam eis .delrahi nec addi posse ; quasi
nimium et parum omnem perfectionem artis corrumpat et
perimat.conservetmedium); si itcm boni artifices ( utqui-
dem omnes dicimus ), in suis opcribus efficiendis hoc in-
tuentur et spectant ; si denique virtus omni arte limatior
ac melior est , quemadmodum et natura : sequitur profecto,
utmcdium, quomodo sagittarii , ita et ipsa pctat ac desti-
net. (10) De morali autem virtule loquor. Haec enim in pcr-
turbalionibus atque actionibus versatur, in quibus cst ni-
mium, et paruni, et medium : nt timere, fidere, concupi-
scere, misereri, irasci, dcniquegaudere et dolere potest quis-
que nimium ct parum , atqne utrumque nnn rccte. (I I) At
veroquo tcmpore, et propter quam causam, cl quibus, et
cujus rci gratia, et quomodo oportet his affectibuscommo-
veri, id ct meditim est, et optimum ; quod optimtim vir-
tuli convenit. (12) Eodem quoque modo in actionibus ni-
mium , parum , mediuin reperitur. Ergo virtus in pertur-
bationibus et actionibus versatur : in quibus nti isque quod
nimium est, errat : quod parum , vituperatur : qnod vcro
mcdium servat , ct laudi datur, ct recte fattum est. Porro
2.
 20 HeiKftM NIKOMAXEIfiN B, £.
touto 6' du:pw ttj; dpsTTj;. (13) MsaOTT); ti; dfpa
iaTtV f) dpSTT) , aTOyaOTlXTj ys ouaa tou ulaou. (h) "Eti
to u.ev duapTavEtv TroXXa)/w; laTtv (to vep xoxbv tou
drtEfpou , w; ol nuOavdpstot Etxat/jv, to 8' dyoObv tou
* iteirepscuevou) , t« 8s xaTOpOouv uova^w;- Stb xat to
uev fdStov to 8s voXetov, p"dStov usv to 4tcotuveTv tou
cxotcou, yaXEirbv Se to ItcituveIv. Kat Std tout' ouv
ttj; usv xexia; f, uTCEp6oXf) xat f, IXXeu|/i;, tt,; 8' dpsT?;;
f) ue5o'th];"
10 'EcflXol uiv yap dTduS; , TtavroSaTcto; Se xaxoi.
[VI.] (ib) "Eotiv epa f| ctpET^ £;i; TrpoaipETixrj , Iv
uEOo'TT)Tto3(ja T?j rcpb; f,ua;, wpiau£vr,XdYw xaiw; av
6cppdviuo;6pia£i£V UEcdrr); Se Suoxaxtwv, ttj;uev xaO'
UTcEp6oXf]V tt;; 8i xot' IXXsvj-iv. («) Kai iTt tw to;
16 UEV iXXclTCSlV TO? S' UTCEpSdXXElV tou Seovto; ev te toT;
TtdOEOt xei Iv toi; Ttpd;£ot , tt,v S' dpETf.v to uecov
xet Eupfaxstv xal atpsTaflat. (17) Atb xeTa usv ttjv
ouafav xal tov Xoyov tov t{ rjv eTvoi Xe^ovto u£aoTr,;
ECtTlV f) dpETT), XOTO 8e TO dptCTOV XOl TO £U dxpOTT,;.
211 (ir) 06 Ttacfo 8' ETttSE/ETat Tcpo^t; ouSs Tta» rcdOo; Tr,v
uEao'TT)Ta- Ivta vdp EuOii; wvdu.accat auvEiXr,uu£va
uet! ttj; cpauXoTrjTO;, oTov iTctyoipExexia, dveta/uvTia,
cpOdvo;, xai Itci twv rcpdc;£wv uotyjta, xXotct), dvSpo>
«ovta* TcdvTO y&P tauTe xai to Toiaura (j/EyETat tw
s» outo cpeuXa eTvoi, dXX' ouy at uTcepfioXot outwv ouS'
a\ IXXetyet;. OJx laTtv ouv ouSstcote rcspl oJto xa-
TopOouv, dXX' OEt duopTovEtv oiS' Ioti TO eu r\ ur) EU
Ttspi to TotauTa Iv tw r)v SeT xat Ste xat dx; uotyfEUEiv,
dXX' OTtXto; to TtoiEtv 6tiouv toutcov duapTavetv iauv..
30 (19) "Ouoiov ouv to dt;iouv xol Ttepi to aStxelv xat Set-
XatvEtv xai dxoXaaTaivEiv eIvoi u£aOTT)Ta xoi 6TCEp6oXrlv
xoi IXXeiiI/iv Itrrai fap oSto) ft uTCEpSoXr]; xoi IXXEt"-
ij/Ewc; UEadTT)? xa\ 6TCEp6oXr,c; tiTC£p6oXr| xai IXXefj/n;
IXXittpeoic;. (20) "ftarcEp Se awcppoauvr|c; xai dvSpEtae;
35 oux taTiv uTCEpfioXrj xat eXXehJ/ic; Sta to to ulaov eTvoi
Ttwe; dxpov , outwc ouSe ^xe(vwv uEadTr,<; ouSe uTC£p6oXr)
xoi IXXEfj/ti;, dXX' u); 5v TcpdTTr)Tai duapTavETof
b^Xw; vop ouO' uTCEpSoXrj; xal IX).ei^ew<; uEaOTT,; Itrttv,
oute UEtrdTTjTo; uTt£p6oXr| xal IXXeiJ/k;.
CAP. VII.
w Aei Se touto (/.r, udvov xaOdXou XEvsaOat, dXXa xai
toT; xaO' IxaaTa l^apuoTTEtv • Iv vop toi; ftepl to?
TCpd^Et; Xciyot; oi uiv xoOdXou XEVWTEpof eioiv, ol 0' Itci
ulpou; dXr)OivwTEpof TCEpi ^ap Ta xaO' IxaaTa at Tcpa-
;et; , Seov 8' iicl toutwv auucjiwvEtv. At)tcteov ouv touto
45 ix Trj; Siaypacpri;. (2) Ilspi uev ouv cpd6ou; xot OdppTj
dvSpEta ueaoTr,; ■ twv S' &TC£p6aXXdvTwv 6 uev vfj dcpo-
6ta dvoivuuo; ( tcoXXo S' IstIv dvo)vuua), 6 S' iv tw
OappEtv &TC£p6dXXwv Opoau; , 6 81 tw uev cpoSEiaOai
UTCEpSdXXwv tw 8e OappEtv IXXeitcwv SetXd;. (t) Ihpi
»« f,Sovl; 8i xat Xurca; ou Ttdao;, t;ttov Sk xoi Ttspl to;
XuTta;, ueiott,; uiv awjipoauvT), urcep6oXf, 81 dxoXo-
iioo,iro7.)
lixc ambo sunt virtulis. (13) Est ergo virtus niediocrilas
qinril.mi , quum medinm veluti scopum sibi propositum
petat ac dcstinet. (14) PraHerea peccare multis modis pos-
sumns ; ( malum enim, ut Pythagorei conjectabant, in-
liniti alque iuterminati, bonum verofinitietterminaliest;)
at recte tacere, uno tantum modo. Quocirca etiam hoc dilfi-
cileest, illud vero facile : a scopo scilicet aberrare facile
est; scopum ferire difficile. Ob has igitur causas nimium
et parum ad vitium pertinent ; medium ad virtutem :
Uno namque boni, mille modisque mali.
[VI.] ( 1 5) Est igitur virtus habittis cum consilio etdelibera-
tione in medietate consistens illa quce ad nos , secundum
rectam rationem , pro judicio viri prudentis. Mediocritas
autcm seu medietas, est duorum vitiorum, unius quod
ex nimio, alterius qnod ex eo qnod parum est nascitur.
(16) Atque etiain idcirco mcdiocrilas est, quod alia vitia
deserunt id quod fieri debet, tum in perturbationibus
tum in actionibus, alia supercmt; virtus autera medium et
invenit et sequitur. (17) Quocirca virtus ex sua essentia
et ralione ea, qnae quod res est assignat, medium est
seu medietas; ex prsestantia autem ac perfectione sum-
mum. (IS) Verum non omnis actio, nec omnis pertur-
batio medium recipit. Sunt enim quxdam , quorum 110-
minibus statim vitium est implicatuth : ut malevolentia
laetans alieno malo, impudentia , invidentia : et in aclioni-
bus furtiim, adulterium, caedes. Haec enim omnia , et
qiire sunt bujus generis , reprehenduntur, qnod ipsa mala
sint, non eorum immodcrationes aut deficientiae. Nunquam
igitur fieri potest ul ex his aliquid recte fiat ; sed semper
peccatur ea agendo : neque in talibus recte aut non recte
faciendi vis in eopositaest, ut quatenus, et qno tempore,
et quo modo adulterium facere oporteat animadvertatur ;
sed simpliciter et absolute quidvis horum admittere, pec-
careest. (19) Sanevero medietatem seu mcdium in liis
postulare perinde sit, ac si quis in injuria facienda , in vita
ignava , in intemperantia medietatem, et nimium , et paruni,
qua-rat. Nam hac quidem ratione esset nimii, et ejus quod
parum est , modus ac medietas , et nimii nimium , et ejus
quod parum est, aliquod parum. (20) Sed quo modo tem-
perantiae ac fortitudinis nec nimium est, nec parum ( pro-
pterea quod medietas quodammodo est summum ) : sic ne
illorum quidem medietas est, nec nimium, nec parum; sed
nt quidque admissum fuerit, ita peccatum est. Omnino
enim nec nimii, nec ejus quod est parum , mediocritas esse
potest , nec medietatis nimium et parum.
Oportet autem hoc non modo universe dici , sed eliam
ad singulas species congruere. In disputationibus enim de
actionibus eaquae ingenere universo versatur, inanior est;
illa vcro quae partes et species explicat, verior; in rebus
enim singularibus consistunt actiones. In has vero oportet
omnia conveuire. Alque baec ex descriptione sive catalogo
virtutum sumenda et intclligenda sunt. (2) Ac fortitndo qui-
dem medietas est inter metus et fidentias; eorum vero
qui modum superant, is qui limoris vacuitate superat,
caret nomine ( multa vero sunt , qua3 Dominecarent); qui
vero fidendo modum superat , audax appellatur. Qui au-
lemmetuendo ultra modum progreditur, fidendo modum
deserit , ignavus. (3) Jam vero in voluptalibus et molcstiis
( etsi non omnibus , quanquam minus in molestiis quam
in volnptatibus) medietas temperantia est ; nimiumintem
 (1107,1108.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. II. CAP. VIL
ot'a. *EXXet7C0VTE; 5s 7cepl t&c, rjSovic. ou Tcdvu yivov-
TOf 8io7CEp ouS' SvdftaToc. TETuy_T)xaaiv ou8' ot Totourot,
iVtwaav Se ava{a6r,T0i. (4) Ilepi Se 80'aiv ypr,udTwv
xal Xrtytv piEffOTr,? jjtiv AeuGEpioY»]? , u7tsp6oXr| 8e xal
& IXXeiijite. dawTta xai dvsXsuGEpta. 'EvavTtwc. 8' iau-
Tatc. &7C£pSdXXouai xai iXXEtTcouatv • 6 usv yap dawTo;
iv [xlv irpoiost uitep6aXXet Iv 8s Xt)t|;ei iXXeiTtst , 6 8'
dvEXEu^Epoc; Iv usv XtjiJ/ei u7t£p6dXXei ev 8e TtpoioEi £X-
Xei-ei. (5) Nuv (xev ouv tu7cw xai eVt xeipaXatw Xe'-
10 foittv, dpxouuevot auTto toutw- Barepov 8c dxptSi-
orepov Ttepl outwv SioptoGrjoETat. {«) Oep\ Sk ri y prj-
uaTa xat dXXat 8ta6e'oet; stat, ixcaorrje; ulv UEYaXo-
7rpETt£ta ( 6 y^P ptsYaXo7tps7tr,i; Staspipet iXeu8epiou • 6
alv Yap Tcepi (JtEYaXa, 6 Sk TtEpi utxpd ), &7cspGoXr, Sk
k a7tetpoxaXt'a xai (Javauata , £XXei<{/ic, 8e u.ixpo7cp£7teia •
otatpipouat 8' auTat twv 7cepl Tr,v EXeuGEpwJTTjTa , tctj 8e
Sta^ipouaiv, Co-repov p>,Gr-asTat. (-) Oep\ 61 Ttur.v
xat dTtutav uEadTT,;. ulv usYaXoij/uyJa , uTcspSoXr, Se
/auvdrr,(; -ct; Xeyou,e'v») t eXXeuJ/ic, 8e (jtixp0'jj/u/t'a ■ (s) 105
*■ 8* eX.eyou.ev ev_etv Tcpoi; tt,v u,£YaXo7rpe'7i£iav tt,v eXeuGc-
ptdTr,Ta, rcepl utxpi Staipipouaav, outwc, e/et tic. xal
Tcpo? tt,v u-EYaXoiJ/u/tav, Tcepi Ttu.r,v ouaav ueyoXtiv,
auTTj Ttep\ (jttxpiv ouaa ■ loxt ^ip w? Set OpiYeaOat ti-
ur;e, xat [xaXXov ?, SeTxal tjttov Xeyetoi 8' 6 uiv u7t£p-
» SdXXwv Taie. Sps^eot tpiXoTtpto?, & 8' IXXei7C(ov aiitXd-
Ttuo<, 6 oe uicoe, dvwvuuoe. 'Avwvuuot 81 xai at
ctaOioetc, tcXtjv f) tou iptXoTtuou tptXoTiuta. "OOev
ETci8ixa£ovTai ot dxpot ttjc. uiar,e yoSpa?. Kat tjue"?
5s eoTi [*ev Sre tov (jteoov «ptXoTtuov xaXouuev Ioti 8'
so Stb astXoTtjJtov, xal eotiv 8xt uev ETcatvouuEv tov iptXd-
Ttuov ecrci 8' ore tov a^/tXoTiuov. (o) Ata Ttva 8' ai-
Ttav touto 7cotouuev,lv toTc. i^T)? fr,Gr)OETaf vuv Sl Tcepi
twv Xomiov Xe'yo)uev xati tov 6^r,Yr,u£vov Tpo7cov.
(io) "EoTi Sk xat TCEpt 8pYT)V uTC£p6oX9) xat IXXeiJ/i? xat
35 pteooTT,? , oyfSov 8e avtovuucov civtojv auToiv , tov uiaov
TCpaov Xe'YOVT£c, tt,v UEO0TT)Ta TcpadxriTa xaXioouEV twv
8* axpwv 8 (jiev urcEpSaXXwv dpYtXoi; Iotoj , T) 8e xaxta
8pYtXoTr,c;, 6 8' IXXeitkov adpYT)Tdc; ti;, t) 8' i7.X'et'jJ/ii;
«topYr,ota. (ll) Etoi 8e xai aXXat TpeTc, uEodTr,TE(;,
40 eyouoat (Jtiv Ttva 8uotdTr,Ta 7cpbc, dXXrjXac;, Sta^ipou-
oat 8' dXXrjXwv ■ TccZoat (jlev y«P eiat TCEpi Xoywv xal
jcpd^Ewv xotvwvtav, Stacpipouat Si 3ti t) uiv Ioti 7ceo1
TaXr,6ci; to iv auTOtc,, at os irspi to tfiu- toutou Si to
jjlsv Iv Tcatoia to S' iv ic3ot toTc. xa^i tov j3i'ov. 'Prj-
»* Teov ouv xai Ttepi toutojv, tva [jtaXXov xaTtSoiUEv Sti
iv Tcaotv f, (jtEOOTTK iTtatvETOv, t4 8' dxpa out' SpOa
out' iTcatveTa dXXa ij/EXTa. "Eoti utv ouv xai toutwv
Ta TcXetw dvwvuua • TCEtpaTiov 8', wa7CEp xai etc\ twv
dXXwv, auTOu; ovo(iaT07coteTv aa<p-/)vetac. evexev xai tou
m euirapaxoXouOr^TOu. (12) Hept uev ouv to dXr,OEc, 6 uev
ue'oo« dXr,6r]i; Tt? xal r) u.£adTr,c. aXr^Oeta XeyeoOo), t)
8c TcpooTtotrjati; t) uiv ETti -cb uet^ov dXa![oveta xal 6
t/wv aurrjv dXa^wv, r, 8' e-Tcl to eXartov elpwveta xai
.-■'-•■iv, (13) flepi Se to 758!) to (jtev iv itatota b ulv
21
pcranlia. In voluptalibns (ioito qui eo pecceul', quod lias
minusquamoportetexpetant, raro reperiuntur. Itaquen*-
nomen quidem iili inveniunt ; seil appellentur sane sensus
expertes. (4) In iTandis autem et accipiendis pecuniis me-
dietas quidem est libcralitas; nimium autemet parum, efMi-
sio et illiberalitas. Id autem quod est in dantlo et accipiendo
medium, contraria inter se ratione vitiosi homines suporant
et deserunt. Prodigus enim in profundenda quidem pecunia
ultra modum progreditur, in accipienda vero modum de-
serit; illiberalis in ea accipienda immoderatus est, in acci-
pienda parcior ac reslrictior a»quo. (5) Atque Iwc nunc qui-
dem vcluti adumbramus summatimque |>erstringimus- in
pr.rsentia boripsocontenli; posterius aufein enucleatlus ac
subtilius eadem distinguemns. (6) Ad pecuniiK autem tra-
ctationem quod attihet, aliae qiioque ohservantur afrectio-
nes , quarnrn medietas quidem magnificentia appellatur ;
( magnificus enim eo dilTert a liberali, quod ille in mapnis hic
in parvis versatur;) nimium vero clegantiaj inscienfia et
opcraria qnsedam in sumptu faciendo insolenlia : parumde-
nique illtid indecora In sumptu faciendo parsimonia. Dff-
fenuif ipie li;e ab illis qua; ad liberalitatem pcrlinent ; sed
quid differant, posterius diccmus. (7) Jam illaqnac in lio-
nore ct infamia versalur medictas, animi magnitudo nomina-
tur : cujus nimium animi stolida elatio dicitur; ejusdem pa-
rum , humilis et demissus animus est. (8) Quam autcm
comparationcm habere dicebamus cum magnificentia lihe-
ralitatem, eo differentem, quod in parvis versetur : eandem
comparationrm est quae habeat cuni animi magnilndine :
qna; videlicet in magno honore versalur, quum illa altera in
parvo honore vertatur. Evcnire enim potest ut quis et
ita ut satis est, honorem expelat, et vero etiani ut nimium
aut parum cxpetat. Qui autem honoris cupiditate modum
superat, ambitiosus qui deserit, contemptor honorisappel-
latur; medius nomine caret. Atque etfam afTecliones i[w:e
rarent nominibus praeterquam ambitiosi, cujus vitiositas
ambitio nominatur. Hinc extremi de medio contendunt.
Ac nos ipsi eum qui medius est, nunc ambitiosum , nunc
honoris contemptorem appellamus : et aliquando ambi-
tiosum , aliquando etiam honoris contemptorem laudamus;
(9) quod quamobrem faciamus.in.sequentibusexplicabitiir;
nunc vero eo, qui est jam subindicatiis, modo de c*leris
dicamus. (irj)Est autem ctiam in ira nimium, parum,
mcdictas. Snl quum ea fere nomine careant , medium cle-
mentcm ac Icnem , medietatem clementiam ac lcnitatem
nominabimus; extremorum autem is qui modum supcrat,
iracundus, vitiiimque iracundia dicatur; qui deserit, len-
tus qnidam , et vitium lentitudo appelletur. (II) Jam vero
sunt et tresaliae medietatcs. quse tametsi similitudine qua-
dam inter se conveniunt , differunt tamen ; omnes enim in
sermonum et actionum communione versantur : verum hoc
diflerunt , quod una in veritate ea qua; in eis ipsis rebus
inest, vertilur; alteraR dnrc in earum jucunditatc posita:
sunt. £t liujus generis pars in joco , pars altera in iis oninibus
i|ii.e in hac vita quotidiana usu vonire solent , cernitur.
Quamobrem de his quoque nobis dicendum est , ut in omni-
bus rehus mediocritutein csse laudandam, extrema autem
nec rccta nec laudanda, sed vituperanda , planius intel-
ligamus. Sane quidem permulta ex his quoque nomine
carent ; est vero danda opera, ut eorum, quemadinodum et
aliorum, nomina fingamus, tum perspicuitatis gratia, tum
ut melius rem oinncm possimus consequi. (12) In vcritate
igitur is qui meditim tenet, vcrax quidem, et medietas ve-
ritas appclletur; simulatio autcm , quae rem auget et majo-
rem facit, arrogantia , et qui ca affectus est, arrogans. Ea
vero quae de se detraliit, reique veritatem extenuat, dissi-
mulatio, et qui ea uti solet, dissimulator vocctur. (13) In
jucunditale porro ea quae in joco rernitur, medius quidem
 71 HeiKOlN NIKOiMAXEIQN B, r„
u./ao; suTaai-sAo; xii f, otdOeat; EUTpaircXia , r, 8' U7tep-
6oXf| |3tou.oXoyia xat 6 ?/o>v autf|V j3wu.oXbyo;, & 8' IX-
Xe(tt:ov aypoixo'; tt; xai f, £T;i; aYpotxta- Trepi 81 to
Xontbv f,Su to Iv tw ptw & u.£v w; SeT f,8u; wv cptXo; xat
r. f| [A£aoTr,c tpiXia, 6 8' UTtEpSaXXwv, ei uiv ouoevo; £v£xa,
dpEaxo;, £t o wfeXxta; ttj; a&Tou, xdXa?, 6 8' IXXei-
ttoiv xai lv itactv dr,Sf,; Suaept; ti; xal SucxoXo;.
[li) I.icl 51 xal e'v toi; 7td0£aixai Iv toi; Tcspt t& TTdOr)
aECOTr.Tj;- f| Yap ai8fi>; dpETfj uiv oux ectiv, iTcatvET-
lu Tat 0£ xat 6 aiorjuuov. Kat Yap lv toutoi; 5 uiv Xe-
fjTat uiao;, 6 o' uTcepfiaXXow, w; 6 xaTaTcXr,;, 6rcavTa
aiSouuEvo;- 6 8' IXXeitcwv f) 5 u.r,8i b'Xw; dvatayuvTo;-
6 oe u.eco; aioj;u;iov. (15) Ne'utEai; 84 u.EadTr,; cpOdvou
xal iTttyaipExaxiac. Eiai 8i irspl Xu7rr,v xal f,8ovf,v
lb to; ETCt toIc auu,€a£vouci toTc TtlXac Yivofxeva;' 6 ulv
yap vEixearjTtxb; XuTCEtTat £7:1 toT; dva^tw; eu TrpaTTOu-
ctv, 6 o£ tpOovepb; uTcep6dXXwv toutov etcI itaai XutceT-
Tat , 6 0' Irciy atpexaxo; tocoutov IXXeitcei tou XutceioOii
wcte xat yatpEtv. (is) 'AXXa itepi u.£v toutwv xai dX-
•jip X0O1 xatpbc ECTar 7tspt Ss StxatoauvT]; , ItceI oOy oi7cXw;
XE^YEcat, usTot TauTa St£Xdu.£voi TCEpi IxaTEpa; Ipou-
u.ev tcwc u.EcdTr,Tec Etatv 6u.ot'w; Se xat tceoi twv Xo-
Yixtov apETtov.
CAP. VIII.
Tptwv Ss StaOECEwv ouatov, Sus u.ev xaxitov, ttj; uiv
2!> xaO' uTtEpSoXfiv ttj; 8e xar' eT.XetiJ/iv, u.to!c 8' dpeTrj; ttj;
u.£0"dTr)TOC , icaoai Tcdaat; dvTtxEivTai tcw;* at jaev ^ap
dxpat xat tyj u.e'oti xal dXXrjXatc IvavTiat eictv, f) 8e
u.Ecr; Tatc dxpatc. (2) "UcTcep Yap -b taov Tcpbc f*£v
to D.aTTOv u;eic]ov rcpbc Ss tb u,ETt]ov eXottov, outwc at
3« [t£oat i^EicTcpbc u,ev Tac IXXetyetc UTepSdXXouat, Tcpbc
0£ Tac uTtEpCoXi; IXXeitcoucciv ev te toTc TcdOEcri xai TaT;
icpd^Eotv. '0 Yap dvSpfTo; icpb; [ilv tovSeiXov Opaou;
^.aivBTat, itpb; 81 tov Opaauv SeiXo;- 6u.oito; S£ xat
6 e«o3piov icpb; (xlv tov dvaiafl»|TOV dxdXaoTo;, Tcpb; 81
3!> tov dxdXaoTOv dvat'aOr|TO; , 8 8' IXEuOlpto; Tcpb; u.£v tov
dvfXEuflEpov datoTo;, Tcpb; 8s Tbv daojTov dvEXEuOepo;.
(3 Atb xai a7co)0ouvTat tov ptEaov oi dxpoi IxaTEpo; Tcpb;
IxaTEpov, xat xaXouat tov dvSpetov 6 u.lv SeiXo; Opaauv
6 8£ Opaau; OciXdv, xat Itci twv aXXtov dvdXoyov. («) 03-
411 Tto 8' dvTixEtuivtov dXXrjXoi; toutwv, tcXe£o)v IvavTtoTric
laTi toic dxpot; irpbc dXXr,Xa fj Tcpbc to u.eaov • Tcoppo)-
TEpw yap TJtuTa d^£arr,xev dXXf|Xwv r) tou (jtlaou ,
waitEp xb u.£ya tou u.txpou xai to [jiixpbv tou \ufa),o\i,
?, du.^o) tou fcou. (5) Eti Ttpb; u.£v to u.laov Ivtot;
ib dxpot; 6u,oiott,; ti; cpaivETat, w; ttj OpaauTrjTt icpb; tt,v
dvSpeiav xat ttj dawTta Tcpb; Tf,v IXeuOeptdTr.xa • toT;
' 61 dxpot; Ttpb; dXXr|Xa 7tX££aTT) dvou,otdTT,;. Ta 8e
^XEiaTOv diTE^yovTa dXXfjXo>v lvavr£a SpiiJovTat , waT6
xat u.3XXov lvavx£a t4 TtXetov ditl/ovTa. (a) rFpb;SE
60 to uicov dvrtxEiTai uSiXXov if' wv uiv fj IXXEt^i; l^'
iov Se f, u7tEp6o).Tj , oTov dvSpEta uiv ouy f, Opaautr,;
UTtepCoXf) oua» , dXX' f| SeiXia fXXftij/i; ouaa , Tr; Se
(ll08,lI09.)
facetus ac iirltanns, et afTectio ipsa urbanitas nominelur : ni-
iniiim scurrilis dicacitas, et qui ea alTectus est, scurra :
qui modum deserit , rusticiis quidam seu insnlsus, et
liabitus rusticitas sive insulsitas. In jucunditate vero al-
tera, illa videlicet qnae in vitae communione spectatur, is
quise ila jucundum pncstat ut debet , amicus , etmedie-
tas amicitia nominetur : qui modum superat , si nullo suo
rommodo adduclus id facit, placendi studiosus, seu blan-
dus ; sin sunj utilitatis causa , assentator : qui deserit , se-
que omnibus in rebus insuavem et accrbuin prrcbet,
pugnax ct cnntentinsus dilTicilisqtie. (14) Atque etiam in
jicrturbatioiiibus iisque rcbiis quce ad eas pertinent, inedie-
tates insunt. Verecundia cnim non cst illa quidem vir-
tns; verumtamen landatur etiam is qui verecundus est.
tlis ciiiiu in rebus alius dicitur medius, is quem modo
diximus : alius, qui modum superat, tauquain ubslupela-
ctns ct pudure consternatus, qui ubique vcrccundatur; qui
autcin nioiliini deserit, queinque niliil omnino pudct, im-
pudens : medius auti-m ille pudens ac verecundus. (15) Ne-
mesis vero seu iiidignatio medietas cst inter invidentiam
et malevolentiam malis alienis laetantem, interjecta. Ver-
santur autem bi duo aiTectusin molestiisau voluptatihusob
ea couunoda susceptis, qtiac alteri obtigerunt. Nainqui ad
indignandum prupensus cst, is dulet eorum , rebus secundis,
qui eis indigni sunt : invidus , bunc supcrans , umnibus
rebus secundis aliurum cuntabescit ; at malevulus alienis
malls la?tans, ex incommodis aliurum non modo dolore non
anicitur, verum etiam voluptate pertunditur. (16) Acde
bis quidem alibi locus ac tempus erit agendi. Ue justitia
autem, qnoniam non simpliciter dicitur, ubi postea divi-
serimus in duaspartes, quemadmodum amba> sint me-
dietates, ostendemus; similiterque de virtutibus iis qua>
rationeu atlingunt, disseremus.
Quum sint autein affectiones tres, duae vittorum (altera
in medii cxsupcraulia, iu defectu modi altera), una virtu-
tis quae medietas est, omnes inter se quodammodo pugnant,
et cum extremis item media. (2) Quemadmodum enlm si
id quod aequale est , cum eo quod minus est , compare-
tur, majus est ; sin cum majore, mintis : sic medii liabi-
tus, si ciiin iis qui deficiunt comparantur, superant ; si c.imi
iisqui superant , dcliciuul , tum in perturbationibus tum in
actionibus. Fortis enim ad ignavum , audax ; ad audacem
ignavus atque timidus videtur. Similiterque temperans ad
eum quem scnsus expertem diximus, intemperans ; ad in-
temperantem sensusexpershabetur.Liberalisautemsi cuin
illiberali conferatur, prodigus; si cum prodigo, liberalis exi-
stimatur. (3) Ideoquc et propcllit medium uterqueextremo-
rum, alter ad altcrum : fortemque timidus audacem, audax
timidum appellat. Atque ad eundem modum se res babet
in ceteris (4) Quum li.cc autem ita pugnent inter se, tum
major extremorum inter se , qnam cum medio pugna
est : quandoquidem longius abest alterum ab altero ,
quam a medio utrumque, quemadmodum magnum a
parvo , et parvum a magno lungius remotum est , qtiam
utrmnque ab aequali. (5) Praeterea vero cum medio
quidem quibusdam extremis similitudo quaedam inter-
cedere videtur ( ut audacinj cum fortitudine , profusioni
c.iiin liberalitate), extremis autem ipsis inter semaxiina est
dissimilitudo. Porro ea quae plurimum distant inter se,
defliiiuntur esse contraria ; itaque etiam magis contraria
sunt, qua.' lon-ius inter se disjimctasunt. (6) Cum medio
autem alicubi quidem magis pugnat id quod parumest;
alicubi contra, quodnimium, ut fortiludini non audacia
quae modum supcrat , sert ignavia qna; deserit , inagis ad
 (,IW.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. 1K CAP. IX
oa«»poouvr| ou/ f) dvatoOr,oia sv3sta ouca , iXX fj dxo-
Xacta &TC£p€oXf| ouca. (7) _u& Suo 8' altfa? touto
ovuSatvEt, (liav (iJv Tf,v !!; aurou tou TcpaYuaTOc/ tw
v&p ifprctpov elvai xat ojjtotOTEpov to erspov axpov Ttji
6 (is'a-0) , ou touto* dXXi ToOvavTtov dvTiTiOsjisv (laXXov,
otov liret 6uotOTepov eTvat SoxeT T7J dvSpeta fj OpaouTr,;
xai. £yT"t'P°v> dvou.otdrepov 8' f| oetXta , TauTvjv (aSX-
Xov dvTtTiOsjiev • Ta Y«p d7re'yjivTa tcXsTov tou (isoou
evavTitoTEpa Soxet eTvat. (s) Mta u.sv ouv alrta aurr,,
10 e; a.TOu tou 7tpaYu.aT0; , -Ts'pa os i\ f,(jtwv outwv ■ 7tpb;
a Y&p auTOt u.aXXov TtstpuxauEV itto?, Taura fiaXXov
IvavTta tw (jtscw ^atvsTat • oiov a&TOi u.aXXov tcs^u-
xauev Ttpb; t_; fjSovd; , Stb suxaTaspopot eou.ev (iaX-
Xov Ttpb; dxoXaotav r\ Ttpb; xocjjtidTriTa. TauV ouv
15 u-aXXov .vavTta Xe'yousv, rcpb; _■ 7) £7118001; uaXXov yi-
vsTat • xat
_\ _-._
8ii ——??—-
touto f,
— ~j^~l
dxoXacta
_-.'- 11-eftfift^i
u7t6p_oXf, mi/T^
ouca £vav
c\i~'j_
TttoTspa -OTt Tr, aio^poouvr^.
CAP. IX.
"Ort t_.v ouv eo-tv 7, dpeTri f, f,0<xf| u.scd.r,;, xat
Tctus, xat 8ti (-sodrr,; Suo xaxtwv, ttj; (tiv xaO' urtep-
m 6oXf,v tt;; 8e xot' sXXsi|iiv, xat 6rt TOtauTr, £ctI Sta. to
«Toyacrtxf, tou pteoou eTvat tou £v toT<; TtaOeot xal Taii;
7tp«tJ£Otv, txavSic; Etpr,Tat. (-) Atb x»t IpYav eoti oitou-
Salov sTvat" sv ixdoTt.) y*P t° u-E'aov ^«SsTv EpYOv, otov
xuxXou to j/ioov ou TtavTot; aXXi tou siooTOt;. Outo)
-6 8e xat to ut.v 8pYtoO?ivai TtavToc, xat iaStov, xat to
3ouvat dpY-ptov xat SaTCavvjoaf to 0' to xat Soov xat
8ts xat oS s^vExa xal w<;, ouxeti 7tavTb; o.8s ^aStov •.
SiOTtsp tb su xat OTtdvtov xat l7tatvsTov xal xaXov.
(3) Alb 8eT TOV OTOV^a^OUEVOV TOU (XSOOU TtpWTOV (Jliv
*• aTtoytops.v tou (taXXov ivavTtou , xaOaTcsp xal 7) Ka-
Xu^o> 7capatvEt :
Toutou |jiv xarcvou xai x.jMtTo; .xto; EspYS
vija.
T5v Y&p dxpt>)v to (Jts'v Iotiv SjiapTwXoTEpov, TO 3' T^T-
3. tov. (4) 'Etcei ouv tou uioou TU/siv dxpox; y^aXsTto'v, xotoi
tov SsuTEpdv tpaot tcXouv Ta tiXdy^iOTa Xr,TtTsov twv
xaxtov • touto 8' socat [xa'XiOTa toutov tov TpoTtov 8v
XiYoasv. ..xOTtsiv 8. 5sT Ttpbt; <1 xat outoI suxaTatpo-
pot ioptev • dXXot y*? tpbt; a^a Tt£!puxau.EV. Touto
.0 8' sOTat Yvtopiptov ex zrfi rfimrfi xal tt|( Xu7tr,<; xr]i; Yl-
vo(jt.vT,<; jcspi r,uac;. (5) Eic ToivavTtov 8' iauTO.c; dsps^X-
xstv 8si- 7toX. y<V aTcaYaYOvTsc, tou d;tapTav£tv sii; to
[iioov 7^;ouev, OTtep oi Ta StsoTpajjLUSva Ttov t^uXwv
dpOouvTsi; Tcotouotv. (fl) 'Ev TcavTt 8. jjtdXtora tpuXa-
4S xteov to f,3u xat tt,v t,3ovy)v • ou Y»p dSs'xaoTOt xpt-
v;_ev auTTjv. "OitEp ouv ot 8t)U.oye'povt£<; STtaOov Ttpbt;
ttjv 'EXsvr,v, touto 8st TtaOfiv xat -Jiuai; Ttpb<; ttjv f,oo-
vr^v, xai Iv 7r3oi t>iv Ixeivoiv ^TttXsYStv tpwvrjv • oKtw
Y-p outJjv dTtOTt£U.Tto'u.EVOl TjTTOV a(jtapTr,oou£Oa .
M» (7) Tout' ouv TcotouvTEt;, w<; s'v xstpaXaito Etrteiv, udXt-
CTa SuvrjtrdueOa tou ueoou tuy/«v.iv. Xa/.E-bv 3"
2S
versatur : at cum tempcrantia non immanitas iila in volu-
ptatibus aspernandis sensus expers, qua: modtim dcserit ,
sed intemperanlia , quie illum superat, maxime pugnat.
(7) Quod quidem duabus dc causis accidit , quarum altera
ex ipsa reducitur : nam qnia propius abest altcrum extre-
mum a medio, eique similius est , idcirco non lioc, scd con-
trariurn potius illi opnonimus, verbi gratia, quoniam for-
tjtudini similior etpropior csse videtur audacia, dissimilior
ignavia , proplerea hanc potius , quam illam ei opponimus.
Quae enim longius absnnt a medio, videnlur esse magis
contraria. (8) Atque ha;c quidem causa ex re ipsa trahi-
tur : altera est quae n nobis ipsis ducitur. Nam ad quae
vitia procliviores sumns natura , ea medio magis contraria
videntur csse : ut, quia nos ad voluptatcs natura finxit
proniorcs, idcirco ad intemperantiam facilius propellimur,
quam ad temperantiam convertimur. Quapropter harc
magis coutraria dicimus, quibus magis nos dederc solc-
mus. Atque ideo intempcrantia, qiiae in nimio posita
cst, temporantiae contraria magis cst, quam alterum cx-
Iremum.
Virtutem igitur eam qua; moralis appellalur, metliiun
scu mcdietatem csse , et quomodo id sit , et duorum vitio-
rum esse medictatem (quae sunt nimium ot parum), talcin
denique ideo esse , quod eam mediocrilatem , quae in pcr-
turbalionibus atque actioninus versatur, sibi propositam lia-
bent ut scopum, hasc cr.o satis demonstrata esse arbi.
tror. (2) Easque ob res etiam difficile atque operosum est
in quovis genere id quod est virtus. Magni enim negotii est ,
in unaquaque re medium consequi , ut circuli piinctum
medium reperire non cujuslibet, sed scientis modo hominis
est. Item irasci et pecuniam donare et sumptum faccre,
nijuslibet hominis est et facile ; cui vero , et quantum , et
quo tempore, et cujus rci catisa, et quomodo irascendiim
ac donandum sit , deccrnere, neque cujuslibet hominis, ne-
que facilc est : quare est cujuslibet rei absolutio et perfectio ,
res rara ac laudahilis; atque ipsum pulchrum sive hunesttim.
(3) Oportet igilur eum qui medium vult ferire, primimi
omnium se ab illo , quod raagiscontrariumcst, longissimu
removere, quemadmodum etiam suadebat Calypso :
A futno procul et fluctu prohibcto carinam.
Extremorum enim alterum majus peccatum est , alterum
minus. (4) Quoniam Igittir medium prancise assequi sum-
moi diflictillalis est, secunda (utaiunt) navigalione minima
sumenda de malis. Hoc autem ea ratione continget maxime,
quam ostendebamus. Videndum cst autcm, ad quac vitia
simus etiam ipsi proniores : alii enim ad alia sumus procli-
viores natura ; quod quidem ex ea voluptate et ea a>grilu-
dine, qua atficimur, facilc cognosci poterit. (ft) Ac nos
ipsos ab co ad quod propendemus , in contrariam partem
oportet abstrahere. INam quum longissime nos a peccato re-
moverimus, ad id quod medium est, veniemus : quod sane
faciunt ii qui lingua distorta dirigunt. (6) In omni autem
negotio quicquid jucundum est , ipsamque adeo voluptatt-m
summo studio vitare oportct. In ejus enim jndicio nos mi-
nime prajbemus incorruptos jutlices. Quorcirca qncmad-
niotlum erga Helenam senes illi fuerunl aiiimati , sic ct nos
oportet in voluptatem animalos cssc, inque rehus omnibus
illorum vocem nobis subjiccrc. Nam quum illam ita aman-
dabimus missamque facicmus , levius pcccabimus. (7) llis
igilur faciendis ( nt corum quae dicta sunt siimmain faciam)
medictatem facillimc assequemnr. Kst aiilein foilasse ha'<
 54 HQIKflN NIKOMAXEIQN T, s
(ato; touto, xal uaXtffT' £v toT; xaO' exaarov ou Y&p
idStov Stoptaat tcw; xal Ttat xai iiz\ tco(oi; xai rcdaov
ypdvov Opfiffrjov xat ^4p r)u.eT; otJ uiv tou; eXXeitcov-
t»; £Ttatvouu.Ev xai Ttpdou; epau.Ev, 6tt 8e tou; yaXE-
t> TtaivovTa; dvSptoSEt; dTcoxaXouu.sv. (s) 'AXX' 6 u.ev
jjiixpbv tou eu TtauexSaivwv ou <j/SY£Tat, out* liei to
uaXXov ouV eVt to tjttov, 6 Ss tcXeov • outo; fbif ou Xav-
Oavei. '0 os u.£y_pi Tivo; xal ^tci Ttdaov <J/sxto; ou
iaoiov tw Xoyo) depopicaf oios yip dXXo oiSsv twv
lu ataOriTwv • Ta Se TotauTa ev toi; xaO' IxaaTa, xai ev
t5j ai<j6r,CEi -i\ xptai;. (9) Tb uiv dpa tooouto SrjXov
oti t) uiar] e;t; Iv Ttaatv iTcatvETTj , OTeoxXivEtv Ss 8ei
6te u.iv eVi ttjv 07t£ptSoXr|V 6ts 8' iici TTjv eXXecJ/iV oCtio
^ap 63aTa tou uiaou xai tou eu T£u£du;EOa.
LIBER III.
CAP. I.
1:. Trj; dpeTTJi; 8tj Tcepi TtdOri Te xai Ttpdt;£i; ouar);, xai
tJici u,ev toT; Ixouaiot; eTcatvwv xai v]«>ywv Ylvouivwv,
eitl 81 TOt; dxouatot; cruYYVtou.?];, eviote Se xai eXeou ,
to Ixouaiov xai dxouciov dvayxaiov faw; Stopiaat toi;
Tcept dpETT,; iTctaxoTcouct. (s) Xpritrttiov 81 xai Toi;
•ju voftoOETOuot Trpd; te t4; tiu.4; xai t4; xoXdaEt;. (3) Ao-
xei 3e dxouaia elvat Ti pta ?, Si' aYvotav Ytv<>u.Eve<.
Bixtov 8e ou rj1 dpy^) e^toOev, TOiauTr) o3aa h \ u.Tj8ev
cuu.6dXXeTat 6 TcpaTTtov r\ 6 Tcdtr^tov, olov et TCVEutia
xouttrat tcoi Tj dvOpbircot xuptot ovte;. (4) °Ocra Sl Sti
»4 cfdfiov tuttldvtov xaxtov TtpdTTETat ^ Sti xaXdv ti, oTov
ei Tupavvo; TcpoerTaTTOi alcrypdv ti Tcpa!;at xupto; tov
Yovetov xai texviov, xal TcpdtjavTo; u.!v cti/i^oivto, ^
TcpdijavTo; S' dTcoOvrjctxoiev, du.cpict6T|TT|criv ^ei rcoTepov
dxouejtd ecrTiv ■?, ixoucrta. (5) Toioutov Se' ti cruu.6ai-
at) vet xai itepi Ti; h toT; v^etjxtocriv IxtSoXd; • aTcXio; u.ev
Y«p oOSei; aTcoSdXXETat ixtov, ln\ owTTjpta S' outou
xai Ttov XoiTctuv fircavTe; ol vouv ejrovre;. (e) MtxTai
u.ev ouv Etaiv ai TOtauTat Tcpdi;Ei; , eoixaeri Si jxaXXov
Ixousioi;- aipeTai Yotp etert tote Ste rcpaTTOVTat, to Se
3» teao; T?j; Tcpdl-eio; xaTi tov xatpdv eotiv. Kai to
ixoucjiov Sr\ xai to dxouatov, Sxt rcpaTTet, Xexteov.
IlpdTTei Se ixtin- xai Y^p r) dp^r) tou xiveiv t4 SpY«-
vtx4 (JtEpr) iv Tat; TOtauTat; TrpdEEtrtv iv auTtjj ItTTfv •
5v 8' iv auTto rj dpyrj , £tc' outw xal to rcpaTTEtv xai
IU U.T;. 'Fxouata St, t4 TOtauTa, aicXio; S' terto; dxou-
ata • ouoei; y^P civ ?Xoito xaO' aiiTO twv toioutwv ou-
Se'v. (7) 'Etci Tai; Tcpd^Eat Si TaT; TOiauTat; eviote
xai t-iraivouvTat, Stov aiaypdv ti f) XurtTjpbv utcou.£vw-
aiv ovtI (jteYaXwv xat xaXioV av 8' dvaTtaXtv, ^eyov-
4:» Tat • t4 ^ip atay taO' uTcou.etvat in\ u.T,SEvi xaXiji ?| u.e-
Tptw cpauXou. 'Etc' ivtot; 0' ?itatvo; u.£v ou Y^vETat,
auYYvtojiTi S', c°Tav Sti Totaura 7tpdc;Ti Tt; & [i.i\ SeT,
fi tt|V dvOpwTcivTjV cpuatv uTCEpTEtvEt xai u.T|Set; av utco-
u.£tvat. (k) "Evta S' Tcto; oux eotiv dvaYxaaOrjvat ,
to dXXa uaXXov a7toOav£T£'ov 7taOdvTt t4 SjivdTaTa- xat
(1100,1110.)
ratio maxime difGcilis et laboriosa , qmim ad res agendas
ventuin est. Neqiie enim facile est distinguere, quonam
rtiodo, quibus hominibus, quibus de causis, et quamdiu
sit irascendum. Nam est quum eos homines, qtn parum
irascuntur , laudamus , et lenes appellamus : est rnrsus
qiinm illos qui graviter succenseut , quumque lios virili esse
animo praeditos dicimus. (8) Verum qui patilulum a per-
feclione deflectit , sive modum aliquantulum superet , sive
etiam aliqtiantultim eum deserat, non vituperaltir; sed is
tanliini , qui longius : liic cnini non latet. Quatenus autem
et quantum irascatur is qui vituperabilis est , non est facile
oralione definire , perintle uti neque aliud qtiicquam eoriim
qii;»- sensihus subjecta sunt : qualia in rebus singularibus
posita sunt , sensuumque judicio censenda. (9) Interiin
hoc tamen patet, mediocrem babituni in omnibtis essc
laudabilem : ceterum deciinandum esse nunc ad nimium ,
nunc ad id quod est parum : sic enim id quod medium et
pcrfectum est, facilliine nos esse consecuturos.
Quum ergo virtus versetur in affectibus atque actionibus,
quumqueiniis rebus quas sponte facimus , laudes et vitu-
perationes nos sequantur ; iis contra quae inviti facimus,
venia alque etiam interdum misericordia tribuatur : ne-
cesse est fortasse, iis qui virtutis vim naturamque quae-
runt, id quod sponte, et id quod invile lit, accnrate defi-
nire. (2) Idque est perquam ulile futurum etiam latoribus
legum, tum ad bonores, tum ad supplicia decernenda.
(3) Atque invite quidem facta dici videntur illa qua; aut vi
coacti agimus, aut per inscientiam. Per vim porro illud
agittir, cujus principium extra est, atque id ejusmodi, niliil
ut adjiimenti afferat is qui agit aut qui patitur, ut si qurm
ventus aliquo detulerit, aut ii homines qui nobis sunt supe-
riores. (4; Quae vero majorum malorum nietu, vel boni
alicujus parandi causa aguntur ( verbi gratia , si quis I yran-
nus, ciijus in manu nostrorum parenlum et liberorum vita
posita sit.alicui , ut turpe tjuippiam faciat, imperet, hac
proposita conditione , ut illi, si agat quod jubetur, salvi
sint; si non agat, moriantur ), utrum talia sponte, an in-
vite fiant, ambigi potest. (5) Cujusmodi ratioestin jacturis
quo: lcmpestate in mari coorta lieri solent. Nam si rcm ab-
solute simpliciterque consideres, nemo suasponte reriun
suariim jacturam facit; ceterum pro salute sua ac celero-
rum omnes faciunt, qui quidem sana; sunt nientis. (r>) At-
que liujusmodi actiones snnl illae quidem luisbe. ccluruui
iis qua: sponte aguntur, similiores esse videntur. Sunt
enim optabiles et eligenda: lum, quum aguntur. Actionis
porro linem opportunitas moderatur. Quot.irca sponte agi
aliquid aut invite, dieendum est tum quum agitur. Atqui
eo tempore sponte agit talis ; in ipso euim est principium
n in vcnda 1 u 11 1 earum, qtix instriunentorum locuin obtinent ii>
liujusmodi actionibus, partium : quarum autem rerum in
aliquo principia insunt, earum quoque agendartim vel non
agendarum penes ipsuin est potestas. Sponte facta ergodi-
crnda sunt qn.e sunt lujusmodi : interiin tamen simpliciter
spertata fortassis invite facta dicentur. Neino enim quic-
quam tale ipsum propter se optaverit. (7) Jam vero 111 tali-
bus actionibus bomines interdum quidem laudantur, quum
scilicet magnarum atque lionestarum rcrum causa turpitu-
dinem aut molestiam aliquam subierint : aut etiani, si ali-
ler tecerint , vituperantur. Nam res turpissimas absque
illa lioncsta: rei quasi mercede , aut alicujus saltem qualis-
cumque lioneslrc rei gratia stiflerre, improbi hominis est.
Sunt vero deinde negotia ipnnlam cjusmodi , ut etsi pro-
pter ea laus quidem ntilla tribuatur, venia detur tamen :
quum videlicrt qure minime sunt agenda, ea quis egrrit oh
liujusmodi aliquid , quod hniuanrc natnrje vires suprrrt,
quotlque nemn perlerre possit. (8) Sunt denique nonnulla
cjiisniodi, ut fortasse iiulla vi aut necessitate coacti ra agere
tlrbramns, ntque polius mors nobis sit oppelenda yravis»
 (1110,1111.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. III. CAP. I.
y&p tov EupiTttSou 'AXxuatwva f eXoTa cpatveTat xi
dvayxaVavTa urjTpoxTOvrjoat. (9) Eoti 3s yaXercov
ivfors Staxpivat tcoTov avTt Ttoiou alpsTsov xat ti dvTt
Ttvo; uttou£V£t£ov, £Tt 8s yaXeitwTEpov luueTvat Toi;
& YvoioOeTotv • w; Y "P ^ T0 TO^" ^0"" Ta H^v tpooSo-
xwusva XuTCTjpd , 53' dvayxd^ovTat aioypd,SOev sroxi-
vot xal J«>YOt 1 tvovTat Ttspt tgu; dvayxaoGevTa; r) ufj.
(lo) Ta Sf, uoia ipaTeov |3iaia; •?, ditXw; usv, otcot' dv
•f) atTta Iv toT; Ixto; ? xat 5 TtpaTTWv ur|Ssv ouuoaX-
ic Xr/tat ; 3 Ss xa6' auTot usv dxouotd eoti , vuv Se xat
dvTt twvSe atpETa , xa\ f) dpyf, Iv tw TcpdrcovTt , xaO'
auTot usv dxouotdloTi,vuv Sl xat dvTt twvSs sxouota.
MaXXov 0' eoixsv exouotot; • at vap TcpdUi; Iv Toi; xaO'
fxaora, TauTa S' Ixouata. Hota 3' dvTt tcoiwv aipE-
ifc Te'ov, ou pdStov ditoSouvat • TtoXXa\ vip Stacpopat eiotv
ev toT; xafl' exacTa. (11) El Ss' ti; Ta f,Sea xat Ta
xaXi opaiTi (Jiaia elvat ( dvafxd^etv fkf, e^o> ovTa ),
•n-dvTa av eTti outo> fStaia • toutwv ^ap /apiv TtdvTe;
TtdvTa TtpaTTOuotv. Kat ot usv p\'a xa\ dxovte; Xutct|-
v pto; , 01 8« Sta to f,Su xal xaXbv usO' f,»ovfi;. TeXoTov
Sf, to alTtaaOai t4 Ixto; , dXXi uf, outov sJOfipaTOv
dVta uito Ttov toioutwv, xat twv uev xaXwv Joutov, twv
0' atcypwv toi T,Sea. (12) "Eotxe S-J) to piatov eTvat
05 e^wOev f, etp/r| , ur,8sv auuSaXXousvou tou (Sta-
vo oOevTOt;.
[ II. ] (13) TbSe 81' dvvotav ouv Ixouotov uev fiTtav
imlv, dxouotov Se to iittXuitov xa\ iv usTausXeta-
6 vap 81' dvvotav TtpdSai; Stiouv, ur.Sev Se Suoy_epa£-
vcov e'itl ttj Ttpd^et, £xi)v uev ou iteVpa/ev, $ft utj
si. 1)811, ouS' au dxoiv, uf| Xuitouuevdi; ve. To? Sr^ St'
dvvotav 6 uev ev uETauEXeta dxoiv Soxei, 6 8e u9i ue-
TaueXduevo?, iicet ^Tepo?, Iotio ouy_ ixiov litel vap
Stao^lpet, piXTtov Svoua iftu "Stov. (u) "ETepov
0' eotxe xa\ to St' dvvotav TcpdTretv tou dvvoouvTa
» Ttotetv 6 fip ueOutov r, Spvt^duEvo? ou SoxeT St' aYVOtav
TtpaTTEtv, dXXi Std ti twv Etpr.uEvojv, oux etSwi; Ss,
dXX' dyvooiv. 'Ayvosi usv ouv Tta? 6 uoy_Orjpb< S SsT
TtpdtTEtv xat 5v d^EXTe'ov, xal Sti ttjv Totaur/)v duap-
Ttav dStxot xa\ ^Xto? xaxot vtvovTat. (l&) Tb 8' dxou-
«ii otov pouXsTat XeYeoOat oux et Tt; dvvoet to ouujispov •
ov vip f, iv T?i Ttpoatpsosi aYvota akfa tou dxouotou
dXXi TTJc uoyOr,pta?, ouS' f; xaOdXou (j^Y0VTal Y«P
Std y« TauTr,v j aXX' i\ xaO' s^xaOTa , Iv oti; xat rcspt d
T) 7tsa;ti; ■ £v toutoi; yip xat D,so; xa\ ouyptouri ■ 6yip
«k toutwv Tt avvowv dxouatw; TtpaTTSt. ([«) low; ouv
ou yeTpov Stoptoai aCiTa, Ttva xa\ Ttdoa ioTt, t{; ts l\
xat Tt xat rcsp\ ti ?, iv Ttvt TcpaTTSt , Iviots 81 xat Ttvt,
oTov opvdvo) , xat svsxa tivo; , oTov owtrjpta; , xa\ tcw;,
oTov ripeVa % ofdSpa. (17) "AitavTa usv oOv TauTa
W ouSet; av aYVorioets uf, uatvduevo; , 8r,Xov 8' w; oiSs
tov TrpaTTOVTa • Ttoi; fip lauTOv y* 5 8 Si TCpaTrst,
aYvorjoeisv dtv tt;, oTov XIyovte'; cpaotv IxitsoeTv a^TOu;,
5| oux eiosvat Sti aTcdppr|Ta f)v, woTcsp AtoyuXo; Ta
uuOTtxd, r\ 8eT;at JSouAduevo; d^stvai, w; 6 tov xara-
25
simiqite cruciatus purferentli. Etcnim Alcnuconem illum
Euripidis pcrridicula videnlur quae impulerunt ut niatrem
interficeret. (9) liiflinlc est autem interdum jutlicare, quid
cui anteponentlum sit, quidque pra! quo perferendum;
atque etiam diflicilius in eo quod decretum sit, perseverare.
Fere enim ea quidem quae exspectantur, acerba sunt; ea
vero ad quae quis impellitur turpia. Hinc laudes et vitupe-
rationes iis tribuuntur, qui necessitate aut coacti fuerunt ,
aut non (uerunt. (IU) Qusenam igitur sunt dicendaVi facta?
anne simpliciter quidem ac proprie, quum causa in eis est
quae sunt extra, etis qui agit, niliil operaesuae ad actionera
confert ? Atque e divcrso quae per se quidem invite susci-
piuntur, sed lioc tamen tempore, et prae alteris , sunt opta-
bilia , quorum item principium est in eo qui agit ; ea per se
quidem invite facta sunt, vcrum lioc tamen teiuporis puncto
et prae istis alteris, sponte suscepta. ]is quidem certe quae
sponte suscipiuntur, talia sunt similiora ; nam actiones in
rebus singularibus versantur, liae vero sponte suscipiuntur.
Quce autem prasquibus eligenda sint , non est facile verbis
ostendere, multae enim sunt in rebus singularibus differen-
tiae. (11) Quodsi quis dicat, jucunda etpulclira, esseviolenta
( cogi enim ab iis homiiies, quum extra sint ) , ei hac ratiooe
11 iint omnia violenta : horum enim gratia agunt omnes
omnia. Et hi quidem vi aliqua coacli atque inviti agunt cum
molestia ; alteri autem jucunde cum voluptate. Ergo perri-
diculum est, ea qnae extra sunt, accusare ; se ipsum , qui
a talibus rebus facile capiatur, minime culpare : et rerum
quidem honestarum in se ipsiun, turpium vero in res ju-
cundas causam conferre. (12) Ceterum vi factum illud modo
dicebamus, cujus principium extra est, quum id cui vis af-
fertur, nihil suae operae conferat.
[11.1(13) Quod autem fit per inscientiam, fit onwequi-
dem illud non sponte : ceterum invite lieri id demum di-
cenduin, quod subsequitur dolor, cujusque eum qui egit,
pcenitet. Nam qui per inscicntiam quippiam egcrit, ne-
que ex ea actione dolore aflBciatur, sponte quidem ille
non egit, utpote quod nesciebat; neque tamen invitus,
quippe qui dolore non afliciatur. In eo igitur quod per in-
scientiam actum fuerit, si auctorem facti ptrnitet, in-
vitus fecisse videtur; quodsi quem non poenitet, quo-
niam alius est a priore, egisse non siionte dicatur. Satius
est cnim hunc, quandoquidem dinert ab altero, nomen
proprium habere. (14) Videtur autem etiam differre id
quod est per inscienliam agere , ab illo quod est agcre
inscicntem : ebrius cnim aut iratns agere per inscientiam
non videtur; sed si causam spcctes, pcr aliquid eo-
rum quai modo dicta sunt; non sciens tamen,,sed igno-
rans; jam ignorare quae sunt agenda, ct a quibns item
est abslincndum, est quidem illud ejusmodi , quod oinni-
bus improbis conveniat : atque adeo cx ista re homines ef-
iiciuntur injusti, imo mali. (15) Ceterum invite factum
dici dcbet, non si quis quod expedit ncsciat ( non enim
per eam inscientiam, quae est voluntaria, invile quid
actum dicitur, sed improbe ), neque item si in universali
ignorantia , quoniam haec vitio dalur; scd si rcrum singu-
larium teoeatur ignorantia, in quibus nimiruin et circa
qn.T omnis aclio ver.iatur; in his enim misericordia elvenia
locum habent : nam qui liarum rerum aliquam ignorat,
invitus agit. (16) Non erit igitur fortassis abs re, quas
et qtiot eaa sint , dislinguere • nimirum quis agat.quid agat,
et qua in re versetur aclio ; interdum vero et quo puta in-
strumento, et cujus rei cansa.utsalutis causa.et quomodo,
ut, leniteran vehementer (17) Et omnia quitlem hn?c nemo
ignoraverit, si modo non insaniat. Est vero et illud per-
spicuum, eumqui agit, ignotum esse agenti non posse.
Qul enim seipsum quis ignoret? Sed illiul acciderc potest,
ut quis , quid agat , ignoret , qnomodo oratorcs dicunt , se
in dicendo aberrasse , aut se nescivisse, res esse rccondi-
tas et tacendas, ut jEschylus de mysteriis dicebat : aut
ctiam aliquisait, se, quum ostcndere vcllet, de manibus
rcm cmisissc : ut falaricam. Fieri item potest ul ahquis
 " HeiKQN NIKOMAXEIQN T, p\
7t£ATY]V. OlT)0eiT) 8' dv Tl? XOtt TOV ulbv TtoXe'utOV eTvOI
toaicep rj MepoTCrj, xai lacpatpioaOai to XeXoy/ojuivov
Sopu, -?! tov XtOov xiaarjpiv eivar xai ItcI cojTTjpia rcat-
aac, aroxTEtvat dv xai oeT£ai J3ouXo'uevoi; , toaTcep ol
s dxpo/eipi£du«vot, TcaTafctev dv. (is) Ilepi rcdvTa Srj
Taura Trjc, aYvotat; ouar|c, , iv oTc, r) TcpaSjtc, , 6 toutojv
ti aYvor,oai; axtov SoxeT TCETcpa/lvat, xai jjtdXtaTa iv
Toii;xupiti)TotTOi-;- xupto')TaTa S' eTvat Soxet, Iv oT; rj Tcpa-
5n xai ou evexa. (ie) Tou ot) xot& ttjv TotauTrjv
10 dyvotav dxouaiou XeYoue'vou eti SeT ttjv Tcp3;tv Xutctj-
pav sivai xoti Iv uETauEXEta
[III.] (20) "Ovtoc, S' dxouatou tou (3ta xal St' ctYVOtav,
to Ixouaiov Sd^etev av eTvat oS rj dp/^ iv auTto etSoTt
t4 xaO' IV.aaTa ev oT; r) Ttpac/c. (21) "laoj; v&p ou
16 xaXoic, XeyeTai dxouata etvat t& Sta Ouubv r) 3i' Itci-
Ouuiav. [22) IlpojTov ulv Y«p ouSev eti to>v dXXo)V
£ojiov Ixouattoc, TtpdlJEi, ouS' oi fcaTSec,- (23) eTra tco-
Tepov ouSev Ixouaitot; TrpaTTOuev twv Si' lTri6uuiav xai
Oujjtdv, rj Ta xaXa ulv Ixouatoj; t& 8' aia/pa dxouaiio;;
5" r) YeXoTov lvo'< ye atTtou ovtoc;; (2«) "Atotcov 3= ioojc, to
dxouaia efdvai tov SeT SpiYeaOai. AeTSI xai dpYt^eaOat
irct Ttat xai ItciOuueTv tivojv, oTov uviEia; xai u.aflr]-
aeoj;. (■«.) AoxeT 3e ta jxev dxouata XuTcripa eTvat^
Ta Sl xot' eTctOuutav rjSia. (26) "Eti 81 Ti Sta-pepei
26 Tto dxouata eTvat t& xaT& XoYiaubv rj Ouubv au.apTrj-
Oevra ; tpeuxT& uev y&p du.yoj. (27) Aoxet Sl ou/ t|ttov
dvOpojTctxot eTvat t& dXova TcdOr|' ai 51 TcpdcJEu; tou
dvOpuTcou drcb Ouijiou xal lTctOuu.(a;. "Atotcov S^ to
TtOlvat dxouata TauTa.
CAP. II. [[V.]
10 Awopiauivojv 81 tou T£ Ixouatou xai tou dxouatou ,
rcepi Tcpoatpeaetoc, erceTat SteXOetv oixetOTaTov yap eTvat
BoxeT-r^ dpet^ xai u.SXXov toi r]Ori xptvetv tojv Tcpdjeojv.
(2) *H TCpoatpEati; $}, Ixouatov u.lv opatveTat, ou TauTov
8e, dXX' Irci tcXe'ov to Ixouatov tou u.Iv ^ap Ixouaiou
36 xai TtaTSe; xal TaXXa ^toa xotvtoveT, Tcpoatps'aeoji; 8' ou-
xal TOt e;atj)vr|C. Ixouata (ilv Xe'you.ev, xaTa Ttpoaipeaiv
8' ou. (3) Oi 31 Xe^ovTe? auTr,v lTtiOuu.iav fj Ouu.bv
4) PouXr,trtv rj Ttva 8d;av oux loixaatv dpOojc. Xe^Etv.
Ou Y^p xotvbv rj Tcpoaipeatc. xai Ttov dXoYtov, lTctOuu.ia
40 8» xai 6uu.dc.. (14) Kai 6 dxpaTr^i; eTctOuu.o)v u.lv
TcpaTTEt, Tcpoatpouu.evoc. S' ou- 6 lyxpaT^c S' dvaTcaXtv
Tcpoaipouu.evoc, u.e'v, ItciOuu.o)v 8' ou. (s) Kai rcpoat-
peaet utv iTctOuuia ivavTtouTat, lTctfluu.ia 8' iTctfluu.ia
ou. Kal r) uiv iiciOuu.t'a ■■fiSe'o« xai ItciXutcou, t)
15 Ttpoatpsaii; 8' ouTe XuTcr,pou ouO' rjSeoi;. ( e) 9uubc,
8' £ti r;TT0v rjXtaTa yotp Ta 8ti Ouu.bv xaTot Ttpoatpeaiv
eivai Soxei. (7) 'AXX4 ptriv ouSe pouXrjatt; ye, xatTcep
auvEYvu; tpatvduevov Trpoaipeat; u.ev yap oux laTt Ttov
dSuvaTO)v, xai et ti; tpair) TcpoatpetaOat, Soxoir) dv
Wl r)X(6toi; eTvaf pouXrjaic, 3' eaTi tojv dSuvaTtov, oTov d6a-
vaotac,. (s) Kai r) ulv pouX-/ia(; iaTt xai Tcepl t4
u^SaiJtwc. St' auxou Tcpa/6e'vTa dv, oTov uTcoxpiTrp» Ttva
(»»•)
filium liostem esse cxistimet, ut Morope : ilem tit hastam
spliacrse in modum obtusam esse putet, qua; mucronem
liabeat acutum; aut.qui lapissit, eum esse pumicem : item
ut interliciat, salulis causa verberans; item ut feriat qui
tangcre modo volebat, ut pugiles qui summis manibusdi-
micant. (18) Quum ergo inscientia inomnibus liis versetur,
inquibns actio consistit, is qui eorum aliquid ignoravit|
invitus fecisse videtur; ac muJto quidem maxime in iis
quao principem locum obtinent. Ea autem videntur princi-
pem locum obtinere, in quibus et actio consistit, et id
cujus gratia actio suscipitur. (19) Quum igitur quod per
talem inscicnliam factum est, invite faclum nominatur,
tum pratereaactionem molestam esse oportet illi qui egit
ejusque illum pcenitcre. '
[III.] (20) Quoniam autem id invite factum dicitur quod
est yi lactum , item quod per inscientiam : srjontc factum
ldvideri possit, cujus principium est in co qui agit, res.
singulares illas in quibus actio versatur, non ignorante
(2l)Fortasseenim non recle illud dicitur, ea esse invite
facta, quaj vel iravel cupiditale impellente liunt. (21) Nam.
pnmum si lioc itaerit , nulla pra-terca aliarum animantium
sponte agent; ac ne pucri quidcm. (23) Deinde utrumnam
niliil eorum qua3 ira vel cupidilatc incitati agimus , sponte
agimus? an houesta sponte, turpiaautem inviti? Anne lioc
plane ridiculum est, quum una sit utrorumque causa»
(24) Absurdum vero fortasse etiam fuerit, ea invite facta
dtcere, quae velle et cupere dcbemus. Porro et irasci ob res
aliquas oportet, et quarundam desiderio teneri : ut va-
letudinis bona- et eruditionis. (25) Jam et qu-e invite-
fiunt, molestiam; qua) vero ex cupidiUte, voluptatem
videntur afferre. (26) Fraetereasi sub unum genus ( invite
scilicet factorum ) retulcrimus qu-c ratione aut quae ira
peccantur, quibusnam, quaeso , differentiis ea diriinonms--
Nam et iugienda sunt utraque : (27) insuperque perturba-
tiones rationis expertes, niliilo minus quam alterss , homi-
nnm videntur esse , et denique actiones hominis ab ira
et a cupiditate nascuntur. Absurdum igitur fuerit. haec
m iis qu-cinvite fiunt, numerare.
Post distincta igitur illa qua3 sunt sponte factum et
invite factum, sequitur ut de consilio dicamus. Nam et vir-
tuti conjunctissima res est, etab illo magis, quam ab ipsis
actionibus , mores dijudicari vidcntur. (2) Ac videtur
sane consilium cssc quippiam sponte susceptum; non
tamen est idem cum hoc : sed id quod dicitur sponte
factum, patet latius. Ejus enim quod spontcfit, eliam
pueri sunt ca|iaces, et reliqna animalia; sed consilii non
ilem. Xum ro|ientinae actiones sponte quidcm nostra suscipi
dicuntur, consullo autcm non item. (3) Qui autem di-
cunt , consiliuin esse cupiditatem , aut animi impetum , aut
voluntatem aut opinionem quandam , non recte diccre vi-
dentur. Consilium eniin non est eorum quoque qux sunt
rationis expertia : cst vcro cupiditas impetuf. (4) 1'rasterea
incontinens a cupiditate quidem impulsus agit, at non
consilio capto : continens contra, consilio capto, non cu-
piditate impulsus. (5) Jam et consilio contraria est cupidi-
tas : cupiditati autem cupiditas nequaqiiam. T11111 prarter-
ea cupiditas et jucundi est ct cum molestia conjuncti : co»
silium autem neque jucundum est, neque habet molestiam.
(6) Multo autem minus animi impetus est. IVain quae per
eum liinit, consilio minime consenUnea esse videntur.
(7) Noque vero volunUs est, etiamsi ei aliquid finitimum
esse videatur. Consilium enim non est eorum qua3 iiori
non possunt : et si quis dicat , se talium rerum agemlarum
consilium cepisse, stnltus habeatur. Voluntas autcm etiam
eorumestquacconlingerenemini possunt, ut immortaliUtis.
(8) Praeterea voluntas etiam atl ea pertinot quae nullo modo
isqui vult, per scagcrc possit : utsi quis velit hislrioncm
 ETBICA NICOMACHEA. LIB. III. CAP. III.
(1111,1111.)
vixSv r, dOXtit^v itpoatpeTTa. oi t« TOtauTa ouSei; ,
dXX' Soa o.ETai veveoOa. av 0«' a&TOU. (9) "Et. S' f,
uiv pouXr,oi; tou teXou; eot\ u.aXXov, r, 8i itpoa.pEOi;
t£v rcpb; to teXo;, oTov uviaivEiv pouXd|«6a, itpoai-
„ poupteOa Ss St' wv, uv.avouu.Ev, xa\ EuSa.u-oveiv pouXd-
K£6a uiv xa\ ^auiv, rcpoa.pouu.E6a Si^ X^ew ouy_
apux&r 67.0)? vap ">lxEV *• ^P<>a'P£<I1« ^P1 Ta £V *>r"v
eTva.. (l«) OOos 8r, Sd£a av e.r, ■ r, uiv Yap Sd£a SoxeT
irspt ravTa eTvoi, xa. ouSsv Tyrrov icept t4 dtSta xa.
10 Ta dSuv«T« r, Ta £>' f,u.iv xa\ to> ^suSe. xa. 4At,0eT Si*. -
peirai, ou to. xaxw xal dva6to , r, itpoaipeoi; Se toutoi;
u.aXXov. (ii) °OXo>; uiv ouv Sdfy Tairtbv toto; ouSi
Xe'Ye. ouSe.;. 'AaV ouSe Ttvi- tS yap itpoatpEToOat
TavaOa r, t« xaxi Ttotoi t.ve; iou.Ev, tcTj SUoc^eiv
I» ou (12) Ka\ irpoa.pouu.E6a u.£v Xa6sTv r, ?uyeTv
rj T. T.OV T0.0UTO.V, So^OpiEV Se Tl' iffTtV *, Tl'vl OUU.-
ijipE. ?, itto;- X«6eTv S' fj ouYeiv ou itdvu So^oiuv^
(13) Ka. *, u.ev itpoa.pEOi; iitaivsTTat Ttji Elvat ou Se.
u.SXXov t) t.T, op05«, r, 8s 8d;a t5 d>; dXr,Oco;. Ka\
JO7tpoa.pouu.E0x u.Ev a u,dXi<rra iou.£v dYaOi SvTa, So^a-
fcuEv 81 & ou itdvu rou.EV. (u) Aoxouo! te ouX ol a&To\
itpoa.pEToOa! te dp.ora xa\ So^eiv, dXX' ev.o. SoJd^E.v
U.EV au.£ivov, Sta xaxiav S' atpeioOat oty a 8ei. (ib) El
Se «pofivETa. 8d5a ttj; itpoa.peoeo); % TtapaxoXouOE. ,
25 oOSev otajpspei- ou touto Yap o-xotcouu.ev, dXX' et toutov
iori Sdir, t.v{. (16) T( o3v r, Ttoidv t! itrttv, iitEiS^i
twv Elpr.u-Evtov oiflev; exoustov u.ev tj| fjfcwi, to
8' ixouatov ou Ttav TtpoaipETOv. (l/) 'AXX' dpd Ye to
itpo6e6ouXeuu.evov; r) vap irpo«t'peoi? (XETa XdYou xa\
30 Stavoia;. 'Yitoor,u.aivetv S' £yotxe xa. Touvou.a w; ov
itpbiT£po)v aipeTov.
CAP. III. [V.]
BouXeuovTat Si itoTepa itep. itdvTtov xa\ itav ^ou-
XeuTdv Iotiv, r, Ttept Iv(fc.v oux eot. pouXv) ; (2) Aexteov
S' .oto; ^ouXeutov ou/ 6it£p o5 pouXEuoa.T' dv ti; t,Xi-
35 6.0; r, u.a.vdu.evoc, dXX* 6itip tov 6 votjv l/w.M Jltf\
8e Toiv d.Sitov ouSe\; pouXeuETa. , oTov TtEpt tou xoortou
\ tt,; StapiETpou xa\Tr,; icXEupa;, «ri douu.u.ETpot.
(a) 'AXX' ouoi itept to)V iv xtvr,OEt, at\ Sk xati tauti
v.vou.Evojv, tW 11 dvdvxr,; ettE xa\ <puo£t *) S.d Ttva
49 ahiav a}.^, '«5« TPolrir>v xal &™™1™- (5) °f*
Tcep\ tSv dXXoTE dXXo);, oTov au/.u.Sv xa\Su.6ptov. Ousi
Tcep\ Ttov ditb TU/r,; , oTov Or.oaupou eupEOEto;. (a) 'AXX*
ou8i Tt£p\ twv dvOpo>itixwv itdvTtov, oTov Tcto; av 2xu-
Oat dptoTa tcoXiteuoivto ouSei? Aax£8a.u.ov.(ov pou-
45 XeuETat. Ou vap Yevoit' av toutiov ouOiv 81' %5v.
(7) BouXEudptEOa 8i TCEpi Taiv l<?' ^u-iv Tcpax-cwv TauTa
Si xat eoti Xotitd. AtT.a Yap Soxoua.v Elvat (puoi?
xa\ dvdyxr, xa\ Tuyr,, e'ti 8i vou; xa\ itav to 8t* dv-
eptoitou. TSv 0 dv6po')ito)V 1'xaOTO. pouXeuovTat itept
Ml t5v 8.' auTSiv icpaxTWV. (») K«\ irepi u-iv tb; dxp.6ei«
xal auTdpxet; tSv i7tiOTT,u.o)V oix Iot. pouXr,, olov
wp\ vpaaHtd-rtov (ou Yap S.OToKoasv itw? ^wdoy)-
27
illum , vel athletam superiorem discedere. At nemo de ta-
lit.us rebus consilium capil : sed de iis dumtaxat , quas lpse
se elficerc posse arbitratur. (9) Prasterea voluntas est ul-
timi ac finis; consilium autem eorum quas ad finem confe-
runt; ut, bene valere volumus; quibus vero rebus bene
valcamus , eas adhibere dicimur consilio : et bcati esse vo-
lumus quidem, atque velle nos dicimus : sed consdium nobis
captum esse ut beati simus , dicere ineptum est. Omnino
enira consUium ad eas res pertinet , quse sunt m nostra po-
testate. ( 1 0) Neque vero erit opinio. Ad orania enim per-
tincre videtur opinio, necminus ad ea qua? aHerna sunt,
quaeque a nobis ficri non possunt, quam ad llla quae in
nobis sita sunt. Prasterea vero ct falso distinguilur, non
bono ac malo : at consilium his potius quam ilhs. (1 1) Ac in
universum cum opinione idem csse consilium , fortasse ne
dicat quidem qulsquam. Atqui ne idem quidem etiam
est , qnod quajdam opinio. Nam eo quod consilium nobis ca-
ptnm sit.ut bona vel mala sequamur, cujusdam modi sumus ;
sed eo quod opincmur, non item. (12) Et consihum capi-
mus vef adipisccndi vel fugiendi, vel tale quippiam faciendi ;
opinamur autem quid sit, aut cui conducat, aut quemad-
raodiim : adipisci vero aut lugere non facile opinamur :
(13) ct consilium eo polius laudatur, quod ejus rei sit
quam eli»i oportuit , quam quod ipsa in sua essentia recte
sit comparata ; at opinio , quod vere quis opinetur. Pra?-
terea consilium capimus earum rerum agendarum , quas
maxime exploratum habemus esse bonas : sed ea opina-
mur, qua;non admodum nobis explorata sunt. (14) Po-
stremo non iidem videntur, quaeoptima sunt, et consilio
senui ct opinione tenere , sed nonnulh melius quidem opi-
nari, \erum animi vitio corrupti ea qua? oporlet nec sequi
nec sumere. (15) Utrum vero consiliuro opinio antece-
dat , an subsequatur, nihil refert. Non enim hoc eonside-
ramus ; sed, an idem sit consilium , quod ahqua opinio.
( 1 6) Qu.-cnam igitur, aut qualis res est, quandoquidem nilnl
est eorum quai supra dicta snnt? Sane videtur quippiam
esse quod sponte fiat. Verum non quicquid sponte fit, ld
etiam taleestutde eo consilium captnmsit. (17) Num-
quidnam ergo id de quo prius consultatum est? consilium
cnim cum ratione et cogitatione conjnnctum est. Quod
quidem eliam ipso significatur nomine itooa.peTOv, tanquam
quod sit pra; ceteris optabile et sumendum.
Sed utrumnam consullant de omnibus rebug homi-
nes, omniaquein consultationem cadunt? an de quibus-
dam consultari non debet? (2) Ac fortasse id quidera in
consultationem venire dicendum est, non de quo stolidus
aut insanus consultaverit ; sed de quo is qui menlis est
compos. (3) Derehusarternis antem consultat nemo : ut de-
mundo.autdediametro etlatere, cur incommensurabilia.
(i) Neqtie vcro de iis qtiaj quum perpetuo moveanturjeodero
semper modo fiunt : sive necessitate, sive natura, sive
propter aliam aliquam causam : ut de solis conversiombus
atque orlibus; (5) nec de iis etiam qu» alias al.ter fiunt :
ut1 de siccitalibus et imbribus. Neque de us quae fortuito
evcniunt , ut de thesauri mventione. (6) Qum rnio ne de
omnibusquidem rebus humanis : verbi gratia , quemadmo
dum Scythsc optime suam rempublicam admmistrare pos-
sint nemo Lacedajmoniorum consultat. Nihil enun horum
,H.-r'noseffici queat. (7) At de iis consultamus, qu* quuni
sub actionem cadunt, tum in nostra sunt potestate. ht
quidem hajc nobis adhuc sunt reliqua. Etenim quaxumque
liunt ab una harum causarum videntur csse : natura, ne-
cessilate, fortuna; quibus addemus mentem , ct qurccum-
nuc est humana alfectio. Unusquisque antcm mter homines
dc iis consultat, qua3 ab ipso agi |X»sunt; (8 neque vero
in scientiis exquisitis suaquc V. contentis consultatiom locus
csl- ut de litteris (non enim quomodo scribenduni sit
 28 HeiKQN NlKOMAXliiaN V, f.
dXX' 6Va y(veTai St' f,u.wv, u.f| wsauTojc, 8' dei , Tcepi
toutwv j3ouXEudu.e8a , olov Ttspl twv x«t& iaTpix^v x«l
Y>pr)u.aTi<7Tixir)v, x«i Tcepi xu6spvT)Ttxf,v piaXXov f) yu-
(jLvaOTixr,v, Sao) ^ttov SiT)xpf6uiTai , (9) xai ert rcepi
t> twv Xoitcwv Sfjtoio)? , u.«XXov 8e xai irepi tok; tey va;
f) Ta< eTCl(^T^u.a;• ptaXXov Y&p TEpi auTotc, 8iO"Tat|ou.£v.
(iu) Tb pouXeueaOat Ss h toT; w; eVt to tcoXu, d8r)Xotc,
Se tcw; aTco6r]aeTit, xat e^v oTc, dStdpioTov. 2uu.6ou-
Xouc, 8s TcapaXau.6dvou.ev eic. Ta j/eYaXa, dTctoTouvTEC,
. lu rju.iv outoTc, wc, ouv ixavolc, StaYvGvat. (11) BouXeuo-
u.e8« 0' ou rcepi twv teXwv, dXXa icEpi twv Trpb; t4
TeXrj. Out£ y&P iaTpbc, pouXeusTat et lyidati, oute
p^Toip et Tcetoei , oute tcoXitixoc, et Euvou-iav Tcotr^oei ,
ouoe twv Xoitcwv ouSeIc. Ttepi tou TeXouc. ■ dXXa 6e'u.evot
li> Te^Xo; ti, ttwc, xal Sti Ttvwv eVrai oxotcouoi, xat Sta
TcXeidvojv uiv tpatvou.e'vou Ytveo9ai Sii tivo? f aoTa xal
xdXXiaTa Itcioxotcouo 1 , 81' £vb; 8' ItciteXouuevou tcoSc.
Sii toutou eoTat xdxeTvo Sti tivoc, , eo>c av e*X6wjiv eVt
to TcpwTov atTiov, 8 h Trj eupeoet ecr/aTOv ierriv- 6 Yap
So pouXeudjjtevo? eotxe CtjteTv xat dvaXueiv tov e?pr,(jievov
TpoTcov woTcep StdYp«u,u.a. (12) <1>aiveTat 8' f) uiv X,r\-
■rejotc ou TcSoa tTvai pouXeuon, oTov at u.aOrju.aTtxai ,
f) Ss. (SouXeuan Tcaoa $r,Tr,on, xai to eVyaTOv Iv ttj
dvaXuoet TcpwTOv eTvat ev ttj YfvsVet. (13) Kav u.£v
•2* dSuvaTw IvTuyoiotv, dcpioTavTai, otov et y_prju.aTwv 8eT,
TauTa Sl (jti) oTovTe TcopKjOijvai • e"av Sk SuvaTov cpat-
vrjTai, EYXEipouoi TcpdtTEiv. Auva^i Si S St' r|U,WV
YevotT' dv Ta ^ap Sta twv iptXwv St* f,ijiwv tcw; Iotiv
fj Y^p "PX^ h fiu.lv. (14) Zr,TeTTat 8' 6ts (xev Ta op-
*' Y«va , St6 S' r] '/peta outwv 6u.oto)i; Se xai ev toi;
XotTcoi; 6te (jiev 81' ou , 6te 8s tcwc, f\ 8ia tivo?. (l5)"Kotxe
Srt, xaOdrcep etpr,Tat, dvOpwrcoc, eTvat dp/f, twv rcpd-
^£0)V f, 8s pouXf, Tcept twv a&Tw TcpaxToiv, at Si Tcpd-
((u; dXXo)V evExa. (10) Oux av ouv sir, PouXeutov to
35 teXo; dXXa t« Tcpb? Ta Te'Xr,. Ou8s Sr, Ta xa6' £xacjTa,
oTov e{ dpTO? touto r) TceTceTcrat w; SeT ■ ai<x8rjaeo>; Y«p
t«ut«. Ei Ss dei pouXeuoeTat, ei« aTcetpov f]5ei.
(17) BouXeuTOv Se x«i TcpoaipeTov to auTO , rcXf,v d^)0)pi-
tfuevov fjSr, to TcpoaipeTOv ■ to y^P ^" tt)? pouXrj; Tcpoxpi-
i» 6iv TcpoatpeTov eOTiv. IlaueTai ^ip fxaOTO? !|r|Tti)v tcw?
Tcpd^ei , Srav eic, a&TOv avafifr, tt,v ipfry, xat outou
£?; to f,Y0uu.svov touto Y«p to rcpoaipoufjtsvov. (is) Afj-
Xov oe touto xai Ix twv dpyatwv tcoXiteiwv, Sc, "Our,poc,
E(jhu.eTto* oi y^P PaotXEl? & Tcpos^XotvTO dvrjYYsXXov
«i tw Sr)uw. (19) Ovto; Se tou rcpoaipETOu PouXeutou
dpEXTou Ttov ly' f,u.Tv, xai f, Tcpoatpecrtc, av Etr, pouXeu-
Tixf, cjpE^n; twv E!j)' f|(JiTv ix tou pouXeuoaoOai yip
xpivavTe? 8p£Ydu.E6a xaTa rf,v pouXeuotv. (at)) U fiev
ouv Tcpoaipeot; tutcw eipr^oOoj, xal rcepi rcoTd £oti, xai
ko cJti twv rcpb; Ta TeXrj.
(iii-»,iii3.)
ambigimus ) ; sed de iis qux tametsi oper.-: nostra fiant, non.
tamen semper eoxlem modo fiunt : ut de iis qua; ad medi-
cinani et ad arlem quierendae pecunia; pertinent , el in arte
gubernandarum navium potius quam in ratione corporum
exercendorum , et quidem tanto magis de ista dubitare
solemus, quanto minus ilia quam liaec cerlis pracceplio-
nibus absoluta est, (9) eteodem modo de reliquis,magis
autem in artibus, quam in scientiis : in illis enim saepius
ambigere solemus : (10) celerum consultandi ratio in iis
locum liahet, qua> plerumque usu veniunt, quum eorum
exitus incertus sit, et inquibus niliil est definiti. Porro in
iis quse sunt magna , alios in consiliumadliibemus, nobts
ipsis diffidentes, quasi minus ad eas res dispitiendas ido-
neis. (II) Consullamus autem nonde finibus, sedde iis
quaead lincs pertinent; neque enim aut medicus an sana-
turus sit consultat, aut orator an persuasurus, aut politi-
cus an bonis legibus civitatem constiluturtts ; nec reliqui
dcnique artifices de fine dcliherant : sed omiies, proposito
sibi certo aliquo fine, quemadmotlum et quibus rebus pos-
sint eum assequi, cogitant. Ac si pluribus modis id quod
volunt , confici posse videatur, qua lacillime et optime con-
fici possit, inspiciunt. Sin autem nna ratione cornmode
possit absolvi , qua via ad ill.un perveniant , et qua ad hanc
ipsam viam , eo usque dum ad primam causam pervene-
rint.qiiit- inventione est ullima. Qui consullant eniin,
inquirere ac retexere veluti descriptionein quandam ma -
tliematicam videntur, quomodo dictum est. (12) Sed appa-
ret, non omnem quaestionem esse consultationem , ut sunt
quaestiones matliematica> ; consullationem vero omnem esse
quaestionem. Illnd etiam planum est , quod est retexenti
postremum, id esse re primum. (13) Quodsi ii qui arturi
sunt , in aliquid inciderint quod fieri nequeat, tum ab eo
desistunt; veluti, si pecunia sit opus, ejusque expediendie
nulla ratio inveniri posMt. Sin id ofTeratur quod fieri |»sse
videatur, tum ad agendum aggrediuntur. Fieri autem
posse dicunlur ea qu«' nostra opera efiici possunt. Nam
<|i iir amicorum ope elTiciuntur , nostra opera qtiodammodo
ficri videntur; pnncipium enim in nobis est. (13) Qtiae-
mntur autem aliquando instrumenta , aliquando eonim
usus; itemque in reliquis interdum per quid , aliquando qno
modo, aliqiianilo cujus opera res expediri debeat. (1 5) Vi-
detur ilaque homo.ut estdictum, actionum esse princi-
pium : consultatio item iis de irbus esse, quse a quoqiie
agi possunt : tum artiones aliarum rcruni causa susc'pi.
(16) Quare de fine consultari non potest ; sed de iis quae ad
lines iiertinent. Neque sane de rebus sintrularibus : nt ,
sitne hoc panis ; aut , sitne coctus ut oportuit ; haec enim
sensu judicantur. Quodsi scmiier consullahitiir , abibit res
ininlinilum. (17) Id aiitem de quo consnltatur, et id de
3110 ronsilium captuin est , res una et eadem est : nisi quod
elinitum jam est ac decisum hoc posterius. Quod cnim
consultatione adhibita reliquis pne|>osiliim est , id est de
quo consilium captum dicitur, propositum ipsum. Nain
quemadmodum sit aliquis acturus quaerere tum desinit,
quum principium ad se ipsum, et ad sui partein princi-
pem , revocarit ; haec estenimquaeconsilinmcapil. (18) ld--
que ita esse ex veteribus quoquc reipuhlicie administrandae
formis.quas Homcrus imitabalur, pcrspici potest. Nam
quihus de rebus regcs dcliberavcrant, eas populo deinde
rcnunciabant. (19) Quoniam autem iil de quo ronsilium
capitur, sub deliherationem et appctitioncm cadit, quum,
sit ex numero earum rerum qnae in nobissitiC snnt , consi-
lium crit earum rcrum qnoe in nostra potestate sunt , appe-
titio ex consultatione provcniens. Nam postcaquam con-
sullatione adhibita judicavimus, 1 11 111 ei consultationi
convenienter appctimus. (20) Ac agendi quidcm consilium
quid sit, et quibus in rebus vcrselur, et denique c.irum
illud csse qua- ad lincs |>ti liiicnl , sic a nobis velnti aduin-
brando expositum esto.
 (HIS.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. III. CAP. IV, V.
CAP. IV. [VI.]
'H 81 pouXrjcft; ort u.lv tou tsXou; sc/Ttv , etp7)Tai ,
SoxeT 81 toT; uiv aYoe6ou etvai , toi; 81 tou tpatvou-svou
oyotOou. (2) 2uu.6ai'vst 81 toT; uiv to pouXrjTov Taya-
6bv Xsyougi u.fj sTvat pouXr.Tov 8 (JouXeTat 4 u.f| 8p8w;
i alpouu.evo; ( ei yip cOTai PouXtjtov, xai dyafldv r^v 8', ei
c,UTw;eTU)re, xaxdv ), (3) Tot;8' au to tfatvdu.evov aYa-
6ov to jJouXtjtov Xe'you5i u.ti Etvat cpucjEi (JouXtjtov, dXX'
IxdcTw to Soxouv aXXo 8' etXXw tpatvETat , xal e! gutw;
ETUjfe, TavavTta. (4) E! 81 8f) TauTa u.f) dpso-xst ,
10 apa spaTEOv arcXw; u.ev xal xaT* dXrjOEtav pouXrjTov
Etvat TotYaOdv, t-xdtrTW 81 to cpatvdusvov; tw u.lv ouv
crrcouSatw to xot' dXrjOetav Eivat, tw 81 tpauXw to tu-
ydv, waTCEp xai Itt\ twv crwu.aTwv toi; uev eu 8taxetu.e-
vot; uYtEivd £o"Tt Ta xaT* dXfjOEtav Toiaura ovra , toT;
ie> 8' ETCivdcioi; srspa. 'Ou.ot'w; 8i xat Tctxpi xal ^XuxEa
xat 6spu.a xai j3aps'a xai twv dXXwv exacrar 6 cttcou-
8aTo; vip exacrca xptvet 8p6w; , xai e"v ixdiuoi; TdXr,6l;
auTw cpatveTat. (&) KaO' £xdo-TT,v ■yap i~iv fStd ioTt
xaXa xat f.Ssa , xal Statpspet TcXeTtrrov to"w; 6 cfrcouSaio;
j»i tw TaXr,6e; £v ixdorot; 6p3v , wcricep xavwv xat [iETpov
auTtov wv. ToT; rcoXXoi; 81 fj dTcaTT) 8ti tt|V fjSovfjV e^oixe
ftvEoOat- 06 yap ouefa dyotObv o^atvETat. (c) AtpoovTat
ouv to f,8u w; dyaOdv , ttjv 61 Xutctjv oj; xaxbv cpsuYOUctv.
CAP. V. [VII.]
'Ovro; 8r| pouXr|Tou u.ev tou teXou? , ^ouXeutwv 81
st, xal TcpoatpeTwv twv Tcpb? to teXo;, at TCEpi TauTa Ttpd-
Jet? xaTot Tcpoatpectiv Sv eiev xat ixouotot. At ok twv
dpETwv svepvEtai Tcspl TauTa. (2) 'Ea' tju.iv 81 xat
i) dpETij , 8pto(w? 81 xat f, xaxta. 'Ev of; yip ly' f,;xiv
TOTcpdTTEiv, xat to u.^ TcpaTTetv, xa\ £v 01? to ptr],
■ju xat to vat- woV e! to TcpaTTetv xaXbv ov ly' f,u.iv sctti,
xat to u.T) Tcpdtretv e^' f,u.iv stJTat a!cr/pbv 6v , xat e!
to u.f| TcpaTTetv xaXbv 8v hf f)u.tv , xai to TtpaTTeiv
aioypbv ov hj f,u.iv. (3) Ei 8' hj f)u.iv Ta xaXlt TtpaT-
Tetv xal Ta aicr^pd, 6u.ci'io; 81 xat to u.fj rcpaTTetv, touto
k o" r^v to dyaOoT; xat xaxotc, sTvat , icp' f]u,tv dpa to
iiziLix.£<ji xai tpauXoic eTvat. (4) Tb 81 Xeyeiv <o;
OOoei; ev.ojv itovr,po; ou6' axwv tidxap,
ttotxE tb u.lv '^euSsi to 8' dXr,0st- u.axdpto; ulv yap
ouosWdxbJV, f| 81 u.o/Orjpia Ixouatov. (5) *H toi; ye
40 vuv e!pr,u.£vot; du.^iO"6r|TT|TE'ov, xai tov dv6pwrcov ou
aiaTeov dpyf,v eTvat 0O8I YEvvr,Tf,v twv rcpd^ewv wffTrep
xat te'xvwv. (e) Ei 81 Taura cpatvETat xal ^ e/o;j.sv
ei; dXXa; dp/i; dvaY0^Etv Tcapi t4; Itp* f^u-Tv, wv xai
at dp/ai iv f|U.iv, xai out4 ly' f,u.Tv xal Ixoucia.
4& (7) Toutoi; 3' eotxe u.apTupsicr6ai xai !8t'a us' IxdttToiv
xai uvt' outwv twv vouoOetwv xoXd^ousi Y»p xai tiu.oj-
r~vTat tou; SpwvTa; u.Oyf_8rjpd,'"6'o"Ot ptf) jSta f) 8t' dvvotav
u.f, auToi atTtot, tou; 81 ta xaXi rcpaTTOVTa; ti-
uwctv , oj; tou; ptlv rcpoTpE^VTs; , tou; 81 xwXucovts;.
lu KatTOt St* u.TiT' iif fiuiv sWt \vrfi Exouoia, o68«.i;
20
Ceterum voluntas quod ad finem spectet , de eo dictum
est; de reliquis vero ad eam pertinentibus aiii aliter; sunt
qui boni illam cs.se volunt; sunl qui ejus quod videtur
bonuni. (2) Atqui ex eorum ratione, qui id quod suli vo
luntatem cadit , dicunt esse verum bonum , sequeretur id ,
quod vult is qui minus recte eligit, non cadere sub volun-
tatcm. Quippe quum ex hypo/hesi is/orum quod sub vo-
luntatem cadit , sit bonum : et vero id ipsiim etiam impro-
bum esse potest. (3) Rursus ex sententia illorum qui id
quod sub voluntatem cadit, apparens boniiin esse dicunt,
niliil erit quod sub voluntatem cadat natura ; sed erit quod
cuique videbitur. Atqui aliud alii videtur : igitur contingere
potest ut siut contraria. (4) Quodsi liiec minus probanda
sunt, dicendumne est, absolule et reverasub voluntatem
cadere verum bonum; at vero unicuique peti bonum ap-
parens? ac bono quidem viro , quod revera bonuni est, vi-
tioso autem , quidquid fors obtulerit ? ut et corporibus bene
quidem constitutis salubria sunt ea quae revera talia sunt;
morbosis autem et tvgris alia : itemque amara , dulcia , ca*
lida, gravia, et ceterorum unumquodque; nam vere de
sin.nulis rebus judicat vir bonus, et ei statim, quod in
unaquaque re veri cst, elucet. (5) Ex uniuscujusque enim
babitu lionesta et jucunda finguntur. Atque eo ipso for-
tasse longe praestat reliquis vir bonus, quod siugulis in re-
bus verum perspicit, quasi earum normasit ac raensura.
Vulgo autem fucum facere videtur voluptas -. quippe qua?
quuin bonumnon sit , boni speciem prae se ferat. (6) Itaque
vulgus jucundum sequitur, ut bonum ; dolorem autcm fugit,
ut raalum.
Quoniam igitur pertinent , volunlas quidem ad finem ,
consilium vero et propositum ad illa qux ad finem spe-
ctant, consequens est ut , quic in eis vertuntiir actioncs ,
et consiliosuscipianlur et sponte. At functiones et munera
virlutum in liis vertuntur. (2) ltaque virtus in nostra est
potcslate; similiterque et vitium. Quas enim res agere in
nobis situm est , eas etiam non agere possumus ; et quas non
agere in nobis situm est, earundem quoque agendarum
potestas nostra est. Itaque si quid agere quod lionestum sit
in nobis situm est , imn agere quoque quod tur|ie sit in
nobis erit situm ; et si non agere est in nobis quanquam
honestum , etiam quod est turpe agere in nobis erit situm.
(3) Quodsi lionesta ct turpia agcre nostri arbitrii est, simi-
literque non agere ( lioc autem erat bonos et maios csse),
nostri quoque arbitrii erit profecto, ut probi et improbi si-
mus. (14) Jam vero quod dicitur :
Sponte improbus nemo, nec invitus lieatus ullusest,
partim falsum partim verum esse videtur. Nnin invitus qui-
dem beatus est nemo; vitiositas autem sponte nostra con-
trabitur ; (S) alioquin ea quae jam nunc dicta sunt , crunt
in duhium inquc controversiam vocanda, ncgandumque
erit , bominem esse principium ac parentem actionum , ut
et liberorum. (9) Quodsi haec nobis probantur et vera vi-
dentur, neque possumus actiones ad alia principia prater-
quam ad ea qiiii; in nobis insunt , revocare : profecto qua-
rum rerum principia in nobis insunt, ca> res quoque in nobis
sitae sunt , nostraque sponte suscipiuntur. (7) Atque Ikit
ita habere quum privatim singuli testari vidcntur, tum
publice legum latores. £os eiiim qui res flagitiosas ad-
mitlunt, casligant supplicioque afficiunt, modo non per
vim aut inscientiam, quae ipsorum culpa contracta non sit ,
admiserint; eoscontra, qui res prapclaras gesserint, hono-
ribus et pra?miis ornant, quasi hos exercitaturi, illos a ma-
leficio deterrituri. Atqui ad ea excitat nemo , quae neqiie
 30 HttlKQN NIKOMAXEJQN V
TCpOTpETCETat TCpOTTElV , 0>C OuSsV TCpO EpfjU 0V TO TCEl-
o-Orjvai (ir; OEpuaivEC-Oai r) i\fiiv f\ tceivtjv r) dXX' 6tiouv
xtov toioutwv ouOtV ^ip rjrtov Tcttcfdu.EOa auTa. (s) Kai
yotp Itc' atJTw tw oyvoeiv xoXdlJouatv , eiv atTto; eTvat
& Soxrj tt;; aYvoia? , olov toT; ueOuouoi StTcXa Ta ETcrriuia-
r) yip ipyr\ Iv auTor xupto; yip tou ur; uEQuaOrjvat, touto
b" alrtov ttjc aYVoia;. Kat tou; dYvoouvTa; Tt ™v
Iv toT; vduot; , 6; SsT iTciaTaaOat xat jxr; yaXsTcd laTt,
xoXd^ouatv. (9) 'Ouoio); os xai Iv toi; dXXot;, Saa
10 St' dus^XEtav aYvoEtv Soxouatv , wc Itc' auToTc 3v to ur^
avvoEtv tou yip iTCiuEXrjOrjvat xuptot. (to) 'AXX' fao>c
TOtOUTOC, EffTlVWCfTE U.T] lTct|XEXr;Or"vat. 'AXXi TOU TOIOU-
tou; YtviaboLi auTol airtoi, J/ovte; dvEiuivw;, xat tou
doixou; r) dxoXdaTou; eivai, o\ uev xaxoupfOuvTSC, oi
15 os ev tcotoi; xal toT; toioutoi; SiaYOVTE;- al ^ip Tcept
£'xao"Ta lv£'pY£tai toioutou; Tcotouatv. (11) Touto Se
SrjXov Ix TWV UeXeTWVTWV TtpOC T|VTIV0UV OYOJVtav rj
Trpajtv StarEXouot ^ip IvEpYOuvrf;. (12) T6 iaev ouv
avvofTv fitt ix tou IvEp^ETv TCEpT fxaaTa al e;£i; ylvov-
2u Tat, xoutSrj dvataOrjTOu. (1.1) "Eti S' oXoyov tov dSt-
xouvTa u.r) (JouXsaOat dStxov Elvat r\ tov dxoXaaTaivovTa
dxdXaaTOV. Et Bi u.r| dYVoiov tic TcpdrrEt I; tov sVrai
dStxoc , £xwv dStxo; av eit) , (1») oi f*T\v idv ^£ (3ou-
Xr,Tat , dStxoc wv TtauaETat xat sctcii Sixato;- ouSs yip
U!> 6 VOOTtOV &YlTil ' xal '^ OUTtOC ETU/EV , £xt>)V VOOEl,
dxpaTtoc ptOTEUtov xat aTCEiOiov toic iaTpoT;. Tote u.ev
ouv l;r^v outw p.ri vocteTv , Tcpoejx^vo) S' ouxsti , toffTcep
ouS' d^e'vTt XiOov Iti auTOv SuvaTov dvaXa6£tv dXX'
5u.t«)c Itc' auTW to paXflv xal pttj/af rj ^ip dp^rj Itc*
:<o auTto. Outo) Se xat Toi dSixo) xa\ tw dxoXdartM E;
dp/rjc y-^v ^rjv TOtouTOt; (xr| Y£vscjOai , 5io Ixo'vte; ei-
oi" Y'*0^1""' ^' oux"1 Reoti (x^i Elvat. (15) Ou [id-
vov S' al tt]c 'jju/vj; xaxiai £xouotoi Etotv, dXX' Iviot;
xal at tou otou.aTo;, otc xat £TctTiu.io(ji£v toi; (xev ^ip
36 Sti (puoiv aloypot; ouSei; etcitiu.3!, toi; Se Si' aYU(xva-
oriav xsV du.£X£iav. 'Ou.oito; S£ xat Tcepl doOlvEtav
xat Tnipioaiv ouOei; ^ip dv SvEiSio-EiE Tu;pXw (puoEt r\ £x
vdoou r) £x TcXrivri; , dXXi piaXXov eXetio-oi- tw S' i\
oivo^XuYta; ?, SXkr^ dxoXaoia; Tcac dv iTctTttxr^crai.
«ti (le) Twv Sr, TC£p\ to awiia xaxtwv ai ly' ^uiv etciti-
u.wvrat , al 6i txi?) ly* tjuTv ou. Ei S' ouro), xat ItcI
twv dXXow at ETctTijjnouEva 1 twv xaxtolv £cp' r,jjilv av
eIev. (17) Ei Se tic Xeyoi 8ti tcovte; l^tEVTat tou <pat-
vo(xe'vou aYaOou , ttj? Se tpavTaoia; ou xuptot , dXX'
«5 StcoTo; tcoO' IxaffTo; £oti, toiouto xat to te'Xo; ^aivETat
auTW- £t (X£v ouv ixacrco; £outw tt]; e^eo); eot£ tcw;
atTto;, xal tyj; tpavTaoia; liTat tcw; outo; atTto;- £t
Si (iii , ouOei; a&Tw oJtio; tou xaxi tcoieiv, dXXi St'
aYvotav tou te'Xou; TauTa npaTTEi, Sta toutwv oioue-
M voc a&Tw t6 dptOTOv EOEoOat. 'H Se tou te'Xou; t-^Eatc
oux auOaipeTo;, dXXi cpuvat SeT woitEp ci^iv lyovTa , ^
xptvET xaXw; xat to xot' dXr.Octav d^aOov atpr^(T£Tai.
Kal Iotiv Etj^ur';, to touto xaXw; tce'^uxev to yip 'M~
YtOTOv xat xdXXtOTOV , xat & rcap' iTEpou urj oiovte
(|II3,1IH.)
in nobis posila sunt, neque sponle noslra ouennlur : nimi-
runi i|iio(l nilnl referat , suaileri nobis ut ne vel caleamu*
vel doleamus vel esuriamus vel aliqnid aliud tale ; nihilo
enim m»Ris ea pernotiemur. (8) Alque lioc vel illo quo-
que confirmatur, quod in peccatis ignorantia; lurn dcnium
pirnam constituunt legum latores, si quis silii ipse sua.'
inscienlia: cansa esse videatur : ut, in ebrios duplex p<ena
constituta est ; principium enim in ipsis est ; nam in corum
potestate erat non inebriari ; ebrietas autem causa inscicn-
tia;est. Praetereain eos qui aliquid ignorant eornm qus
legibus sancita sunt, quae et scienda neque cognitu diffi-
ciliasint, animadvertunt : (9) idemque ht in ceteris qui
negligentia sna videntur ignorarc, quum liceat ipsis non
iguorare; poterant enim sibi, ut diligentiam adiiiberent ,
imperare. (10) Sed ejusmodiest aliquis fortas.se, ut dili-
gentiam adhibere non possit? Atenim ut talessint, ipso-
rum culpa est (quippe qui negligenter ac dissolule vivant),
utitem injusti atque intemperanles , causa in ipsisversa-
tur : utpote quod eorum alteri in maleficio, altcri in
compotationibus et id genus nequitiis o>talem consumant.
Nam quales sunt singulares actiones, tales ii qui agunt,
elliciuntur. (i 1) Atque hoc ex iis perspicuum esse potest ,
qni sc in certamine quocumque aut actione exercent :
nunqiiam enim agere intermittunt. (15) Et vero ignorare,
qui e studiis et actionihus in qualibet re positis habitus gi-
gnantur, bominisest sensu plane carenlis. (13) Praeterea
hoc ipsum a raUone alienum est, qui injuriam alteri faciat ,
eum injustiim , et qui intemperanter vivat , intemperanlem
effici nolle. Jam si quis scienseas res agat, quibus evadat
injuslus, sponte sua profecto efficietur injustus. (14) IVe-
que vero si velit, ctiam desinet esse injustus, ac justus
fiet : nam ne aeger quidem sanus efliciatur, qiiiiin velit ; nam
fcre sponte sua morbum contraxit ; quippe qui et inconti-
nenler vivebat , et medicorum praecepta aspernabatur. Tunc
quidem igitur ei licebat in morbum non incidere : at post-
eaquam sese projecit, id jam desiit esse integrum, ut nec
is qui lapidem misit , retrahere eum jam potest ; penes
ipsum tamen erat an vellet jacere ; principium enim in ipso
est. Sic et injusto et intemperanti homini ab initio licebat ,
talem non esse; idcirco sua voluntate tales sunt; posl-
eaquam vero tales facti sunt, non po-sunt non esse. (15) >*on
soliim autcm animi vitia sponte contrahuntur ; sed in non-
nnllis hominibus etiam quae sunt corporis ; quos etiam re-
prehendere solemus. Nam qui deformes sunt natura, eos
Yeprehendit nemo; sed eos demum qui propterea, quod
exercitationcs corporis praptermittunt et valetudinem non
ciirant, id mali contraxerunt. Similisqueest imhecillitatis ,
[dcformitalis]et debilitatis ratio. Nemo enim caecitatem ei
qui vel natura vel morbo vel ictu aliqno caecus est , probri
loco objiciat : quin ejns misereatur potius ; sed qui ex ebrio-
sitateaut aliqua alia intemperantia caecitatem contraxerit,
cum ncmo qnivis reprebcndet. (16) Itaque quaecumque
vitia corporis in nostra polestale sunt , ea reprehenduntur :
qiiae non sunt, non re|)rehcndiintur. Quodsi ita c-t . in
retcris qiioquc rcbus omnibus ea qure reprehenduntur v itia ,
in nostra potestate esse reperientur. (17) Quodsi quis dixe-
rit, idquemque cx|)elere,qiiod ei videatur bonum; verum
non in cujusque potestate esse, quae species nobis offera-
tur ; sed qualis quisque sit, talem ei finem videri : imo vero
si sibi quisque babilus ingenerandi quodammodo causa est,
erit et phantasiae profecto sibi ipse quodammodo causa.
Quodsi non est , mali in sc admittendi sibi causa erit nenio ;
sed ignoratione finis male agit , exislimans hoc geuere vil.v
se maxinio bono potiturum. Sed appetitionem finis nrmo
sibi suo arbitralu adoptare potest , verum ita natum esse
unumqiiemque oportet, ut quasi lumen mentis haheat,
quo et judicare recte, etHd quod vere bonum est , sumere
alque optare possit. Atque est ille bene informatus a na-
tnra, cni hoc naturae benelicio bene constitutum est eo
quod maxima sit ac pulcherrima isthaec res, quamque ah
alio neque consequi neque discere aliquis possit, sed quani
 (1114,1115.) ETIHCA NICOMACHEA. LIB. III. CAP. VI.
XaSelv urjSe' uaSecv, aXX' oTov fyu, tocoutov H;ei , xai
xb eu xai xb xaXw; touto rceipuxevac r) TeXEca xai aXr)-
8cvtj av eit) eu^uca. Ei S:)) xauV itrtlv aXr)6T) , tc ptSX-
Xov r, dperr; ttj; xaxca; ecrrac £xouctcov; (is) 'Autpotv yap
5 6uofo>;, TM avaOio xai tw xaxw, to te'Xo; ■fuati ■?,
6tco>o-St'tcots ipaivETai xai xeTrac, t& Ss Xoiira rcpb;
tout' ava:p£'povTS; TcpaTTouacv 6TcwtTOT)TcOTE. (19) Ecte
or) to teXo; uvj tpuo-Et iy.dc-M tpa(v£Tac oiovSrjTCOTE
aXXa ti xal irap' outov itmv, eite to usv te'Xo;
10 e^uatxdv, Toi Se t& Xoctcoc TcpaTTEtv exouocoj; tov ottou-
SaTov T| otpETTi Ixoutrtdv eotcv , ouOsv tjttov xal t) xa-
xta ixouorov av Ecr,- 6uoc'o>; yap xai tw xaxw uitap^Et
■m Sc' auTov ev TaT; Tcpa;EtTt xai si ur} ev tw tsXei.
(20) El ouv, toortEp XiYETat , Ixoutrcoi eiotv at 4peTa(
15 ( xai Yccp twv s;swv truvatTiot tcw; auTot so\uev , xai tw
tcococ tive; ecvac to te'Xo; tocovSe TcOsttEOa ) , xai at
xaxcac ixoucrcoc av etev ouoico; yap.
[VIII.] (2|) KocVTj (ISV OUV TCSptTWV dpeTtov eTpr,Tai
■ t,uTv to te yevo; TUTceo , 8tc (ie<jo'tt)te? eitrcv , xai Stc
20 f;et;, u^' ojv te yivovtai, xal 6rc toutiov TcpaxTixai
xa6' auTdc; , xai 6rt ly' r.uTv xai {xouacot, xal ourw;
o>; av 6 SpOb; Xo'yo<; TcpooTa^T) . (22) Ouy btiotw; 5s ac
Trpd;et; exoutrcoc ecot xat at £;£c;- twv usv yap Tcpa^ecov
otc' ap-yfTJt; ueypt tou TeXou? xupcoc itraev , etSoTet; t!
m xa6' exatrra, twve^ecov Sett); tJpyr);, xa8' E*xatTra Ss
■jj Tcp<itT8EtTtt; OU YVtoptUOt; , COffTCEp ItcI tcov
aXX' brc itp t)ucv ?|v oCtojc; t) ut) oGtco XprjtratTOat , Sti
Tt/uTO exoutrtot.
[IX.] (23) 'AvaXaSoVrei; &}■, Tcepi ixaan\i, etTctouev
30 tivec; ectri xai TCEpl iroTa xat tcwc; • t?ua S' ItrTat SrjXov
xat Tcosat ecocv. Kai TCptoTOV Tcepi avSpe(a;.
"Oti fiev ouv (jceffOTT)t; itTTt Tcepi tpo'6out; xal 8appr) ,
r|OT) xai irpoTEpov ecprjTac. (2) <l>o6ouue6a Sk orjXovdTt
ta tpotSepa , TauTa S' etTTiv wt; iicXwt; eircetv xa/a • Stb'
»6 xal tov cpo6ov 6pc!JovTac TCpotrSoxcav xaxou. (3) <I>o6ou-
tu6x usv ouv rcavTa Ta xaxa, olov aSo;t'av, nevtav, vdtrov,
astXtav, OavaTov, aXX' ou rcepi TcavTa Soxec 6 avSpecoc;
eTvac • ttvta fip xai SeT tBO-SeTtrOat xai xaXdv, to Se tir]
aitr/pdv, oTov dSofcav 6 ptiv yap tpoSotiuevo; tececxi);
4« xai aiSrjuwv, 6 Ss ut) tpoSotipcevo; ava((T^uvTo;" Xe-
YETat 5' utco Ttvwv avSpETo; xaTa uETatpopav e^ec Yap
tc ouocov tw ivSpecw- a^oSo; Yap ti; xai 6 dvSpeTo;.
(4) IlEVtav S' tow; ou Set cpoSettrOat ouSs vdtrov, ouS'
60.10; Saa ptT) aTcb xaxia; ur)Se St' auTOv. 'AXX' oub'
45 6 Tcepi TauTa dt^otSo; avSpsTo;. Ae'youev Se xai toutov
xaO' 6uocdtT,Ta • Ivcot ^ap it toT; tcoXeucxoT; xtvSuvoc;
SecXoc ovte; IXEuSeptot Eiot xai Ttpb; ypr,pcaTwv otco-
£sXt,v eudaptTto; e/ouoiv. (5) OuSe or; et ti; uSptv
Tfept TcatSa; xai Yuva'xa tpoSeTTat t) cpOdvov tj tc twv
50 toioutwv, SetXd; etiTiv ouS' ei OappeT ueaawv uatiTt-
YOuo-eat , avSpETo;. («) n^pi tpo&pwv
6 dlvSpeto;; r, -rcepi ta ulYio-Ta; ou8ei; yap urcotieveTt-
31
laloiii obtinrat quisque qualis ipsi a natura data cst : adeo-
quc ipsum illud , bene et pulchre a natura faitain esse lianr
partcm , fnerit pcrfecta et vera natura; bonitas. Hacc si vera
sunt, quamobrem virtusmagis quam vitium nostra gponte
ac voluntate suscipi dicetur? (18) Utriquc eniin , et viro
bono et improbo bomini , natura vel quolibet alio niodo
finis et videtur et posittis cst : reliqua vero omnia ad liunc
referentes agunt, quoquo modo agant. (19) Sive igitur
finis non natura ostenditur alicui, qualiscumque deniiun ille
fuerit , sed ad eum statuendum aliquid etiam amplius uni-
cuique suppelit , sive etiam finis ipse a natura est, at cetera
illa ( qu;r videlicet ad finem assequendum suscipiuntur ) vir
bonus voluntate suscipit, atque ob id jam voluntaria cst
virtus : niliilominus profecto vitium quoque erit volunta-
rium sponteqne contrabetur. ^que cnim in hominc malo
atque in bono viro inest hoc, ut per se agere possit, ut
maxime in fine statuendo nibil detur voluntali. (20) Quodsi
er^o, utdicitur, virtutesspontenostra comparantur, idque
ex eo, quia babituum causas quodammodo nos ipsi pnt?sta-
mus, et deinde pro eo atque sic vel sic affecli sumus,
etiam finem nobis proponimus alium atque alium : profccto
vitia quoque ipsa sponte nostra contrahentur : similis enim
est utrorumquc ratio.
[VIII.] (21)' Ac de virlutibns quidem universc a nohis
dictum est , earumquc gcnus rudi quadam effigie adumbra-
tum : nimirum quod sint medietatcs, et quod bahilus;
binc a quibus rebus gignantur ii habitus; tum cosdem habi-
tus ad <>as res agendas valere , et hoc per se ; et esse in
nobis sitos, et nostra sponte suscipi , et ita, ut rectaratio
prsescripserit. (22) Aliler vero actiones nostra voluntate
suscipi dicuntur, aliler habitus. Aclionum enim a prin-
cipio ad extremum domini sumus, quuni rerum singularium
cognitionem habemus : hahituum vero principium dum-
tcppiOOTUOV taxat in nostra est potestate. At quae a rebus singularibus
fit ad habitum accessio, nota non est ; ut in morbis evenit.
Quia vero sic alitervc tractare res singulares nobis licebat,
idcrrco habitus nostra sponte suscipi dicuntur.
[IX.] (23) De singulis igitur virtulibus disputationem a
capite repetitam ordiamur , quae sint , et quahbus in rebus
versentur , et quomodo. Eodem negotio quot sint numero
virtutes , planum fiet. Ac primum de fortitudine dicamus.
CAP. VI. [IX.]
Fortitudincm igitur esse medietatem qua? in formidine
et fiducia vertitur, jam antc diximus. (2) Timemus autem
ea scilicet , quse terribilia sunt ; ea vero sunt , ut simplici-
ter dicamus , mala -. unde etiam timorem exspeclalionem
mali esse definiunt ; (3) ac timeinus quidem mala omnia : ut
infamiam, paupertalem, morbum, solitudinem ab amicis,
mortem, non tamen videtur in his omnibus vir fortis versari.
Sunt enim qua> pertimescere et oportet et est honestum , et
contra contcmnere turpe est , velut infamiam ( nam qui eam
metuit.et probus est et pudens; qui veronon metuit , impii-
dens; sed is a nonnnllis fortis appellatur ex quadam trans-
lalione sermonis : quoniam quidpiam habet forli simile;
nam aliquis ab omni metu liber est vir fortis) ; (4) pauper-
tatem vero pertimescere fortasse non oportet , nec morbum ,
neque ea omnia ( ut semel dicam) quae non a vitio nasciin-
tur , neque culpa nostra contrahuntur. Ncc tamen vel is qui
in his se a metu vacuum prxstiterit , fortis dicendus est ;
fortem tamen eum quoque e\ similitudine dicimus. Non-
nulli enim qiiiim in belli periculis timidi sint , lilwrales
sunt tamen et in pecunia amittenda fidenti ac praescnti sunt
animo. (5) Jam qui contumeliam in liberos et uxorem exti-
mescit vel invidiam vel aliquid ejus generis , timidus minime
est : neque forlis item is, qui animo confidit tum, quum se
flagellis verberatum iri videat. (6) Quibus ergo in rebus
forniidolosis.vir fortis cernitur ? nonne in nmximis ? Nec
 32 HBIKHN NIKOMAXEIQN V, C-
xwTepoc, twv Setvoiv. «j>o€epwTaTOv o' 6 OdvaTOc/
TCEpac, yoip, xat ouoiv eti tw TeOvsiort Son.il out' ctYaOov
oute xaxbv eTvai. (7) Ao;eie 0' av ouSe TCEpt OavaTov
tov iv iravTt 6 dvopEioc, eTvat , olov ei e^v OaXaTTY) rj ev
6 vdaotc.. (s) 'Ev Ttcttv ouv ; rj iv toT? xaXXtaTot; ; toioutoi
8s o\ ev tcoXeixw' ev (XEYtaTw yap xat xaXXicrno xtv-
Suvw. (e) 'OpLoXovoi 8e TOUTOic. etcrt xat at Ttfxal at ev
TaT; tcoXeoi xat Ttapa toIc, [xovdpyjjt;. (10) Kuptwc. Sr^
Xe'yoit' av avopEto? 6 TCEpi tov xaXbv OdvaTov doerjc;,
10 xal Saa OdvaTov iTct^EpEi uTCOYUta Svra- TotauTa 8s
jxdXtaTa Ta xara tcoXeixov. (11) Ou ;j.r,v dXXa xat £v
OaXaTTT] xal tv vdaotc, dSErjc. 6 dvSpEToc oiy o6to> Sk
wc oi OaXaTTtOf 01 uiv y^p direYvojxaat tt|V awTTjplav
xat tov OdvaTOV tov toioutov Suoyepatvouatv, oi Sk
ir, EulX-i5=c siat trapa xr,v efxTcetptav. (12) "A|xa oi xat
dvoptCovTat ev oTc, Iotiv dXxr| r\ xaXbv to aTcoOavEiv iv
TaT? TOiauTatc, 8s «OopaT? ouOsTepov uTcdpyst.
CAP. VII. [X.]
Tb 8s :po6epbv ou Tcaat uiv to auTO , Xeyojxev 8e ti
xai uTctp dvOpwrcov. Touto uiv ouv TcavT^ tpo6epbv tw
so y^ vouv ejrovTi, t4 8e xot' dvOptoTcov Stacpepei pteYeOei
xat Ttjj jjtaXXov xai vjttov Sfxotwc, Sk xat t& OappaXe'a.
(2) '0 8e dvSpsioc, dv£XTcXr|XTOC. t<ic, dvOpwTco;. <&o6rj-
oetoi tiev ouv xat Ta TOtauTa , w; SeT 8e xal wc, 6 Xo'yo;
6Tcou.evei , tou xaXou evexa • touto y^P TeXoc, tt]? dpeTr,?.
» (3) *Eo-rt Sk (xaXXov xal t)ttov TauTa tpoSeTaOat, xa\
Iiti Tot u.r) tpo6epi w; TOtaura tpoSeTaOat. («) TtveTat
Se twv attapTtwv r^ u.ev Sti oi Set, r^ 8e Sti ou£ wc,
8eT , r\ Se Sti oiy Ste , r\ Tt twv toioutwv 6u.o(oj? 8e
xat Tcept Ta OappaXEa. (6) 'O [xev ouv ct Sei xal 06
so evexa 6tcou,£'vwv xal ipo6ouu,evo; , xat w; 8ei xat 6'te ,
6u.otw; Si xat Oappwv, dvSpEio; • xot' d^tav yap , xat
wc, av 4 Xo'yo;, TcdajrEt xal TcpaTTEt 6 dvSpeTo;.
(s) TiXo? &k Tcdar)? ittoycion; i«x\ to xaTa TT|V £$tv.
Ka\ tw dvSpetw Se r; dvSpeta xaXdv. Toioutov Sr] xat
35 to TeTioc,- 6pt'CeTat Y«p e^xaarov tw Te'Xet. KaXou or;
evexa 8 dvSpeio; UTCOLtevei xai TtpaTTei Ta xaTa ttjv
dvSpEtav. (7) Twv 8' uTCEpSaXXdvTwv 6 u.iv Trj d^oSia
dvtovuu.o; (eipr^Tat S' rju.Tv Iv toic, TtpOTEpov 6ri TcoXXd
eotiv dvoivupia) , Etrj S' dv Ttc; [xatvduEvo? r\ dvdXYT,TO?,
tii eI |xt|Oev ijvoSoTto , |xr]TB OEtajxbv (xtite Ta xujxaTa , xa-
OaTCEp tpaal tou; KeXtouc,. 'O Sk tw Oappeiv uTCEp-
6dXXojv TCEpt t4 tpoSepa Opaauc,. (n) Aoxei 8i xal
dXaCwv eTvxi 6 Opaauc. xat TcpoaTcotrjTixbc, dvopEtai;.
'11? ouv exeTvo? Tcept Ta tpoSepot e/et , outw? oGto? Sou-
4t> XeTat tpatvEoOaf Iv oT; ouv SuvaTat, u;tfxcTTat. (9) Atb
xat eialv ol TcoXXol outwv OpaauSetXoi* £v toutoic, y^P
Opaauvdptevot t4 tpo6epa ouj^ uTcojxevouaiv. (10) 0 Se
tw tpoSeiaOat &Tcep6dXXwv SetXdc/ xat Y^p & (xrj Sei
xat w; ou Sei, xat TtdvTa t4 TOtauTa ixoXouOeT auTto.
M 'EXXetrcei Se xai tw Oapptiv dXX' ^v Taic, Xurcai? OitEp-
odXXwv (xaXXov xaTa^avrjc eaTiv. (11) AuaeXrctc, Sr\
tic, 6 SEtXdc.* TcdvTa y^P «jofitiwti. '0 3' dvSptToc,
(lII!>,UI<.)
enim qtiisquam res horribiles et asperas patienlius tolerat.
Omnitiin autcm rerum nihil horribilius est inorte; nam
et omnium rerum est extremum , niliilque reliquum esse
mortuo videtur nec bonum nec malum. (7) Sed nec in
oinni niortis genere vir fortis cernitur : ut si quis vel in mari
naufragio pereat vel morbis. (8) In quonam igilur alio
quam in eo quoil pulcherrimum est? quales sunt inortes in
bello : in maximo enim et pulcherrimo periculo ea? susci-
piuntur. (9) Testantur et comprobant hoec quae dicimus ,
etiam honores ii qui et in liberis civitatibus et apud reges
iis qui in bello reciderunt, decernuntur. (to) Quocirca
fortis proprie dicetur is , qui nec morte honesta , nec iis
impendentibus atque instantibus quae mortem affertint,
perterretur : cujusmodi sunt ea maxime quae in bellis
accidunt. (M) Vacat tamen metu etiam in mari inque
morbis vis fortis; licet non sic, ut naiita-. Fortes enim tali
tempore quum de salute sua desperant, tum genus hoc
ipsum mortis aegre ferunt ; nautas vero usus et experientia
confirmavit bencque sperare docuit. (15) Simul etiam illi
comparant se ad fortitudinem in iis rebus, in quibus spectari
potest robur aut in quibus pulchruin est mori ; quorum
neutrum in illis alteris generibus interitus reperitur.
Jani id quod horribile dicitur, non omnibus unum et
idem est : vocaturque hoc nomine etiam aliquid quod
supra hominemest.quod omnibus qui sanx menlis sunt,
terrorem injiclt. Qu;k autem homini tolerabilia sunt , ea
magnitudine differunt, eoque, quod alia aliis terribiliora
sunt aut leviora. Eodemque sese habent modo ea quoque
in quibus confidentia versatur. (2) Vir autem fortis iinper-
territusest, sed ut hoino. Proinde Iwc talia quoque per-
timescet, sed ita ut oportet et ut ratio postulat, subibit,
honesti causa : hlc enim virtutis finis est. (3) Kieri autem
potest ut ha-c quis et magis et minus quam debet exti-
mescat : et praelerea , ut quae non sunt formidolosa, perinde
ae si talia sint, metuat. (4) Peccata auteui committuntur
alia , quod id agitur quod non oportet : alia, quod non ut
oportet : alia, quod non quo tempore oportet, aut aliquid
bujusmodi. ldem de iis in quibus confidentia versatur,
sentiendum. (5) Qui igitur ea tpia> oportet , et cujus rei
catisa oportet , et ut oportet , et quando , perfert ac metuit,
fortis est : itemqueet qui conftdit. Mam pro rei dignitate,
et ut ratio postulat, patitur et agit vir fortis. (C) Omnis
autem actionis finis est quod est secundum habitum. Ad
liiee viro forti forlitudo honestum quiddam est. Talis igitur
est et finis : suo enim quidque fine definitur. Honesti igitur
causa fortis vir et suffert et agit quae fortitudini consen-
tanea sunt. (7) Ex iis autem qui modum superant , is qui
metus vacuitate nimius est, caret nomine; (esse autem
multa, quibus nomina imposita 11011 sint, supra diximus : )
sed appellari poterit vel insanus quidam , vel doloris sensOs
expers, si nihil metuat noque terrac motum neque procel-
las, quales aiunt esse Gallos. Qui autem in eo modum
superat, quod in rebus formidolosis praelidat, audax est.
(8) Atquc audax etiam arrogans esse sibique fortitudinis
laudem sumere videtur. Itaque quo ille animo est in rebus
formidolosis, eiidem vult hic esse videri; quibuscumque
igitur relms potest, illum imitatur. (9) Ita fit etiam ut
plerique illorum timiditatem habeant cum audacia con-
jnnctam. Nam quum in his se jactent audaciamque osten-
tent, res formidolosas tamen non perferunt. (50) Atqui
metuendo modum superat, is ignavus timiilusque nomina-
tur. Nam et qiiic metuenda non sunt, et quemadmodum
non sunt , metuit : omniaque ejusdem generis eum comi-
tanlur. Confidenlia quoque idem deficilur : sed in molestPis
quia nimius est, magis sese prodit. (II) Ab omni lgitur
fere spe derelictus est ignavus; omnia eniin pertimescit :
 (me) ETHICA NICOMACHEA. LIB. III. CAP. VIII.
tSavTitoc' to yip Oappiiv eujXtciSoc. (12) Tlepi tixuto
(x=v ouv ^dTtv 5 te SeiXoc xat & Opaauc xal 6 dvSpsToc ,
Sta^opto? 0' Eyouai rcpbc auTa- ot u<-v yip &TCEp6dXXouat
xat IXXEdcouatv, 6 81 uiacoc E/et xat tbc SeT- xa\ ot uev
6 Opaaeic irpoTTETETc, xat pouXduEvot irpb tuv xivSuvojv,
lv autotc 8' a^tOTavTat, ot 8' avSpEtot £v TOtc epvotc
o£eic , irpoTEpov 8' rjauytot.
[XI.] (13) KaOdrcep ouv eipm,Tal , f, dvSpeia u.EOOTrlc
ECTt TCEpt OappaXia xa\ ipoSEpd, iv oT? EtprjTat, xa\6rt
10 xaXbv atpstTai xat uTCOuevet , f) 6rt ataypbv to urj.
Tb 8' otcoOvt|(TXEIv cpeuvovTa TCEVtav f) IptoTa f; ti Xu-
Trr(pbv oux dvSpstou , dXXi uaXXov SetXou ■ uaXaxia
•yip to cpEUYEtv Tot iTCircova, xa\ ouy_ Sti xaXbv utco-
uevei, dXXi (p«uYo)v xaxov. "EaTt ulv ouv 7j dvSpEta
IS TOtOUTOV Tl.
CAP. VIII. [XI.]
AE'vovrat Se xat cTEpat xaTa tcevte Tpditouc, TcpwTov
uev t) TcoXiTixrj • udXtOTa yip eotxe ■ Soxouat yip u1^o-
u.£'v£iv touc xtvSuvouc 01 tcoXTtoi Sti t4 ex twv vduoiv
irciTiu.ia xa\ ri 3vei3tj xat 8ti toi; Tiu.dc,. Kat oti
20 touto dvSpEtoTaTOt Soxouatv Eivat Tcap' olc, ot SeiXoi
dnaoi xat ol dvSpETot evtiuoi. (2) Toioutouc, Ss xa\
'OaTjpoc, TcotEt , oTov tov Atouriorjv xat tov "ExTOpa •
nou).u8du.a; ptot TcpoiTO; iXeYxstr.v dva8r,-rei ■
xat AwurjSvic ,
M ''ExTajp ydp tcote 9^<rei ivi Tptieoo' dyopsuwv,
Tuoitor,; uit' iijtiio.
(3) "0110110701 8' outtj u.dXt3Ta tt; TcpoTepov EiprnxEvri,
Sti 81' dpeT^v vtvETat • St' aiSoi yap xal Sti xaXou 5pE$tv
(tiu.5;c, ydp) xat ©uyV 8vEt'8ou;, aioypoti ovtoc (4) Td-
3o \x\ 8' dv tic, xai touc, utco Toiv dpydvTwv dvayxa^o-
uevou; e?c TauTO- yetpou; 8', 8om ou St' aiSto dXXi
Sia c^dGov outo optoot, xat (pEuyovTE; ou to aicr/pbv
dXXi to Xumjpdv dvayxd^ouct yip ot xuptot, warcEp
6 "Exwop ,
V, 'Ov oi x' etwv ajtdvEuOt u.axr,c 7iT(iacfovTa taf,ata ,
efl ol dpxiov eaaeiTai ^ufeetv xuva;.
(5) Kat ot TcpoaTaTTOVTEc , xav dva/topwat tutctovtec, to
auTO Spwat , xal ot rcpb twv Tatppoiv xal twv toioutoiv
TcapaTarcovTEC- rcdvTEi; yip dvaYxdiJouoiv. AeT 8' ou
40 81' dvdvxrjv dvSpeTov eivat , dXX' Sti xaXdv. (e) AoxeT
8e xat f, lu.Tceipta rj Tcep\ exaaTa dvopeta ti; eivat •
SOev xat 6 EtoxpdTTjC (j)r',Or| ETCtaTr'ur,v eivat Tr,v dv-
opetav. Totourot oe dXXot u.ev ev dXXotc, Iv toi; tco-
Xeuixoic, 8' ot OTpaTiioTaf Soxei -rap etvat TcoXXi xevi
ii tov TCoXeVou , h. udXtara auveojpdxaatv outoi • cpatvov-
Tat 8r| dvSpEtot, 5ti oux .taaatv ot dXXot oTa Iotiv.
(7) ETra itoiriaai xa\ u-i] tcoOeiv (jidXtaTa SuvavTat Ix
trjc e'u,TC£tpiac, Suvdptevoi v^pr,aOat toi; cJtcXoic xat
TOtauTa i/ovTEc 8rcoia Sv eivj xett rcpbc to woiTJcai xa\
abistoteles. 11.
33
contra vero fortis; confiderc enim liominis est bona spe
freti. (12) In iisdein igitnr rcbus timidus, audax et forlis
versantur : sed non eodem modo in eas affecti sunt. Illi
enim modum transeunt ac deserunt : liic mediocritatem
servat , seseque in liis ita , ut dehet, gerit. Atque audaces
sane praeproperi sunt ac praecipitcs, periculumque antc ,
quam estostensum, adire volunt, in ipso autem periculo
a sententia desistunt. At viri fortes in factis ipsis acres
sunt, ante facta vero sedati et quicti.
[XI.] (13) Quemadmodum igiturdiximus, fortitudo mr-
dietas est quae versatur quum in iis in quibus fiducia specta-
tur, tum in iis quae lerrorem afferunt , non omnibus , sed iis
quae supradiximtis; eaquesumit ac perfert vel quia perferre
honesliim, vel quia non pcrfcrre turpe cst. Mori aulem
fugientem , vel paupertatcm vel amorem vel argriludinrm
aliquam non est viri fortis, vel ignavi potius : mollis cnim
animi est , res .vruinimsas et laboriosas fugere ; at ille non ob
id mortem pcrfert, quod lionestum sit ita facere,sed quod
malum fugere studeat. Ac fortitudo quidcm lalis quandam
res est.
Esse vero perbibetur fortitudo ctiam aliter, et quidem
quinque modis; quorum primus cst cjus qua; civilis appella-
tur. Ad illain enim, qua; vere ct proprie fortitudo est, liaec
protime videtur accedere. Videntur enim civcs pericula
subire quum legilimis pcenis alquc ignominiis compulsi ,
tum lionnribus ac pr.xmiis invitati. Quare apud eos
maxime viri fortissimi reperinntur , apud quos et infamia
notantur ignavi , et lionore afliciuntur viri fortes. (2) Ac
tales sane introducit etiam Homerus, velut Diomedem et
llectorem :
Primus Pulydamas mc turpi labe uotabit.
Et Diomedes inqnit :
Nami|uc Ilector Trojana inter sic agmina dicet :
A mcTydidcs....
(3) Atque Ii.tc maxime similis illi fortitudini est quae primo
loco a nobis posita cst. Nam et de virtule exsistit, quum a
pudore proficiscatur, et de honesti appetitione , puta , bo-
noris : et vero ex fuga rei turpis , qualis certe cst ignomi-
nia. (4) Eundein autem in numerum refcrre licet illos,
qui ab iis quorum sub imperio sunt, fortcs esse cogiintur;
sed lii eo suiit illis dcteriores, quod non puilorc adducti,
sed metu coacti id faciunt ; nec eo , quod turpitudinem ,
sed quod dolorein fugiant. Cogunt enim ii quorum sunt
in potcstatc : quo modo Hector :
Quem vero sese e pugna sulnliiccre ccrnam ,
l't Qal canibus inox faxo voracibus csca.
(5) Cogunt ctiam ii qui in primo ordine aliquos locant ,
ac si retrocedant , eos verberant; item qui ante fossas el
alias bujusmodi munitiones aliquos collocant ; nam omnes
lii cogunt. Atqui fortem virum par est honesto excitatum
talem essc, non vi aut necessitate coacttim. (6) Atquo
eliam usus in quaque re sihi fortitudinis nomen vindicat 1
ex quo et Socratcs forlitudinem scientiam esse putabat.
Atqne usu pcriti et cxercitati alii quidem sunt aliis in rcbus,
sed in bellicis milite<. Nam multi videntur esse belli ter-
roresinanes, quos hi experiendo maxime pcrspertos babent ;
atque ob id habcntur illi pro fortilnis, propterea quod alii ,
qualcs sint terrores illi, non intelligunt. (7) Deinde ut
adversarios damnis afficere queant, nulloque ipsi detri-
mento affici , usu et consuetudine consccuti sunt : quippc.
qui et arniis sciunt uti, atque his ipsis etiam instructi sunt
1
 31 HBIKQN NTKOMAXEIQN I\ r,
Ttpos to ii^ TcaQsTv xpaTtOTa. (s) "QffTcsp ouv avo-
TtXoic o)Tcaiou.e'voi u.d/ovTat xai dOXrjTai iSttoTai;- xai
vap iv toi? toioutoi? zy&aw ou/ oi dvSpetoTaTOt ua-
yiu.o)TaToi eioiv, dXX' ol pidXioTa iff/uovTEi; xat Ta ffoj-
6 fjtsiTa dpttrca e/ovte;. (9) Oi ffTpaTttoTat 8s SstXoi
vivovTat, Srav uTcspTEtvrj 6 xtvSuvoc xai Xeitkovtoi
toT; TcXrjOsfft xai TaT; TcapaffxeuaTi;- TcpoJTOt vap cpeu-
youfft, xot oe TtoXiTtxa u.svovTa dTcoOvr,ffxEt , orcsp xaTct
tw 'Epuato) ouvsSr,. T0T1; u.ev yap aio/pbv to (psuvEtv
10 xal 6 OdvaTOq Trji; TotauTr,; ffo>TT]pia; alp£To)TEpOl;• oi 6e
xai i!j dp/rji; ixtvSuvsuov toc xpEiVrou; ovte; , yvovTE;
51 oeuyousi , tov OdvaTOv ptaXXov tou ato/poti cpoSou-
u.£vof 6 8' dvSpeTo; ou toioutoc. (10) Kai tov Ouuov
S' £tc\ ty|v dvSpEtav iTTttpEpouoiv dvSpEtot y^P eivat 80-
15 xoufft xai ot Sti Ouu.bv wffTtEp Tot Or,pt'a irci tou; Tpt>>-
txavTat; tp£pdu.svot , 6ri xal oi dvSpeTot Quu.oeiosTi;- i-cr,-
TtxtoTaTOV vap 6 Ouu.01; Tcpb; tou; xivSuvou; , 6'Qsv xai
"Our,poc,
aOsvo; su.6a/E OujitS-
20 xat
usvo; xai Ouulov EYStpf
Spiui &' iva piva; u.:vo;'
2r> e'eit£v aiu.a ■
TcdvTa vap Ta ToiauTa eotxe ffr,u.atvetv Tr,v tou Ouuou
EYSpfftv xai Spurjv. (11) Ot uiv ouv dvSpeTot Sta to
xaXbv TcpaTTOufftv, 6 8e Ouu.b; auvspyET outoi?- Ta Orjpta
Ss Sta XuTcr,v Stct vap to TcXrjYrjvat r) yoGciaOxi , etce!
30 edv yi ev CXrj rj ^v D.ei f] , ou TcpoffE'p/_ovTai. Oii Sr)
ecTtv dvSpEta Stot to utc' dXYr,Sdvoc xai Ouu.ou E;eXau-
vdjJiEva Tcpb; tov xtvSuvov opjxav, ouOev twv Seivwv
TtpooptovTa , Itcei outo) ve xotv ol ovot dvSpEtot etev tcei-
vwvte;- tutcto'u.evoi yip oux dc_>iffTavTaiT^i; votxr.?- xai
S5 01 ixot/oi Sl 8ta Tr,v iTciOuu.iav ToXu.r,pa TcoXXi Spiofftv.
(li) Ou Srj iffTtv dvSpeTa Ta 81" dXYr,Sdvot; t) Ouu-Ou
i;EXauvdu.£va rcpb? tov xtvSuvov. <I)uffixo)TdTTj 0' eotxEV
r, Sta tov Ouabv elvat, xai TcpoffXaSouua Tcpoatpefftv
xai to oS evExa dvSpEta elvat. Kai oi dvOptoTcot 8/|
40 SpYl^duEVOl U.EV dXYOUOt, TlU.O)pOUU.£VOl S' f,SovTaf ot
Se Sta TauTa u.avdu.tvoi u.d/iu.01 ue'v, oux dvopsToi
Se'- ou Y&p Sta to xaXbv ouS' tot; 0 Xdyo;, dXXi Sti to
TtdOo;- TcapaTcXr'oiov 8' e/ouoi ti. (13) OCSi S^ o\
eueXtciSei; ovtei; dvSpetOf Stot yap to TcoXXdxt; xai tcoX-
4t> Xout; vevtxr,xEvat Oappouortv iv TOt; xtvSuvoti;. napo-
[xotot Se' , 6ti duioto OappaXeot • dXX' oi u.ev dvSpsTot
Sti Ta Tcpo£tpr,u.Eva OappaXE'01, oi Si Sta to otEoOat
xpetTTOut; eTvat xai (jlt.Oev dvTiTcaOeiv. (11) Toioutov
Ss Tcotoufft xai ot u.eOu7xo'uevoi • eueXtciSe; y«P Y'VOVTat-
'M "OTav Si auToic, u.rj ouu.Grj TOtauTa , oeuywo-.v dvSpfifou
(me.iin.)
talibus, qnoc ad damnum liosti inferendum et a sc propul-
sandum niaxime valent. (8) Quamobrem sic, ul cuminer-
mibusarmati, et ut athletan cum Inctandi imperitis, de-
certant. In talibus namque certaminibus non fortissimus
quisque pugnacissimus est , sed qui plurimum viribus valet
corporeque est praestantissimo. (9) Ceterum militcs tum
timidi sunt, quum ct periculum majus est quam ut possint
obsislere, et copiis atque apparatu sunt infcriores; primi
enim terga vertunt : civiles vcro copiae pugnantes occi-
dunt ; id quod Hermajo conligit. Nam ct fuga civibus tur-
pis, et inors ita parta salute optabilior est : illi vero initio
pugnac se periculis offcrunt ea fiducia , quod sint snneriores ;
sed cognito periculo salutem fugapetunt, mortem pejus
lurpitudine metucntes. At vcro forlis vir non solet esse
bujusmodi. (10) Porro iram quoque fortitudini adscribunt.
Jam in fortibus esse videntur ctiam ii qui ira concitati fe-
runtur, quomodo belluac ineosirruunt qui cas vulnera-
runt : quoniam qui fortes sunt, iidem etiam iracundi.
Maximum enim ad pericula adeunda calcar ira admovet ; ex
quo et Homcrus :
Viresatltlitlitira;
et illud,
Bileni concivit ct iram ;
ct lioc,
Acris |>cr narcs subiit furor ;
et islud ,
Toto fcrvebat corporc sangnis.
Haec enim omnia eruptioncm atque impetum concitali
animi significare videntur. (lt) Fortes qnidem igitur viri
bonesti causa res tales gerunt, cosquc ira adjuvat : bestia:
vero ob dolorem quo sunt affecta;. Nam vcl quod ictaj
fuerunt , vel quod lioc mctuunt , ob id talia agunt : 11.1111
si sint in silva aut palude , neminem aggrediunlur. Non
igilur fortcs sunt, co quotl dolorc ct iraincitatae pcriculum
adeant , niliil corum qua; gravia et pcriculosa sunt,provi-
tlentos. Nam isto quidem modo etiam asinos fortes dicere
liceat , quuin curiunt : quoniam ne verberibus quidem a
pastu dimoventur. Sed ct adulteri , cupiditatc inflammati ,
mulla facinnt audacissimc. (12) Non igilur fortia sunt ea
quae dolore vel ira clata scse discrimini offerunt. Videttir
porro ca forlitudo maximc naturalis csse, quam ira exci-
tavit , caque adjuncto consilio et line , vere fortitudo po-
tcrit appellari. ltaquc ct homines, quum irascuntur, dolore ;
quuminjuriamacceptam ulciscunlur, voluptate africiuntur.
Verumtamen qui bis causis impulsi pugnant, pugnaccs
illi quidcm , nec tamen fortes appellandi sunt. Non enim
propterboncstiim, neque ita ut ratio monet, id faciunt,
sed perturbationc concitali. Ceternm simile quiddam lia-
bent fortibns. (13) Scd nec illi qui bona spe animis elTV-
runlur, sunt in fortibus babendi. Nam lii propterea quod
ct sirpiuset multos vicenint, in periculis fidunt ; eo tamen
sunt allerissimiles, quod utrique fiducia pracditi sunt : ve-
rumlamen fortes propter cas cansas quas diximus , fulunt ;
hi, quia animum iniluxerunt, se viribus esse omnhim
praestanlissimos , nibilque incommodi vicissim accepturos.
(14) Idem fit ab ebriis quoque; nam bona spe eriguntur;
qiiuin vero alia , ac speravcrunt , ipsis eveneriut , difmgiunt.
 ((117. ETHICA NICOMACHEA. LIB. III. CAP. IX.
8' rjv t& tyoCepa dvOpwTtw ovTa xai tpatvo'uEva utcoue'-
veiv, 5ti xaXbv xal ainypbv to urj. (15) Atb xai dv-
SoEtOTtpqu Soxet eTvat tb iv toT; aipvtSiot; tpo6ot; dtpoSov
xai aTapayov Etvat ?) iv Toi; TtpoSr-Xot; ' drcb e1;£w; y&P
1, uSXXov, r) xat &Ti ^ttov ix 7tapa<7X£U7i; ■ t4 Ttpo^avT)
uev y^P xav ix XoYiafiou xai Xoyou ti; TtpoeXoiTo, t4
S' e!;ai:pvT,; xaT& tt,v e;iv. (m) AvSpeiot Se tpatvovTat
xat ot oyvoouvtec, xat eitriv ou Ttoppw twv £ueXt:{8wv,
ystpou; S' 6ow d!;io)ua ouSev e/ousiv, ixsivot Ss'* Stb
10 xat usvouot Ttva ypovov ot 8' f,TtaTrjUEvot, i&v fvwffiv
StI iTEpOV f) UTCOTCTEUffWtJl , SpEUYOUOlV 6*TtEp ot 'ApVEtOl
ercaOov TcepiTteadvTe; Toi; Adxwtrtv w; Stxuwviot;.
(17) O? te Sf, dvSpsioi etprjVTai itotot tive;, xat ot So-
xouvte; dvSpeToi.
CAP. IX. [XII.]
is TlEpl Oappi) 81 xai cpd€ou; f, dvSpita ouoa ouy
Suoiw; itEpt duyo> icrttv, dXXa uaXXov 7ttpi Ta tpoSspa'
6 Y&p h toutoi; dtdpayo; xai TtEpl TauO' 10; Ssi £/o>v
avSpETo; uSXXov f| 6 TCEpi Ta OappaXe'a. (2) Ttji Sf, Tot
XuTtr,pa uitouevsiv, w; eiprrTai, avSpEtot XeyovTat. Atb
90 xai emXuJtov f, dvSpeta, xat Stxatw; iTcatveTTat' yaXe-
TtwTEpov yap Ta Xumjpl EiTcouivstv r\ twv f,8s'wv a7t£-
yeoOat. (3) Ou u.V dXXa So';etev av eTvat to xata
tt,v dvopEtav teXo; f,3u, 6itb twv xuxXw S' dopavt^EdOat,
ofov xdv toT; yuu.vixoi; iySxsi ^tvETai • toi; ^ap 7tuxTat;
is to uiv TtXo; f,Su , ou ?v£xa , 6 OTE'jpavo; xat at Ttu.at',
to Se TUJtTEsOat dXYEtvov, Et7tEp odpxtvot , xat Xu7rr,po'v,
xati 7ta; h 7tovo?' Stot Se to TtoXXa tout' sTvat, utxpbv
3v to ou IvExa ouSev f,Su tpatvETat E/£tv. (t) Et Srj
toioutov ecTt xal to TtEpt Tr,v dvSpetav, b uiv Odvato;
so xa\ t! TpauuaTa Xu7tr,pa tw dvSpEtw xat dxovTt e^OTat,
uTTOUEvei SJ auTa, Sti xaXbv rj oti atcr/pbv to ur). Ka\
fow av uaXXov tj\v dpETr,v e/j) Ttaoav xat EuSatuovE'-
CTtpo;^» (JtSXXov irct Ttji Oavdtw XuTtr|Or,<;eTai' Ttji
Totouro) y»P udXttrta £5jv d;tov, xat outo; ueYitrtwv
l* aYaOwv d7tO!7T£pEiTai eiSti; ' XuTCTfipbv Se touto. 'AXX'
ouStv /jttov dvSptTo;, ttrw; 8e xal uaXXov, Sti to ev tw
TtoXitxo) xaXbv dvT' EX£tvo>v atpETtat. (5) OuSe St^ iv
aTrd^at; Tai; dp£TaT;TO f,Stw; ivepYEtv U7cdp/Ei, TtXrjv
e^>' So-ov tou teXou; i^aTtTETat. (0) STpaTtwTa; S' oi-
40 Sev itrw; xwXuet uj\ tou; toioutou; xpaTtOTOu; eivat,
dXXot tou; Tytrov uiv dvSpetou; , dXXo S' aYaObv ur,Sev
e/ovra;' Itotuot y^P o(>toi Ttpb; tou; xtvSuvou;, xal
tov ftov 7tpb; utxpot xepSr, xaTaXXdrtovTat. (7) IJepi
uev ouv dvSpeta; ETct toooutov eipr^oOo) • ti S' eotiv, ou
45 yaXe?cbv TU7tw ye 7teptXa6eTv ix twv e?pr,uevwv.
CAP. X. [XIII.]
MeTa Se TauTr,v itf pi 50>^po5uvr,; Xe^yo^uev • Soxount
Yap twv dXoYwv Hepwv aSTat at dpeTat. "Oti uev
ouv uecottj; iffTl Trepi f,Sova; f, aoitppotiuvri , etpv)Tat
f,uTv r)TTOV y^P xai ou/ 6uoi'o>; i<7Ti Tcepl t4; Xurta;1
w £/ toT; auTot; Se xai f, dxoXatrta tpafvitBi. Tlepl 7to(a;
Eral atitem viri fortis, quas formidolosa liomini sunt et vi-
«lenttir, idco pcrferrc , quia et pcrferre lionestum sit , et nou
perferre lurpe. j 1 ;.: Itaque fortitudinis laudem id maj;is lia-
bet , quod est , in repentinis terroribus sesc impcrlerrituiii
minimeque perturbatum pracbere, quam in provisis : vel quia
liriT iiuimi constantia magis ab liabilu proflciscitur; vet
etiam , quia minus praeparationis liabct. Nam qune inulto
ante perspccta sunl , in iis quilibet animi agitationc ac ra-
tionc consilium ceperit ; at in repentinis eaprastare, id
est babitAs. (16) Fortes porro videnlur ii quoque qui
perictilum ignorant; neque hi longe absunt ab iis quihus
bona spes animum adtlit : eo tamen sunt illis delcriores ,
quod nihil rei aut rationis habent ad ita sentiendum , alteri
habent. Itaque bi quidem aliquantum temporis perstant;
illi autcm in errorem inducti, statim ut aliud esse, ac puta-
rcrint , cognoverunt , fugiunt : quod et Argivis accidit , qui
in Lacedacmonios inciderunt, pro Sicyoniis eos habentes.
(17) Ac vero fortes quidem, et ii item qui similitudinem
fortium gerunt, quales sint, diximus.
Sed quum in fiducia metuque versetur fortitudo , non ta-
men neraeque in utroque , sed in rebus formidolosis magis
cemitur. Kam qui in his omni animi motu ac perturba-
tiono vacat , ad eademque ita affectus est animo ut debet ,
is magis est fortis eo qui in fiducialihus qu.Te appellantnr
constanliam retinet. (2) Itaque ex eo fortes viri appcilan-
tur, ut supra dictum est , quia res molestas fortiter ferant.
Quare etiam molestiac expers non est fortitudo, etjure lai»
datur. Difficilius en-m est, re» raolestas toleranter pati,
quamseseajucundisabstiuere. (3) Sed tamen videri possit,
tinem quidem fortitudinis esse jucundum, sed ab iis rebus
qua> circumstant, obscurari ac pxnedeleri;cujusniodi quip-
piam in ludis gymnicis accidit. Pugilibus cnim. liuis ipse .
cujus causa decertant , jucundus est , corona nimirum et
honores ; at plaga; ac verbera et omnis denique labor, quod
c carnc constent, molestia eos afTiciunt. Quia porro per-
quam multa sunt illa, qiiii: dixi , lahoriosa et molesta,
finis ipse, qui tenuis et cxiguus cst , niliil jucunditatis iu
se inclusum haberc videtur. (4) Quodsi talis quoque est
fnrtit iidinis natura , mors et vulnera lorti viro sunt illa qui-
dem molesta futura, atque invilo accident; sed omnia ta-
mcn illa perferet, quia et perferre honestum, et non pcr-
ferre turpc est. Ad ha;c, quo magis virtutem omnem com-
plexus fueril ille ipse, et qno beatior erit, co molestius
mortera feret. Nam vir talis et vita est dignissimus, et
ipse quoque maximis bonis spoliatur, idque sciens : quod
profecto molestum cst. At nihilo minus tamen sesc virum
fortcm praebet; atque eo fortasse ctiam magis, quod illis
omnibus id quod in bello spcctalur honesttim, antepouit.
(.">) Non itaque in omnibus Lstud virtutibus incst , ut earuiu
actiones habeant jucunditatem , nisi ratione finis. (6) Mhil
autem prohibet fortasse, minus pracstantes esse railites U-
les, id est, eosqui vere fortes sint.iis qni et minus for-
tes sint et nihil aliud boni habeant. Tales enim ad pericula
subeunda parati sunt , et vitam exigui qu.rstus gratia pa-
ciscunlur et commutant. (7 ) Ac de fortitudine quideni lia-
ctenus; quac quid sit non est difficile ex iis, qitae dicta
sunt , rudi quadam forma descriptionis cognoscere.
Sequitur j.1111 ut de temperanlia disseramus. Hae nam-
qtie iliiif virtutes cartini animi partium videntur esse, qme
sunt rationis experles. De hac porro jam ante docuimus,
metlietatem ipsain esse, versantem in voluptatibus ; (niinu»
enim ncque eodem modo in dolorihus versalur ; ) atque tn
liis ipsis intemperanlia quoqtie vcrtitur. Munc igitur quibui
3.
 H0IKQN MKOMAXF.IQN T,
3fi
ouv tmv f|5ovwv, vuv dcpopiawo.EV. (2) Atr|pr,aOwaav
£1 a't iLux1*0" x*^ al awtiaTixai, oTov jftXoTiuia, tptXo-
[jLxQeia- ExdT£pOsY»pTouTWV/aip£t, ou cpiXr,Tixd; ecttiv,
ouOsv Ttda/ovTo; tou aojjxaTo; , dXXd u.aXXov tt;; 8ta-
b Vota;- otSe Tt£p\ Ta; TOtauTa; f,8ova; oute awppovE;
oute dxdXaaTOt "kifww Sjjtotw; 8' ouS' oi Ttspt td; jusmodi voluptatibus dediti sunt , ii nec tcmperantes nec
aXXa; Saat u.f, awu.aTtxat ilerw tou; y«? tptXou.u8ou;
xat Str,YT,Ttxou<; xai rcspi twv tu/ovtwv xaTaTpi&ma;
Td; fjU^pae. d8oXsa/a;, dxoXdaTou; S' ou X^ou-ev, ouSs
10 tou; Xut:ouu.svou; eVi -/pr^aotv J| cptXot;. (a) Ilspi
Se xd; awu.aTtxa; efr, av f, awcppoCTuvri , ou Tcdaa; Ss
ouSi TauTa; ■ o'l yap / «fpovte; Toi; Sta tt;; fyew; ,
oIov.xpwu.a<ii xat 07_f]u.aai xat YPa9T' ) "^™ «W?P0V6«
oute dxoXaoTOt Xs^ovTaf xatTOt Sd!;£i£v dv eTvat xat
"• to; SsT /aipetv xai toutoi;, /.ai xaO' uTcspSoXf,v xat pictura , nec tcmperantes appellantur nec intemperantes ;
nOiettlnv. (i) 'Ouoiw; Se xat iv toT; TCEpi tV.v dxo>;v
tou; Y»? uTcsp6£6Xr,u.£vw; /aipovTa; u.0.satv r, utco-
xptSEi ouOsi; dxoXdaTOu;XsYSt, ouSs tou; w;8eT cwcppo- qui supra modum cantilenis vel histrionum gestu hvt.inliir,
va;. (&) 008= tou; Tcepi tt,v i5au.f]v, tcXt,v xaTiit auu-
a» Ge€t,ko;- tou; vip /aipovTa; u.r,Xwv r, p^oSwv rj Oujxta-
uaTwv ooutaT; ou Xeyou.ev dxoXdxjTOu;, dXXa u.aXXov
tou; u-upwv xat o|oiv /aipouert Y«P tuutoi; ol dxoXa-
otot , 6'n Sta toutwv dvdu.vr,at; Yivstai auToT; twv etci-
Ouutjtwv. («) "ISot S' dv Tt; xat tou; dXXou; , 6'tov
*» Tcnvwot, /aipovTa; TaT; twv ppwixaToiv 6au.aT;- to Se
TotouTOt; /atpstv dxoXdffTOu ■ toutw y«P ercifluu.r,Ta
TauTa. (-).Oux ectti SJ ouSe toi; dXXot; 0;>"i? ^"d fau-
Ta; Ta; ataOr,orei; f,5ovr, T:Xf,v xaTa auu.6E6r,xd; ■ ouSI
Yotp TaT; oijxaT; twv XaYwwv al xuve; -/atpouatv, dXXa
so TT, ppwaet • tt,v S' aiaAr,aiv f, 6ctu.t| ETcotT|aev. OuS'
6 Xewv tt, tpwvrj tou pod;, dXXa tt, eSwoy;- 6'ti S' i^t^
tCTTt, Stit t^; <swv5i; T*aOsTO , xal yatpetv Sf, iauTT| cpat-
vETat. 'Oiaoiw; 8' ouo' tSwv r, Eupwv eXapov r) aYptov
aV , dXVSTt popiv elei. (s) nep'1 Ta; TotauTa; Si\ ttinlur igitur temperantia ct inlemperanlia in hujusmodi
M r,oova; r\ CTW^poauvri xai f, dxoXaaia laiiv wv xal Ta
XoiTta ^waxotvwvEi, oOev dvSparcoSojSEt; xat Or.ptwSet; animantibus communes. Ex quo servilcs eas et belluinas
(patvovTai- aOTat S" slatv a^f; xat ytZait;. (») «I>at-
vovTat Sf, xat ttj yeuoei etti (jttxpov f) oJOev /_pT,aflaf
tt,; Yap Y£"<IEl0,; ^Tlv 1 xp'1"?^" Xu(JLmv> °TOP ^010"" proprie gtistalus jndicat; uteos facere videmus, qui vina
w atv ol tou; otvou; Soxtu.d!;ovTE; xat t4 0'}a dpTuovTE; ■
*u rcdvu oe /atpouCTt toutoi;, f| ou/ of y£ dxoXaaTOt,
dXXa t^ dTtoXauo-et, f) Y«v«Tat ittfaa 81' a^rj; xat h 01-
Ttot; xai ev tcotoi; xai toT; d^poStaiot; XeYOuivot;.
(10) Atb xai r,ufatd ti; S|o?ixyo; wv TovcpdpuYYa a&xy
»s jjtaxpoTEpov YEpdvou YEVE^oOat, w; f,8o'n£vo; t^ acprj.
KotvoTaTTi Sf, twv aiaOr,CTEWv xaO' flv f, dxoXaaia ■ xai
8d:,stEv av Stxatw; eTtovEioiaTo; eTvat, Sti ou/ \ dvOpw-
Ttot lau-ev uTcdp/^Ei, alV fj ^oia. (11) To 8f, toioutoi;
/aipetv xai u.dXiaTa dY«Tcav Ot^iwSe;. Kai Y«p at
M> EXEuOepiwTaTai twv Sti tt;; a^; f,Sovwv dcpr,pr,VTai,
olov at ev toT; Yuu.vaa(ot; Sti Tpi^ew; xai Trt; 0£pu.a- tur, hincexcepue intelligi delient. Non enim intemperanlis
oia; YtvduEvai ■ ou Y«p ^6?1 ™v T0 a"(~>,'-l't *) T0~ IX0*
Xdatou dcpr', dXXa TCEptTtva u.£'pr|.
(||I7,I1I8.)
in vohiplatibns vcrsctur , facta earum distinclione expli-
ccnius. (2) Ac primuin disiinguantur voluptatcs ita, ut
aliae sitit agimi , alia3 corporis , velut honoris cupiditas et
disccmli sludium. Uterque enim twrum eo de'lectatur,
cujns amorc et stttdio tcnctur : neqne corpus tamen aflici-
lur, sed animus potius atque cogitatio. Qui autem hn-
inlcmperantes nominantur : ut nec aliis qtiibnslibet ocrii-
pati , quao qnidem ad corpus non pertinent. Nam qui fa-
bellarum cupiditate sttidioque rerum narrandarum ducun-
tur, et in rebus quibusvis, quas forte casus obtulerit ,
tolosdiesconterunt, eos loqnacesvel nugaces.non autcm
intemperantes dicere solcmus ; neque eos qui ex pecuniartim
jactura vcl amicorum ingentem dolorem capiunt. (3) A t
vero in corporis voltiptatibtis temperantia vcrsatur , neque
liimen in his qjiidem etiam omnibus. Nam qui dclectantnr
iis rebus quae aspcctu sentiuntur, ut colonbus, figuris.
quum quidcm cliam in taliacadcre videatur, et ita ul opor-
tct, et supra alquc infra modum delectari ; (4) item in ea
qnae ad auditum pertinent. Neque enim quisquam aut eos
intcmperantes appellal, autcos qui ut oportet, temperan-
les. (f>) Neque item in eos qui ad eas res sic vel sic afTecti
sunt , qua; sub ndoraluni cadunt , haec nomina conveniunt ,
nisi ex evenlu ; nam eos qtii malorum aut rosarum aut snf-
fiinentorum capiuntnr odoribus , intemperantes minime di-
cimus; sed illos potius qui ungucntortim et obsoniomm.
His cnim gaudcnt inlemperanlcs, proptcrea quod eubvc
ipsa earum rcrum qnas concupiscerc solent, memoriam
refricant. (6) Quomodo ctram alios, quiun csuriunt, ex
ciboriimodorccapere vidcmus vohiplatcm. Talibus aulem
rebus delectari hominis est intemperantis : nam ejus na-
tura cst haec concupiscere. (7) Ac ne ccteris quidcm ani-
roalibusex istorum sensnum usu percipitnr voluptas, nisi
ex cventu. Nam ncquc lcporum odore delectantur canes,
sed cibo ; sensnm vero cibi praesentis odor commovet ; neque
item leobovisvoce, sed esca; cx voceautem eum propin-
quum esse sensit ; quo lit ut liac delcctari videatur. Sinii-
liter et cervo viso capreave rcperta, non illa quidem re
betatur, scd quia se nactum csse videt qtiod edat. (8) Ver-
vohiptatibusomnibHS, quac nobis sunt eliam cum reliquis
esse apparct. Ha? autem sunt tactns et gustatus voluptates.
(9) Ac videntur sane ctiam guslatu parum admodiira aul
eliam prorsus nihil inlemperantes uti. De saporibus enim
explorant et obsonia condiunt. Non admodum vcro aut
eiiam niliil plane gustationcm sequunlur inlempcrantcs , st <l
ipsa perceptionc ducuntur : qtiam profecto totam taclus
efTicit.cfuuminescHlentis et |>ocuientis, tum in iis rcbns
qus? venereas appellanttir. (10) Quapropter et colhim qui-
tlam obsoniorum gurgcs sibi gruis collo longius optavit : ut
qni taclu maximam capiebat voluptatem. Omnium igilur
scnsuum maxime coinmunis est is scnsus, in quo posila
est intemperantia : meritoque maledicti loco objicienda vi-
deatur, propterea quia inest in nobis, non qna homines,
sed qua auimalia sumus. ( 1 1 ) His igitur talibus delectari
caque vchcmentius ainarc belluarum est ; nainque omnitim
quae tactu percipiuntur voluptatum liberalissimae, eae, in-
quam, quae in gymnasiis friclione et calfactione percipiun-
hominis tactus per totum corpus sparsus est , sed qnibus-
dam partibus circnmscribitur.
 (1118,1119.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. 111. CAP. XI. 37

CAP. XI. [XIII.]

Twv 6' eTCtOuixiiov al uiv xotvat Soxouotv eTvai, at
8' tStOt XOcl lltlOtTOl • oTov fj U.5V TTJc Tpocpfjc tpuOIXIl ■ proprin- et asiit.i' : nt cilii cupirlilas naturalts est; alimentum
rcac y«P tTttOuutT 6 evSefjC EvjpSi; f| irypac Tpo:pT)c, 6t£
6' dixjpoTv, xai eov?)<, eprjotv "Ouripoc, 6 veoc xat dxud-
6 £o)v • (2) to 8J TotaoSt t| TOtaoSe, ouxe*Tt Ttac, oiSe
twv auTwv. Atb cpaiveTat fjueTEpov eTvat. Ou u.f,v detur esse. Et liabet tamen etiam Utud quippiam a naturu
dXX' e/et Y^ ti xat cpuotxdv Irepa YaP Itepotc foTtv
fjSea, xai evta Tcaotv f,8!w Toiv tu/ovuov. (») 'Ev dam magis delectant quam quaevis alia. (3) In nalurali-
uiv ouv TaT? cpuotxaTc IrctQuu.iaic dXtYot duapTavouot
10 xat ecp* fv, Itti to TcXeiov • to -yotfj ioOtetv t4 TU/dvTa
rj rttvttv Soc dv uTCEpTcXrioOri, GTCEpSdXXEtv eo^t to xiTa
cpuotv tw TcXr'0ef dvaTtXripwoic yap tS;c evSeta; rj <pu-
otxfj iTCiOuuta. Aib Xeyovtou oStoi YaoTptptapYOt, w;
itapa to oiov TcXrjpouvTtc auTr,v. Toioutoi 8s ^ivovTat
is ot Xtav dv5paTcoso)8tic. (4) ITept Se T&c isiac twv
f,5ovwv tcoXXoi xat TcoXXa/wc auapTavouotv twv Y«p
cpiXoTOtouTwv Xeyouivwv f) tw ^atpEtv oTc, ufj oei, f\ tw
uSXXov, r\ o>c ot tcoXXoi, fj (xf| o>c 8ti, xatct TtdvTa
8' ot dxdXaoTOt uTcepGdXXcuoiv • xat yip /a'pouotv evtoi?
jo oTc ou SeT ( utorjTa YaP )j ""i £' Tl<Jl 2ei /atpttv twv
toioutwv, uaXXov f| Sei, xat wc ot tcoXXoi /atpouotv.
(5) 'H p&v ouv Tcept tic f,8ovac uTctpSoXf) 6ti dxoXaoia
xai ^sxtov, SfjXov Tctpt Se Ta; Xurcac ou/_ wonrep Itt\
tfjC dvSpetac, tw utcoueveiv XtYETat oo')3>po>v, dxdXaoTOc
4s Se Tto [XT] , dXX' 6 uiv dxdXaotoc tw XuTtsioOat uSXXov
fj oti, Sti twv fjSe^wv oi Tuy^dvtt ( xal Tf|V Xutct.v oe
Tcoiti ceuTto f| f,8ovf| ) , 6 Se oojcppwv tw uf| Xurctio-
Oat TTJ otTOuota xat tw aTct/taOat tou f,OE'oc;. [XIV.]
(e) *0 txiv ouv dxdXaoTo; iitiOuuEt twv rfiibiv TcdvTwv
30 f| twv pidXiOTa, xai aYETat utco ttjc iTctOuutac, wote dvTt
twv ctXX.wv TauO' atpeioOaf Sib xat XuTCETtat xai otco-
■uiYvavwv xat erciOuuwv utTa Xutct,c vip f| £mOuu.(a -4-Jjabeat potiora. Uleo dolore angitur , et qunm voluptatil
. , », y > » , .* \ ^ ~ a / > ir-ii '
aTOTCOJ 0 EOlXe TO 6l flSovfjV AUTCEtoOat. (7) LXXei-
Tcovtec, oe TCtpi Tac f,Sovac xat tJttov f| SeT/aipovttc ou
15 Tcdvu Y'vovTaf oi yap dv0po)7ttxrj Iotiv fj TOtautTi
dvatoOr^ota • xat Y&p Ta XotTci IJtoa Staxptvei Ta |3pw-
uSTa, xat Toic uev Xa'PEl T0'? ^' ou- et Se tw ur)Se'v
eoTtv fjSu u.T|Si Sta^Epst e*TEpov Ite'pou, Ttdppw av Etr|
tou uvOpoJTtoc eivat • ou te'teu/e 8' 6 toioutoc SvduaTOc alterum ab altero videatur, is profecto ab iiiimanilate
40 8ti to u.rj rcdvu YtvsoOai. (s) '0 81 oioypwv ptEotoc
Tcept TauT* t/Ef oute yap f,S£Tat oTc udXtOTa 6 dxdXa-
trroc , dXX4 (xaXXov Suo/EpatvEt , ouO' bO.wc oTc uf| SeT neque iis delectatur, quibus maximopere intemperans, sed
oute o^dopa TOtouTw ouotvi, out' drcdvToiv XuTctTtat ouS'
iirtOuuei , f) ueTpt'o)c, ouSe uaXXov f| Sei , ouS' 8~t jxf|
4» oe*i, ouo' oXtoc twv towuto)v ouOev ' Sok St itpbc UYlEldv
eoTtv fj Tcpbc euE^tav f,8E'a ovTa, toutwv SpE^eTat' ue-
Tptwc xat oj? SeT, xat twv dXXwv fjSeojv uf| eutcooiwv
toutoic ovtwv f) itapa to x.a\hv fj urcsp T/fjv ouotav.
*0 yxp outwc e/_wv uaXXov aYOTca t4c TotauTac fjSovic
m tfjc d^tac • 6 3! oto^pwv ou toioutoc , dXX' wc 6 dpObc
Xo'yoc.
Cupiditatum autem aliac communes essc vidcnlur , alfa»
eiiim vel siccum vel liuinidum vel ctiam iitrunique appetunt,
quum eo indigcnt, omncs : lectum vero jugalem (ut ait
Homerus) adolescens et qui lloret aetate : (2) at vero ut
talia aut talia appetanlur, iil non jain est cujuslibet ; neque
eadem omnes desiderant. Itaquc hoc prnprie noslrum vi-
insitum : alii enim aliis delectantur, et omnes certa qu,*e.
bus igitur illis cupiditatibus labuntur pauci, atqnc id in
uno lere : nempe in eo quod niiniiun est. N.iiu comessc
aut bibcre qu.v fortc oblata sint , quoad plenior sis quain
n.ituni' -rssitas poslulat, niliil aliud est quam modiim
naturae convenienlcm copia superare. Id cnim quod decst
cxplere velle, ea est naturalis cupiditas. Itaque appellanlur
liiYaoTpinapvoi (idest ventri usque ad insaniam indulgen-
tcs),quippe ventrem pwter moUum implentcs. Atqueistod
quideni eorum est, qui maxiine servili ingenio pr.Tditi sunt.
(4)Atvcro in propriis vohiptatibus complures, et multis
modis pcccant. Nain quiim liiijns aut illius rci amantes
e\ eo dicantur, vel qnod re delectenlur ea qua non opor-
tct, vcl quod niinium delectcntur, vel quod ila ut vtri-
gus, vel quod non ita ut 0|H>rtet : intcmperantcs liis omni-
bus in rebus modtim superant. Nam et quibusrebus non
oportet (quoe scilicct odio dignae sunt) delectantur : et si
maxime quibiisdam talibus rebus delectari conveniat, nia-
gis tamen quam oportet, aut ctiam ila ut solct vulgus,
iis delectantur. (5) Dc voluplate quidcm igitur liquet , in
ca id qiioil cst nimiiim csse inlcmperantiam et rcm vitupe-
randam. In doloribus autem non ut vir fortis, sic tempe-
rans ex eo quod dolorcs perferat, appellatur sicuti nec in-
temperansex eo quod illos non perferat : sed eo intcmpe-
lansdicitur, quod a-grius quam debet ferat, nullam se
corporis percipere voluplatem (et quidem buncci dolorem
affertipsa voluptas); temperans contra cxeodic tur,qtiod
non afliciatur molestia propter absentiam jucundi , ncc pro-
pter ejusdem ahstinenliam. [XIV.] (6) Intemperans igilur
omnia qu;i> jucunda sunt, concupiscit ; aut cerle , qurc
jucundissima : atque a cupiditate ita trahitur, ut iila teleris
ptatihus
potiri 11011 potest, ct quum eas concupistil. Semptx en enim
;cupiditas
„„;,,;,„. est
„T, cum
^,,^ dolore
,,„?,>„ conjuncta,
^„„;„„p,:, .n.^lnmv^ nl^
qiiaiitiiinvis alisur-
dnm hoc esse vidcatur dictu, propter voltiptatcm dolore
aflici. (7) Sed qui in voluptatihus expetendi6 niodnni
deserant, minusque quamoportet iisdelectenlur, rarissime
inveniunttir. Nain biijusmodi stupore pr.cililum cssc, id
vero humanum non est, quuni cetera quoquc animalia pa-
bulnm a pabulo discernant et hoc dclectcntur , illo non
itein. Quodsi cui nihil sit jiicuiidiim, nihilque diiTerre
luerit remotissimus. Quoniam igitur, qui talis sit, non
admodum reperitur , nomen etiam non invenit. (8) Tem-
perans autem in his rebus mediocritatem servat. Nan>
offenditur potius : neqne omnino, quihus cx rebus capicnda
voluptas non est , ex iis capit voluptatcm ; neque ulla re
tali vehementer delectatur : neque si em res absint , discru-
ciatur, neque eas concupiscit , aut concupiscit certe modc-
rate, nec magis quain debet, nec quo (empore non dehct;
nequc omnino quicquam tale. Quae qtiidcm ita jiicuuda
sunt, ut eadem ad bonam valcturlincm vcl optimum cnr-
poris habitum pertineant, ea non nisi modice el ut dcbet
concupiscet ; adeoque cetera etiam qn;r his non sunt im-
pedimento , aut quse ab honesto non abhorrent , aut quibus
res (amiliaris non exhauritur. Nain qui ista non cavet, bt
vehcmentius qtiam par sit, tales voluptates amplectitiir.
At temperans talis non est , sed rccta: rationi paret
 38 II0IKQN MKOMAXEtQN A, «.
CAP. XII. [XV.]
"Exouatw &k (iSXXov eotxev r) dxoXaota T7);SeiX(a;*
7) uiv yip St' f,8ovr)v , rj 8e 8ti Xuttviv , 5v to uiv at-
p£To'v, to oi cpEuxrdv. (3) Kai r] uiv Xu7cr| £;(aTr|ai
xai (pOeipei ttjv tou E^ovto; cpuoiv, t) 8e rjSovri ouSsv
6 toioutov 7toiei, u.3XXov 0' £xouotov 810 xal iwoveiSi-
OTOTEpov. Kai yip iOtaOrivat iSaov Tcpb; auTa* TroXXi
yip h tw ptw t4 TOtauTa , xai 01 eOiop.ol dxtvSuvot ■
eVi Se Twv (poSepwv dva7raXiv. (3) Ad^ete 8' av ouy
6u.o(w; ixouotov rj SeiXia eTvat toT; xaO' exaaTOv aurJ]
1« piiv yip dXuTto;, raura Se Sti Xuttyjv i$(an)otv, wote
xai to> o"7tXa ftirreiv xal TdXXa ao/rlu.ovetv Stb xai
Soxei piata etvat. (4) Tw S' dxoXdoru dvaTcaXtv t4
u.ev xaO* exaora £xouata , e-tiQuu.ouvti yip xa! dpsyo-
u,s'vw , to S' 6*Xov tJttov oOQeI; Ttip iTrtOuuET axdXa-
15 oto; eTvat. (5) Tb 8' 6\ou.a Tr;; dxoXaata; xa\ etc! Ti;
7rai8txi; du.apT(a;cpE'pou.EV eyouat ydp Tiva ouotdr/jTa.
Hdrepov 8' aTtb 7tOTe'pou xaXeTrai, ouOev 7rpb; ra vuv
StaipEpEt, SrjXov 8' Sti to iioTEpov aTtb tou 7rpore'pou.
(«) Ou xaxw; 8' lotxe u.eTEvr,v£jrOaf xexoXdaOat yap
3» oet to Toiv alaypwv 8pEydu.evov xa! 7roXXf,v au;r,aiv
lyov , toioutov Se u.dXiaTa •/) eru6uu.{a xai 6 TraT;* xar'
e,TciOuu.(av yip £woi xal ri TcaiSta , xai u.dXtoTa ev tou-
toi; f) tou f,Ss'o; tfpEjt;. (7) Ei ouv u.f) lorat eutteiOs;
xai utco to apyov , eVt TroXu fj;Et* aTtXrjOTo; yip *) ^0"
a6 -/iSeoc 5pe?ti; xai 7ravTayd0ev tw dvoriTw, xai r] ttJi; Itci-
Ouu.i'a? lve'pY£ia au^et to avyyivts , xav u.eydXat xai
cyoSpai wot, xai tov Xoytou.bv ixxpououotv. Aib SeT
/xeTpia; eTvat auri; xai SXiya; , xai tw Xdyw u.7)0£v
ivavTiouoOai. (s) Tb Se toioutov euTcetOi? Xe'yo(*£v xai
»0 x£xoXaau.£vov wo7C£p yip tov TraTSa SeT xari to Ttpdo-
Tayjjia tou 7raiSaywyou !^v , oiirw xal rb £7ci0uu.rjTi-
xbv xari tov Xdyov. (9) Atb SeTtou oiicppovo? to £7ct-
Ouu.r,Ttxbv auu.^>wvEiv tw Xdytii- ox07cb? yip du.tpoTv to
xaXdv , xai et:iQuu.eT 6 ooxppoiv wv Sei xai w; Sei xai
3» 8xi- oCtw Ss TaTTEt xai b Xdyo;. (10) Tout' ouv riu.iv
Eipr^aOw 7C£pi ato^poouvr,?.
LTBER IV.
CAP. I.
A£yo>u.ev S' £;?;; Trepi tXeuOEptdTriTo; , SoxeT 8' Etvai
r\ 7tEpi /_pr,u.aTa pzaorrfi- i7ratv£T-at yip b iXsuOepio?
oux £v Toi? 7toX£u.ixoi{ , ouS' e"v 0T5 6 owypwv , ouS' au
•" iv TaT; xp(o£Otv , dXXi rrspt Sdaiv v prju.dTb>v xai Xr]-
i}<iv , fiaXXov 8' lv xrj Soaei. (3) Xpr'u.aTa Se Xeyojxev
TrdvTa Sawv r] i\ia v0(Jt(ou.aTt piETpETTai. (1) "Eoti 8J
xai r) dawria xai r) dvEXEuOEpta 7cep! ypr]u.aTa U7rep-
6oXai xal iXXettj/ci;* xai Tr,v u.iv dv£XeuOep(av rpoad-
«5 tctoi/ev dei toT; (jtaXXov rj Sci Trept /pr^u.aTa o*rouSd?ouai,
tr^v S' daoiTiav i7tt-pE'po(i£v eVots auu7cX£'xovTC;- tou;
yip dxpaTEi; x»i ei; dxoXaaiav SaTravTjSOu; dawiou;
(..,..)
Videtur autem intemperantia magis quam timiditag
sponte ac voluntate suspici : illa enim propter Toluptatem,
liaec propter dolorcm; quorum alterum optabile est, alte-
rum fugiendum. (2) Ac dolor quidem naturam ejus qui
angitur, de slatu suo deturbat et interimit : voluntas autein
niliil tale facit;et proindc est aliquid magis voluntarium,
eamque ob rem probrosior ac flagitiosior est ; nam etiam
facilius est rcrum jucundarnm mediocritati servandae ad-
suefieri. Multa enim bujusmodi in vita quotidiana oc-
currunt, et assuefaciendi exercitatio periculo vacat; id quod
contra fit in rebus formidolosis. (3) Porro non oeqne vo-
liintarium timiditas ut babitus esse videtur quam actiones ti-
midae singulares. Habitus enim expcrs doloris est ; actiones
doloris magniludine bominesexterrent, adeo ut etiam arnia
abjiciant, aliaqne suac personae indecora faciant. Itaquevi-
dentur esse violcnte. (4) Contra fit in intemperante.
Acliones enim singularcs sponte ab eo suscipiuntur , nempe
concupiscente atquc api>ctente 1 universale vero non item ;
intemperans enim essc cnpit nemo. (5) Ceterum ipsum
nomen intemperantiae [grcece non-coercitionis] etiam ad
peccata puerorum accommodamus; est enim ipsis cum hoc
genere quaedam similitudo. Utrum autem ab utro mutuetur
appellationem , ad institutum nostrum nihil lacit; etsi
perspicuum cst illud quidem , a priore posterius esse noroi-
natum. (6) Kec male sane translatio videtur esse facta. Id
enim rastigandum et coercendum est, quod turpia con-
cupiscit, et quod magnopere potest amplificari : qualia
snnt maxime cupiditas et pucr. Nam et pueri ita vivunt , ut
cupiditatem tanquam vitae suae ducem sequantur; maxime-
que in his rerum jiiriinilarum appetitio dominatur. (7) Sane
quidem si non parebit rationi neque sub ejus erit iinnerio
ista affectio, augescet admodum. Est enim inexplebilis
rerum jucundarum appetitio, et undequaque excitatur in
stulto; tum cupiditatis usus viresejus ipsius stultae affcctio-
nis, qun3 cognaturo aliquid est ipsi , amplificat ; adeoque
si magnae sint et vehemnntes cupidilates, mentem ipsam ac
rationem de sua sede deturbare solent. Danda igitur opera
est, ut mediocrcs sint ac modieae, neque quicquam rationi
adversenlur. (8) Atque hoc ipsum sane nbediens et castiga-
tum dicimus. Ut eniin puer ex paedagogi prasscriptione vi-
Tere, ita et vis Ii.tc concupiscendi obtempcrare rationi
debet. (9) Quocirca debet in viro temperante cum ralione
consentire ca pars animi , quaa ad concupiscenduro valet.
Utrique enim proposita meta honestum cst , appetitque tem-
pcrans, quae oportet, ct quemadmodum , et quo tempore
oportet : quae quidem est etiam rationis le\ atque institu-
tia (10) Ac de temperantia quidem hactenus.
Deinreps de liberatitatc dicamus. Ea viuVtur essc mr-
dietas in pecunia trac.tanda. Nam tans hominis liberalis
non versatur in rebus bcllicis ncque in iis quibus • 0111-
mendatur temperans, ncque rursus in judiciis ; sed in dandis
accipiendisqnc pccuniis ac magis sane in dandis. (7.) Pe-
cnnias autem appellamus omnia, quorum aestimationem
metitur numus. (3) Porro etiam Asotia (hoc est profusio
ac luxuria) et illiberalilas sivc avaritia sunt in pecunia Ni-
mium 1 1 Parum. Atque illiberalitalem quidem semper iis
adscrihimus, qui nimium sunt pecuniae studiosi. Asotiam
autem usiirpamus interdum plura vilia complectendo
(pro/uslonem scilket cum libidine et pctulanlia) ; incon-
tinentes enim inque lu\uria simiptuo-sos , asotos , hoc csl
 ETHICA KICOMACHEA. LIB. IV. CAP. I.
(|1I9,II20.)
xaXouuev. (4) Aib xa\ (pauXoTaTOt Soxouotv eivaf 7roX-
Xa; yip fijxa xaxiot; eyouoiv. Ou S->[ oixEtw; 7rpooa-
YopsuovTat. (ft) BouXerat y*P dawTo; elvat 6 ev Tt
xaxbv sywv, to ipOsipsiv tJjv ouotav dowTO; yotp & St'
t, auTOv djroXXuuevo; , SoxeT 8' dirwXetd ti; auTou Elvat
xat f| ttj; ouota; ipOopd , w; tou ^yjv Stot toutwv Svto;.
Outm St) ri-v dowTtav exoeydu-sOa. (0) ri2v S' Ioti
ypsia, Isti toutoi; ypTJaOat xat eu xat xaxw;- 6 ttXou-
to; S' lcTt Toiv £pr,aiu.wv IxdaTW S' dptoTa yprJTat
10 0 sy wv ti\v itepi touto dpeTT^v • xat ttXouto) Or) ypyjo-rrai
dptOTa 6 eywv tt,v irepi t4 yprluaTa dpETVjv. Outo;
0' eotiv 6 IXeuO^pto;. (7) Xpr,ct; S' eTvat SoxeT ypr]-
u-dTwv SaTidvrj xai odci;- r, Ss XrVjn; xat f) (puXaxvl
xtt.ci; u.aXXov. Atb u,aXXdv Icti tou IXeuOsptou to
i& otidvat oT;'oeT r, Xau.6dvetv 6'Oev SeT xat ur, Xau.6dvety
tfOev ou SeT. T5;; Y"P «?£T*i« t/3XXov to eu tcoieTv •71 to
eu jrdo-yetv , xat t& xaXa Tcpdrretv uaXXov rj Tot aiay pa
ur) xpdTTEtv (s) oux dor,Xov S' 6'n t9; [iiv Sdo-et firs-
Tat TO EU TTOtElV Xat TO XaXot TTpaTTElV , T7J Ss Xr,'j/Sl
30 to eu Tcewyeiv r", ur) atoypoTcpaYeTv. Kat f, ydpt;
t« StSdvTi , ou tw u.-}] Xau,6dvovTt , xat 6 eVatvo; Se
uSXXov. (n) Kat Saov Si to ur, XagsTv tou Souvat- to
Yotp otxeTov Vtov TcpotEVTat uotXXov r) ou Xa u,ga'vouat
to dXXoTptov. (10) Kat IXeuOe'piat 8e Xe^ovTat oi St-
ss Sovte;- oi Ss ur, Xau6dvovTEi; oux ei? IXeuOEptdr/iTa
tTcatvo>Tai, dXX' ouy ?ttov ei; Stxaioo-uvr,v ■ (11) oi
ol XaufiotvovTEi; ouS' EiratvouvTat irdvu. «I>tXouvTat Se
o-yEobv u.dXi5Ta oi £XeuOs'ptot twv aTc' dpe-rrji;- w^eXt-
u'ot Yot?, touto S' e'v rri Sdoei. [II.] (12) At 84 xaV
3« dp£Tr,v Tcpd^Et? xaXat xat tou xaXou fvsxa. Kat 6 eXeu-
Oe'otO(; ouv SoJoEt tou xaXou ?vexa xat SpOto;- oT; y&P 8«
xat ^sa xat Ste , xa\ TdXXa Soa eireTat ttj Sp05j Sdo-et.
(13) Kat TauTa r,Se'w; ri dXuTtw;- to y^P "aT' aper>,v
f,Su ?, dXuTcov , rlxto-TO Ss XuTcr,pdv. (14) '0 Se StSou;
96 oT; u.r, SeT, t\ u.7) tou xaXou ?vexa, dXXi Std tiv' dEXXTjv
atTfav , oux IXEuOspto; dXX' aXXoi; ti; £r,Or,o-ETa!. OuS'
S XuTfr,pw;- (AOtXXov ^ip ^Xoit' av Ta y pr]u.aTa ttj; xa-
Xt^; Ttpd;ew; , touto S* oux IXeuOepiou. (15) OuSs Xii-
•],ETal 0E SOEV U.T) OEl- OUOE Y«P "Tl T0" r1^ Tlu-pVT0«
40 t4 ypripu«Ta »i TOtauTTi Xrjt]/»;. (ie) Oux av etr^Se oiS'
atTrJTixd;- ou Y"p eotitou eu tcoiouvto; Euyspw; Euep-
YETEtoOat. (17) "OOev Se SeT, Ir^txai , dlov aTCO twv
iStwv xTr,u.dTwv, ouy w; xaXbv dXX* w; dvaYxaToy,
orw; i/r, StSdvat. Ouo* du.EXr>Et twv iotow , pouXd-
♦5 uevd; ys' Sia toutoiv tioiv ^TcapxeTv . OuSe toi;_tu/ ouut
otio-Et, tva t/y BtSdvat oT; SeT xa\ 6'te xat o& xaXdv.
(is) 'EXEuOeptou S' eoti oisdopa xal to uTCEpSdXXeiv ev
ttj Sdo-ei, wo-te xaTaXetTcstv sauTw IXd-TW to y»P \$
Erci6Xs'TCEtv E3>' eauTOV IXeuOeptou. (19) KaTa Tr,v ou-
u utav S' r) iXeuOeptOTr,; XfvtTar ou y^P ev TlT» «X»)6«i
twv StSou.s'vwv to eXeuOsoiov , dXX' Iv tt; tou StSdvro;
eTjft, auTT) os Kara TTjV ouotav otowotv. OuOsv Sr,
xwXuei sXsuOsptwTEpov eTvsi tov TOt eXaTTW StodvTa,Jav
irc' £XaTT€lvo)v Stow. (20) 'EXeuOepuoTepoi Se eTvat
30
prodigos, appellamus. (4) Quarc et improbissimi videnttir
isti esse : nam multa simul vilia in eis cnmulantur. Sane
isti tum proprio nomine minime appcllanlur. (5) Asolus
cnim proprie is videlur esse, qui uno vitio alTeclus cst, rcm
familiarem perderc ac dilapidare : nam qui ipsc sesc perdit ,
is est grace doano;. Unicuique porro pcrnicies ac pcr-
ditio qiKcilam sui ipsius esse videtur etiain facullatiim in-
terilus, quippe quum his vilam tueamur. lta prolusionis
vocabulum fere accipimns. (6) Quarum autcm rcrum usns
aliquis est , iis et rectc et perperam uti licet ; divitiie au-
tem sunt ex rcbus utilibus : optime porro unaquaque re
utitur is qui propria cjus rei virtutc prjrditus est. Ergo
optimc et diviliis uletur is qui virtutem eam , qu.e ad pe-
ciiniarum usiim pertinet , consecutus erit. Atquc bic est
liberalis. (7) Usum porro pecuniarum slatuimus esse suiii-
ptiun et dationem. Aceeptio namque et custodia quaerentis
est potius quam utentis. ltaque bominis liberalis est
magis, quibtis largiendum cst, largiri, qtiam et a quibus
accipiendum non est, non accipere. Virtutis cnim proprium
magis est bcne facere, quam aliorum benefacta reciperr;
itemquc res boncslas gererc magis ei convenit , quam turpi-
tudinem non admitterc. (8) Obscnrum porro non e.sl,
dalioni qnidem consequens esse illud, quod vocamtis bene
facere aliis, et boneste se gercrc : acceptioni vcro id inodo
consequens est , quod vocamus bcnc aflici : item , se a
lurpibus actionibus abstinere. Pra;terea ci qui donal lia-
belur gratia , non illi qui accipit; similiterqne laus illi potius
quam buic tribuitur. (9) Tum facilius est non aceiperi:
quam dare. Suum enim quisque mimis libenter profiindere
solet, quam non accipcrc aliennm. (10) PraHerca lilierales
dicuntur ii qui largiuntur; qui non accipiunt autcni, non
libtYalitatis sed jusliliic potius nomine laudantur : (II) at
qui accipinnt, iis ne partem quidem laudis ullam conce-
dimus. Omnium autem bominum, qui virlutis nominu
cari sunt, maxime dili-unlur libcrales : prosunt enim aliis,
dando nimirum ipsis. [II.] (12) Actioncs qnic snnt cx vir-
tnte, et honesta? sunt, et bonesti gratia siiscipiiintur. Ila-
que eliam lilieralis ct honesli causa, et rcctc dabit. Nam
et quibns dandum est , dabit, it quieqnantiimve, ct qno
tempore, et cetera omnia faciet qusc reclam dandi ratio-
nem consequuntnr. (13) Etvcrolibentcrquoqiicacjucunile
dabit , aut certe non nravate. Nam quod virtuli conve-
nienter gcrittir, jiiciindum cst, aut inoleslia vacmim , de-
nique fale qnod molestiam afferat minime. (14) At qui dut
vcl quibus dandnm non est , vel non boncsli gratia , sed
alia aliqua causa impulsus : bic non est libcralis, sed aliquo
alio nomine appcllabitnr. Similiter et qui molestia afficiliir
ex dando. Ilic enim pecuniam honestis aclionibus ante-
ponet : qnod minime convcnit liberali. (15) Non etiani,
unde non oporleat, aceipiet liberalis. Nam hoc accipiendi
ucnus non est fjns qui pecuniam contemnit. (16) Non
erit etiam in poscendo procax ; non enim hominis cst bc-
nefici, facilem ac promplum esse ad beneficium accipien-
dnm.' (17) Accipiet tamcn undedebebit : verbi gratia, dc
suis bonis ct Iriictibus : non quod lionestum sit , scd quod
necessariiim , nt babeat dandi faciillatom. Ncque crit
suarum ncdisens; quipne qui cx his vclit aliqiiibus suc-
cnrrcrc- neque quihuslibct largietur : ut sifppctat videhcet
eiquod lardri possit qnibus oporlet, ct quo tempore,
et ubi honcstiim est. (18) Magnonere autcm proprmm
est hominis libcralis , in dando adco non esse restnctum ,
ut sibi pauciora relinquat. Nam sui ralionem non ha-
bere libcralis est ; (19)' ceterum ex facultatibus (cnsel.ir
alqtic appellatur liberalitas. Non enim m multitudine
eor.im quie dantnr, se.1 in habitii ejus qui dat, sita est v.s
huiiis virtutis; hic aiitem babitns dat pro facullatihus.
Itaotie nihil prohibet quoniinns liberalior sit qui pauciora
ilonat , si modo cx paucioribus donet. (20) Videnli.r
perro liberaliorcs csse qiii suas facullates uon qusos»
 40 H0IKQN NlKOMAXEIflN A
Soxouotv ot urj xTr,odu£voi dXXi TcapaXaSdvTei; tXv
ouaiav aTCEtpot T£ f^p T?j<; IvSftai;, xai TtdvTEi; ava-
7cwat uaXXov t4 a&Twv Ipya , waicsp of yovsT; xal oi
TtotriTat. nXouT£tv 8' oi ^dStov tov IX.EuOsptov , ut)T£
t XrjTCTixbv-dvTa urjTE cpuXaxTtxdv, TcpoETtxbv Se xat ur;
TtuwvTa &V auTa t& ypr,uaTa dXX' 1'vexa tr)? Sdaewi;.
(21) Atb xal IvxaXEtTai ttj tuvt] 6ti ot udXtaTa a^tot
bvTe? 7)'xiOTa tcXoutouoiv. 2uuGa(vet 8' oux aXo^yto;
TOUTO' 0'J Y«P Otov TE VprjjjtaT' EVElv UT) ItCIUsXouUSVOV
in 6'tcwi; evt) , warcsp ouS' tiTrl twv aXXtov. (22) Ou ur\v
Swoei ve oT? ou Ssi oiS' 5te urj Sst , ouS' Saa dXXa Totau-
Ta- ou y«p av eti TcpdtToi xaTa tXv IXsuOEpidTT]Ta , xat
sic TauTa avaXtooa? oux av eyot eic fi SeE dvaXiaxetv.
(23) °i2aTcep yip etpiQTai , IXsuOs^ptdc Iotiv 6 xaTa tt>
15 ouatav SaTtavwv xai si? S SsT" 6 S' u7rsp6dXXwv datOTo;.
Atb touc Tupdvvouc ou Xsvouev dawTOui;- to yip TtXrj-
Ooc Trjc XT7)oet)j; ou SoxeT £d8tov eTvat TaT; Sdoeot xat
TaTc Saitdvatc u7cep6dXXetv. (24) Trjc IXeuOeptOTTjToi;
07) u.£odT7)T0<; ouar,c Ttspi y p7|u,otTiov Sdotv xal XrtylV ,
2ti 6 eXeuOspto; xai Swaet xal SaTcavr)aei eic S Set xai 6oa
Ssi , Suoiw; Iv utxpotc xai uSYaXotc , xai Taura f,8ewc-
xai Xr,i|/STai 8' Sflev Ssi xai 6aa Ssi. Tr;? dpetrjc ^ap
Ttepl dutpo) ouar,c ueoo'tt,to? , Ttotr'ast du:po'TEpa tic Sei-
£7C£Tat Y^p t>] Itcieixsi SdoEt r) TOtauTr, X7)iJ/ic, yj 81 uf,
21 TotauTr, IvavTta eotiv. At u^v ouv iTcduEvat YtvvovTat
aua h tSj aUTw , al S' IvavTtat S5iXov &; ou. (25) 'E&v
Ss Tcapi to Seov xai to xaXw? s/ov ouu6a{vr| auTto ava-
Xtoxsiv , ).u7trioETai, u.6Tpto)?Ss xal to; Ssi- tt]; oipETrji;
yatp xai 7)SsoOat xai XuTcsToOai iy' 0T1; SsT xai ox; Ssi.
30 (se) Kal EuxotvioTTjTo? S' IotIv 6 IXeuOepto; tU ypr|uaTa•
SuvaTat y^P aStxeioOat, [iA\ tiuwv ^e Ti yprjuaTa.
(27) Kai uaXXov ayOdusvoi; ei ti Seov ui| dlvaXwoev r)
XuTcouptevo; e? jji^ Seov ti avaXwoe, xai tio 2iuo)v(Stj
oux apEoxdptsvo?. [III.] (28) 'O S' dtotoTOi; xai Iv tou-
3t toi? StauapToivef ouTe ykp ^SeTat e'tp' 0T1; SeT ouSe 6>f
osi ouTe XuTceTTat- eoTat Sk Ttpotouoi tpavsptoTEpov.
(2») EtpT|Tat S' ^juTv 6ti UTC£p6oXai xai eXXeijJ/eii; eioiv
r, aotoTta xal 7J aveXeuOepta , xai Iv Suotv , Iv Sdoet xai
Xrtytr xai tt)v Sa7tav7ivYap ri^TTjvSdotv TtOeuev. 'H ulv
4c ouv aooma tw Stodvat xai ur, XauSavetv uTcepfiaXXet,
tco Sl XauSavstv IXXeiTcet, T| 8' avEXfuflepta tw StSdvat
usv IXXeiTcst, Ttj) XauSavEtv 8' &TC£p6dXX£i, tcXt,v ertl
u.ixpoi?' (30) Ta uiv ouv ttji; doojTta; ou 7cdvu ouv-
Sudi^ETaf ou Y*p ^dotov ur,Saudflsv XauCdvovTa 7taoi
45 StSdvaf Taylwi; Y"p ItciXeitcei rj ouota toui; tStwTa; 81-
SoVtac, o?TCEp xai Soxouotv doonot ETvat, (31) 'EtcsI
8 fg toiouto; Sdjstsv av ou utxpto (JbXtiwv sTvat tou dvE-
XeuOlpou. EufaTO? te y«P eoti xai utco ttj? r,Xixia?
xsti utco T?i; aTcopta; , xai Itc'i to ueoov SuvaTat IXOeTv.
i-o "EyEt Yap Ta tou IXEuOeptW xal y^P 81'Swoi xai ou
Xau6dv£t,ou8eTEpovo'w;S£Tou3'eu. EiSrjTOUTolOtoOsiT,
r, tco)i; dXXox; ueTaSdXot , eTt) av IX£uO£pto;• Sojoei vap
0T1; SeT, xai oi Xrj'|/ETat Sflsv ou SeT. Atb xai SoxsT oux
ttvat tpauXo; to ^Oo^- ou y«P uoyOrjpou ou8' aYSvvou;
(llJO,IIJI.)
verunt ipsi , setl ab aliis parlas accepertmt; egestatis enim
incommodum non sunt experti; pra;terea sua cuique
opcra sunt cariora, ut parentibus et poetis. Diflicile est
autem, qui liberalis sit, eundem divilem esse; quippequi
nec ad accipiendum sit attentus, nec ad cuslodiendum;
sed ad profundendum facitis, ct pecuniam non propter
ipsam , sed beneficii conferendi causa alicujus aestimans.
(21) Atque ex illo est quod vulgus criminari fortunam
solet, quaj minime omniiim divites reddat cos qui ma\ime
esse merebantur. Sed in eo nihil inest rationi dissen-
taneum. Neque enim fieri potest ut pecuniis abundet
iscui quo pacto abundare possit , non estcurse : quod nec
in ceteris rebus ejusmodi locum liabet. (M) Non tamen
aut quibus non debet, autquo tempore non debet, aut ce-
teris id genus bonesli formulis neglectis dabit. Non enim
jam liberalilatis esset actio illa : et, si sumplum in haec
faceret , unde in illa impenderet in quae oporlcl non habe-
ret. (23) Est enim is liheralis (utdiximus), qui et pro facul-
tatibus et qnas in res oporlet , suniptum facit. Qui autem
modum transit, asotusest; atque ideo reges asotos dicere
non solemus. Non enim videtur esse facile, ut donationibus
et sumptibus superare possint iacultalcs suas. (24) Quoniam
igitur liberalitas medietas est quai in dandis et accipiendis
pecuniis vertitur, largietur et impendet liberalis in eas res,
inquas debet, et quantum dehet, quum in parvis, tum irl
magnis : atque haec faciet libcnter ac jucunde ; pncterea
unde etquantumacciperedebet, accipiet. Namquum ipsa
ha;c virtus medietas sit ad utrumque istud pertinens,
utrumque etiam , quemadmodum debet , liberalis admini-
slrabit. Bonam enim donationem similis sequitur acccplio :
qua-autemsimilisilli nonest,contrariaest. Tam datioigifur
quam acceptio, quum se mutuo consequuntur , simul in
eodem hominc inesse possunt ; at contrarias easdem non
posse apparet. (25) Jam si liberali eveneritut contra atque
oporteat, atque prater honestum, sumptum faciat : asgre
fert ille quidem, sed modice et ut debct. Virlutis est enim
et quibus rebusct quomodo laetandnm et dolendum est,
lastari ar. dolere. (26) Praeterea benignum ac facilem se
prajhct liberalis in perunia communicanda ; perpeti euim
injuriam potest , quippe qui non magni faciat pecuniam ,
(27) et molestius ferat, se, quum res postularet, sumptum
non fecissc , quam , quum facere non oporteret , fecisse ;
neque illi probatur Simonidis ratio. [III.] (28) Prodigus au"
tem ctiam in his semper peccat. Nam neque gaudet neque
dolet quibus aut quomodo debet; quod exiis quac pos-
terius dicentur a nohis, planum fiet. (29) Atque hoc jam
antediximus, profusionem et illiberalitatem nimium esse
ct pariun : et horum utrumque in duobus consistere, in
dando scilicet et accipiendo. Nam ct sumptum in genere
donationis locamus. Ac profusio quidem dando et non acci-
piendo rectum mothim superat ; accipiendo autem eundem
non assequitur. lllilu-ralitas vero dando modum non assc-
quitur, accipiendo superat. Qua; tamenomnia intclligi dc-
bent de parvis. (30) Ea porro qnaj profusionis esse modo
diximus, minime una habent incrementum. Non enim facile
est , eum qui a nemine accipiat , oninibus donare. Nam ce-
leriter deGciunt corum facultates, qui , quum sint privati ,
plus aequo largiuntur ; qui quideni asoti vidcntur esse
posse. (31) Alioqtii aliqnis talis videretur non paulln me-
iior esse avaro; facile enim potest ad sanitatem con-
verti, ct a-tatis maturitatc correctus et inopia coactus,
atque etiam ad medium pervcnirc potest, quippe quum in
eo msint qua3 conveniunt liberali. Nam et donat et
non accipit, elsi neutrum facit decenter et recte. Quod-
m ad recte et decenter illa agendum adsuesrat , aut aliqua
alia ratione immutetur, jara liberalissit. Nam et quibus
dandnm crit , dabit : neque unde accipere nefas erit , ac-
cipiet. Itaque non male moratus csse videtnr. Non cnim
improbi netjue degeneris hominis est, sed stulti potius,
 (n*i,ms.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. IV. CAP. I.
xh uitepCotXXetv StSdvta xal uf, XauSoivovTa, fjXtOiou os.
(32) '0 8e toutov tov TpoTtov aotoTOC. ttoXu SoxsT (SeXtiiov
tou avsXtuOipou tTvat ota te t! Etpr,uEva, xat Srt 6 uiv
. u>feXei tcoXXoucj, 6 Ss ouOsva, aXX' ouo' auTov. (33) 'AXX'
& 01 TtoXXoi Ttov aowTiov , xaOsfitEp £tpr,Tai , xai Xaufioi-
vouatv ciOsv uf, SsT, xai Etal xaTot touto avEXcuOepoi.
(»4) ArjTtrtxot Sl vtvovTai Sta to {JouXEoOat uiv avaXt-
axEtv, Eu/EptojSe touto ttoieiv uf] SuvaaOat- Tav_u Y^p
irtXEtitsi autou; toi UTcapyovTa. 'Avayxa^ovTat ouv
lu {teptoOsv Ttopt^Etv. Aua oi xai ota to ur,Qsv tou xa-
Xou mpovTi^Etv oXiYtopui? xai iravToOev Xau.6avouo"tv •
StSdvai yap EitiOujjtouai, to Ss Ttioc, r\ tcoOev ouOJv auToTc,
Stay£'p£t. (35) AidnEp oiS' IXEuOsptot ai Sdastc, auTtov
Etiiv ou y*P xaXat, ouSs toutou auTOu E^vexa, ouSs toc.
IJ o£t- aXX' IvioTE ou; SsT TtsSiEoOai, toutou; TcXouaiou?
Ttoioueri, xai toI; usv usTpiot? toi fjOr) ouSsv av SoTev,
toT; 8s xdXa^tv f, tiv' aXXrjv f,?ovr,v Tcopi^ouat itoXXa.
Atb xat axdXacrtoi auTtov Etatv ot itoXXoi- EuyEptoc, yap
avaXioTtovTEi; xai ei; Tot; axoXaafac. SaTtavr^poi eiai,
2i' xai 8tl to uf| itpbe, tb xaXbv tjrjv Ttpbcj Ta; fiSovac. ctTco-
xXivouatv. (06) '0 uiv ouv aotoTOc. oticai5aYioYr,TO<; ^e- (36) Atque prodigns quidem si custode ac magistro de-
vouevoc, £t; TauTa UETa6aiv£t , Tujrtov S' tittuEXsiac. elc,
to uejov xai to Seov d^ixott' av. (37) 'H 0' avfXsu-
©Epia siviaTdc. iartv SoxeT yap to Y^P5? xal Ttaaa a3u-
2» vauia avEX£uOs'pouc. tcoieTv. Kai ouutpu/otEpov Toi;
dvQptoTCOic, ttj; aaoiTiac.* 01 yap ttoXXoi tptXoypriuaTOi
uaXXov r| SoTtxoi. (3») Kai StaTEivei S' ircl tcoXu,
Xat TtoXuElSE? ECTTIV TCoXXol Y^P TOOTtOl SoXOUOl TTJC.
aveXeuOepia; Etvat. 'Ev Suot Yap o3oa , t^ t' IX-
3« Xei-lrei tffi Sooeo)? xai t^ uTCEpfioXrj Trj; Xr/]j£toc;, ou
Ttaotv bXdxXripoc, TtapaYivETat , oiXX' Iv£ot£ /wpt^exat , . dando infra modum et in supra modum accipiendo, haud-
xai oi uev tt, Xt^ei uTCEpfiaXXoucriv, oi 8e ttj Sooei
iXXEtirouaiv. (119) 01 uev Y«p iv taT; TOtauTat; Ttpoo- terdum divellitur, aliique reperiuntur qui accipiendo mo-
riYopiai? otov ijEiStoXoi, y^'°'/.P01» xiuStxEi;, tcoivtec,
36 T?j SdcfEi iXXEtrcouoi , Ttov S' aXXoTp(o)v oux I^lEV-
Tat ouSe pViuXovTai XauSotvEiv, ot uiv Sioi Ttva Itciei'-
XEtav xai EuXotSEiav ttov aio/ptov ' Soxouot y"P evi01
r, yaorf y* S'l touto cpuXatTTEiv, ?va utj tcot' avaYxa-
aOiocftv alor/pdv ti Ttpa^af toutiov 6i xai 6 xuutvo-
40 Ttpicrrri? xai Ttac 4 toiouto? ■ tovduaoTai 8' a7tb ttj? uitEp-
GoXr^; tou ur,0£vi av Souvat ■ ot o' au otot cpdfiov ajts'-
yovtat Ttov aXXoTpitov w; ou ^aotov to auTOv uiv Tot Ite'-
pt-iv Xau6av£tv, Ta 5' auTou itEpou; ;jl/ * ap^oxEt ouv
auTOt; to ut,t£ XauSotvEtv ur,T£ StSdvat. (40) 01 S' au
4i xaTa tr,v Xr/Jnv uTCEp6a)>Xoucfi Tto tcccvtoOev Xaufiavetv
xal Ttav, oTov 01 Ta; avsXEuOspou; IpYaoiai; IpYaiJduEvoi,
TtopvoSocrxoi xai tcoivtec. oi toioutoi , xai TOxtOTai xaTot
uixpbv etci TtoXXio. IlavTEc, y«p'outoi SOev ou Sei Xau-
CavouTi, xai Srtdoov ou 8ei. (41) Kotvbv S'Itc' autoTc,
to f, aio-ypoxEpSsta cpaivstai- TtoivTEi; Y^p ^vsxa XEpoou;,
xal toutou utxpou| ovEtSrj utcouevouoiv. (42) '1'ouc, ^ap videtur esse,quod lucri turpis amatores sunt. Omneseniin
tl UEYofXa uf^ SOev Se Sei XauSotvovTa;, ut)Se a SeT,
oj Xe'youev etveXEuOEpouc, , oTov touc, Tupotvvou; rcdXstc,
iropOouvTa; xai Upl ouXtovTac,, aXXa Ttovripou; uaXXov
41
largiendo et non accipiendo modum superare. (32) IIuc
porro modo qui est prodigus, avaro multo melior esse vi-
detur, quum propter eas causas quas diximus, tum quod
hicjuvat multos, ille neminem, atque adeo ne se ipsum
quidein. (33) Verum plerique ex prodigis, ut dictum est,
et unde non debent, capiunt, et ea de causa sunt illi-
berales. (34) EITiciuntur autem ad rapiendum propensi
eo , quod impensas facere velint , neque facere tamen lias in
promptu ipsissit. Nam cito deficiunt eos rei familiaris co-
piffi. Aliunde igitur quam de suo elargiri coguntur. Siniul
et ob id rapaces evadunt , quia nullam lionesti rationem
liabent. Largiendi enim cupiditatc flagrantes quomodo
aut undc largiantur, susque deque habent. (35) Quarene
liberales quidem snut eorum largitiones. Nam nec lio-
nestaj sunt, nec honesti causa fiunt ; necut par est, sed
interdum , qnos homines oportet in paupertate viverc,
eos locupletant; et quum iis qui temperatis probatisquc
sunt moribus, niliil donent, in assenlalores aliarumvc
voluptatum administros multa prolixe cffundunt. Ita-
que et plerique eorum sunt intempcrantes ct luxuriosi.
Xam quum facile impendant ctiam in res ab intempe-
ranlia natas, sumptuosi sunt : et qnia vitam suam ho-
nesti regula non dirigunt, ad voluptatcs declinant.
stituatur, in haec delabitur. Verum si cura ct diligentia
disciplinae ipsi contingat, ad mediocritatem et ad id quod
oportet perveniat. (37) At vero illiberalitas insanabilis
est. Primum enim senettus, sicut et omnis alia im-
becillitas, illiberales cfficere videtur : deindemagisquoque
hominibus cognata est eadem quam profusio. Nam plc-
rique omnes pecunia; studio ducuntur potius quam ad
largiendum prompti sunt. (38) Pertendit etiam hoc vi*
tiumlate, et est multiplex. Multienim modi avariti.r vi-
dentur esse. Quiimeniin in duabus rebus vcrtatur, et in
quaquam tola et quasi integra inest in omnibus : sed in-
dum superant , alii qui dando deserunt. (39) Nam illi quj.
dem in quos qiiadrnnt tales appcllationes', velut parci, te-
naces, sordidi , omnes in largiendo modum dcserunt, sed
alieua nec appetunt ncc accipere volunt , alii quidem pro-
bilate quadam rerumquc turpium cavendarum studio ad-
iliicti; (videntur enim nonnulli, aut certe dicnnt, se idcirco
sua conscrvarc, ut ne quid aliquando lurpe admittere
cogantur : eorumque in niimcro cst ct ille qui cumini sc-
ctor vocatur, et quisquis talis cst, inde tracto nomine,
quod supra modum a dando abhorreant ; ) alii vcro melu
deterriti acciperc nolunt ab aliis : quod lieri vix possit ut ah
aliis accipias, et non ipse quoque des aliis. Placet igitur
cis, nequc ab aliis acf ipere, ncque aliis dare. (40) Alii vero
qui non dationis defeclu pcccant, sed in accipiendi ex-
cessu , siint in accipicndo nimii , quia undcquaque et quidli-
bct accipiunt : quales sunt ii qui illibcrales operas pr.vs.tant ,
ut lenones , et omnes hujus iioI.t homines : finieralores
item, quibus viliimpensa magna emolumenta comparantur.
Hienim omnes, aquibus non debent.ct quantum non dc-
bent, accipiunt. (41) Communis antcm appellatio eorum
propler quaestum , eumquc exiguum , turpitudinem ac dc-
decus subeunt. (42) Nam qui magna.quae non debent,
ct a quibus non dcbent, aufcrunt, quales sunt tyranni, qui
urbes evertunt templaquc cxpilant, cos non avaros, sed
 42 IIQIKUN NIKOMAXEIQN A, p.
xai aaEtoET; xai dijixouc. (43) 'O [aevtoi xuSeutyjc
xai 8 XtoTcoour/;c xai 6 XYjaTY,; twv av£X£uOE'po)v £?-<"V "
ataypoxEpOETc fap. Ks'p5ouc yjp e*vexev au.3o'T£poi
Tcpavu-aTEuovTat xal Ovetor| uTcojjtevouatv, xai ot uev
6 xtvouvouc tou; ueYtaTouc evExa tou XrjuptaToc, ot 5'
otTrb twv cptXtov xspSatvouatv, 01? oeT Stodvat. 'AutpoTE-
pot Sy) SOev ou 8eT xepSatveiv fSouXdu,evot ataypox£p8Eic,
xai Tcaaat Sr, at Totautat Xvyjj/etc aveXEuOEpot. (44) Et-
xo'tcoc oe ty) eXeuOepiotyiti avEXsuOEpta evkvtiov Xeyetoi •
le |zct£dv te yap eo-ti xaxbv tyjc aawTtac, xai ptaXXov Erci
tbutyjv auapTavouatv y) xatTat tyjv Xe/Oetaav aaomav.
(ih) IlEpi uiv ouv eXeuOEptoTYjTOc xai twv dvTtxetue^vwv
xaxtwv ToaauV eipYjoOw.
CAP. II. [iv.]
Ad;ete 0' etv axdXouOovEtvat xat Tcepi u.EYaXoTcpETcetac
16 SteXOeTv ooxet Y»p xal auTY) Ttspi y pr'uaTa Ttc dper})
sTvat. Ouy waTCEp 8' Y| £>.EuOspidTr,C 8taT£lV£l TCEpi
Tcdaac Ta; ev -/pr^uaat Tcpdrjsic, aXXa rcepl Tac Jaira-
vrjpac udvov ev toutoi; 0' uTCEpeyet ty,c iXeuOipio'r/)TO?
luyifai. KaOa-rcep vap Touvoua autb UTtoar|uaivei,
so Iv u.eye'Oei TcpE^rrousa SaTtavY) ecttiv. (2) To 81 Ue've-
Ooc, upd; Tf ou -j-ap to aurb oaTravrjjta Tpir,pdpyw xat
dpvtOstopto. Tb TrpsTtov or) rrpbc auTOV, xai iv w xal
itept a. (3) '0 0' e'v utxpoic rj sv u-tTpfoie xaT a;t'av
caTcavtov ou XsYETat UEYaXoTcpiTcr'; , oTov to « TCoXXaxt
a^ Soaxov aXTjTYi • » dXX' 6 ev jjteYaXotc, outw;. 'O (jtlv
Y«p [XEYoXoTcpETC-);? iXeuQe'ptoc, 8 8' iXeuOe^toc ouOev
uaXXov u.EYaXoTcp£Tr/i;. (4) Tr;c TOtaurr,; 0' e;swc r)
uiv eXXei'j/ic (jttxpoTcpE^TCEia xaXETTat, f, 8' &TtEpfioXr1
Pavaucta xat dtTCEtpoxaXta xat ocat Totaurat, ouv uTcep-
31) €a).Xouo-at tw jjt£Ye'0=t Tcept S 8eT, aXX' ev oTc ou oeT xat
wc ou 8e~ XauTCpuvduEvat • lioTEpov ci Tcept auTtov Epou-
t/Ev. (r.) 'O Oi (j.EYaXoTcpE7Tr,; lTcto-Tr'uovi eoixev to
Trps'Trov Yc<p 8uvaTat OEti)p^o-ai xai Sarravrjo-ai uiYaXs
e'uUEX(OC. (0) "ilo-TTEp Y«p 6V «0/^ ElTTOIJtEV, Y) 1;!?
36 Taic evepYEtat? 6pi?ETat , xat wv e"aTt'v. Ai oy) tou
(jtEYaXo-psTcou; SaTcavat pteYaXat xat TcpE^Tcouoat.
TotauTa OY) xat t4 spYa- outio ^ap ESTat txiya 8aTca-
vr,ua xat Ttps^Tcov tco epYo). "iiaTE to tjtev epYOv rr^
SaTcdvr,; a;tov 8ei Etvat , tyjv 8e oaTcavr,v tou epYou ,
4» rj xat UTCEpCaXXetv. (-) AaTcavr^o-£i 8e t4 TotauTa
6 tj.EYaXoTcpETcr,c tou xaXou evExa- xotvbv Y»p touto
Tatc apsTaTr;. (s) Kat eti y;8e'ioc xat TrpoETtxtoi;' y) ykp
«xptSoXoYia jxtxpoTcpETCEc. (o) Kal Tttoc xaXXtOTov
xai TcpETC(,)8='o-taTov, o-xE''j/aiT' av jjtaXXov r\ tco'o-ou xai
46 Tctoc eXa/to-Tou. (10) 'VvaYxaiov or, xai IXeuOspiov
tov u.EYaXoTcpETrrj Etvat ■ xai Yap 8 eXeuOE^ptoc oaTcav»;-
o-£i a 0£t xat toc 8et. 'Kv toutoic 81 to ue'Ya tou
UEYaXoTcpETCouc, oTov ueyeOoc, TTEpt.TauTa ty;c e'XeuOe-
ptOTY;Toc ouaYjc, xat a-rcb Trjc ijyjc oaTcavr,c to epYov
bo Tcoir^aEi u.£YaXoTc:£Tcs'aT£pov. Ou Y«p >i auT/) aperX,
xrr,uaTOC xai EpYOU- xr'r]ua uiv v^p to TtXeiaTou
c»;iov TtuttoTaTov, oiov /puao'c, s^pYOv 3= to us'Ya xai
(im)
improbos polins et imiiios ct iitjustos dicirotK. (43) ln-
torim et aleator , et stellio vcsliarius, et latro in nunicro
illiberaliutn stint liabendi : turpem enim quapstum con-
sectantur. Nam lucri causa utrique snum illuil negotium
gerunt, et ignominiosa facerc sustinent : atquc lii quidenf
Incri gratia inaximis in pericnlis vcrsantur; illi vero ab
amicis, qtiibus donare dcbebant, lucrum quaerunt. Utri-
que igitur, quoniam ab iis a quibus non debent , lucrum
caplant, turpis qurestus studiosi diccndi sunt : omncsque
tales accipiendi rationes sunt illibcrales. (44) Mcrito autem
illiberalitatis nomen ex lihcralilalis contrario cst consti-
tutum. Nam quum i[>sa malum sit prorusione tnajus , tum
facilius ac sa-pius in ipsa, quam in altera, quam diximus,
profusione liomines ofTendunt. (45) Ac de liberalitate qui-
dem iisquc viliis, quac cum ea pugnant, liactenus.
Seqiiitur ut de magnificcntia disscramus; nam ca qno-
que videtur virtus qurcdam e^sc, t[iiae in pecuniis traclandis
vcrsctur; verum non ut liberalitas ad omnes pecuniarias
actiones, sed atl sumptuosas diuntaxat pertinet; in bis
antcm lilieralitatem magnitndine siiperat. Nam, ut nomen
ipsiun subindicat , sumplus est in rebus amplis et magnis
decorus ; (2) magnitudo autem ad aliquid refcrtur. Ne- '
que cnirn suniptus idcrn tiierarclitim decet ct eum qui
niittitur ad publicos conventus obeundos. Dccorum igitur
ct personrje qure impendit , et rci in quam impcndit , ct
peciinis; qiirc impcnditur , spcctatur. (3) Qui autem
siiinptiis facit in res parvas vel mediocres pro earum rerum
dignitate, is non dicilur magnifictis, nt ille qtii dicebat :
« Mcndicoqtic vago dare sajpc solebam ; » scd is demum , qui
inresmagnas. Nam magnilicus est ille quidem liberalis;
sedqui liheralisest, non conlinuocliam magnilicus. (4) In
hoc aulem habitu id quod cst paruni , indecora parci-
monia nppeliatiir : quod nimium , operaria quredam in
suniptu faciendo insolentia, et elegantire inscicntia, et
quotquot sunt hujusmodi affeclioncs, quas in vilio snnt
non rationc sumptus magni in rcbus idoneis facti , veruin
eo quod splendorem adliibcnt in iis, in quibus non oportet,
aut sic nt non oportet. Verum dc iis poslerius dicemus.
(5) Magnificus autem homini scienli similis cst. Et dcco-
min enim animo cernerc , ct magnos sumptus concinne
faccrc potcst. (6) Nam (ut inilio diximus) omnis habitus
actionibus iisquc rtbus, qiiarum est habitus, definitur.
Sumptus aulein viri magnifici , magni sunt et decori. Ta-
lia quoqiie sunt cjus opera. Sic cnim sumpttis niagnus
erit, ct ad opus accommodatns. Quarc ct opus sumptu
dignum , ct opcre stimptus, aut hic etiam superior, essc de-
bet. (7) Hujusinodi autem sumplus vir magnilicus facitt
lionesti gratia : hoc enim omnium virlutum cominune cst.
(8) Et praterea jucundc ac prolixe. Nam sublilius ratio-
nes subducere, hominis cst parum magnifici. (y) Atque
etiam quomodoopiisquam ptilcherrimum et quam maxime
decorum potius, quam quanti et qua rationc niinimo clli-
ciatur, cogitabit. (10) Necesse cst itaqne, ut et liboralis
sit vir magnificus ; impcndct enim liberalis et qiin- oportet ,
et ut oportet. Sed horiim impendiorum magniludo ma-
gnilici propria cst : quandoquidem magnitudo, liberalitate
circa cadem vcrsanle, ctiam pari impensa opus cfliciet ina-
gnilicenlia proistantius. Non cnim cadcni rc coniinendatur
|H)sscssio attjuc opus. Nani facultates scn possessio ea qnre
maximi .Tsliniatiir, prcliosis.siuia est et carissima, vclut
aurum : «|ois vcro illud dcnium comnicndationem habct
 (im,iis.) ETHICA ISICOMACHEA. LIB. IV. CAP. II.
xaXdv. Tou fkp toioutou r) OEwpia Oauu.a<JTT), to Ss
|ji£YaXo7tpETcl<; Oauu.aoTov. Kai eotiv Ipfou apeTj) u.e-
YaXoitpETCEta ev [xeYsOei. [V.] (ll) "Eoti 8s twv Sarca-
vr,u.aTwv, oTa Xtfoo-EV Ta Ttu.ta , oTov Ta TtEpi tou; Oeou;
& dvaOrju.aTa xai xaTaoxEuai xai Ouotat , 8u.otwc; Ss xai
Oaa itfpi Ttav to 8atu.o'vtov, xai 6'ca Ttpbc; to xotvbv eu-
©lX0TlU.T)Ta !;<ITIV, 0T0V El TCOU /OpTJYETv otovTat OEIV
Xau.Ttpw<; t\ Tptr,pap/ETvr\ xai loTtav ttjV TtdXtv. (12) 'Ev
airao-t 5', wffTCEp Eipr^ai, xai Ttpbc, tov TcpdrtovTa dva-
10 SEpETat to Tt; wv xai tivwv UTtap/dvTwv dtijia Y^P 8£'
toutwv Etvat, xai U.T) u-dvov tco £pY<>> dXXi xai tco tcoiouvti
7tp£it£tv. (u) Atb it£'vr|i; uiv oux av Etr) u.£YaXoitp£-
•jtYj;- ou Y«p eotiv asp' wv TtoXXi SaTcavrjcjEt TcpETcdvTwc/
6 0' ETtt/EtpwvrjXtOttx;- TcapaTr,v a;t'av ^ip xai to 6e'ov,
16 xaT' dpETTjV 8s to SpOwc.. (n) npETCEt 0£ xai oT; Ta
TOtauTa TcpouTtdp/Et St' auTtov ?, Sti twv Ttpovdvwv rj tov
auToi? U.ETEOTI, xai toIc; euyeveoi xai toTc; Evod;oii; xal
ooa TotauTa • TtdvTa yap T.auTa u.eysOoi; e/ei xat d$ttou.a .
(15) MdXtcTa [iiv ouv toioutoc; 6 u.£YaXoTcpETcr^<; , xai
20 £v toT; TOtouTOti; SaTcavr^u.aotv f, uEYaXoitpsTCEta, waTcsp
EtpT|Tat- u-EYio-Ta Y"p xal EvTiu,OTaTa- twv Se iSiwv
&ra EtaaTca; y^w^^Tov Y0"0-0? **• E' Tl toiowtov,
xai Et TtEpi ti Ttaoa 7) TtdXie; OTCouSdc^Ei •?, ot £v d;itouaTi,
xai Ttspi ijsvwv 8e UTCoSo/ic; xai aTtoo"ToXa<; , xai Swpsic;
»5 xai dvTt8o>psd<;- ou ^ip £U lauTov SaTtavrjpbc; 5 u-EYa-
XoTcpETrJi; dXX' iU ti xotvd, TQt Se Swpa toTc; dvaO-/)u,a-
ctv £/£t Tt Suotov. (ic) MEY^XoTcpETcotic; 0£ xai oixov
xaTaoxEudtjaoOat TCpETcdvTtot; Tto tcXoutio- xo'ojxo<; ^dp
ti; xai o&to;. Kai TCEpi TauTa uaXXov SaTtavav Soa
30 tcoXu/pdvia Ttov IpYtov ■ xdXXtora YaP tauTa. Kai ev
£xd<jT0tc; to itpETCov. (17) Ou Y«p TaijTa dpjjtd^Et OeoTc;
xai dvOptoTcoi; , ouS' £v tEpto xai Tacpw- xai eVi tiov
3aTcavr|U.dTWV ixaoTOv \t-ifix iv tw Y^vtt, xai u.£YaXo-
TtpETCEOTaTov U.EV to ev [jtEYaXto [jLEy01 > ^vTatiOa Se to iv
3s toutok; u.e'y<». ('*) Kai Sta^E'pEt to ev tw £pY<;> jjtEYa
tou t?v tw SaTtavTiuaTi • tjcpaTpa u.lv Yap r) XyjxuOo? vi
xaXXtOTr, E/£i u.EY«XoTcp!tTCEtav TcatStxou Swpou, f, Sl
toutou tiu.t, u.ixpbv xai dvEXEuOspov. (19) Ata touto
EOTt tou ptEYaXoTtpETCouc; , Iv t;i av TtoiTi Y-V£l > f-EYaXo-
«0 TcpETttoc; tcoieTv • to Y»p toioutov oux EUUTcsp6Xr,Tov, xai
i/ov xa^' d;i'av tou SaTcavrju.aTOc;. [VI. J (20) Totou-
toc; uiv ouv 6 u.£YaXoTtp£Ttr5c; • 8 S' uTC£p€dXXtov xai pd-
vaucoc; tw Ttapa to Seov dvaXtoxEtv uTCEpfidXXEt , i>OTC£p
EipriTat. 'Ev Y«p toic; [xtxpoTi; twv SaTcavT)u.aTO>v TCoXXd
r. dvaX(o-y.£i xai XatiTcpuvETat itapd u.eXo<;, oiov t-pavi<iTi<;
vautxwc; Istiwv, xai xo>u.wSoT<; /opr,Ytov t?v tt) rcapdow
rcop^upav EtocpEptov, woTCEp oi M£Y"p£'c;. Kai TtavTa
Tot TOtauTa Tcoi^OEi ou tou xaXou EVExa , dXXa tov tcXou-
tov £TctS£ixvuu.£vo<;, xai Sti TauTa oidu.£voc; Oauud^E-
50 oOat , xai ou u.ev SeT TtoXXa dvaXwoat, SXiYa SaTtavt7>v,
oS 0' SXtYa TtoXXd. (21) '0 3! u.ixpOTcp£Tcr)(; Ttspi TcdvTa
IXktbfei , xai t4 u.EYto"Ta dvaXcooa? ev u.txpw to xaXbv
dTCOAsT, xai S Tt av Tcotri t/iXXwv, xai oxotcwv Tttoc; dv
tXd/tcTOv dvaXwoai, xai TauT' <5Supdu.Evo<; , xal TtdvT'
43
niuxincnn , quod magnitudiue pi^sUt : talis cnim operis
spectatio admiratioue homincs alTicit ; quod autcm magni-
liciiin est , id admirabile est : opusque ul sit magniflr.um ,
facit ejus magnitudo. [V.] (I!) Impendioruin autem ill.i
quse amplaet lionorata dicimus, sunt, verbi gralia.dona
qux suspenduntur in templis diisqne dicantur, et con-
structiones templorum, ct sacrificia ; itemque ea omnia quati
in id qnod divinum est impenduntur, et quxcumque in
rempublicam lioneslcp. laudis studio conferuntur ; ut sicubi
liidn . a se splendide lieri , aut trireminm pnnefccturam de suo
administrari , aut epulum dari civitati aliquis putet opor-
tere. (12) ln oinnibus autcin(utdictum cst) ejiisqui agit,
babenda est ratio , qui sit ille, et qua? sint ejus facultates.
Sumptus enim cum his congruere debet , neque opus so-
lum , scd etiam euni qui facit, deccre. ( 1 3) Quocirca nemo
pauper magnilicus esse queat : qnia non habct unde snui-
ptus decore faccre possit : et qui conetur, stultus sit lia-
ben<lus, ut qui pra^tcr dignitatem et [ira;ter id quod fieri
oporteat, conlendat; quod aulem in virtutis Ioco referri
debet , rccte babeat oportet. (14) Uecet autem boc quum
eosquibusresliujusmodi vel ipsorum labore partae sunt, vel
a majoribus , iisvc quibuscum aliqna nccessitudine conjuncti
suut, fuerunt relictac : ttim bonesto loco natos, tum claros
viros, alia denique ejusmodi laude antecellentes; inest
enimin liisomuibusainpIiludoquR!dametdignitas. (15) Ta-
lis igitur cst maxime vir magnificus, et iu liujns generis
suiiiptibns magniliccntia , ut di&imus , elucet : maximi sunt
enim et lionorc dignissimi. ]n privatis autem sumptihusii
qui semel fiunt , eiiam locum liabenl : qualcs sunt nuptias,
etsi quid prnelcrca cjusce generis est, et si qua in re vel
tota civitas studiose occupata cst, vcl ii qui tlignitate praj-
stant. In rccipiendorum quoquc bospitum et dimittendo-
rutu officio, in donis el remuncralionibus. Non enim in se
ipsum sumptuosus cst vir magnificus, sed in rcm commu-
11=111 et publicaui. Dona autcm simile quid.iis'rebus halient,
<pia- diis conscrranliir. (IG) K>t et boc viri magnifici , do-
mum it.-i exa?dificare , ut ejus specics divitiis conveniat
(aliquid eniin ex hac quoque ornamenli comparatur ) ; et
hoc, ut in ea potius pecuniam impendat, quse diuturna
stint fulura; sunt eniin hncc pulcherrima. Kthoc, ut in
unoqnoque ilccoriiin spectct. (17) Non enim eadcm diis
atque hominibus convenitiiit , ncque eodem sumptu fanum
ct sepulcrum «citilicandum cst. Atquc ad impendia quod
attinet, in suo iinuinquodquc gcnere spcctatum , magnum
cst. Kt quum sit illud niagniiiientissinium, quod in ge-
nere magnoriun magnum cst, tinn hlc, quod in borum
gcnere niagnum. ( 1 8) Ad h.cc intcrest etiam intcr id quod
cst in opcre magniun, et id quod cst in sumptu. .Ninii
pila vcl ampulla piilcln-rrima doni puerilis magniflrentiam
liabct ; honor tanien liiijus exiguum quid cst ct illiberale.
(19) Itaque magnifici est, cujusque generis opus efliciat,
magnificc facere. Piam nec id quod crit ejusmodi, fa-
cile superari polerit, ct sumptiis magnitudini respondebit.
[VI-] (20) Talis igituresl vir magnilicus. At qui nimius liic
est et modiim supcrat, puta, qucm in sumptu faciendo
stolidc insolcntem diximus, eo ipso nimius est , quod secus
ac delict, impcndit. ln rcs cnini parvas et quac parvum
sumptum desiderant, multam pecuniam insumit, splen-
dorcmque ostcnlat inveniistc; e.xempli gratia : nuptiali ap-
paratu eos excipit qni symbolam in ca-nam dederunt, et
in comico choro curator positus, ad chori ingrcssiim cxor-
nandum purpuram confert, ut facere consucverunt Mega-
renses. Atquc bujusmodi omnia faciet non honesli sed
ostentandarum divitlarum cansa, et quod se ab his rebus
hominibus in admiralionc luturuiii spcrat. Et quas in res
multa impenderc dcbet , in eis siimptum exigimm facict : ubi
parva impcnsa dcsideralur, ibi profusus erit. (21) Alter
autem ille, indccore videlicet parcus , iibiquc inodum desc-
ret, maxiniaquc pecunia consumpja, in parvis boncsti
spcciem omnem pcrdet ; quiilquid itvni facturus est , cnncta-
bundus efficiet, ct qua ratione qnam minimn suinptu id
conficerc possit , ronsiderabit : lamcntabitur cliam el inge
 44 H0IKQN NIKOMAXEIQN A, y.
olduevoc. u£t£to Tcoteiv r| SeT. ('22)Eiai uev ouv ai e*;eic,
auTat xaxiat , ou uiV dveiSrj y' iTct^Epoucri Sta to jjuyte
pXaGepal to> tceXoc, Eivat utjte Xiav day/rjuovec.
CAP. III. [VII.]
'H Se ue "(Avfyvy ia Ttept ueYaXa uev xai Ix tou dvd-
6 iiaTO; eoixev eTvat, rcepi rcoia o" eoVt TcptoTov XdSiousv.
(2) Ata!pe'pet 8' ouOiv t/)v I;iv r) tov xaTa tJjv £;tv crxo-
Ttetv. (3) Aoxet Se UEYaXdi/uyoc, eTvat 0.6^0X0« auTOv
dcjttov dijioc, tSv. 'O yap M xaT' d\iav auTO Tcottov r,Xt-
Qiocj, tcov Se xa^' dp£Tr,v ouoVi; TjXiOioc, oiS' dvdrjToi;.
10 MeYaXdyVuyoc, uev ouv 5 eipT,uevo;. (<) 'O yap utxpcov
d!;ioc, xai toutiov d;t<ov eauTov CKocppow, u£YaXd'liuyo;
8' ou. (5) 'Ev ueYeOet yap rj ueyaXoluy ia, oiorcep xai
to xaXXoc ev ueydXo) 0"o>uaTi, ot txtxpot 8' asTEtot
xal cuuueTpot, xaXoi 8' ou. (c) 'O Se ueYaXorv Eau-
15 tov dljitov dvd;to<; tov yauvoc.- 6 Se uEtsdvwv rj d;toc, ou
ita? yauvo;. (7) 'O 0' IXaTTOvtov r) d;toc, utxpd'|uyoi;,
eav te u.£YaJ\o)v Idv Te ueTpiojv, eav te xal utxptov d;io;
ibv £Tt eXaTTOvtov outov d;toi. Kal uaXtcrTa av Sd;etev
& ueYaXow d;to;- t£ yap av Ircoiet , ei urj toctoutiov f)v
20 dijto; ; («) "Eort Srj 6 uEYaXd'4/uyo; Tto uev ueysOei d^-poc,
toi 8e d>; oeT us'<jo;- tou Yap "ot' d;iav outov d;tor oi
8' UTcepSaXXouit xat IXXetTcouo-iv. (9) Et Sk Srj ueyo-
Xtov iauTOv d;tot aEio; tov, xat uaXtiTa Toiv ucyio-tojv,
rcepl tv uaXto-Ta av eirj. (10) 'H S' i\\.% \(y?zai Tcpb;
2s Ta 6xto; afabd. Mtyitnov Se tout' av Oefr,u£v 8 toT;
Oeoli; arcoveuouev, xat ou uaXtOT' EcpisvTai 01 tv a;to')uaTt,
xat to Itci toTc. xaXXicrroi; aOXov. Toioutov 0' ^ Ttuv
uey^cjtov Yap or| touto tiov Ixto; ayaOtov. n£pt Ttua;
8-)] xat aTtuiac 8 ueYaXd'^u/di; ecmv ox; oei. (11) Kai
30 dtveu oi Xdyou cpaivovTat oi ueYaXd'i/UV_oi rcepi tiu^v et-
var Tiuric, yap uaXiiO' oi ueyaXot d^toucriv eauTouc, xot'
a;tav 8e'. (12) '0 8e utxpd^uyo; IXXeircet xai TCpo;
£auTOV xai rcpb; to tou ueYaXo^uvou d^ioiua. (13) '0
Se y auvoc, Tcpb; lauTOv uev urcEpSdXXEt , ou utjv tov yt
35 UEyaXd^uyov. (li) 'O Se ueyaXdiJ/uyoi; , efirep twv
ueYiffTO)V d;toi; , dpioTO; av etr, • ueil^ovoc yaP asl 5 P«^"
Tttov d;toc, , xal ueYiO"TO)v 8 dpto-To;. Tbv wc, dXr.Oioi;
doa UEYaXdj/uyov Sei dyaObv eivat. Kai Sd;ete 8' av
etvai ueYaXo'|myou to Iv ixdoTri dp£Trj UEYa. (15) Ou-
10 Sau.o)i; t' av dpud^oi u£Ya^o'|uyo) ipeuYeiv TcapaaetcavTi,
ouo' doixEiv • Ttvoc, Yap evexa Tcpd^et ataypd, 0) ouOev
u£Ya ; xaO' IxaoTa S' Itcioxotcouvti Tcdurcav YeXoto; (pat-
voit' av 8 u£YaXd'iuyo; u.-)) dyaOb; wv. Oux etr, S' av
ouoe Tty.rjc, d;io; (pauXoc, mv ■ t^; dpeTrjc, yap dOXov ^
45 Tiuri, xai aTcove'uETat toT; dYaOoi;. (ie) "Eoixe uev
ouv ^i uEYaXoLjVuyta otov xdouo; Tt; etvat twv dpeToiv
uei'![ou; Yap auTa; tcoieT, xai oi yivETat dvEu lx.siviov.
Ati touto yaXercbv Trj dXr^OEia uEYaXd'^uyov Etvar ou
ydp oTdv te dvEu xaXoxdyaOiai;. (17) MdXtcjTa ulv
60 ouv TCEpl Ttuac, xai aTtuia; 6 uEYct^d^uydi; Ictti, xai
ItcI |xev TaT; ueYaXatc. xai uTcb tiov 5TCOuSaio)V uETpio);
^iOr^ETat, to; tojv oixsitov TUY/aviov r, xai IXaTTOvtov
(l 1723,1124.)
niiscct in suniptu , omuiaque se efficere majora quam
oportealarbitrabitiir. (22) Sunt igitur ln habitusvitia : nul-
lam lameneaturpitudinis aut dedecoris notaminurunt;quia
nec alteri damnum inrerunt, uequeadinodum sunt defornies.
Magnitudo aniini autem magnis in rebus esse eliaut
nominis ipsius indicio elucet. Quoenam vero sint Itae res,
primo intelligamus. (2) Niliil porro interest, utrum ipsum
auimi habitum, an eum qui sit illo pra3ditus,considere-
mus. (3) Magnanimus autem videtur babendus is qui
magua se mereri existimat, re ita liabente. Qui enim
praeter meritum et dignitatem id liicit, stolidus est. At
corum qui virtutem colunt, nemo stolidus est, nemo mente
captiis. Est igilur maguo is animo, quem descripsimus
(4) Qui enim se ipsum, quum parvis rebus atque lionoribus
dignussit, parvis quoquc dignum judicat, modestus lia-
bendus est, non magnanimus. (5) Ilacc enim virtus in
magnitudine sita est ; quemadmodum et in magno corpore
pulcbritudo. Brevis autem staturae homines venusti ac le-
pidi, aptaque iriembrorum quidem proportione [m .1 ilili, st-d
pulcliri non sunt. (C)Qui vero magna se meritum esse pu-
tat, quum talibus dignus non sit, vanus est : etsi nou qui-
cumque, majora sibi deberi , quam quibus dignus sit , arbi-
tratur, continuo vanus est. (7) At ille qui se minoribus di-
gnum, quam mcreatur, existimat , angusli et liumilis animi
homo dicitur, sive magnis sive mediocribus slve parvis di-
gnus , etiam minora sibi tribui putal oportere : maxime vero
si , qui magnis dignus est , iis se indignum putet. Quid enim
cum facturum putemus, si liisce non esset dignus? (8) Ma-
gnanimus igitur magnitudine cst illequidem summus; sed eo,
quod ita ut oportet de suis meritis judicat, medius. lis
enim qua? ipsius dignitati meritisque respondent, se
ipsum dignum judicat, alteri vero illi modum superant aut
non assequunlur. (9) Ergo si se magnis dignum ceuset ,
■ 1 11 11 111 sit iis dignus ; itemque maximis , quum sit maximis
dignus;in una re potissitnum sane versabilur. (10) Di-
gnitatis vero ratio ad cxterna bona refcrtur. Hoc autein
maximum ccnsere debeamus, quod et dris tribuimus,
et ii omnes qui in existimatione magna liabentur, expe-
tunt : quod est denique reruin pulcherrime gestarum prae-
mium. At lionos tale qtiidpiam est. Hoc enim est ex-
ternorum bonorum maximum. ln honore igitur et in
famia sicse gerit.ut oportet, virmagni animi. (11) Per-
s|)icitur vero etiam sine argumentis, viros magnanimos
in honore versari. Honore cnim maxime magni viri sese
dignos esse existimant, pro co illi quidem ac merentur.
(12) At qui humili animo cst, quum sese ipso, tiim multo
magisviri magnanimi animo inferiora sapit. (13) Vanus au-
tem ad se ipsum relatus modum superat; miuime autem,
si eum cum viro magnanimo conferas. (14) Magnanimus
autem si maximis sit bonoribus dignus, vir ille profecto sit
ursestantissimus. Nam quo quisque melior est, eo majore
lionore dignus est, et quidein optimus quisque maxi-
mis. Vere igitur magnanimus vir bonus sit necesse est.
Atque etiam quod m quaque virtule magnum est, viri
magnanimiessevideatur. (15)Xcqucconveniat magnanimo
demissis manibus fugere , neque injuriam cuiquam facere.
Quid est enim cur turpe aliquid admitlat, cui nihil sit
magnum? Alque ci quidem , qui res singulatim inspiciat ,
prorsus ridiculus videalur csse magnanimus, si non sit
idem vir bonus. Quin ne honore quidem dignus erit, si
sit malus et nequam. Pramiium enim virtutis cst honos,
et tribuitur bonis viris. (16) Quocirca videtur animi ma-
gnitudo quasi quoddara virtutum omnium esse ornamen-
tum. Nam et majores cas facit, et sine illis constarr-
:iullo modo potest. Atque ob hanc causam qui reapse
magno sit animo, non facile reperias : quippe qui sino
eximia quadam bonitate talis esse non possit. (17) In ho-
noribus igitur et ignominiis vir magni animi maxime ccr-
nitur. Ac magnis qnidem honoribus ct iis qui a vi-
ris bonis defercntnr, modice delectabittir, tanquam sci-
licet sua sibique accommodala , aut clium sua virtutv
 (IIM.) ETIIICA NICOMACIIEA. LIB. IV. CAP. III.
optTYJ? f«p tcovteXouc oux av yivono djia Ttu.ji ■ ou
fx^v dXX' dTcoSeilETai ys tm ixr) e/eiv outouc fXEii/o au-
tlO dTCOV£U.£lV. Trjc 31 TCOpi TWV TU/OVTWV XOl ItcI
jxixpoTc TtduLTcav 3XtYwpr'oer ou yop toutoiv d;toc.
t 'Ojxotwc Sl xai oTitiia;- oi ^ip eotoi Stxauoc Ttepi au-
tov. (is) MdXtOTa ixev ouv eotiv, woTCEp EtpriTai , 6
fx£YaXd'lu/oc TCEpi Tiu.ac, ou jxtjv dXXi xoi Ttepi tcXou-
tov xat SuvaoTeiav xai Ttaaav euTu/iav xai OTu/iav
iiETpttijc ?s«l > Sitt>>c av YtvriTai, xai out' eutu/wv tce-
io ptjrap^c cotoi out' aTu/iov TtepiXuTcoc. Ouol fap Tcepl
tiut;v outwc e/et ojc fxeYiOTOv Sv. At yip SuvaoTeiat
xai 6 tcXoutoc Sti tt> tiuvjjv Iotiv atpeTa • ot youv e/ov-
tec auTi TtjxaoOai 8i' outwv (SouXovTat. 12 3r) xai r)
Tl[XT) [XlXpOV eOTl, TOUTO) xai TaXXa. Alb UTCEpdjtTai
16 Soxouotv eTvoi. [VIII.] (io) Aoxei 31 xoi to cutu/t)-
iioto outxfidXXeoOat Ttpbc u.eyaXo-j/u/tav. Ot yip eu-
yevetc a^touvTai Titxrj^ xai ot Suvooteuovtec r\ o\ itXou-
touvtcc ev uTCEpo/rj yap, to S' oyaOw uTcepe'/ov itav
EVTtjxdTEpov. Atb xai to TOtauTa t/.£yaXo'{/uyoTE'pouc
M TtoiEt" tiixwvtoi yap urcb tivwv. (20) Kot' dXj)0Etav
S' 6 dyaObc [xdvoc Ttu.r,T£0c oi S' dix:pw u7tdp/£i, [xaX-
Xov d;touTat Ttfirjc. Ot S' oveu dpETrjc to toiouto
dyaOo: e/ovtec oute Stxatwc Ioutouc (ieyoXwv d;touotv
oute opOwc fiEyaXo^l/uyot Xeyovtoi • dveu yip dpjtrjc
26 TtovTeXouc oux eort TauTa. (21) rrcEpoTtTai 81 xoi
ufjptOTai xoi ot Ti TOtauTa e/ovtec dyaOi YiyvovTat.
"Aveu -fip dp£tr)c ou ^dotov ipe'peiv etxfieXwc Ti eutu/t]-
U.OTO • oO Suvdutevot 81 ipepEiv xai oto'u.Evot twv dXXo>v
UTC£p£/£lV ix£lVO)V flEV XOTaCppOVOUtTtV , OUTol S' 5 Tt OV
10 Tu/fcjat TtpdTTOUstv. Mtu.ouvTai fip tov u.EYaXd<{/u/ov
ooy Suotot ovtec, toijto Sl Spwotv ev otc SuvavTOf Ti
fXEV OUV XOt' dpETT^V OU TCpaTTOUOt, XOTOlj/pOVOUtTl Ss
twv dXXwv. (22) 'O Se fiEYaXiy^ujf oc Stxatwc xaTotppo-
vei ( Soe;dIiei f ip dXrjOwc ) , ot Si tcoXXoI tu/ovtwc.
S6 (23) Oux EtjTt Se jxtxpoxtvouvoc ouSe ^iXoxtvSuvoc Sti TO
SXtyo Tifxev, [XEYaXoxtvSuvoc Se , xal otov xtvSuvEur) ,
iytiSrx tou 8tou wc oux d;iov ov TtdvTo>c ?r]v. (24) Kal
oloc e3 tcoieiv, £u£pY£TOu(xevoc 3' aitr/uvETai ■ to [xtv
^ip UTC£p£/OVTOC , to S' urc£p£/ou.E'vou. Kal ovteu-
40 epYETtxbc tcXeiovojv outoj yip Tcpooo^Xrjo-Et 6 uTcdp^oc
xai EtTTOt eu tcctcovOwc. (25J Aoxoutjt Ss xai u.vr,[xo-
vEustv ouc ov Tcoiridwtriv eu, oiv S' av TcdOoitJtv ou • eXot-
twv yip S TcaOwv eu tou Tcoir|travTOc, SouXeTot S' uitEp-
lyEtv. Kal Ti [xev rios^toc dxoust, to 3' drjSwc- Stb
4& xal tjV Qetiv ou Xe^eiv Tic EuepYEStac tw Ati" ou8' oi
Aoxwvec Tcpbc touc 'AOrjvatouc, dXX' 8 TCETcdvOEtrav eu.
(m) MeYtXo^J/u/ou 31 xai to u.r)OEvbc Ssto-Oai r) [XOYtCi
iTcr.pcTeiv 31 Jtpo0ufto»c , xai Tcpbc filv touc iv dJiwuaTi
xai EUTu/iatc [xeyov eTvoi, Ttpbc 51 touc [xeaoucfxETpiov
60 TWV fxlv Y^P UTCEp£/£lV /oXeTCOV Xai OEfXVOV, TWV 31
[SdSiov, xol bt IxEivoic [xev tiefxvuveoOat oux aYevvec, h
l\ to~c TOTtetvoTc ^opTtxdv, woTCEp e!c touc doOEveic
io/uptJeoOai. (27) Kol eic Ti cvtiixo (xr^ ie'vat, r\ ou
Tcpwreuouoiv otXXof xai dpybv eTvat Xai [xeXXt|T/)v dXX'
inferiora , conseciilus. Virltiti enim omnibussuis nnmeris
ficrrecUe 11011 facile par ullus lionos reperiri possit : veruni-
tainen eos requo animo accipiet, quotl illi non possint ei
tribuere majora. K11111 autem bonorem , qui et a quibusli-
bet et ob res parvas tribuetur , jirorsus asprrnabittir : hirc
enim ad ipsum non conveniunt ; itenique ignominiam atque
inlainiam contemnct, quia in eum jure catlere non pote-
runt. (18) Potissiimim igitur, ut dictum, in lionoribus ver-
satur vir magnanimiis. Yerumtamen in divitiis quoque et
principatu, in omni deniqiiesecunda atruie adversa fortuna,
qnidqiiiil acciderit , in eo se moderatum pra-bebit : netfiio
in rebus secunilis la?ti(ia effcretur, neqnc in adversis nioc-
rorc siipcrabitiir. Nam nc in lionorem qmdem sic anima-
tus est, quasi is maxima rcs sit. Principatus cnim et di-
vitiae propter lionorem sunt optabilia. Certe qui lia>n
consecuti sunt, ob ea lionore affici volunt. Cui igitur vel
lionos in rebus parvis numeretiir, liuic nc cetera quidem
ma^na erunt : cl ob id elati videnlur esse et clespcctore*.
[VIII ] (19) Viilentur autem secunda; quoque rcs ad aniini
magnitudincm conferre. Nain et lionesto suminoque loco
nati lionore digni putantur, et ii qui priucipatum obtineut,
aut opulenti, quoniam ccteris antecellunt. Porroquoquiil-
qne hono aliqno magis anlccellit , co honoratius est. Itaqut!
etiam istis rebus magnanimitas augetur. Honore enini,
qui his pnnliti sunt , a nonniillis afficiuntur. (20) Sed si
verum qiiacrimus, solus vir bonus honore afTiciendus esl.
Cujus auteni virtuti conjiincta fortunaest, is honorc di-
gnior liabctiir. Quibiis vcro sinc virtute talia bona conli-
gerunt , hi neqnc se ipsos magnis bonoribus dignos censerc
debent, neque rectc magnanimi vocantur. Jstud enim
sine virlute undique perfecta constare nullo modo potest.
(21) Aliorum vero conleniptores , supcrbique talia bona
possidentes evadunt. Diflicile est enim sine virtutc res
secundas composite ct concinnc ferre. Qiium porro ferre
non possint , scqne pra; ceteris praestare existiment , tuin
illos conteninunt , tiiin ipsi , qnidquid fors tulerit , agunt.
Virnin magnanimum enim imitantur, quum sint ei dissi-
milcs, atque id , quibus in rcbus possunt, faciunt. Ncque
ea igittir qux virtuti consentanca sunt , agere student , et
alios tamen fastidiosc despii.iunt. (22) Magnanimus auteni
non injuria despicit ; dc rchus enim vcrc opinatur ct jmli-
cat : at vulgus, quomodoriiniqiie sors tulerit. (23) Jam
vero nequc parva pericula suscipit, neque cupidc adit, quo-
niam pauca sunt pcricula qtia; inagni faciat. Magnis autem
periculis scse ohjirit : ct qiium in discriminc versatur, vita-
non parcit ; qund ipsi ininimc conveniat omnino vivere
velle; (24) «t qiiiiin eo sit animo, ut lihentcr hcneliriuiii
in alios ronferat , ab aliis arciperc ipsnm pudet. Ilhid
enim pra;rcllenlis hominis cst , hoc infcrioris. Idem bcne-
licium niajorc inensina rcnietiri consucvit , quam accepit.
Sic enim is qui ile eo prior bcne meritus est , ctiain ci delic-
hit et beneficio devinctus erit. (25) Pra'terca videntur
magnanimi mrminissc , quos benelicio affeccrint : a quibns
autem acrepcrint, non item. Kst enim is qui bencficiuin
acccpit, illo qui dedit, inferior : at vult magnanimus excel-
lere. Alque illa quidem audit libentissime , ha>c gravate.
Itaque neque Thctis Jovi sua in euin benelicia comniemorat,
nequc Lacedicmonii Atheniensibus, scd qua: ab illis accc-
perunt. (2G) i.st etiam magnanimi neminem aut vix quem-
quam rogare, sed libentcr alteri inservire, atquc in eos
quidem , qui aliqua diguitatc pra?diti sunt, quorumque res
valde sunt seiuinda:, magnum sc alquc excclsum , in eos
vero, quorum mediocris fortuna est, moderatum praehere.
Illis enim antcccllere diflicile ct amplum , his facilc est : ct
inter illos gloriari gencrosi hominis est , inter humilcs au-
tem ineptum , tanquam in imbecillos vires suas cxpromere
vellc. (27) Kst ejusdem , ad ea non irc qua; honorantur,
aut in qiiihus alii principem locum obtinent. Procterea ccs
 4C II01KUN NIKOMAXEIUN A, 8. (lI2l,II«.)
■?, Stcou Tia^j u.£Ya'-'1 ^i £pYovi xal oXiywv u,lv TcpaXTtxdv, saloremet cunctalorcm cssp, nisi ubi aut magnus honor
fieYoiXcov 61 xai dvou.aaTcov. (2s) 'AvaYxatov 81 xai proponatur, aut magna rcs agatur : deindc rcs gcrero,
tpavepdutaov eivat xai tpavepdsiXov to ^ip XavOdvEtv paucas illas quideiu , scd inagnas et omnium scrn.onece-
lebrandas. (?8) Jam vero ct aperte eum ininiititias gerere,
cpo6ou;jtEvou. Kal uiXEiv t5j? dXTjOEla; u.3XXov r\ tt;; et apcrtc amare ncccsscestjtimcntisenim est occultare sen-
6 80'^; , xat Xeyeiv xai TcpdrrEtv cpavEpto; • TcappTjataaTr,; lcntiam. Deindc majorom veritatis quam opinionis curam
Yap 8ti to xaTacppovEtv. Atb xai aX^OEUTtxdi; , TcXr,v liabere ; tuni apcrtc ct dicere ct agcre omnia ; apertus enim
Saa ix-f) 8i' etptovEiav • Etpcova 61 itpb; tou; tcoXXou;. et liber est , quia contemnil ; atquc ob lioc in oralione ve-
ritatcm sequitur : nisi qtiiim intcrdum ironia utitur, quod
(29) Kai Tcpb; dXXov ijlt) 6uvaa0at £rjv dXX' fj Tcpb; tpt- facit ad vulgus. (29) Est etejusdem , alterius nutu vivcre
Xov • SouXtxbv Yap , 810 xai rcdvTE; 01 xdXaxE; Or,Ttxoi non posse, nisi amici. Servile cnim id cst. Itaque ut asscn-
10 xai 0? TarcEtvol xdXaxs;. (30) Ou61 OaujjtacfTtxd; • ou- tatores omnes mercenarii sunt, sic humiles acdemissi ho-
Olv Y«p uiYa «utm iWv. Oi61 (ivTicttxaxo; ■ ou yap mincs asseutatores. (30) Neque facile admiratur. Nibil enim
ci magnum est. Nequc roeminit injurias. Viri enim ma-
(jteYaXo^uyou to aTcou.vr,u:ov£UEtv, dXXco; te xai xaxoi, gnanimi non est memorem esse, praecipueque malonim,
dXXi jjtaXXov icapopav. (31) OuS' dvOptoTcoXoYo; • sed potiuspro nibilo ea putare. (31) Neqne de bominibus
oute Yap Tcepi outou IpEt oute Tcepi lT£'pou" oute lotiuitur : quippe qui nec de se , ncc de aliis loqui curet ;
15 Yap iva ETcaiv^Tai u.e'Xei auTco ouO' 6'tcco; ot aXXot uJje- nam neque ut laudctur, magnopere curat ; nequc ut alii
YtovTat • ouo' au ETcatvETixd; eotiv • otOTcep ou81 xaxo- vitupcrcntur. Nec rursus laudator est , et ob eandem cau-
&am neque maledicus, ne in inimicos quidem, nisi con-
Xo'yo;, ou61 tcov l/Opcov, ei u.r, 6t' ufipiv. (32) Kaiirepi tumelia irritatus. (32) ln iis autem rcbus qua? necessariaj
dvaYxattov r\ u.txpcov rJxtaTa dXo^upTtxb; xai 6Er,Ttxd;- autexiguaj sunt, roinime queribundus est , neque supplex :
CTCouSd^ovTo; Yap outco; e^fetv Trepi TauTa. (33) Kai cst enim lioc bominis nimiura studium in res bumanas con-
ferentis. (33) Atquc ctiam ita comparatus est , ut res pul-
*o 010; XEXTTjoOai jiaXXov Tot xaXot xal dxapira tcov xao-
chras easque steriles possiderc malit , quam fructuosas et
tciucov xai i>)I>eXiu,cjov • auTapxou; ^ap u.5XXov. (34) Kai utilcs. IIoc enim magis proprium cst hominis se inso con-
xivtjo-i; 61 ppa^Eta. tou u.EYaXoi{ju/ou SoxeT eTvat, xai tenti, et bonorura omniura copiam in se^e babentis.
tpcovrj papeta, xai Xe;i; aTaatu.0;- ou ^ap aTceuaTtxb; (34) Motus quoque magnanimi viri tardus fere fuerit,vox
gravis, oralio stabilis et sedata. Neque cnim festinare
6 irept dXtya aTcou8d£cov, ouol ouvtovo; 6 u,r,0lv y.iv<x solet is qui paucis rebus studet : nequc vehementer con-
26 oio'u,evo;- f, 6' dijucpeovta xai r\ Ta/u-rf,; Sti toutcov. tendit, cui nibil magnum esse videtur. Propter bas causas
Toiouto; (jtlv ouv h u.£YaXd^u/_o;. [IX.] (35) 'O 8' IX- autem et vox acuta et celer ingressus esse consuevit. Ac
Xeitccov u.ixpo'jJU/o; , 6 8' oitep?dXXcov /auvoc. Ou xa- magnanimus quidem lalis. [IX.] (35) Qui aulem modum
xoi u-lv ouv 6oxouatv Eivat oio' outoi • ou Yap xaxOTtoioi dcscrit, is parvoanimo csse dicitur :qui supcrat, vaous.
Etatv •fj(jtapTT)u.£voi 8s. '0 uiv ^ip u.txpd'.|ju/o; d;to; Ac ne hi quidem mali videntur cssc ; non sunt cnira aliis
auctorcs mali. Verumtamen pcccant. Nam qui demisso
so cov aYaOcov lauTOv aTcocrTEpet <5)v dtjid; laTt, xai fotxe parvoque animo cst, quum sit rebus bonis dignus, ipse se
xaxbv e/Etv ti ex tou (jtf) d;touv EauTOv tcov aYaOcov, xai iis irainl.it quai meretur. Videturque mali quiddam in
oyvoeIv 6' JauTov • d)p£Y£TO Yap av tov d;to; rtv, ava- boc inesse cx co , quod sese bonis esse indignum arbitratur,
atquc adeo se ipsum vidctur ignorarc. Nam ni ila esset ,
Otov ye dvTcov. Ou u.tjv r,XtOioi ^e ot toioutoi Soxouatv ea expctcret , quibus tlignus est.quum bona sint. Talcs
etvat, dXXot [jtaXXov dxvr,pot. 'H ToiauTr, 81 6d;a Soxei bomines tamen stulti non videntur essc, sed cunctantes
35 xai /Etpou; tcoieTv ■ iixaaTOt Yap ttpt£VTat tcov xaT' djtav, polius. Talis autem opinio, quam de sc ipsis babent,
cliam detcriores eos eflicere videtur. Ea cnim qua» me-
diJiaTavTai 61 xai tcov Trpd^Ewv tcov xaXcov xai tcov relur, quUque expeterc consuevit : at bi refugiuntab ho-
E,TCtTr|5euu.aT0>v to; dvd^toi ovte;, 6u.cjt'co; 81 xai tcov neslis actionibtis et sludiis, quasi indigni sint, itemque a
Ixto; aYaOcov. (.36) Oi 61 /auvot f|X(Oioi xai lauTou; bonis externis. (30) Vani autem quum stulti sunt , tum se
aYVOOuvTE;, xai TauT' Errnpavio;- i>qyap ai;iot ovte;toT; ipsos ignorant, neque id obscure. Nam proinde, quasi
digni sint , res ainplas et honoratas aggrediuntur : deinde
«o evTtfjiot; ETct^Etpouatv, tka E;EXEY/ovTat- xai taOrJTt
se ipsi, quales sint, indicant et ab aliis coarguuntur. Tum
xoau.ouvTat xal cr/r'u.aTt xai toT; toioutoi; , xat |3ouXov- vero cx vestitu, cx habilu gestuquc corporis et consimi-
Tott Ta euTu/riuaTa tpavepi sivat auTtov, xai XtYOuat libus aliis ornatum sibi qua>runt, suasque res secundas
Tcepi aurcov co; 8ti TotjTcov Tiu.T)0rladu.Evot. (37) 'Vvti- omnibus nolas csse volunt , ct de sc ipsis pnedicant, quasi
cx bis honorcm conseciituri. (37) Magis autem animi ma-
TtOeTat Sk ttj u.£Y«Xo'{(U/ia r) u.ixpO'}u/t'a (jtaXXov ttj; gnitudini adversatur humilitas vcl tlcmissio animi , quani
45 /auvoT^TO;- xai ^ip YiYVETal M-aXXov xai /Etpdv Iotiv. vanitas. Nam et frequentior est, ct aliquid item deterius.

CAP. IV. [X.]

II u.ev ouv (jiEYaXolju/fa TC£piTtu.Tiv EOTt (jtEYaXrjV, coa-
p Etp
TCEp Eipr|Tai."EotxE 81 xai TC£piTauTT]v tTvat dp£TT) ti;,
xaOaTcep evtoi; TcpcoTOi;£XE/0r„ f) 6d;£t£v av TcapaTcXri-
a(co; e/Etv Ttpb; t-J|v u.EYaXo'|ju/iav coaTCep xal r, eX£uO£ptd-
1* T7);irpb; tV !*£Ya^07CP£'''c£lav- "Au,:pio ^ip auTaiTouu.lv
(jtEYaXou d^saTaat, TC£pi 61 Ti atTpta xai Ti jjttxpi
Animi igilur magnitudo in magno bonore vcrsatur , nt
ostendimus. Vidctur autem in hoc eliam alia quaedara
virtus csse occupata, ut in superioribus diximus, quae a.l
magna: imitatem parem rationem haberc videatur, atque
ad magnificcntiam liberalitis. Ambae enim istae virtutes a
magno quidem rcmotaa sunl, in mediocrihus vero et
 (iiib,iim.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. IV. CAP. V.
StJTiOiaoiv f,u3t; w; SsT. (2) °i2o7t£p S' ev Xr''}st xai
Sdost ypr.udTOjv ueoott,; soti xat u7csp6oXr) T£ xat IX-
Xec|<i;, outw xai £v tiut;cj 6p£;si to uaXXov fj SeT xat
TjTTOV, xai TO 5&EV SeT xat w; oeT. (3) To'v T£ v&p <Pl"
t XoTtutov «J/svouev w; xat ua).Xov r) SeT xat SOsv 06 oei
tt;; tijjit;; IrptluEvov, tov te dcptXoTtuov w; ouS' im toT;
xaXoT; TrpoatpouuEvov TtuaoOat. (1) "Eoti S' 6'te tov
cptXoTtuov ETtaivouuEv w; dvSpo')Sr, xat otXoxaXov, tov
Si d^tXoTtjjtov w; uETptov xat ao'):ppova, oiaTtsp xat lv
10 toI; Ttpo')TOt< EtTcousv. ArjXov 0' 6rt TtXEOvayw; tou tptXo-
toioutou XevojjiIvou OUX STCl TO aUTO a£t (plpOUEV TOV tpt-
Xotiuov, dXX' rrratvouvTE; usv Itti to uaXXov 7, o!. 7roXXoi ,
^evovte; 2' eVt to uaXXov f) SeT. 'Avwvuuou 6' ouor,;
tt,; ueaoTTjTo;, w; Ipfj.ur,; eoixev du:pia6r,TElv Ta axpa-
»5 Iv ol; 0* IoTIV U7tEp6oXf| Xat IXXecJjI;, Xal TO uloOV.
(s) 'OpEvovrai Sl Tty.9;; xat txaXXov rj 6sT xat f,TTOv,
Ioti 0' 8te xai w; SeI • iTtatvElTai yoZv f, l;t; aurr] ,
ueoott;; ouaa TTEpt Ttuf,v dvwvuuo;. «I>atv£Tat 0£ rcpo;
piiv Tf,v cptXoTiuuav dtptXoTiuta , Ttpo; 0£ tt,v d^tXoTtuiav
10 ^tXoTtuia , Ttpo; dui.o'T£pa Si du-pOTEpd Ttw;. (e) "Eotxs
65 tout' sTvat xoi TtEpl t&; dXXa; dpETa;. 'AvTtxii-
oOat 6' EVTauO' o\ dxpot -patvovTai ota to uf, wvoudaOat
tov ulaov.
CAP. V. [XI.]
npaOTT,; S' EOTt usv ueo-ott,; Ttspt opfai; , dvo)vuuou
* S' ovtoc, tou ueoou, oy_£0ov os xat twv dxpo)V, iit\ tov
UEOOV TT,V TCpaOTTjTa tps'pouEv, Ttpoc, tt,v sXXEtjyiv diro-
xXtvouoav, dvoSvuuov ouoav. (a) 'H 0' u7T£p6oXf, 6p-
YiXott,? Tt; Xeyoit' dv. T6 uev yotp TcdOo; eotiv Spyr^,
Ta S' iuTcotouvTa 7roX.Xa xa\ Sta^s'povTa. (3) 'O uiv
•10 ouv if>' otc. SeI xat olc. Sei SpYtiouEvoi; , eti os xat w; SeT
xal i~t xat 6"o"ov ypovov, S7caivslTar Tcpaoc, S^ outoc. av
£trj , EtTCEp f, TcpaoTYic ETtaivEtTai. BouXETat yip 6 rcpaoi;
aTapayo? Etvat xai [jtr^ dyEcrOai utco TOUTcdOou;, dXX' wc,
Jv 6 Xoyoc, Ta;vi , outoi xat Irct toutoi? xat Erct togoutov
»i /povov vaXE7caiv£tv. (4) 'AuapTavEtv Sl SoxeT uaXXov
Itc\ tt,v iXXscj/tv ou vip Ttuo)pr,Ttx6s b Trpaoc,, dXXot
ptaXXov <7UYvvo)uovtx6c.. (&) 'II S' £XXei<|h;, eit' dopvr.oia
Tt? EOTIV ElO' 8 Tl Svi TCOTE , '^EyETat. Ot fzp <Jtf, Spvt-
tJouEvot if' ol? SeT f,Xt'Otot ooxouotv Etvat , xat 01 ur] w;
*o SeT ur,S' Szt ut,S' olc, SeT< (e) SoxsT yap oux aicjOdvs-
oOat ouoi XuTtEToflat, uf, opvt^ouEvoc, te oux sivat duuv-
Ttxci?. T6 ol TtpoTtrjXaxt^oijiEvov dvsyEoOat xat touc.
oixstiu; TCEptopav dvSpaTtoowSE;. (7) 'H S' u7t£p6oXf,
xaTa TtdvTa uiv vtvETat ■ xat ^ip "? o<i SeI , xat ec^'
is ol; ou 3sT, xat ptaXXov 7) SeT, xat OcTttov, xat tcXeioi
ypovov ou uf,v drtavTd ^e tw auTw UTtdpyEi. Ou vap
av SuvatT* sivat- to yip xaxov xat lauTO aTcoXXuot,
xav SXoxXrjpov r, , dsdpr.Tov fivtzai. (s) Ot jxev ouv
SpytXot Taylo); ulv 6pvt!|ovTai xal oT; ou SsT xal if'
V> oT; ou SeT xal uaXXov ij SeT, TtauovTai Ss Taylo);-
3 xat PeXtiotov eyouotv. 2uu6atv£t 8' auToT; touto ,
•Sti ou xaTS/ouot Tf,v 6pyf,v dXX' dvTa7toStSo'aotv ft ^a-
41
parvis nos ita nt par est a(ticitmt. (2) Porro 1it in accipien-
dis et dandis pccuniis locum habent cl mediocritas, et iil
quoil est nimitim ac parum : sic etiam in Itonoris appeli-
tionc invenitur et illud quod cst stipra quam oportet , ct
illud quod infra : et rursum, undc, et quomodo oportet.
(3) Nain et ambitiosum est ubi vitupcranms, tani|uam ni-
mia honoris cupiditate inflammatitm , honomnque unde
non oportct auctipantem : et lionoris contcmptorem item ,
ut eum qui ne ex honestisquidem rebus adipiscendi honoris
consiliuui capiat. (4) Rursus est qutim ambitiosum lauda-
mus ut virumfortem et lioncstatisstudiosum : bonoris con-
temptorem itcm , tanquain motlestum ct tcinperantem , ul
eliam supra diximus. 1'erspicuum esl autem , multis modis,
quishujus vel illiusrei amans dicatur, 11011 rcspectn eodem
semper nomen jpt).oTiu.ou elTerri ; sed si in laude id ponanius,
ad ciim referri, qtii stutliosior sit lionoris qtiam vulgus;
sin in vltuperio, atl illiun qui studiosior sit illius qiiam
onorteat. Quoniam autem lncdietas ipsa vacat nomine,
idcirco lit tit extrema de ejus possessionc, quasi tle loco va-
cuo, concertent. Celenmi quibus in rebus niiiiium re-
pcritur et panim, in iiscliam medictas. (.">) At honorcm
iiomines ct nimiuni expetunt , ct paruin. Eum itji l u r etiam
expeterc licet medio modo et ut oportet. Atque is habitus
laudatur : nimiruin qui est medietas in honore expetendo
occupata , nomine carens. Videtur autem, si cum ambi-
tione comparettir, honoris contcmptio; si cum honoris
contemptione, an:bitio : sed cum utraque comparata, utrius-
que specicm quodammodo prse se fert. (0) Atque etiam in
rcliqtiis virtutibiis eodcm modo res videtur haberc. Piifjnare
autem htc videntur intcr se extrcmi , quia ei qui meditis
est, nomen impositum noncst.
Lenitas autem medietas cst qna; in iris vcrsatur. Sed
quia mcdius vacat nomine, ac fcre etiam ipsi cxtremi,
medio lenilatis nomen damus, ad id extremum, quod est
paruin, propcndens : quod ipsum extremum nomine caret.
l'i) Nimitim autcm iracundia dici potest ; ipsa eniin pertur-
hatio ira cst , ctijus iniill;i< et variae caus.e sunt cllicientes.
(3) Atquc is quidem qui quas ob res , quibust|iie liomini-
bus oporlct , irascitur, pra.<terea vero et quematliiioduiii ,
qtio tcmpore, ct qiiaui diu oporlet, laudatiir. Mansuclus
igitur ac lenis appellari ille potcrit, si modo lcnitas est lau-
dabilis. Vult eniin niansuctus vacarc animi tiimultu, ne-
quc rapi perturbationc ; sctl prout ralio praeceperit, ita,
et liis tle causls, et tam diu indignari. (4) 1'eccare tamen
videtur ma^is in cani partcm, qua) est infra motlum. Kon
cniin atl iilciscendiim pronus est homo lenis, sed polius ad
ignosccndum propensus. (5) Paium autem quotl est in hoc
gcnerc, sivc id lentitudinem, sivc quo alio nuininc appcl-
lcs, viluperatur. Nam qutiiu ii qui non succensent ob eas
causas , ob quas succcnscre debcnt .stulti videantur, tum ii
quoque, qui uon quo modo, nec quo tempore, nec quibus
dccet. (6) Videtur cnim taiis sen»u carerc nequc dolorciu
perciperc tilluni : qiiunique non irascatur, non lacilc ad pro-
pulsandam injuriam cxcitari. Allici vero contumelia sc
sinere, et suos conlumclia affectos negligerc, mancipiorum
cst. (7) Nimium autem hujus gcncris secundum omncs
quidem attributionescoiitrahitur ( nam et quibus et proptcr
quas causas irasci non debcmus, ct vehementius qiiam de-
bcmus, et citius , et diutius quam oportct , irascimur ) ; non
taineu ha?c in uno insunt omnia. Neque enim inessc pos-
sint. Nam qiium malimi se ipsnm perdat , tum si int.cgrum
sit , intolerabile cfficitur. (8) 'Op.Yt).ot igitur seu iracundi ,
sunt illi qnidem irritabiles, ccleriterque irascuntur, et
quibus et proptcr quas causas non oporlet, et velienientius
niiam oporlct : sed iidcm tamcn placabilcs snnt , irascen-
dique lineni cito faciunt; quod quidcm est in illis vel opli-
iniim. Alque hoc cis propterea accidit, quia iram non
comprimimt, setl stalim injuria accepta vicem reddunt ni-
hil occultando, st^d pra? se fercndo omnia, proptcr animi
 48 II0IKAN NIKOMAXEIQN A, C
vspot tiiji StJt tt,v 6!juTT|Ta , eTt' aTtOTtaUOVTat. (9) 'V-
7tEp6oXrj 6' fiaiv oi dxpoyoXot 6i;eTc xai 7tpb; 7tav 6p-
YtXot xai sVt iravTi- 6'0sv xai Touvotxa. (iu) Ot Ss
7ttxpoi SusStdXuTot , xai TtoXuv ypovov opyisOVTai- xa-
6 te/ougi yip tov Qujjlov. IlauXa Se YtvETai.orav dv-
TaTtoStSto- rj y^P Ti|i*»p(« Ttaust Tfjc SpYfjc, f,Sovf,v
dvu Trjc, XuTtrjc EtjtTtotoucta. Toutou Ss u.^i y^o,"-"0"
to [3dpoc eyouatv Sta Y^p to u.f| ^Tctoavs; Eivat ouSe
auu.Tt£t'OEt auTou; ouSsic , Iv autto Se it£i]>at tt,v 6pfJ|v
10 ypovou SeT. Eiai S' ot toioutoi iauToic oyXrjpoTaTot
xai toic piaXiffTa cpiXoic. (11) XaXETtouc Ss Xeyouev
tou; £'^' oTc te u.f) 0£t yaXETtatvovTac xai ptaXXov r\ SeT
xai tcXeig) ypovov, xai u.f| SiaXXaTTOptEvou; av£u tiuo)-
pta; fj xoXdasioc. (12) Trj 7tpao'Tr,Ti Ss fjtaXXov ttjv
is uTt£p6oXf,v dvnTi'0£U.Ev xai yhp piaXXov Y'v£Tat- dv-
OpioTtixwTspov yap to Ttu.o)psTaOat. Kai Tcpb; to
cruu,6iouv oi yaXsTcol -yEtpoui;. (13) "O Ss xai s'v toi;
TtpOTspov EtpT|Tat, xai Ix twv Xeyouevwv SvjXov ou yip
fdStov Stopiaat to tcwc, xai Ttat xai eVi tcoioic xat 7to'aov
20 ypovov 6pyt<iTE0v, xai to (Jtsypt tivo; 6p0wc tcoieT tic
r) du,apTavst. 'O (Jtsv ydp [Atxpbv Ttapsx6ai'vtov ou
(J/eYETat , OuY ItCI TO [ACtXXoV OUt' ETtt TO T,TT0V EVIOTE
Yotp touc IXXciTcovTac. lTtaivouu.EV xai Ttpdou; tpctu.EV,
xai touc yaXsTtaivovTac dvSptoSstc 10? Suvauivouc dp-
J6 yEtv. 'O Sr| 7to'crov xai 7tw; Ttapsx6atvtov <J/exto'c, oi
idStov tw XoYq) «TcoSouvar ev yap toi; xaO' 1'xactTa
xal ttj aiaOrjaEt fj xptaic. (14) 'AXXa to ys Toaourov
S^XOV, 8~l ^) U.EV U.ECtT| E^lC ETtatVETVl , xxO' Vjv oTcj Sei
opyt^otjiEOa xai icp' oTc SeT xai wc SeI xai TtdvTa tSi
10 TotauTa, ai S' uTtEpSoXai xai £XXei''.|*eic; i]/£XTai, xai
in\ [iixpbv ptsv ytv6u.Evat r,p£u.a , £7ti tcaeov Se uaXXov,
ItcI itoXu Se crsoopa. &r,\ov ouv Sti Trjc. u.£(JT,i; e^eio;
dvOEXTt'ov. (15) At fjtiv ouv Ttspi ttjv opvrjv E^Etc; £t-
prjcOtoctav.
CAP. VI. [XII.]
35 'Ev Ss TaT; 6u.lX(atc xai Tto cu^rjv xal Xoytov xat
TtpaYJJidTtov xotvo)vsiv oi u.ev dpECtxot Soxoucrtv Eivat, oi
7tdvta 7tpbc Tj6ovf,v £7tatvouvT£i; xai ouOsv dvTiTEivov-si;,
dXX' ot6u.svoi SsTv dXuTtot toic; EVTUY/dvoucttv Etvat.
(1) Oi S' i\ EvavTiac; toutoic; 7tpbi; Ttdvta dvTtTEtvovTs;
40 tai tou XuTtsTv ouS' otiouv tspovTt^ovTsc SuaxoXot xal
SucrsptSsc, xaX.ouvTat. (3) °Oti [xev ouv ai EtpT|tjiEvai
e^eic tJjEXTat siatv, oux dSr,Xov, xai Sti f, u.e'ot| toutiov
ETtatvsTrJ, xaO' f,v d7toSc'jETai d SeT xai 6); SeT, Sjjtoitoc
Ss xai SuoyEpavEt. (t) "Ovojjta 8' oix aTtoSEOOTat
«5 auTrj ti , eoixe 0£ [jtdXictTa cptXta • toioutoc Y"? scttiv
6 xaTa Tf,v (jLEarjv i^tv oTov [3ouX6u.E0a Xe'y£iv tov ETtiEtxrj
CJ.1X0V, to ffTs'pY£tv 7tpoaXa66vTa. (5) Ata^s^psi Ss ttjc
tf tXtac , b^Ti dvEU 7td0ouc IcttI xai tou CftEpYStv oTc 6[xt-
Xei- ou Y^p tm tptXfTv f) ^yOaipstv d7toSE'y_ETat i^xaffTa
60 6); Sst, dXXi tm toiouto; sTvat. 'Ouotioi; y»P ^po?
aYVtoTa; xai Yvo)pt'uou; xai <juvr,0£tc, xai dcruvr^OEt; auTO
Ttotrjast 7tXf,v xai ev SxdaTOK; to; apuOsEt ■ ou Y^P
(iI2«.)
concitali ccleritatem , (Jeindeqnc irasci tiesinunt. (9) 'Axf.6-
y.o'.ot vero qtii dicuntur (id est, quibus bilis supra inottiini
elTervescit) snpra modum sunt celeres, et ad omnia et
onmibus t'e causis iracundia exardesctint; unde et noiniii
natuni est. (10) At amari sive acerbi propemodum sunt
implacabiles, diuque in iracundia pcrseverant; iram enim
contiuent et coinpriinunt,qiia! tiimquiescit, quum injuriaiu
ulti fuerint. Ultio eniin inun sedat, eo quod dolore sublato
voluptatem affert : quod dum assequi non possunt , grave
illud onus molcstix remanet. Nam qnia onus eorum non
est aliis notum, iis nemo, utse placabiles pra?beant, sua-
det. Ad iram autem in se ipso concoquendam tempore
opusest. l.-t uToboc hoininiim «eiius quuinsibi ipsi mole-
stissimum , tum amicissimis quibusque. (II) Xaio-ov; au-
tem , sive asperos eos appellamus, qui ct propter quas cau-
sas non dcbent , et gravius et diutiusquam debent , irascun-
lur, et qui nunquam placantur, nisi suam injuriam ulli sint,
vcl adversarios castigarint. (12) Lenitati autem magis
oppositum esse censemus nimium, qtiam parum. Frequen-
tius enim est iliud : quandoquidem est liominibus ingenium
ad ulciscendum proclivius. Preetereaque asperi bomims
ad vitae consuetudinem minus accommodati sunt. (13) Sed
quod jam supra quoque dictuin est, cx iis quoque qua; nunc
dicimus, intelligi potest : non esse videlicet facile , oratione
distinguere, quomodo, et quibus liominibus, et quibustlc
causis , et quamdiu sit irascendum , et quousque in ira-
cundia progrcdi rcctum pravumve esse videatur. Non
vituperatur enimstatim, qui paullum dcclinat a madio,
sivc in id quod est niniium , sive in id quod parum. Inter-
dum enim eosqui modum deserunt, laudamus , mansitetos-
quc ac lenes appellamus : interdum eos qui graviter irasciin-
tur, esse animo virili dicimus, tanquam ad impcrandiitn
idoneos. Quantiim igitur et quomotio pcccans vituperan-
dus sit, non facile potest verbis explicari. In rebus enim
singularibus etsensu judicium hujus rei positum est. (14) In-
terim illud ccrte perpicnum est, mediiim quidcm habitum
esse laudabilem ( per qucm et quibus et propter quas cai-
sas, et quomodo oportet, irascimur, ceteraque id genus
omnia ) ; nimium autem et parum vituperahilia : qua,- si non
longeabsunla medio, leviter; si longius, graviler; si lon-
gissimc,.gravissime sunt vituperanda. l>erspicuum igilur est,
medium liabitum diligenter cssc retinendum. (l5)Atqueii
animi liabitus qui in ira versantur, liactenus sint a nobis
cxpositi.
In congrcssu autem hominum et vitx quotidianae con-
suetudine, inscrmonum item ac factorum communicatinne
alii blandi seu placcndi studiosi videntur esse : qui ohse-
quendi studio laudant omnia nullaque in rc adversanlur,
scque oportere putant esse eos, qui niliil molcstire exhi-
beant iis quibuscum quotidie versantur. C?.) Alii contra,
qui vidcntur in omni rc advcrsari, neque magnopere labo-
rare ne quem offendant, appellantur niorosi , atque in
contendendo pervicaces. (3) Hi igitur, quos diximus , animi
habittis sunt nimirum vitupcrahiles, horumque medius lau-
dahiiis : quo vir bonus ea omnia qune probanda, et ut pro-
banda sunt, probabit : ofrenrtcttirque similiter contrariis.
(4) Nomen autem ei habilui niillum impositum est; snl
ad amicitiae siniilitudincm proxime videturaccedere. Nam
qui lioc medio habitii animi pr.iditns est , ejusmodi cst,
cujusmodi homiiicm commodum et amicum bonum signi-
ficamus, qiium quidem ille amaudi affectum asstimpserit.
(5) Eo autem differt ab amicitia, quotl animi motu aino-
risque afTectu in eos , quibuscum versatur, c.irct. Ncque
enim eo quod vel amet vel oderit, unumquidqiie sic ut
oportct approbat; sed quia co ingenio est. j£que enim
hanc facililatem erga notos atque ignotos, ir-qiie erga eos
quorum consuetudine ulitur, atqtie illos qiiibuscum nulla
consuctudine conjunctus est, adhibebit, scd lioc ita, ut
 118,1127) ETHICA NICOMACHEA. LIB. IV. CAP. VII.
OUOtto; TCpOCrjxSl GUvrjOo)V Xtti SOvElOW (ppOVTttJElV, ouS'
au Xutceiv. (c) KaOdX.ou usv ouv tipr,Tai Sti «; SeT
outXf,c-Ei , avase'pwv ok rcpb; to xa/.bv xai to suu:pe'p9v
CTo/dasTai tou uf, XutcsTv f) ouvr,ouvEiv. (7) "Eotxs
& uev y«? Tcepi f,6ova; xal Xurca; eTvat Ta; ev Tat; 6ut-
Xtat; Ytvo.u-^va; i TOUTtov S' Ssa; usv auTto e'o"ti uf, xaXbv
f, SXafispbv cuvr,8uvsiv, ouo/EpavEt, xai Tcpostpf,ffSTat
Xutceiv. Kav tcj) lrotouvTt 8' dff/r,uoauvr,v cps'pr,, xai
TauTr,v u.f, utxpdv, •?, 8Xd6r|V, f, 3' EVavTtWt; utxpav
tn Xutct.v, oux aTcoSE^ETat dXXot SuoyEpavsi. (s) Aia^>£-
pdvTwc 8' SuiXv-Cisi T&i; e'v aijiwuaci xai toT; xu/ouot ,
xai aaXXov fj TjTtov ;Yvo)piuoi; , Suotto; Ss xai xara
Ta; dXX.a; Sta:popd; , sxdcjToi; dTcovE'ucov to Ttpsrcov,
x«i xaO' auTO uiv aipouuevo; to ouvr,ouvEtv, Xutceiv
IS 5' suXaoouusvo;, toT; 8' aTcoSaivouoiv, siv r\ aEt^o ,
auvsirdusvo;, Xevo> 8s ra xaXco xal Ttji <Juu:ps'povTi.
Kai fSovv;; 0' ivsxa t?;; EtcrauOi; UEYdXr,; utxpi Xu-
td;oei. (n) '0 alvouv uico; toiouto; eotiv, oux wvdua-
crtat 8s, tou 8e cjuvt.Suvcvto; 6 uev tou f,Su; stvat crco-
2u /a^dusvo; af, 8t' aXXo ti dpssxo;, 6 0' Stcco; toseXsid
ti; auTto Yt-f/r,Tai si; /prjuaTa xai Scx Sii /prjuarojv,
xdXa;- 6 8s tcSoi 8ucr/epaivo)v etpr.Tat 8ti Susxoao;
xai Sucept;. 'AvtixeTcOoi Se (patvETat xi axpa iauToT;
ota to avoivuuov sTvai xb ueoov.
CAP. VII. [XIII.]
s?. Ilspi xa auTa Ss c/ESdv eVti xai f, ttj; aXa^ovEtac,
uebott,; • avojvuuoi; Si xai auTYJ. Ou /ETpov Se xai Ta;
TOtauTa; ItceXOeTv uaXXdv te yip av EiOEtr.uEv t& rcspi
to rfios, xaO' cxaoTOv SieXOovte;, xai uesdTriTac, Etvat
toc, apETac; TctCTEUffatuev av, £iri tcovtiov outui; e/ov
jo cruvtSdvTEC,. 'Ev Sf, Toi ou^fjV oi usv rcpb? rfioM^v xai
Xutct,v SatXouvTEi; ETpr,vTat, rcspi Ss Toiv aXr,OEudvTtov
te xai 'ieuooaevoiv eittojuev Suotoic, iv Xoyoic, xai rcpa-
;eo-i xa\ Toi Tcpo5Tcotr'aaTt. (2) Aoxei Sf, 6 uev dXa^tov
TcpooTroir,Ttxbc, Toiv lvod;o)v slvat xai u.f, uTrap/dvToiv
34 xai astyvo)v f) uirap/st. (3) '0 Se £tpo)v ctvaTcaXtv
asveio-Oat Ta uTcdp/ovTa f, EXaTTio tcoieiv. (4) '0 Ss
usoo; auOsxauTd; Tt; o>v dXr,OsuTixb; xai tw Stto xat Ttji
Xoyoj, Ta urcdp/ovTa SuoXoYtov sivat Tcspi outov, xai
OUTS UEliJo) 0UTS sXttTTO). (5) "EffTl Ss TOUTO)V IxaoTa
40 xai Evsxd tivo; tcoieTv xai ar,OEvd;. "ExadTo; S' old;
ESTt, TOtauTa XrfS1 xai TcpaTTSt xai outo) t,rn Eav urj
tivo; svsxa Tcpdrrr,. (o) KaO' auTO Si to jlcv '|euSo;
oauXov xai ({.EXTdv, to S' dXr,Os; xaXbv xai ErcaivETOv.
Outo) Ss xai 6 uev dXT,0£uTixb; ue'oo; 0)v siraivsTo;, oi
«i Se 'j;suSduEvoi du^OTEpot usv '^extoi , uaXXov S' 6 dXa-
?0)V. Ikpt SXaT£'pOU S' EtrCOJUSV, TCpOTEpOV OS TCEpt TOU
dXrjOsuTtxou. (7) Ou ^ap Tcspi tou sv xai; buoXoYtat;
aXT,OeuovTo; Xsyouev, ouS' Saa. e!; dStxtav rt StxaiocTuvrjV
cuvTsivsi ( aXXr^ Yap av eit, TauV dpETrj; ), dXX' e'v
60 oi; ut,Oevo; TotouTOu 8ta^E'povTO; xal ev Xoyw xat h
Btoj dXr^Osust to) Tf,v s;tv toiouto; Etvat. (s) AoJeis
0' av 6 toiouto; ^rtEtxf,; eTvai. '0 YaP tptXaXiiOr];,
ABISTOTF.LIS. II.
49
cuiquc conveniet; non cnim a>quo modo convonit liomincs
consuetudine ct familiaritate conjunctos atque alicnos c.u-
rare, neque rursns offendere. ;ti) Universe i^ilur jain di-
ctum est, eum cum lioiiiinibus ita ut debet vcrsalnrnm
cssejad honestuin tamcn et utile suas actiones rcfercndo
itahoc sibi propositum hahehit , rte quem offendat, aut, ut
delectet polius. (7) Etsi enim in iis vnluptatibus ac nio-
lestiis vcrsari vidctur, quae in consiietudinc vita: intcr homi-
ncs capiuntur : si quando tamcn non nisi cum turpitudine
antdanino cnnsulcre alterius delectationi potcst, deleclare
mininie volet ; scd trislitia potius affic.iet altcrum. Idemque
faciet , si qnid crit quod ci qui facit dedecori sit imn narvo,
aut dainno; ipseautcm adversando leviilliini molestia afti-
ciat, vciuni tum faetum illutl non prohabit, sed mo-
leste feret potius. (3) Aliter autem ciim iis coinmunicabit
el loquctur, qui dignitate aliqua praediti sunt, aliter cum qna-
libuscumque lioininihus, aliter ciiin notiorihus, aliter cum
minus notis; similiterque in aliis dissimilitudinihus smim
cuiquetribuet, quoddecet. Acdelectationcm qiiidemenrum
pcr se seqiietur, olTensionem contra vitabit : ceterum ad
caquae sunt eventura, si majora se sint, accommodahit,
honestatem, inquam, et utilitatem; deniqne magnaeinpo-
sterum voluptatiscausaleviter offendet. (9) Talis igitur ille
medius est, proprio nominc carens. Obsequio porro
indulKcntium is qui niliil aliud sibi proponit quam ut sit
jucundus, hlandus et placendi studiosns nppcllatur : qui
vero id hlc spcctat, ut aliquam ex co utilitatem capiat,
vel in pecuniam , vel in res qnne pecunia parantur, as-
senlator. At eum qui omnibus infensus cst ct indigna-
tur, morosum , ct in contendendo ptignncem diximns ap-
pellari. Piijmarc autem idcirco inter se videntur extrema,
quod medietati nomcn impositum non est.
In iisdem autcm fere gloriosne quoqne vanitalis medietas
versatur. Atqne ba?c ipsa etiam nomine vacat. Non erit
anlcm incommodum talesquoque babitus persequi. Nam
et planins ea quae ad mores pertincnt, cognosccmus, sin-
guliscxplicalis ; et virtutes medietates esse inagis erit nobis
persuasum acprobatum, quum ita cssein omnibus pcrspcxe-
rimus De iis igitur qtii in convictu vitaeque socielate vo-
luptatem et offensionem eorum quibuscum versantur
spectant, est dictum. Nunc dc iis qui veritatem colnnt aut
menliuntur, itlque verbis pariterac factis et simulatione,
paucis dicentlum est. (•>.) Videtur igilur vanc gloriosus res
sibi gloriosas vindicarc solere, quae non insunt, qua-quc sunt
iis qune insunt majores : (3) dissimulator contra vel ea
quae insunt, csse negare , vel minora (ingcre atqnc exte-
nuarc. (4) Medius vero ille aliquis est, qui de se ipso re-
busque suis recte scntiens et vcrax itciu in nralione , ea
quac habet in se esse confiteatur, neque ca verbis augeat,
ncque extcnnet. (:>) Fit autem ut quis hncc singula ct aii-
cujus et nullius rei causa faciat. Qualis vcro quisque est,
talis ejns et actio et oratio est, talisdenique et vita : nisi rei
alicujus a^at et lot|uatiir gratia. (6) Per sc autem menda-
cium quidem malum et vituperabile est, verum aulem ho-
nestum et Inudabile. Ita et verax quum sit mcdius, lau-
dabilis est : at qui mcntiuntur, ambo sunt illi quidem vi-
tuperandi , sed magis tamcn arrogans. De utroque autem
dicamus; ac priinum de veraci. (7) Non enim de eo lo-
quimur, qui in pactis conventis est verax, neqne de eo
qui in robus quae ad injustitiam justitiamve pertinent
( alius enim haec sunt virtutis ), sed de eo qni, quibns
in rebus nihil refert utrum sil ejusmodi necne, tum
in oratione tum in vita, veritatcm colit ac sequitur,
eo ipso quod tali animi habitu sit prnedilus. (8) Talis
auteni qui cst , vir bonus non imuierito videri possit. Nam
qul veritatem amat^veraque loquitur, quibus in rebus
 50 HeiKQN MKOMAXEIilN A, r,.
xai ev oT« (jlJj StacpEpEi dXr,0£uwv, dXr,OEuo-ei xa\ Iv oT(
otacpEpEi (xi [jtaXXov w;f ip aierypbv to i|/fu3oc, EuXafirj-
cetai, 5 ft xai xaO' autb r,uXa£eito • b 8s toiouto; ircai-
v«to?. (9) 'Eit\ to IXatrov Se jxaXXov tou dXr,Oou? drco-
0 xXivec Ijxu.EXeoTepov yip cpaiveTai Sti to eTtayOeTi; tic;
UTtepSoXic, eTvai. (10) 'O Se u.ei£o> twv uTcapydvTwv
Tcpotntotouu.Evoi; u.T|Oevbc, fvexa cpauXw u.ev lotxev ( oi
yip ctv EyaipE tm <|/euSei ) , u.aTaioc, Se cpaivETai uaXXov
rj xaxo;. (11) Ei 8' evExd tivoc., 6 u.ev So'?r,? r) Ttu.r;c.
iu ou Xtav i|/exTO?, w; 6 dXa!Jwv, 6 3e dpyupiou, r, Soa eIc,
dpyuptov, do-y_TiU.ovEcrtEpo<;. (12) Oux £v ttj Suvdu.Ei
S' lorlv 6 dXai/ov, dXX' lv ttj TrpoatpE^aEf xati Tr,v
i;iv ydp *&\ xoi TOtdoSs eivai dXa^tov ^crtiv, tocrTCEp xai
•]*euott,? 6 uiv Ttjj '{/euSet auTw yatptov, 6 Se Sd;r,e; Spe-
i!. -yo'u.!voc r) xepSouc;. (13) Oi usv ouv Sd^nt; ydptv dXa-
tjovsudtjtevoi t4 Totauta irpooitotouvtai if' 015 eitaivo?
r) euSattjtovio"u.dc. , oi 3s xs'pSou; , wv xa\ dTtdXauaic,
eoti Toi? TceT.ac. xa\ & StaXaOsiv s^cm (jtr, dvta , olov
[jtdvtiv crocpbv f) iatpdv. Ati touto oi TtXEtOTOt Tcpoa-
31 itoiouvTai ti TotauTa xa\ dXa^oveuovTai ■ eVri yip lv
autoie. Ta eipr,u.e'va. (14) Oi S' EipwvE; eVi to EAatrov
XevovtE? yaptecrcepoi ptev t4 r)0r) oaivovtai- ou yip xsp-
Souc. e^vexa Soxopot Xe^yetv, dXXi cpeuYovTee, to bfxr^poy
u.dXtota Se xai outoi Ti Ev8o;a aTcapvouvtat, olov xat
vt. Swxpdtr,? eicotet. (i&) 01 Ss xal t4 u.txpi xa\ Ti <pa-
vepi Tcpoo7coiouu.£vot fiauxoitavoupYOi XsyovTai xal euxa-
Tacppdvr,toi etotv. Ka\ eviote dXaiJovEta cpatveTat,
oTov i\ Ttov Aaxojvtov eerOrji; • xa\ fip rj uTcepSoX») xal
r, Xiav IXXeii|ii; dXa^ovtxdv. (io) 01 Se u.ETptto<; ypto-
:td (xevot tyj eipuveia xat itept ti u.r| Xiav etiTcoSiov xa\
tpavepi EtpwvEudu.Evoi vaptEVTec; cpaivovTai. (17) 'Av-
TtxeToOat 8' 6 dXa^ojv cpatveTat tS dXr,OeuTixoJ ■ y etptov
Y«p.
CAP. VIII. [XIV.]
OuoTji; Se xai dvaitauoetoe; ev tm pito , xat h toutti
:ib StaYO^YTJt; u.ETi 7tatSiac; , SoxeT xat evtauOa eTvai 6u.t-
Xia tic, lu.u.eXr,c; , xa\ oTa SeT Xe^eiv xat toc; , bu-oiox; Se
xal dxouetv. Aioioei Ss xal to iv toioutoic; Xeyeiv rj
TOtouTtov dxouetv. (2) Ar^Xov S' wc; xa\ Tcspl tauT' eotiv
uTtspSoXri Te xa\ eXXei^/ic; tou [jie'o"ou. (3) Ot u,ev ouv
ln Ttj) YeXoio) u7tep6dXXovtec; p>o)u.oXdj(_oi Soxoutrtv eivat xat
tpopttxoi, YXixdtjLEvoi TcdvTtoc; tou YeXoiou, xal jxaXXov
OToy^a^djjievoi tou yE^XtoTa Tco;?icrai r) tou Xe^etv euoyvi-
ptova xa\ u.r, XutceTv tov trxo)Ttrdu.Evov • oi Ss (jitjt' autot
cxv etTcdvTec, u.rjOev yeXoTov toii; Te XeYOuoi Suoy_spatvov-
4i Te? dyptoi xa\ oxXr,pol Soxouoiv eTvat. Oi Se eu.u.eXwc,
TCaiJoVTEC, EUtpaTCEXoi TCpOffaYOpEUOVtai , 0T0V EUTpOTCOl •
tou yip T|Oou« at ToiauTai Soxouoi xtvrjcretc; eTvai-
woTtep Se ti trwu.aTa ix Toiv xivt)(tewv xplWrat, outw
xa\ Ti tJOti. (4) 'ETcnroXd^ovTO? Bi tou ysXoiou , x»\
tn Toiv tcXeiotoiv yatpdvTtov ttj TcaiSia xa\ tw oxiotcteiv
ptaXXov r) SeT, xa\ ol pwjjtoXdyot £UTpa7teXoi TtpocraYO-
peuovtai wc. yapievTE;. "Oti Se StacpEpouot , xoti ou
(Ui7,llts)
itl Tacere niliil attinet, i> mnUi) niagis in iis vere ioque-
tur, in quibus inagnopere refert. Mendacium enim ut
rem turpein fugiet, quod jam etiam per se suaptrque na-
tura fugiebat. At talis vir laudabilis est. (9) Ad iniiitis
aiiteiii eo quod vere puterat, dicendum fere propensior
est ; concinnius'enim hoc esse videtur, quoniam omne ni-
mium grave et odiosum est. (10) Qui vero majora sibi
qiiam quac insunt tribuit nullius rei causa , est ille quidem
improbo similis ( aliter enim mendacio non deiectaretnr ) ,
verumtameii levis bominis potius ac nugatoris, quam mali
instar babet. (11) Quodsi alicujus rei gratia illud faciat, is
quidem qui gloriae vel lionoris causa tacit, non e«t valde
vituperandus , vel ut arrogans : at qui pecuni.ne gratia aut
aliarum rerum qux pecuniie loco sunt, multo est turpior.
(12) Ceterum non facultate seu potestate, sed instituta
\ it.r ratione intelligitur arrogans. Ex liabitu enim , et eo
quia talis sit, arrogans est; quomodo et mendax. Alius
eniin mendacio ipso delcctatur, alius vero glorhr quapstusve
causasibi plusquam parest, arrogat. (13) Atque ii qui-
dem qui cupiditate gloriir incensi sibi plus aequo tribuunt ,
ea sibi vindicant, proptrr qua; lioroines vel laudari vel beali
prxdicari solent. Qui autem qiiastiis causa id faciunt, ea sibi
sumunt, de quibus alii fructum percipiant, et qurcinglo-
rioso illo non inesse minime alii intelligant ; verbi gratia ,
jactare se medicum esse aut vatem perilum. Atque hinc lit
ut pluriini gloriosorum talia in se iuesse simulent , et de
talibus vane glorientur. In iis enim rebus insunt ea qua-
a nobis sunt dicta. (14) Uissimulatores autem, qui oniuia
sua verbis elevant, moribus videntur illi quidem esse po-
litioribus; non enim lucri causa ita loqui videntur, srtl quod
jactationem fugiant. Maxime autem etiain lii gloriosa
omniade se negant; quod faciebatet Socrates. (IS) Qui
vero res quuro parvas tum insignes affectant , versuti seu
delicati veteratores appellantur, suntque tales contemnendi.
Atque adeo est ubi hoc vitiuni sit, qualis Lacedaemoniorum
vestitus (nam sibi et nimtum assumrre, et admodum pa-
mm triburre, paritrr vanae arrogantiae est); (16) rursum,
qui moderate utuntur dissimulationc , eaque dissimulant ,
qu.T non admodum nota neque in promptu posita sunt , ii
politi bomincs videntur. (17) Arrogans autem seu gloriose
vanus veraci videturopponi : drtrrior enini est.
Sed quum sit in vita etiam rcquies, atquc in hac ita de
gere soleant bomines, ut ludo et joco vacent : hac quoque
in parte videturcongressuum ratio quaedam esse certusque
inodus quumdiccndi, qualia et quemadmodumdici debent,
tum etiam audiendi : intereritque in ea ratione non parum ,
annc aliquis loqui inter lalcs , an item talrs loqiienles au-
dire debrat. (2) .laui vero perspicuum est , in bis quoqur
et nimiuin esse et parum , quorum utrumque abest a me-
dio. (3) Atque ii quidem qui risu movendo ultra modum
procedunt, scurra; videntur esse, et molesti homines, ridi-
culorum singulari cupidiUtc affecti, magisque sibi hunc sco-
pum propositum babentes, ut risum moveant, quam ut
honesta et decora loquantur , et ne ejus in quem salse di-
cunt, animum offendant. Qui autem nec ipsi quidquam
ridicule ac salse dicunt , et iis qui dicunt , infensi sunt ,
agrcstes et insnlsi homines habentur. At qui concinne et
lcpide jocis uluntur , eutpdTce)oi , id est facetl et urbani
nominantur : quasi evrpoTcot , id e$t llexibili ac versatili
ingrnio pr.-rditi ; videntur enim ista iiioruin esse quidam
quasi motus. 1'orro ut corpora ex motibussuis judican-
tur, ita et in morihus res habet. (4) Jam vero quum sales
et ridicula frequententur , compluresque jocis et salse dictis
magis quam par sit delectentur : fit ut scurnr faceti ap-
pellentur, tanquam humanitate politi : quum quidem dif-
ferentia eorum non parva sit ; quod ex supra dictis perspi
 (II») ETHICA MCOMACHEA. LIB. IV. CAP. IX.
Uixpdv, sx tmv £tpr,UE'vwv orjXov. Tr, usVr, o' ilei
oixeiov xal r\ ETciO£;idTr|; lo-Ttv tou 5' e'tcioe;iou Io-ti
TotauTa liftiv xat dxoustv oTa tm etcisixeT xal IXsuOs-
piw a3u.0TT£f £7Tt fap Ttva TtpsTcovTa tw toioutm Xe'-
i. yeiv Iv TcatSta; us'ptt xat dxouEtv, xat r) tou IXsuOspiou
TcatSti Stays'pEi ty;; tou dvSpaTcoSwSou; , xal au tou tce-
TcatoEuusvou xat diratOEUTOu. («) TSot 8' dv ti; xal
lx twv xwuwStwv Twv rcaXatwv xat twv xatvwv TOt;
uiv vip r;v -veXoiov r) atoy poXoYta , toI; Si uaXXov
10 r, uirdvota • ota^Epst 5' ou utxpov TauTa Tcpo; EUffvrjuo-
OUVTjV. (7) ndT£pOV OUV TOV £U CXWTCTOVTa 6piOTTs'oV TW
Xe^eiv 8 TrpsTCEt sXEuOspiw , r) tm ur, XutteTv tov axouov-
Ta , ■?, xat T£'pTi£tv ; ?, xat to yi toioutov ddpxo-Tov ; dXXo
vip dXXo) uto-r,TOv te xai r,ou. (s) TotauTa Se' xal
15 dxouoTETac S. y«P utcouevei dxouwv, TauTa xai tcoieTv
iky.v.. ((•) Ou or, Ttav TCOirjerEi • to yap crxMuu.a XotSd-
prjud Tt EffTtv, ol Ss vouoOs'Tat Evta XotSopsiv xwXuou-
crtv £0£t 8' icm; xat cxwtcteiv. (10) '0 Sr) yaput; xa't
EAEuOcptoc, outw; e;ei , oTov vduo; iov lauTW. Toiouto;
*' u-v ouv 6 ue'cto; Iotiv, eit' etciSe^io; eit' EUTpdirEXo; Xe-
YETat. O 51 £twuoXdy_o; tjttujv sVti tou yeXoiou , xat
oute EauTou oute twv dXXwv drrEydusvo; , Et •filuna
Tcotr^Et, xai TotauTa Xs'ywv wv ouOev av eitcoi 6 ya-
pt£t;, Evta S' ouS' av dxouoat. '0 0' aYpto; si; T&;
2i> TotauTa; SutXta; dypsTo;- ouOsv Y«p auufiaXXdusvo;
Tcao-t Suo-yEpaivEt. (11) Aoxei ok i\ dvaTcauert; xat
r, TcatSti ev tw piw sivai dvaYxalov. (12) Tpei; ouv ai
EtpTjtjiEvai Iv Tto piw uEO-drr/Ts;, siot 8e irao-at Tcspt Xd-
Ywv tivwv xat Trpd;£wv xotvo)viav. Aia^poyoi S' 6ri
a> r, uiv TCEpt dXriOstdv Icjtiv, at oe TCEpt to r,8u. Twv 81
TCEpt Tr,v r,Sovr)v r\ ujv lv Tat; TcatStaT; , r, S' Iv TaT;
xaTa tov dXXov fiiov SutXiat;.
CAP. IX. [XV.]
IIesi 3= aiSou; w; Ttvo; dpE-cr]; ou Tcpoo-rjxEt Xe^eiv •
TcdOit Yap uaXXov Ioixev ?, I;ei. 'Opi^ETat youv <pd6o; ti;
36 doo;ia; , (2) aTCOTEXEtTat Ss tw TCEpt t4 Sfitva aoSta
TcapaicXriatov IpuOpaivovTat ycVp o{ aiayuvduEvot, 01 Se
tov OdvaTOv c/oGouuevoi w/ptwaiv. SwuaTtxa Sr^ »at'-
vsTai tcoj; sTvat du^OTEpa, 6'tcep SoxsT rcdOou; uSXXov
r, e;eoj; sivat. (i) Oi Tcdcrr, 5' r,Xtxia to TcdOo; dpud-
«1 Jst , dXXa tv) vs'a- oidusOa y^p 3eTv tou; Tr.XtxouTOu;
aiSr^uova; Etvat oia to rcdOEt ^wvTa; TtoXXa duapTa-
vstv, utco Tri; aiSou; Si xti)XuEcrOai. Kat iTcatvoufiEV
twv uEv vewv tou; aiSr;u.ova;, Tcpsoc/UTEpov 8' ouSst;
dv lratv£'ciEi£v c?n ai7yuvTT)Xd;- ouOiv Y«p oiduEOa SeTv
«■> uutov rcpaTTEtv Isp' oT; lortv aiayuvr). (4) OuSe ^dp
etcieixou; lctTtv r) aiT^uvr,, EtTCEp YiY^xai Itci toi; (pau-
Xot;- ou Y"P TcpaxTE'ov t4 TotauTa. (6) Ei 6' tcrci t4
uiv x«t' dXrJOstav aicrypa t4 Se xaTa Sd^av, ouOlv Sta-
cj.s'p£f ouSt^TEpa Y^p icpaxTla, wot' oux aiffy^uvTEov.
ui (6) 4>auXou 8s xat to sTvat toioutov oTov TcpaTTEtv Tt
tojv aicrypwv. To 0' outw; e/eiv ojst' si Tcpd;£i£ Tt
Twv TOtouTtov aioyuvEaOai,xai Sta tout' o*£O-0at STctEtxri
o!
cuum est. (5) Ad medielatis autem habitum in hoc gcnere
etiam ea quaj dextcritas appellatur, accommcKlata cst.
Dexteri porro liominis cst , ea ct dicere ct audii c , qua; viro
liono ac libero conveniunt. Sunt enim quaedam qua; talcm
virum joco deceat et diccre et audire. Atquc inter ingejiue
dignum et scrvilem jocum mnltum intercst, interque eru-
ditijocumet ineruditi. (6) Quod quidem ex vetcribus ct
novis comtediis cnivis intclligerc licet : illis enim ridicula
rcs erat obscceni[as, his stita sentenlia |K)tius. Intcr
luecautemad honcstatem et elegantiam multum interest.
(7)Utrtim igituris, qui bene in alterum dicta salsajacit,
ex eo definiendus est, quod ea dicat qna; liberum dccanl?
an, quod eum quiaudit, nonolTendat, aut etiam delectet?
an vero hoc tale indefinitum est? nam ctodiosa; rcs et ju-
cundse alia; sunt aliis : (8) eaeque tales ipsis sunt etiam
auditu. Nam qusc qnisque libentcr audit, hacc facere quoqu«
putatur. (9) Non ergo quidvis faciet urbanus jocator. Ca-
villatio enim scu salse dictum , genus quoddam cst convicii.
At scriptorcs legum qiuedam convicia vetant fieri ; eratque
fortasse tcquum , cavillationum quoque et salse dictorum
aliqua vetari. (10) Homo igitur politus et ingenuus sic erit
affectus, quippe qui ipsc sibi lex sit. Ac medius quidem
talis est , sive dextcr , sive facetus et urbanus appellandus
est. Scurra autem ridiculo moderari non potcst, qnum nec
sibi nec aliis parcat, dummodo risum moveat : quum talin
denique dicat, qua? humanitate politus homo nunquam di-
ceret , nonnulla autem etiam vcl aures ejus respuerent.
Agrestis aulcm ille et insulsus ad tales congressiones pror-
sus ineptns est. Nam quum ipse nihil ad cas operae con-
ferat, tum omnibus offenditur. (11) Vidcntur autem ad
hominum vitam requies et jocus csse necessaria. (12)Tres
igityr sunt illae, quas diximus , in vita medietates : quae
omnes in quorundam serinonum et actionum communica-
tione versantur. Differunt autemeo, quod una in veritate,
reliqua; duae in jucunditate positae sunt. Atque harum
quac ad jucunditatem pertinent, altera injoris, altera in con-
gressionibus reliquaeque vitae communitatihus vertitur.
De verecundia autem non convenit ita agi, quasi virtus
sitaliqua. Ferturbationi enim quam habitui similior cst.
Itaque definitur illa quidem infamiac metus quidam : (2) exsi-
stit autem similiter atque melus rerum atrocium. Erube-
scunt enim ii qui pudore afficiuntur : pallescunt autem, qui
mortem cxtimescunt. Apparet igitur, iitrumque quodam-
modo ad corpus pertinere. Quod quidem perturbationis
potius quam habitus proprium videtur esse. (3) Non omni
porro aetati, sed primae modo haec perturbatio convenit.
Qui enim hac aitate sunt , pudentes et verccundos putamus
esse oportere, eo quod eorum vita assiduis perturbationi-
bus agitetnr et multa pcccet, a quibus pudore revocantur.
Adolesccntes itaque laudamus eos qui sunt pudentes : se-
niorcm vero cx co quod facile ipsum pudeat , nemo lauda-
verit. Nihil enim hunc agcre oportere arbitramur eorum
propter quac pudor exsistere solet. (4) Nam nec viri boni
est pudor, si quidem ex rebus malis nascitur : quae res
ne agendae qtiidem scilicet sunt. (5) Quod autem alia sunt
re turpia, alia opinione, id nihil ad rem. Viilia enim
sunt agenda. Ergo pudori locus nullus; (6) atque est illud
quoque improbi hominis, ita comparatum esse, ut turpe
aliquid suscipere possit. Sed ita animatum esse, ut, si quid
talc admiseris, pudere te velis facti atque ob hanc causam
bonus vir haberi , absurdum est. Eorum enim qurc sponte
1.
 !,1 H0IKGN NIKOMAXEIQN E, «.
iTvat, diTOTtov iic\ toT; fxouotot; yip f, aioto;, Ixtov Ss
6 £7tt£ixf,; ouSettote Ttpd;£t ti sauXa. (7) Eitj 0" iv f,
aiSo>; £; U7to0scsio; eStietxe;1 ei ^ip Ttpdijat, aicvuvoit'
otv oux scti 31 touto TTcp\ Ti; apEToi;. Iii 0' f, otvat-
!> oyuvTta tpauXov xat to uf, aiostcOat Ta aioypi TtpaT-
tsiv, ouOiv uaXXov to TotauTa TcpdrcovTa aicyuveoOat
tTtisixs';. (») Oux scti 0' ouo' f, tyxpoiTEta dpETij, dXXd
Tt; UIXT7; • OSiy0r;CETai Ss 7tSpt auT?;; £V ToT; UOTEpOV.
Muv Sl TtEpi otxatoouvr,; eTrctoasv.
IJRER V.
CAP. I.
lo Ilsst Z'i Stxatoouvr,; xat doixta; oxs7tT£ov, TtspT Tcota;
te TUY/otvouotv ouoat 7tpd;et; , xat Ttota uscdTTi; eotiv
f, Stxatocuvr,, xal 10 Stxatov tivoiv ue^cov. (2) 'H Ss
cxs'i]/t; f,uTv scto> xaTot tt\v auTr,v us'0o3ov toi; Ttpost-
prfU-Evot;. (3) 'Opiousv S^ TcdvTa; tt,v TOiauTTjV s;tv
. is jJouXousvou; Xe^eiv Stxaioouvr^v , d:p' f;; TtpaxTtxoi Ttov
Stxauov eJoi xat d^' r,; SixatoTtpaYOuci xat jiouXovTai
Tot Sixata- tov auTOv Ss vpoVov xat 7t£pt dStxia; , ot^'
f^; dotxouci xat pouXovTat Tet dStxa. Atd xat f,atv
TtptOTOV d>; EV TUTCO) UTCOXElcOcO TOUTa. (*) OuSs y^P
»« TOV OUTOV Ey£l Tpd7tOV £Tti TE TO)V ETClOTTjuioV xat ouvoi-
aEtovxat ETttTtov £;eo>v. Auvaut; uev ^ip xat ETCtCTrjur)
SoxeT Ttov Ivavtitov f, auTr, Eivai , e;i; 0' f, evavtia Ttov
dvavTttov ou, olov otTtb Tr^; uYttia; ou TtpctTTETat Ta £vav-
xta, aXXot Ta uYi£ivi advov Xeyouev Y^p uYisivolc; ^otoi-
S* !|£iv, o'T«v |iaSi^r, o>; oiv 6 UYtaivoiv. (5) noXXdxt; a=v
ouv Yvtopi^eTatf, ivavTia £;ic otTcd TTjclvavTta;, TCoXXaxt?
0» al £;£IC, CtTCO TtOV UTCOXElUEVtOV £OtV t£ Y«p f| £U£^ia
rj -^iavEpot, xat f| xa/£;(a tpavepot ylttw, xal ex twv
EUEXTixiov f, EUE;ia xal Ix Taurr,; Ta EUEXTtxd. El vdp
3« Eottv f, EUE;ta TcuxvoTr,; oapxo';, dvaYxr, xat t^v xavs-
$iav eivai aavoTriTa oapxd;, xat to eusxtixov to Ttotr)-
Ttxdv TTuxvdTr;To; h oapxi. (e) 'AxoXouOei 0' o>; etci
to tcoXu , iiv OaTspa itXEOvayio; X£Yr,Tat, xat OaTspa
TtXEOva/to; XsYsoOat , olov e! to oixatov , xal to dotxov.
35 [II.] (7) "KotxE os TtXsova/io; Xe'y£oOii' f, ctxaioouvrj
xat f, doixia , dXXi Sti to ouveyyu? sivat Tf,v datovu-
aiav aitiov XavOdvEt xat ou/_ oioTtEp iitt Toiv Tco'ppto
Srfa uaX.Xov f, ^ip otaiopi rcoXXf, f, xa-i Tr,v iosav,-
oiov Sti xaXfTTat xXei; 6ao>vuao>; f^ te u7td tov auys'va
40 Toiv ^too>v xat i) Ta; Oupa; xXe(ouoiv. (s) EiXr|f9<d oJj
6 dotxo; 7tooayto; XiyfTai. Aoxei Se 8 te napdvoao;
dStxo; Etvat xat 6 TtX£ov£xtr,; xat 6 dvtoo; , ioote SrjXov
4'ti xat 6 Sixato; EOTat S te vdatao; xal & too;. Td
uev Sixatov dpa to vdataov xai to taov, to 0' aotxov
.« to Ttapdvoaov xai to dvtoov. (9) 'EtceI Ss xat tcXeo-
v^xtr,; 6 dotxo;, oxepl TaYaOi EOTai, ou TtdvTa , dXXi
TCEpt d'oa Eutu/ia xat aTU/ia, S lott uev arcXto; dst
aYaOdjTtvt S' oux aEt. Ot 3' dvOpoiTtoi TauTa Euyov-
Tai xat Sttoxouotv SeT S' ou, dXX' euysoOat aev ti
( 1138,1. lv)
nostra agimus, nos pwlct : at vir bonus nunquam quid-
quam iimli sponte sua admittet. (7) Neque aliter quam ex
conditione piulor potcst honum videri. Nam si quid
turpc .'iilin ill.it quis, tum ctiam pudore afficiatiir. Sed hn-
jiismodi non est ratio virtutis. Neque vero, sivitiosum
cst inipiidcntcm esse et minime voreri susciperc turpia;
idcirco turpia agentem pudorc affici honestum erit. (8) Jam
vero ne contincntia quidem virtus cst, sed quiddam vir-
tutis liabct admistuin : de qua po.,tcrius dicemus. Nunc au-
tem dc juslitia disseramus.
Dc justitia autem ct injustitia boc videndum cst , quibits
in actionibus versentur : qu*nam mcdietas sit justitia, qua-
riiin dcnique rerum mcdiuM sitjus. (2) Quibus exquiren-
dis eadcm alque in siiperioribus ratione ulainur. (3) Vide-
mus igitur, eum animi habitiim , quo ad res justas gcrendas
homincs efliciuntur idonci , ipioque res justas agnnt ct vn-
lunt, ab omnihusjuslitiam intclli^i et appcllari solere : eo-
dcmquc niodoinjtistiliam habituin eum, quo et injuriam fa-
ciunt ct rcs injuslas volunt. Itaquc nobis quoque , ha'C
ut in rudi atlumbratione, primum sint posita. (4) Neque
enim eodcm modo se rcs habct in scienliis ct facullatibus
sive potestatibus , ut in babitibus. Facnltas enim seupo-
tastas ct scientia eadcm contrariorum vitletur esse : ha-
bitusautem contrariarum ipsis reriim hahitiismininie snnt;
vcrbi gratia , a bona valetudine non profici^cuntur contra-
ria, scd bonrc valetudinis propria dumlaxat. Dicimus
eniin, aliquemvalenterambiilare, quuin itaambulat ut is
qui licne valet. (5) Sane quidem sa-pcnumero e contra-
rio habitu habitus iutclligitiir contrariustsrrpe vero eliam
cx rebus habiliii subjectis hahitus ipse. Nam si tjona cor-
poris liahitudo nota sit , nota crit ctiain mala ; ct co^nitis
iis qiuc Hnnam corporis loiistitutionem efliciunt , linna
quoquc corporis constitutio erit cngnila : ct rursns cx hae
ipsa ca qune bonam corporis habitudincm efficinnt Si
cnim hona corporis habiluilo solidilas carnis est , neccssc
cst malam corporis liabitiidinem carnis raritalciu esse; ct
quod vim habet eflicicntcm firma; constilutionis cor|>oris,
id ad carnis solitlitatcm gigncndam necessario- valebit.
(6) Pleruinque autein scquiliir nt , si altera pluribus modis
dicantur, altcrorum quoquc mulli sint signilicantli inodi;
vcrbi gratia, si inultic sint sisnificationes jnsli, inull.v
etiam erunt injusli. [II.] (7) Multis autein inodis jiistilia
ct injiistitia dici vidcntur : scd quia valde cst propinqiia
cariim homonymia , idcirco ouscurior illacst, nopie ita,
ut in iis qn.i' loiige inter se dislant, apparct. Mngna cnini
diffcrcntia ca csl quae cx specic csl ; utclavis apud Grn-
cos uno ct communi nominc appellatur ea qiia,- ccrvici-
bus animalium subest.ct ca qna ostia claudunt. (8) Hoc
igitur siimptum e>to , quot niodis I101110 injustiis dicatur.
Viilctur vcro liomo injustus csse et is qui cimtra lcgem agil,
et is qui sibi plusvindicat quam par sit.et qui inicqualis est.
Kx quo pcrspiciium cst, justnni quoquc futurum et cum
qui lcgibns |>arcat, eteum qui acquus, et qui a-qiialis sit.
Jus igiturerit tum id quod legilimiim appellanl, tum id
quod icquum cst : et contra, injustum tiini id quo contra
legem committitur, tiim id quod iniquimi cst. (9) Quia
vero cx injustis alter plus justo hahendi cupidus ost,
circa bona illc versatur, non quaelibet, sed circa ill.i
dumtaxat, de quibus prospcra fortuna aut advcrsa
usiirpatur; qua; sunt absolute quidcni illa semper bona ;
scil huic vcl illi non scm|>cr : ct vero h»c homines optant
ct perscquiintur, quiini minimc ita fieri oporteat : ve-
rum optandum quidem sit nnicuique, ut, quae sunt siui
 (llt»,H30) ETHICA jNICOMACHEA. LIB. V. CAP. I.
irtXw., dyaOi xal outoTc dyaOi etvat, atpeto-Oxt 2= za
auTOtc dyaOd. (10) '0 6' dStxoc oux dsi to TtXe'ov ai-
pstTai , dXXi xat to eXaTTOv iid twv aTtXioc xaxtov
dXX' 6"ti SoxeT xat to usiov xaxbv dyaOdv tcwc sTvat ,
tj tou S' dyaOou eVtiv r) TtX£ovs!;ia , 8ti touto Soxsi tcXeo-
vexttic eivat. (n) Eoti 8' dvtaoc- touto yip TtEpuysi
xai xotvdv. [III.] (12) 'Eicel 0' 6 Ttapdvouoc dotxoc rjv,
6 oe voutuoc oixatoc, SrjXov ort Ttdvta Ta vdutud ecti
tiwc otxata • Ta te yip tbpiapufva utco ttjc vouoOstixtjc
ie vduiud eoti, xat 1'xaoTov toutwv Sixaiov slvat oauev.
(13) 01 8s vduot dyopsuouit Ttspi dicdvTwv , ctToya£d-
uevoi r\ tou xotvrj auu:pspovTOc Tcaatv rj toic dpttjTOtc
?, toTc xuptotc , xaT' dpsTr> ^ xa^' aXkot Ttvi Tpdrtov
toioutov wsts sva usv TpoTcov Stxata Xsyousv Ta Ttoir)-
15 Ttxi xat iuXax-txa Tr;c EuSatuovta; xat twv uopiwv
OUT^i TT) TtoXlTlXrj XOlVWVta. (u) ripOOTaTTEt 8' 6 VO-
uoc xat Ta tou dvopsiou fpya tcoieiv , otov uv) Xeitceiv
tt.v Ta;tv ur.os cpsuystv ur,os ptTtTsiv Ta SrcXa, xat Ta
tou crwcp povoc , otov u^i uoty sustv ur,o' uSpiJJEiv , xai
*o t4 tou Ttpdou , otov u.r, tutcteiv urjSi xaxrjyopsTv, 6uottoc
Ss xa» xara Tac dXXac dpETic xal uoyOripiac Tot usv
xeXeuojv Tot S' aTcayopsuwv, dpOwc uiv 6 xstusvoc dpOwc,
ysTpov 8' 6 ditEcr/ESiao-UEvoi;. (ib) Autt) ptsv ouv r]
Stxatoo-uvr, dpeTT) uiv eVti teXei^ , dXX' ou/ ircAwc dXXi
2J Tcpo; tTEpov. Kat oii touto TcoXXdxtc. xpaTiarri twv
dpETtov Etvat SoxeT v} Stxaiocruvr), xat ouO' EO-rcepoc. ouO'
Itooc. outco OauuaoToV xat Tcapotuta^duEvoi cpausv « Iv
oe Sixatoo-uvrj cuXXriSSrjv Ttotcr' dpETr; Evt. » Kal TsXfiia
udXto-Ta dpETr), Sti Tr,c TEXfiia; dpETr)? /prio-ii; eotiv.
Jo TeXEta o' £o-ti'v , Sti b e/iov auTr,v xai rcpbc; iTepov
ouvaTat tt) dpETrj /prjo-Oat, dXX' ou udvov xaO' outov
TtoXXot yotp ev uiv toic. oixEtotc. -crj dpETT) SuvavTai ypr)-
cOat, iv oi toTc Ttpbc ETEpov dSuvaTouotv. (ie) Kat
Sii touto eu SoxeT e/eiv to tou BtavTOc , Sti apyr, dv-
» Spa OEtcEf Ttpbc ETEpov yip xal ev xoivtoviot r)Sr| 6 dp-
/tov. (i n) Ati 8c to auTO touto xal dXXoTptov dyaObv
SoxeI eTvxi r\ SixatocfuvT) \i.o\-i\ twv dpETtov, Sti Ttpbc
ETEpdv Icttiv dXXw yip ^i auu^povTa TtpaTTEt, vj dp-
/ovTtr, xoivomo. (i8) KdxuTOc uev o3v6xatTrpbcauTov
«o xal rrpbc touc cpiXouc /ptouevoc Tri uo/Or,pta, dpioTOC
S ou/_ 6 icpbc auTov tj dpETrj dXXi Ttpbc ETEpov • touto
yapepyov /_aX=Ttdv. (19) AuTr,uEvo3v rj otxaioauvr) oi
ue'poc ipETric dXX' SXr, apzxr] e'otiv, ouS' rj evavTt'a dSt-
xia u?poc xaxiac dXX' SXr) xaxia. (20) Ti Sl Siacps'pEi
4S f, dpETr) xai r) oixaioouvr) auTr), Sr^Xov ex t<ov Etpr)UE'-
vwv ectti ixiv yip rt axjvf, , to 8' etvat ou to auTO, dXX'
i! uev Ttpbc 1'repov, Stxatocruvr) , |[ os TotdSe e^tc, aTtXioc
dpeTT).
it
pliciter bona , ra ipsi quoque bona sint , eligentla autem ,
qtiK sint ipsi bona. (10) Sauevero injustusislenon semper
fertur in id quod plus est : verum etiam noniiiinqiiaui in
illtidquod miuus, in iis nimirum quae absolute sunt mala;
ubi tamen istud hac ralioue ei contingit, quia videtur etiam
inintis malum quodammodo bonum csse, quumque pltis
justo possidendi cupido bonum sequatur, videtur etiam lioc.
respecluea affectus esse. (ll)Est autem idem inajqualis
sive iniquus. Hoc enim includit altcrum, et est commune.
[III.] (12) Quoniam autem eum qui contra legex agit,
unum esse diximus eorum qui injusto comprelienduntur ,
illum vero qui leges servat , justum : perspicuum est, ea
omnia qua> legitima sunt, quodammodo essc justa. Nam
qunm ea qua; a scientia lcgnm fcrendarum definita sunt,
sunt legitima , tum untimquodque liorum jus esse dicimus.
(13) Leges porro omnibus de rebus ita loquuntur, ut vel
communem omnium utilitatem spectent, vel optimoruin,
vel eorum pcnes quos stimma rerum est potestas : idque
vel seciindum virtutem vel seciindum aliquem alium mo-
dum talem. Quocirca uno modo jura appellamus ea qua:-
vitam beatam ejusquc partes civili socielate conciliare ct
conservare possunt. (14) Atque lex sane ct viri foriis mu-
ncribus fungi juhet , vcrbi gratia, locum atquc ordincm in
acie tenere nequc fugere neque arma abjicere : et teinpe-
ranlis, ut.non adulterari neque vitium afferre : et lenis
ac mansueti, ut, neminem verberare, nemini maledicere.
Itemque in ceteris virtutibus ac vitiis, partim jnbendo
partim vctando; recte quidem ca lex quac recte, perpcram
autem ea quae inconsiderate lata est. (15) Hsec igitur justi
lia virtus est illa qnidem perfecta ; sed non tamen absolute
virtus, verum ut foras progreditur; cx quorum posteriore
fit saipe ut omnium pnestantissima virttitum videatur essc
justitia , ac ncc Hcsperus nec Lucifer tanta est admirationc
dignusjsolcmusqueproverbii vice relerreillud : « Justitia
unaaliasvirtutescontinet omnes; >. et perfecta maximc
virtus, nimirum perfectac virtutis ustis. lllud autem, quod
perfccta virtus hacc est, indeest, quia, qui ea praMitus est
etiam erga alios, non secum solum virtutem colere polest'
Multi enim in suis quidem rebus virtute uti |>ossunt; in iis
autem , quas habent cum altero, non possunt. (ig) Quo-
circa pracclarc illud Biantis videtur essedictum: « Maai-
stratus virum declarabit. u Nam qul magistratum gerit
is jam cum altero rationem habet et in communione vitaj
versalur. (17) Atque ob hanc eandem causam sola ex omni-
bus virtulibus justitia alienum vidclur esse bonum , quia
ad alteriiin pertinet. Aliorum enim utilitaticonsulit, nempe
aut principis, aut civium. (18) Delerrimus igitur sane
ille liabendus est, qui improbitatc et advcrsus se ipsum uti-
tur, et adversus amicos : optimus tamcn, non qui se-
cum ct sibi, sed qui ctim aliis et crga alios virtutcm
colit. Hoc enim opus , hic labor est. (19) Frgo justitia
hacc non virtutis pars est, sed virtus nniversa : neque
contraria ipsi injustitia pars vitii est , sed vitium integrum
atque universum. (20) Quid porro intersit inter virtutem
et hanc justitiam, ex iis quae diximus perspicuum est.
Estcnim eadem illa quidem , sed ejus esscntia non cst ea-
dem; verumquacum allero rationem habet, juslilia e^l ;
qua talis quidam liabilus , absolutc virlus cst.
 i.1 HeiKQN NIKOMAXEIQN E, p.
CAP. II. [IV.]
Zr,TOuu£V &( yt tr,v ev [X£p£i dpETrji; Sixaioauvr]v
t(7Ti yap T1? ) <5>? tpauEv. 'Ouoiw; oi xai Tcepi dStxta;
Trj? xaTa (/ipo;. (2) 2r,u.£iov S' Sti Eauv xaTot usv
Y&p T&; dXXa; uoy0r,piai;6 tvEpywv dStxEi u£v,tcXeo-
& vextei 8' ou8e'v, oTov 5 fStys; t-Jjv darciSa Sti SEtXiav •?,
xaxio; eitciov Sti yaX£7tdTr,Ta r\ ou pVr,0r'aac ypr]uaat
Si' dvE/vEuOEptav • orav Si tcXeovsxttj , tcoXXoixk; xaV
ouoEuiav twv toioutwv, dXXa ur,v ouSl xaTa Tcac/ac;, xaT&
TcovTipiav Se ye Ttvd (iLe'youev yoip ) xai xot' dStxiav.
1« (3) "Eo-tiv dpa ye dXXri tic. dStxia w? UE'poc ttjc, SXrji;,
xai dotxdv Tt iv UEpEt tou SXou dSixcu tou Tcaoa tov
vouov. (4) Eti £1 6 UEV TOU XEpSaivSlV ivsxa UOl-
/euei xai Tcpoc-XautSdvwv , 6 Si TcpoffTtOslc xai ijrjutou-
uevoc Si' iirtOuuiav', outoc uev dxdXacTOc So^eiev Sv
16 Etvat uaXXov rj tcXeovexttjc, ixEivoc 8' dStxoc, dxdXa-
oto?o'ou- SrjXov dpabrt StaTO XEpSaivetv. (5) "Eti TCEpt
uev TdXXa rcdvTa dStxifjuaTa YtvETai r) iTcavatpopot etci
Ttva uoyQrjpiav de£. olov £t EuoiyeuaEv, etc' dxoXaaiav,
£t EYxaTE'XtTCE tov TcapaaTaTr,v, etci SEtXtav, el iTcaTaiJEv,
s" etc' SpY^v ei S' ixipSavsv , eV ouSeuiov uoyOrjptav
dXX' rj etc' dStxiav. (o) "Uote cpavEpbv 6'ti eVti tic
dStxia Tcapa tt,v SXriv dXXr) iv ue'pEi auvtovuuoc, 6rt
6 8piaubc ev tw auTto Y£V£f ducpto Y^p £v tw rcpbc
ETcpov iyouat tt\v ouvautv, dXX' rj uiv TCEpt ttu.r,v
25 ''i ZP')iuaTa $ o"o>TT|piav , r, £t Ttvt syotuEv ivi SvduaTi
TcspiXatjEtv TauTa TcdvTa , xat St' r}6ovr,v tt,v dirb tou
xs'p8ouc , r) Se TCEpi aTcavTa TtEpi 6*aa 6 oTcouoato;.
fV.] 7. "Oti ulv ouv Etoi Stxatoauvat tcXeiouc;, xal
Sti eoti ti; xat 4Ts'pa irapa t^v oXr,v dpETrjv, SrjXov
'M Tt? Ss xai Srcoia ti; , Xr,TCTeov. (s1 AiOjpicrTat Srj to
dotxov to te Tcapdvouov xai to dvtcov , to Se Stxatov
to te vduiuov xai to taov. Kot4 uev ouv to rcapdvo-
uov r.TcpoTspov EtpTjuEvr, dStxta icfTtv. (9) 'EtceI Se to
dvtaov xal to tcXeov oi rauTOv dXX' irEpov 6>q |jts'poi;
3» Tcpb; 6"Xov ( to uev YCtp tcXeov drcav dvtaov , to 8' dvtoov
ou tcSv tcXeov ) , xai to dStxov xai r} dStxta ou TauTi
dXX' ETEpa ixEtvwv , tcV uev w; u£pr) t4 8' ibf SXa- u£-
poc; Yap auTr, r) dStxta vf^ Skr^ dStxia;, 8uoi«); oe xai
r) Sixaioo-uvr| tv;? Stxatocfuvr,?. "iiciTE xai rcspi ir^ ev
40 UEpEt SixatociOvr,i; xai TCEpi ty;; ev U£p£t dotxtai; Xexteov,
xai tou Stxatou xai tou dotxou bxrauTto;. (10) 'H uev
ouv xaTa tt,v o).r)v dp£Tr,v TETaYuEvr, Stxatocuvr) xat
dStxta, r) uev tt;? 6*Xr,c dpETr;? ouaa yprjati; Ttpot;
cp.Xov, r) Si ty;; xaxta?, d^EtaOto. Kai to Sixatov 8i
«f> xat to aotxov to xaTa TauTa? cpavEpbv w; StoptUTEOv
oyEOov Y^p Ta rcoXXa twv voutuwv t4 aTtb -cr]( SXr^
dpETrj? TcpaTTOUEvd iaTtv xaO' ExdaTr,v ^ap dpETTjV
TcpooTaTTEt ?rjv xal xaO' ExdaTr.v uoyOr,ptav xwXuei
6 vduoc;. (11) Ta 8i Tcotr)Ttxa ttji; SXrt; dpETr;? EOTt
60 Ttov voutuwv 8aa VEvouoO£Tr,Tai TCEpi TcatSEtav tt,v rcpbi;
to xotvdv. n^pi Si Trjc, xaO' ixaaTov TcaiSeia;, xaO'
r;v iTfXto; dvr,p aYaOd? i*aTt, tcote.oov tt;; TtoXtTtxr;? sVtIv
(iim)
Juslitiam autcm qurerimus eam quae pars virtutis est •
osl cnim aliqua, ut dicimus : itemque injustitiam eam qux
in partibiis\itiinumeralur. (2) Aliquam porroesse hujus-
moili argumento est quod , qui aitit aliquid eorum qua,-
ad cetera vitia pprlincnt, facit ille quidem injustc, sibi
tamen non plus justo boni dicitur stimere ; verbi gratia , qui
rlypcmn abjecit propter ignaviam , ant qui maledixit alteri
ira iiiccnsns, aut qui pecunia non cst alicui opitnlatiis pro-
pler illiberalitatem ; qiium autem sibi plus ju»to boni sumit,
sacpe niillo tali vitio pt-ccat. Alqui non ctiam omnibus ttim
pcccat : et peccat tamcn per improbitatem aliqtiam ct in-
jiislitiam : vituperamus cnim eum. (3) Est igitur alia qua;-
dam injustitia , tanqiiam injnstitise pars qurcilam univcrsre :
itemque injustum quoddam , idque ut totius injusti pars,
cjus, inquam, quod contra leges committitur. (4) Pra:'terea
si quis qurestus ca'usa adultcrium commiltat , nierccdi-m-
quc eUam ferat , alius antem cupidiUte inflammatus idem
faciat, dans etiam aliquid de suo, jacluranique rci sure fa-
ciens : hic quidem intemperans potius quam plus justo sibi
sumcns videtur ; illc aulcm injustus, at non intemperans
propterea scilicet, quia qujestus catisa facit. (5) Prfeterea
m ceteris quidem omnibus injuste factis si quid peccatur id
semperad aliquod genusimprobilatis refertur; verbi t;ratia,
siquis adulterium commisit, ad intemperantiam ; si eiini
qui inacic proximus locatus erat, deseruit, ad timidita-
tem; si quem pulsavit, ad iracundiam. At si qiwstum
fecit, ad nullum aliud vitium nisi ad injustitiam referlur
(U) Perspicutim igitur est, prreter lotam illam injustiliam
aliamquandamesse.quassittamen liuic c\ parte auvww-
uo; : quoniam eodem generc utraque continctur. Utriusuue
enimvisin eo posila est, quodad alteruin refertnr. Ve-
rum hrec quidem altera vcrsatur in honore, aut pecunia
aut salute, aut in eo si quo uno noiuine li:rc omnia com-
plecti possimus : et quidem idcirco posita cst, quia lucri
gratia lacile aliquid delinquitur. Illa vero versalur in iis
oninibus, in quibusvir bonusucciipatiis est.
[V.] 7. Justitias crgo plures esse.aliam item quandam
esse praeter universam virtutein, perpicuum cstjquresit
porro et qualis, est investigandum. (8) Hoc igitur ut aga-
mus, iira jam a nobis proposita est injusti distinctio, essc
illud , et quod contra leges committitur , ct quod ab »qui-
tateseu requalitate reiuotum est. Itemque jus essc et le-
gitimum rcquale. Atqne ex eo quidem injuslo , quod cst
legibus inobcdientia, prior injustitite species est orla.
(») Verum quoniam non est idcm injustum illud , quod
ex inaequalitate, cum inobedientia legibus, sed iiuum
eorum ad aliud relaluin est, ul pars ad totum ( nam quid-
quid iniquum est, contra leges committitur; sed non quid-
quid contra legcs coiuiiiittiliir , continuo est iniqiium ) , ef-
ficitur ut boc injustum et hrcc injustitia non sint ea-
dem atque illa, sed ab illis dilferant, partiumque ad tola
rationem obtineant. Haec enim injustilia tolius injuslitirc
pars est : item totius justitirc brcc justitia. Itaque et de
Justilia ea dicendum cst, qnrc speciei rationem habet,et
de injnstitia item , quac pars est : eodemqnc modo tle jure
atque non-jure. (10) Atque illam quidem quuni justiliaui,
tum injustitiam, qurc in eodem atqtie virtns univer>a vi-
tiiimque universum ordine localae stiut (quarum alte.ra to-
tius virtutis, altera tolius vilii ususest erga alterum ) prre-
lerinil liimiis. Jus quoque et non-jus , qurc sunt his con-
sentanea , quonam modo discernenda sint , non est obscu-
rum. Kam pleraqne jura legitima ca fere officia sunt, qure
ab universa virtute prrrscribuntiir. Unicuique enim vir-
tuti convenienter vivcre lex jubet, et ununiqiiodquc vilium
vetat susciperp. (II) Ad hrcc causrje ellicientes virtutis
universrc sunt ea omnia jura legitima , qurc legibus de dis-
ciplina ad rempiiblicam utili coniprcbensa sunt Dc
privata vero cujusque disciplina, qna quis absolule
vir bonus eit, ulrum sit prudenlia: civilis, an alius
 (1130,1131) ETHICA NICOMACHEA. LIB. V. CAP. III.
Tj £TEp«? , UOTSpOV SlOptOTeOV OU ■YOtp 100)1;
ipi t' iyaQw Etvat xat TcoXir/j TravTt'. (12) T9j<; 8s xaTa
uipo; oixaioouvr); xat xou xat' aikfjv Stxaiou lv u£v
sotiv et3o<; to e'v TaT« StavouaT;; Tturji; *, /pr,udTiov
!> f) Toiv dXXtov 6ca usptOTotToii; xoivowouoittjc; TcoXtveiac,
( lv toutoi; f ip soti xai dvtaov systv xai faov eTEpov
ETipou), Iv 81 to ev toT; ouvaXXaYuaai StopOtOTtxdv .
(13) Toutou Ss uiprj SuV tcov yip ouvaXXaYU.aTtov t&
usv Ixouatd EOTtTa 8' dxouata , Ixouata usv t& TOtdSe
111 olov Tcpaati; , tovrj, Sav£io-u.o;, eYyWi » XPri(rt? 1 ^apa-
xaTaOrjxr] , uiaQioaic/ Ixouata Si XsyiTat , 6ri f, dpyfj
twv auvaXXavu-dTcov toutojv Ixouatoi;. Ttov S' dxou-
aitov Ta |asv XaOpata , oTov xXottt; , uot/sia , tpapuaxsta,
TcpoaYWYEta , SouXairaTia , SoXoyovia , <J/Eu8ouapTupia-
is Ta 8e piata, otov aixia, Seaud;, OdvaToc,, apTraY?|, tct)-
pcoat;, xaxriYopia, TrpoTtrjXaxiaudc..
'EtceI 5' % t' dStxo; dvtooi; xat to dStxov dvtcov,
8r,Xov Sti xat uiaov t( Ioti tou dvtaou.
8' EOTi to Tcov Ev 6ra>ia Y^p TtpdSjst eoti t6 tcXs'ov xat
20 to IXaTTOv, eoti xat to iaov. (3) Ei ouv to dStxov
dvtaav, to Sixatov Tcrov IiTcsp xat dvEu Xoyou SoxsT
Tcaatv. 'EtceI 8s to faov uiaov, t6 Sixatov us'aov ti
Iv stTj. (t) "Eoti 8s Tt) "aov ev eXay iotoii; Suaiv dvaYxr]
Toivuv to Stxatov ueaov Te xat taov stvat [xai rcpd; ti]
5» xat Ttutv, xat ij uev u.ec;ov, Ttvtov (TauTa 8' lcm TcXeiov
xit IXaTTOv) , rj 8' toov euTi, SuoTv, rj 81 Stxaiov, Ttoiv.
(S) 'AvaYXTj dpa to Sixatov ev t-XayioTOt? sTvat tst-
Tapcriv oT; Te Y^p Sixatov TUYydvet ov, 8uo iaTi, xal
;v oT; Ta TrpdY,u.aTa, Suo. (e\ Kat r, auT-Jj EUTat tod-
30 tt,;, 0T1; xai ev oTc/ tb? ykp exEtva s/st Ta £v ol?, outo)
xctxEtva s/if et Yap UT| Toot, oux taa e^ouotv, dXX' ev-
teuSev at (id/at xai Ta E'YxXr'u.aTa , §Tav ■/) tcroi u.t)
isa $\ uti tcrot toa fyyxn xal ve;jiO)VTai.
tou xaT* d^iav touto StjXov to Y^p Sixatoviv Tai; Sia-
ji vouati; 6u.oXoYouert TtdvTe; xa^' d^iav Ttvot Sstv eTvat,
tr,v UEvTOt dcjiav ou ttjv auTr,v Xe'youoi TcdvTE; i/Tcdp-
/stv, dXX' 01 txev OT|uoxpaTixot iXeuOspiav, oi 0' SXi-
Y»p/utoi tiXoutov, oi 8' euYeveiav, ol 6' dpioroxpaTtxoi
dpETTjv. (8) "Eotiv dpa to Sixatov dvdXoYOV xt. T6
40 Y"P dvdXoY^v ou udvov £oti uovaStxou dptOuou "Stov,
dXX' SXto; dptOuou ■ f, Y«p dvaXoYta iooTr,c; l<st\ Xo'yo)v,
xii sv TETtapotv eXa/?OTOif. (9) 'II uiv ouv Strjprj—
us'vti Sti ev TeTTapot, SrjXov. 'AXXi xai r) ouve/r];-
tw yip Ivi u>; Suot /prJTat xai Sic; XeYst , oTov w; f| tou
45 A rrpo; TTjV tou B, oOtok x»i t) tou B Ttpo? tt]v tou P"
o'u; ouv rj tou B etpr,Taf wot' lotv rj tou B tsOtj oic.,
TSTTapa larat Ta dvdXoYa, (to) EaTt Se xai to Si-
xatov |v TSTrapoiv eXayioTot;, xai 6 Xoyoc. 6 auTocj-
8tripr,vTat y^P Suoio)?, oT« Te xai d. (11) "EoTat dpa
wi i>( A Spoi; rcpo? tov B, outo)? 5 1' Tcpoc. tov A, xai IvaX-
Xi; dpa , w; o A tcsoi; tov T , 8 B rcpo; tov A . "BoTe
xat to 67-ov Tcp6; to SXov Sirsp r) vouf, ouvSud![Ef xav
S.">
tocutov dv-
facultatis, posterius erit disputandnm. Nort est eiiitu for
tasse idem, virura bonum esse, et civem bonum. (l2)Ejus
autem justitiae quae est partis, jurisque item ejus quod ipsi
consentaneum cst, una speciesest, quae in distributione vel
honoris, vel pecnniae, vel aliarum rerum, quae inter eos di-
vidi possunt, qui ejusdem reipublicae communione inter se
conjuncti sunt, versatur ; in his enim est ut alter cum al-
tero et aequum et iniquum consequatur. Altera, quae in
rebus contrabendis vim corrigendi atque emendandi liabet.
(13) Hujusporro duae suntpartes : contractuum enim alii
sponte nostra, alii nobis invitis tiunt. Sponte fiunt exem-
pli causa hi, venditio, emptio, mutuum, fidejussio, com-
modatum, depositum , locatio et conductio. Dicuntur vero
sponte lieri , quia contracltiura principium est in nostra vn-
luntate positum. F.orum autem qtii nobis invitis fiunt, alii
stint clandestini, ut ftirtum, adulterium, veneficium, leno-
cinium , servi alieni corruptio, ardes dolo facta, falsum te-
stimonium. Alii sunt violenti, ut verbera, vincula , caede»,
rapina, debilitatio corporis, maledicttim, contumelia.
CAP. III. [V.]
Quoniam aiitem etinjustus iniquus, et injustum iniqiii-
(s) Touto tas est - perspicuum est , aliquod esse etiam iniquitatis inc-
dium. (2) Hoc autem est aequum seu a>quale. In quactim-
que enim actione plus est et minus, in ea requum quoqu«
seu aequale est. (3) Si igitur injustum est iniquitas seu
inaequalitas , jus erit aequalitas: idque, etiamsi ratio cur ita
sit non afferatur, ita videtur.omnibus. Quoniam autem
aequale mediumest, jtis quoque mcdium quoddam erit.
(4) Atque aequale quidem in duobus minimum repcrilur.
Ceterum nccesse est jus, quod et meditim est ct aequale,
[et ad aliud referri,] et aliquibus esse. Ac qua inedium
est , aliquorum est; (quae quidem sunt plus et mintis ; qua
aequale, in duobus consistit : qua jus, aliquibus est. (5) Ne-
cessario igitur jus in qualtuor minimum versatur. Slam et
quibus ut sit jus accidit, duo (diur personce) sunt; et in
quibus jus ipsum situm est, duaj res. (6) Atque cadein
erit o-qualitas, et personis etin rebus. Nam ut resillae, in
quihusjus positum est, sehabent: sic et illi quibus jus
tribuitur. Nisi enim sint aequales, non habebunt a-qualia :
sed binc proelia querelaeque et exposlulationes , quum aut
aequales non aequalia, aut non-aequales aequalia , babent et
(7) "Eti ix conseqtiuntur. (7) Est praeterea boc perspicuum ex illo
quod est ratio dignilatis. Nam quod jus in distrihutionibus
positum est, id Tatentur omnes pro cujusque dignitate esse
oportere; quanquam interim dignitatem non eandem omnes
dicunt esse : sctt qtii forma reipublicae administrandae utun-
tnr populari, libertatem ; qui paucorum principalu utun-
tur, ex hisalii divitias, alii nobilitatcm gencris; qui ah
oplimatibus reguntur, virtutem. (8) Jus igitur propor-
tione et comparatione quadam constat. Non enim solum
ejns numcri quo aliquid numeramus, proprium est, pro-
portione constare; sed eliam ejus qui universe el omnino
numerus est. Proportio enim rationis est aequalitas , quae
in quatluor minimum reperitur. (9) Ac disjnnctam qui-
dcm proporlionem in quattuor consistere non est obscurnm.
Et vero similitcr etiam continua seu continens in totidem.
Haec enim loco dunrum , uno utetur, et bis unuin sumet ;
exrmpli gratia , quae proportio est lineae A ad lineam B ,
eadeni e.st lineae B ail eam quae est C ; bis sane liic sumpta
estsecunda. Quodsi linea secundabis sumpta fuerit, quat-
tuor cruiit quae sunt proporlione iuter se cnmparata.
(10) Est autem et jtts minimum in quattunr, eademque
etiam illius ratin est. Di^tant similiter et ii quibus quid
tribuitur, et eae res quae distribuunlur. (19) Atquc ita
quaeest termini A ad terminum B prnpnrlio, tadem erit
et terminiC ad terminum D. Etaltera igitnr etiaiu rationt-
ut terminus A ad terminum C, sic B ad D. Ergo et toluin
cum toto coinparabitur : qnod quidein distiibulio copulat;
 5G IieiKQN NIK0MAXEK2N E, S.
outojc. auvTeOr, , Stxaiwc auvoud££i. [VII.] (il) 'H
«pa tou A Spou Toi r xai f, tou B Tto A au£Eu;tc ^b *v
ctavoy.fi Sixatdv saTt, xai u£aov to Stxatov tout' Iuti
tou rcapi to dvdXoyov to yip dvdXoyov usaov, to 8i
Stxatov dvdXoyov. (13) KaXouat Se Trjv TOtauTr,v dva-
Xoyiav yEOJUETptxf^v o'l uaOr,uaTtxoi ■ sv yip tt; yEoiue-
Tptxf, auu6aiv£t xai to 6'Xov Trpbc to SXov 6'iTEp ixaTspov
TcpicixaTEpov. (i*)*EaTto'ouauvsyf,cauTr|f| dvaXoyia"
ou yip yivsTai sTc dpiOuoi opoc, to xat S. Tb uiv ouv
p cixaiov touto to dvdXoyov, to 0' dotxov to Ttapi to dvd-
Xoyov. FivETat dpa to uiv tcXs'ov t6 6i sXaTTOv. "Orcsp
xai etc! iwv Epyoiv auufiaivEt- 6 uiv yip dotxwv tcXs'ov
e/ei, 5 0' «Sixouuevoc sXarrov tou dyaOou. (11) 'Eit\ 8i
tou xaxou dvaTtaXtv iv dyaOou yip Xdyto yivsTat to
iXaTTOv xaxbv -rrpbc; to usi£ov xaxdv (16) eoti yap to
sXarrov xaxbv aaXXov atpsTOV tou u£i£ovo;, to 0' aipiTOv
dyaOdv, xai to aaXXov |aeT!|ov. (17) Tb uiv ouv sv sTdoc
tou Stxaiau to~t' s'aTt'v.
CAP. IV. [VII.]
Tb 6i XoiTtbv sv to StopOojTtxdv, 6 yivETat ev toTc
i auvaXXdyuaat xai toI; Ixouaiotc xai toic dxouaiotc.
(•>) Touto 8i to oixatov dXXo eiSo; iyet tou 7tpoTE'pou.
Tb uiv yip Stavsur^Ttxbv Sixatov tiov xotvoiv aEi xaTa
Tr,v dvaX.oyiav eVrl Tr,v EipY|u.evr,v xai yotp drcb /pr,-
uaTtov xotvtov eav yt'yvr|Tai r) Stavoar], EtTTat xaTa tov
Xdyov tov outov SvTcsp e/oucti rcpbc, dXXrjXa Ta Eta-
EVE/Oc^vTa- xai to dotxov to dvTtxEiuevov Tto Stxaito
touto) Tcapi to dvdXoydv EaTtv. (3) Tb 0' Iv toic auv-
«XXdyaaat Sixatov eWi uev faov ti , xai to dStxov
dvtaov, dXX' ou xaTa Tr,v dvaXoytav ixsivrjV dXXit xati
i tt,v dpiOur,Tixr^v. OuQiv yap StatpEpei, £1 £Tctstxf,c
tpauXov dTC£aTE'pr,aEv r| sauXot; ETCiEixrj , ouo' et luot-
/Euasv ETCiEixf,? f, cpauXoc- dXXa izpb^ tou flXdSouc Trjv
ota&opav udvov pXercEt 6 vduoc , xai ypvJTat ojc taotc ,
ct 6 uev dotxei & S' dotxEtTat, xai £1 ISXa^ev 5 Si fle'-
1 6XarcTat. (4) "£2aTE to dotxov touto dvtaov Sv tad^Eiv
TCEtpaTat 6 Stxaanit;- xai yip Srav 6 uiv TcXr,yY) 6 Si
TC«Ta;r| , f, xal XTEtvr) & 8' aTzoOitr\t Str)pr,Tat to rcdOoc
xai f, rcpa;ic eic dvtaa • aXXoc TCEtpotTat t^ sr,uia tad-
ijeiv, «TJatptov tou XE^pSouc. (5) As'yeTat yap toc atcXtoc
1 sircsiv ETci toTc toioutoic , xav si 11^ Ttatv oixeTov
Svoua sir,, to xipSot;, olov tco TcaTa;avTt, xai f, ?r,uia
tw rcaOdvTt • (e) dXX' 6'-av ye usTpr/J/i to TtdOo; , xa-
XetTat to usv ?r,aia to oi x£'pooc. "ilaTS tou uiv
TcXeiovo? xai sXaTTOvoi; to taov as'aov, to oe xe^pooc xai
, f) Jrjuia tousv tcXeov, to 0' £)>aTTOv evavTttoc, to uiv
tou dyaOou tcXs'ov, tou xaxou S' IXaTTOv xs'pSoc , to
0' IvavTtov ?r,ut'a • wv f)v uE'aov to faov, 8 XiyouEV ^Tvat
Sixatov toaTS to ETcavopOo)Ti«bv Sixatov av etr, to usaov
?r,uiac xai xs'pSouc. (7) Atb xai Stov du3>ia6r,TO)aiv,
1 eVt tov StxaoTf,v xaTaa^Euyouaiv to S' ItcI tov StxaaTfjv
isvat ievat eotIv srci to Sixaiov 8 yip SixaaTT,c J3ouXe-
Tat fiTvat oTov Stxatov eu'}u/ov xai ^rjTouat StxaaTf,v
([131,1113}
sique ila jam eliam inter se romponantnr, juste ea cn-
pulat ipsa distributio. [VII ] (12) lj;iltir termini A cum
trrmino 0 et termini B cimi termino 0 ronjiisiatio, jns
illmj e«t quod in distributione consislil , et medium illud
hoc esl quod proportione constat. Nam qnod proportione
conslat, niedium est. Jus autem proportione constat.
(1.1) Appellantque mathematici talem proportionem geo-
melrirain. In geometrica rnim proportione evenit ut,
quoniodo utrumqiie rnm utroqiie, sir totum cnm tolo
romparctnr. (14) Nnn est antem continna ha?c proportio.
Non fit enim nt terminus unus nuniero sit, persona cni
trihuitur , ct res qu.v trihiiilnr. Kx his itntur satis inlelli-
gilur , hoc jns proportione ronslare ; injuriam antem ei
npposifnm esse aliquid a proportione alienum. Itaque est
illnd aliud quidem plus , aliud vero niiniis. Quod quidem
eliain in vilsc nsu ita esse rcpcritiir. Nam is qui injuriam
facit, plus justosibi siimpsit; ei contra qui aflicitiir inju-
ria, niinus obtigit , in honoquidem : (15) cujus contrarium
fit in malo ; boni enim rationem obtinct lcvius mahim , si
cum graviore malo rornparctur. (Ifi) Nam levins mahim
optabilius graviore est ; cetcrum qund optahile est id bo-
num est; et quod oplabilius, id mclius. (17) Atque hoc
sane juris unuin gcnus est.
Reliquiim autem alterum jus illud est, quod correcfo-
riiiin vocatur : versalurque in rebus et sponte et invite
contraclis. (2) Hujus autem juris forina divcrsa est a
priore. Jus enim quod versatur in distribnendis rebns,
communium rerum est , semperque in ea quam diii
proportione constal. Nam de pecunia publica quod datnr,
sicubi earum distributio fiat , id eadem ratione dandum
erit , quam habent inter se res eae quce ab unoquoque in
metlium allahv sunt. Atque injuria ea qua? Iiuic juri op-
ponitur, in eam proportionem peccat. (3) Jus auteih
quod contractihus versatur, est illud quidem a;quale quid-
dam , et contra injuria inaequale : verum non ista pro-
portione, sed arithinetica. Niliil enim rcfert, utrum
vir honus maluin hominem frainlant, an malus liomo
viriim Ihiiiiiiii , neque utrum vir bonus , an iinprobus
adulterium fecerit : sed damni tantum differentiam intue-
tur lex , pcrsonis ipsis utitur tanqnam irqualihin, si facit
injuriam unus, aflicitur injuria alter; itcm si hic da-
mnum inf ulit , ille accepit ; (4) proindequc hoc non justum ,
quod inaquale quid est.judex exa>quare conatur. Nam
quum hicpercussus fucrit, ille percusserit; aut ctiam oc-
ciderit illc, liic aiitcm mortuus fuerit, peri>essio ea et
actio item in partes inajquales divisacst ; ceterum damno
et inulcta conatur eas judex exa?quare, de lucro videlicet
delrahcns. (5) Nam gencraliter communiterque in talibus,
etiamsi qiiibusdam nomcn non conveniat, lurruni appetla-
tur, vcrhi gratia in co qui percusserit, contraque da-
muum in eo qui percussus fncrit. (6) Ubi tamen perpessio-
nem inensus fuerit judex, ibi demutn hoc damnum, illud
lucrum nominatur. Itaque eorum qiiiilcm quae sunt plus
ct miniis , id quod acquale est , mcdium est : lucrum au-
tcm ct damnuin, ilhul quidem plus est; hoc vero minus
contrarie : boni plus ct minus mali, lucrum ; contrarie vero
coinparatiim, damnuin : qiiorum meditim est aequale, quod
modo demonstrabamus esse id quotl jus dicimus. Erit
i_iiiir illud jus correctorium , damni et lucri medium.
(7) Itaque et quumaliqua de reinter se dissident , ad ju-
diccm confugiunt. Adire porro ad judicem adire ad jus
est ; nihil enim videtur aliud essejiidex, quam jnsaniina-
tiun : quaTunlqiie judicem inedium , ct voranl nonnulli juv
 („32) ETHICA MCOMACHEA. LIB. V. CAP. V.
ulffov, xat xaXouatv evioi ueatS.ouc,, oic, sav tou usaou
Tu/toat , tou otxaiou teuSousvoi. (») Mesov dpa Tl TO
Sixatov, Etrcsp xat b StxaoTr,?. 'OZl StxasTr,; ETcavt-
coT, xai oVrcEp ypauufjc, £'' dvtca TETur.usvr,?, to to
t. usT^ov Tufjua TT,<; fjutasia; urcsps/Et, tout' dcpsiXE xat
Tto eXoittovi Tur.uaTt Tcpoff£'Or,xEv. Oxav os Si/a
StatoEOfi to SXov, tote cfiafftv s/eiv toc auToiv, §Tav Xa-
GtOSl TO fffOV. (9) Tb S' IffOV UEffOV ECTl TT.C, UEt^OVO?
xat D.etTTovo? xaTCt tt;v dptOur,Tixf,v dvaXoyiav. Ata
10 touto xat ovoud*ETat Sixatov, oti oi/a Effriv, toarcEp
ctv £t ti? EtTcot Si/atov, xai 6 StxacTf,? St/aaTrji;.
(to) 'Ercav ydp Suo fctov asatpEOrj drcb QaTs'pou, rcpbc,
OaTspov Ss TcpoSTsOyi , ouai toutoi; utcsss/si Odrspov El
yao dsr.psOr; us'v, uf, TcpoCETEOr) 2s',Ivt dv ubvov uTC£p-
ij eI/ev. Tou uegou apa Ivt, xat to fisoov, dcp' ou
dsr.psOr,, Ivi. (ll) Touto) apa yvojptoousv t£ T£
asEAstv oei drcb tou tcXeov e/ovto;, xat ti 7cpoa0sTvat
TCO sXaTTOV E/OVTl " 10 USV yip TO UECOV UTCEpS/El , TOUTO
TcpoaOsTvat 0£t TCO eXottov E/OVTl, 10 O' UTCEpE/STat,
•-■u a^eXsiv drcb tou uEyiaTOu. (12) laat ai eV tbv AA
BB ri' dXXr,Xat?- drcb t5;i; AA dcpr;pf|aQo> to AE, xai
TcpooxsicOo) tt, IT to eV ojv FA , o>cte 0X75 f, Arr
tt;; EA uTcsps/Et Toi TA xai Toi FZ • Tvjc; dpa BB tco
TA. ["Ecti Zl xat £zi twv dXXtov Ts/vtov touto- avr,-
Ji pouvTO vap av, Et ur, ETCotst to tcoiouv xat oaov xat oiov,
xat to Tcda/ov £7cacr/E touto xat toc/outov xat toioutov.]
(13) 'EXr',XuOs ok Ta Svo'uaTa TauTa , f; ts Cr,uta xat to
xs'p3o?, sx trfi txouoiou dXXavr;?- to usv yap tcXs'ov
e/eiv r\ Tot sauTou xspcaivEtv AEyETat, to 0' sXaTTOv Ttov
so £; apyr^ ^r,uioucOat, oiov iv tio tovEtoOai xat tco)XeTv
xai ev fiaotc, dXXotc; dostav eoooxev 6 vou.o<;. (14) OTav
os uf,rs tcXeov <xrt-' £/,ottov dXX' auTa 01' auToiv vs-
VTjTai, Tot auTtov tpaatv e/siv xat oute ^r.utouaOat ouce
XEpoatvstv ioote xspSouc, tivoc; xat ?»,ut'ai; usaov to
3b Stxatbv eoti Ttov Tcapa to Ixouatov, to ?aov £/£tv xai
TCpOTEpOV Xal UffTEpOV.
CAP. V. [VIII.]
Aoxet Se Ttct xat to dvTtTCETCovOb? Eivat aTcXtoi; 81-
xatov, (oarcEp oi IIuOaYcIpsioi E^aaav topi!|ovTO ydp
aTcXtoc, to oixaiov to dvTtrcETCOvObc, dXXto. (2) Tb 3' dv-
«o TtTCETcovObc, oux E3>apu0TTEi out' etci to oiavsur,Tixbv
Sixatov out' stci to otopOomxbv (3) xatTot [JouXovTai
vs TbuTO Xs'yeiv xat to 'PaoaudvOuo; Sixatov
Ei « icdOot Ta x' Ips5s , otxr, x' iOeia ysvoito.
(i) IloXXa/ou ydp oiacjioivsT- oiov £i dp/f,v sycov ETcd-
«a Tac;£v, ou Sst dvTtTcXr,Y»;vat , xat e! dp/ovTa STcaTa;sv,
ou TrXr,vf;vai ubvov SsT dXXa xal xoXaaOfjvai. (5) Eti
xat to Ixouaiov xai to dxouatov StacpspEt tcoXu. (e) 'AXX'
£v uev xaTc; xoivo)viat? TaT; dXXaxTtxaT; auvE'/£t to
toioutov Sixatov to dvTtTcsTcovOo'?, xaV dvaXoyiav xai
u> ufj xax' taoTV)Ta- Tto dvTiTcotEtv yap dvdXoyov auuusvsi
f, TcbXtc,. *H yap to xaxtbc, ?r,Touatv £t Ss uf|, Sou-
57
dices intermedius siveraetliatoresj (|uasi videlicetfuturum,
ut jus suum obtineant, si uiedium consequanliir. (8) Jus
ergo medium quiddain est, si quiilcm eliain jude.v medius
est. Ac judex quidem exiequat et veluti linea in duas partcs
crquales secta, quo major |>ars dimidiam superat, lioc de
ill 1 dctrahit et ad partem minorem addit. Toto antem
in duas partcs sequMes diviso , tmn se suum dicunt obti-
nere, quum partes aequales abstulerint. (B) Est antem
acquale illud medium rei majoris et minoris, ad proportio-
ncin arithmeticam ; propterque lianc adco causam ;;ra;cc
oixaiov appcllatnr, quia 8iy_a id cst in duo .fqualia divisio
est, pcriude ac si Siyaiov dicas : et Stxaarii; nominatns est
quasi S'./_aaTf,; , id eslqui in duo rcm secat. (10) Nam
si, quum duoe rcs sunt acquales, id quod ab una fuerit
detractum, additur alteri : liis duobus bsec illam m-
pcrabit. Si enim dctractum qnidem uni rei fuisset , non
autcm cliam allcri additum, unodiiintaxal altera altcram
superaret. Mediam igitur ca res, cui accessit aliquid , uno
superat; et media eam , cui quid detractum est, uno.
(I I) Ex lioc itaque cognoscemus et quid ei qui plus haM,
dctrahcnduiu sit, ct quid ei qui minus, addcndum. Naui
qno res media minorem superat , id ei quic minus habct,
addemlum est : quo mcdia superalur, id maximo detra-
bendum. (12) Sint tres lineae AA , BB, CC, inter sc
acquales. Linea; AA detracta sit pars AE, addaturque ail
lineam CC, sitque ca pars CD. Ita tota linea DCC lineam
EA supcrabit linea CD et linea CF. Ergo (?t lineam BB
linea CD. (13) Nata sunt autem haec nomina, damnum
et lucrum , ab eo contractu qui sponlc initur. Nam
plus suo obtinere, iucrum faccre appellalur; minusau-
tcin quam re integra opdrtuerat babere, damno affici :
ut fit in rebus vendcndis et cmendis, aliisque contra-
ctibus lcge permissis. (14) TJbi vero nequeplus neqiie mi-
nus habent , sed idein per idem clTiciliir ( res in cvquo tst),
sua sehabcre dicunt.et nec daniniim accepisse nec quid-
dam lucri fecissc. Itaquc lucri cujusdam et damni mediuni
jus cst, in iistjtire pra'ter voluntatcm obveuerint, nimirum
ut tantundem uterque habeat posterius, quantum prius.
Videlur autem quibusdam talio quoque jus essc simpli-
citcr etabsolute, ut Pythagorei dixerunt. Definiebant enim
jus absolute, id quod quis a se factum vicissim ab altero
paterelur. (2) Jus porro talionis neque ad id jus, quod in dis-
tribulione bonorum versatur, neque ad id quod ad emen-
dationem factonim valct, accummodari polcst : (4) tametsi
eliam Rliadamantbi jus fuisse videnlur significare tale :
si quis quod fecit patialur, juseritaequum.
(4) Multis enim locis a jure hoc discrepat; velnti si qnis
magistratum gerens aliquem pulsaverit , non item est pul-
sandus ; et si quis magistratum pulsavcrit , non modo illc
verberandus, sed etiam supplicio afticiendus est; (5) pru>
terca miiltum interest inter id quod spontc nostra , et id
quod invitc facimus. (G) Sed in communitatibus rernm
contrahendarum sanc talejus rcciproca! pcrpessionis seu
talionis, proportione, non aequalitate civilem societatem
continet. Factis enim proportione reciprocis manet conjnn-
ctiocivitatis.Autenimmalum acceptum reponere conantur
 58 H61KUN NIKOMAXElflN E, ..
Xsia SoxsT eivat, e? u.f) dvTncotr]C£f ?, to eu- e? 8e
ut) > (lETaSosi? oi Y'v£Tali T? ,uETa8da£i 8s auu.u.e-
vouatv. (7) Atb xat Xapiroiv itpbv eutcoSwv tcoiouv-
Tai , tV avTa7cboom? r\ ' touto yip tStov /dptTOs- dv-
b 0u7cr)pETriaai te votp 6sT Tw /aptaau.svw , xal 7cdXtv
auTov ap$at /apt^duEvov. (s) notEt 81 Tf,v dvTtSoaiv
t^v xaT' avaXoYtav f) xaca 6tdu.sTpov ou^eu^i; , otov
otxo8b(u.o<; eV (o A , axuTOTOu.01; stp' w B , oixta sV w V ,
U7cd8r)ua Etfi' tji A. Aft ouv Xau.Savsiv tov oixoSduov
10 7tapot tou cxutoto'u.ou tou exeivou Ipyou , xal auTOv
^XStVO) U.STaSl5bvil TO ailTOU. 'E4v OUV TTpWTOV f) TO
xaTa Trjv dvaXoYl'av Tcov, Erca to dvTt7c=7cov0b? •f(-/r\xai,
Eccat to Xeyo'u.evoV si Se u.r), oux icov, ouos auu-
u.EvEf ouOiv YaP xwXusi xpsTrtov sivat to OaTspou
15 (pyov r\ to OaTEpou* SsT ouv Taura iaacGvjvat. (9) "Ecti
0! touto xat £"711
67ci twv aXXo
aAAo)V ts/vwv avrypouvTO y*P
av, Et u.7)
UTj ETrotEt
s'7COtSt to
TO Tcotouv
ttoiouv xat 6'aov
Oaov xai
xat otov, xat to
Tcdoyov ETcaa/s touto xat tocoutov xal toioutov. Ou
Y«p ex Sdo iaTpoiv vivETat xotvwvta, dXX' e; iaTpou
20 xai •(tMffoZ, xat 6X0); srspow xai oux tawv dXXa
toutou; oei iaaaQrjvai. (iti) Atb udvTa cuu.SXr)Ta
oeT tcw; Etvat, wv ectiv dXXaYT). 'E^' 8 to vbu.tcu.'
eXt-iXuQe, xai YtvSTai 7cw; lUCOV Tcdvca Y°P "-"P",
wcte xai Trjv u7cspo/f)v xai ttjv eXXei'|iv, 7cdaa dcTa
K or) u7Coor;}xaT' taov otxia r\ Tpo^vj. Aei toivuv b*7CEp
oixood(jto<; Tcpb; axuTOToaov, ToaaSt uTCoorjutaTa Tcpbi;
otxiav rj Tpo^rjv. Ei yap u.1}) touto, oux saTat dX-
XaYr) ouSe xoivo)vta. Touto S' e! u.^) taa etrj tcwc, oux
EOTat. (11) Aei dpa Ivi Ttvi 7cdvra u.£TpEisOat,
3U WOTCEp eXe'/_0t) TCpOTEpOV. '1'oUTO 3' £ITl ttj u.lv i\r,-
OEta r) /psia, r1, TtdvTa ouve/ei- £? Y«p u.r)0sv Seoivto
v) u.T) 6u.ot'o)<, r\ oux ECTai dtXXa-f-Ji t) ou/ r) outt).
Otov 6' UTcdXXaYtxa tt^? XpEia; to vdu.tau.a yeyov£ xaTot
auvOrixr)v xat ota touto Touvou.a £/£t vduiau.a, Sti
Sb ou !fua£t dXXi vdu.w saTt, xat e^>' f,u.tv u.£Ta6aXstv xai
Tcoir^aat d/pr)aTov. (12) "Eatat or^ dvTiTCETcovOd; , Scav
iaaoQr) , wote bnsp Y£<')pyo? rcpb; axuTocdijtov, to Ep^ov
to tou cxuTOTou.ou Tcpbi; to tou fCMpyoZ. Eti; a/r-ua
6' dvaXoYta; ou SeT oiysiv, 8cav dXXd^wvTat- si 8s
4uurj, ducpoTs'pa; s*$£i toii; uicspo/ai; to iVspov dxpov
dXX' 6'tov £/o)fft Ta auToiv, outw; taot xat xotvwvot,
Sn afiTT) r\ iadrrji; SuvaTat E7c' aucwv YtvEcOai. I'Eo)p-
fbc A, Tposr, r, cxuTOcdy.oi; B, to sp^ov auTOu to
iaacu.s'vov A. Ei 8' outo) u.-}) t^v dvTi7tE7cov0s'vat , oux
t:, av r^v xotvoma. (13) "Oti 3' f; /p£ta cuve/ei wc7CEp
sv ti ov, SrjXot Sti S^av uf; sv /pEta o)Ctv dXXr'Xo>v, r\
dusyoTEpot r\ dTEpo?, oux d)>XdrcovTai , wcrcsp 8Vav ou
E/st auTo; 6s'r,Tai ti?, otovotvou, 8i8o'vts; ciTou i\n-
Yoiy^i;. Asi dpa touto iaaaQrjvai. (14) 'Trcsp 8s tt);
W u.sXXouar); aXktf{ffi, t\ vuv jjtTiSsv SstTat, 6'ct scrat,
s'av Se^Gtj , to vdutau.a oTov IyYut1ty1? £S^' fi.uiv Sei ^ap
touto (fiE^povTi sTvat XoSeTv. [Ida/Et usv ouv xai touto
to auTO- oi y«P d£t tcov SuvaTar 8uo>; 6s pouXsTat
u.e'vsiv uaXXov. Atb Sei 7cdvTa TSTtjxricOaf outo> ^ap
(l 133)
( qnod si non liceat, servitus esse putatur , injuriaiu
referre non posse) , aut ci qui benn mcritus sit , referre
gratiam vulunt; qnod si non fiat, sublata est renim coni-
municatio; at hac reruni communicatione continetur so-
cietas. (7) ltaque et Gratiarum templum in propatulo
urbis loco ponunt , ut sit remuncratio : boc enim cratiae
proprium est. Nam ci qui heneliciiim de<lerit, rcferen-
dumbencficium est; et is rursus alteium benrficio pro-
vocare debet : (8) facit autem remunerationem propor-
lione constantem eaquae mediis transversis lineis fitconju-
Katio, velut : sit aedificiorum opifcx A, sntor B, domus
C, calceus D. jEdificionim i«ilur opificem oportet a sntore
opus illius sumere, eiquc vicissim siium impertiri. Ergo
si primum rjequalitas sit ea quai proportione constat,
deinde tantiimdcm accipiatur, qiiantumdatumsit exstabit
id quod a nobis dicitnr; sin ininus , neque erit .rqualifas.
nequn mancbit societas. Niliil enim prohibet quo minus
unins opus alterius opere sit prrrstabilins. Haec i^itur
cx.Tequata sint oportet. (n) Quod idem fit in ceteris quo-
qne artibus. Tollantur enim funditns, nisi efficiendi vls
efficiat qnantiim et quale , atquc id quod patifur accipiat
id ipsum et tantundem et talc. Non enim ex dnobus me-
dicis societas conslare polest, sed ex medico et asricola,
ct omnino ex dive.rsis ac, dissimilihns , quos tamen oporfeal
exacqiiari. (10) Ouapropter qnanim rerum sit permntatio,
cas omnes oportet esse ejnsmodi, ut inter sc quodammodo
comparari po«sint. Atque ad hanc rem niuniis inventus
est, qui omnium rerum quodammodo sit mpdius : nam
res omnes metitur, quare et nimium et pamm metitur : quot-
nam videlicct calcei domni vel alimpnto sint anqnalps.
Onortet vero quam proportionem habet redificandi artifex
ad snlorem , tot numero calceos cum domo ant alimento
comparari. Nam si hoc non ita fiet, non erit permutalio
nec communitas. Non potcnint autem comparari, nisi quo-
dammodo sint rcqualia. (II) Erpo, nt supra dixi. unnm
quiddam essp oportct quod cetcra omnia metiatur. Hoc
porro re qnidem vera usus seu indigentia est, quae omnia
continet. Nam si nulla re egerent homines, aut ?.i non
similiter egcrent, vel nulla vel non eadem esset permnlatio.
Sed quasi vicarius indigentiae ex hominum convento factus
est numiis; atque is hanc ob causam v6u.tiru.a dicilnr, ,1 le-
gis fvou.ou) vocabulo : quia non natura sed lege valet,
eslque penes nos, eum mutare, iniitilemque reddere.
(15) Recnndiim haec ijjitnr rcciprocatio Inm erit, quum
res fuerint exaequafse. Itaqne qnam ralionem ohtinet agri-
cola ad sutorcm, candem rationem habcre dphetsutorisopiu
ad opus at;ricoIae. Sunt autem in liguram proportionis de-
dnccndi non tum, quum permutaturi snnt : alioqui altc-
rum pxtremum ntrainque exsnperanliam habebit; sed tiim,
quum snas singuli res hahent : ita videlicet anquales inter
se ac socii , quta haec modo notata acqualila-s inter ipsos e(-
fici potesl. Agricola A, alimpiitum C, sntor B, opns sn-
toris exa>qiiatiim cum alimento D. Porro si hoc modo non
fieret ista vicissim perpessio seu acceptio , nulla socielas
esspf. (13) Jam quod indigrntia societas hominum conti-
neatnr, tanquam uno quodam vinculo, ex eo perspici |k>-
test, qnod ubi neuler eget re alterius, ant alter oimiino non
caet, permutatio inter eosesse non solet : quaj tum demiim
est , qinnii co quod unus haliet, alfer indiget : puta, quum
vino egens exportandi frumenti facit potesfatcm. Huc igi-
tur 0|>ortet exaequatum essc. (14) Ad penmitationem vero
futuiam (quod videlicet, si maxime re aliqua nunc non
e^eamus , ejus tamen nobis facultas constatura sit , si
quandoea egebitur) veluli sponsor nobis intercedit numus.
0|>ortet eniin numiiin afferenti uuicuiquc cam reni , qua
indigeat,accipere licere. Sed idcm niimoquoqiic interdnm
accidit;non cnim semper aequalem vim habet : veriinlamen
slabilior essc solct. ltaquc dcbent csse res onines ansti
 (ll3),II3t) ETHICA MCOMACHEA. LIB. V. CAP. VI.
ati Eavat aWa-fr, , et oe touto , xotvwvfa. Tb Sf, vo'-
utaua wortEp jiETpov auu.u.ETpa Trotrjaav iadi^Ef oute
•fip 5v uf, ouar,c dX).aYr;c xotvwvfa f,v, out' dXXaYT)
iaoTT,TO? ur, ouar,; , out' tadTT.c uf, ouar,c auuu.eTpfac
5 T5j uiv ouv d).r,0eia aouvaTov toi toooutov ota^spovTa
oOuuETpa -(iviaOxi, Tcpbc oi tvjv ypeiav IvZlyz-zai
ixavtoc. (ij) aEv Jr, ti SeT etvat, touto 5' e; uTcoOe-
geiiV oto vdutajxa xaXeTcat- touto fap TcdvTa tcoiei
auuuETpa- jjtETpETTat yap TtavTa vouiauaTt. Oixfa
io A, uva! Sexa B, xXfvr, 1\ Tb Sf, A. tou B fjutcu,
ei raVrE uvwv oUta f, olxia , r, taov f, Ss xXtvr, Sex^tov
(juipoc to r tou B ■ Sf,Xov toivuv Tcdaat xXTvat Taov oixia,
6rt ttcvte. (lr.) "Oti S' outo>c r, aXXayr, r,v Tcptv to
vdutaua Etvat, SyjXov ota^£'pEt yotp ouolv f, xXivat -evre
i:, ivTt oixfac , f, Saou at tcevte xXtvat.
[IX.] 17. Ti uev ouv to dStxov xat Tt to Sfxatov
£aTtv, Etpr,Tat. Aiwpiauevwv Si toutwv SfjXov OTt
f, StxatoTrpaYta o-eaov £crri tou dStxeiv xai dStxsTaOaf
to uiv ykp tcXeov lystv to 5' eXaTTOv e'cmv. 'H Si
"» Stxatoauvr, UEOOTr,; eWtv ou tov aurbv TpoTcov TaT;
TcpOTEpov dpeTaTc, dXX' 6*ti uiaou EaTtv f, S' dStxfa
Ttov dxpwv. Ko'i f, uiv Stxatoauvr, EaTt xaO' f)v 6 Sf-
xaioc XsYETat TcpaxTtxbc xaTa TtpoaipEatv tou Stxafou ,
xai StavEur,Tixb<; xal aurw Tcpb; dXXov xal lTe'pw rcpbc
» ETEpov, ouy outwc toaTE tou uiv aipETOu tcXe'ov auTtO
eXarrov Ss Ttjj TcXr,aiov, tou pXaSEpou S' dvdrcaXiv,
dXXot tou *aou tou xaT dvaXoYtav, bjioio); ot xat dXXto
Ttpo? a/vXov. (i8) II S' dStxta TouvavTtov tou dSixou.
Touto o' eotiv uTcep6o).f, xai eXXeimVic, tou wseXijjiou
ju r, JjXafiEpou Tcapot to dvdXoYOv. Atb uTCEpSoXf, xai
O^EfjJd; f, dStxta, brt UTcepgoX^c. xai ^XXEi^Etoc. eaTtv,
Kj auTou jjtiv uTcepfioXrji; jjtev tou aTcXw; w^eXiuou,
£XXet'|.Ewc; Se tou pXa6spou ■ eTttI Se twv dXXti>v to u.ev
cT/.o-j 6uot'ti>i; , to oe rcapot to dvdXoYOv,, 6TroTE'po)? etu-
k /ev. Tou 51 dotxr^uaTOi; to uiv sXaTTOv to dotxtTaOai
EOTt, to Si u.eT^ov to dSixsTv. (io) Il£pi ptev ouv St-
xatoiuvrjc xai doixiac., ti'c £xaT£pac, eWiv f, ^uctc, et-
pr,aOo) toutov tov Tpo7cov, 6uoio)C. Se xai Tcepi tou St-
xaiou xai dSixou xaOdXou.
GAP. VI. [X.]
«o Etce'i S' eo-tiv dStxouvTa u.rJTcto aStxov Etvat, 6 TcoTa
dStxf,uaTa dotxcov fiSr, dStxd; EaTtv exdaTTjv dSixfav,
otov xXe'Tcrr,c, r\ u.ot/_bc, r\ Xr,aTrji; ; r\ outio (jtiv ouSiv
Stofaet; xat ^ap av auYYEvotTO Yuvatxi eiowc, to r\, dXX'
ou Sta TrpoatpEc/ewc, dp^f,v dXXi Stot TcdOoc (2) 'AotxeT
tt uiv ouv , dStxoc. S' oux eaTtv , oiov ouSe xXeVttjc ,
exXeie Se', ouSc (jtot/dc,, eu.o(/£uae Si- Suotwc, ae. xai
ETti twv dXX.wv. (:i) nfoc ptiv ouv e/ei to dvTiTteTcovObc
Tcpbc to Sfxatov, etpr,Tat TcpoTepov (i) Set Si jjtf, Xav-
OdvEtv Sti to £r,Touu.Evdv EaTt xai to aTtXtoc Stxatov
u> xat to TCoXtTtxbv Sfxatov. Touto oe' ^aTtv etcI xoivojvwv
Jliou Tcpbc to elvat auTapxetav, iXeuO/poiv xai Tao)v
'1 xaT* dvaXo^fav •/) xar' dptOu.dv wtte 6'aot? y.r\ lcrri
59
niMl.r. Sic enim rerum permutatio semper futurs est.
Quotlsi erit permutatio, erit et societas. Nnmus igitur tan-
quain inensura media intercedens ad consenlientem mo-
iliini omnia evKquando redigit. Nam neque si non Tuisset
permutatio, societas constare potuisset, nequc sine sequali-
tate permutatio esse, neque sine commensu osqualitas.
Rcs igilur intcr se tam dissimiles, si veruin quarimus,
nulla cotnmuni mensura inter se convenire posfunt : sed
quod ad usum atlinet, commode possunt. (15) Quare
iinum quid enstarc oportet, idque constituto : quare v6(it<ju.a
appellalur. .Niiiiius enim omnia inter se commensurabilia
eflicit; nam omnia metitur. Sit domusA, minas decem B,
lectus C. Atque ipsuni A dimidiuni estoipsius B. Hicjam
si quinque minarum sit domus , ant tanti : lectus autem
si decima pars intelligatur, ipsum nempe C ipsius U : pcr-
spicuum jam erit , quot lectis domus exiequetur, nempe
quinque. (10) Sic aulem rerum perniutationem licri solilam
es.sc ante numi tisum , planum est. JNihil eniin interest
utrum lecti quinque, an quod tanti sit quanti lecti quinquc,
pro domo detur.
[IX.] 17. Quid igitur sit injuria, et quid jus, supra est
explicatum. His autem dislinctis perspictium est, ju-
stam actionem inter id qnod est facere et accipere in-
juriam , mediam esse. lllud enim plus obtinere est, lioc.mi-
nus. Justitia porro medictas est, nonquomodo virtiitessupe-
riorcs, sed quia medii est; injustitia autem cst extremoru m .
Et justilia quidcm virtus est, secundum quam liomo justus
dicitur, aptus videlicel ad agendum consulto id quod
justum est, itemque ad jus tribuendum et sibi, si cum
altero contraliat, et alteri cuin altero contralienti : non
ita, ut sibi plus ejus quod optabile est , minus alteri , et
contra sihi minus damni , plus alteri : scd sibi et aliis itl
quod u-qiuim proportione est , tribuat : idcmque erga
aliiun obscrvet cum alio contrabentem. (18) Contra vcro
injustitia vitium est, quo ad id quod injiistum cst, con-
sulto agendum nobisque et aliis tribuendum parali su-
iniis. Hoc autem est, nimium et parum coinmodi aut iu-
commodi , a proportione alienum. Itaque injustilia est
nimiiim et paruin : quia est ejus quod nimiuin est, et ejus
qtiod parum : quum quis in sua quidem causa nimium rei
absolute ulilis sibi tribuit, damnosaj parum; in alioriiin
aiiieiii negotio generaliter ad euudem modum se gerit : sed
in io quod in proportionem peccat, utrociimque motlo ca-
sus tulcrit. Injuslc facti autem quum duo sint exlrema,
minus extreinum injuriam accipere est.majus autem in-
juste faccre. (19) De justitia igitur et injustilia, quaenam
sit utriusque natura, boc modo dictum sit; itemque dc
jnsto et iujusto universim.
Sed qtioniam ficri potest ut is qui injuste facit, nondum
tamen sit injustus, quibusnam injuste factis jam injustus.
est in unoquoque injiistitiiv genere, ut fur, aut adultcr,
aut latro? An sic niliil intererit? quippe quum fieri pos-
sit ut quis cum aliqua iuuliere rcm babeat, sibi nota qui-
dcm, verumtamen non consulto, sed aniini perlurbatione
i'l liliitline. (?) Facit igitur hicquidem injustc : sed non id-
circo injuslus est : qiiemadmodum nec fur est , eliamsi
furalus sit; nec adulter, etiamsi adiilteriuin commiserit;
itemque in ceteris. (3) Quomodo igitur reciproca per-
pessiosivetalioadjusaffecta sit, dictuin est antea. (4) Sed
sciendumesl.jus id quod quxrimus, esseetquod simpliciter
jus est, et quod jus civile. Hoc antem inter eos cst, qui
communitate ct societatc vita; intcr sc conjuncti sunt atl
rcrum ei necessariaruni plenura fructum , liomines videli-
cet libcri ct ajquales vel pVojxirtioiic vel numero. llaque
quibus hoc non est, eisinter ipsos non est jus civile, seil
 60 HBIKiiN MKOMAXKIQN E, ?.
touto , oux eo"ti toutoi; irpb; dXXviXou; TO tcoXitixov
Stxatov, aXXa ti Stxatov xat xaO' 6uotdTr)Ta. Eart
vip Sixatov, ot? xat vduo; Tcpb; auTOu;* vduo; 8', ev
oT; dotxta* r) yotp Stxr) xpiat; tou Stxatou xat tou aSi-
b xou. 'Kv ot; S' dotxia, xat to dStxEiv iv toutoi;, Iv
oT; Se to dStxeTv, ou Ttaatv dotxia- touto 8' iaTt to
TcXeov auTc~> veuetv Ttov aTcXio; aYaOtov, eXarrov 8e twv
aTcXio; xaxiov. (5) Atb oux euSuev dp/stv dvOpti)TCOv,
dXXa tov Xd-fov, 6'ti EauTto touto tcoiei, xat ytvETat tu-
10 pavvo;. "Kcti 3' 6 dp/o)v cpuXa; tou Stxatou , et Se tou
Stxatou , xat tou taou. (e) 'Etcei 0' ouOev auTto tcXe'ov
Etvat coxei , strcEp Sixato; • ou yctp vs'ust tcXe'ov tou oitcXcT);
aYaOoii auTto, si utj irpb; auTov dvdXoydv eoti. Stb STE'po>
tcoieT- xai 8ta touto dXXoTptov Etvat cpaatv dyaOov tt,v
li Sixaioauvr;v, xaOdrcep iXs/Or) xat TcpoTepov, (7) MtaQb;
dpa ti; Sote'o; , touto 6s tiut) xal •(ipat; • 6to> oe ur) ixavi
t& TOtauTa , ouTot ytvovTat Tupavvot. (s) Tb os Se-
CTCOTtxbv oixatov xat to TcaTptxbv ou TauTO toutoi; dXX'
Sjjtotov ou Y°>p Ictiv dotxta Tcpb; t! outou drcXto;, to
•iv Ss xT~ua xat to texvov, ew; av r) tct,Xixov xat ur) /o>-
piaOrj , warcep uspo; auTOu. (9) Autov 0' oOOst; Tcpoat-
pEtrat pXditTEtv 610 oix ecTtv dotxta Tcpb; ai/Tov.
Ouo" dpa dotxovouSs Sixatov to tcoXitixov xaTot vduov
\ /jV,
? xat1 tv5 ot;
T ETCEcpuxEt
2 ' ? I 7 Lege enim jus constare, in iisque lociuu habcre, apud quos
yap Etvat vou.oc;- outoi 0** Tjaav
V
as oU uTcdp/Et iBOTr,; tou ap/Eiv xat dp/EsOat. Atb
jjtaXXov Tcpbc. yuvaTxd eVti Sixatov r) Tcpbt; TExva xat
xTr^utaTa • touto yap ectti to otxovojjttxbv Stxatov ETEpov
Si Xat TOUTO TOU TCoXlTlXOU.
CAP. VII. [X.]
Tou Ss TcoXtTixou Stitaiou to [jtsv cpuatxdv eccti to Se
3d voatxdv, cpucnxbv jjtsv to TtavTa/ou ttjv outt,v e/ov Su-
vau.iv, xat ou tw SoxeTv r, jjtr, , votxtxbv Ss 8 t; dp/_TJc,
ijiev ouOiv Stoc'jps'pEt ouTti)? rj dXXtoc;, urav Ss OtovTat,
StasE'p£i, otov to [jtvac; XuTpoucOat, rj to aiya Oueiv
dXXa ^ ouo TcpdSaTa, eti Saa Ircl twv xaO' ^xao-Ta
»5 voaoOeToucnv, otov to Ouetv Bpaatoot , xat Ta i]«i^ic;u.a-
TtoSr). (i) AoxeT S' £"viot? Eivat rcdvTa TotauTa , oti
to (jtsv cj/uaet dxt'vr,Tov xat iravTa/ou ttjv out^jV e/et
Suvau.iv, oiaTCEp to rcup xat IvOdSe xat Iv Ilepaatc.
xatet, Ta Ss. Sixata xtvoujjiEva optoatv. (3) Touto
«11 S' oux eaTtv ouTtoc, e/_ov, dXX' eanv to;. KatTot rcapd
•(t toTc, Oeot; taox; ouSau.o)C,- rcap' rjttiv S' eaTt [Jte'v ti
xai tpuaet , xtvriTbv tjtevTOt Tcav. AXX' oao); iaTt to
jjisv cpuast to S' ou cpuaEi. (4) Iloiov Se cpuaet twv
£v8£/ou.evo)v xat dXXox; e/etv, xat tcoiov ou dXXot vo-
45 u.ixbv xai cuvOr^xT) , etrrep dtjtcpto xivrjTa 6u.ot'toe;, St;Xov.
Kat etci Toiv dXXo)V 6 auTOc, dpu.daet Stoptau.dc- cpuaet
yap r) 8e;ta xpEtTrtov, xatTot EvSs/ETat Ttvac, ducptoEjtouc.
YEveaOat. (6) Ta 6e xaTa auvOr,xr|v xal to ouutcpE'pov
Ttov Stxattov 6'fjtoid iaTt toT; UE^Tpoti; ■ ou yap rcavTa/ou
hu taa Tot otvr,pJt xat aiTTipa jjte^Tpa , dXX' ou uev tbvouVTai,
u£t£o), o5 8e TttoXouatv, sXaTTO). 'Ouoio)? 8e xal Tot
uri cpuatxa dXX' dvOpomtva oixata ou TauTot rcavTa/ou,
(ll34,II!5.)
jtisqtiodiJam certum et ad illius simililutlincin. Jus enim
inter illos commune est.quibus et le\ intei ipsos conimunis
cst.Lex porrocorumest.in quoset injustitiaiaililjoixT, enim
(exqua injustitiai nomcn Graxis ilucitur) juriset injuri.-e
disceptatioest. Interquos autem injnstitia locum liahet, in-
tcr lios et injuriie faciendai locus essc potcst. litsi in quos
catlit injiiriam facere, non continuo iu iis omnibus injustitia
rcperitur. Kstautem injuriamfacere, eorum qux absolute
bona sunt, sibi plus tribuere, minusque eorumquae absolute
mala. (5) Itaque bominem nonsinimiis imperare, m(| legem
aut rationem : quia ista quse motlo diNimiis, illcsibi facere
consuevit, fitquc tyrannus. Ustautem is, qui pneest, jtiris
cnstos. Quotlsi juris, crgo et aequalitatis. («) Objicitur : si
quis justus sit, nibilo plus ad cum boni , quam ad ceteros
vitlcri pcrvenire : non enim eorum qiiseabsolute bonasunt,
plns sibi quani aliistribuit, nisi ex proportione ei istud de-
beatur : atquc itlcirco lalcm alteri laborare, et ob banc
cansam bniium alienum dicunt esse justitiam, ut et
antc dictum est. (7) Respondctur : danda igilur ei
est merces aliqua. ILec autem estbonos et decus. Qui vero
bis contenti non sunt, bi (iunt tyranni. (8) .lus autem vel
doiiiini in servos, vel patris in liberos, non est itlem atque
bcec ; sed aliquid lioruin sunile. Neque eniincuiquam in res
suasinjusteagendilocusessepotcstabsolute. Atquiet possei-
sio seu mancipium, etliberi, usquedum parvi sunt nccdum
a patre sejuncti, parlis instar sutit. (9) Seipsum autem ne.mo
damno allicit consulto. Non cst igitur cuiquam in se
ipsuin injustitite exercendae lotus : ex quo eflicitur, neque
injuriam neque jus civile cuiquam csse adversus se ipsum.
le^em esse cominunem natura fert, paullo antc diccbanius.
Hos autem csse docuimus , quibus est inlcr ipsos imperandi
et parendi acqualitas. Itaque inter viriim et uxorem magis
quani inter patrem et liberos, et dominum item ac servum
jurisest communitas. lllud cnim estteconomicum jus : aliud
vero etiam ipsum est ajurc civili scu politico.
Jiis civile aulem aliud naturale est, aliud legitimum. Jia-
turale, quod ubique gentium eaiidem vim obtinet, non qutxl
ita vel decrctum sit, vel non decretum. Legitimum atitmi,
quod ab initio lioc an illo modo lial nihil refert : quum
vero constilutiiiVi fuirit, ttinc demuin refcrt; qnale est
istud, mina caplivuni redimerc; atit, capra Jovi sacrilicare ,
non ovibus duabtis. 1'raterea leges oinnes, quas de rebus
singularibus ferunt, ut Brasitlte sac.ra facere, et quaccum-
quc a populis scita et decreta snnt. {">.) Existimant autt-in
nonnulli, jura omnia esse Imjusmodi, id est legitima :
qiioniam id qnod conslat natura, innmitabile est et ubique
candcni vim babct; ut i^nis et blc et aputl 1'crsas urit :
juraautem quotidie vidcnt immiitari. (3) Scd boc non est
ita, qiiuin sittami-11 aliqu.i ex parte. Quanquam apud deos
fortasse ncquaqiiam ita habet : apud nos cerle cst aliquid,
ct qiiittcm naturalc , tamen miitabile est boc omnc. Veruni-
tamcn liocnon obstantc aliud natura valct, aliud non natura.
(4) forro quodnaiii et qualc etiain corum qua; aliter eve-
niic quirque mulari possunt, nattira constct, et qnod rur-
sum 11011 natura valeat , sed lege et consensti , si quidem
ambo sunt per.eque mutabilia, facile intelligitur. Ac cete-
ris quoque rcbtis poterit eailem distinctio accommodari.
Maiius enini dextra valcntior est sinistra natura : atqni
cvenire potcst ut aliqui sinistra perinde ut dextra utantnr.
(b) Jam vero t|ua? jtira ex comensu et utilitatc hominum
nata sunt, ea mensuris similia sunt. Neque enim omnibus
in locis stint a?qualcs vini triticique mensura! : setl iis in
locis, ubi einunt quaj illic nata alio cxportcntur, majorcs ;
apud illos , ubi ea revcndunt, minores. Itemquc jura non
natiiralia, scd liumana, non suntoninibus locis cadeni. Nam
 ETHICA NICOMACHEA. LTB. V. CAP. VIII.
stcei oCS' ai TroXiTstat, dXXi uta ubvov TravTayoti xari
-yuctv r, dptCTr,. (c) Twv Sl Stxatwv xal voutawv
sxacTov 6ii Ta xaOdXou rrpbc. Ta xaO' ixacra EyEr Ta
ixiv f ip TrpaTTOUEva —oXXd , exeivwv S' Ixacrov i*v xa-
i ObXou Yap. (?) Atapepst Si to dSfxr.ua xal to dStxov
xat to Stxauoua xai to Stxatov dStxov yiv yotp Icti
tt, ^uoei rj Ta;£f to aCiTO Ss touto , 6'rav TrpayOrj ,
dSi'xr,ud ecti , rrpiv $1 TrpayOYJvai, ourcw, dXX' dStxov.
'Ouiotw? 8i xal Stxaiwaa. KaXstTai Ss aaXXov Stxotto-
ii> Tcpdvr,ua to xotvo'v, Stxatwua 8s to i-avbpOwua tou
iSt/.r'uaTO?. KaO' IxacTov 6i outwv, rcotd te EtSr,
xai —dca xai itEpt rcota Tuy/avEt ovra, ucTEpov Erct-
aXSTCTSOV.
CAP. VIII. [X.]
'Ovtoiv 81 Ttov Stxauov xa\ dStxwv twv £|pr,us'vwv,
l& dotxsT uiv xat StxaioTCpaYEi , otov ixwv tic. aira -pdr-
tt,- S-cav S' dtxwv, out dtStxEt oute StxatozpaYEi dXX'
Tj xaTot cuu6s6r,xdc;' oT; y&p cuu6s'6t,xe Stxaioi; Etvat
5) doixoic;, irpdTTOUCtv. (2) 'ASixr,aa Ss xai Stxato-
~paYr,aa wptCTat tw Ixouctw xai dxouc(t>r orav yap
~o ixouctov 7) , '|E'Y£Tai , aaa 8i xa\ d8i'xr]ua tot' ectiv
wct' ectoi ti dStxov ue'v, d8txr,ua S' outco), e&v ut)
to ixouatov Trpocrri. (3) Asyw S' Ixoucrtov uev, wo-Tcsp
xai TrpoTEpov EipviTai, S av tic; twv l^ aurw ovtwv
EtSox; xat u-J] oiyvocov TrpotTTr, utjte ov ur,T£ w utJte ou
ji. fvsxa, oiov Ttva tuttcei xal tivi xa\ tivoc, E*VExa , xaxst-
voiv ixacfTov ar, xara 0-ua6s6r;xbi; uyjSe fita , worrEp £t
Ti« Xa£wv tt,v /£tpa auTOU tutitoi ETEpov, ou^ lxo')v
ou rap £~' auTw. 'EvSs'ysTai Si tov tutttou.svov Tta-
T£pa Etvat, tov S' 6'ti uev dtvOpwTcoc; ?1 twv TcapdvTwv
»0 TtC; YIVMOTXEIV , Srt Ss TCaTT,p CtYVOElV. 'Ouoto)? 52 TO
toioutov SitopioOt») xat etci tou 06 ivsxa, xai Tcspi tt,v
Trpaijiv o'Xr,v. Tb Sr, ayvoouaEvov, f[ ar] otvvoouuEvov
uiv ur, et:' aurw S' ov, r\ 8l'a , axoucrtov TcoXXa yap
xai twv cpucrst u_apyo'vTo)v eiSotec, xai TcpaTTO,a£v xa\
■jb TcacyouEv , wv ouOiv ouO' ixouctov out' dxouctdv icTtv,
oTov to YTif*'' '1 4TCo0vricx£iv. (4) "Ecti S' 6uot'o)c; etci
twv oiSixo)v xa\ twv Stxatwv xa\ to xarot cua6E6T,xdc
xa\ Y^P *v ^i7 TcapaxaTaOrjXTjV oitcoSoiyi Tie; dtxojv xat
Sta csb6ov , cv oute Stxaia TcpotTTEtv oute StxatOTcpaYEtv
40 if aTEOv aXX' r, xaTa cuu6E6r)xd;. 'Ouotwc; 8s xai tov
divavxaCdaEvov xaiaxovTa ty}v TcapaxaTaOY)xriv ,ar] drco-
StSdvTa xari cujJ.6E6r)xbc cpaTEOv dStxstv xat Ta dStxa
TCfdTTEtV. (ft) To)V Si ixOUCtO)V TOl UEV TcpO=XduEVOt
ir paTTOuEv Ti S' ou TcpoEXduEvot , TcposXdusvoi uiv Sca
4S Tcpo6ouXEucdu£vot , aTcpoa(psTa Si Sca d~po6ouXEUTa.
(«) Tptwv Sr^ oucwv SXa6wv TtSv Iv Taic. xotvwvtaic; , Ta
usv uet" dY^otac dtuapTTiuaTa Ictiv , Srav uvite 8v
ut^te S utjte cp uyjte o& i^vExa &TCEXa6£ Tcpdir)- y) y-P
ou j3aXsTv it 00 Toutw $\ ou toutov y) ou toutou EVExa
M wriOr), dXXi cuvs6t) ouy_ 06 svExa clir^0r| , otov ouy iva
Tpoicyj dXX' fva XEVTric- , y! ouy 8v , % ouy w?.
M "Orxv uiv ouv TcapaXoYw; r) 8Xd6Y) Y£V1Tal» «T"-
61
ne reipublicre quidem regemte forma una eteademest apnd
nnines ; ctsi nna dumtaxat ubiquc locorum consentanca
naturae est, ea qme est optima. (6) Jam unumqiindquc jus
et iinumquodqiie legitimum eandem ralionem habet ad lio-
niinum actiones , quam res nniversae ad Rinanlares. Nam
qiiOB aguntur, multa sunt : setl liorunHiniiniquodqiiecjiiid-
dam est unum. Est enitn iiniversum quiddam. (7) liilfert
autem injuste factum sive injuria, ab eo quod est injus-
lum factum sive res injtista; et juste factum sive justa
actio, ab ilio quod est justum factum sive res justa; nani
facturn injustum speclaliir in ipsa nalura vel constilulione :
lioc voro ipsnm , ubi ad rem collatum fuerit, iujnriaesl;
quod priusquam tieret, nonduni injuria erat, sed res in-
j-iista. Eademque est juste facli ratio. Ceterum vocabulum
oixatoTtpctvr^a magis usurpatur generaliter quam 5ixatuu.a,
qiiod fere ponitur pro eo quod est emendalio injuste facti.
Qiiik sint autem cujusque genera et partes, et quot sint, et
in quibtis versentur, postcriusnobis orit videndum.
Jus porro et injusta qunm sint eaqurjj sunt a nobis expo-
sita,injuste et justc agitaliquis, qiiuin ca sua sponte aj;it;
qiium invitus agit.nec injuste nec juste a«it, sed secundum
cventnm : aguntenim lii ea quibus accidit ut jusla vel in-
justa sint. (2) Atinjuslcet juste factum illo delinitur, quod
est si>onte et invitefactum. Nam qtiuni quid spnntc fit, tiim
et vitnperatur, ct simul injuste factum e-t. Erit ergo aliquid
injiistum , quod nondum erit injuste factum , nisi eo acciv-
serit ut spontc factum sit. (3) Sponte aiitcm lieri dico ( ut
et supra a nobis dictum est ) id quod quisin sua potestale
positum facit, et sciens, id est, non ignoranscum qnem ii -
juria afticit, nec id quod facit, nec quo instrumento , ncc
cujus rei gratia : puta, si non ignorans quem verberet,
quare vcrberet, cujus denique rei causa verberct; atque
ctiam ista omnia non sint cx evcntu, nec fiant per vim ;
vcluti si quis alicujns manu apprcliensa allerum verberet,
liic. non sponte facit : non enim crat res hrec in ipso sila.
Contingerc etiam potest ut pater sit is qui pulsatur ; is vero
qui pnlsat, illum esse hominem dumtaxat, aut porum qui
adsunt aliquem sciat, patrem suum essc ncsciat. Simi-
lem aulem distinctionem in eo quoque adhiberi oportet,
quod est, cujus causa res agitur, et in tola adeo actionc.
Quod autem ignoratur, aut qunm nvnime ignor»liir, ta-
men vel in ejus qui agit potestatc 11011 ts;t , vel in qno
agenti vis aflertur, id ab invilo agi dicilur. Nam niulla
sane eornm quae naturaliter eveninnt in nnbi-;, scien-
tes et aijimus et palimur : quorum tamen , nihil nec
sponte nostra nec nobis invitis lieri dicendtim est ; ut, se-
nescere aut mori. (4) In rcbus jnstis autem a?que atque in-
justis illud quod dicitnr cx eventu, locum habet. Nam
si quis depositum reddiderit invitus et mctii coactus, ejus
actionem jnstam esse, ant ipsum juste a^ere dicendum nnn
est, nisi ex evcntu : itemque qui neces>itate coactus et in-
vitus depositnm non redtut , is qnoqnc ex eventu injuriam
facere resque injustas agere dicendus est. (5) Eorum au-
tem qure sponte agnntur, alia consilio capto agimus, alia
consilio non capto. Con^ilio capto agimns, qurc re priusde-
liberata ; non capto consilio, qure re non anle deliberata
agimus. (6) Jam qunm in vitse societate et contrabendis
rebus tria sint damnorum genera : ea tpiidem, qu» cnm
ihscicnlia cniijnncta sunt , crrala vocantur : quum quis
scilicet cgerit aut in quem , aut qnod, aut quomodo , aut
cujus gratia minime existimavit. Nam aut se non pcrciissu-
rum, aut non linc instrumento , aut non hunc , anl non hu-
jus rci causa arbitratus est ; accidit autem 11011 id cujus
causase facere existimavit, scd longcaliud : verbi gratia,
sinon ut vulneraret.sedutpungeret, ferrum strinxit :aut
noneum qnem putavit vulneravit, aut non quomodo vo-
luit. (7) Quum igitur necnpinato damnum illatumfuerit.
 02 HeiKQN NIKOMAXKIiiN E, 0.
/r,u,a, o*cav 8s uf, TcapaXoYtoc , avcu osxaxiac,, audp-
Tr,u.a- duapTavst uiv-fap oTav f, dp/f, ev atjTto ^ tt);
atTtac., aTuvs? S' firav sjcoOsv. (s) "Otav Ss EtSioc
uiv u.f, 7tpo€ouX£uaac Se, dotxr,ua , oiov Saa te
'■> oia Ouubv xai dXXa iTatOrj , &'aa dvaYxaia f, tpuatxd,
auufiaivEi toi; dvOptoroi;- TauTa Y*P pXaittovT£; xai
auapTavovTSc dStxouat fjts'v , xai dStxr,u,aTa ectiv,
ou u.e'vtoi 7to> dotxoi Sti TauTa ouSs 7tovr,pot- ou y*P 5ti
uoyOr,pt'av f| jjXdfir,' (9) itavS' sx TtpoaipscEtoc, ditxoc
l" xai u.ovOr|po'c;. Ato xaXcoc t4 ex Ouuou cux ex Ttpovotac
xptvsTar ou ^ap dp/£t 6 Ouuio Ttottov , dXX' 6 opYiaac.
(10) "Ivtt Ss oOSc TiEpixou YEv£aOai f| u,fj du.^taSrjTCtTai,
dXXi 7t£pt tou Stxaiou- £7t't {patvou.Evrj y«? dotxta
f, SpYfj ectiv. Ou Y»p toctTtEp sv TOt? auvaXXaYuaat TtEpt
15 tou Y^^^oOat dustaSrjTOiJaiv, tbv dvaYxr, tov ETEpov
Etvat uoyOr,pdv, av uf, Sti Xf,Or,v atJTO Spcoatv dXX'
&JJLOXOYOUVTEC TtEOl TOU 7tpaYU,aT0C, TtSpi TOU TTOTEpOJC
Sixatov du,:pia6r,Touaiv. 'O S' ETti6ouXsuaac oix aYVOsi,
cocte 6 uiv otETat dStxEtcOat , 6 0' ou. (u) *Av 8' e'x
2u TtpoatpECEojc [SXdir, , doixsT. Kai xaTa TauY rfa Ta
doixf^uaTa 6 aoixiov dotxoc , S^av Ttapi to dvxXoYOv
r, f) Ttapi to tcrov. 'Ouoitoc oe xai Sixatoc, cTcav 7tpoE-
Xouevoc 5ixat07tpaYrj. AtxaioTcpaYEt 8s , av udvov
exmv Trpdrtr,. (12) Ttov 8' dxououov Ti u,ev ecti ouy-
2s Yvoiuovtxi Ti 0' ou ctUYY^tou.ovtxd- 5aa uev yip u,f,
udvov oyvoouvtec dXXi xal 01' aYvotav iu.apTavouat,
cuYYvtouovtxd, oaa Ss u,f, 8i' aYvotav, dXX' aYvoouvTE?
uiv Sti TtdCot; Se fir^TE cpucrixbv ptriT' dvOpto7ttvov, ou
ouYYvt»(Jiovixd.
(llX.,ll!«.)
infoi t iin j itm nouiinatur : quum aulem nun inopiuato
(|uidem, sed non tanicn malitiose, erratnm t?eu pcccatum
cst. Pcccatenim tum quisque, quuin in ipso c-auiuc printi-
pium inest ; infortunatus est, quuin priiicipiuni extra est.
(8) At vero qnuin quis sciens laesit alteniin , sed delibe-
ratione non antegressa , injuste Tactuin est ; exeinpli causa,
qtin?cunique vel ab ira vel ab aliis affectibus qui aut ne-
cessarii sunt aul naturales, homiuibus accidunt. Hujusce-
niodinamqiiedamniiindantes,atqtieita peccantes, injuriam
quidein illifaciunt , etbxcsunt injuste Tacta : nondum ta-
men propter b.cc ipsi injusti neque improbi snnt ; non enini
malitiose damntim illaltim est. (9) At vero si quis consilio
capto et de industria ista agit, tum vero ct injustus et im-
prolms est dicendtis. Qtiapropter reclequa? per iram liiinl.
facta non pulant de indtistria. Non enim talium auctor est
is qui iratus facit, sed is qui irritavit. (10) Praelerea non
est controversia de facto, sed de jurc. Ob injuslitia- enim
speciem animo objcctam ira commovctur. Neque enim hic
de facto conlroversia est , ut in rebus cuntrabendis inter
eos qui cohtraxerunt ( quorum necesse est alterum esse im-
probum, nisi obliti id faciant ;, scj <!<■ facto unum et idem
sentientes, de jurc ambigunt. At qui co^itato et frau.lecon-
ccpla I.Tsil altcrum , non ignorat. Itaquealter injuria se
e>sc aflectum arbitratur, alter vcro non ilem. (4) Quodsi
qois consulto damnum inferat, injuriam facit : ct ab bis
demum injuriis infcrendis injustus est,qiium videlicct a
proportione vel abn-qualitate disccsserit. Quo modo item
justusest aliquis tum, quum consultojuste agit. Juste agit
aulriii, si minlo voluntate sua agat. (12) Cctcrum corum
i|n;c invite liiint, alia venia digna sunt, alia non item. Qu<t-
cnmque enim non solum inscientes, sed etiam per inscien-
tiam peccant homines , iis ignoscendum est; quaecumqtic
vero non propter inscientiam peccant , sed inscientes, quia
perturbationibus nec naturalibus nec bumanis incitati , iis
non est ignoscendum.

CAP. IX. [XI.]

so 'A7topr^<j£tE 0' dv Tt? , ei Ixavioc SuoptcrTai 7t£pt toii Dubitare autem posset aliquis , anne satis distincte de
dStxEtcfOat xat dStxsTv, TtptoTov uiv ei ecttiv ioo7t£p liu accipienda et facienda injuria a nobis disputatum sit. Ac
primum i|uidcin quteri potest, utrumnam ila seres habeat,
ptTClSr,? £lpr|X£, X£Y<J)V dTOTtlOC/ ut dixit Euripides , cujus bsec sunt absurdesane dicta :

Mrittpa xaTtxTa tt,v E|Jif|V, Pp7/0; Xoyo; , Matrem is mcam percmit, ut pattcis loquar,
Ex(bv cxouoav, f, GsXouoav oujf exiov * volens volcntem, vel volcntctn non volens.

rt> TtOTEpov ^ip <>>( dXriOoic eVciv JxdvTa dStxEiciOai , f) ou Ilniin enim potcst revera licri ut sua voluntate quis
dXX' dxoucttov ctTtav, oxjrtEp xat to dStxEiv Ttav Ixou- accipiat injuriam , an non potest; sed potius omnis invito
(it injuria? qiicmadmodum sane facere injiit iani omnino
criov. Kai apa Ttav outidi; f; exeivcoi;, toaTCEp xat to cst voltintariiuu. Utrum, inquam, oinnis injuria accipitur
dotxslv Ttav ixoucftov, r\ to uiv ixoucrtov to 8' dxouatov ; boc postetiore modo (conlra volunlatem), an potius
(2) '0|Jtottoc, Se xai etcI tou StxatouaOaf to ^ap Stxato- illo priorc modo (voluntate), quemadmodum facere in-
juriam omnino est voluntarium ? an veroaliam qtiis gua
411 7tpaY£tv 7tav ixouotov, wot' euXoyov dvTtxETaOat ouotco; sponlc accipit,aliam invitus? (7) Atque boc idem eliam dc
xaO' txaTEpov to t' dStxEtaOat xai to StxatouaOat r\ exou- jurisactiouibusquaeri potest. Voluntarium est enini quid-
atov t\ dxouatov sTvat. "Ato7cov S' dv Sd;£iE xat ETtt quid juste aliquis agit. Itaque oppositionis quoque in am-
bobus candem esse rationem consentaneum cst , atque ita
tou StxaioucOai, ei tcSv Ixouatov evioi y^P StxatouvTat 1 utraquc simililcr, injuriam scilicet accipere, et jus suum
ou/_ exovtecj. (3) 'EtceI xal toSc StaTcopf,aEt£v dv tic, obtinere, vel voluntaria esse, vel nonvoluntaria. Sanequum
45 7COT£pOV 6 TO dSlXOV TCETCOvOlilC; dSlXEtTai TtaC, T) tOOTCEp salis constet, jus suum uonnullos pati miniine sua sponte.
vcl oh illutl quoque videatur absurdum dicere, jus non nisi
xat lici tou TtpdnEiv, xal in\ tou Ttda/Eiv ectiv xari a volculibus percipi. (3) Quod qua-ri dc eo quoque potest,
auu£EGr,xdc; Y^p ivSiytTixi eV dy;cpoTs'po)v u£TaXau.6d- num, quicumqiie aliquid pertulit injusti, injuriam acce-
pissc dicendus sit; an vero ut in agendo, sic se res habeat
veiv T(7)v Stxattov. 'Oftoto)? Si Sf,Xov 6ti xai sVi Ttov etiain in perpcticndo. Contin^cre enim potest cx eventu ,
dSfxtov • ou Y&p TauTov to TaStxa TcpaTTEtv Tto dStxEtv ut quis in utroque justa percipiat. Similiterque videlicet
etiam in injustis. Plurimum namqueinterest inter, res injus-
w> ouSe to dStxa TtdavEtv tio dStxEtaOai. Ouottot; 51 xai tasagere, et iiijuriam facere : itemque inter, res injustas per-
tfrci tou StxaioTtpaYEtv xai StxatouaOai- dSuvatov ^ip ferre, atque injuriam accipere. Idemque est de juste agendo,
 (1130,1137.) ETHICA JNICOMACHEA. LIB. V. CAP. IX.
dSixtiorOat [xr, dotxouvToc, r\ StxatouoOat urj StxatOTtpa-
youvtoc (4) Ei 0' EOTTiv aTcXtoc, to dStxtiv t6 SXdrcTEtv
Ixdvra Ttvd, to 8' exdvTa eiSoTa xai 8v xat o> xai toc,,
8 0 dxpaTTjc, Ixtov SXdrcTit outoc, outov, sxo>v t' otv
& dStxoTro xai tvSt/oiTO auTOv auTOv dStxiiv. Eoti Ss
Xat'T0UT0 £V Tl TU)V aTCOpOUU.IVO)V, II EVOE^ITat aijTOV
autov dStxiTv. (5) "Eti exiov dv ti; 81' dxpaatav 671'
dXXou SXdiCTOtro IxovTOt, ioctt' eik) av Ixovt' dStxsTaOat.
*H oux 8p08« 8 3topiau.di;, dXXaTtpoaOtTtov to> SXaTcritv
"> EtSdra xai ov xai u> xai oic, t6 rcapa tt|v Ixiivou Sou-
Xr,otv ; (e) BXdrcTiTat uiv o3v Ttc, ixwv xai TaStxa tc«-
a/et, dStxeTTat 8' ouOiic, exo>v ■ ouOeic, yap SouXtTai, ouS'
6 dxpaTr';, dXXct TcapotTrjv SouXrjatv TcpaTTtr oute yap
ScuXiTat ouOeif 8 u.)] otsTat slvat rrcouSaiov, Sti dxpa-
15 ttjc, ou/ d oteTat SiTv Tcpdrretv TcpaTTit. (7) '0 81 t&
auTou StSoui;, toaTCsp °Ou.Tjpdi; ej>y)<Ti Souvat tov TXau-
xov Ttji AioutjSei
Xpuorta ya/xitaiv, £xaTO|i6ot' evviaSottov,
oux dStxttTaf eV auTw ydp Ictti to StSdvat, to S' dSt-
jo xiTorOat oux itc' auTti , dXXi tov dStxouvTa SiT uTcdp-
/etv. (s) nEpt uiv ouv tou dStxiTorOat, 6'ti oi/ sxou-
otov, SrjXov.
[XII.] *Eti 8* wv TcpoetXdaeOa Su' iutiv ttrctiv, tco-
TEpdv tcot' dStxii 8 vetjtaej Tcapot tt,v dijtav to tcXiiov tj
» 6 t/wv, xai il eotiv auTov outov dStxtTv (9) tt y&p
EvSs/tTat to TcpoTepov Xe/Oiv xai 6 Staviatov dStxet
dXX' ou/ 6 e/wv to TcXe'ov, 11 tic, TcXsov sripti) rj auTto
vtutt ttowc, xal sxtov, outoc, auTo; outov dStxei. Oicep
Soxouatv 01 ueTptot Tcotitv 6 yap tTtieixfj; eXarrwTt-
*' xdc; Iotiv. 'II ovik touto StcXouv ; £Tspou ysp aYaOou,
et e^Tu/ev, ItcXiovixtii, olov S6\rt<; r\ tou aTcXS>; xaXoti.
"Hti XuiTat xai xaTa tov Sioptouov tou dStxetv ouOiv
yap Tcapa r);v aUTOu xdo/et 8ouXr,atv, toors oux dotxii-
Taiotd y£touto, dXX'itirip, BXaTCTiTat uovov. (10) <l>a-
35 vepov Se xai Sxi 6 Stavluo)v dSixEt , dXX' ou/ 8 to tc).iov
e/tov dit" ou Yap <j> to dStxov uTcdp/et dStxei, d).X' 0)
to £xdv-a touto tcoieTv • touto 8' SOev f, dp/)j ttjc Tcpd-
£10)?, t* Iitiv Iv Toi StavE'uovTi dXX' oux ev tm Xau-
EdvOVTl. (ll) ETt ETCli TCoXXa/toc, to tcoiiiv XEyiTat ,
*o xai eotiv o); toi d^u/a xteivei xai rj /Eip xat 6 oixitt,?
e-iTa;avToc, , oux dStxei uev, tcoieT Sl TOt dStxa. (is) "Eti
ei uiv dyvotov ExptvEv, oux dStxeT xaTot t6 voutxov St-
xatov ouo' dStxo? f, xptntc, effTiv, eVrt 8' toc, dStxoc, ■
irepov fkf t6 voutxov 81'xaiov xat to TcpwTOv • et 8! yt-
45 vtoaxo)V Exptvtv dStxo);, TtXeovexTii xai auTO? ») /dpt-
toc, r\ Tt,uo>pt'a;. (13) "Qcnrep ouv xav etTtc, ueptaairo
tou dStxT;uaTOC, xai 8 Stot TauTa xptva; d8t'xo>c, tcX^ov
t/it • xat yap itc' ixi(vo>v 8 tov dyp8v xpiva; oix dypov
dXX' dovupiov t).a6ev. [XIII.] (u) 05 8' av0po>Tcoi
'M ty' £auToT; oiovrat tTvat to dStxeiv, S18 xai t6 S(xatov
elvat idStov. To S' oux faTtv ■ oruYYtvio-Oat uiv yip
ttj tou vitTOvo; xai TcaTaJat t6v TcXrjoiov xai Souvat T^
/etpt to dpYupiov ^idSiov xat eir' auTOtc, , dXXot to o>St
<>3
atque de jtistum perpeliendo statiicndum. N'am fleri non
potest ut quis iiijiiriain accipiat, nisi sit qui faci.it, aut ut
jtis sutim ohtincat, nisi sit qui justc ngat. (4) Quodsi inju-
riam facere, simplicitcr est alicui sponte sua uocero (sponte
auteni noccre est , scientem et cui, ct quo , et quo modo
noceas ) , incontinens autem sponte sua sihi ipse nocet :
ergo sponte sua injuria aflicietur, ct licri poterit ut quis se
ipse injuria afliciat; quod ipsum etiam ununi est cx iis qua?
duhitantur, (ierine possit ut quissibi ipse injtiriam faciat.
(5) Prstereapotcritaliquisspontesuapropteriiiconlincntiam
suam ab altcro item volente dainno alTici. Atquc secundum
baec fieri poterit ut quis spontc sua injuria afficiatur. Aut
11011 cst recla superior dcflnitio , sed illis verbis Nocere scien-
tem et cui, ctquo, et qtiomodo noceas, addendane sunt
baJC : Contra illius voluntatem? (fi) Uamno iyitur sua
sponte quispiam aflici resque injustas perfcrre polest ; in-
juriam aiitem sua sponte ac.cipere ncino potest. Neino enim
vult injuriam accipere, ac ne incontinens quidem : sed
pncter suam voluntatem agit. Main nec vult quisquaill quod
non arhitratur esse bonum, et incontinens id quod agen-
dum esse non putat , agit. (7) Neque vero qui dat sua sic
ut scribit Homerus Glaucum Uiomedi
Aurea donantem arina, sibi invicem ahena reccpse ,
bubtis emenda novcm baec, centum xquiparantibus illis,
Injuria afflcitur. Jn cjus enim potestatc situm cst dare aut
non dare : at injiiriam accipere non esl in cjus qui acci-
pit potestate situm, sed oportet sit qui injuriam faciat.
(8) Injiiriam igitur non accipi sponte , sicapparet.
[XII.] Sed ex iis quae consilium erat proponere, duo
nohis restant explicanda : utrumnam injuriam faciat is
quiplusalicui trihuit, prxter ejus meritum ac dignitatem;
an is qui plus consecutus est ; et ficrine possit ut quis sibi
ipsi injuriam faciat. (9) Nam si contingere potest id , quod
priore loco dictum est, ut is qui plus tribuit, faciat inju-
riam, non is qui plus obtinuit ; sequitur ut, si quis plus
alteri quam sibi tribuit sciens et sua voluntate, is se ipso
afficiat injuria. Id quod modesti homines facere consueve-
runt. Nam vir bonus de suo jure lihenter et facile aliis con-
cederesolet. Anneliocquidemetiatnsimplex est?nam plus
sibi alterius boni forsan vindicavit, veluti gloriae, aut ejus
quod absolute honestum est. Pratcrea ex deflnilione ejus
quod est injuriam facere, rcfellitur altera sententia. Nihil
eiiim tali accidit praeter ipsius voluntatem. Quare propter
istud injuria non aflicitur, scd , si forte, damno afficitur
dumtaxat. (10) Perspicuum autem etiam illud est, eum qui
plus a^quo dat uni, quum distrihuit, faccre injuriam; nc-
qne vero semper eum qui plus obtinet. Non cnim is in
quoid inest, quod injustmn est, injuriam facit; sed is in
quo inest sponte lioc facere, boc cst, a quo actionis prin-
cipium proficiscitur, quod sanc cst in eo qui distribuit,
non in eo qui capit. (II) Pnvterea quoniam Facere niultis
modis dicitur, ct usu venit ut inanimaqiioqueinterficiant,
et manus, et servus itein doinini jussii : non injuriam qui-
dem facit talis, sedtamen rem injiistam facit. (12) Prceter-
ea si quis ignorans judicavit, nequc facit injuriam , quod
quidem ad jiis lejnlimum atlinet, neque judicium injustum
est, sed tamen quasi injusliim. Nam jus le^itimum aliud cst
ah illo primo. Quodsi sciens injuste judirav il , jam ipse quo-
que plus consecutus est vel in eo quod gratiam iniit ah
altero, vel in eo quod iiiimicilias suas ultus est. (13) Igitur
si quis injuria; factac sit socius, sic etiam in illis is nt
qui propter haec injuste judicavit, plusobtinere intelligitur.
Nam et qui agrum alteri adjudicavit ob hujusmodi rem, non
agrum moxneccsse est ut acceperit, sedpecuniam vel quid
simile. [XIII.] (14) Hominesautem in sua potestate positum
esse putant injuriam facere ; eoque esse facile , justum esse.
Sed non ita est. Nam cum vicini uxore remhabere, et al-
terum verberare , et mann pecuniam dare, tum facile est,
tuin in eorum qui faciunt polestate situm est : sed ex lia
 fi-l H01KAN NIKOMAXEMN E,
s/ovTa; xauTa 7coi£tv oute cSaStov out* ett' auToT;.
(15) 'Ouoiox; Se xai to fvwvat t& ocxata xai toc dotxa
oCSsv otovTat crosbv sivat , Sti Trepi wv 01 vduoc Xe'youo"iv
ou /aXETibv cjuvtevai. 'AXX' ou TauV eWt toc oixaca
6 dXX' r, xaToc ouu.6£6r,xd;, aXXa tcwc; 7cpaTTOU£va xai
tcw5 vEuduEva oixaca- touto Ss tcXsov spyov r, toc
uyiscvd Ecos'vac, sTcei xixEc uiXt xai oivov xai IXXsbo-
pov xai xauatv xai TojjiriV Etoivat p^zStov, aXXct too; Sst
vsccjcac Tcpb; uytEiav xai tivi xai tcote , toctoutov Epyov
10 6'sov taTpbv Etvat. (10) Ac' au-b os touto xai tou Sc-
xaiou otovTat Ecvat ouOsv tjttov to docxEcv, 6'ti ouOsv f,T-
tov 5 otxaioq aXXi xai ftaXXov Suvoct' av sxao-Tov Tcpa-
Sjai toutwv xal yap (TuYYEvs'oOat yuvatxi xai 7caTa;at,
xai 6 dvSpsio<;Tr,v aortioa dosTvatxai ercpaipEi; eV Srco-
15 Tspaotiv Tps/scv. 'AXX& tS OEtXaivEiv xai to dotxslv
oi to TauTa Ttoistv ioii , rtXr.v xaTa cruu6£6r,xd;, aXXa
to toSi E/ovTa TauTa TCOteTv, iocnrsp xai to taTpsuscv xal
to uyia^Etv ou to tIjxveiv r\ ur] teuveiv r, cpapuaxEustv
r, ur) (fapaaxEustv eoTiv, dXXa to toSi. {17) Ecr-t 0$
21, TOt Sixata s*v toutoi; 01; uetecjti twv ot7cXw; aYaOiov,
e/ouct 3\ u7C£p6oXr,v sv toutoi; xai eXXecj/iv toT; usv
■ydp oux eottiv u7CEp6oXr, au-iov, otov tcrw; «roi; Oeoc;,
toc; o'ouOsv udpcov w^eXicjlov, Toi;dvcaTW£xaxot;, dXXa
TcoivTa pXotTCTEt, toT; oe fjie/pi tou- Scd tout' dvOporrct-
21 VOV ECfTl.
CAP. X. [XIV ]
IlEpi Ss ^TCtEtXEtai; xai tou ^tcieixoui;, tccoi; ev/ei
r, txEv ETctEiVEta Tcpbi; otxaioc;uvr,v, to 0' Itcieixec, itpb?
to Sixaiov, i/6u.iv6v estiv eitceiv • oute yap ox; Taurbv
otTcXioc, ouO' wc, ETEpov TW ^'vEt (jaivETai OXOTCOUU-EVOli;,
30 xai 6te [xev to ETcistxEi; ETcatvouaEv xai dvopa tov toiou-
tov, wott£ xai £7ci Tot dXXa ETca ivouvtec; fjtETa(pE'pou.ev
dvTl tou dyaOou , to ETctetxeoTTEpov 6ti ^eXtiov 6r,Xo?iv-
tec,' 6t£ 6e tw Xdyco dxoXouOouat tpaivETat aTOTCov e! to
etcieixec, Tcapa to Stxatdv ti ov ETtatvETOv EtTTtv ?j yap
3& to oixatov ou ctTcouoaiov, v\ to ErciEixic, oi oixatov, ei
dXXo* r\ ei dasto crTcouoaTa, TauTov eotiv. (2) 'H uiv
ouv aTCopia cr/ESbv ouu6aiv£t otot TauTa TCEpi to etciei-
xe;, t?/£i S' dreavTa Tpdirov Ttva dpOio; xai ouOiv utcev-
avTt'ov JauToTc,- to te yap ETCtEtxic Stxaiou Ttvbc. ov
411 (jE^Xtiov EtTTt Sixatov, xai ou/_ w; dXXo ti yEvoc. ov ]5e'X-
Ttdv EO"Tt tou Stxatou. TauTov dpa oixatov xat ETttsi-
xe';, xai dusoiv cnccuSatoiv ovtoiv xpstTTOv to STtietxsc.
(3) IIoieT Se ty.v drcopiav 6'ti to euieixs; Sixatov ue'v
ECfTtv, ou to xaTa vduov Se, dXX' ^TcavdpOwua vouiuou
45 Stxaiou. (4) ATtiov S' 6'ti 6 uiv vduo; xaOdXou Tra;,
TCEpi iviwv 0' ou/ oTovte dpOw; eitceiv xaOdXou. 'Ev
oT;ouv a.voiyxr, jjiev eitceiv xaOdXou, u»1) oTo'vt£ Ss dpOoi;,
to w; ETci to TcXeov Xaufidvet 6 vduo;, oux d-p/OMV to
ajxapTavduevov. Kai eottiv ouSsv t,ttov dpOwt;' to yip
5i) audpTr,ua oux ev tw vo'uw ouS' h tw vouoOsty) dXX
ev ttj (BU(7Ei tou TcpdfijtaTdc; ^cttiv euOu; yap TOtauTT)
7. twv TCpaxTtov Zlr, eVTtv . (&) "OTav o3v Xe'y7i usv
(IH7)
bitu ct sic affectos haec facere, id neque facileneque in eo-
rum potestale situm est. (l5)Simililcrjusta et injusta nosse
niillius sapientirc esse pulant : quia ea ile quibus loquun-
tur leges, intclligere difildle non cst. Verum isla non sunt
justa, nisi ex eventu : qnum autem ccrto quodam modo et
aguiitur et dUtribuuntur, tunc justasunt. Hoc autem ma-
jus opus est, quam vei bi gralia rcs salubres cognoscere. Nam
illicquoquc mel, vinum, veratrum, ustionem et sectioncm
nosse facile est; sed qnornodo, ct cui, ct quando ad sani-
tatcm adliibcnda sint, cognoscere, tam est magnum et ope-
rosum, quam medicum esse. (16) 1'ropterliancipsam causam
non minus jusli quam injusti bominis esse putant, iujuriam
faccre : quia jiistus non minus quam injuslus, imo vero
magisunumquodquc borum agcrc possit. Namet bunccum
aliena uxore rcm habere, alterumque verberare, et virum
forlcm clypeum abjicere, ct in utramvis conversum partem
currcre posse dicunt. Atqui ignavum csse et injiiriam fa-
cerc, non cstlurc facere, nisi ex cventu : sed sic aflectum
fucere ; quemadmodum medcri ct sanare non est secare ant
non secare, medicamento purgare aut non purgare; sed
sic aliiTtuiu ba^c pra'stare. (17) Ccternm jura locum ba-
bent tantum inter cos, intcr quos eorum quae absolute
bona sunt, communitas est, et quibus liorum nimium et
parum esse potest. Aliquibus enim non polest csse eorum
nimium, nt fortasse diis : aliis nulla prorsus eorum parti-
cula utilis est, nenipe liominibus insanabiliter improbis,
sed omnia nocenl : aliis aliquatcnus utilia sunt. Atque in
i-o est humana conditio.
Sequitur ut dc aequitate et de a>quo bono dicamus, qnam
rationem .rquilas ad justitiam , quam aequum bonum ad
jus liabeat. Mamque propius inluentibus neque ut iilem
omnino, ncque ut aliud genere videtur. Atque interdum
irqiiuui bonum laudamus, eumque virum qui aequus et
bonus est. Quin etiam boc nomen ad alia laudando trans-
fcrimus, pro bono usurpando iil quod dicimus to tSrctetxetrrE-
f ov, melius scilicet aliquid signilicantes. Interdum rationem
sequentibus absurdum videtur, rjequum boniiin, quuin sit
quidpiam a jurc diversum, essc laudabile. Nain vel jusnon
cst bonum, vel ;equum bonumnonest justum.sl quidemhoc
ajure aliquid diversum cst, vel si utrumque bonum est,
idem sunt. (2) Tota igitur de aequo bono quaestio ex his
propcinoilum qu;e diximus nascitur. Sed haec omnia quo-
(lammodo bcneiiabent, nccquidquam eorum est quoil se-
cum pugnet. iNain a-quum bonum jurc quodam meliusjug
est; neque ila jure melius cst, ut sit aliud quoddam genus.
Idein ergo cst jus et acquum bonum : quumqueambo sint
bona, melius cst aequtim bonum. (3) Sed binc nata iluliila-
tio est, quod, quamvis aqu 11111 bonum jus sit, non est tamen
jus legeconstitutumaut legitimum, scd jurislegilimi cor-
rectio. (4) Cujus rei haDC causa est, quod lex omnis genera-
lis cst ; de quibusdam autem rcbus universe et generaliler
recte pr.xcipi non potest. Itaque quibus in rebus legis voccro
universam ac generalem esse necesse est, itl autcm est ubi
non satis recte licri potest, in iis id sumit lex quod plerum-
que solet evcnire; quamvis id quod in hoc peceatur, satis
intclligat. Nec tamen idcirco minus recte boc Dt. Non enim
culpa legis est, nequc ejus qui legem tulit, scd nalurae
rerum. Earum enim rerum quae in actionem cadunt, liu-
jnsmodi planc matcriaest. (5) Quum igitur leje geueraliter
 (ll37,Il38) ETHICA NICOMACHEA. LIB. V. CAP. XI.
8 vdu-o; xaOdXou, tjuu.6?i o etti toutou rcapi to xaOd-
Xou , tots SpOw; s/si, fj TtapaXsircEi 6 vouoOs'tt,; xai
v(uiapT£v artXw; eitcwv, IrcavopOouv rb IXXsttpOsv, 8 xav
o vouoOstt,; aurb; outw; av eTtcoi exei rcapwv, xai si
b tjSei, ivouoOETrjSEv av. (6) Atb Stxatov uiv lcrri, xai
fUX-nov tivo; Stxatou, ou tou arcXw; Ss dXXi tou Sti to
arcXw; auapTr'uaTo;. Kat ecttiv auTrj f, efuo-t; fj tou
IrctEixou; , ErcavdpOo)U.a vduou , ^ IXXeittei Sti rb xaOo'-
Xou. Touto yip atTtov xal tou u.t) Ttdvra xari vduov
iti avat, Srt TtEpi Ivtwv dSuvarov QijOat vduov, wctts J/r,-
sttruaTo; SeT. (7) Tou yip doptVrou ddptejTo; xat
8 xavojv leiTiv, wc-tceo xai ttj; A£o6ta; otxoSoufj;
8 u,oXt'€3ivo; xavwv Tcpb; yip to o-/TJua xou XiOou ue-
TaxtvEiTat xai ou u.s'vei 0 xavwv, xat to 'j/r^ta-ua irpb;
lt.ri rpavuaTa. (s) Tt uiv ouv £<jri to Itcieixs; , xai
b.Tiotxatov, xai Ttvo; (JIXtiov Stxatou , SfjXov. <l>a'vs-
pbv 8' Ix toutou xai 8 iTCtstxfi; ti; lo-rtv 6 yip twv
toioutiov TcpoatpsTtxb; xat TcpaxTtxo';, xai 8 uf, dxpt-
SoSixato; Irci to /sTpov dXX' IXarrwTixo; , xaiicEp t/wv
*. Tovvduov por,0o'v, IrttEixrj; lejrt, xai r) e;i; autr, sittsi-
x£ta, Stxatoo-uvr, ti; ouaa xai ou/ srE'pa Tt; £;t;.
CAP. XI. [XV.]
IldTEpov 8' IvSE/jTott laurbv dotxttv r, ou, cj/av£pbv Sx
TtTiv EtpTiUEVtov • t4 u.ev fAf eoti Toiv Stxatwv ri xari
Ttatrav dp£Tr,v urcb tou vdu.ou T£TaYu= va , oTov ou xeXeuei
V> aTroxTivvuvai Saurbv 6 vduo;, & 8i ^, xeXeuei, aTta-
vopEuEi. (2j £ti orav Ttapa tov voiaov pXotTtTr, o.J) dv-
TigXaTtTiov, £xtov, dotxEt, Ixwv Se 8 £1810; xai 8v xai
o>. 'O 8e 81' dpyrjv laurbv o^d-rruv Ixwv touto Spaf
rcapa TovdpObv Xdyov, 8oux la 6 vduo;- (:i) dStxEt dpa.
w 'AXXa Ttva; t, -rf,v TtdXtv, aCrbv 8' ou; Ixwv yap rcoto/Et,
dotxEiTat 8' ouOei; Ixojv. Atb xai f) rtdXt; ?i)U.toT, xaf
ti; artu.ta Ttpoo-EjTt tw laurbv Sta^OetpavTt »b; rfjv
-dXtv dStxouvri. (4) "Eti xaO' 8 dStxo; 8 u.dvov dSt-
xtov xal ufi SXto; ipauXo; , 0C1X e<jtiv dStxvjsat laurdv.
« Tojto yap dXXo exeivou. "Eo-ti •{£? tco); 8 donco; outw
-ovr,pb; worcEp 8 SeiXo;, ou/ w; S\r^ e/wv Tf,v tcovt)-
ptav, wo-t' ouSe xari raurr^v dStxEt • dua yip av tw
au-rw EtT, d^>r,pf;o-Oai xai Ttpoo-XEToOat -rb aurd- touto Sl
dSuvaxov, dXX' ae.\ Iv tcXeiosiv dvdyxri ^Tvat to Stxatov
«r. xai to dStxov. (5) "Eti 8= Ixuuotdv te xat lx Ttpoai-
pltjEto; xai Ttpdrspov. 'O yotp Stdrt ErcaOf, xai to aurb
dvTtTtotwv ou SoxeT dStxEiv • aurb; 8' laurdv, Ti auri
dua xat Tcd<r/Et xat tcoiei. '£« £ir, av Ixdvra dStx£t-
eOat. (e) Iipb; Se toutoi; , dvEu twv xari us'po; dSt-
41 xr.uaTwv ouOsi; dSixEi, uoi/euei 8' ouoeI; Tf,v laurou
ouoe -roi/wpu/ET tov lauTou toT/ov ouSe xXe'tct£i ri
lauTou. 'OXw; 81 XuErat to laurbv dStx^Tv xari rbv
Stopto-ubv tov TCEpt tou Ixoutrtto; dStxETaOai. (7) <I>ot-
VEpbv Ss xai Jn dujw ulv ipauXa, xal to dStXETaOat
60 xai to dStxfTv • rb uev yip eXottov to 8e tcXe'ov e/eiv
£0-Tt TOU (MffOU Xal WtJTCEp UYtElVOV U.EV Iv taTpixfj,
EUExrixbv 81 Iv yuuvatjTtxr,- dXX' ouw; /fTpov rb dSt-
1MST0TF.I.ES. II.
c
locula, aliquid evenit postoa pra-ter genus illud universum ;
tunc par est, qua praetermisit aliquid lator legis et pecca-
vit in eo quod absolule locutus est, id quod deest quotl -
que oniissum cst, corrigcre : quod etiam lator legis.si illlc
atlesset v ita eloquerelur, et de eo legem tulkset, si prasci-
visset. (C) Itaqueqiium juscst fcquiim bonum, tum quo-
dain jure melius, 11011 eo quod absolute jus est, sed eo
quod propter generalem edictionem peccato non caret.
Deuique ha-c a>qui boni natura cst, ut legis correclio sit ,
qua aliquid ei deest, propterea quod generaliter loquitur.
Hrrc enim causa cst cur non omnia sint lege compreliensa,
quod de quibusdam lex ferri non potest ; ut proinde ple-
blscito opus sit. (7) Rei enim non delinilfe inlinila quoque
re»ula est, ut et structurai Lesbia; rcgnla plumbca ; natn ad
lapidis figuram inflectilur, neque regula eadem manct; sic
et populi scitum ad res accommodatur. (8) Quid sit igitur
sequnm bonum , quid jus, quo deniquc jurc melius sit
frquutn bonum , cs his perspicuum est. Ex lioc etiam ap-
paret, quis sit vir fcquus el bonus. Nam qui consilium hu-
jusmqdi cepit ut hrrc sequatur, quique ad ea ipsa agenda
aptnsest, ct qui non nimis urget jus stimmuin, neque in
deteriorem partem, scd de jure suo concedit potius, eliamsi
legis auxilio niti possit, is est a-quus et bonus : atque hic ha-
bitus aquitas appellatur, quai juslilia qurrdam est , noti
aliusquidam habilus.
Ex iisautem quae ditta sunt, perspicuumest.utrum fieri
possit ut quis sibiipse faciat injuriam, necne. Nam elquaj
onini virlulicongruentia lege constitula sunt, in juribus
sunt liabenda; cxeinpli gratia, non jubet lexse ipsum inter-
ucere, et quae nonjubet, ea velat. (2) Et praterea quum
quis contra legem non nocet alleri nullo ab eoincommodo
acccpto, sponte quidem, facit injuriam; sponte aulem fa-
cit, qui sciens cui ct quomodo injuriam facil. At qui ira
mipulsus sibi i[Be morlem consciscit , boc sponte facit con-
tra rectamralionein, <|uo<l lcx non permittit. (3) Inju-
riam lgilur facil. Sctl cui ? an civilali, ct non sibi? spoutc
eniin liunc casmn snbit. At spoute sua ncmo aflicitur
mjuria. Itaquc et mnlctat euni civitas, et iguominia af-
icitur, qiii se ipse exanimavit , ut qui civitatcm injuria af-
nciat. (4) Alquc etiam sccundum illam iiijustitiam, qua
quis particulariler injustus cst, et non prorsus improbus
litrinon potest ul quisquam sibi ipse injuriani inferat'
quandoquidem hac injuslilia aliud est ab illa. Nam hic
motlo dictus injustus sic quodammodo improbus esl, ut
ignavus, uonutis qui omni genere improbilatis affeclus
csl. tigo ne hac quidein cliam improbitate sibi injnriam
facit ; alioqui namque idem eidem decedere simul e.t acce-
dcre posset : quod fieri nullo modo polest : sed semper in
pluribusjus et injuriam esse nccesse cst. (5) 1'raMerea in-
juriam facere qiium a volunlatc ct consilio proficiscittir
tum etiam tempore prius esl. Is enim qui malo accepto
malum refert, injnriam facere non vidctur; at qul se in-
juste lanlit, eadeni ipse et palitur siinul et facit. Deindc
etiam acciperet aliquis sponte sua injuriam. ^6) His acce-
dit quod nemo injuriam facit, nisi quodain certo injuria?
gcnere. At uxoremsuam neino adullerat, nemo parietem
suum perfodit, nemo rei sna; furlum committit. Ad suui-
mam.sibi aliquem injuriam facere non sinunt ea quaj a
nobisdecisa sunt, quod nemo possit sponte sua injuriain ac-
cipere. (7) Jam vero nc illud quidem obscurum est, utrum-
que esse malum , accipere et faeere injuriam. Alterum enim
minus medio, alterum plus eo oblinere esl; quod similem
rationem obtinet, atque in medicina quidem id quod ad
bonam valetudinem pertinet, in gvmnastica autem id quo
firma corporis constitutio comparatur. Verumtamcn dc-
terius est facere injuriara. Nam injuriam facere ciim vi-
 6C II0IK12N NTKOMAXEIS2N q, a.
xeTv • to uiv -]4p «oixeTv u£Ta xaxia; xai ^extov, xat
xaxta; r, t/;; TsXaa; xat otTcXw; rj SYT"< ( ou TaP a^tav
to ixouatov uetgi dotxta; ) , to o' dotxETaOat dvsu xa-
xia; xat dotxia;. (s) KaO' auTO uiv ouv to dotxEiaOai
t. '^ttov aauXov, xaTa auu6£6r,xb; o' ouOev xwXuei usl^ov
tivat xaxdv. '\Xk' ouoev usXei tt; Ti/vr, , dXXa tcXeu-
oItiv Xe'y£i uei'£w vdaov TrpoaTCTatauaTO; ■ xatTOt fi-
voit' dv tcote OaTEpov xaTa auuSeSrixd;, si TcpoaTCTat-
oavTa ota to tceoeiv auuGair, utco twv TcoXEutwv Xr,-
111 ^05jvat xat drroOavEtv. (9) KaTa u.£Ta:jopav 61 xai
ou.oioT7|Ta Iotiv oOx auTW Tcpb; a&TOv otxatov d),),a tmv
auTou Ttatv, ou Tcav 6s Stxatov dXXa to OEarcoTtxbv r,
to otxovoutxdv • iv toutoi; yap TOt; Xoyoi; oieott.xe to
Xdyov ?/ov uipo; Trj; i}u/r;; Tcpb; to dXoyov. Ei; d Sr,
'■• frXiTcouai xai SoxeT sivat dotxia Tcpb; auTOV, 6ti iv tou-
toi; iaTi rcda/Etv ti rcapa Ta; sauTtov dps;£t; • todTCEp
ouv dp/ovTt xat dp/ousvo) Eivat rcpb; dXXr,Xa otxatdv
ti xai toutoi;. (10) LTepi ulv ouv otxatoauvr,; xai twv
dXX.WV TWV r,0'.XWV dpETWV OltoptoOw TOV TpOTTOV TOUTOV.
LIBER VI.
CAP. I.
1» 'Etcei 0£ TUY/dvousv TCpOTEpOV EtprjxdTE^ Sti SeT to
uioov aipEtaOai xai uri rriv u7CEp£oXr|V <xr,8i Tr,v eXXei;
'|tv, to Si UEaov eotiv o>; 6 \6yoi 6 dpOb; Xifti, touto
ii£'Xo);jt£v. 'Ev Tcdaati; yip TaT; t!pr,u.evaii; E^eat , xa-
OaTcep xai etci twv dXXwv, eaTt rt; axorcb; Tcpb; 8v aTco -
25 SXetcwv 6 tov Xd','ov £/_wv ettiteivei xai dvir.ai, xat' Tt;
i<jz\i 6'po; Ttov u£50Tr,Twv, S; ueTa;u sauev elvat ty;;
uTcepfioXr;; xai Tr,; eXXei^ew;, ouaa; xaTa tov dpObv
Xq-jqi. (2) "Eoti Se to uev EtrcEiv o'jtw; dXrjOe; ue'v,
ouOev 6e ca^E';' xal yap h 'cai; dXXat; i7ctu.EX£t'at<;,
311 Tcipi 6'aa; EaTtv £rctaTr,urj , tout' d),r,Oi; u=v eitceTv, 6'ti
oute tcXe(o) oute sXaTTto SeT tcoveiv ouoe 6a0uuiETv, dXXa
Ta us'aa xai w; 6 dpOb; Xdyo; • touto oe uo'vov e/wv dv
ti; ouOiv av EioEir, TcXiov, oiov 7cota oei 7cpoa^EpEaOat
7cpb; to ato[/.a , et ti; eitceisv 6'tt Saa r, taTptx/. xeXeuei
35 xal o>; 6 TauTr,v £/wv. (:)) \'.b oeT xat rc£pi Ta; Trj;
i]/u/v;; i';£t; ,uv; udvov dXrjOI; Etvat tout' £ipr,UE'vov, dXXa
xai 6io>piTUE'vov ti; t' lanv 6 8p0b; Xdyo; xai toutou
ti; 6'po;.
[11.] (4) Ta; Sr, tv;; 'iu/r,; dpETa; ot=Xo'u£VOi Ta; uev
40 eivaiTOur,0ou;e^aiu£VTa; 6= Tr^oiavota;. HepiuEV ouv
twv r,Otxtov SuXrjXuOauEv, rcepi Si twv Xotrctov, TCEpi
■{-u/t,; TcpioTOV EtTcdvTE;, Xiywuiv outw;. (5) IIpoTEpov
uev ouv iXi/O/i Su' iTvaiuipri t/;; iu/^;, to te Xdyov
e/ov xai to dXoYOv vuv oe 7C£pi tou Xdyov e/ovTo; tov
45 auTov Tpdrcov StaipETeov. Kai u7coxe{oOw ouoTa Xo'yov
£/ovTa , tv uev 0') Oeo^pouuev Ta TOtauTa twv ovt<ov 6'ao>v
ai dp/at uv^ evSs/ovTai dXXto; £/£tv, Iv Sk o> -a ivoe-
/dueva ■ Tcpb; Y"p "a T(~' T£v£l ^e?a xal twv t^; i]/u-
/7fi uopitov ETepov tw yivEt to Tcpb; IxaTEpov TCEjpuxdi;,
50 iiTCtp xa'j' 6uotOTr,Td Tiva xat otx£tdTr,Ta rt Yvioat;
(1138,1139.)
tio conjunclum et viluperandum cst; et cum vitio qtiidem
vel perfccto atque absoluto, vel eo quod luiic finilimum
est. Non enim quidijuid sponte fit, conjunctum cum in-
justitia est. Accipcre autem injuriam vitio et injustitia
vacat. (8) Per se igitur levius malum est accipere injuriam,
quamvis ex eventu gravius cssc nihil prohibeat. Sed de
lioc ars non laborat ; quin lateris dolorem semper esse
dicit niorbum pedisoffensionegraviorem, ettamen excventu
pedis offensio morbo lateri majiis iiialum polerit es.se; ut
si cui offenso pede evenerit ut prolapsus raperetur ab
bostibiis et occiderelur. (9) Ex translatione autem verbi ct
similitudine quadam poterit csse non ipsi quidem serum,
eeil sui tanien partium aliquibus inter ipsas qua-dam juris
commiinitas : verum non omnisjuris, sed vel ejus quo
dominus in servum, vel ejiisquopaterfamiliasin familiain
suam uti solet. Ilis cnim ralionibus pars animi rationis
parliceps , ah ea dislat , qute ratione vacat. Ad quse ipsa
respicitmt , ct lioc respectu videtur homini quoquc infsc
ipsum injustitiac locus esse, quia lieri potest ut in bis par-
tibus aliquid a suis appetitionibus diversum perferat. Jla-
que etiam in aniini partibusinter ipsas, nt inter eum qui
pr.-cest, et cum qui paret imperio, jus aliquod intcrcedere
videlur. (IO)Dc jiistilia igitur ceterisque virtutihns mo-
ralibus cum hac distinctione sic a nobis sit explicatuiu.
Qiioniiim autem s.npra diximus medium csscdeligendum,
non niinilim, neque partim; mcdium autem ita esse ut
recla ralio prascribit : de hoc distinctius disseramus. In
omnihus cnim, quoi dixi, habilibus, quemadinodum et iu
aliis rebus, scopus aliquis est, quem spectans is qui ra-
lionis est particeps, tum contentionem adhibet , tum rc-
missionem; ar, terminus aliquis cst medietatum, quas inter
niu.ium et parum interjectas esse dicimus, rcctoe rationi
consentaneas. (2) Quod quum ita dicitur, esl illud quidem
verum, at non tamen satis perspiciium. Nam et in ceteris
cxercitationibus, quarum est seicntia, litet boc vcre diccre,
neque plus neqiic minus lahoris aut remissionis quam res
postulet, suscipiendum esse, sed omnia mediocriter et ut
rccta ralio praescribit, essc facienda. Verum qui hoc tan-
tnm perccptum ct cognitum habeat, nihilo magis sit
sciens; ut, si quis qiiicrcnli, qualia alendo et curando
corpori sint adhibenda, respondc.it : qiiic ars mcdendi
prrccipit, ct ut is qui ea est praeditus, praecipit. (3) Qua-
proptcr ctiam in habitibus animi non solum boc essc vere
dictum, sed plane etiam explicatum ac dcfiniluiu esse opor-
tct, quse sit rccta ratio, ct quae illius definilio.
[11] (4) Animivirtutesitadistrihuimus, ut alias morum,
alias mcntis seu rationis esse dicerernus. Eas igifur qux
ad inorcs pcrtinent, persccuti sumus : de ccteris autem
ubi pauca fuerimus prius de animo locuti , ita postca dis-
sercmus. (5) Dictum cst supra, duas esse animi partes,
alteram rationisparticipem.expertem illius alteram. Nunc
autcm ejus parlis qua3 ratione pnrdita est, facicnda codem
modo divisio est. Atque hoc positum sit, duas essc aninii
partes rationc pracditas : unam , qua res eas cernimus ,
quarum principiaaliler sesc haberenon possunt ; alteram,
qua eas qu.T hoc vel illo modo possunt evenire. Ad ca
enim qii;c genere difTerunt , diversum etiam pertinet
paitium animi genus, nimirum id quod ad uniimquodqiic
corum aptum natiimqueest, si quidem eisex simililudine
qiiadam atque aflinilale exsistit suorum objectornm pcr
 (llM.) ETIHCA NICOMACHEA. LIB. VI. CAP. II. III.
unapyei outoT;. (u) AeysoOw 3s toutwvto uiv Iirtcrr7|-
uovtxbv to 05 Xoytcrrixdv to yip pouXsuEcrQat xaiXovt-
£scrOai TauTov, oCOeI; 8s pouXsuETai Trspi tcov uf| svSe-
y_ous'vo>v dXXw; e^siv. (7)"12crrE to XoYtcmxdv lcmv evti
6 us'po; tou Xdvov ej-ovto;. A7]7rTs'ov dp' IxaTspou tou-
tcov Tt; f, JJsXtio-ttj s"5jt; • auT7) vip dpETT) ixaTs'pou, fj
o" olpe-nf; 7rpb; to spyov to otxsTov.
CAP. II.
Tpta 8' eotiv sv ttj \|/u^TJ t& xupia 7rpd$£w; xat
dXrjOEia;- aTo-67|cri?, vou;, 5pE;t;. (2) Toutoiv 8' fj at-
r* sOr.cri; ouSeuta; dpyf, 7rpd;£co;- 8?,Xov 81 tw tc< 07)pid
aicrOr1cn.v ulv E*£Etv, 7cpd;so>; 31 ufj xoivioveiv. "Ecrtt
8* Sirsp Iv Stavoia xaTa^acrt; xai aTrdcpacrt; , tout' Iv
8p£';£t 8tw;i; xai cpuv7j • wot' I7rst8fj 7) -^Oix-Ji dpsTfj
i;i; rpoatpETtx^ , 4\ 8e Trpoaipscrt; op£;t; PouXeutixtj ,
1» 8sT 8ti TauTa tov ts Xdyov ikrfir, ilvai xat T7jvops;iv op-
Orjv, Ei7rsp r\ 7rpoatp£eri; oTTOuSaia, xai tb auTa tov usv
cpdvat ttjv Ss Suoxeiv. Auttj usv ouv fj Stavota xai
fj dXTjOsia 7rpaxTtxiq. (3) Trj; 81 OswpTjTtxrj; Stavota;
xat ufj 7rpaxTtx7); urjSl iroiTjTtxr,; to eu xai xaxw; tcc-
*o Xt(Oe; ectti xat iJieuSo;- touto fio lerrt 7ravro; SiavorjTt-
xou spvov, tou 81 7rpaxTtxou xat 8tavo7]Ttxou r, aXr^OEta
iuoXdvw; s^ouaa ttj 8ps'c]si zr\ SpOTJ. (4) Hpd;sw; ulv
ouv dp/rj Trpoatpscri; , SOev r, xtvr,ot; aXX' ou/_ oS Evsxa,
TrpoatpscrsoT; 8! 5p£^t; xat Xdyo; & Evsxa tivo;- 810 out'
5* avsu voti xat Stavota; out' avsu f,0txr,; Iotiv lcjsco;
i\ 7rpoa(p£5t;- Euirpa^ta yip xat to EvavTtov Iv Tcpa^Et
cTveu Stavota; xai f/Jou; oux icxiv. (5) Atavota 8' au-rf)
oiOsv xtvst, aXX' fj svsxa tou xai 7rpaxTlX7l• auTT| yap
xai t^; 7rot7jTtX7;; o!p/£f IvExa yap tou ttoisi tt3;
Iti 8 7rotiov, xai ou teXo; aTrXoj; 5XX4 Trpd; Tt xai tivo;
to 7Toit,to'v. 'AXXa to 7rpaxTo'v • ■f) yip Euirpalta ts'Xo; ,
TJ 8' cipE;t; toutou* Sib r\ SpEXTtxb; vou; -fj 7rpoa(pEoi;
?, ops;i; SiavoTjTtxrj , xal ^f| ToiauTT] apyf, avOpcoTro;.
(«) Oux eo-ti 8s TrpoatpsTOv ouOsv vevovo; , olov ouOeI;
M TrpoatpEiTai 'IXtov 7C£7ropOr,xEvai • ouSs vip pouXEUSTat
Trspi tou veyovoto; iJXXi rcep\ tou £crou.£vou xai IvSsyo-
psvou , to 81 yiyavbi; oux IvSs^etbi uf, v£v£'crOai • 8tb
8p0o>; 'AvaOoiv
Mdvou yip aurou xai 8eo; STEotaxETat ,
to iyivrpct r.oniv etso' av i 7:E7rpaYU.eva.
'Au^0Ts'pwv 8f) twv vor)Ttxiov uoptwv aX^Osta to spyov.
Ka6' &s ouv uaXicfTa i^Et; aXr,OsucrEi lxa'TSpov, auTat
ipsTai eufotv.
CAP. III.
'ApJauEvot ouv avoiOfv 7wpl auTwv 7raXtv XlywuEv.
f, *Eotw ofj oT; aXrjOEUEt fj <fuX^I *V XB'ta?''vl'tl r\ im-
epavat, ttsvte tov dptOudv TauTa 8' IotI ts'/v7j , Itti-
C7Tt'u71, cppdvr,crt;, cro^fa, vou;- utcoXti^ei yip xai 80J71
svSs'^£Tat Sta^suSEoOat. (2) 'Ettictt^uti ulv ouv ti
Icitiv, IvteuOev cpavEpdv, b! Ssi dxptSoXoYEiaOat xai urj
C7
ccptio. (B) Appellelur vero lianim ultera pars, ea in qua inest
vis sciendi ; altera, qu;c ad ratiocinandum valet. Nam
consultare et ratiocinari idem sunt. Jam vero nemo deiis
consultat, qua; aliter cvenire non possunt. Itaque ea qux
ad ratiocinandum valet , una quaedam pars est ejus animi
partis, qnac ralione pra-dita est. (7) lntelligendumigitur est,
titriusqiie liarum partium quis optimus sit habitus. Hic
enim utriusque virtus est ; at virtus ad suum quxque opus.
Tria autcm sunt In animo , qna; in actionem et veritatem
quasi dominatum tiabent: sensus, mens, appctitus. (2) Lx
liis tamen tribus sensus nullius actionis principium est :
quod ex eo perspir.uum est, quod tametsi bestiie sint sensu
pracdita?, actionis tamcn communionem non liabent. Quod
est autem in cogitatione aflirmatio et negatio, boc est in
appetitu rei alicujus appetitio et fuga. Quarc quoniam
virtus moralis est cum consilio scu proposito conjnnctiis
habitus, consilium autem appetitus est ex consultationc ■•
idcirco si consilium bonum esse volumus, oportet et ratio.
nem esse veram, et appetitum rcctum; eademque et illain
affirmare, et bunc persequi. Atque ba>c cogitatio et veri-
tas ad agendum valet. (3) Cogitationis autem ejus qn.-e
ad res contemplandas, non ad agcndas nec ad cHicicnilas
valet, pitestantia et vitium est venim et falsum. In lioc
enim consumitur animi partis ad cogitandum valentisomnis
vis atque operatio ; partis autem animi ad agendum va-
lcntis, cum illa conjuncla;, qua> ad cogitandum valet, opus
est veritas consruens cum appetitu recto. (4) Artionis qui-
dem igitur principium consiiium est : principium, inqiiani,
illnd undcmotiisproficiscitur.nonidcujusgratia resanitur.
Consilii autem capiendi principium est a|>petitus et ratioea
qiine est ultimi sivc finis alicujus. Ideonequc sinementect
cogitatione , neqne sine liabitu morali , consilium esse pos-
sit. Nam neque bona perfectaquc actio neque ei contraria
sine cogitatione et moribus constare potest. (5) Cogitatio
autemipsa niliil movet, nisi ea qua* est de fine ct de actione.
H.w enim etiam ei quaj ad efficiendnm valet, pra-cst. Nam
quisquis aliquid efficit, alicnjus id gratia efficit : neque
absolute finis est, sed ad aliquid refcrturetalicujus est illud
quod efficitur. Quod idcm de eo quod in actionem cadit,
dici non potcst : actionis enim ultimum est actionis bonilas
et prsestantia, ad illamqtic tenditappetitio. Consilium ita-
que aut mens est ad appetendum excitans; aut appetitus
cogitandi vim lialiens : principinmque tale homo est (6) N11I ■
lius autcm rei jam factaj consilium capi potest; ut, nemo
consilium capit, captum ab se esse lliiun. Nam neque dc
rc pra>terita deliberat quisquam , sed de futura et ea quat
ficri potest : et vero quod fartum est , ut sit infectum , tieri
non potest. Itaque recte Agatho :
DeficHur hoc uno vcl ipse etiam Dcus,
quod facram ost boc ut infectum queat dare.
Quocirca ambarum animi partium qux ad cogitandum
valent, opus est veritas. Qui igitur habitus efficiunt ni
utraque pars vcrum enunciet, hi sunt utriusque virtutes.
Principio igitur altius repetito de iis rursum disseramus.
Sunto quinque numero ea quibus animus verum enun-
ciat vel aiendo vel negando : Ars, Scienlia, Prudentia,
Sapientia, Mens sive intelligentia. Nam existimationc et
opininne nt mentiatur animus , evenire potest. (2) Ac
scientia quidem quid sit , ex eo perspicuum esse potest (si
6.
 (S H0IKJ1N NIK0MAXEK2N q, 5,
dxoXouOtiv Tai; 8uoto'Tr,o7tv rtdvTs; yip u7roXau.6d-
vot«v, 8 ETtio-xaaEOa , u-rj svos/EO-Oat dXXo>; e/etv ■ ta
8' lv8e/o'ueva dXX.to;, OTav e;o> tou OetopsTv yivr^ai,
XavOdvsi eI eo-tiv r\ ur'. 'Eij dvdvxr,; apa IttI to irci-
i o"Ct,to'v. 'Atotov apa- Ta ^ip e; dvdyxri; ovTa aTcXto;
TrdvTa atitot, Ta 8' otioia &-(l'jr\T-j. xai d-iOapTa. (3} "Eti
otSaxTT, Ttaoa emoTyiu.r, ooxst eivai, xai to ircio-TTiTbv
uaOr,To'v. 'Ex TtpoytvtoTxouiiviov 8s Ttacja otoasxaXta,
tocncsp xai h toT; 'AvaXuTtxoi; XEyousv ■ r\ \ti-j Y&p 81'
if eicaYtoy^c, f) 8s o-uX).OYio-uto . 'II uh or, iizaytofri ao'/r\
«otti xai tou xaOdXou , 6 oe o-uXXoyio-u.o; Ix Ttov xaOo'Xou.
Eioiv apa dp/ai I; oiv 6 o-uXXoYiaud;, tov oOx ectti cruX-
Xoyio-uo';- e7taYO)Yr, apa. (») 'II uiv apa e'Tcio-Tr'ur, eoViv
t;i; *TtoSeixTtxr^ , xai oaa aXXa Ttpoo-SioptSdueOa ev toT;
ii> 'AvaXutrxoi;- §Tav yotp tcio; TctcrTEur, xai -yv(opiu.ot aurto
wo-tv at ap/at, ircio-TaTat • et -Jap ur, uaXXov tou ouu-
rrepdo-uaTo;, xara o-uu6e6r)xb; e;st tt,v sTtto-TrjurjV.
Ilepi usv o3v £7Tt0Tr'u.r,; SuoptoOo) TOV TpOTCOV toutov.
CAl» . IV.
Tou 0" ivos/ouivou dX).o>; ?/eiv ecm n xai TrotriTov
1« xai rcpaxTov, erspov 8' eaTi icofrjffi; xai Ttpa;t;. (2) Ilt-
cTEuotiev os rcepi auToiv .xai toI; e;o>TepixoI; Xoyoi;.
"jQo-te xai r) u.ETa Xoyou eljt; irpaxTix), eTepdv eoti ttj;
usTot Xdyou TcotT|T»tTi; s!so>;. Atb ouos TceptE/ovTat utc'
iXXr'Xo)V outs Yapr) Ttpa!;i;Troir,o-i; cute f, tcoit,o-i; Tcpa-
»& ;t; ecrriv. (3) 'Ercei 0' r, otxoooixix^i ti/vr) ti; eoti xai
OTCEp £Jt; Ttc uet& Xoyou Tcotr,Tixr| , xat ouOEu.t'a oute
Tiyvri eoTiv tjti; ou u.eTa Xdyou Tcotr,TtxYi e;t; loriv, ouTe
TOtauTr, r) ou Te'/vr,, TauTOv av etr, xiyyr\ xai e;t; jjieTot
Xoyou iXrjOou; tcoit,tix-ii. (*) "Eoti Se Te/vr, Tcaoa Trepi
Jii vEvEo-tv, xat to TE/vot^Eiv, xai QEo>psiv 8'7tio; av Ys'vr,Ta[
ti to>v evoe/ojjtevtov xat Eivat xat u.r\ Eivat, xat tov
>, ap/r, ev Tto tcoiouvti oiXXa jjtr, bt Tto 7rotouu.evto- outc
vap Ttov i\ dvotYxr,; 8vto>v r\ yivojjieviov r| Te'/vr, eotiv,
oute Ttov xaTa cpuTiv • ev auToT; yap e/.outfi TauTa tt,v
« ap/r'v. (5) 'Ercei oe 7roir,o-t; xai Tcpa;t; CTEpov, dvotY-
/.r, tt,v t£/vt,v tcoitjO-£o>; dXX' ou Ttpd$eo>; eivat. Kai
TpoTcov Ttva Ttepi Ta auTa Iotiv r^ tu/t, xai r, Te^vr, ,
xaOdrcep xai 'AYaOtov C/r,o*i
Tty.vr, TU/.r,v eoteoU xai nyr, T:'y_VT,/.
«> (0) 'H U-ev ouv TE/vrj , woreep etpT|Tai, £'1; Tt; ueTa Xd-
vou dX-ziOou; Ttotr,Tixri e'cfTiv, r, 8' aTe/via TouvavTiov
u.£Tot Xdyou i]j£u?ou; tcoiyitixt, I';i;, TCEpi to lv8e/du.evov
dXXo>; e/etv.
CAP V.
Thpi 8e ^povv-oeo); outio; av Xd?oty.ev, Oeo)prio-avTe;
*i Ttva; XeYoixev tou; sppoviuou;. Aoxei_ 8r, tppovtu.ou ei-
vat to 8uvao0at xaXio; |}ou).euaao-Oai TCEpi t4 auTto
d-faOa xai cuu;-Bs'povTa , ou xaTot u.s'po;, olov TcoTa Ttpb;
•jviEiav r, I07UV, dXXi rco-.a Trpb; to eu ?r,v. (i) 2r,-
u.eTov 8' Sti xat tou; Tcept ti ^poviuou; XeYOuev, Scav
(na9,iuo.)
rei Teritatcm snbtiliter exqiiirere, non siniilitudines con-
sectari voliimus), quod omncs e\islimamus evcnire non
|)osse, ut id qutxl scimus, aliler sese liabeat. Qiue antem
se«e aliler liaherc pos^unt, ea quoties a conspectu remota
sunt, sint necne sint, ohscurtim est. Er«o qnod scienlia
coropreliendi potcst, necessario est. Ilaque cst rpterniim :
nam quae necessario sunt simpliciter , ea sunt fjpterna
omn;a. .Cterna aulem , neque iinqnam orta sunt, neque
interire possunt. (3) Pra-terea scientia omnis suh doclri-
nam radere videtur : et quicquid suh scientiam cadit, di-
scendo nercipi poter.t Jam vero ex rebns ante ctitmitis
oninis doitrina prorcdit, ut et in Analyticis docebamns.
Alia enim indiu-tione, alia raliocinatione comparattir. At
quc induct:o quidem principitim est , et universi est : ra-
tiocinatio auleui e\ nniversis constat. Sunt crt(o princi-
pia aliqna, c\ quibns ronstrniliir ratiotinatio , qiium ipsa
ralior.inando non conrlndantnr : hinc inductio. (i) Scien-
tia ergo Imbitus cst demonstrativus, qiifcqne alia in Ana-
lyticis ad ejus dcfinitionem addidimus. Qunm enim rem
ita esse quodammodo credit aliquis, et nola sunt ei prin-
ripia, tum seire dicitur. Nain si non crunt conclusionc no-
tiora, ex evenln parta scienlia babebilur. Ac de scientia
quitlem hunc in inodum a nobis explicalum esto.
Eorum autem qurc aliter cvenire possunt, aliud est
quod sub cffectionem venit; aliud, quod sub actionem.
UiiTert atitem ab actione tffeclio. (2) Atque exotcricis etiam
eermonibus hac ipsa in re credcndum est. Itaque et ha-
bitus cum ratione conjunclus ad agendum idoneus ab
illo dilfert, qui, quum ad cfiiciendum valeat, cum ratione
conjunctus est , ncnterque ab altero continetur. Nani
neque actio effectio, ncque eflectio actioest. (3) Quoniam
autem a-dificandi facuitas ars qu.-edam est, ct id ipsiiiu
quod liabilus quidam cum ralione oonjunctus cffectivus,
ncquc ars ulla est qua: non sit babitus cum ratione con-
juuclus cffcctivus ; neque item ullus talis babitus , qui non
sit ars : idem erunt ars ct Itabitus cffectivus cum vera
ratione conjunclus. (4) Ceteruin ars omnis in productione
reioccupata est, idque molitur et spectat, ut aliquid liat eo-
rtiin qiia;esse possunt el non esse, quorumquc principium
in eo qui facit, non in co quod lit, positum est. Jiain ne-
que eorum quas necessario vel sunt vel liunt , ars cst ; ne-
qne eorutn tjuae natura constant. Haec enim babcnt princi-
piiiin iu semelipsis. (5) Quoniam autem cffectio et artio
inler se dtfferunt , neccsse est arlcm effectionis csse , non
actionis : in iisdemque rebus quodammodo ars et fortuna
vei-santur, ut ait et Agatho :
Forluna ut artcm, sir et ars fortunam amat.
(6) Ars igitnr, ut dictum est, habitus est quidam cum vera
ratione conjiinctus , opcris alicujus efficiens. lnertia contra
habitus cum ratione falsa conjunctus, operis alicujus ef-
fector, in eo quod aliter evenirc potest occupatus.
Dc prudentia aulem sic oplime cognoscemus , si, quos
prudeutes appcllemus , perceperimus. Ac prudentis qui
ilcin videtur esse, in illis qiue sibi bona et utilia sunt non
sigillatim (vcrbi gralia, qiifenam adbonam valetudinem aut
ad vires ), sed universse qufe ad bene beateque vivendum
conducant, bene consulere posse. (2) Cujus rei argu-
mrntum est , quod prudentes in aliqna certa re dicimu*
 (lI40,IHI. ETIIICA NICOMACHEA. LIB. VI. CAP. VI.
TCpb; TfXo; Tl CTCOuSaTov EU XoYlClOVTat , OJV fiTl loTl
te/vtj. "Uote xal b^Xto; dv £tr) tppdvtuo; 6 {JouXsuti-
xtk. (3) BouXeustbi 8' ouOei; 7rspi Toiv douvdttov dX-
X«d; s/£tv, ouoi Toiv uf, IvSs/ousvtov auToi 7tpa;at ■ toat'
6 Etttsp ^ittaTfjur, ulv uet' d7to3Ei;£o>; , wv 0' ai dp/ai
£vOE/ovTat dXXto; s/etv, toutimv urj Iotiv aTcdSstcji;
( TcdvTa Y»p evos/ETat xat dXXo>; e/eiv, xai oux etti
fjouXEuaacOat Tcspi Toiv e; &vayxrl' dvTtov ) , oux av Etr,
f) opdv7,ai; ETcioTrjuri ouos te/vt, , iTcioTr^ari usv brt
10 ivSE/ETat to TcpaxTOv dXXto; £/Etv, ts/vt, 0' OTl ctXXo TO
ysvo; 7tpd;so); xat tcoiv-oeio;. (4) Aeitcetoi daa autf.v
sTvat E;tv dXr,0ri ustI Xdyou TcpaxTtxf,v Ttspt Ta dvOpo')-
Tct>) dyaOa xat xaxd- tt}; usv y*p Tcotrja£o>; ETEpov to
xtXo; , tt;; Ss 7tpd;so); oix av Etr) • ecti yap auTr) f, eu-
li Ttpa;ia tAo;. (5) Ata touto UEOixXEa xat tou; toiou-
vou; opoviixou; oidtxEOa Elvat, Stt toc aiiToi; dyaOa xai
Ta toT; dvOptoTcot; Suvavtat 0£t»psTv • Etvat Ss toioutou;
f,youtx£0a tou; oixovoutxou; xatTou;TcoXtTtxou;. "EvOsv
xai ttjv oto5pocruvr)v toutw TcpoaaYopEuousv Toi SvduaTt,
at> m; oioSouoav tt)v ©pdv7,otv. (s) 2to!Jsi 81 tt,v TOtau-
tt,v imdXr/^tv. Ou yap drcaaav uTcdXr,']/iv 8ia»0Ei'p£i
ouos 8taaTps':p£i to f,ou xai to XuTcripdv, otov ort tb
Tpiytovov Suctv dpOat; toa; l/n r\ oux e/ei , dXXa Ta;
TCEpi to TcpaxTOV. Al usv yap dp/at Ttov TCpaxTtov to
si 06 EvExa Ta TcpaxTa- tco 8e St£^Oapti£'vt.) 81' f,oovriv rj
Xurcr,v euOu; ou 5>aiv£Tat f, dp/Tj, ouSs Seiv toutou eVexsv
ouSe Sii touO' aipEtaOai rcdvTa xai TcpaTTEtv ■ eoti yap
f, xaxta cpOapTMcf, dp/r];- ioot' dvaYXr) tt,v cppdvr,otv
E^tv ^Tvai [xetI Xdyou dXr)0ri, TCEpi t! dvOptoTctva dyaOa
3o rpaxTixi)V. (7) 'AXX4 uf,v TE/vr,; usv ioTtv dpETT),
j&povr)OEio; 8' oux eotiv xat sv uev Tc'/vr) 6 Ixwv duap-
Tavtov atpETtoTEpo;, TtEpi 81 jppo'vr)Oiv rJTTOv, tooitsp
xat itspi Ta; dpEtd;. Ar,Xov ouv Sti dpEtr) Tt'; £oti
xai ou te/vt). (8) Auoiv 8' ovtoiv [XEpoiv t?;; ^u/r;;
15 rtov Xdyov e/ovtdjv, OaTEpou dv Etr, dpETrj , tou 8o;aoTi-
xou- f) te yap So'?a TtEpi rb evSe/ouevov dXXa>; £/£tv
xal fj opdvr,ot;. 'AXX4 ur^v ouS' £;t; UETa Xdyou ud-
vov 07,ueTov 8' 8ti Xr,Or) ty;; uev TotauTr,; ?;£io; iott,
opovr)0£o>; S' oux EOTIV.
CAP. VI.
*w 'Etcei S' f) ETCtOTr)ur) itEpt Ttov xaOdXou ioTtv &TCO-
Xr,ii; xat Ttov e; dya^xr^ ovtow, Etoi 8' dp/at Ttov aTco-
OEtxTtov xal Tcdor,; ETtioTriur!; ( uet4 Xdyou yap f, etci-
OTr^ur, ) , tt^; dp/_rj; tou £TCIott,tou out' dv l7ttOTr'ur)
ttr, oute te'/vt| oute tppdvr,ci;' tb uev ylp ETCiotr,tbv
«b aTtoSEtxTov, al OETUY/dvouotv ouoat TCEpi Ta EvSs/duEva
'JJ^JbX; £/£lV. OuSi S-f) COita TOUTO)V ESTtV ■ TOU Y*p
crjvJKt TtEpl ivto)v E/Etv a7cd3£t;iv eotiv. (2) Ei o/j 01;
d/.r,0£uo;x£v xai ut.oetcote Sta']/£uSdujOa TC£pi Ta ur) iv-
0E/du£va f) xai EvS£/du£va dXXto; t/Eiv, E7tiOTr'ur( xal
60 spdvr,oi; ioTt xai oosia xai vou; , toutiov oe twv Tpiwv
jx7,0jv E^SE^ETat eTvat ( Xe'y<o Ss Tpia, tppdv7,otv, iTttOTr'-
p-r^j ooofav), XetTCETat vouv eTvo.1 Toiv dp/oiv.
CO
pos qtii bene ratiocinnndo, quomoilo ad lionestum flnem
perveniant , asscqiiiintiir in iis qnae arte non lontinentur.
Quocirra qui consilii inveniendl lacultate polleat , is
prudens etiam omniiio et nniverse fuerit. (3) Consultat
autem iis de rebus nenio , quae aliter sese babere, qiiceque
ab ipso jijii non possunt. Quare si scientia omnis cum
demonstralione conjuucta est, et si, qiiorum principia alitcr
se babere possunt , eorum non est tlemonstratio ( omnia
enim sese aliter quoque babcre possunt, et de iis qua; ne-
cessario sunt, consultari non potest ) : neque scientia ,
neque ars erit prudenlia. Scientia non erit, quia, quoil
sub aclionem cadit , sese alitcr liaberc potest ; neqne ars ,
quia aliud actionis, aliuii effectlonis est gcnus. (4) Bestat
igitur ut sit liabitns cnm ratione vera conjunctus, ad
agendum idoneus, in iis occupatus quae bomini bona et
iiiida sunt. EITectionis enim alius quam effectio finis est ;
actionis vero non scinpcr alius ab actione est finis. Est
enim ipsa res bene gesta sen perfecfa actio , actionis finis.
(5) Ac propter banc causam Periclem ceterosque tales
viros prudentes arbitramur essc, quod ea quae sibi homi-
nnmqiie generi bona sunt, providere possunt : qualcs esse
putamus eos qni rei familiaris tuendx , reique publica;
administrandae periti sunt. Ex quo etiam nomen inve-
nit oo>?poo-uvr), tanquam intelligenliae conservatrix :
(H) quum illa virtus proprie hnjiismodi notitias tueatur et
conservet. Non enim omuem opinionem corrumpunt neque
depravant dolor et voluptas; exempli causa, triangulum
diiohus rectis pares angulos babere, aut non habere : sed
eas dumlaxat , qnae ad id quod sub actionem venit , per-
tincut. Eorum enim qua: sub actionem veniunt, principia
sunt e,e res , quartun gratia suscipiuntur qnxe sub ac-
tionem veniunt. Qni autem voluptate ant dolore cor-
ruptus est, ei statim principii videndi facultas eripitnr : ne-
que is animo cernere potest , se bujns rei causa et proptcr
hanc causam omnia optare atque agcre oportere. Yitium
enim principii delendi vim liabet. Quapropter necesse cst,
prudentiam habitiim esse cmn ratione veraconjiinctnni,
ad agendum idonciim, in bonis hiimanis occupatiim.
(7) Quin etiam artis est virtus : prudentiae autem non est.
Et quivoluntate in arte offenderit, ei est antefcrendus, qui
invitus : In prudentia contra delerior est is qui sponte sua
offenderit, utctin virtutibus. Perspicuum igitur est, eam vir-
tiitein e-se qtiandam , non artrm. (8) Quum sint autem
duie aninii parles.rationis participes, ejus partis qnae ad
opinandum valet, virtus est prudentia. tn iis enim qnae
aliter sese habere possunt, et opinio et prudentia versatur.
Sed nec babitusest cum rationc conjunctus tantum. Idque
ex eo perspici potest, quod hujusmodi liabitum delere
potest oblivio, non potest autem prudentiam.
Qtioniam autem scienlia existimatio est de- rebus iim-
versis iisque qu.T necessario sunt ; quoniamque rcrum
quae sub demonstralionem cadunt, omnisque adeo scientiai
sunt aliqua principia (cum ratione enim eonjuneta scientia
est) : consequens est ut principii enrtim reiuin quac scientia
comprehendi possunt, neque scientia sil, neque ars, neque
prudenlia. S'am quod scientia eomprebendi potest, de-
monstrari potest : ars antem et prudentia in iis lelius
versantur, qua> sesc alilcr possunt hahere. Ne sapienlia
quidem hariiiu reruin potest cssc. Sapientis enim esl,
nonnullartim reruin demonstrationem expedire possc.
(2) Si igitur per quai verum eniinciamus et nunquam
menlimur, luni in iis rebus quae non possunt aliter sese
hahere, tum in iis qu:e possnut sunt scientia , prudentia ,
sapientia et mens seu intelligentia; nullum autem ex lils
tribus princi|iiorum esse potest ( tria dico prndentiam , sa-
pientiam, scientiam) : relinqnitur ut mens sit prineipionirj).
 II0IKON MKOMAXEIQN q, C.
CAP. VII.
Tr> 81 ao:pt'av h te TaTc. Tt/vati; toT; oxpiStSTaxoii;
t«? TE/va; ocTcoStoop.EV , oTov <l>E'.8t'av XtOoupvov OOIIOV
xal UoXuxXeitov av8ptavTOTroto'v, tvraufla <ilv ouv
ouOlv dXXo ar,u.at'vovT£i; t/,v aotpiav r, 6'ti dpETTj T£'yvr,i;
6 eWv • sTvat 8t Ttvac. oo^ou; o!du.tOa #Xo)? ou xaTa
(itpo? 060' aXXo ti aotpou;, waitEp "Ou.rjp6i; tprjaiv ev
tw MapYtTr, •
T6v 8' out' Sp axauTrjoa flsot Oiaav out' apOTJjpa
OOV CtA/tU; Tl CTOfOV.
111 "Oo-Tt 8r,Xov 8ti tj axpiGEO-Tar») av twv fmvT7|[ttov Etr)
f, ffoyta. (3) At1 dpa tov aotpov u.tj uovov Ta ix twv dpyiov
tiStvat, dXXi xaircEpi Ta? dp/i? dXrjOEUEtv. "Qot' ttr,
av r) ao^ia vou< xai E,TriaTT)ijt.r,, oiaTtEp XEupaXrjV E/ouaa
Ewio-nifir, twv Ttu.twTaTwv. 'Atotcov yap tt -nq tTjV
16 TcoXtT'.xr,v r) tt,v tppovrjatv o-7rou8atOTdTr,v oiETat tTvat,
e! u.V| to dptCTOv Ttov iv tw xoau.w avOptoTrd; Iotiv.
(t) Ei 8rj uyittvov uiv xai dyaOov E*TEpov dvOpwTtoic;
xai I/Ouat , to 8e Xeuxov xai euOu toutov att , xai to
ao:pov TauTOv irdvTEi; av eitcoiev, cppovttjtov 81 Irspov
*•' to y^P TTEpi a£iTO ExaaTa eu Oftopouv tpaiEv av tTvat
tppo'vtu.ov , xal toutco iiriTps^j/Eiav aurd. A16 xai tojv
Or,pt'tov tvta ippovitid tpaatv tTvat, 6aa TCEpl tov aurwv
pfov ty_ovTa tpatvErai 8uvap.1v TCpovor,Ttxr)v. <I>av£p6v
81 xat 6rt oux av E?r) rj aoipta xai rj TtoXmxr, rj aurrj ■
35 sl yip TT,v Tctpt Ta wysXtjxa Ta outoTi; ipouct ao:ptav ,
TCoXXal EuovTat aotpiaf ou yap u.iaTr£pi to arrdvToiv
aYaOov twv ?tiwv, dXX' lTs'pa TC£pi fXatTTOv, £t [xr, xat
laTptxr, ft(a icEpt irdvTwv twv Svtwv. Ei 8' Sti pVX-
TtoTOV dvOpojTto? twv dXXoiv s'f'">v, ouSlv oia^Epti- xat
3ii Y^p dvOptiicou dXXa tcoXu OftoTEpa ri\v tpuotv, otov
oavEpwTOTa ft l\ f>v 6 xdtrp.oc tTuvEOTr,x£v. (5) 'Ex
8^) twv eiptjjxeSkov SrjXov 6'rt r) 50^1'a eWi xat iTciaTr)'p.r)
xat vou; twv TijiiWTaTwv tt] tpuott. Ato 'Avaija-
Yo'pav xal QaX^v xai tou; toioutoui; oo^ou? p.^v, opo-
« vtpiou? 8' 08 cpamv Elvai , 8tov iSwoiv dy^oouvTai; to
ouu.^EpovO' lauToT; , xai TCEptTTa [jiev xai Oauaacrra
xat /aXsTca xat 8atu.6vta Etotvat aurou; tpaoiv,
a/pT|iTa 8', 8ti ou t4 dvOptoTriva dyaOi !;t)tou(Iiv.
[VIII.] (s) 'H 8s tppovr,sii; TCEpt Tot dvOptoirtva xai
40 rcspt wv £0"ti pouXEuoaoOaf tou yotp cppovtciou pd-
XiOTa tout' ^pYOv ilvai tpaijtEv, t6 eu pouXEUEoOat,
PouXeuetoi 8' ouOsi; TtEpi twv douvdrwv etXXw; t/Etv ,
ou8' 6atov ti-J] teXo? ti EtjTi, xai touto irpaxTOv dyaOov.
0 8 airXoj; euoouXo; 8 tou dptorou dvOpwTrot Ttov
45 TrpaxTtov aTo/acmxoi; xa^i tov XoYtap.o'v. (7) Ou8'
iaTiv rj tppovr,ati; twv xaOoXou [xovov, dXXa ost xai Ti
xaO' JxaaTa Yvojpt^Etv • TrpaxTixrj. y«? > ^ 8s irpaijti;
Trept Ti xaO' Exaara. Ato xai evioi oux eioote; Ite'-
pwv ei8o'to)V irpaxTtxo')T£poi , xat iv toi? dXXoti; ot
1« /txTrttpOf £i y«P EtSttr, 8ti Ti xou^a EUTCETCTa xpE'a
xai uYiEtvd, itota 81 xou^>a oyvooi, ou Tcotr^ati &Yi£tav,
aXX' 6 li8w? 8ti Ti ipvtOfia xoutpa xai uYtiivi TroiijaEt
(««•)
At Tero sapientiam in artibus iis altribuimus qui cu-
jusque artis sunt peritissimi ; ut, Pbidiam sapientem la-
piiium sculptorem, Polyclctum sapientem statuacum fi-
ctorem dicimus : niliil bic aliud per sapienliam , quam
artis virtutem signilicantcs. Nonnullos autem universe
sapienles esse arbitramur , non sigiliatim, neque ad quid-
quamaliud sapientes.ut ait Homerusin Margite :
Hic n«|ue fossor erat, nec arator munere divnm r
nec «apiens alia in re aliqua.
Qiiapropter perspicuum est, scientiarum omniam e»a-
ctissimam et absolutissimam esse sapientiam. (3) Sapientem
igitur oportet non ca solum intelligere, quaj ex principiis,
colliguntur, sed etiam in principiis ipsis vera videre. lta-
que sapientiam diccre licebit esse tum mentem, tum scien-
tiam ; ac scientiam quidem reruiu lioinu al i.-simm iun , quaj
quasi caput est. Absurda enim fuerit ejus sententia, qui
scientiam civilem aut prudentiam omnium optimam esse
putet , nisi rerum omnium quie in mundo sunt , homo sil res
una praeslantissinia. (4) Quodsi salubre ac bonum aliud
est hominibus, aliud piscibus, album autein et rectum
semper est idem : idem quoque semper esse dicent omnes
id quodsit sapientia ; quod vero prudenlia, aliud et diver-
sum. Quod eniin singulis in rebus ipsum ti (6omhot et
per/ectum) earum rerum pervidet, id prudens esse aliquis
dixerit.cteasres hu!C commiscrit. ltaque etbestias quasdam
prudentes csse dicunt : nempe eas qua; rerum ad suara
vilam necessariarum providcndarum facultatem habere vi-
dcntur. Civilem autem scientiam non esse eandem atque sa-
pientiam minimeobscurum est. Nam si sapientiam diceut
esseeamquae insuis cuique eraolumentls comparandis sit
occupata, multac reperientur sapientia). Non enim una est
quoe versetur in omniuni animanlium bono ; sed de uno
quoque est peculiaris aliqua : nisi forte omuium qua; sunt iu
rerum natura, etiam medicina uua est. Neque vero quid-
quam ad rem attinet, quod dicatur : bominem in geoere
animalium esse longe optimum. Sunt cnim et alia lioinine
multodivinioranatura : utca quae oranibus maxime sunt
in conspectu,ex quibus hic mtindiis constat. (5) tx iis igilur
quae diximus , perspicuum est , sapientiam esse earum
rerum, quae sunt lionore dignissimae natura, scientiam et
mentem sive intelligentiam. Quocirca Anaxagoram , Tlia-
letem, ceterosque tales viros, sapientes quidem csse dicunt-,
prudentes vero nequaquam : quum videant eos, qua» sibi
utilia sint, ignorare, atquc eos fateantur eximia qna>
dam et admirahilia etdiflicilia etdivina tenere, sed inu-
tilia, quta humana bona non quxrant. [VIII.] (6) Pru-
denlia vero in rebus humanis est, iisque, dc quibus con-
sultari solet. Prudcntis enim hoc maxirae proprium munus
essc dicimus, bene consulere. De iis autem consilium
quaerit nemo, quaj aliter sese habere nonpossont; nequc
item de iis quorum non est tinis aliquis, neropc bonum
quod in actioncm veniat. Absolute aulem consultus is cst ,
qiii id quod homini cst eorum qna; in actionem veniunt
optimum, ratione conscqui potcst. (7) Neque vero re-
rum universarum modo prudentia est; sed debentctiam
ei essc notae rcs singulares. In agendo enim vis ejus cer-
nitur. Porro omnis actio versatur in rebus singularibus.
Itaquc quum htc nonnulli inscii snnt ad agendum aptiores
scientibus, tum inaliisii qui snnt usu perili. Namsiqu»
sciat carncs leves essc ad concoquendum faciles etsalubres ,
lcves autem quae sint ignorct, bonam valetudinem non
efficiet : sed is polfus efficict, qui avium carnes scit essc
levcs ct salubres. Prudentia autem in agentlo posita est.
 (|I4I,I1H.) ETHICA MCOMACHKA. LIB. VI. CAP. VIII. 71

i*axxov. 'H 6i opovr.at; rcpaxTtxv coote ost aucpto Dantla igitur opera cst ut vel ulramquecognitionem Iia-
E/EIV, T) TaUTT,V UCcXXoV. ElTj 8' CtV Tl< X»t CVTttuOa beamus, vel ltanc uotins, quam illam solam : et habebimus
dpyiTexTOvtxii. lilc quoqtie principem et quasi moderatricem quandam

CAP. VIII. [IX.]

*Eoti oe xai r, TcoXtTtxr) xai t\ tjpovr,at; r) auTrj usv
t.£;t;, to u.s'vtoi eivat ou TatjTOV auTat;. (2) Trj; 2s
tesI tcoXiv f, uiv to; ap/tTSXTOvixr; <ppdvr,at; vouoO:-
tixt), rj cs o); Ta xaO' IxaoTa to xotvbv e/ei dvoua,
roXtTtxv auTr) Ss TcpaxTtxX; xai pouXsuTixr', ■ xb -/ap
tj/T;^icu,a TcpaxTOV 10; to EC/aTOv. Atb TtoXiTEusaOat
10 toutou; udvou; Xeyouciv udvot y&P Tcpdrrouaiv o&toi
tocTcsp ol ystpoTS^/vaf (3) ooxeI Se xai cppdvr,at;
udXiar' Etvat r) Ttspi auTov xai eva. Kal e/ei aSjTr)
to xotvbv ovoua, tppdvr,oi;- Ixstvtov oe ?, uiv otxovou.i'a ,
Tj Ss vouoOcaia , rj 8s TcoXtTtxr, , xai TauTr,; fj uev
1:. BouXsuTixr; f) Se StxaaTixrj. (4) ICTSoc; uev ouv ti av
EtT| Yvtosetoc; Tb auTto eioevaf dXX' lyet Stacpopiv tcoX-
Xr;v xai SoxeT 6 ri TCEpi outov sioco; xal StaTptSiov
opdvtuo; eivat, oi 81 rcoXtTtxoi TcoXurcpaYuovE; • 8tb
E'jpiTciSr(c, •
Citilis aiitem scienlia et prudcnlia sunt illae quidem
idem habitus ; sed natura et essentia non est ipsis eadem.
(2) Atquc ejus scientiie qna: ad civitatem pertinel , altera
pars est tanquam princeps et moderatrix , prndentia qune
est lcgum scribendamm facultas; altera qiicniatlinodum
singtilaria commuiii nomine civilis appellalur. Qii.t tota
agendo ct consultando continettir : decreta enim sub aclio-
ncm veniunt, tnnquam extremiim. Itaqne bos solos ad
minislrare rempublicam dicunt. lli cnim soli ut operarii
quidam in rebus gerendis versantiir. (.1) llla porrojiidicatur
csse prudcntia maxime, qua quisque sibi et uni prospicit :
et liacc conimuni nomine appellatur prudentia. Ex reli-
quis autem speciebus alia rci familiaris liiendae ct procu-
randae ratio, aliascientia legnm ferendarimi, alia civilis. At-
que liiijus pars altera ad consultaniliim pertinet, ad
judicantluin altera. (i) Gcnus sane tpiodtlani coanitionis
esse videatur, sibi utilia scire. Veriim cjtis dilferenliae
sunt multii!. Ac videtnr hominibus , qui qiine atl se [icr-
tinent liabet cognita ct in eis veisatnr, prudens csse; sed
qui se ad rempublicam contiilerunt, liabenlur pro curiosis
liominibus : quare dixit Euripides :

2f Ilw; 5' iv 5povoiT|V , 1T1 napf,v aitpaYu.6vto; Priulciitcm cnini quis tnf* putel inortaliiini,
qni potni sic, ut aliquis s.tpientissimtu,
ev Totcrt TtoiXot; rjp'.9u.T,u.evt,) crrpaTou ipse miuso vuIko lacilliiuedegiTc?
IjOV CUTI5X'fv> Itcm :
Tou; Y<xp wcptacrau; xai ti 7cpaa50vTa; jiXeov. Pra;?t.iiitlorM nimauc ct cos ipii pluribi»
se rcbus implicant.
Zr.TOufft Yap to auTOti; aYaOdv , xai oiovtsi touto oeIv Qui aficctus c\ eo oritur, quod vulijo id quoerit unurquis-
js itpaTTCtv. 'Ex TauTr,; ouv Trje; 5d;r,; IXrjXuOE to tou- que, qnod sibi bono est, idquc untini agere se putat opor-
tou; spovtixou; Etvaf xatTOt tsto; oux isxi to auTOu tere. Ex liac igitur opinioue natiiin cst illml, quod puta-
eu avcu otxovou.ta; ouo' ccveu TtoXiTEia;. Eti Se tcV lur lios essc prudentes. Alqui suum ne^olium nosse alqiii!
agcrc sinc rei familiaris reiqtie publica? cura, fortassc neinn
aurou Ttto; SeT Stotxetv , aSr,Xov xai cjx£7cte'ov. (5) 2tj-
possit. 1'roetcrea quomodo suum quistpie nej;olium gercrc
tuiov 8' £oTt tou etpr.u.Evou xai Sioti Y£io;jiETpixoi jaIv deheat, obscnrum cst, ct rcs egct considcrationc magna ,
m ve'oi xai u,aOr,txaTtxot YtvovTat xai oo^oi Ta TotauTa, (;i) cujtis rei boc arguinentum cst, quod juvcnes fmnt et
opdvtuo; o* ou ooxei YtvcaOai. AtTtov S' Sti twv xaO' gcoinclra.' et inatliematici et talibm disciplinis eruditi ;
ExaoTa Iotiv t) tfpdvT,oi;, & YtvETat Yvtoptpia e; £u.-et- prudentes non itcm. Causa ba)c cst, quod in relius sin-
ptaj, v£o; S' EuTcetpo; oux eutiv tcXt,Oo; y*? /pdvou gularibiis prudentia vcrtitur, qiiarum cognitio usu para-
jcoisT tt,v itiTtEtptav • (0) ETCsi xai tout' av ti; oxe'- tur; adolescens autcm usum rcrum non babct : quippc
k '^aiTo , Stoe Tt ot) u.aOr,uaTtxb; ptsv TcaT; ■^({vo^^, av , quem tcmpnris lunginquilas afferat. ((>) Nani boc quoqtic
considerationc dignum cst, qiiamobrcm puer inalheinalicus
ccr^b; 0' rj cpuotxb; ou. *H Sti Ta [ilv St' Ctyatpi^oito;
cllifi pnssil , sapiens aut physicus non possit. An, quod illa
«flTiv , twv 0' ai ap/ai l\ luTCEtpfa;- xai Ta uiv ou a materia divulsa ac se^regata sunt, horiim vcro principia
tiioteuouoiv ot veoi dXXi Xeyouoiv , TtOV Si TO Tl EOTIV ex iisu et experientia nascuntui? et bis non assentiiinltir
oux aor,Xov. (7) "Eti ^| auapTta \ TCEpi to xaOdXou ncquc lidem habcnt jtivcnes, sctl ea dicunt tanlum : qtinl
m i'v Tto ^ouXEucraaOai ■?; Tccpi to xaO' exaoTOv • /) yZtp sint autem altera, non cst cis obscunim. (7) Pr.Tterea
quiilqmd in consiiltando pcccattir, veladres universas per-
S-.i rcavTa Tot papuoTaOua CSaTa tpauXa , f[ Sti Tooi tinet, vcl ad singularcs. Nam vcl omncs aquas graves ejsc
BapuoTaOuov. (s) "Oti S* rj tppdvr,ot; oux E7ct0Tr^ur| , insalubres, vcl hanc esse gravein nescitur. (8) Nonesse ta-
C>av£pdv ■ TOU Y'p EO/CtTOU EOTIV, tOOTCEp £tpr,Tat • TO men prudentiam scicntiam pcrspiciium est. Extremi enim
est, nt dicfum cst. Tale enim est id quotl sub actioncm
yip TcpaxTov toioutov. (9) 'AvTtxEiTat uev S)) tco vio1
venit. (9) Menti porro seu intelli^cntia! opponitur. Mens
4i 5 u.iv Yap voiic; Ttov 6'ptov, c!iv oix eoti Xoyo;, i\ oe tou cniin qtiidcin corum lcrminorumcst, qiiortim ratio affcrri
eo/arou, ou oux cotiv CTttor»]u.r| dtXX' atoOr,oi;, ou/ non potesl : prudcnlia vcro cxtremi, cjiiorl non scienlia, sed
^) Ttov tSttov , ccXX' ota ataOavdusOa b^Tt to Iv toT; ua- scnsu pcrcipilur : non illo quidem, cni proprix sunl attri-
linlii' qualilates qtias sentiat , sed quoilam cjusmodi sensti ,
Or.uaTtxoi; co/aTov TptYtovov OT^OETai ^ip xdxet.
quali sentimus extremum in inalhcmalicis,iit trianguhiin.
'AXX' aurr, uaXXov aiaOr,ai; ?| cj>pdvr,at; , exctvr,; 8' dXXo Nain illic qtioqne insistitur. Hic igilur potiusscnsus qunm
w etoo;. prudcntia cst : illc aller singularis ad aliutl geniisperlincl
 HeiKiiN MKOMAXEMN q\
CAP. IX. [X.]
To £r,Tsiv os xal to BouXsueaOat Sta:pE'psf xb ykp
pOuXEUEoOll 5t,TeTv Tt ECTIV. AeT Ss XafoTv xai Tcspi
euSouXia; Tt ^OTt , TCOTEpov tTctCTr^ur, Tt; f, 8d;a f, eu-
aTOyia vi dXXo ti yevoc. (2) 'ETctaTrjur, jjlsv 5f, oix
I, eVtiv ou yip £r,Touat Tcspl tov taaciv, f, 8' su6ouXia
BouXt) Ttc, 6 Ss 6ouXeuo'|jievo; ?r,T£i xai Xoyi^etoi.
'AXXi uf,v oJ3' eucToyta ■ dveu te ^ip Xdyou xal Tayu
Tt f, EuaToyia, 8ouXsuovTat 3i tcoXuv ypdvov, xai ^aal
irpaTTEiv uev Sstv Tayu Ta BouXEuOEvTa , SouXEusaOat
K, Se 8pa8s'o>;. (3) "Eti f) ayy ivoia ETEpov xai fj eu6ou-
Xia- e*<tti 0' eucToyia tic f| ayyivota. OuSs' Sf, Sd;a
fj EufiouXia ouSetjiia. 'AXX' ETcei 6 usv xaxwc 3ou-
Xeuouevoc auapTavst, 6 8' eu SpOwc BouXEusvai, 8f,Xov
4'ti dpOdrr,; xtc f) EuSouXia ectiv , out' £TctaTT)u.ri; Ss
14 oute SdSjr,;' ^TCtcTrjuri; uiv fip oux ECTtv dpOoTr,; (ouSi
yotp auapTt'a), SdSjr,; 8' dpOoTr,; dXr]0sta ■ aua Ss xai
wptcTat rjori Ttav ou 8d;a iaTiv. 'AXXi uf,v ouS' avEu
Xdyou f, EuGouXia. Atavoia; apa XstJTETaf auTr, yap
outcw tpdct;- xai yap f) Sdija ou £r|Tr|Ci; dXXi :pdat; Tt;
10 f)Sr) , 6 OE BouXeuouevo;, idv T£ eu Eav te xaxto;
BouXsur,Tai , ?r,T£t ti xai XoYi&Tat. (4) 'AXX' SpOoTr,;
Ti; Ictiv f, EuSouXia BouXfj;- Stb fj flouXf, ^rjTTiTEa
TcpwTOV Tt xat TCEpt Tt. 'Ettei 8' f, SpOoTr,; TcXsova-
yo>;, Sf,Xov 6'ti ou rcaaa ■ 6 yap dxpaTf,; xat 6 cpauXo;
»5 5 TcpoTiOETat iosiv e'x tou Xoyicuou TEU;£Tat, WCTE
dpOw; sctki Be€ouXeuu.£vo; , xaxbv Ss us^a siXr,^o');.
(5) Aoxei S' aYaOdv ti Etvat to eu BEfiouXEuoOaf fj yip
TotauTT) dpOdTT,; pouXf]; EuSouXia , f) dfaOou teuxtixtj.
"AXX" eoti xat toutou '^euSei ouXXoyioijlS TuysTv,
3o xai 0 (jtEV 0£i Tcotrjoai TuyEtv , Si' oS 3' ou , dXXi AeuS»)
?iv [/eoov 8pov eivaf wat' ouS' ailTr) tcoj eufiouXta,
xaO' f)v oS Sei jxJv Tuyydvst, ou uevtoi St' ou eSei.
(n) "Kti eoti tcoXuv ypdvov BouXeuouevov tu/eiv, tov
Sl Tayu. Ouxouv ouS' EXEtvr, tco» EuSouXia, dXX' dpOd-
3!. Tr,c f) xari to o)^e'Xiuov , xat ou Sei xat w; xai Ste.
(7) "Eti esti xai a-Xwc £u pESouXEuaOat xai Tcpdc ti
teXoc. 'H uiv Sf, aTcXwc h Tcpbc to teXo; to aicXw;
xaTOpOouoa , f) c£ ti; f, Tcpd; ti te'Xo;. Et of, Toiv tppo-
vtuo)v to eu 8£6ouXEuoOat , f, EuSouXia Etr, av dpOoTr,;
40 f, xaTi to ouu^Epov Tcpd; ti te'Xo; , ou f, tppdvr,ot;
dXr/Jf,; uTCoXr,'}i; ejtiv.
CAP. X. [XI.]
"Eo-ti os xai f) cuveat; xai f, dtruveoia, xaO' S; Xe-
youEv ouvetou; xai douveTOu; , ouO' o^Xoi; to auTO
ETciaTr'ur) f) t6\rt (rcdvTE; fip iv 7,aav auvETof) oute
4!S ti; uia twv xa^i uspo; iTCtaTr.uolv , oiov iaTptxf, TCEpt
UYtetviov f) Y*&>u.ETpia "Epi ueye'Oou; ■ oute ^ip wEpi
Ttov dsi dvTtov xat axtvr]TO)v f, auvEat; saTtv oute Ttspt
twv viyvoue'vwv Stououv , dXXi TCEpt o)v aTcopr,a£t£v dv
Tt; xai BouXEuaatTO. Atb TCEpi Ti auTi uev tt; tppo-
vf.aet eotiv, oux eoti Se TauTOv auvtat; xai tppdvr,at;-
(|H1,II»I.)
QttiTrere aulcm et ronsiillare intor se differunt. N»m
consnltare qtia-rere quoddam est. Sed etiam de bona con-
sultationc qtiid sit, dislinctione adliiliita videndtim est,
ntriiin scientia aliqua sit, an opinio, an bona conje-
rlura, an aliud aliquod genns. (2; Ac primnm sane non
est scientia. N;mi de iis qua? sciiintur, qtiaeri non solet.
At bona consnltatio qtiaedam consultatio est ; qui autem
aliqua de re consultat , qnarit et ratiocinatur. jam vero
nequc conjectura esse potest. Nam qnuin bona conjeclura
sine ratiocinatione liat , tum est etiam aliquid subittim.
In consultando autem nuilttim temporis consuniitur : aitint-
que id de quo consullavcris, celeriter esse agendum, at
lente ronsultandum. (3) PraUerea aliud est sagaci-
tas , aliud bona consullatio. Est vero sarjacitas bona ron-
jectura qiiBedam. Neque vero tilla bona consultalio opinio
est. Sed quiiniam qui male consullat , peccat ; qui bcne,
rerte consultat : perspictium est, lionam consullationem
quoddam rectum esse , sed neque scientiae tamen neqtie
opinionis recttim est. Scientia> cnim nullum est recliiin :
nam neque ejus est ulla pravitas. Opinionis autem rectum
est veritas : siniulquc id omne, cujus est opinio, decisum
jam ac transactum est. Quin eliam bona consultalio non
est sine ratione. Cogitatione igitur inferiorest. Bona con-
sttltatio enim nondiun enunciatio est. Etenim opinio illa
est non qua^stio, scd qua-dam jam enunciatio. At qui con-
snltat, sive bene sive inale consultet, is qii.rrit aliquid et
ratiocinatur. (4) Scd profecto bona constillatio rectum qnod-
dam consultationis est. Eapropter quid sit consultatio,
quarendum primo est, et in quo versetur. Sed quoniam re-
ctum multis inodis dicitnr; non omne rectum bonam con-
sultiitionem esse perspiciium est. Incontinens enim et malus
liomo, quodsibi proposiicritadinspiciendum, ratiocinatione
consequetur. Itaque rectc consultassc videbtintur, qiium
interea magnum malumsitineventu. (5) Atbeneconsullare
boniimquiddam videturesse. Idenimconsiiltationisreitnni,
quod ad boni adeptionem valet, bona consultatio est. Sed
fieri potestiitquisetiamratiocinationcfalsoconclusa bouum
adipiscatur, et id quidcm quod facto opus est, consequa-
tur, non autem qua ratione oportcbat , sed medius ratioci-
nationis tcrminus falsus sit. Itaqueneea quidem bona con-
sultatio est, qua consequitiir quiddam aliquis quod oportet,
scd non qua ratione oportelvtt. (6) Praetcrea contin-
gere potest ut alitis diu , alius celeriter consultando, id
quod vult assequalnr. Nondum igitur ne illa quidem
bona consultatio cst : sed id quod ad utilitatem, et ad id
qnod oportet obtinendum , et qtio modo , ct quo tempore
nbtineri deliet, arcoinmodattim est. (7) Prantcrea licel et
absolule bene consullare, et ad certumaliquem finem con-
sultationem referrc : ac bona sanc consullalio absolute ea
cst qnnc proposito sibi absoltite, et totius vitae liuin.in.v
rommiim line, bene procedit; quirdam aulcm liona con-
snltatio est, qnas certum aliqtiem ct proprium finem spe-
ctat. Quodsi benc consnltare prudentium esl , hona con-
sultatio rectum qunddam cousultationis erit, adutilitatem
arroniinodatum , ad aliquem finem relatum, cujus ipsa
prudentia cst vexa cxistimatio.
luvsat; autcm (intelligentia) et aouveaia (stoliditas),
ex quibus intelligentes et stolidi nominantur, neque idem
prorsus est quod scientia aut opinio (omncs enim essentin-
tclligcntcs), ncque una aliqua cx scientiis singularibus ; ut
incdirina in cognitione rerum salubriiim, aut geometria in
magnitudinibus est occupata. Ncquc enim intetligen-
tia earum rerum cst, quac semper sunt, nunquamque
iiioventur; neque uniiiscujtisque earum qnseoriuntur : sed
earum dc quibns valde dubitari et tonsultari potest.
Quapropter in iisdem sane rebus est, in quibus et pni-
denlia versatur : sed tamen non est idcm intelligentia, quod
 ('«*»•) ETHICA NICOMACHEA. LIB. VI. CAP. XI.
(i) f\ uiv yip eppo'vr,at; eTciTaxTixr', taTtv • ti fap oei
itparrEiv f) u.T| , to te*Xo; outt;; lativ • f\ 8s auvEat;
xpmx-r, udvov • TauTOv Y"P ouveoi; xal Euauvsaia xai
OUVEToi Xat EuaUVETOl. (3) "EaTl 0' OUTE TO V/lVt TTjV
t eppo'vr,aiv oute t« XauSdvetv r, auvsat;- dXX' warcep to
uavOdvetv XsYSTat 5vWvat , orav /prjeai ttj eTctaT7;ur„
outo); ev tw /prjaOai T?j od;vj Itci to xpfvetv TCEpi tou-
twv TtEpt wv r, eppdvr,ai; lattv , dXXou Xs'yovto;, xat
xpivetv xaXw;- to Yap eu to> xaXw; Tautd. (») Kai
lu ivTeuOev IXtjXuOs Touvoua i\ auvEat;, xaO' r]v suauvs-
toi, Ix tt;; Iv tw uavOdvstv • Xs'yousv yap to [jtavOdvEtv
eruvtsvat TcoXXdxt;.
CAP. XI. [XII.]
'H os xaXouuevr) yvoiut) , xaO' t\v tuYvwuova:; xai
£*/eiv iiauev Yvo'iur,v, r, tou Itcisixou; Ioti xpiot; dpOrj.
ls Srjtxetov iv tov yap Itcieixtj udXtaTa cpausv elvat eruY-
Yvo\uovtxdv , xat ETCieixE; to e/Etv Tcepi tvta <jUYYvo')ur,v.
t) os euYYvo')uri yvwut) Icti xpiTix^i tou stcisixou; dpOr).
'OpOr; 0" f, tou dXr,0ou;.
2. Etai os Ttaaat ai e;ei; EuXdyo); ei; TauTO Tei-
tv vouaat- Xeyoucv Y&p YV(our,v xai auvEatv xai tppdvr,-
otv xai vouv Itci tou; auTouc, ir:iaE'povTE< YVO)ur,v e/etv
xai vouv Tjdri xai tppoviuou; xai o-uvbtouc/ TcSoat votp a\
Suvduet? auTat tSv lo/aTtov eiffi xai twv xaO' t^xaaTOv,
xat IvuevTO) xptTixo; Etvat Trepitov 6 tppdvtuo?, ouve-
»& to? xai EUYvojutov r, cu^vwiAtov Ta yap etcieixtj xotvot
Ttov dYaOolv aTcdvToiv eo-tiv Iv Toi Tfpb; dXXov. (3) "Eoti
oe twv xaO' ExaaTa xai Ttov iiyaxtov Tcdvra Ta TcpaxTa"
xat yap tov cppdvttiov SeT YivtioxEtv auTa, xai r, ouve-
ot{ xai ■?, yvo)ut| TCEpi Ta TcpaxTa, TauTa S' ia-faxa.
nu (*) Kal 6 vou; to>v itr/iton iit' diji^dTepa- xai fip
Ttov Tcpo')TO)v 6'po)v xal Ttov eo"/aTo>v vouc, Ioti xai
0'i \i-(Q$, xai 6 uiv xaTot to; dTtooei;ci; Toiv dxt-
vt;to>v opo)v xai Tcpo)TO)v , 6 o" iv Tat; TCpaxTtxat; tou
loyaTou xai Ivoe/ouevou xai t^c. lTe'pa; TcpoTao-EO);"
31 dp/ai yip tw ou £v£xa auTat- Ix Ttliv xaO' exaaTa yap
to xaOdXou. (f>) Toutiov ouv 1/s.iv Sii atoOr,ctv, auTT)
o' Eori vou;. Ato xal tpuettxa SoxeT Etvat Tauta , xai
epuaEi ero^o; uev ouoei;, Yvtour,v 0' E/ei xai cjuveaiv
xai vouv. (e) Zrjy.ETov 0' Sti xai Tai; r,Xtx(aii; oidueOa
40 dxoXouOeiv , xai ffii f\ r,Xtxia vouv e/ei xai yvoju-tiv ,
w; t?,; c^uoew; atTta; ousr,;. Atb xai up/^i xai T1D.0;
vou;- e'x touto)V Y"P °i dTcoJet;eu; xal Tcspi toutwv.
"flaTE Jet Tcpoae'/Etv Ttov luTflipwv xai TcpeaSuTeptov
r, opovtptwv Tat; avaro8e{xTOt; odaeai xai od;at; ou/
4i t;ttov Toiv drcooe(;Ewv otet yap to e/£tv Ix tt,; eutcei-
pia; ouua 6p<oaiv opOto;. (7) Ti uiv ojv IotIv f^ eppd-
vr,at; xal tj ao^ia , xat Ttepi Tiva IxaTe'pa TUY/dvet
ouaa, xai oti i\/.o\> t^; 'J/u/^; uopiou apeTT) IxaTEpa,
cipr.Tat.
13
prudentia : (2) habet enim vim quamlam preeeipiendi atque
imperandi prudentia ( nam propositus ei finisest, quid agcn-
1I11111 :JI, aiitnonagendum ) : inlelligentia autem, judicandi
511I11111. Iilrin est eniin inteJligentia, quod eOo-uveota, id
est bona intciligentia ; et qui snnt inteliigentes, iidem
quoqtie sunt bcnc intelligentes. (3) Praeterea intelligenlia
non est nequc liabere prudenliam, neque consequi; sed ut
id quod proprie est discere, intclligere dicitur, quum vide-
licct docentis scientia aliquis utitur : sic ct quum quis
opinione ad id utitur, ut qnae alio loquente iis de rehus
quamm cst prudentia, ipsejudicet, ac probc quidpmjudi-
cet : bene eniin et probc idem sunt. (4) Hinc nattim est
Intelligenti.T nomcn , ex qna bene intelligentes appcllantur :
ex illa scilicet, quoe est in dincendo, intelligentia. Saepo
eniin « discere » significamus verbo « intelligere. »
1'vwur, antem ( sententia ) quae appellatur, unde quo dam
e'jyviou.ova; ( bon;e sentenliae) scu cordatos nominant, et
■jvtiu.Tiv e/eiv, sentire commodc dicimus : ea est, id quod
boiiiini ctaeqiinm est, recte judicare. Cui rei hoc argu-
inento eet, quod virum boniim et moder.it 11 m maxime
omnium appellamus auYfvwuovtxov , idest, ad ignoscendum
propensum : et aequumac bonum esse dicimus in nonnullis
lactis veniam ( o-uvYvo)|j.r,v ) dare. Omnis |>orro avrYTv<iu.ri
(guasi dicas) cosententia ) sententia est existimatrix de
aequo et bono, caque recta : recta autcm ea i'-l, i\\w ad
veritatem refertur.
2. Atque est ratioui consenlanenm omnes hos liabi-
tus eodem pertinere. Nam sententiam, et intelligentiam,
et prudenliam, ct mentem iisdem attribuentes, senteutia;
habenda; laciillate pra-ditos essc.et mentis vi valere, et
pruilentes ct intelligentes dicimus. Oiniies enim h.c animi
pole.st ili's siint i'\lri'iii'iiiiin et rerum singulariiim, atque
in eo sanc , quod aptus quis sit ad judicanilum iis di; rebus
quii: ad pruilentiam pertinent, speclatur homo ouveto; ( in-
telligens), et EJYviopor; (sentcnlia ferenda inoderatiis) aut
ouvfvoi!1'" ' (a(' ignosccndiim facilis). Nain el iequa liona
qiiir Miut iiiniiiiiiii bonorum coinmiinia , sunt in eo rcrum
generv, quod ad alleriiui refertur. (3) Q1101 autem prudens
nossc dihet, irpwri (qiia; sunt actionis), ea omnia sin-.n-
lariact iu extreinorum numero sunt. Tum inlelligentia et
sententia in rcpaxToT; versantur, qu* sunt extremoriim in
11111111 ■111. (i) Ad h;i'C mens extreiiiorum est in iitramquc
partem. Est euiin et primoriim terminorum ( principio-
rum tiiiivcrsatiinn) et extremorum ( singularwm ), et
non ratio : ea mens quidem, quac demon trationihusoccu-
patacst immobilium ct priinoruin tenninorum; allera au-
tem, quae in practicis conclusionibus versalur, cxtremi , et
ej s quod csse et non csse potest , ct alterius propositio- *
nis : hae eniin proposiliones xoO cujus gratia res agitur,
principia suiit. Niun ex singularibus oriuntur et constant
universa. (5) Singiilaria |«)rro illa sensu comprehensa esse
oportet : at hic sensus inens cst. Quocirca videntur lurc
etiam naturalia essc : cl qiiuin sapiens nemo sit nalnra, ta-
men et sententia; facultate pr.Ttlitusest, et est intelligens,
et mentis capax natura. (6) Cujus rei hoc argiimentuiii
est, quod lios habilus a>tatum coniites esse arbitramur : et
liiec qua'ilam aetas mente valet et sententia, qnasi horum
sit effectrix et causa natura. Atque ob ill.i mens et prin-
cipium est et linis. Kx his enim constant, et de his sunt
demonstrationes. Itaquc usu peritorum et seniorum aut
priiilentium pronunciatis atque opinionibus, etiam non ilo-
monstratis, non niiniis qiiam demonstrationibus atlen-
dcndiim cst. Nam quoniain per experientiam oculnni
quendam consecuti sunt, recte cernunt. (7) Quid sit igitur
sapientia et prudenlia , et in quibus utraque versctur, et
utramque non esse ejusdem animi parlis virtutem, dictum
est.
 u H0IK8N MK0MAXF.K2N Q, i5.
CAP.jXII. [XIII. J
AtaTcopr,o£ts o' dv Tt; 7T£p\ atJTtov t( /pvfatuoi eioiv.
'II uiv yap ao'pia ouSiv OswpsT e; o)V soTat suoatutov
dv0po>7toc; ( ouoeutac; •(<*■? ^Jti yeveo"eo>; ) , r} oi tppdvTj-
oi? touto uiv e/ei, dXXat ttvo? Evsxa oeI aurffi ; EtTcsp
t, vj uiv tppdvTjot; eotiv v) Ttspt t& 8(xata xal xaXi xai
ayaOa dvOpo)rco>, TauTa 3' eotiv d tou aYaOou louv
dv8pb; TcpotTTEiv , ouiiv 8i 7cpaxTixo>T£poi to> siosvat
auTa eousv, sirtEp e;ei; at dpSTai stotv, coOTtEp ouSi ta
&Yt£tva ouoi Ta susxTtxd , 6'oa ur| tw TtotEiv dXXi tio
n drcb tffi £;eo>; sivat Xr|fsTetf ouOiv ^ap 7cpaxTtxo'>TEpoi
tto s/stv tr,v iatptxrjv xat Yuavacmxr^v eouev. (2) EI
0£ urj touto>v /dpiv cppdvtuov Oeteov dXXi tou YtveaOat,
Toi; ouot OTTOuoatot; ouOiv av eivj /pr^otuoc, , eti 8' ouoi
toi; ixrj e/oootv oiOiv ^ap ototoet auTOu; syetv7J dXXot;
lo eyouat TcsiOsoQat, ixavo>; t' e/ot av f,(utv ojOTtEp xai
TtEpt trjv &Yt£tav [JouXduEvoi yip UYtaivEiv Sao>; ou
uavOdvouEv latptx^v. (1) ITpb; 8= toutoi; dioTcov av
etvat oo;eiev, ei -/s(po>v tr;; cocpta; ouoa xupttoTipa
auTTji; sVtar fj vbp Tcotouaa dp/st xai iTcitdTTSt Tcepi
211 txaiTOv. ITepi ofj toutcov XsxtSOv vuv uiv ^ip r\m-
pr,Tat Tcepi auToiv udvov. (1) IlpwTOv usv ouv Xe'yo-
uev 6ti xaO' auTa; dvayxaiov atpsti; auTot; eTvat,
dpsTa; y' ouaa; IxaTE^pav £xaTs'pou tou uoptou, xai
ei uf, Tcotouot utjJev u7,0ETE'pa auTtov. (5) "ErcEiTa
2:. xai Ttotouct usv , ou/ d>; totTpix^ Si uYistav , dXX' o><;
rjuYtEta, outo>; $] ooata Euoataovtav u.cpo; ^ap ouoa
•trfi S).rfi dpET^; to> e/soOat tcoiei xai to> evEpYtiv eu-
oataova. (o) "Eti tb epYOV dTtoTEXEtTat xaTa t/,v
cppdvr.otv xai trjv r|Oixr,v dpETrjv 7) uev yap dpeTr, tov
81. cxorcbv tcoieT dpOdv , yj oi opo'vr,ot; tcc Tcpb; toutov. Tou
Oi TETapTou uoptou Tr]; 'fu/rii; oux eotiv dp£T}j TOiautrj,
toij OpETCTtxou- ouOiv Yap ejc' auToi TcpaTTEtv r, ur) TcpaT-
teiv. (7) lhpi oi tou ar,Oiv Elvat TcpaxTtxo>T£poui; oia
tr,v cppovr|Otv toiv xaXwv xal otxat'o>v, utxpbv dvo>Osv
3;, dpxTE'ov, XaSdvTa; dp/r;v Tautr.v. "iioicEp yap xai
ti Stxata Xeyouev 7cpdtT0VTa? ttva; ou7to> Stxatou;
eivat , olov Tou;Ta urco tc7>v vdacov TETaYaeva 7cotouvTa;
r\ dxovTa; r) ot' aYvotav r, 8t' ETEpdv ti xai [xjj ot' auTa
(xatTotTcpaTTOuoi ye. aoeixai Sja jrprj tov 07tou?atov) ,
<u outioc;,' o>{ Eotxsv, EOTt to tco); 1/ovTa TtpaTTEtv ixaoTa
o>ot' eivat SYaOdv, Xt^oiS' olov 8ta7cpoaipEatv xat au-
to)v evExa twv TcpaTToaevoiV. (8) Trjv jxiv ouv Tcpoaipsotv
8p0r,v tcoie? r, dpETri , to 0' 6'oa jxeivrjj evsxa tce'^uxe
TtpaTTEoOai oux eoti ttjc; dpEtr^; dXX' lTe'pa<; Suvdaso);'
1;, Xexte'ov 0' E7TioTrioaoi oao;oTEpov -spi auTtTiv. (0) "Eoti
or)Tti;Suvaati;r|VxaXouoi 8£tvdTr,Ta- autr, 0'e'oTlToiauTrj
*>ote Ta Tcpbi; tov uTcoTEOevTa oxotcov ouvTEivovTa Su-
vaoOatTauTa TcpaTtsiv xai tuy/oiveiv auTtov. *Av aiv
ouv 6 trxOTtb; r) xaXd«, ^7catvETr| ^CfTtv, av oi cpauXo;,
r, 1 rcavoupYia- 810 xai touc; cppovtaouc; ostvoui; xai Tcavoup-
Youc; ^auiv Etvat. (ki) "Eoti 0' r\ cppdvr,oti; ou/ r, ost-
vott,;, dXX' oux dv£u Tr; cuvdaEtoi; TauTr,;. 'II 5' I';t;
(lI43,IIM.)
Si.l qinvral aliquis, quam utilitatem aiTerant. Sapientia
enim niliil eornm consitlcrat , quibus liomo beatus sit futu-
rns : quia nullam ad rem, quse producatur, pertinet. Pru-
denlia autem liabet lioc illa quidem : sed quid ea opus est '
si quidem prudentia est ea, quae in rebus juslis et honestis
bominique bonis ct ulilibus occupala cst : hae aulem res
sunt, quas administrare atque atcere viri boni est. Kiliilo
quoque ad agendum nos efficiet aptiores carum cognitio , sj
quidem virtutes babitus sunt, non notitiae : qucmadmodum
neqne aptiores sumus sciendo ad efTectionem earnm renim
qune «int sanitalis et qnre roboris : quas quidem hujus ge-
neris ita nppellantur, non ex aliqtio quod fiat, sed ex eo
quod ab habitu proficiscalur illud quod fit. Niliilo enim
aptiorcs ad agendum talia siimiis ex eo quod medicinam
ant gymnaititei) teneamus. (2) Quodsi non propter has
causas prudentem essc oportere , sed ut probus efficiatur,
certc iis qui jam probi sunt , nibil profutura pmdentia est.
Prvterea nfc iis qui virtute prredili non sunt. Nihil enim
refert, ulrum tales ipsi prudentes sint , an priide.ntibus ob-
temperent. Hoc enim salis fuerit , qiiemadmodum satis est
etiam in valeludine cnranda. Neque enim, quum valere
velimus, medicinam ideo discimus. (3) Prapterea absur-
dnm csse videatur, prudentiam , qurc sit deterior sapienlia ,
hac e<se potiorem. Cujus enim actioestet efficaritas , ad id
pertinet principatus et imperium in singula. De his igitur
nunc dicendum est : atlliuc enim de iis dumfaxat qurestio-
nes proposnimus. (4) Ac primum quldcm dicimus, ambas
cas persc necessario esse cxpetendas, quum virlulessint
ambae, una hujus, altera alterius partis animi. Idque vel
tnm quoque, si vel nentra earum quidquam efficial.
(5) Porro efficiunt eliam illrc aliquid , non sane ut sanita-
tem medicina , sed ut sanitas ea qnrc sunt sani hominis
propria, sic sapicntia vilam beatam. Nam quum sit pars
universre virtntis, eo quod inest ut habilus, et quod suo
munerc fungitur, bcatum facit. (f.) Prreterea ex pnidentia
ct virtutc morali opus virtutis absolvitur. Virtus enim
sropum proposilum agenli rectum clficit, prudcntia vcro ea
qurc ad scopum ducunt. Quarlre autem animre partis, io
qua visinest alendi, nulla talis virtus est : nihil est enim
in ea posilum, ut vel agatur, vel non agatur. (7) Jam quod
supra objectum est, nibilo nos aptiores ad res boneslas ct
justas a prudenlia elTici, paullo altins nobis bujus rei repe-
tendum principium est, liinc ordientibus. Ut enim res juslas
agentcs aliquos, nondum tamen justos csse dicimus, ut qui
ea qure legibus constituta sunl, faciunt vcl invitl, vel
ignorantia, vcl propter aliud quidpiam , non propter ip«a ;
et agent tamen ea qua? snnt agenda, qurequc virum bonuni
oporlet agere : sic res habet, ut videlur, ctiam in istis : ut
scilicet , qui certo quodam modo affectus unumquodque
agit, is dcmum sit bonus : dico autem ( verbi gralia ) ut
tale consilium ceperit, et ipsorum qure aguntur rausa quse-
que agat. (8) Consilium igitur rcctum virtus efficit. E*
autein dispicere, quae illius cansa snscipi consticverunt ,
non virtutis, scd cujusdain alterius facnltatis miinus est :
de quihus accuratius et planius est dicendum, insisten-
tiliiisaliqiianliilum in boc loco. (9) Est igitur visseu po-
testas quacdam, quam SEivotriTa, sollertiam, vocant. Ilaec
autcm ejusmodi est , ut ea qufc ad scopum propositum per-
titient, agcre et consequi possit. Ea , si scoptis ille boue-
stus sit, laudabilis ; sin malus aut turpis, versutia cst nnn.i-
Yianda. Proinde ct prudentcs ct versulos dicimus ojtvoj;
sive sollertes. (10) Prudentia porro non est hrec soller-
lia, sed lamen non sinc liac facultate. Habitus auicm
 (ir»4,iiib.) LTHICA NICOMACHLA. LIB. VI. CAP. XIII.
tu ouuaTt toutw Ytverai Trjc, tyr/r^ oux dveu dpETyjc;,
m<: eipnToii tb xai ecTt SrjXov oi yaf cuXXoYtcuoi twv
itpaxiwv dp/rjv eyovTe; etctv , iTCEiS-r, TotdvSe to TeXoc
xai to dstOTOv, 6TtS>)TC0Te ov ecTW ^ip Xdyou /dptv to
r> Tu/»v. Touto S' ei urj Ttji *YaOw, ou cpatveTaf Sta-
CTps^it yip f, uoyOr,pt'a xai Sta^edSeoOai 1:0161 irepi
ric. itpaXTtxa? dpyac. "ftcTe tpavepbv Art dSuvarov
(pcdviuov etvat urj ovTa dyaOdv.
CAP. XIII.
ZxeTtreov S») iraXiv xat Ttepi dpeTrjc/ xai fip r) dpiT-J)
10 7tapaTcXr,ct'wc; e^et wc ») opdvr,ci(; Tcpb; T7]V SetvdTr)Ta-
ou TauTov j/iv , Suotov £•:• oGtw xat r\ cpucixr) dpeTT)
Ttpb; TT|V xuptav. Ilafft ^ap Soxst exaora Ttov r,0wv
oirdpyetv oueretTKOC.- xat yip Sixatot xai coiopovtxoi xai
dvSpetot xai xdXXa eyouev eiOu; ix YeveTrj;' dXX' Suwc; £r,-
is Touu.tv ftepdv ti to xup£o>c aYaObv xai to TotauTa dXXov
Tpditov undp^etv xal ^ap iratci xai Oripioie; at cpuoixal
tadpyouctv Szz.it;, dXX' dveu vou pXaSepai oafvovTai
ouoat. nXrjv -coo-outov eotxev SpaoOat, brtwcrtep cwuaTt
iayupw dveu o^/et)? xtvouuevw cuu6aivei oodXXeaOat
*) ioyupwe; Sti to uf, iyeiv ctytv, outw xal ivTauOa- (2) siv
Js Xd&r) vouv, Iv Tto TrpaTretv Siaoepei. 'H S' eljtc,
6uota oucaTOT' eoTat xuptto; dpeTrj. "QcTe xaOdrrep
iiri tou Soiawrtxou Suo Ictiv eiorj , SetvdTTjC, xai opdvrj-
BH) outw xai iirl tou r,0txou Suo ioTt , to ,uev dpeTr,
» fU9ix7) to S' rj xupta , xVt toutiov r) xupta ou Ytverat
dveu opovr,o-so)5. (3) AtOTcep tivs'? «pafft Ttdoa; to;
dpera; opovr^vt 1« etvat , xai Ztoxpdr/jc; tvj uJv SpOioc;
I^ret, tt, S' rju.dpTavev Srt aev Y&p opovrjo-eti; toero
efvat Tcdsa? ra; dperdc,, rjixdpTavev 6'rt S' oux dveu
30 ^povrjaewc;, xaXwc, eXeYev. (4) SriU.eTovSe' xai yap vuv
jrdvTec;, c?Tav Spi^wvrat tt)v dpeTrjv, TcpocTiOeVai Tr,v
e;tv, eiirdvTe? xat itpbe; d eort , rrjv xaTa tov dpObv Xd-
YOvdpOb? S' 6 xara Tr,v cppdvrjotv. 'Eotxacrt SJ) u.av-
TEueoOai tcwc; ofTcavTee; 8ti r) TotauTT) e;tc; dpeTrl Iotiv
h r, xaTa tt,v »pdvr,otv. (6) Aei Se aixpbv ueTaSrjvaf ou
Y&p udvov rj xaTct tov SpObv Xoyov , dXX' r) ueTa Toti
dpOou Xo'you £c;i< dpeTr) Iotiv. 'OpOb? Se Xoyo; rcepi
rwv TotouTwv fi opdvr,otc; Iotiv. StoxpaTTj^ uev ouv
Xoyou; Ta; dpeTot; tosro elvat ( iTciOTrjtitt; yap eTvat
•u sdca;), r,u.eTi; Sl ueri Xoyou. (s) ArjXov ouv ix twv
eipr,ue'vfc)v Sn ouy oldvre aYaObv etvat xuptto; dveu
opovT-cetoc; , ouSe (ppdvtuov dveu Trjc; tjOixy;? dpETTjc;.
'AXXi xai 6 Xoyo? Tau-rr) Xuoit' dv , 10 StaXe/Oetr) -1;
iv 6rt ywpt^ovTat dXXi)Xo)v ai dpeTai* ou yip 6 outoc;
«s li^uecTaTO? Ttpb; amdcac, , wore tt,v uev ^Sr) tt,v S'
outtw e?Xr,^wc; eorat- touto ^ip xari uev Ti; cpuotxac;
dpeTi? evSeyeTat , xaO" dc; Se artXwc Xe'YeTai aYaOd? ,
ojx IvSe/exaf d}«.a yi? Trj (ppovrjcei uta ouor, Ttaoat
i)tdp!;ouotv. (7) AtjXov Se' , xav et \t)) TcpaxTtxr| r,v ,
to sti liti av auTrji; Sii to tou uopiou dpeTr.v eivat, xai
ori oix eoTat rj irpoatpecic; SpOr) dveu opovrjcswc ouS'
dv;u dpeTTjc ^) uev yip tb te'Xo?, t) Se Ti Ttpb? tb te').o;
huic qtinsi animi oculo mininie ingeneratur sine virlufe, ut
et tlictum est et perspicuum est. Katiocinaliones enim e;u
quae suntde rebus agendis, liujusmodi sunt : quoniam i-le
finis est, et hoc oplimum, quodcumque illud tandcm sit :
esto enim , vcrbi gratia, quod libet. Hoc autem optimum
et illcfinis non nisi viro bono apparet. Pervertit enim et
depravatjudicium rationis vitiositas, eflicitque ut de prin-
cipiis actionum falsum judicemns : ex quo perspici potest,
fieri non posse ut quis sit prudens, quin idem sit vir
bonus.
Redenndum vero nobis denuo est ad considerationem vir-
tutis. Eodem enim ferme modo, quo prudenlia et sollerlia
sunt inter se aiTecta; (non eaedem qnidcm illae, celerum
similes tamen ) eodem, inquam, modo comparatur et virtus
illa naturalis cum ea quoe proprie et pr»H'ipue virtns est.
Unaqusrqiie enim virtus moralis in omnibus liominibus qno-
dammodo videlnr inesse natura. Nam et justi, et lempe-
rantes, et fortes sumus, et cetcras item virtutes liabemus,
quiim primum nascimur : sed tamen et aliud quiddani
( quod est illud proprie ac vere bonum ) ut sit reqiiirimus ,
virttitesqne ejiismodi alio quodam pacto in noliis inessc vo-
lnmus. Habitus namque isti naturales in pueris quoque,
nec non in bestiis insunt. Sed quod mentis sunt exper-
fes, detrimentnm videnlur alTerre. Venimtamen, ntut
boc babet, tale aliquid videtur manifestum : ut robusto et
valido corpori, qnod sine videndi srnsu movctur, graves
offensiones accidunt, propterea qnod videndi .«ensu illud
raret : sic se rem habere etiam liac in parte; (?.) at si men-
tem istud adeplnm fuerit, incredibile est quantum in asendo
valeat : et vero babitns ipse isli naturali facultati similis,
f nnc proprie virtus erit. Itaqne nt in ea parte animi quac
ad opinandum valet, diiresiint form.T. sollerlia et prnden-
tia : ita et in morali duae : quarum altera est virtus natu-
ralis, altera ea qu.ie praecipne ct propiie virtus appellatur.
Quariim Ii.tc, qiia; prncripiie virlus est, sine prndenti.i
ronstare non potest. (S) ltaque et virtntes omnes pru-
dentias esse dicunt. F.t Sooratcs quidein partim rectc
qna-rebat, parlim errabat. Nam quod virlntes omnes pru-
denliasesscputabat, in boc errabat : quod aulem eas non
essc sine prudentia arhitrabatur, pnlclire dicebat. (4) Cu-
jnsrci lioc arjnimentnm est, quod nunc omnes, qimm vir-
lutem definiunt , habitnm assipnant (addentcs simul etiani
in qiiihns versetur ) rectoo rationi consentaneum. Recta
aufem ralio est ea eni prudentia moderatur. Ergo onines
quodammodo videntur ansurari, talem habitiimpniden-
tiao consenlanenm esse virfulein. (5) Vcrumfamen panl-
liilnm decedendiim est alio. Non enim recta; rationi con-
scnfaneiis sohim, sed etiam enm recta rafione conjun-
ctus babilns virt-is cst. Porro recla talihus dc rebiis r.itio
est ipsa pnidentia. Socrates virtutes rationes essc exisli-
mah.it; omnes enim scienlias csse; nos autem cum rationc
statnimus conjunctas. (G) Ex iis igitur qu.T dicta sunt, per-
spioniim est, nec sineprudenlia qiienquam |<roprie viruni
bnnum esse posse ; nec prudentem sine virtnle morali. Sed
ct hoc eodcm mododilni potest illud qnod disputarc solent
aliqni de virtutum scparalione. Non enim idem ad omnes
virtntes aplissimns cst nalura. Itaqne hanc jam adeplus est;
illam autem nondum erit consecutus. Nam hoc in naturali
quidem virtute cvenire potest; in iis autem ex quibus
absolnte virbonus nominatnr, non item. Una enim cum
prudentia, qnoe una est , ceteraj omnes praesto aderunt.
(7) Perspicunm est autem, etiamsi ad agendnm prudentia
nulla vim haberet, eam tamen necessariam fufuram : qnia
certa? partis animi virtus cst, et qnia agcndi consilium sino
prudentia sineipie virtute non crit rectum. Haec enim finem
delinit; illa ut ea quoo ad lincm pertinent agamus clficit.
 76 UBIKQN ISIKOMAXEIQN Z, a.
TcotEi TtpocTTEtv. (m) 'AXX& u.r,v ouSs xupfa y' t-OTi ttj;
oosfa; ouSs tou |3eXtc'ovo; [xopiou , tooTcsp ouos Tr,;
uytsia; fj taTptxf,- ou yap /pV01 auTr;, aXX' 6pa 0V10;
Y*vr]TBr sxsivr,; ouv Ivsxa etcitocttei, aXX' oux Exsfvrg.
6 "Eti Suotov xav e* ti; tt,v TcoXiTixr,v 0»lT) apy£tv TCOV
OsiTjV, 6*Tt ^Tt-.TOCTTEt TtEpt TtaVTS toc EV TT) tcoXec.
LTBER VII.
CAP. I.
Mst& 0! TauTa Xsxteov, aX).r,v Tcocrioatisvou; ap-
yr'v, Srt Ttov Ttspi Ta f,0r| osuxTojvTpia sotcv eiSt), xa-
xia, ccxpaaia, Or,pto'Tr,;. Ta 0' IvavTia toc; uiv Suai
10 SfjXa • to u.ev yip ap£TT,v to 0' EyxpccTEtav xaXouu.sv
rcpbc; Ss Tr,v 0r,piOTT)Ta uocXcot av apudiTot XsyECv t/jv
UTcip f,u.a; dp£Tr,v, f,pcoi'xr|'v Tiva xai Osfav, ojarcsp
"Otiripo; TtEpi "ExTOpo; tcetcoctjxs Xs'yovTa tov Hpia-
(aov Sti asdSpa r]v dyaOd;,
1 :. ouSs ((iiv.u
ivJoo; ys OvriTou rtac; iifj.ij.svac, aXXa Gsoio.
(2) "Qot' si , xaOdrcsp tp aafv, i\ avOpwTttov ytvovTat Osoi
Si' dfETrj; UTCEp6oXrjv, TotauTT) tc; av tlr\ Sr,Xov Sti
f, Trj Or,pitoOEt avTtTiOEu.£VT) £;i; • xaiyap ojarcEp ouSs
20 Or,p£ou ectti xaxta ou3' dpsTTj, ouTto; ouos Osou, dXX' f)
tisv TtuttoTEpov apETrjc;, f) 8' IrEpdv ti ys'vo; xaxfa;.
(3) 'EtceI Ss OTcdvtov xai to Oecov avopa sivat,xaOaTcsp
oi Aocxcove; EiioOacc TcpoaayopsuEtv, 6'Tav dyaaOcoat
er^dopa tou (asio; dvr'p tfaaiv ), outo) xal 6 Qr)pto>3r,;
25 ev toT; avOpcorcoi; OTcavto;, u.aXtcrTa 0' ev toc; papSa-
pot; EcmV ycvETat S' Evca xat oia vdoou; xac Tcr,so')<;f.i;-
xat tou; ota xaxtav Oc tojv avOpo)Tco)v UTcspfiaXXovTa;
outco; ETCc3uo-^rlaouu.EV. (4) 'AXXoc TCEpt usv tt;; toiou-
Tr,; 5ta8E'iTEO); uaTEpov Tcotr,Tc'ov Ttva [iVEiav, Tcspt Sk
30 xaxca; EtpTjTac TcpOTEpov Tcspi oe axpaaia; xai uaXa-
xia; xai Tpusr;; Xexteov, xal Tcspi iyxpaTEta; xai xap-
TEpta;- oute "vo1? w? TtEpl Ttov auToiv e;eo>v tt) apsTr]
xai T»j u.o/0r,oia £xaTf.'pav outcov uTcoXr,TCTE'ov, ouO' w;
ETspov ye'vo;. (ri) Asi S', ojcrTCEp iTii tojv aXXojv, tc-
35 OivTa; tcc oacvditEva xai TcpcoTOV ocaTtop'/](javTa; outo)
SEcxvuvat (jcaXiaTa uiv rccevTa Ta Evoo;a TCEpl TauTa toc
iretOr), ei 3e uiq, tcV TcXEiaTa xai xupccoTaTa • Eav yocp
Xur)Ta£ T£ Ta SuayEpri xai xaTaXEcTr,Tat t4 EvSoija , Se-
oeiyuevov av Ecr, txaveT);.
40 [11.] (e) AoxeT of) f) te EYXpacTEta xai xapTEpta tcov
UTtouoa(o)v xai tcov ETCatvETtov Eivat, f) 0' axpaoia te
xai ptaXaxia tcov cpauXo)v te xai 'Jiextojv, xai 6 auTo;
EyxpaTr,; xac EcnuEvETtxb; tco Xoytoiio) xai ocxpaTr,; xai
ExOTaTtxo; tou Xoytotiou. Kat 6 u.ev axpaTfj; sioco;
4t> Sti cpatiXa TcpocTTEC o'ca tcocOo;, 6 3' EyxpaTr,; ec3o); Sti
ijiauXac al ETCcOuucat oux oixoXouOEi Stoc tov Xdyov. Kal
tov ow^pova cjcev EyxpaTfj xac xapTEpixdv, tov os tocou-
tov oi fjtEv rcocvra otoypova oi 3' ou , xai tov dxdXaoTOv
(»'•")
(8) Quin etiam ne potior quidem est sapientia , neque animi
(«articula! melioris liabilus cst , ut nec medicina bona va-
leludine polior cst. Non cniii) ca utittir, scd ut adsit, operaiu
dat. Illius igitur causa pra-cipit , non illi. Pr.tlerea subpru-
dentia; imperio sapicntiain esse dicere perinde est, ac si
quisdicat, scientiam cirilem diis praeesse, quia omnia prx-
cipiat qusc sunt in civitate.
Sequitiir nunc, ut alio inilio facto dicamus , eorum qu.v
in mnribus fugienda sunt, esse tria genera : vitiositatem ,
incontincnliam , fcrilatcm. Ac duorum quidem primorum
contraria nota sunt : allerum enim virtiitem, alterum con-
tincntiam appellamus. Fcritati autem aptissime dicere pos-
simus opponi eam quae supra nos est, lieroicam quandam
ac divinam virtutem ; sicnt Priamum Homerus de Heclore
loc|uentcm facit, quoniam virtute pra^stabat :
Nec i'»ni ensc putares
mortali genitorcsatum, at genus esse dcorum.
(2) llaque si, ut aiunt, propter excellentiam prn?.stantiam-
que virtulis dii cx liominibus efficiuntur, talis erit pro-
fecto is animi liabitus, qui liabitui illi ferino opponilur.
M.un jit Irr.c neque vitium ncque virtus est , sic neque dci.
S11I liic quidem babitus pra>stabilius et altius quiddam est
virtute; illeauleii) aliud quodilama vitio genus esl. (3) Yc-
1 11 111 quoniam rara ailinodum res est divinus liomo( ut La-
cones solent divinum appcllare quem magnoperc admiran-
tur, dicentes : divinus bie cst vir ), sic aliquis feritate bel-
Inarinn similis intcr bomines raro, ac ftre tanlum apnd
barbaros, reperitur. Nonniillasautein htijusmodi immanita-
tes mala morborum et corporis partium nccessariaruin ere-
ptioncs pariunt. Sed et cos-lioniines, qui vitiositate releros
anteeunt, turpi etinfami nomine lcros et immanes appel-
lamus. (4) Verum de hac animi affectionc nobis erit ali-
quid dicendum posterius : de vitiositate auteni supra di\i-
nius Nuncde incontinentia et mollitia seu luxu dicendum
estjitcinqiicdeconlinenliaeltolerantia. Nam neque ita est
de utrisquc existimandum, ut ipiasi sint in nuinero liabi-
tiiiim corum, quisunt virlutis spccies aut vilii, nequeilem,
qna-i penitus diversi sintgeneris. (roOportetautein.qiiod
in aliis farere solemus, pmpositis primuin iis qua; videntur
vulgo, inquequaestionem rcvocatis, ita explicare atqueos-
tendere, maxime quidem oiiinia, quic lioniinmn opinioni-
bus comprobata de his animi pcrturbationibus feruntur;
sin iniiuis, at certe plinima ac pra^cipua. Nam si ea qu.v
difficilia atque inexplicata sunt, dissolvantur, et rcslent ea
ipia> coinprubat opinio, satis fuerit a nobis res li.ix dc-
monstrata.
[II.] (G) Yidctur igitur rontincnlia et toleranlia in numero
rcriiui bonarum et laudabilium esse, incontnenliaautem et
mollitia in malaiuni ct viluperabiliiim; tum idem esse
continens, et qui facile in eo pcrmanet quod ratio praeci-
pit : idem quoquc incontinens, atque is qui facilc desciscit
a jndicio ralionis. Tum incontinens qtiidem scicns res esse
malas, agit eas taineii, pcrliirbatione aninii ronritattis :
continens autem, quia cupiditates csse turpeset malas in-
tcllinit , a ralione rcvocatus , cas non sequitur. Tum teinpe-
ranlem ipiidem , continentem ct tolerantem csse volunt :
eum autem qui talis sit, csse omnino temperantem alii
aiunt, aliinegant : itcmqne intenipcrantem alii incontinca
 (l 145,1 14*] ETHICA NICOMACHEA. LIB. VII. CAP. II.
oxpaTTJ xa\ xbv dxpaTrj dxdXaOTOV ouyxe/uu.svo)C , o\
S' ETEpouc eivct toaoiv. (t) Tbv os tppdviuov ote uiv ou
tsaotv ivSs'/soOai sivat dxpa-rr; , Sts S' ivtouc cppovt-
jxouc ovTac xai Jsivou; dxpaTsic Etvat. Eti dxpaTsTc
& XEfovTai xat Quu.ou xat Ttu.r;c xai XEpoou?. Tl usv
ouv XEydjxEva TauY iartv.
CAP. II. [III.]
'AT:ooT;aEtE 3' dv xt; tcoic urcoXaijtSdviov SpQoic dxpa-
TEusTat tic. 'E~iaTdusvov usv ouv ou tpact tivec oiov-
te sTvaf Sstvbv vap sTcioTriur,c ivouarjC, o>c meto 2,id-
lo xpdTr,c, dXXo ti xpaTsTv xat Tcspis^Xxsiv aCiTOv worcsp
dvopaTcooov. ZtoxpaTT.c usv yip oXo>c sud/sTO Tcpo;
tov Xd-fov o>c oux ouar,c dxpaaiac- ouOsva yip uTcoXau-
SdvovTa TcpdircEiv Tcapi to ^eXtiotov, dXXi oV aYVOiav.
(•i) OOtoc usv ouv 6 Xdyoi; du:pic€r,T£i toic :paivous'voic
is svapvoic, xaiosov £rcTEtv TCEpt TOT:dOo<,si 8i' tfvvotav,
Tt; 6 Tpdrcoc vivsTat Trjc dyvotac;. "Oti vap oix oiETat
ve 6 dxpaTSuduEvoc TtplV EV Toi TcdOEt Y£V£cOat , tpa-
vspdv. (3) Etai Ss' Ttvs; ot TOt u.£v ouvyoipouot Ta
3* ou" to (jlev Y&p irctCTTjur,c ur,Oiv Eivat xpstTTOv
lu SuoXoyouoi, to Ss u.r,Osva TcpaTTEiv rcapi to Sob;av
3sXtiov oijf_ SuoXoyouoi, xat Sii touto tov dxpaTrj
tpaotv oux ETCtoTr,u.r,v 2/ovTa xpaTsioflat 6tco toIv
^iSovtov, dXXi Sd;av. (4) 'AXXi u.f,v eiye Sdca xai
uf) £TctoTr'iirj , ur,3' ia/upi uTcdXr,iic f, dvTiTEivouca
as dXX' f,psuata , xaOaTrsp iv toTc Sioto?ouoi , cuyyvo'>ut)
to) \l)\ txEvstv Iv auTaic ^pbc STCiOuu.i'ac io/updc- Trj Se
u.o/Qr,pt'a ou ouyvvtujXTj , oOSs Toiv dXXtov ouSsvt twv
'|i£XTtov. (o) 4>povr^oiO)c dpa dvTtTstvouor,c • outt, yotp
Jo/upOTaTov. 'AXX' ototcov ?OTat yaa b outoc duta
)u spdvtu.oc xai dxpaTrjc , tpr,OEis S' 0C1S' av stc ^poviijtou
sivai to xpaTTEtv ixdvTa Ti (pauXoTaTa. Ilpbc 3s
toutoic SsSsixTat TcpoTspov tjTt TcpaxTixdc Ye ° 9pdvi-
u-oc • twv Yap itr/OToiv tic xai Tic dXXac s/o>v dpETac.
(a) "Eti Et (Jtsv ev Tto ETCtOuu.iac e/eiv io/upic xai
3i tpauXac 6 iYx?aT7l?> oux "Tal ° oiocfpow EYxpaTTjc
ouo' 6 ivxp«TTJc otu'J,>po)v • outs ^ip to d^av ooi^povoc
oute to tpauXac E/£iv. 'AXXi (Jtrjv SeT ^s- e? u.ev ^ip
/pr,OTat a\ irciOuu.tai, aauXr) r, xoiXuouoa sijtc u.r) dxo-
XouOsiv, wiO' rj EYXpaTEta ou rcaoa orcouSaia- e! S" doOs-
411 veTc xat pifj cpatiXat, 0'jOev aEu.vdv, ouo' £t tpatiXat xat
doOEvstc, ouOev U.SYO. (7) "Eti e? Tcdor) Sdijr) e;jiu.eve-
tixov tcoiei fj iYXpaTSta, ipauXr), oiov st xa\ Trj '|/eu3sT"
xat et rrdor.c Sd$r,c f) dxpaoia ixOTaTtxdv, EOTat tic
OTCouSaia dxpaoia , otov 6 2osoxXe'ouc NsoTCToXsijtoc iv
4.^ Tto •I>tXoxTr'Trj • iTcatvETOc Y»p oux iu.u.«va)v otc iTCEtoOrj
utco tou 'OSuooe'o)c oti TO XuTtEToOat ij/EuSdlJtEVOC.
[*) Eti 6 ooi/iCTixbc ).oyoc i)/euSo'u.evoc aTcopia* Sii
vipTO rcapdSo^a SouXEoOai {Xev^eiv, iva Sstvot 0)Otv
<5tov irciTu^MOiv, 6 yevou.evoc auXXoYtou.bc drcopfa ^t-
w vstai • 3s'SeTat Y'p f| Sidvoia, §Tav u.eveiv u.ev u.f)
BouXr,Tat StiTO uf, dpsoxEtVTO ou;jtTtEpavO£'v, TCpotEvai
tJl ufj 8uvr,Tat Sta to Xuoai tif) t/etv tov Xo'yov.
77
tem, et inconlinentem intemperantem confuse dicunt esse :
alii eos iutcr se differre volunt. (7) Jam et prudeutem aiunt
intcrdiim nullo modo incontinentem csse possc : intcrdum
aliquos, qui priidentes sint ct sollertes, incontinentos cs«e.
Praetcrea dicuntur iras et lionoris, et lucri incontinentes.
Ua-c quidem sunt quac de His virtutibus ac vitiis dici solent.
Dubitare autem possit aliquis, quomodo is qni de rebus
rcctc exislimat, inconlinenter vivere queat. Eum quidem
certequi sc.iat, sunt qui negent posse. Sticntia namque
pr.xdilus qui sit, is mirum fuerit si alleri alitui rci sil ob-
noxitis, et ab liacsese liuc et illnc, ceu mancipium, tralien-
duiu pr.Tbcat. Socrales enim oninino sententiam eam :
quod quis scicns incontinenter a^at, oppngnabat, quasi
ouinino non foret incontincntia. Ncmiiiem ciiim prmlen-
tcm quidqiiam aliud, ipiam quod sit optimum, agere :siagat
aliml, proplcr inscicntiam agcrc. (?) lla-c veroontio ea in
controversiam vocat, qu.-c sunt perspicua e. omnibus appa-
rent, quiim etiam ipi.vroinluin fuissct , si perlurbatio incon-
tincntisab inscientia proficiscitur , quisnam sit liic inscien-
tiae modus. Manifestum eniin est , eum quem iinpolcntem
voramus , ne opinione qiiitlem duci , priusquam illa affectio
exsistat. (3) Sunt aulem qui aliquiil borum concednnl, ali-
quid non ilem. Nibil cniin scienlia potenlius esse fatenlur.
Neiiiinem antem quidipiam , prucler i<l qnod ei potius esse
visum est agerc, non concedunt. Atque ob banc causam
dicunt , incontinentem non scientia pr.rditum, sed opinione
dumtaxat a voluptatibus superari. (i) Atqui si opinio esl
incontinentis.non scientia, neque finna exislimatio , qon
adversetur et obsistat cupiditati , sed infirma et imbecilla,
ut iis contingit quorum est in dubio aniinus : proferlo ci
ignosci debet, si in ea non permaneat adrersus veliementes
cnpitlitates. Atqui improbitati non est ignoscendiim , neque
ulli cuiquam rci vittiperabili. (.i) Prndentia igitur rccla-
manle et repugnante : luec enim potenlissima qiireilam
rcs est. At boc absurdum. Erit enim simnl idcm prudens
et incontinens. Nemo vero prudentis esse dixerit, sua
voluntalc rcs improbissimas admittere. Prccterca snpra do-
cniiniis, qui sit prudens, ad agendiim essc aptissimum :
quippe qui in cxlromis, id est in rebus singularihus, verse-
tur, aliisque virlutibus ornatus sit. (fi) Pra;terea si iu eo
cernilur contincns, quod vclicmcnlibus et malis cupiilitati-
bus inccnditur : non erit profcclo is quem temperanlem
voiamus, continens ; neque qiiem conlinentein , lemperans.
Nam neqne immoderatum qnidquam, neque malis cupiili-
tatibus aflici , temperantis est. Alqni ita esse opoilet. Nam
si bonEe cnpiditales, malusest babiltis qui pruhihet sequi.
Itaque non omnis erit bona conlinenlia. Quodsi sint im-
becillae ncque mil.ie, non crit gloriosum, eas vincerc; si
niahc et imbecillae, non magnum. (7) Pnrterea si in
omni opinione, velut eliam in lalsa, perseveranteni efficit
continentia, mala erit ; rursum si inconlinenlia dc omni
opinione facile demovebit, erit aliqna bona incontintntia.
Ejus rei exemplum est Sopboclis Neoplolemus in Pliiloclete,
laudandus is quidem, qutim non manet in iis quae persua-
scrat ei Ulysses, qnod ei molestum e»t mentiri. (8) Prae-
terea exemplum est hujus rei sopbistarum ratio illa quam
Mentientem vocant. Nam quia voluntadversarium adigere
ad assentiendum rchus inopinatis et abborrenlibus ab opi-
nione populari ( ut si assccuti fuerint, quod volunt, soler-
teset acuti c&se videantur), ratiocinatio ea quae collccta
est, dubitationcm parit inexplicabilem. Vincta enim mens
est, quum ille neque vult insistere, quia id quod conclu-
sum est , non probat ; neque longius progredi pote*t , pro»
 78 IieiKUN NIKOMAXEIflN Z, y.
(o) Zuu,€aiv£tS' sx tivo?Xo'you rj d*>poauvr| jjiExi dxpa-
cTa; opSTV TavotvTia yip TcpaTTet iov uTcoXflu.6evsi oti
tt,v dxpaaiav, uTcoXau.6dvEt Ss t«yoOo xaxi eTvai xat
ou SsTv Tcpdrrstv, oWte ToyoOi xel oi Ta xaxi Tcpo^Ei.
B (lu) Eti o ToiTCETcsTaOot TcpaTToiv xal Sioixmv Ti r,Ss'e
xat Tcpooipouu.svo; ^eXtuov otv Sd;stsv tou [jLrj Sti Xo-
Yiaubv d).Xi St' dxpoaiav euioTOTEpo? y*P oii to ue-
TOTceiaQrjvai av. '0 8' axpaTTJ; fvoyo; Trj Tcapotu.fa
iv r, !{iau.sv « otov to uooip Tcviyy) , ti SeT STCiTctvEiv; »
10 E? U.SV fip l/.r| STCS^TCStaTO & TCpaTTEl , U.ETaTCStaOstC av
Itcouooto- vuv Ss TCErcEiausvo; ouolv TjTTOV diXXa TCpOT-
T£t. (ll) *Eti Et Tcspt tcovto dxpaaia soti xat Eyxpd-
TEta, Tt? 6 otcXwi; dxpjTr;;; ouOeic, yip arcdae? syst
Tic dxpaaiac , ooijisv 3' stvat Ttva; otcXwc.
13 [IV-] ('*) Al uiv ouv ercopiat TotouToi tive; auu-
Gaivouatv, toutiov os Ti uiv dvsXsTv SsT Ti os xotoXi-
tcsiv • rj yap Xuat? tvJi; drcopiai; Eupsai; sotiv.
CAP. III. [IV.]
IIpoJTOv uiv ouv axsTCTSOv TCOTspov siooTScr| ou, xe\
tcw; eiootei;, eito Tcept Tcoia tov dxpaTvj xot tov lyxpeTrj
■J0 Oete'ov, Xs'yw os TCOTEpov TCEpT Tcaoav rioovr,v xat Xutctjv
r) TCEpt Ttva; d^o)ptau.E'va;, xai tov E^YxpoTr] xot tov
xapTsptxov, TCOTEpov 6 outoi; ^ STspo'; Iotiv 6u.ot'o)i; oi
xot Tcspt twv d).Xo)v Sao auYYsvrj Trj; O=o)pio; Ioti
TeuTr,;. (2) Erci 0' ap/Ji tyj? axs'J/£o>?, TcoTepov
25 6 E^YxpaTr,!; xot 6 dxpaTr'; Etct Ttj) Tcspt & r) to) mo;
e/ovTe; rrv ota&opdv, Xs'yo) os TcpoTspov tm Tcspt ToSt
eivet ixovov dxpaT),; 6 dxpaTii?, rjou dXXi tm oi;, r) ou
dXX' i\ du.!{iotv etcsit' si TCEpt tcovt' sVtiv ri dxpaaia
xot r| iyxpiTe.ia. r] ou- oute Y^p tepi tcovt' saTtv
.10 6 ircXtoc, dxpaTr^, dXXi Tcspt fiTcsp 6 dxdXaaTo;, outs
Toi Tcpo? touto arcXo); s^stv (toutov yotp av r,v ttj dxo-
Xaattx), dXXi tw 0)3t e/eiv. '0 ui'v ykp iftxai
Tcpoatpouasvo; , vou.i!|o)v dst Sstv to Tcapbv tjou Sto)
X«-IV 6 S' 0C1X OlSTOl u.sv, SttixEt Ss. [V.] (3) IlEpt (jtlv
15 ouv tou Soijav dXr,Ori dXXi u.ri lTctar^u.r,v eivei rcep' r]v
dxpaTeuovTOt , ouOsv oio^E^psi Tcpb; tov Xo'yov evioi
Yap Toiv So^a![dvTU)v ou StaTa^ouatv, dXX' otovTat dxpt-
Soi; eios'vet. (*) Ei ouv Sti to r,psu.o TctaTEustv ot
So;o![ovte; u.SXXov twv stciotou.svo)v rcopi ttjv &Tco'Xr|-
«1 tjjtv TCpd^ouatv, ouOsv Stoiaet iTciaT^ur, Sd^rj; •svtot yi?
TctaTEuouotv ouosv tjttov oT? So;d^ouaiv r) iTspot ol;
ETciaTavTOf S^Xot 0' 'HpdxXstTo;. (5) 'AXX' Itcei Si-
£0)? Xs'you.ev to STftaToaOot (xat yap 6 s/o>v uiv ou
/po)u.Evo; Ss Trj iTCtaTriu.r| xaT 6 /po>u.£vo; Xe^etoi irct-
«s aTaaOat), StoiaEt to iyovTa u.sv u.ri OsojpouvTO Ss 3 ijtrj
SsT TCpOTTElV TOU E/OVTO XOt OewpOUVTO- T0UT0 ^ip ^O-
xst Sstvdv, dXX' oux si ptri OEtoptov. (0) "Etistcei ouo
Tpdrcot twv TcpoTaaewv, e/ovto uiv du.^OTE'po; ouOiv
xwXuEtTcpoTTEtv Tcapi trjv irctaTriu.r^v, ^po')U.evov u.sv-
Mi Tot Trj xoOdXou dXXi ur) r/j xaTi u.s'po;* irpaxTi yip
Ti xaO' sxaaTa. Ato^sp^si Ss xot to xaOdXou- to [jiev
Y»p is' Ioutou to S' ircl tou TcpdYu.oTo'; iariv oTov Srt
(11W.IU7)
pterea quod ralionem dissolvere nequit. (9) Evenire autem
quadam ratione potcst ut imprudentia cum incontinen-
tia sit virtus. Contra enim facit alque existimat propter
inronlincntiam. Existimat autem ca qua> bona sunt.esse
mala, ntqueasseagenda. Itaque tunc, qiirc bona simt.actu-
rus est, non qinc mala. (10) Praeterea qui ea qu.-p ju-
ctinda sunt , eo ipso qnod ita persuasum haheat, laleque
consilium ccperit, n<;it ct perseqiiitur, is melior videalur
eo qui non ratione, sed incontiuentia ad turpiludinem
aliquam impellatur. Facilius enim sanari potest.eo quod
de sententia possit demoveri. In incontinentem autem qua-
drat illud qnod proverbio dicimus : Fauces ubi sufTocant
aqtiae, quid.J)ibendum? Si enim ci pcrsuasiim esset, dc
sententia desistcret : nnnc autem tametsi ei persuasnm ,
alialanienagitomnia. (II) Praetereasi in omnibusversatur
inconlinenlia et continentia, quistandem absolnte incon-
tincns est? nemo enim omni genere imontinenlhc affectuj
est. At aliquos esse dicimus incontinentes absolute.
Tlv-] 0 ') Et Iiib quidem fere sunt quae boc in locoorinn-
tur quaesliones ac dubilationes : quarum aliquae tollenda-
ahquae relinqucnite sunt. Diflicultatis enim et dubitatiorus
dissolutio inventio est.
Primum igitnr videndum est, utrum scienfes peccent
lncontiiientcs, nccne : et quemadinodum scientes. Deinde
quibus in lebus.incontinentem et continentem vcrsari pu-
tanduin sit : id est, iitrnm in omni voluptate et dolore, an
in cerlis voluptatibus et doloribus. ltemque continens et
tolerans utruin idem sint, an diflerant. Itemquede aliis
omnibus, quae sunt liuic disputationi cognata. Hinc antem
ducitur hujus oralionis initium , utrum continens et incon-
tinens differant inter se cx iis rebus, in quibus versantur,
an ex aniinorum liabitu : boc dico, utrum incontincns eo
solum sit incontinens, qnod in bis aut illis versetur , an vero
eo quod sic vel sic sit affectus : an potius eorum utroque.
Deinde utrtim in rcbus omnibus versetur incontinentia et
continentia, an contra. Non euim in omnibus versatur is
qui dicitur absolute incontinens, sed in quibus intemperans :
neque co dicitur, quod absolute in ha-c affectus sit ( esset
euim idem incontinentiaquod intemperantia), sed quod hoc
modo sit affectus. Mam intemperans quidem cupiditatibns
scrvit consilio capto, existimans pnesentem jucunditalem
sequi semper oportere : incontinens autem non existimat
ille qiiidem , sed sequitur tamen. [V.] (3) Ad illam sanc
sententiam quod atlinet, quod impotenter agere sil non
scicnlia pra:dilorum, scd veram opinionem liabentium,
nihil intcrest ad cam rem , de qua disputamus. Nonnulli
cniiii eorum qui aliqua dc re opinantur, prorsus nihil dubi-
tant, scd se rem exquisite scire cxislimant. (4) Quodsi ii
qui opinantur, pro[itcrea quod leviter et remisse credunt
ita rem csse de qua opinantur, facilius quam qui sciunt,
contra atquc existimant agent; niliil intcr scientiam et
opinionem intererit. Nonnulli enim non minorem hdcm
bahent iis quac opinantiir, quam alii iis quae sciunt.
Quod exemplo sno declarat Heraclitus. (5) Scd qnoniam
scire dupliciler dicimus ( nam et is qui scicntia pracdilus
est, necea utitur, et is qui utitur, scire dkitur ), intererit,
utrum quod agi non debet, agatur ab eo qui scientia qui-
dem pra-ililus sit, nec tamen ea ulatur contemplando : an
ab illo qui et sciat, et ea quac scit, animo contemplans agat.
Hoc cnim posterius mirum videatur; at non illud alterum.
(6) Practerea quum in syllogismo practico duo Insint cnun-
ciationum genera, nihil proliibet quominusis qui utrum-
que genus tenet, aliquid prreler scientiam agat : si quidera
enunciationc universa ct generali ulitur, non autem ea
quoque quae ad res singulares pertinet. Res enim singpla-
res tantum sub actionem veniunt Jam vero etiam ipsius
universisunt aliquaedifferentiae. Aliudestenim, quod in se
ipso vcrlitur; aliud, quod in rebus ipsis, verbi gratia, omni
 ("«) ETHICA MCOMACHEA. LIB. VII. CAP. III.
TcavTt dvSpioTrw auu:ps'pEt ti £r,pd , xat ori outo; dv-
Opwrco; r, ort fopov to ToidvSe1 dXX' el to'8e toiovSe ,
TjOux iys.i r, oix EVEpyEi. KaTa te or, toutou; Sioioei
tou; TpoTcou; dur'yavov 8'aov, wote SoxsTv outo) usv
6 eiSsvat ut,9ev aTOTcov, dXXw; 81 ^auuaacdv. (7) "Et«
to E/Etv Tr,v E7Tto"rr'u.r,v dXXov TpdTtov twv vtiv 6t]0s'v-
tmv urcdpyEl toi; dv0pwTCOl;• ev Ttoyip ty stv uJv uf,
/pr;aQai 05 Stacp/pouaav 6pwu.ev tt,v e;iv, wjte xai
e/Etv t:m; xat uf, Eystv, olov tov xaOsuSovTa xat uat-
in v6j.£.vqv xat oivwuevov. 'AXXi uf,v outw 8iaTi'0EVTai
ot ev toi; TcdOEatv dVrs; • Ouuot yap xat iTctQuutai dippo-
Stciwv xat Evta twv toioucwv sTctSf,Xw; xal to awua
ueOiaTaaiv, evioi; Ss xat txavia; Tcotouatv. ArjXov ouv
OTt 6uotw; e/eiv Xexte'ov tou; dxpaTsT; toutoi;. Is) T6
H 51 Xsyetv tou; Xdyou; tou; drco Trjt; iTctaTrjur,; oOSlv
OT,ueiov • xat yip ot ev toT; TcdOsat toutoi; gvte; aTco-
OEi;Et; xat Itct) Xe'youciv 'EtxTcsooxXeou; , xal ot rcpw-
tov uaOdvTE; auv£t'pouai uiv tou; Xdyou;, foaat 6' outco)-
SeT yip cuu:puvai,T0UTw oe ypdvou SeT" wcte xaOaTrsp
20 tou; uTroxptvouevou;, ouTti); uTroXyjTCTEOv Xe'ysiv xat
tou; dxpaTsuouEvou;. (9) "Eti xat wSe cpucixw; dv Tt;
ItciSXe^sie Tr,v atrtav. 'II p.ev yap xaOdXou Sd;a,
f, S' IrE'pa TCEpl twv xaO' Exacrd ectiv, Sv atoOrjai;
r.Sr, xupta- §Tav Ss uta ys'vr,Tat e? aurwv, dvdyxr) to
Si cutxTcepavQsv evOa uev (jidvat Tr,v ^uyfjv, ev gs TaT;
Trotr.TixaT; TrpaTTetv euOti;, otov, ei Tcavro; yXuxe'o;
YEUEO-Oat SeT, touti Ss yXuxu w; Iv ti twv xa9' E^xacTOv,
dvdyxr, tov Suvduevov xat ut) xo)Xuduevov dua touto
xat TcpaTTEtv. (10) "Orav ouv f, usv xaOdXou iv^ xw-
»u Xuoua-a YEueaOat , r) oe' , 6'rt ttoiv to yXuxb f,ou , touti Se
yXuxti (auTT, Ss EvepYEt), Tuy>] S' ETrtOuuta E'vouaa ,
f, usvXe^Et tpeuYEtv touto, f, 0' ETCtOuuta aYEt- xtveTv
yip ixaOTOv SuvaTat twv uopuov • wcte ouuSatvet utco
Xoyou rrw; xal Soltii; dxpaTeusoOat , oux IvavT^a; Ss
ji xaO' ojttjv, dXXixaTi o-uuSeC^xo';. (ci)'H yxp im-
Ouuta ivavTta , dXX' ouy f, odja , tw SpOw Xdyo) ■ wcte
xat Sti touto Ti Or,pt'a oux dxpaTTJ, 6'ti oux lyst twv
xaOdXou uTcdXr,'|iiv, dXXi twv xaO' exaaTa ipavTaoiav
xat uvr,ur,v. (12) IIw; 81 Xuerat fj dyvota xat TrdXtv
«0 yivETat eTrio-Tfjutov 6 dxpaTTi;, 6 auro; Xdyo; xal Tcept
oivwusvou xal xaOeuSovTo; xat oux 1S10; toutou tou Ttd-
Oou; , ov oei rrapi Toiv ^uatoXdyu)v dxousiv. (13) 'Ettei
5* fj TeXsuTaia TcpdTaot; Sd;a te aiaOr,TOu xat xupta
twv Trpd;ewv, TauTr,v •?, oux eyst 6 Iv tw TrdOst wv,
45 r\ outw; !y ei w; oux f,v to e/eiv eTctaTaaGat dXXi Xe-
yetv wtJTCsp 6 oivwusvo; Ti 'EtxTrsSoxXEOu; , xat oti to
uf, xaOdXou ur;8' iTctar/;uovix6v Suoio); Elvat Soxstv tw
xaOdXou tov layaTOv 6'pov. Kat eotxev 8 e^tjtei iw-
xpdrr,; autxSaivEtv (u) ou yip ttj; xupiw; ETctaTr^ur,;
M etvat Soxouar,; Tcapouari; yivETat to TtdOo;, ouS' auTr)
7CEpuXxeTat Sti to TcdOo;, dXXi ttj; aiaOr.rixTJ;. Ilspi
uiv ouv tou eiooTa xat [xfj, xat tcw; eiSoTa IvSsy ETat
dxpaTeueaOat, ToaauTa eipfjaOto.
79
liomini sicca protlesse, et, liunc esseliomincm, vcl, quidquid
talesit,siccnmesse:verum, sitneistutl tale.autncscit, autsi
scit, niinime consiiierat. Ali|iiecx liistlnobus incredihile est
quantum tlilfercntiahisce rcbus exoriatur :adc<> quidein, ut
si quisita sciens neecet, niliil abMirdi sit : sin illo motlo,
valilemirum. (7) PrKterea alio modofieri potest ut bomincs
scientia pra-diti sint, quam quos modos antea exposuimus.
Nam habitus, qui in eo est qui stientiam babet modo, at
non ea utiliir, aliam masnnpere rationem esse videmus ;
adeo, ut habere qiiodamniodo et non babere ille vitleatur :
qualis est is qui dorniit , et furiosus, et vinolentus. Porro
bomines aliqua animi perturbatione concilati perinde, ut
isti, sunt alTetti. lra; enim el rerum venerearum cupidjlates,
et nonnnllai hiijusmotli aninii perturbatinnes perspicue
corpus qnoquc ipsum immntant, ac nonnullis lion:inibus
etiam furorcs conciliant. Absque dubio i^itur dicendum
est, similiteratqncbosaffeclosesse ineonlinenles. (8) Neque
vcro si quis rationcs ac sententias a scientia profee.tas pro-
nuncict, satis hocsigni sitadbanc sententiain refellendam.
Nam qui bis animi perturbationibus acstuant , dcmonstra-
tiones et versus Empedoclis recitant : qnomodo et qni pri-
mum didicerunt, sermones itli qiiidem connectunt , sed non-
dnm intelli^unt : oportct enim illa nna cum actatc adole-
sccre; cui rei tcmpore opus est. Quocirca ut liislriones,
sicexistimandi sunt loqni etiam incontinentes. (9) Pra;-
terea boc eliam modo hiijns rei causam c phy^icisspectare
liceat. Nam qiinm opiniones alire sint de rebus universis,
aliae de singularibus, quarum jam sensus arbiter est,
necesse est, ubi ex duabtis una effecta sit, in iis quidem
qu» sunt cognitionis, animuin id quod conclusum est
enunciarcetaflirniare; in iis autem qu.T snb aclionem ve-
niunt, statim agere. Ut, si omne dulce gtistandiim est;
lioc autem est dulce, tanquain unum de singularibus : ne-
cesse est eum qui possit, quiquc non prohibeatur, simul
atqun diclum sit, eliam agerc. (10) Qiinm igitur inest
nienti universa opinio , una , quas guslare prohibet ;
alia baec : omnia dulcia esse jucunda ; atquc boc aliquid
est dulce:( hrec porro opinio ca est qnre agit ; ) deuique
quum obtinet forlc in animo cupiditas : ihi lum opinio qui-
dem illa prima hoc aliquid fngere jubet; cnpiditas autem
traliit ad iliud : potest cnim harc unamquamque animi par-
lem commovere. Ila fit ut a ralione et opinione quo-
damnitido nascatur incontinentia, non qnod opinio per
se rationi contraria sit , sed cx eventu. (12) Cupidilas
enim, non opinio reclan ralioni adversatur. Quocirca
etiam propterbanc rationcm bestiae non sunt inconlinenles :
quia non babent rerum universarum notionem, scd singu-
lariiun visionem et memoriam. ( 1 2) Jam quo paclo inscientia
depulsa scientiam retuperct incontinens, et eadcm est ralio
ciun illa quao jam exposila est, ebrionnn ac dormien-
tium ; et non est blc aliquid liujus perturbalionis proprium :
eaque doctrina ab iis petcnda est.qui de natura renim
tlisputant. (13) Quia vero ullima enunciatio et opinioest
rle eo quod sub sensum cadit, et actinnum eadem domina :
aut non habet banc is qui in pertuibalione est, aut eo
modo babet, qui modus habendi non sit scire, scd sit pe-
rinde ac recilalio versuum Empedoclis a vinolento facta ;
atque ob id quod non reque universalis neque scientificus
vidttnr esse terminus ille tiltimus, atqueid quod universum
est. Sic videatur id quod quaerehat Socrales, evenire.
(14) Non enim tum , quum pracsto est illa qure vcre et pro-
prie videtur esse scienlia, exsislit perturbatio, nequc ea
scienlia a perturbatione convellitur; setl quum adest ea
quae sensu conlinelur. De eo igitur, quotl est scientem et
inscienlem incontinenter agere, et quomodo fiat nt sciens
incontinenter agat, bactenus a nobis tliclum csto.
 80 H01K11N MKOMAXEIQN Z, S.
CA]\ IV.. [VI.]
IloTEpov 8' icTt tic ctTcXw; dxpaTf,; f) TcdvTec xaci
uepoc, xai et esti , rcspi roid euti, XexTs'ov lcpecfjc.
"Oti usv ouv Tcspi f,oovi; xal Xu;ca; eicriv oi' t' iyxpa-
teTc xai xapTsptxoi xsi oi d/.paTEtc xai uaXaxof, save-
6 pdv. (n) 'EtceI S' iacl t4 usv dvaYxaia twv tcoiouvtojv
f,Sovfjv , Ta S' aipSTa ulv xaO' airci syovTa 3' uTCEpSo-
Xfjv , ava-yxata uev Ta awuaTtxd- Xe'yo> Sk t4 TOiauT*,
Toi Te TtEpi Tr|V Tpo^>f,v xai ttjv twv dspoStatwv ypsiav ,
xai t4 TOtauTa twv cro)u.aTtxwv tcegI a Tr,v dxoXacriav
io sQeuev xai tt,v cw^pocuvr|V t4 5' avayxala uiv ou, ai-
pETOt 3s xaO' auTot. Xifto 3' olov vt'xr,v , Ttufjv, tcXoutov
xai t4 TotauTa twv aYaOwv xai jjSctov. Touc usv ouv
Tcpbc TauTa rcapi tov dpObv Xoyov uTcspfidXXovTac tov iv
auToT; otTcXw;uev ou Xe^ouev ixpaTEi;, icpoo-TiOivTs; Sk
■5 to yprjuaTOJv dxpaTEt; xai xs'poouc xai Tturj; xat Ou-
uou, aTcXw; S' oti toc Wpouc xal xaO' ouoidrrjTa Xsyous'-
vouc, wcTCsp dvOptoTCOc'6 Tct 'OXuuTCta v£vtxr|Xto;- exetvto
■vap 6 xotvbc Xoyo; tou iSiou utxpw Siecpepsv dXX' ouwc
£Tepoc rjv. Zr,uetov Sr f, usv fctp axpasta tylyt-ccti o\>/
20 wc auapTta udvov etXXa xal coc xaxta ti; r\ arcXto; ouca
f) xaTOt ti uipo;, touto>v 3' oOOei';. (3) Twv 8= TCEpi Tac,
cojuaTtxi; dTcoXaucm; , TTEpi ct; Xs'youev tov orwcppova
xai axdXao-TOV, 6 ^r, T'~> TcpoatpsTcOai twv te fjSewv
Sudxtov toc uTtEpCoXac xai twv XuTcrjpwv cpeuywv , TCEtvr,c
11 xai 8t'}r,c xai aXs^ac xai i}/uyouc xai tccivto)v twv irEpi
i|^v xai fEuntv, dXXct icapot Tr,v Tcpoat'p£criv xal tt,v
Stavotav, dxpaTr,c XsYETat , ou xaTa TcpduOEcriv , Sti TCEpi
TotOE, xaOotTCEp dpYT,c, dXX' otTcXwc udvov. (4) £r|UEtov
OE- xat yotp uaXaxot Xr^ovTat Tcepi Tautac, TTEpi exei-
3« vo)V 0' ouosutav. Kai Sta tout' e!c TauTOV ibv dxpaTrj
xai tov dxdXaaTov tiOeuev xai iixoaxr\ xal 010'ypova,
dXX' oux ixetvwv ouSs'va , Sti to Trspi tocc aucctc tcwc
f,Sovac xai Xutcoc Etvat- oi S' Etai uev TCEpi TauTa, dXX'
ouy wsauTwc Etotv, dXX' oi uev TipoatpouvTai oi 3' ou
35 TcpoatpotivTat. Atb uaXXov dxdXacTOv av eitcoiuev,
Scttic ufj iiciOuuwv r, TJpe.ua Siwxei Ta; UTCEpGoXa; xai
coeuyei uETptac XuTcac, rj toutov octtic ota to etciOuueTv
csdSpa- ti y«P °tv Extivoc Tcotr'uEtEv, Et TcpocrYEvotTO
eTctOuuia vsavtxf, xai TCEpi t4; twv dvaYxatwv ivSetac
40 XuTcr, icryupd ; (5) 'E-si Se twv eTctOuutwv xai twv f,So-
vwv ai UEV Etctt T(o y-'v'1 xaXwv xai CTiouSato)v twv
yctp f,Ss'ojv evta jyudEi aipETa , Ta S' evavtta toutow , t4
S< ueTa^u , xaOdrcsp SieiXouev icpoTEpov , oiov y pfjuaTa
xal xspSoc xai vtxrj xai Tiuf]- Tcpbc d'TcavTa Se xat Ta
45 TOtauTa xai Ta u£Ta;u ou tw TcdcyEtv xat stciOuue-.v
xai atXsiv ^yovtoii, dXXi tw tcwc uTCEpSdXXEtv. Atb
Scrot usv Tcapi tov X.oyov r\ xpaTOuvcat rt Sto')xouoi twv
cpucrEt ti xaXwv xai aYaOwv, oTov oi TCEpi Ttuf.v uaXXov
f^ SeT oTcouSd^ovTec r\ TCEpi T£'xva xai yovsic xal yip
10 TauTa twv aYaOtov, xai iTcatvouvTai oi -rcEpi TauTa
OTCOuSd^OVTEC- dXX' SuO)C EOTl TIC UTCEpSoXfl Xa\ Iv
toutoic, et tic wo-Tcep f, Nw'5r, udyotTO xat Tcpbc touc
! II »7,11«)
Deinccps ulrtim aliquis sit absolule inconlinens, an omnps
in parlc scu ccrtiu rei sint Incontinentes ; tum si quisest
absoluteincontinens, in (|iiibus is verselur, diccuJun) est.
Conlinenlcs ijjitur ct toleranlcs , incontincnles et molles in
voluptatibus ctdoloribus vcrsari pcrspicuum cst. (2) Quum
aiitcin eoruin qtiae voluptatem elTiciunt, alia sint neccssa-
ria, alia autcin snnt pcr sc quidein expeteuda illa, scd ejns-
modi tamcn, 11 1 pra?ter niodiim possint eiipcti : qiiumqiie
lia'c neccssaria ca sint quae ad corpus pcrtincnt (ca, in-
quam, quiein victu et reruin venerearum usu posita sunt,
cctcraqiie liujus generis, quac ad corpus rcfcruntur, in
quibus intemperantiani et tempeiantiain posuiimis ) ; alia
rursum minimenecessaria illaquidem, quumsint tamcn per
se optabilia ct cxpetcnda ( vcrbi gratia , victoria , bonos ,
divitia?, taliaqne hona et jucunda ) : hxc crgo quum ita sint,
cos gane qui in his pra?ter rcctaui rationeni , qua i|»si prae-
diti sunt, inodum supcrant, absolute quidem incontinentes
non diciinus, scd ctim adjectione appcllamus ]>eciiniiE in-
continenlcs, itcin lucri, lionoris, ira? : absolute autem ne-
quaqiiam, quippc ab illis altcris differentes ct ex quadam
simililudine sic appellatos. Quo modo res liabel , si dica-
tnr homo qui Olympia vicit. Hujiiscc cnim liominis defi-
nitio a definitionc commnnis liominis perparum quideni
discrepat, et est tamcn ali illa divcrsa. Cujus rci boc argu-
mcntum est, quod incontinentia vitnperatur non solum ut
crror, sed etiani ut vitium quoddain aut simpliciter et ab-
solute, ant aliqua ex parte : liorum antcm , quos proxime
postii, incontiiicntitim ncmo sic vituperatur. (3) At vero
quod attinet ad alteros illos , qui scilicct corporis voluptates
pcrcipiiint illas in quibus tcmperanlem alque intemperan-
tem versari dicimus; ille qui non consullo rerum ju-
cundariiin nimium perscquitur, et rcrnm molestartim
nimium fu™it , ut famis, sitis, caloris, frisoris, omniuitiqiie
quac ad tactum et gustatum pertinent , scd prajtcr c.on-ilitnn
et cogitationem , incontinens dicitur, absque adjunctione
linjus vel illius rci, ira? vcrbi gralia, scd simplicitcr tantum.
(4) Cui rei id argumento est, quod etciica lias molles dicun-
tur, circa niillom vcro illarum. Atque ob lianc caiisam in
eadem re inconlinentcm et intcmpcrantem |>oniniiis, itemque
contiiicntem et temperantem , secus quam illos alteros [qtios
intempcrantes aut lemperanles nemo dic.it]. Nam lii quos
dicimus, in cisdem quodammodo voluptatihus et doloribus
versantur, verumtamcn id non eodem modo; sed ita , quod
Inlempcrantes consilium ceperunt ita vivcndi, incontinentes
non itcm. Quaiiiobrein potius cuni intcinpcranten) ap-
pellaverimus, qui ne cupiensqnidem, aut ccrte lcvi tantuiii
cupidilate affcctus immoderatas voluplates persoquitur et
mediocres dolorcs fugit , quam cum qui idcm agat magnis
ct vchcmcntibtis rupiilitatibus incensus. Quid cnim faciat
ille, si acris ct vehcmcns aliqua cupiditas accedat, et xe-
hemens item dolor ipsum cxcrucicl, in rertim ncccssariartim
penuria? (5) Quoniam autein cupiditatum ct voliiptalnm
alia? sunt gcnerc lionesla? ct bona? (nam jucundoriitn aliqna
sunt natura cxpetenda, alia his contraria, alia eliciu bis
inlcijecta , ut supra parlili sumtis, ut pecunia, lucriiin,
victoria , honor ) : in his sane omnibus celerisquc ejusdj?m
gencris, et in inediisitem, non quod afficiantur iis, et cu-
piant ct ament ea bomines, viluperantur; sed quod hoc
modo cupiant vel ament, et quod modum superent : ut
illi qui aliter quam monet ratio aut vincuntur ab aliquo,
iiiil id perscqtiuiitur, quod est natura bonum et honcstum :
puta, qui nimio honoris aut liberorum ct parentum amorc
studioque diicunttir. Nam ha?c in numero bononim
habenda sunt, et qui ha?c studiose colunt atque cxpe-
tnnt, etiam laudantur. Vcrumtamen est etiam in his
aliqtiod nimium , si quis , nt Niobe , etiam cum diis pugnet,
 (lliS,lli») ETHICA NICOMACHEA. LIB. VII. CAP. V.
8eo0;, ?! wc-rcsp iaTupo; 6 cptXoTcdToip ETCtxaXouu.Evoc
TCEpi tov 7raTe'pa- Xiav yap ioo'xei [xwpaivEtv. Mo/Qripta
u.ev ouv ou8£u.(a 7C£pi TauY eVri.Sia to Eipr)u.Evov , 6'n
oucei twv atpETwv exaoTov Ioti 61' outo'- cpauXai 84 xai
s cpeuxTai auTwv Etaiv ai uTCEp6oXa(. (e) 'Ou.oiwc 51
oLSi dxpaaia- 7; ^ip dxpacia ou u,dvov cpEuxTOv dXXi
xal twv <J.extwv ECTtv. At' 6u.otdTTjTa Si tou iraSoue
T:pooe7riTi9e'vTEe tt)v dxpaaiav jwpi £xa<iTou Xs'youoiv ,
oiov xaxbv taTpbv xai xaxbv uTcoxpiTrjv , 6v aitXwe oux
i" av eitcoiev xaxdv waicEp ouv 0C8' e'vTau8a , Sti to txi|
X7xtav Eivat £xdaTT]v auTwv , dXXi tw dvdXoYOv otioiav,
outw SrjXov 6"ti xaxeT uTcoXriTCTEOv u.dvov dxpaaiav xai
EYXpaTEtav Elvat tjtk; £-otI TCEpt TauTa r/j aoxppocuvr)
xai ttj dxoXaoia , Ttepi Si 6uu.bv xa6' buotdtriTa Xe'yo-
is usv otb xoti TcpooTi6e'vTEe dxpaTrj 6uu.ou waTCEp Tiu.rje
xzi x/pSouc. cpauiv.
CAP. V. [VI.]
Etcei 8' EO-tiv ?vta uiv f,OEa cpucEt, xal toutwv Ta
uiv iirXw; Ta os xati yivri xai C/pwv xai dv6po')Tcwv ,
Ti 0" oux eotiv aXXi Ti uiv 8ti TcripwaEtc Ti Si 01' e6t]
2ii YivETat, Ti oe Sti u,o/8ir|pie ouoeic, eoti xai TCEpl tou-
twv ixaoTa TcapaTcXrjoiae IoeTv eTcjeic. (2) Ae'y<o oe Ti;
(hiptwSEtc , otov ttjv dfv6pwTCOv r]v Xe'youci Ti? xuoucae
dvaa/(c",ouaav Ta TcatSta xaT£o6t£tv, r| otote yaipftv
' cpaoiv Ivtoue Ttov aTCT)Ypii>)u.Evwv TCEpi tov ndvTOv, touc
ii> u£v wu.otc touc 0£ iv6poiTcwv xpEaotv, touc 0£ Ti Tcatota
oavetl^Eiv iXXr,Xotc eic £uwxi'av< ^l to TCEpi «JiotXaptv Xeyo-
u,Evov. (3) A&Tat (xev 6riptw8£i<,al SeSiix te vdoouc y'vov-
Tat xal u.avtav evioic, woTCEp6 tt|v u.r,T£'pa xa6t£pEuoac
xat saY<ov , xai 6 tou ouvSouXou to r^icap. At Si vo-
au OT,uaTwS£tc ^ £$ i"6ouc , otov Tpt/wv t(Xoeic xai Svu/wv
Tpwcete, eti S' otv6paxo)v xai y^JC» tpbe Si toutoic r^
twv aspoStotwv toTc appEotv Toie u.ev y«P *uo£t toic
0' i\ tOouc cruu.6at'vouotv , oTov toic u6pit*,ou.£vote ix
-aijwv. (<) "Oootc fiiv ouv cpuotc ahia, toutouc u-ev
n oiSeic av Eticetev dxpaTEtc , woicEp ouSe Tie Yuvaixac ,
Sti oix dTcutouotv dXX' SrcuiovTaf woauTwc Si xai toic
vooTjU.aTwSwe e/ouoi St' £605. (5) Tb uev ouv £'/etv
Ixaota toutwv l;w twv 6"po)V iax\ t?;c xaxiac , xa6d-
rep xal ■») 6r,pidTr,e- to S' £/ovTa xpaTeiv % xpaTEto6ai
»0 oi/ fj aTcXj; dxpaoia dXX' ri xa6' 6u.otOTriTa , xa6a'rcEp
X»t TOV TCEpl TOUC 6UU.OUC £/OVTa TOUTOV TOV TpOTCOV TOU
Tcd6oue, dxpaTri S* ou Xexte^ov. Haoa ^ip 6^£p6dX-
Xouoa xai d^poouvri xai SEtXia xal dxoXaoia xal /aXE-
TtdTr,c ai uiv 6r,ptwSEie ai Si vOcrr)u;aTwo£tc £ioiv (e) 6
li uiv yip cpuoEi TOiouTOeoToe SeSievoi icdvTa, xav J/ojprjor)
uue , 6r,pi<o3r) OEtXiav SstXde , 6 Si tt,v YaXrjv loEoif t oii
vooov xai T<ov d^pdvwv ot u.ev ex cpuoewe dXoYtOTOt xai
tidvov -cr; a?o6i'oEi ^wvtec 6r,ptwSEie, worc£p Ivta yevt)
twv Tcdppw pap6dp>wv, oi Se Sti vdooue, oTov t^c etciXt)-
m rrrixde, r\ u.aviae voorijjtaTwSEie. (7) Toutojv S' eoti
uiv I/eiv Tivi e'vi'ot£ u-dvov, ptr) xpaT£To8at Se', Xe'yw Si
otov £t«I>dXapiexaT£T/£v£'Tci6uu.iovTcatoioucpaY£Tv-/;| rcpbe
AIIISTOTEI.ES. II.
8!
■ aut ut Satyrus ille, qui patris amans vocatus cst , imniodit o
patris amore adiciatur : valde enim desipere videbatur.
Vitium igittir in liis nullnm est, propterea quod, tit dixi,
unimiquodqtie eorum per sc expetendtim est natura ; sed
eomm nimiae atque immoderatse c.upiditates malae sunt ac
fugiendie. (6) Similiter autem nulla est eorum incontinen-
tia. Incontinentia enim non solum fugienda res est , verum
etiam in iis numeratur, quae sunt vituperabilia. Propter
similitiidiuem atitcm quam cum illa habet ea, de qua loqui-
mur, affectio , adjectione praterea facta rei cujus inconti-
nenlia est , ita cujusque rei incontinentiam dicere solent ,
ut malum medicum , ct malum histrionem : quem absolute
malum nemo dixerit. Ut igitur hlc ita riicuntur fsti , non
qut singula ista sint vitium seu vitiositas proprie dicta, sed
quod proportione quadam vitio similia : sic nimirum et illie.
existimare debemus , dumtaxat cam esse incontinentiam
et continentiam, qurc in iisdem atque temperantia et in-
temperantia versatur. In ira autem ex similitudine quadam
aliquem dicimns incontinentem. Itaquc ctiam cum adje-
ctione dicimus , irse incontinens , ut honoris et lucri.
Sed quoniam aliqua sunt jucundanatura, eorumqiie alia
simphciter et absolute, alia diversis et animantium i-eneri-
bus et hnminum jucunda sunt ; alia non sunt jucunda na-
tura , scd partim propter eorum qua? natura requirit , ere-
ptiones, partim propter consuetudinem , partim propter
vitiosas naturas fiunt jucunda : licet etiam in his singulis
consnniles babitus animadvertere. (2) Dico autem im-
manes et ferinos habitus , qualis erat ejus mulieris, quam
dicunt gravidis mulieribus apertis ac perseclis puerosdevo-
rare solilam : aut qualibus rebus efferatos quosdam circa
Pontum populos delectari ferunt, alios scilicet crudis , alios
humanis carnibus ; alios liberos suos inter se mutuas in
epulas dare ; aut qualc est id quod vulgo de Phalaride di-
citur. (3) Et hi sane ferini sunt habitus. Alii autem c mor-
bis aut furore aliquibus insunl ; qualis in illo fuit qui
matrem immolatam comedit , et in illo qui conservi jecur.
Alii denique ipsi instar habent morbi , ant e cousuetudine
orti : quales pilos evellere et ungucs vorare , itemque car-
bones ac lerram : qualis item venereornm usus cum mascn-
lis. HiB enim cupiditates aliis naturales sunt, aliis ex
consueturiine inseruntur : puta qiii iis inde a pueris im-
manitati innutriuntur. (4) Atque eorum quidem , quibus
natura cansam pra-bct, incontinentem nemo quenquam
dixerit;ut nec mulieres, quod in complexu venereo non
agant , sed patiantur. Eademque rationr neqne eos qu> ex
consuetudine vilium morbo simile contraxerunt. (5) At-
que Ii.tc singula ejusmodi snnt, ut ita alTectiim esse,
aliquid sit extra vitii terminos ac fines constitutnm ; qualis
rcs e<!t etiam fcritas. His autem tentatum et alTectum
stipcriorem esse aut inferiorem , non est siinplex proprie/pie
riicta continentia, sed ex similitudine ; ut eum qnoqne qni
in ira ita affectus est ut vincatur, hujus perlurbationis in-
continentem dicere debemus, non autem incontinentem
ahsolute. Omnis enim modum superans vitiositas et amen-
tia , ct timiditas , et intemperantia , et saevitia , vel ferina
est, vel morbi instar habct. (6) Nam qui natura talis est
nt omnia extimescat, etiam nmsculi stridorem, ferina
quadam timiditate timidus est. Alius felem morbo qnodam
metuebat. Et ex amentium numero ii qui natura stulti et
inconsiderati sunt, sensuque dumtaxat vivunt, ferarum
sunt similes.utnonnullae longius dissitorum Jtiarbarorum
nationes. Qui vero tales sunt propter raorhos ( verbi gra-
tia , comitialem ) vel ob furores , morbidi dicantur. (7) In
talibus vero affectionibus est quum talis aliquis haheat modo
istas cupidilatcs, et non tamen etiam ab illis superetur :
verbigratia, Phalaris aliquis quum pusionem concupiscat
vel ad edendnm vel ad utendum nefaria libidine , si se co-
 82
HeiKON NlKOMAXElflN Z, <?.
aspoStotwv aTOirov T|SovrV eoti 8e xa\ xpaTcioOat , [a^ • hibeat et contineat. Fit vero eliani ut talis etiam vincalup,
uovov fyetv. (8) "Qorcep ouv xa\ u.o/0r)pta t, uiv xaT non solum afTectus vilio sit. (7) Ut igilur improbitas alia
dvOpwrcov aitXwc XeYETat u,o/0r)pta, f, 8e xati Tcpdo-
Oeotv, 8rt 0r)pito8r)e" ?| vooT,u.aTwSr,e, arcXwc 8' ou ,
6 tov auTOV Tponov SrjXov 8ti xa\ dxpaota eoTtv f| u.Jv
OripiioSrie f, 8e vooriu.aTwSTje, aTcXtoc 8e ■?) xaTa tt,v
dvOpwTcivT|V dxoXaoiav u.dvTj.
[VII.] (») °Oti uiv ouv dxpaoia xat iYXp1""» ****
u-ovov rcept dreep dxoXaoia xat oo^tppoouvri , xa\ Sn
10 Tcept Ta ctXXa I<tt\v dXXo eTSoc dxpaotae, XeYOu.evov
xaTtt jjieTasfopav xat ou/ aTcXtoc, SrjXov.
CAP. VI. [VII.]
"Oti 8e xa\~?)TTOv atoxpa dxpaota t, tou Ouu.ou
ti -f, twv £TctOuu.itov , Oewpviowu,ev. "Eoixe ^ap 6 Ouu.be
dxoueiv u.ev ti tou Xdfou, Ttapaxouetv Se, xaOdrcep ot
16 Ta/eTe Ttov Staxdvtov, ot -rcptv dxouoat Ttav to \&f6-
ptevov ixOeouoiv , etra du.apTavouoi trie TcpoOTtx^eox; ,
xat ot xuvec , Ttptv oxtyaoOat et <ptXoc , av u.dvov d-o-
tj/YlOTj, uXaxTOuotv outwc 6 Ouu.bc; Sta Oepu.oTT,Ta xa\
TavuTTJTa trie tpuoewc dxouaae u.lv, oux eittTaYU.a
2» S' dxouoae, 6pu.a Ttpbc TT|V Ttu,wpiav. '0 u.iv Y&p
Xoyoc t) f| tpavTaota Sti uSpte t) oXtvwpta eSriXojoev,
6 8' worceo ouXXoYtoa'u,evoc; 6ri Set Ttji toioutw itoXetxeTv
^aXeTcafvei 8f| euOuc • f, 5' lTctOuu.ta , lav u,dvov etrcTj
8ri f,ou 6 Xoyo; f) f, ataOr|aic , 6pu,3 Tcpbe tt,v aTcdXau-
26 tfiv. *floO' 6 u-ev Ouubc; dxoXouOei tw Xoyoj tcw;,
^l S' 1-rctOuu.ta ou. Aio/^iwv ouv ■ 6 ttev TfcVp tou Ouu.ou
dxpaTTjt; tou Xdyou tcwc; T,TTaTat, 6 Si Trj? eztOuu.ta<;
xat ou tou Xoyou. (2) 'Eti toic; cpuotxaTc; u.5XXov ou^-
YVWU.T) dxoXouOeTv Spe'c;EOiv, £tce\ xa\ iTctOuu-tatc; Tat?
30 TOiauTaic; u.aXXov Saai xotva\ TcoEat, xat if' t?oov xotvat-
6 Se Ouu.be; <puotxo')Tepov xa\ *| -^aXETCOTT,? Ttov ItciOu-
u.ttov Ttov t^c; &Tcep6oX^? xa\ twv iit, dvayxalwv , worcep
6 aTtoXoYOUtievoe; c?ti tov TtaTepa tuitTOt, « xa\ ^ip
oSto? » ItfT, • tov lauTOti xdxeivo; tov dvwOev, » xa\
3& to TcatStov Set^ae; « xat ooro; itxe' » etpT,, t foav dvrjp
Y^vT,Tat- oufYevee; Y^p tju.Iv. » Ka\ 6 fXxdtxevoe; utco
tou ulou TtaueoOat ^xeIeue TCpb; Tai; Oupati;- xa\ fap
auTOc. eXxuoat tov TcaTe'pa u.expi; evTauOa. (3) Eti
dStxtoTepoi ot ETcigouXdTepot. '0 |xev oSv 0uu.o)8ric; oix
«» e>i6ouXoe; , ouS' 6 Ouu.dc. , dXXa <pavepdc; • t, S' lTciOuu.ta,
xaOditep ttjv 'AcppoSiTTiv eoaot •
AoXortXoxou Y«P KuitpoYEvou; ■
xat tov xeorbv tu-dvTa "Ou.T|po<;-
neipcpaotc , rrr' SxXeiVe voov icuxa icep tfiftoveovTOc.
45 "Oot' etitep dStxwTe'pa xa\ atoyjwv r) dxpaota aGr/)
TTJc itep\ tov fluu-dv Ioti, xa\ aitXw? dxpaota xa\ xa-
x(a tcwc (♦) "Eti ouSe\c uSpKei Xuitouu.evoc , 6 S' ip-fr,
Tcottov rcac TtoteT XuTcouu,evoc , 6 8' &Spt'c>v u.eO' T,5ovT|e.
Et o3v ole SpY^eoOat u-dXtoTa Sixatov, TauTa aStxw-
M) «y«, xa\ t) dxpao£a f| 8l' irctOuutav ■ ou y«P e™v iv
(ntf.)
absolute dicitur improbitas, illa videlicet, quaj in hominem
cadit , alia cum adjectione , improhitas ferina aut morbosa ,
non absolute : sic nimirum et incontinentia est alia ferina
et immanis.aliamorbosa. Simpliciter autem et absolute
ea sola est, quae humanae intemperantiae convenit.
{Vll.] (9) Incontinentiam ergo et continenliam in iisdem
versari, in qnibus intemperantia et temperantia; in aliis
aliarn quandam inconlinentiae speciem esse , quae per trans-
lationem nominis, et non absolnte ita dicatur, perspicuum.
Nunc illud quoque videamus, quod ira3, quam cupidi-
tatum , minus esse turpem censemus incontinentiam. Vi-
detur enim ira andire quidem illa ex aliqua partc rationem,
licet negligenler et confuse audiat, ministrorum more
pneproperorum , qui, priusquam id omne quod dicitur
audierint, exsiliunt , deindcque in agendo aberrant : item-
que canum morc , qui , priusquam attenderint utrum sit
amicus necne, si qnis modo fores pulsaverit, latrant. Sic
ira proptcr fervorem ct celerem naturae motum audit illa
quidem , sed imperio non exaudito ad poenas repetendas
omni impetu fertur. Ratio enim aut imaginatio contume-
liam vel contemptumin facto inesse indicavit : illaproinde,
quasi ratiocinandoconcluscrit, liuic tali bcllum inferriopor-
tere , continuo saevit atque cxcandescit. Cupiditas autem , .
si mens vel sensus esse quid jucundum dixerit motlo , mox
ad perfruendam voluptatem incitatur. Ira ergo rationem
quodammodo seqnitur ; cupiditas vero miniine : ideoque
haec turpior illa est. Nam irae incontinens quodammodo a
rationesuperatur : ille aulem alter a cupiditate, non a ratione.
(2) Praeterea ignoscendum ei magis est , qui naturales ap-
petitiones sequitur. Nam et iis potius cupiditalibus danda
venia est , quae sunt omnium communcs , et quatenus sunt
communes. Ira autem ct asperitas magis est naturalis, quam
cupiditates immodcratae minimequc necessaria? ; exemplo
est ille qui hac defensione , cur patrem verberaret , uteba-
tur : « nam et iste, inquit, sunm verberavil , et hic quoquc
me , vir factus , verberabit ( parvulo filio suo demonstrato ) :
est enim hoc generi nostro proprium. » Et qui a filio trahe-
batur, trahendi finem facere jubebat ad ostium : nam a se
quoque usque ad hunc locum patrem suum tractum esse.
(3) Praeterea quo quisque occultior et insidiosior est , eo
injustior. At homo iracundus minime cst insidialor, neqne
ira ipsa : imo vcro liaec aperla est. Cupiditas autcin fal-
lax est, item , ut de Venerc dicitur :
Nectenli» fraudem Vcneris ;
et ut Homerus ait de Zona Veneris :
ln qua sermo inerat blandus. qui mente sagaci
quamvis prudentes spoliat....
Si ergo injustior, certe et turpior haec incontinentia fuerit
illa altera, quae in ira versatur : eritque adeo haec absolute
incontinenlia et quodammodo vitiositas. (4) Prieterea
nemo dolens insultat alteri; sed is qui ira mciUtus ali-
quid facit, dolens facit; at qui insulUt alicui, cum vo-
luptate facit. Igitur si eo qnidque est injustius, quo
iuslius ei irascimur, profecto incontinentia per cupidiUtein
commota , injustior est. Non inest enim in ira libido con-
 (|U9,U50.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. VII. CAP. VII.
Ouuio uSptc (a) 'iJc tiiv toivuv atcr/twv r, Tcsp\ Itci-
OuiAiac dxpacrta ttjc rcept tov ©uu.dv, xat 8rt Icttiv
r, iyxpaTEta xat f, dxpacfta Tcept' IjrtOuufac xat f,oovac,
awuaTtxdc , SrjXov. (« ! Autwv 81 toutoiv Tac. Staopo-
» pic XrjTcrsov. flsiTEp vip etpTjTat xaT* dp/ac , at ulv
dvOpwrctxai stcri xat cpucrtxat, xat tw y^vet xa\ tw ue-
veOci, at 81 OrjpttoSEt;, al 81 Sti Tcrjpwcreic xal voerT|-
tiaTa. . Toutwv 81 irept t&<; TcpwTac cro>cppocruvr| xat
dxoXactta udvov Icttiv Sib xat xa Or,pta oute atotppova
•o oot' dxdXacrra Xsyousv, 4XX' ?, xaTa ueTacpopiv xat et
Ttvt <J~/M; dXXo Tfpbc dXXo Sta^spsi ysvoc twv 'wmv
uCpEt xat crivauwpta xal tw rcaucpaYov stvat • ou yip
e/et Tcpoatpeefiv ouSl Xoftcrudv , dXX' 2c]ecrrT|xe ttjc tpu-
cewc, waTCEp ot uatvduEvot twv dvOpwTcwv. (7) EXaT-
" tov 31 OTjpidTT,? xaxtac , cpoEspwTEpov Ss ■ oi yap Sts-
cpOapTat TO PsXTlCfTOV, WOTTEp ev tw dvflpoiTcw , dXX' otix
s/si. "Ouoiov ouv tocfTCEp dij/u/ov ouuSaXXEtv 7rpbc
eu^.u/ov, TcoTspov xaxtov dcfivEcrTEpa ^ap f, :pauXo'TT,c
de: f, tou uf, e/ovtoc dp/r,v, 6 31 vouc dp/r^. tlapa-
*" TcXr^cftov ouv to cruufiaXXstv doixtav irpbc dvOpwrcov
aStxov lcm f*P w» exaTepov xdxtov uuptOTcXdoia
vap av xaxi tcohvteiev dvOpwTco; xaxbc Orjpfou.
CAP. VII. [VIII. J
llEpt Se Tac, St' atpr,; xat fiuczi»; r,3ova; xa\ XuTcac.
xat ^TciOuutac; xa\ tpuYae, , TCEpt ac, % te dxoXacr(a xat
* it aw^poouvr, StoiptcrOr, rcpoTtpov, effrtulv outcoc, s/etv
wcfTe T|TTacrOai xa\ tov ot tcoXXo\ xpEfTrouc,, ecfTt 81
xpaTEtv xat 5v ot tcoXXoi tJttou? • toutwv 8' 6 usv Tcept
f,Sovac, dxpaTT,c, 6 $' EYXpaTrjc, 6 31 Tcepl Xurcac, uaXa-
XOC, 6 81 XapTEptXOC MeTB^U 8' f\ TtOV TcXElCfTWV l^tc,,
3" xaiv ei ^ETcoucfi uaXXov Tcpbc Totc, /Etpou;. (2) 'Eits\
3' Ivtat Ttov r,Sovtov dvayxaiai elcrtv al 8' ou xa\ u.e'/pt
Ttvdc,, ai 8' &Tcep6oXal ou, ou8' at lXXet'|/£tc, Suofoic,
31 xa\ Tcept IraOuufac, e/_et xat Xurcac,, 4 ulv t4; &Tcep-
?oXa; Stwxwv twv tjSewv ?, xaO' uTCEpGoXic, ?, Sii
ts TcpoaipECfiv , 81' auTa; xat ut|81v 81' frepov aTcoSatvov,
dxdXac/TOC,- dvavxri y«P toutov ut) etvat ueTausXr^Ttxdv,
Sxjt' dvtaTO? • 8 yip duETaueXTjTOC, dvtaToc,. '0 6' IX-
Xcitcoiv 6 avTixetuevoc, , & 81 uesoc. owspwv. 'Ou.ot'wc,
31 xa\ 4 cpeuvwv Tac, ffwuaTtxac Xurcac; ur, 01' ^ttbv
40 dXX.a Sii Tcpoatpecriv. (3) Ttov 81 urj Tcpoatpouuevtiiv
6 ptlv aYETat 81& tt,v ^Sovr.v , 6 81 8ta to cpEuyeiv t}|v
Xurcr,v t^jv aTcb Tr,c, iTctOuutac, , wctTE Sia^£'pouciiv dX-
XtjXoiv. IlavTt 8' av Sd^Ets /Etpoiv stvat, st tic urj
stciOuuwv r) r)peua TcpdTTOt Tt ato^pdv , r^ et o^pdSpa
»s ItcvOuuwv, xat st u-}) dpYtc|o'uEvoc; tutctoi t1, e? dpYilJo'-
uevoc;- Tt yip av £—otst ^v tcoOei iov ; otb 6 dxdXacfToc,
/Etpwv tou dxpaTOuc,. Tiov S^| Xs/Oe'vtwv to ulv ua-
Xaxtac, eTSoc uaXXov , 6 8' dxdXacfToc («) 'AvTtxeiTat
31 tw uiv dxpaTEt 6 eYxpaTTji; , tw 81 uaXaxio 8 xap-
:,u Tsptxdf to (aev vap xapTspstv lcfTtv iv Ttjl dvTe/siv,
r^ 3' IvxpaTSta h tu xpaTetv, e^Tepov 31 to dvTs/stv
xat xparstv, tSicfTcep xat 10 u^ ^TracrOat tou v.xav 8tb
ss
tumeliae faciendae. (5) Inconlinentiam igitur eam qucc iu
cupiditatihus versatur, irae incontinentia turpiorem esse ;
continentiam itemet iucontinentiam in cupiditatibus et cor-
poris voluptatibus versari perspicuum est. (6) Harum
autem ipsarum differentiae sunt cognoscendae. Nam , ut
ab initio a nnbis dictuin est, aliae sunt humanae et naturales,
tumgenere, tum magnitudine; alire imniancs ct lerina? ;
aliae ex ereptionibus eorum qurv naturae necessaria sunt ,
aut ex morbis natae. In barum primis modo versantur
temperantia et intemperantia. Ilaque neqne lemperan-
tes nequeintemperantesbestiasdicirmis, nisi per transla-
tionem sermonis, et si quod omnino animantium genusaliud
ab alio difTerat libidine et profusa ad rem veneream petu-
lantia et voracitate. Non enim consilium habent , nullaque
ratione praedita sunt, sed a natura desciverunt, perinde
ut homines furiosi. (7) Est autem feritas minus malum
quidem vitiosilate, sed borribilius tamen. Neque enim
corruptum est in illis id qnod est optimum , quomodo in
liominc, sed eo carent. Similis ergo fuerit liorum com-
paratio inter se illi, qua inanimum cum animato conferatur,
quaeraturque ulriiin eorum sit pejus. Innocentior enim
minusquc seni|)er perniciosa improbitas est cjus quoil
principium non habet. Mens autem principium cst. Si-
mile ergo Imjus sit, injustitiam cum homine injusto con-
ferre. Nam fieri potest ut utrumque altero reperiatur
pcjus. Inlinilis enim partibus plura mala importaverit homo
vitiosus et improbus , quam fera.
In voluptatibus autem et doloribus , qurc tactu et gustatu
percipiuntur, itemque in earum cupiditatibus et fugis ( in
quibus temperantiam et iutemperanliam supra posuimus )
potest quis ita affectus esse, ut etiam ab eis vincatur,
quibus siiperiores sunt plerique ; potest rursus Tieri
ut etiam illas vincat, a quibus vulgus superatur. V.\
his autem ilie qui a voluptatihus vincitur, incontinens;
qui voluptatum victor est, continens : et qui doloribus est
inferior, mollis ; qui supcrior, tolerans dicendus est : in quo-
rum mcdioversatiir nia\im:r liominumpartishabitus, qiiam-
visad vitiosos magis vergere videantur. (2) Quoniam autem
voluptates aliae sunt necessariae , aliis contrario modo sc
habentibus, atqueillan usque ad aliquem finem necessa-
ri.T, qiiimi earum neque nimium neque parum sit necessa-
rium (quod ipsum et de cupiditatibus ac doloribus est
scntiendum ) : qui jucunditates aut immoderatas aut im-
moderate sequitur, si id facit propterea quod consilium cepit
hujnsmodi, et propter ipsas, non proptcr aliud quidpiam
quod ex cis proveniat, intemperans est. Hunc enim ne-
cesse est non faeile factorum suorum prenitere :ideoque talis
insanabilis est. Nam impoenitens ad sanitatem nunquam re-
vertittir. Qui autem in expetcndis voluptatihus in eo quod
parum est delinquit , isti opponitur; medius tcmperans no-
minatur. Similiterque intemperans est qui dolores cor-
poris fugit , non quia vincatur, setl consulto. (3) Eorrim
aulem qui consilium non ^perunt ita vivendi , alius volu-
ptateducilur, aliuseoquod dolorem fugit ex cupiditate na-
scentem. Itaque inter se differunt. Nemo est autcm cui
non videatur deterior is qui nulla aut levi cupiditatc affe
ctus turpe aliquid admittat, quam qui vehementi ; etqui
non iratus allerum pulset , quain qui ira incitatus. Qnid
enim hic faceret commotus? Itaque deterior est inconti-
nente intemperans. Eorum -igitur qui supra a nobis dicli
sunt , alterius potius est mollities , alterius incontinentia.
(4) Opponitur autem incontinenti continens, moHi to-
lerans. Tolerantia enim est in resistendo , contincntia in
vincendo. Alind estautem resistere, aliud vincere; utaliud
est non vinci , aliud vinccre. Quare et continentia opta
 84 IWIKfiN NIKOMAXEIQN Z, 8.
xal atpeTMTEpov ^vxpatEia xapTspta; Icttiv. (b) '0 8' IX-
Xeitcow irpb; a ot TtoXXol xai dvTtTEivoucfi xai SdvavTat,
oSto; uaXaxb; xai rputpwv ■ xai ^ap rj Tpusr) uaXaxta
t{; loTlV 8? l*XxEt TO iuaTlOV, fva [A'}) TOVTlffT) tyjv dirb
s tou aipEiv Xuttt)v, xai uiuouuevo; tov xduvovTa oux
oiETai dOXto; fTvat, dOX(w 6'uoto; wv. (e) 'Ouoio>;
o' r/Ei xai Tcepi tvxpaTEtav xai axpaoiav • ou yip ei
ti; ioyuptov xai OirspSaXXouoxov rjSoviov rVtraTat rj Xu-
7t5iv, 8auuacrro'v, dXXi eruvyv(i)jjiovtxo'v , ei dvTtTEtvwv,
10 WCfltEp 0 0£oSeXTOU <t>lXoXT1]TriC UTCO TOU E/cO); TCE-
tcXtiyuevo; rj & Kapxivou Iv ttj 'AXditr) Kepxuo>v, xai
WOTCEp ot XaT^/ElV TCEtpWUEVOl TOV Y&WTa CtOpOOV Ix-
Xay/d^OUO-lV , Otov CfUVSTCECte EEVOipdvTlp , dXX' El ti;
, rcpb; a; ot TtoXXoi SuvavTat dvTE/Etv, toutow r^TTaTai
16 xai ur) SuvaTat dvTiTEtvstv , urj Sti csuoiv tou yivovi
r) Sti vdaov , oTov Iv toT; 2xu8wv jJao-iXEucriv tj uaXa-
xia Sti to ye'vo;, xai w; to Or,Xu rcpb; to dppEv Sieo-tt)-
xev. (7) AoxeT 3e xai 6 TcatSiwSr); dxdXaerxo; fTvat ,
ItfTt Sl uaXaxd;- r) fap TcatSta gtveeri; Iotiv, EtTcsp
211 dvaTcaucfic, • riov 8s rcpb; TauTTjv uTCEp6aXXdvT0)v 6 Ttai-
StwSri; lcrrtv. (s) 'Axpaata; 8s to ulv TcpOTCETEta to
8' doOEVEta • ot uev yip pouXEUoduEvot olx luulvouatv
oT; ISouXeuaavTO 81& to TrdOoe, ot 3e Sti Tb ur, fiou-
XEuaaaOat dyovTat &tco tou TcdOouc," evioi yap, owicsp
»& TcpoYapYaX(oavT£; ou YapY«Xt'!iovTai , oGro> xai Tcpoat-
aOduEvot xai TtpoiSdvTE; xai TtpoEYEtpavTe; lauTOu; xat
tov Xoyiouov ou^ rjtTwvTat urto tou tcooouc, out av
f]8u 3j out' av XuTcripdv. MdXtoTa 8' ot dcJEtc. xai ue-
X«YX°Xixoi tt,v TcpoTCETTJ dxpaotav Etoiv dxpaTET;- ot
10 ulv Y^p Sta Tr,v ■zayyvrpa , ot Ss 8tot tJ|V o^oSpdTr)Ta
oix dvausvouot tov XdYOv, 8t4 to dxoXouOrjTtxol etvai
Trj tpavTaota.
CAP. VIII. [IX.]
"Eoti S' S uev dxdXaoToc, woTCEp IXe/Ori, ou UETa-
uEXriTixdi; ■ Iuuevei ykp Trj TcpoatpEOEt • 6 8' dxparJlc;
35 UETauEXriTixb; tc8;. Atb ou/ wcrTcep r^Tcoprioauev ,
oBtw xai exei, 4XX' 6 uev dvtaTO;, 6 8' tard;- e"oixe
Yap ii uev uoyOr,pta Toiv voor,uaTwv oTov uSEpo) xai
tpOicfei, fi 8' dxpae/ta toi; IrctXriTCTtxoT;- f\ ulv yip
tfuvEyrj;, f, 8' ou cfuv£/i|; irovrjpta. Kai 6^.w; S' ETEpov
«0 to yIvo; dxpaata; xai xax(a;- rj uev yhp xax(a Xav-
Odv£i , f\ 8' dxpaata ou XavOdvEt. (a) Autwv Se tou-
twv JJeXtiou; ot IxffTaTtxoi ^ ot tov Xoyov e/ovte;
ulv, ur^ Iuue'vovte; Se- utc' IXaTTOvo; y^P tc°(8ou;
*lTTwvTat , xai oux aTcpoSouXEUtot wdTCEp dTEpoi • Suoto;
1» Y*P ° «xpaTrj; Ioti TOt; xayy ueOuctxouevoi; xai utc' 6X(-
You ofvou xai IXaTrovo; rj to; ot TcoXXot. (s) "Oti ulv
ouv xax(a rj dxpacfta oux JctTt, cpavspdv. 'AXXd tct|
toio;- to uev Y^p Tcapi Tcpoatpecftv to Sk xa^i rrpoafpe-
o(v EOTiv. Ou uV dXX' Suotdv ^e xa^i Ti; Tcpdljet;
M) wcTCEp to AriuoSdxou e(; MtXrjefiou; « MtXr)tjtoi iju-
VETOl ulv OUX ElCftv, 8ptOCft 8' oTaTC£p ot d^UVETOl. »
Kai ot dxpaTEt; dSixot u«v oux e(o(v, dStxoum 8e'.
(lliO.IIbl)
bilius quidtlam est , quam toleranlfct. (5) Jam wo qiri
deficit in iis quibus plerique obsistunt et obsistere possnnt,
is mollis et delicatulus est. Ddiiiie enim mollities quaedam
est : ut, qui vestem traliit, ne quid in ea attollenda labo-
ris habeat, quique a?gri instar se gerit, minime putando
lnisemin se ea re esse, quum sit misero similis. (6) Eodem-
que modo de continentia et incontinentia res babet. Neque
enim si quis a vehementibus ct immodicis voluptatibus aut
doloribus stiperetur, mirum debeat videri : imo Tero ve-
nia is sitdignus, si obsistensvincalur; ut Theodectae Phi-
loctetes a vipera percussus, vel Carcini Cercyon in Alope :
et ut, qui risum comprimere conantes , incachinnum sol-
vuntur, quod Xenophanto accidit : sed si quis , quibus vo-
luptatibus plerique possunt obastere, abiis superetur,neque
possit contra niti, idque ita fiat, non propter generis natu-
ram aut morbum, ut Scytharum (?) regibus mollities propter
genus innata est, et ut femina a mare distat. (7) Etsi vero
etiam is qui ludo et joco magnopere deditus est, videtur esse
intemperans ; tamen mollis est potius. Ludus enim remissio
animorum est, siquidem est requies. Fn iis autem qui mo-
dum in ludendo superant, est lusitator. (7) Inconti-
nentia autem alia est festinalio prreceps, alia imbecillitas.
Alii enim posteaquam deliberaverunt , non permanent in
iis quae deliberata sunt, propler perturbationem : alios
autem , quia non consultarunt , quovis trahil ac rapit per-
turbatio. NonnulU enim, ut ii qui se ipsi ante titillarint,
non litillantur ab alio ; sic quia praesenserunt ac praevidc-
runt, se ipsosque adeo ac rationis judicium antca experge-
fecerunt , a pcrturbatione non vincuntur, sive jucunditatem
ea oslentet , sive dolorem intentet. Maxime autem et ii
quos acuta, ct ii quos alra bilis vexat, praecipiti illa incon-
tinentia sunt incontinentes. llli enim propter celeritatem ,
bi proptcr acrimoniam seu veliemeatiam rationem non op-
periuBtur, eo quod species animo oblatas facile sequantur.
Quia vero intemperans est, utsupra diximus, non fa-
cile suorum factorum prenitens ( perstat enim in eonsilis
suscepto ) , contraque incontinens omnis ejusmodi est
ut eum facile poeniteat : non iUt se res habet, ut supra du-
bitationem retulimus; sed hic quidem sanabilis est, ille
autem insanabilis. Similis enim est vitiositas aquae inter
cutcm et tabi ; incontinentia autem morbis comitialibus.
Illa enirn assidua ac perpetua , hauc non assidua ac perpetua
est improbilas. Estque in siiuima aliud incontinentia:
genus, aliud viliositatis. Vitiositas enim fallit; non fallit
incontinentia. (2) Interea ipsorum impotentium illi sunt
meliores, qui.subitos habent impetus, quam qui ratione in
consilium adhibila in ca non perstant. Hi enim et a mi-
nore perturbatione superanlur, et non sine deliberatione
antegressa, ut illi alteri. Similis est enim incontinens
hic, quem imbecillum diximus, iis qui cito et modico
vino, et pauciore quam vulgo plerique, fiunt ebrii. (3) In-
continentiam igitur non esse vitiositatem , perspicuum
est, nisi forte aliqua ratione. Partim enim a consilio aversa
est , partim consilio congruit. In actionibus tamen repe-
riuntur similes, secundum illud Demodoci in Milesios :
« Milesii non sunt illi quidem stulti, sed tamen eadem faciunt,
qua.' stulti : » sic incontinentes non sunt illi quidem injnsti ,
 fllM. ETHICA NICOMACHEA. LIB. VII. CAP. IX.
(») 'Etcei 8' 6 fisv toiouto; 0T0; ur, Sti to TC£TceTo8at
8itdxctv Ti; xa6' UTcepSoXf^v xai Tcapi tov dp8bv Xdyov
otoiiaTixi; f|3ovd;, & 8e TCETCEtOTat 8ti to toiouto; Elvat
0T0? StcdxEiv auTa; , ixeivo; uev ouv EuueTaTCEtoTo; ,
1 6 8' ou- f| y^P apET^ xai f) uoy6r,pi'a tj\v dpyr,v f, aev
<p6eipei f) 8e otd^et, iv Ss TaT; TcpdijEoi to o& evsxa
dpyf|, toorcep £v toi; u.a6r,uaTtxoi; at uTco6Eoet;- outb
8f) ixsi 6 Xo'yo? StSaoxaXtxb; tcov dpyiov oute evTau6a ,
aXX' dpet^ f) cpuotxf, fj e6ic?t^ tou 8p6o8o^eiv irepl ttjv
1» dpyrjv. 2tocpptov usv ouv 6 toiouto; , dxdXaOTO; 0' 6 Ivav-
tio;. (») "Eoti 8e' ti; 8ti Tca8o; IxoraTtxb; rcapi tov
8p6bv Xoyov , 8v ojote ulv ufj rcpaTTEtv xaTa tov dp6bv
Xd^ov xpaTei to Ttafio; , tocrre 8' eivat toioutov oTov rce-
ireicr6at Sicoxetv dve'8r,v 8eTv tccc; TOtaura; f)8ovi; ou
li xpaTet- outo; Iotiv 6 ixpaT»};, PeXticov tou dxoXaOTOu,
ouos cpauXo? aTcXio; • crtojETai yip to {Je'Xtiotov , f) dpyfj.
*AXXo; 8' ivavTto; , 6 Iuuevetixo; xai oux IxoTaTtxb;
8td yt to Tca8o;. <I>av£pbv Sfj ix toutcov Sti f, usv
oirouSata etjie;, r) 81 cpauXr).
CAP. IX. [X.]
st> HoTepov ouv lYxpaTT,c; Iotiv 8 6tcoicoouv Xoyoj xat
6rcotaouv Tcpoatpe'oet IptuEvtov fj 8 tt] dp8rj , xai dxpaTr,;
Se 4 OTCotaouv, ufj Iuuevojv rcpoatploei xal 6tcouoouv
Xoyoj fj 5 toj ^euSeT Xoyoj xai t9) Tcpoatpe'oet tt, ur, dp8rj,
ujOTCEp rjTcopr,6r| rcpoTEpov ; f, xa^i uev ouu6E6r,xb;
» 6Tcotaouv xa6' auTO 8» tm dXr,6ei Xdyto xat ttj dp65j
Tcpoaipe'o£i 6 uev Iuusvei 5 0' eux euuevet; ei ^ap ""?
T081 8ti T081 alpetTat ?| Sttoxei , xa6' outo uev touto
Sttdxet xai alpeTTat , xa^i ouu.6e6r,xbc; 8e to rcpoTEpov.
'AtcXJjc oe Xeyouev to xa6' auTO, ioote ?oti uev ioc;
ao 6tcoioouv 8o'!;r| 6 u.sv Eutxevet 6 8' ic;iOTaTai , aTcXwi; 8e
6 t^ dXr,8ET. (2) Eio\ 8e Ttve; xat lu.ueveTtxol ttj Sd^rj,
o&; xaXouotv toyupOYvtouovac; , oTov SucnreioTOt xai oux
eutjieTaTCEioTOf ot Jjjtoiov ue'v ti cfyouot Tto lyxpaTei ,
coOTCEp 6 aoujTOc; Ttji e'Xeu8epito xat 8 6paou; Tto 6appa-
»5 Xew , etot S' erepot xa^i TcoXXd. '0 uev ^ip Sti rcdSoc;
xctt eTci6uu.t'av 06 ueTa6dXXei , 6 EyxpaTrjc;, Itcei eutcei-
otoc , Stov Tuy T) , EOTat 6 lYxpaTrj;- 6 81 ouy utco Xoyou,
Ircet eTctSuutac; ^e Xaufiavouot , xat dtYOVTat tcoXXoi utco
tojv rjSovtov. (3) Eioi Se ioyupOYVtouove; ot iStoYvoj-
40 uove; xat ot duaSetc; xal ot aYpotxot, ol uev iStoYvto-
uove; 8t' r]8ovr,v xai Xutct,v yaipouot ^ip vixcovte;,
liv ur] t/.ETaTC£t6tovTai , xai XurcouvTat , liv dxupa Ti
auTtov r, woTCEp tjnn^touaTa- ioote uSXXov Tto dxpaTEt
lotxaotv r, tco lYxpaTET. (i) Eioi 8e tive; ot toT; S6\a-
45 otv oux Iuuevouoiv ou 81' dxpaoiav, otov Iv tw <I>tXo-
xttjtti T<>j 2o^oxXeou; 6 NEOTCToXeuoc;. KatTOl 8l*
TjSov^v oux IveuetvEV, dXXi xaXr^v to y«P aXrjSeueiv
autto xaXbv rjv , iTceie6r, 8' utco tou 'OSuooeto; i}<euSe-
o6at. Ou Yap tcc?; 6 St' f,8ovT|V Tt TcpaTTtijv out' ix.i-
60 Xaoroc; oute cpauXoc out' dxpaT»ic , aXX' 8 St' aioy pdv.
[XI.] (s) 'Ercei 0' eori ti? xal toioutoc oTo? tJttov •/)
Set toTc otouaTixoTc y aiptov , xai oux luptlvojv tco Xoyw
ij TotouTOC, toutou xai tou dxpaTou; ue'oo; b ly-*.?ixr\t,-
85
sed injuste faciunt tamen. (4) Quoniam atitcin incontinens
ejusmodi est ut non, quod ita sibi persuaserit, immode-
ratas et a recta ratione alienas sequatur corporis voluulates ,
intemperans vero sibi persuasit, ita vivendum esse, quia
talis est ut eas sequatur : ergo ille facile de senlentia de-
ducetur, hic non item. Kain ut virtus principium tuetur
et conservat, ila vitiositas perdit atque exstinguit. In actio-
nibus autem, id cujus gratia illae suscipiuntur, princi-
pium est, ut in matliematicis posita et concessa. Neque
igitur illit: principia ratione doccri possunt, neque btc,
sed virtus aut naturalis aut consuetudine parata , recte sen-
tiendi de principio magistra esl. Temperans igiturestis
qui talis est; intemperansautem, qul ei contrarius. [:>) Est
vero hic aliquis talis, qui propter perturbationetn a recta
ratione aversus de consilio , quasi de gradu dejicitur : quem
quidem perturbatio hactenus superat , ut non agat quod
monet et prasscribit ratio; ut autein talis sit, qui sibi per-
suadeat, impudenter et improbe persetpiemlas esse hujus
generis voluptates, illo usque ipsum non superat. I t hic est
incontinens ille, intemperante raelior, neque absolute ini-
probus. Safva enim res est ea qu% omnium est optima ,
principium. Alter vero huic contrarius est ille qui in sen-
tentia perinanet , quique de eo quod constituit non denel-
litur, per animi quidem perturbationem. £x quibus jam
perspicuum est, hunc habilum esse bonum; illum malum
et \ itiosiiin.
Ulrum igitur continens est is qui in qualibet ratione
et in quolibet consilio perstat, an is demum, qui iu
recto consilio? et rursnm is incontinens, qui in quolibet
consilio atque in quavis ratione non permanet, an is qui
in ratione falsa et in consilio minus recto, ut supra a nobis
dubitatuin est? An vero potius e\ eventu quidem in quo-
vis consilio, pcr se antem in vera ratione et recto consilio
qui permanet, continens; qui non permauet , inconlinens
est? Si quis enim rem quampiam propter aliam optet aut
persequatUF, per se quidem hoc optare et persequi dicendus
esf, ex eventu vero illud prius. Per se auteni simpliciter
et absolute intelligi volumus. Itaque accidere potest ut
in quaiibet opinione ille permaneat, hic ex qualibetdepel-
ialur : absolute autem de vera hoc valeat. (2) Snnt autein
ex illis quos diximus, aliqui insententia permansivi ( per-
tinaces) quasi dicas , aegre sibi aliquid diversum per-
«uaderi patientes, et qui non facile de sententia dedu-
cuutur : qui aliquid habent simile contincnti, ut et
prodigus liberali , et audax lidenti ; sed in multis ab eo
discrepant. Continens enim ob perturbationem et cupidi-
tateni sentenliam non mutat. Kam ubi fortc melior ratio
apparueril, facile se persuatleri patietur. Pertinax auteni
de sententia non decedit ob rationem. Deinde isli ipsi ma-
gnam partem cupidilates ultro accersunt ac recipiunt , se-
seque a voluptatibiis duci facile patiuntur. (3) 1'ertinaces
autem sunt sentenlice propriae tenaces, indocti item et
agrestcs homines. Atquc ii quidem qui suas sententias
animo tenent, propter voluptatem ac dolorem sunt perti-
naces : laetantur enim se vincere , quum de sentcntia sua
non deducuntur; et moleste ferunt, quum sua veluti de-
creta rescindi ipsis videntur. Itaque incontinenti quam
continenti sunt similiores. (4)' Sunt autem rursus nonnulli,
qui non perstant in iis quae ipsi decrcverunt ; sed id non
propter incontinentiam , ut in Sophoclis Philoctete Neopto-
lemus. Atqui (inquiat aliquis ) propter voluptatcm in sen-
tentia hie. non perstitit. Imo propter honestam. Nam
vern loqui erat ei pnlchrum atque honestum : persuasum au-
tem ei fuerat ab Ulysse, ut mentiretur. Kon enim quisquis
voluptate adductus aliquid agit, intemperans esl neque
improbus neque iurontinens, sedquiturpi.
[XI.] (5) Quoniam autem est etiam aliquisejusmodi, quis
minus quam debeat corporis voluptatibus delectetur,
quiqtie in ratione non permaneat : intcr hunc ct inconti
 86 H0IKQN NlKOMAXIilihN Z, i.
6 [xiv yup dxpaTr,; oux eixjxevei tw Xo'y<<) Sia to [xaXXdv
ti, oSto; 61 ota to tjttov Tt- 6 8' lyxparris ijxjxevei xai
viSi «V erepov [xeTaSdXXet. AeT 8e , etieep r\ lyxpaTEia
errrouSaTov, au.tfOTtpa? Ta? ivavTtae; eTjeic; cpauXae; eTvat,
6 toencep xat cpatvovTar dXXa Sta to tt|v cWpav iv 8X1^01;
xal oXiYaxt; Etvat epavepdv, toorcep r| crtotppoauvr) tt)
dxoXactta SoxeT IvavTtov elvai ixdvov, oBtio xai rj eyxpd-
Teia ttj dxpaata. (ts) 'Eitet Si xa8' SjxoidTriTa rcoXXa
XEyETat, xat rj ^YxpaTEta r) tou atocppovoe; xaO' 6u.otd-
lu T7)Ta r)xoXouOr)xev 6*Te yap ey^P*1^"; olc": t^lSev rcapa
i6v Xdyov 8ia to; ct>)U.aTtxa<; rjSova; tcoieTv xai 6 ato-
cpptov, dXX' 6 fxiv e/tov 6 6' oix e/tov epauXae; eTtiflu-
[xtat;, xal 6 [xiv toiouto; CtTot; «.•}] -/-'SeaOat Ttapa tov
Xd^ov, 6 6' oTo; TJOEoOai dXXat uJ) aYeaflat. (7) "Oixotot
15 51 xal 6 dxpaT7]i; xat 6 ixdXaoro?, crepov jxiv SvTe?,
djx^OTepot Si Ta atoixaTtxa f,Sea Suoxouatv , dXX' 6 txiv
xal otdixevoe; SeTv , 6 6' oux oidu.evo;.
CAP. X.
OuS' (5tu.a cppdviu.ov xai dxpaTT) t-vSe/ETat Etvai tov
auToV Sixa Yaptppdvtjjto? xaia7tou8«Toe;Tor)9o«; Se'8£txTat
2d oiv. (2) "Fvrt ou xw et8e'vai [xdvov <ppdviu.o; dXXa xat
Tto TcpaxTtxd?- 6 S' dxpaTTji; ou TcpaxTtxde;. Tov Si
oeivov oiSiv xoAuet dxpaTjj eTvar S16 xaiSoxouotv eviote
cppdvtu.01 [xiv Eivat tivec; dxpaTEt; Se, Sta to tvjv Seivo-
ttjto Sta^EpEtv rffi cppovr^aEto^ tov £ipr|U.£vov Tpditov Iv
■is toT<; TtptoToit; X.oyoh; , xa\ xaTa u.iv tov Xoyov lf{ui eivat,
StacpspEiv Si xaTQt tt]v TcpoatpEatv. (3) OuSi &\ 6it,
6 EtStot; xa\ Oewpwv , dXX' ti)t; 6 xaOsuSb)v r, oivwixsvot;.
Kal Ixmv u.eV ( Tpdnov ^dp Ttva Etowt; xat 8 T.aizi xat
05 ivExa ) , TCOVTjpot; S' ou- r] yxp TcpoatpEtrit; etcieixti<;"
311 totrO' r)U.tTcdvr,poc;. Kat oux dSixoc,- ou Yap iTctSouXoe;-
6 u.£v Yap auTtov oux iu.u.£V£Tix6<; oT; av pouXeuoriTat ,
6 Si u.EXaYX°^'x01; °uSi PouXeutixo; tJXtoe;. Kat Ioixe
S-J) 8 dxpaTT^c; tcoXei t^ (jflrjcpftleTai ^kv diravTa Ta SiovTa
xat VOU.OU; e/ei tjTcouSatoue; , yprjrai 81 ouSe'v , wctTtep
3!> 'AvacjavSpiSrje; Icxoj^ev,
'H Ttd>.ti eSouXeO' , rj v6)iti)v ou5£v |ieXei'
6 8i Tcovr,po? /po)u.EV7) [xiv toTc; vd[XOic; , Ttovr,poic; Bk
j(pt>)u.ivr). (4) "Etrri 8' dxpaota xa\ lYXpaTEia TCEpt to
uTCEpSdXXov t?,; Toiv TcoXXiov l?£to?- 6 [xiv Y&p ejxjxevei
411 fxaXXov 6 8' tjttov trjc; Ttov tcXeiotwv Suvajxetoc;. Euia-
TOTEpa 8i Toiv dxpaattov , f)v 01 |XEXaYX°Xtxoi dxpaTEu-
ovrai,TO)V pouX£uou.ivo)v [xiv [xr^ E[xu.EvdvTtov 6i, xat
01 St' iOi<j[xou dxpaTETc; twv cpumxeov paov Y&p eOoc;
[XETaxiv^trai cputTEto;- Sta ^ap touto x«\ to eOoc; Xa^E"
■16 Ttdv, e^Tt Trj epucEi eoixev, wotcep xat Eur,voe; Xeyei-
<lT|tit TtoXuypdvtov tieXeTTiv c[ievai , epiXe , xai 5ri
Taurr,v avOptiicoici TeXeuTwaav epuotv eivat.
(b) Tt [xiv ouv iariv EYxpaTEta xai t( dxpaata xai ti
xapTspta xai t( jxaXaxta , xai tcwc; f/waiv al t?c;Eie;
bu «&Tat Tcpc; dXXi)Xae. , Etpr]Tai.
(lltl,IIU.)
nentem niedius continens locatus est. Incontinens enini
scse in rationis praescripto non continet , propter quoddam
agere plus qtiam par est : hic vero alter, propler qnoddam
agere minus quam par est. Continens autem in ratione
permanet , neque etiam ullius alterius rei gratia sententiam
mutat. Necessario autem , si continentia bontim est , ambo
liabittis conlrarii mali sunt,utetiam esse videntur :sed quia
alter in paucis et raro reperitur, idcirco ut temperantia in-
lemperantia: dumtaxat videtur adversari, sic et incontinentiae
continentia. (6) Sed quia ex similitudine multa dictinttir,
fitcx co , ut tempcrantis quoque continentia ex similitudine
quailam dicatur. Nam et continens ejusroodi est, ut niliil
a ratione faciat alienum propter corporis voluptates, ct est
talis etiam tempcrans. Sed lioc interest , quod ille pravis
afficitur cupiditatibus , hic non item : et hic ejusmodi est ,
ut nulla re delcctetur absque ratione; ille ejusmodi , ut de-
lectetur quidem, sed non et trahatur. (7) Similes autem
ct incontinens etintemperans, quanquam proprie diversi,
ambo tamen corporis delectationes perseqiiuntur, veruni
hicila, ut existimet eas sequi oportere, ille ita, ut non
existimet.
Neque vero fieri potest ut idem una prudens sit et in-
continens. Nam prudentem etiam bonuiii virum simul
esse ostendimus. (2) Praeterea non ex eo solum prudens
aliquis est, quod sciat ; sed oportet, ut etiam agat. At in-
cootinens actionis studio deficitur. Eum vero, quem sol-
lertem dicimus , nihil prohibet incontinentem esse. Itaque
etiam videntur interdum nonnulli prudentes esse, et tamen
incontinentes , quod ex eo est, quia sollertia difTert a pru-
dentia eo modo, quomodo in superioribus librisdiximus : et
quia ralionis facultate et praesentia sunt duo illa quidem
finitima, sed proposito atque consilio differunt. (3) Neque
saneille talis est scientiam et cognitionem exercendo;
sed ejus modo instar scit et contemplatur, qui dormit,
vel qui vino obrutus est. Ad hnr sua sponte facit qui-
dem ille : (facit enim quodamniodu sciens et quid , et
cujus rei gralia faciat : ) sed iiuprohns non est tamen. Con-
silium enim ejus bonum est; itaque dimidia ex parte
malus est. Neque inju.stus est : quoniam non estsubdolus
aut insidiosus. Incontinentium enim reliqui quideni non
perstant in iis qua3 deliberarint; ii autem qui atra bile la-
borant, ne ad consultandum quidem ullaex parte apti sunt.
Similis igitur incontinens est ei civitati, quac omnia qui-
dem decernit quae suntdecernenda, legesque habet bonas,
sed nullaearuro iilitur : ut .Anaxandridcs salse dixit : Yo-
lebat hoc eivitas illa, cui cura legum nulla esl. Iroprobus
autemei similis est civitati , quae legibus utitur, sed malis.
(4) Versatur autem inronf inentia et continentia in eo, qnod
magnae partis hominum habitum superat. Continens enim
magis, incontinens minus, quam maxiroa pars hominum
possit.in recta ratione permanet. Ea autero incontinentia
sanabilior est, qua; inestin incontinentibusatrabile alfectis,
quam illorum alterorum , qui in eo quod deliberarunt non
permanent : faciliusque sanari possunt, qui exconsuetu.
dine, quam qui ex nalura incontinentiam contrayerunt.
Facilius est enim consuetudinemmutare, quam naturam.
Propterea eniro etiarnconsuetudinem mutare dillictle est,
quia naturae similis est; quemadmodum ait Evenus : Fuisse
aio continualam diu exercitalionem, amice, eamque
ita pertendcntem hominibus, tandem habere inslar na-
lurm. (5) Quid iytursit continentia, quid incontinentia ,
quid tolerantia, quid mollilies, ct quam inter se hihabi-
lus rationem habcant, hactenus a nobis expositura est.
 (lIM.ll ••.!) ETHICA XICOMACHEA. LIB. VII. CAP. XI. XII.
CAP. XI. [XII.]
Ilepi oe f,8ovTjc xat Xutctjc Oetoprjaat tou tt,v toXiti-
xf,v tptXoaocpouvroc" gutoc Y°p tou teXouc dp/rtEXTiov,,
itpbc 8 BXetcovtec fcxaorov to uiv xaxbv to 8* aya8ov
k/,w; Xrfopwv. (2) *Eti Se xat tiov dvayxaitov iin-
4 «x£'|aaOai ttEpt auToiv ttJv te yap dpETTjV xat ttjv xa-
xiav t))v fjOtxf|V itepl Xuttac xat fj3ov&c eOeuev , xai
ttjv eu3atu.ov(av ol itXeTarot u.e8' -fjSovT); flvai cpaatv,
Stb xai tov (laxapiov tovou.dxaatv aTtb tou ^aipetv.
(3) ToTc [iiv ouv SoxeT ouSeuua f|3ovf| eivai ayaOdv , oute
ir xafl' auTO ouTe xaTOt auu.6et>Tjxdc- ou yap etvat t«utov
dvaObv xat fjSovrjv toic 8' e^vtat u.ev Etvat , at 8e tcoX-
Xal cpauXat. "Eti 51 toutiov TpiTov , £» xal itaaat
araOdv, Suttoc ptfj iv3s'j(ea0ai eivat to dptaTOv fjSovrjV.
(♦) "OXtoc uiv ouv oix dyaOdv , ort itaaa f,Sovf| •yEveat;
16 eo-Ttv eic cpuatv aiGQrjTrj, ouSejjiia Ss yt^ltc auYYevf,c
toTc TeXEfftv, olov oiSey.fa QixoSdu.rjaic oixia. "Eti 6
«tocpptov tpeuYEt t&c f,Sovdc. *Eti 6 cppdvtu.oc to dfXu-
itov Siwxei, ou to f,Su. "Eti (iititdSiov Tto cppoveTv at
fjSovat, xat 6ao> u.aXXov /aipst , y.aXXov, otov Trjv tiov
*> dcppoStaftov oCSeva Yap av Suvaaflat vofjaaf ti ev atjTrj.
*Eti Te'^vj) ouSejxta f,Sovrjc- xaiTOt nav dyaflbv te^vtjc
fpyov. "Eti itatSfa xat Oripia Suoxst Tac fjSovdc.
(5} Tou 5i y-fj ttaetac, aitouSafac , 6rt eiat xat aiay pai
xat dvetStt/iu.evai , xat £ti 8Xa6epaf- voatoSrj yap Evta
ii, Ttov fjSetov. "Oti S' oux dptaTOv f, f,SovTi , Stv ou te^Xoc;,
tiXXa yiveois. Ta u.ev ouv XeYoaeva cr^eSbv tout'
CAP. XII. [XIII.]
"Oti 3' oi aujjiCaivei Sti TauTa pr^ etvat dyaObv u.T|3s
to dptcrtov, ix TtovSe SrjXov. ITpioTov (xev, ItieI to dyaObv
ti . St/toc ( to uiv yap a jr/.toc, To Se Ttvi ) , xat at cpuaei; xat
ai ejet? dxoXouOr|aoueriv, tocrrE xatai xtvTjcrei; xai ai ye-
veoetc, xal ai cpauXat Soxouoat eivai at jxev aTcXfoc;cpauXat,
Ttvl S'oudXX'aipETaiTfi)S£,EvtaiS' ouSeTtoSe,dXXa tcote
xat SX(yov ypdvov, atpETat S' ou- at8'ou3'T|8ovaf, dXXa
36 ^aivovTat, Saai tieTa XuTtric xat laTpeiacj ?vexev, otov
at twv xau.vdvTtov. (2) "Eti 6tcei tou dyaOou to ttev
Evepfeta to 3' e^t? , xaTct <juu.6e6T|xbcj at xaOtctTaaai eic
tt^v epu5ixf;v Jt;iv rjSetaf Etotv. *Eoti S' r) IvE^pyeta Iv
Tat; ^jttOuijiiati; tt,c OitoXoiTrou ISeioc. xal cpucntoc. , iitEt
<o xat cIveu Xu7UT|c xat ejtifluu.iac eiaiv ^Sovai, olov at tou
Oscopeiv evE'pY£tat, ttjc cpuaetoc oux IvSeouc ouar,c. 2rj-
ii.eTov S' Sti ou tw auTto y_aipouatv r,SeT dvanXr)pouu.E'vT,c
te ttjc cpuaEcoc xat xaOeaTT.xufac , dXXi xaQEffTTjxufac
u-Ev toTc aTcXfoc ^Seatv , dvaTcXripouuivrjc Se xai toic
tb Evavriotr xat ^ap 8;e'oi xat ittxpoic /atpouatv , 5v ou-
8ev oute cpuast r,3u ouO' aTtXfoc 'fjSu. "ilaT' ouS' rjSo-
vai- wc Yap t4 f,Sea itpbc dXXrjXa auv^aTT,xev , outco
xat at rjoovat at a7tb toutwv. (3) "Eti oux dvaYxrj Ite-
po\ Tt Etvat 8e'Xtiov tric fjSovrjc, toarcEp Ttve'c cpaat to
611 t/Xoc ttjc Yev£'0'ew«- 06 y*P Y6ve'oei? !'aiv ou^ P*'*
87
De volttptate autem et tlolore cogDoscere est cjus qui
civiiis prutlentise doctrinam profitetur. Hic enim ul-
timi lionorum umniuin magister et veluti architectus est :
ad quod scilicet in vita degenda velut ad scopum respicien-
tes unumquodque vel malum vel bonum in universum di-
cere solemus. (1) Prseterea vero etiam necessario susci-
pienda talis est ista consideratio. Omnes enim hahitus
ethicos , virtutes et vitia , in voluptate et dolore posuimus :
ac beatitudinem plurimi conjunctam cum voluptate esse
dii-unt. Itaque beatum tiaxapiov, ir.o tou xaipetv, a gau-
dendo, nominarunt. (3) Jam sunt qui nullam voluptatem
hoiiui 11 esse censent, ncque per se, neque cx eventu : non enim
idem essebonum et voluptatem. Alii nonnullas esse bonas
volunt, plurimas vero malas. Tertii disputant, ctiamsi volu-
ptates omnes sint bonum , non posse tamen fieri ut sum-
mutn bonum sit voluptas. (4) Ac primo prorsus non esse bo-
num voluplatem , ex eo aiunt liquere, quod, qiiuni voluptas
omnis sit ad naturam progressio sive ortus, qui sensu per-
cipi possit, illinl constet, nullum ortum flnibus esse cogna-
tiuu, aut idem cum line suo : veluti domus confcctio mi-
nime est domus. 1'rxterea temperans fugit voluptates :
tumprudens indolentiam persequitur, non voluptatem. Ad
haec prudenter sentiendi facultatem impediunt voluptates,
eoque magis, quo quisque magis voluptatem percipit , velut
veneream : in ea enim neminem mente atque consilio uti
posse. Prsterca voluptatis ars nulla est : atqui omnis energia
bona, artis opus est. Oenique voluptates pueri et bestia? pcr-
sequuntur. (5) Non omnes autem esse bonas illud declarat,
quod sunt etiam aliquse turpes et i|iia> vitio vcrtuntur, ali-
quae ctiam damnum afferunt : nam jucundorum quaedam
morbos gignunt. Jam vero neque siimmiim bonum est
voluptas, quia non finis, scd ortus est. Ha?c fere suut
qii.c de voluptate disputari vulgo solent.
Vcrum hinc non cllici ut nec bonum ncc summum bo-
1111111 sit voluptas, ex his apparebit. Primum quia duobus
modis dicitur bonum , uno, quod absolute et per se boniim
est;altero, quod alicui bonum : eandem partitionem se-
quentur et naturac et habitus ; eandemque proinde et mo-
tioncs, et ortus, ct nccesse erit, 11I , quia hujusmodi esse ipsis
videntur, sint aut simpliciter quidem malae, sed alicui non
mala', imo huic aut illi optabiles : aut si ne huic quidem aut
illi sunt optabiles , aliquando tamen sint et non diu , utut
minime, optabilcs : ali.r denique ut ne sint qtiidem volu-
plates, sed speciem modo earum habeant : nempe qiw
cum dolore aliquo conjuncto: sunt, et quac curationis causa
adliilicntur; ut aigrotorum. (2) Praeterea quiim bonum
contineatur partim energia , partim hahitn , eae voluptates,
per quas in naturalem habitum restilutiones (iunt, cxevcntu
jiiciiniw sunt. Est autem energia in desideriis eorum qure
hahitum et naturam complcnt Stint enim etiam aliqiw vo-
luptates , quac sunt doloris ct cupiditatis expertes : quales
sunt energice contcmplationis, quarum abscntia natura nihil
dolet. Esse veroquasdam voluptalesper se, quasdani per
accidens bonag, argumento esl, quod non iisdem rebusju-
cundis delectantur homincs, quum cxpletur, quum in sno
statu est natura; sed secundum naturam nos habentes rebus
delectamur absolute jucundis;quumexpletur vero nattira,
etiam contrariis. Acnhusenim et amarisjiaiident, qiiorum
iiiliil est ncque natura neque absolule jucundum : ergo nc
voluptates quidcm Uteniin juc.unda tnter se alTecta sunt,
sicetiamese, quae ab iis oriiintur, voluptates. (3) Sed ne-
que illuil subsistit, quod aiunt, quum voluptas sit ortus
scu atl lnirin progressio, et linis sit melior yi-iivu, siini-
mum bonum non posse essevoliiptatcm. Vnluptales enim
non miiiI ortus : nc omncs tpiitlem sunt ciun ortu con
 88 H0IKUN MKOMAXEIQN Z, tY.
yivtuo); Tr3ffai , dXX' evepYetat xai TeXot;- oiSe Ylvoue-
vouv auuCaivoucnv , dXXot ypo)uevwv xal TeXo? ou Tcaswv
eTepdv ti , dXXot twv ii? Tf,v TeXeo)Cjtv aYOuEvwv tfj?
opucreo);. Atb xal ou xaXwej e^ei to ataOr,Tf|V yEVEatv
6 cpdvat eTvat ttjv f,8ovr]v , dXXa uaXXov Xexteov IvEpYetav
ttjc. xaTa tpuatv e*£eo)i; , ixvti Se tou aicrOr|Tf,v dveuTcd-
Starov. Aoxet Ss YEvsiJi?Tt; etvat, 6'ti xuptwc, aYaOdv
Tf]v Yap evepYEiav Yeveaiv otovTat Etvat, lort S' Irepov.
(<) To S' elvat tpauXac, 6'ti voo-wSr, evta f|Ss'a, to auTO
10 xat 6ti &Yi£tva Ivta tpauXa Ttpbc, j(pr,uaTicfudv. TauTT)
ouv cpauXa dpupto , dXX' ou tpauXa xaTa ye touto, Itcei
xat to OewpeTv tcote pXaTtTEt Tcpb; uYtetav. (&) 'Eutco-
Si^et Ss oute tppovf]cfEi ouO' e£et ouSeuta f, d'jp' IxdcfTTjC
fiSovfj , dXX' al dXXoTptat , lirei al dicb tou OewpeTv xai
15 uavOdvetv uaXXov Ttoci-aoucfi Oeu)peTv xat uavQdvetv.
(fl) Tb Ss tc^vtjc uf| Elvat IpYov fjSovfjv ur,Seu(av ei-
Xo'yo)c 0"uu6e'6r,xev oiSs Y&p dXXr,c IvepYeia; ouSeutac
•ziy vr) lcmv , dXXot ttjc Suvduewc/ xatTot xal f) uupe-
tpix-fj te/vt) xai fj S'}oTcoir)Tixf| Soxei f|Sovf]c Etvat.
20 (7) Tb Ss tov cfto:ppova cpEUYStv xai tov tppdvtuov Stto-
xeiv tov dXuTtov (Siov, xat to t4 TcatSta xat Ta Oripia
StdixEtv , Toi outw XuETat TcdvTa. 'Eitel Y*p EtprjTat
tcwc aYaOat aTcXCi? xat ttwc oux aYaOai Ttaaai al f,So-
vai , t&c TOtaurac Tot Or,pia xai Tot 7taiSia SttoxEt, xai
26 Tf,v toutwv dXuitiav & tppdvtuoc, t4c uet' liciOuuiac
xai Xurtr,? xat t4; criouaTixd? (TOtauTat Y«p auTat)
xai t4; toutojv uTcepSoXd;, xaO* Sks h dxdXacfTo; dxo'-
XactTot;. Atb 6 cftotpptov (p£VY£l TauTa; , etceI etalv f,So-
vai xai oto^povo?.
ca.p. xm. [xiv.]
30 'AXXot uf)v 6'xt xai f) XuTcrj xaxdv, 6uoXoYetTat, xai
oeuxtov • f, uev Y«<p aTcXioc xaxdv, f, Se tio tc^ IutcoSi-
O-TIXT). T^) 8£ CpEUXTO) TO EVaVTlOV \ ^EUXTOV TE Xat
xaxdv, aYaOdv. AvaYxri ouv Tf)v fjSovf,v aYaOdv ti
eivat. '12; y^P 2tceuotitctco? IXuev, oi ctuufiaivet
35 fj Xuetc, oiaTcep to uet^ov Ttji eXaTTovt xai tw toxo
IvavTiov ou Yap av tpair, Srcep xaxdv Tt elvat ttjv f,So-
\rtv. (2) "AptcfTOv t' ouSev xwXuei f^Sovrjv Tiya eTvai,
et evtat tpatiXat f|Sova£ ,» woTtep xai iTci5Tr'urjv itva
Ivtwv ipauXwv ouffwv. "Io-o)j Se xai dvaYxottov, EtrcEp
4u exdcccrj; ?5ew; eiatv evepYEtai dveuTcdStOTTot, etO' f, rca-
owv IvepYetd ectiv EuSaiptovia eite fj Ttvb; auTtov, av
rj dvEUTcoSi&Toe;, alpETWTaTr)v Etvat , touto S' lcrriv
f,Sovr|. "Quxt etr, dv Tt; f,Sovf, to dpto-Tov, twv tcoXXwv
f,Sovwv tpauXo)v outjoiv, et etu/ev, aTcXwc,. Kai Sta
M> touto TtavTec, tov euoaiuova f)Suv otovTat piov etvat,
xat euicXexoutji Tf,v f^oovfiv e?« Tf,v EuSatuoyiav, euXo-
Ymc ouSEuia Y«p IvEpYEta te'Xeio? luTcoSi^ouE'vr| , fj
S' EuSatuovia Ttov TEXeiwv Stb TcpocfSEtTat 6 EuSaiuwv
twv lv OwuaTt aYaOwv xai twv Ixto; xal Trjt; tu^tk ,
i,i> citcwc ufj iuTcoot![r)Tat TauTa. (3) Oi Sk tov Tpoy_t!|d-
uevov xai tov SuctTuyiat; ueYaXat? TceptTciTCTOVTa eu-
Saiuova tpdcrxovTE? Elvat, Eotv rj aYaOd?, f) Ixovte;
fj dxovTE? 'jJSev Xeyoujiv. (i) Ata Sl to TCpoo"SETo"Oat
("")
juncljpised cnergiaj polins et finis : necquum gignuntiirrcs
aliqu», sed quum aliquibus rebus utimur, eveniunt atqne
exsistunt voluptates : neque omnium voluptatum fines ali-
quid cst ab illis diversum , set) earum quxad natura? perfc-
ctionem perducunt. Quapropter non recte dictmt, voluptateni
ortum sive generalionem csse, quaj sensu percipi possit : sed
dicendum fuit polius, esse actionem habitus cum natura
consenticntis : ct in locum illorum verborum, « quae sensu per.
cipi possit, » substituendum est, non impeditam. Idcirco
autem ortum quendam esseexistimant, quia propric nonum
est : nam energiam orlum esse arbitrantur ; sed aliud est.
(i) Quotl autem effici ex eo putant , voluptates esse malas,
quia nonnullajucunda raorbos pariunt , eadem ratio contra
salubria facit, quia nonnulla eorum sunt ad pecuniam quav
rendam inutilia. Hac igitur ratione erunt utraqne mala :
sed non idcirco mala sunt. Nam cliam ipsa pbilosophira
contemplatio nocct interdum valetudini. (5) Sed neque
prudentiam neque ullum alium bahitum voluptas impedit
ca qii.i' ;ili unoquoque haliitu proliciscitur ; sed qua sunt
aliense. Liccnim, quseex contemplatione rerumet disciplina
manant voluptates, eflicient utmagis acmagis conlemplc-
mur ac discamus. (6) Non artis vero opus esse voluptatem ,
id rationi consentaneum est. Nam neque ullius cnergia;
ars est, sed facultatis potius : quamquarq unguentaria et
culinaria videntur esse voluptatis artes. (7) Quod vcm
aiunt, temperantem fugere voluptates, et prudentem scqui
vitam a dolore vacuam, ptieros autcm ac bestias voluptates
consectari, liaec omnia solvuntur eadem ratione , qua su-
periora. Nam quoniam exposuimus, quemadmodum sint
absolute bona; voluptates, et quemadmodum non omncs
bona; : lias tales pueri ct besti» persequuntur, liarumque
indolentiam vir prudens, eas, inquam , quae cum cupiditate
et dolore conjuncta? sunt , et quae ad corpus pertinent
( Minl iniiii h;.' hujusmodi )earumqueimmoderationes, ex
quibus intemperans et dicitur et est intemperans. Quo fit
utbasfugiattemperans; nam suntet tcmperantis propria;
qiiirdam voluptates.
Quin etiam dc dolure constat inter omnes, malum
eum esse ac fugiendum. Alius enim absolute malum est,
alius aliquo modo, nempe quod impedit. Porro quodcumque
rei fugiendat contrarium est, qua ea fugienda et mala , bo-
num est. Necessario igitur bonum quiddam est voluptas.
Neque enim ea, qua utebatur Speusippus, solutio rei
congruit : ut majusminori et ajquali contrarium cst, sic vo-
luptatiduo esse contraria : et dolorem et id quod medium
cst. Non enim dixerit, voluptatem idem ipsum esse, quod
aliquod malum. (2) Jam vero nihil prohibet, si maxime
nonnullae voluptates malce sunt, quominus aliqua voluptas
sitsiimmum bonum : quemadmodum et scienlia aliqua est
optima, etiamsi aliqufje sunt in.il;>-. Imo vero etiam
forlasse necesse est , si quidem uniuscujusque hahitns
funclioncsquresunt, eaepossiintesselibera3,non impcdita?.
Necesse, inquam, est sive omnium hahituum functio beati-
tudo est, sive alicujuseorum, ut eafunctio, non impedita,
sit oninium maxime expetenda. Atqui hoc ipsum est vo-
luptas. Itaque erit aliqua voluptas summum bonum, si vel
maxime verum sit. voluptates multas esse absolute malas.
Atque oh hanc causam vitam beatam jucuiidam csse omnes
exislimant , beatitudinem cum vohiptate conneclentes :
neque id sine ratione. Nulla enim energia seu functio, si
impediatur, perfecta esse potest. Porro hcalitudo in rebus
perfectis numeratur : atque ob hanc rem corporis ttexterna
bona, fortunamque item, ne haec impediantur, desiderat
beatus. (3) lili vero, qui etiameiqui in rota crucietnr et
maximis calamitatibus afficiatur, beato esse licere dicnnt,
modo vir bonus sit, niliil dicunt, sive volenles, seu non vo-
lentcs. (4) Jam quod fortunam dcsiderat bcatitudo, pro
 (iim.iim) ETHICA NICOMACHEA. LIB. VII. CAP. XIV.
tt,c tu/t,c Soxei Tioi Taurbv eTvat f| EuTu^ia tt, suSat-
uovta , oux ouoa , liret xai auTf) uTtEpSdXXouaa IutcoSioc
lotiv, xai tawc ouxeti EUTU/tav xaXetv Stxatov Ttpoc
yip tt,v EuSatuovtav 6 Spoc auTrjc. (5) Kai to Siojxeiv
s 8' Sjtavra xat 0r,pi'a xai dvOpwicouc Tf,v f,Sovf,v ert-
tuidv Tt tou elvat tcwc to dptarov auTrjv.
4>f,;iT| V ou Tt ye TidjiTcav anoXXurat , f,v Ttva Xsoi
noXXot . . .
(«) 'AXX' ETcet ou/ f, auTf, oute tpuatc ouO' t^K f| apioTvj
10 ouV loTtv out£ Soxet,ouS' f,Sovf,v Siwxouai tt,v aurfjV
itavre; , f,5ovf,v uevtoi TcavTe;. "lawc 8s xai Stwxouatv
ou/ r,v otovTat ouo' f)v av cpaTev, dXXi tt,v auTi)V
TcavTa yip ^uoet l/£t ti OeTov. 'AXX' etXrjf aat Tr,v
■tou SvduaTOc xXr,oovoutav ai atouaTixai f,Sovat Sta to
ii rcXeto-raxti; Te itapaSdXXEtv etc auTac, xat Ttavtac ue-
te/eiv auTwv Sii to udvac ouv yvwptuouc eTvat TauTac
udvac ofovTat eTvoi. (7) <l>av£pbv Ss xat 6'rt , Et uf)
f,8ovf, dyaObv xat f, Ivepyeia , oux eaTat £r,v fjSiwc tov
euSatuova • tivo? yap £*v£xa Se'oi av auTfjc , EiTtEp uf,
!» dyaOdv, dXXi xai XuTCTjptoc IvSe/etat JJrjv; outb xaxbv
yap ouY ayaObv f) Xurcr) , eticep ur,S' fjSovvi • fiore Sta
ti av oeuyot; ouSs Sr^ f,St'tov 6 8105 6 tou OTtouSaiou,
Et uf, xai a\ Ivepyetai auTou.
CAP. XIV.
Ilepi Ss Sf) twv owuaTtxwv f|Sovtov etcioxetcteov toT;
i; Xeyoumv Sri evtat ye fjSovai alpETai atpdSpa , oTov at
xaXai, dXX' ou/^at aoiuaTixal xat TCEpt S; 6 dxdXauTO?.
(4) Ati ti ouv a\ IvavTiai Xuicat uo/0r,pat ; xaxtji yip
SyaObv evavTtov. *H outwi; dyaOal a{ dvayxaiat , 6'ti
xat to uf, xaxbv dyaOdv Iotiv ; f) ue/^pt tou dyaOat ;
so tiov u£v yip e^eojv xa't xivr]o-£oiv Soojv uri Ioti tOu
PeATtovoc &Tcep6oXfj, ouSI ttji; f,Sovrjc/ Sotov S' Ioti,
xai Trj? fjSovf^c Iotiv. Ttov Se otouaTtxtov dyaOtov
eoriv uTcep€oXr| , xal 6 tpauXoc Ttji Sttoxetv tt,v uTCEp-
6<i\f\v Iotiv, dXX' ou toc dvayxatac- TtdvTEc yap /at-
Js aouoi Tttoc xai d-Jiotc xal oivotc xai d^poStoioic , dXX'
ou-^ wc SeT. 'EvavTiwc S' Itci tt,c Xutctic ■ ou yap Tf,v
uiCEp6oXf,v lyeuytt , dXX' SXtoc- ou ydp Ioti ttj urcEpfioX^
Xutct, Ivavria dXX' r\ tw SttoxovTi tt,v uTC£p6oXr)v.
[XV.] (:l) 'Eit£i 8' oi udvov SeT TdXr,9£c EiTteTv dXXa
«1 xai to attiov tou ij/cuSou; • touto yap ouu.oaXXeTai
Tcpbc tt,v TctOTtv 6rav yap EuXoyov ^avrj to Sta ti cpai-
vetoi dXr,0ec oux 2v dXr^Oec, tcioteueiv tcoiei Tto dXrjOsT
uaXX.ov wote Xexteov Sti ti tpatvovTat at owuaTixai
f,Soval alpETOjTEpat. (4) npioTOv uev ouv Sr^ 8x1 Ix-
4i xpouEi ttjv XuTtrjv xai Sii tic urcEp^oXic tt^c Xutctjc,
toc ouoTjC taTpEtac , tV f,Sovf,v Sttoxouot tt.v uTcspSdX-
Xouoav xai SXtoc tt,v otouaTtxr,v. iipoSpai Si ytvovTai
a\ taTpEiai, Sib xai StwxovTat, 8ti to rcapi to evavTtov
aatvEoOat. Kal ou orcouSaiov Sri Soxei f| fjSovf, Sti
vo s'uo TauTa , woTcep etpr,Tai , 6ri al uev tpauXr,c tpuoewc
eioi TcpdcEic , f) Ix yeveT?,c, woTtep Oripiou, ^ Si' eOoc,
89
pterea quibusdam idem esse videtur forttinata cutn beata
vita, 111111111 non sit, atque etiam ipsafortuna, si sit iiniiio-
derata, impedimento sit vitoe beatae : nec eadem Cortasse
secunda fortunajure nominabitur. Ea enim circumscribitur
ac.definitur ex ipsius cum vita bcata comparatione. (&) Jam
et illud, quod omnes et besti» et homines persequuntur vo-
Inptatem, argumento est, eam quodammodo esse summum
bonum.
Fama aulem haud dubic non fruslra diditur illa,
Quani iiiulli celebratit.
ICi) Sed quoniam neque eadem nalura optima , neque idem
habitusoptimus vel est vel videtur : non etiam eandem se-
quuntur omnes voluptatem ; sed omnes tamen voluptatem.
Kortasse vero etiain sequuntur non illam, qtiam putant,
neque quam dixerint, sed unam et eandem. In omnibus
enim divinum quiddam inest natura. Sed nominis hfrre-
ditas venit ad corporis voluptatcs, propterea quodplerum-
qne sese ad eas homines applicant, earumque sunt omnes
participes. Quia igitur li.ti sola; notse sunt, idcirco has
solas putant esse voluptates. (7) tst vero idcm hoc per-
spicuum etiam ex illo, quod,si non est bonum voluptas
et ipsa energia, fieri non potest ut beatus vivat jucunde.
Quamobrem enim eam desideret ille , si non sit bonum, sed
si vivi possit etiam in dolore ac moiestia? Quippe neque
malum erit dolor ac molestia, nec bonum , si neque volu-
ptas bonum est. Quod si ita est, quid erit causae cur do-
lorem fugial? Ita vero nihilo quoque erit jucundior viri
boni vita vilae conlraria?, si lalis vitae energia jam negata sit
esse jucundior.
Jam vero de corporis voluptatibus , iis qui dicunt non-
nullasvoiuptatesmagnopereesseexpetendas (nimirum ho-
nestas, non autem eas quae ad corpus pertinent, et in
quibus versatur iutemperans ), iis ergo dispiciendum est ,
(2) quinam lial ut contrarius his voluptalihusdolor sit in
malis : quum, quod malo estcontrarium, in bonis esse opor-
teat. Numnam dicendum , corporeas voluptates , quas supra
necessarias diximus, ad illum modum esse honas, quo bona
sunt illa qua3 non sunt proprie mala? an potius dicendum ,
cas aliquo usque esse bonas? Nam in quemcunque hahi-
lum et motum illud non cadit , ut quod bonum erat , fiat
niinium, in eo nec voluplas est nimia. At in quaj prius hoc
cadit, eorum voluptasquoque nimiacsse polest. Cor|X)ris
aulein bonorum aliquod est nimium , et improbus aliquis
in hoc genere ex eo e>t, quod immoderale voluptates se-
quatur, non necessarias tantum. Delectantur enim omnes
qiiodan.modo obsoniis, vino et rebus venereis; sed non
onmes ila ut oportet. Contra fit in dolore. Fugit cnim
unisque non immoderatum dolorem , sed omnmo dolorem.
N011 enim nimius dolor est aliquid contranuro dolon (ut
nimiacorporis voluptas voluptati corporismodicaj), praler-
quam si quis forte doloris nimium sequatur et cx[>etat.
[XV. ] (3)Quoniam autem nonsolum quod verum est ex-
poni debet, verum etiam causa erroris aperiri : ( hoc enim
ad (itlem laciendam valct : nam quum maniresla reddita
fuerit causa per quam visum est verum quod verum
nonessel, tum magis addncimur, ut vero fidem habea-
mus ), idcirco exponenda ratio est , per quam fit ut volu-
ptates corporis magis expctenda; vuleantur. (4) Primum
igitur quia voluptatis csl propriumexcuteredolorem : itaad-
versus exsuperantes dolorcs ( veluti medicina iis hoc pacto
qua?ratur) voluptatem qu.Trunt cxsuperantem , planeque
corporis volnptatem. Medicina autem omnis est vehe-
mens, eoque studiosc qua3ritur, quia juxta contranum
apparet. Atquc e diverso non esse bonum voluptas hisce
duabus de causis videtur, quas diximus, parlini qtna pra-
vaenatura; sunt actiones, autaborigine, utinbestia, ant
propter consuctudinem , ut sunt vitiosorum hominum vo
 90 H0IKQN MKOMAXEIQN H, a.
otov ai tiov epauXtov dvOptoTttov at 8' farpEtai, 6rt
ivSeou;, xat iyEiv PIXtiov f) fivtaQai ■ at 8« ouu.-
6aivouoi teXeouu.evcov xaTa ouu.6£6r,xbe; ouv oitouSaiat.
(b) *Eti SteoxovTai oti to ocpoSpal eTvat Gitb t5v aXXatc;
t u.fj Suvajt/vwv jfatpEiv a&Toi Y°"v «utot; Styae; Tivi;
TtapaoxEua^ouo-tv. "Otav uiv ouv d6Xa6eTe;, dv£7ctTi-
u.tjtov, 6rav 81 fiXaSEpai;, epauXov oute vip eyouotv
irepa lep' oT; vjxipouotv, to te u.r|SET£pov tcoXXoT? Xu-
itr,pbv 8ti tt,v cpuotv a£t yip tcoveT to ^tpov, tooitEp
10 xat ot tpuoixoi Xdyot u.apTupouot, to 6p5v xal to dxouEtv
cpdoxovTEc; eTvoi XuTtr,pdv dXX' 7*jSr| ouvtriOEte; louiv, w;
cpaoiv. (e) 'Ou.o(toc; S' iv uiv t?j veottjTI Sta tf,v au-
^otv (oesTcep oi otvtou-Evot StaxEiVTat, xat f,Su f) vEdr/;;.
OS Se u.eXaY)roXixoi TT|V epuotv dei SiovTat iaTpEtae;-
ia xai ^ap to oiou.a Saxvo'u.Evov StaTEXEt Sti Tf,v xpaoiv,
xat asl iv dple-Et ocpoSpa Eiotv. 'E;£Xauvei Se f|8ovf|
Xutctjv fj t' ivavtia xat f) Tuyoutra , iiv ^ ior^upa • xal
8ti TauTa dxdXatiToi xai tpauXot Yivovrat. (7^ Al
S' dtvEu Xuiriov oux Ejfouotv uirEpfioXijv. Aurat 8e at Ttov
:o tputTEt fjSetov xai u,f, xari ouu.6e67ixde;. Aeyw Se xaTa
<juu.6e6r|XOc; f,8e'a t4 iaTpeuovTa- 6rt ykp ouu.6ai'v£i
iaTpsueoOat tou uitou.ivovToe; uyiouc; 7cpaTT0VTdc; Tt , Sti
touto fjSu SoxeT ETvat- epuoet 8' rjSea, fi tcoieT Tcpai;iv
tvjc; TOtaoSe cpuostoc;. (s) Oux det 8' ouOev t)Su to auTO
2i Sta to u.f, otTeXrjv f,u.iov eTvatTr)v cpuatv, dXX' IvsTvai ti
xai E^TEpov, xaOo cpflapTa, tooTE dv Tt OaTepov itpdTT7),
touto trj itipa cpuoEt itapi tpuotv, Stov S' iodiliri , oute
XuTtr)pbv Soxei ouO' f)Su to TtpaTTOu.Evov i7tel et tou
T cpuatc; StcXtj etr, , del f| auTr] Tcpacjte; fjSfo-TT| eVcai.
■M Atb 6 Oeb; dtt [itav xal «xtcXtjk yaipst fjSovijv ou yap
u-dvov xivrioetoc; iottv ivEpyeta dXXi xat dxtVT|triae;,
xai f,Sovf|iu.aXXov Iv f)peu.(a IotIv ?| iv xtV7)0-et. j>le—
Ta6oXf) Si TtdvTOV yXuxutotov, xa^i tov 7tot7)Tr;v, Sti
7covriptav Ttvd- ojcTTtEp ykp dv0pto7co<; Euu.ETd6oXo<;
3» 6 Tcovripde; , xai f, cpuote; fj 8eou.£vti u.ETa6oX5jc; • ou yip
a7tX7) oiS' £7ttEtxT|e;.
e. llepi ,u.£v ouv iyxpaTeiac; xat dxpaatac xai TCEpt
f.Savr^c; xal Xutctj<; £tpr,Tai , xat t( exaerTov xal TctTx; Ti
|xev AYafli auTtov icrTi Ti Sti xaxd* Xontbv Se xai Tcepl
W eptXiae; lpouu.£V.
LIBER VIII.
CAP. I.
Mfti Se TauTa 7t£pt cptXtac, t?7cotT' av SieXOeTv ioTt
yip dp£T7] Tte; f) u.et' dpeTr^e;, eti S' dvaYxatdTatov
£?< tov ^iov • dvEu Y«P cpiXtov ouSete; I^oit' av £fjv,
tj^tav Ti Xotiti dyafli TtdvTa • xal yap itXouTOutrt xat
«5 dpjric; xat SuvaoTEtac; xexTTjuivoie; SoxeT epiXtov ptd-
Xiot' eTvoi XPs'a* Tl' YaP o^^Xoe; Trje; TotautTje; euett)-
piac; depatpEO£i'ffT|e; Euepveoiai; , f) y{f\i^on u.dXt<iTa
xai litaiveTortdTTi itpbc; cpiXouc. ; f) 7ttoe; av Tr^priOeiri xoct
<rto!|oiT' dveu tptXtov ; cTctcj» yip TcXEiwv , toooutoi litt-
60 ercpaXeoTe'pa. (2) 'Ev 7t£vt'a te xai TaTe; XoiTtaT? Suo-
(llM,ll!>5)
luptates; partim qtiia curationes smitijiis qutxi aliquidde-
siderat : poggidere vero prxstat quam acquirere : partim
denique percipiuntur quum perfecta nalura attingitur. Ex
eventu igitur bonaB sunt. (5) Praeterea corporis voluptates,
quae sunt vehementes, consectantur ii qui aliis oblectari
non possunt. Itaque et sitim earum quandam sibi ipsi quae-
runt , non niale quidem, quum rescaret noxia : ubi vero
res damnosa et perniciosa, malc. Nam neque alia liabent
quibus delectentur, et neuter status plerisque est mole-
stusnatura. Ferpetuo enim laborat animal , ut etiam libri
de natura scripti testantur, quibus aftirmatur, videre et
audire laboriosum et molestum esse ; sed quotidiana con-
suetudine , aiunt , lit ut minus sentiamus. (6) Eadem
adolescentioi ratio est, propterea quod ea aetate corpus.
crescit, ex eoque sic afflciuntur liomines, ut vinolenli : et
a/tas illa jucundum quiddam est. Qui autem atra bile vexan-
tur natura , scmper egent medicina. Corpus enim eorum.
assidue vellicatur et mordetur, propter temperamentum ,
semperque in vebementi appetitione ipsi versantur. Porro
voluptas dolorem propulsat , tum ea quae contraria est, tuia
quaclibet alia , si valiila sit et vebemens. Et propter lias
causas efficiuntur intemperantes el vitiosi. (7) Quae au-
tem doloris sunt expertes voluptates, eaj nihil habent
nimium. Atque eae sunt quas ex rebus natura, non eveniu,
jucuntlts proficiscuntur. Ea autem eventu jucunda ap-
pello, quae curationis causa adhibentur. Nam quia eve-
nit ut medicamento curetur aliquis, parte ea qua; sana
atque integra subest , aliquid agente, idcirco medicamenti
assumptio videtur essc aliquid jucundum. Natura autem
jucunda ea dico, quae talis naturae actionemeliciunt.
(8) Jam vero quod nihil idem nobis semper est jucundum ,
ejus rei haec est causa , quod simplex non est nostra na-
tura , sed inest in ea etiam aliquid alterum ac dispar , ev
quo intereat necesse est. Itaque si quid agat altera
pars, hoc alteri naturae praeter naturam est. Quodsi vero.
aequabili tenore ad utrauique partem se habeat aliquid ,
neq ue molestum , quod agitur, neque jucundum v idetur.
Emmverosi cujus natura simplex foret, eadera actio sem-
|>er ei csset jucundissima. Et ob id una semper et simplici
deus voluptate potitur : non enim motionis tanlum functio
est aliqua, sed etiam immotionis sive quietis; magisque est
in quiete, quam in motu voluptas. Postremo mutalio iii
rebHS omnibus dulcissima est, ut ait poeta, propter iinpro-
bitatem quandam hominum. Quemadmodum enim bomo
vitiosusingeniomobili ac mutabili est : sic ea natura quae
mtitationem dcsiderat, niala ac vitiosa est. Non eniin siin-
plex est, neque sibi usquequaque consentiens.
9. De continentia igitur et incontinentia , de voluptate
item ac dolore, quid sit eorum unumquodque, quoque
modo eoruin alia bona , alia mala sint , dictum est. P.estat
ut de amititia dicamus.
llis autem expositis deinceps nobis de amicitia est disse-
rendum. Etenim aut virtus quaedam est amicitia, aut
cum virtute conjuncta. Praeterea res est ad vitam de-
gendam maxime necessaria. Nemo enim est qui sine ami-
cis vitam sibi optabilem essc ducat, etiamsi ceterornm
bonorum omniumcopia circumfiuat. Nam etiam ii qui di-
vitiis , iiuperiis et potentia instructi atque ornati sunt ,
maxime videntur amicis opus habere. Quem enim fructum
afferat hujusmodi rerum prosperilas , sublata heiielicenlia?
quaeet in amicos confertur maxime, et summis laudibus,
quiim in amicos usurpatur, aflici solet. Aut quonam modo
res lauta sine amicis custodiri incolumisque scrvari possit?
namquanto majorest opulentia, lanto pluribuscasibns et
periculis exposita est. (2) Jam in paupertate ceterisque
 (II») ETHICA NICOMACHEA. LIB. VIII. CAP. II.
ruyiaic (jiovr|v oiovTai xaTa:puYf,v siva* TOu? tpiXouc;.
Kat vioi; oe 7rpo<; to dvau.dpTr,TGv xai TcpEcSuTspoic,
rcpbc, Sepanstav xat to IXXeItcov ttk Tcpa;£0)c oY daOe-
veiav fJorjOEi, toI; T Iv dxu.?j Tcpbc; Tac, xaXii; 7rpa;Ei<;-
5 ffiv tc ou' £pxos«vu ■
xai fotp vofjcai xat Tcpa^ai SuvaTompoi. (i) <I>ui£i
r eSiuTcdpyEiv eoixe icpb; xb y£Yewt)(ji£vov tw Yevvf^-
sjvti [xai Trpbi to YEvv^trav tEJ yevvt.Oevti ], OU U.OVOV
iv dvOptoTcoi; dXXi xal ev opviai xat toI? tcXeictoii; twv
iu Jtjxov, xai toIc; 6u.OE6vEai TCpbt; dXXr,Xa , xai [xdXiaTa
toT? dvOpoWoic, b'fJ£v tou; cpiXavOpoiiTcouc. ETcaivoujxEv.
*ISoi o'av Ttc; xaiivTaTe; TcXavatt; o)? oixelov Stcoc, dv-
OptuTrot; dvOporrcto xai <p(Xov. (4) "Eoixe 8? xal Totc, tco-
Xeic, juve/etv f, oiXia , xal ol vou.o6eTai u.SXXov Tcept
li «ott,v arcouSdXeiv f) Tf,v SixaioauvTjV • f, fap ou.ovoia
oaotdv ti xrj cptXta eoixev Eivai, TauTr,? 81 U.dXtCT'
ESiEvrat xat tt,v aTaatv lySpav ouaav u.otXitjTa EtjEXau-
voutjtv. Kai cpiAcov ftev ovtwv ouoev 8eI 8ixaioauvr,c, ,
Sixaioi 3' ovtec; TcpotTOEOvrai tptXfat; , xai twv Sixauov to
20 udXtaTa ipiXixbv Etvai SoxeT. (5) Ou u.dvov 5' dvaYxaTdv
toriv, dXXi xai xaXdv • touc; ^ip ipiXotpCXouc, Ircaivou-
uev, T, Te TcoXu^tXia Soxel twv xaXiov ev ti elvai , xai
tvioi tou? auTou? oiovTai avSpai; 1x^06011; elvai xai ^t-
Xou?.
25 [II.] (a) AiafAtpicSrjTelTai 81 Tcepi outtjc; oux 8X1^0.
Oi uiv Y«p 6u.oio'TT,Ta Tiva TtOeaoiv auTf,v xat TOut;
iuofou? ipfXouc;, o8ev tov Sfxoidv tpaciv wc, tov cjjjloiov, xai
xoXoibv tcoti xoXoidv, xal 8aa Toiaura • ot 8' l\ IvavTfa?
XEpotjxEtt; Tcoivrac; Tout; toioutou; aXXv-Xotc; tpaiiv elvai.
* Kai Tcepl auTtov toutojv avtoTEpov ETCi^rjTouai xai tpuai-
xoiTEpov, EupiTCt8r,<; jxlv a^oiaxojv Ipav (xev ou.6pou Yalav
;r,pav8eToav, ipotv 81 aeu.vbv oupavbv TcXr,pouu.evov ou.-
6pou Tceaelv ic; YotTav, xai'HpoixXeiTO<; to ovti;ouv ouu.-
9e'sov xal ix tiTjv 8iao>epdvTO)V xaXXtaTT,v apu.oviav xal
36 icavra xar' Eptv YivEaOai • i\ EvavTta; 81 toutoic; aXXoi te
xs't 'EuirE8ox).f;<;- to Y«p Su.oiov tou bptoiou etpieaOat.
(■) Ti u-ev ouv cpuaixi twv dTopr)U.aTO)v daiEiaOo) ( ou
^ap oixEta ttjc; Tcapouarn axsijVewt; ) • 8aa 8' iaTiv dvOpo)-
rcixi xai dvTjXEt ei? Ti fjOrj xai Ti TcdOrj, TauT* iTci-
ii) ax£'j«oiu.£0a, oTov rcoTEpov iv Tcaai YiveTai iptXia f\ oiy
oIovte u.oyOT,pouc; ovra; epiXou; eTvat, xai TCOTepov 2v
eToo; Tr,c, cptXfac iaTiv f, tcXeio). Ot uiv YaP -v QW\>-t-
vot , oti ETctSEyEjTat to u.5XXov xai to t,ttov, ouy ixaviii
^erctffTEuxaai oT,u.eiw ■ SeyeTai Yap ""> u.otXXov xai to
is tjttov xai Ti ?T£pa to) e"8ei. Eipr,Tai 8' urclp auToiv
£U.Tcpoa8EV.
CAP. II.
Tdya 0' otv yevoito rcept auTwv tpavEpbv Yvo^ptaOev-
toc, tou tpiXTjTOu • SoxeT ^ip t>u tcSv cpiXelaOai dXXa to
jiiXrjTov, touto 8' eTvoi aYaObv f) fjSu f, y pr,aiu.ov. Ad-
1 ;eie 8' av ypf]ciu.ov eTvoi 81' oS Y'VExal oryotOdv Tt
f, f,oov>5, oiaTE a>iXr,Ti av eir) TaYaOov Te xai to f,8u
91
rebus aJversis imicuiii perfugium amicos esse putant. At-
queetiam adolescentibus opitulalur amicitia , neqnid pec-
cent ; et senibus opportuna est, nt colantur, utque, quibus
ipsi in rebus agendo non sunt propter octatis inlirmitatem,
ab ainicis adjuventur : ii denique quorum a?tas floret, ut res
niagnas et praeclaras gerant , amicitiis opus iiabent :
Namtiue simul duo euntes....
ita enim ct ad inteliigendum et ad agendum erunt para-
tiores. (3) Quin etiam lia-c allectio videtur natura inessu
iis qui procrearunt aliquid , adversus genitum, neque solum
in hominibus, verum etiam in avibus plurimisqueanimali-
bus. Inest prseterea et in iis quae sunt ejusdem generis ac
genlis intcr se, inque liominibus maxime Y.\ quo eos quos
ab bominum amore svtXavOptirout; ( liumanos ) dicimus ,
laudare consuevimus. Cernere etiam licet in erroribiis,
quam sit omnis homo homini accommodatum quiddam at-
que amicum. (4) Yidetur autem amicitia etiam civitates
continere majorique quam justitia latoribus legum curie
esse. Nini et concordiam, quai amicitix simillima ac
gemina est, summopere expetunt, et seditionem ei inimi-
cam omni studio exterminant. Et si cives inter se amici-
tiam colant, nihil sit quamobrem justitiam desiderent. At
si justi sint, tamen amicitia: accessionem requirant. Et id
quod ex omnibus juribus maxime jus est ( cequitas ) , ad
amicitiam videtur pertinere. (5) Neque vero necessaria so-
lum res est , verum etiam honesta. Nara et eos laudamus ,
qui ainicos ainant, etamicorum multitudo in rebus pulchris
atque honestis numeratur. Prxterea nonnulli eosdem vi-
ros bonos, etamicos, esseputant.
[II.] ( 6) Sed de ra magna multis in rebus controversia
est. Alii enim eam esse similitudinem quandam laciunt ,
et qui similes sunt, eosdem amicos : ex quo proverbia nata
sunt : semper similem ad similem ; et : graculus cum gra-
culo : et cetera hujus generis. Alii contra, hos tales ligulos
(cemulos et invidos) inter se dicunt omnes esse. Acde
his ipsis disputationem altius et magis a natura repelunt :
Kuripides quidem ita loquens : « Tellus quidem imbrem
amat, ubi campus aiidus ob siccitatem sterilis humore indi-
get : nrliiui at beatum quum refertum est imbribus, ardet
cadendi inira in humum libidine. » Itemque Heraclitus, con-
trarium identidem utile esse aiens, ex rebus dissirailibus
pulclierrimum concentum exsistere, et ex discordia nasci
omnia. Adversantur autem his quum alii multi tum Empe-
docles ; simile enim ejusquod simile est desiderio teneri.
(7) Atque dubjtationes sane eas quae sunt rerum iiatnral iuni,
missas faciamus : non enim huic disputatiuni conveniunt.
Eas autem, quae ad homines eorumque mores et perturba-
tionespertinent, videamus : quales sunt Iue : utrum inter
omnes possit esse amicitia , an inter malos non possit ; et :
utrum sit unnm genusamicitia?, an plura. Qui enim ob eam
causam unum esse putant, quia amplilicationem et deminu-
tionem recipit, non satis firmo mtunttir argumento. Reci-
piunt enim amplificalionem et deminutionem multa quut
i-pecie et forma differunt , de quibus supra dictum est.
Haec autem fortasse plana fient, si, quid sit amabile, fue-
rit cognitum. Non enim omnia videntur amari , sed id dum-
taxat, quod amabile est. Atque hoc videtur esse vel bo-
num, vel jucundum, vel ullle. Utile vero videturdefiniri
possc, quo aliquod bonum, aut voluptas comparatur.
 92 H91KGN NIKOMAXEIQN H, y
d>? te'Xt|. (2) ndtepov ouv TayaObv cptXoucftv rj to au-
toT; dyaOdv ; Stacpo)ViT vip svioTE TauTa. 'Ouoicoc; 8s
xai TtEpi to r,ou. AoxsT 8s to auTto dvaObv cpiXftv
&cao"TO?, xaieTvai aTtXw; usvTdvaObv cpiXr,TOv, £xdcfTo>
t> 8e to ExdcfTO). d.>tXsi 8' IxacrToc; ou to ov auTw dyaObv
dXXi to cpatvduEvov. Atoictst 8' ouSs'v sVrat yip to
cpiXyjTbv cpatvdusvov. (3) Tpiwv 8' dvTtov 8»' £ cptXou-
cnv, sVi uiv Tr, to)v dt|/uyo>v <piXr,o-£i ou XryeTai cptXia-
ou vdp eotiv dvTicpiXr)Cft? , ouSs pouXr,Cfi; exeiviov dya-
10 6ou • yEXoiov vip iio)? tw oivo> (jouXsctOai TavaOd-
dXX' EiiTEp, cfto^EcrOai |3ouXETai auTOv, Vva auTo; (yy\ '
Tol 8s sfXto cpaal 8e~v jJouXsctOai TayaOa Ixsivou e*vExa.
Tou; 8i pouXous'vouc; outo> TayaOi suvou? Xsyoucriv, siv
ur^ TauTO xai rcap' sxsivou vtyvriTai ■ euvoiav yip e'v
i:, avTnrEnovOdcri cptXiav sTvat. *H JtpoctOeTe'ov ur", Xav-
Odvoucrav • itoXXoi ydp eictiv euvoi 01? ouy lo>pdxacuv,
uTcoXaufidvoucri Se Itcieixeic; sivat r| y pvjettiiou; • touto
8e TauTOv xav Ixeiviov tic. trdOot Ttpbc; toutov. Euvot
uiv ouv outoi cpatvovTat dXXrjXot;' (ftXouc; Si Ttioc; dv Tt;
2u EtTcot XavOdvovTa; 0); syoucriv iauToi; ; Asi dpa euvoeTv
dXXrjXoii; xal pouXecrOai TayaOi ur) XavOdvovTa? 81' ev
Tt Ttov Eiprjusviov.
CAP. III.
Ataiie'pet 8e TauTa dXXriXtov EtSfii • xai at cptXrictEii;
dpa xai at cptXiat. Tpia Sr^i Tot ttjc; tptXtac; EtSri , iad-
25 ptOua toic; cptXriToic;" xaO' £xactT0v fdp Icitiv dvTtcptXrj-
ctic; ou XavOdvoucta. 01 8e cptXouvTEC, dXXr^Xouc, pou-
XovTat Ti^^Oi dXXr,Xot<; TauTTj 7j cptXoucriv. Oi (jlev
ouv Sti to ypr|Otaov cptXouvTec; dXXrjXouc, ou xaO' auTouc;
cptXouotv, dXX' ^ Y'YveTa' Tl auToTc; Ttap' dXXriXiov dya-
3u Odv. 'Ouoio)? 81 xai ol St' r,SovrjV • ou ^ip tC tcoiou;
Tiva; etvai aYaTtiocfi tou? euTpaTte'Xou;, dXX' Sti rjSeTc;
auioi;. (2) OT Te St\ 8ti to y pricfiuov cptXouvTec; Sti to
outoTc; dyaObv ctTEpYOucrt , xai ol 81' fjSovrjv 8ti to aii-
Toi? r)3u, xai ouy f[ b cptXouuEvdc; £otiv, dXX' ^ypr,cri-
35 uo?7| f,8u<;. KaTi CfujiSeSrixd; te Srj ai cptXiai auTai
Eiaiv • ou yip r, £ot1v ScrTcep eVtiv 6 cpiXouuevoc;, TauTrj
cptXeiTai , dXX' ^ Tcopic^oucfiv oi uev dyaOdv Tt ol 0' r|8o-
vvjv. (3) EuStdXuTOt Sr] at TotauTai eicri, u-}] Staue-
vdvTiov auTwv 6t/.oio)V siv fip urjxE^Tt tiSeT; rj jf_pr,<Ti-
4U uot toctt, TtauovTai cptXouvTs;. Tb 8s ypr,0"tuov ou
StauEvEt, dXX' dXXoTE dXXo YiyvETai. 'ATCoXuOevToc;
ouv St' 8 cpiXot Tjaav, StaXuETat xat r; cptXta, to; ouctr,;
ttji; cptXiac; Ttpbt; exeTva. (4) MdXiuTa 8' iv toTc rcpe-
couTaic. rj TOtauTT) Soxei cptXia v/ivEaOai (ou yip to rjou
45 ot T7]XlX0UT0l SltOXOUCftV dXXi TO 0)^E'XlUOV ) , Xal TO)V
iv dxu?i xai veo>v Scfot to ctuucpEpov Sttoxoucttv. Ou
Ttdvu 8' ot TotouTOt oCioe ffu^tooi uet' dXXr,Xcov • evi'ots
yip ouo' eicrlv fiSei;- ouSe 8rj Tcpoct8e'ovTai ttjc, TotauTr);
6utXia<;, eiv ur| o)(pe'Xiuoi o)Cftv • Irti toctoutov vdp Etcftv
(,,, 7)SeT? £'cp' 8oov ^XTtiSacj ^youcftv dyaOou. Ei; TauTa;
8i xat TTjv iJEvixfiV TiOsactiv. [b) 'H Se twv ve'o)v cpt-
Xia 8i't,Sovt\v elvat SoxeT- xa^i TtdOoc. fip o&toi ^iocfi,
(iim,iim)
Itaqiie bonum etjucundum amabilia erunt tanquam fines.
(2) Ctrumnam vero id quisque diligit, quod absolutebo-
num est, an, quod sibi est bonuro? aliquando enim ha*c
inter se dissentiunt. Idemque de jiicundo valet. Atque vi-
deturamare unusqiiisqueqiiod sibi bomim est : esseque ab-
solule quidem amabile ipsum bonum : ruique veroamabile
id quod cuique bonum est. Amat autem unusquisque non
quod sibi reapse bonum est, sed qiiod videlur. Neqne
qtiicquam in eo nunc quidem est discriminis. 1U enim
aniabilc hlc delinictur, quod bonum esse videtur. (3) Quum
sint autem tria, in quibus inesl causa cur amentur, in
inanimorum amatione amicitin- nomen non usurpatur. Nam
neque mutuo amant, neque illis quisquam vult bene eve-
nirc. Kideatur enim fortasse, si quis dicat, sc vino bene
evenire velle; nisi si conservari illud velit eo, ut ipse illo
fruatur. Atqtii amico bene cupere ejus causa , non sua ,
aiunt oporlere. Qui autcm ita amico vnlnnt bene evenire,
eos bencvolos appellant, dummodo non idem eliam ah iilo
referatur. lieuevolcntiam enim inter aliquos miituam
amiciliam esse perliibent. Addendumne vcro est et illud :
non occultam neque incoimilam.? Multi enim eos qnos
nunquam viderunt , benevoienlia cnniplcctuntur, quia viros
bonos csse , aut sibi utiles fore exislimant. Eodcm moilo
illorum quoque aliquis in liunc cotentem illum affecttis csse
potest. Inter liosi^ilur briievolenlia inlerccdere videtur :
mcI amicos qHomodo quispiam eos dicat, quorum aller de
alterius in se animo niliil explorali habet? Krgo ut sint
amici , et eos o]x>rlet se mutuo benevoleniia i^oniprchen-
dere.vellequealtenimalteribonaevenire, ita, ut lioc ntri-
quesit cognitum, propter unum aliquod corum quac dicta
sunt.
Scd quum li.tc tria, qnrc amari solere dicimus, gencrc
inter se differant : araationes quoque differunt, et amicltia?.
Sunt igitur tria amicitiae genera, quae rebus amahilibus
pari numero respondent. Kst enim sua cujiisqiie generis
amalio et mutua , et eadem non incognita. Jam vero , qui
inter se amant, alter alteri omnia benc evenirc volunt,
qua amant. Atque ii quidem qui utilitatis causa amant inter
se, non propterse, neque sua causa inter se amanl : sedqua
quidpiam boni alteri ab altcro proficiscitur. Eorum deinde
qui propter voluptatem amicitiam interse compararunt.
similis ralio est. Non enim facctos pcoptcrea diligimus,
quia cujusdam modi sunt : sed quia nos delectant. (2; Jta-
que et qui utilitatis causa amici sunt , proptcr id quod ipsis
lioniim est, diligunt : etilliquos voluplas ad amandum
excitat , amicitiam jucundo metiuntur : nec is qui amatur,
qua cst, amatur, sed qua utilis aut jucundus cst. Denique
ex evcntu solura constant lnv amicitix. >'on enim qua est
is qui diligitur, qualis est, amatur; sed qua alteri ntili-
tatem aliquam pnchcut , alleri voluptatcm. (3) Quocirra
facilc tales amicitiae dirimuntur, qiiiiui ii, intcr quos sunt,
similcs non permancanl. Nam si non amplius sint ju-
cundi ant utiles, desinnnt amari. Clile porro non idem
permanct, sed aliud alias efficitur. Itaque co, quod ami-
citiam contraxerat, dissoluto, amicitia qimque dissolvitur :
quippe quum amicitiae tales ab istis dependeant. (4) Al-
que hujus gencris amicitia maxime in senibus cernitur ; ( non
enim, qui hacaetatesunt, inamicitiisjuciindum sequuntur,
sed ntile ; ) et in juvenibus quoque el aetate provectis hujus-
modi , qui emolumento ducuntur. Non atitem admoduni
talcs societate vilae inter sc conjunguntur Nam ct mi-
nimc jticundi aliquando sunt : et vero si comraoda nulla
concilient, consuetudine illorum nihil cst opus. Nam tan-
tisper sese jucundos praehcnt, quamdiu se coromodum ali-
qnid consecuttiros esse sperant. Atque in hoc gencre
hospitalis qtioque amicitia locatur. (5) Juvenum aiilcm
amicitia voluplatis causa comparari videtur. Nain qiuiiti
 (ms.iiM) 1'THICA OTCOMACHEA. LIB. VIII. CAP. IV.
xai u.dXtcrTa Stoixoucn to t)8u aoTotc xaiTO rcapoV ttj<;
r,Xtxtac 3: utETaTctTCTOuffTjC xai Ta rjSsa ytvETat ETEpa.
AtOTa/EMc ■yi'YVOVTal <ptXoi xai 7cauovTaf Stia yip toi
f,5Ei 7) otXta p.tTam'7tTti; ttjc 81 toiauTrjC r^Sovrjc Ta/Eta
s rj u,ETa6oXr;. Kai IpaiTixot S' o? veoi • xaTot rcdOoc
fip Xat 8l' r,8ovrjV TO TCoXb TT|C IptOTlXTjC' StoTCsp ot-
Xoucrt xai to/eoic TcauovTat, rcoXXdxtc ttjc outtjc T|U.e'-
pac u.ETaitt7rT0vtEC. 2uvr,u.Ep£UEtv 81 xai cruipiv outoi
(JouXovTaf Y^YVETal YaP auT0'S T° xata otXiav outco;.
io (IV.] (o) TeXcta 8' eWiv rj to>v etyaOtov otXta xai
xaT' dpETT|V Saoitov outoi yotp TdvaOa 6u.oib>; pou-
Xovtat dXX^Xotc,, ?, dyaOot • 0^0601 8' Etut xaO' a&TOuc.
01 81 pouXo'u.£vot TayaOa toIc ofXotc exeivojv Ivex» u.d-
Xtcrra 01X01 • St' auTobc vip outojc s/oucri, xat ou xaTa
15 ctuu.SeSt.xo'; • StauEvEi ouv rj toutwv rptXia eojc. av dya-
8oi uicriv, t) 0' dpcTT] u.ovtu.ov. Kai sortv ixaTEpo;
aTcXtTic aYaObc xai tw otXoi • oi vlp aYaOol xai ctTtXJic,
dyaOoi xai dXXrjXotc ibosXiu.01. 'Ou.oio)c 81 xai tjSeic/
xai yip aTtXtbc oi dvaOoi ^SsTc xai dXXr^Xoic ■ IxdoTO)
20 Yap xa&* tjSovtjv Etotv at oixctai Tcpd^Et? xai ai Totau-
Tat , Toiv dyaOwv 31 at auTai rj Sjjtotai. (7) 'H TOtautirj
31 otXia u.dvtu.oc euXoyuc ioriv • cruvaTCTEt yip iv auTvj
TrdvO' Scta toT; tptXoic 8eT &7tdp/stv. naoa ^ip otXta
5t' aYaOov ioTtv fj St' r,8ovrjv, r) arcXfoc rj tco tptXotivTt,
» xat xaO* 6u.otOTT)Ta Ttva- TautT; 81 TcdvO' uTcdp/Et Tct
ttpr^Eva xaO' auTOUC TauTV) ^ip ju.oiot xai t4 XotTcd,
To te aTcXiic dvaOov xairjSu aTcXfbc lcrtiv. MdXtcrca 81
Tauta otXr,Ta, xal to oiXeiv 81 xal r) rptXfa iv toutoi;
(xdXtTTa xai dptctTr). (s) 2Tcav(ac. 8' Etxbc Tac. toiou-
*i Tac Etvaf 3X(yoi yap oi toioutoi. "Eti 81 TcpocrSETTat
/povou xai cfuvr1OEtac• xaTa Tr,v Tcapotu.tav ykp oux
eotiv £t3r]aat dXXrjXou? rcptv touc. Xsyojjievouc ctXaccruv-
avaXtucrat • ouo' dTCoSs^acrOai 87) TcpoTEpov ou8' ^Tvat
cp0.ou« , Tcpiv dv ixaTEpoc lxaT£'pto apavrj otXr,TOC xal
■i& TciorTEuOTi. (9) 01 SlTa/Ewc. t4 (ptXixi rcpbc dXXrjXouc
tcoiouvtec pouXovTat U.EV otXot Elvat , oux Etcri 84*, EIU.T)
xat oiXt.toi, xai tout' tcracrtv - pouXrjOtc u.lv oSv Ta-
/Eta «tXiacYivETai, otXta 8' ou.
CAP. IV. [V.]
Auttj u.lv ouv xai xaTot tov /prjvov xal xaTa xa. Xoircd
4u TEXcta £crri, xai xaTot rcdvTa Taurd ytvETat xai Sjjioia
ixaTEpb) Tcap' IxaTEpou , SrcEp SeT toTc rpiXoic &irdp-
^r_£tv r) 81 8ta to t)8u 6u.otiou.a Taurr.c lyu- xai fap
o\ dyaOoi t,8eIc dXXi^Xotc. 'Ofjtotoic 81 xai i^ 8ti xo
vprjcriu.ov xat vap toioutoi dXXrlXoic ol dyaOoi. Md-
a Xtara 81 xai Iv toutoic al cptXiai Stau.Evoucriv, 6rav to
auTO YivvriTat T-"L?' "XXrjXwv, olov rjSovrj, xai u.-}) jjtd-
vov oCtioc dXXa xai aTcb tou auTOu, oTov toic EUTpaTCE-
Xotc, xai u.i) wc ipao-TTJ xai £ptou.EVO)- ou ^ip eVi toic
aurotc TjSovTat oEtoi , dXX' 6 pilv 6pwv exewov, 6 81 Oe-
t<. paTCEuo'u.£voc 6rcb tou Ipaorou " XrjYOUcrrjC 81 t^c wpac
ivioTE xai r) rptX ia Xr^YEf Tto uiv ^ip oux ecttiv ^Sfia
■♦; e^J/ic, Tto S' ou fiitxai ^i OEparcEia. llo/.Xoi 8' au
93
anectibus animi in vita lii obtempercnt, quod sibi jucun-
dum, quodquc prsesens est, sequuntur maxime. Mulata
vera rutate mutantur et ea qux sunt jucunda. Idcirco celeri-
ter et amici fiunt, et amare desinunt Nam eornm amicilia ,
una i-iiiii eo quod eis jucundum est, vertitur. Talis autem
voluptas conversionem celerem liabet. Ad amores quoque
proclives sunt adolescentes. Nani magna ex parte amo-
rum conjunctio perturbatione animi continetur , et causam
habet voluptatem. Amant igitur, citoqne amandi flnem fa-
ciunt, ita ut sappe uno et endem die mutenl. Yoltint autem
bi totos dies una traducere vita^que societatc conjungi :
ejusmodi enim illorum amiciti.f natura atquecondilio est.
[IV.] (6) Pcrfecta vero amicili.i <>l virorum bonorum et
virlute similium. Hi enim se mutuo simililer bonis affici
volunt, qua sunt boni : boni autem sunt per se. Jam qui hona
amicis optant eorum gratia, maxime sunt amici. Snnt
enim hoc animo per se, non ex eventu. Manet igitur ho-
rum amicilia tamdiu, quamdiu honi sunt : ( virtus autem
diuturnaqusdamres est : ) estque uterque et simpliciter
absoluteque bonus, et amico. Nain viri boni et absolute boni
sunt, et inter se utiles; itemque jucundi : qiiandoquidcm
boni, et absolute jucundi , et inler se jucundi sunt. Volu-
ptati enimsuntsus cuique actiones, et quaecumque sunt
ejusdem modi : bonorum aulem ea;dem aut similes sunt
actiones. (7) Talis porro amicitia merilo firma ac slabilis
est. Omnia enim concurrunt in ea qure in amicis esse
debent. Nam omnem amicitiam bonuin aliquod contra-
bit, vel voluptas, et utrumque horum vel absolute , vel ei
qui am.il : spectaturque similitudine quadam. In hac au-
lcni ei insunt omuia qna> jam dicta sunt per se. Nam
bacparte similcs, etiam ceteris rebus inter se sunt similes,
atque etiam quod absolute bonumest, id absolute quo-
que est jucundum. Maxime itaque amabilia sunt haec, et
amare ipsum, ipsaque amicilia, qure inter tales est,
maximeomniumamicitia, eademque optima. (8) Ceterum
fieri aliter non potest, quam ut rarae sint tales amicitiae.
Magna est enim talium virorum paucilas. Practerea tem-
pore et consuetudine vitae opus est. Verum enim illud
proverbium est, multos modios salis una edendos, ut ho-
miues inter se norint : neque quemquam in amicitiam re-
cipere oportet , neque ullos inter se amicos esse , priusquatn
alter alteri dignus, qui ametur, dignusque, cui Gdes ha-
heatur, visus fuerit. (9) Qui vero cito ea quae amicitiae
propria sunt, inter se faciunt, amici illi quidem esse vo-
Itint, sed non sunt tamen, nisi etiam digni sint qui amentur,
idque habeant exploratum. Atque amicitiae conciliandae vo-
luntasrepente exsistere sane potest : at non ipsa etiam ami-
citia.
Hsec igitur ettempore et reliquis rebus perfecla est, et in
omnibus eadem et similia flunt altcri ab altero .- id quod in
amicisesse debet. At vero illa quac jucundi causa comparatur
amicitia huic similis est : nam etiam boni viri inter se jucundi
sunt. Iteraque ea quam utilitas emnlumentumque conflavit :
tales enim sunt inter se boni viri. Maxime autem etiam in
his amicitiae permanent, quum par pari inter se referunt,
verbi gratia, voluptatem : imo quum non hoc modo, sed
voluptatem etiara ex uno eodemque genere, ut fit inter
urbanos ac facetos, non ut flt inter amatorem eumque qui
amatur. Non enim iisdem rebus hi delectantur, sed ama-
tor illius aspectu.is vero qui amatur, amatoris erga se
studio et observantia. Porro rjctate deflorescente interdum
evanescit etiam amicitia. llli enim ejus qui amatur con-
pectus desinit esse jucundus; hic ab illonon amplius coli-
tur neque observatur. At niulti tamen horum in amici
 91 HWIKftN NIKOMAXEJON II,
Stauevouotv, eotv ex tt,; auvr,Oeiac -ca rjOr| cfTs'p!;toa'.v,
ouotiOek; ovtsc. (s) 01 os (/.r, to r;Su dvTtx itTaXXaTTO-
u.svot dXXot to j^pr^ffiixov ev toT; i-pomxotc; xal Etcriv
r)TTOv cptXot xai SiajjtEvouo-iv . Ot Ss Sia to /prjfftuov
* ovtsc; cptXot Sua tw auucpE'povTi StaXuovTat- ou yetp
dXXr,Xtov rjaav epiXoi dXXi tou XuiiteXou?. At' ijSovrjv
uiv ouv xat Sta to jfpijatuov xal cpauXouc; evSeysTat
cptXoue; Elvat dXXr^Xotc, xat E7eiEtxETe epauXotc, xal ur,-
Ssrspov 6rtottoouv, St' auTout; Ss SrjXov 6ti udvouc tou?
n> ivadou?- ot vap xaxoi-ou /atpouatv lauToTc, ei urj ti?
eocpsXeia yivvoito. (3 Kai uo'vrj Se tj Ttov aYaOoivcpi-
Xta aSia6XrjT0<; sotiv ou yip f^aStov ouSsvi TcaTsuaat
TCEpt TOU EV TCoXXti) /povto utc' aUTOJV OE8oxtu.acfu.Evou.
Kat to TctctTeuEiv ev toutoi;, xal to UT)Se7coT' av dSt-
it> xrjaat, xat 6aa dXXa e"v ttj tbc, dXrjOto? cptXta d^touTat.
'Ev 51 Taic eTs'pate ouosv xtoXust t4 TotauTa YivEaOat.
(4) 'EtcsI yip oi dvOptoTcot XEyouctt eptXoui; xat touc Sti
to /prjatuov, toctTCEp at TcoXei; (Soxouat yap at cruuu.cc-
£t'at Tai; 7cdXEat YtvEaOai ivexa tou auucpspovTOc, ), xai
■tn touc; St' rjSovrjv dXXrjXoue OTepyovTac, , tooTCEp 01 TcatSec;,
tao>c Xe^eiv uev SeTxal rjuac; cptXou? touc toioutouc, stor)
Se ttjc eptXiac tcXeio), xat TcpojTtoc usv xat xupitoc ttjv
Ttov dyaOtov rj dyaOot, Tac 8s XotTcae xaO' 6u.oio'Tr)Ta •
?[ yctp aYaOdv ti xai tfuotov, TauT») cptXof xat Yap to
51 rjSu aYaOov Tot; cptXrjSecrtv. (5) Oi Tcdvu 8' a&Tat eruv-
dicTOucriv, ouSe Y,VOVTal °'1 cutoI cptXot Sti to /pr]cri-
uov xat Sta t& r,Su- ou Yap ■rdvu ouvSudJeTat t4 xaTct
cruu.6e6rjXo;.
[VI.] («) Etc TauTa Se Ta etSrj Trjc cptXtac; veveut)-
:m uevtjc Gt usv cpauXot ectovTai cptXot 81' r,£ovJ|v r\ to jrpr]-
otuov, TauTr) Suotot ovtec, oi 8' aYaOot 81' auTouc cp{-
Xot • f) Yap aYaOot. Outoi uev ouv dtTcXtoc cptXot, exeivoi
Se xjxtoi c;uu.€cSrlxoc xal Tto touottooOat toutoic.
CAP. V. [VI.]
"OtTTCEp S' Eici toiv dpeToiv ot jjiev xaO' Et^tv oS 8s
3& xa^' IvepYetav dYaOot XE^ovTat, outio xal eiri vffi tpt-
Xtac/ 0! u.ev Yap eruiltovTec yatpouotv dXXr|Xote xat
Tcopt'!|ouot TaYaOd, ot Se xaOeuSovTe; f) XE/o)ptcruEvot
Totc to'7coic oux ivepYoucrt uev, outio S' e/ouotv o)ctt'
IvepYeTv cpiXixtoi; • ot ykp Torcot ou StaXuouot tt]v cptXtav
111 aTrXtoc, dXXi Tr,v IvspYEtav. 'Eiv 8e /po'vioc r) drcou-
ota Yt^riTat, xai tric, eptXtac; SoxeT XtjOtjv tcoieiv SOev
itpr)Tat ,
7teiXJ\i; 81^ ejjtXia; cVjtpoorjYopia SteXuoev.
(3) Ou cpatvovTat 8' ouO' oi TcpeoSuTat ouO' oi OTpucpvoi
tb cptXtxoi etvat- ppav_u ftxp iv outoTc; to Tr)c; rjoovrji;, ou-
Sei; Ss SuvaTat cruvrjuEpeuEiv Tto XuTcr)poJ ouSs tw ur)
riSet- udXtcfra YaP r) cpuertc cpatvETat to uev Xu7rr;pov
tpEUYeiv, lepfetrOat 8e tou r)8lo«. (1) Oi S' d7coSe^o'ue-
vot dXXr'Xouc, u^) eru^tovTE; 8e, euvoi? iotxaot uSXXov
bii J) cpfXotc. OuSev Yap outo)? la-ti epiXtov o>c to ctu^tiv •
oitpeXetac; uiv Yap »\ SvSeeic opsvovTat, auvrjuepeuEtv
(1157)
tia pertnanent , si consuetudiuc vilac atlliibita mores dileve-
rint ; quum sint videiicet inter se moribus similes. (2) Qui
autem in amoribus non pro jucundilate recipiunt mutuam
jncunditatem, sed jucundum utiii permutant, quum minus
amici smit, tum minus diu in eadem inter se voluptate per-
inanenU Qui vero utilitatis causa snnt amici, utilitate
sublata dirimuntuc. Non enim se mutuo amabant, sed
emolumentum. Propter voluptatem ergo atque utilitatem
et malis inter se , et bonis cuni nialis , et neutris ciirn qna-
libuscumque amicitia inlercedere jiolest : sed propter se
nimirum aniici siint inter se soli viri boni. Mali enim fa-
miliaritate mutua non delectantur, nisl aliquam utilitatem
alter ab altero percipiat. (3) Ad haec vero sola bonorum
virorum amicitia criminationibus et calumniis vacat. Non
enim facile est quidquam alicui credere de eo queni ipsc
diu probaris ac spectaris. Prasterea fides habetur hornm
alteri ab altero maxime ; summaque ab utroque diligentia
adhibetur, ne alteri ab altero injuria inferaltir; ceteraque
omnia in his insunt , qinc vera amicitia postulat. In aliis
autem sodalitatibus niliil prohibet quominus hujusmodi
mala incidant. (4) Quoniam enim homines amicos ap-
pellant etiam eos qui utilitate ad aniandum ducuntur, ut
civitates (inter civitates enim utilitatis causa societates
bellicae contrahi vidcntur), et eos item, qui voluptate,
ut pueri : fortasse amicos dici oportet etiam a nobis tales,
sed plura poni amicitiae genera. Ac primo sane loco et
proprie amicitiam nominare oportuerit eam , quae est inter
bonos , qua boni snnt : reliquas vero ex similitudine. Amici
enim sunt ea ratione , qua est in eis boni quidpiam , et ali-
quid simile. Jucundum enim bona quaedam res est iis qtii
rebus jucundis ducuntur. (&) Non antem facile fit ut
lisi" aniicitiac copulataj reperiantur, neque inter eosdem
amicitia utilitate et voluptate jungitur. Nam non admodum
copulantur quae sunt per accidens.
[VI.] (6) Qiium sit autem in hasc genera amicitia distri-
bula, mali quidem propter voluptatcm aut utilitatem inter
se erunt amici , quando sunt hac ratione inter se similes :
boniautem proptcr se amici futuri sunt. Qua enim boni
sunt, ea ratione sunt similes. Itaque hi quidem absolute
sunt aniici , illi vero < ■ \ evenlu et eo quod his sunt assimiles.
Quemadmodum autem in virtutibus alii habitu , alii re et
cnergia boni nominantur, sic res habet et in amicitia. Alii
enim quum mutua v il.-e consuetudine et convictu sese oble-
ctant, tum utilitates alter alteri suppeditant : alii vero aut
dormientes, aut locorum inlervallo disjuncti amicitiae mu-
neribus non funguntur quidem illi, sed ita tamen sunt
aniroati, ut fungi possint. Locorum enim intervalia non
dirimunt simpliciter amicitiam , scd functionem. Quodsi
tamen diuturna fuerit absentia, efficere videtur ut ami-
citiam quoque inobscuret oblivio. Ex quo dici solet :
lMttltis amicitios diuturna silcntia solvunt.
(2) Ceterum videnturnecsenes, nec austeri ad amicitiam
esse idonei. Nam apud eos non multum loci voluptati re-
liftmii esL Nemo autem neque cum eo qui gravis ac
molestusest, neque cum eo inquonihil est jucundi , quo-
ticliana' vitae usu irui potest. Dolorem enim maxime fugere
et jucunditatem expetere videtur natura. (3) Qui vero
quum inter se neutiquam abhorreant , sed probentur alter
alteri , non tamen vitae usu devinciuntur, benevolis quam
amicis snnt similiores. Nihil est enira amicorura tam pro-
prium , quam vit.-n societate conjungi. Nam utilitatem
quidem egcntcs expetunt ; vitae autem consuetudinem etiam
 (1117,1158) ETHICA NICOMACHEA. LIB. VIII. CAP. VI.
Se xat 01 (jtaxoiptoi • u,ovo)Taic uiv yip Etvat toutoic
^XtSTa TCOOCrT)X£t. .EuvStaVElV Si U,£t' aXXr'Xo)v oux
eoti [i-Ji fjScTc ovrae u,tjSs yaipovrac toT; butoTc, 6Vc£p
f| ETatptxTi ooxsi i/etv.
6 [VII.] («} MaXitrrtt uiv ouv eoti eptXia 7*) Twv aya-
Owv, xaOoiTCEp TcoXXcixtc EtpTjTar SoxeT yip cptXrjTbv
uiv xat atpETOV to ct7cXo>e oiyaObv r) r)8u, IxoiejTO) 0£ to
auTto toioutov • 6 o' ayaObc to> ayaOo> 8i' iy.^u> Taura.
(e»J 'Eoixe 8' r) uiv cpiXrjcic TcaOet, #1 Se tpiXta e^ei-
n, t) yip cpiXr,cric ouy tJttov rcpbe ri ai]/uya iemv, cIvti-
tBiXouert Se (JtETa TcpoatpECTEcoe, r) Si TCpoaipEcrie ai>' e^eojc.
Kat TotyaOi JiouXovTai toIc eptXoutiEvote exbiviov ivsxa ,
ov xaTot TraOoe aXXi xaO' sHtv. Kal epiXouvTEe tov
tpiXov to auTot; OtyaObv eptXoucrtv 6 yip oty«6be epiXoe
ib ytvofjuvoc ayaObv yivErat 10 ipiXoc. 'ExotTEpoe ouv cpi-
XeT te to auTtji OtyaOov, xat to tcrov avTaTco8i8o>cri Trj
PouATjOEt xat tm eTSei • XEYETai yip eptXoTTje r) taoTr,?.
MetXicrra St, t5) tojv dyaOtov TauO' uTcapyEt.
CAP. VI. [IX.]
'Ev 81 toic ercpucpvolc xal TcpEcr6uTtxoIe tjttov yivETai
2< r, eptXia , Sereo SucrxoXtoTEpoi Etcrt xat ^ttov tbTc 6u.iXfaic
/aipoustv • TatJTa yap SoxeI u,oiXtcrT' Etvat tpiXtxl xat
TC0tr,Tixl cptXJac. Atb veoi uiv yivovrat cpiXot Tayu,
TrpEcr6uTat 3' ou • ou yip yiyvovrat tpiXot oTe av u,^
yaiptootv 6uoio>; S' ou8' oi crrpucpvoi. 'AXX' 01 toiou-
2;, Tot euvoi uev eSoiv aXXrjXotc • pouXovTat yip TayaOi
xat aTcavTwctiv £?; t&c yp£i'a;- tpiXot 3' ou Tcotvu eioi
Stot to ut) cruvr,u,EpEUEiv (jtr,SE yatpEtv aXX^Xot; , a 8t)
jaoiXicjt' E{vat SoxeT cptXtxa. (2) noXXoi; S' eTvoi cptXov
xaTot ttjv TeXEtav tptXtav oux i-vSiy_ETat, tooTCEp ouS'
s«, £sav TcoXXtov otpta • Ioixe yip uTCEpSoX?) , to toiouto 8e
Trpbc £va tce^iUXE YivEoOat , tcoXXou; 8' 5ua tw auTto
cJpEcocetv crcpdSpa ou faStov, foMc. S' ouS' c<YaOoic fTvai.
(3) AeT Se xat iu.TCEipiav XaSsTv xa\ Iv <juvr,OEia ^e-
vscrOat, 8 TcavyoiXETtov . Ati to yprjcriu.ov 81 xat to
35 •f)Su tcoXXoTc ap£crx£iv ivSeyETaf tcoXXoi yip 01 toioutoi,
xat iv SXfvo) ypovo) at uTcr,p£o;iat. (4) Toutiov 81 uaX-
Xov Ioixe cptXia ^) Sti to r)8u, 6rav Tauri &tc' ccijttpoTv
vi-/^r,Tai xat yaiptocrtv cJXXtJXoi? f\ toTc auToTc, otat
Toiv ve'o)v £itrlv'Bl cptXiat- (jtaXXov yip Iv TauTatc to
tu EX.EuOtiptov. 'H Sl 8ti to ypr,trtu.ov ctyopaiojv. Ka\
oi u.axoipiot &l ypr,triu.o)v u£v ouoev SfOVTat , t)Se'o)V Se-
eru£T;v uiv yap pouXovTai Ttcri, to 81 XuTCT)pbv SXiyov
usv ypovov epf pouotv , truvEyiot; S' ouOeI? av uTcou.Eivat,
ouS' aurb to ayaOov, ei XuTcripbv auTto eit)- Sib touc epi-
«5 Xouc TJStTc ?r,TOucrtv. AeT 0' tcroic xoct ctYaOouc toioutouc;
ovrac, xat iri auToTc- oCtco yip uTcap^Et butoTi; 8<sx
8ei toTc; epiXoi?. (5) Oi S' £v tbic lc;ouer(aie; SiT)pr)u.E'-
voi? tpatvovrat ypTjcrOai toic cpiXote • dtXXoi yip auToi;
Etcrl y_pr)ertu.oi xat £*TEpot tjSeIc , aucpo) 3' oi auTo\ ou
%0 Troivu • oute yip tjSeTc jjlet' apETrje ?T)Toucriv oijte y pr)-
crtuoue £ie t4 xaXoi , iXXi TOue u.ev tuTpaTCE^Xoue tou
rjiioii /^ie'u.evc.1 , Toue Se Sttvoue Trp3$ai to IriiTayOEv •
95
divites ac beati. Solitaria enim vila liis minimc onininm
convenit. Atqui tma vivere non possunt, qui nec jucundi
inter se sunt, nec iisdem rebus delectantor : hoc enim certe
sodalitas videtur liabere proprium.
[VII.] (4) Est itaque amicitia maxime omnium illa, quae
bonorum est , ut saepius jam dictum est. Nam quum id ama-
bile et optabile videatur quod absolute bonum ant jucundum
est ; et vero quum id cuique amabile sit , quod ei tale est :
vir bonus viro bono propter horum utrumque amabilis est.
(5) Videtur autem amatio affectui similis esse; habitui ami-
citia. Amatio enim non minus res inanimes complectitur,
quam alias : redamare autem conjunctum est cum consilio,
quod ab habitu proficiscilur. Praeterea tales bouis affici
volunt eos quos amant, illorum causa , non secundum af-
fectionem, sed ex liabitu. Ad haec qui amicum diligunt, id
quodsibi bono est , diligunt. Nam vir bonus, amicus alicui
factus, ei ipsi , cui amicus est, bonum est. Uterque igilur
quum id quod sibi bono est, diligit , tutn par pari etiam re-
fert, voluntati alterius et generi mrritorum. Nam vulgo dici
solet, aequalitatem amicitiam esse. Maxime vero in amicitia
virorum bonorum haec insunt.
Inter austcros tamen et senes eo minus amicitiaconcilia-
tur, quo ipsi sunt diliiciliores, minusque liominum congressu
et sermone delectantur : ha?c enim et propria sunt amici-
tiae maxime, et ad eam conglutinandam plurimum valent.
Itaque cito fiunt juvenes amici : senes non item. Non
enim fieri solemus iis amici, quibus non delectamur. Si-
militer neque acerbi tristesque natura. Sed tales homines
sane benevoli inter se esse possunt : ( bcne enim alter al-
teri volunt omnia evenire , prastoquc adsunt sibi , adeoque
occurrunt in re necessaria : ) sed non admodum sunt amici,
quia neque intercedat vit» quotidianact consuetudo , neque
alter alterius moribus dclectetur, quae maxime videntur
amicitiae convenire. (2) Jam quod ad perfectam amiritiam
attinet, ca uni cum multis intercedere non potest. Nam illa
naturam sapit ejus quod est u7t£p6oX^ sive excellentia : tale
autem erga uniim modo est. Ad haec multos uno temporc
uni vehementer placere haud facile est, ac fortasse neque
multis bonos esse. (3) Oenique periculnm facere et consue-
tudine cum eis conjungi oportet , quod est omnium diflicil-
limum. At vcro propter utilitatem et jucunditatem ut quis
multis placeat, fieri potest. Nam et hujus generis hominum
magna copia est; et obsequia illa non desiderant longum
tempus. (4) Harum autem duarum ea magis amicitlae simili-
tudinem gerit, qua1 jucundi causa institula cst, quum eadem
ab altero alteri prrestantur, et alter altero delectatur, aut
uterque eisdem : qualesamicitiaejuvenum sunt. Magis enim
elucet in bis ingenium quoddam liberale. At ea qurc propter
utile comparatur, forensis turhae est. Jam et illud constat ,
divites ac beatos non utiles, sed jucundos amicos desiderare-
Vivere enim cum aliquibus volunt. Ad haec dolorem ac
molestiam etiamsi modico tempore ferunt , perpetuo tamen
nemo sustineat : imo ne ipsum quidem honum , si ei mole-
stum sit. Itaque jncundos amicos quaerunt. Sed oportet,
opinor, etiam bonos qnaerere ad amicitiaro homines suaves,
necsolum absolute, sed etiam ipsis. Sic enim eis illa suppe-
tent , quibus amici instructi esse debent. (5) Qui vero in
imperiis versantur, hi distinctis amicis uti videntur. Alii
enim sunt eis utiles ; alii suaves ac jucundi. Nam in uno ambo
ista inesse haud facile contingit. Neque enim quaerunt ju-
cundos cum virtute, neque utiles ad bonesta. Sed qua
jucundum spectatur, eos quaerunt qui sint faceli atque
urhani : qna vero utile , eos qui sint sollertes ad imperata
effieienda : quaj res fere nunquam in uno et eodcin repe
 9G HGIKflN NIKOMAXEIGN H, c.
xauTa 8' ou 7tdvu Y'VETal ev tw auTw. (a) 'HSu; 8s
xat yprjcriuo; fiua eipr)Tai Sti 6 crTiouSaTo; • dXX' urtEp-
ey^ovti ou yiveTai 6 toiouto; cptXo;, av jxr, xal Trj dpETrj
&7tEpsyriTaf e? 61 [xrj, oux iaaijei dvdXoYov & EiitEpEyd-
fc txevo;. Ou Ttdvu 8' eiioOan toioutoi yiveaflai.
[VIII.] (7) Etot 8' ouv at siprjixsvat cptXtat Iv iad-
T7|Ti • t4 Y«p «ut4 Y'YVETal aTC' du:poTv xat (JouXovTat
dXXrjXot;, T) srspov dv8' srepou dvttxaTaXXdrtovTai,
oTov r)8ov7iv dvv' M^eXetat. "Oti 8' rjrtov eloiv a5-
10 Tat iptXiat xat [xe'vouatv, EtpTjTat. AoxoTiai os xal
St' SfxoioTrjTa xai dvouoidTT)Ta toutou eTvbi te xat oux
eTvoi cptXtai- xa6' btxoioTTjTa yap Tr];xaT' dpsT7)v cpat-
vovTat<piXiai (rj usv yip to tjSu lyet, f, 8e to ypr;oiuov,
TauTa 8' uTtdpyEt xdxetvT) ) , t« Ss tt,v uev dSidSXTjTov
15 xat [xdvtuov eTvat, Taura; Se Taylto; [x£Ta7tt7tT£iv dX-
Xot; Te Statpe'pEtv TtoXXoT; , ou cpaivovTatJtptXiat 81' dvo-
uotdTTjTa exeivt);.
CAP. VII. [VIII.]
"EvEpov S' Ioti cptXia; eTSo; to xa8' uTtepoyr,v, oTov
TtaTpt 7tpb; utbv xal b^Xw; TtpsaSuTEpto Ttpb; VEtOTEpov ,
so dvSpi te Ttpb; yuvaTxa xai TtavTt dpyovTt Ttpb; dpyd-
[Xevov. Atacps'pouai S' auTat xal dXXrjXtov • ou Y&p
r) auTT, YOveuot Ttpoc; texvo xat dpyjjuat Ttpb; dpyous-
vou;, dXX' ou8e TtaTpt Ttpb; ulbv xat ulto 7tpbc; TtaTepa,
ouS' dv8pl Ttpbc; yvvdix.a xal vuvatl<A Ttpb; dvSpa.
45 'ETe'pa Y«P Ixdo-Ttp toutwv dpET^) xat to Ipyov , E^Tepa
8e xat St' a cptXouotv e^Tepat ouv xat al (piXr)OEi<; xat ai
^tXtat. (2) TauTa [xev Sr, ouTe YtyvETai JxaTE'pt>) Ttapi
6aTEpou oute SeT ^teiv • #rav 8s yoveuoi [xev Te'xva dito-
vetxr, a 8et toic; Yevvr)<7acii , yove'? 8e uiso-tv & 8eT toT;
30 texvok;, [xdvttxoc; 'r) tojv toioutcov xat Itcieixtic; lciTat
cptXia. 'AvdXoYOV S' h TtdaaK; Tait; xaG' &Ttepoy77V ou-
<rat<; <ptXiai<; xal T7)v <pfXrj5iv SeT yivtaflai , otov tov
dtxeivto [xaXXov <ptXei<;8ai r\ cptXeiv , xa\ tov w^eXtufei-
TEpov, xal Ttov dXXtov Exaarov btxotox;- 6*Tav ^ip xot'
35 dc;(av r, cptXrjfftc Y^YV7lTal> T<^TE Y'TV£T0"' ww* iWnjf,
8 Sr) tt); cptXfac; etvoci SoxeT.
[IX.] (3) Ouy_ 8uo(to; 8e to Tcrov Iv te toTc; Stxaiott;
xat ev Trj <ptXta cpaivETat EXElv * E<ITl YaP ^v ^£v toi;
Stxaiotc; toov TcptoTto; to xaT' d;iav , to Se xotoi Ttoobv
4u SEUTepo);, Iv Ss tt) cpiXicf to |xsv xaTclt Ttocrbv TtptoTto;,
to Se xot' <it;iav SeuTe'pto;. (4) Ar]Xov 8' , lav TtoXu to
StdoTTitxa Y'TVTlTal aPETTl< ^ xaxia; rj Eujtopia; r) Ttvo;
dXXou- ou YaP ^Tl <P'Xot Etcriv, dXX* ouS' dcitoucriv.
'EucpavsoTaTov Ss tout' IttI twv Sstov 7tXeTo"Tov yap
46 outoi Ttaot toT; dYaSoT; uTtspsyouatv. ArjXov 8s xai
eTti Ttov pa<TiXE<ov • ouSl fap toutoi; dejiouatv Eivat
<pfXot ol TtoXu xaTaSEEffTEpot , ouSe toT; dpiaxot; r| 00-
cptotaTot; ol ixr)8Evb; dc;ioi. (s) 'AxptSri; uev ouv Iv
toi; TOtouTOt; oux Icttiv bptctud;, £to; tivo; oi tpiXoi*
6« TtoXXtov -fap dcpatpouuEvtov eti ulvst , TtoXu 8e y_topt-
oOevto;, oTov tou 8eou, ouxeTt. (s) "08ev xai a7to-
peTtai, ur) TtoT* ou ^ouXovTat ot <p(Xot toT; tptXot; toc
i'iiw,iiv.O
riuntur. (G) Quod autem jucundum simul et utilem
esse eum diximus , qui sit vir bonus , scicndum et illnd
est, homini dignitate ac potenlia praeslanti talem non
facile fieri amicum , nisi etiam ille potentia praestans vir-
tute superetur. Nam si id non fiat , non aequatur pro-
portione cum illo prauslantiore is qui superatur potentia.
Admodum autem raro tales hoinines reperiri solent
[VIII.J (7) Atque illae sane amicitia?, quas proximo loco
diximus , in asqualitate positae sunt. Kadem enim ab utro-
que prastantur, estque mutua inter ipsos voluntas : aut
certe aliud alio eommutatnr : verbi gratia, utilitate vo-
luptas. Interea tamen et mintis esse has amicitias, mi-
nusque diu permanere sciendum, utdictum est. Sed viden.
tur etiam propter similitudinemsimul.ac dissimilitudinem
ad veram illam et esse amicitiae et non esse. Ex similitu-
dine enim ejus amicitia? , quaj virtute constat , amicitiae
similitudinemgerunt. Inest enim in altera jueundum, utile
in allera : quae ipsa insunt etiam in illa. Eo autem , quod
illa criminalionum expers est etfirma psnead perpetui-
tatera ; liae autem celeritcr intercidunt , aliisque multis rebus
dilTerunt , non hahent speciem amicitiae, proptcr hancab
illa dissimilitudinem. '
Aliud autem amiciliaB genus est , secundnm excellen-
tiam : veluti quae patri intercedit cum filio, seni cum
juvene, viro cum uxore, omni denique qui prajest, cnm
eo qui imperio parere debet : quaj quidem inter se ipsas
quoque diflerunt. Non est enim eadem parcntum cum
liberis, atque eorum qui praesunt, cum subjectis : sed
nequeeadem patris cum filio, qtiae filii cum patre; ne-
que eadem viri cum uxore, quae uxoris cum viro. Alia
enim cujusque horum virtus est, aliud opus, aliadenique
quaead amandum incitant. Ex quosequitur, diversas quo-
que esse tam amationes , quam amicitias. (2) Sane eadem
ut horum utrique ab altero praestentur, id neque accidit
neque est postulandum. Quum vero iis qui procreanmt,
ea quae parentibus debentur, liberi tribuunt, vicissimque
liliis parentes, quae debentur liberis : tum firma et axpia-
bilis talis amicitia futura est. Ceterum in omnibus iis
amicitiis , qua: in excellentia positae sunt , amatio debet
esse acqualitas proportionis, ut scilicet is qui potior est,
ametur magis quam amet ; et is qui plus utilitatis affert.
Idemque de ceteris singnlatim similiter dici poterit. Quum
enim amalio fit pro dignitale, tum quodamraodo exsistit
aequalitas : id quod amiciliae proprium esse existimatur.
[IX.] (3) Non ita porro se habet in rebus justis , utin ami-
citia aequalitas. Etenini in rcbus justis primo loco ponitur
aequalitas ea , qnae censetur dignitatis ac meriti compara-
tione ; secundo ea , quae aequalitate quantitatis definitur.
In auiicitia contra primo loco staluitur id aequale , quod est
magnitudinis;secundo id.quod est dignitatis seu meriti.
(4) Idque ex eo perspici potest , quod-est , si magna sit vir-
tutis, atit vitii, aut copiae, aut alius alicujus rei distantia.
Non enim jam tum amici sunt : imo ne debere quidem
seamicosessejudicant alterorum. ldque in diis maxime
apparet. Omnibus enim bonis ii longe antecellunt. Pcrspi-
cuum idem est etiam in regibus. Namnead eorum qui-
dem etiara amicitiam aspirare audent ii qui multo sunt
inferiores : ut neque praestantissirnorum aut sapicntissimo-
riini viroruii) amicitiam expetunt contemptissimi homines.
(a) Sane constitui in his suntiliter certus terminus non po-
test , quatenus subsistere amicitia possit. Nam si vel multa
ab altero detrahantur, manet tamen etiam tum amicitia.
At vero si penitus etiam separentur, ut homo a deo, non
jam manet. (6)£x quo etiam quaeri solet, velintne amicos
amici bonis quaramaximis affici ( verbi gratia deos esse ) :
 (itw) ETHICA NICOMACHF.A. LIB VIII. CAP. VIII.
oEvisra to^v «Ya^*'v> °^ov "eou; sTvat- ouo: y&p en
cpiXoi tsovtat outoT;- ouSi Srj aYaOd" ot YaP tpiXot
Ta-f^tta. Et Sr) xaXio; EtpriTat 6'ti 6 cpiXo; to> cpiXo)
SouXtTat TayaOi EXEivou Evexa, uevsiv av o£"ot otd;
' tcot' icrriv IxeTvo; • dvOpioTrto Se ovti 8ouXr;crETai ri
uEYtiTa afaOa" tcrio; 8' ou TcdvTa • auTW ^ip [*■*
XtiO' sxacrro; SouXetoi -:iytiQa.
CAP. VIII. [IX.]
Oi TcoXXol oe ooxouci oti cpiXortuiav 8ouX£crOat cpt-
XtTsOai uSaaov i\ cptXtTv, Sib cptXoxdXaxE; o? itoXXor
10 u-spsy dusvo; yip cpiXo; 6 xoXat; , r) TcpocnrottTTat toiou-
to? slvat xat aaXXov cpiXsTv rj cptAElsOat. Tb 8i (f iXei-
tjflai tyyvs sTvat ooxe! tou TtuaaOai, ou 8t) ot TtoXXot
£s.(evT«t. (2) Ou Si' auTO S' Sotxacjtv aipEtcrflai ttjv
Ttur,v , aXXa xaTa cruu6E6r|xd;' /atpouat yip ol uev
is TtoXXoi utco Toiv Iv TaT; E^ouoiat; TtuoJuevot Sti ttjv
eXTciSa- otovTat yap TEuSJEtrflat rcap' auToiv , av tou
SswvTaf 10; Srj crriUEiw -rrj; EUTcaflEta; /aipoucti ttj Tturj.
01 S' UTtb T(7)V STClElXtOV xai ElSoTtOV SpEYOUSVOl Tturj;
3£6atioo-ai tt;v otxsiav Sdcjav lcpiEVTat rcspi a&Ttov yai-
sn poucrt Si\ Sti eto-iv ctYaOot, tcioteuovts; ttj to>v Xeyov-
twv xptoEt. Tw tptXsicrOai 8e xafl' auTO /aipouatv Sib
3o£ttEV av xpsTrrov sTvat tou TtuSoOat, xat rj cptXfa xaO'
auTT,v atpeTT] slvat. (3) AoxeT S' ev tw cptXEtv uaXXov
■^ sv Tto cptXEToOat Euat. 2r)UETov S' at ii.riT£'pec; Tto
15 cptAEiv yatpouaaf Evtat ^ip StSdacrt ri iauTtov Tp^cpE-
oflat , xat cptXoucri utv EtSuTat , avTicptXEicjOai 3' oo Jr)-
tousiv , liv aucpOTEpa ur^, IvSE^rjTat, dXX' Ixavbv auTatc;
totxev Etvai, £iv bpiotriv su TcpotTTOVTac; , xat auTat
cptXouotv aijTouc;, xav IxeTvoi uriSev wv urjTpt Tcpoctr'xEi
j» aTcovEuwct Sti tt,v aYvotav.
[X.] (4) MaXXov Se tt;c; cptXtac; outrr,; sv tw cptXsiv,
xat Ttov tsiXocptXaov iTcaivouuEvtov, cpiXtov apETr] to cpt-
Xeiv eoixev, iocjt' h olc; touto YivETat x.ax' a$iav, oOtoc
udvtuoi cptX.01 xat r) toutiov cpiXta. (5) Outo> S' av xa\
35 oi civt*ot uctXtOT' eTev cptXof icrct![oivTO y^P av • r) S' iod-
■xrfi xat Suoiott,; cpiXoTric; , xat udXiOTa usv rj tiov
x«t' dpsTTjv SuotdTTiC;- udvtuot yip ovte; xaO' a&TOuc;
xat Ttpbc; dXXrjXou; UE^voucjt , xat oute Ss'ovTat cpauXtov
ouO' 6Tcr)peT0uert TOtauTa, dXX' oj; EtTCEiv xat StaxtoXu-
«11 auo-f Ttov dYctOtov ^ip "-tJt' auTOu; ijjtapTavEtv ut^te
toT; cptXot; ^TciTptTiEtv. Ot Ss (jto/Or.poi to uev 8£'6atov
oux E/ouatv ouSe y^P outoI; Siau£'voucriv Suotot ovte;-
stt" oaiyov 8e xpdvov yiy^o^t1»' tpiXoi , /atpovTE; t^ dX-
Xr^Xo)v jAO/0T)pia. («) 01 y_pr]CJiuot Ss xal rjSticj £tc'i
45 tcXeIov StauEvouctiv tto; y«P i»v Ttopt'![o)ijtv r;8ovi; ?,
o)St).Ei'a; dXXrjXot;. 'Ec; svavTto)v 6e udXtOTa uiv
SoxeT r\ Sti to /pr^o-tuov YfpfGat cpiXia , oTov TCE'vr,;
xXoucjito, duafli;; EtooTf ou ^ip TUY/avEt ti; IvSet,;
ojv , toutou isteuevo; dvTtSojpelTat dXXo. 'EvrauOa
60 5' av Tt; iXxot xat £pao"rr,v xat Iptousvov , xai xaXbv
xal aicr/pdv. Atb tpatvovrat xat ot Epaorat YtXoIot
ivioTS , d;touvT£; cpiX.£ToOat oi; -ptXoucriv oucio); orj 01-
AniSTOTELES. II.
<W
noii eniin jani aniicos cis fuliiros esse lales : igitur non
optant bona : qnum amici amicisoptent bona. Quodsi
recte ilicitur , suo quemqtie amico bona optarc iilius causa ,
prorecto talis ut maneat oportet, qualis est altcr ille.
Sane, ut homini, maxima bona optare ac velle poterit :
scil fortasse ne sic quidem omnia. Sibi enim maxime vult
quisque bona evenire.
Vulgus vero liomiuum tionoris stiulio malle videtur
amari quani amare. ltaque multo niaxiniic parti bomi-
num assentalores placcnt. Est enim assentator aniicus
inferior, scu, qui ab altero siiperatur, aut certe, qui pra)
se fert pulare sc talem esse, amareque ma«is qtiam amari.
Ccterum amare vitletur finitimum esse ei quod est lio-
norc affici , cujus rei plcrique sunt cupidissimi. (2) Ve-
rum bonor non propter se expcti videtur, scd ex eventu.
Nam vulgus quidem quum ab iis qui potestatc et imperio
pr.cdili sunt , bonorc afficitur, l.i-tatur, ea spc atqnc opi-
nione, quod exislimat futurum ut, si qua rc c-jeat, ab
illis consequatur. Sic igitur lionore delectantur quasi argu-
menlo ct pignorc ejus quod sibi bene fieri volunt. Illi
vero qui a viris probis et rerum intelligentibus lionorem
expclunt, opinionem de se propriam stabiliri et confir-
mari gcstiunt. Bonos igitur se essc gaudcnt, eorum jn-
dicio, qui id dicunt, fidem habcntcs : ipso vero amorc
sui gaudcnt pcr se. Quo fit ut amor lionorc potior, amici-
tiaque per sc essc optabilis ct expetenda videatur. (3) Ma-
gis autem ea consislere videlur in eo , ut quis amct , quam
in eo, nt amelur. Atque boc ipsum matrcs indicanl ,
quibus ipsum amarc est voinptati. Vuiniill.r enim filios
suos dant alendos , eosque scientes ex se natos , amant , ner
ut ab eis redamentur, niagnopere laborant, si fieri utriiin-
que non possit : scd satis liabent , si videant eos frui sc-
ciinda forluna. Denique niliilominus eosdilignnt, quamvis
illi non possintmalri, qnoil cam non niirunt, qux convcnit
tribuere.
[X.] (4) Quum aulcm in eo, ut ameniur, amicitia consi-
slat , laudcnturque ii qui amicorum amantes perliibentur,
prohabilc est , amicorum virtutem in eo, ut ament, esse
posilam. Itaque in quibus lioc fit pro dignitate, ii stabiles
ac liiiui permanent amici, taliumque amicitia stabilis est
ac permanens. (5) Atque lioc modo etiam bomines inter
se inaequales maxime es-c queant amici. Nam el bi |>ossint
oequari : .vqualil.is autem ct similitudo amicitia est , maxi-
meque eorum qui virtute similes snnt, similitudo. N.im
qiiuro hi maneant ex se ipsis lirmi ac stabiles, tuni aller
quoque ad alterum manet is qui erat , ac ncquc res malas
desiilerant, neque se talium rerum ministros prsbent : inio
vero etiam prohihent. Virorum enim bonorum est neque
peccare , nequc amicis permittere ut peccent. Mali vem
quum stabile nihil habeant (quippe qui ne sui qiiideui
similes permaneant ), lum ad percxiguum tempus ami( itiam
intcr se tuentur, mutua improbitate delectati. (c) Uliles
autem ac jucundi diutius amici permanent. Tamdiu eniiu
manent, quoad utilitates ac voluptates sibi mutuo suppedi-
tant. Qinii aiitein ex contrariis constare videntur, maxime
quidem ill.e sunt, quas ntilitas jungit : ut quum pauper
diviti , doctus indocto sit amicus. Kam qua quisque re
forte cget, eam ab altero expetens alio genere illum mune-
ratur. Deinde vero ad hunc numerum etiam amatorem ct
cum qui amatur, formosum item ac defonnem licet aggre-
gare. Quocirca videntur iiilerdiiin et amalores ridiculi ,
quum eos quos amant, paii mensura ipsos rcdamare
volunt. Sane si aequc digni sint qui imientnr, jure
 98 H0IK11N NIKOMAXEIGN H, 0
Xt)tou; d^vTac. toox; d;io>Teov, (jLr|3iv 2= toioutov E^ovTac,
■yeXoiov. (7) *Ioo>c 51 ou8' ^itxat to evsvtiov tou
eSavTiou xaO' a&TO, dXXa xaT& ouu.6e6r,xo'i;. 'II 0
ope;i; tou ueoou Iotiv touto y^P d,aOdv, olov tw
6 &Ypw ou l;ripo) "fSvEoQat dXX' Itci to uicov tXOeTv , xal
tw Oepu.w xai toTc, dXXoic 6u.ot'w;. TauTa uiv ouv
dipeioOor xai ydp lonv dXXoTptwTepa.
CA1\ IX. [XI.]
"Eotxe 8e, xaOaircp ev apjrrj E*pT|Tai , Ttspi TauTa
xai tv toT; auToT; Etvat r\ te tptXia xal to Sixatov Iv
10 aTcaov) yap xotvwvia SoxeT ti Sixaiov sivat , xai tptXia
<«'• Ttpooayopeuouot yovv wc, npiXouc, touc. ouuttXouc. xai
touc. ouoTpaTtwTac. , 6uo(o>; 8s xai touc, Iv TaTc dXXatc
xotvMviatc. KaO' Soov Ss xotvo>vouotv , eVi toooutov
coti (piXta-xai ^ap to Sixatov. Kai v^Tcapoiaia « xotvi
li t4 <p(Xo>v , » opOuic" evxotvwvia ,ap ^ cptX(«. (») Eoti S'
aSeXtpoTc uev xai Eraipotc TcavTa xoivd , toTc S' aXXoic,
d<pwptauEva , xai toIc u.ev TtXeiw toT; S' eXaTTor xal
yap twv tptXtoiv at usv u.aXXov at 8' tjttov. AiasEpEi
Se xat t4 Sixata" ou yatp TauTa yovEuot rcpbc Te'xva xsl
2u dSsXtpoTc rcpbc, aXXr)Xouc , ouS* sraipotc xai TCoXtTat; •
6uo(o)c Se xai iiii Toiv dXXo)v <piXtwv. (3) ExEpa Srj
xai Ta «Stxa Ttpbc ixaOTOuc touto>v, xai au;r,otv Xau-
6av£t tw uaXXov rcpbc tpiXouc Etvat, oiov ypyjuaTa dito-
OTsprjoat iTaTpov SstvOTSpov r\ TcoXirriv , xai ur, (8or)0rj-
>i oat dSeXspw rj <t9ve(o>, xal TcaTa^at TtaTcpa r) 6vtivouv
dXXov. Au^eoOat Se tc/^uxev aijta tt, .^tXia xai to
Sixatov , w; ev toTc, outoTc, 5vto xai etc' toov SiyjxovTa.
(♦) Ai Se xotvo)vt'ai Tcaoat u.opt'01; loixaot tt;c, tcoXiti-
xr,;- ouu.7iop£uovTat yap etci tivi ouu.^s'povTt , xal tco-
so pi^duEvoi ti twv Etc, tov piov xai r, 7coXtTtx^ Sl xotvoi-
vta tou ouytipEpovTo; y dptv SoxeT xai I; dpy.rjc, ouveXOeTv
xai 8iau.e'v£tv toutou yip xai ot vou,oOeTai OTO^diJov-
Tat, xai Sixatdv ipaotv eivdt to xotv»] ouu^Epov. (5) Ai
u.lv ouv dXXat xotvwviat xaTa u.Epr| tou ouu.cpE'povTOc,
31^ EcpfevTai, otov TcXwTvjpEc, U£v tou xaTa tov tcXouv irpbc,
epyaoiav y;pr|U.aTO)v r\ ti toioutov , ouorpaTtwTat Sc tou
xari tov 7cdXeu.ov , Etfe yprjU.dTwv eits vtxr,c, r\ tcoXeo);
6p£Yo'u.£vot, 6u.oiwc, Scxai tpuXe'Tat xal Sr,u.OTai. "EvtaioE
Toiv xoivo)vio)V ot' r,5ovr,v Soxouoi yiyvEoOat , Otaoo)Twv
«0 xai IpaviOTwv a&Tat yap Ouoiac, 1'vsxa xai ouvouotac,.
(d) nSoat S' aliTat &itb tt,v TcoXiTixriv eoixaotv fTvai
(oi yap tou TiapdvTOi; ,ouu.;p£povTOc, ^ TcoXiTtxr, IjpiETai ,
dXX' eic, d7ravTa tov piov ) , Ouoiac, te tcoiouvtec, xai TtEpt
TauTac, ouvdSouc,, Tiu.ic, ditovE'u.ovT£c, Oeotc,, xai outoT;
46 dvaTcauoEic, 7top(i;ovT£c. u.eO' rjSov^c At yap dp^aTat
Ouoiat xal ouvoSot <pa(vovTat ytvcoOat u.ETa ra? Ttov
xapitwv ouYXOu.toa<; oTov aTcap/at- u.dXiOTa y*? sv tou-
toic, £oydXa?ov toTc, xatpoTc.. (7) naoat oi, cpatvovTat
at xotvwvtat jxdpia ttj; TCoXtTtxrjc, etvat- dxoXouflrjoouot
M> Se at TOtauTat tptX(at TaT? TOtauTaic, xotvo)vtatc„
(llM.IISn)
fortassc lioc poslulari potcst : sin nihil lale habeanl , riili-
rulnm sit istud postulare. (7) Fortasse vcro ctiara to-
tuni hoc aliter hauet, neque res contraria contrariam pcr
sc desidcrat, sed cx eventu : appetitio autcm medii cst.
Hoc cnim honum est : verbi gratia rci hiiinida? bonum est,
non ut arida fiat, sed ut ad mediocritatem redigatiir. Item
rei calidje et ceteris. Sed haec omittantur sane : sunt enini
ab inslituto nostro alicniora.
Videntur autem, ut in principio dictum esl, ad eadein
pertinere jus et amicitia, in iisdcmque esse. Nam in omni
societate aliquod jus reperitur, et vero etiam aliqua amici-
tia. Itaque pro amicis compellant et cos quibuscum navi-
gant, et commilitones , itemque alios, quibuscum aliquam
inicrunt societatem. Quanta porro communio est, tam lale
patet et amicitia. Nam tam latejuspatet. Et provcrbium
■ amicomm rcs communes >• recte jactatur : in cominunionc
enim posita cst amicitia. (2) Sunt autem fratribus quidem
et sodalibus omnia inter ipsos communia; reliquis autem
certa qua-dam ac distincta : aliisque plura, aliis pauciora.
Nam ct iuiiii ili.i' alise magis, aliac minus sunt amiriti.T.
Diflerunt eliam jura^ Non enim eadem sunl palribu* ciim
liberis, quao fratribus interipsos; ncque sodalibus et civi-
bus : similiterqne sc res babet in ceteris quoque amicitiis.
(3) Differunt igitur et injuriic liorum singulorum inter se :
qiiae hoc suntgraviores,quo amiciurihus inferuntur.Exempli
gratia sodalem pecunia fraudare gravius cst, quam civem ; ct
fralri non succurrere, quam alieno; ct parcntera verberarc,
qiiam quemlibet alium. Solet autcni 1111.1 cum amiciti.i
etiam jus amplilicari natura : quippe quum ambo in iisdcm
rebus consistant , et a-que late pateant. (4) Omnes autcm
societates sunt tanquam quscdam civilis socielatis partes ac
membra. Conveniunt enim homines quum emolumenti ali-
i-ujiis gratia, tum ut aliquid quaerant ac parent vitac iu ■-
cessariorum : eodemque modo etiaiii societas civilis et ali
initio utilitatis causa constituta vidctur esse, et perrnanerc.
Iloc enim legumlatores quoquc sibi tanquam scopum pro-
ponunt, ac jus esse dicunt, quod communitcr rei publirn?
utile est. (5) Ceterae igitur societates pro sua quxque partc
utile expetunt : verbi gratia, nauloe id quod ex navigatione
quxritur, ut pecuniam conficiant, aut aliquid tale conse-
quantur 'commilitones, id quoVI bello paratur, sive pccii-
niam concupiscant , sive victoria potiri, sive urbe aliqua :
itemque tribules ac populares. NoniiulIa3 autein societatcs
propter voluptatem comparari videntur : nt sodalitia coruin
qui ad ciiltmn alicujus numinis una epulantur ac saltant ;
et eorum qui pro rala ciijusque parte symbolas in convi-
vium cnnferunt. lla» oniiii partim sacrificii, partim con-
victus causa comparantur. (6) Omnes autem xowuviat tales
civili societati subjectae esse videntur : ( quaj praesentem
utilitatem.scdeamquaeadomnem vitarn nertinet,expetit).
ct qui sacrificia instituunt et circa ea conventus , bonores
dcferunt dils , et sibi requiem cum voluptatc conjuRctam
parant. Nam prisca sacrificia, ct convcntus qui sacrificio-
riini causa habebantur, ea crcdibile est collcclis jam fructi-
bus ut primitias quasdam [nissc inslituta. His enim tera|K>-
ribus maxime erant otiosi. (7) Apparet igilur, societates
omnes civilis socielatis esse memhra. Quales autem fiieriut
ipsae ill;c societates, tales etiam amicitix conscquentur.
 (l 180,1101) ETHICA NICOMACHEA. LIB. VIII. CAP. X.
CAP. X. [XII.]
IIoXiTEia? 3' to-uiv EtSr, tpi* , toat 8i xai Trapsxfia-
oeic; , oTov <p9opat toutoiv. Eiot 8' at uiv rcoXtTsTat
pao-tXeta xt xal dptcrtoxpaTia, Tpi-rr, 8' *, tiito Ttur,ud-
Ttdv , tjv Tiu.oxpatixr,v Xe^vetv otxctov epatvETat, 7coXiTEi'av
* S' auTr,v etwOaotv ot TtXeterTot xaXetv. (2) Toutwv Si
PeXTio-cr, uev r, pauiXsia, /EtptoTT) S' r} Ttuoxparia.
llapexSaott; 81 PaotXsiat; uiv TupawiV ducpo) yip uo-
vap/tat , 8iacps'pouot Se tcXeTotov 6 uiv ^ap Tupavvo? to
iauTto eruutpepov oxotteT, 6 Si jJaotXeu:; to toiv ap/oue-
I* vo>v. Ou fdp Ioti paotXeut; 6 ur, auTapxT)? xat 7c5ai toTc;
tiyaOott; urrepe/tov 5 8i toiouto? ouSevi; irpooSei-at • Ta
wi£>.taa ouv auToi uiv oux av oxoitotr, , toT; 8' dp/oul-
votcr 0 yap ar, toiouto? xXr,po)Tb<; av Tte; efr, fJaotXeu?.
'H 8i Tupavvt; i\ ivavriai; TauTr,- to yip lauTto ayafiov
Is SuoxEt. Kal tfavepo)Tepovi7TiTauTr,c,4Ti/eipi'o;Tr,-xaxi-
otov oi Tt> evavTtov tw fieXrioTto. (3) MeTaSaivet 8' ix
(JaotXeiat; £?? tupavviSa ■ tpauXoTr,; yap eOTt uovap/ta?
f, tupawtV 8 8r| uo/9r,po? jJaatXEue; Tupavvoc; yiveTat.
'E; dptOTOxpariac; 8e eic; SXtYap/iav xaxta tiov dp/ov-
*i tojv, ot ve'uouoi Ta ttjc; ttoXeox; rapi Tr,v ajiav, xat TtavTa
?, Ta 7cX£tOTa Ttov dva9o)V iaucoTe;, xat t4<; dp/i; aEt
Tott; auToT?, Tcepi TtXEiertou tcoiouuevoi to tcXouteTv SXiyot
Sii dp/ouat xat uo/9r,poi avTt Ttov l7Ct£ix£aTaTtov. 'Ex
Si Ttuoxparixc; £?; Sr,uoxpariav • ouvopot yap eiotv au-
5» Tat- icXr^aouc; ^ip pouXeTat xat r, Ttuoxparia eTvai, xat
to-ot Tcdvret; ot ev rip Tiur]uaTt. "HxiOTa Sl uo/9r,po'v
eoTTtv r, Sr,uoxpaTia- tlrct utxpov yap icapextfaivet to
•crfi itoXtTetac; eiSoc;. MeTaSdXXouot uiv ouv udXtaO'
outox; at 7coXtTetaf iXd/toTov yotp oucto xal f SffTa
30 u£Ta6at'vouotv. (t) 'OuotoiuaTa 8' auTtov xai oTov
TtapaSeiYuaTa XdSot Tt; av xat iv Tat; oixtati;. 'H uiv
yap icaTpbc; 7cpo{ uteTc; xotvtovta fJaoiXEtae; e/ei o-/?iua-
Ttov te'xvojv ^yip Tto TtaTpt ueXei. 'Evteu9sv Sk xal
"OuT,poc; tov Aia icaTE'pa icpooaYopEUEf icaTptxri yap
st. dpjrJj fJouXeTat rj paoiXEt'a sTvat. 'Ev Hs'poatc; 8' ^j
tou 7caTpoc Tupavvixrj- /ptovTat yip toc; SouXoic; toT?
uteotv. Tupavvtxrj Si xat r] 8eo7cotou icpbc; SouXouc,-
to yap tou Seotcotou ouucpEpov ^v auTrj 7cpaTTETai.
ACtti uiv ouv Sp9r| cpaivETat, ^ nepoixr, 8' f,uapTrj-
4t> u.evr,-Ttov SiacpepovTtov yap at dp/^at Std^opot. (5) 'Av-
opbc; 8i xat Yuvatxie; dptoroxpaTtxrj cpaivETat- xa^' d$t'av
■y/ap 8 dvr,p dp/Et , xat 7CEpt TauTa S StT tov dvSpa-
boa Si vuvatxt dpao^Ei , IxEfvr, aTcoSiStootv. 'A7cdvco)v
oi xupteuo)v 6 dvrjp ei; oXtyap/iav UE9ioTr,ffiv 7capa
«i tt]v di;tav yap outo tcoieT, xat ou/ r) iueivtov. 'Eviote
5i dpjrouotv al vuvaTxEe; ETtixXrjpot ouoaf ou or\ yivov-
rat xa^' dpETr,v at dp/_ai , dXXi Sti 7cXoutov xat Suva-
utv xa9a7C£p Iv tatc; SXtyap/iai;. (o) Tiuoxpauxrj
o* eoixev rj twv dSfXcptov too? Y°iPi TtXV Etp' 6oov TaTc;
^o T;Xixtat< StaXXdTTOuotv Stdrcep Sv 7coXu Taic, f,Xtx(atc;
otacp/pcoertv , ouxeti dSEX^txr, Yt'vETatr) tptXia. Arjao-
xparia Si udXiOTa ulv lv T.aT; dSECt7co'Toie; twv oixr)-
«JO
Administrantlxporrorcipublicx Iria suntgencra, totitlcm.
que ab illi- declinationes, et veluti vitia. Snnt autem reipu-
blicae administranda: form.T : rcgnum, optimatum principa-
tus,et potcstas ex censu, qnam timocraticam non ineplc
appellaverimus : scd eam plurimi poliliam sivc rempublicam
solent nominare. (2) Harum autem fbrmarum omnium
regnum est optima, timocralia deterrima. Declinatk) autem
a regno tyrannis est. ln utraque enim peries unuin summa
rerum est potestas. Sed plurimum tamen inter se diflerunt.
Tyrannus enim stiam, rex eorum quibus imperat utilitatem
spectat. Etenim rcx non est , cui sua non sunt satis , qui-
que non omnium bonorum copia antecellit. At qui talis cst ,
nihil praeterea dcsiderat : ideoque non sua, sed eorum qui-
bus prseest commoda sibi proponet. Nam qui talis non
fuerit , is sorte ductus quispiam rex videalur. Regno adver-
satur tyrannis : nam quod sibi expedit, sequitur. Atque
lianc vel magis pcrspicuum est esse dclerrimam. Quotl
enim oplimo cst conlrarium , pessimum. (3) Ex rcgno
autem in tyrannidem degeneralimperium. Nam monarcliiic
vilium tyrannis est : rex malus autem tyrannus eflicitur.
Ex optimatum vero potcstate in paucorum principatum fit
commutatio , eorum qui praesnnt culpa , qui res civilatis
(ribuunt indignis, et omnia bona aut multo maximam eorum
partem vindicant sibi , et magistratus iisdem semper defi--
runt, divitias rebus fere omnibus anteponentes : quo lii
ut pauci magistratum gerant, iique improbi ac vitiosi lnco
virorum optimorum. Ex timocratia autem in popularcm
slatum flt conversio. Sunt enim h.-p reipublicn; adinini-
stranda? fornue inter sc liniliina-. Nam ctiam lucc ex
censu potestas natura sua multorum videtur esse; omne«-
que , qui liabent censum , inter se sunt pares. Minime vero
omnium vitiosa popularis potestas cst : quia paullnluni
admoducn a politiae forma deflexit. Ac civilis quidein
status formae his ferc modis commutari solcnt : bujusmodi
namque minima est et facillima mutatio. (4) Ceterum sta-
tiiuni borum similitudines et velut exempla deprehendat
aliquis in privatis quoquc domibus. Patris enim cum fliiU
societas rcgni spcciem quandam prac se ferl. Nam fllii patri
curae sunt. Ex quo et Homerus Jovem palrem appel-
lat. Patriam enim potestatcm rcgnum videtur proxime
refcrre. Sod apud Persas patria potestas cst tyran-
nica .- utuntur eniin liberis suis ut servis. Est et do-
mini in servos imperium tyrannicum. In eo cnim ne-
golium tlomini agitur, cjusque ulililati consuliliir. Atque
hoc sane rcclum est ; Persicum tamen illml depravatum
ac perversum : eorum enim qui inlcr sc diffcrunt, imperia
quoquc differre debcnt. (5) Jam viri et uxoris socielas a<l
optimalium principatum proxime videtur accedere. Nam
proeo, ut ipso dignum est, vir imperat, in iisque adeo
rebus, in quibtis virum oportet impcrarc : et quac mulieri
ccnveniunt, ei permiltit. Quodsi vir in omnibus domi-
netur, rem ille (raducit in potestatis paucorum speciem.
Id enim facict piscter dignitatem , non ea ratione qua vir
melror est. Intcrdiim vero fit ut mulieres imperent : eae
scilicet , quihiis amplissiina! venerunt lucreditates. Non igi-
tur tnm ex virlute, sed propter divitias et potentiam imiie-
ralur, ut in paucorum principatu. (fi) Denique potestati illi
quae ccnsiis ratione constat, fraterna societas cst similis. Sunt
enim ii pares; nisi forte aetatis ratione inler se diflerunt.
Quocirca si multum inler se distent aetatibus , jam amicii i.i
fraterna constarc non potcst. At vero popularis potestas est
qiium in iis familiis maximc, qii.x doniino carent ( hte enin
7.
 100 HWIKQN MKOMAXEIQN H, ia, X.
ueoiv ( EvTauOa y^? rrdvTSc il, toou), xai iv atc daOs- i ex Eequo oiunes fmperant), tum in quibus imbecillus est
vrjc 6 dpywv xai IxdtJTw icoutrta. is qui insjitM.it : ideoque suo quisque arbitratu agit omnia.
CAP. XI. [XIII.]
KaO' lxao-TT|V ii t5v tcoXitsiwv cptXia cpatvsTat, lu_>'
Jcjov xai to oixatov, jjaoiXsi ftsv irpbc touc (BacxiXsuo-
I, U.SVOUC Iv UTCEpO/rj EUEpYSCjiaC- £u Yap TOltt TOUC (jaCJl-
Xeuouevouc, EircEp ayaOo; wv iTctuEXsiTat auTtov, IV eu
TrpaTTwaiv, wcjTcsp voijlsuc TcpoSaTtov &'Osv xai Our,poc
tov 'AYautu.vovat Tcoijjttva Xawv eitcev. (2) ToiauTTj
Se xai fj TtaTpixr,, oiacp£'psi Sk tw u,eye'Oei tw» EuspyE-
l0 Tr,u.aTt>jv atrtoc yap tou Eivat, 8oxouvtoc UEYttJTOu ,
xai Tpo^r,<; xai TcatSstac • xai Toic TcpoYOvoic 6s TauTa
Tcpotrvs'uETat • epucjst te ^ap ap^txbv TcaTr,p uioiv xai Tcpo'-
Yovoi exyovojv xai {jacjiXsuc {satTtXEuouEvtov. (3) 'Ev
uTCEpo^rj 8s ai cptXiat auTai, 010 xai Tiu.wvTat oi yov"?-
u Kai to Sixatov o-}\ h toutoic ou TauTO aXXi to xa^'
ajiav outoj Y^p xal rj otXta. (i) Kai dvSpbc 6s rcpbc
Yuvaixa rj auTrj cptXta xai ev dpttjToxpaTta • xit' dpETr,v
yap, xai tw du.st'vovi tcXe'ov aYaOdv, xal to apjjtdjov
dxatJTO)- outw 8s xai to otxatov. (s) 'H Ss twv oioeX-
su cpwv Trj iTatptxr, sotxsv ttjoi Y°p xai f,XtxiwTai , ol
toioutoi 3' SuoTcaOEtc, xai iuor.Ostc o>c eVi to tcoXu.
"Eoixe 8'J'i TauTr, xai f, xaTot Tr,v Ttu.oxpaTtxr,v ttjot ^ap
ol TcoXtTai JSouXovTat xai irctEtxEtt; sivat ■ sv us'psi o/j
to dp-/£tv, xai i\ ttjou" outu> or, xai f, cptXia. (6) Ev
•-'5 85
6s Taic, TcapEx6atj£0"iv, ojcnrsp xat to Oixatov etci utxpov
lOTTiv, outo) xai f, optXta eoti , xai rJxicrTa ev tyj /_ei-
pttrtr) " ^v Tupavviot ^ap ouoav r, tjtfxpbv titXta?. 'Ev
ot; YOtp |J.r,8sv xotvdv eoti ti~i ap_/ovTt xai Toi ap/_oij.='vo),
ouoi tjiiXta" 0C1OE Y*p oixatov otXX' otov te^vit»! Tcpbc,
iii opYavov xai ^u^rj Tcpbc; trwu.a xat OEtjTcoTr, Ttpbt; 8ouXov
wtptXttTat jjl-v Yap rcotvTa TauTa utco twv /pwusvow,
tptXta 8' oux faTt Tcpbt; Tot ot'{/uya ouos otxatov dXX'
ouoe Tcpbc, iTcrcov r) jiouv, ouos irpbt; oouXov ^ oouXo;.
Ouoev ^ap xotvdv eotiv 6 ^ap 8uuXot; e*ui|/u/ov opYavov,
K5 to 8' opYavov d']/u/_oc ooiiXoc. (7) CH u.sv ouv SouXoc ,
oux EtTTi tptXia Ttpbc auTov, ft 8' dvOpwrcoc ' Soxei ^otp
Et/at ti Stxatov TcavTt dvOptoTcw Tcpbc TcdvTa tov 8uvd-
uevov xotvwv5itjai vdu.ou xai cuvOr,xric- xai tptXtac or,,
xaO' Siov dvOpo)Tcoc. (s) 'Etc'( (jttxpbv 8r| xai ev Tatc
«11 Tupavvttjtv ai cptXiat xai to 81'xaiov, ev Ss Taic 6r,uoxpa-
Ttaic ttTri TcXettjTOV TcoXXot yap Ta xotvot ttjotc ouoiv.
CAP. XII. [XIV.]
'Ev xotvwvia u.£v ouv Traaa 'ptXia eotiv, xaOdrcsp
«tpr,Tai • dcpopitJstE 0' dv tic ttjv te tJUYY£vixr,v xai tt,v
Hatpixr^v. Ai os TcoXiTtxai xai tpuXETtxai xai tjuu.-
45 TXotxai, xai 8iat TotauTat, xotvoivtxaic Eoixaai uaX-
/>ov otov Yotp xaO' 6u.oXoYtav Ttva tpaivovTat Etvat. E!c
TauTac 6s TaUiEv dv ti« xal tt,v t.£vtxr',v. (a) Kai
f\ tjUYYEvtxri 8e tpatvETat TtoXusi8r,c Etvai , r,pT^oOat
6e Tcaca ix. tt;c TcaTptx5;c' ot ^oveTc ij.ev ^ap OTSpYOucjt
uj :* TiV.va w; 5auTwv ti ovto, t4 Si TsV.va tou; -(ovti(;
(nai.)
In iinaqnaque autem reipublica; ailminUtranticE forma
ratio amicitia: esse videtur secumlum ralionem juris : qu;c
rcgi ciim iis qui in rcgno ^ivtint intercetlit , in quadain
bencficii excellentia est posita. Bene enim meretur is de
iis quibus imperat : si, quum sit bonus, curam eoriim
habeat velut pastor ovium , ut sint felices. Unde et Ho-
inerus Agamemnomen paslorcm populorum ap|>ellavit.
(5) Talis est ctiam paterna amicitia : nisi quod magnitu-
dine beneliciorum prxsUit. hst cniin pater filio causa,
ut sit : quac videtur esse rcs omnium maxima. Idem-
que alendum et erutliendum curavit. Atque ba-c eadem
avis et majoribus tribuuntur. Ad impcrandum etenim
latii sunt natura pater liberis , avi ne|iotibus , rex iis qui
sub rcgno sunt. (3) In exccllentia! vcro genere ainicitia:
islge poMla1 sunt ( ideoque etiam parentibus tribuilur bonos),
et vero non ajqualc jtis in iis versalur : sed id quod pro di-
gnitale est : cujusmodi est scilicet amicitia eomm. (4) Jam
viri et uxoris amicilia eadem cst, atqnc ea qua; in optiina
tum principatu. Kx virtute enim res tota pendilur,et plus
boni meliori tribuilur, ct quod cuique aptum et accommo-
datum est. Idemqueetiamdejure sentiendum. (5)Fra-
triim autem amicitia sodalium amicitia; similis cst. Stint
eniin parcs inter sc et irquales atatc : qnales qui sunt , ii
plurimum iisdem studiis tlediti , consimjlibusqiie moribu»
prauliti sunt. Atque similis etiain ca amicilia videlur, qua;
in timocratia reperitur. Postulat eniin ralio et nalura ta-
liumcivium , ut inler sc sml pares et ftquabiles ac moderali
boniqne viri. Singulatim ergo et cx a>quo solent imperare :
talisque proinde et corum amicitia cst. (G) In declinatio-
nibus .uili iii a recto ut juris perparum est, sic et amicitix :
ininimumque adeo in deterrima. In tyrannide enim aut
nibil aut parum est amicitise. Inter quos cnim niliil esl
connnune illi qui imperat cum eo qui parct, nulla pror-
sus amicitia cst : quoniam neque jus. Sed lantum ita sunt
inter se affecti , ut est artifcx ad justriimentum , ani-
mus atl corpus , dominiis ad servum. Ilis enim omnibus
prosunt quidcm et consulunt qui uluntur : vcium nec
amicitia nec jus est nobis cum rcbus inanimis : imo ne cum
rqiiM qiiidcin aut bove ; scd nequc cum servo, qua servus
est : hiliil enim domino cum servo commune est. Nam
servus instrumentum est animatum, instrumcnlutn aulein
servus inauimiis. (7) Qua igilur servus est, nulla cum
co amicitia interccdit domino : sed qua bomo est , aliqua.
Nam omni bomini cum eo , cum quo pactionum et reriint
contraliendarum ratio nobis essc potest , jus aliquotl inter-
cedere videtur. Ergo et ainicitia, quoad homo est. (8) In
tyrannica ergodominatione neque amicitia- 11111II11111 esse po
tcst , ncque juris : at in popularibus potestalibus pliirimum-
multa enim intcr pares communia sunt.
In commnnitate igitiir quadam omnis amicitia versatur,
quemadmodum diximus. Possit tamen.aliquis forte et
cognatorum ct sodalium amiciliam ab bis secernere. Ci-
vium namque et tribulium ct eorum qui una navigant , et
qua'cumque snnt liujus gcneris amicilia;, apertius prae se
fiTiint commiinioncm, quam ista; prius dicl.T. Consensii
enim et pacto qiiotlam vitlcnfur constarc. Atque in eodem
iuimero et ordine eliam bospitalem collocaveris. (2) Jam
cognatorum amicitia multiplex videtur esse, tota anten»
a palerna pendere. Parentes enim liberos diligunt, ut
aliquid sui : liberi autem parentes , ut aliquid ab eis pro
 ( 1161,1103) ETHICA MCOMACHEA. LIB. VIII. CAP. XII.
o>; aTc' ixetvoiv ti ovia. MaXXov 3' taaaiv oi yovEt;
Ta i; auTwv fj ri ytvvr.OEvTa 6ri ex toutojv, xai ptaX-
Xov auvojxEtojTat to d^' ou tw ysvvrjOivTt f) to yEvdy.Evov
TW TCOtr;oc/VTi ■ to fip il aijTOu oixeTov tw d:p' ou, otov
i cwou; , Qpi;, otiouv tw e^ovti- txetvaj o' ouOev to
dcp' (.3, ?, ^ttov. Kat tw zXr,0£t oi tou ypdvou- ot
uiv yip euQu; ysvdy.Eva OTEpyouatv, t4 Se TcpoEXOdvTa
toT; ypdvot; tou; yoveT;, ouveoiv fj ataO^aiv XaSdvTa.
'Ex toutcov Si SfjXov xal ot' a ^tXouot jjtaXXov a! y.rj-
iu TEps;. (31 I'ov£i; yiv ouv Ttxva cptXotiaiv w; sauTou;
(Ta yip s; auTwv oTov irspoi auTot toj xsyoipiaOat) ,
T£xva Sl yovtT; 10; dir' EXEivoiv TCEcpuxOTa , dSsXcpoi
0' dXXv;Xou; Toi sx tojv auTiov TCt^uxsvat- f, yip Tcpb;
sxeTva TauTOTTjc; dXXr,Xot; TauTorcotst * 6'Qsv cpaat toutov
l:. aitia xai 6i£av xat Ta ToiaTrca. Eiai or, TauTO tcw;
xai iv Str1prjy.s'vot;. («) Meya 3£ Tcpoc; cptXtav xai to
auvTpocpov xai to xaO' T)Xtxiav r;Xi; yip fjXtxa , xai ot
ouvt^Qit; e^Tatpot ■ Stb xai r) dosXcptxfi tt; iTatptxfj
buoiouTat. 'Ave|io'i 3e xai oi XoitcoI auyysvsT; ex
H> toutojv auvoixEiomar tw yip drcb Toiv auTtTJv sTvat.
riYvovrat 0' 01 yiv olxstOTspoi ot 3' dXXoTptoVrspoi to>
cuvEyyu; r, rcdppo) tov dp/rjybv Eivai. (s) "Eoti 8' fj
ulv rcpi; yovsi; cptXta texvoi;, xal dvOpojirot; rcpb;
Osou;, o>; irpb; dyaObv xai urcspE^ov su yip Tcsrcoir;-
2i xaoi t4 uiytOTa- tou yip eTvsi xat Tpa-^r,vat atTtoi,
xat Y5vouti'vot; tou TcatoeuOTJvat. («) "E/ei Se xai tb
r,ou xai to ^prjaitjtov ^) ToiauTrj ^tXta uaXXov twv
60v£t'ojv, Saoi xai xotvoTEpo; 6 Sic; auToi; eotiv. "Eoti
os xai iv t^ tJSjX^txrj arcep xat ev ttj iTatptxrj, xat
3u u.5)vXov e?v toT; etcieixeoi, xat 6'Xco; sv toT; 6u.oiot;, oaoj
oixEtOTEpot xat ex y£vet^; 6Tcotpji^ouai OTEpyovTE; aX-
Xt,Xou;, xai Sooj iu.or,0£OTEpoi oi lx Ttov auToiv xat
ouvTpo^ot xai Tcaicj£uOE'vTE; 6u.oi'oj;- xai r) xaTa tov
ypovov boxii/aaia TcXeiaTri xai S£6atOTaTTi. (7) '\va-
Sb Xoyov oe y.ai Iv toi; XoitcoT; tcov ouyyEviov t4 cnXixa.
'Avopi os xai yuvatxt cptXta Soxei xaTa cpuaiv uTcap^Etv
dvOpojTco; yotp t^ cpuaet ouvouaoTtxbv piaXXov f) tcoXi-
Ttxov, tfaoj rcp^TEpov xal dvayxatOTEpov oixia tcoXeo);,
xai TExvoTcotta xotvo'T£pov toi; t/001;. ToT; u.ev ouv
to dXXot; {tzi toooutov t) xoivojvia eotiv, oi 0' dvOpojrcot
ou fxdvov tt;; TEXvoirotia; ydptv auvotxouatv, dXXi xai
tojv ei; tov pltov euOu; yap SujprjTat Ta Epya , xal eotiv
ETEpa dvSpb; xat yuvaixd;- ETcapxouotv ouv dXXriXot;,
ei; to xotvbv tiOovte; Ta tota. Ati TauTa oe xat to
«4 ypr^oiu-ov tlvat ooxei xai to f,5u e'v TauTT| ttj cpiXta.
EtTj 3' av xat 3t' dp£Tr,v, ei ItcieixeT; eiev eoti yio
IxaTE^pou dpETT,, xai yaipotEv av toj toioutoj. 2uv-
Se-cpto; Sk xi Texva SoxeT eTvat- otb OSttov oi aTExvot
StaXuovTat • Ti yip Texva xotvbv dyaObv djjtyoTv, ouve/ei
m oe to xotvdv. (g) Tb Se rcto; ouuSioiteov dvopt rcpb; yu-
vatxa xai oO.co; cptXoj irpb; cptXov, ouSev eteoov cpaivETat
?r,TETaOat r, tcco; Stxatov ou yipTauTov cpatvETat to> cpiXto
Tcpb; tov cptXov xai tov dOvtTov xai tov IjaTpov xai tov
«UtJlSpOfCTiTT)'/.
101
fectiim. Melins autem novprunt liberos stios paronlc» ,
qiiain scinnt liberi se ex liis essc procreatos. Maji-ia
(liioqiie necessitutline conjiinctuin est ei quod genera-
1 11111 est , iil a quo geneiatuni esl , qiuun i<i quod na-
tinn est , ei qnoil generavit. ^ain quod ab aliquo pro-
fi ctiim est , ejns est proprium a quo profectum est : ut
dens, aut pilus, aut quidlibet ejus cui inliicrel. Id au-
tem a quo aliquid ortiim est, illi non est proprium aut
ccrtc miiiiis. 1'rajtcrea temporis longin(|tiilate patris aumr
iu liliuiii superior cst. 1'arentes eniin liberos stalim tit
nali stint, diliguut : liberi parentes rclale progrcsti, et
liini dcnique, qiimn intelligcre aut scirc cirpcrunt. Atqne
ex liis pcrspictiuin eliatn cst, quamobrem matribus liberi
sint cariores. (3) Ergo parentes qiiidcui liberos ut se.[
ipsos diligunt : ( nani qui ex eis nati sunt , eo ipso quod
separati sunt, tanqiiam altcri ipsi sunt :) liberi autem
parentes, nt qui cx illis sunt nati : fratres vero inler sn
amant, quod ex iisdcm sint nati. Nam co ipso , quod idem
sunt atque illi , fit ut inter se quoquc sint idem. Idcirco
dc fratribus ita loqui solcinus : idem sanguis, stirps eadem,
ceteraquc ejusdcui gcneris. Sunt ergo qiiodainmodo untiin
et idem etiam in cor|ioribiis scparatis. (4) Mngnuni etiani
ad aiiiicitiam momentiim babet educationis couiniunitaset
aetatis .Tqualitas. Nam rcqualein aiqnalis, inquit ille : et
qui consuetudine imitiia delectantur, sodales sunt. Itaque
amicitia fraterna sodaliiim amiciliic assimilaliir. 1'atrueles
aiitem reliquiquc co^nali per lios ipsi quoque inter se tle-
vinciuntur : ex co scilicet, quod ex iisdein oilisunt. Atque
lioniin alii sunt inter se propinquiorcs , alii distanlioics,
quod vel propius vel longius ab eis abest auclor generi*.
(5) Amicitia porro, qnae iiberis cum parentibus , ilemque
illa i|'i;i- liominibiis ciim diis inlercedit, est tanquam 111111
liona quadam rc atque excellentc iiitercedens. Beneljtiis
enim nos niaximisafficerunt : sunt enim causa, ct ut lilij
nascanlur et alantur, ct ut jam conformati instituantur.
(6) II vero incst in tali amiciliaeo quoque plus jucunditalis
el ulilitatis, qiiam in alienorum, quod etiam vita? comm.11-
nilale magis inter se devincti sunt. Insunt tamen etiam in
fraterna eadem oninia, qua; ct in sodalium amicilia : ac
mullo qnidein magis in probis et a^quis, in universiim de-
nique in iis qni sunt similes : eo quidem magis etiam , quo
magis illi intcr se familiares sunt, et ex eo tcmpore, quo
priiiiiini in lucem edili sunt, se miituo dili^unt : quanto de-
nique similiorilius moribus prailili sunt qui ex iisdem nali
et una educati , et siiniii cura eruditi sunt. Postremo
probatlo ea, qua; tempore constal , in liac et valct pluri-
muni ct lirmissima est. (7) Pera-que autem in ccteris
qi.iique cognatis res amiciti.x propriiB rcpcriiintur. Jam
vero quae inter virum et uxoieni amicitia est, maxime
secundum naliirain videtur esse. Homo enim magis ad
conjtigium faclus est anatiira, quam a.l societiiteiu civi-
lem : et tanlo quidem niagis, quanto prior magisque ne-
cessaria est doimis quani civitas quaiiloque liliorum pro-
crealio animanliuni omni generi commiinior est. Atqire
in ceteris qtiidcm liactcnus progretlitur communitas, quod
procreationis causa conjiinguntur : liomiiics autem nop
soluin ad procreandos lilieros comnmni domo utuutiir,
sed etiam ut eoruni qiiir nd vitam pertinent, majorem
liabeant facultalein. Statim enim tlescripla ac divisa sunt
corum ollicia, alifcque sunt viri, ali* uxoris partes. |n-
serviunl iytur alter alteri , sua uterque in coinmiine confe-
renles ; eamquc ob rcm in bac ainicitia et ulilitas inesse
videlur et voluplas. 1'olerunt etiani Ula inesse propler
virtutem, si prohns fuerit uterque : cst cnim sua utrius-
qne virtus, et uterqiie ea re la-tahuntur. Liberi autem
communes vinculi cujiisdain inslar obtinent. Itaque citins
diriinuntur, qui liberis carcnt. Liberi enini comnnme
amborum snnl boniun : atque omne quod comiiiiine esl ,
ad continendum valet. (») Viro autein cuin uxore, et oin-
nino amico cuni amico quomodo sit vivendum , si qui»'
ratnr, nibil aliud boc sit quam qiiarerc, quid inter eos
juris iutercedat. Non enim idem, quod est amico ciiiu
amico, jus, est eliam ium peregrino, aut cuni socio, aut
cum condiscipulo.
 102 llWIkin MKOMAXEIilN H, tr.
CAP. XIII. [XV.]
TptTTwv 3' oiotov cptXtwv, xa8a7tsp iv dp/rj Etprjat,
xat xa6' !xa<JTT|j twv [xiv ev ieroTrjTi cpiXwv ovtwv twv
os xa8' uTttpo/r,v (xai yip Suotwc, aYaSot cpiXot yivovTai
xai duetvwv /eipovt, 6u.otwc, Ss xai fjSei? , xai oia to
6 / pr,o-iu;ov iaa^ovTc; xaT? tocpEXEiate; xat StacpEpovcE?), tou{
teroue; U.EV xaT* io-orriTa Sei Ttji ^iXeiv xai toT? XoitcoTi;
io-a^Etv, tou; S' dvtcroue; tw avdXo-fOv TaT; uTtepo/aii;
aTtoStSdvai. (2) riYVETai S£ t4 EYxXr^uaTa xal at
ueud/ete; ev Tr, xaTa to /prjcriuov ;ptX(a r) udvr| r) ud-
10 Xierra, EuXo'yw;. Oi usv yip 01' dpsTr,v cptXoi ovtec, eu
Spav dXXrjXoue; Tcpo8uuouvTat • touto ^ip dpETre; xat
iiiXiai;. Ilpb? touto S' atitXXwusvojv oux ecttiv iy-
xX/juaTa ouSe ud/at" tov ^ap eptXouvTa xai eu TtotouvTa
ouSet; Suo7epaivet, dXX' iiv ^* /aptet;, du.uvETat.Eu
15 SpSiv. '0 8' u7t£p6dXXwv,TUY/dvo)v o5 icptETat, oux av
iYxaXoiri tw cpiXw ■ ixaTepo? yip tou aYa8ou icpis-
Tat. (3) Ou itdvu S' ouS' iv toT; St' rjSov-/jv 5ua yap du-
cpoTv yiveTai oS ope^ovTat, el tw eruvStdYetv /atpouotv.
r*XoTo< 8' av epaivotTO xat 6 eyxaXtov tw u.^] Te'pirovri,
20 e;bv ur, e7uv8ir,U£peueiv. (4) 'H 8e Sti Tb /priCfiuov
s'YxXr,uaTtxr) • eV tocpeXcia ^ip /pwuevoi dXXr,Xoic; del
tou TtXeiovocjoeovTat, xai eXaTTOv l/etv oiovTat tou icpoo--
■/■'xovtoc , xal ueuepovtat 6rt ou/ Sawv SeovTat toctootwv
TUY"/dvouoiv dejtot AVrec;- 0'. 8' eu TCOtouvTe; ou SuvavTat
25 £7tapxeiv TOcrauTa 6*<jwv 01 7tder/ovTee; 8e'ovTat. (5) Eoixe
Se', xa8aTt£p to Sixaidv icrti Sittov, to uiv dypacpov to
os xaTa vduov, xai tt,; xaTi to •/upr)0-tuov cptXiac; r) (xev
ifiir^i t\ Se vo[Jiixr| elvai. riyvETat ouv Ti iYxXrju.aTa
u.dXto6' b^Tav uij xari Tr,v aurJjv ouvaXXdljwoi xai 8ta-
.■w Xuwvrai. (e) 'Esti 8)\ voutxij uev i, im ^r,ToT;, ^) (jlev
Ttduicav dyopata ix X51?'1? £'? X*''PB > ^ ^£ iX£u6Epiw-
Te'pa e!c; / pdvov, xa6' SuoXoyiav 8e t£ ovtI Ttvo;. ArjXov
8' Iv TauTr) to ScpEiXriua xoux dijt^iXoYOV, cpiXtxbv Se
7r,v dvaSoXiiv If/et" Stb Ttap' iviote; oux eiot toutwv
35 Stxai , dXX' otovTat Seiv OTe'pYetv Tobc; xari TtioTtv eruv-
aXXdljavTae;. (7) 'H 8' r^6ixr^ oux itct^riToic;, 4XX'
wc; cpiXw 8wpei'at rj OTiSrjTcoTE d).Xo. Koui^ecr6ai Ss
di]ioT to ioov r\ tcXsov, we; ou SeSwxwc; dXXi /prjoae;.
(») Ou/ Suofw? Ss auvaXXdcjac; xal 8taXudu.Evoc; i^xa-
40 Xicret. Touto Se ouu.6atvei 8ti to pouXeo6at uev TcdvTai;
•31 tou; TrXeiUTou? Ti xaXd, 7cpoatpeiij6ai Se Ti wipAiua.
KaXov Se to eu tcoieiv uj| fva dvTiTcd8rj, wcpsXtjjLOv Se to eu- vicissim utilitate sperata : utile, beneficium accipere.
EpYET£Ter6ai. (9) Auvajjtivw Se dvTarcoSoTeov tt^v djtav 5v id quod accepit : nam invitum amicum facere non debebas :
ETca6ev, xai ixovxi • dxovTa yip epiXov ou TcotrjTeov • we; Sr^ quippe qui tura peccares in ipso principio , amici benelicium
«5 StauapTOVTa ivTrj dp/rj xai eu Tca8o'vTa ucp' o5 oux eSct-
oi Y«p utco eptXou, oC8e 81' outo touto SpiovTOc;- xa8drtep
ouv iTtt fr,ToTe; e6tpYET>j6evTa SiaXureov, xat SuoXoYrjiTai
8' av Suvduevo? dTcoSoioeiv dSuvaTOuvTa 8' ouS' 6 Souc,
vi;ii,xjev dvwerT' ei SuvaToe;, aTtoSoTeov. 'Ev dp/5i S' £tci-
50 erxETcteov ucp'oS euepYETEiTat xai irct Tt'vt, Stcosi; iTtt tou-
Tot.; uTcou.Evri f, ur'. (it) 'AuyierCriTr^iiiv 5' e/ei Tcdupa
Sit xr, tou Tta8dvto; w-peXsta UETpstv xai Ttpbc; Taurr.v
(llOJ, 118:0
Quiim sinl tria amicitiie genera , ut initio diximus , et in
unaquaquealiisintparesamici, alii praestantia quadam inter
se differant ( nam et xque boni inter se fiunt amici , et rae-
lior deteriori : siiuiliterque et jucundi, et ii qui utilitatem
sequuntur, tum utilitatibus pra-bendis sunt aequales , tuui
et diiTerentes ) : eos quidem qui inter se sunt pares, etiam
amando et reliquis rebus oportet exaeqnari ; illos autem qui
sunt dispares , id persolvere praestantioribus, quod est pro-
portione consentaneum. (2) Oriuntur autem criminationes
et querelae in ea amicitia sola, quani constituit utilitas, aut
certe in ea maxime : neque id sine ratione. Nam qui ob
virtutem sunt ainici, student alter de altero bene mereri.
Hoc enim virtutis et amicitiae proprium est. In tali norro
contentione neque criminationes cxsistunt, neque jm^na-.
ln eum enim qui amat et bene meretur, nemo ofTenso
est animo -. imo vero si non sit alienus ab omni humani-
tate , benefaciendo refert gratiam. Jam qui beneticiis alte-
rum superat, quum id quod cupit assequatur, non facile
queratur de amico -. uterque enim bonum expetit. (3) V
in amicitiis quidem propler voluptatem conciliatis' admo-
dum saepe quereke incidun t. Simnl enim id quod expe-
tunt, contingit pariter ambobus, si quidem consuetudine
mutua delectantur. Si id aliter babeat , ridiculus fuerit
qui alterum criminetur, eo nomine, quod ab eo non per-
cipiat delectationem , quum ab ejus consuetudine discedere
liceat. (4) Amicitia autem ob utilitatem constituta , cri-
minationum et querelarum plena est. Nam quia tales
eraolumenti causa utuntur consuetudine mutua, sempei
plura desiderant, et minus quam conveniat tribui sibi exis-
timant , et queruntur se tantum non consequi , quantum
merito8uo ipsisdebeatur. Illi autera qui beneficium con-
ferunt, tam multa suppeditare non possunt , quam multa re-
auirunt ii in quos beneficia conferuntur. (5) Porro ut jus est
duplex : nnum non scriptum , alteruni scriptum et legiti-
mum; sic et amicitiae utilitatibus coinparal.t' duorum gene-
ruin esse videntur : una in moribus posita , altera in legibus.
Nascuntur igitur criminationes maxime, ubi non ex eadem ,
qua societatem contraxerunt, ratione fit transactio. (6) Est
autem legitima sive lege constituta talis, qua certa merces
praestituilur : estque baec duplex *. altera prorsus forensis ,
m qua de manu in manum merces aut pretium numeratur :
altera liberalior, in qua in diem confertur utilitas, non tamen
sine pacto aliquid pro aliquo pncstandi. Neque vero in
hac obscurum est neque dubium id quod debetur : sed
amicitiae aliquid proprium , dilationem , habet. Itaque
apud nonnullos non dantur de bis judicia aut acliones; sed
putant , eos qui fidem alterius secuti cum eo aliquid con-
traxeitint, tequi bonique faccre oportere. (7) llla Tero
quae in moribus posita est, certis praescriptisque condi-
tionibus non constat : sed aller alteri , tanquam amico , do-
nat , aut quid aliud praestat : interea tamen aequum esse
censet , tantundem, aut plus eliam , ad sc redire; proinde,
quasi non donaverit , sed utendum dederit et commodarit.
(8) Ac si liic aliter solvetur, quam quis contraxerit, alte-
riiin accusabit. Idque propterea accidit, quia volunt
omnesautplurimi tes lionestas , sed bonestis utiles anlepo-
nunt. Honestura autem est, bene de altero mereri , nulla
(9) Debet volens qui Dolest reddere quod tanti sit , quauti
accipiendo ab eo u quo non debebas accipere. Neque enim ab
amico accepisti , neque ab ed qni amicitiae causa istud fa-
ceret. Ilaque talis aliquis, perinde quasi beneficium acce-
perit legitima illa ratione, sic debet dissolvere, ac protiteri
quoque, si quidem referre possit, sese parem gratiam rela-
turum : quodsi non possit, ne isquidem qui deilit , silii
reddi postulet. Quocirca si facultatem babet, refcrendum
beneficium est. Videndum autem statim a principio est,
a quo beneficium accipiat , et quam beneficii mercedem ille
exspectet : ut bac conditione se lieneficio affici ant patiatur
aut recnset. (10) Scd ambigi potest, ntrum ejus utili-
tate, qui accepit , bencficium sit ponderaadum , adeainquc
 fll«3) ETHICA NICOMACHEA. LIB. VIII. CAP. XIV.
TtoieTaOai tt,v dvTaTtdSootv, r\ xvj tou SpdaavTO; EUEp-
■jEaia. Ot ulv fip 7ta8o'vT£; Totaurd saat XaEeiv
. irapi twv EuepfEToiv d utxpi r,v exeJvoi; xai e;t;v icap'
£T£pwv XoSeiv, xaTaauixpiJovTE;' ol 8' dvaTtaXiv t4
i> uiyiOTa twv Tcap' auToT;, xal d itap' dXXwv oux 7]v,
xai Iv xtvSuvoi; r\ TOtauTai; ypEtat;. (n) 'Ap' oJv 8ti
ulv to ^prjviuov ttj; cptXia; euar); rj tou 7ta8dvTo; «o^e-
Xcta uiTpov iffTtv; outo; fip 6 Ssouevo;, xai iTtapxET
auTW to; xou.iouu.evo; ttjv iotjv ToaauTT) ouv YEY£vr,Tat
lu tj iicixoupia oaov oCvto; to^Xr-at , xai d7to8oTe'ov Sr,
auTw Scov iTtrjUpaTO , »1 xai 7tXe'ov xdXXtov Yap. *Ev
8e TaT; xot' dpe-rjv lyxkr^u.asa ulv oux liaTtv, UETpto
o" eoixev r, tou SpdaavTo; TcpoaipEai;' Tvj; apeTTJc yip
xai tou ^Oou; ev ttj TtpoatpEOEi to xuptov-.
CAP. XIV. [XVI.]
i:, AtaxipovTat Se xal ev TaT; xaO' uTcepo/r,v (ftXiat;'
ci;toi vip IxaTepo; tcXe'ov tftvt- orav 8s touto Y»"fVTiTat'
Sta/tieTat rj cptXia. OTsTai ^ap S te (SeXtuov Ttpoar)-
xeiv auTto TtXsov £/_Eiv* Toi ^ap aya8tT> vEUEaOat Jtifov
&uoio>; ci xai 6 wyiXiutu-Epo;' a/petov yap cjVTa ou
2ii cpaat Seiv Taov eyeiv XetTOupyiav Te yip yivecrSai xa) ou
cjiiXiav, ei ur) xav' dijfav tcov IpYtov lcrtat Ta Ia ttj;
tptXioc;-. otovrai fif, xaOarcep Iv ypr|u.aTtov xotvtovia
tcaeiov XauSoivouaiv oi auuSaXXduEvot tcXeiov, outio
oeTv xal ev Trj ipiXia. '0 8' IvStr^ xai 6 j^etptov dva-
Sj. TtaXtv cpiXou Y"P aYa&ou ei«tt to ^TtapxeTv toT; IvSee'-
»iv ti ■yoip > cpactfv, o^eXo; ctTtouSaito r\ Suvdarr) 91'Xov
eivai, uv,Oiv yt uAXovTa ditoXauetv' (2) Eoixs 0' ouv
ixaTepo; opOto; d^iouv, xal SeTv ixaTEpoi tcXeov veueiv
Ix tt,; tpiXiac;, ou toS auTOU 8e , dXX4 tw uev uitEpE-
S"' /ovTt Tturjc;, Tto S' IvSeeT xipSou;- ttj; uev yap dpEtr);
xal tt;; EUEpYEoiae; r) Ttui) YE'pa?> ^ *' "Seion £tcixou-
pia 10 xepScx;. (») Outio 8' e/siv touto xal iv Tai;
TtoXiTEtai; cpaivETat' ou yap TiuaTat 6 ut)Sev dyaObv Tto
xotvio Trop {£c>>v tb xotvbv yap Si5oTat Tto to xotvbv euep-
i; ysTouvrt, rj Ttu^) 51 xotvdv. Ou yip eotiv fiua yprj-
uaTi^Ea8ai d~b twv xotvfov xai TiuaaOar Iv Ttaat yip
to eXatTOV ouSei; UTtouevei. Tio Sr^ rcepi ^prjuaTa
iXaTTOuu.evio tiutjv dicovtjiouai xai tio StopoSoxtp /prj-
jiaTa- to xaT1 d$(av yap IrtavtaoT xal aw£ei ttjV cptXiav,
tv xaOaTttp EipV|Tat. Outu ot, xai toT; dvisot; &utXr,T£ov,
xai Toi £t; ypr,uaTa oj^eXouuevo) r\ Et; dpeTr^v tiuV
dvTOTtoSoTeov, dvTaTco5todvTa to IvSs/ouevov. Tb
SuvaTov fip rj cptXia lTtiiJr)TET , oi to xaT* d^iav (t) ouSl
yip E^aTtv £v tcSoi , xa8d-t£p Iv TaT; itpb; tou; Oeou;
is TtuaT; xat tou; ^oveT; • oiSst; Y«p dv tcote Ti)v d;(av
dzooot'7;, ei; Suvautv Bl 0 8£pa7t£uo)v e~t£ixr,; sivat So-
xet. Aib xav Sd^etev oux I^Eivat uiw Ttatfpa drcetita-
aOat, TtaTpi 8' uldv S^EiXovTa yip ditoSoTEOv, ou8ev 81
TtoiTJaa; a1c;tov Toiv UTCT)pYU£vo)v SiSpaxEv, oxjt' del
t*.SepciXti. Oli 8' d^eiXeTat, l;oua(a dcpeivat- xai tw
tcaTpi Srj. "Aua 8' tato; ouSei; 7cot' av drcoaTr^va^
Soxsi ut) uTt£p€dX).ovTo; uo/Or,pi"- yjopi; vap tt;; ^.u-
103
mensuram referenda «ratia : an ejus qui dcdit liberalitat*
metiendum. Nam qui acceperuut , ea se a bene raeritis
extenuantes accepisse dicunt , «iii.t et illis erant parva ,
et ah aliis siimi potuissent : illi contra, se quae maxima
potuerinl contulisse, et quae lii ab aliis non tulissent; item,
dedisse se periculosis alterorum temporibus aut in alin
aliqua luijusmodi necessitate. (II) Quid? ita lilc pro-
nuntiemus, quod amicitiam istam utilitas constituerit , ea
re illius, qui accepit, ulilitate omnia esse metienda? Hir.
enim est qui eget, et ille liuic opilulalur, tanquam parem
gratiam acccpturns. Tantam igitur ille liuic opem tulit ,
quantam liic utilitatcin cepit. Et reddendum igilur illi
tantundem est , quantum est consecutus , et vero etiam
amplius : boc enim futurum est honestius. In iis autem
amiciliis , quae virtute constant , nullx criminationes
exsistunt. Ejus tamen , qui bene meritus est , consilio bc-
neficium videtur esse metiendum : virtutis enim et morum
vis summa ra consilio est atque proposito.
.I.iiii vero in iis qiiot|ge amicitus, qna- 111 cxccllentia
quadam consistunt, dissensiones exsistere solent : postulat
enim uterque plus silii Irihui. Quod quum fit, dirimitur
amicilia. Existimat eniin et is qui melior est , sibi plu«
tribuendum csse : ( bono enim viro plus tribui solere : ) et
sirailiter is quoque, qui utilitatum auctor est majoruin.
Negant enim, eum qul sit inutilis, arquam partera |ierci-
perc oportere. Omninoenim munerarius quidam consti-
tueretur amicus supcrior alteri , si non raerito operum
respondeat ab amico fructus. Arbitrantur enira, ut in
societate pccuniaria plura aiifcnint qui plura io societatem
attulerunt, sic et in amicitia fieri oportcre. Egentis au-
tcm et deterioris contraria est opinio. Esse enim boni
amici , egentihus opitulari , caque quae desiderant suppa-
ditare. (juid enim juvat (inquiunt) viro bono aut po-
ti-nti araicum esse, si nullum ex eo fructum sis consecu-
turns? (2) Ac videtur a;qua utriusque esse postulatio , t-t
utrique ex araicitia plus trihui oportere, sed non ejtisdem
rei ; vcrum raeliori traidem et ei qui virtute pracstat, plus
honoris; egenti vero plus eisolumenti. Virtutis enim et
bcnelicenlia: prxmium est bonos ; egestatis autera subsidium
lucrum. (3) Atque etiam in omni reipublic&adminislrandai
torina ita sese res habere videtur. Xon enim bonore aOlci-
tur is qui niliil boni conJert in rempublicam. Nain quod
publicumest, utcommune,ei tribuitur, qui de recommuni
et publica bene raeretur. llunos autem rcs coramunis est :
non enim qurcstum faccrc e republica et honore siraul affici
licct. INerao cnim omnibvs in rebus suam conditionem de-
teriorem esse patitur. Itaque illis quicirca qmrstiira simt dc-
teriore loco, honorem tiiljuunt : contraque iis qui lucro ca-
piuntur, pecuniara. Dignitatis cnim et meriti ratio amici-
tiam exxquat et conservat , ul diximus. Sic igitur etiam eo*
qui non sunt xquales, alterum cwn altero agere nar est. Et
qui vel pecunia vcl virtute auctus el ornatus est , is alteruin
honore rcmunerari debet, id saltem rcferens, cujus red-
dendi facuUalem habct. ld cnini quod praestari potest ,
araicitia desiderat ac requirit, non quo qiiisqne dignus sit
(4) Nam hoc ne potest quideni in rebus omnibus edici ,
uti in honoribusiisqiiosdiisimmortalibuset parentrbus ha-
bcre solemus. Nenii) est enini qui honorem iis dignum.
tribuere possit : sed qui eos pro viribus et facultatecolat,
is probus et pius essc pulatur. Eamque ob rem videtur pa-
trein abdicare filio non hctre; sed patri lilium raaxiinc.
.l.qnuin est enim , ut, qui dchet, reddat. Qnidquid autcuv
fecerit tilius, nihil beneficiis a patreacceptis dignum feceril.
Semper igitur debebit. lis vero quibus debetur, dimittendi
ac liberandi debitoris datur potestas. Ergo in patris hoc est
potestatc. Et vero ncmo patcr fortasse discedcre a filio
vclle vidcalur, uisi ah co qni improhitatc sil uimia. Naiu,
 tot JieiKiiN MKOMAXEIUN 9, *.
01x5)? eptXiac, xr,v ETttxoupiav dvOptorcixbv u.f, StoiOEiaOat.
Ttu 31 cpEuxtbv fj ou aTtouSaoTov to E^TcapxfTv, u.o/Or)pto
ovti • eu rcda/Etv yap ot rcoXXot jSouXovrai, to 31 tcoieiv
^Euyouotv toc dXuatTsXEc. Hepi uiv ouv toutwv eVt
b totoutov sipr]aOo>.
LIBER IX.
CAP. I.
'Ev Tcdaatc 31 taT? dvou.oio£i3£'ai cptXiatc to dvdXoYov
iad^Et xai atot^Et tt,v cptXiav, xafldrcEp £tpr|Tat , oTov xat
£V TT) TCoXlTlXTJ TO) aXUTOTo'u.0) (XVtI TO)V UTC03rjU.aTO)V
du.oi6f| yivETat xaT' dljiav, xai tw ucpdvTr, , xal Toic
10 Xotrcoic;. (2) 'EvTauOa uiv ouv TC£ico'ptaTat xotvbv u,e-
Tpov to vdu.ivu.ec , xat Ttpbc touto Sfj Tcdvta dvaa>£ps-
Tat, xai TouTti) pt£TpEiTat ■ £'v 81 ttj sptoTixrj evtVce uiv
6 Epaatr]; eYxaXeT &xl UTtEpcptXcov oux dvTicpiXEtTai,
oofllv e/o>v cptXr,Tov, ei outioc eru/ev, TcoXXdxtc 3' 6 ipto-
is u.svo<; Sti TcpotEpov ETcaYYEXXdptEvoi; TcdvTa vuv ouOsv
EmTEXsi. (3) 2uu.6aivEt Sl ti ToiauTa , EitEtSav 6 ulv
81' fjSovfjv tov Ipwu.Evov cptXvj, 6 Ss Sta to yp>)oiu,ov
tov ipaatTjV, TctuTa 81 ucfj ducctoTv uTcdp/rj. Ata TauTa
yap tt;c cptXia? ouarjc StdXuatc yiveTai , sVetSav u.f| y{-
2« vTjTai t5v evsxa lcpiXouv ou yap a&TOuc; EaTepyov dXXa
ta &TcdpyjivTa, ou u.dvtu,a Svta- Stb TOtaurai xal af
cptXiat. 'H 31 Ttov f,Owv xaO' auTT^v ouaa ucevei, xa-
OaTCEp ETprjTat. (6) Atacps'povTat 31 xat 6'tov 1'repa yi
YVT)Tat auToic xai uf, wv SpeYOVTat- ouotov yip tto
315 u.r,9lv Y'Yv5aOat , Stav ou E^ietat ^ Tuvydvrj , oiov
xtti tw xtOaptp^tp 6 £TcaYY£XXdu.£voi; , xai Sao) duEtvov
aa£t£v, ToaouToi tcXeiw eic eto S' aTcatTouvTt t4c utco-
oy_e'aei; dvO' TjSovrie f^oov^v dTcoSEOO)xe'vat ecprj. Kt
txev ouv IxaTspo; touto eSouXeto, ixavwc av eTyev ei
*•' S' 6 uclv Te'p'}tv 6 Sl XEpSo;, xal 6 uiv syft 6 ol u.t], oux
dv £tr] to xaTa Tf,v xotvwviav xaXioc ■ t5v ^ap Seo'u.£vo<;
TUYX,dvEt, TouTOt? xal Ttpoai/Ei, xdxsivou ys /.dptv
TauTa So)0£t. (5) Tf,v djiav Sl TCOTepou Ta;at eoti',
tou 7tpot£[i£vou fj tou TcpoXaSdvToc ; 6 Y^p TtpOUUEVOC
3» eoix' iTttTpE^TCEtv £X£ivo). "OrcEp cpaat xat IIpo)TaYdpav
tcoieTv Ste Y*p StSd;£t£v aoTiTtoTE, Ttu.TJaat tov u.aflo'vTa
^xeXeuev b^aou Soxsi d;ta ETtiaTaaOat, xat IXdutSavE
toooutov. (e) 'Ev toic toioutoi; S' iviotc dpe'ax£t to
» u.taOoe 8 dvSpi ». Oi Sl TcpoXaptfidvovTEc; to dpYuptov,
*o eTto u.T)Olv tcoiouvtec o)v £3>aaav, Stl Tac uTrepSoXac
Ttov iTtaY*f£Xttov, EtxoTtoi; Iv eYxXrju.aai Y'vovTat • ou
yip eSttTeXouatv & tou.oXdYriaav. (7) Touto S' Tatoc,
rroteiv ot ao^taTat dvaYxdSovTai Sta to u,T)0£'va av Souvat
dpYuptov tov ETtiaTavTat. OOtoi uiv o3v t5v eX»6ov
id tov titaOov, jjtf) TtotouvT£< eixo'to)c e« EYxXrju.aatv fioiv
ev oTc 31 u.f, Y'YV£Tai Stou.oXoYt'a ttjc uTcoupYi'ac, oi
uev 01 auTou; 7tpoie'u.evoi etprjat Sti dve'Yx),r,TOi •
TOtauTTi Y*P f) x»t' dp£Tf,v cptXia. Tfjv duotSrjv te
7toir,Te'ov xati tf,v rpo«ip£aiv autr) Y«p tou iftXou xat
(ll«3,ll«t)
praeter amicitiam naturalem humairum quoque est , auxi-
lium non aspernari. At vero filius is qui sit improbus,
aut fugiet maxime, ne patri cogatur opitulari , aut cerle
non atlmodum, ut id lari.it , laborabit. Plerique enini
beneficium accipere volunt ; darn non volunt, qnod id sit
utilitatibus conlrarium. Ac tlc liis quidem liaileuus.
Inomaibus aulem dissimilium amicorum amicitiis ratio-
num similitudo amicitiam exaequat et conservat , ut dixi-
mus : quomodo eliam in re civili sulori pro calceis relribui-
tur quotl convenit, et textori et ccteris item artificihus
atque opilicibus. (2) Estque ad liaec mensura communis
comparata nummus : ad liunc omnia referunlur, et hic
omnia metitur. In amatoria vero amicitia queritur interdum
aniator de eo quem amat , quod quum euni ipse deamet ,
illesibi mutuo non respondeat in amore, ipse forte niliil in
se babens amabile. Saepe autem etiam is qui ainatur de
amatore queritur, qui quum antea omnia promitteret, nunc
niliil praestet. (3) Atque accidere talia tum solent.quimi
amator eum qui colitur, propter voluptatera amat; ille
amatorem propter utilitatem : et liaec utrimque nou con-
gruunt. Namquum istorum causaamicitiam illi coierint,
dirimitur basc tum, quum ea non praestantur.quaj ipsis erant
causoe diligendi. Non enim alter alterum diligeuat, sod
bona certa alterius alter, qua; stabilia non suut. Quamob-
rem tales , quales dictum est, sunt et araicitioi istac. At vero
ca quoe ex raorum virtute proficiscitur amicitia, qnum per
se sit, manet, ut diximus. (4) Dissident autem iuter se amici
etiam, quum alia, et non ea quae expetebant, consequun-
tur : perinde enim est , ac si quis nihil consequatur, id quod
cupiebat, non consequi. Quale illud est quod de cith.un.l ■
jactatur, cui is qui promiserat, quanto melius caneret ,
tanto sc plura daturum, manc promissam mercedem cxi-
genti , volnptatem sc pro voluptate reddidisse respondit.
Sane si lioc volebat uterqiie, satis illi factum esset. Sin hic
oblectationem , et ille qiiicst um petebat ; et Iiic babet quod
voluit.ille non liabct : non fuerit rite satis factum. Nam
quibus quisque egct , ad Iiaec animum refert , illorumquc
gratia hacc, quae liabct, daturus est. (5) Setl aestimatio
ejiis quod convenit, utrius est? ejusne qui ante dedil ,
an ejus qui antea accc|)it ? Nam qui tlat prior, rem per-
mittereilli alteri videtur. Quod aiunt et Protagoram facere
solitiim. Quumenim docuisset aliqua, eum qui didicerat
jubebat post modo acslimare, quanli essejudicarct ea qua^
didicisset : ct tantum auferebat. t6) In talibus antem placet
illud nonnullis, « Dicta viro merces ab amico ». Qui auteni
praecepta pecunia niliil corum quas promisemnt praestant ,
propter immoderatam scilicet promissorum magnitudinem ,
merito accusantur. Non enim persolvunt ea quoe promise-
runt. O) Atque lioc sophistas forlasse facere necesse est ,
propterea quod nemo in ea quae illi sciunt, pecuniam im-
pensurus sit. Hi igitur, quia ea , qiiornm causa mercedem
acceperunt , non faciunt , non immerito accusantur. Inler
quos autem nulla inlercedit pro opera atque oflicio mer-
cedis pactio , ex his ilii qui de altero propter ipsum priores
bene merentur, non solent criminationibus esse obnoxii,
ut ante dictum est. Talis enira est ea qiiic virtute consti-
tuittir amicitia : atqne liic ita est facienda remuneralio ,
ut est lioc iustituto dignuin. Hoc enim et ainici et vir
 (iiot.uor.) ETHICA NICOMACHEA'. LIB. IX. CAP. II.
ttic apETTj;. Outoi o' eoixe xai Toi; ipiXooo:pi«; xot-
Yiovr'oaoiv ou YaP "p^ /.Priu-a^' rl *^ia |x£Tp£tTai, tiixti
t icoppoTto? oux etv YevotTO, dXX' Tooic. ixavbv, xaOdrcEp
xai rcpbc Oeou; xai Ttpbc. YOVEi; , to IvSEybu.Evov. (g) Mr|
I. TOllUTTiC S' OUOT]C Trj? SoOEO)? dXX' ETCt TlVl , [xdXlOTa
uiv foto? 5st ttjv dvTairbSoatv fifita^ai Soxouaav dfx-
iotv xaT* dijiav sTvar Et Ss touto [xtj ou[x6atvoi, ou
ubvov dvavxaiov Sb^Ettv av tov TcpoE'yovTa TotTTEtv,
«XXa xai Sixatov Soov vip outoc, baptXrfa r) dvO' fioou
lu tt,v r,oovT)V eTXet' dv, toooutov avTtXaSwv £;ei tt> Trapa
toutou d|t'av xai vip bt toic. ojvtot; outo) tpatveTai vi-
vbjiEvov, (9) Evtayou t' eiai vbaot twv exououov outx6o-
Xat'o)V otxai; ru.r, tTvat 10; oe'ov, o) Itcioteuoe, StaXuOTJvat
Zpi? TOUTOV XaOotTCEp EX0lVO)VT,OEV. CQ vip ^TCETpa^OT),
11 toutov otETat StxaioTEpov Etvat Tdt;at tou ETctTpE^avToc..
Ti TtoXXi vip ou tou faou Tifxcuatv oi EyovrEc. xai ol
PouXouevoi Xo6eTv Ta vip oixfTa xai a ■StSbaaiv Ixa-
otoic c^aivETai tcoXXou dijta. 'AXX' Suw; tj au.oi6r)
YtvETat Tcpb; toooutov Saov av TdtTToiotv ol Xa[x6dvovTEc.
50 A?T o'too)c. oi toooutou Ttuav Saou e*/_ovti tpatvETat dijiov,
«XX' Soou Tcpiv tyttv iTi'u.a.
CAP. II.
'Arcoptav 0' t/ti xai ta TOtauTa , otov TCOTEpa SeT
itavra toi iraTpi arcov£'u.Etv xal TCE(0Eo0at , r\ xau.vovTa
uiv iaTpO) TCEIIITEOV, OTpaTriYOV Sk V^£tpOT0VT|TEOV TOV
si •otXeu.ixov 6u.ot'o)c Se tptXo) u.aXXov TJ OTCOuSa(o) UTCTipE-
ttjte'ov, xa\ euepye'tt) ovtbtcoSoteov /ctptv ptaXXov r)
ETatpo) TCpOETEOV, EtVv OtUlQpoTv jJLTj EvSE/r,Tai. (2) Ap' ouv
xavTa Ta TOtauTa ixptfiwc. u.ev Stoptoat ou SaStov;
-oXXic. yap xat rcavToiat; l/n Staoopac xai ueyeOei xal
M u.txpbTT,Ti xai Tto xaXw xat oivaYxaio). (;)) "Oti 0' ou
icdvTa to) auTW ircoSoTEov, oux dtorjXov. Kal t4<; u.ev
EutpYEOta; dvTaTcoSoTEOv w; ItcI to tcoau aaXXov r\ va-
ptiTE'ov Eratpoic,, xai worcEp SotvEtov, o> S^eiXei aTto-
OOTEOV [xaXXov r\ iTatpo) Soteov. (4) "loo); S' ouoi
W TOUT itt, 0T0V TW XuTpO)0EVTl TCapa Xt)OT(0V TCOTEpOV
tov XuodutEvov dvTtXuTpo)T£'ov, xav boTtoouv r; , •?, xai
pr, laXtoxOTt dicatTOuvTt Se drcoSoTE^ov, t1 tov -rcaTEpa
XuTpwTtov; Sb;et£ ydtp av xai iauTou jxaXXov tov tcb-
T£pa. (s) "OrcEp ouv Eipr,Tai, xaObXou /xiv to bcp£(Xr,u.a
*" xtcoSoteov, £iv 5' uTCEpTEtvr) tj Sbotc. Ttji xaXoi r^ Tto
ava-Yxato), Tcpb? Taur' drcoxXtTEOV Iviote fap ouS' Iotiv
foov to tt,v TcpouTcapy_-};v d[XEi|aoOai , etceiSoiv 6 [xlv
orcouSatov Etoo); eu tcoit^oti , xoi Se rj dvTaTcbooot; y'"
Yvr,Tat, 8v ottTat uoyOr,pbv eTvoi. Ouoe yap Toi Sa-
« VEwavTt Iviote dvTioav£ioT£ov 6 (xev y°P oibixEvot;
XOjXtEtoOai iSotVEtOEV ETCtElXEl bvTt , 6 S' oix iXm^n xo-
utEToOat Tcapdt irovr.pou. EfTE toivuv t?) dXrjOEta
OUTO)? E/El, 0UX foOV TO d$lO)[Xa • EfT* 1-/C.I [xiv [Xl!) OUTO)?
ofovrat Se, oux av Sb;atEV aTOTca TtotEiv. («) "OrtEp
!>« ouv TcoXXdxi; £tpT,Tat, oi Tcspi Ta rcdOri xai t&c, TcpdUt?
Xbvot btxoto); lyouot to b)piou.£vov tok Tctpi d eioiv.
"Ott tXEV OUV OU TauTOt TtSotV aTCOOOTEOV, ouol Tlji TcaTpi
105
tutis cst. Eadcmque ratio videtur eortim esse , qui philo-
sophiam coimminicarunt cntii aliis. Nequc cnim sapientia?
aestimationem pccunia meliri potcst , neque ullum prctium
paris momenti reperiri queat : ac fortasse salis essedebcat
iil quod facultates patiuntur, referre, ut et in diis el parcn-
tibus colendis rcs liabct. (8) TJbi vero non lioc modo iieqim
hoc aninio beneflcium confertur, sed remunerationis spe :
nibil aequins quam ut mensura remunerationisstatualiir se<
cundum id quod utriqtie parti videatnr. Quodsi id loctim
non babere contingat, non modo ncccssaiium , sed etiarn
justum videatur, ut is qtii prior acccperit, qiianlmn sit
reddendum , prxfiniat. Quanta enim ulilitas liuic allata
est , aut quanti voluptatem emisset , si tantiim vicissim ac-
ceperit alter, justum pictinm videbitur ab boc esse conse-
secutus. Nam etiam in rebus venalibus boc idem videmus
factitari. (<J) l.t quibusdam in locis leges non dant con-
tracttium voltintariorum judicia et actiones , quasi opor-
tcat, cujus qtiis lidem secutus est , cum eo sic, nt con-
traxerat, decidcre. Nain cui pcrmissum est, eum justius
esse arbitrantur, quantum sit reddendum, prxstittiere,
quam illum qui pcrmiscrit : qtium ita comparatum sit , ut
pleraquenun tantidem asliniciit ii qui babcnt, quanti , qui
ca accipere volunt. Sua enim cuiqne et quae qui>qm< dut ,
cara habet magnique aestimat. Vertim co non obstantc rc-
muneratio fieri debet ad apstimationem ojus qtii acccpcrit.
Interea est illml tencndum, videri rectum, ut res a-stimetur
ab illo non ex sensu ipsius eo qui est , qtiuni jam rem habct,
sed ex illo, qui erat, priusquam eam adipisceretur.
Sed hujusmodi quoque quspsliones in controversia ver-
santur : omniane patri sint tribuenda, eiqucin omnibus sit
obtemperdndum ; an morbo laborans quis medico potius
pjrere dcbeat; in imperatore item creando viro rci mililaris
perito potius snum dare suffragium . itemque amiconc po-
tius , qnam viro bono mos gerendus sit ; et eine , qui benu
meritus est , gratia sit referenda potius, quam sodali donun-
diim.si ulrique salisfieri non possit. (2) Hapc omnia subti-
liter et enucleate distinguere liand dubie diflicilc est : mul-
tum enim varieque dilTerunt inter se ista et magnitudiiie ct
parvitate, et honcstate et necessitate. (3) Et intcrim ta-
men pro certo habendum , non omnia uni eidemque es.-c
pra-standa, beneficlaque potius iis, a quibtis atxeperis,
essc referenda, qtiam sodalibns gratificandum : sicut mu-
tiium ei, cui debctur, rcddendum est potius, quain sn-
dali donandum. (4) Atqui fortassc ne boc quidem etiam
seqiiendum sit semper : verbi gratia, utmmnam qui a pra<-
donihus redcmptus sit , illum qui redemerit, captuin vicis-
sim, redimere dcbebit, quisquis sit; aut non eapto etiain
iIIi.miI rcpetenti, quod impendcrit, rcddet : an patiein
captivum redimere potius debehit? Nam jwtrcm potiiis
quam vel sc ipsiun redinierc debcrc vidcatur. (5) Quapro-
pter univcrsc quidem sancicndo, diccndum : id qnod dcbc-
tur, rcddendum esse, nt diximus : verumtamcn si plus vtl
honestatis vel ncce?sitalis babeat , darealii, quam illi rcd-
dcre , unde acceperis , ad bacc oportet esse propcnsiorcm .
Intcrdtim enim ne a-qimm qnidcm sit , ci qui alleri prior
dederit beneficium , graliam alterum referre, ubi vidclicet
ille scicns hunc csse virum bonum , bcuefiiiiim in einn con-
tulcrit ; illi aulcm gratiam rcfcrens hicalter, liomineui im-
probuin ornaturus esse vidcatur. Nam ne ei qiiidcm in-
liTiliini, qui mutuum dedcrit, muluum vicissim dandiun
cst. Ille enimexistimans, se suum rcciiperatnrum , mu-
tunm dedit bono viro : hic autcin ab improbo scse rc-
(iiperaturum essc non potest spcrare. Sive antem re-
vera ita sc res habct, miniinc apqua >it postulatio : si\e
alilercsl.ct cxistimatur tamen ita esse , non fieri illud ab-
surde videatur. (6) Qtiod igitur s.Tpcniimero a nobis di-
ctum cst, omnis quae in perturbalionibiis ct actionibus
cxplicandis vcrsatur consideratio , nibilo magis ccrta aut
delinitaest, quam illa.in quibus versalur. Non eadem
igilur omnibus essc tribuenda, ncquc patii omnia, quem
 106 HQIKUN NIKOMAXKIUN 9, ■;.
Ttavxoi, xaOdrcEp ouoi tw Ati OuETat, oOx dor,Xov (7)
£it£i 8' £*T£pa YOVEOdi xai dSeXcpot; xai eraipot; xai euEp-
Yerat;, exdoTot; Ta oixela xai t4 apudxTovTa aitovE-
urjTEov. Outw Se xai tcoisTv cpaivovTar e!; y°'u-ouc
6 uiv y«P xaXouot tou; ouyyeveT? • toutoi; yap xotvbv to
yevo? xat at TCEpi touto o^j Tcpd;Et; ' xai e!; fi xt^y) Se
udXtoV otovTat SsTv tou; ouyysveT; aTtavTav Sti TauTO.
(s) Ao;eie 5' av Tpotprj; usv yoveuoi SeTv uoXiot' iitap-
xeTv, w; ScpeiXovTa; , xai toI; atTi'01; tou eTvat xdXXtov
111 r) iauToi; ei; TauV ercapxeTv. Kai tiut]v Se Yoveuot
xaOaTcep Osol;, ou 7caoav os- ouos yap ttjv autr,v TtaTpi
xott u.r,Tpr ouo' au tr,v tou oocpou r| tou OJTpaTrjVou,
dXXa tt)v TtaTptxrjv, 6uoiw; 8s xal tt,v u.r,Tptxriv.
(9) Kai tcovtI Ss tw TcpEOoVcspw Ttu.r,v tt> xaO' r|Xt-
l!) xiav, uTcavaoTaoEt xsjtl xaTaxXioEt xai toT; toioutoi;.
Hpo; Iraipou; 0' au xal dSeXcpou; 7tappr,(iiav xai
aicdvTWv xotvoTT|Ta. Kal o-uYYeve'ot or, xai epuXsrat;
xal rcoXiTati; xai toI; XoitcoT; fircaatv dei TteipaTEOv to
oixstov a7tovE'u.Etv, xai auYxpivEtv Ta IxdoTOt; uTtdp-
sti yjwta xaT* oixeio'T7)Ta xai dpETrrv r) /pvjotv. (10) Twv
uev ouv 6u.0Yevt5v &dwv f, xpiot;, twv 81 StacpEpdvTwv
ipYtoSeaTe'pa. Ou u.r,v Sid ^e touto dTcooTaTeov, dXX'
w; av IvSe^Tai, outw SioptOTeov..
CAP. III.
"Eyet S' aTtoptav xai 7tepi tou StaXueoOat t4? iptXta; I
» rj ptr^ Ttpbi; tou; (jtr^ StaptevovTac *11 7cpb; uiv tou;
Stl to y prlotu.ov r| to f,Su tptXou; Svrai; , o*tav ptrjXE^Tt
TatJT' E^tootv, ouSev aTOitov StaXusoOat ; Ixetvtov ^ap
r,oav u>iXof tov a7toXtTco'vTtov euXoyov to ur^ tptXeTv.
'EYxaXe'o-EtE S' dv Ttc,, ei Sti to ypr^otptov ?1 to r^Si)
311 aYOTtiov 7tpooe7tot£lTO Sti to r,6o? S7tep ^ip iv otpyrj
eitcouev, 7tXeToTat Sta^iopai YtYVovTat toI? cpiXoic, ^Tav
ur] 6uo(ok oitiJVTai xal toot cptXot. {2) "OTav uev o3v
Sta!JjEuo05) Tt; xai uTcoXdSr] cptXEToOat Sti to yfioi,
u-r,0Ev toioutov Ixetvou 7cpaTT0VT0; , lauTOv atTttoT' dv
S5 Stsv 8' uitb tt]; e'xei'vou TtpooTCOnicTEt.); aTtaTriOri, Stxatov lius siniulatione in errorem inductus ac deceptus fuerit,
EYxaXETv Tto aTtaTrjoavTt , xai uaXXov r, toT; to vd-
jJuou.a xifiSrjXeuouoiv, Sotp 7cepi TtutioTEpov 75 xa-
xoupYta. (3) 'Eiv S' d7toSE'^r,Tat 10; aYaOov^ -fvjr^ai
Ss uo/_0r,pb; xai Soxrj, dp' eti cptXr,T£ov; r, ou Suvoto'v,
*« EtiTEp ut5) itav cptXr,Tbv dXXi TaYaOdv ; oute Se cptXrjTEOv
7tovr,pbv oute SeT- cpiXoTcdvr,pov ^ip ou /pr, Etvat, ouS'
6uotouo0ai cpauXto- Etpr,Tai S' 6"ti to Spiotov tw 5uot'to
cpiXov Ap' ouv euOu; StaXuTE^ov ; % ou Ttaoiv, dXXi toT;
dvtaTOt; xa^i Tr,v (jto/OTjptav; iTtavdpOtootv S' e/ouot
«s u.5XXov f3or,0r,Te'ov et; to rfiQ(;% Tr,v ouoiav, 6*crw [5e'Xtiov jmprobitas insanabilis cst? lis autem qui corrigi possunt,
xal tt]; cptXta; oixEtOTepov. Ad!;ei£ S' av 6 StaXuduE-
vo; ouSev aTOTCov tcoieTv 06 ^ip toutw ^ toioutw cptXo;
r,v dXXotwOEVTa ouv dSuvaToiv dvatrtocrat daioTaTat.
(») Ei S' 6 uev StauEvot, 6 S' iTct£ixE'oT£po; yiyvoito xai
W rcoXu StaXXaTTOt ttj dpst^, apa ypr,oTE'ov epiXo), r) oux
evoE/ETat; ev uEYdXr, Sl SiaordaEt u.dXtOTa SrjXov Yt"
vttat, otov tv Tat; TcatSixaf; cptXiat;' Et yip 6 usv Sta-
("«•)
admodum neque Jovi oinnia inimolanlur, non obscuruni
est. (7) Quoniam autem alia atque alia parcntibus , el
fratribtis, et sodalibus, et bcne meritis debentur : sua cui-
que et accommodala sunt tribuenda. Atque ita sane 1k>-
mipes lacere videnlur. Ad nuplias enim cognatos vocant.
Nam quum lii genus habeantcum ipsis commnne, erunt quo-
que, quae in hoc versantur, actiones communes. Atque ob
eandem causam exislimant , cognatos maximc funeribus et
parentalibus interessc oportere. (8) Ceterum filii parenti
bus maxime victum suppeditare debere videntnr, tanquam
debitores; et quum pulchrius adeosit, iis, perquos sunt,
quam sibimet ipsis, bujusmodi rebus suppeditare. Prae-
terca honos parentibus ut diis est liabendus; sed non quiris
honos parentibus : nam nec palri idcm, qui matri ; sicuti nou
etiam sapicntc aut imperatore dignus, sed paternus . itemque
matri maternus. (9) Omni autem aeUte grandiori pro aetale
houos tribuendns est, utei assurgamus, ut desede et accu-
halione honoratiore decedamus, et cctera Imjusmodi prac
stemus. Sodajibus autem et fratribus inter i|>sos oralionis
libertas omniumque rerum communilas essc debet. l*o-
stremo ut cognatis, tribulibus, civibus ceterisque omnibus
suum cuique jus suumque honorem tribuamus, danda opera
est , conferendo intcr se et perpendendo , quaj cuique in-
sunt ratione necessitudinis , et virtutis, vel usus. (to) Ac
de genere conjunctis facilius judicari potest; de non con-
jnnctis difficilius. Non tamen idcirco desislendum est, sed
inter se, quoad cjus lieri potest , discernendi sunt.
Est autem quaestio ac duhiUtio subtlifficilis dedirimendis
aut non dirimendis amicitiis cum iis qui iidem non perma-
nent , qui fuerant. An vero inter cos, quornm amiciliam
utililas aut jucundilas contraxit , quum utiles aut jucundi
esse desierint, discidium nasci nihil est absurdum ? Illa-
ruru cnim rerum erant amici , quibus deficientibus si jam
desinant ainare, non sit mirum. Merito autem quis eum
accuset, qui, quum utili aut jucundo ad amandum du-
catur, simulet se moribus el virtute ad id excitari. Nam
quod inilio diximus, plurimae intcr amicos dissensiones
oriunlur, quum non ita , ut existimarunt alteri, sunt ipso-
ruin auiici. (2) Quum igiluraliquem sua fcfellerit opinio,
existimaritque se propter mores diligi , alter autem ninil
ejusmodi ostenderit, de se ipso queratur. Quum vcro il-
uieritojam isaccusandusest, qui fefellit; tautoque magts
iis qui nummos adulterant, quanto preliosiore in re hoc
maleflcium versatur. (3) Sed si quis in amicitiam recepe-
ri I aliqnem ut virum bonum , et is malus cvascrit aut eva-
sisse videatur, iitruin etiam uunc amandus est ? An hoc fieri
non potcst; sl quidcm non omnisres amabilis est/sed ea
demuin quas bona est. [Pieqne vero quisquam vitiosus est
diligendus.] Non enim oporlet rerum malarum studio at-
queamore tencri, neque item improbi hominis similis eflid
aliquis debet. Supra autemdictum est.simili amicum esse
simile. Utrumnam ergo statim discindenda? sunt isUe ami
ciliae? an non cum omnibus, sed cum iis demum, qiiormn
succurrendum est, mullo magis ad mores, quam ad fortu-
naset facultates : idque eo magls, quanto hoc melius ami-
citiifquc convenientius est. Videatur tamen , qui sese a
tali amico disjungit , nibil absurdi facere : non enim huic
ut tali amicus erat. Igitur immutatum restituere ac servare
quum non possit , sese ab eo merito segregat. (4) Jam si uno
manente qui fuit, alter longe mclior tiat, multoque virlutc
snperior, eliamne tum eo amico utendum est? an hoc fieri
non potest ? ceterum in magna distantia id ma xime perspicerc
licct : ut in its amicitiis, qua1 a pueritia constitutae sunt Si
 (itfljjiiee) ETUICA MCCMACHEA. LIB. IX. CAP. IV.
uivot tt> Stdvotav TtaT;, 6 8' dvrjp Eir, oToc, xpdciOTO?,
Ttwc, av ekv cpiXot txi^t' apeo-xdusvoi Toic, outoTi; u,r)Te
/aipovTec. xai XuTcouu.evoi ; ouSe Yip ■"'p'1 dXXr'|Xouc.
TauO' UTcdpijd auToic,, dvEU Se toutwv oux tjv epiXouc,
e> civat- ovu.6touv yip ou/ oTo'v ts. EipT]Tai 8s TtEpi
TOUTMV. (b) Ap* OUV OuOlv dXXoiO^TEpOV Ttpbc, OUTOV
exteov r) ei ur) Iyeyovei tpiXo< u.t|8£tcote ; T) Sei uv£t'av
e/eiv ttjc; y£vou.evy){ ouvT)0e(ac. , xat xaOdrcsp cpiXotc.
uaXXov ?j SOveiot; oidueQa Seiv /api^esOat, outw xal
10 toT; yevouivou; d7cov£u.viTc'ov Tt Sti Tr,v TcpOYevevrjuevriV
cpiXiav, Scav ur| St' GTcep6oXr)v uo/Orjpiat; r) SidXuot;
Ye'vTjTat;
CAP. IV.
Ti tptXtxi 8e Ta Ttpbc, touc, tptXou;, xai oT; al cptXiat
6pi£ovcat, totxev Ix tmv rcpbc, lauTOv iXTjXuOEvat. 'J't-
11 Osaot vap epiXov tov (JouXouevov xai TcpaTcovTa TdyaOi
ri t4 spatvduEva Exsivou fvsxa, r) tov JJouXouevov Etvat
xai Jt-v tov cpiXov aucou /dptv SitEp ai UTiTe^pec, Tcpoe;
t4 TE'xva —ETcdvOast, xai tmv cpiXwv oi Tcposxsxpouxdnc;.
Ol oe tov ouvStdYOvra xai TauTa atpouuEvov, r, tov
M) cruvaX-vouvTa xat ouY/afpovra tw cptXw- udXtOTa Si xat
touto TCEpt Ta; uT)TSpac, suu.6aiv£t. Toutmv Se Ttvt
xai tt,v cptXtav 6pi£ovTat. '!*(») npbc, lauTOv Se toutmv
Exasrov Toi iTctetxeT OTcdp/Ei, toic; 8e XcwTcoie;, t^toiou-
toi iiTcoXau6dvouotv Etvat. "Eoixe fdp, xaOaTcsp Etpr,-
ji Tat, fiETpov ExdoTM r) dp£T>) xai 6 OTcouSaTo; elvat.
(3) Outoc, yap 6u.oYvwii.ovei lauTw, xai tmv auTtov dps"-
■vETat xaTa Tcaoav ttjv t]/u/T)v, xai flouXsTai St) IauctT>
TavaOa xat Ta epatvduEva xat TcpdrcEi (tou fip aYaOou
TavaObv SiotcoveTv) xai lauTOu E*VExa • tou yap Stavo*|-
jo Ttxoti /dpiv, SrcEp ixaOTO? eTvat SoxeT. Kat Jtjv Se
SouXeTat lauTOV xat owlJesOai, xai u.dXisTa touto 3>
cppoveT- d-vaObv vip Ttp sicouSaiw to eTvat. (4) "Exascot;
0' iauTW pouXeTat TayaOd , Ycvdu.Evoc; S' dXXoc. ouSet? ai-
peTrai tcovt' e/etv ixeivo to YEvdutevov e/ei yip xai vuv
3b 6 Oebi; TaYaOdv, dXX' mv S ti tcot' estiv. Ao;eie S' av to
voouv ixasToc; fTvat, rj ptdXtSTa. (5) Luvotdvetv te
6 toioutoc; iauTW (JouXETar r,SEw; vap auTO tcoieT- tmv
ts yap TceTcpay[Jie'vt.>v eTctTepTcei? ai u.vTJu.21, xai to>v
ticX/dvTwv IXTciSe? aYaOai- al TOtauTat S' rjSeTai. Kat
«0 OEwpTjaaTwv S EUTtopsi ttj Stavoia , ouvaXyEt te xai
suvT;o£Tai udXisO' iauTM ■ TcdvTOTE ^dp EOTt to auTO Xu-
7rr,po'v te xai ■f,8u , xai oux dXXoT* dXXo ■ du.6Tau.eXT)Toc,
■rip d>? etTCEtv. Tio 8t) Tcpbc, auTOv fxaoTa toutwv uTcdp-
/clV TW iJTClEtXEi , TCpb? Si TOV CptXoV E/61V WOTCEp TCpb{
46 lauTov (esci ^ip 6 tpiXo? dXXoc, aucd;), xai r, cptXia toutwv
eTvat Tt SoxeT, xal cpiXot 0T1; TauO' undp/Ei. («) Ilpb?
aurbv 8e TCOTEpdv £otiv r| oux EOTt cptXia, dtpsioOw eVi
rou Tcapdvroc; • Sd^EtE S' avTauTT) Etvat tptXia, t) isri Suo
?, TcXfiw £x twv eiprjjiEvwv, xai cJti t) UTCEp6oXr) ttJi;
v> -itXiac; ttj icpb; a6cbv 6u.otouTai. (7) <I>aiv£Tai oe Ti
tipr,tjtEva xai toi; tcoXXoTc, OTcdp/Etv, xaiTcep oust tpati-
Xoej, TAp' oiiv vj dps'sxoustv iautoT; xai u7toXau.6d-
107
cnim alter cogilatione et animo puer maneat, alter vir eva-
dat quam optimus et pritstantissitnus, qut fieri potest ut
sint amici , qui neque eadem probent, neque iisdem aut de-
lectentur aut oiTendantur? Nam neque l>a?c in eorum altero
erga altenim inerunt. Al sine liis fieri non posse ut sint amici ,
dicenamus. Una enim vivere non possunt. Sed de his jam
dictum cst. (5) Erga talem vero num quid non alio animo
esse debet, quam si nunquam ei amicus fuisset? An po-
fius prteteritte consuetudinis memoria conservanda est? et
quemadmoduni amicis potius quam alienis gralificari pu-
tamus oportcre : ita et iis, quibuscum multus aliquando
nobis iisiis intercessit, aliquid concedendum est propter
amicitiam pristinam, quando non immoderata quaedam ira-
probitas discidii causam prxbuerit?
Officia porro amicitiarum et ea quibus amicitia; definiri
solent , cx iis quae sibi ipsi quisque exoptat ac tribuit ,
videiUur fluxisse. Eum enim amicum esse ponunt, qui
amicum illius ipsius causa bonis vel iis quas bonorum spe-
ciem prae se ferunt , orqatum esse cupit , ct oruat ipse. Item
eum, quiamicum vultesseet vivere ipsius causa :quera-
admodum matres erga filios afTectae sunt, ct amiciii,in-
ter quos aliqua offensiuncula nata est. Alii amicum eum
esse volunt , qui una aetatem agit , eandemque vitae degendae
rationem instituit et eadem studia scquitur. Item eum, qui
pari dolore parique laetilia atque amicus afficitur. Quod
quidem et ipsum matribus accidit maxiuie. Atque liorum
aliquo etiam amiciliam definiunt. (2) Porro unumquodque
borum in viro bono inest erga se ipsum : atque in ceteris
etiam, qua sese tales csse existimant. Consentancum cst
enim, virtutem et virum bonum unicuiquerei esse inensu-
ram , ut supra diximus. (3) Hic enim secum ipse concordat
eademque non una aliqua animi parte, 6ed toto animo ex-
petit; vultque ea sibi evenire, quae et vere bona sunt, et
talia videnlur; ea denique ipsa agit ( nam viri boni est,
in eo, quod vere bonum est, omni contentione elahorare ) ,
idque sua ipsius causa : nimirum ejus partis animi gratia,
in qua cogitandi vis inest , qua? unusquisque nostrum vide-
tur esse. Vult praelerea sese vivere et salvum essc , maxi-
meque lianc partem qua sapit et in qua prudcntia incst.
Viro bono enim bonum est esse. (4) Sibi autem quisque,
quod est bonum , vult contingere. Nemo autem sibi opta-
rit , ut , si alius quam prius erat ( melior ) sit efTectus , in eo
quoque stalu, in quem transierit, eadem, quaeprius babuit,
tum quoqoe habeat. Obtinet euim nunc quoque deus
bonum , scd ille immutabilis. Non immcrito autem id
quod in nobis intelligit, unusquisque nostrum esse videa-
tur, aut quammaxime. (5) Jam vero is qui talis est ,
secum vult habitare secumque vivcre. Id enim libentcr
facit. Nam et rerum aclaruro mcmoria est ei jucunda,
et spes futtirarum bona : quae quidem etiam est jucunda.
Practerea rerum plurimarum perceptione et cognitione mens
ejus abundat; doletque et lutatur una secum maxime.
Nam omni ex parte idem ei molestum est , idemquejucun-
dum , neque alias aliud : qiium , piviif dicam , nunquam cu-
jusquam eum pcenitere possit. Quoniam igitur hasc singula
viro bono insunt erga se ipsum , estque idem sic animatus
in amicum , ut in se ipsum (amicus enim alter ipse ) , effi-
citur ex his , ut amicitia quoque aliquid horum esse , iique,
in quibus baecinsunt, amici esse videantur. (6) Utnim
aulem cuique erga se ipsum amicitia interrcdere possit ,
mcne, in praseuti quaerere omittamus. Sed certe liacte-
nus cuiqne crga se ipsum amicitia esse videatur, qnatenus
in eo insunt duo aut plura exiis quas supradixiniiis : item-
que quia amicitiam insignem ei amicitiae , quae ruiquc se-
cum est, solemus comparare. (7) Videntur autem qua;
diximus, etiam in vulgo inesse, quamvis id sit pravum.
Au forle qua sibi ipsi placcut ct arbitrantur sc bonos esse.
 10S HeiKftN NlKOMAXEIQiN 0,
vouatv eTctetxsTc cTvat, TauTT) um/ouatv auTuv ; eWi
tSv ye xoutSrj cpauXtov xal dvoatoupYoiv ouOevl touO'
uTcdp/Et, dXX' ouSi cpaiveTat. (s) 1/eSov Sk ouos tok
«pauXoi; ■ Sta^povrat yotp eauToT;, xai Wpwv uiv Itci-
i Ouuouctv dXXa Sk flouXovTai.oTov ot dxpaTeic- atpouVrai
yip avTt twv Soxouvtcov lauToic aYaOeov eTvat Ta r,os'a
pXagcpi ovTa • ot S' au Sti OEtXtav xai ctpyiav dcpi-
ayavTat tou 7rpaTT£tv a otovTat iauTot? fUXTtxra Etvat-
(c*cSs icoXXi xaiSstviraTcpaxTai, xai Sti t-Xv uo/Or;-
lc ptav utaouvTat , epEuYouat t6 Kv xai dvatpouctv iau-
tou;. (9) Zrrrouai te 0! uo/0r,poi usfl' eov cuvotrjus-
peuauuaiv, lauTou; Ss cpEuYouatv dvautuvriaxovTat yip
-oXXeov xai Suer/epojv, xai TotauO' erepa e'Xtci'!;ouoi,
xaO' lauTOu; oVce;, ueO' iTEpeov 5' ovts; tTctXavfldvov-
16 cat. OuOiv te cptXriTov e/ovte; ouOiv cpiXtxbv Tcda/ouat
Tepo; iauTou;. Oios or) auY/aipouotv ouSs auvaXYOuatv
oi TotouTot iauTotc/ CTactdCst y«P auToiv rj •j<u/rj) xal
to uiv Sti uo/0rjpi«v oXyeT aTC£/du.£vov tiviov, to
S' ^Ssrat , xai to usv Ssupo t6 8' ixsiae eXxei eoarcep
30 otaaTCtovTa. (10) Ei Si ur) oTovte dua XuTcsTaOat xai
rfSsaOat, dXXi UETi utxpdv fe XuTcstTat Su rjaOrj , xai
oux av ifiouXsTO rjSsa TauTa Y£VE'aOat auTto- UETauE-
XEta; yip ol cpauXot yiu.ou<3iv. Ou Sr, cpaivETai 6 cpauXo;
ouos irpb; lauTov cptXtxtoc, StaxsTaOai Sti to u.r,SEv systv
»» cptXr;Tdv. Ei Sr] to obtoj; s/stv Xiav scriv dOXtov,
cpsuxTs'ov t>,v u.o/9r)pt'av StaTiTauivto; xai TcstpaTs'c
iOV
iTctEixrj eTvai • outoj •/«? xai Tcpb; laurbv cpiXixeo; a
av
£/01 xai iTspw cpiXo; yevoito.
CAP. V.
'H S' Euvoia cptXia u.=v eoixev, ou [xr^v EtTTt ^e cptXta.
30 YtvETat Y«p suvota xat Tcpb; aYvtoTac xai XavOdvouaa ,
'ftXia S' ou. Kai r:po'Tspov Si tout' £tpr)Tat. 'AXX'
ouos cptXridic; eotiv ou ^ip £/.st StdTaaiv ouo' 5p£;iv,
Trj cptXrlffst Ss TauT' (JxoXouOeT. (2) Kai rj usv cp(Xr|o-ic
u.£Ti ouvr)0£i'ac, r\ S' Euvota xai ^x TcpoaTcatou, oTov
3b xat TCEpt touc aYtovtaTac auufiatvsf euvoi Y.ip outoTc;
YtvovTat xat auvfls'Xouatv, auurcpd;atsv S' av ouflsv
Srcsp y^P SITCOU.SV, TcpoaTcattiie; eCvot Ytvovcai xai Etci-
TcoXaicoe; aTs'pYOuatv. (3) "Eotxe Sr, dp/r^ cptXta; sTvat,
ojaitsp tou Ipav r) Sti Trjc S^iox; f,Sovri- u.ri ^ap rcpor)-
40 aO£t<; Tr, iSs'a ouOstc; spa, 6 Sk /aipoiv tw stost oOOiv
uaXXov epa , dXX' 6Vav xai aTCo'vTa TcoOrj xal Trjc; Tca-
pouata; EtciOuu.^. Outoj orj xai cpiXou; ou/ oTovt' sTvat
u.r| suvou; y"oue'vouc , oi S' euvoi ouOlv u.aXXov cptXou-
atv ^ouXovTat ^ip u.o'vov T^Yafli oie; siaiv suvot , auu-
«b Tcpd;atsv S' av ouOe'v, ouS' S/Xr,OEiEV uTcsp auTtov. Aib
u.ETa^E'po)V cpair, tic av aur/]v dpYrjv sTvat cptXtav, /po-
vtl|ou.E'vriv Ss xal st« auvr,Ostav a2txvouuE'vr,v YtvEaOat
:t; avu tov tcetcovbsv arcoVEUEt Tr,v suvotav, Ta
Sixata Spoiv 6 Si pouXdusvo'; tiv' euTcpa-,'ETv, iXrciSa
t/iov euTcoptac
uTcoptac St' sxsivou oux eotx' euvou; Ixeivoi sTvat,
fn««,ti«7)
eatenussunt illorum participes^nam in eorum profecto.
qui penitus v Hiosi et scelerali sunt, neminc ista insunt : quin
etiam ne inessc quidem viuentur : (8) ac fcre vix etiam in
ullo vitioso. Sempcr cnim secum pugnantacdisidcnt tales,
aliaqtieconcupiscunt, alia volnnt, pcrinde ut incontinentes!
lis enim rejectis quaj sibi bona esse opinantur, jucunda se-
quunliir, et qtias sunt damnosa , sumunt. Alii propter igna-
viam ac desidiam ab earum rerum , quas sibi oplimas esse
ducunt, actionc longc se removent. Jam qui multa et atrocia
facinora admiserunt et propter improbilateiu in odio sunt,
Titam ftisiunt, sibiquc manus alTerunt. (9) Et vitiosi liomines
atque improbi qua;runt quibuscum dics totos traducant;
se ipsos autem fugiunt. Multa enim gravia atque horrenda
rccordantur, taliaque altcra, quum soli sunt, exspectant;
lantisper autem, dum cum aliis sunt, obliviscuutur. ht
quiim uihil sit in cis amabilc , nullo erga se amoris affeetu
commovcntur. Non igitur, qui tales sunt , secum i[>si aut
laetantnr, aut dolent. In eorum enim animo disconlia; et
seditiones concitanlur : cl una pars propter pravitatem do-
lorc afficitur, abstinens a qiiibusdam rebus; altera laetatur :
denique nna pars Iiuc ipsum trabit, altera illuc, tanquam
ipsum divellendo. (10) Quod si lierinon potestut qiiissimul
doleat ac laotetur ; at cerle paullo post , quod kctatus sit .
mceroreconlicitur, nolitque ba?c sihi voluptatem attulisse;
malos enim assiduc actionum suarum pcenitet. Non vidctur
igitur homo malus ne in se ipsum quidem amico esse aniino,
quia nihil habet amabile. Quodsi ita affectiim esse, valde
est miserum ; acerrima contentione fugicnda improbitas est,
operaqueunicuiiiue danda, utsit probus. Sic enim et amico
in se ipsum erit aninio , et alii poterit amicus esse.
Benevolentia autem similis est illa quidem amicitiae ; non
tamen amicitia est. lixsistit enim bencvolentia etiam er^
iyiotos, esseque potest obscura et orculta : amicitia non
itcm. Abiue ha-c supra a nobis explicata sunt. Sed ncc
afnatio est. Nam neque contcntionem babet, ncquc appe-
titionem ; qua; duo amationem consequuntur. (2) pra-terea
amatio cum vita; consueludine conjuncta est : beuevoleolia
autem vcl subito conciliari potest , ut erga ccrtautcs usu
venit. Bcnevoli cnim eis lieri honiincs solent, et voluntate
illosadjuvant; actionis tamen socii i|>sis esse nolint. Nam,
ut dixiuius, repentino quodam animi inolu benevoli efti-
ciuntur, et levitcr iuodo diliguut. (3) ltaque principium
amicitia; videlur istud esse, ut amoris ea quaj atUpectu
gignitur voluptas. Nemo eulm amorc capitur, qui nou
fuerit ante forma specieque delectatus; nec tamen is qui
spccic dclcctatiir, continuo amat , sed tum, quuni et absen-
teiu desidcrat, ct prasentiam concupiscit. Sic igitur ncr
lieri potcst ut inter se sint ulli ainici , nisi ante Aierint inler
se benevoli : at benevoli non contiimo intcr sc amant. Bona
ciiim contingcre dumtaxat illis volunt, quibus sunt bcne-
voli : sed eos opera sua adjuvare, nec quidquam molesti.e
eorumcausasuscipere velint. Itaque rcctcquis verhi trans-
latione eam dixerit esse amicitiam otiosam : accessione tem-
poris autcni et consuetudine adhibita fieri amicitiam , non
eam quae utilitatis , non etiam illam qux jucunditatis causa
constitualur. Nam bencvolentia propter h.-ec non conci-
lialur ; is enim qui bciicliciiiiu ab altcro acccpit , si ob illius
crga se liberalitatem ei benevolcnliain pra-stat, jure et me-
rito pra?stal : qui vcro alicui rcs secundas exoptat, sperans
sc illius beneficio locnpletcm futurum, iionin illuin,se<l in
sc ipsuni polius bencvolo cssc animo vidctur -. sicuti ncc
 (ittVj) ETIUCA MCOMACIiEA. I.IB. IX. CAP. VI. VII.
dXX4 uaXXov lauTw , xaOaTCEp oJoe eptXoe, , Et OcpaTCEUEt
outov Sid xtva ypfjctv. (t) OXo)c, 6" f) Etivota 6Y
apETT,v xai E7ctEi'xtta'v Tiva ytvtTat , (?Tav to> tpavr, xaXoc.
tic. i\ dvSpsioc fj ti toioutov, xaOditEp xai liA t5v dyw-
f V.GTWV EtVcoutv.
CAP. VI.
' <I>tXtxov St xai f, 6udvota (fialviTat- StOTTfp oux loTtv
6uoso;(a • touto uev yip xat ayvooufftv dXX.r'Xouc UTcdp-
CjElSV OV OUOE TOUC 7C£p'l OTOUOUV 6uOYVWUOVOUVTaC OU.O-
vo:Tv (pao:v, oTov touc TCEoi twv oupavitov (ou yip <pt-
10 XtXOV TO TCEpl toutwv 6uovosTv) , dXX4 t4c 7tdX;lC
6;jiovoeTv cpasiv, 6*Tav Tcspi Toiv ouu^EpdvTcov ^uovvwuo-
voiat xai TauTa TcpoatpiovTat xai Tcparnoat Ta xotvv)
cd;avTa. (i) Ihpi t4 TtpaxTa or, iuovoouoiv, xai
toutwv TTEpi t4 iv ueyeOei xai ivOEvdueva dutpoTv
i:. •jTtdp/Etv fj 7caciv, otov at tcoXei;, 6'tov Tcacrt Soxfj t4c
dpyac atpSTac Etvat, f\ o-uuuavsTv AaxEoaiuoviotc,
t, dp/ttv IIiTTaxov, Ste xat buto? tJOeXev. "Otbv
o* ExdTEpoc lauTov flouXr^Tat, Sxsittp ot ev Taic «I>oi-
vtGoai;, CTactdiJouotv ou Y<*p ^'u' 6uovosiv to auTw
an £xaT£pov evvoeTv 43r,TtoT£, dXXa to iv tw auToi , oTov
icrav xai 6 Srjuoc, xai 01 iTciEixsic touc dpioTou; dpvEtv
outo) Y*p Tcaot YlYvtT0tl ou ^tEVTai. IIoXitix-/) 6i
9iX.(a cpaiviTai f, 6u.dvota, xaOdrcEp xai XrvsrBi" TtEpi
■ci ouusjpovTa yap ssti xai t4 tic tov fl.m dvrjxovTa.
» (3) Eoti 6" f) TOiauTrj 6uovota t'v toTc, etcieixeoiv o&toi
--4p xat eoutoic 6uovoouat xai dXXfJXoic , Itci tmv au-
TWV OVTEC &>f EITCEIV TWV T010UT0JV yOtp U.£V£l Ta pOU-
Xr^uaTa xai ou uETappEt worcEp Eupnro;, [iouXovTai te
t4 oixata xal t4 <ruu^£'povTa , toutiov Se xai xotvrj
3o tstEVTat. (♦) Toue. 6e (fauXou; ouv oTovte 6uovoeiv
7rXf,v tTti utxpdv, xaOaTcep xai cpiXouc, Etvai, tcXeove-
;ia; £^t£U£vou<; £v toic; (OBtXiuotc; , h Sk Toi? tcovoic. xal
Tatc XEtToupYiatc. £XXEt'TtovTac.- lauTto 6' ixaoTOC pou-
Xdutvoc TauTa tov TctXac. ^ETa^Ei xal xojXuei- uf) y4p
jt. TijpouvTwv toxoivov aTcoXXuTai. 2uu6aivEiouv auToi;
iTastdJ-rtv, dXX>)Xouc, ulv ETcavaYxd^ovTa;, butoui; Si
(tf, ^ouXouevou; t4 oixaia tcoieTv.
CAP. VII.
Ot 6' tutpYETat tou; EUEpY£TT|OE'vTac ooxouci uaXXov
■siXeTv f) ot eu rcaOdvTEC, touc SpdsavTac, , xai wc Tcapa
«o Xoyov yivouevov ETct^rjTEtTat. ToTc, utv ouv 7cXEicrT0tc
oaivETat, Stt ot uev d^EiXoucrt toTc; oe dftiXETai- xa-
OdrcEp ouv ETci twv Savcto>v ot ;xsv dp£t'XovT£c, poOXovTat
uri ttvat olc; d^tiXouo-tv, ct SavEiiavTEi; Si xai i7ctus-
XovTat Tr,; twv d^ttXdvTwv oo)Tr,piac;, outw xai touc,
«s £j-pY£Tr|0-avTac SouXEoOat Etvai touc, TcaOdvTac tS><; xo-
txtouuEvou; t4c ydptTBC, Toi; S' oux Etvat etciueXec to
dvTaTcooouvat. 'ETCt^apuoc uiv ouv Ta/' otv cpair)
TauTa Xe'yeiv outou; Ix Tcovr,pou Oeo>uevouc , eotxE
«' dvOso>7ctxo> • duvrjuovEc ^ap ot TcoXXoi , xal ua/Xov
60 £u -i<y/i\v f, rcoitiv £i.itvTat. (t) Ad;si£ S' av sucri-
lon
amictis dicciitluscsl.si proptcr utililatem aliqnam piim tn-
lat. (4) In -11111111.1 propter virtutem cl bonitatem quan-
dam conciliatur benevolcntia , quum pra; sc fert aliquis aut
bonestalis, ant furlitudiiiis, aul alicujus liujusmoili virti;-
lis spcciem, sicut in certanlibus fieri solere diximus.
Ad amicitire porro rationem etiam concordia videtur per-
tinerc : qua; idco non cst opinionum consensio. Hoc cnim
ctiam in iis inesse potest , qui intcr se sunt ignoti. Neque
concordes eos rssc dicimus, qui dc re aliqua, qu.-ccumqnc
ca sit, idem scnliunt, ul eos qui de rebus crelcstibiis. Ne-
que eniin quidquam liabct de natura amicitise bis de rebus
convcnire sentenliis. Sed civilatcs concordcs esse dicun-
tur, quuin de iis qua; sibi coudurunt, iiniiin scntiunt, ca-
denique consilia capinnt , ct qu.e communi conscnsu fiicrint
approbata, cxscqiiuntur. (2) In rebus igitur apentlis con-
cordia versatur, atque liaruui in iis qiin; magniliiiline ex-
cellunt , ct qux contingere possunt vel utrisque vel omni-
bus. Encmpli gralia, roncordes snnt civitates, quum placrt
civilms oninibus ut magistratus prr snffragia conferantur,
aut belli societascum Lacrdiemoniis incatur, aul ut Pilta-
ciis |ir,i'-il civitati , quando idem ctiam ipsc velit. Quum
v.-rii se ipsum uterque vult prxfici (ut illi in 1'hccnissis),
scdilionem inlcr se concitant. Non cst cnim conconlia,
dnos sibi idcm vclle , quidquid illud sit ; scd idem in eodein :
excmpli causa, qiium et populus et viri boni oplimales
pr;i rs.-c civitati volunt. Sicenim omnes id quod expetunt
con-equnntur. Concordia autrm civilis amicilia videtur
(■-'■. itiique ctiam appellatur. Versalur enim in iis qua;
rcipulilica' conilucunt , qua>que atl usum vitte pertiuent.
(3) Inest autem conccrdia talis in viris bonis : bi enim et
secuin ipsi conconlant, et inlcr se, quum in iisdcm, paRno
dicain , consiliis et faclis vcrsrntur ac perscvcvnl . Taliiun
riiim virorum ra-dem manent volnntatcs , ncc instar r.unpi
lluiiiit et refluunt. Yoluntque illi justa ct utilia, atqur
liicc communiter concupiscunt. (4) Mali autrm conconlcs
esse non possunt , nisi pariim admoilum : queniadmoduiu
nrc facile aniici csse possunt, quum in rebus utilibus su-
pcriora omnia babere velint, in laboribus autem mune-
ribusque publicis sustinrndis vinci se facilc patiantur ; at
ubi sibi ipsi quisqur illa concupiscit , in eum , qui sibi proxi -
mus est, inquirit, ciimquc ab illis rcbus arcet. Rcspubiica
enim illorum interit, ilum illain ipsorum ncino tuetur.
Accidit ergo cis, ut discordiis et scditionibus inter se con-
llictcntur, duin allcr alteri necessitatem imponit; ipsi an-
tem , quar justa sunt , pro sua virili parte facere nolunt.
Jam qtii brnrfieia in al''qnos conlulcrunt, cos de quilius
bcne inerili suiit , vcliemcntius amare videntur, quam ii
qui beneficiinn arcrprrunt , lienc de se meritos : rjusqur
rci quasi rationi contraria? causa qurerilur. Alque plurimis
cx ro illinl lirri vidrtur, quod altrri drbrnt, alteris debctnr.
Qucmadinodtim itaque pecunia mutuo data et accepla dc-
bitorrs suis creditoribus intcritum exoptant ; at iis qui
mutuumilrderunt.drbiloriim salus eliam curaj est:sicet
cos qui de aliqnibus bene mcriti sunt , eornm qui bcnefi-
cium acceprrunt, inrolumitatis sludiosos esse, tanqtiam
bcnrficiigratiani conscrutiiros : illos aiitrm de gratia refe-
renda non magnoprre laborare. Alque hacc fortassis Epi-
cliarmus cos pcrbibcat dicere, ex dcteriore parte rrin
s|>ectando. VrriiniUnnrn ab liumano ingenio ista res non
abliorret : nam magna pars liommum bcncticii imme-
nior cst, mavultque brnrlirium accipere, quam darc.
(9.) Verum bujus rei causa natura polius contineri videatur,
 110 IieiRQN NIKOMAXKIQN Q,
XWTEpOV tivai TO oitiov, xai Ouy SttOlOV TW TCEpt touc.
oavEicravTac; • ou ydp Ictti tpiXiqcric; TTEpt Ixsivoui;, dXXi
tou o-ai^eoOai pouXrjox^Trjc; xoittSric; Ivexa* ot 8' eO
7T£TroiT|xdT£; cptXouai xai dyanwcri tou; TcercovOdTac; ,
6 xav [tr,0sv to«Ti yprjcriftoi (jt-rjo* ei; ucrTEpov ye'votvT' dv.
(:i) "Orcep xai eVi twv tevvitwv <JUft€E'6r,x£v tcSc; yip
to oixeiov epyov dyarca jtaXXov r\ dyarcrjOEirj av Gito
tou Ipyou l;t<|uyouyevoit£vou. MdXtcrTa 8' fcrwc; touto
TCEpt touc TcoirjTac. cruit€ai'v£i • uTcepayaTtwcri yip o&rot
10 Ta otxeTa Tcot^ixaTa, crTepyovTEc, wcrcrep texvo. («)
Toioutw 8r| eoixe xai to Tcoy EUEpyETcov to yip EU TC£-
tcovOoc, Ipyov loriv auToiv touto Srj dyaTtwcri ftaXXov
»1 to Ipyov tov TcotrjcravTa. Toutou 8' atrtov 5« to
Elvat Tcacrtv atpsTov xal cptXrjTdv, lcrttiv 8' IvEpyEta • tco
ir> {,rtv yip xai rcpaTTEiv. 'Evspysta Sr^ 6 itotrjcrac; to
Ipyov eo-ti tc*)c aTEpyEi Srj to Ipyov, Sioti xai Tb-ETvat.
Touto 8s cpucrtxdv 8 ydp lcm Suvdftsi, touto IvEpyEta
to Ipyov jirjvuet. (6) "Atta os xai tw ftsv EuEpysVfj xaXov
to xaTa ttjv Tcpaijiv, wctte yaipeiv Iv 5 touto , Toi 81
20 Tca8dvTt ouOlv xaXbv Iv tco SpdcravTt, dXX' EircEp , crutt-
cpEpov touto 3' rjTTOv r,8u xal cptXr,To'v. (e) 'HS^Ta
8' lcui tou jjlev TcapdvTO; r) IvlpyEta , tou 81 ftlXXovToc,
rj IXtcic;, tou 81 ysyEvr|(ts'vou r) itvriftrj. "HSiittov 81
to xaTci rr,v Ivspystav, xal cpiXrjTbv Sftoiwc. Toi [tlv
n ouv rcETCotrjxoTi ftsvsi to Epyov (to xaXbv yotp rcoXu-/po'-
vtov) , tco 8J TcaOdvTt to ypr-cfttiov rcapotyETat. "H te
fiivrjiiT) twv fjtiv xaXcov r]8£ia , Toiv 8e 5rpv](iiu.o)v ou rcdvu
?, tjTtov ^i TcposSoxta 8' dvdrcaXiv lyeiv eoixev. Kat
r, fiEV cptXriOtc; Tcotr^oet eoixev, to «vtXETcxOai 8s tw itd-
3(i ayEiv. Toic; uTCEpE^youut 6r| irspi Tr,v Tcpa^tv £jt£Tat to
cjiiXeIv xai Ta CfiXtxd. (7) "Eti 6e t4 ImTcdvtoi: yevd-
fiEva TtdvTEc; jjtaXXov o-tepyoucriv, oTov xai Ta yprjttaTa
oi XTr^dtjievot Ttov TcapaXaSdvTtov 3ox£t SJ) to eO ixev
TcdccyEiv ecTtovov fivat, to 8' eu tcoieIv IpytoSec;. Ata
35 TatJTa o£ xal at tir,TE'p£f cptXoT£xv»TEpat • ErciTtovwTE^pa
yap f, y£vvr,!iic, , xai fnaXXov tcairtv 5ti outcov. Aojeie
3- av touto xat to-.; euepyeTat; otxetov eTvat
CAP. VIII.
'ArcopEtTai Se xai TcdiEpov Sei cptXflv lauTOv fjtdXtcfTa
r\ dXXov Ttvd • iTCi^iitcocfi yap toTi; lauTou; itdXtcfTa
*<> dyaTcSicri , xal 10« Iv aicrypco cptXauTouc; drcoxaXoucri ,
SoxeI te 6 ft£v cpauXo; lauTOu yaptv TcdvTa rcpaTTEtv,
xai Sau) av u.oyOr,pdT£poi; ^, too-outo) «.aXXov lyxaXoucrt
6^1 auTW 6*Tt ouOsv dy' lauToti rcpaTTSi • 6 8* iTctet-
x^i; Sti to xaXdv, xai cjcrw av peXTt'o)v ?], fiaXXov Sti
4c, to xaXbv xal cpiXou evexa- Tb 6' a&TOu Tcaptrjctiv.
(2) ToTc; Xdyotc; 81 toutoi? tI e^pya SiacpoivEt , oux aXd-
yo)<. <I>a<ji yap 8eIv cpiXfTv (jtdXicfTa tov ftdXtcfTa
cptXov, cpiXoc; Sk ftdXtcfTa 6 pouXditevoc; 0) pouXeTat Ta-
yaOtx Ixeivou e^vexa , xai d ftr,0£ic; EidETat. TauTa
W) 8' uTcdpyet ftdXtcrT' outw itpbc. outov, xal Ta Xotrci orj
TcdvO' 01; 6 cptXoc 6pt'!jsTar £tpr,Tai yip 6ti aTt' auTou
TcdvTa Ta cptXixi xai Tcpbc. tou; dXXouc; Str^xEi. Kal
(ii«-,iim}
np(]ue magnopere huc faccre similitudincm ftpnorisac mu-
tui. i\on enim amant lii suos debitores; sed salvos esse
volunt, ut suum rccupercnt. Qui autem beneficium contule-
runt, amantetdiligunt eos quos benelicio affecerunt,elBm
st neque in prasenti ulla in re sibi sint ulUes, ncque sint
poslmodo fuluri. (3) Quod ct in artificibus usu venil. Amal
cnim suum quisque opus vchemenlius, quam ab operesiio
amaretur, si ex inanimo fieret animaluro. Atque hoc in
poetis fortasse maxinie contingit. Hi enim suapoematasu-
pra modum amant, estqne talis affeclio erga ea ipsorum,
qualis erga liberos. (4) Eique admodum similis est eoruni
qut bencflcia dederunt ratio. Id enim quod beneOcio
alfectum est, eorum qui beneficium dederunt, opus esf.
Hoc igittir illis carius est , quam opcri is qui effecit. Hnjiis
rei causaest, qnod esseomnibus optabile etamabileest
Quod sumus autem , id efficacitate cernitur ; quippe vivejkln
et aliquid agendo. Per eOicacitatem igitur ipse operi<
effeclor quodammodo est. Suum ilaque opus ipsi camm
est, quia etiam ipsum esse. Atquc hoc accidit naturaliter.
Quod enim potestate est , hoc esse ipsum cnergia atque
actu , opus indicat. (5) Praeterea homini bene de alfero mi>.
rito pulchrumet honestum est ita fecisse : ideoque delecta-
tur eo , pcr quem hoc contingit ei. At illi qui beneficium
accepit, nihil honesti in eo qui henc meritus est, inest;
sed si quid est , emolumentum est. Hoc vero mimis ju'
cundum minusquc amabile est. (6) AITert porro prasentis
quidem rei usus sive energia voluptatem , futura anlem
spes pra>teritaj autem memoria. Omnium autemrenmi
ea jucundissimaest, quae usu etenergia est, eademqne
amabilis maxime. Ei igiturqui beneficium contulil, manet
opns suum. Honestum enim diiittima res est. Ei antem
qui accepit , utilitas celcriter evanescit. Et rerum quMem
honestarum est mcmoria jucunda , ulilinm autem non ad-
inoilnm, aut certeminus : cujus contrarium essevidetnrin
spe seu exspectatione. Pranterea amatio effectioni similis
cst.amari autem perpessioni. Porro qui ratione actioni<
sunt alteris superiores , iis et amare ipsum , et ea quse ami-
citiae propria sunt, convcniunt. (7) Praterea ab omnibns
illa magis diliguntur, quae magno labore parta sunt , sioit
et pecunias cariores habent, qui ipsi eas acquKirerunt,
quam qui haereditate acceperunt. Itaqne videtur accipere
beneficium minime esse laboriosum ; conferre vero opem-
sum. Et hanc quoque ob causam niatrcs ardentius com-
plectuntur liberos, quam patres; quia partus laboriosior
res est ,-et certius sciunt suos esse. Atque lioc ipsura etiam
beneficiorum auctoribus congruere consentaneum est.
Quaeritur etiam , an quis debeat se ipsum prae ceteris
amare, an alinm potius. Solent namque reprehendi, quisui
stint amatores, et probri atquc contumeliae causa ferepAi-
lautos appellamus, videlurque improbus quideni ad snam
utilitatem referre omnia, et eo sane magis, quoest ipse
detei*ior. Ex quo fit ut in tales hujusroodi qusedam vulgn
dici soleant : nihil iste nisi sunm commodum curat. E ili-
verso vero vir bonus omnia honeslatis causa agit , ei quo
melior ipse est , eo id facit studiosius , et propter honeslum ,
et amici gratia, posthabita suae utililatis cura. (?.) Atqui
veritas adeoque res ipsa huic assertioni reclamat : et quidem
non immerilo. Etenim vulgo aiunt, maxinit eum amire
oportere, qut maxime sit amicus. Talis porro is est qni,
quem vult lionis ornattim esse, ipsius causa bonis ornalum
ctipit, etiamsi nemo id ipsum resciturus esse videatur.
Jam*hoc erga se ipsum maxime facit unusquisque : sicnt ct
cetera ^tXixd, quibus amicus definitur, tinicuique erga se-
mct ipsum maximc insunt. Etenim diximus , omnia amici-
li.i- propria, a nobismet ipsis profecta, hinc in amicospro
 (ll68,lltw) ETHICA MCOMACHEA. LIB. IX. CAP. VIII.
ai Ttapoiuiat Ss Tcaerai SuoyvoiuovouTtv, oTov xo « uia
•W/r, » xai « xotva xa <piXo>v » xai « iodrr,? cptXoTTjc »
xai ■ ydvu xvTjutjc tyyw » TcdvTa y*P taura Tcpbc
auTov udXtoT' Sv u7tap/of udXtora Y»p cpiXoc auTto,
6 xai <p iXtjteov Srj udXtoO' iauTov. 'ATtopEtTat S' e!xotwc
7TOT^pOl? /pEbiV eTTStrflai, aUCpOlV S/OVTOIV TO TCIOTOV.
( i) *Ioo>; ouv toIc toioutouc Sei twv Xdvtiiv Staipttv xat
Stopi^stv iy Ssov ixaTspot xai Ttrj dXr,0£uouotv. Ei
Sf) Xd6otuev to cpiXauTOv tcwc IxaTepot XEyouotv, Ta/'
10 av fEvotTO Sr,Xov. (4) Oi usv [ouv] sic ovstSoc ayovTE?
au-tb tptXauTOuc xaXouot touc iauToic ditovEuovTac to
tcXeTov iv /prjuaot xat TtuaTc xai fjSovaTc TaTc awua-
TtxaTc toutwv Y<*p oi TtoXXoi SpE^ovTat, xai iejTcouSd-
xaejt TtEpt auTa wc aptoTa eVra, Stb xat TtEpiud/r|Td
lt> eerrtv. Oi Sf, Ttepi TauTa TtXEOvE^xtat /_api!|ovTai Taic
ETctfluuiaic xal SXo>c toi; TedflEefi xai tw dXoYw ttjc
J<u/fjC. Toioutoi S' Etotv ot tcoXXoi'- Stb xat f) Ttpoorj-
Yopia YEYEvr,Tat ditb tou tcoXXou epauXou ovtoc. At-
xatw; Sfj toi? outw tptXaurotc 8vEtSi'sTai. (5) "Oti Ss
*i touc t! TotauO' auTot; arcove'uovTa; eiwOaoi Xe^eiv ot
TtoXXot eptXaurouc , oux d8r,Xov ei y"P tt; dsi ejTcouSdiJoi
t& Sixaia TtpartEtv outoc uaXtOTa tcovtojv fj Toe ao>-
opova r\ Sitotaouv aXXa twv xaTot t4c dpsTac, xai eSXwc.
dsi to xaXbv iauTto Ttjpt7CotoTTo, ouOsic ipsTTOurov epi-
» Xaurov ouSe <j<st;et. {&) Ad^ete S' av 6 toioutoc; uSXXov
eivat ^iXauTO;- dTtoviuei youv iautw Tot xdXXtOTa xai
ua^XtOT' dfafld, xai /apii^etai iauTOu tw xupiwTaTM,
xai TtdvTa toutw Tceifls.Taf woitsp Se xai tcoXic, to xu-
ptwTaTov udXtort' etvai SoxeT xal tcSv dXXo ouoTr,ua,
*i outo) xat dvOpwTco? • xai tptXauTO? Sr, udXtCfTa 6 toCto
cifaTtwv xai toutw /aptJduEvo?. Kai eYXpaTr,; ?A xai
dxpa-rf,; Xeyetji tw xpaTETv tov vouv ?, utj, wc; touto
ixdiTou 5vtoc* xai TtETCpaYevai Soxouotv autol xai
ixouortoK Tot uetoi Xo'you udXtora. °Oti uev ouv touO'
3a exacrtdc Istivt) udXtoTa, oux dSr|Xov, xai otiS iTciEtxf,c
(idXtoTa tout' aYairS. Atb a^iXauTOc udXtoT' av etT),
xafl' erepov elooc toti SveiStJouEvou , xai Statpepwv to-
coutov Soov to xaTa Xoyov ^fjv tou xaTa TtdOoc , xal
ope^YEoflai tou xaXou r\ tou Soxouvtoc ouutpE^petv.
*<• (7) Touc uev ouv Ttepi t4c xaXotc Tcpdi;Eic StatpEpo'vTO)c
OTtouSdSovTac TtdvTec diroSe^ovTai xai iTcaivouoiv'
rrdvTwv Se auiXXo)U£'vtov itpbc to xaXbv xa: StaTeivo-
uevo)v T*a xdXXicTa TcpaTTEtv xoivrj t' av TtdvT* etT) Ta
Seovtb xal i?ia IxdoTto tJc uEYtota twv aYttOwv, eticep
41 fj dpeT/f, toioutov Iotiv. "Ui-e tov uev aYaObv SeT
c^iXauTov eivai- xai yap auTOC ovr^oeTai t4 xaXi TtpaT-
twv xal touc dXXouc totpeXTjoei • tov Sj uo/Oripbv ou
iet- pXd*|/ei y^P xai iauTov xat touc Tte'Xac, cpauXot?
■jtdQeeuv iitduevoc. (s) Tw uo/Or,pw uev ouv.Sta-jjojvst
»0 & SeT TtpaTTEtv xai & TtpatTEi • 6 8' ETtiEtxrjc , d Sei ,
TauTa xai Ttpdrtet • Ttac Y^p voutj aipETTai to SeXTictTOv
lauTjii, 8 S' eTtieixfjc TceiOap/eT tw vw. (9) 'AXr,fl£c
oi itepi tou etTtouSaiou xai to twv cptXwv ev£xa TtdXXi
TtpaTTEtv xat ttjc TtaTpiSoc, xav Set) uTCEpaTtoOvvjsxeiv
III
manarc. Kt uinnia ilcin vulgi provcrbia itlem probant , rcrbi
gratia illutl : « iinns ainicoriim animus; » item : « amicocum
omnia communia » , ct « aequalitas est amicitia » ; et « genu
sura propius. » Iliec etenim omnia unicuilibet erga sc ipsum
maxinie insunt. Sibi enim quilibet maxime amicus est.
Ex quo sequitur ut quilibet a sese maxime diligendus essc
videatur. Dubilatur autem , utra barum tluarum ainple-
ctentla sitopinio, qunm utraque quadam probabilitate nita-
tur. (3) Fortassis igitur distingurndum est in bujusce-
modi quaestionibus, deflniendumque, quid et quatenus
ulraque pars vcruni dicat. Quodsi intclligamiis quid
utrique vocent sui amantem esse, res fortasse erit plana.
(4) Qui igilur in vitio ac probro habent tptXauttav, illi no-
ininant sui amantes , qui ubique sibi potiorem lucri, volu-
ptatis corporea; , et bonoris altribuunt partem. Nam vulgus
ista ut |>r;i<.-ipua liominis boua appetit, in iisque priccipuuni
studium ponit : ideoque de iis vehementer dimicari solet.
Jam qui his prae ceteris abundare volunt , illi scilicnt suis
cnpiditatibiis indulgent , adeoque in universum afTectibus ,
brutxque animri' parti. Hujusmodi porro quia est multitinlo
liominum multo maxima, factum scilicet cst, ut ab hac vi-
tiosa vulgi affectione tptXautiac ducta sit appellatio. Et rcctc '
sanc, qui hoc modo sunt cptXauTOt, vitupcrantur. (5) Quod
autem plus dictorum bonorum sibi , quam aliis, tribuen-
tcs vulgo epiXauToi nomincntur, non est obscnrum : siqui-
dem ncmo cum, qui prae celeris honestis rebus gaudeat,
lemperateque agere vclit, aliisqne animi bonis seseexor-,
nare, stii amantem dixerit, sicuti neque vituperaverit illum
uui]uam. (6) Tamen ejusmodi virtutis cultor maxime sit cpi-
XauTo; : quippe sibi res piilcherrimas atque optimas tribuat.
Menti namque, prxstantissimae sui parli, obsequiturct in
omnibus obtemperat. Porro sicut pnccipua pars civitalis
vel cujusvis alius ccetus ipsum totum csse videtnr : ita ct
homo a pra-cipua sui parte , ncmpe menle , denominari solet.
Ex quo maxime cpiXautoc erit , qui hanc amat et huic gra-
tificatur. Continens praeterea et incontinens dicuntur ex
eo, quod in ipsis pcncs mentem potcstas sit aut non sit :
quasi scilicet quilihct nostrum nihil aliud sit quam sua
mens : denique exislimantur bomincs ipsi maxiine egissn
illa qinc cum ratione egerunt. Quod igitur unusquisque
illud sit maxime quod diximus , perspiciium est : sicut
etiam illud,quod ha>c pars optimo c.uique sit carissima.
Ilaquc qui meritissime cptXauroc dicatur, erit quidam longe
alius, quamillesuperiusnotatus,et tantum ab illo differl,
quantum discrepant , rectir rationis dictamini congruentcr
vivere, ct affcctibus parere : item honestum verum appe-
tcre, et illa sequi quae utilitatis speciem habcnt. (7) Jam
illinl certum est, eos homines, qui pnc ceteris ln.nestis
actionibus incumbiint, ab omnibus probari et laudari :
quippi' omnibus ad honestum certatim connitentibus, pul-
cherrimaqne contentione pergcre in eo cupientibus, tam
publice omnibus , quam privatim unicuilibet maxima bona
proventura videntur : siquidem hoc proprium est virtutis et
ejus potestas. Ex quo sequitur, optimum quemqiic opor-
tere sui amantem esse : quando et ipsc honcstis aclionibus ,
in hoc proposito incumbens, juvabitur, idemque aliis simtil
prodcrit : improbuin contra sese amare minime deberc.
Nocebit enim hic et sibi ipsi , et proximis, affectibus pravis
indulgendo. (8; Sane improbi hominis facta ab iis qnac fa-
cienda crant , plurimum discrepant : vir autem bonns ca
qune facerc o|K>rtet, eliam facit. Etenim omnis mens, qnod
sibi est optimum , eligit. At vero menti per omnia obtempe-
rat vir bonus. (9) Insuperque verum etiam illud est , quod
de bono viro dici solet, eum multa amicorum ct patria;
causa agere : atque ctiam , si res postulct , corundcm gratia
 I 13 H0IKUN NIKOMAXEIQN 0, 0.
TcporjaETai fip xai /pr;u.aTa xat Ttjjiic; xal oXtoc; xi
Tceptu.d/r,Ta aYaGd, TcepiTcoiouu.£voc; lauTw to xaXdv
oXiyov ^ap /po'vov YjaOrjvat acpdopa u.aXXov IXoit' av
r, tcoXuv rjplu-a , xai Stwaai xaXwc IvtauTOv r) rcdXX' ettj
t tu/ovtco;;, xai utav TcpaQtv xaXr.v xai \jLtfilr,v r\ TcoXXac;
xai utxpdc;. ToTq 8' uTCEpaTcoOvriaxouct tout' taox;
cuuSatvef aioouvTat er) u.£ya xaXov lauToT;. Kal
/pr'u.ata TcpooTvT' av I:p' o) rcXEiova Xr,<J«>vTai ot spfXof
yiYveTat yap Tt~> ulv cpiXto /prjuaTa, auTW 81 to xaXdv
i<i to crt jjleT^ov ayaObv eauTW dTcoveuet. (io) Kai Tcept
Ttu.4; 81 xai dp/ic; 6 outo? Tpdrcoc; ■ Tca'vTa yap tw cptXw
TauTa Tcpor^aeTaf xaXov yap outw touto xai ETcaivsTOv.
EixoTco; or, SoxeT oicouSaioi; eivat , dv^i TrdvTtov atpou-
jaevoc; to xaXdv. 'EvSs'/STat 81 xai rcpdcJEtc; tw oiXio
u TcpotEaOat , xa't Elvat xdXXtov tou auTbv Tcpa^at to atTiov
tw atXo) YsvEaOat. (il) 'Ev Tcact or, toTc; ETcatvEtoT?
6 arcouoaTo; cpatvSTai lauTw tou xaXou tcXeov veuwv.
Outw uev ouv tpiXauTOv eivai Sei, xaOdiTEp Etpr]Tai • wc;
8' ol TCoXXof , ou y_pr].
CAP. IX.
20 'Au.cpia6r,TEiTai Se xat Tcspi tov £u?at'u.ova , £t S£r,ae-
Tat cptXoiv r\ u.rj. OuOiv fdp cpaat Seiv cp(Xo>v toI? ua-
xapiot; xat auTapxEatv urcdp/Etv yip auToi; TaYaOd-
auTapxet; ouv 5vTa; ouSevb; TcpoaSeTaOai, tov Se cpiXov,
E^Tspov autbv ovTa , Tcoptl^Etv & St' auTou dSuvaTEi ■
i'< 6'Oev to
oiav 6 Saituov eJ SiSu , Ti 6ei ipiXtov ;
(2) "Eoixe 8' dTOTCco to TcdvT' djtovEfjtovTa; TayaOi tw
euSa(u.ovt cptXou; \xr\ aTcootSdvat, 8 SoxeT twv exto;
dyaOiov u.£'yiotov Etvat. Et te cpiXou tiaXXdv laTt to
:io eu Tcotsiv ?, Tcda/etv, xat Icti tou aYaOou xai tyJi; dpe-
T/jc; to EUEpYETEiv, xdXXtov 8' eu tcoieTv cptXou; dOvetwv,
twv eu TC£taouE'vwv 8£r,a£Tat 6 crcouSaioc;. Atb xai
tiTt![r|TEiTai TcoTEpov Iv EUTU/taic; uaXXov 8si cptXwv r\ Iv
aTU/iat;, to; xat tou aTu/ouvToc; 8eou.£vou twv euepYE-
35 TT,advTcov xat twv euTU/ouvTtov oui; eu TCOiriaouaiv.
(3) "Atotcov S' iao)C xat to jjtovcoTT,v tcoieIv tov (xaxd-
ptov ouOeic; y»P ijXoit' av xaO' auTOv Ta iravT' £/£tv
aYaOd- TcoXtTtxbv y»? 6 eJvOpwTco? xat cuJJi-v Tcecpuxdc;.
Kat Tto EuSatuovt or, touO' uTCap/Ef Ti -fip Trj cpuaEi
4" aYaOa e/Et. A~,Xov S' dx; (jletoc cpiXcov xat ETCtEtxcov
xpEtTTOV r) ciet' dOveitov xat TCOV TU/OVTWV OUVriUEptUElV
oeT dpa tw EuSaiuovt cpt'Xo)v. (1) Tt ouv Xs^youciv oi
rcptoToi, xai Tcrj dXr,0£uouatv; r\ 8'Tt 01 TcoXXol cptXouc;
oTovTat tou; /prla(u.ou<; Eivat; twv toioutwv [xiv ouv
4 . ouOsv OErjaETai 6 [xaxdpto;, iTceiS')) Td'/;aGi uTcdp/Et
auTw. OuSl orj twv Sti to rjSu, % etci [jtixpdv r;Sb<;
Yip 6 fitoc; wv ouGev SeTtoi IrcEtadxTOU f,Sov~c Ou
Seoijievoc; Sj twvtoioutoiv epiXoiv ou SoxeT SETcOat cp(Xo)v.
(t>) Tb 8' oux ectiv tao); dXr,0E'c;' ev dp/~ ^ip stpr,Tat
so 8~i r\ EuSatuovta faiprtii Ttc, ectiv, rj 8' IvspYEta SrjXov
c7ti YtvETat xai ou/ uTcdp/st toaTcsp XTr^ud Tt. Ei Se
(im)
mortem oppelere. Etenim negliget ille 0|>es , honorcs , cele-
raqne bona vulgo magna contentione qu.-vri solita sihi lio-
nestateiu per i » 1 parans. Mavult enim panlisper volnptale
magna perfrui , quain diu remissa ; unum annum honestc
vivcre, quani mullos temere ct absqnc dignitatc; nnam
denique artionem magnam et honestam anteponit multis rt
iisdern parvis. Atqui omnibus liis ille fortasse potittir, qui
pro patria vel amicis occumbit : eligit is.sibi quod cst ap-
primc honestum. Porro etiam opes profundens talis, illud
utiqucagit, ut amicos locupletiores reddendo illis quidem
pecunias acquirat , sibi vero ipsi honestatem : alqne ita sibi
majus bonum attribuit. (10) De bonoribus ct niagi'tratil>ii*
idem jiidicanduin. Omnia enim ha?c amico relinquens.
id sibi sumct, quod est honestum sibi ac laudabile : sumuia
quidem ratione. Niliil enim magis convcnit viro probo ,
quam rebus omnibus anleponere virtulem. Postremo etiam
qiiuni functiones honeslas amico pcrmiliit , eadem est ralki
cum antedictis : videtur namque honeslius esse , auctorem
talium agendorum fnisse amico.qtiam ipsum egisse. (II) In
omnibus igitur speciebus rerum laudabilium virum bonuni
veriorem et mcliorem partem boni sibi tribuere videmus.
Dicto igitur modo cum ji(XauTov csse oportet, non autein
vulgi more.
Jam et de beato quaeri disputarique solct , anne ille egeat
amicis, annon egeat. Felicibus enim nullaque re egenli-
bus aiunl minime opus essc amicis , quum suppetant ipsis
bona omnia. Porro quum sint semet ipsis contenti , ami-
corum illos praesidio ininime egere. Atqui amici, quum
sit alter idem , proprium esse , ea supplere quae quis a se
ipso haberc non potest. E\ quo illud esl factum :
Cui sunt secunda: res, quid aniicis buic opus?
(2) Alqui perabsurdum videtur, beatis trihuereomniabona.
et interim negarcamicos eisesse; quum hi sint in bonis e\-
temis pars pracipua. Quodsi amici proprium est conferre
potius in alterum , quani ab altero accipere beneficium ; si
item viri boni etvirtutis benefaccre; si denique pulchrius est
benefacere amicis, quam percgrinis : amicis profecto vir
bonus egebit. Qu.Tii hinc solet, magisne fortuna adver-
sante, an faventc, aniicis egeamus : nimirum quod iu
adversitatibus requiruntur qui nos sublevent ; et vcro iu
rebus secundis desideramus aliquos babere, in quos confc-
rantur oflicia. (3) Quin ct illud absurdum videtur, beatum
velle solitaritim facere. Nemo cnim velit vel omnibus bonis
affluero, hac conditione , utsolilarie vivat. Est enim animal
rivilc homo , naliiraqne ita factus , ut in socielate vivat.
Porro beatus bonis aflluit. Po?sidet enim ille cuncta na-
turac bona. Est vero illud quoque perspiciium , melms esse ,
ciim amicis et viris honis, quam cum peregrinis ct forte
fortuna oblatis consuetudinem habere. Omnino ergo beato
aniicis cst opus. (4) Quid igilur dicunt priores illi , et quo
scnsu asscrtio eorum consistcre potest? An qnia vnlgns eos
modo ccnsct esse amicos, a quibus utilitas pcrcipitur? Ta-
lium amicorum beatus non cgebit (ut qui honis abundet ) ,
quemadmodum ne illis quidem cget, in quibus voluptas
spectatnr, ant parum ccrteeget: totaenim cjus vita qiiiim
jucunda sit, non eget ille certe adventitia voluptate. Ila-
que consequens esse putant, cum qui lalibus non egeat
amicis, absolute non egerc amicis. (5) At boc fortass»-
vernm non esl ; in primo cnim libro ostcndimus quod beali-
tudo sit cnergia; lisec antem assidue fit scu nascitur (id
est contimia in aclioncconsistit), non autem ut possessio
 [\\tO,W.i) KTIIICA MCOMACHEA. LIB. IX. CAP. IX.
to Euoatuoviiv iOTtv =v to> £t;v xai EvspYEiv, tou o dva-
Oou f, Ivsoveia arcouoata xai^Ssia xaO' aurrjv, xaOdrcsp
rv apyvj sTpr,Tat, eoti Oc xat to oixsTov twv r,S£(ov,
Oio>p£iv Ss uaXXov tou; TC£'Xa; ouvdueOa »1 lauTou; xal
i toi; exeivom Tcpd;Et; r) TCt; otxsia;, al Ttov aTcouoaiwv
or, Tcpd;st; siXoiv ovtiov f,osTat toT; aYaOoi;- sup Yotp
s/oust Ta tt| cpuoEt f,o£a. 'O uaxdpto; O^j :piXo>v
toiouto>v OEfjc-ETat , Eircsp 0EO)p£Tv rcpoatpsiTat TcpdSjst;
ItcieixeT; xai otxEia;* TOtauTat 6' .ttl tou dyaOou epiXou
10 ovto;. OtovTai te oeIv f)OE'to; 'rjv tov EuSatuova • uo-
vojtt) usv ouv yaXETtb; 6 jiio;- ou Y*p £abtov xaO'
auTov IvEpyEtv auvE/io;, ueO' iTsptov 0£ xatTcpb; dXXou;
faov. (e) "KtTTat ouv f) IvlpYEta auvE/soTspa , f>osta
ouaa xaO' auTr,v, 8 6Yi TCipi tov uaxdptov Etvaf 6 Y&p
lET «rrouoaio;, ^ areouoaio;, Tai; xit' dpETTjV Tepd;sat
yaipst, Ttti; o' drcbxaxia; 6ua/Epai'v£t , xaOdiTEp 6 uou-
atxo; Toi; xaXoi; ueXeoiv fJoETat, etci ol toi; tfauXot;
XuTcsiTat. (-) PivotTO o" av xat dixr,ct; Tt; Tr,; dpEr"j;
Ix tou au^v toi; aYaOoi;, xaOaTCEp xai fchoYvi; :pr,otv.
ii) q>uatxo>TEpov b" iTCtaxoirouatv eoixev & airouoaTo; coiXo;
T'7) CTCOuJatlO TTJ 3'JCSI atfETO; EtVaf TO Y^p Trj 3>UC£l
dvaObv Etpr,Tat brt t<~> arcouoaito aYaObv xai f,ou eoti
xaO' auTo- to oi £fjv 6pi!|ovTai toT; £o'»oi; ouvduEt aiaOrj-
oso>;, dvOpo')Tcot; o' aia0r]oso>; •?, vor,tjEO);' f, 0£ buvaut;
ss si; tt,v EvlpYEtav dvaYETif to os xuptov ev ttj IvEpYEta-
eoixe 8r, to JItjv Eivat xupt'o>; to aioOdvEc/Oai r) voeiv.
Tb 3e ^v Tolv xaO' auTO aYaOtov xat TJostav wp ituevov
•;di , to 5' wptcusvov -%' TaYaOou ^uoeo);. Tb oi tt; ^u-
cei aYaflbv xat Tto ItcieixeT- otbicEp eoixe Tcaatv r,6u Etvat.
Jo (s) Ou 0£i 6e XauSdvEtv uo/Oripav Ho)t;v xat StEsOap-
us'vr,v, ouo' IvXuzat; ■ ddptiTo; Y«tp r; TOtauTr) , xaOaTCEp
■zk 6trdp/_ovTa auT/j. 'Kv toi; tyouivoi; 5( rcEpt ttj;
/uTrr,; ECTat savEponEpov. (n) Ei 6' auTO to !^t)v aYaObv
xai -fiou ( eoixe 6s xat Ix tou rcdvTa; 6pE'YSd0at outou ,
:ts xat udXtoTa tou; ETCtEtxsi; xai uaxaptou;- toutoi; ^ap
o 3io; aipsTtoTaTo; , xai r) touto>v uaxaptonaTT) !Jo)T) ),
6 5' bptov Sti 6pa aioOdvETat xal 6 dxouo>v 6'ti oxcuei
xai 6 Saot^tov Sti paot^Et, xat srct Toiv dXXo)v 6uot'o>;
esTt ti to atoOavo'usvov oti Iveoyouusv, oWts a'oOavot-
«o uf 0* av o^Tt atcrOavo'u£Oa xat vooiuev Sti voouuev • t6
o* Oti atoOavbuEOa r) voouuev, 6'ti eouev to Yap Eivat
vv atoOdvscrOat r) voeiv • to 5' aioOdvEoOat 6*ti ^t; , Ttov
y,^£o>v xaO' auTO- cf.uc£t ^ap aYaObv t^to/i, to 3' dYaObv
•jTcdp/ov Iv JauToi aiiOdvEcrOat ^ou ■ atpETOv Sk xh
46 srjv xai udXtoTa toi; aYaOoi;, oti to sTvat aYaObv Iotiv.
atuToT; xat r,6u- GuvaierOavbuEvot Yap tou xaO' auTO
^aOou r,8ovTaf (i«) o>; 6s rcpb; lauTov evei 6 otcou-
oaTo; , xat Tcpb; tov fiXov £T£po; y^P auTo; 6 ^iXo;
EO~rtv xafldrcEp ouv to outo sivat alpsTOv eotiv Ixd-
6t> OTw, outo) xat to tov tfiXov, rj TcaparcXr,o(o);. Tb
i' stvat t,v alpETOv 5ti to atoOdvEoOat auTOti oyoOou
o^vtoc. *H oi ToiauTTj atoOr,ot; f,6Eia xaO' IauTr,v.
SuvatoOdvsoOai dpa oeT xai tou tptXou 6*Tt EOTtv, touto
ci vivoit" av Iv Ttij ou^tjv xai xotvo)VEtv Xoy<ov xat 3ta-
/JtlSTOTEIKS. II.
I 13
i|ii.i'.l.-.iii obtinelur. Quod^i l>oatum csso cnnsistit in Ti-
veudoet in inuneris ftinctionc. siquc. boni viri actio bona
et jucunda est ncr sc (sicut initio tlictum est), si itcm ju-
cuniluni cst id quod cuiquc proprium cst, qiium quidcin il-
lud quotl in altcro exsistil , illo quod nostrum est, con-
spectius noliis esse solcat ; actioncs item illorum , quam
nostra! : actiones lioncstorum liominum, qui sint ipsis
ainici, jucundas esse bonis nccesse cst, quando utraque
pars talium liahct quau sunt jucunda nalura. Igitur
licatus cgeliit cjusmodi aniicis : Quippe quum vclit cnn-
templari aclioues honestas et proprias; et vcro quum tales
actiones sint boni viri ejusque amici actiones. Ad haec.
omncs existimant, beatum suaviter et jiicunde vivere opnr-
tere. Solitariam porro vitam viventi difficilis ct accrba est
vita. Non potcst cnim perpetua csseactio.quam quis exer-
cct ad sese ; scd cum aliis et erga alios facilius ea perpetra-
tur. (G) Krit vero pcrpettia illa potius cnergia , quac per se
jiiciiiida est : quod sane bcato convcnit. Vir enim ho-
nus , qua bonus , delectatur actionibus sccunduin virtutem,
et liarum contrariisoffcnditur, pcrinde ut miisicus delecta-
tur dcccnle symphonia, futilibus cantionibus offenditur.
(7) 1'rjclerea cx assidno cum tionis convictu cxercitatio
qu:c(lam virtulis exsistere solet, ut Theognis quoque dicit.
Scd iis qui in hac disquisitionc etiam ex physicis petitas
considcrationcs adhibent, natura videtur bono viro bonus
ainicus expctendus esse. Diclum cst enim , quod natura
bonumcst, id bono viro perse juciindum ac bonuin esse.
Vivcre aulciii(quod in animanlibussenticndi. in hominibus
icutiendi et inlclligcndi facullale dclinittir, facultate quidcm
ad cnergiam pertinente, in energiaque ronsistente vila;
principatu; deniquc quiini plane vidcatur viverecsse proprie
scntire aut intclligere,) viverc, inquam, est aliquid natura
bonum. Vivcrc ij;itur de numcro rcrum pcr se bonarum et
jucundarum est , quia linituni ac tcrminatum quiddam est :
quod autcm linituin, id ex ordine bonofuni est. Porro
quod natura bonuin , ctiam viro bono tale esl. Quocirca
vivcrc oninibtis vidclur jucundum essc. (8) Non tamen
pravam liic vitam intclligimus, et corruptam aut exerci-
tam doloribns : talis enim v ta nullis tcrminis finita est,
sicut ncc itla i|ii;c ei insunt. Quod deinceps ex dispu-
tatione de voluptate ct dolore erit evidentius. (9) Quod-
si vivcre bonum est,sane et jucuiiduni erit. Idque eo quo-
qtic apparct , quod onines homincs vilic cupiditate ducun-
tur, niaximeque omnium boni ct beati viri. His enim
maximc vita expetenda est, horumqiie vila: ratio universa
bealissima est. Porro qui videt, senlit sese videre; qui
audit, scntit se audire; qiii ambulat, senlit se ambulare ,
atquc sic etiam in ccteris aliquid est quod sentit, nos
actione quapiam fungi. Sic senlire etiam possumus quod
sentiamus, itcm intelligere quod intelligamus. Et har.
ipsa (quum scntimus, inquam , et intelligimus ) sunt certe.
intelligcrc nos esse. Nani modo ostcndebamus, vivere
cssc senlire aut intclligere. Porro sentire se viverc an-
numeratur rebus per sc jucundis. Vita enim bonum est
uatura, ct sentircquod ncbis insit bonum, est jucundum.
Jam ipsum viverc optabile est maxime bonis; quoniam
ipsum essetalibusestetbonumet jucundum. Quippe quum
ipsi boni etiam sensu percipiunt id quod pcr se bonum
est , voluptate perfunduntur. (10) l'l autem vir honus
ergaseipsum, ita etiam erga amicum affcctusest, quia
hic altcr ipse est. ltaque ut unicuilibet expetendum est,
ipsum cxsistcre, ita et amici esse , eidem est expetcndum,
aut non multo certe aliler. Sunm autem csse cuiqiie opta-
bile dicebamus csse, quia id sentiatessc boniun, cujtis-
modi sensus magna voluplate per sese afficit. Igitnr una
secum scntire oportet amicum exsistere. Quod ccntigit in
societale vitar et scrmonum atquc cogilationum communi-
8
 1 1 ( HeiKON NlKOMAXEIilN e,
voia;- outio Y&p «v Sdcjete *b 5u^r,v £tc\ tiov dv8po'>Tco)v
Xfftoflat, xai ouy toaTcsp Itci tmv poaxr,u.dTO)v to Iv
tco auToi v£u.Ea8at. E? 5-Jj tio u.axapito to Eivat aipe-
tov iart xaO' aCiTO , aYaGiv xyj cpuaet ov xsi rj5u , Ttapa-
6 TcXriaiov Se xai to tou cpiXou Iotiv, xai 6 cpiXo; toiv ai-
ptTtov av ttt). *0 S' eotiv auxw alpETOv, touto SeT
u7rapyEtv auTto , r\ TauTT) IvSet,; EOTat. Ae»ioei cipa Tto
tu$aiu.ovriaovTi cpiXtov aTcouSaiow.
CAP
^ip'ouv to; rcXfiaTou; epiXou; tcoitite'ov,t| xaSctTCEp Itci
ki tt;; cJEvia; £U.u.eXto; eiprja8ai Soxet
tir.TE tcoWEeivo; u.t|t' eUsivo; ,
xai Itci T7J; cpiXfa; apu-dast u.tit' dcpiXov eivat u.tjt' au
TcoXueptXov xa6' urcEpSoXr.v ; (2) ToT; uiv or, Ttpb; y prjatv
xai Tcavu 8d;etev av dpu.di;eiv to XeyJiEV tcoXXoT; Y«p
is iv8uTcr,peTEtv iTcircovciv, xai ouy txavb; 6 p\'o; auToT;
touto TcpaTTetv. Ot rcXeiou; Sr, to>v rcpb; tov oixeiov
(ifov txavio; TCEptepyot xat lu.Tcd8toi Tcpb;TO xaXoi; i[5;V
ou8iv ouv Sei auTtov. Kat ol repb; f,Sovr,v Se dpxouatv
6X1^01, xaBaTcep Iv ttj Tpocprj to 7J3uau.a. (3) Tou; Sk
10 oTtouSaiou; TCOTepov tcXeiotouc; x«t' dpi6u.ov, r, EOtt ti
(xeTpov xat cptXtxou TcXrj8ouc,, tocrTcep tcoXeoj;; oute yap
tx Sexa av6po)Tctov yevoit' av TtdXt; , ouY Ix osxa u.u-
pidStov Iti tcoXi; Iotiv. Tb Ss TCocfbv oux eoTtv Taoj;
ev ti , dXXi tcSv to u.£Ta!ju Ttvtov o)ptou.evtov. Kal
16 ^)i'Xo)v Sr\ loTi tcXt,8oc; d)piou.E'vov, xa\ tatoi; oi tcXeTotoi ,
u.e6' tov ctv SuvatTO ti< au^rjv touto yhp tSdxet cpiXt-
xtoTaTOV eTvotf (4) Sti S' ouy^ otdvTe tcoXXoT; au^rjv xat
SiavE'aetv auTov, oux dtorjXov. "Eti Se xaxetvouc; SeT
aXXrjXou; cptXoui; eivat , et u.e'XXouat tcoivte; u.et' <*XXri-
jo Xo)v auvr)u.EpEUEtv touto S' epYtoSet; Iv tcoXXoT; &Tcap-
y^etv. (fi) XaXeitbv Se yfvETat xai to auYyatpetv xai
to auvaXyEtv otxsioic, TcoXXoT<;• Etxbt; yap auu.TciTCTEiv
Su.a Tto u-EV auvrjSEaOat tw Se auvay6ea8ai. Iaox;
ouv eii eyet ptrj i^riTeTv toc; TtoXucptXtoTaTov etvat, dXXi
S6 ToaouTou? t?aot eic; to au![»iv txavoi ■ ouSe vip |vSe'yea8at
6d;eiev av tcoXXoT? eivat cpiXov acpdSpa. AtoTcep ouS'
epav TcXetdvtov uTcepfioXr] yap ti; eivat j3ouXeTat cpiXia?,
touto Sk Tcpb; e"va- xai to acpdSpa Srj rcpbi; SXi'you;.
(b) Outoj S' eyetv lotxe xai Itci tcov 7cpaYU-aT0)v ou vi-
«11 vvovTat Yap epiXot TcoXXoi xaTa Tr\v iTatpixrjv cptXiav,
oti S' 6u.vouu.evat Iv Sual XeYOvrat. Ot Se TcoXu^tXot
xai Tcaaiv oixeito; IvTUYyctvovTe; ouSevi Soxouatv eivat
tpfXot, TcXr,v TcoXtTtxto;, 06; xai xaXouatv apeaxou;.
IIoXtTtxoi; uiv ouv eaTi TCoXXoi; etvat epiXov xai u.ri
»t> dfpeaxov KvTa , dXX' to; dXr,6o); iTrtetxr) • ot' dpeTrjV Sl xai
St' a&Tou; oux Ioti 7tpb; ttoXXou;, aYaTcrjTOv Se xai
SX(you; eupeTv toioutou;.
(il:o,il7l)
catione. Sic enim socictatem et convictum hominibus pro-
prium defmiri debcre videtur; non, ut in pecudibus, pa-
scuorum et pabuli commiinitatc. Si igitur viro beato e\-
petemlum pcr sc est , ut sil ; quum id.sitbonum atqueju-
cundum natura ; sique idem ipsi est de ainico sentiendum :
prolecto amicus i|>si in rebtis cxpetendis erit babendus.
1'orro quod beato expetendumest, id ipsum uteidemetiam
suppctat oportet. Alioqui ab hac parte indigentia lahora-
bit. Concludimus igitur, qui beatus futurus sit, eiamicis
opus esse virtute pr.-cditls.
Niiniqiiiil igitur quamplurimi amici nobis adsciscendi
sunt? an illud quod est in liospitalitate apte dictum videtur,
.\e sis multorum , ne sis qiiiiquc nullius hospes?
etiam in amicitia valcbit , ut nec sine amicis sis neqne nimis
multos habeas? (2) Deamicitia utilitatia gratia instituta re-
rissimum esse videatur : neque inopcm oportere ab amicb
etse , neque item niniium illis abundare. Multis namque
vicissim deservire laborlosuni est : neque muneri ei vita
nostra sufficiat. Plures igitur, quain conditio cujusque
admittit, amici supervacanei sunt, et bcatie vitae cursum
impediunt : igitur non admittendi. Tum cliam in iis ami-
citiis, qiiie voluptatis causa qtiaeruntur, pauci sufTiciunt
amici , sicut cibo modicum suflicit condimentum. (3) Sed
de viris bonis quaeritur, utrumne hos quamplurimos in
amicitiam assumi oporteat : an vero ut civitatis, ita et ami-
corum numero modus aliquis ponendus sit. Nam neque
ex decem liominibus constare possit civitas , neque centum
bominum millia civitas adliuc fuerint. Ceterum qiianlilas
definiri fortasse non potest uno numcro, sed est illud uni-
versum , quod inter aliqua deflnita interjectum cst. Atque
etiam amicorum est aliqua definita copia. Ac fortasse
maximus numerus fuerint ii quibuscum commode convi-
ctum habere quispiam potest. Convictus namque amicitix
maxime proprius esse supra docebatur. (4) Porro ut cum
multis quispiam vivat , et iis sese impertiat , id fieri non posse
perspicuum est. Praeterea iilos ipsos inter se quoque amicos
esse necesse est , si quidem omnes inter se usu et consuetu-
dine \ i(:c conjungi debent. Hoc autem in multis inveniri
operosuraest. (.'>.) Estet illud perdiflirile, ut cum multis
et condoleas et Iseteris, ad ciijiisque aflectum accommodate.
Etenim subindecoincidet, ut dolendum sit cum uno, la?-
tandum cum altero ainicoriiin. Fortasse igitur rectum est ,
nolie implicari permultorum amicitia, sed tot amicoa
adsciscere , quot ad vita- societatem videntur nobis esse com-
modi. Etenim nec natura ferre videtur, ut quispiam multis
fiat excellenter amicus : unde nec amor quidnm esse potest
plurium. Etenim in eo gcnere , quo de lilc agimus , videtur
spectari excellentia quxdam amicitia*. At excellentia tan-
tum in 11110 spectatur. Ergo etiam vehementer amare tan-
tum inter paucos locum habet. (6) Atque hanc assertkraem
nostram etiam res ipsa comprobat. Non enim multos repe-
rias sodalitia illa amicitia conjunctos; et quce hujus generis
vulgo celebrata; sunt, binorum sunt omnes. Qui vero
multis sunt amici , omnibusque familiariter utuntur, nulli
videntur amici esse , prseterquam civili more , vocanturque
blandi, seu placendi studiosi. Civili sane modo potest
quispiam mullis esse amicus, ita ut vitiose blandns non sit,
sed pra«tet se virum bonum et honestum : at virtutis no-
mine propterque ipsos ut quis mullos amet, id plane tieri
nequit,ac praeclare rem cecidisse putandum est, si wl
paucos tali amore diguos nacti fuerimus.
 (.17.) ETHICA MCOMACHEA. LIB. IX. CAP. XI.
CAP. XI.
Ildtepov 8' e'v eijTu/_t'aic u.5XXov :piXwv Sei t| e'v oucj-
Tu/iatc; ev au.tpotv Y^p iTttJiriTouvTaf o? te yap otu-
/ouvtec SiovTat iTctxouptac, oi 8' eutu/oijvtec <juu.6iwv
xat ou? eu TtoiriOouffiv jSouXovTat yip eu opav. 'Avav-
» icatoTEpov u.£v Sr) iv Taic aTuvJat; , 8tb twv /pT)triu.wv
tVrauOa 8ei , xaXXtov 8' e'v Tai; euTU/tatc • 8tb xat touc
^TctElxEi; ^touatv toutouc y*P atpETWTEpov EUEpYETEiv
xat jteTa toutwv StayEtv. (2) "Ec/ti yip xat tj rca-
pouaia autrj twv tptXwv r)SeTa xat Iv Taic SutTTU/iatc'
1« xou-ju^ovTat */ap ol Xu-roufievot ouvaXYOuvTwv twv oiXiov.
Atb xav (tTcopTjo-etiv Ttc TroTBp«v wc/TCEp pdpouc JXETa-
XauSdvoucnv, t) touto j«1v ou , rj TcapoutJta 8' auTtov
TjOeia ousa xal rj Ivvota tou ouvaXyEiv iXaTTo> ttjv Xu-
tctjv itoiei. Et fjtlv ouv Sti TauTa vj oY aXXo ti xou-pt-
i') £ovTai, d-peic-Oo)- crujjtiJaiveiv S' ouv tpatveTat to Xe/Oev.
(3) "Eotxe 8' rj Tcapoucta jjuxttj tic outwv elvat. Autb
ixev vap to SpSv to'j; tptXouc r,8u , aXXoic. te xat otu-
/ouvti, xat YtvETat ti; l-rtxoupia rcpbc to u.r) XurcEicjOaf
-TapajjtuOi-Ttxbv vip 6 cptXoc xat ttj 0'|ei xai tu Xdyw,
20 e4v rj £tciS£c;io<;* oioe Y«p to tJOoc xat eV oTc. rJSETat xal
XuTctiTai. (4) Tb oe Xu-roujjievov atoOavEoOat srct toT;
auTou dtu/taic XuTcripdv tcoc yip cpeuYet Xutct,c airtoc
eivat Toic, tpiXoic. AtoTcep ot u.ev avSpwSetc ttjv Hyucriv
euX.a€ouvT»t «TuXXuTCEiv tou{ cstXouc aijToic , xav ujj
2:. Cl-EpTSlVT) TT) aXuTClOt , TTjV EXElVOtC, YlVOptEVT^V XuTCT,V
ou/ CiT;ou.ev£i, &WC, Te ouvOpijvou? ou TcpooteTat 8ti to
ijlt.5' outoc eTvat OpT|Vr)Tlxo';■ fuvata 8i xa\ ot toioutoi
avopEc, toTc ouaT£'vou<7i /atpouat, xai (ptXouotv wc tptXouc
xai auvaXYOUVTac. MtjjiEToSat 8' t?v fi-raot Sei SrjXov
:wi (Jti tov (JeXtiw. (b) *H 8' bt TaTc EUTu/_t'atc twv cptXwv
-rapouota tt^v te StaYtoY7!7 ^SeTav tft\ xat tt^v ewotav
OTt rjoovTat eVt totc outou aYaOoic. Atb Sd;£tev Sv
ceiv eic [Jtev t!c euTu/tac xaXeiv touc tptXouc TcpoOuptwc
EuEpYEtTlTtxbv ^kf Elvat xaXdv e?c Se t^c aTu/_tac
35 8xvouvTa- jjtETaSiSdvai yip wc ^xttrra 8e! twv xaxwv,
(%£V TO
tBtc ifia Juoruywv
MaXtoTa Si TcapaxXr|TE'ov, t?Tav (jie^XXok-iv 6X1^0 d/_Xr,-
Cevtec pteYaX' aurbv wyeX^oetv. (o) 'Uvai S' ava-raXtv
»« tciwc apud![ei Tcpbc u.ev touc aTU/ouvTac axXr)TOv xat
-rpoOufjtwc ("ptXou Y«p tu TtotEiv, xat aoiXtUTa touc iv
/pEta xal to jiti icjiwo-avTac ■ dfjttpoTv Y^p xoiXXiov xai
rjotov) , £tc 8e Tic euTu/tac auvepYOuvTa fjtev TcpoOuaoic
(y.at yap eic TauTa /pefa tp(Xwv) , Tcpbc euTcaOetav 8e
*-, t-yoXatoic" ou Y^p xaXbv to TcpoOutjteicrOai w^eXeToOat.
Ad;av 8' SrjStac ev tw StwOeTtxOat iT6)c EuXa6rjTE'ov.
ivicTE yip ouu.6at'vei. 'H rcapouttia Si\ twv tpt'Xo)v t?v
txrcstiiv atosTr; satvETai.
115
Utrumnam vero in rebus secundis potius, an in adver-
sis egemus amicis? nlroque enim tcmpore requiruntur.
Et infelices enim egent amicis auxilii causa : et fulices
item, ut habeant convictores, ct quibus bcne faciant.
Proprium cnim horum est benefacere. Itaquc adverso
quidem tempore magis sunt necessarii amici : ideoqiie hic
utilibus amicis opu« est. Ceterum rebus secnndis hone-
stior est eorundem possessio. Ex quo illud est , qnod amici
quaerunliir boni viri : quod expetibilius sit talibus benefa-
cere et cum iis conjunctum esse. (2) Est scilicct ipsa
pra-sentia amicorum tam in secunda, quam in advcrsa for-
tuna suavis. Etenim incerentes allevantur amicorum con-
dolentia. Ex quo eliam addubitari queat, utrumne amici
quasi oneris aliquam partem in sesc derivent ; an vcro nihil
hujus , sed ipsa polius praesentia , suavis exsistens , et per-
suasio, quod condolere eos putamus, minuat dolorcm. Sed
num propter has , an ob alias causas dolore leventur tales,
omittatur in praesentia : ceterum rem ipsam cvenire expe-
rientia docet. (3) Videtur autem amicorum pra*sentia
mixtiim aliquid esse. Etenim ipse quidem illorum con-
spectus ( praesertim calamitoso) jucundus est, exsistitque
inde levatio quxdam doloris. Iuest enim amico vis quse-
dam consolandi tum aspectu tum sermone : qui quidem
fuerit acrommodatus. Novit namque talis amicus inge-
niiim alterius, ct scit quibus gaudeat et quibus con-
tristetur. (i) Rursum autem eundcm moleslia affectum sen-
tire ex tuis rebus adversis , id vero regritudinem affert.
Omnis enim amicus cavet ne amico causam dolendi
pnxbeat. Itaque fortes quidem et magnanimi natura viri
nolunt commitlcre ut ipsis amici condoleant; ac nisi
quis indolentia nltra modum prodeat, dolorem , quo illi
afficiuntur, non fert rcquo animo. In summa collacri-
tnantes non admittit vir talis, quia nec ipse esl querulus
aut lamenUilor. At vcro mulierculue, et his similiter affecti
viri quxrunt lamentorum socios. Porro omnibus in rebus
meliorem imitari srilicet requum est. (5) Jam porro in
rebus prosperis prasenlia amicorum tum consuetudinein
habet jucunditatis plcnam , lum etiam cogitationem : 111-
mirum qunm utriqne iisdem homs suaviter afficiantur.
Quocirca faciendum vidiitir ut advocemus amicos stu-
diose ad res secundas ( de aliis etenim bene mereri , res
pnlchraest), contra veroad minussecundas lente, quia ma*
lurum participem facere amicutn quamminime oportet.
Ex quo illud factum :
Satis isi me essc niiserum.
Atquc accersendi sunt tum potissimum , quando possunt ,
parva suscepta molestia, maximis amicum incommodis
liberare. (6) At vero accessus ad amicog noslri conlraria
est ratio.: ad infelices scilicet ultro eundum est, neque
dum voceris; cxspectanduni. Amici enim est benefacere ,
et maxime duris amicorum temporibus, atque iis etiam,
qui id minime postularint. Utrisque enim hoc et honestius
et jm ■iiniliiis est. At vero ad res amicorum secundas , ad-
jutorii quidem gratia prompte eunduro est : huic enim
rei usui sunt amici. At vero ad heneficii participationem
est non nisi lente accedendum. Non enim honestum est ,
cupidum esse beneticii accipiendi. Est tamen et hlc for-
tasse suspicio acerbitatis fugienda , in repudiando, inquam,
oblato beneficio*: qua in re nonnunquain peccari consue-
vit. Praesentia igitur amicorum quolibet tempore expc-
tenda est.
 1 10 JIBIKQN NIKOMAXEIQN I, «. (ll71,ms)

CAP. XII.
~Ap' ouv, loartEp Toic, Eptooi to 6pSv aY«7nf)To'-:ardv .Nuninani autera amicitia conversationem et convictuni
e'oti xai uaXXov atpouvcat Taucr,v tt,v aiaOr,at,v r) Ta; requirit? perinde ut amantibus rei amatae adspectus est
jucundissimus, cctcrisquc sensibus anteponitur, utpote ex
XoiTcdc. , wc, xaTa TauTr,v udXtaTa tou Epouoc, ovtoc, xat
quo constet oriaturque maxime amor ; ut scilicet quem-
VIVOJJLEVOU, OUTW Xai Toit, Cf/lXoiC, alpETOJTaTOV iaTl TO ailmoduni liis adspectus amasii , sic etfam amicis vitx
b aru"~jv; xotvwvta yip f, tptXia. Kai to; Ttpbc, lauxov Vocietas optabilissima sit. Amicitia quippe societas qna?-
e*vei, outo) xai Trpbe; tov cptXov. ITepi outov S' r, at- dam cst : et sicut erga se ipsum animatus quispiam est ,
oOr,att; 6rt saTtv atpETr, ■ xai rcspi tov cptXov or, , II ita eliam est erga amicum. De se ipso autem sentire se
esse, optabile est : proindeque et de amico. Sensio porro
3' £v£'pYEta ytvETat auTOt; iv tw au£~v, iiiaT' EtxdTtoc. illa bis consistit in vitac societate. Merito igitur ilia gaudent
toutou i"!f tEVTat. (2) Kat 6 ti tcot' EaTtv IxdaTotc, to amici. (2) Ad Iidjc quacumque in re cuiqiic suum esse ct
10 eTvat r) ou /aptv aipouvTat to £~v, it toutw uETa Ttov suum viverc situm est, sen cujus rci gratia exoptat quis
cpiXwv ^ouXovTat oi«ysiv StOTCEp 01 uiv auuTctvouatv, vivere, in ea re vult cum amitis vitam traduccre. Q110-
tirt-a alii una potant, alii una ludunt, alii una exercentur,
ol 31 auYXU&uouatv, dXXot Se cuYYuuvd£ovTat xai au^-
aut 1111,1 venantur, aut una pltilosopbantur : his m rebus
xuvr,YOuotv rj auu:piXoao'.po~aiv, sxaaTOt sv tgutw cuvr,- temptis una exigcnlcs, quas res pra; omnibus in vita rebus
UEpEUOVTEC, 6* Tl TCEp [JtaXlOTa CtYaTtWOt TWV iv TW (3lO)" maxime amant. Amicis enim conjuncti esse volcntes
11 au£r;v ^ap pouXdusvot ueTa Ttov cpiXwv, TauTa Tcotouai bsc faciunt, illarnmqiic rerum eis participant, quibus
. contineri putant illud una vivcre. (3) Malorum quidem
xai touto>v xotvtovouatv oTc, oiovcat cu£~v. (3) TtvETai
igittir amicilia est vitiosa; malas cnim rcs invicem commu-
ouv r) usv Ttov tpauXwv cptXta uo/Oripd- xoivtovouai yap nicant, quum ct ipsi sint instabiles; corrumpiinturque in-
cpauXwv d&Satot 6Vcec, xal uoyOr,poi Se yivovt~1 super, dtiiii similcs invicem fiunt. Contra vero bonomm
6uotouuevot dXXrjXoi;- f, oe twv etcieixiov etcieix);;, amicitia bona est, aucta in dies conversationibus : viden-
■i» cuvaui;avous'vr| TaT; SutXiat;- ooxouat Ss xai jDeXtiouc, turque 1'liain ipsi meliores in dies fieri, agendo nimirum
operandoque , et mutuo crrata corrigendo. Exprimit enim
YivEcOat EvspYOuvTEt; xai StopOouvTsc, dXXr^Xouc;- drco- ac deformat sibi quisque eorum ab altero ea quse in eo pro-
(AaTTOvTat Y&p Ttap' dXXr,Xo>v 01? dps'axovTat, 6*0sv bat. Unde illud factum :

' 'EaftXaiv uiv Y»p aTt' tSaW.a. Namque bona addisces ex his, <|ul sunt boni et ipsi.

(♦') llept usv ouv cptXtac. tlTci toooutov EiprjaOw Itcouevov (4) De amicitia tantum dictum sit ; sequitur ut de voluptate
■i\ 0' av Etr, oieXOeIv rcspi r,<5ov~;. dicamus.

LIBER X.
CAP. 1.
iVlETa 6e TauTa rc£pi i^Sovx,!: tawt; iVTiETai oieXOeiv-
jAaXtaTa Yap'8ox£t auvti)xetwaOat tw •(ivei fjfjuov Stb
TcaiOEuouai tou; veou? olaxic^ovTEt; f,Sov~ xal Xutct).
AoxeT oe xai icpbt; Tr,v tou rjOout; ap£Tr,v ueYtaTOv eTvoh
30 to y_at'pEiv oTt; Sei xai utaEtv & oeT ' StaTEtvEi ^ap TauTa
Sti xavTO? tou fJtou, foTcrjv E*yovTa xai Suvautv rcpbt;
doETViv te xai tov euSatuova pfov Ta uev y^P ^3E'a
TtpoatpouvTat, Tot Sl XuTcrjpa cps«YOuatv. (") 'Ticep Se
twv toiouto)v rjxtar' av SdijEie TcapeTE'ov etvai, dXXtoc;
35 Tt xai tcoXXV 1/ovTiav dutpia6rjTT,atv. Oi uev ^ap
xaYaObv r,3ovr,v Xe'youoiv, oi 0" i\ IvavTtat; xoutS^ tpau-
Xov, ot uev tatoc; TCETCEiauEvot oStw xai e^etv, 0? 0£ otd-
uevot ^IeXtiov sivat Tcpb; tov piov rjutov drco^aTVEtv Trjv
r)Sovr,v Ttov tpauXwv, xai £t utj £otiv tSeTceiv yip touc;
«0 TtoXXou; Tcpbt; auTrjv xai SouXsusiv TaT; fiSovaT; , 010 oeiv
Ett; TOuvavTtov aYStv eXOeiv ^ap av outo)? ETci to ueoov.
(3) MrJ tcote Si ou xaXwt; touto XeYETat'. 01 Y^P nt?^
twv ev toTc TtdOeai xai TaTt; Tcpd!;Eai Xoyoi tjttov Etat
TaoToi twv spYwv Stov ouv Stacpo)vwai toT? xaTa tt,v
45 a(aOr,atv, xaTa^povouuEvot xai TaXrjOst; icpoaavatpou-
ctv 6 Y^p '|e'ywv tV t|8ovtjv, d^OEic. tcot' IWuevo; ,
Ocliiiir fortasse de voluptate ut dicaraus, ordo postulat ;
raaxime namque li.vr natuiac bominis propria esse videtur;
ideoque pucrorum informatores voluplatis et doloris veluti
gubernaculo ad oflicium eos adducunt. Videtur vero eliam
ad moralem virtutem plurimum referre, ut et gaudeant
rehus iis quibus oportct gaudere, etoderintea qn.r odisse
oportet ; duo enim hu?c per tolam vitam extenduntur, mo-
mentum preecipuum babcntia ad virtutem , adeoque ad vi.
tain beatam ; quandoquidem omnes jucunda sequuntur,
fugiuntque contraria; (2; ejusmodi porro quod sunt , tie iis
minime videlur tacendum : praesertim quum de eorundem
natura opiniones multum varient, Quidam enim volupta-
tcm bonuin dicunt; nonnulli contra magnum malum eam
asserunt csse , atque id quidem partim eoruin , quod for-
tasse vere ita se rem habere existimant ; partim vero , quod
ulilius ad bene vivcndi rationem esse existimant , volupta-
tcm in numero malorum babere , etiamsi inalum ipsa non
sit. Ultro enim ad eam ferri bomines plerosque , eique
servire; ideoque oportere ipsos in contrarium reflecti. Sic
enim ad mediocritatis statum redigi. (3) Sed fortasse uon
satis recte ob id asseritur, voluptatem esse maluin. Piara
quod attinet ad ea qtice sunt in affectibus et actionibus,
multo minus ad persuadendum valet oralio quam eventus
atqne rcs ipsae. Itaque quum usurpata de his oratio discrc-
pat ab opere sensibus comperto , primum ipsa ut falsa ro-
pudiatur ; deinde , si quid etiam vcri, complectebatur, id
una evertitur. Reprebendens enim voluptatem, si foisan
contra quam docuerat , eandem appetere videatur, facere
 (l 171, II 73.) ETHICA MCOMACHEA. LIB. X. CAP. II.
dTsoxXiveiv SoxeT Trpbc. auT/,v toc, TOtauTr,v oucrav ciTcaerav
TO SlOpt^EtV vap OUX eOTl TIOV 7CoXX«V. (4)'EotXBfflV OUV
ol dXr.Oeic, tcov Xdytov ou udvov 7tpbc, to eiSsvat ypr|ct-
uwTaTot tivat, dXXi xal itpbe; tov (3iov eruvo)2ot yip
& ovtec, toic; Epyote; 7ttertEuovTat , Sto TtpoTpE^TCovTat touc,
SuvtevTac, Jrjv xbt' auTOue;. Ttov uev ouv toioutojv
SXii;, Ta 8' EiprjUtEva Ttept T7Jc r^oov»;; cVeXOcouev .
CAP. II.
EuSoJoc, usv ouv tt)v f,8ovf,v TayaObv wet' sTvat Sti
to iravO' 6p5v lcpuuEva auTr;c; , xat E*XXoya xat dXoya *
lu h jcaeu 0' Etvat to aipETOv e7ct£ixe'i;, xal to udXiora
xpaTtertov to Sr( Teavc' eVi tbuto cpepeerOat urjvuetv toc,
irast touto aptctTov e*xaertov yip to auTto dyaObv eupi-
erxetv, c.«jtcEp xat Tpocpfjv to Si) Tcaertv dyaOdv, xat o&
7tavT' E&tExat, TayaOSv elvat. 'Etcktteuovto 8' oi Xdyot
I» Sta TT|V tou fjOouc, etpETrjv uaXXov rj 81' auTouV Stacpe-
povrtoc, yip eooxei otocppo)v Eivaf ou 07) wc, cpiXoc, ttjc,
fjoavfjC, £oo'xEt Tauta Xe^eiv, dXX' outojc, e/eiv xaT* i\rr
Octav. (2) Ou/ rJTTOv 8' wet' Etvat cpavepbv ex tou
EvavTtou- tt,v yip XuTtr,v xaO' auTO Teacu cpeuxtbv fTvat,
»« Suoitoc; Sri TouvavTtov aipETOv. MaXioTa 0' elvai at-
Petov 8 uf, oY ETEpov urjS' lTe'pou /aptv aipouusOa-
toioutov S' 6u.oXofouu.evo);; eTvat ttjv JjSovtJv ou8s'va
yap E7tepioTav ti'voc, Ivexa fjSeTai, wc. xaO' auTrjv oucrav
aipeTTjv tt,v fjSovfjv. IlpocrttGEuivriv te Stcoouv twv
2» ayaOtov atpETorcepov tcoieiv, olov tw StxatOTcpaysTv xai
o-o)^ppovEiv xat au;EcrOat Sr! to ayaObv auTO auTto.
'») Eotxe 07) oOtoc; yt 6 Xdyoe; Ttov &yefiS)v auTTjv oitco-
oatvEtv, xat oOSev uaXXov ETc'pou • 7cav yap ueO' !te'sou
avaOou alp£TO)Tepov r\ uovouuevov. Toioutio 5-Jj Xoyco
3u xi\ nXaTcov avatpeT c?ti oux eotiv f,oovr| TaYaOdv ai-
pettoTEpov yip eivat tov f,Suv piov ueTi tppovr'erEcoe;
r, /topi;, ei 5= to uixtov xpsTTtov, oux slvat ttjv f,Sovf,v
TayaOo'v ouSevbe; yip TcpocrTeOevTOc; auTO TotyaObv aipe-
TtoTepov yivEo-Oat. ArjXov S' w; ouS' aXXo odoev Ta-
3* yaObv av eit; , 8 uetk tivo; twv xaO' auTO ayaOtov ai-
peTo)T£pov yiveTai. (4) Ti ouv ^oti TOtoi/Tovf oS xat
f^tute; xotvtovouuev; toioutov yip irci^TiTEtTat. Oi
0' IvtdTauevot wc; oux dyaObv ou JtavT* ecpiexai , ufj
ojO;v Xeytoetiv 8 yip tcao-t SoxeT, tout' eTvai cpauEv.
**> 'O 0' dvatpcov TauTr,v tt;v tciotiv ou tcoivu TcierTOTEpa
«■pEt- Et uev yip Ti dvdr;Ta wpsyETO auTtov, rjv av ti
to Xeyduevov, et Se xat Ta sppdvtua, Tctoe; XsyotEv dv
Tt ; lertoc, S- xai ev toT; cpauXotc; tOTi ti epucrtxbv dyaObv
xpetTTov r\ xaO' auToi, 8 icpieTat tou otx£t'ou dyaOou.
«s (<j Oux eWe Se ouSe TtEpt tou ivavtiou xaXtoe; Xe'y£cr0ai.
Ou yap cpaeriv, ei f, XuTcrj xaxdv ecrci , t?)v f^Sovriv dyaObv
etvai- dvTtxeterOat yip xat xaxbv xaxio xai du^o) tu
arjOETEpo), Xe'yovT£c; TaiJTa ou xaxtoi;, ou uf,v iTtt ys twv
f ipriucveov dXr,OEuovTE;. 'Aucpoiv ulv yip ovtcov xaxtov
so xat cpEuxti eoEtducpa) eTvat, ttov ur,SeTEpt.)v S= urjSerE-
pov ?. Suoitoc vuv Si epatvovTai ttjv uev cpeuyovTe? <!>; xa-
xdvjTr.vS^afpouuevoto^dyaOdvoiJTO) S^) xai dvTixEtTat.
117
itl existimabitur qnasi omnem quameunque voluptatem ex-
petendam haberet. Vulgusenim Jistingiiere nescit. (4) E di-
verso igilur veri de talibus sermones videntur non tan-
tuin ad cognitionem prode&se , sed ad vitam quoque bene
transigendatn vim liabere privcipuain. Quia enim factis
consentanei sunt, ob id facile credunlur : ac proinde exsti ■
mtilant auditores, nt secundum eos vivant. Seil de bls
quidem liactenus. Examinemus jam , quaj ab aliis sunt
tle voluptate dicta.
Eudoxus igitur existimabat, summum bonum csse vo-
luptatem : quouiam videmus omuia , tam bruta qnam ra-
lionc pnedita animantia , expeterc vnluptalem ; et vero
quum omnibus in rebus id quod expetendum sit, esse bonum
oporteat; et quidem quod maxime sit expetcndum , id
maximum bonum esse oporteat : denique quum , ad quod
unum omnia ferunlur, id jam evidenter constet esse quid-
dam ipsis optimum. Lnumquodque enim , id quod ipsi >it
bnnimi natura duce invenire , sicut et cibum : quod igilur
omnibus bonum cst, et ab omnibus cxpctitiir, id vert:
bonum esse. Atqui Imic assertioni magis propter morcs et
virtutem illius viri credebatur, quam propter sese ; sin-
gularis enim ille temperantiaj videbatur esse. Itaque non
tanquam patronus voluptatis existimabatur baec dicere;
sed potius res sic se liaberc judicabatur. (2) Atque boc
idem iile etiam ex voluptatis contrario probari putahat :
dolorem enim omnibus videri declinandum per se, sicut
ejus contrarium e diverso expetendum. Maxime praeterea
expeteoduin esse , quod non alterius gratia , sed pcr sese tale
est : quod constanter omnium ore de voluplate afTirmatiir,
quum nemo interrogare soleat alterum , cur voluptatem quis
sectetur, guod scilicet per se expetenda illa sit. Eandem
qiioque adjunctam rei alicui alteri bona;, eflicere eain
uiagis expetendam; quales res sunt, juste agere , tempe-
ranter vivere. Porro bonum crescere et augeri non nisi
a bono. (3) Atqui hoc ultimum quidem argumenliim pro-
harc videtur, voluptatem esse de numero remm bona-
runi ; at non etiam meliorem re qualibet alia, lcet eam me-
liorem suo accessu faciat; siquidem omne honum alteri
jiinctum , optahilius est quam ipsnm separatum atque so-
huii relictum. Ac tali argumento Plato eflicere vult, volu-
ptatem non essc summum bonum. Expetibilior enim , in-
quit, esl vitajucunda cum prudentiaconjuncta, quam sine
hac illa. Quodsi voluptas alteri bono adjuncta inelior
cvadat , non possc eam dici summum bonum ; quia hoc sine
ullius addilione liat magis expetendum. Sed si vera essct
haec Platonis ratiocinatio , sequeretnr, nec aliutl ullurn
genus rci esse summum bonum, quod allero aliqno perse
bonorum addito ad ipsum melius redderetur. (4) Qiiudnam
igitnr est illud siiiiimiiin bonum , cujus homo partiraps
exsistit? tale namque inquiritur. Qui vcro Eudoxo ita
resistunt, ut id quod ab oinnibus rehus expe ritur, esse Imnuui
inlitientur, vereor ne nihil dicant. Quod enim omnibus
videtur, ila esse statuitur; nec qui communem illam |>er-
suasionem tollit, probabiliora allatiirus est. Si enim illa
ratiune ac carentia sola appeterent illain, foret aliciijus
pontleris id quod dicunt. Setl quum non minus eam se-
quantur ratione uleiites, quumodo assirlio nou sit niliilir
Ac fortassis inest etiam in vilibus despectisque quoddam
naturale bonum, et id ipsam illorum naturam superans
dignitate, quod ipsis conveniens bonum expetit. (a) Scd
nec de contrario Eudoxi argumentum satis pcrite redar-
guuut , ut videtur, dicentes, non recte concludi ex co, quod
dolor malum sit, voluptatnu bonum esse, proptcrea quod
nialum malo opponatur, et utrumque horum ei quod est
neiitriim. Hajc quidem non omnino male dicuntur; at
non lamcn in pra>senli dispulatione vere dicuntur. Eteniin
si dolor et volnptas inala ambo forent, ambo eliam fugienda
erant, quia scilicet mala ; vel si neulriim essent inec boniini
nec inalum), ncutrum quuquc foret vel fugiendum vel
aliquo simili affectii persequendum. Atqui experimur, vo-
luptatem homines ul bonum expetere, dolorem ut maluni
devilare. Ex eo igitur contrarie opponi inter se illa perspi-.
cuum est.
 I 18 H0IKS2N MKOMAXEIfiN I, y.
CA^. III. [II.]
Ou urjv ouS' ei tur, twv 7coiot7]to)v ectiv r) r)Sovrj ,
Sta tout' ouSs tuv ayaQwv ouoe yip ai tt;; dpsTrj;
iv£pfjiai TCOiOTr|TE{ eiatv, oiS' rj EiSaiixovia. (2) Ae-
Youat Ss Tt> usv ayaObv wpiaOai, t/)v 8' rjSovrjv ddptCTOv
ft Etvat, Sti Ss/ETai to uaXXov xai to rycTov. Et p.tv
ouv ix tou rioEaOat touto xptvouat, xai 7t£pi Tr,v Sixato-
auvr,v xai Ta; dXXa; dpETa;, xaO' &; SvapYw; ipaai
uSXXov xat t/ctov tou? tcoiou; uTtdp/Eiv xaTa Ta;
dpETa;, ECTat to auTo'- Sixatot yap etat uaXXov xai
lu dvSpetot, eoti os xai SixatoTcpaYsiv xat awtppovsiv
uaXXov xai rjrcov. Ei 8' sv toi; r;SovaIi;, u/] ttot' oi
XeYouai to aiTiov, av watv ai uev aaiyEi; at Se uixTai.
(3) Tt yap xwXuet , xaOarEp uyiEia wpiauevr) ouaa Se'-
^ETat to uaXXov xai tb tjttov, outw xai Tr,v r,8ovrjv ;
16 oi yap r, outt) auuuETpia ev Ttaaiv ecrtv, oiS' sv tw
auTW uia th; dst , dXX' dvtsuEVT) Staus'vst sw; tivo; ,
xai Siatpepst tw uaXXov xai tjttov. Toioutov 87) xai
to TtEpl xrjv rjSovr)v svSsysTat eivat. (4) Ts'Xeio'v te
TaYaObv tiOevte;, taj Ss xtvr;c6tc, xai Ta; yEvsaEt? aTS-
20 XeIc,, ttjv r)8ovf,v xivr)civ xai feveatv aTtospaivEiv tcei-
pwvTat. 05 xaXwc, S' sotxaat Xe'ysiv oiS' eivat xi'vr|-
atv itdar) yip otxsiov Eivai SoxeI Ta^oc xai SpaSuTr,?,
xai e! u») xaO' auTrjv, oTov t5) tou xdauou , 7tpb; dXXo •
trj S' rjSovr; toutwv oiSsrspov uTcdpyEf 7)aOr)vat usv
J5 yap la-zi Taye'wc wanep opYiaOrjvai, riSeaOat S' ou, ouSs
7rpb? i^TEpov, SaSi^Etv Se xai au;eaOat xai rrdvTa xi
TOiauTa. MeTaSdXXEtv uev ouv e!? Tr\v rjoovrjv Ta-
7_s'w; xai BpaSfw? eaTiv, svspyelv Ss xaT' aurrjv oix
eaTi Ta/s'oji;, Xsyw S' rjSeaOat. (5) rs'vsai; te rtoj; av
30 sir| ; Soxsl yap oux Jx tou tuj^o'vtoi; to TUyrbv YtYvsaOat ,
dXX' e; ou YiYVETOtli e'? "cooto StaXusaOai. Kai oZ
Ysvsati; r, rjSovr), toutou r) Xu7rr) tpOopd. («) Kai Xs'-
Youat Se tt)V uev XuTnjv Evosiav tou xaTa ^iusiv sTvai,
triv S' rjSovrjv dva7tXr)pwaiv. TauTa Se awjjtoTtxd
3b s'aTt Ta 7cdOr,. Ei Sr) saTt tou xaTa ipuaiv dva7cXr)pwat?
r) rjSovr), £v 0) dva7cXr'pwat;, tout' eiv xai riootTO' to
cwua dpa* ou SoxeT Se'- ouS' laTiv dpa dva7cXr)pwai5
r) r)Sovri , dXXa Yivou-Evr,? usv dva7cXr,pwaso)? 7)Soit' dv
•tt;, xai TEuvdusvo? XutcoIto. 'H Sd;a S' aijTri Soxsl
in YEYevrjaOat Ix tS5v 7C£pt r})v Tpotprjv Xutcwv xai rjSoviov
evoseT? Y^p yivo!"voui; xai 7cpoXu7cr)0s'vTa; rJSEaOai ttj
dva7cXr)po)a£t. (7) Touto S' ou Tcspi Ttdaa? auuSaivsi
t4? rjSovdi;- dXuTcoi Y«p £iatv a? te uaOr)U.aTixal xal
twv xaTa Ta; alaO»)C£ti; at Sta tr)« Sa^priasw?, xai
>r, dxpoduaTa 8i xai SpduaTa TcgXXa xai uvrjuai xai i\-
TttSe;. Tivo« ouv a&Tat yevecei? ^covtai; ouSevb? y*P
svSfia YEYevr)Tai, 06 ysvoit' av dvaTcXripwaii;. (f) Ilpbi;
8s tou; 7cpo<pspovTat t&? iTcovEiSiarou? twv ^Sovwv
XeYoi ti? av Sti oux scti TauO' r;8E'a- ou Y*p f' toTc,
»(• xaxw; Staxeiu.svotc r)Ss'a icTiv, oir,Ts'ov auTa xai r)Se'a
eTvai 7cXr)v toutoi;, xa6a7cep ouSs Ta toI? xduvouaiv 6^161-
vi ?, YXuxs'a ), Tctxpd , ouS' au Xeuxa Ta oatvdueva toi;
(ira)
Xon subsistit etiam argumentum illud, quod ideo, qula
non est qualitas , non sit etiam in bonis voluptas. .Nou
enim rirtulis energiae qualitates sunt, neque beatitudo.
(2) Dicunt etiam, bonum esse finitum , voluptatem vero,
quia recipit magis et minus, indeterminatum. Ob id non
esse lianc in bonis. Atqui si ex voluptatis percipienda;
consideratione istnd censent, respondemus ipsis, eodem
modo rem habere in justilia et aliis virtutibus, quarum
respectu scilicet dicitur, magis et minus esse tales eos , in
quibus illii.' insunt. Etenim alius alio justior ac fortior
est ; itemque alius alio opera justitiae et temperanti» magij
vel miuus edit. Sin autem ipsius voluptatis ratione dicunl
indefinilam banc esse , fortasse veram causam non afferunt :
quumsint voluptates aliae pura;, alire mixtie, (3) et quid
obstat quominus , pcrinde ut sanitas definita est et niliilo-
minus recipit magis et minus, etiam voluptas quamvis deli-
nita sit, intendi tamen remiltique possit?nam quod ad sani-
tatem attinet, non eadem omnibus est temperatura , neque
in uno eadem semper, sed nonnihil in dies remittendo , ita
aliquatenus permanet : differtque ipsa a se ipsa certis gra-
dibus. Hujiisiuodi ergo aliquid et circa voluptatera aecidit.
(4) Quando porro summura honumperfectum quiddaniesse
arguunt, quum motiones atque ortus constet esse res im-
perfectas, in eo argumentoposse doceri putant, voluptatem
esse motum et ortum. Non recte autem id aflirmare vi-
dentur : neque motus esse videtur voluptas. Omni namque
motioni tarditas et celeritas competit : si non absolute seu
ad sese ( ut motioui cccli ) , at respectu saltem . Sed voluptati
neutruin horum competit. Xam tametsi contingit ut repente
quispiam voluptate perfusus sit, sicut et ira quispiam cito
exarserit : tamen cito inesse actu voluplatem 11011 dicimus,
neque ad alterum ; iis enim tantuin liitc conveniunt ; >|u.u
suut ambulare et augeri et omnia hujusiuodi. Traduci igitur
ad voluptatem taide aut celeriter possumus : sed voluptatis
energias celeriter aut tarde nemo exercet , sic autem voco
id quod est voluptate aftici. (5) Jam quod voluptas dicilur
esse ortus, quaeso quod habet rationis? X011 lit res quxlibd
ex qualibet aliquo fortuito motu : sed ex qua re uascitur
quidpiam , in eandem quoque resolvitur ; et cujus rei volu-
ptas est geueratio, ejusdem dolor est corruptio. (6) Ad-
dunt vero etiam, voluptatem esse expletionem ejus quod
natura desiderabat; dolorem contra ejusdem indigentiain :
atqui explelio luec alque penuria sunt alfectioues corporis.
Quodsi ergo voluptas est ejus quod seciindum naturam est
supplelio; utique id quod expletur, voluptate aflici dicetur.
Ximii 1101 corpus. At id quidem falsum; quando polius
anima lastari et dolere videlur. Non igilur voliipta* indi-
gentia; est expletio : verum quum lit expletio , polest aliquis
voluptate aflici ; sicut contra dolorem percipere, quum seca-
tur. 1 1 .rc autem opinio inde orta luerit , quod soluiiuuodo
voluptatem et dolorein intuiti sunt illiim , qui ex alimeulis
percipitur. Xiiniriim quod homiiies his destituti, et dolore
exinde affecti ipsa postmodum expleiione deleclantur.
(7) Atqui hoc nou io oiiiuihus voluplatibus accidit. MuIUe
enim voluptates omnis doloris expertes sunt, ut mathema-
ticae, iteiuque ex seusuum voluptatibus e.e quae odomtu
percipiuntur, et auditu et visu : item voluptates quas reini-
uiscendo vel sperando percipimus ; quae sane non possunt
alicujus rei ortus esse , quum nullius rei penuria antegressa
sit, cujus ipsai essent expletio. (8) Jllis denique , qui turpes
ac probrosas voluplates objiciendo tollere niluntur Eudoxi
senlentiam , oppunimus tales voluptates non esse jucundas;
non enim si qua hominibus male affectis jucunda snnt.
absolute et sua natura eliam sunt talia; sicuti necaegrotis
salubria , vel dulcia , vel amara , absolute talia sunt : neque
etiam lippientibus alba putata, vere talia sunt. (9) Atqtii vel
 (1173,1174) ETHICA MCOMACHEA. LIB. X. CAP. IV.
o&0«Au.iwaiv. (») *H outu Xe'yoit' dv, 6ti al uiv f,So-
vai atpexai eiatv, ou u,tjv dred Y£ toutwv, warcEp xai
to tcXouteTv, TtpoSdvTt 8' ou, xai to OYtaivstv, ou
^.r^ 6tiouv tpaYovTt. (10) *H tw eTSei Stacpipouctv at
» fioovai- STEpat yka «t *'"> xwv x«Xoiv twv airb tojv
aiaypwv, xai oux ettiv fjaOrjvai tt,v tou Stxatou [*•}]
ovTa Stxatov ouSs tt)v tou (xouatxou u.r) dvTa (xouatxdv,
6u,otwi; Se xai ETtl twv dXXwv. (n) 'Eptijiavi^eiv Ss 80-
xsT xat 6 ipiXoi;, Irspoc wv tou xdXaxo;, oux ouaav
lu drja9bv tt)v fjSovr^v r\ Staipdpouc eioef 6 u.ev yap rtpbc
TavaObv 6o.tXeiv SoxsT, 6 Se Ttpbc f.Sovrjv, xai tw uiv
oveiottiETai.Tbv 8' iTtatvouatv tbc Ttpbc Irepa SjxtXouvTa.
(11) OuSstc t' av IXoito £?iv TcatStou Sta'votav sytov Sta
8tou, f,8o'u.Evoc e^' 01; Ta TtaiSia wc oTovts ixdXtaTa,
is ouSeyaipEtv tcoiwv Tt twv aiaytaTwv, [xriSiTcoTE. jxsXXojv
Xu7trj0r,vat. Hspi TtoXXa te aTtou3f,v Tcotr,aaiu.sO' av
xat ei ur,3su.iav ETtt^spot f)3ovr,v, olov 6pav, [xvr,u.o-
veuetv, EiSevat, t&c dpETac Eystv. Ei 8' i\ dvaYxrjc
FTcovrat toutoic fjSovai, ouSiv 3ia:pspsf IXotjxEOa Yap
«u av TauTa xai Et ixr) yivoit' aTt' auTtov f,3ovr). (13) Oti
uiv ouv oute TayaObv f, f,8ovfi oure Ttaaa atpeTri , SrjXov
eotxev eTvat, xai 6ri eiat Ttvsc alpeTai xaO' airca; ota-
©ipouaat Toi eTSst fj dn>' tov. Ta uiv ouv XsYOU,£va
TtEpi ttjc fjSovrjc xai Xutctjc ixavwc eipr,aflw.
CAP. IV. [III.]
35 Tt S' iariv r| itotdv ti , xata:pavsaTSpov ysvoit av
dV dpyf",c dvaXaSouctv. AoxsT yip f, uev opaat? xaO'
6vtivouv ypdvov TcXsia eivaf ou Y<xp Eattv evSst,? ouSe-
vd;, 8 e5< ucrtEpov y£vdu.£vov teXeiojiiei auTTJc. to eioo;.
TotouTio S' &ixe xai fl f,Sovri • SXov ydp ti £aTt , xai
30 xaT* ou3s'va ypovov XdSot ti; etv f,3uvr,v ?fi in\ tcXeio»
ypdvov Yivou.ivT|C. TEXsio)OT]aeTat to sTSoc (a) Atdrcsp
ouSe xivr^ati; laTtv £v ypdvtp y^P ™aa xivr,atc xai
tsTwjuc, xtvd?, otov f, olxoSou.tXTi teXeio, 6'tov Tcotr,ar] ou
^iexat. *H e"v fiTtavTi Sr) tw ypdvtp r, toutw. 'Ev
3s Se toic; uipeat tou ypdvou Ttaaat dTSAEti;, xai ItEpat
tS> EtSst TT,i; Skr,<; xai dXXriXtov fj fkp tojv XiOwv oiiv-
6sat< ETe'pa ttjc; tou xtovoe; SaSSwaewe,, xal a&Tat trjc,
Tou vaou Ttotrlasoic,. Kai fi u.ev tou vaou TsXsia • ou-
Ssvbi; fotp Iv8et;i; Ttpb; to TcpoxEiu.£Vov f) Sk trj? xpr)-
4t, itTSo; xai tou TptvXuf ou dTsXrl; ■ u.s'poui; yip £xaTs'pa.
Tw EtSst ouv Sta5s'pouat, xai oux lattv ev Stojouv ypdvoj
Xa?eiv xivTjaiv TEXstav tw eISei, dXX' EtTtsp, iv Ttji
arcavTt. (3) 'Ou.o(wc, Se xai eVi SaSiaeoj? xai twv
Xoitcwv ei -ptp Ictiv f, tpopa xivr)atc, TtdOsv tcoi, xai
«b TauTTic. Sta^opai xaT si3r| , TtTrjai;, Sdotat?, ctXatc, xai
xa TotauTa. Ou u-dvov 8' outwc,, dXXa xai sv autri
ttj SaStast ■ to fap TtdOsv Ttoi ou TauTOv tv tw aTaSiw
xai iv tw uipEi , xai iv ^Tepoj uipei xal iTspo) , ouSl
to StE^tivai tt)v vpajjtu.riv tt^vSs xdxstvrjv ou (xdvov
oii yap YPotrtfJL'lv StaitopsueTat, dXXa xal iv totcoj ouaav,
iv iTEpw S' aCrr, ixs(vr,c. \i dxptSsia? uev ouv rrepi
xtvr'a«t.)i; iv dXXotc, Etpr,Tai, eoixe S' oux Iv dTcavtt
ti'.i
siciisdcm res|Mjntlere posse videmur, voluptatesessequider.»
expetend.is , sed nou tamen et illas , quae sunt ab liis
rehus profectae : sicul et divitiee quierendic, sed non tamen
i'\ proditione ; item valeludini cunsulendum , sed non ita
ul quolibet cibo vesci vclis. (10) Quid autem si ita respon-
deamus , ut distinctione iilamur, dioendo , alias voluptates
a rcbus bonestis , alias a turpibus pcrcipi? plurimum enim
dilTenint, quas capimus a rebus honeslis, etquas ex tur-
pibus; ueque potest licri ut quis justi hominis voluptate
fruatur, qui non sit justus ; aut ut musica, qui musicus non
sit ; qnod idem est et in ceteris. (11) Deiiarat etiam ami-
cus , piiirimum discrepans ab assentatore , illud qnod doce-
mus, aut non esse voluptatem bonum , aut certe differen-
tes esse voluptatis species; illecnim cum amico conversa-
tur, ut ei sit bono ; hlc autem , ut voluptati : quorum illud
laudant omnes , lioc vituperant ; qua re id indicant ami-
cum alio linc quam assentatorem cum altero conversari.
(12) Ac nemo sibi exoptaturus sit voluptates eas, quse sunt
.Tlatis puerilis : ita quidem , ut mentem quoque sem|>er
habcat ejtis cctatis; nemo item reperictur, qui voluptate
perlundaturex perpctrato scelere, si nullum sit ex eo dolo-
rem perceptnrus ( impttnitate proposila ). Postremo mul-
tse sunt res, quibus studeremus propter ipsas solas, citra
omuem voluptatis adjunctionem, ut sunt : vidcre, scire,
recordari , virtutes liaberc. Quod autem actionibus modo
dictis necessario adjunctae sunt voluptates, id niliil obstat
jamdictis; quandoquidem etiam prorsus orbatit; ejusmodi
voluptatibus , nihilominus expelerentur. (13) Quod igilur
voluptas non sitsuinniiini lionum , quod item non sit omnis
voluptas expetenda , apparet ex liisce argumentis : item et
lioc, nonnullas esse per se expetendas differentes S|>ecic,
vel iis rebus, ex quibus oriuntur. Et sic ea quae de vo-
I luptate et dolore ah aiiis dicuntur, sunt nobis explicata.
Quid .11110111 aut qualis res sit voluptas, clarius appare-
bit, si ab initio rem repetemus. Videtur enim et adspe-
ctus quolibet tempore perfectus esse (nullius enim rei in-
digentia iaborat, cujus rei acquisitione postmodum ille
perficiatur). Et adspectui in hoc similis est voluptas. Est
namque ea totum quiddam , nequc voluptatem percipimus
aliquo tcmpore talem , cujus forma productione temporis
periiciatur. (2) Ideoque ne raotus quidcm illa est. lit
enim omnis motus in tempore, et linis alicujus gratia sus-
cipitur. Verbi gratia, motus is qui in xdificando con-
sistit, tunc demum perfectus esse putatur, quum id quod
desiderat effecerit. Aut igitur in toto tempore molus
omnis est; aut in aliquo certo tempore. In ejus vero tem-
poris partibus quicumque sunt, ii omnes imperfecti sunt ,
ac specie quum ab invicem discrepantes, tum et a tnto motu.
Lapidum enim compositio alia est a columnae striatione ; et
horum motuum uterque a templi perfectione. Et templi
quidem fabrica perfectum aliquid est : nihil etcnim deside-
ratur ad id quod institutum erat : fuudamenti vero et
triglyphi elaboratio imperfecta. Utraquc enim partis est.
Specie igitur discrepant, et non potest in ullo aliquo lein-
pore motus in sua specie perfectus sumi ; prseterquam in
toto tantum illius rei tcmpore. (3) ldem et de incessu
ac reliquis motibus existimandum. Si enim latio seu Ioci
mutatio est motus alicunde aliquo, sane ejus species (ut
volatus, saltus, incessus) discrepant spccie et ipsa; : imo
vcro et singulac Iiao species a sese invicem diffcrunt ; m-
cessusenim aliuunde aliquo, alius est in stadio atque in
parte cjus ; et quidem alius in alia atque alia parte. Simi-
liter alius etiam incessus est , consideratus in hac vcl ill.i
linea. Si quidem non modu linoa transitur, sed certo in
loco considerata linea. Atqui baec linea in loco est alio ,
quam illajproindediscrepat ctiam illiuslransilnsatransitii
aiterius. Ac de motu accurate disputatiii' alio iu loco.
Cctcrum illud videtur vcrum essc, non in oinni tempore
 120 H0IKQN NIKOMAXEittN I, S.
/povw T£A£i'a Etvat, dXX' al 7toXXa't aTEXeT; xat StasE-
pooaat tw eioei, eiTtep to toSev 7toi EiooTtotdv. (4) Tr,;
f.oovr;; 8' ev 6tioouv ypdvw teXeiov to eTSo;. ArjXov
ouv 10; ETepai t' av eTev dXXr;Xiov, xat tiov 6*Xtov ti xai
TeXettov f) f,Sovr'. Ad;£t£ S' dv touto xat sx tou pi^
£vSs'y£aOai xtvaiOat u.f) ev vpdvt», r,S£oOat Ss'- t6 yitp
£v Tto vuv SXov Tl. 'Ex TGUTOJV oi Sr,Xov xal 6*Tl ou
xaXw; Xiyouat xtvr,0"iv f) y/vEatv Eivat tt,v f,Sovr,v. Ou
yap itdvTtuv TauTa XeyETat, dXXi tujv u.eptaTt7)v xat u.f,
■ SXtiiv ouSi yap 6pda£o'); Ioti y£'v£at; ouoi aTiyutf;; ouoi
ixovdSo;, ouci toutiov ouQiv xtvr,ot; ouci y£VEat;- ouSi
Sf; fjoovrj;- o^Xov ydp ti. [IV.] (b) AiaQr^oeco; 0£ 7ta'ar,;
7tpo; to aio6r|T0v evspyouar,;, teXeiio; Si tt;; eu Sta-
XEtjj.svr,; 7tpo; to xdXXtCTOv twv Ctco Trjv ataOrjatv •
toioutov yap tj.dXi.aT' Etvat SoxeT f| TsXfia IvEpyEta-
auTr,v Si XsyEtv evEpysiv, r\ sv 10 ecti , u.r,0iv Stacpspsro)-
xaO' ExaaTov oe psXTicTT) ectiv tj evEpy£ia tou dpicra
oiaxEiaEvou 7tpo; to xpaTtaTov Ttov Gcp' auTr(v. Autt;
6" dv TE>.£iOTdtr| eit) xat f,Si'oTrj • xatot 7taaav yap at-
oOrjctv ectiv f,oovrj , 6110110; Si xai Stdvotav xat OEoiptav,
TiOisTrj 3' f| TEXElOTaTTj , TEXEtOTaTTl S' f) TOU £U EyOVTO;
7tpb; to cTtouSatOTaTOv tiov ucp' auTr;v. (s) TeXsioT Si
tt,v mpyetav f, fjSovrj. Ou tov auTov oe Tpd:tov fj te
f,oovr, teXeioi xat to aiaOrjTov te xai fj atff6r,at? , aitou-
Saia ovTa , wsrEp oud' f| &Yt£ia xat 6 iaTpd; buo'uoi;
atTta eoti tou uytatvEiv. (7) KaO' Ixdatrjv 6' ataOr,-
atv o'ti ytvETat f,oovr| , orjXov cp api£v yotp 6pdu.aTa xai
AxouauiaTa Etvat fjSea. ArjXov 6*£ xal Sti u.dX'.aTa ,
tTTEiSav rj te ataOr,atc; rj xpaTtarr) xat 7tpd; toioutov
ivEp-j^" toiojtgjv 0' ovto)v tou te aiaOr,Tou xai tou
aiaOavou.E'vou, a£t EaTat fjSov^) u7tdp/ovTd; yt tou
Ttoir^aovTo; xai tou 7tEtoou.£vou. (s) TeXeioT oe tt,v
evipyEtav fj f,oovr, o\i/ w; f| l;i; Evu7tdp/_ouaa, dXX w;
£7:iYtyvdu.Evdv ti te'Xo;, olov to!; dxuaiot; fj oipa • £to;
1 av ouv to te vot,tov rj aiaOr.Tov rj olov oeT xat to xptvov
r) Oitopoiiv, EOTat £v Trj Ev£py£t'a f) f.oovvi • 6aoio)v yap
dvTtov xat 7tpo; dXXr,Xa tov outov Tpdrtov e/ovtwv tou
te 7taOr|Tixou xat tou 7toir)Ttxou TauTO 7tE'tpuxE yivEoOat.
(s) ilto; ouv ouSei; ouvevco; fJoETai; r\ xdu.v£t; 7tdvTa
yap t& dvOp6)7t£ta douvaTET ouvE/to; EvspyEtv. 04 yi-
vETai ouv oud' fiSovfj- ETtETat yip tr^ evEpyeia. "Kvta
ei TEp7t£t xatvce ovto, CaTEpov oi ouv_ 6uoito; Stct TatyTO'
to (jlev yap TtptoTOv 7tapax£xXr,Tai f) Stdvota xai StaT£-
Tau-Evo); TtEpi auTot evEpyEt , tooTtep xara tt,v otj/tv ot
EU.6XE7IOVTE; , |J.£T£7t£lTa S' OU TOtaUTT| f) £V£py£ta dXXa
7tapr) u.eXT|U.£vr| • S16 xat f) f,Sovf) dijtaupouTai. (10) 'Opi-
ysoOat oi ■zr& f,oovr); otr,OEi'r) ti; av S7tavTa;, 6'tj xai
tou c^r-v a7tavTE;-lot£VTai ■ r\ Si c^iof) Evepyetd ti; eoti ,
xat fxaaTo; 7t£pt TauTa xai TOUTOt; evEpyet & xat ^.i-
1 Xiot' dya7ca, oTov 6 uiv (xouoixo; tr; dxo^ rtEpi tcc [iilr„
6 Si cpiXou.aOri; Trj Stavoia TtEpi xa 0£topr^u.aTa , outw
oi xat Ttov XoiTctov Exaaro;. 'H 0' f|Sovf, teXeioi t4;
ivspyEia;, xai to iirjv Se, ou dpeyovTat. EuXdyo); ouv
xai tt;; f,Sovr;; ftoievTai- tsaeioi ycsp ExdaTio -6 Jpjv,
(l 171, 1.75.)
niotuni |H'i ffctuiii esse, sed plerosque esse imperfectos spe
< iequc liifTerentes : siquideni id quod diximus alicunde ali-
quo, specicm illiuscertam constituit. (4)Sed voluptatisspe-
cies in quolibet temporis puncto perfecta cst. Igitur longe
aliutl quidpiam est voluptas quam motus : perfectum ni-
inirum ac totum quiddam. Hoc ipsum etiam inde intel-
ligi potest, quod nemo nisi in tempore moveri possit, sed
voluptatcm aliter quam in tempore percipere possumus :
nimirum in inouienlo. Porro quod in temporis momento
tonsistit , id certe totuin aliquid est. Ex quo perspicuum
i-st, voluptatem 11011 esse motum vel yEvEcrtv. Duo enim
liaec non sunt omnium rerum, sed tantum illarum qua-
partitionem recipiunt , nec sunt quaedam tota. Non cniui
visionis est generatio , neque puncti , neque uuila lis : sicuti
net|ue de liorum aliquo dici potest aut ortus aut motus.
Krgo certe neque voluptatis; quia totum quiddam ea est.
[IV.] (5) Quum vero omnis sensus agat in suum sensile ,
et perfecle qiiidem is qui est oplime aflectus erga suum
objectum , ipsum quoque bene babens : quum item tale quid
esse videatur perfecla oper^tio , denique quum (quod jam
ponere licet) pcrinde sit, dicere, ipsum sensum agere, el
illi actioncm tribuerc, in quo sensus hatret : sequilur certe,
utin quolibet generc actiontim illa pra?stanli<sima sit, quse
editurabeo quod babet lacultalem prasstantissimam erga
siium objectum item optimuin : itemque ul ba>c actio seu
functio perfectissima sit atque junimliv.ima. ln omni
naiiK|uc sensu inest voluplas, similiterque et in omni co
gilatione et contemplatione : et quidem jucundissima illa,
quoe et perfeclissinia. Perfeclisslma denique ea, quae erga
suuin objectum optime aflectum est bcne affecta et ipsa.
(C) Vohi|)tas igitur periicit energiam. Sed non ita perticit
voluptas energiam, ut eam perficit res sensui subjecta,
et sensus ipse , quum integra sunt utraque : sicut nec simili
modo sanitas et medicus caiisae stint ut valeat quispiam.
(7) Porro in omni sensu voluptatem exsistere, perspicuura
cst; dicimus eniui spectacula et acroamata jucunda
esse : et quidem jucundissima esse tutn dicimus, qtium et
sensus fuerit optime affectus, et is ohjecluin qnoque ha-
buerit hujusinodi, inquodagat. Etquamdiu taliaerunt,
tpium itl quod sentitur, tum id quod sentit, semper erit vo-
luptas : quippe quiiui prasto sit et quod agere vult. el
quotl pati. (8) Perlicit autem voluptas energiain , non ut
habitus insitus, scd ut accedens flnis quidam ; perinde nt
juvenibus llos eetatis. Quamdiu atiteui seusile aut intelli-
gibile fueiit quale esse debet, atque ipseetiam scnsusaut ra-
lio siuiiliter talia fuerint, erit etiam in actu voluplas. Quum
enim illic adsint agens et patiens inter se consentanea , de-
bilaque ambo ralione affecta , unum et eundem effetiura
produci necesse eat. (!)) Cur igilur nemo continenter 10-
lupt.itf alflcitur, aut si id liat, languescil? Quia nullaa res
hiimaiias assiduam operalioncm perferre possunt, ideoque
nec peipetua voluptas exsistit : quia muneris functiouem
sequitur. Propter eandem causam res quafdam, quamdiu
snut novae, deleclant : postinodum non item ; priuci-
pio eniin cogitatio in eas conversa est , obnixeque circa eas
operatur : sed postea non adliibetur talis encrgia , sed alia
reinissior; quarcet voluptas clanguescit. (10) Quod auteiu
oinnes voluptatis cupidos esse videinus , id ex eo fieri existi-
mare possumus , quia vivcre consislit in energia seu mune-
ris functione : et unusquisque in iis maxime opcrationilius
versari vuit , quas pra-eipue amat, ut musicus in auditione
liarmoniarum , disciplinarum studiosus in rebus cognoscen-
dis, et similiter alii aliis in rebus. Operationum porro
omnium perfectio voluplas cst. Ergo cadem et vilae ener-
giam (cujus onines cupidosesse diximus) absolvit. Itaqtie
non sine causa voluptas ab omnibus ex[ictitiir ; quia unicui-
 Vii») ETHICA NICOMACHEA. LIB. X. CAP. V.
atpETOv ov. [ V.] (l l) IIoTEpov oe Sti ttjv fjSovf,v to Sfjv
aipouusOa ?, Sti to Jrjv ttjv fjoovv-v, d:pEioOo> Iv tw tcb-
povrt. SuvEC^EuyOai [aev yip TauTa cpaivETat xal yo>-
ptauiv ou SeyeaOai- dvEu te yip evepyeiac; oi ylveTai
t> r,Sovii , itcladv te ivEpyetav TEXEtoT f, fjSovfj.
CAP. V.
"OOev ooxouat xai Toi eiSei StatpEpEtv Ta yip ETEpa
tw EtOEt ucp' ETs'po)v otduEOa TEXstouaOat. OGtw yip
cpaivstat x«i toi cpuaixi xai toi urci TsyvT;;, oiov ijjji
xat SevSpa xai ypacpfj xat dydXuaTa xal otxta xal
lu erxsuoe. 'Ouoioi; oe xal Ta; Evspysia; t«; Stacpepouaa;
Toi stSst uTci oiatj/EfOvTtov eTSei Te).EiouaOat. (2) i\ta-
c,e'pouat 0' at tt;; Siavoia; Toiv xaTa Ta; ataOTjasi; xat
auTat dXXvjXo)v xaT' eico;- xat at TsXstouaat Sf| f,oovai.
«t^avefTj 0' av touto xai e'x tou auvo>x£iwaOai twv f,Sovoiv
15 Exoio"TT|V tt; evEpyEta f,v tsXeioi. 2uvau;st yip tt,v
evepyetav ^i otxEta f,Sovvj- uaXXov yip ExaaTa xpivouat
xat E^axptSouatv 0'. ueQ' fjSovfj; EvspyouvTs;, otov yso)-
UETptxoi vivovTat ot yaipovTE; tw yEWUETpETv, xai xa-
Tavootiaiv e/.aaTa uSXXov, 6uoio>; 3e xal ot tptXduouaot
n xai isiXotxooduoi xat Toiv dXXwv ExaaTOt IrciStSdaciv
Etc to otxEtav Epyov yaipovTE; auToi. 2uvau;ouat es
at fjSovat, Tct Ss auvauijovTa otxsTa. ToT; f-T£poic; Si
TtTi EtoEt xa't TOt otxEta . t?T£pa tot eTSsi. (3) "Eti Ss
uaXXov tout' av tpavEiri ex tou toi; a-^' £T£'pcov f,5ova;
2» EaiTOiiou; TaT; £vEpy£iat< Etvat • 01 yap epiXauXot etouva-
Touat Toi? Xdyoic TrpoaEyEtv, liv xaTaxouatoatv auXouv-
toc, aaXXov yafpovTEc auXT]Tix?i ttjc Tcapouar,; evEp-
yeiac- f, xaTa tt,v auXY)Ttxf|V ouv f,Sovfi ttjv TCEpi tov
Xo-;ov EvE^pyeiav ^OeipEt. (») 'Oaoiox; Se touto xat etci
Jo TtTjv otXXcov aua6aivEt, ?Tav Saa Tcept Suo evEpv^- f, yotp
f,oio)v tt,v ETepav ExxpouEt , xav tcoXu StasepYi xaTa
tt,v fjSovy-v, aaXXov, ojote ar;S' EVEpvEtv xaTa tt,v
eTs'pav. \ib yaipovTe; 6tc;)0uv a^dopa ou tco-vu Sptrtaev
ETep&v, xai dXXa Tcotouuev dXXotc T,p£aa dpEaxdutEvot,
J5 xai ev toTc GeaTpotc oi TpaYT,aaTi'^ovTEc, Stav oauXot
oi dyo)v'.!|da£voi toat , tote adXiaT' au^i Spoiatv.
(5) 'Etce\ S' fj u!v oixsta f,Sovf| £;axptSoT Tot; EVEpyEia;
xat ypovitoTE'pac xai psXTtou; tcoiei, ai S' dXXdrptai
XuaatvovTai, Sr,Xov ojc tcoXu StEaraatv ay sSiv yip al
«'» dXXoTptat f,oovai Tcotouatv Sirsp ai otxEtat Xuirat ■ cpOet—
pouat yip -ric; IvEpyEia; at oixEtat XuTcat, olov Et to>
Ti YpdcpEiv aT,0£c; xai ETciXuTcov f) to Xoyt^EaOat • b alv
yip ou ■ypofcpet , 6 8' ou Xoyic^ETai , XuTrrjpac, ouot,; tyj;
ivEpyEtac ^uuSatvEt Sf| TC£p't Ti; IvEpyEtacTOUvavTiov
45 dfco Toiv oix£to)v f,5ovo)v te xat XuTctrtv otxeiat S' siaiv
at etci tt, £v£pyEi'a xaO' auTfjv ytvduevat. At S' dX-
XoTptat f,Sovai EipTjTat Stt TcapaTcXfjatdv ti tyj Xutct,
TcotoTiaiv cpOEipouat ydp, irXfjv ouy Suoto);. (r>) Ataope-
pouoiov 3i tcov EVEpyettov iTctEixeia xai cpauXdTT,Tt, xal
*o Ttov uiv aioEToiv ouatuv Toiv ot oeuxtwv twv S' OjOETE-
pwv, 6aot'w; eyouat xai at fjSovat- xaO' £xda-T,v yip
e'v£oy£iav otxeia rfiovr, E'aTtv. 'H usv ouv tjj aTcouoaia
121
que vitam, quae natura optabilis cst, perficit. [V.] (II) Utrum
porro voluptatis gralia vitatn, an iiianiliujiis gratla expe-
tamus, id in praesentia omittatur. Yidentur enini tiaec
connexa essc , neque separationem admittere. Nulla nam-
quc voluptas est absque energia ; neque ulli energiae aliunde
quam a voluptate , sua est pcrfectio.
Atque liinc etiam sequi videtur, vuluptates speciedifforre.
Qux cnimspeciediscrepant,nonnisi aspeciediscrepantibus
perfici existimantur; cujus rei tam illa qua? natura, quam
quae arte constant , exemplum esse possunt; verbi gratia
animalia, arbores, item tabula:, simulacra, domus, vasa.
Simili igitur modo et acliones s|>ecie discrepantes perfici vi-
dentur a specic differentibus voluptatibus. (2) Porro dif-
ferunt spccie cogitationis et sensionis energiac : et utracque
item inter sase. Ergo certe et voluptates quae perficiunt
easdem. Atque lioc ipsum etiam ex eo probari videlur,
quod unicuilibet actioni qu%dam propria atque ipsam per-
lit ii-ns voluptas esse reperitur. Auget enim cnergiam sua
qiiamque voluptas. £t jiuliniiit cniin melius singula,et
accuratins administrant, qui cum voluptate agunt. Sic
geometra? evadunt qui delectantur geometricis studiis , sin-
tculaque exactius intclligunt .- item in musicis, in arcliitecto-
nka,peritioresevaduntqui ejiismodi excrcitiisdelectantur.
Augcnt igitur actionem voluptates. Porro qux adjuvant et
augent rem, sunt illi propria ac sua. Qux vero specie
dilferentibus propria sunt, cadeni spccie quoque discrepare
necesse est. (3) Hujus autem rci cvidentius etiam adliiic
argumentum est, quod voluplatcs orta? ab aliis actionihus
impediant quaslibet actiones. L I tibiae cantu gaudentes ,
si tihia canentem aliqucm forle audiverint, non |K>ssunt at-
tendcre orationi quce fnrte tum habeatur : magis scilicet
gaudentes tibiae cantu , quani eo qund agitur negotio. Vo-
luptas igitur ea quae ex tibia; canlu percipitur, eam actio-
nem impedit qua; cst orationis auscultandae. (4) tdemque
in aliis contingit , quum quis duabus simul energiis vacat ;
jucundior enini energia alteram clidit; idque tauto magis,
quanto ejus voluptas major fuerit ; adeo ut tum planc ni-
hil, quod ad alteram energiam atttnct, pnrstarc illc possit.
V.\ quo illud acridit , ut vehementcm laetitiam capientcs cx
requapiam, niliil fcre aliud agere possimus :contraque,
ut re aliqua capti , remissius ac levius alia atque peregrina
tractare soleamus. Sic et in theatris, quum mali futilesque
aliqui in scena versantur, tum ex spectatoribus illi qui
sulent ibi nuces mandere, maxime id agunt. (5) Quoniam
autcm propria et sua actionis alicujus voluplas actionem eani
claboratam cfficit , (irmiorem et meliorem , et contra alienae
voluplatcs corrumpunt actiones non suas : patet ex eo,
iiinlliim vuluptates inler se differre. Prnpemodum enim
idem, qund pruprii dolores, alienae quoque voluptates efti-
ciunt. Ilh nainque proprias actiones impediunt : verbi gratia,
si cui scribere, aut ratiocinari sit injucundum etmolestum;
illc non scribit, hic uon ratincinatur : quia innlesla est ei
hujusce iniineris functio. Contrarium igitur in niunerum
functionibus evenit a propriis ac suis voluptatibus, atque a
propriis ct suis doloribus. Sunt autem voluptales et dolores ii
proprii et sui , qui energiam tier se comitaiitur. l»orro de
alienis voliiptatibus diximus , eas simile quiddam dolori fa-
ccre : corrumpunt enim, sed dissimili modo. (6) Jamquum
encrgia; bonitatc et pravitate inter se differant , alixque sint
expetemla: , alia,- vero fugiendae, nonnulla? neutrius modi :
voluptates quoque similis sunt conditionis. I'ro cujtislibet
eniii) natura energiac , sua quoque est ejus ac propria volu-
ptas. llaque illa quidem voluptas, quae honestae actioni pro
 122 HBIKftiN MKOMAXEIQN I, <r
oixeta e7cteiXT|i;, f) 8e tt, cpauXvj uo/STjpd- xat y«P ai
£7ct8uu.(ai twv ue\ xaXiuv eVatveTat, twv 8' aia^pwv
tpexTat. OixetoTepat 8e TaT; evepyeiai? al ev a&TaTc.
fjSovat Ttov dpe;EO)Vai u.ev yap Stoj^iatjiEvai eiat xat
& toT; £pdvot; xai t5j cjvucei , ai Si cuvsvfu; TaT; evep-
■yetai;, xat dStdptoTOt outw; wct' ejfetv ajjt^io6^TT,o"tv
ei TauTo'v eotiv fj Ivspfsta t9) tjSovtj. (7) Ou u.f|V totxe
•ye Tj -tjSov^) Stdvota eivai ouS' aiaOTiat;- aTOTtov vdp"
dXXi Sti to u.f| yo>p(!JsaOai tpatvsTat Ttat TauTov.
10 "Qcrcsp ouv at eve'pYetai irepat, xai ai f)8ova(. Ata-
cpepet Sk f, d<pt; aipf); xaOaptOTTjTt , xai dxof) xat datppT)-
01; veuaeo);- 6uo(w; 8f| Statpepouot xat at fjSovai, xat
touto^v at TCEpt tt)v Stdvotav, xat exotTcpat dXXTJXwv.
(8) Aoxei S' eivat ixdaTO) ^coco xat fjSovrj oixeia, waTcep
15 xal spyov fj yap xaTa ttjv ivs'pY£tav. Kat scp' ixdaTw
Si 8eo)pouVTi toot' av epavEtT) ■ iT£pa yap finrou ?)Sovf|
xai xuvb; xal avSptoirou, xaOaTtep 'HpdxXetTo'; tpTjOtv
dvou aupuaT' av iXs'cOai uaXXov fj ypuadv fJStov yctp
ypuaou TpotpT, dvot;. Ai uev ouv twv iTe'pwv tw eioei
211 otasspouciv etSet, Ti; Se twv auTtov dStacpdpou; euXo-
•yov eivat. (») AtaXXaTTOuct 8' ou utxpbv stci ye twv
dv8po')7ro)V Ta yap aUTa tou; uiv TEpTret tou; 81 XuiceT,
xai toI; usv Xu7tT,pi xat uicrjTd ^cti, toT; Si f,Sea xai
tptXTjTot. Kat etci yXuxewv 6e touto auuCatvEf oi yip
25 Ta auTi Soxei tw 7tup4TT0VTt xai Tto uytaivovTt , ouSe
Seppibv etvat Toi doSEvei xal Ttp euexTtxto. 'Ou-oiw?
81 touto xai e^' lTs'po)v ouu.6aivei. (10) AoxeT 8' Iv
otTcact Toi; TOtouToti; etvat to tpaivdrjtEvov Tto orcouSaito.
E5 8e touto xaXtoc; XeyeTat, xaSctTcep SoxeI, xat ectiv
M IxdoTou u-E^Tpov f| dpETT; xat 6 OYaOd? , »5 toioutoc, , xai
TJSovai eiev av ai toutw tpatvduEvat xat f,8ia oTc, outoc,
v_a(p£i. Ta 8i toutw 8uc/£p7) e? tw tpaivETai tjSe*,
ouSev 8auu.aordv icoXXat yip tp8opat xat Xtipiai dvBpo)-
ico)v •vivovTaf ijSea 8' oux eoTtv, aXXi toutoi? xai oStw
35 Siaxeiu.e'voii;. (n) Ti; tiJv ouv 6uoXoYOuptevwc. aicypii;
87]Xov d); ou ipaTEov TiSovic, Eivat, tcX^v toi? SiscpOap-
uevot; • Ttov S' erciEixtov eivat Soxouowv 7co(av ?| Tiva
tpaTeov tou dvOpwTrou etvai; tj ix Ttov ivepfEiiov StjXov;
TauTaic. fxp e^TcovTat ai y)Sova(. Etr' ouv u.ia Iotiv
40 etT^TcXeiouc, al tou TeXetou xai uaxaptou dvSpd?, at
TauTae. TeXetouoat TjSovat xupiw? X^oivt' av dvOpw7tou
TjSovai elvat , at 8i Xoiicai 8euTe'pwc, xai 7coXXooTtoc, ,
woicep at IvEpYEtai.
GAP VI.
Eipr)u.£vwv 6e Ttov 7CEpl Ti; dpeTac, te xai cpiXiac, xal
<!, T)8ovd;, Xoticbv TtEpt EuSatuovtac, tutto) SieXOeiv, litet^Tj
ts'Xo; auT7)v TtOeuEv twv dvOpo)7rt'vo>v. 'AvaXafiouct Sv)
Ta 7cpoEtpT,UE'va auvTOuwTspo; av etT| 6 Xdyo;. (2) Et-
irotjtev 8' 6'ti oux eOTtv i^t; • xai yap tw xaOeuSovTt oii
piou &7cdpyot dv, tpuTtov Jwvti piov, xai Toi Suotu-
to vouvTt Ti u.e'yiOTa. E? Sr) TauTa uf, dpe'oxEi, dXXi
uoEXXov ei; eve'pY£tav Ttva Oetcov, xaOaTcep Iv toI; icpd-
Tepov eipTjat , Ttov 8' EVEpYEtoiv ai u.iv Etciv dvayxaTai
(1176,117«)
pria est , booa erit ; quae pravae , mala. Nam et ipsae cupidi •
tates, bonarmn rerum quidem laudabiles sunt, malarum
vero vituperabiles. Porro multo propius conjunctee cum
actionibus sunt suaeet cum ipsisconjunctse voluptates, quam
appelitiones ; l)R enim ab operationibus suis tempore pari-
ter et natura distinctse sunt : illae vero proximae sunt iis-
dem, adeoque ab iis indistinclse, ut actio et voluptas artionis
ferme unum et idem esse videantur. (7) Verumtamen non
potest certc cogitatio aut sensio esse voluptas videri. I.l
cnim plane absurdum Cuerit : sed propterea quod non se-
parantur, videntur aliquibus esse idem. Ut igitur operationes
differunt, ita et voluptates. Differt autem visus a tactu , pu-
ritate; et auditus simiiiter atque odoratusa gustu. Igitur ad
eundem modum et voluplates illis propriic differunt; et ab
bisce ipsis eae quae sunt cogitationis; et utra.-que istae inter
sese. (8) Vitlctur autein et uniuscujusque animalis esse , ut
munus proprium ac suum, ita et voluptas. Etenim ea vo-
luptas liujusmodi est, qua- est consentanea actioni : idque
etiam inductione ostendi potest; aliaeuim eqno, aliacani,
alia boinini voluptasest; sicut etiam Heraclitus ait, asino
culmos et paleas auro jucundiorcs esse; pabulum enim ju-
cumlius est asinis quam aurum. Quae igitur disparis sunt
spcciei animalia , eorum sunt ctiam diversae vnluptates : qua»
contra ejusdem speciei, eorum et voluptates easdem esse
specie consentancum est. (9) 1'orro in bominnm genere
magna est illarum varietas. Etenim eaedem res alios qui-
dem molestia afficiunt, alios vero delectant : bis odiosa et
intoleranda sunt, illis «mabilia et jucunda. Alque hoc ita
et in rebus dulcibus usu venit ; non enim eadem dulcia -init
febricitanti et valenti neque idem calidum videtur debili, et
corpus lirmiim habenti. Idem vero etiam iu aliis usu venit.
(10) Sed in hisce omnibus id vidctur verum ejse , qnod viro
bono esse videtur. Quodsi hoc recte dicitur, ut certc vide-
tur, sique virtus est rei cujusque mensura , itemque vir bo-
nus, qua bonus : sane et voluptates ar-stimandae sunl, quas
huic videntur, illaque item vcre jucunda, quibus liic tlelecta-
tur : illa autem , quae huic molesta sunt , si cui alteri suavia
vidcantur, non est mirum; multa? eniin sunt hominum pestes
et corruptelae. Vere tamen talia jucunda non sunt , sied his
solummodo atque sic effectis. (II) Quac igilur communi
omnium hominum consensu turpes habentur, non debent
voluptates vocari , nisi hominibus corruptis ; illanmi auten,
quae videntur honestae csse , quaenam hominis propria di-
ccnda sit, hoc fortasse indicant energiae hominis; ha< cmiii
sequuntur sua; voluptates. Sive igitur haec una , sive plu-
res fuerint, perfecti et beati viri, quae has perficiunt volu-
ptates, eas proprias et solas esse hominis recte statuitur;
reliquas secundo loco , et ita modo , ut aliarum socias; prout
ipsae quoque energiae sunt comparatae.
Explicatis autem iis quae ad virtutes, ad araicitias, ad
voluptates pertinent, restat ut de beatitudine pingui et
plano quodam modo dicamus : quandoquidem statuekaraus,
illam rerum humanarum finem esse. Ac repelitis quae
superius dicta sunt , brevior erit disputatio. (2) Diximus
vero eam nonesse habitum. Alioquienim incsset illa eliam
tota vita dormienti ,stirpisque modo vitam viventi : et item
qui in maximis versaretur calamitatibus. Quodsi hay
non probantur, potiusque energia quaedam esse videtur (ut
est supra dictum) suntque energiae omnes aut nccessaria'
 (me,u77.) ETHICA NICOMACHEA. LIB. X. CAP. VI.
xai St' ftEpa atpETai, ai 3s xaO' aiia?, Sr,Xov uti Tr,v
tuoatuoviav twv xaO' auTac. atpsTtov Ttvi Osteov xat ou
Tt5v St' cTXXo- ouSevoc; yip IvBtr^ f) suSatuovia dXX'
auTsisxr,;. (3) Ka6' autct; 0' slitv aipETat, «V tov
i utjSev eirt^TetTai Tcapi -cf,v sVpyEtav. TotauTat
S' eTvai ooxouotv at xa^' apeTr,v Tcpd^Etc,- Ti yip xaXa
xai CTCouSaTa TcpaTteiv twv oV au-ra atpe-cwv. Kat
■ciov TcatSiwv 8e at 7)8elaf ou yip St' eVepa auTic. at-
pouvTat ■ jHXdTCTOvTat yip otc' outwv uaXXov rj w^E-
loXouvtat, aucX.ouvTec; twv owudnov xat t^; xtiJctew<;.
KaTa:p£uyouo"i 0' elrci tic, TotauTac, Staywyic, tojv eu-
Sj'.;j'y/i'ous'viov oi icoXXoi , ctb Tcapi toic, Tupdvvotc,
EuSoxiuouotv oi Iv TaTc, TOiauTai; StaywyaT; euTpdiceXof
5v yip e^ievTat , ev toutoi; TtapE/ouai a^ae; auTOuc;
16 fjoeic/ Seovtoi Si TotouTtov. Aoxet uev ouv EuSatuo-
vtxi TauTa eTvat Sti to touc; h SuvaerTsiaic; ev toutoic;
dicoa/oXd^Etv. (4) Ouosv oe fffo)? ar.ueiov oi toiouto(
eistv ou yip ev itji SuvaOTEUEtv f) dperfi ouS' 6 vouc,
dcy' tov ai aTtouSaiai eWpyeiai • ouo' ei dyeuctTot oStoi
•fci ovtsc, f|Sov-/;c EtXtxpivouc. xat IXeuOEptou E7ti Ta^awua-
Ttxic xaTa^Euyouotv, oti touto Taiirac. oirjTsov aipeTto-
Tspac etvaf xai yip ot 7caT3£c. Ti Ttap' auToTc, Ttuo')ueva
xpdTicrca otovTai eTvat. EuXoyov 5^, wntep icatai
xal dvSpdatv ETEpa oafvETat Ti'uta , outw xat tpauXotc,
» xat erteixeotv. (s) Ka0a7CEp ouv icoXXdxt; efpr,Tai ,
xai Ttuta xal f,SE'a eoct Ti tw CTtouoatw Totaura
ovra • ixdcrcb) Se fj xaci Tf,v otxeiav e;tv aipeTWTaTr,
£'vEpy£ia , xai tw crcouSafii) 3s fj xaci ttjv dpeTr,v.
(ej Oux iv 7caiota dpa f) EuSatuovta- xat yip oto7:ov
m to Te^Xo^ eivai TtatStdv, xai TtpayuaTeueoOat xat xaxo-
TcaOeTv tov piov dTraVTa tou 7Mti!lEiv /_dptv. "A7cavTa
yip wc e?7ceiv £te'pou e"vexa aipouueOa tcX-Jjv tV^c; eu-
catuovfa?- Te^Xoc; yip auTrj. 27couodI[etv Ss xat TcoveTv
RitSta; yaptv fjXfOtov cpaivSTXt xai Xiav TcatStxov
Ji Tcaijetv 0' cTtco)? OTCouSdijr) , xaT* 'Avd/apotv, SpOwc;
E/uv Soxet- avaTcauaei yip Ioixev f, 7catStd, douva-
TOUVTE5 Se ouve/to? Ttovetv dvaTrauaetoc, Se'ovTat. Ou
o»i TtXoc, fj dvditaucric,- yiveTat yip evexa tr; ivEp-
yeia?. Aoxei S' 6 euSaiuwv fio? xat' dp£Tr,v etvat •
tii outoc oi ueTa OTcouSr,?, dXX' oux ev 7catSta. (7) BeX-
Tiw te Xiyouev Ti (ncouSaTa twv yeXoiwv xat Tiov u£Ta
7caiotac, xat xou PeXtiovoc det xat txopiou xat dvOptoTcou
OTcouoatoTEpav Tfjv evepyetav* f| Si tou peXTt'ovo; xpetT-
Ttov xat EuSatfjtovixojTepa fjOr). (s) 'ATcoXauoete' t' av
t-, twv ouuarixtov f,Soviov 6 tu/wv xat dvSpaTtoSov ouv
rittov tou dpiffTOu" euSaiuoviac; S' ouSeic; dvSpaTtdSto
UETasiSoootv, ei txfj xai piou- ou yip £v Taic, TOtaucat?
Stayojyat; f) euSaiuovfa, dXX' ev taT; xaT* dpETr,v evep-
yeiai; , xaOaTtep xat 7tpo'T£pov etprjat.
121
et prupter uliml expetends, aut expetendx propter se ipsas :
perspicuumest.beatitudineiiiessealiqiiidexillaniiii nuniero,
quae per se expetuntur, et non propter aliud, quippe qua:
rei nullius indiget, sed in seniet ipsa bonis omnibus aflluit.
(3) Sunt autem per sese expetibiles energiae ill.e, cx quibus
niliil praeter ipsam muneris hinctionem qusritur ; quales vi-
dentur esseprimum actionesvirtutis (nain honesta bonaque
agere de numero illarum est, quse per se expetuntur) ; deinde
etiam ex ludicris actionihus ill.v, quse jucunditatis ac re-
creationis gratia siiscipiunlur; hae enim non propter alia
expetuntur : quippe quum inde multi damnis potius aHician-
tur quam commodis, qui pra: his ctirporis et rei lamiliaris
curain negligunt. Item quum fere ad hanc rationem vit.r
conrugiunt qui vnlgo beati existimantur. Ex quo et illud
evenit, ut apud tyrannos in pretio et honore sinl illi, qui in
tali vitx consuetudine feslivi et urbani sunt. >'am quae ab
illis expetuntur, in iis sese hi suaves exliibent et jucundos :
cujiis generis hominibus magnates illi indigent. Talia vulgo
videntur ad heatam vitain pcrtinere , pn>pterea quod im-
perio potestateque praediti talibus in rebus otium miiiiii
consumunt. (4) Tamen ab hujusmodi hominum exemplo
veritalis argumentum forsan capi non dehet : non enim
consistit in principatu virtus vel mens , a quilius honestae
actiones perliciuntur ; nequesi verae ac liberalis voluptatis
ignari ad corporis voluptates confugiunt, idcirco has ma-
gis sectandas esse existimandum est. Mam et pueri , quae
apud ipsos pretiosa habentur, putant optima esse. Nihil ergo
absurdi est , si, ut alia pueris, alia adultis in pretio sunt, ita
etiam bonis alia et motleralis , alia futilibus ac malis pro-
bantur. (5) Quodr.irca, ut su>pe jam est dictum.et pre-
tiosa sunt et jucunda ea qua: viro bono talia videntur. Jam
quuin uiiiciiiquc energiailla suavissit,cujushabitu prxditus
est; viro hono maxime expetenda illa, quae est secundum
virtutem, energia. (6) Non potest certe fieri ut in ludicris
actiouibus beatitudo consistat. Etenim ahsurdum est , linem
liominis statuere rein ludicram, negotiisque tota vita di-
stringi et difficiles labores perpeti, ludi causa. Cctera
namque pacne dixerim omnia alterius alicujus gratia ex-
petimus : sola beatitudo secus est. Il.i-c enim finis omnjum.
1'orro vehementer niti defatigarique rei ludicrae gratia ,
stultum videtur et admodum puerile : ludere vero , ut seria
postmodiiin studiose agas ( secundum Anacharsin) , re-
ctum est. Ludus enim quasi requies est. Atquc idcirco
homines requietione egent, quod non sufliciunt continuis
laboribus. Non est igitur requies illa finis; quippe quae
admittatur non nisi operationis causa. At vero beata vita
videtur c-.se in actionibus virtutis : talis autem vita seria
est, neutiquam vcro in joco et ludo posita. (7) Sed et me-
liora illa vocamus , quae seria sunt , quam quae ridicula et
ciiin joco ludoque conjuncta : sicuti tum partis in homine
11 iclioris , tum hominis item melioris actionem onouoaioTs-
pav, tamquam seriam, dicimus. Porro quod melius, idem,
jam praestantius quoqueet pollentius est ad beatam vitam
efliciendam. (8)Postremo, ludis corporeisque voluptalibus
etiam umisquisquc ac vel mancipium eliam quodliliet, non
minus quam vir optimus , potiri poterit : in beatitudinis
vero participationeiu nenio mancipium admittet , nisi
forte eliam in vltae beatas ; quod fieri non potest. Conslat
enim , non in htijusmodi vitae conditione beatiludincm
consistere, sed in virtutum actionibus, ut dictum est in
prarcedentibus.
 12-1 HeiKilN NIKOMAXEIUN I, ?.
CAP. VII.
Et S' sotiv f, suoatuovia xkt' dpsT7,v (vepveia, eu-
XoyOV XSTQl T7]V XpaTlOTTjV aUTT, 0' CtV £17) TOU dpiaTou.
Eite Sfj vouc touto eTte aXXo ti , 8 of, xaTct tpuatv OOXeT
ap/£tv xai fJYEtaOat xai svvotav eyeiv iccpi xaXwv xai
6 Oetwv, eit£ OsTov ov xai auTO eite twv sv rj(xtv to Oeio-
TaTov, f, toutou iviayti* xaTa tJjv oLceiav dpeTf,v efr) av
f) TEXeta EuSatuovia. "Oti 8' eVri 0so)pnTiX7) , eiprjTat.
(2) 'Ou.oXoyouu.evov os tout' oiv Sotjeiev eTvoi xai TOIC
TtpoTEpov xai tw dXr,OeT. KpaTitrn) Te yap auTT)
10 eotIv ^ evE'pY£ia- xat yip 6 vouc Toiv ev fjuTv, xat twv
Yvwotwv, TCEpt & 6 vouc. "Eti Se auve/EaTaTr, ■ Osw-
peiv Te -vap SuvdueOa auvs/wc uaXXov r) TtpotTTEiv
OTtouv, (3) oiduEOa te Setv r)5ovr,v TcapauEui/Oat ttj
euSatuovia, fjiiaTT) 0= twv xot' dpeTr,v ^vEpyEtwv
lb J) xaTa xf)v aotptav iuoXoyouuevwi; eWv Soxei yotiv
f, oiXoo-otpta OauuaaT&c f.Sov&c e"yeiv xaOapto'TT)Tt xal
tw pe^atw , EuXoyov ck toTc EtSdat tcov ^tjtouvtiov f,otw
d)v Stav(,)Yf,v eTvat. (4) "II te Xeyouevt, auTapxeta
iceppi tt.v Octopr,Tixf,v uccXtaT* OtV £17) • TWV JJtEV y«? Tcpoc,
5(1 TO?r]v dvayxatwv xai aotpoc xai Jixatcc xat oi Xoiitoi
OEOVTai , toT; oe toioutoic ixavwc xt/oprlyrlii.£vbn 6 usv
otxatoc OEtTat Tcpoc; ouc StxaiorcpaYr,a£i xai usO' wv,
6u;oiWf; 8s xai 6 aoicppwv xai 6 dvopsioc xai twv dXXiov
ExaaTo;, 6 0« aoc/Ocxai xaO' auTov wv Suvarat OsojpeTv,
2i xai 6'ao> av aotpompoc ft uaXXov j3e'Xtiov 0' tatoc a\jv~
epyouc, £/o)v, dXX' Sptwc auTapx£'aTaToc. (5) Ad;at
t' av auTf, udvr, Si* auTf,v aYaTtaaOat- ouosv yap dir'
auTT)? yivETai Tcapa t6 Oswpriaai, a7r6 8i twv rpaxTwv
r) tcXeiov fj EXatrov TtEpiTcoiouuEOa Tcapot Tf,v Tcpat;tv.
3u (a) AoxeT te f) EuSatuovia |v t^ a/oX^ ETvat- doyolod-
usOa yap fva a/oXd^ojuev, xai tcoXeuouuev fv' Etpr^vr,v
ayiouEv. Twv usv ouv TcpaxTixwv apsxojv ev toic tco-
)t; rj iv toTc tcoXeuixoic f, E^vEpyeta • ai 01 rcepi
XitixoTc,
Tauja Tcpa;Etc Soxouatv da/oXot eTvoi , ai usv TcoXsutxai
35 xat TcavTEXwc- ouoYtc yip atpEtTai to tcoXeueiv tou tco-
Xeueiv ivsxa, ouos TcapaaxEudfJEi tcoXeuov od;at yip av
TcavTEXw? utatqirfvoc Tt? Etvat, e! touc tpiXouc tcoXeuiouc
toioTto , tva (Jtoi/at xai cpdvot viyvoivto. "Eoti Ss xal
7) tou TcoXiTixoti aa/oXoc , xai Tcap' auTO to TcoXtTEusaOat
40 TCEpiTcoiouusvr) SuvaarEiac xai Ttuic f) trjv fi suoatuo-
vtav auTw xai toic TcoXtTatc, lTc'pav ouaav t5)c tcoXi-
Ttxrjc, f)v xai ^touuev SrjXov wc £Ts'pav ouaav.- (7) Ei
Sf) twv usv xaTot Tac apETac Tcpd^swv ai TcoXtTixai xai
TcoXsutxai xdXXstxai ueyeOei 7cpo£/ouatv, auTai S' da/o-
4r> Xot xat te'Xouc tivoc ^''evtoi xai ou 01' autic aipsTat
eiatv, fj Ss tou vou IvepYEia arcouSvj ts oiacps'pstv Soxsi
OEwpr,Ttxf| ouaa, xai irap' auTr,v ouSevo? ^cptEaOai Te-
Xouc, l/Etv te f(Sovf,v otxEiav, auTr) Ss auvauSjsi Tf,V
EVEpYSiav, xai to auTapx£c Sf| xai a/oXaaTixov xal
60 aTpuTOV <oc dvOpojTtw, xai Saa aXXa tw uaxapiw drto-
vsueTai, xaT« TauTrjv ttjv t!vE'pY£tav tpatvETat ovTa-
f) TfXsia Sf, euoatuovia afiri) av e?tj dvOpojTtou , Xa-
(1177)
Quodsi beatitudo esl actio virtutis, consentaneum est
ejus quie optima est virtulis eam esse. Ea porro virlus
erit scilicet praestantissimaj |iartis in uomine. Sive igitur
mens illud sit, sive aliud quiddam, quod videatur imperare
ac principatum obtinere debere natura, rerumque honesla-
rum et divinarum notionem in sese eontinere (sive divi-
num boc ipsum sit, sive eorum quae in nobis suut : divinis-
siinuin ) : liujus sane euergia illa, qua> a propria virlute pro
ficiscilur, perlecta beatiludo erit. lu contemplando (>orru
eam esse positam superius diximus. (2) Et lioc quideni
quum su|«;rius expositis, tum ipsj veriUti consentaneuiii est.
Pra?staiitissiiiia euim primuui est ba;c energia; uam quum
eoruui omiiiuin quae sunt in nobis, meus prajslantLssima
est; lum oniniuui cognoscibilium ilia optima sunt , qua:
liiente comprelienduntur. Ueinde mentis energia etiain
niaxiine est coiitinua ; conteiuplari namque assidue facilius
potcriiiius , quain agere quidvis. (3) fct vero quuni beati-
tudiui voluptateiiiadiiiixlaiiiesscdcboiecred.iiiius.oniiiium
vii tutis aclioiium jucuudissiiuaiii essc sapientiie euergiam,
oiuuiuui tousensu cerluiu est. Et videalur quideui certc
sapieutia miiabiles quasdam quum sinceiitale tuui sla-
bililale voluptales coutineic ; ad hajc probabile est , itis
qui jain scituil, vilani agere jucuudioreiu illis qui adliut
scirc quajrunt. Praelerea illud quud dicilur avnfun,
inagis exsistit in vila ea quae 111 contciiiplaudo vemtur. tt
res euim ad vilic cultuiu neccssarias sapieus et justus et re-
liqui itciu dcsideraut : et vero quuin iis bouis jam sullicienler
instructisuut.requiiuut tauieu, justus quidein crga quos
et cuin quibus exerceat justas acliones , similiterque cl |or
tis et teuiperans, et celeri oiiiues. At vero sapitus ad
suam euergiain obeundaiu pcr se valet, ac quamoest sa-
pientior, tanto magis ad illud valet. 1'ortasse saue uielius
id elliciet , si adjutores liabeat ; at niluioiniiius laimn ciiaiu
se qiM) conteutus esse polest. (b) Ad liajc uieiilo lortasse
videalur sola propter se ipsam diligi illa energia , quou m-
hil ex ea exsislat prajter ipsaiu coiileiiiplatioiiein (quum e
diverso ex practica vita semper aliquid, prattcr ipsaui aclm-
iiem, comparemus, sive plus illud sit, sive iniiius). (ti) Quod-
que insuper beatitudo videatur in quicte atque olio consi-
slere. Kebus euiui ageuais occupamur ob id , ut in otio el
quiete vivere possiiuus : bella gerimus, ut pace Iruamur.
Practica- porro virtules (quarum cuergiae in uegotiis aut
polilicisaut bellicis versantur) earumque expronipla.' aclio-
nes scilicet oiiines irrequieta; sunt ; bellica; quidein omuino :
neino enim expelit, vel ut belluiu gerat belli invcnieadi
causa , vel ut serere bellum liceat : videretur euiin esse
plane quispiaiu sanguinarius, qui ex amicis iniinicos laceret,
ut piignaj atque ca;des lierent. I'orro est etiaui politiu ad-
miiiistratio negotiosa et irrequieta, parans scilicet prailer
ipsam, quae navatur, o|>eraii) , |>oteslates et bouores.aut
certe beatitudinem , vel sibi vel citibus suis , quae aliasaoe
exsislit a civili scientia : quam ctiam nos, ut ab 1II.1 diver-
sani , qiiXTimiis. (7) Si itaque actiones virtulis tam bel-
lica> quam politicae et bonestate et magnitudine prascellunt,
eaidemque irrcquieta' sunt, et linis ajicujus gratia susci-
piuntur, ncc propter sc suut expeteuda; ; at vero mentis
aclio videtur ct studii gravitate pra»tare ( quum sit ton-
teiuplationis) et pra>ter se nullum linem cxpetere, et in
se voluptatcm babere ( ea porro actionem promovet el am-
plificat), babetque illa insuper etiain id quotl est se ipso
contentiim esse, et qiiietam otio.-amque essc, et defaliga-
tionis item esse experlem , quanlum quidem res hiiinona!
ferunt ; cctera dcniqne omnia ei adsunt , quae bcato tribui
solenl -. prnfecto perfecla liominis beatitudo hac actione con-
tinetur : si quidero*perlcctam vita- longitudinem etiam sil
 (»77,117») ETHICA NICOMACHEA. LIB. X. CAP. VIII.
Coiicra urixoc; Siou TsXetov ouSev f«p aTiXe:; eaTt twv
rrje euSatuovia?. (s) 'O ok toioutoc; exv ttr, Bioc; xpetTTwv
r, xar' dvOpwrcov oi yap rj dvflpojTcdc; eaTtv o3to> 8tw-
<7£Tai, aXX' t) fleTdv ti iv auTw uTtdpyef §aw 8e Sia-
i ^Epst touto tou auvflsTOU , ToaouTto xai r, Ivepyeta ttjc,
xaT& tv;v a)i)>r,v dpeTr'v. Et 3r, Oeiov 6 vou; Ttpbc, tov
avOptoTrov, xat 6 xaTa toutov 8io; Oeio? 7tpo; tov dv-
Optiittvov Stov. Ou yprj Sk xaTa tou; TtapaivouvTae;
avOpwittva topoveTv dvOpwTtov ovTa ouSe Ovr,Ta tov Ovr,-
io tov, dXX' tfy' Saov IvSe/eTat dflavaTi^erv xat icdvTa
zoittv Trpbe; to ^rjv xaTOt to xpotTtsTov twv ev outw •
si yip xat tw oyxo) utxpdv Isti , Suvdtiet xat TtutdTVjTi
tcoXu uaXXov -jravTwv &Tcepe'yei. (9) Adcjeie S' av xai
tivat exaaTot; touto, etrtep to xuptov xat duetvov aTO-
ii rtov ouv yivoit' dv, ei ur) tov ai/Tou 8iov aipoTto dXXd
tivo; ctXXou. To Xs/flev Te TtpoTepov dpu.daet xat vuv
to fip oixeiov IxdaTw tij cpuaet xpaTtaTov xat f^StaTov
ecmv IxaoTto. Kai tw dvflpwTtw Sr\ b xaTa tov votiv
6io<;, einep touto jjtdXtaTa dvOpomoc;. Outo; apa xat
sn EijoatjxoveffTaTot;.
CAP. VIII.
AeuTe'po)i; S' 6 xaTa tt]V aXXr,v dpeTrjv at yap xot'
avrr;v IvepYEtai dvOporrctxai- Sixata fap xai dvSpeTa
xat dXXa t& xaTa Tac, dpeT&e; Tcpbe; dXXr,Xou{ TcpaTrouev
ev cuvaXXdYfjtact xal /peian; xat 7tpdcJ£ai TtavToiaic, ev
, » Te Toi; TtdOeat StaTTjpouvrec, to Ttpe^rtov £xdcrTW. TauTa
o' stvai saiveTat Ttdvra dvOpojTTtxd. (2) "Evta oe xat
cuuSaivetv artb tou owptaTO? Soxet,xai TroXXi auvw-
jtEiileOai Toi; TrotOeffiv rj tou ^Oouc dpeTrJ. 2uve^euxTat
11 xai r\ ^po'vr,ai; Trj tou ^Oouc dpeT^, xal auTr) t^
■* ipovr^et, etrtep at uev t9;i; «ppovrjO-ewi; dpyai xaTa t4<;
r/jtxd; eiitv dp£Tat;, to 0' SpOov twv r,0ixwv xaTOt tt,v
5pdvr,iriv. (3) 2uvr,pTr)jjte'vai 0' a^Tat xat toic; TtdOest
TTEpt to cuvOetov av eiEV at Sk tou auvfleTou dpeTai
avOpwTtixat. Kat b Bio? Sr^ b xar' auTai; xai f, euSat-
B uovia. *H Sk tou vou xeytopiauevr, • tosoutov y«o
Ttjpi auTrjc, eip/aOo)- StaxptSwaai ^ap ueisov tou Ttpo-
xetiievou eaTiv. (4) Ad;eie S' av xat Trjt: Ixtoc; /oprj-
vtat; eVt utxpov ?, £tc' IXottov SeTaOat t?;; r,0ixrji;- twv
uej y*P dvaYxat'o)v dutpoTv /peia xai t; faou eaTo>, ei
111 xai uaXXov Starcovet Tcepi to awua 6 tcoXitixoi;, xat
fca TotauTa- utxpbv ^ap otv ti Sta;pe'pof Ttpb? oe t4<;
£v£pY£t'a<; tcoXu Stotaet. Tw uev Y*p eXeuflepfw Ser'aet
/pT|UdTi»v Tcpot; to TrpaTTeiv Ta IXeuOe'pia, xai tw St-
xaio) Sr, eit; Tat; dvTarcoSdaet; (ai yap 8ouXria£i<; dSr,Xot,
ts TtpoarcoiouvTai Sk xat oi ur, Stxatot BouXeaOat Sixato-
rpjY£tv), Tw dvopeiw Se SvvduEwi;, eiTtep ErciTeXet ti
twv xaTa Tr^v dpETiiv, xai Toi atitppovi ec;ouaia<;- Ttw<;
Yap Sr,Xo<; taTat rj o&to? rj twv oXXo)vti<;; (5) 'AucptaSr,-
rehat ok xoTepov xupio')Tepov tr;? dpeT^<; r, Ttpoatpeai;
w/ vj al Ttpd;et<;, wc ev dutpotv oucr,?. Tb Si) TeXetov
Sr/ov wc; iv dacpoiv av efr,. Ifpb; 8e xi<; TrpdcjEii;
ttoXXtov SeiTat, xal oaw av uei^ouc; toat xai xaXXiouc;,
11!/,
nacta. Rihil namque , quod beatum dicatur, imperfectum
cst. (8) Talis autem vita prsestantior fuerit quam humana.
Non enim qua homo est, ita vivet; sed qua divinumquid-
dam ei inest. Quantum porro illud differt a composito ,
tantum eliam cnergia h&c prastat ei qua? est aliarum virtu-
tum. Quodsi igitnr mcns comparata cum homine divinum
quiddam est, sane vita quoque qua; secundum mentem agi-
tur, divina erit, respectu humanaeet vulgaris vita3. Ceterum
oportet nos non , ut quidem hortantur, iacere, qui aiunt,
humana sapere oporlere enm , qui liomo sit natns ; non au-
tem immortalia sectanda esse mortali. Quin potius summa
ope nitendumest, tit quantum licet morialitatisconditioni
nos cximamus, omniaque agenda , ut secundum eam par-
tem nostri , quae melior est, vivamus : haec enim etsi mole
exigua est , facultate tamen et honore longissime ceteris
partibus antecellit. (9) lmo vero videri possit quisque
nostrum illud esse : si quidem pars ea principatum obtinet
ac melior est. Quamohrem absurdum certeforet, ali-
qiieui non suam, sed alienam quandam vitam ex|>etere.
Atque illud quod diximus, hic etiam valebit : illud quod
cuique natura proprium est, optimum qnoque eidem ac
jiictiiniissiiniim esse. Ergo homini etiam ea vita , quac se-
cundum mentcm degitur, optima est et jucundissima : si-
quidem bacc pars maxinie homo est. Ilsec igitur vita est
etiam beatissima.
Secundo loco beata habenda illa vita , qtiae per alias vir-
tutes degitur. Harum namquc actiones liuiiian.c sunt.
Justitiaj enim et fortitudinis et aliarum virtutum actiones
exercemus inter nos in contrac.tihiis, necessilatibus, actio-
nibus oninis generis, in perturbationibus item , cuique com-
petens decorum attribnentes : ha3C vero omnia videntur lm-
mana1 imbecillitatis propria esse. (1) Secundum nonnulla
ctiam acorpore videtur proficisci virtus moralis; multisquc
in rebus eadem videtur conjnncta esse cum perturbationi-
bus. Quin ctiam prudentia conjuncta est cuin morum
virtutibus, et vicissim lue cum illa ; siquidem principia
quidem priidenliic habent se perinde, ut virtutes qua; di-
cuntur morales : quod atitem rectum in moribus est , a pru-
dentia dcscendit. (3) Porro quum ct inter sese hrec sint com-
plicata, el utraque perturbationibus insuper implicata; uti-
que versabuntur in quodam composito. Qux autem sunt
virtutes compositi , vere sunt humanae. Ergo et vita se-
cundum eas virtules et beatitudo humana est. Mentis vero
beatitudo separata est et quodammodo abstracta. Tantunt
enim modo de ea dii-atur : subtilior namque de liis disputatio
non est hujus loci. (4) Ad haec videtur etiam liaec beati-
tudo externis bonis parum , aut certe longe minus, indi-
gere, quam ethica beatitudo. Etcnim rcbusad usuni ne-
cessariis ponatur ambas cgere, et quidem aequaliter egerc.
>"ain si maxime polilicus magis laborat circa corpori neces-
saria, et circa totum hoc genus : id tamen parum momenli
hahet. At muneris functionem certe qnod attinet, multo
aliaest in polilico , quam in contcmpiatorc , bonorum e\-
tcrnorum ratio. Liberali enim opes ad liberalilatis otTicia
cxercciida necessariae sunt ; et justo itidem , ad lacultatem
remunerandi bencficia (nuda; ctenim voluntates in ob-
scurosunt, multiquenec justi simulant voluntatem res ju-
stas agendi); et forli viro potentia est opus, si quidem effe-
cturus qnidpiam sit virtuti surr conveniens ct temperanti
farultate peccandi : alioqui sciri non potest, silne talis, au
alius quispiam. (5) Jam ambigitnr, utrum ad virltitem plus
in consilio et electione, an in actione positum sit, quippe in
hisce duobus consistat virtus. Sane id quod perfectum est, ex
ntroque consistere perspicuum est : ad actiones vero miill.t
rcqiiiruntur, et quo sunt majores ac pulchriorcs , co plura.
 126 HWlKttN NIKOMAXEIUN I, r,.
TcXetdviov. (o) Tw 81 Oeo>pouvTt ouSevbc tiov toiouto>v
Ttpdc ft Tr,v IvepYetav ypeta, dXX' o>c etTcetv xai Iu7cd-
ota lart 7T004 ye ttjv 8eo>p(av ^ 8' dvOptoTcdc Ioti xat
TtXetoai ou^ , atpeiTai t4 xat' dpErfjV TcpdTTStv Sef)OETai
t> ouv twv toiouto>v Ttpbc to dvOpto7teuea0at. (7) *H 81
TeXeia euoatuovia 6rt 0EO)pr)Tixf, ti'c eotiv lve'pYeta, xat
evTEuOev av faveb)" touc 8eou; •y^p udXtoTa uTCEtXfi-
:pau.Ev uaxapfouc xat euoaiuovac eivat" TtpdlJEic 81 7to(ac
a7toveTuat ypstov autoTc; Ttdtepa t4c Stxatac, t, yz-
ifl Xoiot -pavouvtat ouvaXXdtrovTEC xal TtapaxaTaOr^xai;
dTtoSiSdvTEc xal Saa Totaura ; dXX4 t4c dvSpEtouc ,
intousvovTac t4 "po6ep4 xat xtvSuvEuovTac , oti xaXdv;
rj t4; IXeu6Ep(ouc; Ttvt 01 Scoaouatv; aTOTtov 0' et xal
Ifarai auTOt; vdutaua f) Tt toioutov. At Sl atoypovec t(
i^ av eTev; f) cpopTtxbc 6 ETtaivoc, Stt oux lyouat cpauXac
ETtiSuuiac;; Sujtouai 81 TtotVTa cpaivoiT' av t4 Ttept t4;
Tcpa^etc; utxp4 xal cJva^ta Oeo>v. 'AXX4 uf,v ?9jv te
tcovtec UTCEiXTj-paotv auTOuc, xat IvepYEiv dtpa- ou yao
8f, xoOeuSeiv tootTCEp "tov 'EvSuuttova. Toi 8f, !|tovTi
2» tou TcpartEtv acpatpouuEvou , frt Se uaXXov tou TtoteTv,
Tt XE(7tETat tcXtjv 6eo>p(a ; ojctte f| tou Oeou IvspYeta ,
uaxaptdtT|Ti 8iacps'pouaa,0eo>prjTtxf| av etr). KatTtov
dvOptoTcivojv Sr) f) TautT) ouYYevEcfTaTTi euoatuovtxo)-
TotTT|. (8) 2r)u.eIov 81 xat TO ufj uETEyetv t4 Xot"ta
2!> IJioa euSatuovtac , tt;c TOtauTTjc IvepYsiac eNjtepriueva
teXe(o)c. Totc ulv Yotp OeoTc fircac 6 p\'oc uaxdptoc,
•coic S' dv0po)7toic , e"p' 6aov ouottoud Tt ttjc TOtauTr,c
E'vEpY£tac u7tdp/Ef Toiv 0' dXXojv £(oo)v ouSev euoatuo-
veT, evTtstS-f) ouoauri xoivojvei Oeo>p(ac. 'Kcp' Soov otj
3» StaTetvEi f, 0cO)p(a, xat f) euSatuovta, xal olc uaXXov
u7tdpy_et to Osojpstv, xat euSatuovetv, ou xara ouuCe-
Sr,K<3t dXX4 xot4 Tf,v Oetoptav outt) y4p xa6' auT/)v
Ttpiia. "JIot' etr, av f) euSatuovfa 6eo>p(a Ttc
[IX.] (0) AetioeiSe xaiTrji; Ixtoc. Eur|UEp(a;dvOpo')T:o)
36 ovti • ou yap auTapxr,; f) tpuotc Ttpoc to OEtopeTv, dXX4
SeT xat to otoua uYtatveiv xat Tpo-pf,v xat Tf|V Xonrf,v
OEpaTtetav uTcdpy_eiv. Ou ui)v otr,Tlov y^ tcoXXwv xat
ueYaXoov 8er)oeo0ai tov euoaiuovTjaovTa , et uf| hSi-
yeTat dvsu tSv Ixtoc ifo^on uaxdptov eTvat- ou y*P
*•' iv ttj uJtep6oXT) to auTapxsc; ouS' f) Tcpa;tc- (10) Suvatbv
8e xal uf) dpyovTa yt]c xat OaXdrtTic Tcpdtretv t4 xaXd-
xat Y^p drcb ueTpttov SuvatT* dv tic TtpdtTeiv xot4 rfjv
dpETfjv. Touto 8' eoTtv ISeiv svapYtoc- ot yip toitoTai
TtOV SuvaOTWV ouy TJTTOV SoXOUOt t4 ETClEtXTJ TtpaTTElV,
t5 d).X4 xat uaXXov. 'Ixavbv 8e tooouO' U7tdpy£iv lotat
Y&p 6 p(oc euoa(uo)v tou xot4 tt,v dpetfjv IvepYOuvtoc.
(11) Kat ZdXtov 81 touc £uSa(uovac tatoc drcecpatvETO
xaXtoc, EtTtwv UETpttoc toTc Ixtoc XEyopr,Yr|UEvouc , tce-
rpaYOTac 31 t4 xdXXtaO', wc weto, xat peSttoxoTac
!.o ao>cppdvo)c- IvSlyETat yap ue'Tpta xexttiUEvouc TcpaTTEiv
£ Sei. "Eotxe 8e xat Ava^aYopac ou tcXouoiov ouSe
8uvdoTr,v uJtoXaSEiv tov euSatuova , etTtwv Sti oitx. av
OauudoEtev et tic aTOTtoc cpavetT) toic tcoXXoIc outoi
yap xptvouat toIc Ixto; , toutiov aioOavduevot udvov.
(1178,117»)
(r>) At voro illi qui in contemplatione versatur, niliil talium
rerum necessarium est ad suas quidem energias oheundas :
quin talia pa<ne dixerim obsunt potius contemplationi : qutn-
qtiam interea tamcn qua homo est, cumque aliis vita> so-
cietate conjungiliir, statuet scilicet etiam , quae virtuli con-
sentanea sunt , agere ; ac proinde indigebit jam dictis rebns,
.iil humanitatis vitam colendam. (7) Prxterea quod pcr-
fecta beatitudo contemplativa quretlam sit energia, inde
etiam perspicunm est , quod deos felicissimos ac bealissimoj
cxistimamus. Diis porro qualesnam actiones tribuemus'
num justitias? at ridiculum est asserere , eos invicemonu-
trahcrc , depositaque reddere , et liis similia virtutis olficia
colere. An ergo fortitudinis? utscilicet res forrnidolosa*
subeant, et periculis se ohjiciant propter virtntem. An
liberalitatis? Sed cuinam dabunt ohsecro ? Absurdnm vero
dictu et illnd sit, si statuatur, esse illis nnmismala ejusqne
generis similia alia. At temperantix quales ernnt? Atqui
pinguis fuerit hrcc laus, qtiod careant vitiosis cupiditati-
bus. Quodsi omnium actionum genera persequamur, ab-
jccta esse deprehenduntur et diis indigna. Atqui nemo
non existimat vivere eos et proinde etiam agere aliquid.
Pion enim cerle instar Endymionis dormiendo retatem eas
transigere fingendum est. Vivenli igitur si actio aiiimatur.
multoque etiam magis effectio , quid restat aliud quam ul
conlemplatio ei trihualur? Quocirca et dei artio, beatiln-
dine illa antecellens , in contemplalione consistat : et vero
liumanarum actionum illa , qu<e huic familiarissima est ,
maxime beatam vitam constituit. (8) Et vero hnjns rei
iiiiliriniu illud quoque, quod bruta, quia non narlid-
pant ciiiii liomine tlieoreticas artiones nlla ex parte, felirj-
tatis qnoque proimle partiripia minime censentur. Dii'
eniin tota vita beata est ; sed hominibus , qualenus tali-
aciionis siniulacriim quoddain ipsi quoque habent Reli-
qiiorum vero animalium nullum beate. vivit : quoniam
omnia ea contemplatione rarent. Quam late igilur patet
contemplatio, tam longe etiam beatitudo sese extcndit : rl
quibus inest tlieoria , iidem sunt etiam beatiores. Neque
linc pcr accidens , sed ex ipsa contemplationis natura. Il.v
enim per se est maximi pretii. Ex quo jam intelligi potesl,
bcatitudinem esse conlemplationem quandam.
[IX. ] :'.i) Ktsi autem opus etiam futurum est beato exter
norum quoque bonorum copia , quippe qui horao sit (non
enim natura hominis in semet ipsa instructa est bonh
omnihns ad contemplandum necessariis; sed indiget urav
terea corpore sano, ilem victu , et reliquo vitae cultti) :
existimare tamen non oportet, quum beatus absque exter-
nis bonis esse non possit, idcirco etiam magnisatque affluen-
tibus ipsum indigere ; quippe non est in excessu positum
quod salis est, sicuti neque usus ct actio. (10) Fieri namqn*'
potest ut pra-rlaras res etiam illi agant , qtii non sunt do-
mini terrae atque maris. Possunt enim eliam raediocria
sufQccre ad edendas virtutis actiones. Ejusque reidocu-
mentum ex eo capi potest , quod etiam privatos nihilo im-
peditius vidcmus res laude dignas agere , quam qui wnt
cum potestate; quin etiam expeditius sxpenumero. Sati-
ilaque fuerit tantam copiam stip|>etere, quantam ditiront.
Beata namquc erit illius vita , qui potest virtutis muneribus
fungi. (II) Kt fortasse Solon beatos non absurde pronnn-
ciavit illos , qui mediocriter bonis externis instrurti esseal.
et qui vitam exegissent dcfuncli honestissimis (ut ipsi vi-
debatur) actionibus, in perpettio cultn tempcrantix. Nibd
enim obstat quominus mediocrium farultatiun posasso-
ribus in promptu sit honesta facerc. Videtur eliam Anaxa-
goras non divitem aliquem nequc potenteni existimasse esso
virum beatum , quando dixit , minime se inirari , si inepto»
bomo videatur vulgo. Multitudo enim ex rebus extenis
ita judicat , quandoquidem has soluin perciplt (ll)Con
 (Iffl) ETHICA NiCOMACHEA. LIB. X. CAP. IX.
(12) Juue^oiveTv Srj toT; Xoyoi; lotxactv 01 t6jv co^uiv
Sdjstt. nioTtv utv ouv xat ta TOtauTa lyet Ttva , to
0' iXriOt; iv toT; TtpaxTOt; ix tojv epyoiv xal tou [Jtou
xptvrrai* ev toutoi; votp to xuptov. 2x07tttv Sr^ Ta
i •tpoEtprjuiva ypr, Itc\ Ta epya xal tov piov iTctcpipovTa;,
xat cuvaodvTwv ulv toi; tpYot; ditoSexTeov, Stacptovouv-
Ttov Si Xoyou; u7toXr,7tTeov. (13) 'O Se xaTa vouv
evepYtuv xat toutov OepaTceuujv xai Staxe(uevo; dpiOTa
xai OeocjiXicTaTo; eotxev tivai* et ydp ti; irctueXeia
hj tuv dvOpojTctvwv utco Oeoiv ytveTat, tScnrep Soxel, xai
Etr) av EuXofOv yaipetv ti outou; xtp dptCTO) xa\ Ttji
cuYYEVEOTaTto (touto S' av iti\ 6 vou;) xal tou; dya-
TcwvTa; udXttjTa touto xal TiuoivTa; dvTeuTcoteTv o>;
twv ©(Xtov outoT; iTciueXouusvou; xat SpOw; Te xal
1.. xaXta; T-pdtrovTa;. Oti 8t rcdvTa TauTa to> aorpoi
udXtoO' UTcdp/et, oux d8r,Xov. ©eotptXecTaTo; dpa.
TivauTOv 0' etxb; xat euSatuovearaTOV ojots xav outoj;
Etr; 6 oo-fb; udXtOT' euSaiptiov.
CAP. IX.
TAp' ouv il Ttept toutojv xat tuv dpeTwv, Iti Ss xal
«1 stXia; xai r,Sovr); txavoj; etprjTat toI; tutcoi;, tIXo;
E/ttv oiT^ov tt,v rcpoatpeoiv, *i xaOdrcep XtYtTai, oux
{itiv iv Toi? TcpaxToic, tIXo; to 0eo)p7Jaat Exacra xat
Yvtovat, dXXi uaXXov to rtpdniiv auTa; (2) ouSe Srj
7tEp't dptTTJc, txavov to eiSevat, dXX' tyetv xat y_p9j(i0at
a 7ntpaTiov, rj et tcojc, dtXXtoc, dYaOol YtvduiOa. (3) Ei
uev ouv r,<rav ot Xdyot auTapxet? rcpbc, to Tcoirjaat t?7ctet-
xei; , toXXou; clv utaOou; xai utYaXou; Stxatio; Itptpov
x*Ta tov 0eoYvtv, xat 1S11 av toutou; TcoptsacrOai • vuv
'■! ^atvovTai TtpoTpi'|aaOat uev xat Tcapopu>;oai tcov
*i vtoiv tou; IXeuOtptou; i<ryunv, r^Oci; x' euYevl; xat tb;
otXrjOoJ; tptXdxotXov Tcot^aai av xaToxtiyiuov ix tt^;
aptT7;;, tou; Sk TtoXXou; dSuvaTtiv Tcpb; xaXoxaYaO(av
TtpoTpj^^atrOa". • (i) ou Y&p Tctyuxasiv aiSot TcttOapytTv
d/.Xi ao'€o) , ouS' aTtiy ttrOat t<ov cpauXojv Sti to aioypbv
u dXXa Sti Ti; Tlutopla;• TcdOtt ^ip Jmvt!; Ti; oixtta;
T^oovi; Stojxouci xai 81' <ov a6Tat eaovTat, tpeuYOUcri Si
t«; dvTtxetueva; XuTta; , tou Se xaXou xai to; dXr|0to;
t.Seo; 0O8' fvvoiav lyoutxtv, dYiutrToi ovti;. (5) Tou;
S^, toioutou; t£; Jv Xo'yo; utTappuOuttrat ; ou ^ip oTctv-
tcj te f, ou iJdStov Ti £x TtaXatou toT; rjOioi xaTeiXr,uueva
Xoy<f) ueTatjTrjoai. 'AYaTCr,Tbv S' loto; Icttiv ei TcdvTtov
uzapydvTO)v, St' ojv eTctetxeT; Soxouuev YiveoOai, usTa-
XdSotutv Tri; dpeTr];. (a) TtveoOai S' dYaOou; otovTat
ol uiv epuoet, ol S' lOet, oi Se StSayrj. Tb utv o3v
ts tV]; suoiox; SrjXov t5>; oux lf' rjuiv urcdpyei, dXXi Sid
Ttva; Oeta; atTta; toi; <!>; dXr|0o); euTuytotv uTcdpy^et •
6 ot Xoyo; xat r, SiSay^ ur) tcot' oux iv drcaoiv ioyuri,
dXXi St») TcpoSteipYaoOai toi; fOeoi tJjv tou dxpoaTOu
ty>Xrp Tcpb; to xaXto; -yatpiiv xai utoeiv, oioTcep y^v
!* tt,v Opr|<ouoav to flitepua. (7) Ou ^ip av dxouoete
Xtrrou drcoTpeTcovro; 068' au ouvttri 8 xa^i rcdOo; Jwv
■ttV» 8' outio; eyovTa tco); oiovts ueTarceToat; 8X0);
127
gruere igitur videntur hisce rationibus eliam sapientum opt-
niones. Et certe hae quoque ad fidem faciendam pondus
aliquod habont : verilas tatnen practicorum dogmatnm
ex factis et vita judicatur. ln liis enim vis eorum prrecipue
spectatur. Superius igitur dicta ita consideranda sunt , ut
ad facta atque vitam hominum referantur. Hissi consen-
tiant, acreptanda; sin dissonent, fahula? et vcrba inania
existimanda sunt. (13) Quivero in fungendis vita? mune-
ribus gerit sc consentanee menti , et banc colit et revere-
iurjct rectissime affectus videtur esse, et eum probabile
est deo esse amicissimum. Etenim si dii aliquam curam
habent rerum humanarum (ut eos habere certe verisimile
est ), illud etiam probabile erit , delectari cos parte hominis
longe optima sibique cognatissima ( birc utique mens fue-
rit), et hanc maxime diligentibus et honorantibus , vicfs-
simque et benefucere his tanquam cultoribus earum rcrum,
qun; ipsis rar;<: sunt, et alioqui etiam recte et honeste vi-
tiiin agentibus. H;vc omnia autem inaxinic in sapientem
cadere , non est obscurum. Igitur hic deo carissiuius est :
eundemque verisimile est etiam beatissiinnm esse Qtiare
vel hac quoquc ratione sapiens erit omnium beatistimus.
[X.]
Numquid igitursi et de bis, ct de virtutibus, et de amicilia
etde voluptate satis est disputatum , formis eoruin omnium
universe adumbratis, instituti nostri finem consecuti vide-
mur?anpotius, sicutidicitur, in practicisilisciplinisnoncs.se
finem , cernereac nosse singula, sed illa agere , (2) sic porro
etiam virtutis non sola notio sufiicit, sed actionetn usum-
que accedere oportet, aut aliquid aliud , si quid est tale,
c.ujiis ratione boni evadamus? (4) Sane quide.ti si nibil
prxter disputaliones atque verba requireretur ad bonilatem
virtutemque comparandam , magnam ea merito multamque
mercedem reportarent secundum Tbeoghidem : oporteret-
que liaec sibi quemque parare. K iinc vero ita comparatum
est, ut possint illa quidem liberalia ingenia excitare, et
bene nata et amantia bonestatis ingenia amore virtutis
inllammare : at reliquos, quisunt multoplurimi, non pos-
sint ad virtutem impellere. (4) Horum enim natura est ,
ut non pudore pareant legibus, sed metu ; neque a pra-
vis abstineant propter dedecus, sed metu pcenarum. Her-
turbationibus enim quum regantur, sibi notas voluptates
sequuntur, et illa, quibus baec parantur ; fugiunt vero con-
trarias his .molestias : vere honestarum autem vcreqne ju-
cundarum rerum ne cogitatio quidem ipsis tilla subit :
utpote quod earuiil nunquam quidquam gustarint. (0) Ta-
les igitur homines qute ratio possit corrigere et a vitiis
ad virtutis respectum traducere? nunquam lit enim, aut
fit certe difficijlime, ut longo tempore inveterali mores
oratione exstirpentur, bonique consulendum est, si vcl
omnibus adhibitis, quibus existimamus bonos nos fieri
pos.se, virtutis participes evadamus. (6) Bonos autem fieri
putant alii natura, nonnulli consuetudine , quidam do-
ctrina. Quodad naturredonum attinet, non est id penes
nos, sed divina quadam ex causa inest vere felicibns. Ra-
tio autem et doctrina fortasse non satis validae sunt ad
virtutem inducendam causae : oportetquc prius animiim
auditoris excoli moribus , ut recte gaudere ac dolere pos-
sit : non aliter quam terram , quas proferendi seminis
facultatem habitnra sit, prius probe excultam esse opor-
tet. (7) Nam qui affectibus ducitur, nunquain auditurus
est dehortantem a vitiis , neque etiam rat ioiiuin ac pr.rcc -
ptorum momenta intelligit. Talis porro babltus in quo
est, enm quomodo a proposito suo abducere ullis rationi-
bus valeas? in summa, perturbatio non paret rationi, sed
 128 IieiKUN NIKOMAXEIQN I, 0
t' ou SoxeT Xdy(>) Crcstxeiv to tcbOoc aXXi fiia. (g) AsT
or) to r[6oc TcpouTcdpyeiv tcwc oixeTov t~c dpiT~c, aT£-p-
fov to xaXbv xal SuayEpaivov to aiaypdv. 'Ex veou
8' ayoiyr^ 6p6f]c TuytTv Tcpbc dp£rf;v yaXsrcbv uf, utio
t toioutoic Tpa;ps'vTa vduotc- to vip aw.poo'vo)c xai xap-
TEptxwc "~v ouy f,Su toi; TcoXXoic, aXXo); te xat veoi;.
Atb vduoic oeT TETav_Oat rf,v Tpoifjv xal t4 ettitt.Seu-
uaTa- oux EffTat yap Xu7cr,pi auvr^T) yivdjieva. (9) Ouy
ixavbv 0' iWc veouc dVcac Tpo^rjc xal iTCiu.eXeiac TuysTv
io 8p6~c, aXX' iTCEtSf) xat dv8p&)6svTac SeT iTmrjSEusiv
auTa xai sOi^EaOai, xat Tcspi Taika 8£oiu.E0' dv vdatov,
xai 67o)? Sfj Tcepi TcdvTa tov j3t'ov 0! yip tcoXXo! dvaYxrj
uaXXov fj \6fto TCEtOapyouat xal £r,uiatc f) tw xaXw.
(ro) AtOTCEp otovTat tivec touc vouoOsTouvTac 0£iv uev
16 TtapaxaXeiv -ETti Tr,v dpsTfiv xal TcpoTperceaOat ' tou
xaXou yaptv, wc uTcaxouaoue'vo)v twv cTctetxwc Toic
sOsat TrporiYjJtE^vojV, drrEiOouai os xai d:puEaTs'poic ouat
xoXdastc te xat Ttuoiptac ETCiTtOsvat, touc, 0' dvtdrouc
60,0)? E^opi^siv tov uiv yip ^TCtEtxii xat icpb? to xaXbv
2» ^wvTa Tt~) Xdyo) TrEiOapYTjaEtv, tov Se cpauXov fjSovrjc
6p£YOu.£vov XuTcr| xoXd~£aOat wa7csp uTcoiJuytov. Atb
xai tpaat SsTv TotauTac yivsaOat t4c XuTcac at udXtaT
svavTtouVcai TaTc dyaTrwusvaic; fjSovaTc. (ti) Ei 0' oZv,
xaOaTcep eiprjTai, tov EadtiEvov dyaObv Tpa:p~vat xaXwc,
ai osi xai eOiaOfjvai, s'.6' outwc ev £T:iTr,0£uu.aatv sTctEt-
x£'at "fjv xai utjt' dxovra jjtr'6' IxdvTa TcpdrrEtv tb
spauXa, Taura oe yi'yvoit' av ,6iouue'voic xara Ttva vouv
xai Td;iv 6p0r'v, fyouaav iayuv. (12) 'H uiv ouv Tca-
Tptxr, TcpoaTa;ic oux eyEt to tayupov ouo= to avayxaiov,
30 ouoe of, SXo)c fj ivbc dvopdc , u.f, ^aatXE'd)c ovtoc r, tivoc
toioutou- 6 oe vduoc dvayxaoTixfjV eysi ouvautv, Xdyoc
wv drcd Ttvoc ^povr]a£o)c xal vou. Kai twv uev av-
6poiTcwv EyOaipouat touc £vavTtouu£'vouc Taic bpuaic,
xav 6p6wc aurb opwatv 6 5^ vduoc oux eotiv ETcayOfjc
36 TaTTO)v to Itcieixec. (13) 'Ev udvr) Se t~ AaxEOatuo-
vtwv tcoXei uet' Skiftov 6 vouo6e'tt,c lTci(jt£'X£tav ooxsi
Tt£7coi~aOai Tpos~c te xai ETctTr^EuuaTwv ev oe tiic
TcXEiaTBl; TWV TC0XEO)V E'cT|U£'XTlTat TCEpi TWV T010UT0)V,
xai ?~ IxaaTOC wc |3ouXETat , xuxXoyrctxwc 0£utaT£uo)v
«0 tcb(oo>v fjo' dXdyou. (14) KpaTtaTOv uev ouv to yiywe-
o8at xoivfjv ETctuEXEiav xai 8p0f,v xai 8pav aurb $6-
vaaOaf xotv~ 8' iijauEXouuevwv Ixdaro) SdUtEv av
TcpoarixEiv Toic asfETE^potc te'xvoic xal tpiXotc EIC dpETf,V
auijLgdXXEaOat, r\ TrpoaipeiaOai ■)■£. MdXiaTa 8' av touto
«b Ouvaa6at oo;ei£v extwv eipTjUEvwv vouoOetixoc VEvd[J.E-
voc- ai uev Yotp xotvai iTctuE^XEiat 6~Xov 8ri.Sioi vduwv
YiyvovTai, ETcutxEi; 8' ai 8ta Toiv aicouoaiwv. TEypau-
ueV.jv S^ f, aYpdapwv, ouS=v av Sd^EtE Siatpe'p£iv, oiiSe
ot wv eic f| TcoXXoi TcatSeuOr-aovTat, oSaTcsp ouS' E^Tci
5i> uouatxrjc xai yuu-v~o"-'x~c xai Toiv dXXtov £TrtTrjSEu-
y.aTwv. "QaTCEp ^ap ev Taic tcoXeoiv Evtoyuei t4 vd-
utjxa xai Ta eOt) , outoj xai ev otxiatc ol TtaTpixoi XoVot
xai t4 eOt|, xai eti uaXXov St4 Tf,v auYYevetav xai Tac
euepYeatac- Tcpourcdpyouat Y»p aTe'pY0VTec xal eutcei-
(ll7»,II90)
vi coetcenda esi. (8) Quocirca uioribus accommodatis tir-
luli imbuendus animus prius est; iis, inquam, moribus, qui-
bus amplectatur lioncstum, et turpitudinem averselur.
A teneris porro rectam ad virtutem institutionem adipisci
difficile est, nisi quis illic, ubi sub liujusmodi legibus vi-
vilnr, fuerit cdncalus; temperanler enim ct palienlervi-
vcre, insuavc est vulgo hominum, prsesertim joveaibirs.
Ideoquc educalionem et exercitationcs lcgibns ordinatas
csse necesse est. Usu cnim et consuetudine id assequeti-
tur, ut lalia sint eis minime molesla. (9) Ao. forlas;enon
salis est pueros recte educari : sed, quod adultos etiara
oporteat exerceri et corroborari in iis qtise didicenmt;
qmim obbsc, tum praiterea per totam adeo vitam legum
opus cst adminicnlis. Vulgus namque hominum necessi-
tali potius paret, quam rationibus et vcrbis , item damnis
et pcenis potius, quam pulchro et honesto. (10) ProindV
sunt qui cxistiment , legumlatorcs primum quidem opor-
tcre bomines ad virtutem cobortari atque impellere ar-
gumento honesti : qno sit fiitiirum nt boni viri pminnp
obtcmpercnt ad id faciendum assuefacti : inobedientibns
deinde et natura ineptis ad virtutem, animadversiones et
poenas esse conslitucndas ; insanabiles vero penitns ex-
terminandos. Virum enim boniun et virtivti ronsentanram
vitam amplcctentem, verbis obtemperatiirum;maliiin vem
voluptatis r.upidum dolore inflicto veluti jumentum coorci-
tum iri. Quocirca iidem et hoc censent , dolorem illum
debere ejusmodi esse.ut ma.xime sitvoluptatibus, quihus
isti capiuntur, contrarius. (I l) Jam si, tit dictum est, qni
sit virbonus futurus, eum oportet bene educatuni rsse.bo-
nisque moribus imhutum; si item rect.T vitae sludiis seilnln
e-se occupatum; si proeterea neque sponte ncque invite ail
siiscipiendum flagitium prolabi : htec conlingere illis solnin
possint , qui mentera aliquam alque ordinem sequnntiir
pr,Tscriptum eum aliquo atirtoritatc r.ogendi. (njPalria-
quidem potestati non inest haec visaut necessitas, nequo
omnino viri unius pra>cepto ullius, nisi rex illefuerit, aut
regi similis quispiam. Lex vero habet vira ad cogendum
valentem , quum sit ratio a prudentia et niente profecta.
Prseterea homines quidem illos, qui cupiditatibus ipsorum
(quantumvis id recte fiat) resistunt, graviter odisse solent :
lex aulem qnae ordinat quod a-quum est , gravis csse non
solet. (13) In sola autem Laconum civitate |>aululum vi-
detur legumlator rationem habiiissc educationis et slndio-
rum : in longc plurimis autem civitatibus h;ec neglerla
sunt, ubi vivitquisquc pro libidine, Cyclopum moreliberis
et uxori imperando. (!4)Sanc consultissimum est utrom-
muniterhujus rei procuratio suscipiatur, eaque recta; atque
utcaperficiquoque possit. Ccterum quum publice ratio ea
negligalur, existimari scilicct]K>ssit, uniuscujusqueprivatiiii
esse , ut liberis atqne amicis suis ad virtutem cousequendim
adjumentum hac in parte afferat , aut afferre certe volil
Porro ut prseslare istud jiossit aliquis, oportet ipsum scienlia
ferendarum legum pollere, idque ex iis, qna- proposita sunt,
intelligitur. Quippe institutionesquidem publicas planum
est pcr legcs fieri , et quidem bonas, qua> ex bonis legibus
litint. Neque refert, scriptae sint, necne : ut neque illud
refcrt, utrum iisdem privalim instituantur singuli, an pn-
blice multi, sicut ncc in musica ct gymnastica et in celeris
disoiplinis. Ut enim in civitatibus leges et instituta valonl,
ita in privatis domibus verba moresque paterni : et quidem
magis valent, quum propter cognationem, tum ob varia in
filios collata beneficia. Parentes enim filii per naturam jam
antc et diligunt et eorundem auctoritate facile moventur.
 (|IW,I|8') KTHICA NICOMACHEA. LIB. X. CAP. IX.
Oti; ttj cpuoEt. (15) "Eti Sl xai 3ta:ps'pouaiv at xaO'
£«icrtov TtatSsTai tcov xotvoiv, o>oTc:p siti iaTptxrj; •
xaOdXou ji£v ykp to> Trup^TTOVTt ouacpE^pst rjou/ia xai
aottia, Tivt S' tou>; ou, 6 te tcuxtixo; ioo>; ou rtaot
1 tt,v autrjv ua/r,v TtEpiTi'Or,otv. 'E;axpt6ouo0at or,
oo;siev av (jtaXXov to xaO' Ixaorov iSia; ttjc sittusXEta;
YivousVri; • (x3XXov ylp tou Ttpooipdpou TUY/ctvst £*xa-
oto;. 'AXX' ETtiuEXrjO£(r| fjuv apioTa xaO' £v xai ta-
Tpo; xat Yutjtvao-tr,; xai Tta; aXXo; 6 to xaOdXou EtSto; ,
in ort Ttaow 7, Toi; TotoioiE ' tou xotvou yap al ETCtoTrjuai
XfvovTat te xal ttoiv. (i6) Ou [xtjv aXXa xai £vd;
tivo; oOSsv tffo); xtoXuEt xaXto; sTCi[/,£Xr,Or;vai xai av£-
ziO"tr,uova dvta, teOexule^vov S' axptSto; Ta ouu6a(vovTa
is* ixasToj 01* luitEtpiav, xaOotTtEp xai tatpoi Ivtot 00-
|j xouoiv eauTtov aptoTOt Etvat, £T£po> ouSsv av Suva'uEvot
cicapxEoat. OuSJv S' tjttov 100); tw y£ (SouXouivo)
ts/vixw YEVEoOat xai Ostopr,Ttxto etu to xaOoXou i3aoi-
ctsov Elvat So';£t£v av,xax£tvo Yvo)piot£'ov w; ivSiyrrat'
£tpr,Tat yap 8°ti TtEpi touO' al s'TtiOTr;u.ai. (17) Tot/a
5" sl xai Tto p?ouXou.s'vo> St' iTttjjitXEia; PeXtiou; tcoieTv,
EITE TtoXXou; EIt' SXtVOU;, VOUOOetIXO) TCEtpaTEOV ytvi-
trOat, £i Sta vdutov ayaOoi yEvo(u.tf)' av. "OvTtva
yip ouv xai tov TtpoT£OE'vTa StaOfTvat xaXto; oux eoti
tou tu/ovto;, ctXX' EiTtep tivo';, tou eiSoto;, tooTCsp
V> tV latpixr^; xai tiov XoiTttov o>v lo^iv s,TCiu.sX£ia ti;
xai cppdvriot;. (is) Ap' ouv asTa touto iTttoXETCTSOV
tcoOev t\ irto; vouoOetixo; yevoit' dv Tt; , r) xsOaTtEp ETci
tmv aXXow, Ttapa Ttov tcoXitixwv ; (jtoptov yip eSoxei
tt^; "oXitixtj; eTvoi. *H ou/ ouotov satvETat irci tt];
J'i rcoXiTtxr;; xai Ttov XoitcSv ^TttOTr^atov te xai SuvauEorv ;
lv ulv -vap toT; aXXoi; oi auToi tpatvovTat Ta; te ouva-
;xei; TtapaStSdvTE; xai EVEpyouvTE; art' auTtov, otov taTpoi
xai Ypa^tt;- t4 Se TcoXiTtxa IrtaYYEXXovTai u$v Stoa-
ctxEtv ol crosiSTat, TtpaTTEt S' auTwv ouoei; , aXX' o5
J6 icoXiTEuojjiEvoi , ot So';ai£v av ouvau.Et Ttvi touto TcpaT-
T£tv xat lu.TCEtpt'a uaXXov t) Stavota ■ oute *(b.p ypa-
oovte; oute Xe^ovte; Ttspi twv toioutoiv tpatvovTCtt
(xatToi xaXXiov r^v icrto; t) Xdyou; Stxavtxou; te xai
S^uTjYoptxou;) , ouS' au TtoXtTtxou; tcetcoitiXote; tou;
(11 T^£TE'pou; uieT; tj Tiva; aXXou; Toiv cptXtov. (19) Eu-
Xoyov 0' r^v, EiTtsp ISuvavTO' outc yap TaT; tco^Xeoiv
ctuEtvov ouSev xaTsXtTtov av, ou4' a&Toi; uTtaptjat Ttpos'-
Xoivt' av aaXXov ttj; TOtauTT,; SuvaaEO); , ouSi 0^ toi;
stXTatot;. Ou (Jtrjv atxpdv ^E sotxsv $ t-uTteipia ouu,-
«E SaXXEoOat • ouSi yip tyiYVOVT av Sta Tr;; TtoXtTixr;
suvr^Etac; TtoXiTixoi- Sto Toi; ejieuevoi; Ttspi TcoXiTtxrj;
EtSEvat TcpoctSeTv eoixev EaitEipta;. (20) Toiv ai cropt-
orwv ol ETtaYYs,XXdusvoi Xiav ^aivovTat itdppo) sivat
tou StSa;at • S)o»< vap ouSl TtoTdv t( ictTtv r, Ttspi Ttoia
E» tsaciv ou yap av tt,v auTT^v -trj £r)TOpixrj ouSs- /Etpo)
e^tiOsoov, 06S' av wovto faStov stvat to vouoOiTTjOat
ouvaYaYOVTt tou; EuSoxiptouvTa; Toiv vdutov £xXs;aoOat
yip eTvat tou; dpioTou; , toOTCEp ouSs tr,v exXoyt,v ou-
cav ouveceo); xai to xpTvai SpOoi; ue'y'.otov, MOTCEp h
ARISTOTF.I.B=. II.
120
(15) Kst vero et aliutl , qno privata instilutio tliffcrt a pn-
blica, illo scilicet , qtiod tle artis medicrc comparationc in-
telligitur. Universe namque febricitanli protlest inedia et
quies : sed liuic aut illi forsaii obcst. Item pugil non omnes
discipulos eodem genere pugnae exercct. Kxactius videtur
porroeflici aliquod singiilare, in quod s|>ecialiter incumbitnr ;
ita namque magis unaquaeque res consequitur illud quod
ipsi convenit. Veruntamcn et mediciis, et gyjnnastcs et qui-
vis alius melitis ctirabit singulos, intelligens quid universe
prosit vel omnibus vel huic aut illi : scienliac eoim et dicun-
tur esse et sunt iiniversalium. ( ic) Veruntamen nihil fortasEC
obstat quominus uni alicni recte consulat is qui inscius qui-
dem sit ; cetemm qui experiendo accurateperspcxerit illa qiiae
singulatim uni illi eveniunt , perindc tit et mcdici nonnulli
videntur sibi ipsis peritissime consulere, qtium alleri opitu-
lari neqneant. Sed nihilominus tamen si velit artificis ac
9cientis nomcn tueri , ad universalium tlieorematum consi-
dcrationem progrediendum est, eorumque, quantum con-
ceditur, gnarum esse oportet. Xam, nt dictum est , scienlia
circa nniversalia versatur. (17; Fortasse vero eliam ro-
nanti aliquos sive pauros sive pltires instilutione meliores
reddere , danda erit opera , ut liabitu hoc nomotlietico scae
inslruat , si quideni facultas inest legibus ea , ut ab iis mc-
liores civesefficiantur. Quippe non cujuslibet est , oblatmn
aliquem recte institucre : sed, si alicujus illud est, tantum
illiuscst quem vocamus scientem; sicut in medicina et aliis
artibus , quae constant diligentia rt prudentia , contingit.
(l8)Numquid igiturdeinceps videndum, undc et quomodo
facultasillanomotlieticaparanda sil ? an, inqjiam, ex illis di.
scenda, qui perliibentur poliliri, sicnt accidit in aliis di-
sciplinis? ronliciehatur enim in nomothetica politicae par-
tein quandam essc. An potius diversa ralio sit polilicne et
aliarum scientiarum ac facultatum? nam in ceteris quidem
videmus eosdem scicntiasac factiltates ct tradcre et exer-
cere , juxla ejtisdem arlis decrela , ut medicos et pictores :
doclrinam vero reruin civilium prolitentur quidem illam ii
qui vocanlursophistfje, administrat vero rempuhlicam nemo
illorum, sed ii modo qtii vcrsantiir in republira, qui exi-
stimari possint facultale |>otiiis <|iiadain id agere et expe-
ricntia atque iisii , quam scientia aut artis lege. Non enim
comperiuntiir vel scribere vel disscrere de ralione regend i
rem cominunem, quum utique multo praaclarius esset de hac
re praeccpta dare, quam forensihus roncionibus et oratio-
nibus scribendis occupari. Non ctiam unqiiam comper-
tumcst, quod vel iilics suosvel ullosalios ex amicis snis
cffecerinl politicos viros : (19) qnotl utique eos facturos
fuisse, si potuissent, probahile est. Nihil enim hac facul-
tate melius civitatibus reliqnissent ; niliil item nec sihi
ipsis nequc sane amicis etiani suis potius contingere vellent
aut studerent. (laud parum tamen etiam usus et experien-
tia confert ad hanc rein. Alioqui enim nnn efficerentur
homines aptiores socictalum rectores usu polilico. Qii.un
obrem videtur politiciB scientije cupido, cnnsiietndine
agendi insuper opus esse. (in) Jam vero ex sophistis ii
qui polilicam se doctnros profitentur, longissime ab eo
praestando absunt quod promittunt. Iu iiniversuni enim
illi , quidnam ista scientia sit, autquibus in rebus occupe-
tur, ignorant. Alioqni enim non direrent modo, csse eam
idem cum rhetorica , modo , aliquid ea deterius : non item
opinarentur leges condcre facile csv ei qui nptimas leges
collegcrit, qnod scilicet inde prrrcipiic fjjnducihiles desu-
mere liceat : quasi vero ipsa electio non sit intelligenli.T
res magnaojqnasi item rectc de hujiisniodi rebus jndicare
 130 neiKaN MKOMAXKIUN I, 0
TSt; xati uoocnxyiv ol yip s;j.T:stpoi rcepi ixae-Ta xpi-
voustv dpOto; xi EpY*> xai cY tnv r, tcco; E-TctT£XsiTa'.
cuvtacnv, xat rcota tcoioi; cuvaost ■ toi; OtTEtSOH
t, iya-xr^bv to ur, otaXavOavstv e! eu r, xaxoi; TCETCOtrjTai
TO £pY0V> wOTCEp ETTt YpaCpiX^;. 0'. 05 V0U.01 TT;; TCoXl-
tixtj; £pY°l? wlxauiv itw; ouv ex toutiov vououstixo;
YEVOit' av ti; , -7j to'j; oiptCTOu; xptvat ; (21) ou -fap 3ai-
vovTat ouo' iaTptxot lx twv auYYpatitiaTcov YiveaOat"
tn xatTot TCEtpcuvTsi y- Xe'yeiv ou uo'vov toc OspaTcsuuaTa,
aXX* xai 10; iaOEtsv av xai to; ost OspaTCEUEtv Ixocctou;,
oil).o;ji£vot Ta; £c,et;. TauTOt 0! toT; uiv luTCEipot;
ttllpiXltxa £'.v*t ooxei , Toi; 0" oiv£T;iCTr'uootv ei/psia.
"Icw; ouv xsi tcTiv vduwv xai tcov tcoXitsiwv at cuva-
15 yorfai toi; u.-v ouvauEvot; Ofiwprjcat xai xpivat ti xa-
)eo; r, TouvavTtov xal iroia Tcoiot; etpuoTTEt, su/pr,CT'
av Etr,* Toi"; 0*' aveu eHsm; tqc TOtauTa oi£;iouai to usv
xptvEtv xaXw; oux av urcap/ot , Et ur, apa autduaTov,
EuiuvETwTEpot 0' £1; Tauta toc/' av ytvotvTO. (22) II a-
20 paXtTCOVTtilV OUV TWV TCpOTEpOJV OtVEpEUVrjTOV TO TTEpi TTj;
vouoOEoia;, auTou; ETctcxE^acOat uSXXov 8s'Xtiov tcw;,
xai 5Xw; cr| TCEpt TcoXtTEta;, Stcw; £t; 5uvau.iv f, 7T£p\
xa avOpeoTeiva '.ftXococj/ia teXecwOt;. (21) TlpeoTov usv
ouv £t Tt xaToe us'po; EtprTat xa/.iii; Gtco twv TCpOYEVE-
55 aT£'pwv TcctpaOcouEv eVsXOeTv, ElTa ix. TWV OUVr,YUEVWV
tcoXiteiwv OECop^aat Ta Ttola ctoijn xai c&QstpEi toi;
tcoXei; xai Ta zoia Ixoicta; twv tcoXiteicov, xai Sia
xtva; atTta; at usv xaXco; ai oe TOuvavTtov tcoXiteuov-
tjf 6£tupr,0EVTwv Yap touto>v toi/' otv uaXXov cjuvc-
3« SotuEv xai Tcota TcoXtTEta otpioTr, , xai tcco; IxotcfTr, Ta-
/OEicra , xat ticti vduot; xai eOeci /pwuivrj. As'ywuev
T , C '
cuv ap;ausvot.
(iiei)
ntm s.it <>|>ns luti^t' tnnximiim , sicut de musitis inlelligilur.
lVrili onini illiusqiiodcurnqne opus cjtisarlis rccle dijutli-
cant, ct insiipcr pcrquae qiiibasc|tic motlis eiliciantur, qu.x'
dcbcnt cflici , tenent : sciunt ilcm , qure quibusque con-
;;iii.'iiil. Impcrilis vero boni satis cst , si jtidicare norinl ,
rcctumne, aopravum opussit; ut lit in pictura. Legcs
porro videnlur csse opera qusedam civilis facultatis. Tales
ergo quum sinl isti sophittse , quomodo , qurcso, ipsorum
opcra potest efliccre virum politicum? (21) Sane veroleclio
coinnicntarioruiii nunquam eiTic/t mcdicos, quantumvis
conimemorare tratlcreque conanffir curationum genera,
itcmquc r.ilicmtiii et modum curandi , insupcr et quomotlo
ineiliciiia sit facienda, de cujtislibpt corporig babiltidine
tiistinctc dissercmlo. Quod quidcm vidctur perilis prodessi-,
inutilia vero essc scieutia destitutis. Similiter fortasse li-
Hiiin ac rcruinpiiblicarum forma; collccta; , peritis ac diju-
dicarc valcntibus, quid recte atit secus babeat , ilem qua'
qiiibus apta sint, aliquid proderunt : tali vero facultale
tlcstitutis nuiupiani tiinlin^ct tit rcctc dijudicarc possint
lej^cs, nisi fdrtecasii et temere. Interim ad lioctamcu lor-
tassc conferent lales collccliones , ut , si aliquando ad reni-
publicam accesscriut, ea farilius apprebendant. (22) Qunm
itjiliir velcrcs leguin fiTendaruiii rationcm non tradiile-
rint, non abs re fuerit fortasse, nos ipsos tlc ea re, ct
de oinni adeo reipublicae forma attcnlius commentari,
ut, quantum in nobisest, pliilosopliire pars ea, qua- pertinel
ad res liumanas, perfccta sit. (23) Conabimur ergo, si
quid liac ile re singulatim recte dictuni est a prioribus, 1.1
persequi : tlcindc cx collectis undique rcrumpubliraruni
formis videre quiil singulis socictatibus interitum attrahat,
quid saltitcm iistlem pariat : dcnique quibus de causis aliic
civilates bene, alirc male administrcntur, attendere. II»
eniin omiiibus discussis, fortassc rcctius cognoverimus ,
qn.i n.iin forma ni|iublicje sit optima , et quibtis instilulis,
legibus ac moribus utentcs maxime florcant. Exordiamur
i"ilur de Itis dicerc.
 [API2T0TEA0YS]
HeiRQN
MErAAiiN
BIBAION A.
(iisi,hv) CAP. I.
'EwetS^ TcpoatpoufXEOa Xsyetv uitEp rjOtxwv, tcowtov
av tir) ffXeitrtov xivo; eoti uipoc. to r)0oc '£2; uiv
ouv auvTopcoc etrceiv, Soxei oux oTXXric. rj ttjc TcoXiTixrjc
eivat uipoc. "Eatt yip ouOJv ev Toic tcoXitixoTc 8u-
f> vatov icpacat dveu tou tcotov Ttva eTvat, Xtyw o" oTov
ssouosTov. To Si OTtouoatov eTvat lact to toic; apeTac,
e/.eiv. (2) Aei apa , et Ttc uiXXet iv Toi? TcoXtTtxoic
TtpaxTixo; etvat , to t|0oc eTvat airouSaToc. (3) Me'poc
totlv cfpa , i'k fotxsv, xai dpyr) r) Tcspi t& tjOv) rcpa-
10 yjxaTtia t?£ tcoXitixtjc. Tb S' SXov xai ttjv emovufxiav
outaitoc Soxet dv txot e^etv r) rcpayixaTeia oux r,0ixr,v
dXXi TcoXmxrjv. (4) AEi apa, wc eoixev, rcpioTov
urcep apETrjc etTceiv, ti t' eerrt xat ex tivcov yiveTat.
OuOsv yip trw; ctyeXoc tiievai uiv tt> dpeTr'v, itwt;
lb o sarat xa\ ex Ttvtov ur] sTtatsiv. Ou yip [xovov bVwc
Eior)aeu.Ev ti Ioti axoTctTaOat Ssi, ctXXa xai e'x Tivtov
eiTat axE'j/aaOat. "Aixa yip Eiorjaat fSouXdusOa xai
autot eTvat toioutoi • touto 3' ou 5uvr,adixe0» , eiv ur)
Eiitou.ev xat ex tiviov xai Tttoc Eatat. (5) 'Avayxaiov
*» jxsv ouv eiSr;aai ri Iotiv dpeTrj • ou yap paoiov eiosvat
to e'x ti'vwv eVtat xai tcwc loTai , dyvoouvTa to t( eaTtv,
tosTcsp ouo' eVt Ttov e,Tcio"cr|u.tov. Ou oei Ss XavOavetv
oio" Et tivec; TCpoTepov urcsp toutoiv Etprjxaatv. (a) ripio-
Toc. (xev ouv E^vE/eiprjde HuOaydpac rcepi apETr;? EiTceiv,
* oux dpOwc Se'- t&c yap apeTa; sic; tou; apiOuouc; dvaytov
oux otxeiav tcov dpeTtov Tr,v Oeoipiav eiroteiTO ■ ou ydp
tcrctv i\ Stxatoo-uvr) dptOttb; iodxic; taoc.. (7) IMeTa
toutov StoxpdTTji; erciyEvdu.evoc. |3e'Xtiov xat erct irXetov
eixev ujrlp toutcov, oux OpOtoc; Se oud' o&toc.. Ta? ycip
*' iptTctc; iTcio-TTju.a<; ircoiet, touto 8' ioTiv sTvat dSuvaTOv.
Al yap iTcioTTiu.ai Ttaaat jjteTi Xdyou, Xdyoc, Sl ev Tto
oiavoriTixio ttg O/uyr); eyyiveTai (xopiw. TtvovTai ouv
ai dpETai rcaaat xaV auTOv Iv Tto XoytOTixw ttjc 'J/u/^c
(xoptt.). SuixSaivEt ouv auTto ^TCtaTrjixa; TcotouvTt ri;
* apETi; dvatpeiv to otXoyov u,e'po? Trjc; J/uyrjc , touto Sk
"Oitov dvaipei xai TcdOoc xat rjOo?- oib oux dpOtoc
r;}aTO TauTT) tcov dpETtov. (s) Meri TauTa oe IlXdTWV
«uiXeto ttjv 'J/u/tjv etc Te to Xdyov eyov xai eic, to
/.!!
[ARISTOTELIS]
MORALIUM
MAGNORUM
LIBER I.
Qii.iiii.hu dc moribus agero propositum nobis est, pri-
miiin illml vidcndum cujusnam scientia- vrl «/7/sparssinl
morcs, sive morali.i hax disciplina. Vt igitnr paucis
absolvam , non alius videtur pars essc quam Civilis. Civi -
libus antem in rebus absque co ut sit aliqnis lalis vel
cerlo tnodo affechis , ellici niliil potcst : pula , ut sit bonc-
stus. Essc autcm lioncstum, idem est quod virlutcs habcrc.
(2)Oportetigilur,siquissccundiimPoliticcssivccivilisscien-
tise pra?ccpta agere velit, eum morihus probisesse. (3) Ita-
que, ut apparct, Politices parscst ac principium tractalio
de moribus : ut in totum jurc mibi vidcatur omnis liaec dis-
putatio non clhica, scd |>oliticaappcllanda. (i) Xccesscest
itaquc (nt viderc est) de virtutc primum dicere , ct quid sit,
et ex quibus gignatur. Inutilc enim fcre f uerit , virtuteni
quidem nosse, quomodo antem ct cx qiiibusparctur, non .
intelligere. Non enim devirtu/c, tantuni ut sciamus quid
sit, est quaTendum; scd illud qnoquc investigandum , qni-
bns rationibus paretur. Ulrumqiic cnim voliimus, et reni
nosse, et ipsi talcs fieri. Iloc autcm non potcrimus, nisi
sciamus ct ex quibus, et quomodo fiat. (:>) Scirc igitnr quid
sit virtus, necesse cst : siquidcm ct c\ quibus sit, etquo-
inodo , scitu haudqiiaquam facilc cst ignoranli (piid sit ,
quemadmodum in scientiis. Verum ne latcrc quidem no>
oportct, si quidc bisprius disscrucrc. (6) Priimim igilur
Pylliagoras dc virtute dicere afigressns cst; sed non recte :
virtutcs siquidem ad numcros rcfeicns , non convenientem
virtutibus iuquirendi ratioiiem iniit. Neque cnim justitia
est numerus pariter par ( con/lalus ex duobus parlbus
numcris, quorum alter pcr alternm fueril multiplica-
/us). (7) Huicsucredens Socrales de Imc rc melius ct co-
piosius disseruit , scd ne ipse quidem rectc : quoniam virtu-
tes scientias efficicbat : quod licri nullo inodo potesl . Cunt t:c
siquidem scicntiir sunt cum ralionc : atqui ralio in sol.i
animoc parte -i-nilm , qua cogitamus. Quocirca virlutes
omnes in auiinae parle rationali sint, necesse est. Evenit
itaque, ut qui virtutes scientias faciat, irralionalem animn-
partem exstinguat : quod faciens , et affectuiii ef moralem
indolem perimit. Quamobrem non rccle liac in parle dis-
putationcm de virtute instituit. (8) Postea dciiinm Plato
animam in partem quae tencrct ralioncm , ct in cam quse
 (32 *H0IKilN MEFAAQN A, «.
aXoyOV dpOoic, XX( aTCS0(OXSV sxdarou dpETac Trpoar]-
xouaac. Mi^pt ulv ouv toutou xaXtoc, uEri usvtoi
touto ouxeti SpOoic- tt,v ydp dpeTrjv xaT£'ut;Ev Etc tt,v
TtpayuaTsiav tt,v EiTrsp TayaOou , ou 8-f) SpOwV oi yip
t oixsiov. 'Trcsp yap twv ovto>v xal dXr,0£ixc Xs'yovTa
oix £0£i urcip dpsTric cppxkiv ouoiv yip toutu xa-
xeivo) xotvdv. (9) Outoi [jisv ouv ETciToaouTov lipityavTO
xat outwc, e^duevov 0' ctv Etrj uera TauTa axs^aaOx^
ti SeT aurouc Xs'ystv uirsp toutwv. HpwTOv u£v ouv
10 iSsiv 8si Sti iraarjc, ETTio"Tr'[xr,; xai ouvduso>c lart ti
tsXo; , xal tout' dyaOdv OuSsuia yxp out' oTCtiTTur,
oute Suvauuc evexsv xaxou Ecmv. (10) Ei ouv Ttaaoiv
To)v Suvdusoiv dyaObv to te'Xoc, SrjXov w? xai Trjc psX-
TtcfTr,? ps'XTto-Tov av str,. 'AXXa urjv v; ye TcoXtTixr,
ip, peXTtaTTj ouvautc, wars to te'Xoc auTrjc av siri dyaOdv.
'Tirip dyaOou apa, wc so(xsv, r,uTv Xextsov, x«1 utrsp
dyaOou ou tou aTrXoic. «aax tou r,u.Tv ou y?p Toti Oeoiv
dyaOou • dXX' uTCEp uev toutou xal dXXoc Xdyoc jtat aX-
XoTpta r, axe''.[iic. (11) 'Trcsp tou rcoX.tTtxou apa dyaOou
an rjuiv Xsxteov. IIdX(v 8s xal touto StsXsiv 8sT • urcip
dyaOou tou tcwc. Xeyouevou ; ou ydp lartv oitcXo~v. Ae-
ysTat yap dyaObv r) to dp(arov Iv ixxerrto twv ovto>v,
touto 8' iarl to oict TTJV auTou tpuatv atpsrdv, r, ou T«XX«
ueTx<jy_dvTa dyaOd laTiv, touto 0' sartv f, ioYa TiyaOou.
iis (12) ndrEpov ouv urcep ttjc, iSEac, TxyaOou SeT, t\ ou, dXX'
o)C to xoivbv ev drcacriv uwdpyov dyaOdv ; eTEpov yap t?;c.
(Oe'ac touto Sd;£(£v ixv eivac t| ulv yap iSsa ^(op(aTOV
xal aurb xxO' a&To', to Sl xotvbv ev fiiracfiv U7rdp/Ei. Oux
laTt 8- txutov toI ytopiaTw • ou yip dv tcote to yftop^arbv
:u> xal to TCEiuxoc au*b xaO' aurb eivai ev tcSoiv urcdp^ot.
(irt) DoTEpov ouv Ctc:o toutou SeT Xsyeiv TayaOou tou
tvurcdpyovToc, ■?, ou; otx ti; Sti touto laii u=v to xotvdv,
o); b opiaubc xai f, E7rayioyv'. 'O 8e 6piaub; fJouXerai
tt,v exdaTOu ouaiav Xiyetv, v;toi Sti dyaObv t| oti xaxbv
3f) ?, S ti av aklo r,. Aeyet S' 6 Spoc. Sti to toiovo' dya-
Obv xaOdXou , 8 dv r, aurb 01' aurb aipsTov. Tb oe Iv
drcaaiv Evurcdpyov Suotov tio opo) ectiv. (u) '0 8i
Spoc, Xeyet Sti dyaOdv ■ eTctaTr'urj 6e ys ouSs 8u-
vautc, ouOEUia Xsysi u~£p tou teXouc tou outtJc oti
iu dyaOdv. 'AXXot touto uiv dXXrjc Suvdueo'ic iart Oeto-
pTJaai. Oure yap 6 iarpbc outs 6 oixooduoc Xey£( Sti
dyaObv f, uytsia ouoi r) oixia , dXX' Sti 6 uev CyiEtav
Troiti, xai o>c TCO(£i, 6 8' oixtav. (15) ArjXov Toivuv
Sti ou5e tt, TcoXtTixTJ uTclp tou dyaOou Xexte'ov tou XOl-
it vou • uta yxp sari xal auTT, Toiv Xoirctov eTtiaTT^utov,
touto 0£ ouoejAiac r;v Xs'yeiv ours Suvdueojc out* Itci-
arriuTic o>c TtXcc. Ouo' dpa r/^c tcoXitixtjc 2<ttI to
urcep tou xoivoti dyaOou Ae'y£tv tou xaTa tov Spiaudv.
(l6) 'AXXgt [/.r.v ouOs TOii xaTa tt,v iTtaytoy^v xotvou.
t,,, Aia t( ; St( Srav 8ouX(t>ue0a Setqat T( Toiv xoto [jtEpoc
dyxOoiv, ?| to) optauoi oeixvuuev Sti 6 auToc Xdyoc
'apxpudTTEi Itci' te TayaObv xai £Tci touto S av BouXiousOx
8:Tcai Sti dyaOdv, ?, ttJ Ircayo^yrj , ofov Srav Os'Xo>usv
otijai tr;( r; ueyaXvj/u^ix la-iv dyaOdv, cpxulv ?ti f, 01-
essot ralionis cxpcis, rccle liistribuil, riildiilit(|iie suasulri-
qnc virtntis. Ilactcnus quitlciu [irobe; rciii|iia vero neu-
tiqiiam rccte : quaniioquidem \irtutem tractalioni qua;
tie bono pcr se essct , admiscuit : non sanc recte, quia
non erat is aptus locus. Neque enim de eo quod est
ac de vero dissiTcntem, <le virtute dicere oportuit : illi
siquiilem nibil <>.st cum boc communc. (9) Huc usque
igilnr atqtie boc modo proveda est illorum de moribin
disputatio. Deinceps ergo restat ut videamus, quidoam
de liisdicendum fucrit nobis. Primum illud observanduui
esl, scienti.T omnis atque facultalis linem csse aliquem,
cumque per sc bonum : nulla siquidcm scicntia , ct facultas
nulla cst, quiE lincni inaliim hubeat. (10) Quodsi facul-
tatum omniuin noniis cst linis, non dubium quin etiaui
optima; sit oplitmis. Atqui civilis, optima est facultas :
igitur ipsius linis, bonus. Uc bono itaque , ut videtur , nobii
1 lii i-iiilniii cst : at <lc bono non iu universum, sed nobis bouo.
Neque eniin de deorum bono agendum esl : sed dc eo alia
habenda fuerit oralio, et considcratio nunc cst aliena. (1 1) Dc
civili itaque bono diccndum cst nobis. Rursus autem inhoc
quoque distinguenduin cst, nimirum lionuin, quonam dica-
tur modo. Ncque eniin simplcx atque uniiiii est : quando-
quidem dicitur bonum, aut quod in unoquoque est oplimuui
(id vcrosuaptc natura expetcndum), ant cujus participa-
lionealiasunt bona : idniinirumidcabonicst. (12) Anigilur
de boni idca loqui oportct , an non, sed de eo potius quotl in
iiniversuin rebus omnibus bonis incst? bonum id nanique
diversum esse ab idea inerito v idcatur. Idea enim et ee-
parari [K>tcst , ct |>cr se subsistit : bonuin vero illud com-
munc, rchus omnihus inest. Non est iii.it ur idem cum cn
quod separari potcst : fieri eniin nequit ut quod separeii
natura potcst ac pcr se subsistcrc, rebus omnibus insil.
(13) Nnmquid igitur de hoc nobis disserendinn bono, quod in
omnibus cxsistit, aut non? Qnid ita? nempe quoniam id
communc cst, ut dclinitio , et inductio. Dctinitioncm opor-
tct quid qti.cque rcs sit referre , sen bonum, seu nialum
sit, seu quidvis aliud. Rcfcrt autcm dcfinitio , tale quid
tioniim csse in universum, qnod sit ipstini per sesc eli-
gcndum. Verum quod in cunclis exsislit, delinitioni est
simile. (14) Dclinitio autcm ait bouum essc quippiam : sed
neque scicntia , ncque facultas ulla tinem suum asserit bo-
mim c>s« : vcrum id alius cst inspicere faoultalis : quaii-
doquidcm nequc medicus , ncque aediticator refert , ille qui-
dem sanitatem esse bonain, hx vcro domum; scd ill"
qitidem se sanos bomines cfficere, ct qiiemailiiKMluni i<l
faciat : bic vcro, domum. (15) Perspicuum est igitur, ne
civili quidem scicntiae de communj bono dicendum essc :
una siquidem et Iiecc inter reliquas scientias est. Alqui
lioc nulhus cssc apparcbat dicere aut facultatis , aut srien-
tia:, ut de fine : ne civilis quidem scienlice igitur erit <l«
communi bono diccrc, e<> quod pcr definilioncm cst.
(Ifi) Vcrum enimvcro ncqne tlc co quod pcr indnctionnu
commune. Quul ita? Quia quando volumus particulare
aliquod bonum essc demonstrare , aut dctinitionc utiimir,
diciinusqne candcm ct bono convenire, et rei quam bo-
iiiini css« prohare propositum fuerit nobis : aut induclionc
utimur : excmpli causa, si probare velimus magnanimi-
 (ii83.; MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. I.
xatoouVT) c<Y0t0ov xat r, dvopia xai otTcXoj; ai dpETai ,
f| 51 u.ryaXo^u/ia dpsTr', ojgte xal r, u.EYaXo'J/u/ia
ctY»8ov. (17) OiiSi Sr) utcso tou xaTot tt,v iitaftayr^
xotvoti ayaOou Xexteov ttj tcoXitixtj, oti Ta auTa douvaTa
b 0Tju.6r[sETai toutoj xai Tto xaTot tov 6'pov xotvio aYaOoV
gti Y»p ayaOov, xai ^vtauO' IpsT. Ar,Xov toivuv Sti
intEp tou dpioTOU ayaOou Xexte'ov eot( , xai dpioTOu tou
TjfJttW aplOTOU, (ls) Tb 0' SXov IGOl «V Tl; STt OUX SOTl
u.ta; out' £TciOTr,(jtTi; outs Suvd[Jtso>; tb uicsp rcavTo;
Ki aYa0ou oxo-siv. Ata ti; Sti TavaObv ev Tcdoat; TaT;
xaTrjVoptaf; eoti'v xai yap s'v tm ti xai e'v tw tcouo
xai lv Tto tcooio xai tcots xai Tcpd; ti xai tcou, xai
aTcXwc ev drcdaat;. (19) 'AXXot u.r,v to tco'te dyaObv s'v
uiv iaTptxr, b iaTpb; oTSev, ev Ss xu6Epvr,TtX7J 6 xu6sp-
li V))TT,;, tv EX0tO"TYi S' EXaOTOC. IIoTE [JIEV yotp CEl TE-
ustv 6 iaTpb; otSsv, tcote Ss tcXeTv 6 xuSspvriTr,; • iv
Exdorr, Si to tcots dyaOov sxaoTo; -to xaO' sauTOv si-
or]o"£f oute yap 6 laTpb; to ev tv; xu6spvr,Ttxrj dyaObv
tcote eIStjgei, oute 6 xu6spvr',Tr,c to ev taTptxr;. Oux
20 dpa ouo" outo); urcsp tou xotvou dyaOou Xextsov to yap
zors sv Tcaaat; xotvdv. (211) 'Oaoito; oe xai to Tcpd;
ti dyaObv xai to xaTa t&c dXXac xaxrifoptat; xotvov uiv
a-asat;, ooSeu.io'; S' eotiv oute SuvduEto; out' Itciott)-
ur,; eJtceiv uTclp tou sv IxdoTT) tcote aYaOou, ouo' au
J!> tt,; TcoXiTtxrjc; tvTsp tou xotvou aYaOou Xe'yeiv. 'Vtc=p
tou dvaOou dpa, xai urcsp tou dpto-Tou, xat Crc-p tou
^oiiv dptarou. (21) "lat»; os ouSe 8eT pouXbusvdv Tt
GEtxvuvat toTc; ar) cpavipotc, Tcapaostyptaot /pv-oOat, dXX'
urcsp Ttov itpavtov Toi; (j/avspoii; xai urcsp Ttov vor,Toiv
«> tgi; aioOr,Toi;- TaliTa yap cpavEptoTEpa. "OTav oOv
UTcsp tou d-faOou tic; iy/tipr, Xe'yeiv, ou Xexte'ov foTiv
urcso Tr,; iisac. (22) KatTOt otovTat ^E Ssiv, foav urc=p
tou dvaOou XsYtoonv, u-tp tt^c ioeac ostv Xsysiv urc;p
yap tou u.dXiCTa dyaOou cpaori SeTv Xe'yeiv, auTO 0' e/.a-
35 otov [jtaXtcT* iaTi toioutov, ioote ptdXtcjT' avstr, aYaObv
rj JSsa, tos otovTat. (23) *0 St\ toiouto; Xo'yoc dXr,Or,;
uiv EO"Tiv "o"w;" dXX'" ou/ r) tcoXitixtj ETCio-ryijxri rj ou-
vapttc, utcso rjc vuv EG"Ttv 6 Xoyoc, OU/ UTCSp TOUTOU
cxotceT TdY»Oou , dXXi tou -',u.Tv aYaOoti. Ouosuta
»u y^P out' £TCto"Tr,u.rl oute Su.vau.tc urcEp tou ts'Xouc Xe'yei
3ti aYaOdv, too"T* ouS' r) TtoXtTtxr,. Atb ou/ CiTCEp tou
xiTa tt,v iSs'av aYaOoti tov Xoyov TcoiEiTat. (24) 'AXX'
totoc toutw T.dYaOio dp/5i /pvio"d[jtEvoc urcsp Ttov xaO'
£xao"Ta, e!x toutou rcpoSdc , Ipst. OuS' outwc dpOioc •
41 oeT Yctp Tac dp/ac oixsiac Xa[J.6dvEiv. Atotcov YaP»
£t Ttc 8ouXdu.Evoc to Tpt'YO)vov toc ouotv opOaic, toac
i/ov OEi;at, Xd6ot iayyi ott r) 'j/u/r) dOdvaToc. Ou
Y»p ogt£t'a, Ssi Se ttjv dp/r,v oixsiav sivat xal o"uvti[x-
u£yr,v vuv Si xai £veu Toti Tr.v "Jju/t,v dOdvaTOV Etvat
** oii;£t Ttc ouoiw opOaic Torac e/ov to TptYtovov. (as) O-
uoito; Ss xai eWi Toiv aYaOoiv soti OEaoaoOat Tot dXXa
dvEu Toti xaTa ttjv iO£'av aYaOou, Sta to oux oixEtav
dp/r,v slvat toutou TdYaOou. (20) Oux SpOio; Se ouS
i iUoxpaTr,; STCiOTr';j:a; etcoisi t4; dpsTa;. 'ExeTvo;
1 3-i
liilcin esse lioiMim , diccinus justiliam esse rem liuuam ,
itcmque forlitudinem uinnesque adeo virtutes. Magna-
nimitas autein virtus est : ergo ctiam res bona. (17) Non
igitur de communi per iuductionein bono, scientice ci-
vili dicendum est : cadem enim absurda consequentiir,
quao in eo commiini bono quod in detinilionem venit , esse
ostendimus. jpsum enim bonuin sic quoque dicet. Ma-
nifestum igilur, de optimo bono dicendum esse, eoque,
quod nobis optimum sit. (18) Omnino aiitiin 11011 unini
esse scientia», aut facultatis, de universali bono conside-
rare, facile quis intelligat. Cur ita? Nempe qtiia bonum
est in omnibus categoriis. Naiu et in substantia , et in
qualitate , et in quantitate , et in tenqiore , ct in loco, ct in
iis qune ad aliquid referuntur, in omnibus denique categoriis
bonum reperitur. (19) Ceterum bonuin id quod ad tempus
pertinct, in medicina notum estmedico; inartegubernandi,
gubernatori; in unaqtiaque arle, perilo artis cnjusqiie.
Quando sccantlum quidem sit, novit medicus ; quando na-
vigandum, gubernalor; in unaquaque vero arle, qiiisque
tempus sibi conveniens et bonum cogiuisciL Nam net]ue
medicus, quodin gubeinatoria boiiimi sit teiii|ius; nrque
gubernator, quod in medicina, cognoverit. lgilur ne sic
quidem dc communi bono dicendum est : nain opporluiium
tempus omnibus est cotninune. (20) Similiter ac quod est
in categoria temporis, etiain quod in iis qu;r ad aliud refe-
runtiir, et quod in ceteris categoriis, idem est lionum ac
commuiie omnibus. Atqui nullius est (acultatis, aut scientiir,
dicere dc co bono quod iu iinatpiaque est. Ne scieitli& qui-
dem igitur civilis cst, dicere de communi bono. f)e liouo
igitur dicendum est ac de optimo et quod est nobis opti-
mum. (21) Ctterum eimi qui velit quippiam demonstrare.
obscuris non oportet exemplis uti, sed ubi obscura aperienda
stinl, manifestis, ac in eisqua; sub inlelligentiam cadiiut,
sensibilibus : ea siquidem sunt apertissima. Quum igitnrde.
bono dicere quispiam ag^reditur, de idea neutiquam dicen-
dum est. (22) Et tamen qiiidam de idca dicendum esse exi-
stimant, ulii de bono dicunt. Aiuut namque dc niaxime
bono cssc dissercnduin. Est vcro ejusmodi ip-nm quidque
maxime ; ila bonum maxilne fuerit idca ex ipsonim qui-
dem sententia. (23) llujusmodi certe oratio est illa quidein
fortassis vera : verum neutiquam ad civilem scientiam vcl
facultatem facit, de qua in praesentut nobis est sermo. INon
enim illa de boc perse bono, sedbono nobis, traclat. Nulla
siqtiidem scientia aut facultas dc finc loquitur, quod sit
bontim : et proinde, ne civilis quidein Idco non de bono
qnod in idea consistit, loquitur. (24) Verum, dixerit for-
tasse, lioc per se bono usus ceu principio, ducto inde
exordio, de singulis postea dicam. Verum ne id quidem
recte. Sna enim et propria cujuslibet scientieg sumenda
sunt principia. Absurdiim quippe fuerit volenti oslendere
triangulum duohus rectis sequales liabere angulos , sumere
principium ejusmodi , Anima imiuortalis e>t ; neque euiin
hoc proposito convenit. Oportct siquidem, principium
proprium esse ci rei de qua agattir, atque conjimclum.
Jam vero , etiam absque boc quod anima sit immortalis ,
demonslraverit quispiam duobus rectis a?quales babere
trianguluin. (25) Jtidem et de bonis licet retera intelli-
gere cilra ideam boni ; quia propriurn non est liujrts in re-
bus singulis boni principium. (2fi) Al ne Socrates qni-
dcm rct le virtutes scieulias faciebat. Is eiiini niliil frustra
 134 MieiKUN MEl AAUN A, |5.
■yoip oiiSiv weto Setv u.dTr,v Eivai, ex 8e tou t4c dpET^c
£TctcrTr,u.ac Etvat caivECatvsv outw t4c ipETa; u.aTT]v
Eivai. At4 ti; 6'ti eVt Toiv £'Tcio-Trju.iov cruu.6aivei du.a
ciOcVCtt TT)V ETCIOTTlU.r.V Tl EOTl Xai Etvat eTClOTT.U.OVa ■
ei ^4p taTpixr'v tic oTSe Tt e'(ttiv, xai iaTpoc outoc eu-
6s'ti); eotiv, 6u.oio)c 8e xai eVt twv dXXwv eTciOTrlu.tov.
(i?) 'AXX' oix eVt twv apETtov touto auu.6aiv£t ■ ou yotp
ef th oTSe tt,v Stxatoffuvr^v Tt e'o-tiv, eu8£o>c cixatdc
eotiv, toc S' auTto; xaTci twv dXXwv. 2uu.6at'vet ouv xai
i y.aTTjV t4c apETon.elvat xal ixt] etvat £,TcicrTr]u.ac.
CAP. II.
EtceI o' uTtcp toutwv StwpicJTai, Tcstpa8wu.Ev Xivetv
TaYa66vTcooaytoi;XEY£Tat. "Eoti YapTO>vdYa6wv t4u.ev
Tttxta , t4 o' eTcatvETa, t4 oe 6uvdu.etc. T6 8s Ttatov
XrfwTO toioutov, to 6eTov, to (ScAtiov, otov ^u/rj, vouc,
to dp/atOTEpov, r) dp/rj , t4 TOtauTa • Ttuta fap iy oTc
f) Ttptr. , toT? 6i TotouTot; Tcacrt tiu.t) dxoXou8ei. Oux-
ouv xai r_ dpETr, tijaiov, 6rav y& aTc' auT?jc oicouSaioc
ti; YEvriTat ■ TJSr) Y"P °utoc eic to tt.c dpsTric er/TJfj.a
rjxEt. {2) T4 6' ETcaivETa oTov dpETat' drco y^P tcov
xot' auTa? 7tpdi.eo>v 6 ETcatvoc y(vrrai. T4 8e Suvd-
u.£tc, oTov dp/r., tcXoutoc, icr/uc, xdXXoc • toutoi; y«P
xai 6 aicouSatoc £u av 6uvr,Tat /pTjoaoSat xai 6 epauXoc
xaxtoe,, 8t6 6uvdu.£t t4 TOtaura xaXouvTat aYa6d.
(3) 'Ay<*64 u.ev 87. siatv Soxttjid!.ETai Y&p ?r. tou stcou-
Oatou auToiv exaaTov /_pv)0£t , ou ttj tou ^atiXou. Toic,
8' auTOtc, toutoi; eruu.6£or,x£v dY»8oTc, xai T7)v tu/tjv
tt.c. yiviatbii; aCiToiv Etvat aiTtav aTto tu/t|c, Y«p xai
tcXoutoc, YlYv£Tal xal *PX^i xo" ^10? 6*oa Et? Suvdutew?
Ta;tv rjxet. (4) Aoitcov 5k xai TETapTOv twv aYaStov
to ctojotixov xai Tcotr,Ttx6v aYaBou, otov Yuuvdata uYtEta;
xai Et Tt dXXo toioutov. (5) 'AXX' £Tt xai dWr^ e/ei
TaYaSa StatpEotv, otov (azi twv aYaBiov t4 uiv TcdvTr,
xat TtdvToic, aipETa, t4 S' ou, oTov r, uev Stxatoouvr)
xal al otXXat dpETai xai TcdvTT) xai itdvTwc. alpETat,
to/^uc, Se xai tcXouto? xai ouvauic, xai Ta TotauTa oute
TtdvTT) oute TcdvTwc. (e) "Eti xai dXXwc twv Y«p
dY<*8tov t4 uev etti te'Xt, , t4 S' ou te'Xt) , oTov r) jxev
uvuia teXoc, , t4 Se tt;; uvistac, svexev ou teXt,. Kal
6'oa outo)4 •£"/_£! , toutiov dei to tsXoc, ^eXtiov, oTov
1 ■/) uYieta PeXtiov r\ t4 uYtEtvd , xai oitcXw; dei xaOdXou
touto (JjXtiov ou cvsxev xai t4 dXXa. IldXiv auToiv
twv teXwv ^eXtiov dei to teXeiov tou aTeXouc,. (7) Te-
aeiov Sc eo-Tiv ou TtapaYevotAEvou U7)6ev6c, £Tt TCpocrSeo-
y.£6a, aTeXcc. oi ou TcapaYevouEvou TtpooSeoixEOd Ttvoc,
. otov ttjc StxatoouvTjC jjtiv TcapaYEVouE^vr); tcoXXwv Trpoo--
osojxeOa , tt,c 0' euoaiptovtac TtapaYcVO;xc'vr,c ouoevoc eti
TcpocrOeoueOa . Touto dpa ecrri to dptOTov r,jj.iv 0 !.r,-
touuev, 0 £OTt te'Xoc tcXeiov t6 8e Stj Te^Xetov Tc'Xoc
aYa6dv £jti, xai to TeXoc to i-(a06i. (s) Met4 TauTa
1 toivuv tcwc to dpictTov S£ToxoTC£iv;TcdT£pov outwc wc xai
auTOu ouvapt6u.ouu.evou; dXX' aTOTtov. T6 Y«p dptoTOv
ercEtorj £oTt teXoc teXeiov, to 6i teXeiov te'Xo; o>c aTtXtoc
(iim.iui)
esse arhitratus est. Tamen tlum poneret rirtutes essc scien-
tias, ei eveniebat virtutes esse frustra. Quid ita? In scien-
tiis namque contingit ut una eademque opera ct scientiam
cognoscamus quid qualisque sit, ct ipsi docti evadamut,
scienliamque teneamus. Verbi gratia , medicinam si quis
novit quid sit , is statim sit medicus ncccsse est. Idcm est
in reliquis scientiis. (27) At in virlutibus non idem est.
Neque enim si quis novcrit quid sit justitia , continuo etiam
juslus est. Itidem et in cetcris. Evenit igitur, et (ruslra
virtutcsesse , et non esse scicntias.
His exposilis , annitaniur diccre bonum quot dicatur mo-
dis. Sunt nimirum bonoriun alia honore digna , lauilabilia
alia , potestates alia. Honore dignum , hujusmodi diio ,
quod divinum,quodmelius,utanima,mensqueest : quod
anliquius, quod principium, ct alia id genns. Ilonorala
enim sunt in quibos honor : talia siquidem omnia honor
consequitur. Igitur etiam virtus, honore dignum bonum est :
quando ab ipsa probus quispiara gignitur. Is namque jam
in virtulis penetravit habitum. (2) Laudabilia sunt , ut vir-
tutes : ab ipsarum namque actionibus laus emergit. Po-
testales sunt , ut dominatus, opulentia, robur, pulchri-
tudo : iis namque bonus bene , ut malus male uti potuerit;
ideo etiam potestate res ejusmodi bona nuncupatur. (3) Bona
certe sunt : debet enim resqua;que ex usu viri boni, non
mali, a-stimari. Id genus nimirum bonis evenit ut etiam for,
tuna ortus causa ipsoruin esse possit. A fortuna namque ft
opulentia, et dominatus est, et quacumque prorsus in po-
testatis ordinem pcrveniunt. (4) Reliquum i>orro, acquar-
tum , intcr bona , quo conservatur et paratur bonum , sicut
exercitationc sanitas, ac si id genus est aliud. (5) Verum
aliam quoque sul>eunt bona distributionem : verbi gratia,
bonorum quaedam prorsus cl omni ratione sunt cxpctcmla;
quxdam vero non : veluti justitia, ct virtutes reliqna?, omni
ratione et omnino sunt expelenda-; at robur, ct opuleiitia,
potenliaque , et id genus alia, ncque omni ratione, nequc
omnino. (6) Rursus quoque aliter : bonorum alia sunt
fines, alia non : quemadmodum sanilas quidcm, finis; al
qua; sanitatis liunt causa , neutiquam sunt fines. Et quai-
cumque ita habent, inter illa finis semper prarelat : ut
sanilas melior, quam qua: ad sanitatem conferunt ; atque
in universum semper id melius est cujus gratia sunt et alia.
Rursus inter ipsos fines praslat semper, qui pcrfectus est,
imperfecto. (7) Est nimirum perfeclus , quo si potiamur,
nulla re amplius nobis opus est; iniperfeclus autem, quo
licet potiamur, alia tamcn dcsideramus : qiiemadiiioduin si
soluin adsit justitia , multa desideramus ; sin felicitas, nulla
re amplius nobis opus est. Id crgo illud est nobis oplinium
quod desideramus, qui riniscst perfectus : absolutus nam-
quc finis bonum cst, nccnon linis bouum. (8) Jam vcro
quonam modo optimum considerandum cst? numquid co
inodo, ut ipsum quoqiic reliquis aniiumercinus? At hoc
est absunlum : siquidem optimum, finis esl perfeclus;
ac perfectus liuis, ut paucis absolvam , nil aliud qiiam fcli
 (irsi) * MAGN. MORALILM LIB. I. CAP. III.
EiTtEtv oiOiv av d).Xo od;Etsv stvat r, £u8atuovfa , Tr,v
8' Eu8atuoviav £X rcoXXtov dvaQtov cuvtiOeusv, siv Sf, to
pcXTtarov cxo—oiv xai auTO cuvaptQufj;, auTO auTou saTai
SeXtiov auTO vip [3e'Xtictov eVrai. Olov Ti uYtetvi
I 0!!{ Xat Tr,V Uy-Etav, CXOTIEl Tt' TOUTOJV TtdvTOjv Be'Xtictjv
[IeXtistov 3' Ictiv uytEta- e! 8f| touto rcdvToiv B='X-
thttov, xat auTO auTOu fiiXTiaTOV ototcov 6fj auufiaivsi.
(9) Ou 3f, "aoi; outoj y£ cxetcts'ov TO SsT.TICTOV. 'AXX'
dpa f£ outo) tcoj;, olov yojpi; auTou; rj xai touto aTO-
111 nov; f| Y"? suoatuovia e^ctiv £x tivojv dyaOoiv auyxEt-
fiivir)- to 3' i\ ojv aYaOiov cuYXEiTat, axoTceiv si to'.it'
egti fjsXTtaTov, oitotcov ou yif eVtiv dXXo ti yojpl;
toutiov f| suoatuovia, dXXi Taura. (10) 'AXX' dpa ye
ouTtosi tcoj; dv Tt; dpOoj; cxoTtotTO auYxpivtov to opi-
ib (jtov ; oiov auTT;v tt,v Euoatuoviav -rf,v s'x toutojv tiov
oy»0ojv oucav auYxpi'vo)v rcpb; aXXa d ur, saTtv s'v air~
EvoVca, outoj; to dpiaTOv cxotcojv dpOoi; av axorcoiTo;
(11) 'AXV oux ectiv arcXouv to dptaTov 0 ".riTouuEv vuv
oTov Xe'yoi dv ti; Etvat dpiaTov Tf,v <jipdvr,atv artdvTtov
»1 Ttov aYaOiov xaO' £v auYxptvou£vo>v. 'AXX' taoi; ouy
ouTto £t,tT|Te'ov scti to dpiaTov aYaOdv. To ^ip ti-
Xeiov £t,to~uev aYaOdv, f| os (ppdvr,ct; udvr, ouaa ou
teXeiov oux dpa touto to dpiaTOv 8 ".rjouuEv, ouos to
gutoi; dpiaTOV.
CA.P. III.
J» MsTi TOtvuv touto l/tt TaYaOi xat £\\rLv otaipsctv.
"Kcti ^ip twv aYaOtov Ti uev ev '^u/tj, oiov al apETat •
Ta 8' ev Tto aojuaTi , oTov UYtEta , xdX/.oc, ■ Ti 0' exto; ,
tcXoutoc, dpyi^, Ttuf| -r\ ei ti dXXo Toiv toioutiov.
Toutojv oe t4 ev •{'uyrj SE^XTtaTa. (2) Ti 0' ev 'iuy_~
J'| otojpiaTai dvaOi eic, Tpta , Etc. opdvr,atv, Et; df£Tf,v xai
f,OOVT,V. "llOTJ TOIVUV TO UETi TOUTO , 8 Xai Xe'yOUEV
-dvTEc, xal ooxei xai te'Xoi; twv aYaOoiv xat TEXsiOTaTov
Elvat, r, Euoatuovia , xat touto TauTO tpauEv Etvat tw
£u wsaTTEtv xat eu £~v. h) To ci te'Xoc, ejtiv ouy_
1' arcXouv dXX.i oittov eviwv uev y*p eoti t! te'Xoc, auTv\
^ tvs'pYEta xai f| y.p7,atc,, oTov tt,; d-}so)C xat ?OTt vs
r,yp7iatc; aifErtoTepa t~c. i~Eto;. Te'Xo; os f, y_p~o-tc, •
ouost; vap atv SouXoito eyeiv Tf,v d'j/iv uf, us'XXtov 5pav
dXXi uueiv. 'Ouoi'o>; oe xai e'tc' dxofi; xat Ttov toiou-
w :o)V. (4) 'ilv dpa xat ypf,aic, xal s;i{ eoTtv, dci
[jiXtiov xat atpETOjTspov f, yp~o'i; ttj; £~eo>;- f, y*p
/pf,at; xat f, svs'pYEta te'Xo;, f| 8' s~t; tt,; ypf.iEto;
evexev. (:.) Met^ touto toivuv tout' iiv ti; cxonri
ir.l tojv ETcicrTr.utov rcaaoJv, 0'j/ETai oux dJ\Xr,v usv
♦& rcotoucav otxtav, i'hhr,v 8s crcouoaiav oixtav, dXXa tt,v
o:.xo5ouixt'v xbi ou Ttoir,Ttxo; o oixooduo;, f, toutou
dpETr, tou auToti toutou eu 7totr,Tixr, • OUOfiK E~t Ttov
aXXojv arcdvTtov.
135
citas esse videtur ; e\ mullis |>orro l>onis felicitalem con-
stare probamus : si igitur de co quod optimum est dis-
putans, id quoque reliquis annuroeres, erit ipsum se ipso
melius, siquidem optimum erit. Kxempli gralia , salu-
bria et sanitatcm pone : tum considera ecquid inter ista
tnnnia sit optimum : sanitas videlicet est optimum : ergo,
si sanilas borum omnium est oplimum, ipsum quoqnc
optimum se ipso melius est : qund esl (Jerabsurdum.
(9) Non igitur ita considerarc oportet qnod cst optimum. An
vcro ila, ut reliqua sine eo ponantur? ISumquid etiam lioc
esset absurdum ? Nain felicitas cx quibustlain tonflata boni>
est : quxrere autem , quibus ex bonis ipsa constet , silne
quod oplimum cst iis melhis , absurdum ist . Ncque enim
est quicquam aliud ab bis felicitas, verum liaec ipsa. (10) An
ita potius rccte disputationem inslituerit, si id quod opti-
mum est, comparet cum reliquis? puta, si felicitatem e\
bis conflatam bonis, cum aliis comparet , quce ca non con
tinentur, sicque id quod optimum est, inquirat, an illr
recte disputationem instituerit? (II) Ceterum non est
simplex, quod nunc qiuei iiniis, optimum : ut si dicat quii-
piam , optimum cunctoriim bonorum , si singula inter sc
compares, esse prudentiam. Verum boc fortasse modo
non est quarendum optimum bonuin : perfectum siquidem
qiiKiimus bonum. At prudentia sora neutiquam est pcrfc-
clum : non igitur hoc est oplimum quod quarimus, ijciiik'
aliud quidquam pari ratione optimuin.
Praeterea aUam admittunt bona divisionem. Sunt siqni-
dem bonorum alia in aniino, ut virtutcs : alia in corpore ,
ut sanitas , pulcliritudo : aliaextema, opulenlia, domina-
tus, lionor, ct si quid est hujusmodi. Ilnrum quu; in
animo, sunt optima. {•>.) Qu;e porro in animo sunt bona ,
trifariam distribuunlur; in prudentiam, m virtutem, et in
voluptatem. Post boc igilur, qiK») prolitcimir omnes,
etiam linis videtur bonorum , idemque absolutissimus csse
felicitas : quotl sane fatemur esse in bene agendo ac benc
>iveudo. (3) Ceternm linis siiuplex non est, setl duplex :
quoriindam euim cst linis ipsa actio usiisque, sicut vism :
cst niniirum usus optabilior liabitu : Hnis aiitcin est usiis.
Ncmo siquideni velit visuni babere ea lege ul non spectet ,
sed conniveat et oeulos clandat. Itlem de auditu ceterisque
talibus dicendum. (i) Proimle quoriim usus et liabitus ot ,
senqjer mdins et optabilius coruin cst usus habilu. 1'sti-.
enim et actio, tinis, qiimn sit prnpler usum ipsc babitus.
(.'>) Post id si consideravit quispiam iu cunctis icientiis, in-
tucbitur non aliam essc qua> domum, aliam qua: probiiin
doiniim exstruat, sed unam eandemque esse arleni a>d:fi-
candi; et cnjus cffeclor, a?difitntor, ut cnjus sil virlns,
i'jusdein,sit proba effeclrix. In aliis nmnihiis ciindem >c in
inoiluin Ii.iIm'1.
 I3G llttlKUN MEIAAUN A, 3.
CAP. IV.
iMeto toivuv touTO 6pwjJ.sv Sxi oJOsvi dXXo) rj 'Jiu/t,
JJtiifXEV • EV '{rtJ/rj S' EOTIV dpETT)- TO aUTO Y^ TOl tp«[AEV
tt,v te '|n>/r,v TcotsTv xai ttjv Trj; tyufrfi ap£TT|V. 'AXX
r) jjiev dpsTT) Iv ExaOTW tout' su tcoiei o5 IotIv apETT^ ,
•Jj Ss 'jiu/T) xat T&XXa jjtsv, *}u/v; ol JJwusv Sta ttjv TT)e
uj/u/rje dp£TT)v dpa eu ![r]oou£v. (2) Tb os' ^e eu Ctjv
xal s3 ^paTTEiv ouO:v dXXo r) to EuSatuovstv XsyojjtEv,
Tb dpa EuSatfjtovctv xai f, suSatjjtovta sv Tt~> eu £~v
eotiv, to 6' eu ^rjv ev Tto xaTa Totc; dpET&e £r,v. Tout'
dp' ecti teaoc xai r) EuSaijj.ovi'a xai to dptoTov. (3) Ev
yprjaEi toivuv Ttvt otv Etrj xat IvEpYsia tj suoatuovta.
t2v yap rjv i~,te xai yprjoic;, f, /prjote xai r; svs'pYSta
teXo;- tt,; Ss 'jiu/rje T) dpsTT) e;i; EOTtv ■ eoti Si
xai EvEpyEta xat /prjote auT~e twv dpETtiiv, wote teXoc
, av Etr, t) £vs'pYEta xai r) /prjote au-t~e. 'H EuSatjj.ovta
dp' av EtT, Iv Ttji xaTa t4c dpeT&c "~v. (4) 'ETCEtSr|TCEp
ouv to dpicTTov aYa6ov lortv t; EuSatjjtovia , xa) outt)
teXo; EvspyEta, ^wvte; av xaTa t&c dpETOt; EuSatjjtovEe
av eit)uev xai I/oiuev to dptoTov dyaOo^v. (5) 'Etcei
. S' ouv Iotiv r, suSatjxovia te"Xsiov aYaObv xai teaoc ,
ouSe touto Sei XavOdvstv 6'ti xat lv teXeiw EOTat. Ou
yip loTat Iv Tcatoi (ou yao eoti Tcaic EuSattxwv) , dXX'
Iv dvSpt'- outoc, yip te^Xsioi;. OuS' ev /povw ve aTEXEt,
dXX' Iv TsXsttt). Te'Xeio? 0' av str) y^povoc, , Soov dv-
SpwTCo; ^tot. Kai f&p XsfETai SpOwc, Ttapa toic, rroX-
Xoi; 5ti SeT tov EuSatuova Iv tw ueyioto) ypovo) tou
ptou xptvstv, wc, Seov to teXeiov Eivat xat t'v ypo'vto
teXsiw xai sv dvOpwTcw. {&) "Oti Se IvspyEtd eotiv,
tSoi dv Ttc, xai evteuOsv. 'Ev Yap toT; Gtcvoi? , olov £t
Tt; xaOEuSot Siot |5t'ou , tov toioutov ou rcdvu pouXdusOa
Xe^eiv Euoatuova Eivat- to jxev ^ip Kv auTtji &Tcdp/£t,
dXXa to ^r;v auTw xstoi Totc, dpETac, ouy urcdp/£i , 6 rjv
xaTa tt,v ivEpyEtav. (") Metoi touto to (xeXXov Xlys-
oOat oute Xtav So^eisv av oixeTov sivat touto>v oute jxa-
, xpav drci/ov, ovov ItceiSt^ttep Iotiv, wc, Soxei , tuo'pto'v
Tt Trjc, ^uyrjc, wTpEtpdtjtEOa, 8 xaXoujjtEv OpErcTtxdv (touto
Yap EuXoydv ssTtv Eivat ■ tou; y°"v XiOou; bpwjAEV 4Su-
vaTou; TpE3pEo0ai ovTa; , wote StjXov Sti twv lu'j/u/wv
soTt to Tpstp EoOat • Et Ss twv l[jn]/uy WV, T) J/U/Ti OtV EtT,
i) atTta ■ (») Trjc, Se ,|"JX,'i? toutojv uev twv jiopiwv ou-
Osv atTtov av Efr; tou Tp£'tp£iOat, otov to Xoyiotixov
t) to Ouu;txbv 7) to IrciOujjtriTtxdv, dXXo Ss' ti itapa
TauTa , t]> ouOsv syojjtEv oixEtdrspov ovojxa iTctOsivat
t, OpsTCTtxoV (o) ti ouv, dv tic, stTcoi, TtOTEpov xai
:, toutou tou jxopiou Trjc 'fuyr]; Iotiv dpETri; Ei Y&p eoti,
Sr]Xov Sti xai TauTT| Set]osi Ivspyeiv' tt;; y*P TeXetae,
dpETTie t) £vs'pY£ta EuSatjxovia. Ei jjiev ouv eotiv dpETT,
toutou r) ur| eotiv, dXXoe XoYoe" £t S' dp' Iotiv, oux
dOTt TauTT,; EvlpYEta. Uv Y«p ur] Iotiv 6pjjtT|, oOS'
ti EVEpYEta TOUTWV EOTat. Oux soixe Se Etvat 6pu.r) £V
TW [xoptw TOUTW , dXX' 6(JtOl')V SOtXEV Etvat TW Tcupt •
xai Y«p tV.£tvo 6' ti av lufidXr;; xaTavaXwOEt, xav jji-J)
(llSljtlte)
Praeterea lioc vitleiuns, alia re nulla quam anima nos vi-
vere. In anima autem est virtus. ldem certe fatemur fa-
cere animam atque animae virtulem. Ceterum virtus ia
quoque , cujus est virtus, bene itl f.tcit . Anima vero quum
alia nobis prceslat , tum per eam quoque vivimus : per
animac itaque virtutem bene vivemus. (2) Ceterum bene
vivere , et bene agere , nihil aliud dicimus , quain felicein
csse : ergo et feliciter agere, et felicitas, in vivendo esl.
Verum bene vivere est in co positum , ut secundum vir-
tutein vivamus. Hoc igitur est fints, et felicilas, et opti-
nium. (3) In 11-11 itaque sit necesse cst, et actione, feli-
citas. Nam quorum habitus ususqucest, in his ususet aclio
cst liuis. Atqui aniiiur virtus ist liabitus : sed prseterca
etiam et actio et usus in ejns virtutibus sunt : ergo finis, ip-
sius aclio ususque fuerit : felicitas igitur in vivendo ex rir-
tutibus sit necesse est. (4) Quoniam igitur optimum bonimi
est felkitas, et Iwcc ipsa finis per aclionem , vivendo c\
virtutibus, felices fuerimus, optimumque bonum liabueri-
mus. (5) Q1111111 igitur sit felicitas bonum pfrfictnm , ac
finis, nos latere non oportet, id in aetate perfecta esse. Ncn
enlm crit in puero (quia puer dici felix nequit), sed iti
viro : is nainque perfectus. Neque in tempore imperfecto ,
scd perfecto. Perfectum fuerit utique tempus, vitae liu-
manae spatium. Rccte namque vulgo dicitur, feliceui in
longissimo \ ilir tempore essu judicandum : quod nimi-
rum oporteat pcrfectionem banc tam in tempore perfecto
quam in liomine constare. (6) Quod autem sit actio vel
liinc quispiam intelligat. In somnis namque, ut si toto
\it.r spatio quispiam dormiat, hominem ejusmodi non f.i-
cile solemus dicere esse felicem. Nam vivit illc quidem;
scd nnn secundum virtutem vivit : quod in actione et iim-
neris functione positum est. (7) Rursus quod mox dicen-
dum, non admodum proposito argumento ronveniens, no-
que ab eo nimis alicnum videatur : quoniam nimirum aniina'
pars quaedam est qua alimur, quam altricem appellamus :
(estenim rationi consentaneum ita esse : siquidem lapides
ali non possc videmus ; et proinde non dubium quin Mt
animalibus proprium ali; quod si est animatorum tantum,
causaest anima;) (8) atqui animac talium partium nulla
alendi fuerit causa , quales sunt rationalis , vel qua irasri-
raur aut concupiscimus, sed alia qua?dam praeter has : il
ei nullum magis peculiare possumus nomen , quam %ir.-\-
■/.f,- , id est alendi vim habcntis , accommodare : (9) hujus
•quoque igitur, didat fortassis quispiam , numquid est partis
animae virtus? £nimvero si fuerit, non dubium quin etiam
hac agere opus sit. Perfectac siquidem virtutis actio,
fclicitas cst. At numquid ejus sit , vel non sit virtus , alius
fuerit quaerendi locus. Sane si fuerit , ejus non rst aclio.
Quae enim appctitu carent, corum nulla est artio. Ilujus
vero partis non vidutur esse appclitus , quae quidem igni si-
milis videtur : cui quicqnid ohjcccris, absumet; at si non
 (iik) * MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. V. VI.
2u6aXlK, oux e/st 6puf|v 7tp6<; to X«6eiv. Outm xat
touto to udptov ttji; 4/uy.T1<; *Xel- *v "•" Y"? ^utSdXrie;
Tptxpriv, Tpscpst , dv Se uf, eySdXr.t; Tposyjv, oux s/st
SpjxTj» tou Tpscpstv. Ato ouSs IvspYEia ou urjSs Spur,.
b "Ugt' ouSsv ouvspYsT to pioptov touto Ttpot; ttjv suSat-
uoviav.
10. MsTa TauTa toivuv XexTiov av sir, xl sffriv
f, dpsTTj, STCEiTtsp f) TauTTj; svepyEia icrttv f| suSatuovta.
'Uc u--v ouv dTcXtoc; EtTceiv, sWtv f, ape-rii e;it; fj {SsX-
lOTtcrtv dXX' tfftoc; ou/ txavov ouuoe. dTcXoic; strcsTv, dXXa
oscpeciTEpov otoptcrai Sst.
CAP
IlpwTOv uiv ouv Xsxte'ov .UTtep trj; ^u/rje; sv ^ ^YY'"
VETat, ou Tt Iotiv f) ij/u/rj ( UTtsp usv yap TOtixou aXXo?
Xoyoc,), dXX' coc tutcgj SteXe'eiOat. "Eem S' f) <{/u/r| ,
li u>c ?stu-5w, ttc ouo uipr, Sii5pr,ue'vTj , etc ts Xoyov s/ov
xa\ oXoyov. 'Ev ulv Sf) Tto Xo'yov e/ovti IyYiv£T0CI
(pp6vr(cric, aY/tvota , erotfia , suu.dOsta, ttvrjurj xat Ta
TOtauTa- £v Ss tw Hkofta auTat at dptTai XeYOitEvat ,
sutppocuvTj , otxaioouvri , dvSpta , Saat dXXat tou rjOouc
2u ooxouotv IrtatvETai etvat. (2) KaT& ^dp TauTa; sVat-
veTot XsYousQa, xaTa Ss t4c tou tov Xoyov s/ovto;
ouJeic ErtatvEtTaf oute Yap Sti aocpoc, o&Seic sitatvEi-
tat , oute 6ri eppovtuoc , ouo' SXtoc xaTa ti tojv toioutiov
oi&sv. Ouos of, to dXoYov, et uf, f) uTcrjpsttxov lerri
li xat u7rr,peTet xJi Xefyov e/ovti uoptoi. (3) "Ecrrt 6' i\
dpsTr, f) r,0ix,rj ti7t6 svSsta? xat uTtspSoX^i; (pOEtpousvri.
Ort os t) svOEta xai f[ uitEpGoXr) ifOsipEt, tout' iSstv
tVtiv e'x twv fjOtxtov. Ast 3' urtsp twv d^avSiv toT;
savspoti; uapTupiot? /prjoOat. EuOsVj? yao eVt Yu,uva-
3« «itov tiot dv Tl? • TtoXXoiv ^d? Ylv0UE'va)v ^OstpSTat
f, tff/tii;, oXiy&JV te woauTtoi;. 'Jiiti te 7totiov xat m-
tIwv woauTO)?- TtoXXiov te ^ap or] yivouevojv (fOstpeTat
f, uYteta, oXiyojv te woauToo;, ouuuETpo)v 61 Y^Of-Evtov
sto'sTat rj ict^ui; xat f, uYtsta. (i) 'Ououoc Ss toutoh
li luuSatvet xat Eitci o-to^poauvr,; xat dvSpia? xal Ttov
oaXojv dpEToiv. 'Edv usv Y°"p T<vo' Xtav TtoiriOTic
dsoSov, wote urjSs tou; Osouc (froSsioOat , oix dvSpsToi;
iXXa [iaivoiAEvo? , dv Se ^oSouuevov TtdvTa , SstXdi; •
dvopsTo; dpa soTat outc 6 (poSouusvo; itdvTa, outs
4o 6 (jirjOev. (5) TauV dpa xai au^st xat cpOeipet tV dpsTTiv.
Kat Yap o'l X.iav ^0601 xal TtdvTEc cfOEtpouat, xat oi Ttspt
ar,0sv S; 6uoi'bJc. "Eoti S' f, dvopta itspt cp6€oui;,
wote oi tiETptot cpofiot au;ouot ttiv dvopiav. Ttco tiov
auTtov dpa xat au;sTat xat (pOsipsTat f, dvSpta • u7to
43 ^ootov yap touto Ttdcr/oucriv. 'Ouoitoc; Ss xai at dXXat
dpiTat.
CAP. VI.
Eti ou uovov toi; toioutoic; ttjv dpsTr,v dcpoptostsv I Kursus non his mutlo virtutem quispiam delinierit, sed
dv ti;, dXXi xat Xutcti xai f,Sovri- Std usv yap tt,v fjSo- etiam a-uiiliiilinc , et voluptate. Nam voluptate allecti,
vf,v Ta sauXa TtpaTTOuev, Sta Se tt,v Xu7tr,v Toiv xaXtov
h izs/6ue0a , SXcot; te oux scrtt XaSsTv dpSTr,v xat xaxiav | honcslis dclicimus. Omuino non est virtutem ct vilium ad
137
objeceris, a<l i'ai>ientliiin nulla ralioiic impellitur. Ha etiam
haec se liabet pars imiin.r. Si enim alimentum objicias, alet ;
>in minus , atl alvndum nnllo modo commovetur, et proindu
ejus non erit actio , cujus non est appetitus. Itaque bxuc
pars ad felicitatem capessendam niliil coadjuvat.
10. Deinceps igitur, quid sit virtus, dicendum erit : quan-
doquidem ejus actio est fclicitas. Ut paucis itaquc absol-
vam , virtus babitus est optimus. Verum non satis forle sit ,
ita simpliciter loqui , sed evidentius fuerit deRniendum.
V.
Primum igitur de anima, in qua virtus cxorilur, dicendum
est : non , quid sit anima (alia siqnidem ejus rei considera-
tio ) , sed ut rudi quodam modo distribuatur. Anima nimi-
rum, ut dicere solemus, in duaspartesdislribuitur, in eam
quaj rationcm babet , et qua? rationis expers cst. In ea
parte qum babct rationem , nascitur prudentia , sollertia ,
sapientia, doctrina, memoria, et id genus alia At iu
parte ralionis experte hae qua; virtules appellanlur, tempe-
rantia, justitia, furtitudo , et quacmnquc alio; ad mures
[jcrtinentes , laude dignse ccnsentur. (2) Per lias enim
laudedigni liahemur : at per cas qunj ad partem raliunem
habentein pertinent, ncmo laudalur : uec eniin quod sa-
piens, necquud prudens, nec prursusex liujusmodi aliquu
quispiain laudatur. Kcque porru pars ratiunis expers lau-
dalur, nisi quatenus ad se suggerendum idonea est, sugge-
ritque se ei quae obtinet ratiunem. (3) Est nempe muralis
virtus.qua: ab excessu dcfccluquc corrumpitur. Quotl autcm
tam defectus quam excessus corrumpat, ex eis est videre,
quae ad mures pertincnt. Utendum sane in rebus incertis ,
testimoniis certis est. Jie lunge abeam igitur, in exercitatio-
nibus corporis huc viderit quispiam : qua? si excedant , ru-
bur perimunt; similiter si deficiant. ldcm in potu ciliotpie
evcnit. Nam sive sit nimia eorum cupia, sive deliciant ,
laedilur valetudo : contia, mediocri eorum usu et robur
corporis et valetudo conservantur. (4) His consimilc evenit
in temperanlia , et lortitudine, reliquisque virtutibus. Nam
si quempiam eo usque feccris intrepidum, ut ne deos quitlcm
inetuat ; jam non furtis, sed demens fucrit : sin cuucta fur-
midantem, meticulusus. Fortis ergo erit, qui neque omnia
metuet , neque nihil. (!5) Eadem igitur sunt , qua- tam au-
gent quam labefaciunt virtutem. M.un ct nimii mctus, ct
onini-s (siir qui de omni rc temere coucipiunlur ), labc-
faciunt. Itidemque qui re nulla commoventur. Vei-satur
autem circa mclus fortitudo. Mediocres itaque metus ei
dant incrementum. Ab cisdem igitur et crescit et perkui-
lur fortitudo : metu enim ita diversealii atque alii a!Ti-
ciunlur. Idem de ceteris dicendum virlulibus.
impruba lactitamus : segritiidini autem succumbcntes, ah
 138 * lieiKilN MEIA.YiiN A, ?, r,.
dvsu XuTrri; xal f.Sovr,;. (2) 'Eouv ouv f, apETr, 7:£pi
f,oova; xat Xu7ra; • f, 6' f,0txf, dpETr, svteuOsv e/si t&;
srctovuuia; , ti SeT Tcapct Ypdu.u.a Xifovzx Tr,v dXrjOEtav
o>; e/ei ffxorcEtv SeT 0' Tao);. To yip r,0o; d7cb tou
5 sOou; e/ei xf,v £Tro>vuu.(av f;0txf, fap xaXEtrat Sta tb
iOitjsaOai. (3) '12 xat of,Xov 6'ti ouc£u.(a fjuTv Toiv
ap£Tti5v Toiv tou aXoYOu uEpou; ipuaEi EYYiv£Tai • oJOsv
Y&p twv ovtojv epusEi eOei dXXto; ytvETat otov b XiOo;
xai oV.o); Tot |3aps'a TCE''iOxE xaTto tps'pEaOar dv Tt; ouv
lo dvto 6i7rTr, 7roXXdxt; xat sOi^r, avw (f£'p£aOat, 6uo>; oux
dv 7cot' dvo> cve/OeiT. , dXX' aYt xaTto. 'OfAOico; xai
E7r\ TCOV dXXtOV TOOV TOIOUTOJV.
CAP. VII.
t
METi ToivllV TOUTO Ssi {JouXoUEVOU; ElTCEiv TO ti IfJTlV
f, apETTj, £tSf,o-at Ttva eWi t4 sv ttJ '.I/u/t) Ylvo';ji£va.
i:> "Kctti o* a yivETat TauTa, -rdOr,, SuvduEi;, e;ei;" coctte
cf,Xov 6ri toutiov dv ti Etr, dpETT]. (2) TlotOr, ijdv ouv
EUTtv opYi), 96S0;, uTo-o;, tcoOo;, £f,).o;, eXeo;, Ta
TOtauTa, oi; stcoOs TrapaxoXouOsTv Xutcy; xat rfio^r^ ou-
vdust; 0£ xaO' S; TcaOr,Ttxoi toutoiv XeyoueOo , oiov
211 xaO' d; SuvaTOt eoixev opYisOfjvai, Xu7r/;0fjvat , iXzrpxi,
toi Toiatha. (a) "E?£t« 6' Etat xaO' S; Trpb; TauTa
t/ou£v eu r, xaxojt;, olov TCpb; to 6pYia0f;vat, Et u.£V
Xiav opYtXto? , xaxtot; E/_ou.£v Trpbc; opyr^v, £i 6' 60,o); jjtr,
6pYi!.6u.s0a £'^1' otc, 6ct, xat outo) xaxw; e/ouev Trpbc;
S& 6sYr,v. Tb apa ueoox; £/£tv to u.r,:s. Xiav GrcEpaXYETv
|Ar,T£ TcavTEXtot; otva).Yrjtoc, £/£iv. (4) 'OTav ouv ou-
to); £/o)u.£v, eu StaxEtuEOa. 'Ouoioi; 6e xal Tcpb;
TaX),a Ta 6'ijtoia. Tb yap suopYr.TOv xat to rcpaov
ev u.Eo6Tr|Tt EtjTtv opYfj; xat etvaXYr,oia; Tr,;7:pb; 6pY"/;v.
3u 'Ouoio>; xat et:' dXac^ovEia; xat EipiovEta;- to uev ^ap
tcXe(o) TcpooTcoiETo-Oai Toiv uTcap/ovTtov £/£tv dXa!|ov£t'a;,
to S' EXaTTo) Etpo)VEia;- f, dpa tjistJOTr,; f] toutoiv f, dXr,-
OEld s'(ITtV.
CAP. VIII.
'Ouoioj; xat etci twv dXXoiv rcdvTtov touto ydp ecti
31 tt;; e;so);, to eu f, xaxoi; rcpb; TauTa e/eiv to S' eu
E/EIV TCpb; TaUT' itlTl TO U.7,T£ TCpb; TT,V U7rEp6o),f,V
t/stv [xf,T£ Trpb; Tr,v IvOEtav Tcpb; (jt£o-OTr,Ta dpa tcov
TotouTO)v xaO' S ETcatvETOt XEYOusOa f, e;i; eotI tou eu
f/siv, tou 6e xaxoi; rcpb; uTC£pGoXr,v xat EvOEtav.
«0 (2) 'Eirei Toivuv E^cmv f, dpETf; Ttov TcaOoiv toutcov ue-
cott,;, t4 6e TrdOr, f;T0t XuTrat Etatv f, f,?ovat f| ou/.
dv«u XuTrr,; f| f,oovf];, f, dpa dpSTr, 6'-t tteoi Xurra; xat
fcovd;, xat evteuOev Isti of,Xov. (3) E?ti 6e xat
dXXa Ttdorj, o>; Jo^eiev dv Ttvt, io' o'jv r\ xaxia ouXcOTtv
%i sv UTCEpfioXr) xat iXXsW/Et Tivi, otov u.ot/cia xat 6 uot-
/6;- oux £5Ttv outo; 6 uSXXov Ta; £XEu0i'pa; Sta-
cpOEtpoiv. 'AXXot xat touto, xat ei Tt dXXo tcioutov sVtiv,
8 Trept£'/ETat f;5ovfj Trj xaT* dxoXantav, yj xat 8 Iv eX-
AElJ/Et xat 8 £V UTCEpSoX^ TO jyEXTOV £/_'.!.
(iiss.nsu)
niitlpri' t ilra a'gritiiilincm ct voluplatem. (2) Circa volu-
ptates igitur ct aejtritudines virtus versatur. Virlus porro
r,Otxr, sire iuoralis, liinc cst appcllata ( si liceat rci veritatem
ex lilcrarum similitudine ct ratione nominis venari ; qnod
faciciuliini sane est ). Igitur a voce eOo;, id est consue-
tutio, fOo; cst appellatiun. Etliicaere,o ilicta est 4to xoj
iV. 'eo-Oott , id esl , cpiia consuetudine accjuiritnr. (3) Umle
perspicuum cst, niillam carum virtutuin qu;e ad animi-
parlcin ralionis cxpcrtcm rcferuntur, natura nobisessein-
silani. Siquidem eoiiim qua' natura tiunt, niliil cst qu»d
assuetudine aliutl cvadat : vclut lapis, graviaque prorsus
omnia, ipi.r fcrcnili ilcorsum viin iiisitam lialicnt, si quis
ea sursiim sapius jaciat, et sursuni ferri assuescat, nuu
quam tamen siirsum fcrciittir, scd scmper dcorsum. Idem
de cclcris cjusmodi est intclligendum.
Pra?terea , qui vclit quid sit virlusdiccre,sciree\|ieilit
qiuvnain dcmum in anima procrecntur. Sunt aulein lia>c
linjusinodi : pcrliirbaliones, poteslatcs, liabitus. Et proimle
non diibiiiin quin Itoruni quid sit virtus. (2) Perturha-
tiones igitur sunt , ira , mctiis , oditim , cupido , livor, mise-
ratio et id genusalia, qua; comilari consuevcTiint a^gri-
tudo et voluptas. Potestates autein , pcr quas Iwec pali
posse dicimnr, ut per quaspossunius excandeseere, doliw,
miserescere, et alia liujusmodi. (3) At liabitus sunt, per
quos erga Iutc liabcmus licne vcl male , sicut ad excande-
Mcniltiin. Si namqne supra niodtim iracundc, cirea irain
peccamus : sin in quibus ex|icdit , prorsus ira non com-
moveinur, ila quoque circa irain |>cccamus. Medimn igitn
cst, ut nequc supra niodum romniovcamiir, ncqiieprorsu.
siinus a commolione alieni. (<i) lla igitur si liabcamtis, rerle
afceti siiinus. In similibns qtioquc aliis, idcin iiilelli;en
duni. Nain incdiociitcr cssc iracundum ct lcncm , medium
cst inter iram ct lenlitudineni animi sivc vaciiilatem inc.
Simile cst in arroganlia et dissiiniilalione : plura namqiii"
qiiam adsint, sibi arroj^arc, arrogantiae est ; minus vero,
dissimulationis. lntcr lirec i^it tir miditim est veritas.
Idein in cctcris omnibus est intclligendum. Id enim
proprium ipsiusest babilus, ut lieni" malevc erga 1i,tc lia-
bcat. Bcnc aiiti.111 in iis babere , fuerit ncqiie c\ce«lere m-
quc ileficcrc. Mcdium lioriim igilur liabitus isobtinet,
per qucm laudc digni halicmur : vitiiperanmr aulem vel
propter iiiinitini xel proptcr paruni. (2) Quandoquidem
igilur harum pertiirliationiim , virtus cst medium ; perlnr-
bationcsautcm sunt .xgritndines, ctvoluptatcs, aut non cilra
ajgriludinem vel voluplalcm : esse virtutem circa regrilurli-
ncs vel voluptates, ctiam binc est certnm. (3) Sunt aulem
etiam affectus nlii , ut vidcri posset cuipiam, in qnibu-
non in cxcessu ct defectu aliquo cst vitiiim : velut adulte
riuin , et adultcr. Nec eniin magiscst talis, qui ingenna^
constuprarit. Ceterum ct lioc, ct si quiil aliud liiijiisiiu«li
est, quod a voluplatc coinprehcndilur iu intemperanlia
|M)sita , sive in eo quod niniiiini cst , sive in eo quod pariiiu,
vitupcralioncn: stiam invenit.
 (|IHC,IIS7' *MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. IX.
CAP. IX.
Meti Toivuv touto dvayxaidv sotiv tawc. 6r,0r;vai ti
rrj [itoOTTiTi dvTixEtTat.TcdTEpov f, uicEpooXfi f| f, evSeio.
'Eviat; u.£v Yotp M.sadTT,atv EvoEta Evavciov, Eviat; oe
uxEpfioXr), olov dvSpia (Jlev ou/ f, OpaauTr,? uTrsp6oXf|
:> ouoa, dXX' f, SttXia EvSsta ouaa,Trj Ss owspoouv/] u.s-
00Tr,Tt ouar) dxcXaata? xai dvataOr,aiac, tyJ; rcspi f,3ovac.
oj ooxsi IvavTtov Elvat f, dvatoOr,c(a EvSsta ouaa , dXX'
f, dxoXaoia ouoa uTCEpCoXfj. (j) Eoti 3' dix^oTEpa
ivavTta tt) u.Eo-OTr,Ti , xai f, &Tcsp6oXf, xat f, EvOEta •
10 f, yip (AEijdTr,; tt-c, uiv UTCEpGoXrjc ivSssVcspov, tt;;
6' SvSsiac, uTCEpfidXXov. Atb xai ot uiv dawTot tou;
sXsuOsptouc, dvsXEuOspouc, c^aaiv Etvat, ot S' dvsXsuOEpot
Tou; EXEuOspiouc, dawTOuc , xai oi uiv OpaasTc xal rrpo-
tceteTc touc dvSpsiouc xaXouat SeiXouc, ot 5s SstXot touc
15 CtVOpElOUC, TCpOTCETEIC xai u.atvou.svouc. (3) Ata Sdo
Sf| ama; SdJattxEv av dvTiTiOsvai ttj u.EodTr,Tt tt,v
0Ttsp6oXf,v xai Tf,v ivSsiav vj yip i; outou tou Tcpd-
YjiaTOC oxOTCotioi ttoteoov EyyuTEpdv eoti tou u-eoou
t) TcoppwTEpov, otov iXEuO£ptdTr,Tt TCOTEpov docoTta r| dvE-
»1 Xsuflspia 7TOppo)TEpov • ptSXXov Y&p "v So^eiev ^Xsu-
OsptdTrjcf, dawTta r\ f, dvsXEuOEpta. HoppwTSpov dpa
fj dvsXsuOEpta. (4) Ta oi tcXeiov dTcs'/_ovra tou jxeoou
IvavTiwTEpa Sd;sisv av eTvoi. 'Ex uiv dpa auTou tou
TcpaYitaTOc f) EvSsta EvavTtwTEpov cpaivETat. "Eoti Ss
is xai dXXwc , oTov rcpbc 8 (jtaXXov TCEtpuxauEV, TauTa U.SX-
Xov svavria tw u.s'aw. OTov TCEtpuxau.sv (jtSXXov dxd-
Xaorot slvat rj xdau.tof f, ouv ETtiSoaic ytvETat ptSXXov
Ttpbc, S TCE3uxau.sv Tcpbc. ct Ss piaXXov etciSiSou.ev, TauTa
xat u.3XXov ^vavTta. 'EtciSiSou.ev Ss Tcpb; dxoXaoiav
3u uaXXov ?| Ttpb? xoou.ioTr|Ta ■ wot' svavTttoTEpov Sv Etr,
uTCEpSoXf, u.e<tottito; • fj Y^p dxoXaoia CiTCEpfioXf, ow-
5pO»UVT,c;. (6) "0 Tl U.EV OUV EOTtV f| dpETT, , ItCe'-
oxETcrat • (XEOC>Tr,c. yip Soxst Tt; slvat twv icaOtov, wote
Ss'ot av tov (xsX.XovTa xaTa to rfios suSoxtuifjoEiv ttjv
3« iJtsooTr,Ta Ttov rcaOwv £xdaTou StaTT,pEiv. (c) Ato xat
Epvov £otI orcouSaiov Etvat. 'Ev IxdoTw Yap to (jieoov
X»6eiv tpYOv, oTov xuxXov u.ev Ypd']<at TcavTdc. sort , to
ce uiaov to £v auxw fjSr, Xa^Etv v_aXtTCOv. 'Ou.oi'wc. Ss
xai dpYllJ'''ivat °--v ^7^tov> xai to {vavTtov Ss toutw,
*" to os (isotoc, e/eiv /aXsTcdv. 'AtcXw; Ss ev sxaOTW TtOV
rcaOwv Eortv iostv Sti to Eu.TcsptE/ov to (jisoov iSaotdv
£OTt, to 3e [xtoov /aXsTtdv, xaO' 8 ETcaivoujjtEOa- Stb xai
orcdvtov to oicouSaiov.
7. 'EtceI o' ouv uicsp dpSTrj? EtprjTat , u-STa tout'
«i iv str, oxetcteov TcoTEpov Suvarf, TcapaYEVE'oOat r\ ou,
i)X woTcsp 2ojxpdTT,c. E^r,, oux e^>' f,y.Tv Ytv^oOat to
OTouSaiouc, eTvoi r\ tpauXou;. Ei yap ti? , 9 riatv , spw-
•crioEtEv SvTtvaouv TcOTSpov av pouXotro Stxato? stvat
r, dStxoi; , ouOsii;, dv eaoito tt,v aStxiav. 'Ou.oio><
Ui i' stc' dvopsfa? xai SEtXtac, xal twv dXXwv dpsTwv dsi
woauT»);. (s) Ar,Xov S" wc ei ^auXoi tivs? siotv , oux
Jv sxovte? Etr,oav satiXot ■ wite Sf,Xov 6ti ouoe otcou-
139
Ucincpps igilur fuerit sanc dictu neccssariiim , quitlnam
dcmiini metlielali atlversctur, c\ccssusne an defectus. Nam
qiiibusdam medietatibiis defcrtus opponitur, ut nonnuliis
excessus : sicut fortitudini , nriitiqiiam rxcessiis, quic est
audacia , scd quae defeclus est limiditas ; leniprrantiaj vcro
quae est mrdirtas intrr intempcrantiam et stuporcin illinn
qui cst ab omni scnsu voluptatis alicnus , uon vidrtur stu-
por iste rssc contrarius , in quo est pariim , sed intempc-
ranlia, in qua est nimiura. (2) Stint nimirum utraque, tam
excessus quam drfcctus , medictati opposita. IMcdictas si-
ipiiilrm, excrssu inferior, srd dcfrctu suprrior. Idro ctiam
prodigi , liberales esse illiberaks aiunt ; contra illibcralrs,
lihcrales prodigos vo"ant. Audaccs vero et petulantcs,
fortes nominant timidos; ut timidi, fortcs esse pctulantes el
furibundos dicendos putant. (3) Duabus itaque de causis
duxerimiis iiirdictati opponendum esse excessiim atquc
drfrctum : quippc vcl e re ipsa licct nobis considcrare ,
utrum cxtremoruin ad niedium propius acccdat au Inn-
ginquius: ut, longinquiornc libcralitali sit prodigalitas, an
avaiitia : tnagis esse liberalitas videatur profnsio opum,
quam sordes et avaritia : longius ergo abest ab liberali/ate
avaritia. (4) Atqui a medio qua; tnagis absunt, magis oppo-
sitameritoexistimcntur. E rc itaquc ipsa, tlcfcctuni tnagis
opponi apparct. Est eliam aliter, ut ad 1)11.1 naturam magis
pronam babemus, ea mcdio sint magis contraria : vclut ad
intemperantiam nati sumus proniorcs, quam modestiam cl
id quod decct : potius igilur illa incrrniriitinu capiunt, ad
qua; sumus proniorrs; quac autcm farilius incrcmentum
capiunt, sunt magis contraria. Atqui proniores ad intrm-
prrantiain suintis , quam ad modrsliani rt trmperantiam ;
magis ergo excessus medietati contrarius. Iiitcmpcranlia
siquidem temperantiir c»t cxccssus. (0) Quid ergo sit vir-
tus, sic dispeximns : nicdietas siquidcm aiTectuuni qua'daiii
essc videtur. Proindt! qui velit moribus conipositis rt laude
dignis esse, ei affectuum singulorum inedietas esl tuend.i.
(C) Proindc, probum essr, operosuni atque dillirile cst.
Quandot|uidcm in unoqiioque mcdiiiiu capere, operosum
est : velut circulum describere, cuivis obvium rsl; at in
i(>so medium capcre, arduum. Itidem ct cxcandescere qui-
drm facile, necnon contraritim lmic : at inediocrilrr so
babrre, arduum. Omnino auteni in quavis |H'rturbationr
est vidrre, id quod nirtlium ambiat, rsse facilr; inrditim
vero, undc laudamur, arduum : ideo etiam rariim est qtiotl
probnm.
7. Quoniam vero de virtute dictum est, dcinceps furrit
considcrandum , possitne ea adessenobis, nerne qurmad-
modum Socrates dixit , in nobis non esse situm , probos vcl
malos csse : quandoquidem sit quis roget aliquein , vriitne
justus essc, an injustus; nemo dclegerit injustiti.im. lti-
dcm dc fortitudinc, et timiditate, reliquisquc virlutibus
sempcr cotlem modo. (8) Indc pcrspicinim cst, st mali >iut
al iqui , non spontr rssr ros inalos ; rl proindc nr probos qui
 140 "H9IKQN MEIAAflN A, 1, ta.
Jatot. (9) '0 o>, toiouto; Xo'yo; oux eotiv dXr,0-,-';. Ati
ti yip 6 vouoOETr]; oux £a TOt cpauXa TtpaTTEtv , t& os
xaXa xai crtouJata xeXeuei; xai £rti ulv toi; tpauXoi;
?r,u(av TaTTEt , dv TcpaTTTj , etci Se toi; xaXoi; , Sv ur|
5 TtpaTTr) ; KatTOt aTOTto; av str) TauTa vouoOetwv d ur,
iy rjutv eWi TtpetTTEt-;. (10) 'AXX', w; eoixev , itp' f,utv
T0 artouoaiot; Etvat xal to cpauXot;. "Eti 11 uapTU-
pouatv of t' ETtaivoi xal ol '|dyot yivouevoi' Eiti uiv yap
T~i ap£T~ ETtaivo;, etci 0= t~ xaxia 'J/oyo;, Eiratvo; oi
]o xat ']/oyo(; oux Srci toi; dxouaiot; ■ wote 6"~Xov 6'ti waau-
tw; £!p' rjuTv xal Ta arrouoaTd eVti TtpaTTEtv xal TOt
tpauXa. (tt) "KXeyov oi xai TOiautr.v Ttva Ttapa£oXr',v,
PouXouevoi SEtxvuvat 6'ti ou/ Ixouatov. Ata ti Yap>
cpaatv, 6rav voowuev ?, aia/poi wuev , ouCEi; ^EyEt
l!> tou; to:outouc; T6 6" oux dXr.Os; • diEyojjtev yap xcti tou;
toioutou;, Srav auTou; oirjOiousV a'iTt'ou; Etvat tou vo-
oeiv -i\ tou xa/.w; e*/eiv to aw;jta , d>; ov xai E'vTiuOa to
sxouatov. "Eotxev ouv £v tw xa^' apEtfv xai xaxiav
1
Etvat TO- EXOUJtOV.
t ' ' tutcm vcl vitium seqtiatur, id sponte lieri.
CAl*. X.
20 Eti 6" dv Tt? touto ^vapYEtJTepov xai IvTeuOEv tSot.
Ilaa-a Y»p cpuatc, YEvvrjTtxii laTtv oufftac, TotauTr,c, oia
itJTtv, oiov Ta cpuxi xai Ta ?wa- aucpoTEpa y»P Yevvv1"
Tixa. r£vvr,Ttxa Ss e'x twv ap/iov, olov to SsvSpov ex
tou <j7t£pu.aTo; • auTr, fia tic; ap/r'. To Si u.et4 Ta;
15 *P/»C outo)? E/Ef o); Y*p «v e"/o)aiv ai ap/ai, outw;
xai Ta Ix twv dp/tov e/ei. (2) 'EvapYEtJTEpov 5' £<JTl
xaTto£tv touto ev Tot; xaTot Y£<»uETptav • xal y*P ex£~
£TCEt<5rj TtvEc, Xau?dvov-ai dp/at, w; ctv al dp/ai £/0)-
trtv, outw xai tcj uet4 Ta; dp/d; , oTov e! to Tpiyo)vov
80 ouotv SpOaT; Taa? £/£t, to Sk TETpaYO>vov TETTapatv,
w; av uETctSdXXrj to TptY'.ovov , outw xai to TETpaYto-
VOV (JUUUETaSdXXif ivTltJTpE^Et Y"P ' xai ^av x0 T£"
TpaYwvov UT| t/rj TETTapatv dpOaic, laa; , oucs' to rpi-
Ytovov S\ti oualv 6p0at; taac;.
CAP. XI. [XII.]
36 Outw Toivuv xai 6uoito; toutoic, xai t-rc' dvOpiortou.
ETtEiS^ Y'P Y£VVYiTtx(>v £0"ctv dvOpwrcoc. ouaiac,, ex tiviov
dp/tov xai Ttov TtpdcJEoiv o'>v TtpaTTEi dvOptoTtoc; yevvt|-
tixov laTtv. Ti Yap av dXXo; oute ydtp d^u/tov ouOiv
XeYOUEV TtpOTTElV , OUTE TWV iujlU/WV TWV dXXo)V £~0)
4<i avOpwrcwv. ArjX.ov ouv 6'rt 6 dvOpwicoc, twv Ttpd$EO)v
t'aTt YEvvrjTtxd;. (2) 'EtceI ouv 6pwu£v uETafiaXXouaac
Ta; Tcpd^eic xal ouoe^ttote t& auTCt TcpaTToijtEv , Eiat oe
al Ttpd;£t; Y£T£V7iu^vai 'x tivojv dp/iov, 6~Xov o^ti,
ETceitSJj al Ttpd^Etc u£Ta6dXXouatv , xai ai dp/ai twv
lt> Ttpa;£<ov, &y' wv etat, u.£Tat>dXXouaiv , wartEp E^ajjtsv
Ttapa€dXXovT£c eVi tiov ev Y£wu£Tp(a. (3) 'Ap/rj 6' EaTi
Tcpd;£o>c xai aTtout/aia; xai cpauXr,; TtpoaipEat; xal
pouXrjai; xai to xaTa Xoyov Ttav. Ar,Xov Toivuv 6*Tt
xai auTai uETaSdXXouatv • u£Ta6dXXou£v Ya? x-ai t»T;
40 Tccd;eatv Ixovte;, waTE xai f, do/^ xai f, rrpoatpEat; ■
(„„)
dcm. (9) II.tc ratio neutiqiiam vcra. Nai» cttr lcgislalur
mala faecre non prrmittit, at hoticsla el proba jubel, et
pcenas, si quis rcs malas patraverit , aul bonas praternii.se
rit , staluit? Absurdc namque feeerit si leges de iis tuleril,
qua^perlicere in noslra polestate non est. (10) Verum,
ut videtttr, in nobis est ut probi simus aut improbi. Item
lautles et viltiperationes id qiioquc attestantur : virtutein
namqttc laus, vitium autcm vittipcralio consequitur. At-
qtti laus ct vittipeialio iis qua? quis invitus fecerit,non tri-
buuntur. Manifeslum igitur boc niodo , in nostro arbitrio
esse bona malaquc facere. (II) Similitudine vero liiijiisnuxli
utebantur, volenles demonslrare, non esse id in uobis po-i-
1 11111. Cur namque, inquiunt, .Tgrolantes aut turjies forma
nemo vititperat? At hoc itiinimc verum. Tales namque re-
pn •lieiidinnis , quando ipsos putamus sibi aut morbi aut ali-
cujus tleformitatis csse auctores , quia videlicet in i|isis itl
fuisse positutn intelligitur. Apparcl igiltir ut quisvc! vir-
ntirsusliinc etiam poterit quispiam evidentius inliuii,
quod omnis natura ejusdein esscntia; est procreatrix alqiic
ipsa est : velnti stirpes, et animalia; naru utraquc pro-
creandi vim liabcnt : cx principiisveroproducunt , utarbor
cx seminc; id namque principium est. Quod porroprin-
cipia consequitur, ita habct : ut eniin habuerint principia,
ita qiine a principiis ortum ducttnt. (2) Perspirtie autrtti
magis licet lioc in geomelria intucri , uhi quum ponanlur
principia qmnlniu , qualia liicrint ip-a, talia crunl qu.f i|isa
conscquentttr. Velnt , si tiianguluin duobus rectis aquales
babet angulos, qiiadratuni quoque quatluor angulis rectis
liabeat , ncccsse cst. IA si in Iriangulo sit secus, elt in in
quadrato secus erit : nam lucc convertuntur. i;i si qua-
draliiin quattuor angulis rcctis a^quales non liabueritangu-
los, ne triangiilum quidem duobus reclis habebit a-<|ualcs.
l'ar igitur ac similis ratio est in lion.ine : tiiuii quuin in-
sita sit ei natura vis quaedam rcs produccndi , nimirum per
principia quoedam atque actioncs qux ab ipso proliciscun-
tttr, res cdit in luccni. Nant qnid aliud? neque enim ina-
nimatuin 11II11111 agere dicimus; neque etiam animatiiui,
praeter lioiiiiiiem. Manifestuin igitur, actionum boniineiu
csse progenitorem. (2) Proinde quoniam actiones coiiinin-
tari vidcmus, nec eadcm iiuquam agimus, suutque actio-
nes ex aliquibus progenita; priiicipiis ; manifestum , quando-
quidem acliones immttlanttir, etiam actionum imniulari
priniipia, a quibus sitnl, qtieiiiadmodtim similitudine osten-
dimus rertint geometricarttm. (3) Atqui actionis tam bona-
quam inala; ptincipium est consilium, et voluntas, el
quicquid ad rationem tendit. Nondubitim ittitur qiiin liac
quoque coinmiitentur. S|ionte namqiie actiones iinniuta-
raus : cl pioindc ctiam piintipiuiit alquc consilium vro
 (lIH7,U88. ) MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. XII. XIN.
u.STa?dXXst yip ixouoito;. "iiuTc 8r,Xov 6'n sV r,uiv
5v sfrj xai OTcouoaiot; slvat xal cj/auXoi;. (i) "lciu;
ouv XeVot (iv ti;, ETcet8r|Tcsp sV s'uot eort to ctxaiio sivat
xai OTCouoaito, sav BouXtouat, ecrouat TcdvTiov otcou-
b oaioTaTo;. Ou 8t| ouvstov touto. Ata ti ; 8ti oio' stci
tou ciouaTo; Yivvtrat touto. Ou yip dv Tt; BouXr,Tat
E^iasXsic/Oai tou aiouaTO;, xai Sr) TcdvTtov apiOTOv i;st
to oioua. AsT vctp jjtr, u.dvov tt,v ;TCtue'XEiav uTca'p-
/etv, aXXi xai tt, cfiucs.t vtvsoOat to tjioua xaXov xa-
ii' yMv. BeXtiov usv ouv ilJEt to cioua, dptciTa ue'vTOt
TtavTwv ou. (s) 'Ouoioi; os Jsi urcoXautjdvEiv xai etci
■tfu/r,;- ou fip ecftat 6 Tcpoatpouuevo; elvat trrcouSaid-
tito;, xv u)) xai r) suai; U7rap;r, , SsXtuov us'vtoi
ta-11.
CAP. XII. [XIII.]
11 'Etcei ouv saivsTai iif f,uTv ov t6 cnrouoaiov elvai,
avavxaiov to usTa TauTa circsTv uicsp ixouoiou, ti e'o"ti
to ixouctov touto YaP ^ti to xuptonaTov irpo; tt,v
apSTr^v, to ixouatov. 'Exouotov oj aTcXw? usv outo>;
5r,0r,vat scrxtv 8 rcpaTTOUsv ur, dvaYxa£du.Evor ctXX' itrwt;
10 ca^e'TTSpov Xexteov sartv urcsp outou. (2) "Ecmv ouv
xa'j' 8 TcpatTOuev ops;t;, 8pe;eo>; 8' io-ziv Etor, tpta,
STjtOuuta , Outxd;, BouXr.cfi;. llptoTov usv ouv ttjv
xaV STciOuutav Tcp3;tv etcioxstctcOv , Tco'Tepov ixouo-to';
•OTtvr, axouato^. T6 usv ouv axoucriov oux av oo^eiev.
v> Ati ti xat Tco^lev ; 5ti Saa ur, ixdvTsc, TcpaTTOUsv , dvaY"
/.a'diiEvot rcootTTOuEv, ETci 6s toic; i\ dvetyxr,!; TcpaTTO-
txivotc, Tcacrtv 4'TceTat XuTcrj • Toi? 8i 01' ejrtOuutav TcpaT-
TOus^votc, r,oovr, dxoXouOeT- oioTe ouTtooi ys oux av strj
Ta ot' sxtOuuiav TcpaTTOusva dxouota, dXX' ixousta.
'" (*) AXXa TcctXtv dXXo? Xovoc, ti; touto) evavTtouTat,
6 STct tt) dxpasia. OuOstc, •('!?, ^r,oi , TcpdTTei ixwv
Tot xaxd , Eioioc; 5ti xaxd Eotiv • dXXa ur,v , or,(jiv , 8 ys
dxoaTTiC, Etowi; 6*ti TauTa tpauXd ecTtv duto; TcpaTTSt,
xai xxt' ETCiOuutiav ^e TcpaTTSi • oux. dpa ixtov • dvayxa-
'i 'dusvo; dpa. (4) 'EvTauOa rcdXtv 5 auTo; \6fOi; dirav-
Ti-asTai. Kat yip st xa^' eTctOuutav, oux i; dvdYxrlc/
■ri; yip eTctOuuict r,oovi) dxoXouQst, Ti oi &i ^,oovr,v
'jux s; dvaYxr,;. Kai dXXto; tout' av ys'voito $r]lov ,
OTt 8 dxpaTr,? ixwv TcpaTTSt • 01 usv yip dotxouvTE;
u. ixovTs; dotxoucrtv , oi 8e dxpaTEt; dotxot xai dStxoucciv •
6'>5te 6 axpaTr,; ixtbv av TcpaTTOt ci xaTa ti^v dxpaoiav.
CAP. XIII. [XIV.]
!4XXi TcdXtv dXXoc, Xoyo; s'vavTtouTai , 8'; cfr,o-iv ou/
ixoustov swat. 'O ytVp s'YxpaTr,i; ixo>v TcpaTTet Ti xa^i
tt,v evxparetav ETcatveiTai fia, IrcatvouvTat 81 Itc\ toT;
«•, sxouctioi;. Et S' loTt to xa^i Tr,v eTciOuuiav ixoti-
ctov, to Tcapi T-r,v iTciOuuiav dxoucrtov 6 b" ifxpx^s
^api tt,v e'TrtOu;jtiav TrpaTTEi, wctts 8 ^xpaTr,; ou/
sxtov av sTr, s'YxpaTr'c. 'AXX' ou ooxii' ouo' apa to
xit' ETCtOuuiav exouoidv sttiv. j|a) tTIdXiv srci tiov
M xa-i tov Ouuov ouoito;- oi Y*p «uToi Xdvot otrrsp xat
III
posiltim : nam hnec sponte lit mulatio. Proiode non ilubium
qtiin in nobis sit , et prohos et malos esse. (4) Fortasse igi-
tiir hlc quispiam dixerit : Quandoquidem in me situm est
ut sim justus et probus , ero , si voluero , omnium optimus.
Id vero fieri nullo modd potcst. Curnain? Quoniam ne in
corpore qiiidem fieri id polest. Ncque enim si quispiam
voluerit corporis cnram liabere, is slatim omnium oplime
liabebit corpore. Nam opus est non solnm curam adhiberi,
veruni etiam natura bonestum et bonum corpus csse. Me-
lius igitur /><•»• curam certe habebit corpus, non tamen erit
omnium optimum. (5) Idem dcanima intelligcndum est :
nequeenim ut quisque voluerit, erit omnium oplimus, nisi
ctiam nalura accesserit : melior tamen erit.
Quoniam igitur probum esse in nobis, ut apparct, silum
cst , dicendum deinceps est nobis de sponte factis , quidnam
sit quod sponte lactum dicitur. Principem enim locum in
virtute obtinet quod sponte fit. Ac simpliciter qiiidem
sponte fieri dicendum , quod non coatti agimus. Verum
de hoc magis adhuc pcrspicuc nobis disserendum est.
(2) Nempe ad id quod agimus , aliquis uos impellit appeti-
tus. Atqtii tres sunt appetitus spccies , cupiditas, ira, vo-
luntas. Primum igitnr de actione, quae a cupiditate ori-
tur, videnduin ^pontcne an invitc a nobis suscipiatur.
Invitnm liocneutiquain videri debct. Curita.et nnde id?
Ni.-inpi' quod qua>cumque inviti agimus, coacti faciainiis
necessc est. Atqni nhi subest agentibus aliqua necessitas,
dolor consequitur. Veruin e\ cupiditate agentrs voluptas
comitatur : proinde hoc pacto non erit ex cupiditate a^ere
quippiam invitc, sed sponte. (:i) Atqui est rursus alia ui-
tio qiiii- huic adversatur, qu.r est <le incontinentia : neque
eniin, inquiunt, s|>ontc mala peragit, qui sciat mala essc :
verum qui inconlincns est, scit ea esse improba ; agit lamen,
quippe cnpiditateillectus agit. Non ergosponte sua : coactus
ergo est. (4) Hic vero rurstis eadem occurret ratio. Nam
si ex cupiditate, non ex necessitate : cupiditatem enim vo-
luptas comes consequitur; at qua; ex volnptate fiunt , non
possis dicere ex necessitate. Sed ct alia ratione manifestum
est, incontinentem sponte agere si inconlinenler agat.
Quandoquidem qui afliciunl injuria , ultro afficiunt injuria.
Atqui incontinentes injusti sunt, atque injurta afficiunt :
inconlinens ergo in incontinentiam sponte delabitur.
Verum enimvero alia iterum ratio adversatur, non c.«e
voluntariiim affirmans. Continens siquidem laudatur,
quod spontc continenter agat. Laudantur autcm illa qiiiis
sponte liiiul. Quodsi ex cupiditate sponte agitur; quod
cupiditati adversatur, invitum erit. Atqui continens cu-
piditati adversatur, continenter agens. Continens ergo,
pnrter voluntatem (uerit continens. Verum lioc non \i-
dctur. Non erp> itl qnod ex cupiditatc est , voluntariuin
est. (2) Hursus idem est in eis qurje ira fiunt : eaedcm nam-
quc liic , quas dc cuplditate diximus , rafiones conveniuut ,
 142 H9IKQN MEFAAUN A, i3—«;.
xotTi Trjc eictOuuix^ apuoTTGucuv , mcits Tr,v aTtopiav
7iotr;cTouciiv • ectti Y«p dxpaTrj xat lyxpaTT; 6pYr;c elvat.
(:i) "Eti Xoncrl lcrct tiov 6pec;£0)v eov StEiXousOa r) Bou-
Xr,eitc , Tcpoc to l7cierxs7tTEci0ai et lcmv exouctiov. AXXa
5 ur,v ot ye dxpaTeTc icp' & 6puiodt , TauTa tswc BouXov-
Tai- TcpaTTOuatv dpa ot dxpaTstc Ta cpauXa BouXouevoi.
'Extov Se' ve oCiOeU toc xaxl eiSeoc TcpaTTEt 6'ti xaxa
ecTTtv • 6 i" axpaTr;;, siStoc xi xaxi 6'ti xaxa, TtpdrcEi
BouXousvoc. Oux dpa IxtAv , ouS' rj KouXriStc. ixou-
ln ciiov dpa itrrtv. (5) 'AXX' outoc 6 Xofoc; avatpsT axpa-
eiiav xat tov dxpaTrj. Ei yaa ur) sxtov, oux eeiTi
^extoV dXX' ecttiv 6 dxpaTrjc 'J/sxtoc* exiov ocpa' r} apa
BouXr)Ciic Ixoucrcov. 'Etcsi ouv Xo'yoi tivsc IvavTiot cpai-
vovTat, eracpeoTspov Xexte'ov uTcsp tou exouoiou.
CAP. XIV. [XV.]
15 IIpoTEpov toivuv av Etr, Xexte'ov uTtep Btae; xat ureip
SvotYxrjc;. 'H uev y^P pia icrci xat Iv Toic dtliuyotc.
'ExdtTTOtc ^dp leiTt tcov a'|uv_eov oixEioc, totcoc. drcooe-
Souevoc, tco uev Ttupt 6 dvco, ttj Se YT) ° xeero)- ectti
ue'vtoi ^e BcacraaOai xai xov XiOov avo) eps'pscrOai xal to
211 Tcup xctTO). (ii) "Ectti Si xal to c^toov BtderaciOai , oiov
Ttctcov eV 6p0ov 0E'ovTa avTiXauGavouevov aTtoffTps^ai.
"Otroie; ulv ouv ecttiv Ixtoc r) a?Tia tou Tcapa cpucrtv ti
r, Ttap' a BouXovTat tcoieiv , ipotiuEv Bcac^ouEvouc; S av
Ttoitocrt tcoieTv " lv oTc 6' ev auTOt; loTtv rj aiua,
25 ouxe'ti toutouc Bcetc^ECiOai Ipouuiv. (:)) Ei 61 [>.ri,
6 axpaT^c; avTEpet, ou cpctcixiov cpatiXoc; Eivaf Bia!|o'ue-
voc; Y^P <pr^a£t Otco tv;c; ETCtOuuia; Ti epauXa TcpeeTTEtv.
Tou ouv Btacou outo; rjuTv ectto) 6 optcruoe; , o)v Ixto;
ecttiv rj atTta ucp' rjc; Biac^ovTai icpotTTEtv • tov o' Ivto;
30 xat ev auToT; $ akia , ou Bia.
CAP. XV. [XVI.]
noeXtv 6' uicEp avafxr,; xat tou ava^xaiou Xexteov.
To 6* avafxaTov ou tcocvto)c; ouS' Iv TtavTt Xexteov Icttiv,
olov 8aa rioovrjc evexev TcpotTTOUEV. Et Ycep Ttc Xe^oi
6"ti r)vaYxotoOr|V ti)v tou cpiXou ^uvaixa StacpOeTpat utco
J5 t^c T)5ov^c, octotcoc av Etr). (2) T6 Y^p dvaYxaiov oux
ev TtavTi, dcXX' r)Sr) ev toic Ixtoc , oTov Sc av xaTaSXd-
TCTrjTat dvTtxaTaXXaTTOuevoc Tt dXXo ueic^ov dvaYxalJo'-
uevoc U7c6- tcov 7cpaYuaTtov ■ oTov rjvaYxdoOriv eiuv-
TOveoTspov Baoioat eic aYpov ei Y«p W > dTcoXtoXoc av
*,J sSpov xi ev aYpoi. 'Ev toTc toioutoic dpa to dvaYxaiov.
CAP. XVI. [XVII.]
'Ettei Se to Ixouciiov sv ouSeuta 6purj Ictt(v , X01-
7cov 5v etr) to ex Stavoiac YiYv°,uev0V- ^o Y^p dxou-
o-tov Ictti xo' te xaT* dvaYxrjv xal xari Biav yiyv<^ue"
vov, xat TptTov 8 ur) ueTi Siavoiac y'yvetoi- Ar^Xov
*b 0' ItTTt touto Ix xoiv fiyvoiiiw* • S^av Y«p Ttc TcaTdSrj
ttvi r) aTCOXTEivr, f, Tt tcov toiouto>v Tcor^o-rj ur,oev Trpo-
Stavor,OEi'c , dxovTa cpausv Ttotricrat, toc tou Ixoucriou
ovto? Iv Tto Siavor)Orjvat. (2) OTov cpaeri tcote Ttva
(\\KS)
t't pcrinile dubitalioncm movent. PoS6iimus cnira irtcquo-
quc tara continputes esse quam incontinentes. (3) Restnt
species resitlua appetituum , ut in dislribulione posuimus,
voluntas, ut an sit in sponlc noslra sita videamus. Atqui
incontinentes , quatenus impclluntur, eatenus volunt.
Agunt igiltir incontinentcs mala , volentcs. Sponte autem
nemo mala agit , ubi sciat csse mala ; at incontinens mala
agit , quaj scit ipse esse mala : non ergo sponte sna agit ;
ncc voluntasigitur ipsa sponte suscipitur. (4) Atba°c plane
tollit oratio intontinentiam et incontinentem. Nam si non
spontc agit , vitupcrari non tlcbet. Alqui nierito vitupera-
tur incontinens : spontc sua crgo (alis est , ct voluntas igi-
tur sponte suscipitur. Quum sint itaque contraria? quxdam
rationes, magis pcrspicue tlc eo quoil sponte fit, disseren-
dum est.
Prius itaque de vi et neccssitate elicendum fuerit. Vis
cnim cst etiam in carcntibusanima. Singulis nainqueinani-
raatis suus cst locus attributus : igni quitlem supra , terrae
autem infra. Vi autem adigi potcst, lapis quidcm , ut sur-
sum feratur, ignis vcro ut deorsum. (2) Potest et ani-
mantibus vis fieri : verbi gratia , equus qui recta currcbat ,
retroactus, cursum flectat. Quibuscumquc igilur exterior
est causa , aliquid contra naturam aut pra;ter voluntatem
faciendi, cogi dicemus facerc qua3 faciunt : at quibus in ipsis
inest causa , bos neqnaquam cogi dicemus. (3) Alioquin
repugnabit incontinens , negabitque se essc malum : quippe
quem cogat cupiditas , ea quee sunt mala , agere. Violenli
igitur ha:c nobis erit defmitio : quorum agendi causa , a
qua cogantur, fuerit externa , vis est : quorum autem in-
terior atquc in ipsis causa est, nequaquam vis.
Kursus dc necessitatc neccssarioque dicendum. Neces-
sarium non omnino, ncque in omni dicendum est : cujus-
modi sunt quaicumque voluplatis causa agimus. Kam si
quispiam dicat se a voluptale coactum ut aniici mulierem
vitiarct, fucrit id perineptum. (2) Nec enim in omni ne-
cessarium est, sed in iis quac sunt extra : ut si offendatur
quispiam , a rcrum necessilate coactus majus aliud quip-
piara devitare, lioc raodo : in agrum properare coactus
sum; alioquin corrupta omnia in agro rcperissem. In liu-
jusmodi itaquc rebus cst necessarium.
Quoniam vero quod sponte fit, neminc impellente lil,
reslat ut id csse dicamus quod cogitato fit. Invitnm enlm
est , quod ex necessitate vique efficitur : et tertio loco ,
quod non fit cogitato : quod plane ex iis quaecvenire w-
lent , certum est. Nam quum quis aliquem ccciderit , oe -
cideritvc , aut cjusmodi aliquid feccritjqui horuni nibil
ante cogitaverit, euni dicimus invitum fccisse : quippe
qnod sponte factum itl inlelligatur quod cogitato fit. (?) Vi -
 (||SS,|[89.) * MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. XVII.
■oivaTx» oiXrpov Ttvi douvctt utsiv , stTa tov dvOpwTrov
aTcoOavsiv utco tou tpiXTpou, tt]V o' dvOpwxov ev Apsiw
r.ift-> iiro^uYsiv ■ ou Tcapoucrav Si' ouOsv dXXo otceXu-
uav •?, otOTi oux ex irpovoia;. "Eoo)xe uev yotp tptXta,
t, oi^uapTE Ss toutou- Stb oiy Ixouaiov eooxei Eivat , 6*ti
T7> oditv tou tpiXTpou ou uet4 Stavoia; tou dicoXEtjOai
otuTOv eoioou. 'EvTauOa apa to Ixouciov tcitctei ei;
to uETa dtavoia;.
CAP. XV II. [XVIiI.l
*Eti Se Xoitcov eitiv iiuGxibztjQxi tvjv TrpoatpEoiv,
ii' iroTEfdv sVriv ops;t; r, ou. Ops;i; u.£v yotp xat iv toT;
ctXXot; C';'»1? eyy'v£to"' TcpoaipEci; o' otr r, Y"p Ttpoai-
pscrt; u.ETa Xdyou , Xdyo? S' sv ouoevi twv aXXtnv ijwtov
eWv. "Op£$t; u.£v Sr, oux dv Etrj. (2) 'AXX' apa ^e
{jOuXtjo-i;; ?, ouos touto; BouXrjo-t; uiv yap e^uti xai
[:. twv aouvctTtov, otov pouXdusOa uiv dOdvaTot Eivat,
rpoatpouusOa Ss ou. Eti oe TcpoaipEtji; uiv oux ectti
tou te'Xou; ctXXi twv Ttpb; to te'Xo;, oTov ouOsi; irpoat-
psTrat uYtaivEiv, dXXa to Ttpb; tt^v uyiEiav irpoatpou-
jjtcOa, TTEptTraTETv, TpoydijEiv (3ouXd<jtE0a ds t& Ts'Xr, •
ji uYtaivstv ^ap |3ouXduE0a. (1) "i2o"TE SrjXov xai outm;
6ti ou Taurdv \ pouXrjOt; xat yj irpoaipEtTi;, dXX' f,
jrpoatpsci; sotXEv outw; lystv lonrccp xat Touvoua aCiTr;;
E/£t, oiov TcpoaipoujjiEQa tooe «xvti touSe, oTov to ps'X -
Ttov dvTi tou /sipovo;. "OTav ouv dvTtxxTaXXaTTto-
:: usOa to JjeO.tiov dvrt tou vsipovo; e'v aipsost ovro;, ev-
rauOa to TrpoatpEtcrOat <5o;eisv av otxsTov Etvat. (t) 'Ktc;i
OUV 7) TCpOaipEtTl; OuOcV TOUTOJV EffTlV, dpd y' eo-ti TO
xari dtdvotav iv TcpoaipEiEi , J| ou5e touto; tcoXX4 yap
otavoouaEOa xat So;d^ou.£v xara dtdvotav dp' ouv
*( i otavoouu.sOa , taura xat Trpoatpouu.£Oa rj ou ; TcoXXd-
xt; Yap dtavooutxEOa uTcsp TtTtv Iv 'IvooT; , dXX' outi xai
"poatpouu-EOa. Oux dpa ouSe dtdvoid lurtv ^ Tcpoai-
pstri;. (5) 'ErcEi ouv xaO' fxaorov toutwv ouSev eotiv
r, Tcpoaipso-t;, Taura 5' eoti toi sv rrj 'fuv^ Y'vdu;£va ,
3:. dvaYxaiov cruvSua^ouiEvtov xtviov toutwv ilwai ttjv
TtpoaipEciv. 'EicEi ouv t-CTtv, wOTCEp EtxTrpoaOEV IXe/Ct),
i, TcpoaipEii; twv rcpo; to teXo; aYaOwv xai ou tou te-
Xou;, xai rtov Suvarwv ri,u.tv, xai twv dvriXoYtav rca-
pa5i5dvrti)v TcdxEpov touto r, touto aipETOv, orjXov <?Tt
411 osot av TcpoTEpov otavor,0^vai uTclp aurwv xai |3ouXeu-
sctcOat , eTO' t^Tav f,u.Tv cpavrj xpETrrov Stavor,0£T<jiv,
outw; dpjiri Tt; tou TcpaTTEtv Etjriv, xai touto Sr^ TcpaT-
tovte; xaT<i Tcpoaip£<Jtv SoxouptEv TrpaTTEtv. (e) Ei
toivuv rj TrpoatpECti; dpE?f; Tt; pouXEUTtxf, u.ETa Stavoia;,
«'• oix £5ri to Ixouatov TcooatpETdv. 'Exovte; yip icoXXct
r;paTTou.Ev irpb tou Stavor,0^vat xai pouXEuaaoOat , otov
xaOi^ouEv xal dvt<jTd;x£Oa xai dXXa TcoXXa TOtaura
txdvre; ulv dv£u Ss tou Stavor^Orivai, to 8e xara Tcpoai-
psotv rav r,v (jtsTct Stavoia;. (7) Oux dpa to £xouutov
i» TrpoaiptTov, dXX.a to TrpoatpETOv ixouutov dv ti Y«p
Tcpoatpt.')u.iOa TrpaTTetv fiouXEuoduEvot , exovte; TrpaT-
touJiv. «l»aivovTat 0£ Ttvs; 6X1^01 xai twv vouoOetwv
II.".
lut (ilini mulicrem aiunt quantlam poculum pralniisM- cui-
tlaniamatoriiini ; dcin co poculo homincm Tuisse suhlatum :
cam vero mulierem in Areopago fuisse absolutam : quam
priiM-iilfin non alia tle causa liherarunt, quam quod non
consulto id fecisset : anioris cnim causa dedisse , vcrum a
proposilo aberrassc : itaque sponte faclnm id non est vi-
sum; non cnim perimendi hominis animo pocultim ei prt>-
pinaverat. Htcigitur in tinum conveniunt, qtiod sponte fil,
et qnod co^ilalo.
Reliquum adhuc ut dc consilio rei agend.t! sive delecl.c
tonsidcremus.sitneappetitus, necne. Appetitus namqtic
in cetcris quoque gignitur animalibus : consilium vero ant
delectus , non. Siquidem cum ratione delectus est : at
ratio nulli alii deputattir animali : non igilur fuerit appeti-
tus. (2) Veruni nunquid voluntas? an ne id quidem l"
Volnntas namquc etiam corum est quae lieri non possunt :
ut volumus quidcm esse immortales , ceterum de co nenli-
quam capimus consilium, neqtic id eligimus. Deinde, finis
qnidem non est delcctus , sed eorum quae ad fincni faciunt :
puta, ncmo dcligit csscsamis, sed quod atl bonam valetti-
tlinem facit, ambulare, currere. Fines aulem volnmus :
natn prospera uti valetudine volumus. (3) Ilinc igilur
manifestum cst, non csse idem voluntatcm ct delcctum.
Verum ita sc haberc TtpoatpEtn; sive delcctus videtur, nt
nomen ejns innuit : itpoaipeot; eniiri esl etdelecttis, qiiiim
eligimus lioc potius quam illud , quod mcliiis est uimirum ,
Iolo ejusquod cst deleriiis. Quando igittir quod cst melitis
siimimns loco ejus quod cst deterius, re m oplione posila,
lioc proprie erit TtpoaipsrctOat ac deligere. (4) Qnodsi horiiin
niliil esl dclectus, numquid quod coj;itato fit, itl in delectn ?
an ne id qtiidem? Multa enim cogitamus etopinamur ro-
gilando. Ntimqtiid igitur qtiae cogitamus, ea etiam dcligi-
mus,an non? Sscpe siquitlem cogitamus de Indis, at ne-
quaquam quicquam supcr iis dcligimus. \on ergo cogjtalio
est dclectus. (5) Qnoniam igitur liorum per sc et seorsum
consideratum nihil est delecttis, sunlque Ikec anima; insita ;
nccesse est nt delectus sit aliqtiid quod ex islorum dtiobus
junctis constct. Quoniam igiturcst,quemadmodum paulu
ante memoravimus,bonorumadfinem tendentiumdelectus,
non utique linis; estque eorum quaR in nostra potestate
sunt.et eorum quaj nobis diversam ingenerant ratiocina-
tionem, hocne, an hoc deligendum : non dubium quin
prius opus sit ea ipsa intclligerc et in consilinm vocarc ;
quumque noliis cogitantibus apparuerit quotl piu-slare vi-
deatur, tum ad agendum aliquis insurgit impulsus, atqtin
id agendo, consilio ct delectu atlhibito agere dicimur.
(C) Quodsi delectus, appetitus quidam est in consilium
devenicns, cum cogitalionc et deliberatione conjunctus,
non cst voluntarium quod est deligibile. Sponte enim agi-
iiius multa antequam intelligamus atque consultemus ,
sicut sedendo, exsurgendo, et id genus alia faciendo ; sponle
quidem , sed citra cogitationem. At quod cum dclectu
facimus, id omne fitcum cogitatione. (7) Mon crgo quicquid
sponte facimus , deligimus ct de eo consilium capimus, sed
qnicquitl deligimus id voluntarium est. Si quid enim
agere consulUintcs proposueiimus, sponte agimus. Exsi-
stunt vcro ex conditoribus legum nonnulli, qni id quod
 III ¥ H0IK11N MEIAAQN V, w|.
Stopil|Eiv to te Ixoucrtov xat to e'x Tcpoatpeo-Eoi; ETEpov
dv, eXoittou; toi; £rjata; eVt Toi; Ixoucnot; fj toT; xaTot
Tcpoatpscrtv tocttovte;. (») "Eoftv ouv r, Tcpoatpeoi; e'v
toT; TtpaxToi;, xat toutoi; e'v oT; icp' f,u.iv eWt xat
& irpa;ai xai af) Tcpa;at , xat oiuoi; fj af| oiiro);, xal Iv
oT; eotti Xa6eTv to oia ti. (o)[To os Sta ti oG/ drcXouv
eortv. 'Ev asv vdp YEiou-ETpia, Stov tpyj to TETpaytovov
TSTTaportv SpOaT; tcra; e/Etv, xai eporra Sta t(, 6'ti,
OTjO-i, xat to Tptvo)vov Sucriv opOai; iaa; e/et. Ev
lu asv ouv toT; toioutoi; sx ttj; dp/f]; iopioas'vr|; sXaSov
to oia ti, Iv Ss ye Toi; irpaxTOt;, ev oT; f, Tcpoatpect; ,
ou£ oCtoj;- ouSsaia fap XEtTai (opicras'vr) ■ dXX' av
aTtaiTri ti;, Sta ti tout' ETrpa;a;; Sct oux ivfjv dXXto;,
f\ Sti SiXtiOv outo);. *E? auToiv twv ffuuSaivdvTtov,
16 6tto? av j/ai'vr,Tai 6sXti'o> sTvat, TauTa TcpoatpeTTat xat
Sta TauTa. (10) Ato Sf| ev toT; toioutoi; to BouXsu-
caoOai ecm to tcS>; 3et , ev os TaT; eTctoTf]aai; ou-
oOOet; fip SouXeueTat Ttoi; SeT ypstyoti to ovotxa Ap-
/ixXsou;, Sti somv d.ptaaevov Ttoi; Ssi ypa^at to
TO
ao dvoaa 'Ap/ixXs'oue. 'H o3v daapTta oG YtvvsTat Ivv
ttj Stavoia, dXX' iv Trj ivspYEta tou Ypasstv. 'Ev oi;
Y&p ar] £OTtv f| aaapTta iv tt, Stavota, ouSi |3ou-
XeoovTat uTcilp toutojv aXX' iv 0T1; ffir, oto'pto-To'v ecti
xotb? Set, IvTauOa rj aaapTta. (it) "Loti S iv Toi;
ar. TipaxToT; to adptoTOv, xat ev ot; StTTa\ at aaapTtat.
'AaapTctvoatv ouv ev toi; irpaxToic. xat h toT; xaTa
Tac. OtptTBi; &u.o(aic. T^; yap apeTrjc OTO/a^daevot
aaapTaw^jtev ln\ Ta; Tce-iuxuta; 6Sou;. "Ectti yap
xai ev IXXet^Ei xat ev uiTEpfioXvi aaapTta , lii' IxctTEpa
30 22 toutojv -^spdaEOa St' f,Sovr,v xat Xurcr,v Sti aev yap
tt.v f.Sovriv TOt cpauXa rcpaTTOaev, Sta cs Triv Xu7:r,v Ta
xaXi cpeuyoaEv.
CAP. XVIII [XIX.]
"Eti S' so-iiv fj Stoivoia ou/ loo-rcsp aToOr,o-t;, oTov tt;
d'1/Et oux av SuvatT' ouO;v av aXXo Tcoi^o-at r\ tSsiv, ouSs
ar. ttj axor, ouOsv aXXo r) axouoat. 'Oaouo; Ss ouSs ^ou-
XeudaeOa TCOTSpov SeT otxouo-at Trj axo^ f) iSetv. 'H Si
Stotvota ou toioutov, oiXXi xat touto SuvaTat TcparTEtv
xai diXXa. Ata touto SouXsusoOai f,or, svTauOa urcap-
/Et. (2) "Eotiv ouv fj aaapTta £v tt, aipeiEt Toiv
4i> dfaOwv ou Tcepi Ta tsXt) (TauTa asv ^ap arcavTs; 6ao-
yvojaovoiiaiv, olov Tr,v uyietav Sti t«YaOdv) , dXX' r|Sr| ik
Tcpo; to te"Xo; , oTov TCOTepov aYaOov rcpo; uYtEtav ytrftiv
touto r\ oij. MoiXiaTa ouv Tcoisi ev toutoi; to ucjidX-
XsaOai f,Sovf| xat XuTcrj-T^v aev yap cpeuYOaev, Tf,v
4r. S' aipouaeOa. (.)) 'Etcei ouv Sirpr,Tai ev Ttvt f| daapTta
xat tcoi;, Xoitcov eciTt tivo; eaTiv f, dpETr] o-TO/ao cixr^ ,
TcoTepov tou ts'Xou; fj Toiv Tcpo; to ts'Xo; , oiov TcoTspov
tou xaXou f, Ttov Tcpb; to xaXdv. (4) n6":; ouv f, eirt-
o-Tr'ar, ; TCOTSpov Tf;; o:xoSo;atxri; scctiv STctctTf,u.r,; to
eo tsXo; xaXoi; TcpoOsaOat fj Tot rcpo; to teXo; iSsTv; av fap
touto xaXto; TrpoOrJTat, oTov xaXf.v oixiav Tcotf,oai , xat
Ta rcpo; touto oux i~>~Mi ti; Eupr^cst xat Tcoptei r\ oixo-
(|I89,II»1>)
sponle lit, et quod cum deledu, definiant ut diversa,
minoresf|tie iis qnae sponte liunt, quani iis quae cogitatoet
consilio, mulctas infligant. (8) Est igilur pro|)Ositum in eis
qua; sub ai.tionem eadiuit, et eis ipsis iu quibus penes nos sit
agere et non agere , ct ita vcl non ita ; el in quibus causam
propter quam agitur, viilere liceat. (9) Est autem non
simplex causa propter quam aliquid fit. In geometria si-
quidem quum quis dixerit quadratum qnalliior rcclis arqua-
les angulos habere , et percunctatur, propter quid ? occurrit,
Quia etiam triangulnm duobus reclis a^quales habet. In
liis igitur, ex definito principio illud propler quid assumpse-
runt. At in eisqure sub actionem cadunt, in quibns est
delectus, non ita : nulliim siquidem ponitur definitum.
Sedsi quis exquirat, cur boc fecisti? Quoniam non enit
aliter ut facerem, vel quoniam ila mclius. Ex ipsisevenien-
tibus,qiialiacumqueapparuerint esse meliora, delectussu-
mitur, et ob ea ipsa. (10) Quainobrem cliam in hujusmodi
est consilium capere de eo, quomodo expediat : at in scientiis,
ncquaquam. Ncmo siquidem qiicmadinodiim scriberc opus
sit nomen Arcliiclis, init consilium : quia quo pacto scriben-
dum nonicn Archiclis, cst jam definitum. Mendtim ig tur
non in intclligentia gignitur, sed in scribendi aclionc posi-
tum. In quibus cniin non est intelligentio: error, de eis
non initur consiliiim : sed in quibus indelinilum est nec cer-
tum qnomodo oporteat , ilti mendtim procrealur. (u) Alqui
in eis qu.r sub actionem cadunt , id non est delinitum , et in
quibus duplex inendum. Delinquinms igitur lam in eis
qua; sub artionem cadunt , quam c\ virtutibus parilcr.
Yirtutcm cnim conjectanles , per agnata nohis ilincra lial-
lucinamur. Est siquidcm in defectu excessuque hallnci-
natio. ln liorum utrumlibet dcferimur voluplate et do-
lore : quaniloquidem ex volnplate in mala delabinnir, m
ex a-grimonia, honesta fiiKilamus.
Rursiini aiitem cst, non qucinadmodum sensus, animi
cositalio, velut visu non poleril quicquam aliud qtiam vi-
dere, non auditu aliud quam audire. Ilidem neque con-
sultamus, numquid audiendum auditu, an videndnm lisw.
At animi cogilalio non est hujusmodi , scU et id ct alia po-
test cfficere. Ob boc ibi jam exsistit consullare. (2) Est
igitur in bonorum dclectu , non in line, dclictum ; ( nam in
eis omnes consentiunt ; ut.sanitatem esscbonuin;) venim
in iis quae ad finem faciunt : velut expedialnc sanilali boc
comesse , an non. Facit igilur plurimum in bis ad halluci-
nandum voluptas et a-griraonia. Hanc siquidem amplecti-
mur, illam vero fugimus. (3) Quoniam igitur distribnimu-:,
in quo et quomodo sit delictum ; reliquum est ut inluea-
mur, cujusnam rci sil virlus qu>-e collimet : ad finemne an
ad ca quac ad fincm , ut ad boncslunine an ad ca qux s«nt
honestatis. (4) In scicntiis crgo quomodo sc rcs hahel ?
utrum acdificandi scientiae est finem pulcbre describere, an
ea quss ad linem conducunt , inquirerc ? Nam si hoc speciost.'
proponetnr, ut, pulcbram domum efficere, ctiam a«l lioe
qua-cumque speclant , non alius quisquam invenicl neqno
 ("*■) ¥ MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. XIX. XX.
gojlo;. 'Ouofto; Sk xai eVi tojv dXXtov arcaaiov £7ti-
oTr,ufov. (fi) "ilaauTO); dpa od;stsv av systv xai etc'
dpETr,;, uaXXov Etvat auTr,; tov oxotcov 7cpb; to te'Xo;,
o 0£t 6p0co; TcpoOEoOat, f, t& Ttpb; to ts'Xo;- xai i\ tov
t. to^t' saTat ouOsi; dXXo; rcoptEi, xai £upr'aEi a osi Tcpb;
twto. Kai euXoyov os toutgu sivat upoOETtx^v Trjv
apETT.v, ev ot; f, «p/r, tou BeXTiaTou eotiv ExaoTOv xai
7totr,Tixbv xai TtpoOETixdv. OuOsv ouv 3s'Xtiov ttj; dps-
tt]; eitiv Taurr,; Y&p £*vsxev xai TaXXd eVtiv, xai Trpb;
lii TauTr,v eotiv f, ap/r'. (b) Tgutou Ivexev uaXXov t4
rcpb; tout' estiv to os ts'Xo; dpyrj Ttvi eoixev, xai toutou
EVEXSV tCfTtV EXaOTOV. 'AXXcV XaTOt TpOTCOV TOUTO EOTat.
IJote SrjXov o>; xaTciTr,; apETrj;, iTCEiSf, BEXTtaTr, ecttIv
atTta , ort tou ts^Xou; sWt aro/aaTtxf| uaXXov fj tojv
ii rtpb; to teXo;.
CAP. XIX. [XX.]
'Apsr/;; oe' y' esti te^Xo; to xaXdv. Toutou ap' s'aTi
aTo/aaTtxr, uaXXov f, l\ tov sarat. EaTt os xai TauTa
Taurr,;. "OXto; Ss of, ^atvETat aTorcov • tato; yap av
tv Ypastxrj Etr, ti; aYaOb; ;j.iur,Tfj; , outo; Sk oux av
5o ETTatvsOEtr, , av uf, tov axoitbv Of, Ta xaXXtara uiueT-
aOat. Tf,; dpsTrj; apa TcavTSAo); tout' saTt, to xaXbv
TrpoOeaOat. (a) AtaTtouv, av ti; eitcoi, irpoTEpov asv
EXs^oasv tt,v lvs'pY£tav xpstTTOv sTvat f, tt,v ap£Tr,v
a'jTr,v, vuv o' oux i; ou f, EVE^pysia , touto t5j apsTrj
2i arrootooaEv w; xaXXtov, dXX' sv t!) oux saitv Ev/pyEta ;
h) Nat, dXXa xai vuv ^aatv touto 6aotb>;, t/,v sv£p-
yitav tt,; £;£io; ji^XTtov sTvaf oi yap aXXot dvOptoTrot
tov aitouoaiov OswpouvTE; xpivouatv e'xtou TcpaTTEtv, oti
to arj ouvaTOV Eivat or,Xtoaat Tr,v ixdarou Tcpoaipsatv
30 f,V E/El, ETTEl El f,V ElSsvai TfjV EXaOTOU ■plOUT^V, (o; E/£t
Tcpb; to xaXdv, xai dvsu tou TtpaTTStv a7iou5a!o; av
EodxEt Eivat. 'AXX' Itcei u.£adTr|Td; Ttva; Ttov TcaOiov
xaTT,p'.Our,aduEOa , Xexteov av Etrj rcspi -rcoia Ttov rcaOoiv
EtCtV.
CAP. XX. [XXI.]
15 Etce'i ouv ^otiv f, dvopta TC£pi Odpprj xai cpdfiou; ,
axETCTEov av etrj TCEpi tcoiou; ^dfiou; xai Odppr,. 'Ap'
ojv £t uiv ti; ^oSstTat uf, drcoSdXXr, Tr,v ouaiav, outo;
oeiXo;, £t oe Tt; OappEi Tcspi TauTa, »v?p:io;, ri ou;
oaoibx; b" st Tt; cpoSttTat vciaov f, Oappti, ours SeiXov
to ^aTSOv Etvat tov cpoSouasvov out' dvopiiov tov u.f, cpo-
£oua£vov. Oux dpa iv toi; toioutoi; ^d?ot; xal Odp-
ptatv tCTtv f, dvopia. (2) 'AXXa af,v 0J0' ev toT; toiou-
toi; , olov £t ayj ti; cpooETTat J3povT&; •?, daTparci;
f, a/.Xo Tt Ttov uTtsp dvOpo)7cov cpoSEptov, oux dvopjio;
ti dXX.i txaivdaEvd; ti;. Ev cpd€ot; dpa xai Odppeaiv
taTtv 6 dvOpETo; toT; xa^' dvOptorcou;- Xe'yo) Sk S 0?
TcoXX.oi oofio^jvTat f, oi 7cdvT£;, 6 ev toutoi; tov Oappa-
Xio;, outo; dvopEio;. (») Touto)v Toivuv Guopiaaivoiv
ax£7TT£0v av eitj , s'7C£iof, xaTa TtoXXd Etatv ot dvoptiot,
s" 0 iroio; dvoptio;. EaTt y»P >c*l x»t' EarEtoiav Tt;
ABI.ST0TELES. 11.
1-15
exhibebit , quam aedificator. Itidem in aliis quoquc omui-
hus scientiis. (5) Eodem modo igilttr in virtute haberevi-
dehitur, ut ad finem potius ipsius tendat consideratio , quem
rectum oportet proponi , quam ad ea quae ad linem sunt ; et
exquibus finis constet , nemo alius exliibebit , neque in-
veniet qua; ad flnem expediant. Jureque boc virtus
propo?uerit, quibus in rebus optimi principium est iinnm-
quodqiic quod efficiat et proponat. Nihil igitur virtute est
melius , quandoquidem htijus causa etiam sunt alia, atque
ad ipsam principium est. (r.) Hujus causa magis sunt qure
ad idem. At finis principio alicui assimulat ur, ct ejns causa
est unumquodque. Verum id erit modo aliquo. Proimlc
certum ut etiam in virtute, quandoqiiidcm causa est
optima , ipsam magis ad finem collimare , quam ad ea qure
ad linem faciunt.
Atqui virtutis finis, cst honestum : ad honestnin ergo
magis collimat virtus,quam ad ca exquihus constet : sunt
nempe lia?c ipsius. At in universum videri potcst alienmn :
quandoquidcm in pictura quispiam fortassis egrcgins fuerit
imitator, non tamen ideo laudem ferat , nisi optimam irai-
tandi habucrit intentionem. Yirtutis demuin id omnino
est, sihi lioncstum proponere. (2) Dixerit quispiam : Cur
ergo prius actionem meliorcm dicebamus, quam virtutem
ipsam; at nunc, non id ex quo actio est , virtuti, utpoto
honcstius, attrihuimus , scd id in quo nou est actio?
(3) Ita. Atqui nunc idem dicimus, habitu actionem esso
meliorem. Alii namque homines probum inspicienles, ab
actione dijudicant, quod non jxissint cujuslibet , quomodo
habeat , judicare propositum : nam si forct singulorum
nosse sententiam , qualis erga honestatem csset, etiam citra
actionem probus esse videri potucrat. Denique quoniam
affcctuum quasdam recensuimus medietates, circa quos
affectus verscntur, hinc nobis diccndiim est.
Qinim igilur sit fortitudo circa fiduciam, ac metum, con-
siderandum fucrit, c.irca cujusmodi metum atque fiduciam.
Numquid igitur si quispiam metuat nc rem disperdat suam,
: tiuiidus? sin animo confidenti sit in tali pcriculo, fortis,
an non ? Ilidem si quis formidet morbum, aut minimc for-
midft, neqtic meticulosum fatendum est essc metuentem ,
ncipie lintiin non metuentem.Xon igiturin hujusmodi mc-
tibus et fiduciis fuerit fortitudo. (2) At nc in talibus qui-
dcm , cujusmodi si quis tonilrus et fulmina non metuat ,
vcl quidvis aliud supra hominem horrendum, fuerit non
jam fortis, scd furens. In metibus itaque et fiduciis humanis
est fortitudo : in eis, inquam , qurje plerique metuant, aut
omnes : inquibus quiaudeat, fuerit forlis. (3) His itaque
definitis, conctiluendum fueril (qiiandoquideni inultis mo-
dis forles dici possunt ) qualis sit forlis. Esl enim propter
experientiam fortis aliquis, velut milites. Isti siquidera ab
 146 * HBIKQN MWAAQN A, xa
dvSpETo; , otov 01 oTpaTitorai • outoi y»P oioaat oY su-
TtSipiJV OTl EV TOUUTCj) TOTCW YJ EV TOIOUTO) XOtipW f) OU-
TO); E/OVTl aOUVKTOV Tl rcaOEtv . 'O 81 vauTa £100);
xai oti Ta?jTa uttouevojv tou; tcoXeuiou;, oux dvopeto;"
i e'4v vip toutwv (jtrjOsv urcdpyr, , ou/ utcousvei. («) Ato
tou; ot' ^iitTCEtpiav ou aaTEov dvopsiou;. Ouoi Zowpd-
ttj; or, OpOo); ?Xeyev, E,rciTTr,'ur,v Etvat tpdaxoiv Tr,v dv-
opiav. 'II yap E,Tct(JT'/-u.rl st; eOou; tt,v iu.TCEtpiav Xa-
6ouoa ETrioTTi;jtr| vivETat- tou; ok St' EUTCEtpiav utcoue-
10 vovTa; cu tpauEv, ouo' E'pouatv dvSpsiou; fTvat. Oux
apa r, dvSpta iTciOTrjuri av Etr,. (5) /TldXiv 0' au siaiv
dvSpsTot £x tou IvavTtou ttj; EUTCEtpta;- oi yap drcEtpot
twv E,x£r,ao;jiE'vo)v ou oo6ouvTat ota ttjv drcEtptav. Ouoe
Srj ouoi toutou; <paTE'ov dvopEtou;. (s) Elai 0' au dXXai
li Soxouvte; dvSpEiot sTvat Sii Ti rcdOr, , oTov oi sptovTE;
r, oi tvOouotdiJovTE;. OuSs Srj toutou; oaTs'ov dvSpEtou;
sivar siv vip auTwv to TcdOo; dtpaipEOrj , ouxeti sialv
dvsp-ioi, SsT Ss tov dvSpsiov a£t sivat«vSpETov. (7) Atb
ouSs xi Orjpta oiov tou; au; oux dv ti; eitcoi dvSpstou;
20 Sti to duuvsaOat , ^TCEioav tcXtjye^vts; XuTcr,06)atv o\i
SeT os tov dvopEiov Sti TcdOo; sTvat dvSpstov. (s) IldXiv
eotiv dXXrj dvSpia tcoXitixt| Soxouaa sTvat, ot St' aioy uvrjv
Tr,v -pb; tou; rcoXiTa; utcous'vouoi tou; xtvSuvou; xat
Soxouatv dvSpETot fTvat. 2r,u£tov Ss toutou1 xat yip
» "Our,po; TC£Tcot'r,xE tov "ExTopa Xs^ovTa
I Iou/uoau.a; uot rcpwTo; £7EYY£iriv dvaOrjao
otb oTstoi Seiv ud/EoOat. Ouoe Sr, Tr,v TotauTr,v tpa-
te'ov Eivaf 6 vip outo; £tp' JxdaTW toutojv Stoptoub;
apudaEt. Ou yip d<patpouu£'vou ur^ StauE'vEi r) dvopia,
jt> »ix av Etr, eti dvSpEto;- av ouv tyjv ato/uvr,v TCEptEXo)
01' r^v r,v dvSpEto;, ouxe'ti EOTat dvSpETo;. (») "Kti xat
dXXo); Etoiv dvSpETot ooxouvte; Eivat oi 01' EXniSa xai
TtpooSoxiav aYaOou. Ouos Sr, toutou; yaTsov tTvat
dvopEtou; , ETCEtSri tou; toioutou; xai iv toi; toioutoi;
34 dvopEtou; Xe'yeiv ototcov cpatvETat. Ouosva oijv twv
toiouto)v dvSpstov 0ets'ov sivat. Tbv 6tcoIovouv dvSpsiov,
xat ti; 6 dvSpETo; oxetcte'ov. (10) 'Q« aTcXoi; usv sircETv,
6 Sti ur,Osv Tiov Tcpo£tpr,u£'vo)v dvSpEio; tov, dXXi oti
to voui^Etv avJTO Etvat xaXdv, xai touto tcouuv xav Tcaprj
40 Tt; xav utj. Ouo! Sr^ TcavTEXto; dv£u -dOou; xat 6pur];
EYYivvsTat rj dvSpta • csi Si ttjv 6pur,v YtvsaOat aTcb
Xoyou oti to xaXdv. 'O S^ 6puo)v Sta Xo'yov ivsxsv
tou xaXou e'tc\ to xivSuveueiv, d^o6o; o>v TCEpt TauTa,
outo; dvop£io;, xai rj dvSpia TCEpi Tat/Ta. (11) "\^o6o;
:.'., 0£ OU/ 0T0V OUTtO OUUTCEOrj TtO dvSpEtO) tOOTE Slto; UTj
»o6uoOat. 'O u£v ^ip toiouto; oux dvopsto;, to 6y\o>;
ut,Oe'v soti tpo6spdv outo) usv Yap 6 XiOo; £iv) xat TaXXa
d'jj,u/a dvSpsTa • dXXi SeT tpoGEtaOat us'v, utcou.e'vsiv Se' •
«i Y«p au ur) <po6ouusvo; utco^uevei^oux av sir] dvSpsio;.
<m i\i) Eti Se xai tooTCEp ETcdvoi StEtXdusOa, TCEpt cpo6ou;
xat xtvSuvou; ou tcovto; dXXi tou; dvatpETtxou; Tr];
ouoia;. "Eti Ss ouS' ev tio tu/ovti xai tcovti ypdvo),
dXX' ev o) oi 350601 xai oi xivSuvot TcXratov Etaiv. Ei
(HM>,!l«|)
rxperientia tlidicerunt , in linjiismodi loco , vel liiijusm<xli
tempnre, vel rebus ita liabenlibus, lieri non posse ut malum
subeant ; et proimle (]ui liifc noverit,et ea rie causa in-
gruentes liostes sustinuerit , non Tortis. Nani si liorum nihil
exstilerit, non toleraveril. (4) Proinde quos experientia
fortes reddit, ii fortes dicendi non stint. Neque Socrates
recte aiebat , Ibrtitudinem esse scienliam : quanrioquidem
ex consuetiidinc scientia capicns experientiam, eflicitur
srientia. At ab experientia tolerantes, neque dicimus ne-
que dicturus sit quisquam fbrlcs esse. Nmi igitur forti-
tudo fuerit scientia. (5) Rursus sunt fortes ab experien-
tiae rontrario. Nam qui ignari snnt eorum qiu' impendenl,
ii non timent propter inexperientiam illam ; verum ne lii
quidein fortes sunt dicendi. (6) Sunt porro qui fortes
propter perturbationes existimentur, velut amantes, aut
lymphatici. At nehosquidem fnrtes diccre oportet : quan-
doquidem si ah ipsis auferatur affcctus, non erunt ampliu>
fortes. Fortcm siqiiidein , pcrpetuo fortem csse oportet.
(7) Et proinde ne feraj quiilcui , ut sucs , dici fortes possunl,
quod quuin icli dolorem senserint, ultum eant injuriam.
Non oportet vero qui sit vere fortis, cum ob perturbatio-
■10111 esse fbrteni. (8) l".st vicissim fortitudo alia , quae civi -
lis existimatur : velut si qui civium pudore ofTusi , tolerant
pericula, atque inde ut fortes existimantur : queniadmodum,
verbi causa, Homerus Ilectora dicentem inducit ,
Polydamas vcreorme carpat in agminc primin.
Ideo ptignandiiin esse existimat. At ne lurc quidcm di-
cenda fnrtitudo. In istorum enim singulis eadem congruet
defmitio. Quo namque ahlato non perdurat fortitudo, id
cfficcre fortem non potest : ut si pudorem , per quem fortis
erat , abstulero , non jam erit fortis. (9) Sunt itcm et aliler
fortes existimati , ob spem bonique exspectationem. Al ne
hus quideni dicere fortes possis : quandoquidem tales, ac in
talibus, fortes appellarc , videtur alienum. Proinde in niillis
liiijiismodi fortitudo rollocanda est. Qualis igitur et quis-
nam forlis silexistimandus, hinc considerandum. (10) At-
que, ut paucis absolvam, qui nulla jam supra dicta can-.i
fortis est, verum quod id honestum esse censeat, idque fa-
ciat, seu aliqua , seu nulla oblata fuerit occasio. Neque ta-
men prorsus circa perturbationem impulsumque gignitur
furtitudo. Oportet vero impetum hunc a ratione proficisci ,
honesti causa. Qui igitur ratione ductus , honesti causa , ad
pericula ruit intrepidus, isdemum fortis est oenscndus , e t
in liis fortitudo consistit. (11) Intrepidus aulem non est
quando ita acciderit forli ut plane inacrcssus sit sensui li-
moris. Ncc enini talis forlis , cui prorsus nihil est formido-
losuin. lta namque etiam lapis et rcliqua inanima fuerint
forlia. Vcrum oportct ut capax quidcm sit hujus metuendi
alfectus, sed toleret animo. Nam si rrihil metuens toleret ,
neutiquam erit fortis. (12) ltem (ut etiarn paullo ante de
metu atquc periculo disseruimus) non omne , sed quod es-
scntiam ipsam delere poss.it intelligimus. Neque item in
fortuito et quovis temporc, verum in quo et mcluset peri
 (1191.) MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. XXII. XXUI.
Ytxp ti; tov Et; SsxaTOv eto; xivSuvov u.f| !po6siTat ,
ouico) avSpeioi1 evioi fkp Oappouat Sta to (jiaxpotv 4tce'-
vtiv, av 3i TtXrjafov YsvwvTat, aTtoOvr]axouat Tto Sset.
'H (i£v ouv dvSpia xat 6 dvSpsTo; toiouto;.
CAP. XXII.
;. Zwcppoauvr, S' iat\ u.EffdTT); dxoXaaia; xai dvaiaOr)-
aia; tt,; Trepi Tot; f]Sovd;. "Koti yap fj aojspoouvr, xat
drcXio; ditaaa apEtr, £";i; f) SEXTioTT) , fj Ss SjXtio-tti
E$H TOU SeXtJotOU laTlV, SsXtIOTOV Se Trj; UTC£p6oXf;;
xat ty;; EvSfia; to u.saov xaV dtEtpoTEpa yap eJoi tliEXToi,
n> xai xaO' uTCEp6oXf,vxai xaVsvOEtav. O-jTEEtTcspTO u.s-
aov SsXticttov, f, ao>:ppoauvr| u.saoTr;; ti; av ei/j dxoXa-
ofa; xai dvaiaOr,a£a;. Meojottk ulev ouv dv ei/) toutwv.
(l) 'LoTt 3s f) awippoauvrj Ttspi fjSova; xa\ Xuita;, ou Tcd-
aa;csouSs t&; Tc£p't Tcavta. Ou fip ei Tt;f|3eTxt OEwptov
is Ypa?T;v f, avSptotvTa f, ti aXXo twv toioutwv, xai Sfj ouro;
axoAaccTOS' 6u.oio); 3s ouSe TCEpi dxor,; ouSs Tctpi dajpprj-
ceo>;, dXX'E'vf,Sovai;Tai; TC£piaTrf,vxai yeuoiv. (s) OuSs
of, 7t£p'i TauTa? dvf,p aw:ppo)v scTat 6 outo>; e/wv wcte
u.t,o' utco u.ta; twv toioutwv f,Sovwv u.r,0sv TCa'o/£tv (6 U.EV
5« yap toiouto; dvaiaOr,To;) , dXX' fjSr, 6 Trdo/wv xai u.fj
aYOuEvo;, wots £t; uTcsp6oXfjv auTtuv drcoXauwv TcdvTO"
TolXXa TcotsToOai TcdpEpva, xai outov ye tov fjSri auTOu
tou xaXou evexev xai (jtfj dXXou itpaTTOVTa awspova.
(i) "Oart; ya.p twv toioutwv f,Sovwv Trjc; uTCEpfioXfic;
25 «TtsyETat f) otct cfo'6ov fj St' dXXo Tt TWV TOIOUTWV, ou
owppwv. OuSi ^ap TaXXa i[wa Xeyouev Eivat owippova
E*;to dvOptoTtou, Stot to u.fj Eivat Iv auToT; Xoyov, w So-
xiu.d£ovTa to xaXbv aipouvTai- Tcaoa y*P dpETY] tou
xaXou xai Ttpbc, to xaXdv lctTtv. "Qote Etrj av f, aw-
'»< jpocruvTj TtEpi rfiovh.<i xai Xuira? , xat TauTa; Ta; ev d^^
xai YEutTEt ytvoitAvan.
CAP. XXIII.
'E/dfMvov S' av Etr) toutou Xe'yeiv uTCEp TcpadTTjToc; ,
t! £oti xai £v xicjiv. EffTiv ouv fj TcpadtT,i; dva jxe^oov
dpYtXdtT|TOc; xat dopYT,aia;. Kai SXo); Se Soxoucrtv
;s ai dpETai jxEO-dTrjTE; tive; Elvat. "Oti 5' Etai u.sad-
tt,te;, xai oSto); dv ti; eitcoi- £t Y^P saTtv iv u.e-
O0TT,Tt tb Se^Xtictov, f, S' dpETTj Icttiv f, SEXTiaTTj Etji; ,
jSAtistov S* laTt to jjtsaov, fj dpETrj dv ei/j to u.Eaov.
(l) Af,Xov Se ECTat piaXXov xai xaO' Exaaxov axoTtouatv.
to'ETC£tSfj ^dp ectiv dpYtXo; 6 TcavTt xai TtdvTto; xat ETti
tcXeiov SpYt?du.£vo;, xai <J/exto; Se & toiouto;- oute ykp
itavTi SeT Spyi&afai out' Irci rcaaiv oute TtdvTw; xal
dEt', ouS' au TcdXtv outw; e/eiv Sei wjte (jltjOevi u.T|Se'-
tcote • xai Yotp oSto; 4,EXT0'c; , dvdXvtiTo'; y^ div ■ (3) etcei
ti toivuv xal 6 xaTot ttjv uTC£p6oXf,v iJjexto; xal 6 xaTa ttjv
eXXeiJjiv, 6 jjle-jo; av toutwv Etrj xai rcpao; xai ircai-
vrrd;. Oute yip 6 £XXei'tciov Trj dpvr) oute 6 &Tt£p6dX-
Xojv ETcaivExd; , dXX' 6 ttEaw; £/wv Ttpb; TauTa , ouro;
tpao;. Kat f) TtpadTr,; Si toutow twv TtaOwv ftEadTr,;
w 5v £ir|.
I 17
cula prope imminent. Xam si qnis decimo post anno fulu-
riini iimi metuerit peririilum, is nonilum est fortis. Sunl
enim, eo quod longe absint, fiducia pleni : qui si fuerint
proxiuii, nioriantur metu. Haec igitur est fortitudo, et hic
fortis.
Temperanlia medietas est intemperantiae et stuporis
illius qui est ab omni sensu voluptatis remotus. Nani tem-
perantia, ac prorsus virtus omnis, habitus e«t optimus.
At optimus habitus , optimi est. Optimum vero , inter e\-
rr.-iim defectumque medium : quandoquitlem utruinque
reddit vituperatione dignos, tam id quod nimium quam id
quod partim. Proinde si optinium medium , et temperantia
intcr intempcrantiam et stuporem illum est quaedam me-
dietai; horum itaque fuerit quaidam medietas. (2) Tem-
perantia autem circa voluptates et regrimonias versatur;
non tamen omnes et qux ex omni re capiantur. Neque
i-riiin si quispiam pictura: aut statuae , vel hujusmodi alle-
rius oblectctur aspectu , erit jam intemperans. Similiter
ne audiendo quidem , aut olfaciendo, sed in eis voluptati-
bus , quae in tactu sint , et gustu. (3) Xeque vero vir tem-
perans talis erga eas ipsas erit, ut nullo omnino ullius earum
desidcrio tangatur, (stupidus cst, sensuque carct, si quis est
ejusmodi , ) sed qui tangalur quidem , ac non iis teneatur
ita , ut supra modum iis indulgens omnia alia pra? ipsis ne-
gligat , sed honesti neque ullius alius rei causa hlc quoque
agat. (4) Nam quicumquc ah excessu talium volupta-
tum ahstinuerit vel metus vcl cujuspiam alterius rei causa ,
temperans non est. Neque enim cetera animalia , pra?ter
hominem, dicimus temperantia, quod ab ipsis ralio absit,
qua honestum examinent ac deligant. Omnis siquidem vir-
tus, honesti est , et ad honestum tendit. Proinde erit tcm-
perantia circa volnptates et a-griraonias, easque in tactu
gustuque progenitas.
Demum consequens erit ut de mansuetudine dicamus ,
et quid ct in quibus sit. Mansueludo igitur est inter iracun-
diam et eumhabitum quo quisiraincendi nequit. Omninn
autem existimanlur virtutes, raedietates qua?dam esse.
Quod antem sint medietates , hinc facile quis tlixerit. Xam
si quod optimum , in medietate est collocatum , estquc vir-
tus, hahitus optiinus, atque optimura est medium ; virtus
ergo sit medium, necesseest. (2) Quod sane evidenlius sin-
gula considerantibus est. X.-un quia iracundus est, qui
usquequaquc et plurimum excandescit, qui quidem jure
\itu|ieratur; (11011 iTiiiii decet usqiiequaque cxcandescere,
aut adversus omncset omnia aut omnino ac sempcr : nc-
que contra ita habere ut in nulla re unquam : nam is quo-
quejure vituperatur, ut quirc nulla moveatur;) (3)quuni
igitur tam is qui in excessu , quam qui iu defectu versa-
tur, snli reprehensionem cadat : qui horum medius fuc-
rit , mansuetus ac laudabilis. Neqne enim ab ira deficiens'
neque item excedens in ipsa, laudabilis ; sed qui mediocritcr
in his habct , is mansuetus : harumque pertnrbaliomim me-
dictas fuerit mansuetudo.
10.
 1-18 H0IKON MErAAON A, xS-xC
CAP. XXIV.
'EXsuOsptdTr); 8' sWt u.£cdTr,; dcouia; xal dvEAEU-
6Epfa;. "Ecrt Ss rcspi /prju.aTa Ta TOiaura TcdOr) ■ 6' te
Y&p aaoiTo; ectiv 6 dvaXiaxtov el{ £ tjtf, SeT xai tcXei'o>
oiv 8eT xai Ste u.f) Sei, 6' t' dvEXsuQEpo; evavrio); touto)
. 6 uf) dvaXiaxtov ei; a" 8ei xal 6'aa Ssi xal 6rs Sst.
(2) 'Au.<pdTSpOl OS OUTOl lj«IXT0£. "EcTl 8s TOUTO)V 6 U.SV
xaT' sXXsr]/tv, 6 Ss xaO' uTcspfioXrjv. '0 apa sXsu-
Ospto;, s^TCEtSf, sctiv eicatvETo;, uiao; Tt; av Etrj toutoiv.
Ti; ouv Ictiv ; 6 dvaXiaxtov ei; £ 8eT xai 6'aa Sel xat
i 6'te 8eT.
CAP. XXV.
"Eoti os xai Trj; dveXeu6epi0TriT0<; EtSr) tcXeuo, otov
xiuCtxd; Ttva; xaXouaev xal xu/juvoirpiaTa; xai aicypo-
xepSeT? xai u.txpoXoYOu;. IldvTE; S' outoi utco Tr,v
dveXsuOepiOTTiTa tcitctouciv. . Tb uiv Y&P xaxbv 7ro-
XustSe;, to 8' aYaObv u.ovost8s';, olov f, uiv uytsta aTcXouv,
f| Ss vdao; tcoXueiSe;. 'Oaoio); f) ptev dpETT) dirXouv,
f, 8= xsxia tcoXusiSs';. IldvTE; yap o&TOt TCEpi jfpr)-
ptaTa Etat ijjsxToi. (2) IIoTepov ouv tou iXsuOspiou xai
to XTr;aacOai ecti xal to TcapacxsudaacOat v/pr'uaTa,
' f) ou; ouos yip aXkrii; dpsTrj; ouOEUta;. Outs Y&p t^C
dvSpia; ectI to 6'rcXa Tcotrjcai , dXX' i\~krfi , Taurr); 8s
Xa6ouoT,i; toutoi; SpOo>; ^prjaaoOat- ou.01'0)? sVt ao>:ppo-
o-uvr); xai Toiv aXXwv ■ ouSs 8f| tt,; EXsuQsptdTTiTo;,
dXX' rJSrj •/prijxaTtffTixrji;.
CAP. XXVI.
'H Ss (jtEYaXo'}njy_ia u.s<JOTr,<; usv ttTTt /auvo'Tr,To;
xa^ utxpO']rt)^ia<;, ebti SJ Trept Ttu.f,v xat drtuiav, xat
TTEpt Tt[jif|V ou Tf,v Tcapa twv tcoXXwv dXXa Tf,v Trapa
Tiov aTcou8a(o)v, xat uaXXov Se S^ T.tpi TauTr,v. OJ
yap airouSaTot etSoTe; xal xptvovTe; SpOw? Tturiaouatv
^ouXriaeTat ouv uaXXov uirb tou auvstodToi; auTol oti
a;td<; saTi Ttu.ri<; Ttu.aaOat. OOSs Y^p wepi rcaaav Tt-
ufjv saTat, dXXa TCEpt Tf,v peXTiaTr,v, xa\ to t(u.iov
aYaObv xat dpyfr)? Taijiv tiyfov. (2) Oi u.ev ouv euxara-
cfpdvr,TOt ovt£<; xat tpauXot , pteYCtXoiv S' aurouc; dqtouvTE^,
;<:, xai Trpb; toutok; Ttu.5taOai oidusvoi SeTv, yauvot • tjaot
8e sXaTTo'vo)v auTou; djtouatv r, rcpoarjxov «utoT;, u.t-
xpdvj/uyoi. (:)) 'O dpa u.e'ao<; toutiov eotiv 8<; urJTS
EXdTTovo; Ttu.r)<; aurbv d;tot f) Tcpoar|XSt , fjtrjTE u.st'^ovo<;
?1 d;tdc; EaTt, (jtr,TE Ttdar,<;- oSto? 8' Eariv 6 (jtEyaXd^u/oi;.
"Qot£ 8r,Xov Sti f) ptEYaXo'}u/ia u.EaoTrj<; sari j(auvd-
r/)TO<; xal u.ixpo<J/uv;iac.
CAP. XXVII.
MsYaXoTcpETtEia 6' sari u.sadTr); aaXaxo)V£t'a; xai
utxpOTcpETceia;. "Eart 8' f) usYaXoTcps'Tcsia rcspi Sa-
Tcava; S; tw TcpsVovTt •({•ftiaQm Tcpoarixet. "Ooti;
(Jtsv ouv Sarcava ou u.fj Sei , aaXdxtov, oTov st Tt; laTta
epavtaTa; tb; av Yauou; Tt; iaruov, 6 toiouto; aaXdxtov
(nwl
Liberalitas autem est, inter prodigalitatem et avaritiam
medietas rollocata. Versantur autem hujusmodi perlur-
bationes circa pecunias. Prodigus namque est, qui, ubi
nondccet, impendit , ct pluraquam deceat, et quum mi-
nime decct. At avarus, ei contrarius, is est qui non im-
pendit ubi decet, et quantum decucrit, ct quando decuerit.
(2) Utriquc sub reprchensionein cadunt : alter quidem dell-
ciendo , alter vero excedendo. Liberalis ergo , qtiandoqui-
dem lamlabilis cst, medium inter lios tenet locum. Quis igi-
tur est ? is qni ubi decet , et quantum decct , impendit.
Sunt autem plures illiberalitatis sivc avaritia; snecics :
sicut eorum , quos xiu.6ixa; ( sordidos ) Gra?ci appellanl ,
el xu{jLtvoTtptaTa; ( cuminisecloyes ) et aiaxpoxepoct; ( /ur-
pilucricupidos ) et u.txpo)oYou; ( qui vel minimas impen-
sas magni wstiment ). Jsli enuii omnes illiberalitate com-
prehenduntur. Maliim namque multiplex : at boni unira
est ratio. Ut sanilas quidem simplex , sed mullilbrmis
morbus : itideni virtussimplex, quum sit vitium mullirorine.
Cuncli siquidem memorati, ob pecuniam sub vitupera-
tionein cadunt. (5) Utriim igitur liberalis est, acquirtre
et pecuniam sibi comparare, an non? neque cniui ullius
alterius est virtutis. jNain neque fortitudinis est arnoa fa-
bricare, scd alterius : verum ipsius est accipere, eisquc
recle uli. Idem de temperantia ceterisqne diccnduin.
Ergo nec libcralitatis est opes parare : sed ejus potius qua:
Xpr.iiaTiaTi/r, ( ars pecuniaria ) dicitur.
Magnanimitas cst superbiae et demissionis animi sive
pusillanimitatis medietas; el circa bonorcm ct ignominiam
versatur : ct bonorem qtiidem non a multis, sed a probis
attribiitum, qui ei prspcipue conveniat. Probi namque et
periti judices recle bonorabunt. Honorari itaque se, qui
dignus honore fuerit , potius volet ab bis qui ipsum cogno-
vcrint. Neque enim de omni honore fuerit , sed oplimu ,
maguanimitas et circa honorabile bonum et ordinem obti-
nens principatus. (2) Jure igiturdespccti et improbi, magnis
rebus se dignos opinantcs, et hoc amplius honorem sibi
tribui poslulantes, dicuntur elati vanivc : qui vcro sese
Mimmitlunt et magis quam par cst abjitiunt , piisillaiiimi.
(3) Ilorum igitur medius est qui non sc ita abjicit , ul minore
quam sit par honore velit honeslari, nequc rursiiin ma-
jore quam deceat , neque omni : is demum cst magnani -
mus. Et proinde certum est, magnanimitatem esse inter
animum nimis elatum et nimis dcmissum , medietaten).
Magnificentia est inter ostentationeui et indecoram parci-
moniam medietas. Versatur autem magnificentia circa sum-
plus, quos commodum bominem facere par est. Quicumqur
igitur, uhi non expedit , sumptum facit, ostentator est : ut
si quis convivas qui symbolam contulerint , ita epiilo atci
 • MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. XXVIU-XXX.
(ll»2,liw)
6 Y«p aoXdxwv toiouto; Iotiv, 6 ev w u.f) SeT xatpw
£vosixvuu.evo; TfjV lauTOu surcoptav. (2) '0 os u.ixpo-
itpsTcf,; 6 IvavTio; toutw , 8; ou SeT (jtf, pEyaXtiox; Sa-
TcavrjaEt,f) touto u.r, tcoiwv, oTov si; "cauoui; ?, yopr,yfav
5 oaTcavwv u.f, d;t'w; dXX' IvSew;- 6 toiouto; u.txpoTcp£Tcr,;.
(3) 'H 0£ (xcyaXoTcpjTCEia xal aTcb tou SvdutaTo; cfavspd
iSTiv ousa TotauTT) oiov Xeyou.EV' Ircei y&p Iv tw xaipw
TtO TCpSTCOVTl TO U.E'ya SsOV sTvai , dpOiti; TTj [AEyaXoTCpE-
TiEia Touvopia xeiTai. 'H (jtEYaXoTcpETCEia dp' av Eir, ,
m etceiSt^ laTtv ETcaivETr', LiEadTr,; Tt; iXXettjiEb); xai UTCEp-
CoXrj; tt)? Tcepi SaTcdva; Ta; Tcpoar,xouaa; , Iv oT; SeT.
(4) Eiai Se', w; oiovTai, xai tcXeiou; u.£YaXoTcpsTcstai ,
oTo'v saat u.£yaXoTcpETCw; t' ISdStas, xai dXXai or,
TOiauiai (jtEyaXGTcpETCEtai u.£TaiiopaT; XsyovTat , ou xu-
liptWC,' 0'J ydp EOTtV Iv TOUTOl; U.£YaXoTCps'TCSta , dXX' Iv
of; Etpr]xau.Ev.
CAP. XXVIII.
Ns'u.sat; S' :aTt u.Eao'Tr,; tpOovEpia; xai iTctyatpsxa-
xjb?* d;jiso'T£pai yap a&Tat 'j/EXTat datv, 8 Ss v£u.£ar,-
tixo; ETcatve.To';. "EaTi 8' f) veueji; Tcspt dyaOd,
211 $ TuyydvEt uTtdpy ovTa dva^tw ovti, Xutct, Tt;. Nsue-
ar,Tixb; ouv 6 srci toT; toioutoi; XuTcrjTtxo';. Kat 6 au-
to'; ys TcdXlv outo; XuTcr^aETat, dv Ttva tor) xaxio;
spd-TOv-a dvd;tov ovTa. H u.sv ouv vs'u,£at; xal
6 vsfj.sar,Tixb<; fato; toiouto;- (2) 6 8s' ys cpOovspb; Ivav-
li Ttw; toutw • atTcX.w; Y«p , dv te d;td; Tt; r) dv te [xf, tou
eu TcpdrcEiv, XuTcf,j£Tat. 'Ou.oi'w; TOUTW 6 ETciyatps'-
xaxo; f,aOr'j£Tat xaxw; TcpaTTOvTt xat tw d;t'w xai tw
dvaljfio. 'O S£ y£ veu.ear,Ttxb; ou , dXXa u.s'ao; ti;
S7TI TOUTWV.
CAP. XXIX.
3« 2eu.vo'tt,; 0' £oriv auOa?£ta; dvi u.Eaov te xai dp£-
Jieeta;, laTt ck TCEpi Ta; Ivteu;ei;. "O te y^P auOd-
Jr,; toiouto; Ijtiv 0T0; (j.r,0£vi IvTuytTv [Jir,5i JtaXtYfj-
vat, dX).l TouvoiJta eoixev otco tou Tpdrcou xsiaOaf
l Yap auOdori; auTodor,; ti; estiv, avh tou auTO; auTW
» do£'axEtv. (■>) 'O os dpEaxo; toiouto; 0T0; Tcaaiv 6;jliXeiv
xat rcdvTw; xai Tcavrayr,. OuSETEpo; crt toutwv Irrai-
vsto;, 6 Se' y^ g-e;jlvo; dva ijt£'aov toutwv wv iTcaivETo;-
oute Yap rcpb; -rcdvTa;, dXXot rcpb; tou; d^tou; , oute
Tcpb; oiOsva , dXXa rcpb; tou; outou; toutou;.
CAP. XXX.
M AtSw; 3' laTt (jteaoV/); dvatayuvTta; xai xaTatcXf,-
;eco;, ejti Se Tcepi TCpa^et; xai Xoyou;. 'O uiv y«P
dvatayuvrd; Ijtiv & lv rcavTt xai Tcpb; TcdvTa; Xs'ywv
xat TcoaTTWv & ETuyEv, 6 Ss xaTaTCETcXriYU.£vo; 6 IvavTto;
toutw, 6 irdvTa xai Tcpb; TcdvTa; EuXaSouuEvo; xai
«j Tcpa;at xai eitceTv dwpaxTo; y^P * toiouto;, 5 TcdvTa
x»Ta-Xr,TrdijtEvoi;. (2) 'II Se atSw; xai 6 aiSr,u.wv
atooTr,; ti; toutojv oute y^P aTcavTa xat TcavToi; , w;
c. ivaiayuvTo; , xat lp£t xai Tcpd;£t, oi!t£ w; 6 xaTarcX-/);,
149
piat , iic si nuptias faciat , is ostentator. Talis nainque vA
qui, quo tempore non expedit , suam indicat aDluentiain.
(2) Huic contrarius cst liomo indecorc parcus, qui uiii
oportet, magniliec non impendil, aut si id.facere insliluat ,
puta nuptias celcbraus aut sumplum choro prapbens, id
non, ut decet, sed parce nimis faciet. Qui hujiisiiiodi
fuerit , is indecore parcus appellatur. (3) At magnificentia
vcl ex ipso nomine nobis potest , qualis sit, innotescerc.
Opportuno namque tempore magniiice factum , recte ma-
gnificentiac nomen assequcltir. Magnificentia igilur fucrit ,
quandoquidem laudabilis , inter excessum deleclumque
circa sumptus idoneos, quacdam medietas. (4) Sunt et
nonnullis plures magnificcntiae existimatx : vclut dicenti-
bus, Magnilice incedit ; et hujusmodi alias magnificenti»' ,
non propriae , scd a translalione nomen invenientes. Nec
cnim in illis magnificentia , sed in bis qux diximus.
Indigiiatio est invidentix et malcvolentia: mcdietas;
ambii' enim ist;e sub vituperationem cadunt : at indigna-
bundus, laudabilis. Estautem indignatio.quxdam aegrimo-
nia de bonis, qiiie indigno alicui aliquo pacto evenerunt.
Indignabundus igitur, qui in bujusmodi tristatur; idemque
rursus tristabitur, si qucm viderit indigne malis afflictatuni.
Atque indignatio ct indignabundus , talis. (2) Huic contra-
rius e.-t invidens, quippe qui tristabitur semper, quiini
quempiam sive dignum, sive indignum , bene agere viderit.
Cui similiter malevolus et ipse laetabitur, quod quis iiialc
agat, sive dignus, sive indignus sit. Scd indignabundtis
non «t ejusmodi , verum inter hos medius.
Crnvilas, incdiuni est intcr nimiam de se opinionem , in-
deque natam pcrtinaciam, et nimium aliis placendi obse-
qucndiqiie sludium : versatur autem in congressu homi-
num. Xani pertinax qui ita sibi placet, is est qui neminem
convenire vclit, ncmincm alloqui , nomcnque a suis mon-
bus invenil. AuOdor,; enim Grace dicitur, quasi auToair,;
( sibi ipsi placens ) : sibi siquidcm uni obsequitur ac plaoet.
(2) Delectator autom , talis, ut oinnium velit babere con-
versationem , ct omnino , ct omnifariam. Iloruni neuter
laudabilis. At gravis , qui iu medio istorum , laudabilis.
Neque enim erga omnes, sed crga mcritos; nec crga ncmi-
nem , sed crga lios ipsos consuescit.
Yerecundia est inter impudentiam et stuporem medie-
tas , in actionibus colloquiisque constituta. Impudens est ,
qui ubique et in omnes loquitur, et omnia agit utcuniquc
cvenerint. At stupidus, seu attonitui, huic contraritis, et
cuncta et cunctos veritus, tam agcndo quam dicendo sollcr-
tiae cxpers : talis est , qui in cunctis obslupcscit. (2) At
verecundia ct verecundus inter ha.'c mediuin tcnct locum :
neqnc enim cuncta , ct omnino ( ut impudens ) ct dicit et
agit : ncque porro ( ut attonitus ) in omni ct omnino trepi
 I.JO ♦ 110IKUN MElAAilN A, Xa-X8.
ev iravTt xal tcovto); EuXa6r,0rj(j£Tat , dXXl Tcp d;£t xai I daliit : vcmm aget ille loquctiirque nbi , ct quae , H quando
£pcT ev oT; SeT xai $ oei xat Ste oeT
CAP. XXXI.
EuTpaireXia o' iuTt uEaoTT,; j$o)UoXoyia; xat dfpot-
xia; , eoti Ss Trspi t! axtouuaTa. "O te ylp fioiuo-
6 Xdyo; eitiv 6 TcavTa xat it3v oiduEvo; Seiv axtoTCTEtv,
6' te dypotxo; 6 U.T,TE OXOJTCTEIV [JouXduevo; [oiTv] UT,T£
tjxo)^9T,vai, dXX' dpYi?o'uEVo;. (s) 'O 8' EuTpaTtEXo;
dvl ueaov toutwv, 6 utJte TtdvTa; xat Tcdvro); oxojtctojv
utjt' a&TO; dypotxo; wv. "EffTat 8' i EUTpaTCsXo; Sittw;
lii tco>; XEfduEvo; ' xal *^p 6 SuvduEvo; axorjiai euueaw;,
xat 8; av uTcouEtvr, axtoTCTdu.Evo; , EUTpaTceXo;, xai
f, EuTpaTceXta TotauTr,.
CAP. XXXII.
<I>tXta 8' eo-ti u.£aOTT,; xoXaxeia; xat E/Opa; , eaTt 8e
u£pt Tcpd;st; xai Xdrou;. 'O uiv yap xdXa; estiv
i 5 8 tcXeio) Toiv TcpoaT.xdvTtov xa\ ovtwv itpoaT tOsi;, 6 8' d-ice •
y5r,Ttxb; e/Opb; xat twv uTcap/dvTwv TCEptatpiov. Ou-
SsTepo; ouv dpOoi; i-iratvETd; iaTtv (2) 6 81 siiXo; dvi
ueuov toutwv oute vlp tcXeioj twv uTcapydvToiv irpoa-
0Tj5£t , ouV iTcatveVei t! u.tj TcpooTjxovTa , ouV au Tca-
20 Xiv iXdrrw Tcotrjaet, oute rcdvTO); evavTtioaeTat icapa
to Soxouv auToi. 'O uiv ouv 91X0; toiouto;.
CAP. XXXIII.
'AXfjOeta 8' «ojTt uETalju Eipomia; xat dXaJJovEia;.
"EaTt S-Jj TCEpt Xdyou;, ou TtotVTa; 8e'. 'O uiv yip
aXa!|o')v ItiTtv 6 tcXeio) tSv CiTcapydvTtov auTw TcpotjTcotou-
■jr, ijlevo; eivat , r, etSevat S u.^| otSev 6 8' Etptov ivavTio;
touto), xa\ iXoiTTO) Ttov 6itapj(dvTO)V TcpoaTcotouu.evo;
auTW eivat, xat S otSe jjfr, ijioiaxtov, dXX' ETctxpuTCTO-
uEvo; to Eioevat. (2) 'O 8' dXrjO^; ouSeTEpov toutiov
TcoiT^OEf out» ylp TcpoaTcotTjoeTai icXeuo twv uTtap-
311 yo'vTO)v ouV eXoiTTO), dXXa ti uicdpyovTa auTto TauTa
frflii xat ^Tvat xal Etoivat. Ei txev ouv eiiiv auTat
dpETat r, (jt^) dpeTat, dXXo; av etr, Xoyo;- oti oi uead-
TTjTi'; eiat Ttov £ipr,u.Evo)V, 8rjXov oi ylp xaT' auTa;
?0)vTe; ETtatvouvTat.
CAP. XXXIV.
3;, Il£pi 8i otxatoauvr,; Xoitcov av £tr| eitceiv ti eoti xai
ev Ttat xat Tcepl rcoia. IIptoTov uiv ouv ei XaSotuEv ti
itiTt to 8ixatov, lati orj 8ittov to Sixatov, tov to ue'v
eatt xa^i ti\xaf (2) Sixaia yxp tpaatv eivai a 6 vouo;
itpoaTaTtjt. 'O oi vduo; xeXeuet Tavopeia rcpaTTEtv
41, xat t! atospova , xal airXto; itTcavTa Saa xa^l Ta;
ctpeTa; Xeyetji. • Atb xai, tpaot, 8oxeT r\ otxatoauvr,
TiXEta ti; dpETr, eivaf et ^ap 8ixata usv EtjTtv S 6 vduo;
/.eXeuei tcoieiv, 6 OE vduo; Ta xaTa Tcdaa; dpETa; dvra
-porjTaTTEt , 6 dpa toi; xaTa vduov e'uuevo)v Stxatot;
jr> teXeio); oTtouSaT'); Eotat, ioote 6 Stxato; xat f, oixaio-
("*>)
| expediat.
Urbanitas est scurrilitatis et rasticitatis medietas; in
salibusque versatur. Scurra siquidem est, qui cuncla ct
oinnino incessendum esse existimat- Rusticus vero , qui
nequc incesscre vult , neque ipse dicterio pcti , sed excan-
dcscit. (2) Urbanus, qui inter hos mcdius, neque omno»
ni'i|iii' omnino incessens, neque item ipse agrestis ac durus.
At erit dtiobtis ferc modis urbanus : nam ct moderate incos-
serc pcrcallucrit , el aliorum jaculationem tolcrabit. Ita
nimirum urbanus, atque urbanitas.
Amicitia est inter assentationem et inimicitiam medietas ;
inactione sermoneque versatur. Assentator namque est,
qui plura quam sit par, adsintque cuipiam , ei tribuit At
infcnsus , inimicus , qui derogat etiam quae adsunt. Quo-
ruin neuter jure laudari potest. (2) Inter quos medius est
amicus : quippe qui ncc plura pra?sentibus cuiquam astrmt.
nec, quae minime conveniat, laudaverit ; neque e contrario
imminuet, neque omnino adversabitur, praeterquain ipse
cxistiniet. Hujusmodi igitur est amicus.
Veritas est inter dissimulationem et jactationem sive arro-
gantiam media, quse in oratione versatur, sed non omni.
Gloriosus nimiriiui cst, qui plura quam adsint, sibi artu-
gat , aut scire fingit quae non noverit. Huic contrarius dU-
simulator, pauciora et minora esse sua simulans , quaeque
novit , diffitetur, occultatqne qua? cognogcit. (2) Neutrum
lioruni facit verus : neque enim plura , neque pauciora
quam qinc sibi affuerint , confingct, scd ea demum et csse
sibi et scire se dicet , quae teneat. Sint denique lia? ipsa*
virtutes, an secus, alia ftierit consideratio. At quod medie-
lales sint jam memoratorum , liinc certum est, quod qui ad
h«rc vivunt, laudibus exornantur.
Conscqnitur ut jain de juslitia dicamus, quid sit, ct in
quibus, et circa qua; : si prius tamcn quid sit justtim sive
jus, exposuerimus. Est sane justnm duplex : unuiu qui-
dcm, ex legc. (2) Justa siquidem perhibent, qua: le* j»-
bet. At lcx fortitudinis ct temperantiae opera nos edere
jubct, prorsusque cuncta, quae cx virtutibus ducuntur.
Et proindc justitiam, pcrfcctam quandam e^se ^irtulem
ditunt. Nam si jusla sunt , qnae lex facere praescribit , lex
aiitem quiv <:x omnibus virtiitibussunt, mandat : qni isjtur
iis qua>. ex lege justa sunt oblempcrat , pcrfcctani uancisci-
tur proliilalem. 1'roinde justtis, el juslilia, virtus qiwtlam
 (iiw.iiat.)
• MAGN. MOKALMM LID. I. CAl\ XXXIV.
ouvt] TeXeia ti; dpETr) Istiv. (3) "Ev uev Srj ti Sixatov
Iv Te toutoi; euti xal icepi Taura. 'AXXot u,f,v oi
touto to Sixatov ouSs ttjv TCEpi taura Sixatocuvr,v £r,-
touuev. KaTa usv fia TauTa Ta Sixata eoti xaO
t, eauTov ovTa Sixatov etvaf 6 yap awcppwv xaii dvSpsto;
xai 6 eYxpaTr,; xai aurb; xaO' £auTo'v eaTt toiouto;.
'AXXa to Sixatov to 7tpb; iVepov dXXo tou Eiprjuivou
xaTa vduov Stxaiou lanv ou vip Iotiv Iv toT; rcpo;
erepov Stxaiot; ouat xaO' auTOV eivat Sixatov. Touto
III S' eoTtv 8 £t|touu.sv Sixatov xai ttjv Stxatoauvr]V tf,v
rcept TauTa. (*) Tb Toivuv Sixatdv eo"Tt to itpb; etspov
to; aTcXw; etiretv to faov. Tb Y&p dStxov to dvtaov
eattv oTav yotp twv uiv aYaOwv Ta ueiSco aiiToi; ve-
uwat, twv Ss xaxtov t4 IXdaaova, dvtaov tout' Ioti,
ii xai outio; dStxstv xai dStxstaOat ofovrat. (5) ArjXov
dpa Sti eiretSrj f| dStxia Iv dviaot;, fj Stxaioauvr) xat
to oixatov Iv iaoT.',Tt auu.€oXaiwv. "flate SrjXov brt
f, Stxatoauvr, ueadtr]; ti; av EirLUitspCoXri; xai eXXei-
•}sw; xat tcoXXou xai oXifou. (e) "O Te ^ap dotxo;
20 tw aotxEtv icXeTov e/ei , xai 6 doixouptsvo; os tw dot-
xeToOat IXatrov to Ss fi uiaov toutwv Sixaibv e'aTtv.
Tb Ss fi£'aov taov, wots to taov av nXsiovo; xai eXotT-
tovo; eit, Sixatov, xai Sixato; Ss 6 to taov [JouXdusvo;
e/etv. (t) Tb oi yf- ^w *v eXa/iaTOt; Suaiv ■SYYtveTar
15 to dpa rrpb; ETEpov taov Etvat oixatdv laTt, xai oixaio;
6 ToiouToc. av Efr). (8) 'KTtci ouv f, Jtxaioauvri Iv St-
xaiw xal £v tao) xal ev [JEcdTriTi, to usv otxatov h Ttat
/£Y£Tat Sixatov, to 8' faov Ttaiv faov, to oi aiaov Ttoi
[jiecov, waO' f) SixaioauvTi xai to Sixatov laTat xai irpdt;
3u Ttvat; xai ev Ttatv. (9) 'Eirei ouv iaTi to Sixatov taov,
xat TOTto dvaAOYOv faov Sixaiov av efr,. Tb 0' dvdXo-
Yov Iv Terrapat Yivetat IXayiaTott; ■ w; y^P t° A wpbc,
to B, to r irpbt; to A-otov dvdXoYOV latt tov Ta iroXXa
x=xTr,u.E'vov TroXXa EiacpE^petv, tov Si Ta dXiYa xEXTTjae'-
3i vov dXi^a • TidXiv bixoitoc; tov ijev rcoXXa iTEirovrixdTa
TroXXot Xau.SdvEtv, tov oi dXi^a iTE7tov/)xdTa Skiya
Xau.6dvEiv. 'ii; S' E/£t 6 TCETTOvrjxtoc; Ttpbe; tov u.rt tte-
TcovT-xoTa , ouTto Ta itoXXot Ttpbt; Ta dXtYa • wt; S' b Tteiro-
vr^xcot; Tcpbc. t4 rcoXXd , outioi; 6 ,u.f| tcetcov/jxo); rcpbc toi
lu tJXtva. (111) "Eoixe oi xat llXdrwv t^ dvxXoYia TauTr)
toj Stxaiou yprjaOat e'v ttj IIoXiTeia. 'O uev y*P
YEtopYOC, 5>T,ai, oTtov tcoiei, 6 S' otxoodixo; oixtav, 6 0'
C^avTTjt; tudTtov, 6 Ss axuTOTo'(/.oc, uTrdorjua. 'O uiv
tjjjv YEOJpYOt; tw oixoSdjxo) oitov SiStoaiv, 6 S' oixood-
«5 (jtoc; Tt5 Yet"PT?> otx'317' ouoiio; Se o\ dXXot TcdvTEi;
outco; l/ouatv wote toi rcap' a&ToT; dvTtxaTaXXaTTE-
aOat Toiv Tcapi Toi; dXXot;. (11) "EaTt S' f) dva-
XoYta atuTrj • w; Y^p 6 Y^wpY'"; T'T' °'xoSo'u.w , ouTt»;
6 otxoSduo; tw y^^PY1? ' otjtoio); tw axursi , tw
ii' ui.dvTT, , toT; dX)ot; Tcaatv f, auTr) dvaXoYta rcpb; dX-
Xvou; Y'v£Tai, xai ouve/ei S' f) auTT) dvaXoYia Tf,v
TcoAtTEtav. °12ots to Sixaiov Etvai lotxs to dvdXoYov
rb Y^p oixatov cuve/tt toi; TCoXiTeta;, to outo S' eati
to Sixatov Tto dvdXoYov. (12) 'Eitsi Se 6 oixoSdjjto;
151
perfecta est. (3) Unuin itaque quoJdam justiim in his.et
circa hoec. Verum cnirnvero neque id justiira , sive jus ,
neque eain qure circa ea versatur, justitiam qiiierimus.
Secundum lircc justa (ieri potcst ut quis pcr sese justus sit.
Nain temperans , ct lortis, ct continens, per scse est cjus-
modi. Sed justum indagamus, quod ad alterum refertur,
aliud sane qtiam quod dictum est ex lege justum. Mam non
est in iis qutv adversus alterum justa sunt, per scse esse
justuni. Id nimirum est quod quacrimus justum , atque
cam t|iue circa lioc versatur justitiam. (4) Quod igitur in
alterum justum , ut paucis absolvam , lioc a?qualc esl :
nam injustum inxquale. Quum cnim honoruin majora
sihi adsciscunt , malorum vero ininora atlmitttint, id inaj-
quale, ct hoc modo injuria afficerc se alios, afficique ipsi
ab aliis lioniiuesputantur. (5} Non dtibium igitur, quiiin
sit injuria in rchiis inxqualihus , quin justitia et justum in
contractuum xquitate sive acqualitate collocetur. Piointlo
certum est , justitiain , medietatem quandam csse inter cx-
cessum atque defectum , et multuin et paucum. (6) Nam
et qui injuste agit, eo ipso quod injustc agit, plus hahct
quam oporteat : et qui injuria aflicitur, co ipso quod inju-
riani patitur, minus : quod autcm In horum medio est, id
justum est. Atqui medium cequale est : ergo acquale, plu-
ris et paucioris fueritjustum, justusqueisqui aequalevolct.
(7) Sed aequale in duohns saltem conlicitur : ergo in alterum
ajquumseu aequale esse, justuni est : talis deinum fuerlt
justus. (8) Quum igitur justitia, et in justo et in cequali ,
et in medietate, justnm quidem in quibusdam dicatur :
irquale vero , quibusdam requale ; necnon mediuni , in qui-
busdam medium : erit jnstitia , et justum , erga quosdam ct
in quibusdam. (9) Quoniam igitur justum . a?quale cst, et
quod proportione quadain respondet iequale , hoc justuni
fuerit. Aliiui proportionale in quattuor terminis minimuin
perficitur. Nam qucmadnioduin A ad B, ita C ad D : sic
proportionale est, ut qui multa possideat , conferat multa :
ita t|iii pauca possideat , pauca conferat. Rursus eodem
modo qui plurimum laboravcrit, plurima capiat : qui vero
parum laboravcrit , paruin capiat. Ut autein lahorans ad
non laborantem habuerit, ila plutima ad pauca -. utvero
laborans ad pluriina, ita non laboraus ad pauca. (10) Visus
sanc ct in libris de Republica Plato uti tjusmodi tle justo
proportione. Agricola enim ( inquit ) cihum parat , a>difi-
cator verodomum; ut textor vestem, ita sutor calceum.
Agricola igitur icdilicatori cibum suggerit, ct a-dificator
.-• Tirnl.i' donium. Ita et eodein modo ceteri oinu&s ha-
bcnt, et perinde qure apud se, permutant in ea qure apml
alios. (II) 1 r I namque hujusmodi proportio. Nam ut
agricola aidificatori , ita a;dilicalor agricoto, similiterque
sutori, textori , atquc aliis oninibtis catlcin inviccm inler
ipsos est proportio, quaj continetet (uetur totani rempubli-
tam : nt liceat nohis intelligere jiistum pro|xirtionale esse :
siquidem continet justum respublicas, idemque est justum,
quod proportionale, (l?)At quoniam xdilicalor suo opere
 1'2 • HeiKflN MEFAAQN A, X3
ttAeiovo; a;tov tcoieI to auTOu Epvov ■/} 6 oxuteu;, xai
f,V IpVOV aVTlXaTaXXaTTEaOai tw axuTSt Tcpb; tov oixo-
Sdtxov, dvO'u7co07icixdTwvS'oux vyv oixiav XaSstv, EvTauOx
rjSri Ivotxtaav, ou rcdvTa xauTa wvrjTa ^oTtv, dpvuptov
& 7rpoaayop£uaavT=; vdixtaixa, toutw -/prjaOat, xai ttjv
d£iav ExaaTov ixdaTOU StSdvTa; ttjv dXXa;tv rcotEtaOat
7cap'dXXr,Xwv,xai toutwtt-.v TcoXtTixfjv xotvwvtav auvs'-
/etv. (13) 'Ercsi ouv to Sixatdv Icttiv ev toutoi; xat toi";
EiprjixEvot; EixTcpoaOsv, r, irspi Taura Stxaioauvrj av eifj
li) ttj eIjei 6ptxf> E/ouaa ixetoV TcpoaiptaEto; TCEpi TauTa xai
Iv toutoi;. Eoti ol otxatov xai to dvTtTcsTtovOd;, ou
jxevtoi yz w; 01 nuOaydpEtot tXsyov. 'Exelvot txsv
yip tjiovTO Sixatcv sivat, d ti; IrcotrjtfE, TauY dvTtTca-
Otiv. (14) To c5rj totouTov oux eoti 7cpb; diravTa;.
15 Ou Yap EOTt Sixatov otxETT) rcpb; ^XsuOspov TauTOV
6 oue'tt,; Yap eiv TcaT0t;r, tov eXeuOesov, oux sact ot-
xato; otvTt7rXr,Y^vat , dXXa TtoXXdxi;. Kai to dvTtTce-
ttovOo; Oi Sixatdv eotiv ev tS dvdXovov w; y*P ° eXeu-
Oepo; e/ei Tcpb; tov SotiXov tw [JeXtiwv eivat, outw; to
20 dvTiTcotfjaai rrpb; to Tcoirjaat. 'Outotto; Ss xat e'Xeu-
OEpw Tcpb; eXeuOepov e;£t. Ou yip Sixatov, sf ti; tov
ScpOaXtxov ec;e'xo\J/s' tivo;, dvTexxoTcr,vat txdvov, dXXi
xXEtova TcaOstv, dxoXouOr,aavTa ttj dvaXovia • xat vip
3 c ' * >%/ ,^ « ^x , , , r
rjp;s TcpoTEpo; xat 7]otxr,a£v, aotx£t oe xaT aticpoTepa'
it, wote dvdXovov xai Ta dSixrjjxaTa, xat to dvTiTcaOetv
TcXsiw uv £Tcoir,a£ Sixatdv eVtiv. (15) 'EtcjI os to 01-
xatov TcoXXa/to; Xe^etoi , otoptaTsov dv EtV) uTCEp tcoiou
otxaiou EaTtv f, ax£'|<t;. "EaTt or; oixottdv Tt, to; cpa-
atv, oix£Trj Trpb; OEa7cdTr,v xat uttji Tcpb; TcsTipa. 'J'6
so S' ev Tourot; otxatov bixwvutxw; dv oo;eiev XsYEaOat tc!>
TcoXiTtxto Stxaico. 'EaTt ^ip to Stxatov urcip o5 iaTtv
f, axE'^t; , to TcoXtTixbv oixatov. (ie) Touto vao ud-
XtaTa EaTtv ev iao'Tr,Tf xotvo>voi yap oi TcoXtTai tive;,
xat cVixotoi pouXovTat Etvat ttj cpuaEt, tco Se TpoTcco
3b ?TEpot. Tco 0£ utco Tcpb; TcaTEpa xat oixE^TT) rcpb; Ss-
<X7cdTT)v oux dv So';eiev Etvat Sixatov ouOiv oute voep t£
Tcoot Tto £'ctio rcpb; ipts oute tt, /Etpi , Sixoico; S' ouS
IxdaTw tcov ixopiwv. 'HaauTw; dv ouv Sd;£t£v e/eiv
xai 6 uto; rcpb; TcaT£'pa • toaTcsp vap [xspo; ti eoti tou
40 TtaTpb; 5 uio';, tcXtjv Stov tjS-/) KaSr, ttjv tou dvopb; Ta'-
;tv xai /wptaOT) aTc' au-ou, tot' tSt) ev iao'Tr|Ti xal
6txoioTr,Ti EaTt Tto TcaTpi • oi Se TcoXtTai TotouToi tive;
sOsXouatv sivat. (17) 'ii; S' ai>Tw; ouS' oixett) Ttpb;
OEaTcoTviv loTt Stxatov Sia tt)v auTT,v aiTtav tou yip
4i Seotcotou ti eVtiv 6 oixETr,;. 'AXXa St) xai ei eVtiv
auTto otxatov, to otxovoixtxbv Sixatov rcpb; aurdv EaTtv.
Ou TOJTO St YE T)lX£t; ^TOUfXEV, dXXa TO TCoXlTtXOV iv
taorf,Ti yap xat SixoidrrjTt to tcoXitixov Sixatov sotxsv
ttvat. (is) AXXot ot) to txiv ev dvSpb; xai ^uvatxb;
;,o xoiveoviot otxatdv eotiv syyu; tou tcoXitixou Stxaiou*
/Etpov (xev yip t) y"v->, tou dvopd;, dXX' oixtiOTEpov,
xat txETE/Et iao'TT]To'; ttw; txaXXov, Stdn Eyyu; tt;; tco-
Xitixtj; xotvwvta; 0 pio; auTtov, wote xai to Sixatov to
vuvatxt Tcpo; dvSpa ixdXtaTa mo; t;St) tiov dXXtov tco-
plura merctur, quam eo quod sutor praestat, diiiicile quo-
que erat, ut aedificator ctim sutore faccret permutatio-
ncni ; ncque enim pro caiceis par fuerit donium capcrc : liic
jani institucrunt, quo haec omnia venalia sint , argento uti,
qiiod numisma vocant : ut pro SDstimatione ct prctio cujus-
libct liat inter ipsos invicem contralientes perinutatio ,
qus civileni commiinicationcm contineat. (13) Quuni
itjitur in liis, et quae proxime dicta sunt, justum sit, erit
juslitia qu.x circa lia>c ct in liis coiisistit , cum dclectu ex
Iiabitu impulsum nacta. Cst vero etiam talio jus : non
tamen, ut aicbant Pytliagorici ; rali namqueilli smit, juslum
esse, ubi qua; quis effecisset, eadem essent talionis vice
ferenda : (14) quod erga omnes non potest co niodo fieri.
Neque enim jiistum, eadem servum cum ingenuo ferre :
quandoquidem si servus ingenuum teciderit , justum non
cst ex altera parlc tantum ca-di, sed impcnsius : nam et
ipsa talio , jus est proportionc cortstans. Nam quemadmo-
dum ingcuuus adversus servum liabet, eo longe pra^slan-
tior, cadem ratione et proportione rependendum est , quod
alter feceritprior. ltidemctiam ingenuoadversusingenuiim
res habebit. Ncc enim justum est, ut qui octiluin eruerit, ei
tantum talionis pcena infligatur, sed mtilto plura ferat , pro-
portionis consccutionc : quandoquidem et ctppil prior, et
affecit injuria. Atqui utrimque illata injuria est : et proiude
proportionalc est, ut etiam injuriaj ralio habealur, atqui'
plura fcrat quam fcccrit : idque justi exigit ralio. (15) Vc-
rum quoniam multis modis justum, vel jus, dicitur, definien-
dum fuerit de quonain dcmum justo sit nobis disceptatio.
Est nimirum, ut perhibent, aliquod justum scrvo adversus
dominum, et lilio adversus patrem. In quibus quod obtinet
justum, aequivoco nomine justum civile dici videbatur.
Est namqiic jiiktuiii de quo nunc loquimur, civile justum.
(16) Id propemodum in ipsa a^qualitate positum. Cives
enim communionem quandam inler se liafient , ct uatura
quidem consimiles esse volunt , diversi vero more. At lilio
erga patrem, et servo crga dominiim, jus ullum non csse
videbitur : neque cnim pcdi adversum me, ncque manui,
neque itidein alicui liiembro. Similiter igitur haberc vidcbi-
tur ct lilius erga patrem : nam veluti iiicmbrum patris e*t
filius, nisi jam virifcm induerit Ktatcm, qua ab ipso separe-
tur; tunc enim in similitudine et aequalilate est patri : scd
civibusliujusmodiessc licet. (I7)£adcm decausa ne servo
quidcin ergadoininiimestjiistum: domininamqucqiiiddam
est servns. Ceteruin si modo ei justum sit aliquod, id justum
erga ipsuin fuerit domesticuni , quod in prEcsentia minimc
indagamus, scd civilc : siquidcm in siinilitudine et a quali-
tatccivile justum apparct csse posiltiro. (18) 1'raeterea, iu
mulicris et viri eoiuiiiiinicalione , juslmn est fere idem quori
civile justum : delciius namqueest mulier viro, sed quiddatii
magis conjunctuin, et quodainmodo magis a>qualitatis parli-
ccps : proinilc ipsorum vita ad societatem civilcm proximc
accedit. Quare justum ctiam mtilicri erga viiuin, prxci
 (um,iisk.) * MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. XXXIV
Xitixov eotiv. (|9J 'Etcei ouv sWt Stxatov TO sv tcoXi-
tixtj xotvcovia ov, i, Sixatoouvri xai 6 Sixato; Ttspi to
tcoX-.tixov otxatov EOTat. Tiov Si Stxaicov icr-i Tot uiv
tnuctt, tot Si vdtxo). AeT 8' outoi; uTcoXay.6dvEtv u.T)
6 w; u.r,0E7rOTi av (XETaTcscrdvTa • xat fap Tot tpuctsi ovto
u.ETaXau.6oivouct txiTafioXTJ; • (20) Xeyw 0' olov £t Trj
aptcTEpa u.eXetwu.ev jtdvTi; dsi fHdXXstv, YivoijxsO' av
du.9tSs'£i«f aXXa ^ucrit ys. dpiGTipd eotti, xal Tot Ss;tot
odoiv t)ttov tfU5Et £SeXtu>) scrii ttj; dpiaTEpa;, xav
lo icdvTa tcoioVxev ttj dpitJTipa xaOdzip ttj Si;ta. Odo'
StI USTaTcilCTOUd , otot tout' oux eoti cpuasf dXX' El 0);
i~\ to tccXu xai tov tcXeuo -/pdvov outo) Statxsvst rj dpt-
OTcpaooia aptsTipaxaif, os;ta SitjtdjTOUTOtpuotEiEtJTiv.
(21) 'iloauTto; irti toiv ouctei otxaitov , ijtr] , ii txETa-
15 fiaXXst Sti ttjv r,u.ETE'pav yprjciv, Sta tout' oux eVci
Sixatov Cvucst, dXX' ecttiv. Td fap 0); eVi to 7toXu
ctauivov, touto c{.uiei Sixatov Ttpotpavs';. °0 -fap av
f,ust; OcotxsOa xai vou,to"o);xsv, touto xai eotti Sixatov
fjor, xai xaXoutxsv xaTot vdjxov Sixatov. Be'Xtiov ouv
20 Sixaiov to xati tpuotv tou xaTa vdtxov. 'AXX' 8 ^y,-
TouutEv, Sixatdv ecTt tioXitixov. Td 3i ttoXitixov scrrt
to vduo), ou to tpuctEi. (22) Td 8' dStxov xai to dot-
xr,ua 3d;sisv av sivat outco toutov, oux scjti oe'- to uiv
^ap diixdv iOTt to vduco coptcruivov, otov to TtapaxaTa-
i*j Orjxr^v drcoiTEpr^at ddixdv lctTtv, to o' doixrjud eoti to
r.or) doixci); TtTcpa;at. '0u.oito;'oi to oixaiov xai to St-
xai'jTCiaYr,;xaou TauTOV to u.sv yotp oixatov to twvouio
t')pt3us'vov, to ds oixatoTcpaYr/u.a to Tot oixataTcpaTTEtv.
'•i!.! ndT£ ouv to dixatov, xai ttots ou; 'ii; aTcXto; uiv
s« strcitv, OTav TcpaTTrj xaTot TcpoaipEotv xai £xouc;it>); (to
d' ixousio); 0 r,v, Etpr,Tat ev toi; sicdvto rju.iv) , xat ciTav
sioo); xaiSv xai to xat ou Evsxa, outio; oixatov TcpaTTSt.
*Ouo!b>; xal woauTo); xai 6 doixo; EOTai 6 stdt)); xai
Sv xat 0') xai ou svtxa. "OTav OE u.r,Oiv toutojv sidco;
** ~pdlrt ti ddi/tov, ddtxo; ttsv oux scttiv, dTuyJi; os • si
yotp oiduEvo; tov tcoXeu.iov aTcoxTEtvEtv tov TcaTs'pa
OtTCiXTilVitV, ddtXOV JJ.EV Tl ETCpa;EV, dotxst (JtSVTOl ou-
6iva, aTuyit Si. (21) "licTE ouv to ur, ddtxEtv Ta ddtxa
TTpotTTOVTa EV TO) d-CVOElV EOTl TOUTO, 8 XAI JXlXpOV
40 s—ecvto eXsysto, OTav n^ siod); u.r',0' 8v pXaTCTEt ptr|0'
S> ur,0' oO evexsv. 'AXX' ^drj xat tJjv aYvotav Stopt-
cteov ecti, tcco; av ftvou.s'vr,; tt;; dvvota; , 8v pXaTtTEt,
oOx di!xr,!j£i. (25) "Ectto) S^) o&to; 6 StoptO"u.d;- d^Tav
fxiv Y^tp $1 ayvota atTta r, tou Tcpa;a( ti , o\i/ £xd)v
4> zoZ-o -TtpdTTit, twcjTs oux dStxEi" 6*Tav Si t^; aYvota;
outo; rj atTio;, xai TcpaTTr) Tt xaTa ttjv dyvotav rj;
outo; atTtd; icrTtv, outo; t,St) dStxit , xat Stxatco; atTto;
6 to-.outo; xXr,Or]c;sTat. Olov ejti tcov u.sOuovto)v oi
yip uiOuovTs; xai TrpdtjavTi; ti xaxdv dotxoucriv tt,;
50 YOp oYvota; auTot siaiv atTtof s;^v ^ap auTO?; jx^) Jti-
vitv tocjoutov wcjt' aYVOTjcravTa; tutctsiv tov TCaTs'pa.
(•jtij 'Ouoio); irci Toiv dXXo)V aYvotoiv Saat [xiv YtvovTat
cSi* otjTou;, ot xaTa TauTa; dStxouvTs; dStxof wv ik jxl,
auToi ststv airioi, dXX' t) d^vota xdxsivot; eotiv atTta
153
puum quotlammodo jam prre celeris civile est. (19) Quo-
uiani igitur justum est id quod in civili communicatione po-
situm est : tam justitia quam justus, circa civile justura erit.
Sed justorum quaedam natura , qiKcilam legc sunt. Verum
arbitrari ita oportet, ne putemus niinquam ea interse mu-
tari : etenim qnae natura sunt, sane etiam mutationem sub-
eunt : (20) ut, inquam , si jaculari omnes semper sinistra
annitamur, tandem sinistra manu irque ac dextra utemur.
Atqui a natura sinistra est : sed dextera nibilominus nalura
pntiora sunt sinistris, tametsi cuncta sinistra, sicut et
dextra , faciamus. Neque ideo quod inutari liaec queant,
ob lioca naturanonsunt : verum si titplurimum diutiusquc
ita permaneant, ut sinistra sit sinistra, et dexlra dextra ,
boc a natura esse censendum est. (21) Idem obiinet in iis
quas a natura sunt justa, si nostro usu inimiitenlur : non
ob hoc a natura justa non fucrint, imo equidem fuerint.
Nam quod utpluriraum perdurat, id propalam justum a na-
tnra est. Quod vero nos constituamus, legeque sciscamus,
id certe justum jam, atque etiam ex lege justum nuncupa-
mus. Praestat igitur justum quod a natura est , iili quod ex
lege. Ceterum quod indagamus justum, civile est : atqui
civilc, non natura, sed lege est. (22) Porro injustum , et
injuria sive injuste factum, videri possint idem esse : non
sunt tamen. Siquidem quid injustiun sit, lege delinitur :
veluti deposito quendam fraudare, injustum est : at injuria,
ubi injuste aliquid perpetratur. ltidem porro jiistum, ac
justum facinus, non estidem : nam justum lege definitum
est, quum sit justum facinus facere justa. (23) Quando igitur
justum, et quando non? Nempe (ul paucis absolvam)
quum dedita opera et spontc quis pcregerit , (quidsponte
sit, paullo ante a nobis dktum est,) et quando scivcrit, et
in quem, et cui, et qua de causa, tum justa peragit. ltidem
adsimiliter eritetiam injustus, qui sciverit et iuqucm, et
cui , et cujus causa deliquerit. At quum boriiiu nibil
sciens, injusti tamen quippiam commiserit, tum illcinjustus
non est, sed infortunatus. Namsi patrem occiderit, se
hostem ratus occidere, injustum quidem commisit aliquid,
et quum neminem affecerit injuria , egit tamen infeliciter.
(24) Ergo non afficere injuria, ubi injusta peragantur, id
est in ignsrando positum , quod et paullo ante disseruimus :
qiiuin non sciat quemnam offenderit, neque cui , neque qua
de causa. At definienda quoque videlur ignorantia, quonam
pacto quis per ignoran tiam quem lietlit , non afliciet injuria.
(25) Sit nimirum haic definitio : Quandorumqtie perpet randi
aliquid causa fuerit ignorantia, idnon fitsponte; et proinde
non afficit injuria. Verum quando ipse sua? causa fuerit
ignorantiae, perpetraritque quippiam ex ignorantia, cujus
ipse exstitcrit causa, is plane jam aflicit injuria, ar. ejusniodi
jurecriminis arguetur : velut in ebriis cvcnit. Vino namque
mersi , si quid mali perpetrarint , sine controversia affernnt
injuriam : quandoquidem ipsi sibi ejus ignorantiaj causa
exstiterunt. ln ipsis enim fuit , ne tantum biberent, ut igno-
rantes ocderent patrem. (26) Idem in cetcris est ignorantiis,
qure ex ipsis gignuntur facirntibus, ut qui per ipsas inferant
injuriain , sint injusti. Quoruin autem uon ipsi sunt causa,
 154 * H01KON MEFAAQN A , XS.
-oi? Tcpdc^aai tou icpaljai, oux aoixoi. "Ean S' rj TOtauTT)
dyvota f, (puatxrj , olov Ta TcatSta dfvoouvTa tou; TcaTE-
pa; TUTCTOuatv, dXX' f) Iv toutoi; dfvota cpuatxf^ ouaa ou
tcoieT Siot tt,v 7tpa;iv toutt.v t& TraiSia XeYEaOat dStxa-
!, f; yap dyvota atrta tou TcpaTTEtv TauTa, Trji; 3' ayvoia?
oux auTa atria* Stb ouS' doixa XeYovTat. {27) 'Yrcep
Se Srj tou dSixEtaOai Tcok; rco^TEpov IxdvTa EaTtv dSt-
XEtaOat f) ou ; Sixata uev ykp xat dStxa Trpdrcouev
exovte;, dStxouusOa Se ouxe'ti Ixovtec,- to vap xoXd-
iti iUaOat spEUYOuev, wars SfjXov #ti gux dv dStxoiuEOa
«IxdvTE?. OOSeic. yip Ixtov pXaTCTEiOat utcouevei* to
Y&p dStxETaOat pXaicTEsOat laTiv. (ss) Nai, dXX' Elai
tivec. ot Se'ov auTou? to taov eveiv Tcapa/oipouai Ttatv,
WOTE £t TO IO0V E/EIV T)V StXatOV, TO S' tXaTTOV E/EIV
i j dStxEicOat EOTtv, eXsttov Se Ixwv s/ei , Ixwv apa , cpT]-
ctv, aStxEiTat. 'AXX' svteuOev 8?)Xov TtaXtv Sti gu/
ixwv. HdvTS- yip ol eXottov Xau6dvovT£- dvTtxa-
TaXXaTTOVTat fj Ttuf)v t| eitatvov r\ So';av r\ epiXiav
r| dXXo ti twv toioutwv 6 S' dvTixaTaXXaTTOuevdc, ti
•:t> dvO' ou TcpotETat, ouxe'ti dSixeirat- ei Se uf) dStxEtTai,
ouSs Ixwv dpa. (29) "Eti TcdXtv ot to sXaTrov Xau6d-
vovte; xai doixouuEvoi , fj oux taov Xau6dvouatv, oiitoi
xaXXwTcti^ovTai xat aeuvuvovTai jItcI toi? toioutoii;, Sti
cpaatv « e;ov uot taov Xau6dv£tv oux IXdu^avov, dXXa
•ib Tcapfjxa tw Tcp£a6uT£pio r) to) ipiXw. » 'AStxouptEvoi;
Se ft ouSet; o~£u.vuvetai. Ei 8' etci toi; dStxT\u.a(ii u.9)
(TEUVuvovTat , Itci Sl toutoi? <rEu.vuvovrat , SXto? oux atv
dStxotvTO outox; EXaTTouptEvot. Et Se ur\ dStxouv-
Tat , ouo' av Ixovte; dStxotvTO. (3(i) Ilpb? St) TauTa
30 xat tou? toioutou; Xoyou? 6 ircl tou dxpaTOuc Xoyo?
evavTiouTat- 6 yap dxpaTTi; pXaTCTEt auTOi; atiTOv Ta
(pauXa TcpaTTtov, xai Ixoiv ys. Tauxa TcpaTtEt, pXaTCTEt
apa auTO; auTOv e!ooj; , ojaO' Ixwv outoc usy' auToti dSi-
XEtrai. 'AXX' IvTauOa 6 Stoptaubi; Tcpoo-TEOEti; xtoXuaet
li tov Xoyov toutov. Ecti ol 6 Stoptaub? outoc, to ut|-
Sevo pouXEaOat dStxEiaOat. 'O oe f£ dxpaT^)? pouXd-
uevo; TcpaTTEt Ta xaTa tt)v dxpaatav, wite outo;
aiiTOv dotxEi • PouXetoi dpa Ta (pauXa TcpaTTEtv auTW.
AXX' ouSeU PouXeTat dStXEtoOat, wott' oOS' 6 dxpaTT)?
«ii outoi; auTOv Ixwv dStxotr). (si) 'AXX' tawf evTauOa
TcdXtv dTcopTiiEtEv dv ti?, dpd fz evSe^etoi outov a&Tov
dStxE^v; Ix (aev S^) tou dxpaToti; 5XOtcouu.e'vo) eoixev
IvSe/eo-Oat. Kat TcdXtv oino); ■ e! yotp S 6 vduoc, TcpaT-
teiv TaTTEt, TauTa EffTt Stxata, 6 ur) TcpaTTtov TatJTa
/fi doixEi- xai ei Tcpo; 8v xeXeuei TcpaTTstv, icpbi; toutov
£t ur\ TcpaTTet, toutov dStxeT- 6 Se vduoc, xeXeuei
oo')^pova Elvat, ouatav XEXTrjoOai, awuaTOc, eTttuEXEt-
aOat, xat TaXXa t4 TOtauTa ■ 6 dpa TauTa ur] TcpaTTO)V
aotxEt auTov eic. ouOs'va ykp dXXov tiov toioutwv dSt-
5U xT)udTwv rj dvacpopd EaTtv. (32) 'AXXi ur^ tcote TauTa
oux dXr.Or) rjv, ouS' iioi^txm auTov dotxEtv aiiTOv. Tbv
fko atiTov oux lvSe'y_ETat xaTa tov aijTbv /pdvov tcXeiov
?^eiv xat eXottov, ouS' Ixovto dua xal dxovTa- dXXi prp
odStxwv, rj dStXEt, tcXeTov e/ei, 6S' dStxoui).£V!i;, r) dSt-
I1»,IIN)
sed ignorantia sola , ul tlelinquanl , nmitiquam injusti. Kst
enimvero ejusmodi ignorantia naturalis , velut nescii inian-
tes.patres coedunt. lla?c niniiruiii naturalisinscientia non
Tacit ut ab hac actione infanles dicantur injusti. Ipsa siqui-
dem hapc facicndi causa est inscientia. Neque ipsi su.r sunt
cansa inscientiirt ; ideo nec injnsti dicuntur. (27) Verum de
deferenda injuria quid dicemus? utrum qui aflicit injuria,
sponte afficitur, an non? Justa namque, et injusta , sponte
agimus : at non sponte afficimur injuria. Cniciatus siqui-
dem dcvitamus : et proinde non dubium quin non sponte
afliciamur injuria, quoniam ultro nenio offendi sufferat.
Naiu aflici injurla, nonneestoffendi? (28) Estita. At sunt
quibus licuit aequale assequi, sed id aliis conccdunt. Quod
si acquale consequi , justum fuit; et minus liabcre , injuria
affici ; sponteque minus liabet : sponte ergo, ait , quis affi-
citur injuria. Veriiin manifestum liinc quoqne cst quod
ncmo sponte la-ditur. Nam cuncli , qui sponte minus con-
sequuntur, illius vice nanciscuntur aut lionorem, autlau-
dem, autgloriam, ant amicitiam, autaliud quid id genus.
Verum qui in vicem ejus quod dimisit aliquid recepit , li
neutiquain afiicitur injuria. Quodsi injuria non afficitar,
ne spontequidem ergo. (29) Rursus qui minus assequuntur,
et quatenus aequale non accipiunt, affecti injuria, iidem sesti
jactant ostentantque bac. de causa, quod dicunt, « ^Equale
milii capere licuit , at nolui : cessi equidem seniori aul
amico. « Atqui affectus injuria , nemo id sibi laudi ducit
neque jactat se ideo. Quodsi in acceptis injuriis nulla gloria-
tio est , at propter ista illi gloriari solent , prorsus necesse
est ut qui hoc modo minus acceperint, nufla injuria fuerint
affecti. Quodsi injuriae non subjiciuntur, ne sponte quidcm
afficiuntur injuria. (30) lnterim liiijnsmodi orationi adver-
sari videtur quod (it in incontinentibus : quandoquidein
incontinens, nequiter agendo, se ipse offendit , idque sponte
facit : consulto igitur sese ipse laedit : proinde sponte ipse
a sese aflicitur injuria. Verum hlc definitio proposila hanc
pra?|>e(lict rationem. Est autem delinitio , Pieminem velle
affici injuria. At inconlinens, volens inconlinenter agit :
proinde ipse se allic.it injuria ; vult ergo mala sibi inlligere.
Atqui vult nemo affici injuria : proinde nc iuconlintns qui-
dem scse sponte affecerit injuria. (31) Cetcnim liinc for-
tassis ambigat quispiam , numquid accidat ut sibi qiiisquam
ipse inferat injuriain. ln incontinentem quidem injecta
consideratione vidcalur contingere. Rursus in hunc moduiu
raliocineviur : siquaeagenda lcx jubet, ea suntjusta; qui
non agit ea, injuste facit. At si, erga quem agendum juoea! ,
neutiquam erga cundem id egerit , ipsum aflicit injuria.
Lcx vero tempcrantem esse jubet , rcm suam tueri , corpus
curare , ac id genus alia. Qui ergo haec non peragit , se
aflicit injuria : quandoquidem erga alium neminem, fit
talium affectio injuriarum. (32) Sed videndum nc Iktc
pariiin vera sint , ut contingat sequempiam afficcre injuria.
Contingcre enim qui potest, ut eodem tempore plusquis.
piam liabeat, etminus; utsiniul spontc, el invitus agatquic-
quani? Siquidem qui afficit injuria, quatenus afficit, plus
admiltit : injuria affcctus, qiiatcnus afficitur, minus.
 * MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. XXXV.
xttTat, AaTTOv et dpa auTo; aiiTov dotxei, evOE/Etat
tov auTov xaTa tov auTov /pdvov xai tcXeTov s/etv xai
sXaTTOv. 'AXXot tout' dSuvaTov oux apa evSs/ETat
aCiTCv oCtov aotxetv. (33) "Lti 6 (jlev dotxwv sxwv
f> dotxeT, 0 Ss aotxouuevo? dxwv dStXEiTat, wtte Et tvSe'-
/ETat outov outov dStxEtv, evSc/ort' av dua xai dxou-
biok; xat ixouatto; TrpaTTEtVTi. Touto Ss douvaTov
oux dpa ouS' outwc, Ev3s'/STat auTOv outov dSixetv.
(34) Eti st Tt; Xaufidvot ex twv xaTot uspoc, dSixr)ud-
10 twv. 'AStxouo-t ^ap TtdvTs; tjtoi itapaxaTaOr,xr,v diro-
CTepouvTE? v) uoi/euovte; rj xXsVtovtec; rj ti dXXo twv
xaTa u.e'po? dStxriuaTojv tcoiouvtec; ■ ouSsl; Ss tcoWots
aurb? oOtov 7:apaxaTa0r;xr,v dTcstmpTjO-sv, 011S' e'u.ot-
/euiE Tr,v auTou YuvaTxa, oio' sxXe'|/ev aiTOc, Ta auTou,
li WOTE E? TO (JtiV dSlXElV £v TOl? TOIOUTOIC, ^OTt , TOUTO)V
OE ur.Olv EVOE/ETat Tcpb; auTov tcoieTv, oix otv ^vge^/oito
butov dotXEtv. (:)•,) Ei os ut; , ou to ye TtoXtTixbv dSi-
xr,ua, dXXot to oixovoutxdv f| ^otp <|<u/r, tic, tcXsud us-
jjtepto-ujvrj s/ei ti auTrjc to uiv /eTpov to os psXTiov,
*i wctt' ei ti eyYtYveTai twv ev (J/u/tJ dSixrjua, tiov
uepwv icxi rcpo; aXXrjXa. Tb oixovoutxbv yip dSixr,ua
SisiXbusOa tw e-tci to /stpov xai j5e'Xtiov, w; Yfveaflat
Ttpcx; outov dotxov xai Sixaiov. Oi touto 0' rjusu;
eTtto-xo-ouueOa , dXXa to tcoXitixov. (36) "Uit' Iv toT;
:5 toiouTOi? dSixr|uaaTv ev ol; f^uEtc, ^TiTouuev, oix iv8£-
/eTat outov auTOv dStxETv. IldTepo; Se TcdXtv dotxeT,
xat ev iroTcpo) eVti to dSt'xr,ua , ev toi dStxw; Stiouv
e/ovTt rj tw xpivavTt xal tw dTcovetuavTt, wo-Tcep iv
Toi< dyttfsiv; xat fkp b XaCwv tov ipoivtxa rcapa tou
J'j e^eo-Twro? xat TauTa xptvavTO? oux dotxsT, xav dStxoi;
auTbi aTcoooOrj ■ dXX' ^jSri 6 xptva? xaxw; xat Sou; ,
outoc; dotxei. Kal ouro; eo-ti uev 7^ dStxEt, esti Ss
f, oux dStXET- ») uev ifip to t9J dXr.flEta xai Trj tpusei
Sv Sixatov ur^ Ixptvs, TauTr| uJv dStxeT, ^ Se to auTtji
Js Soxouv elvat Stxatov, oux dotxeT.
CAP. XXXV.
KtteiSt, S UTcep twv dpETtov etpr,Tat , xat ti'vei; Etai
xat Iv Tiit xai TCEpl TcoTa, xat Ttepi ixdiTr,i; auTtov,
5rt ei TtpaTTOiuev xaTa tov opflbv Xoyov to PeXtio-tov,
TO [l£V OVlTO)? El^Eiv , TO XKTa TOV OpObv XdyOV TtpaTTElV,
<0 luOlOV «"CTTIV WSTCEp 5v Et Tt? EtTTOt OTl UytEta dpt(7T' OtV
YEvoito , et ti; Ta uytEiva Trpoo-^epotTO. Tb Se TotouTOv
diaye?- dXX' tpii uot, t4 rcoia Stacfd-ir^ov uyiEtvd
EOttv. (1) Ou-w xai eVi tou Xo'you, ti' estiv 6 Xoyoc.
xai Tt; 6 SpObc Xoyoi;; 'AvaYxaiov Tao); E'aTi TrpwTov
«6U.EV, e'v o) 6 Xoyo; E'YYivETat, uTcep toutou StEXcVOat.
3. Aio)pioOr| uev ouv uTcsp tyoyrt w; tuicm xai
Trpd-repov, 6ti to uiv auTr,<; eoti Xoyov e/ov , too' dXo-
Yov fjtoptov t^; ^u/.tk. "EtTTt Sr^ £t; Suo tt,v Stai-
piCtv e^ov to Xo'yov e/ov jjtdptov tt;; {iu/^c; , wv tftTTt
6<i TO U.EV PouXEUTtXOV , TO S' £TCl(JTT|UOVlxdv. "OTl Se
erepa 4XXt|Xu>v eotiv , Ix twv utcoxeiue'vo>v otv yivotTO
T.avEpov. (\) "Uo-Tcep ^ap or, i*T£pd Ittiv dXXrjXtov
165
Quotlsi ipse silii infert injiiriam, contigerit ut per ideni tem-
pus plus idem haheat, et minus. Veruin lioc lieri non
|iote>;t. >'on ergo se quispiam anecerit injuria. (33) Rursus,
qui adicit injuria, sponte facit injnriam, at affectus inju-
ria , invitus fert injuriam. Proinde si contingat se quem-
piam afficerc injuria , contigerit simul et invilo et sponte
aliqtiid agcre. Id autem (ieri non potest : ne sic quidem
igitur contiijerit, sibi quemquam inferre injuriam. (34) Rur-
sus, si consideraverit quispiam particnlares injurias , idem
apparet. Nam quicumque alteri faciunt injuriam ; id illi
faciunt, aut deposito fraudando, aut adulterium aut furtum
commitlendo, aut aliquod ejusmodi injuriac gcnus parli-
culatim admittcndo : nec tamen quispiam se unquam de-
posito fraudavit , neque suam adulterio vitiavit uxorcm,
ncque sna ipsius furatus est. ltaque si istis modis inferlur
injuria , neque ea in ipsnm fieri auctorem potest : ne sic
quidem contigerit cuipiam se ipsum afficere injuria. (35) Sin
sccus, ea non fucrit civilis injuria , sed domus administra-
tionis, planeque familiaris. Anima siquidem in plures
distributa partes, unam liabet suam quidem deteriorem,
alteram vero meliorem : proinde si quid in anitna pro-
cteelur injuriarum , id partium adversum se inviccm est.
Familiarcm porro injuriam distribuimus in deteriorem ac
meliorem, ut fiat adversum se justum , et injustum. Verum
idnosnuncnon inquirimus, scd civile. (36) Proinde in
id genus injuriis, quas nunc ipsiim pcrvestigamus , neuti-
quam contingit ut se quisquam afficiat injuria. At insuper
uter afficit injuria, ct in utro injuria est? in eone, qui
utcumque injuste possideat, an in judicante atque distri-
buentc, veluti in certaminibus? Enimvero qui preemium
a pra?side atque ba?c judicantc accepit, nonipse facit inju-
riam , tametsi ei injuste tributum est ; sed qui tulit judicium,
malequc attribuit, is affecit injuria. Estque ubi liic;'«dcj;
afficiat injuria , et ubi non. Nam quatenus vcre, et ut justi
natura postulabat , non judicavit , eatenus affecit injuria :
quatenus vero qnod ipsi justum esse visum est pronuncia-
vit, neutiquam affecit injuria.
Quoniam autem dc virtutibus, et quae sint, et in quibus,
ctcirca quao^jam dictum cst; dc singulisque, quod, si rccta
agamus ratione , sit optimum • ita nimirum ex recta ratione
agcre dicendo, est, ut si quis dixerit valctudinem fieri
optimam , si quis salubribus vescatur. ld ntique minus
apertum : sed jam milii dicat aliquis, Aperito milii quaesunt
salubria. (2) Idem erit in ratione, et tam quid sit ratio,
quam quae sit recta ratio scire postulabit. Erit igitur
necessarium, primum in quo ratio gignitur, considerarc.
3. Paucis equidem de anima antea locuti, diximus aniiiw
parlcm esse quae habeat rationcm , partem quae sit rationis
expers. Ea, inquam, pars anima;, quar; babct rationem,
in duas est partes distributa : quariim una quidem con-
sultatrix, altcra antem scientia; indagatrix. Qua; quoil inlci
scinvicem distinguantur, ex subjectis facile fuerit intelli-
gere. (i) Nam i|iiemadmoduni inler sc invicem diffemnl
 156 * HeiKQN MEFAAQN A, Xe.
/pioud te xai /uubt; xai ijib^o; xai dauT) , bjaauTbj<; xai
Ta; aicOr,c£t<; lTs'pa<; auTtov r, tpuat; aTCE^SioxEv t|/diOv
usv vip dxor, , /uubv oe yeuoei Yvtoptljousv , XP""!*31 *s
0'j/£i. 'Ouotio; 0£ xai TaXXa tov auTov TpoTcov SeI
b uTCOAaufidvEiv, i-nti IrEpa Ta uicoxEtUEvd £ctiv , Erspa
xal Ta T7J; i}'u'/ri|! E'vai u-Epl oT; TauTa yvwpityutv.
(s) "ETtpov 3' ectI to vot,tov xai to aiaOrjTdv, TauTa
0£ 'J^U/Tj YVbjpi?OU6V STEpOV ap' av ELV) TO [XOpiOV TO TCEpl
Ta aiaOr,Ta xai Ta vor,Ta. Tb Ss JHouXcutixqv xai Tcpoat-
10 pSTtxbv rcspi Tot aio9r|Tot xai ev xtvr,CEt , xal aTcXtoc;
6'aa ev ysvecei te xai avOopa Ictiv. (<j) PjouXsubusOa
yip tiTrlp TOUTbJv a itp' f,uiv ^aci xai -pa;at xai u'X,
Ttpa;at TcpOEXousvot; , Tcspi jt ecti SouX^ xai TcpoatpECtc;
tou Tcpa;ai v\ urj Ttpa;ai- TauTa S' sctIv aicOr,Ta xai
16 £V XlVVjCEt TOU |JL£Ta£dXXsiV , 10CTE TO TcpoatpETixbv U.0-
ptov tt,; ^u/t;; xaTa tov Xo'yov tiov aicO/]Ttov Ictiv.
(?) Toutiov or, StwptcuEvwv , uETa TauTa Xexteov av
Etr,, £TC£t07) uTclp dXr.Oouc, IctIv 6 Xoyo; xal TaXr,Os;
w; £/£'. axoTcouuEOa , ectl S' etcictviijlv], <ppdvr,at;, vou;,
20 ao;pt'a , u7cdXr,'.pi<; , TtEpi ti J-J| fxacTov toutwv eotlv.
(s) 'II uev ouv £Tctar/;u7) saTtTcspi ETCiaTTjTdv .xoutouto
uet' aTCOOcillEb); xai Xdyou StaTstvdusvov r, os tf povTiat;
TCEpi Ta Tcpaxca, ev oi; atpEai; xai tpuYV) xai e^' v)uiv
£aTi 7cpa;at xai uvj Tcpa;at. (9) "Ecti or, twv tcoiouue-
25 vtov xai TcpaTTOUEvtov ou touto to tcolvjtixov xai TCpaXTt-
xdv Ttov usv Y»p 7toi7|TixCvt?trr( TiTtapa TT,vTcotr,atva),Xo
teXo;, oiov 7capa tt,v oixoooutXT)v, etceioj) ecti Ttot7jTtx9)
oixia; , oixta auT?;? to te'Xoc, Tcapa tt,v Tcoir.atv. 'Ouoib);
ETci TEXTOVIXT); Xai TWV CtXXtOV Tbiv TCOir,TlXbjv . (lo) 'EtcI OS
SO Ttov TcpaxTixtov oux eotiv aXXo ouOiv teXoc; Tcap' outjJv
TT,vTcpaciv, oiovTcapot to xtOapti^Eiv oux eotiv aXXoTsXo;
ouOsv , oiXX' outo touto teXoc, , r, EVEpyEta xal ^ Tcpa-
i[ic;. IlEpLjjtEV ouv TT,v Tcpa;iv xaiTa TcpaxTot 75 ^pdvr,att;,
tceoI 0£ tt,v Tcoir.atv xal Tot Tcotr,Tot -J) te/vt)- iv yip
36 toi; tcoit^tolc; uaXXov r, ev toT; TcpaxTOt; iai\ to TE/va-
?£tv. (|[) "iiaTE r, tppbvrjCt; otv eit, e^i; tic, irpoaips-
Ttxv) xai TipaxTtxv^ Ttov lcp' t]ulv ovtwv xat TCpafai
xai uv) Ttpa;ai , 6'ca el; to auu3>s'pov vjov) auvTEivst.
(u) "Ecti S1 V) !ppdvr,ct; ap£T7) , w; oo;eisv av, oux
«0 STciaTTjUV)- ETcatvsToi yotp etaiv ot cppdvtuot, 5 8' ETcatvo;
apsT^c;. "Eti 8* lTctCTr,uT|i; uiv TCOLar,;. apETir) Ictl ,
CppOVTjTSbj; cs dpET^) oux ectiv, dXX' bj;sotxsv, aClTO Tl
t?aTiv dpsTT). (n) 'O 0£ vou; ecti TCEpl Ta; dp/a; Ttov
V07)Ttov xai tiov ovTtov 7) ulv ybtp £7CtaTr'L).V) Tbiv uet'
«» aTcoO£L;Eb)c; ovtiov s'ctiv , at S' dp/ai dvaTtdoEixTOf
toaT' oix av £tv) Tcspl Tic dp/i; f, ItcictvJut) , dXX' 6
vout;. (u) 'II Se aoiia ectiv ec; ETCiaTr,uv)<; xai vou
cuYXStusvv|. "Ecti ^ip v) co^ia xai rc£pi Ti; dp/i;
xai Ta ix Ttov ap/tov -/)Ovi ostxvuuEva , Tcspi a v) etci-
t>o aTT,UTj- vj ,u£v ouv Tcspi Ti; dp/dc;, tou vou outv^ us-
Ts'/El, ^ OS TTEpi Ti UETi Ti; dp/i; U£T' dTCO0£t;£bJC
dvTa , ttjc; iTCiCTv'uv)<; uets/ei. "JIcte SvjXov 6'ti t)
ct03>(a sctiv ex ts vou xai t57ciaTvjtjLri; cuyxeiu.s'vt| , ioct'
str, otv Tctpi TauTa Tcepi a xai 5 vou; xai v; STCtaTr,ur,.
(ll96,IU7)
tolor , et succus , et sonus , ct odor, ilidem alios ipsis seusu
natura accotnmodaTit. Sonum namque auditu , succum
gustu cognoscimus, ct colorem visu . Similiter t liam i ctera
ila sc liabere oportet existimare. Quod porro alia sint sub-
jecta, alias quoque esse anima; partes manifestum. est,
quibus illa cognoscimus. (5) Aliud siquidem intelleclu |>er-
cipitnr (intellectile \ocant); aliud sensu (scnsile apin'1-
lant). Atqni subjecta illa , animadepreliendimn?. Alia er^o
pars fuerit , qua; circa sensilia , et alia , quae circa intellt-c-
tilia. ConsulUtrix autem et qua? deligit , circa sensilia et ta
i| iiit; iu molu sunt , vcrsatur, alque prorsus circa omnia qua:
in orlu interituque sunt. (6) Nain consultamus de eis
qiia: in nostra sunt polestate agendi ac non a ■jpmli cum de-
lectu , circa qua; consilium ac dclectus est agendi , vcl
non agentli. Hac nimirum sensilia, in moluque ad pcrruu-
tandum. Proinde pars animae qua res agendas aut non
agcndasdeligimus, sensilis. (7) His itaque delinitis, doiu-
ceps dicendum fuerit , quandoquidem dc veritale est nobis
sermo, et verum cujusmodi sit cunsideramus : (est au-
lcm scientia, prudentia , mens , sapientia , e\istimatio : )
dicendum, inquam, fuerlt, circa quod uniimquodque
istorum sit. (8) Scientia igitur, circa id quod sub scicn-
tiam cadit : quod cum dcmonstratione ac ratinnc e\pli-
calur. Prudentia vero, circa ea quse sub actionem, caduot,
in quibus dclectus evitatioque, ct in nobis agere, ac non
agcrc est. (9) Jam vcro corum qu^x1 fiunt, qua-quc aguntur,
non est communis quecdam facultas tam ad laciendum
quam ad agendum apta. Kacultati enim ad faciendum
idonex, alius cst pra^ter effectionem finis. Ut in acdili-
candi arte, cujus est domos aedilicare, praeter effectionein ,
finis ci cst propositus, domus : itlcm est in arte fabrili, et
reliquis omnibus qua: pertinent ad facicndum aliquod opns.
(10) At in iis artibus quae ad res agcndas pertinent , praetei
actioncm, nullus est alius finis : ut praeter citharae motlu-
lationem, linis non est alius; sed id ipsum pro fine est ,
operatio atque aclio. Circa actionein itaque ct quae in agcndo
posita sunt, prudentia : circa efTcctionem et qu;e in faciendo
posita sunt, ars : siquidem in faciendo potius quam agenjo
est artem excrcerc. (II) Proinde fuerit prudcntia, deli-
gendi et agendiquae in nostra sunt potestate, habitus, lcn-
dcntc ad commodum ipsa tpioque actione. (12) Prudentia
autcm virtus cst, ut vidctur, nou scientia. Laudandi
siquidem sunt prudentes : at laus , virlutis est. Ilem scien-
tiae quidcm omnis est virlus : at prudentiae , virtus non est ,
scd , ut apparet , id ipsum qiiiddain cst virlus. (13) Mcns
porro est circa principia intellectilium. Scicntia vcro
coruni i|iia- sunt cum demonstratione. Atqui principia
sunt indcmonstrabilia ; et proinde non circa principia scicn-
tia est, sed mens. (14) Sapienlia porro cx scientia mente-
quc constituitur. Complectitnr enim sapienlia tam prin-
cipia tpiam quac ex principiis sunt dcmonstrata , circa qurc
vcrsalur scientia. Qualcnus igitur principia complectitur
sapicntia , est mentis particeps : at quatenus circa ca quao
post principia sunt, cum demonstratione, scientiae est par-
ticcps. Proinde non Subium quin sapientia ex mente scien
 (iiV7,iias) MAGN. MORALIUM LIB. I. CAP. XXXV.
(l&) 'H 81 u7rdXr,']/i; £<ttiv, fj urcEp OTcdvTtov ETcau.oo-
Ttpt^ouurv Tcpb; to xat Etvat touto outo> xat u.f, Eivat.
(10) IloTepov 8' iWtv f, tppdvr,at; xa\ f, aocpia tkutov t)
cu ; f, uiv yyp cosia iWt Trspi Ta uet' dTC0SEi;E0>; xa\ ae\
5 waauTO); ovt* , f, 8i cppdvr,ai; ou TCEpt touto d).Xi TCEpt
Tot sv u.sTa6oXf, ovto- Xi-(o> ok oTov suOu uiv f) xoutcuaov
xat xotXov xaWi toiouto dsi esti toiojto , Ta 81 auu,-
OE'povTa oCixeti outoi; E/ouatTO u.r) si; dXXr,Xa uetoSoX-
Xstv , d).Xi u£Ta6aXXouai, xal vuv uiv auucpspEi touto,
10 auptov 3' ou , xa\ Toi uiv , Toi 8' ou, xat ootw usv
cruusipEi, Exiivo>; 8s ou cruuos'p£i. IIcpi oe Ta auu-
OEpovToi sariv f, cppdvr,ai;, f, 81 aocpia ou. Ivrspov dpa
f, aocpia xal f, cppdvr,at;. (17) IIoTEpov 8' eWiv f) aocpia
dpeTf, f, ou; 3ti toutwv dv 8r,Xov ye'voito, Sti eot\v
li dpETT, , i\ auTr;; tt;; opovfjasoj;. Ei yap f, cppdvr,at;
apETT) icTtv , w; cpauiv, tou fjtopfou tou ETspou TWV
Xdfov e/ovtwv , eoti 8; /sipoiv f, cppdvr,at; tt,; aocpia;
( Tcspl •/sipw yip sotiv f| usv -yap crocpia rcspt to dioiov
xal to OsTov, w; cpauiv, f) 8s cppdvriai; Tcspt to auu.cps'-
2(1 pov dvOpwTCW ) , El OUV TO /EtpOV dpETT| ECfTl , TO ^t [3s'X-
tiov sixd; eotiv dpSTT,v sivat, ojcte StjXov Sti f, aocpia
dpETT, eVtiv. (is) *H 8s auvsat; Tt laTtv r) Tcspt ti;
icrrt 8' f, auvsat; ev olctTcEp xat f, opdvr.ot;, Tcspt Ta
— paxToi. 'O yip ouvcTo; tcou Xe^etoi tw SuvaTo; |3ou-
15 AEUEoOat xatEvTwdpOw; Tt xpivat xat tottv, Tcspt jjiixpwv
te xat ev utxpot; f) xpioi; auTOu. "EcfTtv ouv f, ouveoi;
X21 0 ouveto; uipo; ti opovr,crEo); xal tou opovtuou,
xat oux dvsu touto)V ou yap dv /wpfcai; tov ouvetov
tou ipoviuou. (19) 'Ouoio); 0' dv So^eiev e/eiv xat Ta
3« Erci tt^; 8EtvdTT,To;- f, y«P osivott,; xa\ 6 8eivo; oix
scfTt U.EV oute opdvrjai; oute opdvtuo; , 6 usVroi opd-
vtu.0; OEtvo';' 810 xat auvspYEi tco>; tt) ©povr'aet f) o-t-
vott,;. (20) 'AXXi Octvb; ptev xa\ 8 cpaiiXo; Xe^ETat ,
oiov MivTtop 8sivb; uiv Eodxst Eivat, dXX' ou opdviuo;
16 f,v. Tou ydp opoviuou xat tv;; opovviaEO); iaTt to twv
Peaticitojv EcpiEaOat xal touto)v TcpoatpETtxbv Etvat xa\
TcpaxTtxbv aEt , t^; Se SstvdTriTO; xa\ tou ostvou axs-
•iacrOat ex tivo>v av 4'xaaTov yevoito twv rcpaxTwv, xat
to TauTa Tcopiaat. Ao;eiev av ouv Etvat 6 Seivo; ev
«0 toi; xotouToi; te xal rcspl TauTa. (21) 'ATCoprjaEtE 8'
dv ti< xa\ OauudaEtE , Sti t£ urtsp f,Otov Xe'yovte; xal
tcoaitixt;; tivo; TtpaYuaTSia; urtEp aocpia; XsyouEv.
*Oti taw; ve itpwTOv uev ou8' dXXoTpia 8o';£tsv dv Etvat
f) axe-ijii; f) uTCEp out^;, EtrcEp sotIv dpETTj, to; cpau;E'v.
*i "Eti 3' taw; eoti cptXoadcpou xal TTEp\ toutojv rcapETct-
STcorcEtv 8aa ev tw outw Tuy/dvouatv d*VTa. (22) Kat
dvayxatov oe' , ejceI Tcspl twv ev i|/u/5) Xeyojjiev, TCEpt
a7tdvT0)v Xe'yeiv saTt 8s xat fj aoota h ijiu/fj, waTE
oux dXXoTpiw; urcip (jflj/rj; rcotouu.sOa tou; Xo'you;.
5"i (m) "CcrTCEp 8' e/et f, SetvdTT,; Tcpb; cppdvrjaiv , o!jtco;
od;etev dv £*/£iv irct twv dpETtov aTcaawv Xs^w 8s oTov
etatv dpeTai xat ouaet ev IxdaTot; EYYtvduEvat , oTov
6pu.oi Ttv£; ev IxdaTw dvtu Xoyou rcpb; Ti dv8p£ia xai
to oixata xat xaO' ixdaTrjv Tcpb; Ti TotauTa. (2») "Eoti
1.-.7
tiaque confletnr. Quare cirea ea versabitur, t-irca qua?
mcns atqne scienlia. (15) Existimatio est , qua in omni-
bus ferimur ancipites, sintne brec ita, an sccus. (16) So»l
utrum prudentia etsapientia idemest, nn non? Sapientia
enim est circa ca qure cum demonstratione sunt qua>que
semper eodem modo babent : prudentia vero non de tali-
bus, sed de bis quae sunt in permutatione, qucmadmodum
rectum, inllexumve, et cavum, et talia qune sunt ejusmodi.
At utilia , et qtiae confernnt , eo non habent modo, ut non
inter se invicem permutentur; sed pcrmulantur, ut nunc
boc conferat , quod cras non conferet; et buic conferal , illi
aulcm non ; atque boc niodo conferat, illo autem modo non
conferat. Atqui circa ea quae confcrunt , prudcnlia est ,
non sapientia. Diflerunt cr^o inter se prndentia atquc
sapientia. (17) Utruni aulem sapientia virlus est, an non?
llinc pcrspiciium est.ex ipsa qiiidem prndenlia, virtutem
esse. Nam si virtus est prudcnlia, partis nempe alterius
(ut (lixinius) qure ex rationc sunt ;estque prudentia, qunm
sapientia, dclerior ; (circa deteriora enim versatur : quando-
quideni sapientia circa rrlcrnum divinumqiie , ut diximus ,
qimm prudentia de hominis sit comniodo; ) ergo si , quod
est deterius, virttis e-t : fcquum fuerit, quod mclius est ,
et ipsum esse virttitem. Nondubium igitur quin sapientia
sit virtus. (18) Quid est autcm seu circa quod intelligcn-
lia sive peritia? Est nempe peritia in iis, in quibuset pru-
dcntia , circa ca qure snb actionem cadunt. Peritus siqui-
dem dicitur, quatenus consulerc rccte aliquid , judicare ac
pcrspicerc potucrit ; circa pusilla in pusillisquc ejus judi-
cium est. Igitur perilia atque peritus, prudentirc , et pru-
denlis pars, nec citra ha'C. Ncque enim perituin a prudcnle
sepaiaveris. (19) klcm profecto et in astutia existimandnm
est. Nam aslutia , et asliitus, non est qoidem prndentia,
nequc prudens : vciunitaincn prudcns, astutus; ideo aslulia
adjuvat quodamniodo prudcntiam. (20) Celerum aslutus
ctiani malus dicitur : qucmadmodiim Menlor astutus qui-
dem fuisscvisus est,non eliam prudens. Prudentis namque,
ct prudentiae cst, optima expetere, eaque sempcr sibi
proponere atquc actitare : atastutirc, et asluti fuerit.con-
jcclare ex quibusnam fiant singula qua: snb actionem ca-
ihiiit, eaque sibi parare. Astutus igitur in liujusmodi
ac circa talia essc vidcatur. (21) Dubitaverit quispiani,
et admirari potucrit, quod loquenles de moiibus, dcque
civili negolio , de sapienlia dicamus. Ncmpc quia primum
qnidem dc hac re non videalur esse aliena considcratio, si,
ut diximus, sapicntia cst virtus. Itcm pliilosoplii est, dc
iis omnibiis vel obitertractarc qurc in eodem fuerint. (22) At
necessarium , quum de bis qure in aninia sunt loquimur, dc
omnibusdiccre. Atqui est inanimasapicnlia : proindealieno
ab re modo ita dc anima disputamus. (23) Qiiemadmodum
vero bahet astutia ad prudentiain , ita dc cunctis virtutibus
haberi putandum est : velut, inquam , sunt vlrtute», qurc
natura sunt singulis ingenitae , tanquam impulsus quidam
ad fortia ac justa , in nnoquoqne citra rationem ; ct singulrc
sunt impulsus ad talia agenda. (24) Sunt autcm lani
 158 I10IKQN MFTAAON A, Xe. (l 10B

cl Sr, xai eOei xat TcpoatpECjei. At Ss S), uetoc Xdyou ronsueludine c|uam consilio. Atquae cum ralione sunt,
ousat T£>vS(o; dfETai eictiv liraivETai ETtiYivduEvai. veluli lemperantia,aut fortituclo, perfecte sunt virtute»
"Kctiv ouv t) tpuatxr^ dpETTj auTT) T| dvEu Xoyou yo-pt- atque laudabiles. Fiaturalis igitur virlus ea qu.v cst citra
tjouivT) jjlev tou Xdyou utxpa xa\ drcoXEiTcouevT) tou rationeirj , ubi est a ratione separata , parva est , et qua>
r, ETcatvEtaOat , rcpbc Se tov Xoyov xat ttjv Tcpoatpsaiv laudalione digna nequaquam sit; sed rationi et consilio ad-
TfpOaTtQEUE'vT) TE).Etav TCOtEl TT,V dpETrjv. Alb XOtl OUV- juncta perrectam cflicit virtutem : ideo etiam cum ratione
eoveT tco Xoyw xat oux laTtv dv£u tou Xdyou r, cpuiixr, exercetur neque citra rationem est ad virtutem naturalis
bp\A Tcpbc dpETrjv. (26) OuS' au 6 Xdyo? xat r) Tcpoai- impulsus : (25) neqtie rursus ratio alque delectus admo -
peatc ou Tcavu TEXetouTat toi etvat apETr, avsu ttj; cpu- 1I11111 perlicitur, ut sit virtus, citra impulsum naturalem.
10 atxrjc 6p(jtr,i;. Atb oux dpOtoc _koxpaTr|C sXe^e , cpdaxow Ideonon rectc Socrates sentiebat , qiium dicerct , virtutem
eTvat ttjv apETr,v Xoyov ouSsv ^ap dcpsXoc eTvat TcpaTTEtv esse ralionem : nibil enim aiebat proficere agendo fortia
TOt dvSpsia xai Tot-Sixata, ur) iiodia xat TtpoatpouuE- atque justa eum qui nesciret ac non ratione duce propone-
vov tc7> Xdytrt. Atb tt,v dpsTr,v Etpr, Xoyov elvat, oux ret. Et proinde virtutem ralionemesse aiebat, non recte
<5p0ioq , dXX' 01 vuv [IsXtiov to YCtp xaTCt tov dpObv Xd- quidem. Sed mclius ii qui nostra rctate philosophantur.
16 yov TcpotTTEtvTot xaXot , touto cpaatv sivai dp£Ti)v, opOcoc lNam juxta rectam rationem honesta agere, virtutem esse
usv ouo' outcoc. (26) Ilpdcai uiv Y&pdv tic tcc otxata perhibcnl. At ne ita quidem rccte. (26) Aget siquidem
TcpoatpE'<j£i uev ouSeuiS, ouoe y^10551 Tt~,v xaXSiv, dXX' quispiam justa , nullo proposito lionestorum , nulla eorum
ipur, Ttvt aXoYtrt , SpOwc 8s TauTa xat xaTa tov dpObv cognitione, sed irrationali aliquo impulsn : recte vero aget
Xoyov. Aey0' S* , «rtc; av 5 Xoyoc 6 opObc xeXeucteiev , et juxta rectam rationem : ita, inquam, egit, sicut recta
2D ouTCrt; ETCpae;Ev. 'AXX' §uo)c ^ TOtauTTj Tcpa;tc oix jusseritiatio. Niliilominustamenhiijiismodiactioneutiquam
ifyet to ETcatveTov aXXoe {JeXtiov , coc tjueTc dcpop(£o- sub laudcm cadit. Sed melius , ut nos definimus , cum ratio-
uev, to uetoi Xoyou ETvai Tr,v 5puX,v Tcpbc, to xaXdv to ne iinpulsum esse ad honestalem. IIoc namque virtusest
Yotp TotouTov xat apETTj xal iTcatvETOv. (27) lldTEpov atque sub laudein cadit. (27) I tiiim prudentia virtus sit ,
0' eotiv r| cppdvrictic; dpETri r1, ou, dTcopr',ciEiEv av ti;. an non, ambigerc quispiam potucrit. Verum enimvero
lo Ou ^v aXX' ivTEuOsv 5v YEvotTO Sr,Xov 6'ti dpET'/5. El- hinc, essc virtutem, certum fuerit. Nam sijtistitia, •(
Tcsp Yap ^l Stxatoouvr, xat r) dvSpta xat at aXXat dpETat, fortitudo, ceteroeque virtutes,quod honesla ex.sequnntur,
StoTt tSv xaXcov TcpaxTtxat , liratvETai eioi , o^Xov wc, laudabiles sunt, non dubium quin prudentia quoque eorum
xat •>] tppdvr,c;ie; twv ETcatVETCrtV dv tic, EtT) xat Toiv ev
sit quae sub laudein cadunt, quacque in virtutis ordinem
dpETTJc Ta;Et ovtciiv £op' & Y^p ^ dvSpta 6pu.a TcpaTTEtv, veniunt. Naro ad qua; fortitudo agenda impellit , in eadem
.K) Itci TauTa xat r, cppdvr,dic. Tb ^ap ^ov tSic av oCtt, etiam prudentia : in totumque, ut ipsa praescribit, ita eliam
TcpocrTotTTri , outo) xal f| dvSpta TcpdtTEi- wcjte e! auTr( agit fortitudo. Proindesi haecsub laudein cadit, ea facienclo
ETCaiVETT) TCO TCOIEIV Ct lv ^ tppdvT|CtlC TCpOffTaTTTi , T| Y^ qua; prKScripserit prudentia, sine controversia eliam pru-
CppdvT|CJlCT£XElC»C avEtr|Xai ETCatVETT, XOl dpETY). (28) Ild- dcntia sublaudem cadit, virtusque est. (28) Utrum pru-
Tepov S' EtJTIV -J) cppovr,cjtc TcpaxTtxr, r, ou , tSot dv TIC iltntia sub actionem cadat, an non, licuerit hinc nosse
35 EVTEUOEV ETCl TaC £TClO"TT|UaC lTCt6X£l|/aC, OIOV ETil TTJV cuivis , spcctando scientias, quemadmodura adificaturam.
oixoSouuxrjv. "Kcjti Yap> wc cpau.E'v, ev otxo3outx7i l>t namque in icdificatura, ut dici solet, unus quidein
OU-V dpyiTE^XTCDV TtC XaXoUJJLEVOC, 6 Se UTCTjpETCrtV TOUTCi) quispiam architectus, cui subministrat sese aedificator : is
oixoSduoc outoc 8' £cjti Tcoir,Tixbc oixtac. "Ecjti SJ domus est effector. Est vero etiam archilectus , quatenus
xat 6 dpyiTEXTtrtv , xaOb outoc etcoiei oixtav , Tcotr.Ttxbc de hujus prrjcscriptoad domum exstruendam se faberaccin-
*u oixtac. 'Ou.ottrtc Si in\ twv dXXwv twv TJOtrjTtxcrtv
git, effector domus. Idem in reliquis effectivis locum habet,
EyEt, £v alc ecjtiv dpyiT^XTtrtv xat uTcr,pETr|C toutou. in quibus est architectus, et ejus minister. Krit igitur et ar-
llotr,Ttxbc dpa Ttvbc xat 6 dpytTEXTtov eciTai, xat tou chitectus alicujus effector, et ejus quidem ipsius, cujns
outou toutou, ou TcotT|Ttxbc xai 6 uxripETtxdc. (19) Ei etiam minister est effector. (29) Si igitur eodem modo etiam
to(vuv buoitrtc xa\ _tci tcov dpeTcov iyEi, SriEp Etxbc xat in virtutihus se res babel, (quod aequum ac rationi con-
,-, euXoYOv, xat f, tppdvr,cjic av eit) TcpaxTixr,. Al Y'P sentaneiim , ) eliam prudentia sub actionem cadit. Quan-
dpETat Tcaaai TcpaxTtxai £?cjtv , T) Se cppdvr|CJic tocjTTEp doquicleni virtutes omnes sub actionem cadunt, quamm
dpyiTEXTC>)V TIC aUTCOV ECJTtV ClTCCrtC Y^P aUTT) TCpOITdi,£l, prutlcntia tanquam architectus quidam est : nain sicut ipsa
oCto>c ai dpETal xal ol xaT' auTotc TcpaTTOucriv etcei
praescripserit , ita virtutes, et qui eas sequuntur, agunt.
ouv al apsTat TcpaxTtxat , xat T) ^ipovr,cjic TcpaxTtx/) av
Quum igitur virtutes sub actionem cadant, etiam sub actk>-
tiii EtT|. (no) lldTEpov Se auTT) TcdvTcov dpyet twv e'v tvj nem cadet prudentia. (30) Utrum vero omnibus qua? sunt
rjiuyr), oicJTCEp SoxeT xat aTcopEuai , ?| ou ; tcov y^P JieX- in aniina , ha;c imperat , ut censctur, pariterque ambigitur,
Tto'vo)v oux av SdcJEiEV, oTov ttjc ao^itac oix dpyEt. an secus? Melioribtis cerle, nt sapientia e«t, imperare eain
(31) 'AXXd , cpTjCjiv, auTT) ETCtuEXEiTat TrdvTtrtV, xai videri par non cst. (31) Setl haec ( dicat aliguis ) cuncta
xupia (JcjtI TrpocjTaTTOucja. 'AXX' Jcjtoc £y£t ioffTCEp ii ipsa procurat, pra?srribcn*qiif! domina est. Atforsitan,
 (lll>8,II99.) * MAGN. MORALIUM LIB. II. CAP. I— III.
oixiot 6 liriTpoTtoc. Ooco; Y"P tcbvtwv xupto; xat
Tcdvca StotxsT- dXX' outcw oCto; dpyEt 7coivTo)v, dXXi
ic«pacrxeud![si tw Sso-7cdTT) eyoXrjv , oYro); ocv Ixstvoc;
(ifj xtoXudu£vo<; irtcb twv dvaYxatwv lxxXstr,Tai tou
(IWV XaXtOV Tl Xa'l TCpOOTjXOVTWV 7CpaTT5lV. (:Ji) Ou-
tu xat Stxoto)? TOUTto t) 9pdvr,ot; wcrTCEp £7ctcpoico? ti;
eotti Tric. o-ocptac, xat TcapatrxEud^Ei toutt) oyoXf)v xat
to irotsTv to auTT); spY°v, xaTE'youcra Ta TtotOr) xat touto
otoypovt^ouoa.
LTBER II.
CAP. I.
lo MetoSs TauTauTcspETCiEtxEias oeoi av cfjv lictoTXEd/iv
TroirjcaoOat, Tt x' lcm xat Iv Tttjtxai TCEpiTcoTa. "Eotti
g" f\ sTcietXEia xa't5 lictstxfii; 6 IXaTTWTixb; twv Stxatwv
rwv xari vduov. "A Yap ° vo[xoOeTT|c; IJaSuvaTsi xaO'
exao-Ta dxpiSw; Stopt^Etv , dXXa xaOdXou liyn, 6 lv
15 toutoi; Tcapaywpwv, xal TauO' atpoujjtEvoc; S 6 vouoOs'-
ttjc. eSouXeto ijlev tw xaO' ixaaTa otoptoai , oux f,8u-
V7j0r)8s',5 TOlOUTOi; E7Cl£lXTi<;. OuX ECTTl Se IXaTTWTtxbc.
tiTjv Stxaiwv dTcXwe/ Ttiiv uev yotp epucrst xat wc. dXT)0w;
ovto)v Stxattov oux IXarrouTat, dXXa twv xaca vdptov,
»46 vouoOsTr,? l£a8uvaTwv aTCtfXtTCEv.
CAP. II.
'H oe suYvcouocruvr) xat 6 e&yvwijuov Ictti Tcspt Tauca
ittpi d xat t) £7Ti£t'x£ia , irspt Ta Stxata t& IXXeXeiu-
tuva dcb Toti vouoOstou tw (jlt) dxptfiwc; SiwpisOat ,
xptrixo; tov TtT)V IXXsXsiuue'vo)v utco tou vouoOetou ,
:i xat Ytvticxo)v 3ti utco [xsv tou voijioOetou IXXeXeitctoi ,
Ijti uivTOt Stxata. 'O toioutoc euyvoWojv. Koti
uiv 0'JV OUX dvEU l7Cl£lXEt'a!; T) EUYVIOIJIOOUVT]" TO |JL£V ^ap
xpTvat tou £UYvt,''!JLOVO? > to ^e St) TcpdrcEtv xaca tt,v
xoiijiv tou lictstxout;.
CAP. III.
30 *H 3«' YE EuSouXta lo"Tl [JIEV TCEpl TOUTa TT) ^pOVT)OEl
(Tcspt Yap rot TcpaxTa ItTTt Ta icept aiptctv xat cpuYV
ovca), ?o-ct 5s oux dvsu tppovT)(j£o)? • f, u.iv vap tppdvr,5H
7rpaxTtxr, touto)v lactv, f, S' EuSouXta £;i; r) SidOEOti;
f, -t toioutov f, liciTEuxTixr, twv Iv toi; icpaxToTi; ^eX-
lo Ti7ro)v xat etuy.!popwTdTwv. [>) Atb ouSs t4 TotauTa
EuSooXiac; av So^eie Ta dicb TauTouaTou o-uuSatvovTa
xaTa tootcov olc; y^? "-^ lcrciv 6X0^0? 6 cxotcwv to fiik-
Ttcrcov, ouxETi av eitcoic, w otjveSt) ti xaTa Tpd7cov,
tootov euSouXov, dXX' EuTuyr)- Tot Y^p dvsu tou Xoyou
to tou xpt-jovTo? Yivofuva xaTopOtojjtaTa eucuyTjuaTd Iotiv.
(s) ndTEpov os tou Stxatou loTt to tt) Ivt£u;ei TO toov
ixdercw d7CoStSdvat (Xe^w 8e olov, 5icoToc; av r) E*xaaTOC,
toioutov YiYvdjjtsvov IvTUY/dvEtv)', t) ou; touto tisv Yotp
xat xdXaxo? xai dps^oxou Sd^stsv av sivat- dXXa to
15 xst' a;t'av IxdiTO) aTCoStSdvai cfjv ?vteu$iv, touto xat
159
ita sc liabet , tit in rcdibus dispcnsalor : is namquc pra-cst
omnibus, dispcnsatque omnia, sed nontlum idom imperat
omnibus: vcrum domino otiuin parat, ne is prrepedilus
rerum domesticarum necessitatc dissolvatur, quominus
honesti quippiam ct officiosi agat. (32) Ita atque similiter
prudentia tanquam dispensator quidam est sapicnl i.>- ; et
liuic otium parat, ut suum peragat opus , affectus cohi-
bendo eosque temperando.
Post ea quae tradidimus, par videtur ut tle aequitate dis-
seramus , quidque sit , et in quibus , et circa qualia. j£qui-
tas autem , liomoque aequus is est qui de sqo jure cedit ,
quod ei legibuscompetit : nam qui in iis qua; Iegislator
particulatim exaroinate et ad unguem delinirc non polest
( in universum enim loquitur), suo jure cedit, idque scqui-
turquod voluisset quidem legislatoretiam particulatim de-
finire, sed non notuit : is est homoacquus. Porro auteni
non omni jure cedit is simpliciter : quandoquidem quac
natura ac vcre justa sunt, non diminuit, scd ea dum-
taxat quae legistator deseruit, quum definirc non posset.
Modeslia, ac raotlestua (sive awjui et boni intellipens)
est circa eadem circa quai et epquitas, nempe circa justa,
quie omissa a legislatore, non satis ad unguem definita
sunt, ut judex inveniatur eorum quae legislator omillit,
certoque cognoscit a legislatore praetermissa, quce justa
tamen sunt; is modestus est. Ilaque non citra oequitatem
est modestia. Judicare siquidem, modesti : agere vero
secundum boc judicium , ajqui fuerit.
Promptitudo sive facultas illa per quam ad recta inennda
consilia sumus apti , est circa eadem circa quae et pruden-
tia , nempe eirca ea quae sub actionem cadunt : quippe qiiie
circa delectum et evitationem. F.st sane non citra pru-
dentiam. Nam pnidentia horum effectrix est : at prompti-
tudo sive recta deliberatio , liabilus seu affectio , vcl quidvin
hiijusmotli , per quam facile intelligimus quid sit in rebus
agendis factu optimum et ulilissimum. (2) Et proinde
promptitudinis ea videri non tlebent , qurc fortuito recte
eveniunt. Nam quibus ratio deest , quid optimum sit , con-
siderans; cni bene ac feliciter aliquid evcnerit, liuic boni
consilii laudem haud merito tribueris , sed fortunatum recte
prxdicaris. Nam qua? feliciter evenerint citra judicantis ra-
tiouem , felicitates rrquum est appellare. (3) Sed nonne justi
est , colloquio et conversatione aequale cuilibet attribnere :
ut, inquam, qualis fuerit quilibet, ita cum eo ille colloqua-
tur, an non ? Id ccrle cliam assentatoris ct delectanlis esse
videatur. Ceterum pro cujusque dignitate versari con
 ifin * IIBIKQN MITAAQN B, y-
dtxaiou xai aTtoudaiou aitXwc av od;st£v elvai. (*) A-o-
prjCEts o' av ti? xai touto. Etrtep ectI xb dotxEiv xo
fSXaTCTEtv Ixovxa xai EtOoTa xat Ov xai toc xai ou evs/.a,
ecti b"f, p).a6y) xai f, dotxta ev aYaOoic xai TCEpiaYaOd,
b 6 dotxcov dpa xat 6 ddtxoc EiostT] av ortoTa ayaOa xai
brtota xaxa' to oe ve urtsp Toiv toioutiov eiisvat ec-.iv
tdtov tou cppoviuou xai tr]c ^ppovfjCEoic • aTOTtov or, cuu-
6at'v£t to tw dotxoi cuutcx paxoXouOfTv to jxsftaTOv aya-
Obv ttjv (ppdvrjctv. (5) il oux av Soceie rcapaxoXouOsiv
10 tw ddtxw f, tppdvr|aic ; ou yap cxortEi 6 dotxoc ouSe 0u-
vaTat xpivEtv to aTcXtoc aYaObv xat tb auToi aYaObv,
dXXa StauapTavsr t?;c oi (ppovrjcEwc touto' Icti, to
dpOcoc SuvacOat TauTa 0£o>psTv, («) 6uot'o)c warcEp Irct
Toiv xaV taTptxrjv to uev aTcXioc (JYiEtvbv xai to frfulatf
ir, TcotrjTixbv otoauEv aTcavTEc, 8ti eXXe^oooc xal to EXa-
TTjptov xai al Touai xai ai xxuceic uyieivx Etat xal
uYtEiai; Tcoir,Ttxd , dXX' Suwc oux e/ouev tt,v iaTptxf,v
ETCiaTr'ur|V ou Y«p(ti otdauEv to xaO' e^xaaTov aYaOdv,
wartEp 6 taTpb; oioe Ttvt eVti tout' aYaObv xai tcote xai
80 ttwc otaxEiusvw • ev TOUTw ^ap fjoV, f, iaTptxf, eTCicTTjur,.
Ta usv ouv aTcXioc, uYtEtva etooTEc Juoic oux lynu.iv
ouSe TcapaxoXouOsi f,uiv f, iaTptxf; iTctaTr^ur,. (7) 'il;
d' auTto; 5 dotxoc bn usv ouv aTcXto; xai f, Tupavvtc, ifa-
Obv xai f, dp/f, xai f, SCouaia , oiosv • dXX' e! outw d^a-
2& Obv r) ur^ , ?j tcote, t; tcwc, otaxEtuevo), ouxeti oTSsv.
Touto 0' eoTi u-dXidTa ttj? 9povr'ffEwc,, wo-te tw dotxw
ou TcapaxoXouOsT f, a/pdvr.atc,. AipeTTat yap TaYaOd,
ijTcsp o)v dotxsi, Ta aTtXwc, aYaOd , ou Tot outw aYaOd.
'O Yap tcXoutoc, xal f, dp/f, aTcXioc, uiv aYaOdv, auTw
30 ue'vtoi too)c oux aYa^^v' luTropyjCfac,YaP xai apJacrcoXXa
xaxa outoc lauTW TtoiJiOEt xat Toic tptXotc* ou Y«p &u-
vr,o-£Tat dpyri dpOtoc /prjccacfOxt. (s) "E/£t Se xai touto
arcoptav xai oxs^tv, Tcdtepdv eoTt Ttpbc tov tpauXov
dotxia r) ou. Ei ^ap f, usv dStxia ioVtv ev |3Xd6rj , f, Si
35 fJAotSr) ev 0-TEpr'oEi twv aYaOwv, oux av od$Et£ pXaTCTEiv
TaYapaYaOa a auTto otSTatETvai dyaOd, ouxdYaOdei.
otv ' f, ^ap ap/.T| xai 6 tcXoutoc tov tsauXov ou SuvduEvov
auTOtc /prjcrOai dpOio; SXd'J/Ef ei o3v auTov pXd'l£i rca-
paYEvduEva , b toutojv aTEp(cfxo)v oux av So^eiev dot-
«» xeTv. (9) 'O or^ toioutoc Xo'yoc So^eiev oiv Eivat Tcapd-
Soijoc toTc tcoXXoTc • TtdvTEC YaP otovTat xai dp/^ xal
SuvduEt xai tcXouto) Suvaroi Elvat /prjcOxt, oux. dpOioc
UTCoXau6dvovT£c. (10) ArjXov 3e touto xai ex tou vo-
(jioOetou- 6 Yap vouoOirr.c ou 7tactv ETctTps-st to dp-
45 /Etv, dXX' tSptaTai xxt fj f.Xtxia xat f, Eurcopta f,v oeT
uitap"/_Eiv to) ueXX.ovti ap/£tv, wc ou Suvatbv ov TcavTi
dp'/stv uTcdpJat. Ei Sfj tic aYavaxToir| 6'ti oux ap/et
r| ouoetc auTOv ia xu?Epvav, « ou ^ap ^/Etc • eitcoi dv
Ttc « ouSsv toioutov Iv Trj 4,U/Ti V Suvr,ar| xat dp/£tv
60 xat xu^Epvav. » (u) *H ircl uiv tou atouaTo; Spwusv ou
ouvau£vouc uYtaivEiv touc Ta artXwc d-^aOi Tcpoasspo-
uevouc, dXX' e'i ue'XXei Ttc UYiatveiv to aioua to ^au-
Xov, Sotop aUTW TCpOTipOV Xai dXlYX OITIX TCpOaEVEXTSOV
Tto oe tr)v >]/u/f,v cpauXrjv e/ovti Ttpbc to ur/j£v xaxbv
(1190.)
siictiulinemque liabcre cum omnibus, id jnstl ct ptobi
omnino esse videbitur. (4) Dubitarc ctiam forte quispiam
potnerit lioc. Si injuriam infcrre est offendere sponte,
atque ita ut scias et qucm , et quomodo , ct qua de causa;
cst autem nocumenttini et injiiria de bonis ac circa bona :
affercns crgo injuriam, et injustus, cognovcrit ct qualia
bona.et qualia mala sint. , Id autcm ac talia percallere,
prudcntis atquc prudentia: cst. Hoc niodo fnerit absur-
(I11111 , ut bonnm ingcns prudenlia , comilctiir injuslum.
(5) An existimandum non est quod injustum prudentia co-
mitetur ? Neque enim videt injustns nec di?cerncre potest
inter id quod simpliciter est bonum , et id quod ipsi est bo-
num , sed in co errat : quum prudcntiae proprium sit , posse
id rccte cognoscerc. (6) ltidcm ut in medjcina boc quod
simpliciter salubre sit quodquc- sanitatem cfficiat, scimns
omnes, verbi causa quod vcratrum , ct elaterium, et sc-
Ctiones, et exustiones salubres sint sanitatemque efTiciaiit ,
nec tamen medicinaebabcmus scicntiam. Non enim par-
ticularc novimus bonum , ut novit inedicus cui sit hoc bo-
num, et quando , ct qualiter aflecto, in qno (lemum roe-
dicinan scientia cst. Salubria iiiitur simpliciter cognosrentes,
non tamen continuo nos medic.in.T romitatur scientia.
(7) llidi-m injustus : is igiturquod simpliciter est bonum rt
tyrannis , et dominatus , et iniperium novit : veruni sibine
bonum, an secus, vel quando, vcl quomodo affecto , nen-
tiquam novit. Id quod est in primis prndenti;e : proimle
injusti comes 11011 est prudenlia. Bona siquidem deligit,
quibus afferat injuriam : quce rerte bona simplicitcr, non
ipsi sunt bona : quandoquidem opulenlia , et dominatus siin-
pliciter boiium est, ipsi tamcn non fortassis boniun; nam
si opes cum dominatione conjunctas nactns fuerit , mulU
sibi amicisque nequiter farict, quoniam jurc uti doininatu
non potest. (8) Hinc ambigendum considerandiimqiic vide-
tur, sitne adversns bominem ncqiiam injuria , nccnc? Nam
si in offensione injuria est, et in privationc bonorum olfen-
sio , neutiquam ille vidcri potest offendcre. Siquidem qua
sibi esse bona arbitratur nequam , bona non sunt. Nam do-
minatus ct opulcntia nrquam bominem offendunt, quod
ipsis rectc uti non potest. Proindc si quae adventantia euni
otTendcnt , is qui ea bona abstulerit , affiwre non videtur in-
juria. (9) Mullis ejusmodi oratio videbitur incredibilis.
Omnes siquidem opinantur, sc posse dominatu , et impe-
rio , ct opulcntia uti : neutiquam recte ita existimantes.
(10) Quod cx ipso legislatore certuin est. Legis namqne
lator non omnibus permittit imperarc, verum cst defini-
tum cui .rlas, cui copia non defuerit ad dominandum :
quod niiuii 11111 ficri ncqueat ut sint omnes ad imperandum
apti. Quodsi quispiam indignctur, se carere imperio aut
a neminc ipsi pcrmitti ut gubernet; dixerit quispiam, Ne-
que tibi ea est anima, undc imperarc gubernareque possis.
(11) Corporc quidcm ccrnimus non posse sanos esse eos
qui iis seraper vescantur quas sint simpliciter bona : seil si
quis corpus imbccillum volet convalescere , aquam prius et
inediam adhibere eum oportet. Ita sane qul nequam na
 (l 19?, 1.00.) MAGN. MORALILM LIB. 11. CAP. IV.
tVraCeoOat oux dotXTtov xai tcXoutou xat dpyr;c; xat
Guvdutojc, xat a.7rX6j; to>v toioutojv, Sra euxtvr,TdT£pov
xal E'Ju,£Ta6oXojTEpov 'iuvfj O0JU.aT0c; toorcep Y*p6 oau-
Xoctb owua outojc; r]v ETciTTiOEto; oiaiTaoOai, xai btpau-
6 Xo; tt,v 'jiuyf,v outox; £7ciTr,ostoc. otaYEtv, utjGsv t6jv toi-
oJtojv syo>v. (12) "Kysi $1 xai to toioutov aTcopfav, olov
ETTEioav uf) rj aua Tcpa;at TavSpsIa xai Tot ofxata , tco-
T£p' dv Tt; Tcpd;£tEV ; ev o.£v or, tal; tpuoixal; dpETai;
e^tuev Tr,v 6puf,v udvov oeTv Tr.v Tcpb; to xaXbv UTcdp-
leytiv ivtu Xdvwio 6" eotiv atpeoic, ev to> XoYtoxai-fo
Xdvov EyovTt eotiv. "jUote to dua IXeoOai rcapEOTai, xai
rjTtXEiadperrj uT:dp;£i, f,v E^auEV u.ETaopovr,OEO>;Eivai.
(l.i) Oux dv£u Si Tr;; ouoixr.; 6pu.f); Tr;; £Tci tb r.aXdv,
oi3' EVavTlOJOETat dpETT| dpETTJ- TCEOUXE -jap U7TEIXEIV
li toJ Xdyo), f, 6>; outo; TcpooTaTTEt, ojot' eo' 6 av outo;
dyr), Erti touto dTcoxXivEr to Y&p [JsXtiov outo; Iotiv
6 atpouufvocj. Oute Y°tp avtu tt,; cppovr.oso>; al dXXat
ipftai ifivovTai, ouO' fj opdvr.ot; teXeio dvEu twv dX-
Xtov apETuiv, dXXa ouvEpvouoi tcoj; uet' dXXr.Xojv irca-
lu xoXouOouoat tt; opovrjfli-i. (14) OJy fjTrov os xai ti
TotauTa dTcoprjoETat, TCOTEpdv tcote xai tVt tojv apETiov
outoi; ey_ei coaTcep tVt tojv ctXXtov d-vaOiov Ttov t' ixrb;
xai tojv Ttepi ofoua. Taura yap ei; uTCEp6oXr,v ytvd-
u.Evay_Eipou< tcoieT,oTov tcXouto; tcoXu; Yevduevo; u7rsp-
li drrTa; xai dnjosT; tTcoir,oev ■ 6u.ofo>; Se xai eVi tfov dX-
Xo>v aYaOfov, dpyr,;,Ttur,;, xdXXou;, u.£YtOou;. (15) lld-
Tepov ouv xxi etc' dpETr,; outo>c £yet, tSjote £dv tivi 0*1-
xjtoouvT) r, olvSpta tic. uTcep6oXr,v 7rapaY£'vr,Tai , /tfpojv
tOTat, r. ou ; ou t>r,otv. 'AXX' drcb uev dpETric. Tiur) vtvtTat,
Jo f, os Ttu./, ueYaXr, vtvouivrj ysipouc, Tcotti. "ilflTt o9j-
Xov 5ti, ^rtot'v, dptTr, Eic. eTcioootv paoi^ouoa uEYtOou;
/eipouc Tcotr.oEt. Tr;? 8e Tttxric. f, dptTr, a?Tta , wflTt
xalfj dpETr) Tcotoir,av ^tfpou; usi^tov YivojJtivr,. (10) *H
TouTo oux dX.rt0£'c; Tr); yap dptTrji; ti xai dXXa rcoXXd
M eVriv epY' , toorctp xai Ioti , xal touto iv toIc, u.dXtOTa,
to toIc, aYaOot? toutoic. xai Tot? toioutoi? t/uvaoOat dpOfoc.
Tcapavevoutvon ypTJoOat. Ei Sr) 6 OTCouoato; Tiapayt-
vouivr,; aurfo r. Ttur,; rj ap/rfi utYaXr); ur, /pj)OEtat
dpOfo? toutoi?, ouxeti av ttr) orcouoato;. OuTt of, Tiufj
10 oute dp^f, Tcotrjoti tov oicouSaiov /Etpto, o>ff7r£p ouo'
f, dpE-rr,. (17) Tb 0' 67ov £7t£to-/;7r£p f,uTv iv dp/9) Sto>-
ptffTat 5Tt etoiv ai dpETai u.tffdTT,Ttc, , xai f) piaXXov
ipttf, uaXXdv iau ueffdTr,;, 6>ffT' ouv_ Stt Ytif>o> Tcoir,-
oei e!; ueyeOo; f, dp£Tf) iouoa, aXXa (5£XTio>- f) yap ue-
♦1 fldiTjC £vfSefa« xai &Tcep6oXfi; Tfjc, Toiv rcaOfov r,v ueoo-
tt,;. TauTot uiv ouv u.£/pt toutou.
CAP. IV.
Metcc os TatJTa dvaYxaTdv iotiv iTEpav dpyf,v tcoii,-
oaujvou; Xeveiv uTcip iyxpaiiiaq xaidxpafffat.^QoTCEp
oe xat f) dpeTr) xat f, xaxia aOTaf eiuiv aTOTtot, oxiau-
SO Tto; dvavy.atov xai tou; TCEpt toutiov Xoyou; X£yOr,oo-
u.tvou<; aTdTtou; Y'v£oOat. (») Ou yap 6uoia f, dpeTf,
aurr; ia-\ xat; aXXatc ev uiv Y»p Tal; dXXai; eiti
AMSTOTEXtS. II. . 11
ICI
buerit itniniain , ne quippiam mali exerceat , ei opuleutia ,
et imperiuin , ct dominatus, et omninoalia id genus , sunt
auferenda, atquc lioc eo magts, quanto niobilior mutabi-
liorque cst corpore anima. Nani quemadmotlum improbum
corpus quispiam sortitus, victum debet sibi adliibere ido-
neum ad lianc imbec.illitatem : ita improbam animam na-
ctus, is cst cui sint ea quae memoravimus, devitanda;
(l2)Hoc etiam ainbiguum esse potest, ut, quando simul
aliquis non potest agere et fortiter et juste , iitrum liorum
sit actnrus. In naturalibus quippe virtutibus, solum di-
cebamus impulsum sine ratione ad honestatetn esse opor-
tere. Cui vero est delccttis, in ratione et eo quod rationem
liabet, delectus liabet sedem. Sic fieri potcrit ut simul
dejigalur, et perfccta crit virtus , quam esse dicebamus cum
prudentia. (13) Minime aulem erit citra naturalem im-
pulsuui ad lionestum; ncque virtus virtuti adversabitur.
Agnatum nanique lialiet atque insitum , ut rationi obtempe-
ret , ut ipsa prcscribit , ut quo agit illa , eo dcclinet. Ipsa
cnim est qux id quod melius est , eligit. Kt ne alia; qiiidem
sine prudentia virtutes sunt , neque prudentia absque rdi-
quis virtulibus [terfecta : verum iuiiccm scse coadjuvant,
comitantcs prudcnliam. (14) Mliiloiuiiius addubitet quis-
piam etiam de hujiismodi qiirrsslione : numquid ila in virtu-
tibus quoque lialxnt , quemadmodum in reliquis bonis , qua:
extcrna, quxquc in corporc? Itec namque quum fuerint
nimis abundantia, deteriores efficiunt : sicut opum afTluen-
tia, elatos facit, et truculentos vel morosos. Itidem re-
liqua bona, dominatus, bonor, pulchritndo, inagnitudo.
(15) Numquid igitur etiam in virtute ita habet , utsicuipiam
justitia, vel fortitudo fucrit exuberans, (iat is detcrior, an
non? Minime quidem flet. Ceterum a virtute quidem
lionor gignitur, qui, quuni ingens fuerit, deteriores facit :
et proinde virtus, inqmt adversarius , liaud dubic fecerit
dcteriores, qiiiiiu major evaserit; virtus cnim causa crat
houoris : crgo virtus nimis ancta feccrit delcriores. (16) An
id neutiquam verum ? quandoquidem etsi sunt multa alia
virtutis «iprni, quemadinodum sunt, id ctiain in primis
est, ut qui tiiset similibus bonis muniatur, eisdera roctc uti
|>ossit. Igitur si probus, adventantc ei vcl lionorc, vel in-
genti dominatu, ipsis non titctu r rccte , neiitiquani fucrit
probus : ergo neqne honor ucque imperium probum fccerit
deteriorem, et proinde nc virtus quidem. (17) In totum
autem , quoniam a principio nobis dctcrminatuni cst , virlu-
tcs esse mcdietates, etiam quo magis sit virlus, eo magis
erit mcdittas. Proinde quo sublimior virtus evadet accc-
tletque ad magnitudinem , non modo non detcriorem, stxl
etiam mcliorem cfflciet. Mcdietas uamque, intcr exces-
sum defectumque perturbationum erat medictas. Atquc
lia <: quidem hactenus.
Deinccps aliud nobis sumendum est principium, de con-
tincntia incontinentiaque dicturis. Quemadmodum autem
et virtus Ii.tc et vilium absurdi aliquid et miri in sese ha-
het ; ita necesse est, orationem quae de iis habebitur, niiram
cl absurdam videri. (2) >ec enim bsrc virtus ceteris par
est. ln ceteris siquidem cotlem tenduut tam ratio quani
 lea * H0IKUN MEEAAilN B, <r.
Tauxoi xai 6 Xd-fO; xai t4 rcdOr, ipuioot, xat oux svav-
TtouvTaidXXr^Xoi;, ^tti oe Taurr,; svavTtouvTat dXXrjXot;
8 te Xoyo; xat t4 TcdOr,. (3) "Eoti oe Tpta t4 £v tyj
■|»u/vj YivduEva, xaO' 8 jpauXot XeydutsOa, xaxia, axpa-
oia , .OripiOTrj;. 'Yrcsp uiv ouv xaxia; xai dpsrT;;, ti
eoti xal Ev tio"iv, EiprjTai rjuTv (v TOt; irtdvo) • vuv 84
uTtlp dxpaoia; xat Or,pidTr|To; XexTSOV av efr/.
CAP. V.
"Eort Ss r) 0T,pioTr,; uTcspSdXXouod Tt< xaxta ■ brav
.ap xtva TcavTtXw; iSwuev ^auXov, ouo' avOptoTcov <pa-
« xtv Etvat dXX4 Oriptov, w;ouadv Ttva xaxiav OriptdTr,Ta.
{1) 'H os dvTixsiuivri dpsTrj Taur/) lariv dvoivupto;,
"oTt 8' rj TOtauTTi uTcsp dvOpwTcov ouaa , olov rjpauxrjTic
xal Otta. 'Avoivuuo; 0' eWiv outt, t, dp?,T7), Sn oux
soTi flsou dpETrj • b yap Oeo; BeXtJwv r/;; dpsTrj; xat ou
16 xot' dperrjv soti arcouSaTo; • outio uiv yap SsXtiov eotoi
rj dpsTri tou Osou. (3) Atb dvojvu.uo; tj dpsTrj tj xrj
xaxta ttj 0r,pidT7,Tt dvTtxstuivr,. 0s'Xei Ss Trj TOtaurr,
dvTtxsToOat rj Osia xa\ uTCsp dvGptoirov • warcsp fap xai
rj xaxta r, Or,pto'Tr,; urcsp dvOptoTcdv s'otiv, outo> xat
JO /| dp£TT| Tj dvTlX£lU.£'vr,.
CAP. VT.
'Vrcsp Ss dxpaoia; xai SYXpaTEta; Tcpwrov av Ssot
eimtv t4 aTcopouu.£va xai touc, svavTiouu.svou; Xoyouc,
i:> toTc, ^atvou.ev«i?,STCti); ixTtov dTcopouu.s'vo)v Xdytijv ouv-
sTci«xs'j/du,evot , xai rauTa s^sTaoavTSC,, tt,v dXrJOstav
urcjp outwv eJ; to svSE^dusvov totousv ^aov yap outoic,
iSeiv TdXr/Jsc, e^otii. (2) 2o)xpdr/;i; ijlsv ouv 6 Tcps-
ofiuTT,; dv/;p£i SXto; xal oux ssr, dxpaotav Eivat, Xe-
nii yt»)v OTt ouOsic, siotoc, t4 xaxa 6*Tt xaxd stotv eXotT av •
6 Se dxpaTTjc, Soxst, eiowc, Sti spauXd eiotv, atpsioOat
S(jto)?, dydijievo; urcb tou TcdOou;. Ati 3t, tov toioutov
Xdyov oux wst' sivat «xpaoiav,ou or, dpOS;. (.1) "Ato-
tcov yip tw Xoyio toutw TCStoOsvra; dvatpsiv to ictOavw;
3;. YtvdfjtEvov dxpaTET; yao Etotv dvOpwTcot , xat auToisi-
Sote; Hti ipauXa Suw; TauTa rcpaTTOuotv. (») 'E-si
0' ouv "otiv dxpaota, TCOTspov 6 dxpaTr,; £TCiOTr,u.r,v
Ttva £/st , r^ OswpEt xai E^ETa^Et t4 tpauXa ; 'AXXa Tcd-
Xtv oiv Sdc/.isv aTOTcov to xpaTtotov xai 8s6atOTaTov
»u Ttov Sv rju.Tv rjTTaaOat utco tivo; ■ sTTtOTr'ijtr| yap rcdvToiv
twv ev ^pttv u.oviu,o')TaTov Ioti xai StaoTtxwTaTOV ,tooT£
rcdXiv 6 Xo'yo;o?to; svavTtouTatTw u.^ eTvoi IrctOTTijjtrjV.
(i) 'AXX' apd Y^ £~iot-/'u-/| jjiev ou, odja 3s'; dXX st
Sd;av l/zi 0 dxpaTrj;, oux av sir, '|sxto';. Ei yap
15 -pauXdv Tt TcpaTTSt 11^1 dxptSw; siSw; dXX4 So$d?o)V,
ouYYVtiur,v dv ti; aTcoSoir, repooOsoOat tjj r^Sovri xai
TCpa;at t4 c^auXa , ur] dxptSto; etSoTa Sti ^auXd eiotv,
dXX4 So^d^ovTa. OT; Ss y^ 0UYYVwu.r,v lyou.iv, tou-
tou; ou 'J/£'yO[x£v. "iloTS 5 dxparr,;, etrcep Sd^av £/et,
60 oux Eovat •Jiexto;. 'AXX' eoti '|sxto;. (e) Oi Sr, toiou-
toi XoYOt drcopsTv Tcotouotv • oi u.sv ^ap oux spaoav tl-
vai STTtOTr';//,'/, aTO-dv Tt yap srcoiouv ouu.Caivstv 0? 5e
(»oo,i»i.)
affectus, nec iovicem sibi adversaiitur : at in hac, se in-
viccm oppugnant ratio efaffectus. (3) Sunt nimiruin in
anima undc mali esse dicamur, tria : vitium, incontinentla,
feritas. De vitio igitur ac virtute quidsit, et in quibus,
a nobis supra dictum est : nunc de incontincntia ac fcritate
dicendum.
Est aulcin feritas quoddam vitium exuherans : nam quuin
aliquem prorsus improbum videmus, solcmus dicere etim
ne hoioinem qtiidem cssc, scd bestiam fcram : sicut et vi-
tium ipsum , ferilatcm. (2) Huic virtus opposita, nominis
expers est : quippe quod ejusmodi virtus supra l)ominem ,
tanquam heroica qtiacdam ac divina. Eo ccrte haec virlus
nominis expers, quod Dei virtus nulla. Prsestantior siqui-
dem omni virtute Deus, ac non virtute probus : nam liinc
consequeretur, virtutem esse Dco meliorem : (3) ideono-
minis expcrshac virtus, qua; feritatis vilio opposita est. Est
nimirum divina , et supra hominem virtus quardam qn c
huic vitio opponitur : quod quemadmodum ferilas vitium
hoiiiinem exceilens evadit, ita ctiam ei opposita virtus.
De incontinenlia ct conlinentia dicturis , expedit nobU
quec aniiiiguos et contrarios sermones admittunt , signili.
care : ut cx dubiis oratiohibus considerando , et lia-e exqui-
rendo, ad verilattm circa Iutoc perspiciendam , quantum
fieri potest , perveniamus. Nam tnm facilius verum scni-
tari potcrimus. s (2) Antiquus igitur Socrates tollebat pror-
sus, ac neg.ibat esse incontinentiam, dicendo, neminem
csse qui mala facicnda, scicns esse mala, deligeret. Atqni
incontinens videtur, scicns mala , ea tamen deligere ; agi
namqne a perturbatione. llac ratione uiconlinentiam non
esse existimavit : nequaquam rccle. (3) Alienum namque
sit , bac ratione persuasos , quud factum est pcrsuasibiliter ,
e.xstinguere. Incontinentcs siquidcm sunt honiincs, et iidem
mala csse scientcs , vcrumtaincn ea perpetrant. (4) Quo-
niam i.iliir incontinentia est numquid inconttnens ali-
qiiam habctscientiam, qua inspiciat cxquiratquc mala? At
rursiun cuipiam absurdtun videatur quod nobis potentissi-
11111111 lirmissimumqiie ost , vi ah aliquo siqiciai i ; siquidem
scientia , omnium , qua; sunt in nobis , firmissimum , et nuUi
est obnoxia violentitc : proinde haec rnrsus ratio adversat ur
qiiominus credatur csse scicnlin. (5) Celenim numqukl
scienlia quidem 11011 csl , scd opinio? At si liabct incontin/us
opinioncm, vituperandus non eril. Nam si mal aliquid,
non exacte sciens plancque cognoscens, scd opinatus agat ,
vcnia dignus videatur, quod voluptati sese dediderit, et ea
qurc mala sunt, fecerit , quum non exacte noverit uiala ea
esse , scd opinaretur tantum. At quos vcnia dignos csse cen-
sciiius, eos neutiquam repichendimiis. Et proinde si opinio-
ncm habet incontinens, vitnpcrandusnon crit. Atqui vitu-
pcrandus est. (6) Hiijusmodi rationcs ambiguitatem obji-
ciunt : qiiandoquidcin qiia" scientiam e-;sc ncgavernnt , ab
 (IMI.) M\GN. MORALICJM LIB. IF. CAP. VI.
TcctXtv ouSe SdF,av, xai yip outoi «totov ti TcdXtv Itcoiouv
cuuSaiveiv. (7) 'AXXi ir^ xal tout' dv ti$ aTcopr'cr£iev •
etcei yotp SoxeT 6 awpptov xat lYxpaTT,; eTvat, TCOTEpOV
tw awspovt ti Ttoir,(jEi o^oSpic, ETCiOuu.tac; tl uiv ouv
1 EiTat EyxpaTTi;, ocpoSpii; SeTiOei auTOvl/etv ETCtOuuiac;-
Cii fip OV ElTCOl? lfxPaT^> SoT*? UeTptWV ItCiOuUUOV Xpa-
teT. Ei Se ys ertpoSpii; uf, e^ei IrciOuuiac,, ouxert lcTat
ctiypwv • ou Y&p atocppwv laTat 6 uf| ItciOuuwv ut,8e
Tcsts/ow ur)0£v. -(s) E/et Se xat xa TOiauta rcdXtv
lu iiropiav ouurjatvet yotp Ix twv Xoywv xai tov axpaTTJ
tcote ETcatvExbv eTvat xat tov lYxpaTrj ^extov. "Eotw
ydp tic, <pT)oi, Str,uapTr,xo)C Toi XoyisuoS, xal Soxeitw
auTM XoYt?ou.Evto Ta xaXa sTvat cpauXa, f| 0' iTctOuuia
i"tizb) Itci ri xaXa. Ouxouv 6 uev Xoyoc. oux Idoet
11 rcpaTTEtv, utco Se ttjc, eTctOuuia; dYOuevo; TcpotoCEt •
toioutoc. Y*p rjv 6 dxpaTrj;. Ilpcf^ei apa t4 xaXd'
f, Yap £Tci9uu.ta Itci tbut' ayitM. 'O oe Xo'yoc, xo)Xuo-ei-
StauapTaveTO) f*p tm Xoyicuw twv xaXiuv. Ouxouv
o6toc axpaT^; uev earat, IrcaivsToc, uevtoi- ^ YaP wpaT-
m T£t t4 xaXoi, ETcatvETOc;. "Atotcov S-rj to auu.6aTvov.
(9) IlotXiv au StauapTavETW Toi Xo'y«o, xat t4 xaXi
aj-io uf| Soxeitw xaXi fivat, f) 0' iTctOuuia aYETW Itci
t4 xaXd. 'EYXpaTr,; oi y' Iotiv 6 ItciOuuwv ue'v, uf)
tcooittoiv os Tauta Sti tov Xo'yov. Ouxouv 6 Stauap-
Ji TOtVOJV TO) XOYO) TO)V Xa),0)V XOlXuOEt 0)V iTClOutlEi TCpOtT-
T£tv xo)Xuei apa t4 xaXa TcpotTTEiv Itci TauTa Yap
f, lTCtOuU.ta ^Y£V- '® ^ T£ Ta xa^a u-^l TCp0tTTO)V Seov
TcpaTTEtv •i^e.-x.iit,. '0 apa lyxpaTr,!; Etjtai tcote iJ/exto;.
'Atotcov 8r| xat outo) to ouaGaivov . (10) IIoTEpov S'
M >5 dxpaoiot xat 6 dxpaTr,<; Iv dTcaaiv loTat xat -rcepl
xdvTa , olov TC£p\ /pr)uotTa xai Ttur.v xat SpYTjv xat
Sd^av (rcEpt ykp TauTa rcdvTa Soxouotv dxpaTEic Eivat)
r, ou, 4XX4 Ttept Tt 4-^o)ptausvov Iottiv r\ dxpaoia, dno-
pr'o£tev otv Ttc;. Ti uev o3v Tr,v aTcoptav TtaplyovTOt
M TauT' lcrriv, avaYxaiov Se Xuoat Tic,aTcopia;. (11) [Ipio-
tov uevouv tJjv |TriTf|i 5Tcto;T»iur)i;- aTOTcov ^ip ISdxet
iTvat liTtcrTr)ur)V lyovTa TauTr,v diroSdXXEtv r1, txETa-
TctTCTEiv. (12) '0 5* auTbc Xo\oc xat Irct rr^ Z6'w
oiOlv Yap Stacpspet Sd;av eTvat r\ £TciOTr,ur|V. Ei fhp
»0 £"TTat f, Sd;a crioopi Toi 8s'6aiov Eivat xa't duETaTcetoTov,
ouOev Sioi-iEi tt,<; lictOTiiiur,!; Sd?a? E/ouot Toi tciot£u£iv
outwi; e/eiv (j)? So!jd£ouaiv, olov 'IlpdxXetTOi; 6 'E^crtot;
TotauTrjv l/Et Sd;av uTcsp o>v auToi lodxet. (13) OuOev
Sf, aTO-ov Tto dxpaTeT, out' el lTcioT^;jir,v e/ei out' ei
•5 od^av otav Xe^ouev, TcpaTTEtv ti cpauXov. "Eoti ^ip
to iTcioraoOat Sittov, wv to ,ue'v Ioti Tr,v £TCtt;TTiu.r,v
£/£tv (iTctOTatiOai YaP <j.au.£v to't£ Stov tic iTctoT^uriV
lyrj) , to S' t^Tepov to IvepYEtv fior,Tr, imar^u.r,. 'Axpa-
tt,? ouv Io-tiv 6 £/o)v -cf,v lTctoTr)UT,v Toiv xaXoiv, oux
io IvepYWv 0« auTT,. (14) "OTav ouv uf, IvEpY?! t? Itci-
tJTT-ur, TauTT, , ouSev btotcov autdv Ioti rcpaTTEtv Ta
^auXa I/ovt» Tf,v iTCtoTr^ur.v. "Ou.otov Y=>p Iitiv
uaTTtp Itci Ttov xbOeuSovtwv • ourot Ya? i/?v™t Triv
iTctOTrurv ciaox; Iv Toi Ctcvw xoXXi Suo/Epf) xaiTcpaT-
ir?,
surdutn quiddam cvenire coinpellebant : el <|ux ne opinio-
nem quidcm , pariter aKcna evcnire ostendebant. (7) Verum
etdubitavcrit in liisquispiam, quod quia lemperans et con-
tinens esse videatur, temperantine ftiliu-.T sint vebementcs
cupiditates? Quodsi continens erit, vchcmenlibus eum agi
cupiditalibusnecesse ftierit. Neque enim contincntem dixe-
ris, qui mediocres compescat cupitlitates. Quodsi velie-
mentes cupiditates non babeat, ne temperans quidem erit.
Nequc enim temperans, qui nullo modo agitur a cupidi-
tatibus. (8) Ambiguitatem vero talia quoque movenl.
Contingit siquidcm exinde rationibus, incontincntem quan-
doque fore latitlabilem , et vituperabilem continentem. Si
namque quispiam, inquit,in ratiocinando liallucinatus, ut
ratiocinanti, qu.x bonesla sint, mala videantur, ac cnpidt-
tate ad bonesla ducatur ; ratio quippe agere non permittit :
at cupiditate allectus aget : talis enim deflniebatur incon-
tinens. Aget ergo bonesta : cupiditas namque (ita su-
mebamus) ab talia eum ducat. Sed ratio prohibebit :
raliocinio siquidem honeslorum lialiucinetur. Is igitur in-
continens quidem crit , verumtamen laudabilis : nam qtia-
tenus honesta peragit, laudabilis. Ahsurdum id profecto
evenit. (9) Rursus ballncinetur interim ratiocinio, et ho-
nesta ei minirne honesta esse videanttir : at cupiditate atl
lionesta ducatur. Continens niinirum est concupiscens
quidem, sed non peragens id, ob rationem. Itaque qui
raliocinando ab iis qux sunt honesta, aberrarit, proliibe-
bitur agerc quae concupiscit : proliihclur ergo honesta
agere : ad hxc siquidem adduxit cupiditas. Verum, quttm
honesta agcre oportucrit, non agens vituperandus est.
Ergo continens quandoque crit viluperandu«. Hoc quoquc
valde dictu absurdum contigerit. (10) Utrum veroinconti-
nentia et incontinens in cunclis futurus sit , et circa cuncta
(sicut circa pecunias, et honorem, et iram, et gloriam ;
nam circa haec omnia existimantur esse ) , an non ; sed circa
aliquid sit delinita incontinentia , addubitaverit quispiam.
Hcecigitor suntquee faciunt dubitalionem. Atdiibitationcs
solvere nccessc est. (II) Primum igitur qua? de scientia
hahita est dubitatio , ea dilncnda videatur : nimirum , essc.
absurdum scientiam habere, et ipsam ejicere, vel interci-
dcre. (12) Eadem de opinione fuerit ratio : nihil siquidem
referl, sitne opinio , an scientia. Nam si vehemens fnerit
opinio.quatcnus stabilis est et credulilate inconcussa, a
scientia non differt , credendo ita habere ut existimant , si
habeant opiniones, sicut Heraclitus Ephesius talem habuit ,
de quibus opinabatur, opinionem. (13) Alienum utiqnc
nihil incontinenti , sivc habeat scicntiam , sive opinionem
qnam dicimus , flagilium aliquod committere. Est quippe
scireduplex : unum quidcm, habere scientiam (nam tum
dcmum scire qnempiam dicimus, si leneat scieotiara ) ;
alternm vero , operari jam et agere pcr scieutiara. Incon-
tinens igilur est, qui honestornm tenet scientiam, sed non
a;;it per eara. (14) Qupm igitur hxc non excrcebitur
scientia, nihil eveniet alienura , commitlcre mala eum ipsum
qui leneat scientiam. Est enim quemadmodum in dor-
mientibus. Isti siquidem, quum halieant scientiam, multa
11.
 I'. I lieiKiiN Mr.FAAUN R, c
:oj»i xat Tcao/ouatv ov vap tvzpyu ev outoi; r, etci-
(7:r,'jLT,. 'ilaauTw; 6" eti tou dxpaTou; ■ tiaTcsp vap
xaOcuOovn eoixe, xai tt; e-iarr.uT; oux evepYei. (iis)Ade-
Tai o" f| drcopta outw;. 'HiropeTco yip Tcdrepov 6 dxpa-
tt,; ExSdXXet to'te tt,v ETfiCTr,'.ir,v r) uETaTctTCTei' aTOTtov
vip dusoTepa ooxeT eivai. 'vXXa TcdXtv e^vteuOev av v=-
voiTi tpavEpdv, waTcsp ecsauEv ev toi; 'AvaXuTtxoT; ix.
i\io TtpoTaaEwv vivecOai tov cuXXoyicuov, xat toutojv
stvat tt,v uev TTptoTr.v xaOdXou , tt,v oe osuTepav utco
TauTr.v te xat etci uspou; , olov ETttCTauai TcavT av-
i OptOTCOV TCUpS^TTOVTa uylr, TCOlJJCat, OUTOCl Oc TtUpSTTSl *
e'::(3Ta;jtai dpa xat toutov iiy.r, Ttoir.aat. Kctiv ouv
6 T?j (jtiv xaOdXou erciOTriur, s'rciaTauai , t5; o' irct ue-
pou; ou. (l«) 1'tvcTat ouv aaapTta tw Tr,v £TctTTr,ur,v
s/ovTtxai EvTauO', oiov aTtavTa uiv tov TcupETTOVTa
uYirj TCOirjjat, et us'vtoi outo; irupircii, oux otSsv.
'ilaauTO); toivuv srci tou dxpaTOu; tou Tr,v eTctaTr,ur,v
e/ovto; f, auTr, auapcta auu6r;c£Tai. Kvds/ETat yap
tov dxpaT?i Tr.v usv xaOdXou iitiCTrjur^v £/etv, Sti t4
TOtauTa tpauXa xai pXa£spd, ur; usvtoi y£ 6'ti tcTt
TauTa cpauXa iiri u£'pou; EtOE^vat • ojcte outo); £/wv tt;v
£Ttia:r;ur,v duapTrjCETai' e/st yip Tr,v xaOdXou, rr,v
o" ETti uipou; ou. (17) OuOsv ouv aTOTtov ouo' outu
cuu6r;aETai eVi tou dxparou?, tov e/ovTa Tr,v ETCtarrj-
ur,v ipauXdv Tt TcpaTTEtv. "Kcti yip w; etu Toiv us-
Ouovtoiv ot Y*p ueOuOvte;, OTav auroT; r, ue'0t, drcaX-
Xavrj, TtdXtv oi aurot £t7iv, oux eJetcece 2' outwv6Xoyo;
ojo' r, irctcri-iUTi, d),X' £xpaTT,0r, utco tt;; |Jt£0r,;, diraX-
XaY£VT£? ?i T*i? I-^EOr,; TcdXtv 0'. aucot eiaiv. Ouotw;
ouv E/Et 6 dxpaTri; rcdXtv • eTcixpaTrjcav vap to TtdOo;
1 rjpEuiiv ETCoir,o-£ tov Xovto-udv, OTav 0' dTcaXXay^ to Tcd-
Oo; wo-TCEp t) ueOr,, TcdXtv 6 outo; eotiv. (is) 'Hv 3c
xit dXXo; ti; Xdvo; £-1 tt^; dxpaoia; 6;Tcap£t/Ev &t.o-
piav, w; lnaivETou tcotc tou dxpaTou; EO-oue'vou xai']/£-
xtou tou EyxpaTou;. Ou euu^atvit Se touto* ou ydp
. io-Tiv out' EYxpaTr,; out' dxpacr,; 6 tw Xoy<«) ot£']/cU-
ouEvo;, dXX' 6 Xoyov e/iov dpOov xai toutw to cpauX'
ovTa xpivwvxaiTOtxaXd, xal dxpaTr,;uiv 6tw toioutw
Xoyw aTtiiOwv, eYxpaTr,; oe 6 tceiOouevo; xai utj utto
twv irtiOuuttov dvduevo;. Ouol vip wtivi ouooxei tov
1 TcaTEpa tutcteiv aio/pov eivai , etciOuuwv oe TUTCTEIV,
6 toutou aTC£/_du£vo; E^xpaTr'; estiv. (19) "Utte il \xrt
eo-Ttv £tc'i twv toioutoiv ut'te Evy.paTEta urjE dxpacia,
oud' av ircatvETr, Eir, f, dxpaita ouoi '1/extt; f, E^xpaTEta,
warcEp £d'ox£t. (2u) Eiat 5s twv dxpaaiiov ai uev vo-
. arjaanxai, al ds suaet, oiov voaruarixai uev al TOiau-
Tai- eiai y«? tive; ot tiXXovte; Ta;Tpi/a; otaTpwYou-
atv. Ei ouv ti; TauTr,; tt;; fjoovr;; xpaTEt, oux ectiv
£'rcatviTd;, ou^e Jjexto; e! [Jif, xpaTEi, ?, ou atpddpa ye.
»^ua£t 5e', oiov uidv tcote csaat xpivduevov ev otxaaTr,-
1 p(o) , o^ti tov TtaTepa tutttoi , aTcoXoYEiaOat Xe'yovO' o^ti
« xat Y*p outo; tov tauTou TtaTEpa , » xat arco^uYEiv
ir, ■ ^odxsi y«o T0'? otxajTdi; cpuatxf,v tivat tt,v auap-
tixv. Ki or; ti; tou tov rcaTjpa tu^teiv xpaToir, , oux
(iioi.ims)
tamen in somnis molesta el perpetrant et perpetiuntur : ne-
que eniui in iis scirntia tum opcratur. Idem esl de inron
tinente : evenit siipjidem ut dormienti , ut non exweat
scientiam. (15) Proinde solvitur lioc modo dubitatio. Fuerat
si(|iiideni dubitatum, iiuiii(|iiid scientiam incontinensejiciat,
eave intercidat : ct iiti°umi|iie Iioriiui videtur absurdum.
Ceteriim liinc fucrit rursus inanirestinn, quemadmodum
diximusin Analyticis, ex duahus (ieri sjllogiMiium propo-
sitionibus, earumque priinain universalem, secundam , qure
siib illa, partirularem : veluti, Scio oinnem bominem t>-
bricitanlem sanum facerc : atqui bic fil.i i ilat : scio igitur
et buuc sauum facere. 1'ossum igitur aliquid si ientia quidrm
t;enerali scire, qtiod in particulari tifjciam. (16) Polest
igittir sic quoquc 1 i qui scientiain liabeat cvenire ut peccet,
ut llominem omnem febricitantem sanare scio : verum an
liic febricitct, liatid scio. Itidcin igitnr in incontinente, qui
liabeat scientiam , idem error cveniet. Conligent enim ,
incontinentem in iiniversum liaberc scicntiam , ul talia sint
improba et perniciosa: ncc tamcnsciat, lurc ipsa parlicii-
lalim nosse improba. 1'roinde ita babcndo scieutiam aberra-
bit : quandoqiiidein in universum babet, non ctiam parli-
cularitcr. (17) Non itaque lioc modo fuerit alienum.iit
inconlincns liabendo «cienliain , mali aliquid agal. Est eniin
sirul in cbriis, a quihus quum excessit cbrietas et ad scsc
redierunt , non excidit ipsis ratio , ncc quidem scientia, qu.v
sub ebrictate ilelituerat fucratque prostrata : deinde ab
ebrietate libcrati j rursus fiunt qui prius crant. Siniilitcr
liabct inconliiiuns. 1'erlurbatio enim ubi supcrior evasil ,
ratiocinationem rerlam facit delitescere : sed si, ut de
cbrictate iliccbamiis , abfucrit perturhatio, rurstis Insese
redit. 'S; Mcmon batur etiam alia quxdam de inron-
tinente, qua: diibilationem faciebat, ratio, ubi laus in-
cuntinentcm scquebatur aliquando, et continentem vitu-
pcratio. Quod uciitiqiiam evcnit. Neque enim continens
cst aut incontincns , qui ratione falsus est , sed qui rccla
mstilutus rationc , qua tam mala quam bona discernit. In-
continens quidcm, qui et cjusmodi rationc non persuasu';
est; sed rontinens, qui pcrsuasiis, ab ipsis non agitur ru-
pidilatibus. Ncque enim cnicumque vidclur patrem cae-
dcrc , lur|)c osse ; sed qui c.fdere concupiscit , ct abstinct, is
cnntinens cst. (19) Proinde si in talibus ncque continentia
est neqiic incontinentia, ne laudabilis quidem fucrit incooli-
nenlia , ut neque vituperabiiis contincntia , qiieniadmodiini
videbatur. CJO) Sunt nimirum incontincntias varia genera :
alias 1'iiiui morbus attulit ; aliio ciim natura ortum babucre.
Morbo natrje sunt rjusmodi , ut corum qui vellunt capillos et
mandiicaiit. Quodsiquispiamliuic impcret voluptati, non
continiio laudabilis cst ; ncqiic vitnpcrabilis , qualenus non
inipcrat , aut non adniodum cerlc. Naturalcs autem , ut in
judicio convictum olim aiunt liliuin , quod patrem cecidis-
sct , pro defensione altulissc , quod is quoque siiniii palrem
cecidisset , et absolutum fuisse. Naturalc rtcnim jiidicibus
fniscc crimen visum est. -Quodsi qnis igilur a crolendo patre
 (\w.) *MAGN. MORALIUM LIB. II. CAP. VI.
tnnwro;. {21) Ou orj Ti; TOtaura; £titouu.ev vuvixpa-
aia; ou6' svxpaTeta; , aXXi xaO' &; 'J/extoi aTcXo»; xal
j-iivEToi XEfdusOa. Kcrri o£ twv ayaOoiv za uiv sx-
to';,gTov TcXouTO;,apyrj, iiu.ri,!!fiXoi, So';a*Ta 3- avav-
:. xiia xai jcept siuu.a estiv, olov asr, T£ xai vetjtjt;.
'0 ouv icept Taura axpaTv;;, outo; aTcXto; av ixpaTf,;
oo;et£v slvat, xat oiov at «roiuaTtxai • xai r,v (.r.Touusv
axpatfiav, f)3r, rcspi TauYav So';eiev eivat. (22) 'Htco-
ptiTo 3c Trepi Tt tcot' tWtv f) axpaoia. nspi ulv ouv
lu Tiufjv oujc ECfTtv cticXo»; axpaTr,;- fiTcatvstTat yap tco»;
4 Tcepl Ttu.f,v axpaTr]; • cftXoTiuo; . "fap Tt; etiTiv. T6
3' SXov Xsyousv xai t?ir\ twv toioutoiv tov axpaTfj icpos-
tiOevts;, irepi Ttu.r,v axpaTrj; -?, od;av f) opvr,v. 'AXXa
TwaicXoi; olxpaTEi ou Tcpoo-TtOsu.ev rcspi et, o>; urcapyov-
IS to; auToi xat :f avspou ovto; av£u tv;; TcpoaOsVso»; , Tcspi
a sotiv • ECJTt yip TCEpl f,3ovi;xai Xurca; Ti;ffo>uaTixi;
6 aTcXto; dtxpa-r»-;. (m) Ar,Xov 3s xai evteuOev 6'ti TC£pi
TauTa f, dxpacta • IrcEt yap 'Jiexto; 6 axpa-rr'; , '!/EXTi
Eivat SsT toc uTcoxEtusva • Tturj ulev ouv xai od;a xai ipyf)
2" xat y prjuaTa xai TCtpi Sca aXXa ixpaTEt; XsvovTa'. , oix
cisi '^/EXTa , ai 3' f,3ovai ai a-iouaTtxai 'j/EXTar Sto el-
xotoi; 6 Tcepi Taura; o»v uaXXov tou Ssovto;, outo;
«xpaTr,; TeXs'o>; Xs'vETat. (n) 'KTcstSf, Ss ectti twv
rctpi Ta aXX.3 ixpacritov Xeyou.svo»v f, TCEpi tt,v opYr,y ooja
2r> ixpaoia 'j/sxTOTaTr,, TCOTEpov ']/£XTOTE'pa eoYtv f, TCEpi
tt,v dpvfjv -/^ f, TCEpi Ta; f,Sova;; "Ktrriv ouv f, Tcspi tt;v
opvf,v axpacia Suoia to»v TtaiSoiv toi; Tcpb; to Staxo-
veiv Tcpo8uL«.o); Eyousiv. Kai yip outoi, S^av eitctj
3 SEffTCOTr,; ■ So^ jxot, » t5) TcpoOuuta E;EVEyO£'vTS; , -rcpo
30 tou axoiusat S Sei Souvat, ESo»x'av, xai sv T?j Sotsi SitJ-
aapTov TcoXXoixt; yip 3s'ov ^tSXtov Souvat, ypa^siov
tSoixav. (v>) "Ouoiov Ss tcs'tcovOe touto> 6 tt^; op-^;
ctxpaTr;;- 6rav vip axouar) to TcpioTOV £?;u.a Sti ^Sixr,-
?£v, wpjjir.o-Ev 6 Ouuo; Tcpo; to Ttuiopvio-aerOai, ouxs'ti
35 ivauEiva; dxouaat tcoteoov 3eT r) ou 3ii, v; 6'ti vs ouy
outo» a^oopa. (26) II uiv ouv ToiauTr, 6pu.f| tcco; 3p-
•ff,v, f, SoxeT axpao-ia sivat opy^;, ou Xtav £'TctTtur|TE'a
E'oTt'v, fj Ss Tcpo; f,3ovf,v 6pu.f >|/sxtt) v6 ■ ectTt yip ota-
^opiv syoucra irpo; Taurr.v S'.i tov Xoyov 0; aTCOTps'TCEt
40 tou uv; TcpotTTEiv • oiXX' iy.UK, TcpaTTSi -api tov \6:;ov.
Ato ■j/EXTr, Ecm uaXXov tt;; Si' 6?yr<'' axpaota; • f uev
vap Ji* opvf;v axpao-ta Xutct; ^oti ( ouoti; yip 3pYtsdy.£-
vo;. ou XuTceiTat), f, 3s 3i' £TciOu;ju'av ueO' f,3ovr^;. A16
uaXXov 'J/EXTr, ■ f, yip St' f,3ovf,v axpaoia ueO' i>SpEO);
ts SoxeT eivat. (27) IIoTEpov 3s xai f, EyxpaTEia xai
f, xapTspta touto'v eo-tiv,-/! ou; f, \uv vip syxpaTEta
£'TTt Tcspi fjoovi; xai'6 EvxpaTr,; 6 xpaTtov Ttov fSovoiv,
J; 31 xapTspta Tcept XuTca;- 6 yip xapTEpoiv xat utco,ue-
vojv Ti; XuTra;, outo; xapTEptxd; eVtiv. (ss) IlaXtv
5" f, axpacjta xott f) uaXaxta oux esti TauTov • f, u.ev yio
uaXaxia i(7Tt xai 6 tiaXaxo; 6 uf| utcojjuviov tcovou;,
ouy_ arcavTa; ce txXX' ou; avavxaio»; av aXXo; ti; utco-
uEivEtev 6 o' otxpaTr,; 6 ;xf, Suvouevo; utcojxs'veiv f,3o-
va; , aXXi x«TauaXaxi*du£vo; xai utco toutcov avduE-
165
se conlinuerit , non rontinno lautfaliilis. (71) Kt ne nos
quideni ejusmodi nnno inconlinentias et contincntias qnre-
limiKi , setl per qnas vituperancli sunt homincs simpliriter,
vel laiulandi. Bonoriiin certe quaedam sunt externa, ut opu-
lentia, dominatus, lionor, amici, gloria : qiiirilam necessaria
et circa corpus , ut tactus et Riistus. Qui ergo circa lia-c in-
contincns, is incontinens simpliciter esse videatur, qualessnnt
corporalcs incontinentiw :et quam qnrerimus incontinen-
tiam , circa ha;c jam esse videbitnr. (^>2) Ambigitur autem ,
circa qiiidnam sit incontinentia. Circa lionorem quidem non
simpliciter incontinens. Laudatur enim quodammodo, qui
est rirca honorem est inconlinens : nam honorisamans vide-
tur. Omnino autem solemus, qui suiit ejusmodi, eos incon-
tinenles appellare , cum adjectionc qnadam : verbi gralia ,
in:ontincns honoris, aut glorioe, aut irae. Verum simpliciler
incontinenti non accommoilamns circa quae, ut ei adsit
mauircstum aliquod sine appoMlionc ejus circa quod sit. Est
enim ferecirca voluplatesct .Tgrituilines corporis is qui sim-
pliciter appellatur incontinens. (23) Hinc qiioque manite-
sliini est, circa lia-c versari incontinentiam. Nam quoniam
incontinens vitnperabilis , subjecta esse oportet viluperabi-
lia. Ilonor igitur, et gloria, et dominatus, et pceiinise, et
circa qiiTPcumque talia dicuntur inconlinentes, snb vitupe-
ralionem non cadunt : at corporis voluptates vifuperandiv.
Ideonon injuria, qui rirca basmagisqiiam sit par versatnr,
is inconlinens prorsus dicilur. (9.4) Verum quoniam incon-
tinentiarum , qtiae circa alia versari dicuntur, ea qure circa
iram , maxime reprelicndenda incontincntia : iitrum ma^is
reprcbendenda est, qurc circa iram, an qnae circa voluptates?
Est igilur qu;c circa iram inronlinentia, similis pneris ad
siibministrandnm promplis. His namquc quum ili\rrit do-
minus, Cedo mihi : promplitiidine erecti, anteqnam an-
dierint quid sit siibministrandum , suggerere solent , et in-
fer suggcrendiim liallucinantur. Snepe enim liber tiiit cx-
hibendus, et grapliium dedere. (9.5) Itidem inronlinens
irie succiunbit. Qiiiim primiim cnim audierit verbiiin .
quod quispiam affecit injuria , ira ad ulciscendum insullat ,
neuliqiiam patiens audire , expediatne , an non , vel non ila
vehementer. (20) Hujusmodi igilnr ad irain inipulsiis, quir
ir.T depufatnr incontincntia, non adinodnm videlur inces-
senda. At ad voluplalem impiilsu. snb repreliensionem
cadit. Hic namque distinctus est ab illo, ob rationem, quir
avertit ne agalur aliquid : ct tamen contra rationem agitrr.
Ideo magis cst quamper iram reprehendenda incontincntia
voluptatis: quandoquidem qurc est pcr iram incontinentia ,
rrgrimonia cst (nemo siquidem slomachatus non a>grescit ) ;
al qure ex concupiscentia, cst cum vohiplale. Idrirro magis
vitupecabilis , quod ex voluptate incontinentia insolentiam
comitcm babere vidctur. (27) Utrum vero tolerantia , ef
continenlia idem est,an non?Nam conlinenlia, nec non
continens, circa voluptates est, ipsas coercendo : attole-
rantia.ciicarrgrimonias: siquidem paliens ac sustinens rjegii-
monias , is tolerans est. (9.8) Rursiis tncontinentia, el molli-
ties, idem non est. Mollilies siquidoni, 1 1 mollis, est snccum-
bens lalmi ibns , non certe omnibus , sed quos alins aliqnis
neeessario duxerit sustinendos. Incontinens vero, qui vo-
luptates suslinere non possit, srd remollesrens ab cis a^atur.
 I6G II01KQ1N MEFAAftN B, c.
vo<. (28) "Estiv au ndXiv Tt; xaXouaevoc. dxdXacro; ■
TCOTepov ouv 6 dxdXaoToc, (dxpaTTjC.) xal 6 dxpaTr,;
6 auTO?,TJ ou ; '0 uiv yap dxdXaoTO; toioutoc, tu; oloc,
oJeoOat , a itpaTTet, TauTa xat (JsXTtoTa eTvat auTto xai
!> cuu.<p opduaTa , xat Xdyov ouSeva eyetv ivavTiouptevov
toTc, auTto ipatvoujvot; TjSeotv 5 Se dxpaTTjc, Aoyov eyei
81; IvavTtouTai auTM, Itp' a r, l7TtGuu,t'a dvet. (so) Ho-
Tepoc, 8s eutaTOTepoc, , 6 dxdXaoTO; r\ 6 dxpa-n;; ; outio
u.iv ouv Sd^etev av too>c, ouy 6 dxpaTrji; • 6 yap dxdXa-
10 oto; euiaTOTepoc, • ei yip autoj Xdyoi; Iyyevoito6 SiSdcjtov
6rt <f auXa , ouxe'Tt Ttpdljei • Tto Se' •»e dxpaTei uTtdpyet
6 Xdyo?, xat Sjxmc, npaTTet, ojot' av 6 toiouto; Sd^etev
dv{aTo; etvat. (31) 'AXXJt TtoTepoc, StdxeiTat y/Tpov,
t5 u.t)8ev dyaOdv ti U7tdpyet, ** xat Ta xaxot TauTa ; r) Srj-
it, Xov 8rt Ixeivo;, xa\ Sooj ye 8 Tiu,uoTepov, xaxtoc, Std-
xetTat. "Eoti toivuv 6 uiv dxpaTTj; dyaObv iyojv tov
Xdyov SpObv 6Vta, 6 8' dxdXaOTO; oux eyet. (3j) Eti
Iotiv 6 Xoy°? ixdotou dpy_TJ- tou uiv ouv dxpaTou;
r) dpyr| TtutttoTaTOv 8v eu StdxeiTat , tou Se dxoXdoTOU
m xaxio;, wote yetpojv av eiT) 8 dxdXaOTo; tou dxpaTOu;.
(33) "ETt ojorcep llti ttj; OrjpidTrjTo; rjej IXeYou,tv xa-
xta;, oux eoTtv !8eTv iv Orjpto) ouoav dXX' Iv dvOpojTto)-
r) yap OrjptOTri; 8vou.d eoti ttj uTtepSaXXouor, xaxia.
AiB Ti; 81' ouSev rj 6rt dpyr) :pauXr| ev Orjptoj oux eVttv
2. eoti 8e r) dp/r) 6 Xo'yo;. 'Eitei TtoTepo; ctv TtXetto xaxot
itotrjoreiev, Xe'tov r) Aiovuo-to; y\ OdXapti; r) KXeap/o;
rj ti; toutiov tiov u,o/Or,ptov ; rj S^Xov 6*ti outoi; r) y^P
dp^rj ivouaa ^auXrj u.EY«Xa oupt^dXXeTat , ev Se Orjpto)
SXto; oux etjTtv dtp/rj. (31) 'Ev u.ev ouv T^j dxoXdorTOj
jl Eveorriv dp^rj ^auXr,- v) Y"P TtpdTret tpauXa 8vra xat
6 Xoyo; ouu.^riGt TauTa xat Soxet auTto TauTa Setv
itpdtTTetv, ev auTto ■?) dp/_r| tveffTiv ou/ uYtr';- Stb ^eX-
Ttojvav Sd^etevetvat 6 dxpaTr,;Tou dxoXdoxTou. (35)*Eo"Tt
Se xat ir^ dxpao-ia; Suo etorj , r) uev TcpoTpeTtTtxri Tt;
35 xal dTtpovdrjTO? xat l^adpvr); Y,vorlEvrl) °^ov> bVav iSoj-
u-ev xaXJjv Yuv«^xa , euOeoj; ti l7td6ou.ev xat drcb tou
TtdOouc, 6pu,rj IyIv6T0 Ttpb; to Tcpa^at ti olv io-ojc, ou Set •
r) 8' iTEpa oTov daOevixTj Tt;, t\ pteta tou Xo'y°u o3aa
tou dTcoTpeTtovTO;. 'Exetvrj uiv ouv ouo' av Xtav Sd-
*u Jetev elvat ^exTr, ■ xat ^ap ev toT; CTtouoaioi; r, TOiauTr)
eYY'v"at, iv toi; Oepu.oTc; xat titpueo-tv r) Se iv toT;
■jiu^pot; xal u.eXaYyoXixoTc., ol Si toioutoi tj/exTOt.
(3«) Eti tb eciTi to) Xoyo) TtpoXafidvTa u.rjOev rcaOetv,
6'ti rj^ei yuvt, euTCpdcwrtoi;, SeT ouvxataoyeTv auTOV. Tto
4j Srj toioutw XoyIj) TtpoxaTaXaSojv 6 ix ttj; TrpocftpaTOu
(pavrafftac; dxpaTT); ou8e TceicreTai oiSe itpdqei ouSev
alsypdv. 'O Se toj Xoyoj jjtev etSw; 6'ti ou SeT, Ttpbc. Se
tt,v rjSovrjv evSiSouc, xal xaTau.aXaxt![du.evo? , 6 toiouto;
tj/exTOTepoc;. Out6 y«P 6 OTtouSaTo; ouSe7toTe outoj ye-
to voit' av dxpaTrj;, 4' Te Xo'yoc, TcpoxaTaXaSiov oux av ioi-
cratTO" r)Yeu.ojv Y^p outoc, Iv auTtji trttdpyet, oj ** ou tcei-
Oapy^et, dXXi t^ TJSovrj IvStStoot, xat xaTau.aXax(^eTai
xal IJaoOeveT tcoj;. (33) ndtepov 8' 6 ototppwv l^xpa-
ttjc Iotiv, ^TcoprjOr, ptev iv toic, i7tdvoj, vuv Si XIyo)-
(l503.)
C?9) Est porro quispiam inioinperansappcllatus : numquiii
igitur inteinperans idem quod incontinens, an non est?
Nempe intemperans ejusmodi cst, ut qua; agit, eadem et
optimactcommodissimasibiessearbitretur;necuJlambabet
rationcm, qux cjus vidcatur adversari voluptatibu-. Atin-
continens babet ralioncm , qua; adversalur ei in iis ad qu«e
cupiditate agilur. (3o) IHcr anlem curatu lacilior, intempe-
rans an incontincns? Ccrte ltac quidem ratione intemperans
curatu facilior videatur. Nam si ratio ei advenerit, qua;
mala esse doceat , ipse non operabitur. At inconlinenti non
dccst ratio, et lamen agit mala : proinde bomo hujusmodi
incurabilis esse vidcbitur. (31) Ceterum uter horum dcte-
rius afficitur, is cui nibil adest boni, an cui adesl quidem
bonum aliquod, sed simul eliam mala illa? An id quidem
nianifestum est, illum (intemperantem) pejus habere,
siquidem id quod majore bonore dignum est, ipsa ra-
tio, male liabet? Est nimirum incontinens, qui honum
obtinet, rectam rationem, quum intemperans hoc non ba-
beat. (32) Quum ergo ratio ulriusque principatum obli-
ncat, incontinentis honoratissimum principium sanum est ,
intemperantis non sanum. Ergo incoutinente intemperans
delerius habet. (33) Rursus, ut supra mentionem fecimus
dc feritatis vitio , non est ipsum in fera spcctare, sed in
homine. Feritatis siquidem nomen adeptum est id vitium ,
ob singularem improbitatcm. Sed cur? ideo quod improbum
in fera principium non sit. Est siquidem ratio priuripium.
Knimvcro uter plura mala patraverit, leone aliquis an Dio-
nysius, sive Phalaris aut Clearchus, aut alius quis ex istis
improbis hominibus? An perspicuum estistos? quandoenim
incst male agenti principium depravatum , multum id con-
fert : at in fera nullum pforsus est principium. (34) Ita igi-
tur improbum est in ipso intemperante principium. IVam
quatenus qutc mala sunt, committit, etiam ratio in bis ei
adstipulatur, censetque ea essc peragenda, sic iinprobuirt
in ipso est principium. At in contincntc sanum principium
est, ut hinc nielior incontinens intcmperantc essc vidcatur.
(35) Sunt etiam incontinentirc bina: species : una quideni
prorumpens, el improvisa, et confestim provcniens; velut
quum speciosam viderimus mulierem , et confeslim aflici-
mur, et ab affcctu erumpit impulsus ad aliquid pcrpetran-
duin quod fortassenon expediat. Altera vero velut quaedani
iniliei illilas, quac cum ralione insurgit averlcnte. Prior igitur
non admodum sub reprehensionem cadcre videbitur : quan-
doquidem eliam virtutis studiosis potest cvenire, caliilis et
ingeniosis. Secunda autem , frigidis, et melancholicis : tales
nimirum reprehendendi. (36) Prxtcrea si quis munire se
ratione antevertcrit , poterit non aftici : ut si scierit ventu-
ram formosam muliercm ; convenitigitur se cohibere. Nani
qui ejusmodi ratione prajvenerit, ex obvia visione inconti-
nensnon commovcbitur, nec turpe quicquam agct. Venim
qui ralione cognoverit indccens aliquid , ad idque voluplata
delabetur, et remollescet, ismulto magis reprehcndendus.
Neqtie enim probus unquam ejusmodi fuerit incontinens,
ct ratio prxveniens nihil in eo sanandum habueril : dux si-
quidem ea in ipso proboexsistit. Cui non obtemperat impro-
bus, sed voluptati deditus est et remollescit, et quodammodo
effeminatur. (37) Utrum vero temperanssitcontinens,qiu>i
supra fecimus ambiguum , nunc disseramns. Est igitur tcm
 (lM», I2M.) * MAGN. MORALIUM LIB. II. CAP. VII.
usv. 'E<jti yap 6 awcppwv xat SyxpaTr';- 6 yip syxpa-
ttj; ecjtiv ou (/.ovov 6 E7Ci0u>uitov svouawv TauTa;
xaTE/_u>v Sti tov Xdyov, dXXc* xal 6 toiouto; wv oto;xai
uf, EVOUUtOV ETCtOuUlWV TO10UT0; Elvat 010; ei iyyevotvTO
:• xaTE/Eiv. (w) EffTt Si cjwcppojv 6 ufj e/oiv £TctOu;.iia;
cpauXa; tov te Xdyov tov rcspi Taura dpOdv • o S' iyxpa-
tf,; 6 iTrtOuuia; s/wv <f>auXa; , tov Se Xdyov tov Tcspt
xauTa dpOdv • wcjt' dxoXouOr,<TEi tw awcppovt 6 iyxpaTv,;,
xat sorat* cwcppwv 6 jae-v yap erojcppoiv 6 uf, Tcda/wv,
" o <5' iyxpaTf,; 6 rcda/wv xat toutwv xpatwv r, oToote
WV Tcda/ElV *. OuSc^TSpOV Ss TOUTIOV TW CWCppOVt urcdp-
/«• oti oux eo-tiv 6 iyxparf,; ooicppwv. (39) ndrEpov
5s 6 dxdXaaTO; dxpaTr;; sotiv, r, 5 dxparf,; dxdXacro;;
f) ouSete'p<i) E*Tspo; dxoXouOst; & (aev yip dxpaTrj; iaTtv
ii ou 6 Xdyo; toT; TtdOsoi u.d/£Tai, 6 3' dxdXacTo; ou toiou-
to; , dXX' 6 tw TrpaTTEtv Tti cpauXa a'ua tov Xdyov cuu-
U/rjcpov s/tov. Oute or", 6 dxdXac-o; 0T0; 6 dxpaTvj;,
ouO' 6 dxparf,; 0T0; 6 dxdXaoTO;. (so) "Eti Ss xai
cpauX.OTEpo; 6 dxdXacTo; tou dxpaTou;. AuataTOTSpa yip
i Tst tpuatxa twv i; sOou; ytvot/ivoiv ■ xai yip to sOo; Sti
touto coxeI ta/updv sivat, oti £t; cpuctv xaOtCTr,aiv.
(ll) 'O (AEv ouv dxdXacTO; atjTO; toiouto'; ectiv oTo; cpau-
Xd; ti; rr, cpucst itvat* oti touto xal drtd toutou 6 Xd-
yo; sauXo; iv auTto iaTi'v. 'AXX' ou/ 6 dxpar/;; outio;-
%. ou yip tSri auTo; toiouto; sotiv, 6 Xo'yo; ou arcouoaio; "
sauXov yap auTOv eOei Etvat, e"i auTo; tv; 'jpuost toioj-
to; r,v oto; 5 oatiXo;. (42) 'O uiv dpa dxpaTr,; eOei
ioixe sauXo; eivat , 6 Se dxdXaoio; cpu<7Et. AutriaTOTEpo;
S' 6 dxdXaoTo;- to uiv yip eOo; dXXco sOst ixxpousTat ,
*■ i) li cpuo-t; ouSevi ExxpouErat. (1.3) fldTEpov 0', iitei-
TCEp eotiv 6 dxpaTr,; toiouto; 0T0; Etosvat xat u.r) oie-
J<£u<jOai Ttji Xoyw , ecjti 5= xai 6 cppdviuo; toiouto; 6 tw
Xdyw Ttji dpOw exaffra OEojpiov, TTOTcpov ivSsyETai tcv
cppdvtuov citxpaTr; £ivat,r, ou; d7rop'<;cjEiE yap dv ti; ra
Ji Etpr,UEva • iiv Ss TrapaxoXouOr^ctousv toT; EUTtpocjOEv
:<pr,tAEvoi;, oux sVrat 6 cppdvtuo; dxpar-/;;;. "EcpauEv
vap tov cppdviuov sivat ou/J) 6 dpOd; Xdyo; uovov uirdp-
/£t, dXX' to xat to TtpaTTEiv Ta xari tov Xdyov cpatvd-
y.Eva SsXTKjra. Ei oe TrpdrTEt ra flEATtoTa 6 cppdvtjjco;,
ti> ouo' av dxparr,; «trj S cppdvtuo;. (li) 'AXX' 6 toiou-
to; Sstvdi; ij.e'v ianv ■ Str,pr,u.EOa yip ev toi; Ercdvto
rdv te oeivov xat tov cppdvtuov w; irs^pwv ovtojv ■ TCEpt
usv yap TauTa, dXX' 6 uev TcpaxTtxd; TCEpt S osl, 6 3' ou
TrpaxTixo';. Tov ouv ostvdv dxparr; SvSs'/ETat Efvat (ou
ii yip jrpaxTtxo^TCEpi 3 xai Sstvd;) , rdv cppdviuov S' oux
tvSs/ETat outparv; stvat.
CAP. VII.
MEia Se Taiira Xsxts'ov av slr, Tcspi r,Sovr;;, stcsi-
or,-sp uTcsp EuSatuovia; t?<JTiv 6 Xdyo;, Trjv S' suSat-
uoviav ofovrat TtdvTE; rjroi f,Sovr,v siva: xai to rjSsw;
bo ^r,v, J| oux dv£u ys f,Sovr,;. 01 Ss xal ttj fidovr, Sucj-
/epaivovTE; xai oux otdusvot Setv trjv f,Sovf,v s'vc<pt-
ftustoOat toT; dyaOot; , aXXa to -.-e d).ucrov TtpoortOEctcTtv
!G7
pcrans, ct contioens : nam conttnens nou s«luni t*'t pnc-
scntes cupitlitates coliibcns per rationeiu , vcrum ctiam la-
lis, ut si nulla; aikint cupiditales, ita instructus, ut eas
possit quando incidcrint coliihcre. (38) Est aulein tem-
perans, qui nullas liaheat cupidilatcs malas, retlecqtie
rationi c.irca liscc insistat ; at continens qui malas habet cu-
piditates, ct adversum ipsas rcclam rationem. Proindo
temperantcm continens comilatur, eritque teniperans con-
tinens. Siquidem temperans non aflicitur, continens vcro
affnitur quidcin.sed conipescit afTectus, vel qui potcst
aiTici ila ut non succumbat. Tempcranti autein islorum est
neutrum : ideo continens, tempcr.ms non est. (39) Utruni
intemperans incontinens, an incontinens intemperans, aut
neuteraltcrum comitatur? Inconlincnsenimest, cujusratio
perturbatione^ oppiignat : at inteinperans, non bujusmodi,
sed qui malaagens siinul atWi| ulantcm liabcl rationem. Non
itaque intemperans, qualis incontinens : ncqiie inconlinens,
qualis intcmperans. (40) Prrclerea, improbior incontinente
est intemperans. Curatu enim difliciliora quae naturalia,
quam qua.- ex consuetudine gignuntur. Ob lioc siquidem
valida esse videtur consuctudo, quod mores in naturam
convertil. (il) Inlempcrans igitur cjusmodi, cujusmodi
raalus quispiam natura est : ob boc, ct liac de causa, in ipso
improba ratlo est. Sed nun talis cst incontinens : nam non
quiaipse cjusmodi cst, iileo ralio non cst proba. Oportuit
namqueipsam esse iuiprobam, si forct naturaquatis est iin-
probus. (42) Incontinens igilur, consuetudine malus esse vi-
debitur : sed natura , intcmperans. Curalu autem longe
diflicilior intemperans : quandoqui.lero consuctudo eonsue-
tudine exploditur; at natira a neminc extrudi polcst.
(43) riiuni antcm, ijuum sit inconlinens ejusmodi, ut no-
rit et non fallatur ratione sua , sitque prudens bujusniodi,
ut recta ratione siagula pcrpendat , Beri poterit ut incontinens
sit prudens, an non? e\ bis enim quce dicta sunt, anibigere
quispiain potuerit. Yeruni si qurc a nobis antea dicta suut,
suscipere volueriuius, non erit prudens incontinens. Dice-
hanius namque prudentem esse, non cui recta ratio modo
incsset, verum ctiani qui faceret quu- ct ratione optima vi-
derentur. Prudens igilur si facit «t exsequitur optiina in-
6ontinens non fueiit prudens. (44) Cctcrum talis, astutus
quidem tsl. Distinximus siquidem paulo ante astutum a
prudente, ut qui inter se diffcrrent : vcrsantur cnim illi qui-
dem circa eadcm , verum interim unus quidem circa haec
sollers, alter veronon sollcis Astulum igittir incontinentein
esse conlingit ; neque eniui sollers , circa quae ct astutus :
prudentcm vero incunlinentem <s e non contingit.
Post liaec dc voluptate ilissereniluni est, quum de felici-
tale sit nobis oratio. Felicitatem arbitranlur omncs aut
voluptatem esse, et vilam delectabilcm , aut certe non
citra voluptatem. At qui voluptatcm urgent, ncc inter
bona enumerandam esse existimant, saltem lioc fclicitati
conjtinctum esse volunt , ut sit doloris oinnis cxpcrs.
 (G8 * HeiKQN MErAAQN B,
ifpt ouv xb dXurto)c ttjc fjSovrjc stTTtv. (i) Atdrcsp
XsxTtlov uTcsp fj$GV7Jc, ou uovov $e Sioti xat oi dXXot
oiovTai SeTv, dX.Xi Sfj avayxaTov vju.lv tftrct Xeyetv urc=p
fjSovfjc- iTceiSfj ^ip uTcsp euoaiu.ovt'ac fjuiv io"Tiv & Xd-
t> Y°?> Triv ^' EuSatu-ovtav Stiopixau.£V xal tpaulv Etval
dpeTrjc £V£'pY£tav ev pito teXeuo , fj 8' dpETrj stti TCEpt
fjSovfjv xat XuTcr.v, urcsp fjoovrjc Sv sir, avayxaTov £t-
tceTv, ETcctSriTCEp oix EtTTtv f, EuSatuovia avEu fjSovrjc.
(3) IloWTOV UiV OUV ElTCtOUEV 5 TIVEC, X^OVTfJ OUX OlOVTat
10 5eiv tt,v f,Sovf,v toc, sv dyaOou us'pEt Xa(Jt€avEtv. nptoTOv
[iEV yap cpatjtv Eivat ttjv f,3ovf,v Yevstrtv, tt|v Si yeveuiv
dTcXec ti , to Ss aYaObv "ouostcote Tr,v tou dTeXouc
ytopav e/eiv. AsuTEpov 0' 6'ti £?ai tivec tpauXat f,8o-
vai, to 8' dyaObv ouSe'tcot ev <pauXoTr;Ti eTvat. IldXiv
ib Sti £v Tcaatv eYYlvET~1' xal Ya? ^v 'c~> tpauXto xat ev
Tto o-Tcouoatti) xat sv 0r,pio) xat iv potjxrjuaTt • to 8' dya-
Obv djxtYEt; tloTt toI; tpauXotc xat ou tcoXuxoivov. Kai
6ri ou xpd-i7Tov fjSovrj , to 8' dyaObv xpdTttrrov. Kal
ot t tlu.TcdStov tou TcpaTTEtv Ta xaXd, to 3s xioXutixov
5H twv xaXtov oux txv Eiri dyaOdv. (\) IIptioTOv fi.lv ouv
rcpbc to TcptoTov av Etrj Xexteov, rcpoc; Tfjv isvzciv, xat
TCEtpaTEOv tov Xoyov toutov Xueiv Sti to fJLrj dXrj05j etvat.
"Ko-ti ^ap TcpioTov uev ou Tcasa fjSovf, y£v£0"tc. 'H ftxp
drcb tou OEojpEiv f,Sovr] yivoue'vy| oux Ioti Y£vso"i;, ouS
2% f, iitb tou dxoutrat xal dt7^pavOr,vai. Ou yip e'c; ev-
OEtat; Ytvo,u£vri, tooTCEp etci tiov dXXo>v, olov ex tou
tpaYEtv rj TcteTv. AuTat uev ^ap £? svSsiac xat otceo-
fjoXSjc Ylv0VTati T(~* ^ ^n7 ^Sstav dvaTcXripouaOat ?|
t~<; uTCEp6oX~e; dtpaipETaOar otb veVecic SoxeT Etvat.
30 (i>) 'H S' IvSEta xat fj uTC£pGo).r| Xutcvj. Autctj ouv lv-
xauOa EvOa f,8ov5ji; yivsaii. 'Ktci Se y£ tou iSeTv xat
dxoutjat xat oo^pavOrjvat oix etTTt TcpoXuTtr,0~vaf ouSeic;
vip f|Sdu£voc Tto bpav rj xw 6o":ppaivEo0ai Tcpo£XuTcr'Orj .
(fi) 'OtJtoiox; Sa xat etci t^c Stavoiac ecti OEtopouvTof ti
35 rjSEtrOat avsu tou TcpoXuTcr,0~vat, toaT' eTvj av Ttc; •fjSovrj
f) oux eoTi Y£'VE(Jl?- E' °uv ''l u-67 T,Sovrj, dx; b Xoyoc
auTwv Itprj, oti touto oix aYaObv ort yeveciic, ectti Se'
Ttt; f,Sovf| r, oux e«ti y£viai$, auTr) txv £tr, «YaOdv.
(:) Tb 8' SXov oux etTTiv ouSEuia f,Sovf] Y£v£5iC ' ouSi
«n ^ip a&Tai at drcb tou tpaYsTv xal tcieiv f,oova't oux elorl
YEvioetc, dXXi StatjiapTdvouffiv ot TauTac tpdoxovTEc
etvat Tic fjSovic •yzviaixi. OtovTat Y"Pi etceiStj ttjc
Tcpootpopac Ylvo,u-vir,? Y'v£Tal ^ovvl > °"ii T°~To yivEaiv
etvai- EtTTt 8' ou. (s) 'ETCEiSrj Yap ttcr-i t^c '}uy~c ti
c, ue'ooc 0) fjSduEOa aua t~ TcpootpopS <5v icru.sv tlvSeeTc,
touto to u.dpiov t^c ^u^rjc tivepYEi xa\ xivETrat, f) oi
xivrjtTtc aurou xai f| evspYEtd Iotiv fjSovyj • Sti Si1) to
Sua Trj rcpotjtpopS IxeTvo to (jtdptov t^c ^u/^c £v£pYr-Tv,
fj 8ti Tf,v auTOu IvspYEiaVj otovTat yivtaiv eTvoi Tf,v
60 f,5ovfjv Tto rJjv Tcpotr^opiv Sr/,T|V Eivat , to Se t~c ^u/rjc
u.dptov aSrjXov. (9) "Ouotov ouv e? tic tov dvOptorcov
oiETat Eivat aioua , oti touto [iev aioOr,To'v itjTiv f, Se
tpujrf, ou • ecfTt 8e' ye xal f| '{'U/vj. 'Ouwoc Se xat etcI
TOUTOt) • tttTTt ^ip tidptdv ti ttjc tysfJiS <j' fiSdueOa ,
(uoi.)
Sirto irgriiiuline esse igilur, viciuuin voluptati est. (2) Qua- ■
propter tle voluptate quoque tlicendum , non nioti» qnia
etiam alii ita arbitrantnr, veriim ctiam quod nobis de vo-
luptate dieere necessarium esse censeamus. Nam quum de
felicilate nobis sit oratio , fvlicitatemque tiefinierimus, et
dicamtis in v ita pertecta esse virtutis actionem, sitque virtus
circa voluptatem et segritudinem ; de voluptate dicere ne-
cessc est , quandoquidem citra voluptatem non est felicitas.
(3) Primum itaque dicamus, quxnam nonnulli aflVrentes
volnptatem in numero bonorum non esse censendam exi-
stiment. Aiunt naraque primo ortum esse voluptatem. At
ortum , quiddam imperlectum : bonum porro, imperfecti
1,» ii 111 nunquam obtinere. Secundo loco, voluptates esse
quasdam improbas : at improbitatem nunquam bonum ad-
mittere. Rursus, quod gignatur in omnibus. Nam et malo, et
improbo, et fcm:, et pecudi deputatur : at bonum, malU
immisceri,nefas,ct neraultisquidemcommuneest. Quod-
que 11011 potentissimum , voluptas : at bonuin, potentM-
mum. Quodque honesta agendi sit impedimentura. Nam
quod lionesta agere proliibeat, bonura qut potest esse?
(4) Primum igilur primo occurrendum, de ortu, ratioque
diluenda, quod neutiquam vera sit. Kst igitur in primis non
onmis voluptas ortus. Nam qiix ab inspiciendo voltiptas
gignitur, ortus non est : nec quae ab audicndo , et olfaciendo.
Neque enim ex egestate procreata, quemadmodum in aliis,
ut ex comedcndo , vel bibendo. Hae namqne cx egestate
et reduntlanlia fiunt, aut saturando egestatem, aut redun-
dantiae auferendo : itleo ortus essc videntnr. (5) At ege-
stas, ct redundanlia , legriludo : igitnr aegrittido htc, ubi
ortus voluptatis. Atqui in spectando, et audiendo, ct
olfaciendo, non est ut a^ritudo antecedat : nemo siquideni
qui spectando delectatnr, aut olfacicndo , prkis tristatus est.
(6) Itidem in cogitationc : potcsl enim conlemplanti rein
aliqpam delectalio cs^e citra praecedentem aegritudinem :
et proinde fuerit voluptas aliqua, quac orlus non est.
Quodii voluptas, (ut eorum diclat oratio,) ideo bonum
non est, quia ortus; estque voluptas aliqua, quae ortu*
non cst : (uerit ulique bonum, voluptas. (7) Atqui in
lotuui non cst voluptas ortus ; nam neque quae a come-
dendo et bibcndo voluptates, ortus dici possunt. Verum
hallucinantur qui bas voluptates ortus esse perhibent.
Putanl siquidcm , quoniam , duin admoventur et sumun-
tur res ( cibus ) , gignitur voluptas , ob boc ortum esse : sed
non est : (8) quandoquidem cnim est pars animae quae-
dam, qua oblectamur 1 simul admotis, quibus indigeba-
mus , rebus , ca pars animae , quatenus exercetur et mo-
vetur, oblcctatur. Atqui motus ipsius , et exercitium,
volnptas est : quod una cum admotis rebus ea pars .iniiua>
exerceatur, aut propter ipsins aclionem, ortum esse eensent
voluptaturo : quod non manifesta sit rerum admotio, anim.v
trimen pars non cernatur : (9) perinde atque si quis lioini-
nem esse opinctur corpus, quod id sub senstun cadat , non
aulem animam : verum est etiam aniina. Hidem et in boc-
£st namque pars qua>dam anim.r, qtia oblectamur, qua>.
 („oi,i»5.) • MAGN. MOUALIUM
5 «|i« tti irppo^opa svspysi- Stb oix eVcw ou8t|x(a
■^SovJi ylvEOic. (ioj Kai «TtoxaTaoTaoi; Ss, cpaaiv, sic
ojjiv s'oOt|TT]. Kal yap ur^ aTcoxaOto-TauEvotc Etc
^ufftv sVrlv fjSovri. To yip aTroxaOiaTacrOai lan to
' tou ivotouc ttj epuoEi, toutou ~f,v dvaTcXfipojatv yEVE-
rtsri" Ioti 8e, o>c tpaulv, uf) dvTa ivStS rjoEoOat.
'H uiv ylp svSsta Xutct), av£u Sk XuTrrjc xal rcpb Xutctjc
tpsuiv T|5Eo0ai, ojot' 0'ix av eit| f, fjSovf) dico/aTd-
OTStt; tou IvSeouc • IvSslc yap eVi t6jv toioutiov f,Soviov
lii oioev. "CIote Et Sioti uiv veveoic f, fjSovf, oux dyaObv
EOoxtt ttvat, oux IVri oi ouSeuio fjSovf, yEVEOtc, dyaObv
iv Eir] f, tjSovti. (li) 'AXXi UETa touto ou Tcaaa , tpr|-
eTv, f,oW| dyaOdv. 2uvt'Sot S' av tic xai uirep toutou
ourtoc- 'EtceI yip Tayafldv cpauEv iv Tcdoatc TaTc xa-
is Trjvopisi; XeyecrOai (xai yip iv otioia xal iv to> rcpdc ti
xst tcooco xal Tcdre xal SXtoc iv otTcdaatc) , f)Sr, y* exeivo
wvEpov xaTa irdcrac yip dyaOou EVEpyEta; f|8ovr| tic
axoXouOei. "QoV iTCEtSf, to oiyaflbv Iv Tcatraic, tsTc
xitTjyopiiic, xal f,Sovfj av str, dyaOdv. "Qot' ETCstSfj
*' iv toutoic usv TayaOa xai fjSovri , r) 8' drcb Ttov ayaOtov
T|tSovr, TjSovTj, dyaflbv av eTt) Tcaoa fjSovri. (12) "Aua
0: orjXov Ix toutou 6ri xal ototsopot TtTi sTSst at f,Snvai
ttotv Stdipopoi yip xai at xaTr,yopiat, Iv alc ioTtv
f|Oovri. Ou yip tooTctp irct Ttov ETCtoTr^utov iyti, olov
2i TTJc, ypaittJtaTixric '1 aXXr,c ^otivoctouv. 'E4v yap gjf_r,
Aiuirpoc tt,v ypajjt[J.aTtxi.v, 6ao(toc StaxEfoETat uicb
tt,c ypau.(jtaTtxT,c toutt,c [ypauuaTtxbc] aXXo) iTt>)Ouv
t/ovTi ypauuaTixj.v, ou Suo ttot Siotsofoi at ypauua-
Ttxst t, t' iv AauTrpo) xai e'v IXei. 'AXX' etci tt.c
» t,oovj5c ou/ outwc ■ r) yap otTtb ttjc uEflr,c r.oovr, xat
^) arcb tou cuyytvstrOai oiy 6uo{o>c 8iaTt0E'aotv, otb
5tasopot Toi eTSei Sd^atEV av Etvat at f,o"ovai. (13) 'AXXa
CT| xat Sioti cpauXai tioiv f,oovai tivec, xai fiti touto
oix iodxEt T. fjSovr. auTotc otyaflbv Etvai. Tb Sr, toioutov
3s xat f[ TOtauTrj xpioic oux "Sidc Iotiv f,Sovr,c, dXXot xa\
ETCl tpuCfEtOC XBl lTClOT7._Ur,C. "EffTI yOlp Xat &U3-IC
eiuXj. , otov f, Toiv sxtoXrixtov xat f| tojv xavfloipo>v xat
Cj),IOC f| TIOV txTtutov Jjtotov, dXX' ou Stot touto f, cpuotc
twv cpauXtov. (u) 'Ouoitoc S' Etot xai ETctOTriuat cpau-
•oXat, otov at jjdvaucjot , dXX' 6'uo>c ou Sta touto cpauXov
f, iTcioT>,u.T| , dXX' dyaObv Tto ys'v£i xat ETCtffTTiur, xai
«uoi;. "QoTcep ylp ouo' dvSptavTOTcotbv OEtopeiv Sei
~oToc Tic io-rtv i\ tov aTCETuyE xal xaxtoc tipydoaTO ,
«XX' i\ o)v eu , outo>c ouS" ETtiffTritjLr.v ouSe cputrtv oOSe
*5 1XX0 ouoev Tcoidv ti eotiv Ix tiov tpauXo)v , dXX' ix Ttov
sTrouoattov. (is) 'Ouoto>c il xai f, f,Sovr] tw y£'v£t
dyaOdv EOTiv, etce! 6'ti y' eiot tpauXat f,oovat , ouo' f,uac
XavfldvEi. 'Etcei yip xal ^uoeic tojv tjtotov eiot otd-
^opoi, olov xai tpauXr) xai OTcouSata , otov f) usv dvOpto-
m tcou orcouSaCa , f| Sl Xuxou tj tivoc dXXou Orjpiou ^.auXT) ,
oucittoc 5' iTepa ^.uatc Ttctcou xal dvOpomou xai ovou
xai xuvdc- (is) f) S4 f,3ovr, iort xaTaoTaoic lx tou
Ttapi cpuctiv eic cpuotv IxdoTO) Tf,v au-ou , tSicrTE tout'
iv siTj fiotorTov ttj ye ^auXr, wuot'. , tpauXr| fjSovr..
LIB. II. CAP. VII. 169
simul atqae res atlniota: sunt , eNcrreltir : itlco nulla toIu-
ptas est orlus. (10) Verum et conversio, inquiunt, in natu-
ram sub sensum catlit. Nain non convcrtcntibus sese in natu-
ram, vnluptasest. Siquidem convertcndo natur.^ecgestatem,
lit exsaturatio. At, ut diximus, fieri potest ut sine ulla
egestate fiat oblectatio. Siquidem egestas, scgriludo. At
citra a'gritudinem alque ante a^ritudinem dicimus posse
aliquem oblectari : et proinde non fuerit voluptas, egcstatis
convcrsio. Indignum namqtic in bujusmodi voluptatibus ni-
bil. Proinde si ideo qtiod. ortus tst , voluplas non liontnn
esse existimelur, nullaque est voluptas ortus, bonuin utique
fuerit voluptas. (II) Pra;terca, non omnis, inquiunt, vo-
luplas bonum. De quo poterit aliquis tlispicere boc paclo.
Nam quia bonum in omnibus dicimus esse pra'dicament;s
( neinpe in essentia, et in ad aliquid, ct in quanto, et quando,
ac universe in omnibus); illud quoque manifeslum , per
omnesboni actiones voluptatem aliquam comitari. Proindc,
quia in omnibus pradicamentis est bonum, eliam voluptas
fuerit bonnm. Et proinde, quoniam in bis quidem per sc
bona , etiam voluptas fuerit per sc bonum. Atqui a bonis
voluplas , est voluplas : bonum ergo fuerit omnis voluptas.
( 1 2) Siraul certum liinc , etiam ditTerrc intcr sc specie volu-
ptates, quandoquidem dilTcrunt ctiam praetlicainenta, in
quibus est voluptas. jNeque enim est quemadmodum in
scientiis , ut grammalica , vcl quacumque aha. Nam si Lam-
prus grammaticam habeat , similiter alTicietiir bic ab liac
grammatica, ut quivis alius babens grammalicain : non sttnt
igitur dtiic grammalica; diverssc, qtiic in Lampro , ct qua:
in Ueo. At in voluplale non ita. Nam qua; e\ cbrictate
voluptas, et quac ex coptilatu, non eodcm modo alli-
ciunt : quamobrem specic inter se dislingui videbuntur
voluptates. (13) Cctcrum qtiia sunt et malx voluptatcs,
eliam ob boc voluptas bonum non esse illis videbatur. At
id voltiptatis minime proprium judicinm est , sed natura:
etiam atque scientix. Nain est et natura mal.i, sicut vermium,
et crabronum , ac prorsus vilium animalium; nec tainen
ob lioc, ipsa natura inaloriim. (14) lCodcin motlo habenlur
et mal.ic scicntise , sicut sedcntaria: , nec tamen ob hoc ,
malum scienlia est; scd gcncre bonnin tain scicnlia qtiam
natura. Narn quemadmodum statuarius inspiciendus non
est, qualisnam sit, cx eo qtiod per errorem commiserit
et male leccrit , sol quod bcne : ita nc scientiam quidem
naturamve, aut quippiam aliud,quale sit, ex malis, setl
ex probis. (15) Itidem ergo voluptas quoque gcnere bo-
num est. Quod vero sint et mala: voluptates , ne nos qui-
dcm latet. Niiin sunt etiam diversae naturac animalium ,
bona, et mala; sicut hominis quitlem , bona; lupi vero ,
vel cujusvis altcrius fcra:, mala. Simililer equi natura
alia quam bominis, ct asini, et canis. (10) At voluptas
conversio cst ex eo quod contra naturam , in naturam cu-
juslibet suam : prolndcet boc fuerit suavissimum improha?
naluric, improham tlico volnptalem. Ncquc enim cquo idem
 170 'H9IKQN MEIWAQN B, ?.
Ou yap EUTi TauTov irrTroj xat dvOpojTtto , 60.0110; oioi
toT; dXXot;, dXX' ErcEtrtEp ai ifuaEt; Stdipopoi, xai at
f.Sovat Sta-jopot. '11 ^ap rjSovr, fjv aTtoxaTaaTaat; , xat
f, dTtoxaTaGTaat;, cp «oiv, ei; csuatv xaOiar/), toaTe tt;; uiv
6 CjiauXrj; cpuaeto; f, xaTaoTaoi; cpauXr) , ttj; Si OTtouSaia;
artouoaia. (17) 'AXX' o\ cpdaxovTE; Elvat ttjv f)Sovf,v ou
CTtouSaiav, TCETtdvOactv oiov ot ufj eiSote; to vE'xTap
otovTat tou; Oeou; olvov tciveiv xai oux £?vat toutou fjoiov
cuoev. Touto oe Ttaoyouot Sta Tr,v ayvotav. 01; ouotov
lo TtETcdvOaaivoi Ttdaa;T0t; f,Sova?YEV5CJEic tpdcxovTE; Etvat
xat oix ayaOov Stot yap To-uf) EiSs'vai dXXa; f,5ova;
dXX' fj Ta; caiuaTtxa';, Tau-a; ts opav Y^vecEt; ts
ouca; xat ou CTtouSaia;, 6*Xo>; oux otovTat sTvat Tr,v
f)Sovf,v ayaOdv. (is) 'Ercsi 8' ouv sctiv f) f,Sovf, xat
15 xaOiaTau.svrjc t?;c cpuoeoic xat xaOECTr,xuiac, oiov xa-
Otatauevr,; u=v ai e; EvSeia; dvaTTXr,ptoaEi;, xaOsarrj-
xulJte Se al drcb Tr;; 0'|eo); xai Trj? dxor,; xai Ttov
toiojtiov ouoat, jkXTtouc dv £tr,oav ai xa0cOTr,xuia;
T/j; cpucEo); EvepYEiat ■ al yap fjSovat xa^' 4u'i>0Ts'pou;
3C X=Ydu£Vat TOU; TpOTCOU; EVs'pY£tai EIOIV, ojcts Sf,Xov
oti ai dcrto Trjc oj>eo>; f,Sovai xat t»;; dxor,; xal tou
StavoEicQai (j£'XTiOTai oiv Etr,aav, Ittei at fs aoiuaTtxai
e; dvaTtXr]po)ff£0)c. (19) Eti xat touto £Xe'yeto, 8ti
oux ayaQov to y*P ^v rcaatv eivat xat Ttaat xotvbv oux
25 aYaOov. Tb of, toioutov eVi tpiXoTijxou uaXXov xai cpt-
XoTtuta; oixeTov ecTtv 6 votp tptXoTtud; eotiv 6 udvoc
JSouXduEvo; E^Eivxai to> toioutio TtOV OtXXtOV UTtEpS/ElV.
Kai Tr,v f,oovf,v ouv, ei usXXei TayaOov Etvat, toioutov
oeiv Etvat. (20} II ou , dXXot xal TOuvavTtov Sii touto
30 av SdcJEtsv dyaObv eivat , o'ti TtdvTa toutou l^iEtat • tou
^ap dyaOou TtdvTa tce^uxev i^iEjOat, ojot' e! tv;; f,Sovfic
rcdvT' E^tETat , dyaObv otv Etr) tw •yivEi f, f.oovr^. (21)
JldXiv xai 6'ti £Otiv eutcooiov vj f,oovv; , oux l^aoav
auTr,v dyaObv Elvat. Tb 6' £UTtdc5iov tpdoxEtv Etvat
3b ota to uf) dpOtoc oxOTtEiv tpaivEt' auTOt;. Ou ydp
eotiv EjjtTtdJiov f, aTtb tou rcpaYuaTo; tou itpaTTOUE'vou
f)5ov7). 'Eav uevtoi aiXXri, iuTto'5iov, oiov f, aKO Trj;
ueOr,; f,oovf) EUTtdotdv esti tou TtpaTTEiv. (22) 'AXX'
outo) uiv xai ETtiOTv-ur) ETttoTr,ur,; Eu.Ttd5tov EOTaf ou
4» *|'ap eotiv dua du^0TE'pat; EvepyETv. 'AXXot 5ia ti
oux dyaObv fj E*tiOTr,|xr, , av tcoit^ Tr,v aTtb Trj; lTtiaTr,u.ri;
f,5ovr,v; xat TtOTEpov eutco'5iov ?crrat, rj ou ; dXXot uaXXov
Ttpd;£t • (23) fj' yap f,5ovfj rcapopua Ttpb; to uaXXov
TtpaTTEtv dic' auTou YtvouE'vr, , IrtEt tov arcouSaTov
4:. Ttotr,aov TtpaTTEtv Ta xaT* dpETr^v, xai f,0E'o); TauTa
TtpaTTEiv dpa ou TtoXXoi uaXXov £V£pYr,aEi xaTa Tf,v
Ttpa;iv; xat Eav uev ye f,odu£vo; TtpaTTr) , arcouSaTo;
eaTat , av 8s Xurtouuevo; Ta xaXot TtpdTTrj , ou arcouSaTo;.
H y&P XuTtri erti toT; St' dvaYxr,v Iotiv, toaT' £? Xu-
tu rtetTai ti; t4 xaXa Ttpdtrojv, dvaYxai^duevo; TrpaTTEf
& S' £\ avayxr^ TtpaTTOJV ou arcouSaTo;. (2») 'AXXot
ur,v oux eoti ye. uf) XuTtou|Jtevov fj f)5duevov to xot'
dp6Trf,v TtpaTTEiv to 5' dva ue'oov oux eaTiv. Ata ti;
tiTt f) dpETf) iv TtdOEi, to oe TtdOo; ev XuTtr, xai f,5ovf; ■
(1206,1206.)
qutxl homini , similiterque neque aliis. Al quoniam diversx
naturie, sunt diversae cttam voluptates. Nam roluptas,
conversio esl; et conversio, (inquiunt, ) sive rcstauratio,
in naturam restituit. Proinde et malrc natur.v mala con-
versioest, ut prob» proba. (17) Qui porro voluptatcm
non esse bonam contendunt, eo aflit iimttir modo, quo
qui neclar incognitum liabent, et dcos vinum poUre
e\istimant , niliilque eo cssc suavius : ex inscitia in id de-
labuntur. Simile contingit iis qui cunctas voltiptates
ortus essc asscrunt, et neutiquam bonum. Nam quod alias
voluptates ignorant, prseter eas quae corporis sunt , easque
ducunt ortus esse, nec bonas; in universum non rentur
voluptatem esse bonum. (18) Quoniam igittir est vo-
luptas et ivsliliicnit.il naturoe et j.1111 restitulse, (resti-
tucndrc naturie stint, nimirum repletiones post defectum;
restitula' autcm, quae oculis et auribus pcrcipiuntur, ac
siinilcs, ) vidcntur 1 eslitulae ac suum, ut sic dicam, sla-
tum obtinentis naturre functiones csse meliores. Volu-
ptates namque utrovis modo dictx , sunt actiones. Proinde
non dubimn quin a visu voluptales , et auditu , et inlell:-
gentia sint longe optimrc , quum ese quae sub corpus ca-
duut, ab explctione procrcentur. (19) Rursum id dicc-
batur, qnod bonum non sint. Siqnidem unum in omnibus
et commune omnibus esse nou honum. Id certe in bonohs
ctipido, et lionoris cupiditate, magis proprium est. Ilonori-
siquidem cupidus , solus vult habere , et illo c«teros antcire.
Voluptatcm igitnr, si ipsam pcr se bonum esse oporlc.it.
convenire esse ejusmodi. (20) An non ita est, scd etiam
conlrario modo ob id bonum esse videatur quod cuncta cani
expctant? Agnatum enim cunctis, honum expetere. Kl
proinde si cuncta voluplatem cxpetunt, genere bonum
fucrit voluptas. (21) Itursus, quod sit impeditnentuin vo-
luplas, ipsam bontim esse negavcrunt. Scd impedimenlum
csse eos assercre apparct , quod non rccte rem considcrant.
Minime enim ad rcs transigendas cst impedimcntum, si qua
fll cx ipsa rei, dum agittir, actione. At si est alia voluplas,
sane est impedimentum : ut cbrietatis voluptas actioncni
inhibct. (22) Cetcrum ita eliam scicntia scicntirc fucril
impedimentum. Ni m ficri non potrst ut sinnil utratnqut
cxerccas. Sed cur non bonum sclentia, si voluptatcm e^
scientia excitarit? ct ntrnm impedimcntum sit , anner
Ccterum multo magis aget; (23) voluptas namque ad magi;
agendum , inde suscitata impcllit : quippe fac probum ali-
quem agerequai sunt ex virtute , et ca snaviter agere : nonne
multo etiam inagis qua> ad actionem pcrtineant , exerc«bit'
Ac si oblectatus agat, prohus crit ; sin trislatus honcsta pro-
seqtiatur, non probus. j£grimonia namque in iis est i|ii..
sunt cx nccessitate. 1'roinde si quispiam dolore afliciatur ,
honcita proseqiiendo, coactus peragit ; qui autem a neces-
sitate agcre compcllilur, non probtis. (24) Ceterum ncm«
potestqurc sunt viituli conscnlanca, agcre, ut non aliqn.i
vel voluptatc vcl rrgritudine afliciatur : inedium cnim
nihil cst. Cur? nenipc quod virlus iu affcctu, alTpclus
 I20C. MAGN. MORALIUM LIB. II. CAP. VII.
iv ie tw dvi us'aov oux Iotiv. Ar,Xov ouv w; xat
f| iptTT) U.ET& XuTCTjC XOl T)SoVr;;. El USV OUV XuTCOU-
uevo; ti; Ta xaXi 7cpaTT6t, ou aTcouSaio;. 12ote oux
iv EtVj fj dpETT) UETi XuTcr);- ixeO' fjSovrj; apa. (2i) Ou
t ttdvov apa oux iuTcdStdv iaTtv f) f)Sovr^ , dXXi xat Ttpo-
TpE7TTixbv rcpb; to 7cpaTT£tv. xat to SXov 3s oux evSe-
ytTai avsu f;Sovr;; Etvat ttj; dV outt;; .Ytvouevr,;.
(2«) 'AXXo; tjv Xdyo; Sti ouSeuia tcoieT s7ciaTr'ur; f,3ovr,v.
"Eoti Ss ouSe touto dXT,0s';- 0! yip SEtTcvoTcotoi xat
111 oTEyavOTCotot xat uupE'J|/oi rjSovr;; Etat tcoit,tixoi. 'AXXi
8f, Tai; aXXat; £TciOTr;jjtai; oux sotiv f) fjSovf) w; tsXo;,
iXXa ueO' tjSovt,? ts xat oux dtvEu f,Sovrj;- Iotiv ouv xat
eWttjut, 7toit,tixt) ^Sovt,;. (27) *Eti Se xal dXXw;
eXeysto, 5ti oux dtpiacov. 'AXX' outo) usv xat tw
15 TOtouTto Xoyo) dvaipr-iiEi; xat Tot; xaO' exaaTa XEyous'-
va; dpETOt;. 'H yip dvSpsta oux sotiv dtptaTOV do'
ouv Sta tout' oux dyaOdv ; rj tout' aTOTtov; 6uot'o); xat
i~\ twv dXiXwv. OJSs r,Sovr) Sta tout' oux dyaOdv,
Sti oux dptoTov. (is) 'Atcop^osieS' dtv ti; usTafii; xat
10 ETti TWV dpETWV TO TOIOUTOV, ofoV ETCElSrj 6 Xoyo; xpaTeT
tcots twv TtaOoiv (tpauiv yip etci tou EyxpaTOu;) , xat
-'~ TtaOr, Ss TcdXtv dvTEOTpauuEvw; tou Xdyou xpaTsT,
oTov ETtt Ttov dxpaToiv ouu6atv£t • Itcei ouv to dXoyov
uipo; Tr;; tyrfJA £X0V TT)V xaxtav xpaTsT tou Xdyou eu
25 SiaxEtuEvou (i yap dxpar^; toiouto;) , xat 6 Xdyo;
Suotw; ©auXo< • Stb xdx£tvo? xpaTr]o£t twv TtaOwv eu
StaxEius'vwv xai iydvTwv tt,v otxEtav dpSTTjv. Et Ss
tout' soTat, ou|jt.6T'oSTai Trj dpETTJ xaxto; ypriaOaf
6 Y*p Xdvw sauXw StaxstuEvo; xat ypwuEvo; t^ dpEcrj
sc xjxw; outt; ypT^OETai. Tb S^ toioutov aTOTcov av
ouuCatvEiv Sd^EiEv. (29) Tlpb; H[ ttjv Totaur^v d7copt'av
pa?tov dvxsiTCEiv xat Xuoat ix. twv EUTcpooOEV f,utv
stpr,uE'vwv UTclp dpETrj;. Tote ydp ipauEv Etvat dp£Tr;v,
?Tav 5 Xdyo; eu Sta/.stusvo; toT; TcdOeaiv Eyouot tt;v
Js oixetav dpeTTjv ouuueTpo; r), xal Ti icdOri tw Xdyw.
OuTt» ^ap Staxet'u.sva auu^wv^aouat Tcpbc aXXrjXa ,
ti)0T£ tov u£v \6yov TcpoaTaTTEtv &t\ to Pe'Xtiotov, Ta
oi TcdOr) iaStw; eu Staxetusva tcoieTv 6 av 5 Xdyo;
TcpoardTTTj. (30) *Av ouv 0 Xdyo; tpauXoi; rj StaxstuE-
tovo;,Ti Se TcaBrj eu, oux Eacat dpSTT) e'xXsi'tcovto; tou
Xtrrou- s| du/poTs'po)v yap rj dpET/;. "Qot' ouSe xaxw;
^prjaOai svS£'y£Tat dpETT,. 'AtcXw; 3' ouy , w; otovTat
oi dXXoi, ttj; dps-crj; dpyr; xat t)yeuo')v Iotiv 6 Xdyo;,
dXXi uaXXov Ti TcdOrj. AeT yi? Tcpb; to xaXbv 6pu.T,v
a aXovdv xtva rcpwTov IffiiMsQxi ( 8 xat Yt'v£Tat ) , EtO'
oStwstov Xd^ov SoTEpov sTii^|it![ovTa Etvat xat Staxpt-
vovTa. (31) "ISot S' dv ti; touto ex twv TcatStwv xal twv
aveu Xdyou £o')Vtwv ev yip touto'; dvsu tou Xdyou evyi-
vo**Tat 6pua\ TcaOwv Ttpb; to xaXbv TcpdrEpov, 6 Ss Xdyo;
w uoTspo; e~frivdu.£vo<; xat ouu'jJ/Tiyo; wv tcoieT TcpartEiv
rixaXd. 'AXX' oux E'iv aTcb tou Xdyou rrjv dp^v Xd6r|
Tcpb; Ti xaXa , oux dxoXouOET Ta TcdOr; 6uoYVO)U.ovouvTa,
dXXi TroXXotxt? IvavTtouTaf Stb uaXXov dpyrj eotxs
rpb; tt,v dpETTjv to irdOo; e3 Staxstuevov r) 6 Xoyo;.
171
vero in ocgritudine et voluptate ; nec quicquam in medio
positum est. Non dubium igilur quin virtus cum aegritu-
dine et voluptate esse possit. Si quis igitur mojstus lionesta
prosequatur, non bonus. Proinde non fucrit virtus cum
aegritudine : cnm voluptate ergo. (25) Tantum ergo aliest
ut sit impedimentum voluptas, ut cliam ad agendum exbor
tetur. In totumque non contingit ut sit actio citra voluptatem
cam qiwe ab ipsa procrealur. (26) Alia fuit oratio, quod nulla
scientia faciat voluptatcm. Sed ne id quidem vertim est.
Conviviorum namque structores , etqui coronas plectunt ,
necnon ungtientarii , voluptatis sunt effectores. Ceterum
aliis scienliis non est voluptas ut finis, sed cnm voluplate,
nec cilra voluptatem. Est igitur etiam scientia , volnptatis
effectrix. (27) Rursusetiam aliter dicebatur, quod 11011 opli-
mum. Vcrum hoc modo atqtie bac ratione eliam singulas
ieris perditum virtutes. Siqnidem fortitudo, oplimiim non
est. Numquid igitur ob lioc non bonum? An id absurdum
sit? Itidcm et in ceteris. Igiturnon diccndum, voluptatcm
non esse bonum , quia non est optimum. (28) Dubitaverit
aulem quispiam ad aliud transiens etiam tali modo in boc
loco de virtutibus : quia ratio qtiandoquc imperat affe-
ctibus, (de continente cnim boc dicebamus,) et e con-
verso affectus imperant rationi , ut evcnit incontinentibus;
quia, Inquam, expers rationis parsanimse, vitium admit-
tendo, iinpcrat rationi bene dispositae, (talis siquidem
incontinens,) et ratio similiter inala : ipsa quoque ralio
bene dispositis perturbationibus imperabitct suam vir-
tutem continentibus. Hoc si ita fit , eveniet abuti virtute.
Improba namque rationc affectus, virtutem usurpando,
ipsa abutelur. Hoc nimirum absurdum evcnirc videbitur.
(29) Tali sane dubitationi facile est cx eis quic a nobis ante
de virtute dicta sunt, occurrerc , atque boc refellere. Tum
dcmum namque virtutem esse dicebamus , qmim ratio bene
affecta, peiiurbationibus suam virtutem babentibus fucrit
moderata, necnon perturbaliones rationi conscntanea;.
Ita namque affecta , inter se invicem consenticnt , ut ratio ,
quod optimum sit, semper prarecribat; perturbationes vero
facile, hene dispositae , id cxscquanltir qnod ratio prrrscri-
pserit. (30) Si ralio igitur male fuerit afleeta , perturba-
tiones vero bene , non fuerit virtus , deficicnte ratione ; nam
ex utroquc virtus. Proinde non contigerit abuti virtutc.
Simpliciter vero non, quemadmodum alii opinanttir,
dux ratio virtutis est atque principium , sed potius per-
turbationes. Ad honcstum , namqiie impulsum quendam
oportet primo innasci irrationalcm , qui produt.atur, atque
ita postremo rationem esse discernentcm atque consti-
tuentem. (31) Quod sane viderit quispiam ex pueris,
et rationis expertibus animanlibus. I11 his namque sinc ra-
tione, perttirbationum impuUus exoriunlur primo ad ho-
nestuin : mox postcrior adveniens ratio, et constituens,
bonesta agerc exbortatur. Scd non, si a rationc ad honesta
ceperit principium , pcrturbationes conscntientes comitan-
tur, vcrum sappenuincro controvcrsantur. Quainobrem •
potius convenerit, perturbationem ad virtutem anteirc bene
affectam, quam rationcm.
 ir-.« * lieiKUN MEIAAQN B, *|.
CAP. VIII.
'E/ouevov S' otv iir, toutoiv eItceTv, eTCEtOT) Tcept eu-
oatuoviac ECTtv 6 Xdfoc, rcspi euTu/tac- Oiovrat fap
ot tcoXXoi tov euSaiuova fjiov tov EUTU/fj sTvai f) oix
av£U yz EUTU/iac, xat SpOioc tco>c" <xveu yap Ttov s'xtoc
6 ayadtov, Sv fi TU/r, eWi xupia ,oux evoe/eTai sioaiuova
eTvat. Atb ^titeov eotiv uirip sCiTU/iac , xa\ aTcXioc 6 eu-
TUYTi? Ttc Icti xai ev Tto-t xat Ttepi Tt. (2) IlpWTOV uiv
ouv eict Taut' av tic, eXOoiv xai ErciSXs^ac a7Topr,CEtEv.
Oute yap av sircot tic, ttjv Tu/r,v o>c s'cti cpuctc. 'II Y»?
10 cpuctc aYi ou ecTtv attia, toutou * toc £ir\ to tcoXu t, tocau-
to)? TcotrjTtxri eVtiv, fj Si ve tu/t) ouSeYcote, aXX xra-
xto)? xai wc. stu/ev Stb fj tu/t, ev toi; toioutoic XeyETat.
OuTe Sfj vouv ye' Ttva f| Xdyov dpOdv xat yap ivTauOa
OU/ f.TTOV l-CTl TO TETaYUtEVOV Xal TO Ol (OCaUTO)C,
1:. t) Si tu/tj ou. Atb xat 06 tcXeIotoc vouc xai Xd-voc , eV
TauOa sXa/ictrj tu/v ou Se tcXe£ott, tu/T), EVTauO'
e'Xa/tCTOc vouc (3) 'AXX' apa y£ f) EUTU/ia Iotiv «c
e'TCtu.E'XEta Ttc Oemv; fj tout' oux av Sd;st£V ; tov yap
Oeov dt;touuEv xuptov ovTa twv Totourow toi; a^iotc
20 aTcoveuetv xat TayaOa xai t& xaza , r) os Tu/r, xat t4
otTcb tt]c Tu/r,c wc aXr,0(oc toc av TU/r, yivETat. Ei oe
ys. Tto Oso") to toioutov aTcovEaouiv, cpauXov auTOV xptTr,v
TconiaojjtEV f| ou Sixatov touto 5' ou Tcpoorjxdv eoti Oeo).
(4) 'AXXct |/.r,v eijto yt toutoiv etc ouSev aXXo tt)v tu/T|V
25 dv Ttc Tct^etsv, wctTE or,Xov Sti toutiov av xt eir). Nouc
uev 8r) xat Xdyoc xai eTcicrTrj u.r) TcavTeXioc (JXXoTptdv Tt
eotxev eivat. 'AXXi utr,v ouo' ^, IrcKjuXeia xat r) euvota
r, Tcapa tou Oeou od;etev av etvat euTu/(a Sta to xai ev
Toi; cjiauXotc eYY'yeoOaf tov Si Oebv Toiv cpauXtov oux
30 etxbc ETcttiEXetffOat. (&) Aotrcbv toivuv xal oixEtdraTOv
Trjc EUTu/iac IffTtv j) cj.uc«c, eoti S' r) euTu/ia xai
r( tu/v; Iv TOtc ,u.rj icp' f,u.tv ouct , |xr,S' or)v auTot xuptoi
E'o"(jtev xat SuvaToi Tcpa;at. Atb tov Sixatov, ?i Sixatoc,
ouOei; Xe'y£i euTU/r; , ouSs tov divSpetov, oOS' o^toc Toiv
35 xaT' apETTjv ouoe'va • es' f)uiv foip eo"ti Tauia xat e/etv
xai uf, £/£iv. 'AXX' f,oy) 6Tci toic toioutoi; otxEtOTepov
ttjv EUTU/tav ipouuEV tov yap tuytvr^ eutu/Y) Xe^youev,
xat cVXo>c o) TJt TOtauTa Toiv ayaOtov urcap/Et o)V uf)
aCiTOC xuptdc eVriv. (0) 'AXX' outo; ouS' EVTauOa xuptto;
40 oiv f| euTu/ia Xe^yotTO. "Ecti Se TCoXXa/ioc 6 euTuvfic
XsYOfievoc" xat ^otp t.) Tcapot tov Xoytcfubv tov outou
cuvsSri ti dtYaObv rcpajai, eutu/yj cpau^v, xat 0) xaTa
Xo'yov ?r,uiav r,v XafisTv, tov toiootov xspSoivavTa eu-
TU/f) cpauEv. (7) "Kcttiv ouv ^) £UTu/ia ev TO) ayaOdv Tl
4f> uTcap;at rcapi Xo'y'jv xat e'v tm xaxbv uf, XaSfiTv EuXo-
yov. 'AXX4 uaXXov xai oixEidtepov f) EUTu/ia av Sd;eiEV
Eivat £v Tto ayaObv Xa€iiv to uev yap dtYaObv XaSeiv
au"o oo;eiev av EuTu/r,ua etvat, to 6s xaxov ur)
_ Xa^Eiv xaTa o"uu.CE6r,xbc EuTu/rjua. («) "I^cttiv ouv
(.0 f) euTu/ta dEXoyoc cpuot;- 6 yap eutu/tic ectiv 6 avsu
Xdyou s/tov 5puf,v rcpbc TayaOct xai toutiov £-iTu",'/ot-
vojv, touto 5' ecti cpucetoc tv yap Trj 'Jyu/fj evecti tt]
(1206,1117.)
Conjuticliis liis Pbt Iochs tlc prospera Corluna , quoniatn
tlc fclicilate nobis est oratio. Arbitrantur namque plerique,
felicem vitam esse vitam fbrtunalam aut ccrte non citra
prosperam fortunam. Kt forlc non injuria. Absque enim
exteris bonis, quorum domina fortuna est, felicera esse
non contingit. Idcirco de secunda fortuna nobis dicendiim,
nccnon qtiis prorsus sit forlunatus, et in quibus, et cirra
qnid. (2) Primum ijjitur ad lisec quispiam accedens spc-
(tansque dubitaverit , quandoquidem non diterit qnis for-
tunam esse, ut natura est. Semper enim natura , id cujus
cst causa , vel semper vel utplurimum eodcm niodo solet
ofticeri' ; at fortuna nunquam, verum temerc et sine nr-
dine, ac ut for« tulerit. Ideo fortuna in ejusmodi rebus
esse dicitur. Ncque mentem aliquam dixeril inesse aut
rectain rationem. Nam ubi id , nihilo minus est quicquam
ordinatum , ac est sempcr eodein modo ; sed non ita fortuna.
Idcirco ubi mcns plurima ac ratio, ibi forlunre niinimum;
ubi plurima fortuna, ibi mens pcrexigua. (.1) At nunquid
secunda fortuna est, ut dcorum quaxlam cura?an id mi-
nime vidcri debel? Talium siquidem dominum -facimns
Dcum , ut bona malaquc merilis distribuat. At fortuna ,
et quac a fortuna sunt, prorsus, ut nomen indicat , ut
fors tulcrit , fiunt. Quodsi tale lioc distrihutori Deo adscri-
p<erimus, malum ipsum judicem faciemns, ncqne jiistnm;
id nefas Deo deputarc. (4) Ceterum prreter ba-c , ad nihil
aliud fortunam quispiain ordinarit. Proinde non dubium
i|nin liorum aliquid sit ; mens ccrte, ac ratio, nccnon scien-
lia prorsus alienum ab illa esse videatur. Prwterea nequc
cura ct bencvolentia a Deo exliibita , videatur osse felici-
tas, quoniam malis quoque attribuitiir. Atqui Deum, nn-
lornm curam babere fas non est. (5) Rcliqiium igitur, et
maxime pecnliarc prosperai fortunae, natura est. Est ni-
mirum prosperitas, ipsaque forliina, in liis qtia? in nostra
potestate non sunt, nequc corum quorum ipsi sumus do-
mini, qun>que possinius eflicere. Ideo justum, quatenu^
juslum, nemo fortunatum ditit; ct ne fortciii quidem, nec
prorsus qucnquam aliuin ex iis qni ab aliqua virtute deno-
niinantnr. In nobis siquidem est sitmn, lia?c baberc, vcl
non habcrc. Scd talilms polius eonvenicnter et apte
prosperam fortunam attriliuerit : inficniium nainque dici-
mus fortunatum , ac prorsnscui talia bona exslilerint, quo-
rum ipse neutiquani dominus est. (C) Verumlamen ne dr
his quidem proprie prosporilas direretur. tst anlem for-
tunalus multis modis dictus. \am cui pra^ter suam ipsiu»
opinionem et exspectalioncm feliciter aliqnid evenit, enm
dicimus fortunatum ; et cui jure indiiii damniun dchuerat ,
pjusmndi liomincm lucriim facicnlcm, dicimus fortuna-
tum. (7) Est igitnr prospcritas, in agmdo bonum aliqond
praler rationcm , et in non snheundo , ut debtiit , malo.
Ceterum potius et magis peculiariter, in bono capiend»
prosperitas videatur. Siquidcm boniim ca|iere, per sese
lurtiinatum quiddam esse videatnr; nialum vero non sub-
irc, cx casu fortunatum. (8) Kst igilnr prosperitas.
naliira rationis cxpcrs. Namquc forlunatus est , qui sinr
ratione ad bona impellitur, caque consequitur. Id wro
naturac cst; nam in anima est a natura hiijtismodi aliqiinl,
 (|*J7,IS06.) ' MAGN. MORALIUM I.IB. II. CAP. IX.
iUOEl TOIOUTOV t>) 6pu.(OUEV i'/.6-flt>i TTpbc. & av £U E/W-
UEV. (9) Kal £1 TIC, EptOTTjOElE TOV OUTO)C, i/OVTO , Sli
Tl TOUTO dp£OX£l 001 OUTO) TCpdrrilV, OUX oiJNl , <pT|OlV,
dAX' dpsoxEt uot , b^uotov icda/wv toTc, IvOouotd^ouoiv
t> xal yip 01 evOouotdJovTee. dv£u Xo'you 6pur,v eyouot
Ttpit; to TrpaTTEtv Tt. (10) Tr,v 0" euTuytav oux e/ouev
oix£i'a) xai iSto) dvduaTt TcpooaYOOEuetv, dXX' ahtav
TtoXXdxtc. oau£v Etvai auTr,v f, 0' atTta dXXoTptov tou
dvdyaTOc. 'II ylp atTta xat oS eotiv alrta dXXo soti,
i" xai dv£u 6pur,c, tt;; ETctTUfyavouoT,; twv dyaOtov atTta
X£you.e'vt, , oTov Tj tou xaxbv uf, XaSeiv rj TtdXlV TOU UT)
oiduevov dyaObv Xr,j/eoOat dyaObv XafisTv. (11) "Eotiv
ouv f, TOtauTTj EUTu/ia Std^popoc. exeivt,;, xat eoixev
3utt, £x tojv TrpaY,uaTti)v t»;c, UETaTCTOjoEO)? •y'VEa0at ,
16 xai xaTa ouuCeS^xoc EuTuyta. "iioT* Et xat f, TOtauTT)
tlTtv EUTU/ia, dXX' ouv Tcpot; ve tt,v Euoatuovtav
f, tciiutt, av eitj EuTU/ia oixEtOTEpa , Tj; ev auTip f, dp/T,
tt;c 6puT,i; twv &<(<x(iiuv £oti ttjc. £TctT£u;EO)<. (12) 'Etcei
ouv eVilv f, euoatuovta oux cJveu twv Ixto; aYaOoiv,
«) TauTa os Yl'vETai drcb tt;c. eutu-/ iac. , oTov dpTtw; fpauev,
cjVEpybi; av etrj ttj euSaiuovta. Ilepl usv ouv eutu-
/(5; Tooaura.
CAP. IX.
K~EiOT| 21 urcJp IxdoTTjC. Ttov dpEToiv xaTa ut£'po<
Etpr'xau£v, XotTcbv av eit) xai xaOdXou ouvOsvTac, Tot
is xaO' fxaOTa XEoaXatoioauE^vou; eitceiv. (2) "Eoti uev
ouv ou xaxctjt; XeyduEvov Touvoua ^rct tou teXe^ioi; otcou-
oitou, T) xaXoxaYaOta. KaXbi; xdyaOb; Y^Pi fiofv,
otav teXe'o)5 OTCouoaToc. tj • etci yi? '?? dpeTTJ? tov xa-
Xbv xdyaObv Xsvouotv, otov tov otxatov xaXbv xdyaOdv
X) saot, tov dvopeTov, tov oo')^pova, SXok; Itci twv dpETtuv.
;s) EtceiSt, ouv eI; Suo StatpouuEV, xat Ta ue'v tpausv
ttvat xaXi Ta titl xat aYaOd , xat twv dY»OtTjv Tet uev
aTcXtTjt; aYaOi Ta 0' ou, xat xaXi uev oTov Ta; dpETi?
xai Tac, dit' dpErTjt; Tcpd;Etc , aYaOi Sk oTov dp/rjv,
3j "Xoutov, od;av, Tturjv xal Ti TotauTa, eotiv ouv 6 xa-
Xce, xai aYaOb? o> Ti otcXw; aYaOd ioTtv aYaOa xat
t« arcXojt; xaXa x»Xd eotiv. (4) '0 toioutoc y^P xaXb?
xxi aYaOdc* o> &k t4 arcXw; aYaOd u.^ eotiv iyafta ,
oux eoti xaXb; xal aYaOdc, , wojrEp ouS' uYtatvEiv av
4u oo;eiev w Ta aTcXw; &y1£IV" W uYtetvd Iotiv. Ei y»P
6 tcXoutoi; xal r, dpyr; TcapaYtvduEvd Ttva pXdrcTOiEV,
oux iv alp£Ti Efr, , dXXi Ti TOtauTa Soa auTov u^
°Xd'|ct, pouXr^oETat auTw Elvat. (5) '0 <5e toioutoc, wv
0J0; uTcooTeXXduevdt; ti tojv aYaOoiv rcpbc, Tb ur, Etvat
(5 «utw, oux txv S6\tie xaXb; xal aYaObc, Elvat- dXX'
w TayaOi TtdvTa ovTa aY»Od Ioti xal utco toutojv u^
sta^OEtpETat, oTov utco tcXoutou xat dpyr]i;, 6 toiouto;
xaXb; xai ^^0160?.
iva
quo sine ratiune impellamur ail ea unde bene liabcamus.
(») Eousque ut si qtiis roget ita liabentem , Curnam itl tibi
ita libet agcre ? Sescio , inquit , sed libet. Siiniliter prope-
moiliim alTet tus ac lymphatici ; siqtiidem lymphatiri citra
rationem ad aliqtiid agendum impelluntur. (10) Prospcri-
latem vcro, suo ac pecnliari nomine appellare non habc-
inus; vcrum ipsam saepe dicimus csse causam. At causa,
a nomine eo alicnum quiddam rst : quoniam causa, et
mjus est causa, aliud est, et citra impnlsum bona con-
sequentem , causa dicta est ; ut causa ejus quod qnis ma-
lum non subeal, vcl porro quod quid minime aniuio de-
putans se bonum capturum , nanciscatur bonum. (II) Est
profecto liujnsmodi prosperitas ab illa distincta , videtur-
que haec ex rerum fieri interventu , ex casuque prospcritas ;
et prointle tametsi est hujusmodi prospcritas, ad felicita-
tem tamen talis prosperitas fuerit inagis peculiaris, cujus
in ipso nec in externis rebus est prin< ipium impulsus bo-
norum consequendorum. (12) Quoniam igitur est felici-
tas non sine bonis externis, et qux a prosperitate conlin-
gunt, ut jamdudum dicebamus, prosperitas dicenda fucrit
Wicitatem coadjuvare. De prosperitate igilur hactenus.
Quonam de singulis virtutibus parliculatim diximus, re-
liquiiiti jam fuerit ut iu totum componendo singula sum-
mam exponamus. (2) Est igitur non male nomcn impo-
situm de eo qui sit perfecte probus, bonesta probitas.
Honestus et bonus namquc dicitur, quum est perfecte pro-
bus. Siquidem virttili honestum bonumqueattribuunt : tit
justum aliquem, honcstum lionumque dicunt, ilem enm
qui sit fortis, temperansve : et ita in reliquis virtutibus.
(3) Quoniam igilnr in duo distribuimus, ut alia quidem
honeste, alia vero bona dicamus; et bonorum alia quidem
sirnpliciler bona, alia vero non; honesta porro, ut virtutes,
et vlrtutum actiones; bona vcro, dominatum, opulentiam,
gloriam , honorem , et id genus alia : cst igitur honestus et
bonus , apud qucm simpliciler bona , sunt bona, et sim-
plicitcr honesta , honesta sunt ; (4) talis namque honestus
ct bonus. Sed apttd quem simpliciter bona , non sunt bona,
is nequc bonestu9 et bonus ; sicut nc is quidem bene valcre
vidcatur, cui simpliciler salubria , non sint salnbria. >'am
si opulentia et dominatus advcniendo quempiam offende-
rint , optanda non fuerc : sed taiia , qu;c non offendant,
sibi esse optaverint. (S) Qui autem talis sit , qui cedat
bonis, eaque veluti fugiat, ne sibi adsint, is nequaquain
perfectc bonus, quem lionestum bonumque vocant, csse
videatur : sed is cui per se bona omnia bona sint , nec ab
iU corrumpalur, ut ab opulenlia et dominatu , talis homo
cst lioncstus et bonus.
 «74 * HeikttN MLlAAilN B.
CAP. X.
Tttep Ss tou xaT& t&; dpETa; ooOto; TCpdrtEtv Etprj-
Toei ptlv, ou/ ixavio; Ss'. "EtpauEv Y&p to xaTa tov
opObv Xoyov TtpaTTEtv dXX' tato; av ti; auTO touto
t«Yvotov lptoTr;aEis, to xaTot tov SpGbv Xoyov ti tcot'
5 laTt, xai tcou EtTTtv 6 6p0b; Xo'yo;; (2) "Kotiv ouv xaTtlt
tov 3p0ov Xoyov 7rpetTTEiv, brav to aXo-,-ov ulpo; ttj;
tl/uyrji; ur, xtoXuri to XoYtactxbv IvspyEtv tt> a&Tou Ivlp-
fEtav tote Y^p ^l irp5iiti; Etrcat xot« tov SpObv XtJyov.
'EtteiS-Ji "cap Tt T7J; '}u/rj; to yiv /eTpov e/ouev to Si
1» 8s'Xtiov, dsi os to /eipov tou [SeXtiovo; 1'vsxs'v laTtv,
toaTtsp etcI aoiuaTo; xai tj/u/r;; to auiua ttj; >|<o/t;;
eVxev, xai tot* IpouuEv e/eiv to aioua xaXto;, orav
outio; e/T| tooTE |xt) xo>Xueiv dXXa xat auuSdXXEcOat
xat auuTcapopu;av7cpb;Tb ttjv ij/u/rjv etcitsXeiv to auTr;;
15 Epyov to Y"P /Etpov tou (JeXtiovo; 1'vexsv, rrpb; to auv-
Ep-fEtv Ttji fJeXTtovf (3) 0*Tav ouv Ta TcdOr) ur^ xto-
Xuojoi tov vouv to auTou £pyov ItciteXeTv, to't' lcTat to
xaTa tov SpObv Xdyov yivouevov. Nat , dXX' tato; EtTtot
ti; dv, Srav Tcio; E/o>at Ta TtdOT| , oi xo>Xuouat , xat
ati tcote o0to>; l/ouatv ; ou ^ap oToa. (4) Tb Sf, toioutov
oux eo-tiv eItceTv pdcVov. OuSs yap 6 taTpd;, 4XX'
6rav eitct; Tto TtupsTTOVTi TCTto-dvr,v TtpoatplpEaOai • TOU
Sl TtupETTEtv tcio; ataOdvouat ; #Tav, CjiTjo-iv, 6pa; tl/pbv
ovTat. Tb 4" to/pbv Ttto; EtSrfcoi; evTauOa Stj auvtsTto
•2i 6 laTpo;- ei yap ttr^ e/ei; Tcapa aauTto, tpTjtjEt, Ttov fE
toiouto)V aioOriotv, oux eo-tiv. iierauTO); uTtlp twv
dXXt^jv xotvd; EtTTl Toiv toiouto)» 6 Xoyo;. (5) 'Oaoto>;
S' E/Et xat ETti Ttov TcaOtov tou Yvtopt^Etv SiX Yap aucbv
0-uuSdXXEtiOai Tcpb; afaOTjatv Tt. (0) 'ETCt!;T|TT|CtEiE
30 S' dv Tt; (00); xai to toioutov, dpd ^E EpYO) Ei;V|0-a;
TauTa xai Si) Euoatatov Etcoaat; otovTat y°<?' Tb
S' eotIv ou toioutov ouoEtitta Yao ouSe twv dXXo)v litt-
tTT-/;u;tov TcapaStStoot tS aavOdvovTt ttjv /pv;o-tv xai TT|V
EvspYEtav, dXXa t9;v £;tv udvov. OCto); ouS' IvTauOa
::5 Tcapa8i'oo)0-t to ElS5;o-ai TatiTa ttjv /pr;cttv (r\ ykp eu-
Satuovta eoTiv EV£'pY£ta , to; tpausv ) , dXXi tt^v e^iv,
ouS' Iv Tto EtOEvat i\ o)v lctTiv t] EuSatptovfa, dXX' ex
tou toutoi; /pT|tractOai. (7) Ti^v Si /pricfiv xai t-Jjv
lvE'pY£iav touto>v oux eoti toutt,; t5;; TcpaY.uaTEta; to
40 TcapaSouvar ouol Y'p dXXiri ETCto-Tr-ur, ouSEUta t^v /pr,cttv
TcapaStStoaiv, dXXot tt,v e^iv.
CAP . XI.
'Etp' drcaai Ss toutoi; urcip tptXta; dvaYxaidv lattv
etTceTv, ti laTt xai Iv Ttat xai Tcspi ti- ItceiSti TCEp
SptouEV rcapa rcdvTa tov ^tov 7capaT£(vouaav xai Iv
46 TcavTi xatptT), xai ouaav dyaOdv, auu.TCapaXr,TCT£a av
eit) Tcpb; tt)v Euoatptovtav. (2) llptorov uev ouv tato;
S dzopETTat xal ^TEtTat, flsXTtov SieXOeiv. HoTepov
Yap Iotiv f, tptXta Iv toi; bjxotot;, toarcEp SoxeT xai
AEYETat ; xal y^P xoXotd; tpaat Tcapa xoXotbv t^otvEi , xai
60 Ahi Tot tov otioiov etvsi Oeo; to; t6v otiotov.
tsos.
De co qnod est, ex virtutibus recte agere, dictum qul-
tlem a nobis, scd non qutxl satis sit. Nam dicebamus, eit
recta ratione agentlum csse. Verum id ipsum nnninltlli-
gens aliquis, interrogaverit fortassis, ex recta ratione
quidnam sit , et ubi sit recta ratio ? (2) Est nimirum ex recta
ratione agere, quum anima? pars irrationalis non prolii-
buerit rationalem suam exercere actionem : tum demnm
enim ex recta ralione erit aclio. Qnoniam animx par-
tem, unam quidem deteriorem habemus, alteram melio-
rem ; et scmper tlcteriorem , melioris causa obtinemus , sicut
in corpore et anima , corpus aniinrr causa Iiabere dirimur :
tum dicemus corpus bene babere, qunm ita habuerit, ne
pra-pctliat, sed conjungatur et consurgat ad animx opus
perfltiendum. Quandoquidem deterius omne melioris esl
causa, ut ei in agendo sit auxilio. (3) Quum igitur afTedus
menti non inliihuerit suum opus exercere, tum ex recte
ratione res fiet. Vere hoc; sed iorfassis dixerit quispiam,
Quomodo alTectus habebunt, quum non impedient? ac
quandonam ita habebunt? nescio enim. (4) Sane id dictu
neutiquam facile est. Neque enim vel medicus/aci/e dixt-
ril : sed quando dixerit febricitanti plisanam proferendam,
illo dicente , At quo pacto me febridtare sentiam? Quum,
inquit, impalluisse videris. At pallesceiilem quo mo>lo
sciero? Hic occurrit raedicus, Si non habes ex te, iii-
quiens, ut talia sentias, non habeo amplius quid dicam.
Hoc eodem pacto de cetcris hujusmodi communis liuk
erit oratio. (3) Similiter habet et in affectibus di;noscen-
dis. Aliquid namqtie per sese sensu oportet conjicere.
(6) Quserat porro et lioc fortassis quispiam : Nunquid re ipsi
ista cognoscens, ero rontinuo felix? nam sunt qui opinen-
tur. Hoc certe non est hujusmodi; sicut neque celerarum
scientiarum ulla discenti ustim prnebct et actionem , sed ha-
bitum dumtaxat, ita ne hlc quidem, liax sciendo usum
tradit ( felicitas enim est, ut dicimus, actio), veruni lia-
bitum. Neque enim sciendo ex quibus fiat, constat fe-
licitas, sed ex utendo his contingit. (7) Atqui homm
usum alquc actionem non est prasenlis tractationis tra-
dere; quandoquidem neque ulla alia quappiam scicnlia
usum tradit , sed habitum.
Verum enimvero inler cuncta hnjusmodi, nobis de anii-
cilia dicere necesse est , quid sit, et in quibus, et circa qiud ;
quandoquidem ad omnem vitam ipsam tendere perspicimw,
et omni tempore bomim esse quoad felicitatem complecten-
dum. (2) Primum igitur videbitur melius , percurrere alqne
excuterc qute ambigua sunt. Nam est in primis amicilu
in similibus , ut videtur ac dici solet. Siquidem « graculus
(inquiunt) graculo assidet », ct
. . . Ad similem nuinen similcm Irahit usquc.
 (|208,12U9.) * MAGN. M.0RAL1UM LIB. II. CAP. XI.
<IWi Ss xat xuvdc rroTe dei xaOeuoouoric eVi Trjc auTrjc
xEpauiooc , ipouTjOsvTa t6v 'Eu.rteSoxXe'a oti ti tcote
f, xucov sVi ttjc auTrjc xspauiooc xaOEuSsi, eitceTv Sti
lyn ti Trj xepauiSt 6Wov f, xutov, w; Sti t6 Suotov
& Tr,v xuva tpotTwoav. (.)) IldXiv 8' au SoxsT aXXotc Ttolv
t'v to!c tvavTlot; uaXXov eYYtveoOai fj tpiXia. 'Ep3 usv
'/*?. ?r,si'v. oufipou y»''*, Stov Ijrjpov tcs'Sov to Sf)
evcivtiov, tpr,ot, tiji evavTto) (iouXecOai tstXov eTvat.
'Kv uiv vip Toi; o.uoiotc ouS' e'voe'y ETat yivzafax ■ to
iu vip oWov, cpr,ct, tou Suoiou ouSsv TtpocosiTat, xal Ti
TOiauta Srj. (4) "Ett 7coTspov Epyov e'cti cptXov yeve'-
cOais '-'■' ' ' .'..'■'
OpElTat, TC0T£p0%
11 o CTrouSaioc Toi cpauXq> cptXoc r) ou • fj uev ^ap cpiXia t-v
^icTEt xat (SeSaidTrjTi , 6 Ss cpauXoc fjxtcta toioutoc.
Kcti 5 cpauXbc Tto tpauXu, r) ouol touto ; (o) UpwTOv
fiiv ouv e:opttJT£ov av etrj urtsp cpiXiac Teoiac cxotcouuev.
Ktrri ^ap, o)« otovTat, cpiXia xai repoc Osov xat ti
» *W/i , oux dp9t7>c. Tf> yap tptXiav s'vTauOd cpa|u.:v
Etvat ou ecti t6 dvTicptXeTcOai, fj os rcpoc tov Oeov tpi.Xis
oute to dvTicptXeTcOat Ss/STat ouO' 61o>c to eptXsiv aTo-
-ov Yap av etrj et tic cpatrj cptXeiv tov Ata. (7) Oioe Sfj
tapi Ttov ci'j/uY0)v hSi/lxai dvTicptXEToOai- cptXia us'vtoi
-3
t«l
25 xet' rcpoc Ti d'j/uyd ecTtv, oTov oTvov r) aXXo Syj to>v
or, ttt; ueva touto etcicxe^oito ti e'cti to tpiXr,To'v, ectiv
* ouv oux a/lo xt r) TaYaOdv. "ETEpov ulv ouv IctI to
^iXr,Tov xat to cptXr,Te'ov, tocrcEp xat to fiouXr,Tov xal
to ^ouXt,ts'ov. (9) BouXrjTov uev Yap to aTcXwt; etYaOdv,
?ouXr,Ts'ov Sk to ixacTO) ctYaOdv. Outio xat tptXriTov
uev to arcXox; erY»Odv, tptXrjTEov Se to auTtT) aYaOdv,
m wcte to usv cpiXrjTov xai tptXr,T£Ov, to 8s eptXr,Tiov oux
tCTt ^iXr,To'v. (10) 'EvTauOa tjtsv ouv Itjxl xat Sti to
tciisutov #, arcopia , rcoTEpdv e'ctiv 6 crcouoaToc; tm toauXo)
jtXoe; r, ou. Suvrjxrai Ya'p tco)? [ tw iTcXiT)?] aYaOoi to
iutw aYaOov xat to cpiXr,Ts'ov tw tptXr,TO), i/ztai Ss xat
t" ixoXouOei to) aYaOio xat to r,Su Etvai xat to cu;jfp£'pov.
[II) H uev ouv Ttov CTcouSat'o)v otXta e'cti'v, 6'tsv avTt-
iiXiSciv aXXr/ou; ■ tptXouct os aXX^Xou; , r; tptXr.TOt • cpt-
j-t,toi M,% afa^oi. (12) Ouxouv 6 CTCouSaTo;, tprjct,
tw tpauXq>oux ECTat cpiXoi;; ecTat txev oOv. 'ETceiSr) Yap
M TsYaOS r.xoXouOet to cuucps'pov xat to f,ou , ^J ecTt epau-
Xoc bn rjoue; , TauTr, cptXoc; • TcaXtv au cuu3s'po)v, ^ cuu-
ospttfv, TauTr, cpiXoc (13J AXX' oux ecTat ^e xa^i to cpt-
'r,Tov fi TotauTrj cptXta. «I>iX-/jt6v yap r)v TaYaOdv, 6 Ss
iiiiXo; ou cpiXr,Tdc- ou Y«p dXXi xa^i to eptXrjTEOV.
" Etoi Yap arco t5jc; TcavTeXoue; cptXiai; , Trj? ev Toic crrou-
Mtotc. , xal aurat ai tptXtai , rj Te xaTa to f,Su xal fj xaTa
to cuuj£'pov. (14) 'O ouv xaTi to f,Su tptXo")v ou tptXeT
n;v xa^i to c«Ya06v cptXiav, o05s 6 xaTa to cuficpE^pov.
i'*) E««» 3= xat ai tstXtat aGTat, fj te xa^i to avaOov
125
Qiinni aliquantlo canis in eadem seinpir tlonnitaret tegula ,
inlerrogalus fertur Empedocles, curnam canis scmper in
eadem dormiat tegnla, dixisse, Quoniam similc canis lialiet
tegulre, et proinde ob simililiidem eo tenderc. (3) Aliis
norro quibusdam visum est, potius in contrariis gigni ami-
citiam. •• Amat siquiilem imbrem lerra (inqnit Euripi-
des), quum soliiin exaruit : » quippequod, inquiunt.con-
trarinm conlrario velit conciliari. At in siniillbus ne potest
qnidem fieri ul sit amicitia : siquiilem similc, ut aiunt,
simili non eget; ac talia jacla.itur. (4) Jteri.m, ntrum
operosum est an.icum fieri an facile? velut assentatores
confestimassident, facilcque se in aliorum famlliaritatem
insinuaiit, noc amici tamcn snnt, ut csse videnlur. (5) B,..
bilaveril in liis qiioque quispiam , Nnm fuerit probus n.alo
amiciis, an non? Amicitia siquidem in Hdeest etconslan-
tia;atmalus,neutiquam talis. An maltis maloamicus?
an ne id qnidem? (0) Primum igilur definiendum , qua-
lem consideremus amicitiam. Est namque , ut opinantnr,
amicitia eliam erga Deum. atque erga inanimala ; neutiquam
recte. Amicitiam namqne hlc essc dicimns, ubi est amor
mutuus. At crga Deum, amicilia ncutiquam mutua, et
ne amare quidem recipit. Alienum namque fuerit! si
quispiain dixerit se amare Jovcm. (7) At ne ab inanimatis
quidem amorem esse continget mutmim ; amor tamen erga
inanimata est , ut erga vinum , rel hujusmodi alind ldi>o
neque cam quaiest erga Dcum qu.xrimus an.icitiam , neque
eam qua3 erga inanimata, sed qua! erga animata, atqne
erga ca inquibussit amare mi.tuo. (8) Quodsi quisdein.
ceps consideret quid sit amabile, est haud dubie aliud
quicquam qnam bonum. Alii.d siquidem est amabile,
et aliud amandum, qiiemadinodum aliud esl optabile'
et optandum : (9) optabile enim est quod esl simpliciter
bonum; optandum vero et cupiendum cuique quod ipsi
est bonum. Ita etiam amabile quidem esl simpliciter bo-
num ; ainandum vcro , quod est ipsi cuique bonum. Itaque
amandum quidem est etiam amabile; at amabile, non
idem est quod amandiim. (10) Hinc igilur ct hac de causa
est ambiguitas , num probns malo sit amicus, an non ? Con-
nectitur namque quodammodo per se bono, sibi bonum ;
et amandum, amabili. Bonum autcm comitatur eiquc in- '
haerct jucundum esse et commodum. (11) Proboruin igitur
a.i.it itia cst, quum se muluo ainaverint. Amant autem sn
invicem , quatcnus amabiles : ct amabiles sunt , quatenus
boni. (12) Non igittir prot.iis, inquit, malo erit amicus?
Atqui erit : qnandoquidem per se bonum comitatur com-
inodiim et jucundum. Si malus cst, qui suavis, l.ac dc
causa amictis : rursus si commodus, quatcnus commodus,
eatcnus amicus. (13) Verum non crit ex eo quod est ama-
bile, ejusmodi amicitia. Siquidem amabile, bonum est.
Alqui malus non amabilis. Non ergo propter amabile, sed
propter amandum. Sunl namque ab universali amicitia, ca
quae in ipsis probis est, et hae quoque amicilia;, qna: ex ju-
cundo, et quaeex commodo. (14) Qui ergo propter jucun-
dum amicus , non tenet propter bonum amicitiam : neque
qui propter commodum. ( 1 5) Atqui sunt h* amicitiae , quaj
 I7G II01K11N MEPAAllN B, ia.
x-A f, xaTa to f,ou xai f, xaTa to ouucpspov, ou/ ai
auTai (jl£v, ou TtavTsXio; Ss odSs dXXoTp:at dXXr,Xo)v,
dXX' aTcb TauTOu Ttto; f,pTrjU.svai slcriv otov epauEV iaTpf
xbv to ua/atpiov, iaTpixbv tov dvOptortov, xai taTptxf,v
'.. tt,v lTtiOTr'u.T,v xauV ou/ 6uo(o>; XsYOVTat , dXXi to u.ev
ua/a'ipiov tw /pr.o-iuov eTvai 7rpb; lacptxfv iaTptxbv Xe-
Yerai, & S' dvOptOTio; tm Tcotr,Ttxb; sTvat uviEiac, fj 8'
iTttOTr'ur, tw aiTia sTvat xai ap/r|. (m) 'Ouotto; 8s xat
at cptXtai ou/ tooauTO); , fj te toiv oTcouoaiiov f| oia to
lii ayaObv xat f) xaTa to f,ou xai f) xaTa to auu.;pE'pov.
Outs 8f| Suo)vuuo>; Xs-fOVTat, dXX' oux ilat uiv at au-
xat, TtEol TauTa Se' mo; xai e'x tiov auToiv Etcrtv. (17) hl
lr, ti; Xe'yoi ■ 8 xaTa to f,6u epiXtov oux tVti cptXo; touto>-
ou 7ap xaTtV to aYaObv cptXo; iativ, » flaSiSEt 6 toiouto;
It. iTCl TTJV TtT)V 0-TCOU5«0)V CptXlOV, TYJV Ecj C«TCaVTO)V TOUTO)V
outrav, xat Ix tou ayaOou xat ix. tou fjSso; xat ex tou
ouucpEpovTo; , oW dXr/joic. oux ecttiv exeivtiv ys tt,v
cptXtav epiXo;, dXXi d|v xaTot to f,Su r, xaTa to tjuu-
tps^pov. (18) Ilo'TEpov ouv EcrTat 6 CTtouSaTo; tio OTtOU-
2» oatto cptXo; f) ou; ouSev yip TtpoctSEiTai , cpr.iiv, 8 Suoto;
tou 6,uoiou. '0 6f| toiouto; Xoyoc; CtjtsT tt,v xaTot to
auucpspov cptXiav % yap TtpocTOEiTsi 6 £'t£po; tou fTEpou,
TauTT, ovte; cptXot h tt; xaTct to (juu^pov cptXta Eto-tv.
/io) 'AXX' lT£'pa SitopiSTai f) xa-.i to truu.^t'pov cptXta
»s xal f) xaT ap£Tf,v xat f.oovrjv. Eixbc; Er, xai tcoXu
uaXXov toutoui;- TtdvTa yip auToT; uTtap/Ei ■:&-(CtQ<x ,
xai to f,Su xai to auucps^pov. (?.o) 'AXXi xal 8 otcou-
o«To; x5 tpauXo) • f^ yip tcrto; f,Su; , TauTr, xai cpiXo;.
Kai 6 cpauXd; ye tco cpauXo) • ?, yip tffto; to outo auxoT;
30 ouucf£'pEi, TauTT) cptXot. 'OpoiuEv yip touto vivdutvov,
8'rav to auTO f) to auusEpov, cpiXou; toutou; Sti to ctuu.-
cpEpov, mot' ouSev xo)Xuo-£t xai cpauXot; ouct TauTov ti
OUUCpEpEIV. (2l) BESrciOTaTTj U.EV OUV XOl JlOVtUCOTaTTI
xai xaXXio-TT] f| Iv toT; OTtouSaiot; cptXia , fj xaT dp£TT,v
35 xai TavaObv o3oa, eixijto);1 f, (aev yip dpETTj duETa-
t:to)TOv, 01' f,v f, cptXia, wote £txb; t-Jjv cptXiavTf,v toiauTr.v
dlJ.ETetlTTO)T0V fiTvat , TO SJ CTUUCpEpOV oOSsTCOTE TOUTOV SlO
r, Sti to auucpE'pov cptXia oi p£6aia , dXXi Tto ouucpEpovTt
ouuuETaTtiKTEt. (22) 'Oi/.oto); xai fj xari tt,v f.Sovr.v.
*6 'H uev ouv Ttov PeXt(oto)v cptXta f, xot' dp£Tr,v yivvo-
ue'vti eotiv, f) Sl Ttov TtoXXtov f| xa^i to 0-uucpE'pov fj Ss
xaTa xf,v fiSovf,v Iv toi; cpopTtxoT; xai tu/ouciiv.
(2.1) 2uy.6a(v£t S: xai dyavaxTEiv, §Tav cpauXot; evtu-
/tofft toT; eptXot; , xai GauudijEiv. "Eoti Se ouSIv
4!> aTOTrov Srav vip f, cptXia XdSri tt)v f,Sovf,v dp/r,v, ot
fjV tplXot EiuiV, fj TO truU.CpE'pOV, 5ua TOUt' aTtoXElTCEl
xat f| eptXia ou SiauE'v£t. (24) noXXdxt; Se u.e'vei fitv
f) cptXta, xaxio; S' £/ prjoaTO Tto cptXorSib aYavaxTouo-iv.
"Eciti 0£ ouSs touto dXovov ou vip St' dpsTf,v r, tptXia
50 001 irpb; toutov U7t^p/£v, Stb ouS' aTOTtov utjosv tcoieTv
aurbv Ttov xst' dp£TTp/. 'AYavaxToucrtv ouv oux opOio;>
8t' f,8ovf,v yip TCOir^dtiEvoi xf,v cptXfav, rf,v St' dp£Tf)V
otovTat SeTv outoT; &Tcdp/stv. Tb 8' ou SuvaTOV ou
^dp iejTtv f, St' fiSovV xai ouueps^pov dp£Tr,; E/ous'vr,.
(iw.)
propter bonuni, quac propler jucunilum, quae propter
( 'oiiunodum , non eaodem quidem , sed nec prorsus quidnn
interse invicem alieno1; scd ab eodem quodammodo pen-
dentes : velut medicum cultellum dicimus, medicum
liominem , et mcdicam scientiam. Il.rc non similiter tli-
cuntur : sed cultellus, quod ad medicin.im utilissit, medi-
cus dicitur; at homo, quod sanitatcm faciat; scientiarero,
quoi) sitcausa atque principinm. (16) Itidem et amiatia-
non itidem dicuntur, quippe qua; proborum , propter 1»'
num , et qna> propter jucundum , ct quat» propter commo-
dum. Meque dicuntur a?quivoce : verum non sunt qnitlem
e.Tdem , sed sunt circa eadem quodammodo , atqtie ei
cisdem. (17) Quodsi quis dicat, Qui propter jucuniltim
amat, ei amicus non est, quandoquidera non propter bo-
niiin amicusest : is in amicitiam proborum demigrat , qnie
ex his omnibus constat, quippe ex bono, et ex jucurido,
et ex commcdo . proinde non esl vcre cx illa amicitia ami-
cus , sed ex ea qurc propter jucundum , vel propter conimo-
dum. (18) Utrum igitur crit probus probo amicus, an
non? siquidem non eget, inquit, similis simili. Hatc ni-
mirum oratio eam quae est proptcr commodum indagat
amicitiam ; nam quatenus alter altero indiget , eatenus sunt
amici in ca quae est propter commodum amicitia constituti.
(19) Sed quum aliter definiatur quae propter commodum
amicitia , et quae propter virtutem et voluptatem; aeqtium
utique bos multo magis amicos esse , qui virtute eonci-
tianlur; cuncta siquidem ipsis bona exsistunt, et jucun-
dum et commodum. (20) Ceterum etiam probus roalo am-
cus erit : nam quatenus fortassis jucundus est, eatenus
etiam amicus. Et malus malo : nam quatenus idem forle
ipsis commodum , catenus amici sunt. Fieri namque in-
tucmur, quuin idcm fuerit commodum , cos ob tommo-
dum conciliari. Proinde nihil prohibet , ctiara raalis aliquod
commodum idem csse. (21) Conslantissima vero, ac stabi-
lissima , et lionestissiina , cst ea qua? inest probis amicili» :
quippe quod est propter virtulem ac per se bonum ; et me-
rito qnidem. Nam virtus incommutabilis, ct quae per eam
conciliatur amicitia, constantissima esl. Atqui coromodum
mininie est stabile : quare ex commodo , stabilis non est
amicitia : quippe qnas cum commodo elabilur. (22) Simi-
liter etiam quae propter voluptatem. Optimorum igiuir
amicitia per virtutem excitata cst; multorum autem,qiw>
proptcr commodum ; at quae propter voluptatcm , in bonii-
nibus vilibus reperilur et nihili. (23) Contingit autemetiam
indignari cum malisamicis, pariterque admirari. Est vero
non absurdum , quum amicitia principium ceperit volupta-
tcm , propter quod amici sunt , itidem et commodum. Simul
cnimat|iie lnecdeficiunt, neutiquam etiam perduraverit
amicitia. (24) At sappe perstat quidem amicitia , veruro
abusus amico est : ideo indignantur; neque id injuria
Non enim propter virtutcm cum hoc tibi fueralamicitia;
ut aliennm non videatur, alterum nihil facere e\ virlutf.
Quamobrem non rccte indignantnr, qui amicitiam \*<
voluptatem eonciliarunt , quod existimenl eam ipsis P«
virtutem duraturara : quod fieri non potcst : non enim
quae propter volnptatem et commodum, ex virtute est.
 (uw,i2io.) * MAGN. MORALIUM LIB. II. CAP. XI.
(is) Kotvo)odu£vot ouv f^oovr; dp£Tr)v £r)Touatv, oux 6p-
65? • oi y^P dxoXouOEt t>j fjSovf) xal tm auutpspovn
f) dfEtri, dXXi T-/j otpsTTJ dutpoTEpa TauV SxoXouOeI.
"Atotcov ^ap tl u.rj Tt; oirjaETat tou? arcouSaioui; auTouc.
t> a&Toi; fjoiaTouc, Eivaf xai ykp oi tpatiXot, co; cpr,a'tv
EvpnriSiK, outoI SauToTc, f,SEli; Etaiv « xaxb; xaxw
Y»p m)VT£Tr,x£v. » Oi yotp oxoXouOeI t?j fjSovr) f) apETTj,
dXXi Trj apETrj f) f|Sovf) dxoXouOEt. (26) FIoTEpov $k
xat 3ei ev ttj tcov arcouSaitov cptXta tt)v f)Sovf)v Etvat ,
m r] ou Ssi; aTorcov yap to jjl-Jj tpdvat SsTv. Et yip <*?£-
Xeic auToov to f,S£tc, Etvat dXXriXotc, dXXou; TcoptouVrat
s^tXoue, t{{ to au£rjv, tou; f)SsIc,- stc, yotp to au^fjv ouSsv
(jleiJov ItJTt tou fjStt? Etvat. (27) "Atotcov ouv to ur)
oteoOat SeTv tou; aTcouoaioue udXtaT' dXXrjXotc. au£rjv
15 touto 0' oux EOTtv dv£u tou f)Ss'oc, ■ Ss'ot av dpa , 00;
£01X£, U.dX'.OTa TOUTOt? UTcdp^ElV TO rfltCVI ElVOtt.
(ffl) 'Etcei Sl 2ir'pr)VTai ai cptXiat eic, Tpta EtSr) , xat ev
TJUTai? T|TCOp£tTO TCOtEpOV £V l<JOTT]Tt f) tptXta EYYlVETat
fj tv dviabVrjTi ■ eotiv ouv xaT' dutpdrEpa ■ rj usv ^ip
30 y.*t}' 6[jtoidTriTa f) to>v aicouSauov xat f) teXeio tptXta ,
f| oe xaV dvou.oiOTTjTa f| xaTot to ouut^Epov. Toj ^ip
E'J7Co'pO) 6 7CSVT)C; Sti TTjV IvSeISV WV 6 TcXoUOlOC, EUTCOpEt
tptXoc, eoti, xat to) arcouSaio) 6 tpauXoc. Stot TauTO- Sti
Y»p Tr,v EvSftav rJ|v Trjc; dpEr/jc;, Tcap' oS ot£Tat auToi
* £i£o6at, Sti touto touto) tptXo;. (29) TtvETai ouv ev
ioi; dvoaoiotj cptXta xa^i to ouu.!p£'pov Stb xal Eupt-
7c(Sr,c.-
'£pa uiv £u.6pou Yaf, oTav 5r,pov TceSov.
U; EvxvTtoie, ouot toutoi? £YYtv£Tai tptXta f) StiTO cfuut-
V> ^:'pov. Kat Y&p tl OeXei? Ta EvavTitoTaTa TcotrJTai Tcup
xat u3o>p, TauTa dXXrjXotc, jrprjotud eotiv. (30) To ^ip
.Ttup tpaotv, tiw ptfj tfr, &Ypov, yOEtpEoOat, w? tout'
outo) TcapaoxEudljov ojaiTEp Tpocprjv Ttva , Tautrjv os
ToaauTT,v 8<rrfi xpaTTjaEtEv dv • av uiv ^ip tcXeIov tcoiv-'-
* ar,e, to uYpbv ETTtxpaTfjaav, opO£t'p£aOai to Tcup, iiv Si
out*u.Ecpov, auvoiaEi. AfjXov ouv 8tt xat (v Toi?ivav-
TitutdToi; tptXta E^YYtvETat oti to auu^spov. (31) 'Avd-
YovTat oi Tcaaat ai tptXtai, xat ai ev iaoTr,Tt xat ai iv
avtGOTr,Tt, EtcTic, otriprlu.£vac, TpsTc.. "EaTt S' £v STcd-
to cat; Tal? tptXiatc, Sta^opi Ytvou.£vr| Tcpb? dXXi]Xou;, b^Tav
[tr, 6uot'o)c; (ptXtoatv r, eu rcottuatv fj uTcrjpETojatv rj $ ti
av TWV TOtOUTOJV - O^TaV tlEV Y^P 6 U.EV EXTEVWC, TCOtrj
60' iXX£t7TT|, xa^i Tfjv £^Xei'|iv to EYxXr,;ia xatfj ueu.-
<]««. (m) Ou u.f,v dXX' Itci uiv Toiv toioutwv wv to
«5 auTO eotiteXck; Trj? «ptXtat;, otov Et du^o'T£pot xa^i to
auuoEpov dXXrjXotc. tptXot f, xaTa to f(ou r] xa^' dpETr^v,
EUOTjXocf} £/\>,Ef]/tC, f, Ttapi tou Wpou- £'iv ouv tcXeio)
aYa9i au u.01 Tcotrjc; ?| £^0) aot , ouS' dutpta6r|T0) eti uf)
ou SeIv oe aaXXov utc' e'ijiou iptXElaOat. (33) 'Ev ^J os
so otXioj u.r, Sti touto 01X01 EatAEv, u.aXXov al Sta^opai-
dor,Xoc Y^P ^l *X.Xet'^tc Ttap' £xaTE'pou- oiov e! 5 ptlv
St' f^oovTjV tpiXoc, lartv 6 Se Sti to auuo^pov, EVTauOa
f, dujjtaSriTTiatc,- oute yap 6 tw aujjttpEpovTt uTC£pc'/o)v
AIIISTOTEI.Ei:. II.
177
(25) Voluptate igilur conciliati, non rectc virtutem qua>
runt. Neque enim comitalur voluptatem et commodum
virlus : sed contra, ea ambo virtutem consequuntur. Ab-
mii 1I11111 enim fucrit non putare bonos sibi iuter se fore ju-
cundos : quantloquidcm mali (ut inqnit Euripides) ipsi
sibi suaves jucundique sunt : « Conjunclus liaeret nam ma-
lus malo. » Nec enim voluptatem virtus comes consequitur,
sed virtutem voluptas comitatur. (26) Utnnn vero eUain
oportct in amicitia proborum csse voluptatcm, an non?
Alienum enim est negarc oportere. Nam si ab ipsis intcr se
iuvicem auferas suavilalem , alios ad consuescendum in
vita , jucundos quidem , amicos quccrent sibi. Nam ad si -
mul vivendum, niliil majus est quam jucundos esse.
(27) Qu.vnohrem alienum est non arbitrari , probos maxime
simul invicem viUm agere. Id vero citra jucundum non
est. Convenit ergo , ut videtur, liis maxime jucundis esse.
(2S) Quoniam autem distributa; sunt aniicili.c in tres spc-
cies, in liisque ambigebatur, utrum in ipsa jequaljtale ami-
citia esset, an in eo quod csset inaequabile : est igilur in
utroque. Nam proborum, per similitudinem perfecta ami-
citia est : at quse per dissimilitudinem , ea quaj propter
commodum. Nam eo modo, copioso pauper, ob inopiam
eorum quibus affluit dives, amicus est : ac eadem de causa ,
malus probo. Siquidem propter virtutis inopiam , a quo
sibi opitulatum iri putat, ei ob lioc amicus est. (29) Fit
igitur inter dissimiles propter commodum amicitia. Hac
de causa dixit Euripides :
Amat imbrcm terra quandotolum cxaruit.
His utpote contrariis, amicitia ob commodum exorilur.
Nam si libeat vel maxime contraria facere ignem et aquam ,
liacc quoque sibi invicem utilia sunt. (30) Nam ignis, in-
fiui iin [ , si dcsit lmmor, absumitur, quia liic illi pra-beat
alimcntum , tantum quidem , ut non succumbat : nam si
superarit liumor, ignis absumitur; si vero moderatusest,
conftret. Non dubium igilur quin etiam in maximc con-
trariis , ob commodiim , si t amicilia. (31) Reducuntur autcni
amicitiaa omnes tam quas Kqualitale, qtiam qua; inarqua-
litate constant, ad tres supra distinctas spccies. Est aulein
in cunctis contentio inter se invicem amiciliis, quando non
similiter aniaverint vel bene fecerint vel suppetivcrint , vcl
id gcnus qna-fiiinque. Ktciiini quum unus quidem asutlue
et vehementer facit , allcr vero deficit, propter defectum e«t
criminatio et querela. (32) Enimvero in quibus idem eit
amicitiae finis, ut si utrique. proptcr commoduni inter se
invicein amici concilientur, aut propler jiii-iindum, aut
propter virtutem : defectus, qui pnil ciscitur ab allero,
exploratus ac certusest. Si igitur plura lu mihi bona con-
tuleris, quamegotihi, non jam ambigoquintu de me bene
meritus, a me plus amari debeas. (33) Ubi autem amicitia
non ob idem ulrumque conlracU amici fuerimus , ibi majora
dissidia. Dcfectus siquidem abutroque, inccrtus. Ut si
propter voluptatem unus quidem sit amicus, et propter
comuiodiim alter, inde oritur ambiguitas. Neque enim
qui commodo cxcedit , volnpUtciu censet dignam qme
12
 178 * II0IKflN MErAAQN B, 1«.
d;iav oittai tt,v fiSovf,v dvTixaTaXXaTTEaOat tou aua-
<p£'povTo;, outs &T7J f,Sovrj uTtsps/iov dljtav tt;; f,Sovrj; ev
tw ouacpe'povTi /dptv dTcoXaaGdvetv • Stb aaXXov al
Stacpopal iv TaT; TOiaurat; cptXtat; ftfvovTai. (34) 01
i S' iv dvtao'TY)Tt tpiXot ovts;, oi uiv uTCEps'/ovTs; tcXoutoi
?| dXXto Ttvt toioutio oux otovTat Seiv auToi cptXeTv,
dXX' &7to Ttov ivCEEaT£po>v oiovTat SeTv auToi ■ptXsIaOat.
(3b) "Koti Se ps^Tiov to cptXelv y| to tjitXeTuOaf to asv
•yip ©iXeTv ivs'pYetd ti; f,Sovrj; xai aYaOov, aTto Se tou
10 tptXeiaOai ouSeaia Tto tpiXouu.£vto ivipYEta ^ivtrai.
(36) "Eti Se JJcXtiov to •cvoipi^Etv rj to ■vvwptsEsOaf to
uiv -fap Yvtiipi^EffOat xai to cpiXelaOai xai toT; d'J/u/ot;
u7tdp/si , to Si fvtopiCetv xai to cptXsiv toI; iu.tj/u/oi;.
(37) "Eti to EU7coiT,Tixbv Etvat (JeXtiov r, to U.T,- 6 alv
l& ouv otXoiv euTcorr)Ttxb; r^ cptXet , 6 Ss cptXouasvo;, y cpt-
XsTtat,ou. (38) 'AXX' oi dvOpo>7toi Sti cptXoTtaiav tpt-
XsTaOat aaXXov pouXovTat rj tptXeTv, Sta to iv tco cptXEl-
aOat u7tepo/7iv Ttva sTvat ■ dsi yap 6 cpiXcnjaEvo; UTcsp-
e'/ei f,oovT. r) EuTTopta f) apeTTJ, 6 Si tpiXoTiu.o; ttj; &7cep-
•21-' o/r,; Sp^ETai. (39) Kai oux otovTat Setv aiiToi tptXeTv
oi EV UTCEpO/rj OVTE; - dvTlSlOOVat fOtp iv Ot; U7TEps'/0Uat
Tol; ajtXouaiv auTOuc,. "Eti Ss xai f]TTOu; auToiv siaiv
Stb oux otovTai Sstv cptXElv dXXi tptXETtrOat. O S' ev-
Ssf,; /prjuaTtov r\ f,SovtT)v f) dpeTr;; 8auu.d^Ei tov urtEp-
25 e'/ovTa toutoi;, xal cptXsT Sti to toutwv fj Tuv/dvEtv
r, otsaOat Teui;ectOai. (40) Kiai S£ xai TotauTat cpt-
Xiat l\ 6uoio7taOeia;, sx tou TaYaOa pouXeoOat Ttvt
elvat. Oix eoti SJ f, Erci toutcov Yivou.e'vr) ^itXia
TtdvTa TauTa E/ouoa- TCoXXdxt; yotp dXXio u.ev eivat
3(i pouXou-EOa TdfaOd , cru^v u.e'vtoi u.et' dXXou. (41) 'AXXot
TauTa xoTEpov tptXia; SsT eitceTv r) Tr;; TsXeia; tptXia;
Trj; xaT dp£Tf,v TcdOr) ; h IxsivTi yap ttj cpiXia TcdvTa
TauTa EvuTcdp/Et • xai yotp cruljr)v u.et' ouSevo; dXXou av
OeXotaev (xa\ -yap to f)Su xai to 0-uatpE'pov xal f, dpeT-J)
:!5 tw oTtouSatti) uTcdp/et) xai TayaOa toutio |j.dXt(7Ta
pouXoiaEO' dv, xai to Jt,v xai to e3 Xjrp oux dXXto Ttvi
rj Tourto. ("42) IldTepov S' eotIv auTto xai Tcpb; auTov
tptXia,-?, ou, vuv aiv dcpsioOto, CffTEpov 6' E'pouuev.
IldvTa Se pouXo'asOa fjaTv auToT;-xal y«P «^u^v a£0'
4ii f,atov auTtov pouXoaEOa (Tofcj; Ss touto xai dvavxaTov)
xai to eu {.r,v xal to ^,r,v xal to pouXso-Oat TaYaOo'v, oux
dXXto Ttvi. (43) "Eti SaotOTcaOsi; f.aiv auToT; adXtctTa
Ecras'v av vap TcpoaTCTaio-toasv r) dXXoi Ttvi TceptTCEcro)-
aev Ttov TotouTtov, euOu; XurcouaeOa. Atb So';eiev av
a outo); sTvat auTto Tcpb;auTOV cptXta. (44) Ta Sf) TOtauTa,
olov tf)v SaoioTcdOetav xai to eu ?rjv xai TaXXa , f)Tot
Et; t};v Tcpb; f,aa; outou; cptXiav dvacps'povTE; Xe'Yo;j.sv
?, ei; t})v TeXeiav, e'v da^(0Te'pai; Se TcdvTa TauTa urtdp-
y«" xai yip to ou^riv xai to eTvat pouXeaflai xai to
10 eu Ewat xai TdXXa TcdvTa iv toutoi; Iotiv. (45) "Eti
0' Too); av So;eiev, iv ol; EOTi Sixatov, iv toutoi; xai
aiXiav fTvat • Stb xai SaaTCEp otxaitov EiSr) , ToaauTa
xai tpiXtSv. Tb Sf) oixatdv eoti xai ^s'vo) rcpb; tcoXi'tt,v
xai SouXto Tcpb; SsaTCOTriv xai TcoXiTrj rcpb; tcoXitt^v xai
(1210,1211.)
comniodo rcpeDtlatnr : nec qui voluplale superat, dignam
tiratiam in ipso commodo se existimat accipere. Idcirco in
ejusmodi amicitiis magis exoriuntur dissidia. (34) Qui Tero
ex inscqualitate amici sunt, nempe excedentes opibus, tcI
alio hiijusmodi aliquo , non sibi censent amandum csse,sed
ab inferioribus ipsos aiuari oportere existimant. (35) At
amare melius est, quam amari. Siquidem amare, \0luptati9
actio quajdain est, et bonum : ab eo autem quod quis ama-
tur, nulla actio est ab eo qui amatur. (36) Etiam cogno-
scere, melius est quam cognosci. Cognosci enim et amari
etiain in carentibus anima cxsistit : at cognoscere , et amare,
in rebus animatis. (37) Bursus, bonelicum esse , melius est
quam non esse. Jam qui amat , qnatenus amat , benelkus
est : amatus vero, quatenus amatur, non. (38) Sed homines
honoris cupiditate incensi , amari quam ainarc malunt :
quod quatcnus amantur, videantur prxcellere. Amatus si-
quidem, volnptate, vel copia, vel virlute praecellit scni-
per : at honoriscupidus, cminentiam aRcctat : (39) ctqui
excellunt, sibi ipsis non amandum essc arbitrantur, quod in
quibus excedunt, auiantibus repeudi opinantur. Item insls
sunt inferiores illi, ob hoc non ccnsent amare debere, setl
amari. Sed qui egenus est pecuniarum , aut voluptatum,
aut virtutis, is aflluenlem illis suspicit et amat, quod ca
aut consequatur, aut se consecuturum opinetur. (40) Sont
autein et aliac ex consimili affectu conciliatse amicitis, ct
ex co quod cuipiam bona velint : in quibus non est cuncta
ba-c comprehendens aiuicitia. Nam sa-penumcro alii bona vo-
lumus, attamen cum alio vitam agere malimus. (41) Utrum
vero ha;c amicitiaj dicere oportct convenire , an perfeclae
amicitia-, quam virtus conciliarit? in ea siquidem amicitia
hrjcc insunt cuncla. Nam cum alio nemine vitam agere
lihuerit (siquidem jucundum, ct commodnm, et virtus
inest probo ) , ct bona huic inprimis voluerimus , et vivere ,
et beue vivere non alii ulli ita cupimus ut huic. (42) Nuni-
quidautem ipsi est etiam crga se amicitia , an non? Id nunc
omittamus, dicemus postea. Sed enim nobis ipsis cunct»
voluinus, nempe nobiscum vivere, vitamquc duccre una
volumiis : id fcre etiam necessarium , ct bcne viverc.et vi-
vcre, ac bonum velle , non cuiquam alii magis. (43) Rursus
condolemus inprimis nobis ipsis. Nam si labamur, vel in
hujiismodi rcm aliquam patiamur, confestim tristamur.
Hac dc causa videatur ipsi essc erga se amicitia. (44) Talia
quidem cerle , ut condolere et bene vivere , et id genus alia .
aut ad amicitiam erga nos ipsos referentcs usurpamus, aut
ad eam qnr* pcrfecla sit : in ambabus enim sunt haec
omnia. Nempe una viUm agere , el esse velle , et l>ene esse ,
ac celcra omnia in his sunt. (45) Rursus videatur fere in
quibus justuin cst, in eisdem esse amicitia ; quamobrem qnot
justorum sunt species, tolidem et amicorum. Juscerteest
ct hospili erga civem , et servo erga dominum , et civi erg»
 (I2II.) MAGiN. MORALILM LIB. 11. CAP. XI.
uim Ttpbe. rcaTspa xai Yuvatxi 7cpbc, dvSpa, xat 6'aat
atrXto? dXXatxoivwviai xal otXfat evsiot/ lv IxaCTOic,
TOUTWV. (<6) BE^aiOTaTTj S' av SdiJEiEv, sivai TWV 3t-
Xtwv r; ^evixtJ • ou y°<P Iotiv ouSiv auToT; teXo; xotvov
i imip ou djjtoisSriTouoiv, oiov Iv toi? iroXtTaic Stau-
91567JTOUVTE? Y"? ^po? dXXr'Xoui; xara ttjv u7T£po/7)v
0U Ue'vOUCI OlXot OVTSC,. (47) 'E/OUEVOV S' av £17] vuv
tout' Eirreiv, 7roT£pov Ioti 7rpb<; auTovotXfa ?, ou. 'Etcsi
0' ouv 6pw,uev, i»07rEp xal utxpbv Ircdvw IXe'you£v, oti
10 h usv twv xa6' exacTa to siXeiv Yvo>pf?ETat, toi ci
xaO' ixaoTa aucot auToi; av udXiCTa jBouXofueQa ( xa t
Yip TaYaSa xat to Eivat xai to eu Etvat), SuotoTcaOE-
OTaTot 0' outoTi; fiuTv lausv, xai ou^^v yi ueO' Ioutwv
udXtrta (JouXdusOa ■ wot' ei usv ex twv xaO' 1'xaoTa
13 vvojpi^ETat rj ^tXta , toi Se xaO' Exaa-a Tjuiv aikoTc.
av JSouXotueOa uTcdp/etv, SJjXdv Iotiv wc eotti Tcpo<; au-
touc oiXia , o)07T£p xai -crtv dStxfav foausv rrpb; aurav
tTvat. (48) 'ETceiSrj yap liTEpoc uiv 6 dStxolv Irspoc 51
6 dStxouuEvoc , 6 auTbc S' eTc eotiv fxasToc , Sti to
io Totourov oux ISo'xei fTvat Trpbc outov dStxta. "Eoti
uevtoi, w; eoausv oxotcouvtec, Itti tiov ttjc '^u/v;; ue-
pwv, ItceiSt) Ioti TcXefw , Srav TauTa ur^ 6uovowat, tote
etvat Tcpb; aurbv ttjv dStxiav. (49) 'Ouofwc ouv toutio
Jtat 7) otXfa Sd£si£v av EtvatTcpbs auTov. 'EtceiSt) ^ap
25 6 ofXoc Iotiv, d); tpausv, 6rav (3ouXo)UE0a 500'Spa oiXov
EtTTeTv, uia tpaulv tyvyj^ r) iuV) xat r) toutou ■ etce! ouv
IjTtTr]; 'jJ/uy^TtXefw uepr), toV eo-Tat uia i|u/r), 6'tov
ouustovioji Tcpb; dXXr,Xa 6* te Xo'yo; xat t4 TcdOr) • outio
Y»p ufa eoToti. "iio-re uia; Y£vouev7); fo-Tat rrpbi; au-
JO tov oiXfa. (50) A5tt) S' EOTTat r) Trpbi; auTOv otXfa ev
tw OTcouoafto- touto) Yap udvo) Ta tjj? "j/u/r;; eS f/ouii
uipr, Tcpbi; dXXr)Xa tw ur^ Stase'p£oOat, Itcei 8 yt oau-
Xo? ouSetcot' IcjtIv aurb; auTto ofXo? ■ udj^ETat ^ap a£t
iauTtp. '0 youv dxpaTTji; S^Tav Tcpdjr, ti tiov xaO' f;So-
35 vrjv, uet' ou ttoXu ueTaueXeTTat xai xaxf^et aurbi; auTov.
Ouquik; eTci Ttov dXXo)v xaxtfov 6 oauXo; £/ef SiaTEXei
YapauTOi; auTto ua/duevoc xai ivavTtouuevo;. (51) "Eoti
oj otX.fa xat h iodTrjTt , oTov r) uiv Ttov iTafptov ev iod-
Tr,Tt dptOuto xat Suvduet aYaOoij. OuOETepoi; ^ap auTtov
«< Ecriv d;io; OaTEpou 7cXe'ov e/eiv oute xa^' dptOubv aYaOSv
oute xa^i Suvautv oute xaTa ueyeOoi;, dXXi to toov taoi
Y»'p tive? eOAouoiv eTvat ot iTaTpot. (52) 'Ev dvto-o'T7)Tt
Se fj TtaTpb; Ttpbc; uibv xai dp/ouevou rcpbi; dp/ovTa, xai
xpef-rTOvoi; xat /Etpovoi;, xai Yuvatxb; xai dvSpd;, xai
« air).to; iv oTc ioTtv 6 ttjv tou /£t'povo; xai xpEfrrovoi;
Ta';tv E/o)v Iv Trj oiXfa. (53) Autt) ^dp lorctv -f) iv
dvti7dTr(Ti tptXta xari Xdyov. OuSe'tcot£ Yap Itc' aYa-
Oou oocret ouSeii; av toov Sofrj Ttp PfXTfovt xat tw /ei'-
povt, dXXa ueTSJov tw xaO' urcEpo/V ^vti oTei- touto
*> 5' luov ioTTi Tw Xoyw- toov Yap Ttwi; Iotiv 6 EXarcov
E/0)V dYaObv /^fpWV WV TW UeT^OV E/OVTt XpEt'TTOVl OVTl.
IT9
civcin, el filio erga patrcm , el uxori crga virum, et quac-
cumque simplicitcr aliae conciliationcs et amiritirc sunt in
liorum singulis. (46) Amicitiarum vero , liqspitalis vaiidis-
sima videatur. Ncque cnini ullus est communis , de quo
ambigatur, lin is, ut inter cives : siquidem si ambigunt proptcr
excessum inter sc invicem, amici non pennanent. (47) Nunc
demum illud dicvndum cst, utrum erga se sit amicitia,
necne. Quoniam igilur perspicimus , ut paullo antc dicc-
banius, quod ex singularibus , amare cognoscilur, singularia
vero nobis ipsi inprimis vclimus , nempe bona , ct esse ,
et bene esse, et oinnium maxime condolemus nobis ipsis, ct
nobiscum vivcre prsecipue malimus : ergo ex singularibus si
cognoscitur amicitia , singularia vcro nobis ipsis csse volu-
mus, non dubium quin ita erga nos sit amicitia, quemadmo-
dum et injuriam erga nos ipsos csse dicebamus. (48) Nam
quia alius quidem est afiiciens injuria, alius vcro alTeclus in
juria , qnisque autem unus idcmqueest , hac ratione ncgari
videbatur, posse quenquam se ipsum injuria afliccrc, qniiiii
fleritamen id possit, utdiccbamus,babita ratione animipar-
tium : qii.r quum sint plurcs , quum non consentiunt ipsai
intcr se, tunc potest aliquis scse injuria afficere. (49) Hui«
igitur similitcr etiam erga se esse videatur amicilia. Nam
quonlam amicus cst talis , ut famur, quum demum volueri-
mus impense amicum dicere , una mca et hujiis anima est ;
aniina? aulem quando plures sunt partes, tum una fucrit
anima, quum erga se invicem consenserint ralio ct pertur-
bationes. Ita namque una erit : itaque , quando una facta
fucrit, erit erga se amicitia. (50) Haec autcm erga sc eril in
bono amicitia, quandoquidem in eo solo anima: parfcs
bene intcr se invicem babcnt , quoniam inter se non dif-
ferunt : quandoquidcm malus nunquam sibi amicus est :
secum namque semper pugnat. Nempc incontinens quum
quid pcr voluptatem nequitcr egerit, mox pcenitentiaalfliyi-
tur, ac se viluperat ipsum. Ifidcm et in ceteris vitiis ma-
lus liabet : scmper enim secum pugnat ac sibi adversatur.
(51) Est autem amicitia ctiam in ipsa a?qualitatc, ut socio-
rum per sequalitatem , numcro et potestate boni. Neuter
siquidcui ipsorum debct altero plussibi ascire, nequc nu-
mcro bonorum, ncque potcslate, neque magnitudinc :
■xqiialt-s cnim csse inter se socii cupiunt. (55) At in in.ic-
qualitate est amicitia patris erga filium, ct subditi erga
imperautem , ct potioris et deterioris , et uxoris et viri : ac
simpliciler , ubicumque inter potiorem cl dcteriorem in
amicitia ordo intercessit. (53) Hax namque est ex ralionc
in disparilitate amicitia. Neque enirn unquam in boni da-
tione cquale ullus dabit mcliori et detcriori, sed majus
semper ei qui excedat. Id quippe est ratione aequale :
aequale enim fere liabendum est quum minus bonum canil
qui est deterior, co qui melior eisL
il
 180 * H01KUN MLTAAUN B, .6.
CAP. XII.
Twv 0£ tp-.Xtwv arcaawv Toiv sipr.uivwv tcutwv ud-
AiffToi tcwc 6YflYV£Tai T° ?lAE'v " x*i auYYEvtxrj, xai
Tauxa ^v tt) itaxpi TCpbc uidv. Kai Sta xi tcots 5 Tca-
Tr,p tov uibv uaXXov siXeT t, 6 uidc tov rcaTtpa ; TcoTcpov
b ouv, wc tvtot AsyovTE? dpOoic rcpdc yt touc tcoXXouc, oti
6 uiv TcaTTjp EU£pYETr,xE tco>c tov uidv, 6 8' uibc /dptv
oseiXei tt;c EuipyEnia?; (i) ACct) ulv ouv f, aiTia ev Trj
xaTa to auutptpov tptXfa 2d;£t£v dv uTc.dp/£iv. Qajrsp
8e xat xa-ci Tac ETCtCTT|Uac opwusv £/ov, outoj tcwc
lo EVEt xai svTauOa. (;i) Afyw o' oTov sVrt uev wv to
outo TtXor, te xat EvipYEia , xai oix aXXo ti Tcapi
tt,v £v£pYEtav teXoc, otov Tw auXrjTrj f, auTTj Evs^pYEia
xai te'Xoc" to fap auXsiv xai tsXoc auTW eoVi xat tvEp-
vEta- dXX' ou Tr, oixoootxtX7) • xat y^P folpav teXoc
io Tcapi ttjv EV£'pY£iav. (») "EaTtv ouv f, tptXfa hipfiii
ti; , ouSev o' estiv aXXo teXoc rcapi ttjv EvEpystav tou
^iXeTv, dXXi touto auTO. 'O usv ouv TcaTTjp svspYfT
tcojc dsi uaXXov rcapi to auTOu ti Eivat rcofrjua tov
uidv. Touto o' opoiusv xai eVi twv aXXwv dv rcdvTEc
2o vip rcpdc 8 dv auWi Tcotrjawat , rcpdc touto tco>c xai eu-
vooi eEsiv. (5) '0 ouv TcaTr,p euvoeT tco); Trpot; tov uidv
a&Tou ovra Tcofr.ua, Trj uvr^ur) xat Trj iXTcidt ayduEvo;-
010 uaXXov tpiXEt 6 TcaTT,p tov uidv r, 6 uld; tov rcarEpa.
(«) AeT Se xal uTcip twv aXXoiv ^tXiiov twv Xeyouevojv
25 xai ooxouo-wv IrctaxE^ao-Oat ei Etai!piXiai, olov f, Euvota
optXia ooxeT. (7) 'AtcXw? ulv ouv oux av 8d;EtEv f, eu-
vota eTvoi ^tXia • rcoXX^oi? vdtp TCoXXaxi? rj aTcd tou iSeTv
r, arcd tou dxouaaf ti uTclp tivo; aYaOdv euvoi yivo'-
ufOa- ap' ouv r,ir\ xai iptXot, r\ ou; ou ^ip " ttc, rjv
M Aapsio) £uvouc,e'v TlEpaat; ovti, waTCEpiao); r,v, eu0e'wc,
xai tpiXia rjv aurw Tcpdc, AapsTov. (h) 'AXX' dpvr) usv
dv tcote f, Euvoia cpiXtac, oo';eiev sivai , y^voito 8' av
•Jj Euvota apiXia , si TcpoaXdSot pouXr,aiv tou Td^aOi 8u-
vardi; wv Tcpa-ai TtpaTTEiv lxEt'vou £vtx£v w Eariv eu-
3S vouc,. (9) "Kart 0' r\ Euvota tou fjQou; xai Tcpd; to
5|9o?- oubVtc, y*P XiY£Tai euvouc otvw f) dXXw Tivi twv
d|u/oiv aYaOoiv ?, fjdEwv, d)X dv ti; rj to ^Ooc, aicou-
oatoc,, rcpdc, toutov f| Euvoia. (10) Oux Ioti Sk /wpt;
ciiXtac, f, Euvoia , dXX' £v tw outw • 810 Soxei tpiXta £i-
40 vat. (11) 'II 8' dudvoia eoti usv ouveyyu? ttj cpiXfa,
£av tf,v dudvotav Xot6r,<; Tf,v xupfwc, Xeyoue'vt]V. Ei Ya?
Ttc, 'Eu-TCEOoxXEi 6uofo>c uTcoXauSdvEt xai ooxeT auTWTi
CTOt/ETa Euai S xdxEfvw, &oi ft outo; 'EutceooxXei
JuovoeT r, ou; ETCt!TC£p ei ti iXXo toioutov. (12) Ilpto-
Ai tov uev vip oux e*ctiv f, duovota ev toTc vorjToic dXX' tv
toTc irpaxToTc, xa\ iv toutoic ou/_ ^ voouat Taurdv,
dXX' f| dua tw Tauxdv voeTv rcpoafpEaiv £/ouai TCEpt
a vootiaiv trci Taurd. Ei Y*p Ivvoouatv ducpoTEpoi ap-
/eiv, dXX' 6 uiv aurdv 6 0' aurdv, dpd yt ffa duovooti-
so aiv, r\ ou ; dXX' e! xaYw luauTov pouXouai dp/Etv xd-
xeWo; lut, outo>c f,5r| 8[J.ovoouuev. (13) "EaTt or,
duovotiv ev toic rcpaxToic uEri SouXr;a£o)c Taurou.
(l2II,UH.)
Amiciliarum omnium, quxjam meinoratx sunl , inpri-
mis iniiatus est amor qui in affinitate, is pra-sertim qui v-i
in patre in filium. Kt curnam pater tilium inagis anut
quam lilius patrem? utrum (ut nonnulli dicunt, et recle
(|iiiilcin pro rurli vulgi multitudine) quod pater benerictn
erga liliiiin sit, quodquc filius gratiam debeat accepti bcne-
ficii? (2)Saneha'c causa in amiritia per commodum con-
ciliata esse vidcbitur. Queinadmodum in scientiis qiux|ue
spectatur, ita quodammodo lilc etiam liabebit. (3) Taleau-
lem est quod dico : sunt quibussit idem tinis, atqueaclio,
nequc aliud aliquid praeter actionem, finis : ut tibicini
eadcm aclio , atquc finis : perflare enim tibias , ei ct linis
et aclio cst. Noti autem xdilicationi : nam pra-ter actio-
nem alius cst finis (4) I .-I igitur amicitia , actio qu.vil.ini :
ncc lin s alius est pra>ter actionem in amando, sed illud
idem. Pater igitur semper magis agit, ct, ut sic dicam,
actu magis amat, )iio»i ftlius nimirwn, ob hoc qnod
cjus opus sit filius : id quotl in ceteris rebtis cornimu*.
Omnes siquidem erga id quod ipsi eflecerunt , stint quo-
dammodo benevoli. (5) Pater igitur filio, utpote queni ipse
clirrci il edideritque in luccm , bona vult , nieuioria sixeqiie
adductus. Idco in.-i^is filium patcr diligit , quam filius pa-
trcm. (G) Expcdit autcm jam dictas et exislimatas amicitias
esplorare, sinlne amicitice, ut benevolentia videaturne
amicitia. (7) Simplic.itcr igitur benevolcntia , neutiquara
amicitia esse videatur. Siquidem rrcquenter multis, aut
videndo aut audiemlo aliquid dc aliquo honum, bencvoli
eflicimur : an ttim etiam amici, an non? Neque cnini si
quispiam Dario apud Persas exsistenti bcnevolus (quem-
admodum erat fortassis) fuerit, confestim etiam erga
1 1.11 imii illi lucril amicitia. (8) At amit ili.c , bcnevolriitia
quandoquc initium esse-videbilur. Fiatcerte benevolentia
amicitia , si voluntatem asciverit benefaciendi , quutu fa-
cere possit, ci erga quem sit aflectus benevolentia. (9) Mo-
riiui autem benevolentia est, et erga mores. Ncmo siqui-
dem aut vino, aut cuiquani alii inanimato bono vel suavi,
benevolus esse periiibetur : sed si quis morihus est prolms
etbonestus, erga liunc fit benevolentia. (10) Neque citra
amicitiam est benevolcntia, sed in eotlcm, ut amicitia
esse videalur. (1 1) Concordia autem est conthiis amicitia?,
si proprio modo dictam accipias couconliani. Nuin si quis
Empedocli astipuletur, arbilrelurque, eadem qua ille
statuit cssc cleincnta, nunquid concors erit Empolocli,
an non? vel si quid aliud tale. (12) Primum wrte non cst
concordia in cis qua? sub intelligcntiam, sed quae sub aclio
nem cadunt : ct in his non qua idcm sentiunt , sed qua cum
hoc sentiendi et opinandi consensu etiam ad agrndtim
cadem deligunt circa ea quae sentiunt. Nam si ambo Jo-
minari cogitant ct volunt , hic quidem se, ille vero se, nun-
quid sunt concordcs, an non? Minime : sed si ego u»'
velim impcrare, et ille me, jam concordes boc pacto su-
mus. (13) Est nimirum concordes esse in eis qtia> sub
actioncm cadant , cum ejusdem voluntate. Circa statum
 (lilS.) * MAGiN. MORALIUM LIB. II. CAP. XIII—XV.
Depi dp/ovTOs" dpa xaTaOTaoiv ev TtpaxToTc, tou au-
touestIv r, 6u.o'voia r, xuptox; XEYOUEvr,.
CAP. XIII.
'Etcei 3' eotiv, we; cpauEv, auTw rcpbe; auTOV eptXia ,
zorEpov 6 orcouoaioe; EOTat eptXauToe; rj ou ; "Eoti Se ept-
i XauToe; 6 outou I^vexev udvTa irpotTToiv iv toT; xaTa to
XusiteXe';. 'O u.ev ouv tpauXo; eptXauToe; Iotiv • auToe;
atiTOUYap ?v£X£v rcdvTa 7rpotTT£f aXX' ou/ 6 oitouSatoe;"
oti touto yotp £oti OTCouoaToc;, 6ri aXXou evexev touto
rpaTTEf Stb oux eoti otXauToe;. (2) 'AXX' 6puwai uiv
10 ajravTEt; etci t*y aOoi , xai otovTat a&ToIe; SeTv udXtoTa
ladp/Eiv • touto 3' ItjTi udXtOTa cpavspbv hA itXoutou
xat apv^;. '0 uiv ouv arcouSatoc; EXOTr.sETat touto>v
dXXw, ou/ o>c; ou Ttpoarjxov auTto udXtaTa , dXX' dv 6pa
aXXov SuvriaduEvov uaXXov toutoic; auToti /prjaOat. 01
15 0" aXXot touto ou Ttoir.tjoutjt 81* aYVOiav (ou ytp oTovTat
xaxto? av /pr_aaaOai toT; toioutoic; OYaOoTc;) ?, ota
eptXoTtuiav Toti dp/Eiv. (3) '0 Si arcouSaioe; ouSeTEpov
toutwv TtEitjETat ■ oib ouoe epiXauToe; xaTa Y£ Ta TotauTa
i^aOi, dXX' £t dpa, xaTot to xaXdv. Toutou yotp u,d-
so vo» dXXw oux, dv IxoTair) , t& oi cuucpEpovTa xai ffiia
exorrjoETai. (4) Tr,v uiv ouv xaTce to xaXbv atpEotv
tpiXauToc; eiTai • rrjv Si xaTtV to aufjtepspov xat xaO' r.So-
vr,v Xsyouevt]v oux EOTat 6 OTtouSaToe; , dXXot 6 epauXoe;.
CAP. XIV.
IldTEpov Ss TtOTE 6 oicouSaioc; cpiXr|0£i auTOt; iauTQv
jj (idXtOTa r, ou ; "Eoti uiv ouv auTb; auTOv udXiSTa ox;
^t),v(a£t , ttoTt 6' toc; ou. 'Etceio^ yip tpauEv tov aitou-
SaTov IxaTr^tJ£aOai twv aYaOwv twv xaTa to auucp£pov
TiTi tptXw , tov tptXov (jiaXXov a&TOu tpiXrjOEt. (2) Nai,
dXX' ^ toutoiv ei;taTdu.evoc; tcS cptXt>> aurw to xaXbv tte-
K ptJrocsiTat , xauTr] E;iaTaTai twv toioutwv. "Eoti jjiev
ouv wc; tov cptXov outoc; auTOu ftotXXov eptXEl, eoti Si wc;
outoc; aGrbv (jidXiOTa , xaTa uiv to ouutpEpov tov cpt-
Xov, xaTtV Sl to xaXbv xal dyaObv au-bc; outov pid-
XtaTa- auTW y^P TauTa TcepiTcoteTTat xdXiiOTX SvTa.
Ji (3) "Eoti aiv ouv xai cptXaYaOoc; , ou cptXauTOc; • [xdvov
Yap, EtTiep cptXEi auTOc; iauTov, 6*ti dYaOd;. '0 Si tpau-
Xoc; epfXauToc; • ouSiv yitp Zyei 01' 6 <ptXi-a£t auTOc; lauTOv
oiov xaXdv ti , dXX' dvsu touto)v outoc; lauTOv tpiXrjOEi ,
f auToe;. Atb xat qStoc; dv xuptcoe; Xeyoito cptXauToc;.
CAP. XV.
to 'E/daevov S' av eTtj eitceiv ujtip auTapxEtac; xai tou
auTapxoue; , TtOTEpov 6 auTapxr,c; TtpoaSe/aETai epiXiac;
fj oi , dXX' autbc; iauTto auTapxrjt; Etjrai xai xari touto.
AeYOuci y<*P TOiauTa xai ot Tcotr|Ta(-
"OTav 5" 6 oatuuv e5 8t5w, ti oet epiXcuv ;
ti iOev xai r, otTCOpta Yt'Yv"ai, TCOTEpov 6 Ttdvra TaYaOa
t/o>v xat wv auTepxr,(; 7tpoooEr|0£Tai tp(Xou; /^ tote
1RI
igitur douiiuantis, in cis quae sub aclionem cadant, pro-
pric dicitur essc concordia.
Verum quoniam cst, ut dixiinus, sua alicujus erga s«
amicitia , utrum probus scse amabil , an non ? Est certe se
ainans, qui sua de causa agitomnia, ubi modo aliqua sug-
geratur utilitas. Malus igitur sui amans erit : sua enitn
causa agit omnia : probus vero, non est. Hac enim de causa
est probus, quod alterius causa id agat : ct proinde sui
amans non est. (2) Atqui omnes ad bona prosiliunt, opi-
nanturquc sua inprimis cssc oporterc : idque prsecipue
manifcstum estex opulentia, ac dominatu. Probus igitur
alii ba;c cedet, non quod putct ipsi sibi non convenire in-
primis; scd quando alium viderit , qui bis commode magis
uti possit , facile concesscrit. Alii boc inscitia quadam non
facient (peque cnim opinantur sc talibus bonis abusuros) ,
vel etiam ob bonoris cupidilatcm in imperando. (3) Probo
autem borum neutrum accidet : ct proinde, propter ejus-
modi quidem bona, sui amans non erit : verum si crit,
propter bonesta erit. Ilaec enim solum nemini alii conces-
serit : at commoda et jucunda cesserit. (4) ltaque in de-
lectu bonestatis sui amans erit : at ubi commodum , ac jam
dicta voluptas affectabitur, probus non erit sui amans, scd
improbus talis erit.
Utnim probus scse maximc amabit, an non? Est cert»
ubi sese maxime amabit, est ubi non. Nam quum dicimus
probmii ea bona cessurum, qua; ad utilitatcm tcndant
amico; magis, quam sc, amicum amavcrit. (2) Ita est :
verum qua baec amico concedcns, sibi bonestatem accom-
inodat, eo modo ista talia concedit. Est igitur ubi ami-
cum se magis diligat, estque ubi scse raaxtmc. In ipso
namquc commodo, amicum : at ubi honestum et bonuni ,
ipse sese maxime diligit ; sibi enini liaec vindicat , quce sunt
honestissima. (3) Est igitur boni eliam amans, nec sui
amans. Nam si sese amat, ideo solum hoc flt, quia cst
bonus. Malus autem sui amans est; ncque enim habct
quapropter sc amet , sicut honestum aliquod ; sed cilra hacc,
ipse , quatenus ipse est , sese amabit : ct proinde hac da
causa proprie sui amaiis hic dicatur.
Dicendum binc de eo quod sibi satis, ct non altero indi-
gens : utrum qui niilla re indiget, suis bonis contentu»,
egebit amicitia, an non? an vero ipse sibi satis crit ctiam ol>
hoc? Siquidem etiam poetae (alia jactitant;
Amicis quid opus , prospcra quando dat dcus ?
Unde etiam nascitur qua?stio, utrum qui cuncta habeat
bona, quiipic sibi satissit, amicis egebit? an tuin etiani
 IS2 * IieiKSiiV METAAUN B, ie. tc;.
xai jjidXicjTa; Ttva y«p eu reoir,!i£i, f; piETot tou <juu-
6ttocjETai; ou Y»p Sr, u.dvo; ye otd;si. (2) Ei toivuv
toutiov SEr^asTai, Taura oe fxyj EvSs/ETat aveu csiXia;,
7tpo50£0iT' av 6 auTapxr,; cptXta;. (3) 'II usv ouv iv
t toT; Xo'yoii; fitoOuIa 6u.otdTr,; Xau^dvscjOai s'x tou Osou
out' exeT dpOio; ouY av svrauOa iti\ ypfjcriuo;- ou yap
ti 6 Osd; ecjtiv auTapxr,; xai jjt,r,8£vb; SsTrat, Sta
tout' ouo' fusT; ouSevo; SsrjrjdusOa. (*) "Ecjti yap xai
toiouto; ti; Xdyo; ettI tou Oeou XsyduEvo;. 'ETrsi yap,
lu tprjat, TCOtvTa v/ti TayaOa 6 Osb; xat ecttiv auTapxr,; ,
Tt 7coitjcjei; oi ^ap xaOsuSr-cjEt. 0sdcj£Tat Srj ti, cprr
GtV • TOUTO -yip XOtXXlTTOV Xal OlXEtOTaTOV. Ti ouv Os.%-
tjETat; £t tjtlv yap aX,Xo ti OsdcjETai, 8e'Xtiov OEacjETat
ti auTou. 'AXX4 tout' aTOTrov, to tou Osou aXXo Tl
is stvat BsXtiov. Auto; sauTOv dpa QsdrjSTat. 'AXX' otTO-
tcov xal y*P ° avOpoirco; 8? av aurb; lauTOv xara-
ox07t7JTat, cb; dvaioGrlTto eVTtutouEV. "Atotco; ouv,
<pr,ai'v, 6 Osb; sVcat outo; e«utov Oeojuevo;. (5) Tt
usv ouv 6 Gec; OsaffSTat , dcpsto-Oco • uicsp Ss Tij; aurap-
-j» xsta; ou Trj; tou Geou Tf,v ETcicrxs-jpiv TcotoujjteOa, dXX' av
6ptOTttVT)<;, TtOTspov 6 auTapxr,; SsrjosTat cptXta; r, ou.
Ei Srj Ti^ETCtTbv cpiXov lTct6Xs''|a; 1001 ti scjti xai 6tcoTo;
ti; 6 cptXo;, toiouto; oio; Irspo; Etvat £^0), dv ^E xat
<j:pd8pa cpiXov Tcotrjcjr,;, tocjTCEp to Xeyousvov 1 dXXo;
26 outo; 'HpaxXrj;, allo$ eptXo; lyut. » (g) 'Etce\ ouv e'o-tI
xal yaXsTcwTaTov, wsTCEp xal tcov oo-jptov tivec, eip-rj-
xadt, to Yviovai aurdv, xa\ flotcjTov (to Yap auTOv £?•
Sevat f.Su ) , auTOt usv ouv auTou; e; aurtov ou SuvdusOa
OsdcjaoOat. Oti S' auTot outouc, oi SuvdusOa , SrjXov
so i\ tbv dXXot; ETCiTtufouEv, auTot Ss XavOdvousv TatJTa
tcoiouvte;. (7) Touto Ss Y'''ETat St' Euvotav f) Sta jrd-
Ooc,- tcoX.Xoi; oe f,uiov TaijTa ETctaxoTcsT Tcpb; TOXptvEtv
dpOio;. iloTcsp ouv Srav OsXtouEV auToi auTtov to Tcpoo"-
to-ov tSctv, £t; to xdtoTCTpov £u6Xs'^avTs; eiSouev,
36 6[io(to; xai 6;Tav auroi auTou; SouXr,OiouEv Yviovat , ei;
tov tftXov todvTE; Yvojpio-atusvdv eoti Yap, w; tpaus'v,
6s(Xo; ETspo; e'yw. (s) Et ouv f,ou usv to aurbv Etoe-
vat , touto S' oux eotiv Etos'vai dvEU dXXou cpiXou,
8s'oit' av 0 auTapxr,; cptXiot; irpb; to aurb; auTOV yvoj-
40 pii^Eiv. (9) "Eti Ss xai EtTiEp Eo-i xaXdv, looTCEp lerc(,
to £u tcoieTv t/_ovTa Tot Tcapi vffi Tu/ri; i^a<)i, Ttva eu
Tcoir,crEi; usTa tivo; Se aujjL6io)ff£Tat; ou ^ap Sf, [jtdvo;
YE otd;£f to Y»p o-uu6touv f,Su xat dvaYxatov. Et
toivuv TauTa xaXot xai f.Ssa xai dvaYxaTa, TauTa SJ uf|
*; ivSE/scat Etvat dvsu cptXta; , 7rpo(;Se'oiT' av 6 auTdpxr,;
tptXta;.
CAP. XVI.
IIoTEpov Sl tcoXXou; xtt,t£ov tptXou; -<] 8Xi'you;; oute
Si) 7CoXXou; <b; aTcXio; e!tceTv out* 8Xi'you; SeT (a£i).
HoXXoiv Ucv Yap ovto)V EpYOV icp' ExaoTOv jjtEpicjat to
tii cptXElv. 'Ecp* aTcdvTO)v Yap xai riov dXXtov S;aSuvaTsT
f|U<ov f| cpucjt; doOEvf,; ousa Tcpb; to ETci tcoXu dcptxveT-
eOat- oute Y*p fT; 8'kt eVi tcoXu 6piou.ev, fdXX' sav
(1212,1213.)
maxime? Cui enim bene Taciet, atil quicum vilam ducel?
neque enim certe solusdegct. (2) Quodsi liis opus erit,
neque contingunt hac citra amicitiam : qtii sibi satis est ,
egehit amicitia. (3) Quae igitur in sermonibus consuevit capi
similitudo ex Deo , nequc illic recte liabet, neque liic
fuerit utilis. Neque enim si Deus sibi unusest satis, nec
ullo indigens, ob lioc etiam nos nullo indigebimus. (4) Est
nimirmn jactatus de Deo hujusmodi qtioque senno. Nam
quoniam bona cuncla obtinet Deus, ac sibi satis est , quid
faciet ? neque cnim dormiet. Contemplabitur aliquid , in-
quiunt : id namque piilclierrimum , el ipsi maxime pecu-
liare. Quid igitur contemplahittir ? nam si qtiicquam aliud
inspiciet , id erit melius ipso. Hoc vero absurdum est , ut
se quicquam melius habeat Deus. Ipse igitur sese contem-
plabitur. At hoc dclirum : nain hominem qui sese con-
templetur, ulpote sensu carentem increpamus. Ahsurdus
igitur, inquiunt, Deus erit ipse se ipsum contemplans.
(5) Quid igitur Deus contempletur, omittamus : neque de
co quod slbi Deus satis sit, considcramus, sed de homine :
riium qui sibi satis sit, is egeat amicitia, necne? Quodsi
quis amicum spectans videritquid sit, et qualis amicus,
talis nimirum qualis alter ego, tum vehementer amicum
facies, quemadmodum dictiim est, Hic alter Herculcs, alter
amicus ego. (6; Qiioniam igitur difficillimum est , quemail<
modiim quidam dixerc sapientes, sese cognoscere , et sua-
vlssimnm, (nam se nosse, jucundum,) ex nobis ipsisrerte
nos non possumiis inspicere. Qtiod autem non nos possu-
mus, liinccertum, quod in aliisreprehendimus, sed haud
inlclligimus eadem nos facere. (7) Id vero lit , aut quia bene
volumus nobis, aut propler affectum. At nobis hsec a<I
recte jtidiiandum obstant plerisque. Quemadmodum igi-
tur, si velimus ijisi nostram spcctare faciem, in spccnlo
obtuemur; itidem etiam quum nos cognoscere voluerimus ,
nmirum spcclantes nosse potuerimiis. Est siquidem , ut
diximos , amiciis alter ego. (8) Quodsi jiicundum est se
nosse, idque scire non cst sinc altero amico, opns erit
amico ei ctiam qui nulla re indigeat.ut sese cognoscat.
(9) Rursus etiam si honcstum ( ut est ) benefacere , eum
qui a fortuna hona obtiuuerit , cui benefaciet? quocum vi-
tam aget? non enim certe solusdeget. Nam vilam ducere
cum alio, ct jucundum, et necessarium est. Quodsi h.-vc
honesta sunt et jucunda, necnon necessaria, et haec sine
amicitia essc non possunt , opus erit amicitia ei qui sibi
satis sit.
Utrum multos habere amicos expedit, an paucos? Neque
profecto multos ( ut paucis absolvam ) nequc paucos onortel.
Xani si iniilli erunt, amorem in singulos distribuere , erit
operosum. lncunctissiquidcm aliis, imbecilla natura nostra
in pltirima pervenire non polest. Nam ncquc oculorum acie
longe penetrare possuimis : (sed si justo intervallo longius
 (lil3.) * MAGN. MORALIUM LIB. II. CAP. XVII.
7i\iov a7rosTT,<Tr|i; tou auuusTpou , eXXeitcei Sta tt,v
daOEVEtav tt,; oucr£to;,) out' eV dxor;;, out' eict Ttov
dXXo)v iuotto; aTtdvTtov. (2) 'EXXeittwv ouv tm tptXeiv
AV aouvatxtav xai £YxXr'uaT' dv ti; l/ot Stxatto;, xat
t> oix av EtT) 91X0;, urj otXiov ys dXX' rj T(7> ys Xoyio • t) Ss
otXia ou touto f3ouXeTat. (3) "Eti av too"i tcoXXoi, oux
fcm Tcauo-aiOat Xutcouuevov TtoXXtov yap ovto>v £txb;
det TtEpt sva ye' Ttva efuu6ai'vEiv ti dTuyr,ua , o)V ytvo •
uivtov dvaYxotiov XuTCEtiiGoti. Out' aS TcdXiv iSXiyou;,
10 eva tJ Suo, dXXot auuuETpou; Tto xaipio xat tyj outou
opurj Tcpb? to oiXeiv.
CAP. XVII.
Met& Se Taura ctxetctsov av etTi Tctoc, SeT ofXto y prj-
cOat. "Ectti 0' oux ev aTcdav) oiXta ») cfxsjit;, dXX'
Ev tj udXtcrTa lYxaXouaiv dXXrjXot? ot 01X01. Oux ey-
15 xaXoueu Se Iv TaT; dXXat; 6uoi'to;, otov Iv ttj TcaTpb;
Ttpb; utbv oux eoTtv lyxXr.ua toioutov otov d;iouotv ev
Svtat; , wcrrrEp eyio cfot, outio xat cru euot • ei Se ur), ev-
TauOa to cr^oSpbv £YxXrnua. (») 'Ev Ss dvfsot; 01X01;
oux lcrtt to fcrov. "Etrtt Se f, TtaTpb; Ttpb; utbv oiXta
*) sv dvtcrio, 6(Jtotto; f) Yuvatxb; Ttpb; dvopot t, oixetou Ttpb;
c£OTroTT,v, xat SXt»; 85 /Etpovo; xat SeXtiOvoc," ouy i^oucfi
or; Ta TOtatJTa EyxXr'uaTa. 'AXX' !v toT; Taoi; 01'Xoic, xat
ev tt, TOtauTT, otXta to toioutov lyxXTiua, wste oxetcteov
av iir, to ttwc, oeT /p^cOat oiXto lv T»j lv Tcfoic tptXia.
183
abstiteris , ob iiubecillam naturam defit il : ) neque aiulitu ,
neque aliis ejtismodi omnibus. (2) Qui ijttur defieiat iu
,111111 111)1 1 ca causa quod non possit , cliam justaj criminalioni
locum dabit • nequejam verusamicus fucrit ille censendus,
qui non amct nisi verbo tenus. Ccterum bac ratione csse
non postulat amicitia. (3) Rursus, si sunt multi , nunquam
mcererc dcsierit. Inter multos namque par est ut aliquod
scmper uni alterive accidat infortunium, unde tristari ne-
cessc sit. Keque porro paucos, unum vel dtios, csse cxpc-
dit : sed inter parum et multum , ut dabitur occasio, et ut
quemque ad amandum sua voluntas compellet.
Deinccps considerandum fuerit, quomodo utcndum *it
amico. Est profecto non in omni amicitia ba:c considcra-
tio, scd in qua se invicem maxime auiici objurgant. Atqui
non in aliis codem modo qucrela; oriuntur : puta , in ca
i|n;r cst patris erga filium , nulla est ejusmodi qucrela,
qualis in multis exsisterc solet, quemadmodum cgo tibi, ct
tumibi : quodsinon, bic jam vcbemens fuerit criminatio.
(2) At in amicis inaequalibus asqualitas locum non babet.
Est vero patris erga filium amicitia, in niinime requali;
itidem uxoris crga virum , aut servi erga dominum , pror-
susque dcterioris erga meliorem. Itaque in bis talis nulla
erit criminatio; verum intcr aequalcs potius amicos, ct in
xquali amicitia locum babebit potius. Proinde considcrau-
dum, quo paclo utcndum amico fuerit, in ea demum ami-
citia , qu;r intcr pares fuerit conciiiata.
 [API2TOTEAOT2]
H0IKQN
EYAHMIQN
BIIUION A.
CAP. I.
'O u.s\v ev A'/,Xto irapa tw Oew tt,v outou Yvwu.r,v
a7to:pr|vdu.£vo<; auvEYpa'jj£v ETti to TtporcuXatov xou
ArjTwou , SieXwv ou/ urcdp/ovTa Ttdvta tw auTW , to Te
aYaObv xai to xaXbv xal to 7-,ou , TToiqcrai;
6 xaXXiatov to otxaioTatov, >.<j>orov 8' uyiaivsiv"
TtdvTuv 6' yjSiotov, oi ti; is^ , to tuxeiv.
TIu.eT<; 8' auTW u.rj auv"/o)pwu.EV Jj y»? EuSataovta
xdXXtatov xai dptoTov a7tdvTiov ouaa ^Joistov eotiv.
(l) IloXXwv S' ovtwv 0£wpr,u.aTwv £ 7t£pl sxaaTOv
10 7tpavu.a xai 7t£pl ExdaTr,v cpuatv aTtoptav I/u xai
OEtTat oxsv^eox; , ~a u.iv outwv auvTetvet rcpb; to yvwvat
ijibvov, TOt S£ xai 7t£pl Ta; XTr,a£t<; xal 7t£pi Ta<; 7tpa;et?
tou 7tpaYU.aT0<;. (3) °Oaa u.slv ouv e/ei cptXoaoytav
pibvov 0£o>pY)Tixr|V, Xexteov xaTot tov l7tt€aXXovTa xat-
i:> pbv, 8 ti Ttep oixetov r\v ~rt u.EObSw. {4) IIpwTOv Ss
oxetcteov ev tivi to eO ?rjv xal 7tw<; xttjtov, TCQTepov
cpuaEt ytvovTat TtdvtE? EuSatjjtovEt; oi TUY/dvovTE; Taurr,<;
t9;<; 7tposr,Yoptai; , warcEp [«.£^0X01 xai u-txpot xai Tr,v
/potav Sta^EpovTEC, r, Sta u.aO>"OEO)<; , o><; ouar|<; im-~rr
au u.r,<; Tivb; tt]<; EuSaiu.ovia<;, r) Sta tivo<; daxr,aEo><;" rcoXXa
Y&p oute xaTtx cpuatv oute u.aOouatv dXX' EOtaOEiatv u7tap-
/ei toTi; dvOpo>Tcot<; , cpatiXa u.ev toT? cpauXto; cQiaOETot ,
/pr,aT4 Si Tot; /pirjOTw;. (6) *H touto>v uiv xaV ouSeva
TWV TpbltO>V, SuOtV Sil OaTEpOV, 7JT01 xaOotTtEp ot vujjKpd-
v> Xr,7tT0i xai OEoXr,TtTot twv dvOpwTaov, E7ci7tvoi'a Sattjtoviou
Ttvb; wa7tEp £vOouatd![ovT£<; , r, Sia Tu/r,v TtoXXol ^ap
Tautbv (paatv Elvat ttjv £uSaiu.ovi'av xai tt,v EUTuytav,
(o) "Oti u.ev ouv tj irapouata Sti toutwv a7tdvto>v r, Ttvwv
r, Ttvb? u7tdp/_Ei toi; dvOpw7tot<;, oux dor,Xov aTtaaat
30 Y«p «I YEV£<7£lc' °X*oov 7tt7tTouatv Et; touto? Tti; dp/d;-
xai y^P drtb tv;; Stavoi'a<; a7tdaa<; TTpbt; t4<; a7t' £7ti-
aTr^utr,<; dv Tt; auvaYOYOt 7tpd;£t<;. (7) Tb S' EuSat-
ijioveTv xal to ?5;v u.axapt'o><; xai^xaXw; Etr, av Iv Tptal
u.dXio"ta, toi<; Eivat Soxouatv atp£Tfc>TaTOi<; • oi u.£v yotp
35 tt,v (ppbvrjaiv u.EYiaTov fivat <paatv aYaObv, ol Sii T7]v
apETrjv, oi Se Tr,v f,Sovr]v. (s) Kai Ttpb; Tr,v EuSatjjto-
viav Ivtot 7t£pi tou jjieyeOou? auTwv 8iau.^ta6r,Touat,
[ARISTOTELIS]
ETHICORUM
EUDEMIORUM
LIBER I.
(lllt.)
Qni in Dclo penes dcum snam sentcntiam edisscruit ,
vestibulo templi Letoi eam inscripsit, tlUtingucns ea qua;
simul in eodem haud rcperiantur, bonum, Iionestum , et
jucimilum , liis \ersibus :
Pulchcrrimuir) est qnod justissimum 1 optima rcs sanius :
Prx omnibus vero jucunduin, quod quisque anut, id coti-
[sequi.
Quod nos nequaquam concesserimus. Felicitas enim, quum
optima sit et pulcherrima , eadem eliam jucundissitna
exsistit. (2) Cetenim intcr consideraliones varias , qus in
unaquaque re naturaque e.xcuticnda negotium faciunt,
et contemplatione egent, aliae ad cognoscendum tantum per-
tinent, aliae vero ad acquisitionem et negotia spectanl.
(3) Quamobrem , quae in sola contemplatione posita sunt ,
opportuno tempore, idquod methodi propritim munus est,
a nohis pertractabuntur. (4} Ante omnia vero consideran-
dum, in quonam vita beata consistat, et quo pacto ad eam
pervcniatur : utrum quemadmodum homines parvi , magni
et colore differenles, sic quibus nomen beatorum contingit,
natura fiant; an per disciplinam , velut certam co deslina-
tam scientiam ; an per exercitationem aliquam. Ilaud enim
pauca , nec natura, nec arte aliqua, sed consuetudine sola
parantur, mala iis qui malx consuelndini indulgent, bona
iis qui bonx. (5) An nullo quidem horum modorum, sed
duorum altero, aut dei alicujus afflatu, quod fanatico
furorc correptis aut numine instinctis accidit; aut fortuna.
Plurimi enim fclicitatem idem quod secundam fortunam
esse arbitranlur. (G) Patet igittir, beatiludinem evenire vcl
per lui'c#onmia , vcl qusedam, vel unum aliquid. Nam ad
hffic principia referuntur fere omnes rerum generationes.
Ac ab intelligentia profectas ad actiones, qua? a scientia
fluunt , transferri onines queant. (7) Porro bene bealeque
vivere in tribus maxime rebus consistit, iis nempc qua:
potissimum expetuntur. Nam prudentiam alii , alii vir-
tutem, alii vero voluplatem pro summo bono habent;
(8) contenduntque inter se de harum magnitudine et po-
testate, qua?nam ad felicilalis consccntiouem vim af-
 (|SI4,I2!5.) * MOR. EUDEMIORUM LIB. I. CAP. II, III.
truu.6dXXetj0at tpdcjxovTec, Odrepov OaTEpou uaXXov eic,
auTT)v, ot uiv u>; oucjav u.Et!|ov ayaObv ttjv cppovrjCiv Trjc, alii prudenlix virtutem, nonnulli utrique voluptalem an-
aptTij;,o{ 51 TauTT)? ttjv ipSTrjV, oi S' dutpoTEpwv toutwv»
ttjv fjSovrjV xai Toic, uev ex Ttdvrwv Soxei toutwv, toic,
i?& ouoiv, toTc, S' Iv £vt tivi toutwv Eivai to IJrjv eu-
oatudvtoe.
CAP. II.
Ilept SJ) toutiov ijttsniffavTaj, ctTtavTa tov Suvdue-
vov IJrjv xxra tt)v aurou Tcpoatpecjiv OscjOai Ttva axOTtbv
tou xaXwc, {,ry, tJtoi Ttur,v r\ Soljav r) tcXoutov r\ 7tat-
10 oitav, 7tpb< Sv aTcoCXeTrwv TtotrjtjETat Traaa; t&c, Ttpd-
5*i?, u>« to ft ur) truvTETayOai tov [iiov Ttpdc. ti tsXoc.
aeppoauvrjC tcoXXtjc, OT;usidv £cjtiv ■ (i) udXtcJTa Srj SeT
ipuTOv h auTW StopiaacjQai u7)te 7tpo7t£Twc, urJTe px-
6uu.uk, ev t(vi twv rjueTepwv to J^tjv e3, xai Ttvuiv avsu
16 Toi; dvOpwjrotc, oux evSiyeTai touO' U7tdpyetv. Ou ^ap
TauTo'v,wv t' avEu ouy oTovtc uviatveiv xat to uYiatvEtv.
(.i) 'Ouoiwc, S' EyEt touto xai lcp' ETspwv tcoXXwv, wcjt'
ouSe to ^tJv xaXw; xat wv aveu ou Suvarbv ??jv xaXw;.
(*) "Eort Se twv toioutwv t& uev oux fSta tt;? avtetac
«> ojoe t^i; ^wrj;, aXXi xotva TtdvTWv wc, eijreiv, xai twv
e;tiov xal twv 7cpa$Ewv, olov dveu tou dvajrveiv r) £yor\~
Yope'vat r) xtvr^cfEUK uereyeiv ouOev av uicap$EtEv r)uiv
oiY etvaObv oute xaxdv, t& S' fSta u3XXov TtEpi £xa<XTT,v
ipuatv, a SeT u.r\ XavOavetv ou yap Suotwi; oIxeTov 7cpb{
ss eueStav Toi? etpr)U£'vot; xpEw^ayta xal twv TCEptTcaTwv
o't uETa SetTtvov. (6) "Eoti yap TauT' atria Trii; auyt-
cS7iTr|0"£w? 7C£pt tou euSatuoveiv, Tt iffTt xai Y'veTat oti
Tivuiv wv dveu Y^p ouy_ oiovte euSatuoveiv, evloi u£pr)
trj{ euSatuovta? etvat voutJJoutriv.
CAP. III
*> Ilaaa; u.ev ouv Ta? Sdia; ETCttTXOTCEtv, 6'aa; Ey_ouo-t
tivec, Tcept auTr;?, TceptEpYov. IloXXa ^ap ^iaivETai
xai Toi? TcatSaptoi; xai toi« xetuvouat xai 7capaiypo-
voutrt, TCEpi uiv av ouOeI? votiv eywv StaTcopriaeiev ■
«ovrai Yap ou Xoywv, aXX' oi uev r)Xtx(ac; ev ?j uETa-
R fiaXXoutxtv, ot 81 xoXdo-ewc, iaTptxrji; r\ 7coXiTix9ic, • xd-
Xacnc, Y^p f, yapptaxEta twv 7cXtiywv oux JXaTvwv e'<jtiv.
(2) 'Ouo/ux, S» TauTatc, ouSi Tac, tcov tcoXXiov eixrj ^ap
«Youtrt tryeSbv Ttepi aTcdvTwv, xat udXttTTa Tcepi * 1I7CI-
ntE7cre'ov txdvat;' cJtotcov ^ip 7cpotj!pE'pEtv Xo'yov Toic,
« Xdvou ur,S£v S£Oue'voti; dXXa TcdOouc (s) 'Etcei S' Ettiiv
«Tcoptat 7t£pi £xdtTTT|V 7tpaYuaT£t'av otxEiat , SrjXov Sti
xat 7C£pt ptot» tou xpaTttnou xai ijwrjt; ttjc, dpfo-rr,;
«'■itv. TauTat; ouv xaXwc. Ixei Tac, So;at; i;eTa!;£iv ol
Y»p twv du.ipitTtSr|TOuvTWV eXevyot twv IvavTtouuEvwv
«1 «uToi*? Xoywv ehtoSc&K ettriv. («) "Eti Se Ttpb e"pyou
to Ta TotauTa jii) XavOdvetv udXto-ta 7cpb; ct SeT ouv-
TEivetv Ttaaav axeij/tv, ix tivwv evSey_eTat ueTaayetv
tou eu xal xaXtoc; Crjv, eI tw uaxaptwc, E^i^pOovwTEpov
tiiteiv, xal Trpbs tt^v eXTttSa tt,v jrepi fxatjra ysvoue^vtiv
u> iv twv eriEtxwv. (b) Et fiev yao h Toi? Sta Tuyrjv
ig5
ferat maximam. Undc fit ut quiilam prudentiam virtuti,
teponant. Quocirca ad bene beateque vivendum , quidam
omnia liaec, alii duo lantum requirunt; alii denique vel iu
uno aliquo Iioruin bcatam vitam positara esse judicant.
De liis igitur prxcipiendo omnibus, scopum quendam
recte vivendi propositum esse, qui modo ex electione vivere
jam qucant, ut sunt honor, gloria, opes, eruditio; quem
spectans quisque , omnes actiones peraget : (quapropter
vita proposito finc carens, insignis stnltitiae argumeu-
tum est : ) (2) maxiine oportet primum ut apud sese quisque,
nec temerarie, nec segniter constituat, quanara parte
eorum quse penes nos snnt bcata vita consistat, et quid sit
quo sine neraini ea conlingat. Neque enim sanum esse, et
id qno sine nequeat consistere sanitas, pro eodem reputari
debent. (3) Ita nec rccte vivere idem cum co est, citra quod
id nemo consequatur. Quod idem etiam in aliis innumeris
observatur. (4) Sunl autem causa; ejusmodi , non equidem
vitaj sanitatisve proprise, sed communes (ut sic loquar)
omnium habituum et operationum. Nam absque respira-
tione, autvigilia, aut motus Tacultate, nec bonum nec
malum in universum ullum subsistit. Alia; vero propriae
sunt magis uniuscujusque natura', quas ignorare non con-
veniat. Neque enim ex icquo eum jam dictis ad bonam ha-
bitudinem acquirendam faciunt, carnium esus, atqua cibo
ingesto deambulatio. (5) Atquc hoec sunt quae diflicultatem
controversiamque pariunt dc beata vita, dum quid sit recte
vivere, et unde contingat homini, inquiritur. Nam id ,
quo sine nemo queat beatus esse, nonnulli feiicitatis par-
tem esse existimant.
Verum omnes omnium de his opiniones persequi super-
vacuum sit, quando et a?grotis, ac deliris, et puerulis quae-
dam videantur, quae nemo sanx mentis in quaeslionem
posuerit. Ratione enim in his non est opus, sed aliis qui-
dem aetate provectiore , qua corrigatur judicium ; aliis vero
punitione politica, medicave : nam medicatio plagis vim
habet haud minorem. (2) Similiter et vulgi omittenda sen-
tcntia est : hoc enim de omnibus fere rehus temcre pronun-
tiat; sed excutiendae sunt soloe eruditorum scntentias :
absurdum quippe ratione cum iis contendere, qui non ratio-
nem sed mulctam mereantur. (3) Porro quum in omni ne-
gotio qusestiones oriantur, palet etiam de vita excellentis-
siraa, duhitaliones opinionesque occurrere, quas sit expen-
derc operae pretium. Controvertentium enim arguraentis ,
rationes contrariae demonstrantur. (4) Insuper utile est
non ignorare ea quibus omnis consideratio dcstinatur, scili-
cct e quibus bene rccteque vivere conlingat (sic enim dici-
mus, si cui forte <• beate » dicere invidiosius videatur),
atque confert ad spem, quac in singulis a bonis honestisque
viris pcrcipi solet. (5) Nam si vel in fortuilis, vel iis qua;
 186 * II0IKQN EVAHMIflN A, 8, s
y ivoptsvoi; r) Toi; Sta cpuatv to m/,w( ^rjv iaTtv, dvsX-
Triffxov av ii7) tcoXXoT;- ou ■y°'P ^511 ^1' iT"fxeXeta;
■yj XTrjat; ouSJ Itc' auTOt; ouos' ttj; auToiv TrpaYJxaTEta;.
El 8' iv tw auTov tcoiov Tiva sTvat xat t&; xot' auTOv
6 Tcpdi;Ei;, xotvoTepov av etT| to aYaObv xat OetOTepov,
xotvOTepov uiv tw TcXstoatv iv8s'/sa0at (XETaa/siv, Osto-
Tepov 81 tw xetaOai ttjv euSatjxovtav toT; a&Tou; -rca-
paaxeudl.ouat tcoiou; Ttva; xa\ to; Tcpd^st;.
CAP IV.
"Eo-Tat 81 mavepa Ta TcXeTaTa twv d[xcpia6r|Toutxevo)v
10 xat StaTcopouuivwv, av xaXw; bptsOrj Tt -/pr. vou.ft.etv
eTvat tt.v eiSatjXOViav, TCOTepov iv tw tcoiov Ttva jxovov
eTvat tt)v ^x/i'1' xaOarcep tivI; o>r|OT]aav twv aocpwv
xat Trpea6uTs'pwv, ^ Ssi [xev xat tcoiov Ttva &Tcdp/etv
outov, (xaXXov Ss Ssi Tac Tcpd;st; eTvat Tcotd; Ttva;.
16 (2) AiT,pr)u.e'vwv Sstwv |3(wv xat twv jxsv [ouS'] au.tp tc6r|-
touvtwv tt;; TOtauTr;; sur)ixspia;, dXX' oj; twv avaYxatwv
/dptv o-TcouSaCojxevwv, oTov twv rcept toi; Ts'/va; t&;
cpopTtxa; xat twv Tcept /pTj[xaTtatxbv xat Ta; [Javauaou;
(Xeyw 3e cpopTtxa; uiv t&; Tcpb; S6;av TcpaY[xaTeuo[xe'va;
20 (xovov, fSavauaou; 81 toi; ISpatac xai [xtoOapvixd;, /pr,-
(xaTto-rixa; 8s Ta; rcpb; aYopa; xa\ irpdast; xaTcr)Xt-
xa;),Twv 8' et; ifwyr^ su8ai[xovtxr.v TOTrotxivwv Tptwv
ovtwv, twv xat rcpOTepov ^tjOsvtwv aYaOwv w; [xsy£otwv
Toi; dvOpwTcot;, dpsTr;; xat cppovr.asw; xa\ f.Sovr];,
26 Tpsi; Spwptev xal ptou; ovto;, ou; ot Itc' ^ouota;
TUY/avovTe; TtpoatpouvTai ^v (itTcavTE;, tcoXitixov, tpt-
Xoaotpov, dTcoXauo-Ttxov. (3) Toutwv Yap 6 uiv tptXo-
ao^o; pouXeTat rcept tpp6vr)atv eivat xal tV Oetoptav tt^v
Tcepi Tr,v dXr)Oetav, 6 Se tcoXitixo; Tcepl Ta; Tcpa;et; Ta;
3u xaXot; (aSTai S' etatv at drcb tt); dpeTrj;) , 6 S' drco-
XauaTtxb; rcepl Ta; fjSova; Ta; cwtxaTtxd;- Stoirep
erepov tov euSatptova rcpoaaYopeuei , xaOdicep IXe'/_Or)
xa\ TcpoTepov. (4) 'Ava^aYopa; (xev 6 KXa^ojxsvto;
epwTT)Oel; ti; 6 EuSatfxoveOTaTo;, « ouOst; » eTrcev « wv
36 au vou.it.et;, dXX' ototco; dv Tt; aotcpavefr). • Toutov
S' dicexptvaTO tov Tporcov Ixeivo; 6pwv tov ipojxevov
dSuvaTOV 6icoXa|x6dvovTa [xr. pteVav 6vTa xat xaXov
r) rcXouaiov Tau-rr,; tuy/,c've'v tt1? Tcpoar)Y0Pla?- Auto;
S' taw; tJieTO tov !|wvTa dXuicw; xat xaflapw; Tcpb; to
40 Otxatov r, Ttvo; Geoipta; xotvwvouvTa Oeta;, toutov w;
dvOpwTcov elireTv (xaxdptov eTvat.
CAP. V.
IIspl tcoXXwv (xsv ouv xal Ivepojv ou ^dStov to xpTvat
xaXw;, jxdXtaTa 8e rcept ou rcaat ^Sotov eTvat Soxei
xat TcavTo; dvOpwrcou to v^wvat, t( twv ev tw ?rjv
46 alpeTOv, xa\ Xafiwv dv Tt; l)_ot TcXr)pr) Tr,v iTctOu(xiav.
IloXXa Yap io-Tt TOtauTa twv aTcofiatvovTwv 81' S Tcpotev-
Tat to i.r)V, otov voaou;, Tcepio)Suv£a;, /etixwva; • waTe
SrjXov Sti xav i\ dp/r,; atpsTOv r.v, et ti; afpeatv iS(Sou,
Std Ye Tauia to (xr, YJvsaOat. (») II pb; Ss toutoi;
611 6 pto; 8v !.waiv sti rcaiSs; ovts;- xat Y"P sTt'1 toutov
(«».)
naturacvcniunt, sita cst viUe honestas, commoditas(|ue,
spcs ejus praecidatur multis : quippe qui frustra eo ctira
sedulitatcque cnitantur, sive id quod in ipsis cst, sive stu-
dium actionemque spectcs. Verum si in operatione penes
ipsum posita , et in eo qualis quisque sit, bene vivere con-
stituatur, communius jam et divinius bonum fuerit, illud
quidem quia pluribus participare liceat , lioc quod felicitas
sita sit in formando comparandoque aliqua ratione sesc
atque actiones suas.
Equidem qux de his ambiguntur et disputantur, perspi-
cuapleraque lient, si constiterit quid vere tandem feli-
citatem oporteatappellare : an pro animo hoc velillopacto
disposito, ut quidam sapicntes veteresque existimarunt,
deflnire eam conveniat, an vero pro totius hominis stalu ,
aut operationum potius qualitateet modo? (2) Distinctis
autem inter sese vituo conditionibus , et aliis ne vindican-
tibus quidem sibi ejusmodi felicitatem , sed necessariorum
gratia tantum opera et labore utentibus , ctijusmodi suut
artes odiosee, et quaestuaria; , et mechanicjje ( odiosas autem
voco gloriaj tantum destinatas; mechanicas voco sellula-
rias et mercenarias; qua?stuarias auteni, foro cauponi-
cisque artibus comparatas ) , aliis vero ad vitam bene bea-
teque transigendam pertinentibus , quum tria (ut supia
diximns) velut potissima bonorum gencraordinatasinl,
virtus, prudentia, et voluptas : totidem etiam vitai genera
enasci videmus, quoe omnes, mentis saltem corapotes,
adipisciet sectari cupiant : nempe civile, philosopliicuni,
voluptuarium. (3) Philosophica enim vita prudentiam con-
tcmplationemque veritatis; civilis, actiones honestas, eas,
inquam, qua; a virtute proficiscuntur ; voluptuaria vero
corporis volupUtes expctit : quapropter, ut etiam supra
dictum est, ad aliam refcrtur felicisbeaiUeqiie vita? appellat».
(4) Unde Anaxagoras Clazomenius, a quodam interrogatus
quemnam beatissimum judicaret, Nullum, inquii , 1 1 t/J
quos existimas, sed qui a felicitate alienissimus lM
videalur. Hoc autem ille modo respondit, quod aninud-
vertcrat, nisi magnum, pulchrum, aut divitem, neniinem
felicis appellatione dignum illi censeri : quum contra.sibi
felices beatique haberentur, quijustislionestisqueaclioni-
bustranquille incumberent, divinave aliqua conteniplatione
participarent.
Ceterum quum rccta sinceraque judicatio de rcbus dif-
flcultate ubique plenasit, tum inprimis de iis qus'obvia
omniumque cognitioni exposita vulgus arbitratur, ut qnid
in vita expctendum sit, quove comparato plenam cnpidiU-
tem consequantur. Multa quippe mortalium vitam circum-
stant, et moleslam faciunt et acerbam, ut sunt morW.
dolorum intensio, tempestates : ut si haec considcranti optio
a principio dctur, non nasci potius quam hsec experiri ve-
lint. (2) Qua conditione vita puerilis est , ad quam nenw
 11215,1-210. MOR. EUDEMIORUM LIB. I. CAP. V.
dvaxa'u.<|<ai TcdXtv ouSslc av utcou.e{veiev eu tppovwv
(3) "Eti 81 rroXXi twv ts [xr)8eu.iav e/dvTwv f.SovfjV
f) Xumjv, xat twv ej^ovtwv fxlv fjSovfjv u.fj xaXrjv S( ,
TOtauV ESTtV WOTE TO [xf| sivat XpElTTOV ElVat TOU ^YjV.
ti (4) "OXuie. 8' Et tic SrcavTa awxyayoi 8aa Tcpdrrouot
uivxatTcdoyouertv aTcavT£e,IxdvTEi;u.£'vToi [xt;0ev auTtov
cti to u.t,S' auTou jrdptv, xat TcpooOsirj ^pdvou TcXfjOoc.
drapavrdv ti , ou jxaXXov evex' otv Tt; toutwv £Xoito JJfjv
?, (ir, Rv. (o) AXXi fxf]V ouSe 8ti rfjv tt;c, rpotpfjc.
iti ttdvov fj8ovf,v fj tt,v twv dippoSioiwv, doatpeOeicftov riov
f&Xuiv fjSoviov, &c to Ytvoioxetv fj j3Xstceiv r\ rfov dXXwv
Tt{ atcfOrjaewv -rcopt^Et rotc. dvOpwTCOte, ouS' Sv eTc, rcpo-
Tt;jtr'«u TO ![fjv, [xfj TcavTEXfoc, tov avSpotrcoSov. (e) AfjXov
rip Sti Tto TauTrjv tcoiouu.evio rfjv aipEcuv ouOev av StE-
15 vsvxEtt YEVEoOat Or,p(ov fj dvOpwrov 8 youv iv AtyuTCTio
Pou;, 8v wc, Atciv tiu.wctiv, £v TcXetoat twv toioutwv
ilauna^ti tcoXXwv [xovapYiwv. (7) 'Otxotojc. 5e ouSe
oii tt|v tou xa6Euoeiv fjSovrjv t£ yap Statpspsi xoOeuSeiv
dvEYfpTOV utcvov arcb rfjc, TcpwTr,; fjtxEpac. (JtE/pt rf;?
jii TiXfuTataj ETbSv dptOtxbv jftXfwv fj Stcocoivouv, f) ijfjv
ovra ®uto'v ; ra vouv cpuri Touturrjc. rtvbi; eWe u.ete'-
/£tv SJwfjc, wcrnsp xat ri TcatSfa- xal yip raura xari
rr;v Ttptorr.v ev ttj ixrjTpi Ysvsertv TtEtpuxdra fxsv SiarsXsT,
xatauSovra 8e tov Ttdvra ^pdvov. (s) "Qctte tpavEpbv
ik £X TIOV TOIOUTOOV StI Sta^EUVSl CIXOTCOUU.EVOUI;, t{ to eu
xat ti to dyaObv to h tw ?f;v. (») Tbv jxev ouv 'Ava-
Jifdpav ^aotv aTcoxpivaoOai rcpd? Ttva StaTcopOuvTa
TotauV drra , xat SisponwvTa tivoc, e'vex' dv ti? D.otTO
YsvsoOat tjiaXXov f) u.fj vsvECfOai, «tou » cpdvai « OEwpfjoat
Ju tov oupavbv xat rf;v TCEpt tov SXov xdcru.ov Ta^tv. »
OuTOC. tlEV OUV iTClOTfiu.riC, Ttvbc, EVEXSV Tf,V atpSOlV fOSTO
Tiutav eTvoi tou tfjv (i«) o\ Sl SapSavdicaXov u.axapt-
sOvtec ?, Su.ivoupior^v tov 2u6apiTT|V r\ twv dXXwv Ttvii;
twv ^wvTtiiv tov drcoXauoTtxbv ^tov, oStoi Se tcovtsi; iv
» Tw/atpEtv ^atvovTaiTdTTEiv Tf,v suSaiu.oviav. (11) "Ete-
pot Se twec; our' av cppdvr^triv ouOEu.(av oute to;
co)uaTtxac fjoova? IXoivto (jtaXXov f) Tac; Tcpd^Etc; T&e.
itc' dpETfic;- atpouvTat youv ou ptdvov evioi Sdcjrji; /dptv
auTOt, dXXi xal (jtf, u.sXXovte<; su8oxiu.r,o-Eiv. (ia) AXX'
»ti oi xoXXol tiov TcoXtTtxwv oux dXrjOioc; TUY/dvouot Trjc,
-pooTiYopiac, • otl ydp Etot TcoXtTtxot xari rfjv dXr,0Etav
0 uiv f*p itoXtTixbi; Ttov xaXiov ioTt Tcpdi;EO)v Tcpoatpt-
tixck auTwv /dptv, ol oe tcoXXoi jrpr;u.dTwv xal tcXeove-
Siac, £vexcv dTCTOvrat tou ^f]v outw?. (13) 'Ex jjlev o3v twv
»s stpr.uivwv epotvEpbv 8x1 TcdvTE? ht\ TpEl; piouc; tps'pouo-1
rf,v suSaiptovtav, tcoXitixov, iptXdootpov, aTcoXautJTtxdv.
To-jtwv S" f) fjtiv Tcspt ri owjjtaTa xat ric; aTcoXauo-Etc;
r.Zovr,, xa\ ric. xat Tcofa xic YtvsTat xat Sti tivwv, oux
dirjXov, iocjt' ou tivsc Eioi SsT t>)TtTv auTac, dXX' st
iu cuvTEtvouat ti Tcpbc EuSatjxovfav r\ u.r| , xat tcwc o-uvte!-
vguo-i , xat Tcckepov e! SeI TtpooaTCTetv tw 1jv> xaXic;
VSiiai; Ttvac, TauTac; SeI TcpocrdrcTEiv, f) toutoiv ptsv
»>J\ov Ttvi Tpo'Trov dvdvxri xoivoiveIv, ETEpat S' etotv
f,4ovat St' Sc; eiXo^wc oTovrai rbv euSaiixova ?fjv fjSEwi;
1S7
prudcnt, etlarosi queat, redira sustinucrit. (3) Praeterea
multa, Tel voluptatis dolorumve exporlia, vel voluptalibus
juncta quidem sed inlioncslis , ejusroodl sunt, ut nnn essc
omnlno quam vivere, melius judicetur. (4) At in univer-
sum, si congeras cuncta quaj vel agunt vel patiuntur liomi-
nes, non volentes illi quidem, quia nec ipslus gratia,
adjectis infinitis temporum spatiis, niliilo tamen propterca
magis vivere, quam non vivere, cligatur. (5) Eodem pacto
neque obcibi solum venerisve voluptates, si reliquis desti-
tuta fuerit , quas vcl cognitio , vel visus , aut sensus quis-
piam alius suppeditarit, nemo, nisi scrvile prorsus manci-
pium, magnopere sibi vitam exoptandam duxerit. (6) Patet
enim ita affectum lioiuincm niliil distare a bruto, adeo ut
•bos jEgyptius, quem ut Apin colunt, in pluribus bonis
ejusmodi mnnarclias multos anterell.it. (7) Eadern ratio est
de somni voluptate. Quid enim refert, sive a prima nati-
vitatis die ad ultimam usque, roille annis aut quotcum-
que numero, somno profundo stertas, an vitam plantrc
vivas? plantaeenim eadem propemodum, qua infantes, vita
participare videntur : nam ctlii ut primum in utcro matris
conccpti sunt, excrescunt quidem, sed veluti jugi sorono
sopiti. (8) Ex liis otnnibus constat, nequaquam nostrsc
cognitioni expositum csse quid rectum illud bonumquc
in vita sit. (9) Quocirca Anaxagoras ambigenti cuidani
sciscitantique, quarc vivere potius quam non vivere expc-
tendum esset, respomlit, Ad ctelum mundique totius consti-
tutionem et ordinem contuendum. Hic igitur existimabat
vita; cupiditatem non nisi scientiae alicujus gratia laudabi-
lem esse. (10) Ceterum qui Sardanapalum, aut Smindyriden
Sybaritam, aut alium quemcunque vitse voluptuaria;
indulgentem , beatum pra-dicant, lii in laatando felicitatem
ponere videntur. (1 1) Rursum alii reperiuntur qui nec pni-
dentiam, nec corporis voluptates, actionibus a.virtute
profectis praetulerint, quippe quas non gloriae modo alicu-
jus gratia nonnulli sectantur, sed etiam quum felicitatem
minime consequuntur. (12) Verum multis civilibus ap-
pellatio illa parum convenit : non sunt enim re ipsapolitici
vcl civiles. Politicus enim is demum est, qui res bone-
stas facere instituit ipsarum gratia. Nunc vero plerique ba-
bendi studio, et gratia divitiarum, vitam ejusmodi capes-
siinl. (13) Ex iis igitur qua3 exposuimus manifestum est,
felicitatem ad tria vita? genera transferri, civile, pliiloso-
phicum, ct voluptuarium. Neque clam est, quaj harum circa
corporis voluptates consummetur, quae item qualisque sit,
tum quo pacto fiat. Ut non sit necessarium , quae sint, sed
num ad felicitatem, et quo pacto conferant, perquirere.
Item an voluptates honestas aliquas vitae applicare oportcat,
an alio pacto quopiam liaec inter sese neccssitate qiiadam
communicent. Sunt vero etiam ali.c voluptates, qnibus
in rationibus colligendis beatum non absque dolore tantuiu
 188 HeiKflN EYAHMIQN A, c
xai |xr) ixdvov dXurcwc. (u) 'AXXa 7T£pi uiv toutojv
UOTEpOV E7CISXE7CTEOV TCEpi S' dpSTrjC XOt tppOVri<J£WC
TtptOTOV 8EWprjffW[X£V, Tr,V TE tpUfflV OUTWV txaTEpOU TIC
eiti, xa\ TOTEpov jxdpta TauTa Tric dYaQrjc ?wij( eutiv,
5 Tj auTa tj at Tcpa!;£ic al aTc' aUTtov, etceiSti 7cp0ffd7CT0u-
tnv auTa xav ei jxt| Tcdvcec £tc ttjv EuSaijxovfav, i»XX"
ouv ol Xd^ou d;tot twv dvOpwTrcov TcdvTEC. (15) 2w-
xpaTTjc uiv ouv 6 TcpEtrCuTTjc wet' Elvat ts'Xoc to yivoj-
ffXElV TT|V dp£TT)V, Xat ItCeWtEI Tt EffTlV f) SlXat0ffUV7)
lo xai ti rj dvSpfa xal Exaorov tojv [xopfwv outtjc. 'EicotEt
Y&p tout' euXoywc £,7ctffTriu.ac Y"P (f)£T' "vat rcduac
t&c dpETOt;, wsO' dtxa suu.6ai'vEiv Etosvai te tt(v Stxato-
ffuvT,v xal ETvat Sfxatov Sjxa y&P jXEU.aO7ixao.Ev ttjv
YEtou-ETptav xai oixoSou-fav xai esjxev 01x0801x01 xai
15 YEtOJXETpat. AtOTCEp £^^£1 Tl EffTtV dpETY) , dXX' OU
Ttioc Y'V£Tat xal «x tivo)V. (ie) Touto Se £rci (xev twv
iTClffTTijXWV ffUjx6atV£l TWV OEWpTjTlXWV OuQsV Y&P ETEpOV
EffTt ttjc dffTpoXoYtac ouSe ttjc TCEpi tpus£o)c iTcisrriu.rjc
ouoe Y£<>>[X£Tptac, tcXt,v t6 yvwplaai xal OEoiprjffai tt,v
211 tpustv Ttov TcpaY[xaTiov twv utcoxeiixevwv Taic IrctffTTj-
[xatc • oi [xr,v dXXa xaTa ffuu.6££rjxbc ouOsv xwXust Tcpbc,
TcoXXi Ttov dvaYXattov eTvoi ypr)af[xouc auT&c rjtxTv.
(l7) TtoV Se TCOIT|TlXWV lTClffTT||XtOV ETEpOV TO Te'Xo; TT)C
lTciffT7i(XTjc, xai Yvtoff£o)<, olov uy(ei« (xev iaTptxr;c, eu-
25 vojxta 05 rj Tl toiouO' ETEpOV TT,C, TcoXmxric. (is) Ka-
Xbv [xsv ouv xai to vvcopt^Etv Exao"tov Toiv xaXwv ou
[xrjv akla Y£ K'P^ "P1^? ou T0 eiSevat Tt[xto')TaTOV ti
IffTlV, dXXa TO YtVtiffXEtV Ix TtVtOV EffTlV. Ou Y»p £i-
Ssvat BouXdfxeOa Tf eutiv dvSpfa, dXX' eTvat dvSpeTot,
30 ouSs Tf Iffrt Stxatoffuvri, dXX' fTvat Sfxatot, xaOa7CEp
xai uYiaivEiv [xaXXov vj Ytvtoffxetv ti' IffTt to uYtafvEtv
xai eu t/siv tJjv efljiv [xaXXov t, Ytvwffxetv t£ IffTt to eu
EXEtv.
CAP. VI.
IlEtpaTEOV Si TCEpt TOUTWV TCaVTO)V !^T|TEtV T7JV TcfffTlV
35 Sta Ttov Xoyiov, [xapTupioie, xal TcapaS£t'Ytxaoi v^ptou.£vov
ToTc, (paiVOJXeVOH. KpdTtffTOV [X£V Y^p TcdvTac, dvOpO)-
tcou; cpafvEffOat ffuvoixoXoYOuvTac, toT; ^riOriffOuivoic, , si
02 [xri,TpdTrov ye Ttva TtdvTWc,, SitEp [XETa6i6a^d[XEV0t
Tcotriaoufftv evei faf £'xa<TTOc, otxEtdv Tt Ttpbc, tt,v dXTi-
40 OEtav, 15 Sv dvaYxaiov SEtxvuvat tco); TCEpi auToiv ex
Y<Vp twv dXriOwc, [xev Xeyojxevwv ou oa^wc, Se TcpoTouatv
EffTat xai to oatpwt;, [XETaXajxSdvouotv dei toi yv"P1"
txwTEpa twv eiw0oto)v XsYEffOat ffuYXEyuu.£vo)c. (2) Ata-
tpE'pouot S' ol XoYot TCEpi £xdffTrjv [xeOoSov oT te tptXo-
4.1 ffdtpo)c Xeyouevoi xai [xr, tptXoffdtpo)c. AtoTCEp xat Ttov
TCoXlTlXWV OU -/pTi VOIXI^EIV TCEpfEpvOV ElVat TTIV TOtauTT|V
6£0)p(av, St' tk ou [xdvov to Tt' tpavfpdv, dXXa xai to
SlOt t( ' tptXdffOtpOV Y«p TO TOtOUTO TCEpi £xdffTr,v [xeOo-
Sov. (3) AsTTai [xevtoi touto TcoXXrjc EuXa6Et'ac. Eiffi
bu Y*P 'tivEc ot Sta to SoxeTv tptXoad^ou Etvat to [xtiOev eix^
Xeyeiv dXXa [xETa Xdvou , rcoXXdxic XavOdvouat Xe^ovtec
dXXoTpfou? Xoyouc Tric 7rpaY|xaTEt'ac xai xevouc. (i) Touto
(isi»,isi7.)
sedjucunde etiam vivere arbitranlur. (14) Verum ilc bis
posteadicetur. VirtutiSTeroprudcntia3qiicnaturamprinium
excutiemus quos sit , et utrum beala; vitas partes exsistanl,
vel ipsre vel operatione ab ipsis profectae. Junguntur enim
felicitati, si non ab omnibus, certe ab insignioribus inter
bomineset pretio aliquo dignis. (15) Socrates igitur sctiex
ille finem summum ponebat bomiui virtutis cognitionem ,
et quid sit justitia, quid fortitudo, et qux sint |»rtt¥
singulx virtutis, inquirebat. Et rectc id , quandoquidem
scientias csse virtutcs omues arbitrabatur, ut juxta bunc,
nosse justitiam , et justum esse, coincidant : simul alque
enim geometriam arcliilectonicamque didicisse, sumus
geometra; et architecti. Quocirca non quo paclo.et t\
quibus iiat , sed quid sit virtus , investigabat. (16) Id quod
in scientiis contemplativis usu venit : neque enim aliud est
astrologix, geometriie, pbjsiologixque officium, quam
ut naturam subjectarum rerum norint et intelligant. Setl
enim eas ipsas, nibil obstat, ad res necessarias multas utiles
nobis frugiferasque fieri peraccidens. (17) Verum alius «t
activis scientiis, alius cognitioni contemplatiomque Cnis
propositus, ut sanitas medicinx, recta juris legumque
constitutio et quae sunt similia politicas. (18) Ergo quum
res quidem honestas cognoscere pulchrum sit, in virtntis
tamen consideratione , non tam quid sit illa, quam e quitius
petatur, cognoscendum est. Neque enim scire quid sit for-
titudo, magnopere, scd esse fortes polius volumus; non
scire justitiam , sed csse justi ; quemadmodum sani esse
potius beneque liahere quamsanitatembonumquehabilum
cognosccre.
Probationem vero horum omnium colligere per ratieoem
oportet, adhibitis testimoniis exemplisque apparentibos.
Potentissimum vero est in omni probationc , quod confes-
sum sit hominibus omnibus testimonio proposito firmare
posse : si id nequeas omnium consensu diserto, aliquo certe
modo firmcs, exponendo quod facient immutali et ad me-
liora progressi ; residet enim pcnes omnes aliqua veritatU
confessio, unde oportel fere demonstralio de illis duci. Kam
al) iis quae vere quidcm , sed minus apertc dicuntur, pro-
grediendo effici poterit perspicuitas, si ex iisqutc confuse
dici solent , notiora et manifestiora semper assumantur.
(2) Rationes porro in unaquaque melhodo differunt vd
philosophicc, vel secus adliihilrc : quare etiam in politicis
baud supervacua videri dcbet ejusmodi contemplatio, qiu
non solum quid , sed qttare quid (quod philosophi est pro-
prium) intelligatur. (3) Qua in re animadversio accurata re-
quiritur. Quia enim pbilosophicum apparet niliil tetneresfd
omnia ratione addita dicere, ignorantes saepe in rationes
aliena>i incidunt, tractalionesquc inancs a.ivocant : (i)idq»e
 (1217.) MOR. EUDEMIORUM LIB. I. CAP. VII. VIII.
ci OTiotaiv &t£ uiv St' oyvoiav Sts 8i ot' dXaJJovetav
&:>' wv aXtaxEoQat oujjtSatvet xat tou? EUTceipouy xai
GuvauEvou; iroaTTEtv utco toutiov Toiv ui^t' e/o'vtiov
U7|TS ouvauEvtov Stdvotav dp/tTEXTOvtxr^v rj irpaxTtxijv.
i (5) Ildayouai Si touto 81' dTCatoeuaiav d7ratSeuaia
vap eVti Trep! exaoTov TcpaYUot to urj SuvaaOa; xpivetv
touc. t' o!xeiou< Xdvoue, tou TcpaYuaTO; xal toi/i; dXXo-
Tplouf. (6) KaXon S' eyei xal to /copic; xptvitv tov
tt,; atTta; Xoyov xal to Seixvuixsvov, Siot Te to Sr)0iv
10 apTiwe., Srt xpoas'/etv ou SeT rcdvra toTc. 8ti twv Xo'yiov,
aXXi iroXXdxt; uaXXov toT? cpatvousvoic; (vuv 0' Sttot'
av Xuetv jjt^i E/toatv, dvaYxdJovTai tcioteueiv toTc; eiprj-
uevot;), xat StoTt iroXXaxt? to uiv 6tco tou Xdyou 8s-
OEt/Jiai Soxouv dXr,0i? ptev Iotiv, ou u.s'vtoi oti Taurriv
15 tt,v atTtav St' tjv cprjotv 6 Xdyo? " eoTi yip Sti t[/eu-
oou;dXr,0£; Seicoi- 89jXov S' ex tSv 'AvaXuTixiov.
CAP. VII.
IleTpoiixiacfjLeviov Se xai toutiov, Xevtouev dpljdue-
vot irpioTOv otc6 Ttov TcptoTtov, toarcEp £?pr,Tat , ou oa^io?
Xevoueviov, ^TOuvTe? eVt xb oa^io; eupetv ti Iotiv
su f, Etloaiuovia. (2) 'OuoXovelTai Si; u.e'yiotov eivat xat
apiarov touto twv ayaOiov tiov dvOptorcivcov dvOpto-
-tvov 8i Xsyouev, 6ti Toi/' av etr, xat BsXtiovoc; tivoc.
iXXou Ttov ovtiov suoatuovia , olov Osou. (3) Ttov u.iv
yip dXXcov Jcotov, Saa /eipto Tr,v tpuotv Ttov dv0pD)7rtov
» tOTtv, oiOiv xotvoiveT Taurr,; ttjc 7rpoaT)YOpiac. ■ oi yip
tSTiv EuSatutov ?7rTto; oOS' 5pvt? ouo' t/_0u; ouS' ctXXo
tuv ovtiov ouOev, 8 ur, xa^i tt,v ^7rtovuu.iav ev ttj cpu-
osi ueTe'/£t Oeiou tivoc, dXXi xit' dXXrjv Ttvi Tiov dya-
9wv u£T0/r;v to uev Se^Xtiov ^ to oe /ETpov auTtov.
u \\) 'AXX' Sti toutov e/ei tov Tpdrcov, uorepov iTrioxe-
ttteov, vuv 51 Xeyo^SV cjti twv dyaOiov Ta uev eotiv dv-
6ptorto Trpaxri Ti o' oi TcpaxTa. Touto SsXE^YOtjtev outio,
oioti e*vta riov ovtiov oiOlv UET£/ei xtvyjoetoc,, wot'
ouSi twv aYOtOiov • xat TatJT' totoc, dptoTa Tr^v tpuotv
M ETTtV evta oe TtpaxTi ptev, dXXi TcpaxTi xpetTTOOtv
r,uwv. (5) 'ETcetSri oi Siyioc, XE^Erat to TcpaxTOv (xat
Y»p wv EvExa TcpdTTOUEV xat S toutiov 1'vExa (AETeyet
"pajeto; , olov xat ttjv uYtEtav xai tov tcXoutov Ti'0£u.ev
twv TcpaxTtov, xat Ti toutiov TcpaTTOueva /dptv, Ta
tn 0 UYl£'vi xat ik ^pr,uaTtOTtxd), or,Xov Srt xat Tr,v
lucituoviav tSv dv0pto7rto TcpaxTtov dpiorov OeTs'ov.
CAP. VIII.
ZxeTrreov toivuv ti xb dptoTov, xat XeYerat Tcooa/ioc.
'Ev Tptot 2-») udXtoTa cpatveTat od!jaic; etvat touto. <I>aat
yap dptOTOv ulv Etvat TcdvTO)v auTO to aYaOdv, aurb
''■ ? Etvat to dY»0bv oi U7rdp/et to Te TcpwTtp elvat Ttov
iY«Otov xal to atTto) Trj rcapousia toi; dXXot; tou aYaOa
uvat. (i) TauTa S' uTcdp/et d|jic&o'TSpa ttj iSsa TaYa-
9'-iJ, Xeyio Si du^oTEpa to te rcpioTov Ttov iyatoiav xat
to toT? dXXoti; atTtov OYaOoic, Trj rcapousia tou 0^060"?
w ilvai. MdXtoTa te y»? TdvaObv XE'vEoOat xot' IxEtvr,;
189
vel pcr ignorantiam, vel etiam per insolentiam faciunt : qtio
fit ut nonnunquam periti, rebusque agendis idonei , ah
ejusmodi liominihns vincantur, qui hxc nec habeant nec
possint habere intelligentiam theoreticam aut practicam.
(5) Cujus rei cau^a est inscilia : quse in unaquaque re nihil
estaliud, quam inopia judicii, quo rei propriat omnes
raliones ab alienis distinguantur. (6) Recte vero habet si
causae rationem , remque demonstratam distincte discusse-
ris : nam , ut modo dictum est, non solum certis et sub-
ductis rationibus , sed apparentibus sa-pe potius insisterc
oportet animumque adverterc : at nunc quando nequeunt
solvere, violenter ad fidem dictis habendam pertrahuntur.
Oeinde etiam stppe id quod demonstratum esse videlur ra-
tione, verum exsistit quidem, sed non ea ex causa, qux forte
ab ratiocinante affertur : nam etiam ex falsis vera colligun-
tur, quemadmodum in Aualyticis ostenditur.
Tlacc pnrfati, a primis cxorsi, quae (ut memoratum
est) obsciirius dicuntur, ad manifestiora progrediemur, quid
sit felicitas, vestigaturi. (2) Quae omnium quidem consensu
inter bumana bona maximum esse proditur et prsestantis-
simum : liumana adjicio, quia eliam excellentiori fortasse
cuidam congruat felicitas, ut Deo. (3) Nam reliqua aninian-
tia natura sua homine inferiora, hujus appellationis prorsus
sunt expertia. Neque enim felix dicitur equus, aut avis,
aut piscis, aut aliud quodcumque auimanlis genus, nisi
forte naturx bonitate prxstanti divinaque re aliqua frua-
tur, unde nomen hoc trahat , sed alia quadam bonorum
participatione aliud alio commodius incommodiusve vivit.
(4) Verum hoc ad eum modum habere, deinceps excu-
tietur : uunc dicamus quod bona alia sint homini agibilia ,
quaedam non. Id ita intelligas, quod ut enlia qua-dam
motu carent, ita etiam bona nonnulla : atque lut-c fortasse
nalura sunt pra'Stanlissima. Alia vero agibilia quidem,
sed agibilia praestantioribus homine. (&) Quia vero Agibilc
bifariam dicitur (nam et quorum gratia agimus, et qua;
propter illa actione participant, ut sanitas, et divitia?,
qua?que horiim gratia fiunt, salubria quoestuariaque , inter
agibilia connumeramus), patet et felicitatem inter agibilia
homini pra;stantissimum dicenduin esse.
Itaque considerandum quod sit optimum illud ; atque
pluribtis id modis dicitur. Trilius igitur potissimum opinio-
nibus hoc constat. Omnium enim bonorum excellentissi-
mum inquiunt ipsum houiim; ipsum autem bonumcs6e,
quod et primum sit inter bona , et aliis sux bonitatis causa.
(2) Utrumque autcm proprium est idea; boni : dico Utrum-
que, ct primum esse bonorum, et causam qiiic praesentia
sua cllicit ut cetcra qn;c boua perhibentur, sint bona. De
hac idea autem maxime et verissime bonum dici (ut qure
participatione simililutlineqtic rjus revcra liona et ipsa
 ioo * lieikQN EVAHMIilN A, r,
dXr.Oco ; ( xavi u.eTO/_f|v ^ap xai 6u,oto'TT|Ta TaXXa aY«0a
IxEtvTj; tTvai ) , xai TrpoiTOv twv aYaOoiv • dvatpouu,Evou
yap tou u-eTE/ouivou dvaipeiaOai xai xi [XETE/ovTa t~,;
ioE^a;, a XE^ETatTw u,et£'/eiv exeivt;;. (3) To Ss Trpto-
6 TOV TOUTOV £/£lV TOV TpOTCOV TCpb; TO CffTEpOV, 0)Ot' Eival
aurb to aYaOov Tf)v tSsav tou aYaOou- xai Yip/.t'>piaTfjv
Eivat tiov u.et£/ovto>v, wairEp xal TOt; dXXa; toea;.
(t) "Eart uiv ouv to StaaxoTcetv Tcspl touttj; T~; Sd;r,;
Irepa; te StaTpt€~; xal t& TcoXXi XoYtxonepa; I; dvaY-
lo xr,; • ot y^P *,"■" dvaipsTtxoi te xat xotvoi Xo'yoi xaT'
ouSsuuav Eiatv dXXrjV E,ziUTr-u.rlv. (5) Et 8$ Se! otuvto-
0.0>C EiTCElV TCEpl aUTWV, XEYGU.EV Srt TCp6)T0V U.EV TO
fTvat iSsav u.f| u-dvov aYaOou dXXi xai aXXou Jtououv
XeYETat XoYtxtT); xat xsvw;- iTceaxeTCTat Ss tcoXXoi; 7tept
15 auTOU TpoTcot; xai Iv toi; Ir/OTEptxoT; Xoyoi; xat Iv toic
xara dViXoo-0'^iav. (e) "Etceit' ei xai 6rt u.dXiar' eiatv
at ?Ss'ai xai aYaOou tSsa, \ir\ ttot' ouos /pr;aiy.o; Trpb;
t.o>f,v aYaOf,v ouSe Trpb; Ta; rcpd;£t;. (7) I]oXXa/~i;
Yotp XeYeTat xai ?aa/to; ti~) ovti to aYaOdv. Td Te
20 Y&p ov, o>aTCsp lv dXXot; Str,pT|Tai, crlu,aiv£t to uiv ti
lart, to Ss Tcotdv, to Sl Troadv, to Ss tcots, xai irpb;
toutoi; to uiv Iv to> xtvEiaOat, to Ss Iv to> xtvstv ■ xai
to iyiObv ev IxdaTT) tiov TCTtoaEtuv Igti touto>v, Iv ou-
cta uiv 6 vou; xai 6 Osd; , Iv Bk to> Trotto to Sixatov, Iv
S3 Si Tto Troaio to tiE^Tptov, ev Si Ttj) ttote 6 xatpd;, TO OE
Stfldaxov xai to StSaaxdtxEvov TCEpl xtvr^atv. («) "QaTCEp
ouv ouoeto ov £vti laTt TCEpi Ta EtprjUEva, outw; ouJe to
aYaOdv, ouoi lTctaTT]u.r| lari pt(a oute tou Svto; oute tou
aYaOou. 'AXX' ouSe Ta 6u,oioay_r,jJidvo); XEYOUEva aYaffi
30 u.ta; laTi OcO)pr,aat, olov tov xatpbv r\ to uETptov, dXX"
ET£pa frepov xatpbv O£0)p£t xai Irlpa ^repov u.e'Tptov, olov
Tcept Tpo^f,v u.£v tov xatpbv xat to txETptov iaTptxfj xai
Yuu.vaaTtxr] , TCEpi Se Tot; TcoX£u.txa; Tcpd;Et; aTpaTTjY^a,
xai ouToi; Irs^pa rrepl £r£'pav Tcpa;tv, toare a/oX~ aurd
as y^ to dyaObv Ostop~aat ptta;. (n) "Eti Iv Saot; &Tcap/_Ei to
TrpoTepov xai uaTEpov, oux eart xotvdv ti Tcapi TauTa ,
Xai TOUTO ■/lOplOTOV. (lo) ElT| Y«P OtV Tl TOU TCptOTOU
irpoTEpov • TcpoTEpov Y«p to xotvbv xal /0)ptOT0V Sli TO
dvaipouu.evou tou xotvou dvatpeTaOat to TrptoTOv ■ otov fi
40 to SiTtXdatov TcptoTov Ttov TCoXXaTcXaato)v, oux Iv8e/e-
Tat to TcoXXaTcXttatov to xoivr, xaTT|Yopouu,Evov elvat
/o>ptaTov EaTat ^ip tou SiirXaaiou TCpdrEpov, si auu.-
6aiv£t to xotvbv eTvui ttjv toeav, otov et /toptaTOv tcoiti-
aete ti; to xotvdv • ei yda laTt Stxatoauvr, aYaOdv, xai
43 dvSpta. (u) "Eti toivuv tpaaiv outo ti aYaOdv. Tb
ouv aurb TrpdaxetTat irpb; tov Xoyov tov xotvdv. Touto
Se Tt av Etri TcXf,v 5ti dtStov xai /topiaTOv ; dXX* ouSev
(jtaXXov Xeuxov to TroXXi; f^ijiEpa; Xeuxbv tou pttav f,u.e-
pav, o)ot' ouSe Sf) to xotvbv dYotObv Tairb ttj iSe'a •
50 Tcotat ^ip uTrdp/Et xotvdv. (ia) 'AvaTcaXtv Se xat Sei-
xte'ov f) o)( vuv OEtxvuouat to aYaObvauTO. Nuvu.lv ^ip
Ix Ttov [ptf,] 6u.oXoyouu.e'vo>v e/eiv ToaYaOdv, i\ Ixeivwv
Ta bu.oXoYOuu.eva eivat «YaOa ostxvuouatv, i\ dpiOu.tov,
6'rt f, Stxaioauvri xai f, uYifia iftfiit ■ Ta;£t; vio xat
(1317,1218.")
exsistant ) et primuni bonorum. SuVtlata enim idea, uar-
ticipantia quoque ejus auferri : quippe qua: ex ejus participa.
lionc nomen boni sortiuntur. (3) Primum autem eum lu-
bere modum ad posterius, ut bonum ipsum boni idea sit,
qu.T, ut rcliqnoe itlc;i\ a participantibus separatur. (4) Ye-
rum luijus opinionis consideratio alterius exercitationis i -t
et logiuc magis. Refellentes enim simul et communes ratio-
nes nulla alia scientia subsistunt. (5) Porro si breviter de
bis dicere convenit, pronuntiamus primuni, ideas, non boni
solum.sed ciijuscumque alterius, inutiliter contentiose-
que aflirmari. Pluritni autem modi snnt, tum pervaga-
laniin populariiiinque, tuni pltilosoiibicanim rationum,
qnilius bacc inquisilio fieri solet. (6) Dcindesi vel roaxime
ideas atqne boni ideam concesserint, niliil tamen id vel ad
vilam bonestam vel acliones contulerit. (7) Mullis eninv
modis atque tot modis bonum dicitur, quot modis rns.
Quemadmodum enim alibi ostensum atque distinctum est,
ens significat et rem ipsam , et quale, et quantum.rt
quantlo : et praeterea in eo ponitur interdum quod movea-
tur, aliquando vero quod moveat. Sir etiam bonum in an
gulisliisordinibusconspicitur : subslantia enim mentemrt
Dfiini, quatitas justum, quantitas mediocre, quandotem-
pus et opportunitatem , motus id quod docet et quod doce-
tur compreliendit. (8) Ergo ut ens non unum est in pne-
dictis consideratum, ita nec bonum , et proinde neque una
scientia estentis, et boni. Sed vel confonnia inter sesc
non ad eandem considcrationem pertincnt, ut tempus et
mediocritas : sed alia aliud tempus, alia aliam mediocriu-
tem spectat; ut opportunitatem mediocritatemque in
alimento, medicina et gymnastice , circa actiones vero belii-
cas ars militaris , et sic alia disciplina in aliis tradit definit-
que : itaque vix et nevix quidem fieri potest ut ipsum bonnm
unaalii.ua scirntia comprcliendatur. (9) Praeterea in quibus
priuset postcrius fuerit,eis commtinem quandam ideani,
eamque separabilem, ncqueas constitucre. (10) Sic enim
sit aliquid primo prius : prius enim commune, et separabile
est, eo quod ablato communi , neresse sit et priinum tolii :
ut si duplum multiplicium primum est, non licet mtilliplr \
communiter pra?dicattim separari, quippe quod tum duplo
prius crit , siquidem idcam communem esse contendas :
perinde enim liat ac si commune illud separabile reddas.
Nam sijustilia bonum est , et fortitudo erit. (11) Praterea
aliquid vocant ipsum bonuiu. Ipsum quidem adjectum eo
vidctur, ut rommunem rationem inlelligas : quae quid aliu I
essc potcst quam aeternum et inseparabile? Verum albnm
dicbus multis niliilo magis album est quam quod uno.
Quapropter commune bonum idem cum idea censcri non
debet ; omnibus enim inest commune. (12) Eslverocoo-
trario modo ipsuiu bonum ostcndendum quam quo parlo
imprascntiarum demonstrant. Nunc cquidem ex iis qu.v
minime inter omnes convcnit in sc babcre boniim , ex b«
demonslrant qu« inter omnes convenit esse bona, nimi
rum cx numeris, quod justitia et sanitas sit bonum. Ordines
cniin ct nuineri sunt, ut numcris unitatibusque «!«<•
 (l2I8.) * MOR. EUDEMIORUM LIB. I. CAP. VIII.
dpiOuot, oi; toI; dpiOuoi; xa\ Tal; jxovdatv ayaftov
urcdpyov 8i& to sTvat to ev auTO aYaOdv. (13) AeI 0' lx
twv 6ixoXoyoo[xs'vwv, olov uytEta? , iayuo; , awtppoauvr,;,
Sti xa\ Iv toI; dxtvr,Toi; txaXXov to xaXdv. IldvTa
t Y&p Tao£ Ta^ic xai f.pEtxia- e? apa, IxEtva jxaXXov •
IxEtvot; Y«p uTtdp/si auTa fxaXXov. (14) IlapdfioXo;
Se xat f, d^doEt^t; drt to Iv outoito dYaflo'v, Sti oi otpi-
Otxot lotevTof oute yip w; l^tEVTat Xeyovtoi cpavepw;,
dXXa Xtav aTcXw; touto cpaat , xat dps;tv sTvat tcw; dv
iii ti; GiroXdSoi Iv ot; &orj p-r, uicdpyst; (15) Asl os 7tepi
toutou TcpaYtxaTeuOrjvai, xai (xr, d;touv jxriOsv oXoyw;,
d xai u.£Ta Xdyou TttaTeuaat ou &ddiov. To te cpavat
irdvTi Ta dvTa ItpteaOat Ivd; tivo; afadou oux dXr,6s'; •
exaarov f«P '*l'ou dvaOou dpE^ETat, dfQaX[xb; d\Uo>;,
15 atojxa uYtEta?, outoj; dXXo dXXou. (ie) "Oti uiv ouv
oux ectiv auTO Tt aYaOdv, l/et aTcopta; TOtaura; , xat
tftt ou /p7)Ct[XOv TYJ iroXiTixri , dXX' totdv ti dyaOdv,
worrsp xai Tat; dXXat;, olov Y^vaaTtxrj £us;ia.
(17) "Eti xal to Iv tw Xdyw YEvpafxjxEvov r\ yip ouds-
2«) [xta yprjat[xov auTO to tou aYaOou eldo;, v) rcaaat;
Suotw;. (is) *Eti ou TtpaxTov. 'Oixotw; 8' ouds to
iXOtvov aYaObv outs au-b dyaOdv Ictiv (xal yap av
[xixpto uirdp^at aYaOto ) oute ixpaXTOv • ou ^ap Stcio;
u7cdp!;Ei ™ otwouv uTcdpyov f, iaTptxr, 7tpaY|xaTEU£Tat,
13 dXX' tfrcw; uYteia. 'Ojxotw; 81 xai twv dXXtov te/vwv
IxdoTT,. (19) 'AXXa TcoXXa/toi; to aYaOdv, xat eoti ti
auTou xaXdv, xal to tilv TcpaxTov, to S' ou TcpaxTov.
IIpaxTbv oe to toioutov aYaOdv, to ou Ivexa. Oux
eoti Sl to Iv Toi; dxtvr,Toti; nvavEpdv, Sti ouds y) iSsa
30 TaYaOou to £tjtouu.evov outo to aYaOdv laTtv, oute to
xotvdv. Tb [xev Y»p dxtvr,TOV xai ou TtpaxTov, tb 84
x^ivtiTov (xev dXX' ou TcpaxTOV. (20) Tb 8' ou Ivexa w;
teXo; dptiTOv xat atTtov Ttov u^)' outo xai rcpioTOv irav-
tojv. "Qo-te tout' dv str, auTO to aYaObv to teXo; twv
35 dvOpoJrrip 7cpaxTtov. Touto S' EOTt to &tco Tr,v xuptav
Tcaaijv. Autt, 8' IotI 7toXiTix->i xai oixovouixrj xal
<ppdvrjat<;. Atasepouai Y^p afoai ai lt;en 7cpb; Ti;
dXXa; TtT» TOtauTat sTvaf 7cpb; 8' dXXr]Xa; eJ Tt Stacpe'-
pouatv, uaTspov Xsxteov. (21) "Oti S' atTtov to tsXo;
*o tov u^.' auTO, 8r,Xoi rj StSaaxaXia. 'OpiaduEvot y^P
to teXo; TaXXa Setxvuouatv, Sti E*xaaTOV auTtov dyaOdv
atTtov Yd? tb oO svexa- oTov ItcsiS-J) to uyiaivEtv toSi,
dvaYxr, tooe eTvat to autx^s^pov Tcpb; auTr,v • to 0' uyiei-
vbv tt,; &Yi£ta; atTtov w; xtv^aav, xai tote tou sivat,
15 dXX'ou tou dYaObv ETvatTr,v uYtstav. (22) "Eti ouSi Ssl-
xvuatv ouOet; Sti dYaObv r^ uYista, dv txr^ ao^totr,; rj xai
ixr» iaTpd; (outoi y^P ^0'? «XXoTpiot; Xoyoi; aopiiiov-
Tat), oStiTCEp ouo' aXkr^i dp/r,v ouSeixiov. Tb S' oj;
Ts^.o^aYaObv dvOpwTct.) xat to dptaTov Ttov TcpaxTtov,
so sxsxteov 7too-a/o>; to dptaTov TtdvTow, ItceiS^ touto
dptaTOV, (xstA xauta aXXrjv XaSouatv dp/r'v.
im
bonum aflirnietur, qmim unum sit ipsum bontim. (13) Ve-
ruin exconfessis, ut sanitate, robore, modestia, adstruere
oportet, quod etiam in immobilibus magis est lionestum.
Omnia enim Inec, ordo"quitlam, et quies : quod si sic liabet,
illa ulique magis bona stint : quippe quai ha?c intra sese
compiectantur. (14) Verum audaci et singulari demonstra-
tione probatur, unum esse ipsum honum, quodnumeri con-
cupiscant. Non enim appetere manifcstc dicuntur, sed simpli-
citcradmodum concupiscentiam etiam dicunt, quam quo
pacto quis tribuat vita; expertibus? (15) Itaquc opcrae pre-
tium est circa lia?c nonniliil occupari , neque committere
ut citra rationem transmittantur, quac etiam ratione adlii-
bita difriciiller persuadeantur. Atque aflirmare omnia entia
ununi aliquod bonum appetere , minime est verum. Unum-
quodque enim proprium bonum cxpetit, ocnlus \isum,
corptis sanitatem, sic etiam reliqua. (16) Non esse igitur
aliquod ipsum bonum , cjusmodi diihitationes habet , et
csse talc bonum polilioc inutile; verum Imic proprium
aliquod bonum cst, quematlmodum et in aliis, ut gymna-
sticse bona habitudo. (17) Praterea etiam quod in ratione
descriptum. Aut enim nulli ipsaiilea honi, aut omnihus ex
arquo utilis est. (18) Porro non agibile est. Similiter vero
neque communc bonum, aut ipsum bonum est (namque
eliam mediocri bono insit), aut est agibile. Neque enim
nt cuique siius status sit, medicina in quolibet operatnr,
sed ut sanitas acquiratur : similiter et reliquac artes sin-
gula;. (19) Verum multis modis dicitur bonum, et est in
eo proprium aliquod pnlchrum , et boc quidem agibile, illud
vero non agibilc. Agibile vcro est ejusmodi bonum, id est
cujus gratia. Ex immobilihus autem non liqnebit, quod
neqtie commtine, neque ipsum bonum, quod quteritur,
idea boni exsistat. lllud enini immobile est , non agibile :
hoc vero mobile , sed niliilo tamen magis agibile. (20) Id
autem cujns gralia , finis est pracstantissimus , primumque
omnium , lum causa infcriorum. Quocirca hoc fucrit Ipsum
bonum, rerum homini agibilium (inis. Hoc autem est suh-
jectus omnium reclrici, politicoc videlicet, ceconomica;,
prudentisequc. Qui hahitus ab aliis quidem dilferunt, eo
quod ejusmodi sunt : verum a se invicem si quo modo
distinguantur, post explicabitur. (21) Ceterum fincm cau-
sam inferioribus esse , ostendit ratio , qua finem definientes,
reliqua eo bona essc demonstramus : (inis cst cnim id cujns
gratia; velut, si tale quid est sanitas, necessarium omnino
est tale quid esse quod ad ipsam conferat. Porro salubre est
tanquam causa movens sanitatis, et tum causa cst ut sit
sanitas, non autcm causa ut sanilas sit bonum. (22) Prae-
tcrea demonstrat, sanitatem esse bonum nisi sophisla, non
autem medicus est is qni ea dc re disputat. Isti enim in
aliena arena sese jactando cavillantur. Neque ullius artis
principium monstratur. Idvero, quod homini , tit finis ,
honumest, quum omnium, qua; quiilem possunt ab homine
(icri.sitpraistantissimum, vidcndum est pra>stantissimum
quot modis dicatur, siquidem hoc prastantissimum cst ,
initium disputationis aliud post luxc sumentibus.
 102 * H0IKQN EYAHMJQN B, a.
LIBER II.
CAP. I.
Mst& 8s TauV dfXXrjv Xafiouutv dpyr,v rrspl Toiv Itco-
uivwv Xextsov. HdvTa Sy^ TayaOi rj exto; r) Iv <j>uyyi,
xai toutwv aipETonaTa t& Iv t»5 ^uyrj , xaOdrcEp Stat-
poutjtsOa xai Iv toi; l;o)T£ptxoT; Xdfoi; ■ :ppdvT)Ut; yip
6 xai ap£TT*i xai fjoovif; Iv vj/uyri , Sv Ivta ?, TcdvTa te'Xo;
Etvat SoxeT icauiv. Toiv oi Iv i]/uy_rj Ta uiv IFjei; r) Su-
vdu.£i; eiui, Ta o' EVE'pv£iai xai x'.vr'uEi;. (2) Tauca
S^i outo>; utcoxeiuOo) xai rcspl dpSTTJ;, 6*ti Iutiv y) fssX-
TidTTi StdOEUt; yj sljt; r, Suvau.t; IxduTwv, Suwv Iuti! ti;
lu j^p5;o-i<; vj sp-fov. ArjXov S' sx ttJ; 1-110^0)^^; ' etci Tcdv-
to)v yctp outo) tiOsu.ev • oiov tuaTtou dpETni Iutiv ■ xai
Y&p Epyov Tt xat j^pTJa-ic; Iutiv, xat rj PeXtiutt] e**;i; tou
t(ia-tou apETTj Iutiv. 'Ou-ofw; Ss xal tcXoiou xat
otxiac xat tSv dXXwv. "IIots xai tyv/jfi • Iuti yap ti
15 Epyov auTT-i;. (3) Kat ttJ; j3sXtiovo; $)\ e^ew; eutw ${\-
tiov to Ef yov ■ xat w; t/;ouotv at s;ei; Tcpb; dXXr,Xa; ,
outo) xai Ta sp^a t& drcb toutiov rcpoc dXXr;Xa lyETW. Ka t
tsXo; Ixdo/TOu to Ipyov. (4) tl>av£pbv toivuv e'x toutwv
6'ti ^'Xtiov to Epyov ttj; e*;sw; • to yap teXo; dptuTOv
20 o>; teXo;- uTcdxEtTai yotp te^Xo; to Pe'Xtiutov xat to suya-
tov, ou i?v£xa TaXXa TcdvTa. "Oti jxsv toivuv to spyov
(js'Xtiov t?J; I;ew; *al Trj; 8taOs'usio; , SrjXov. (&) 'AXXa
to spyov XsYSTat Stjro); • twv u;iv yap sutiv iTEpdv ti to
spyov Tcapa t)jv ypr,<jtv, otov oixoSouuxtj; otxfa dXX'
25 oux oixooo'u.r,<ji; , xa\ taTptxr,; uYtsta dXX' oiy uyiaai;
ouS' taTpsucti;, Toiv 5' i\ yprjcri; Epyov, oTov o^Jieo); Spa-
51; xai liaOrjfjiaTixrj; ETCtcfTr'u.Ti; Osiopta. "SIctt' dvdyxTj,
3v spyov rj yp^ot;, tt^v yprjcttv PsXtiov stvai ttj; e;eo);.
(0) Touro)v Ss toutov tov Tpdrcov oto)pt<ju.Evo)v, Xe'yojjiev 5ti
30 [TauToJ to EpYOV tou TcpaY[JiaTo; xat t^; dpsTT;;, dXX' ouy
wtjauco); , otov tjxuTOTOu.ixr); xat ixuteuceo); uTcdSr|u.a.
El Sr, ti; eotiv dpSTT^ oxutixtj; xat orTcouSaiou orxuTEto;,
to EpYOv IotI UTcouSatov uTcdSr)u.a. Tbv auTOv Sj Tpd-
7tov xat Itci twv dXXo)V. (7) Eti ecjto) 'jjuyrj; IpYOv
35 to Crjv tcoisTv, tou Se ypTi<Ji; i\ lYprJYop<Jt;- 6 Yap utcvo;
dpYta Tt; xai riuuyta. "1J<jt' Ircsi to epYOv dvaYxri ev
xai TauTO slvat ttj; 'J/uyrl; xai tt]; dpsTr*;, Ep^ov av
eit) tt;; dpsTr,; JJcor, orcouSata. Tout' dp' lcrri to te'Xeov
aYaOdv, Sicsp r,v rj EuSaiu.ovia. (s) ArjXov Sk Ix twv
40 utcoxeiu.svo)v ( rjv U-Sv Yap r) suSattiovta to dptcfiov,
t4 Se teXtj Iv "fuyrj xai Ta apttJTa Ttov dYaOwv, auTr^
os r) £*;i; r) lvs'pY£ta ) , Itcei [JeXtiov r) lvs'pYsta Trj;
SiaOsusw; xal tt;; PsXtictt,; t^sw; rj fJEXTftjTrj IvspYEta,
f) 0' txpETT| pEXTtctTTi 15 1; , Trj; dpsTrj; lvs'pvEiav tt;;
45 li/uyri; dptuTov ETvat. (9) THv Ss xai r; EuSattjiovta to
dpturov • eu-civ apa t; suSat|jtovia ^uyrj; aYaOy;; lv£'pY£ta.
'Etcei Se rjv r) EuSaiu.ovia tsXeov ti, xat euti i^wr) xal
TfXsa xai aTEXy;; , xai dpETr, wuauTw; ( y; u.sv Yap 6*Xt;,
r, Se ptdpiov), yj Ss twv aTsXwv lvs'pY£ta dieXyi;, siyj
1218,1219.
Post liaec aulem , aliud dispulationis initium sumentJo,
de sequentibus est disscrendum. Omnia igitur bona aut extrs
nos sunt, aut in corpore, aut in animo posila sunt :
praestantissima sunt autem liorum animi bona, quemad-
modum etiam in exotericis libris distinguimus. Prudenlia
enim, virtus, et voluptas, in animo sunt, quorum aut
nonnulla, autonmia linis onmibus esse videntur. Anhni
autem bona , alia liabitus et potentiie sunt, alia operationes
et motus. (2) Quibus ita positis, et de virtute fateamnr
praestantissimam dispositionem esse, aut liabilum , aut po-
tenliam singulorum, quorum usus aliquis opusve eistiterit.
Id inductione manifestum fit : dc omnibus enim ita slatui-
mus : exempli causa , vesti et opus aliquod et usum asi-
gnamus, prxstantissimumque ejus liabitum virtulem dici-
mus : sic et de navi et de domo , et de ceteris statniiiin-
Proinde sic etiam de animo scntiendum. Est enim aliquol
ejus opus. (3) Pra-stantioris crgo habitus pr.Tstantius luerit
opus; et ut sese habitus ad invicem, ita actiones ab ipas
profectas habent. Acopusuniuscujusqueest finis. (4)Tnde
manifestum est, opus babitui prxstare : linis enim, qu.r
finis, utique excellentissimum est, quando et supra e>t
concessum, finem , et ultimum , et optimum esse, utpote
cujus gratia cuncta liant. Patet igitur, opus habitum dis-
positionemque pnxcellere. (5) Yerum opus bifariam dicitur.
In aliis enim ali usu diversum est, ut aedificatoria; opn$ eA
domus, non sedificatio ; medicinae, sanitas, non sanatio
neqnc medinatio. In aliis vero usus opusque nondistant;
ut visiisopus est visio, inathematicxque scicntia? speculatk).
Quocirca necessaritim est, quorum opus in usu consistat,
usum habitui praestare. (6) His ita determinatis, dicimus ,
opus idem essc negolii atque virlutis, vcrum non eodem
pacto, ut sutorix sutionisque calceus. Et siquidem sutorue
bonique sutoris virtus est aliqua , opus erit ipsius bonns
et commodus calceus. Eodem modo et in reliquis. (7) Jam
esto aiiiiiiic opus, vitam rebus inferre , ejus vero usus, vigi-
lia : qiiandoquiiltm somnus, desidia quaedam est el quies.
Quapropter quum opus iiniim atque idcm sit necessario
animru virtutisque, virtutis opus fuerit vila composita et
honesta; id vero cst bonum perfectum quod felicilalmi
supra vocavimns. (8) Apparet autem hoc ex iis qua defi-
nivimus : nimirum felicitatem esse oplimum , frnes et bo-
norum optima inanimo posila esse, ipsum autem animum
esse aut habitum aut actum. Actus autera melius aliquid
est liabitu , et optimi habitus est optima actio , virtusautem
est optimus habitus : apparct igitur virtutis operationem
csse optiinum quod habet anima. (9) Ponebalur autem
etiam fclicilas ut pra?stantissimum : est ergo fclicitas anims
exccllentis operatio. Quum igitur perfectum quippiam
sit (utdiximus) felicitas, vita veroet perfecta sit et imper-
fecta, similitcrquevirtus(quippequod alia integra sit lo-
taqtie, alia vero uarticula tanlum ) , atque imperfeclor01"
' sit imperfvcta operatio : conficitur, felicitatcm esse vita
 (1119,1220.) MOR. EUDEMIORUM LIB. II. CAP. 1.
iv f, suSatuovia l/ot;c TEXsiac sVpysta xaT' dpsrfjV T£-
Xsiav. (io) "Oti Se to ysvoc xai tov bpov outtjc Xs'yo-
usvxaXwc, uapTupta t& boxouvTa iraatv f,uTv. To
ts yip su TcpaTTEiv xai to eG l//;v to auTO tw suoatuo-
i. vstv, ojv sxaaTov /pr,atc eoti xat svEpysia, xat f, yof,
xai ^ 7if5;t?. Kai yip f, TtpaxTixf) /prjOTtxri eotiv
6 fjLiv yip /aXxsuc tcoiei /aXtvdv, /prJTat o' 6 trcTctxdc.
Kai to (J.r,T£ uiav f,U£pav Etvat EuSaiuova ur;TE Tcaioa
uf,0' f,Xtxiav Tcaaav, otb xai to 2dXo)voc s/si xaXoic,
10 to ur, £wvt' suoataovi^stv, dXX' uTav }.iSrt tsXoc ouOsv
yap otsXsi; suoataov ou yip SXov. (n) "Eti b' oi
E-itvot Tr,c dp£TTJc ota Ta spya, xai Ta Eyxojata toiv
fpywv xat OTE-avouvTat oi vixwvtec, dXX' ou/ ot ou-
viitEvoi vtxav, fi.rj vtxiovTEC Se. Kal to xpivEtv sx twv
ii ipyojv brcoidc Ttc eotiv. (12) "Eti Sii ri f, Eubaiuovia
oOx snaivEiTat ; Sti Sta Taurrjv TaXX^a , rj toj eic Taurr,v
»va-=p£-Oat r, to> adpta Etvai auTr;c. Atb ETEpov eu-
cituoviauoc xai iVaivoc xai syxoJatov xb alv yetp
iyxojutov Xdyoc tou xaO' ExaaTov Epyou , 6 b" Ercatvoc
2n toioutov fivai xa6dXou,6 b' Eubaiuovicubc te'Xou;.
(13) Kai to aTTopouusvov 0' eviote br,Xov ex toutojv, Sti
ti tcot' ouOsv fisXTtouc oi OTcouoatoi riov cpauXo>v tov
?ut-uv tou jiiou- Saototyap xaOEubovTEc TcdvTEC. Aitiov
0' OTt dpyia '.!/uyr,c 0 utcvoc, dXX' oux EVspvEta. (11) Atb
ii xai aXXo ei ti ubptdv euti ij/u/r^;, oiov to OpETCTtxdv,
f, TOUTOU dpETYJ OUX SCfTl UOptOV TT,5 6*Xr,C, dpETrjC, OJCTTCEp
ouo* f| Toli o-ojtiaTOc • sv Toi utcvo) yip aotXXov ivspyst
to OpSTrctxdv, to b" atoOr]Tixbv xai dpEXTtxbv aTEXrj sv
Toi CiTVM. "Ocov Si rou (af,) xtvstoOat a£Ts'/ouot , xal
Ju at -.avTaotat psXTtouc ai tojv owouSatoiv, sotv arj bta
vdoov ?, Tcrjpojoiv. (15) Metoc TauTa TCEpl 'iuyrjc Oiw-
p-Ts'ov f, yotp dpsTr) '^uv_r,c, ou xaTa awj£t6ri/.6<;.
'E-st 0' dvOptoTcivr,v dp£Tr,v ^r,Toua£v, uTroxsiaOoi ouo
uipr, '}u/r,c ra Xdyou ptETS/ovTa, ou tov auTOv bs Tpd-
3i kov u£T£/£iv Xdyou dacpto, dXXi to ixiv to> sTciidTTEiv
to os to) TcstOsoOai xat dxoustv Trs^uxs'vai ■ si Ss ti eot'iv
srspojc dXoyov, disioOto touto to adpiov. (10) Ataos-
pst S' ouOiv ouV eJ aEpto-cf) f] tj/u/rj out' ei dutprjc
s/st usvTOt ouvduEtc bta-dpouc xai ric £tpr,y.£vac ,
tt wottes ev to) xauTcuXo) to xoiXov xai to xupTov dota-
/toptoTov, xai to suOu xai to Xsuxdv xatTot to suOu ou
Xsuxdv, dX^.a xa^i auafisSr.xdc, xai oix. ouoia tou au-
tou. (17) 'Aiir^priTai bs xai Et ti a).AO soTi as'poc '|u-
/t,c, oiov to ouoixdv. 'AvOpo)7civr,c bs '|u/^c ri Etprj-
t: uiva adpta toia. Aib oub' at dpsTat ai tou OpETCTtxou
xat bpEXTtxou dvOpoJTCou- 0£t ydp, Et r) dvOptorcoc, Xo-
ytoubv Evsivat xat dp/f,v xal Tcpa;tv dp/£t b' b Xoyt-
aubc ou Xoytaaou dXX' dp£';£toc xai TcaOr,aaTO)V ■ dvdyxr)
dpa TauT* e/Etv Ti aspr). (l«) Kai ojotcep f, Eus;ia auy-
l>: xstTat tx Ttov xa^i adptov dpsTtov, outw xai f, t/;c
■^u/^c dp£TT, ^ tsXoc. (19) 'ApETrjc b' Etor, buo, f) asv
f/jtxf, f) Ss StavoT|Tixr, . 'ETcaivouaEV yip ou advov
touc btxaiou? , d)*Xi xai touc ouvetouc xai touc oo^ouc"
ETcatvtTbv yap utcexeito fj dpsT'), r\ to =pyov, TauTa b' oux
Al.lbloTtLU. II.
193
perfectcD , et sccundiini pcrfectam virtiilcin, operationpin.
(10) Alque genus ot definilionem rei rcctc constituta essc,
tcstatur conimunis oinnium consensus, qui bcne agcre,
ticneque vivcre, idcni quod fcliccm bcatumque esse, cen-
seiit. Quoruin uiiuinqtiodqiie usus cst et operatio, >itn-
quc et aclio : acliva cniin vita usitms comparata cst. Nam
falier frcna conlicit , equiti usui futura. Tum etiam quod
nec die taiitiiin una , ncc pucrili , neqiie omni aitate felici-
tatem con-.(are possc dicimus. Quojirca vera cst Solonis
sententia , negantis , vlvum ulliim posie felicem pradicari,
nisi ubi lincin attigerit. ISiliil qnippc impcrfcctum felix
csse potest, qiium integrum non sit. (1 1) Deinde laudcs vir-
tulis actionibus inipendiintur, ct encomia sunt operum ; ct
coronantur, non qui vincere quidem possint , ncc vincant
tamen,sed victores. Scd et judicium, qno qualisqiiisqin;
sit. constituilur, ex opcribus pendct. (12) Pra-tcrca, quare
non solct laudari felicitas? Quia ob lianc sunt reliqua vel
partcsejus exsislunt, autad ipsam referuntur : quamobrcni
aliud est bcati pra>dicatio, aliud laus, aliud encoinium.
Encomium ciiim oratio est , facta cujusque singularia expo-
nens : laus vero universaiia celebrans : beati prxdiratio
auteiu liiifin inlendit. (13) Hinc ctiain nianifcstum redditur,
de quo interdum conlrovcrtitur, quarc dimidia vit;e parle
boni bonestique pravos niliil antecellant : niliil enini discri-
niinis inler dorniicntcs est. Causa in lioc est,quod soninus
est vita; otium, non operalio. (14) Qnapropter, alia si qua
est pars animie, vclut nutritiva, luijiis virtus, qucmad-
modum nec corporis virtus, tolius virtutis pars nequaquam
censeri debel, eo quod iu sonmo vim suain uberius exserat
agatque niitrix facultas, quuin contra sensitiva concupi-
sccnsquc dormicnlibus sint unperfcctiorcs. Porro quatenus
motu participant, pbantasiic quoque ct visa proborum ct
lioiiestorum mcliora sunt , nisi forle morbo aut alio quo-
piaiu malo turbentur. (16) Yeruin, quia virtus auiniaj
est, non accidcntarie , tlc liac considcrandum dcinccps stu-
diosius crit. Humanam autem virtutcni quoniam quocri-
mus , posita; siiit animx duoe parles, qiiaruin utraquc ratione
participat, sed non eodem modo ; allera eniin ut imperio ,
altcra vcro ut obsequenlia! auscultalioniqiie nata : si quid
praderea fucrit rationis expers, praelerinillatur Iisjc pars.
(Iti) Neque vero rcfert, in partesne dividi aniinaqueat, an
nequcat : (suiiteniniillifacultalesdivcrsa;, luin illai eliaiu
quas meinoravinitis supra : ) queiiiatlniodiiin in curva
superlicie concavum couvcxuiiitpje separari non possunt ,
item in eadem rccluni et alnuin; quanquam recliini mm
per se album est, scd per accidens, neqne huc substantia
est cjus. (17) Segregata ab disputatione est etiam si qua
pars aniina: pra.-terea ad»cribitur, velut naturale. lluinaiia:
nauique aiiiiiiiu lia» partes propriae suut. Quocirea nec
nutrix, nec coucupiscibilis lacullas existiinari Uoniini.s
pro|>ria dcbct. lix natura! eiiim liuinana; conditioue ne-
cessariuin est , rationem , ac reium agendaruin principiiini ,
tuin opcrandi potenliain iuesse. Pono ralio non imperat
rationi.sed affectiouibus et cupiditati : oportct igitur bu-
niiiiKc aniina: bns quoque partcs assignari. (18) Lt quem-
adiiioduiu bona liabittido cx singulis corporis virlulibus
constat, ita et animaj virtus, quatcnus tiuis, e singulis
conllalur. (19) Virtulis vero dua? spccics snnt , moralisalia,
alia intcllecliva; neqne eniin justos tanluin, sed etiam
iutclligentes sapienlesquc laudamus, quia virtutem ejusv«
13
 134 IIOIKQN F.VAHMIQN B, p.
Ivtpyd, dXX' eiViv auTtov tvtpYtiai. (20) 'Ercst 8 at
otavor,Ttx»'i u£Ta Xoyou» a'1 u" TOtaurat tou Xdyov
e/ovtoc , 8 !-iT«XTixdv eVti ttj; ^u/rjc ^ Xdyov s/st, at
5' r,0txa\ toj dXdyou us'v, dxoXouOr,Ttxou 8i xaTa cpuatv
f, tm Xdyov e/ovti ■ ou Y^p Xs'youev tcoToc Tt; to r,0oc, 8ti
go^o; r, oeivo;, dXX' 6'ti Tcpao; f. Opaa-u;. (21) Met&
TauTa axsTCTsov rcpwTOv Tcspi dpETrj; riQtXT;; , ti ^aTt,
xat Ttoia udpta auT7J; , «lcjtooro Yag dvrjxTai, xat yt-
VETat ota tivwv. Asi of, ?r,T£tv waTCEp e*v toic aXXoi?
10 eyovts; Tt !.r,Touai TcdvTE; , <oaTS csi Sti Ttov dXr,0wc
ujv Xeyou-evwv ou o-a^w; os TtEipaaOai XafiEtv xa\ to
dXr,0wc xat aa:pto;. (22) Nuv y«? ouotwc e/ousv waTcsp
av st xat uYUtav, Stt f, dpttjTr, StdOsatc tou awjxaToc,
xat Kopiaxoc 6 twv ev tt, aYopa usXdvTaTOC- t( ulv
ir> Yap IxaTspov toutwv oux tausv, rcpbc usvtoi to EtoEvat
Tt IxaTspov aurr-c; itpb Ep^ou to outg>c s/stv. (23) 'Vtco-
XEtaOw 8f| TCptOTOV f| fSsXTtaTrj SldOsOtC UTCO TtOV (JsXt£-
auov YiYVE^Oai , xal TcpdrtEoOat dptata TCEpt sxaaTOv
dTcb tt;c IxdaTOU dpETrjc, olov tcovoi te dpitjTOt xal
311 Tpoiif, d:p' <5v YtvsTat sus;i'a, xat drcb tt.; sus-tac; tco-
vouatv dpttTTa. (21) "Krt Tcatrav StdOsatv Crcb twv au-
tmv YtyvEOTQai xat tpOsipsaGat moc rcpoa^Epotisvtov ,
toarcEp uYtEta urcb Tpo^rjc, xal Tcdvt>)v xat copa;. TauTa
0« er,Xa ex tt,; IitaYOJY^ Kat ^ dpETr, dpa rj ToiauTr,
3:, otdOEO-tc, saTiv, v^ YtvsTat ts utco twv dptiTiov Tcspt ij/u-
yjjv xivr^aEtov xat d:p' ^c TcpaTTETat t4 dptaTa tt,;
iuvrit; EpYa xat rcdOr, , xat urcb twv auTtov tcwc; i*ev
vtvtTat tcw? li tf.O-:i'pSTai. (25) Ilpb? TauTti f, v_pr,at<;
auTric u^' tov xai au;sTat xai tpOstpETat, rcpbc d psX-
11 T.o-Ta otaTi'0r,o-tv. Lr)u.stov 3' oti rcspt rjOsV xat Xu-
Tcr,pd xat r, dpETri xal r, xaxta- at ^ip xoXdffEic taTpstat
ou^at xat yivou-ev0" ola T^v ^vavTtaiv, xaOarcsp £tci
twv dXXwv, ota toutwv stotv.
CAP. II.
"Oti U.SV toivuv fi TjOix^i dpET^i Tcspt f|SE'a xat Xu-
3^ TCTjpd ^TTt , SrjXov. «^TtEi o s'(jTt to riOoc WOTCEp xat
-.0 ovoua o-r,u.atvEt ort
brt arco
drcb suouc
sOouc s/_st
l/Ji Tr,v etcioooiv, tui-
eOi-
at
^tTat osos to utc' aYWYTJC JJtrj Iu^utou Tto TCoXXaxtc xtvsi-
cOaiu tcwc , outcoc ffir, to EvspYr.Ttxdv 8 ^v toTc d'{)U-
/otctC ou/_ bptousv • ouos raP_
ou/ opf y4P av "•"jp'a>"1: fi\*6 avw T0V
4ii XiOov, ouJetcoi Tcotr^si touto urj (2) Alb EOTtl)
rfloi touto '}u/_r;c xaTa iTCtTaxTixbv Xdyov, Suvaus'vou
S' dxoXouOiTv tw Xo'yCj) TcotOTr,c. (3) Aexte'ov 3t) xaTa
ti Tr,c '1/u/ric tco? aTTa rjOr,. "EoTat os xaTa TE t4c
ouvauEtc twv TcaOriudtwv, xaO' Sc w; TcaOrjTtxot Xeyov-
4r, rat, xat xati Tac IVc, xaO' dc rtpbt; t4 TcdOr, TauTa
XsYOvrat tw Tcdcr/Etv tco)« r, d-rcaOsTc stvai. (♦) Mst4
tauTa fi StatpEOtc ev toTc d7ir,XXaYus'votc twv TcaOriud-
t<ov xat twv ouvduswv xat twv e;ewv. As^to (51 TcdOr,
u=v TOt TOtauTa, Ou,udv, »d€ov, aioto, ETCtOuuiav, 5Xo>c
,0 olc ETCsfat wc et:V to tcoXu r, ataOr,Ttx-f>, rfavrt r, XuTcr,
xaO' auTa. (:>) Kat xaTa u=v T-xiita oix saTi TcotOTr,c,
dXXa Tcdo/Et, xaTot 81 Tac ouvduEtc TcoioTr,c. Ae'yw 81
(iHfl.)
opns lauilibns cclcbrari supra ostcntlimus;lix voro, qiimn
non oiierentur ipsic qnitlem , opcralioncs taincii tirliiluin
cxsistunt. (211) Qiiia vero intellcctivae partes ctini nilioiiii
sunt , a parte rationem liabente celebrantur, quas irapcriiim
obtinet in anima , nempe qna ratioiiem participat : morali^
vero , irrationalis quiilem partis sunt , setl qua? nccc>s»rio
scqiiitur ralione prailitam. Neque cnitn interroganti, cii-
jiismoili sit moribns aliquis, rcs|Kindcmus , Sapicns, aul
calliilns ; seil , Mansiietus, aut confulens. (21) llis ilaqiu-
conscqucns ut de virlnle inorali , priinum quid sil , ct quir
ejus [larles, consiilerctur ( ail ba-c enini rcs tledncLi esl) , rt
per qu.T fiat. Oporlet i^itiir iiuiuisitionem , qiieniadinalum
in aliis de delinila re inquirunt omnes, ita ficri , ut procc-
dutur al> iis quac vere quidem , scd non pcrspiciic dininlnr,
et binc tentemus ca qiifcct verasunt.ct perspicua, colli-
gere. (22) 1'crinde eniin sc liasc vestigalio habet,»csi
sanilalem linirc, dispositionem corporis optiinam insli-
tiiaiiius ; et Coriscmn illuin , qui in foro sedct , nigerrimum
esse ilicaniiis. Quid eniiii sit altcrulruin borum, ignora-
miis; proinde quo qnid sit utrumqiie cot^noscatiir, opcrr
prelium est novisse boc paclo sc illa babere. (23) Primiim
isitnr constitiiatnr, pranstanlissimam actionem a prasUn-
lissiinis virlutibns produci , ct in singiilis quid oplimura sil,
ellici ab liniiiscujiisque virtute ; velut c laboribns comraoilii,
niitriinentoqiie idoneo, bona liabitudo orilur, cx habituilinc
vt-ro optima , optiuia ctiam elaborant homines. (21) DeinuV
oiniieni disposilionem cx iisdem, boc vel illo pacto illatt»,
nasci et corrumpi, velut sanitas cx laboribus, alimentort
teniporibus; quae inductionc patent. Proiudc et virtus,
nascens a motibus anima? pra?stantissimis, el undcanhna'
affectiones operaquc praestantissima proveniunt, abii«<i™i
aliquo modo qua fit, qua corrumpitur. (23) Ad eadero
igilur referltir usus ipsius, a quibus et augetur, ct laliefa-
ctatur, circa quae et rectissime vitam tlispouit. Argumcnlo
est quod circa jucunda trisliaque virtus versatur : nam
piinitiones, qu.-c ut medicationis vice per eontraria usur-
liantur, ut in aliis, ita pcr haec quoque liunt
Patet igilur, virtutcm inoralem circa jucunda Iristiaqnf
versari. Quoniam vero r,0o; , idestmoa, ut nomcnindiral,
otio tou lOou;, id est a consuetudine , incrcmcnlum canit
( adsucscit atiteni opcratrix facultas exercitationc non na-
turali , ut boc vel illo pacto srcpc movcatiir, eUsi inanimatis
id non conlingat; nemo enim lapidcm , quamlibct crcbro
siirsum jacttim, ilidem facerc, nisi vi cxtrinsecusadhibiM,
viderit) : (9.) rectc niorem animai juxta impcrantein ratio-
nem vocari, et qualitatein ejus quotl possit rationcm im|*l-
lentem scqui. (3) Neque vero prcetereunduni est , juxU
qnas animarj affertiones qualcs quidam mores tlicanlur
lloc fiet juxta polentias passionum, a quibus nassi".
jiixtaque babitus.a quibus dicunlur secundum hosaiTcctus,
quod vcl affecti aliquo modo , vel passionihus non obm«n.
(.) Ceterum divisio constituatur deinceps ex afiectuum I*1'
lentiarumqne et babitunm animac cnumcratione. ^«"
autem affectus, irain, metum, verccundiain , cupidiUlan.
et in iinivcrstim , quae per se plerumqucvohiplas Iristiban
sensiliva sequitur; (5) et secundum lnrc qui.lem qnali'*'
nulla forinatnr, sed affic.iuntiir bomincs; sed juxta pot«-
tias qualitas exsislil. Voco anttan potentias, quibus fit «'
 (imu,ijsi.) MOR. EUDEMIORUM LIR. II. CAP. III. 195

ti; ouvduEt; xaO' S; XE^ovTat xaxi Ta TtdOr] ot ivEp-
YCuvTE;,oTov6pYiXo;, dvdXYrjTO;, £'pojTixd;, ato-/uvTr|-
Xo;, ivatc/uvTo;. (o) E;£t; 8e Etatv 6o-at airiai eici
tou Tauta r, xaTa Xdyov U7tdp/Eiv rj £vavTt'oj; , otov dv-
s opa, goj^bocuvt), 5:tXt'a, dxoXacta.
agere secundum affectus dicamur, ut iracundus, slupidus,
amoribus deditus, verecundus, impudens. (6) Habitus
vero sunt , quibus eflicitur ut ha-r. aut secundum rationem
nobis insint, aul contrario modo; ut Cortitudo, modestia,
timor, iutcmperantia.

CAP. 111.
AtO)plCUEVO)V CS TOUTOIV, XriTTTEOV Stl £v OtJtaVTl CUV-
E/Et xat 6tatpETO) eVtIv uTCEpo/T) xal eTXXeiJ^k; xat ui-
cov, xat Tauta f) Tcp6; dXXrjXa f, Tcpb; r,u,a;, oTov iv
YUu.vacTtx9j , tv taTptXTJ , ev otxoooatxT) , ev xutjEpvr)-
wtoct;, xat ev STtotaouv itpd!;£i, xai ETciGTTjU.ovtXTi xal
iviTtffTTlu.oviXTi , xai TE/vtxrj xat ixr/vta. (s) 'II uiv
Y»p xtvTjat; cuve/e; r) 8i icpa:/; xtvriai;. 'Ev tcSci
61 TO UECOVTO TCp6; TJuOtC psXTtCTOV • TOUTO ftip ECTIV
uj; rj £Tcio~rriu.T| xeXeuei xat 6 Xoyo;. navTa/ou 6s touto
15 xai tcoiei ttjv {SeXtiottjv i^iv. Kal touto 69jXov 6t& ttj;
iTcaYtoYrj; xat tou Xoyou. Tot yap ivavTta epOEtpEi dX-
XrjXa , ta 6' dxpa xal iX)>r)Xot; xat t6j uiao) svavTta ■
to Yap uiaov ixaTEpov Ttpo; ixaTEpdv e^ctiv, oTov to taov
tou uiv iXdtrovo; u.eT£ov, tou u.ei'£ovo; 8e fXatTov.
«; (i)"I1ot' dvdYXT) Tr,v t)0ixt;v dp£Tr,v Tctpl uia' dtra sivat
xat u.E(ioTr1Td Ttva. Atitcteov dpa t) itota u.ecott,;
dpEtrJ, xat TCEpt itoia uiaa. (i) EiXrjsOo) 6t) itapa-
^EtYuaTo; /dptv, xo" OsojpstaOoj ^xacTov ix ttj; utco-
Quibus ila determinatis, constituendum, in omnicontinuo
dmsibilique excessum, defectum, mediumque reperiri :
atque Ua>c vel mutuo ad se invicem , vel nostri respectu ;
ut gymnastica , mcdicina , acdiflcatoria, gubernatoria , et
quaecumque actiones aliue, sive juxta scientiam institutae
sive scientia; expertes, aut artiflciosae sive inartiflciosa!.
(2) Motus enim continuum quippiam est, actio vero motus.
In omnibus vero medium ad nos spectans optimum cst : boc
enim consentaneum est ei quod scientia et ratio praecipit;
idque passim etiam gignit habitum prxstanlissimum , quod
eliam inductione et ratione probari potest. Contraria enim
contrariis exitio sunt, extrema vero et mcdiis et sibi ad-
versa. Medium enim utrumlibet est ad utrumlibet, ut
aequale minore quidem majus, majore vero minus exsistit.
(3) Itaque necessarium est, virtutem moralem circa media
quaedam versari, et mcdium quippiam virtutem esse.
Restat igitur ut dicatur cujusmodi medietas virtus sit, et
circa quae versetur media. (4) Quae omnia dilucidius exem-
plis,velutsubscriptatabula,adumbrabiinus. Sumalur euim :

opYtXoTTi; dvaXYTiffta TCpaOTTjC. iracundia , 8'"Por, mansuctudo.

OpaauTr,; 8EiXt'a dv8p(a. confldentia , timor, fortitudo.
dvaic/uvr(a xaTarcXr^t; at6o);. iinpudentia, abjectus animus , verecundia.
dxoXaa(a dvataOr,ai'a CfO)^po<IUVT|. intemperanlia , sine sensu vita, modestia.
tfOdvo; dvo)vuu.ov veVieo-ic. invidentia, (nominecarens) justaindignatio.
x/p8o; £r;ui'a 8txatov. lucrum , damnum, justum.
dao)Tta dvsXEuOEpta IXEuOEptOTTj;. prodigalitas , sordes, Iiberalitas.
dXa^ovsta EtpO)VE(a dXiiOEta. jactantia, dissimulatio, veritas.
xoXaxEta aTCE/OEta tptXta. adulalio, odium , amicilia.
dpiCXEta auOdofta CEUVOTT);. placendistudium, contumacia , gravitas.
Tpu^Epo^TT,; xaxoTcdOEta xapTEpta. mollities, afllictio, tolcrautia.
/auvdTT,; utxpovj/u/ta UEYaXo<j/u"/i'a. ostentatio inepta , pusillanimitas, magnanimitas.
oaTcavr.pta u.txporcp£TCEta UEYaXoTCpETCEta. profusio sumptuosa, illiberalitas, magnilicentia.
Tavoupvia
?"'' EurOsta (fpovTjfft;. versutia, stnltilia, prudentia.

(s) Ti u.av TcdOr| tauta xai TOtauTa 0U[x6aivEi Tai;
«o 'jiu/at;, TtdvTa 6e XE^Etat Tot (iiv Tol &TC£pGdXX£tv Tot
0£ Toi eXXeitceiv. 'OpYtXo; uev -fotp eotiv 6 uaXXov ?,
6Ei6pYt^du.Evo; xat Oatrov xai TcXstoo-tv r) oT; 6eT., i^iak-
Y^to; 8s 6 eXXeitkov xai oT; xai Ste xai w;- xai Opa-
cu; ulv 8 u.r,TE a /p») (poSouijiEvo; jAriO' Ste [xt)0' <&; ,
t> OEtXo; 81 6 xat & jjl^) 5ei xal St' ou 6eT xai to; ou 8si.
(«) 'Optoio); 6e xa\ dxdXaaTo; xai 6 ETCiOuu.r,Ttx6; xal 6
C7t£p6dXXo)v Tcaatv 6W; hii/i-zai, dvataOr|TO; 8i 6
iXXEiTtorv xal u.r,6' 6o-ov psTiTtov xat xaTa tt)v ©uotv
«'tciOujaojv, dXX' ditaOr,; oiaTCEp XtOo;. (7) KEpSaXfo; 61
hj 6 TtavTa/dOsv tcXeovextixo';, ^u.tuSr,; 8e 8 jjtr,6au.o'0Ev
iXX' 6XtYa/dOEV. 'AXa![o)v 8e 6 tcXeio) twv uTcap/_dv-
(5) Ilaec atque ejusmodi aflectiones animis accidunt , ac ab
excessu aliae, aliac a defectu nomen liabent. Iracundus eniiu
dicitur, qui veliementius, et citius,etob pluraquam de-
ceat, excandescit : stupidus vero qui delicit in quihus, et
quando , et quomodo conveniebat. Confldens, qui non mc>
tuit, nec quae decebat, nec quando, uec quomodo : limi-
dus vcro, qui metuit qux non convenit , nec quando, nec
quomodo. (G) Similiter et intemperans, cupiditatibusque
indulgens, et qui modum nesciat, in re quacumque tandcm :
sensuvero humano caret, qui nec quanlum expedit, nec
secundum naturam concupiscit , sed omnis alfectionis , ad
instar lapidis, expers est. (7) Lucri cupidus, qui unde-
quaque qu.x-stum aiicupatiir : perditus vero, qui nus-
quam , aut a paucissiniis certc. Jactabundus , <pji plura
13.
 195 HWIKiiN EVAHMIilN B, S.
xo)v TtpoaTtoiouusvo;, stpwv oe 6 iXdrri». (h) Kai xd-
Xa; uiv 6 tcXeiio cuveTtatviov r, xaXto; S/Sl, d7TE/0r)Tl-
xb; Sc 6 IXaTTto. Kai to usv Xiav rcpb; r,3ovrjv dps'-
cxEta, to 3' SXiya xai udft; aiiOdoEia. (qJ^Eti 3' 6
t. uiv u,r,8£u,tav utcouevoiv XuTtrjv, u,r,8' ti ^eXtiov, TpucpE-
pd;* 6 Ss Tcaaav ojjtotw; to; uiv otTiXio; £i-£tv dvtovu-
uo;, usTrtcpopa 31 XE^ETat cxXripb; xal TaXai7ro>po; xai
xaxo7ra0r,Ttxd;. (lo) Xauvo; o" o ust!jdvo>v d;twv au-
tov, u.ixpd'!/u/o; 3' 6 s'XaTTOvo)v. En i" datoTo; ulv
iii 6 tcoo; arcacav 8aTtdvr,v CiTcspCdXXiov, dvEXsuOspo; 81 b
7Tpb; aTtaaav IXXsiTtojv. (il) Ouofw; 8s xal 6 utxpo-
rtpETtr,; xctt o aaXdxtov • 6 ulv ^ip u7csp€dXXst to 7tps'-
TCOV, 6 d' EXXEfKEl TOU 7tp£7tOVTO;. Kai 0 ulv Ttavoup-
yo; TcdvTto; xai TcdvToOsv tcXeovextixo;, 6 o' Eur)0r,; ouS'
it> 6'Osv 8<T. (12) <l'0ovspb; Ss tio XuTtsiaOai sVt 7tXsioatv
EUTrpaYtai; r, S;T ■ xai yip ot a;tot su TcpaTTstv Xutcouoi
tou; cpOovspou; eu TtpaTTOvTs;. 0 3' svavtio; dvtovu-
[XtOTEpO; , SCTl d' 6 UTCEpfidXXlOV ETCl Tto fJLyj Xu7T£Ta0at
jJtrjS' s'7ti TOt; dvaljiot; eu TcpaTTOuctv, dXX' su/Epr,;
30 wcTtsp 01 Y2~Tp(uapY0t ~P9? Tpo:pr,v • 5 Ss Sua/Epr,;
xaTa tov (fOdvov ecuv. (1:1) Tb 81 Trpb; sxaaiov ar\
xari auu.£s£r,xb; outco; e/eiv TcspispYOv otopi^Etv ou-
C£u.ia vap E7ticTriu,r) , oute OsojprjTtxr) oute noirjTtxvj ,
oute Xe'yei oute rcpaTTEt touto 7tpoa8iopi![ouaa , dXXi
2b tout' s'ct'i Ttpb; to; auxosavria; twv te/vwv t4; Xoyt-
xd;. (14) 'AtcXio; uiv ouv SttopiaOo) tov Tpo7tov toutov,
axpt6;'aT£pOV 3', 6'tOV TtEpi TtOV E;ElOV XcYtOIJlEV TtOV dv-
TtXElUEVtOV. AClTtOV 51 TOUTtOV TtOV TtaOrjUaTtOV ElOT)
xaTOvoud^ETai Tto '3ta^£'pEtv xari t-X,v uTC£p6oXr,v %
m\ /odvou -?| tou [xaXXov v) Ttpd; ti twv ttoiouvtiov Ta TtdO-/).
(ib) Ae'yw 3', olov d;uOu;io; uiv Tto 05ttov 7tda/£tv r)
SeT, /aXETcb; Si xai Ouutoor,; tw uaXXov Tttxpb; oe tw
cpuXaxTtxb; fivat tt,; 6pY~;, TtXrjxtT,; Sl xai Xotoopr,Ti-
xb; rai; xoXdaEat TaT; a7tb T~; dpYrj;. (lo) 'O^o^aYOt
;i>, o- xai Y~<TTpt'uapYOt xai oivo^Xuye; tw Ttpb; OTtoTEpa;
Tpo^r;; a7tdXauatv e/ew ttjv cuvau.iv 7taOr,Tixr,v 7tapa
tov Xoyov. (17) Ou Sei S' oyvoeTv oti Ivia Ttov Xeyoue'-
vo)v oux eitiv ev T(o tcw; Xaufidvsiv, dv TCtij; XauSdvr)-
t«i tw jxaXXov 7tda/£tv, oTov uot/b; ou tw ucJXXov 5)
40 3st Ttpb; to; YauETa; 7tXr,atdi[Eiv ou Yap saTtv dXXa
jjto/OT,p(a ti; auTY) 3r) laTtv auvsiXriUuivov ^ap to te
TcdOo;X£YSTat xatTOTOtdvSE sivat. (us) Ouoito; S! xai
+1 uSpt;. Atb xai duc;ia6r,Touai, auY'/£V£'aO~l (^-ev
cpdaxovTE;, dXX' ou u.oi/£uaaf ciyvoouvte; ^ap T) dvaY-
i>, xa^duEvot- xai TcaTa^ai u.s'v,dXX' ou/ u*vpiaai. Ouoio);
oe xai £7ti Ta aXXa Ta TOtauTa,
CAP. IV.
E?Xr,u.u.Evo)v 31 toutwv, jjtETi TaiJTa Xexteov oti
etcei3->, 3uo us'pr) t~; 4<u/r,; , xai at dpSTai xa^i TauTa
St/pr)VTCJi, xai at u.iv tou Xoyov e/ovto; Stavor,Tixai,
5o tov EpYOv dXr,Osia , r) itEpt tou tcio; e/ei r) TtEpi YSvs'aEto;,
al Se tou dXoYou, e/ovto; 3' dps;tv ■ ou y*P otiouv <j.{-
po; ?/ei t~; 'lu/~; opE^tv, tl (jtEpiaTr) eVtiv (2) dvaY-
(iMI.)
■ |ii.'im pus<.iilrat , oslrnlat : ilissiniulator, i|tii paudora.
(8) Assrntalor, qni plura, qnam tleceat, lautlat : odio in-
dul<;rns, qui pauriora. Qui niints ail voluplaleni comparat
orationem, plarcnili studiosus; vcrum qui a?grc, aut paina
ail ui.:liain dicit, contiiniax apprllatur. (9) 1'orro t]ui
niillum dolorrm, rliainsi expediat, suslinrat, mollis; qui
vero omnrin omnino, proprio quidrm et simpliti nomim'
caret, srtl Iranslato, obtluratus, aruninosus , misrnisqnr
natus tlicilur. (10) Oslrnlalor incptus, qui plurihus se
tligniim arbitralur quam tlrcrat : pusillanimus, (|iii paurio-
ribus. I'i iilnsiis, qui oinnibtis stiinplibus cicetlil : illiherali..,
qui omnibus parcit. (11) Similiter rt parcus, et prodijttis;
liic rniin excnlil crogando modum , altcr rum non attin^it.
Yersulus, qui in omnibus ct iintleqiiaquc alios in tilililali.
captionc antevrrtit : stolitle siroplrx vrro rtiam istic c«Ml.
iiln non oportcbat. (15) Invidiis, ob successus plurcs et
alios, quam ob qtios drceat, an^itur; namet dignorutu
succcssibiis aiinisunlur invidi. Conlrarius luiic noininera-
rct, is scilicot qui spectans velindignorumsuccessum.niliil
commovctur tamen, sed cxpeditus cst sccuriisque,|ieriiiili'
ac solrnt ad alimcnta essr voraces; ille vero, difficilis esl
0I1 invidia- morbum. (13) Jain.vero in singulis liaec ita se
babere non per accitlcns, supervacuum cst determinarr.
Nnlla cnim scientia, vcl contrmplativa vrl activa, ratiori-
nuttir autagitlioc insupcrtlclcrniinantlo, sctl fil hocconlia
deccptioncs artiuni logicas. (14) Quocirca simpliciter Itn'
mc delerminata nobis su~iciant, accuratius deiucrps pei-
tractanda, ubi deoppositis inter se liabitibiis disputabilur.
AITectionum vcro cjiismodi ipsarum species cx co nomcn
trabunt , quotl aul juxta cxrcssum tcmporis , aut secuniluni
quotl ina^is quidque est, aut relatione atl aliquid tlifferant
ii in quibus alTcctus exscriintur. (it,) Sic animo praw|is
dicitiir, eo quod citius quam oporlcat , prornmpat : sa>vu>
vcro , ct immanis , ro quod violcntius prorumpat. Acerbu>
vcro, qniitl irasccndi captrt occasionem : pcrcussor vero cl
contumrliosus, a punitionibus ex ira profectis. (IG) Uclirali
autcni , gulosi , vinolcnliquc , co qnotl utroqne alimenti g^
ncrc nimis ct prreter rationem dcliniunlur. (17) Cetcrum
ignorari non oportet , aliqua lioruro nomina capi non He-
bcrc de modo si modus pro ubcriorc passione capitur; vt-lut
ailnltcr non ex eo vocatur, qnia inagis quam oportrat
solcat coiijiigatis misceri ; scd ipstun pcr sc fartiim inalili.v
cst : simul naniqiic et passio, ct lalem esse expriniuntur.
(18) Itlcm obtinet in contumelia. Undc sa>pc conlrovrr-
tilur, anqui congressus sit, rliam atlultcriuiii commiscrit,
ut puta si ignorans, aut coaclus fecerit; ct qui pcrrtisseril,
ctiam contunieliatus sit. Atquc codeiu pacto in reliquts
ejusiuodi.
llis itaquc posilis, jam dicendum est, duie quum sint
aninia; partes, virtutcs etiam juxta easdem ili»tingu>i
ali.Tt onim rationalis partis contemplativ.e, quariiin opusesl
vcrilatis inquisitio, vcl qnomodo habeat, aut generetur;
aliac vero partis irrationalin , cupidiUlibusqiic obnovw
iNtni ciiim , si in partes dividi anima qncat, idcirco oinm'
ejus cupitlitate parlitipant. (2) tlinc scquittir, mores ■*'•
 (\m,m.) MOR. EUDEMIORUM L1B. II. CAP. V.
xrj of, sau/ov to f,0o; xal arouoaiov tivoi iw otwxetv
xai ojuy£iv T,oovd; tivj; xai XuTta;. Af,Xov oi touto
exToiv oiaipEO"£o)v twv Trepi Ta TcdOrj xai Ta; cuvauEt;
xai ts; f;-1?- al jjlev y°P Suvduet; xai at e~ei; twv
i> 7ra0r,u»T(ov, Ta oi TcdOr, Xutct, xai f,oov~ oitopiorat.
(>) "Qctte ota T£ Tat/Ta xai oia ti; Eu-pooOEV OicrEt;
cuuoaivEi rcacrav f,Qtxfiv ap£TT,v TCEpi f,oovi; eivat xai
Xuira;. Ilaaa fap ^/fj us' oto>v tcesuxs "ytvEcrOai yti-
omv xai peXTtbiv, rcpb; TauTa xat TCEpi TauTOt eotiv f)
iu f,6'ovfj. (il Ai' fiOovi; o! xai Xurca; cp-auXou; cpautiv
elvat, tw otwxstv xai oeuyeiv fj w; uf| oei r, $; uf| ~IT.
Aib xai oiopi£ovTat TcdvTE; rcpo/Etpo); drcdOEtav xai
i-pEiitav TCEpi fjoovi; xal Xurca; etvat Ti; apETtxc; , Ta;
oi xaxia; ix Toiv svavTtwv.
CAP. V.
li 'Etcei o' Orco'xetTai apeTf, elvat f) TotauTT) £~t; d:p' r,;
-paxTtxoi twv PeXt(ct(i)v xai xaO' r,v dptcTa otaxEivTat
mpi to SeXtkttov, JjeXtkttov oe xai dptoTov to xaTa
tov opObv Xoyov, touto 6" laxt ib ueoov urcEpCoXr,; xai
iXXet'jicb>( t~; irpb; f,ua; , dvoYxatov av eit| tt,v fjOtxfjv
*o »p£TT,v xaO' auTov exaiTov UESOTr.Ta etvat f, TCEpi usV
arra ev f,oovai(; xai Xurcat; xai f,o£0-i xai Xurcripoi;.
(i) 'Etrrat o' f, u£5o'TT)i; ote uev ev f,oovat; ( xai -cap
o-£p6oXf) xai IXXei']/ic, ), 6tI 6" lv Xurcatc, 6tI o' Iv
auiOTEpat?. 'O Y«? uTC£p6otXX(>)v tw /atpetv tw f,0£t
2i UTcep-SaXXEi xai & tw XurcEtoOat tw EvavTtw , xai Taura
vj aTiXwi; f) Tcpoc; Ttva 6'pov, olov 6'rav uf, w; ot TtoXXot' 6
ci' aYaObc; w; oei. (3) 'EtceI 2' eciti tic. e';i; ei^' f,;
TOIOUTC* EdTat 6 £/0)V OUTf,V WOTE TOU auTou TcpaYua-
to? ou uiv dtTCOo£/£(i0ai Tf,v uTt£p6oXf,v ou 0! tt,v eXXei-
*) '{iiv, avoiYxr, , &K Ta~T aXXf,Xot; IvavTta xai tw ueoo) ,
gutw xai Ta; £~£t<; aXXr,Xat<; sivavTtac; etvat xai Trj
apET~. (4) iutxSatvEt uEVTOt Ta? avTiOicrEic, evOa uiv
iavEpo)T£pa? Etvat Tcaoat;, IvOa 2i Ta; Erci Tf,v urc£p6o-
Xf,v, Evta-/o~ oe Ti? eVt Tf,v eXXei^iv. (5) Aitiov oe
3b Tr|; EvavTiuxiEo)!; , firt oux dei £Tci Tauri t~; dvictOTTjToc,
f, 6uoic1tt,to(; Tcpbc; to uetov, dXX' 6te uev OSttov av ue-
TaSairi drcb tt,c; uTC£p6oXf]c; etci tt,v ueotiv e~iv, 6t1 0'
tficb Tr,; £XX£t'J)Etr);, T|;tcXeov drcE/ojv outoc, SoxeT evav-
TtojTEpo; £tvat, oiov xai TC£<pi to owua ev ulv toT; tco-
<ii vot; uYt£ivo'TEpov f, uTcepSoXf) t~c; IXX((<j>fb>( xai lyyv-
Ttpov tou uEcrou , ev 0£ t~ Tpo^rj f) eXXei'1/i; uTCEpGoXy;;.
(6) "Uote xai at TcpoatpETtxai £~£t<; at tpiXoYuuvacrTixai
^iXouYtEu; tiaXXov EoovTat xaO' IxaTEpav Tf,v aTpeoiv,
evOa uev ot TcoXuicovompoi, IvOa 6" 01 uTcoctTaTixwTe-
li pot, xal ivavTiofTO) UErpiw xat to> w; 6 Xoyo; t?v0a ,uev
6 dzovot; xai oux ducpw , EvOa 0= xai 6 drcoXauorixb;
xat ou/_ 6 TCEtvT,Tixo';. (7) 2uu6afv£i 0' touto, Sio'ti f|
3ust; euOu; ou Tcpb; ctTtavTa buoito; d-i£0"rr|XE tou ue-
iou, dXX' f)TTOV usv tj.tXo'7rovoi eouev, u~XXov <5' drco-
M /aucfTtxot. 'Ojjtotw; oi tout' £/£t xai TCEii 'iu/fj;.
(s) Evavrtav 0£ TiOijjtev rf,v e~tv i^' r\i T£,auapTotvou.£v
uaXXov xat iy f\v o't TcoW.ot' r\ b' £T£pa wairep oux
197
neslos aut pravos , exsislcre ccrlorum dolornra volnpla-
timii|iic certarum fuga aut persecutione. ld quod c\
divisionibus affectiiurn , potentiarum , liahituiimqiic patel ;
potcntiic cnim et liabilus aiTcrlionum sunt; ipsi vero
affectus , dolorc voluptatcque finiuntur. (3) Itaque ct ex
liis, ct iis qua: suporioiiiis posita siml, conslat, oinnes
virtutcs moralcs circa tlolores volnptatesque vcrsari.
Onuiis cnini animi voluptas in ea intendit, quibus mclio-
res deterioresve reddimur. (i) Ltcnim in dolorum ac vo-
luptatiim fuga ct perscriitione , tiim pravos ficri moro-i
manifcstum cst, quando ncc ut oportet, ncc quasoportct
pcrscqiiunlur ac fugiunt; ideoque promplum illud omni-
bus est , iit aninium in voluplatibus ct tristitiis impertur-
bate ac tranquille consistcntcm , virtutcm csse dcliuianl ,
contrariaquc de vilio lo(pianlur.
Qtiniidoquidcm autcm virtutcm jam liquct liabilum
cjtismodi essc, quo ct.cffcclivi optimorum rcddantiir liomi-
nes, et oplimc cliam ad oi<limum disponantur, (optimum
ciiim ct praistantissimuin cst quod est seciindiim rectam
rationcm, mcdium nouipe nostri respcclu oxcessus dcfe-
rlusque;) pcccssarium cst, virtiitem moraleni ossc 1110-
diocritatom in rc qualibct aut in voltiptatibus dolori-
busque , ot in jucundis ac tristibus cirra media qua?dam
vcrsari. (2) Mediocrilas vero illa interdum in volupla-
tibus consislit (est otcnim barum ct cxccssus ct dcfcctus ) ;
intcrdum in doloribus, nonnun<|uaiii in utrisquc. Exces-
sus eniin lit , vel jucundis nimis la-tando, vcl tristibus
nimis dolendo; idipie vcl simplicitcr, vol tcrmini com-
munis respcctu , ut quiim non velut vulgus, scd vir
bonus, qiieniadiiiodum dccct, cominovetur. (3) Qtiia vcro
babitus qtiidam cst , juxta quein in cadcm re liic quideui
ad excessum, aliiB vcro ad dcfcr.tuin prolabatur; neces-
sariiim est ut , qucinadmoduni ba-c ct sibi ipsis ct mcdio
contraria sunt, sic ctiain babitus et sibi inviccm et virtuti-
biis pugncnt. (4) Contingil autcm antilbcscs alibi (piidcm
onines juxta pcrspicuas cssc , alibi vcro in exccssibus, ali-
ciibi in dcfcctu magis. (i) Causa aiilem contrarictalis cjus
cst, quia non senipor codom modo comparata rcs cst in
inaequalitate vel similitudine cum medio , sed nunc quidcm
ab cxccssu , minc atitcm a tlcfcctu citius transiri potcst ad
mcdium , a quo qui longius abcst , is rontrarius magis vi-
detur : qucmadmodum in corporibus laborando qiiidcm
cxccderc, quam dclicerc, edendo vcro delicere, ipiam
excedere, propius cst mcdio, id est salubritati. ((i) lta<|tic
babitus <pii dcligunt agcmla , verbi causa qui se dant cxcr-
ritationihus, sanitalis amantiores crtint iu utramquc partem
dcjeclus sui , liinc quidcm qui laborum, illinc qui conli-
ncntiae stabilitatisipic studiosiorcs sunt. Kt contra, qiiiim
a mediocri ct ab co quod ratio probal, disceditur, hinc
quidem ignavtis illc laborumque fugicns, non aulcin ambo,
illinc vcro luxu pcrdilus, ct non famelicus illc, dclcctu tlc-
terior dicclur. (7) kl vcro evenit, quod natura non iu
onmibus a-qualiter a medio distat; laboribus cuim minus,
qiiam voluptatihus, capimur. Qua; similitcr circa animain
babcnt. (81 Contrarium vcro coiisliluiuiusliabilum, in quo
 198 * H6IKQN EYAIIMIQN B, q
ouoa XavOdvEt- Sti y^P T^ SXiyov dvataOrjTd; Iotiv
(n) olov 6pvT,v itpaoTT|ti xai tov opytXov tw Ttpdor xat-
toi eotIv uTtEp6oXf| xai Ik\ TwfXiwvETvat xai TtoxaTaX-
XaxTtxbv ttvat xai uf| SpYttlEaOxi SaTtiSduEvov dXX'
^ 0X1^01 ot toioutoi , etc' IxeTvo Ss iravTE? p^rcouat uaX-
Xov Stb xaioi xoXaxtxbv 5 Ouud;. (10) 'KtmI 8' eiXtj-
iTTat f) etaXoY')) twv s;£o>v xaO' ExaaTa Ta 7td0r|, xal
at &TTEp?oXat xat iXXsrjJ-st;, xal Ttov ivavttcov £;£0)v
xaO' &; E/ouat xaTa tov dpObv Xo'yov (ti; S' 6 dpOb; Xd-
lo yo;, xai Tcpb; Ttva Stt Spov d7co6X£'7tovTa; XiyEtv to
usaov, uoTEpov ETttoxiTTTeov ), cpavEpbv §ti Tcaaat at
T,Otxai dpEtat xal xaxtdt TCEpi fjSoviov xai XuTtiov U7t;p-
6oXi; xai sXXsi^/Et; eigi, xai f,Sovai xai Xu7cat drcb
twv eipr|uevwv £;£0)v xai 7taOrjudTO)v Y'VOVTat-
is> (ii) 'AXXa uf,v fj yt PeXtiotti £;t; fj Tcspi £'xaoTa ue'ot)
Iotiv. AfjXov toivuv ott at apETat ?( Tcaaai f) touto)V
t»ve; faovTat twv u£oot»]twv.
CAP. VI.
AdSwuEV ouv dXXrjv dpv_f,v ttj; iTttouarjc; ox£'J/eo>;.
Eioi Sf) TtSoai uev at ouatat xaTa tpuatv Ttvl; dpy_at,
10 Stb xai IxdoTT| TcoXXa SuvaTai TotauTa ytwSv, oiov
dvOpwTco? dv0pw7cou; xai £wov 8v c?Xo); £wa xai <puTov
cpuTa. (2) II pb; Ss toutoi; S y' dvOpwTto; xai Tcpd;£cov
Ttvo)v Iotiv dpyri uo'vov twv ![wwv • twv yap dXXwv
ouOlv eitcoiuev av 7tpaTTEiv. (.1) Twv S' dp/tliv cioat
20 TotauTat, c^Oev TcpwTOv at xtvrjoEti;, xuptat Xe^ovtoi ,
u.dXtOTa Ss Stxatto; d^i' Sv fjL-fj ivoE^ETat dXXw;, tjv
too); 6 Oeo; dpvEt. (4) 'Kv Se TaT; dxivT|TOi; dpyai;,
oTov ev TaT; ua0T,uaTtxat; , oix eoti to xuptov, xairot
XeYETat Y' xaO' 6uoto'TT|Ta • xai yap EVTauOa xivouuevt,;
311 tt,; dp/?j; TtdvTa udXt*T' av Ta SEixvuusva uETaSdX-
Xot, auTa S' a(/Ta ou uETafidXXEt dvxipouus'vou OaTs'pou
&7tb OaTspou, av uf, tto tt,v utcoOeoiv oveXeiv xai St'
exeivt,; S£t$at. (b) 'O S' dvOpoiTto; dp/f, xtvrjOEw; ti-
vo;- f| rip 7tpa;t; xtvT/Ot;. 'ETtci 8' woTtEp Iv toT; dX-
30 Xot; f; dp/7) atTta IotI twv St' autf|V Svtojv f) yivoue'-
viov, Sei vofjoat xaOdrcEp irei Toiv d7too£t$£o)V. (e) El
^ao e/ovto; tcu Tptyojvou Suo opOi; dvaYxrj to TETpd-
toivov e/eiv TE^TTapa; SpOd;, cpavspbv w; atTtov toutou
to ouo SpOi; e/eiv to TptYoivov. El Se yt UETaSdXXot
40 to Tptyoivov, dvdyxT| xai to TETpdywvov uETaCdXXstv,
oTov eI Tpet;, il, Et SJ TETTapE;, Sxto'). Kav ei txf,
UEtaSdXXot, toioutov S' tott, xaxtTvo toioutov dvay-
xaiov Elvat. (7) Ar,Xov S' 8 ETtt/Eipouusv ott avayxaTov,
£x Ttov AvaXuTtxtov • vuv 8' OUTE uf| Xe^eiv oute Xs^Etv
ti dxpt^w; oidvTE , 7tXf,v toooutov. Ei y«P ut,0Iv dXXo
atttov tou to TptYO)vov outo); e/eiv, dp/T^ ti; av £t7|
TOUTO Xat OITIOV TtOV UOTE'pO)V. (») °Uot' ECTCEp EOTIV
('vta twv ovto)v £vSE/o'u£va ivavtto); e/eiv, dvdYxr) xai
Ta; dp/i; auTtov Etvat TOtauTa;. 'Ex Y'p Ttov e; dvaY-
W xr,; avaYxatov to ouuCaTvdv Ioti , Ta 8e' Y£ evteuOev
Evos'/ETai YEVEoOat TavavTta , xai 0 sVauTOt; sot! toi;
dvOptoTtoi; , TcoXXi twv toioutwv, xai dp/ai twv toiou-
(isjs,mi)
magis excedunt, et in quem vulgus inclinatur; altcr vero
latet pcrinile ac non cxsistat prorsus; quia enim contin^it
raro, non sentitur. (0) Ita irain mansuetudini opponimus,
et iracundiim inaiisucto : quanquam cxcessus coutingit
ctiani in inansuetudine exercenda, et in admittenda recon-
ciliatione, et in non irascendo, qiiiiin sit casus alapts t
veruni pauci ejusmodi rcperiuntur, omnibus in alterum
extrcmuiu propcnsis ; quare eliam ira minime solet esse
blanda. (10) 1'ostcaquam igitur liabitus circa quamlibet
passionem, ac excessus defectusque, et contrarios habitus
perccnsuimus, quos habeot homines secundum rectain r:i-
tionem ( quid sit autem recta ratio, ciijnsque termini re-
spcctu noliismediiim vocandumsit, inlracritrxponcniluin);
manifestum est omnes virtutes moralcs, omniaque xilia
circa voluptuaria trisliaque cxcessiis qnosdain esse alque
defeclus, voluptatesqne a memoratis habitibus affeclioni-
busque ficri. (II) Vcrum optimus habitus rei cujusquc
est mcdius. TJnde patet, virtutes, aut omncs aut quasdam
certe earuni in mediocritate sitas esse.
Quapropter aliud principium considerationi sequcnti ron-
stituatur. Elrniin substantiae omnes secundum naturim
principia qusedam sunt : quare possunt singuUe iiiulla ejus
generis progignere , ut homo hominem , et in universum
animal alia animalia , planticque plantas. (2) Prxter lucc
vero solusomnium animantium homo actionum quarunilam
principium est ; quippe quod pnrter liunc nullum pra^lerea
animal « agere » dicamiis. (3) Sed enim ea principia, e
qnibus primiim motus proficiscuntur , proprie principia
vocantur; justissime vero omnium, e quibus aliter nihil
queat liiii : quod principium fortasse unus Deus est.
(4) Immobilia aiilcm, ut in malhematicis, non perseet
proprie, sed similitudine quadam principia appellantur. ilic
enim ipso principio labcfactato, labeficri omnes qua; ab
illo principio fluxere demonstrationes oportet, quum ipsx
inter se dcmonstrationes altera alteram tantisper non ever-
tuut, quantisper illa coniuiiinis hypotbcsis, unde lin-cin
ista> suam habent, non evcrtitur. (5) Homo igitur motus
cujusdam principium est : nam actio, motus est. Quia vero
principium, quemadmodum et in aliis, corum qute per
ipsum sunt liuntque, causa exsistit; ut in demonstrationi-
bus, ila blc quoque pensiculare ea convenit. (6) Nam si
babcntc trigono dtios rcctos, nercssarium cst tetragonum
quatluor rcclis constare; manifcstum est quod trigonus
duos rectos habens , causa ejus exsistat. Verum si quid in
trigono mutaris, neccssarium est et intetragono mutes.ut
si tres habucrit illud, huic scx, ct si quattuor, huic oclodcs.
Sin vero non mtitcs, ut illud, ila boc quoquc sic habeat
necessc est. (7) Id ita necessario evenire , ex Analylicis
palet ; verum imprarscntiarum in tantillum nequc dicere
acrurate, neqiic uon diccre convenit. Nam si nulla alia
triaugulo causaest cur ita liabeat, id ipsum priiicipiiuu crit
ct causa , qua reliqua ailstruantur. (8) Quocirca si corum
qiiii1 sunt quicdam sunt cjusinodi , ut eliam contra lia-
bcrc possint , ncccssario eliani priiicipia coriiin sunt cjus-
modi. Nain cx nccessariis nihil nisi iiecessariuin romiii-
dilur; quaj voro a nobis oriuntiir, cliam cnnlrarie evenire
possunt. Lquitlcm qux' [iciiea liomiucs suut , plcraquc eju»
 (imj.) * MOR. EUDEMIORUM LIR. II. CAP. VII.
Ttov tijiv auTOt. (9) "iiffte 6ao)v Tcpd;stov 6 dvOptoTcde;
ettiv dpyf, xai xuptoc;, cpavepbv Sti IvBv/nmn xai Tfive-
oOat xai u.tj , xai Sti IV auToi TauY iax\ fivEaOat xat
urj , tov yt xuptdc; lan tou eivat xai tou uf, eivat. "Oaa
k 0' icp' auTtji iaTt tcoisTv fj uf| tcoieTv, aiTto; TOUTIOV ou-
toc, icmv xat Sacov atrtoc;, I:p' auTto. (10) 'Etcei 8' f|
te apETr, xat f, xaxia xal Ta aTc' auTtov Epya Ta uiv
imuvsTa ta Ss J/sXTa ( i^SfeTai fip xai ercatveTTat oO
ots Ta i\ avaYxr,? r\ Tu/r,; fj cpuaeo); uTcdpyovra , dXX'
lu Settov auTot atTtot lauev • Sao)v ^ap dXXoc. atTtoc. , txttvoc,
xat tov '^dyov xat tov eScatvov s/.et), SrjXov oti xai f,
ipsTf, xai f, xaxia Tcepi Taut' eaTtv o)v outo; aiTto?
xii dpyf, Tcpdi;so)v. (ll) ArjTCTSov dpa tcoiojv auTOc,
aiTto; xai dpyfj Tcpd;eo>v. ridvTtc, usv Si\ SuoXoyou-
li [isv, foa uev Ixoiiaia xaixaTa Tcpoaiptatv xr,v IxdaTou,
txsivov atctov eTvat, Saa S' dxouata, oux auTov atrtov.
lldvTa 0' Saa TcpoeXduevoe; , xat Ixwv Sr,Xov Sti. ArjXov
toivuv Sn f, dpETTj xat f| xaxia Ttov Ixouaitov av tir,aav.
CAP. VII.
Ar.irceov dpa ti to Ixouatov xat Tt to dxouotov, xai
» Ti e'stiv r| Tcpoatpecit!; , licetSri J| dpETr) xat r, xaxta
Opt^ETat TOUTOtC,. IIpoiTOV CIXETCTEOV Tt) IxOUTlOV Xat
to d/.oucriov. (2) Tpttov Stj TOUTtOV ev ti odJetEv Etvat,
i;toi xax' Sper;iv rj xara TtpoaipEoiv ?j xaTot Stdvoiav,
to uiv exousiov xaTot toutojv ti, to S' dxouatov Tcapa
:.". toutiov Tt. (3) 'AXXa pfJjv r] opecjtc; £t? Tpta StatpEtTat,
ei{ SouXriOtv xoci 8uu.bv xai eictOuutav toaTe xauTa Stat-
p£T£ov, xat rcptoTOv xaT* ETCiOuutav. (4) Ad;sie S' av
e5v to xot' iTCtOuutav Ixoucrtov eivat. Tb yip dxouotov
-av Soxei etvai ptatov, to Se piatov XuTcr,pdv, xat rcav
3<j 0 dvaYxa£duevoi tcoiouoiv ?| Tcdcrjf_ouaiv, toaTcep xat
Ktnjvcic; cpr^at,
Ilav rap ctvaYxaiov itpaYU." dvtapov Ifu.
wst' ei ti XuTCTipdv, piaiov, xal eJ p{atov, Xuirrjpdv.
(t>) To 0= Tcapot Tr,v eTctOuutav Tcav XuTcrjpdv ( f, ^ap
3b tmOuuia tou f,OE'o<; ), ioote piaiov xai dxouotov. Tb
if a xaT* ETctOuuiav Ixouatov • Ivavtia yotp TauT' dXXjr)-
Xotc,. (0) *Eti f, uo/0r,pia dotxonepov rcaaa tcoiei,
r, SJ dxpaaia uo/0r,p(a Soxet Eivat , 6 S' dxpa-cf,e; 6 xaTot
tr,v EjctOuuiav Ttapa xbv Xoytaubv oloc; rcpaTTEtv, dxpa-
tt- TsuEiai 8' OTav tvepfri xa^' auDjv, to S' dStxETv Ixou-
otov, waO' 6 dxpaTr,? doixr,a£i Tto TtpaTTetv xax' trctOu-
atav exojv apa Tcpd;et , xai Ixouatov to xar' iTctOuuiav •
xii ^ip aTOTCov tt StxatOTEpot EaovTat oi dxpaTeic; fwo-
uevoi. (7) 'Ex uev toivuv toutiov So;eiev otv to xaT'
«:. isiOuuiav exouatov etvat, ex os Ttovos TouvavTt'ov.
Awav yap 3 ixtov ti? TcpaTTSt , JJouXduevoc; TcpaTret,
xai 8 (JouXeTat , Ixtov. BouXctou S' ouOsic; 8 oteTat
eivat xaxdv. 'AXXi uf,v 6 dxpaTeuduevoc; aiy^ £ pou-
)*Tai —otsT • to Y^P ~ap' 8 oTcTat fte'XTtaTov eivat TcpaT-
i teiv 01* STCiOuuiav dzpaTEu-aOai eotiv. "ilTTE d;jta
duutSr^acTai Tbv auTOv sxdvra xai vt/.ovca TcpaTtetv
ii) i
gcneris compcriuntur atquc ipsi taliurn prindpia exsi-
stuiit. (9) Qtiarum igitur cumque actionum principiuni
ct tlominus honio conslituitur, ea patet (ieri et non ficri
posse , et in sua etiain manu esse, qul fiant , vel non fianl ;
utputa qiioriiin ipse dominus est, ut vel siiit, vel nonsint.
Qure vero in ipso sita sunt, ul faciat, vel non faciat, coriun
utique causa exsistit : quorum autem causa exsistit, ea
sunt penes ipsum. (10) Quoniam auteir. virlus, ac vi-
tium, et utrorumque efTectus, hi quidem laudantur, illi
vero vituperantur, (vituperantur autem, laudanturqiie ,
non qua; a neccssitatc, vcl fortuna, vel natura insunt , sod
quoruin ipsi causa snmus ; quorum vero alii causa sunt ,
eorundem in lios ctiam laus vcl nota cadit ; ) manifestiiiii ',
virtuteinac vitium circa talia versari, quorum causa quisque
est et actionis principium. (11) Quocirca dispiciendum ,
quoriim causa, qtiarumque actionum principium liomo
exsistat. Etenim confitcmur omnes voluntariorum tantum ,
ct eorum quaj electionem admitlunt, causam qiiemque
esse ; involuntarioriim vero, ncquaquam. Omnia auleni qu.-c
quis deliberato suscipit , ea liaud dubie volcns facit. Unde
satis coustat, voluntariorum tantum virtutem csse, ac vi
tiuiii.
Idcirco qnid volnntarinm ac involuntarium sit , ct qnid
sit clectio agendonim, quum virtus his vititimque deseri-
bantur, considerandum erit. Primum dc volunlario ct in-
voluntario videamus. (2) E trilnis his unuin esse videtui ,
aut juxta cupiditatem, aut electionem, aut intelligcnliam :
volmitarium quidem secundiim lnec aliquid ; involuntarium
vero prieter ba;c aliquid. (3) Verum cupiditas in tres partes
distribuitur, volunlatcm , irascenliam, el cupMitalem.
Itaque lia-cdistinguenda sunt, et priinum quidem secundum
cu|iidilateni. (4) Omneeniin, quod juxtacupiditatemc*!,
voluntarium utique judicatur : nam iuvoluntariiim oiniie
violentum videtur; et si violcntuin sit, ctiain accrbiimeiit,
oinnc scilicct quod coa:;ti faciunt , aul patiunlur ; quein-
admodum Evenus inquit,
omnem rcm neceseariam inolcstam esse.
Ilaque si quid molestum, idem etiam violentum eril;
et si violentum, etiam niolestum. (i) Quidquid vcro
prx-ter cupiditatem est, i.l omnedolorem iufert : jucuudo-
rum enim cupidilas est. Ilaquc violenta eliam involuutariu
•iint : et proindequu: secuudum cupiditatciu sunt, eadem
voluntaria; liajc enim inter se invicem suiit contraria.
(U) 1'orro omnU inalitia retldit deteriorein. lntempcranlia
autem, malitia qua:dam cst, ut videtur; et intemperans,
qui praetcr rationcin sequittir cupidilates ; quas sequcus in-
tcmpcranter ayit, et volens niale facit : iutcinpcrans
igilur injuslus erit, co quod volcns agit juxta cupiili-
tatem. Absurdum enim sit, intemperantes reddilos ju-
stiorcs fore. (7) Ex liis igitur voluntarium id quod lil
secuudum cupiditatem, judicari queat; ex aliis vero cou-
trarium. Quicqtiid enim (it voluntarie, id tit a voleute;
quodque a volente, id voluntarium. Nemo antoin vult,
qnod nialiim esse norit. Verum intempcrans 11011 11111« \ ult,
facit : sitpiidciu iulempcraiiler agere, cst c\ (iipiilil.it.'
pralcr id ipiod optiimun quis arbilraliir, agere. I nde xo
leiilcui uolcntciuquc euudcui agere coutingcrcl : quod t.-l
 200 * H0IKQN EYAHMIflN R, r,.
touto S' dSuvaTov. (») *Eti 3' 6 £Yx?aTr,? StxatOTcpa-
fffiti, xai tiaXXov Tr,; dxpaata;- Jj Y^p EYXpaTEta
otpET/i, f, S' apsTr, StxatoTE'pou; irotsi. 'EYxpaTEueTai
8' b*Tav TcpaTTr, rc» pot tt,v e-i.Ouuiav xaTa tov Xoyi-
t> ciiov. "ilaT- £t tb ulv StxaiOTTpaYsTv Ixouatov, toarcEp
xotJ to dStxeTv ( aust» ^ap SoxeT Tauca Ixouota sivat,
xai iiifx.1), ei OatEpov Ixouatov, xai OotTEpov ), to 31
rcapot Tr,v IraOuuiav ixouatov, dy.a dpa 6 aucb; to
auTO Tcpd;£t Ixiov xat dxtov. (n) '() 3' aUTb; Xb^o; xat
l" TCEpi Ouuou" dxpaaia Y'? y-°"- ^YxpaTeta xai Ouuoti
SqxeT ttvat, loOTtip xat eTCtOuuta;, xai tq irapa tov
Ouubv Xurcr,pbv, xai Siatovf, xdOs;tc, wot' e! to Biatov
dxouatov, -b xaTa tov Ouubv ixouatov ctv Eirj rcav.
"KotXE 31 xat 'HpOtXAEtTOC, ).e'yeiv e!; tt,v io/uv tou Ou-
16 uou BX^ja; 6':t XuTcr,pd f| xtoXuat; outou- « /aXercbv
yap » :pr,ot « Ouufo ud/EaOar 'iu/f]; y^? wveTTai. »
(io)pEi o* douvaTOV to aiiTO IxbvTa xat dxovTa — paT-
tsiv dua xai xaia to outo tou TcpaYtiaTo;, uaXXov
Ixouotov to xava BouXtjoiv tqu xot' ETctOuutav xai Ou-
8(; ubv. TEXur'ptov oe- rcoXXl y*? itpatTOjiev Ixgvte;
dvsu bpYr,; xat ErctOuuaa;. (n) AeirceTai dpa, ei to
BouXbuevov xai exouatov TauTO, axe''j/aaOat • c&atveTai
31 xai touto dSuvaTOv. 'VTcbxitTat yip f,uTv xai Soxei
f, uo/Or,pia dotxojTEpouc tcoieiv, f, 3' dxpaota uo/Or,-
21. pta ti; ^atvETat. 2uu.6r,a£Tai 31 Touvavttov BouXeTai
ulv yap ouOel; a otsTai eivai xaxd, TcpaTTEt 3' bVav yi-
vr,Tat dxpaTr^; • EtouvTOulv dctxciv lxouo"tov,TO o'lxou-
<7tov to xaTa BouXr,atv, 6'Tav dxpaTr,; Y-'vr,Tat, ouxe'n
dotxr^aEt, dXX' eaTat otxaiOTEOo; f) rcpiv YeveaOat dxpa-
8ti Tr;;. Touto 3' douvaxov. (n) "Oti ulv toivuv oux esti
to Ixouatov to xaTot op£;tv rcpdTTetv, ouo' dxouatov to
~apa Tr,v bpe;tv, savepbv.
CAP. VIII.
"Oti 3'ouol xaTa rpoatpeatv, rcdXtv ex tiovoe Sr,),ov.
Tb ulv •yotp xaTa BouXr,atv tot; oux dxouotov, d-EOet/Ori,
35 dXXi uaXXov Tcav 8 BouXeTat xai Ixouatov. 'AXX' oti
xai uf| pouXouEvov ivSi/tvxi rcpaTTEtv IxbvTa , touto
i*£'SctXTat ubvov. lloXXi Oz BouXbuevot TcpaTTOuev
t-ijafovTjt;, rcpoatpEtTat 3' ouoii; ouolv ^;ai'^vr,c (2) Ei
oe avaYXT) uev r,v Tptojv toutwv ev ti Etvott tq txouatov,
lo f) xaT' bpE;tv rj xavi Tcpoatpeatv f, xarot Stdvotav, tou-
tiov 31 Td ouo urj eaTi, XeiTCETat e'v Toi Stavoouuevbv
tcu); r;pa'TTEtv eivat to Ixouatov. (.1) " lixt Sl utxpbv
TCpoaYaYOVTE; tov Xoyov, 2tci0uu.iv tIXo; tm rcepi tou
Ixouatou xai dxouoiou otopiauoi. AoxeT y»o to fiia xat
4-, ufj Bia Tt rcotEiv otxeia toT; eipr,u.e'voi; eivat- to Te y»?
Siatovdxouatov, x»i to axouatov -rcav fitaiovetvaiaau.lv.
"iiaTe rcepi tou [iia axercTtov rcpoiTov, ti etti xai uto;
t/Et frpb; to exouatov xai dxouatov. (4) Aoxei Sf) to
Biatov xai to dvaYxaTov dvTtxEtaOat, xai f, fita xai
t.n f, dvaYxr, , tw Ixouatto xat Trj TcetOot E-7ci twv TcpaTTO-
uevwv. KaObXou bl to fiiatov xai xrjv dvaYxr,v xai
tTci tJiv di/u/tov XeYOuev • xat fkp 101 XiOov dvto xai
(lMS,l«i.)
impossibilc. (8) Porro , continens jusle ay.it ; atqnc hor. cle
continentia ma};U valct quain dc incontincntia. Namconti-
nrntia virtus e»t , et proinde justiorcs elTicit stii stutliosns.
Tuin vero excrcctur, qiiuin contra cupiilitattm sccnncium
rationcm vivitur. Quocirca si juste, qtieuiailmoiinni et
pravc, agcre voluntarium csl (utraquc eniin voluntarii
csse apparcnl; ct nccessarium, si alternm volunlariura
sit, ctiam alterum csse) , si porro quod practcr cupitlilatan
lit, non cst voluntarium : ncccssario itlcm in eatlcin re ct
volcns agct, ct non volens. (9) Sic ctiam propemoJiim
scse dc ira habct. Xam conlincnlia, et incontincntia, qucm-
iitqilniodum circa cupitlitatein, ita circa iram qiioque ver-
sari vidcntur. Nam quod ira? rcpugnat, triste est, et vio-
lenta ejii. coliihitio. Itaque si violcnta, eliam involunlaria;
ct qnod secundmn iram fit, oinne fuerit voluntarium.
Yidctur-ct Hcraclitus viin ira; conlucns, rcpressioncm ejus
pcrmolcstam attcstari : « DilTicile cnim, inquit, irtc rcsi-
stereest; anima cnim cmit ira quod cupit. » (10) Sin iiii-
possibile cst , cuntleni quippiam nolentcm , volcntcmque
uiiiiiii idcm faccrc, magis volunlariiiin est , quod a volun-
tate , quain quod a ciipiditatc aut irascentia fit : argumcnlu
est, quod miilla facimus consulto et volcntcs absque in
ct cupiilitate. (II) Supcrcst igitur ut, an quod voluntbo-
mincs, idemsit voluntariiiin , consideretiir ; vidcturnam-
que et id impossibilc, qtiando ct supra constitutum est,
malitiam rcddere injustiores; ac intcmperantia qtiidem ma-
litia est. Contrarium vero usu vcniet , eo quod ncmo qus"
mala arbitratur, vultjca tamen facit inteinperaiis. Itaque
si injuria afliccrc , sponlanciim cst , boc autcm cx volun-
tatc; crgo intcmperans factus , non injurius, scd tcnipcranle
prioic illo justior crit; tpiod cst impossihile. (12) Volun-
tarium igitur non esse tjiiod juxta cupiditatem lit, neqtie
involuntarium essc quod coulra cupidincm til, jam patet.
Scil ncquc itl quotl cst secundum electioncm , cssc vo-
Itintaiiiun cx iisdem nianifcstum cst. N.iin quod avoliintale
lit, dcinonstratum cst involiintarium non essc; sctl maei-i
qtiod qtiisque vult, itl voluntarium. Vcrum rontingit
ctiam non volcntcm, tamcn spontancum aliquid agere;
atqnc solum itl cst demonstratum. Multa insu|icr rr|>iii-
tino inotu tacimus volentes ; cligit autein rcpcnte ncnw.
{">.) Al cnim si necessario trium lnirum cst aliquod volun
tarium, aut sccuniliini cupiditalem , aut electioncm, aut
inlillci linii, (|iiuni cx liis iilud 11011 sit duo priora, rclimpiiliir
ut in co quod conleniplauilo quisagat, situm voliiiil.iriuni
cssc dicamus. (:i) Cctcrum paululum cliam pro:ressi
oratione, lincm tractatni tlc voluntario involiinUrioquc
imponcniiis. Eorum cniin ipi.r vi aut iu>n vi cveniuut,
considcratio prioribus cognata e.-l ac propi ia. Omnc cniin
violcntum, involiintarium, et involuntarium omnc, vio-
lcnltim cssc dicimus. Quocirca dc violento pi iiniiin consi-
tlcrandum cst, quid sit, quove pacto ad voliintariun) '<■
involiintariiiin lialicat. (i) Vidclur autcin violcntnm et nc-
cessarium , vis et ncccssitas voluntario pcrsuasioniquc in
rcbus agendis opponi. In uuivursuni atitcm violculmu i* •
 (IW.) MOR. EUDEMIORUM LIB. II. CAP. VIII.
TOitup xito) pia xoti dvaYxa![dfXEva 9^P«'0ai isausv.
Tovto o' otav xati Tf,v tpuoEt xai xaO' auTa Sp|xf,v
oEpr.TOti, ou jiia, ou ufjv oOS' ixouata XeYetat, dXX'
av<ovuu.oc. f, dvTiOEOic- orav Ss rcapi TauTr,v, |3ia
i 97u.ii. (») 'Ouoiw? S£ xai ETci lu'iu/o>v xai irti Ttov
£wo)v osmuev [Sia TtoXXi xal Tcda/ovta xai roiouvTa ,
Cjtsv itapi Tr,v iv^uToi 6puf,v e;wOe'v ti xtvrj. 'Kv txiv
toTc d'}u/otc dicXr, f, ap/r, , iv Se toi; su'|u/_oic tcXeo-
va^Et- ou yap ocei f, dpE^tc xai 6 Xo'yoc, auutpoivet.
ld («) *H<s-' irci txsv twv dXXoiv tjiotov otTcXouv to ptatov,
uaitep etci twv d'|<u/o>v ou y^p e/et Xdyov xai dpEc/v
Ivavriav, dXXi trj dpe;et £rj. 'Kv 5' dvOpwTcw eveotiv
dujto, xai ev Ttvt f,Xtxia, rjxal to rcpaTTEtv drcoSioo-
(jiev ou yap tpatiEv to rcaiotov TtpdrtEiv, ouos to Or;piov,
is aXX' 6r«v f)Sr, Sti Xoftcju.ov TcpdrrovTa. (7) Aoxei orj
to [iiaiov ditav Xu7tr,pbv Eivat, xai ouOeic p(a usvtcoieT,
/liptov oe. Aib rcEpi tov EYxpaTrj xai tov dxpaTr,
itXtioTTj dix:pia6f,TT,at'c Iotiv • ivavriac ■yap bptxic £/o>v
autbc exaaTOC auToi Tcpdrrei, waO' S x' EYxpaT^c fjfa,
5n ifaaiv, d^eXxEt auTov ditb twv f.Sswv iTttOuuwv ( aX-vet
Yipipe'Xxwv Tcpb; dvTiTEtvouaav xr,v opE^tv), S r' otxpa-
•d-c, {jia Tcapa tov Xoyioudv. (s) IIttov oe SoxeT Xu-
itetoOat • f| ^ip iTctOuuia tgu fiSloc, f) axoXouOEt /aipwv,
woO' 6 dxpaTrjc. [xaXXov ixwv xal ou (3ia , 6ti oi Xutct,-
11 poic,. 'II Ss tceiOo) Trj pia xai dvaYxr) dvTtTiOeTat.
'0 0' iyxpaTTjc; h> S tcetceiotoi dy£t , xai TcopEUETat ou
ffa dXX' ixo')v. '11 0' £7tt0uu.ia ou TCEtaaaa dyEfOu
yip u.£TE/£i Xdyou. (9) "Oti |xev ouv Soxouatv outoi
udvot pia xai dxovTE; tcoieTv, xai ota ti'v' atTiav, firi
10 xaO' 6u.otdTT,TOt Ttva tou pia, xaO' -rjv xai irci twv aj<u-
ytov Xe'you.ev, etpriTai. (10) Ou (xr^v dXX' ei ti? TtpoaOrj
to iv tw otopta[xw TcpoaxEtixEvov xdxEt, XuETat to Xe-
/Oe'v. "Ot^v (XEv y«P tt "wv eqwOev Tcapi Tr,v ev auTw
6pixr,v xtvr, rj r,p£fx.i^r, , pia yau.iv, Srxv 8e (xr^, ou pia.
35 'Ev Si Tw iYxpatei xat dxpatEt f, xaO' auTov Spixf,
evouoa dyet • djxopo) yip l/tt. £2aT' ou pia ouOETEpoc.
iXX' ixoiv otd y^ tauTa rcpaTTOt dv, ouS' dvaYxai[d-
txevoc,. (11) Tfjv Y^p e?o)Oev dpYfjv, xf,v Ttapi ff,v
opcxfjv ?| itxTcoSiCouoav fj xtvouaav, dvaYxr.v XiyoixEv,
«•> WOTCEp El Tt? Xa6d)V Tf,V /iTpa TUTtTOt Ttvi aVTlTElVOV-
to; xai toi p^ouXEoOai xai tw iTctOuixEtv. "Otov
0 eowOev f, dp/ji] , ou jSia, ircEt xai f,Sovf, xai Xutct, iv
au-soTEpotc, Iveotiv. (12) Kai ^ip o EYxpaTEudixEvoc,
XuitETTat Ttapct Tf,v iTctOupiiav TcpaTTtov f]Sr, , xai /ii-
t, ptt tt,v drc' iXTciSoc. f,Sovvjv, 8ti uaTepov wSEXr,Or^oETat,
v, xai fJSr) t>)3EAetTai UYia(vo)V ■ xai 6 dxpaTfjc. Xa'PEl
uiv TVY/dvtov dxpaTeudjxevoc ou iTttOuixET, XuiteTTat Ss
tt,v aTc' iXTCtooc, Xuirr,v otETat Y^p xaxbv TcpaTTEtv.
J3) 'Oote to (xev piot exaTEpov cpdvat tcoieiv e/ei Xoyov,
Ui /.at oti tt)v ope;tv xai Sti tov Xoy15u-ov IxdtEpov dxovTa
~ote TcpdtTetv • xE/wpiaixEva yip ovTa exaTepa ixxpouE-
Tit utc' dXXrjXtov. OOev xai Irti tt,v ?Xr,v [XETa^fpouai
■iuvr,v, Sti tiov iv 'iu/rj ti toioutov opwatv. (it) 'Krci
;j.ev ouv twv gxoptwv lvSE'/_ETat touto Xeyeiv f, S' 6'Xrj
201
cessitatcmque etiam inanimatisassignaiuus. Nam etlapideni
stirsum et ignem ileorsum vi coactosque fcrri diciimis.
Verum quando secundum naturam propriumque inipctuni
fcrlur, 110'n violcntia, neque vero cliam voluntarium dicitur,
scd nomine caret antithesis ; vcniiii quum pr.xter h.rc ron-
tingunt , vi dicimus fleri. (5) Eodcm parto ct animali.t et
inanimata vi multa qiium facere tum pati animadvcrtimus,
quantlo scilicct prajtcr naturalcm impetum abexternoaliqiio
movcntur. In anima quitlem expertihus simplcx priiicipinm
est, sed in animatis sn-pc mulliplcx, ut in quibus non
semper ratio cupiditasque consonant. (C) Ac celeris quidem
animalihus, qncniadmotlum et inanimatis, violcntum sim-
plex est, quippe qu:e cupiditati (nam hac vcl instinctu
vivunt ) ratioucni minimecontrariam hahcant; liomini vcro
ambo iii-nnt, ccrta quadam aetate; ca Fcilicet qux rebus
per rationcm agcndis idonea cst; nequc cnim vcl piicruni
vcl fcram agcre dicimus. (7) Proindc quiim violcntiiin
omnc molcstum csse , nec vi quisquam sed gamlcns agcrt:
vitleatur, magna dc tcmperante intemperanlequc contro-
versia oritur, co quod utcrque contrarios intra sc inqiettis
senlicns agit. Undc tcmpcrantem vi sc ipsum a suaviiim
cupidilate abstrahcrc aiunt; dolet enim luctans cuni rc-
sistcnte cupiditatc; intcmpcrantcni autcm vi pratcr ratio-
ncm rapi; (8) minus tamcn adfligi videtur; nam cupiditati
liclus indulgct , quippc qurc suavibus intcndit , quncirca in-
tcmperans non vi sed volcns potius agit , quia dolorc vacat.
Porro persuasio, violentia; neccssitatiqiie opponitur ; tcm-
perans vero ea scctatnr, de quihus persiiasus est , non vi ,
scd volens. Sed cupiditas citra persuasionem trahit , qutppe
qua; ralione carct. (9) Quotl igitur hi soli vi invitiqiie faccrc
vidcantur, quamquc ob causam , sc licct oh siinilitudincm
quandani cum vi, qua et inanimata agcrc dicimus, cxpo-
suimus hactcnus. (10) Sed cnim si ct quod in determi-
natione positiim istic. fuerat, adjiciatur, solvitnr qnod
dictum est. Qnantlo igitur eorum qua* foris sunt qulppiam
prrrter impetum intrinsecum moverit , sedaritvc, vi id licri
asseveramus; quando vero sccus, non vi. ln tcmncranle
autem, intemperantequc, insitus impelus ilucit : utriimqiic
enim in se habet. Qnare neuter vi , et coactus, setl volens
utcrqiie agit. (II) Nam principium quod foris <st pra^tcr
naturalem impetum, sivc movcat, sive niotiim impetliat,
nccessitatem vocamus, ut si quis manii alicujus ct volnn-
talc ct cupiditate rcnitentis arrcpta, perculiat alium. Vc-
riim si intrinsccus principium fucrit, non vi rcs agitur;
qiiandot|uidcm et voluptas inest ct dolor in utristiuc.
(12) Kam ct qui contincntcr agit, dolorc aliidtur, quip|>e
qui contra quam cupiditas fcrat, faciat; ct Ixtilia ac vo-
luptatc, quippe qui speret sibi id olim forccommodo ct bonn,
vel jam fruatur bono, dum hac ralione morhum cxpt:llit.
Similiter incontinens gaudet ille quidem 1I11111 fruittir hac
sua incontincntia, re oplata ; sctl et dolorc atlicitur, quippc
qui metuat nccessario , propter conscientiam malc facti.
(13) Itaque diccre, vi utrumque agero, a rationc non cst
alicnum ; utcrque cnim , si spectes in altero ap|ietitum , iu
altero rationem, agit invitus. Naui quum tlivisa sint liar
duo.alterum ab altcro cxtriiditur. Quoiiiam aiitcm in
aliqua animi partc id contingere animadvertunt , soleut id
atl lotiim animum transfcrrc. (li) Atqui de parlihus qniilcni
cjus dici hoc potcst : cctcrum aiiimus totustam incoalincntis
 202 lieiKQN EVAHMIQN B, r,.
Ixouaa <|»uj^->i xai tou dxpaTOu; xai tou lYxpaTOu; TtpaT-
T£t , fSia 8' oGSsTEpo;, dXXi twv Iv exeivoi; ti, ETeei xai
cpuaEt djjtcpdvEpa I/ouev. Kai fap 6 Xoyo; cpuaet ap/wv
Sti Iwuivr); ttj; yiveo-«o( xai ur, Tcr.poiOEiar,; IvIaTat,
6 xai f, IntOuuia , S« euOu; ex yivtrffi oxoXouOei xai
IfveffTiv. (l6) 2/eSov SI toutoi; Suat to cpuaEt Otopt-
£ouev, tw te 5aa euOu; Ylvou.evoi; axoXouOeTTcaai, xat
Saa Io>ue'vt,; ttj; fEVEO-etiM; euOuiropetv ytvETai f,uTv, otov
TtoXiot xal YT,poc; xai TaXXa toc TOtauTO. "iiaTe ur;
io xoto cpuatv IxaTEpov TcpaTTEi, otcXw; 81 xoto cpuatv Ixa-
TEpo? , ou tt,v outtJv. (l«) At fJtlv ouv TCEpt tov ljx.pa.vri
xai dxpaTrj diroptat [aorat] , TCEpt tou J3ia TcpdtTEtv
rj du.cpor£pou; r\ tov ETEpov, oxjte t\ u.r, Ixdvra; ?j Sua
fiia xai dxovTO;, el oi to pta Ixouatov, Sua Ixovto;
15 XOt OXOVTO; TCpdTTIlV O^EOOV Se Ix TWV EtprjUeVoV
SrjXov f,uiv ib; d7cavTTiT£OV . (17) Aeyovtoi 81 xaV dtX-
Xov Tpdirov pia xai dvaYxaaOevTe; Tcpa;at, ou Siacpo>-
vouvto; tou Xoyou xai irj; dpe;EO); , Stov Tcparrwatv
8 xai XuTCTipbv xat epauXov UTCoXau6dvouatv, dXX' av u.r\
»u touto rcpctTTwai, TrXr,Yai r) Sscuoi r| OdvaTOi toatv.
Touto Y«p cpaatv dvaYxaaOlvTE; Tcpa;at. (l«) H ou,
dXXa TcdvTE; Ixovte; tcoiouciv outo touto- ecJecti Yap
uf, tcoieTv, dXX' IxeTvo &Tcou.Etvai to TtdOo;. (19) "Eti
tao>; touto)v TCt |jlev cpatTj Tt; av to S' ou. Oaa u.ev
25 Y*P '?' auT*? TC~)V T0l0UTWV r1^! uTcapS"1 ?i uTcdpcjat (oei),
Saa TcpaTTEt a ur) pouXETat, Ixwv TcparTEi xoi ou pia •
S-a Se fx-f) lcp' auTtji twv toioutwv, pia tcio?, ou uivTOt
Y' drcXwc;, Srt oux outo touto TcpoatpeTTat 8 TcpaTTEt,
dXX' oS Ivexa, Ircel xai Iv toutoh; IffTt' ti« Stacpopa.
30 (20) Ei Y^p hz u.r, Xd6r) ij/T^Xa^tov aTcoxTEivr) , yeXoToi;
ctv Etrj £t XIy01 ^1 P'»"»1 dvaYxa?o'u.evoi;. 'AXX4 SeT
(jteil^ov xaxbv xai XuTcr(poTEpov eTvoi, 8 TcsicrETai u.-r|
Tcoir^crai;. OuTto ^ap dvaYxa!;du.Evo; xal r) pia Tcpot-
$£1 r) 06 cpuctEt, otov xaxbv oyoOou Ivexa r\ u.ei?ovoc;
35 xaxou dTcoXuaEto; TcpotTTT] , xai dxo>v y^' °" Y"P '?'
auito touto. (21) Atb xai tov eptoTa TcoXXoi dxouatov
TtOiaatv, xai Ouu.ouc, Iviou; xal Tot cpuatxd, Sti ia-/_upa
xai uTcep trjv cpuatv. Kai GWtfVbiu.rp e/ouev w; rce-
tpuxoTa ptd^eaOat tt,v cpuatv. Kai u.aXXov av Sdijeie
40 pia xai dxtov itpciTTeiv, Tva u^i dXYrj tcr/upw;, r, Tva tur)
*,piua, xaiSXw; Tvo ur^ oXyt, t; Tva /aipr]. Tb Top
icp' auTto, et; 8 dvaYETat SXov, tout' laTtv 3 r, auToti
couat; oTote cps^pEtv 8 81 ur^ oTote , ur,S' laTi tt]; exei-
vou cpuaet opec;Ew; ?, XoYtauou , oux Isp' outw. (22) Atb
1:. xai tou; IvOouatwvTa; xai TcpoXE^ovTa;, xatTrsp Sta-
voia; epYOv tcoiouvto;, Suo); ou epouev ecp' aiiTot; etvat,
our' etTCEtv ct eTtcov, oute Tcpa?ai a errpa;av. (23) 'AXXot
tt^v ouol St' iTctOuuiav toaTE xai Stdvotai tive; xat
TcdOr) oux lep' f,uTv Etaiv, r\ Tcpd;£t; al xaTot toi; rotau-
60 to; Siavoia; xai XoYtauou; , dXX' toaTCEp «DtXoXao; £3>r|
eTvai Ttva; Xoyou; xpEtTTOu;f|U.wv. "iiar' si to Ixou-
atov xai dxouctov xat irpb; to pia eoet axeiaoOat, touto
(jtiv outw Strjp^aOw oi Y«p udXtaT' £u.TcootCovT£; to
Ixouatov w; Sict TcpdTTOvte; , dXX ekovte;.
(l224,1225.)
quain continentis, sponte sua agit; vi vero neuter : setl ali-
quid tanttim quotl i[isis inest agit ; utrumque liorum invicem
pugnantium a natura liaticmus. Nam el ratio natura nobU
inest atl imperandum : si enim aliquem ita ul natus esl,
esse siveris, neque debilis aut mutilus ulla sui parte fiat ,
inerit ei ralio; et cupiditas item natura inest; statim riiiiu
ut rdilus cst aliquis in lucem , Iupc enni cotnitatur iu-
nata. (15) Atque liis ferc duobus a natura quippiam Inease
determinainus : eo scilicet quod slatim a nativitate inest
omnibus, et quod generatione exsistcnte integra farilc
con.sequimur, ut cst scnectus, canitics, ac alia id genus.
Itaque non secundum naturam facit altcrutra pars, sol
sccundum naturam simpliciter facit altcruter lioinn, >nl
non eandem. (16) Hoe igitur sunt quacstiones de temperante
inteinpcranleque , titrum vi et non volens a^at alter, ant
uterque , ut aut nolentes aut vi simul volentesque agant ;
ct si vi ageie involtinlarium sit , niun volentes simul no-
lentesquc agant. Sed ferc ex dictis hactenus occurremliira
esse biscc apparet. (17) Verum ct aliter vi coacliqiie
agere dicuntur, non dissentientibus inter sc mutuo ratione
et cupiditate, quando scilicet id faciunt, quod molef-tmn
quidem ct frivolum judicant; sed ncglectmn , verbera aut
vincula aut mortem inferat : liaec enim « coactos » facerc
aiunt. (18) Ni-i potius minime coacti : lioc ipsum s{>onte
faciunt omnes : nam omittere quidem licet, sed feremlum
illinl incommodum. (19) Verum ex liis alia quidcm vo-
luntaria, alia vero non voluntaria forte quis dixerit. Qiw-
cumque enim ex bis incommodis ut sint aut non sinl si
penea ipsum est , etiamsi non volcns facit , tamen sponte
dicitur, et non vi, facere : in iis vero qua? penes ijisnm non
sunt, vi quodammodo, sed non simpliciter, tieri dicunlur;
eo quod non illud ipsum eligit qnod facit , seil id cujus gratia
agit : nam in bis quoque est quoddam discrimen. (20) Piain
ridiculus fuerit, si ut contactus quis vitaret , occidisset al
tertim, vi sc id coactumque fecissc dicat : niajus enini
acerbiusque malum oportct non facienti propositum" »it.
Sic enim coactuset aut vi fac.iet aut reptignante. natnra,
scilicet quando malum boni gratia , vel ob majoris mali
repulsionem agit , idque invitus. Neque enim penes i|tsiiin
lincc siint. (21) Quocirca et amorem, ct iras quasdam, et
naturalia nonnulla inter involuntaria connumcrant, quia
violenla et supra naturam sunt. Untle et vcniam liisce
damus, eo quod vi cogcrc naturam soleant. Sed et inagis
vi inviteque facere videtur, qui facit ne veliemcnlius aut
ne lcviter doleat, et in univcrsum , nedoleat et ut gaudeat.
^am quod pcnes aliquera est, quo boc refertur uuiversuiu,
cst id cui ferendo natura cst ; cni vcro ba;c fereudo non
est , quae neque naturalis cupiditatis ncc ratiouis sunt , nou
debent penes ipsuin esse censeri. (22) Quaiuobrem fana-
tici.ctqui futura praedicunt, quamlibet intellcclus «|>us
faciunt , non tamcn id pcnes ipsos essc asscveramus , neque
ut faciant quoe fecerunt , neque ut dicant qu;c dixeruol.
(2.'() Sed nec per cupiditatem. ltaquc ct intellectus quklam
ct affectus, aut actiones secundum ejusmodi raliones el iu-
telligentias, in noslra potestate non sunt ; sod, queuiadnio-
dum Pliilolaus dixit, rationes quajdam sunt nobis |wlt'n-
tiorcs. Krgo si voluntariorum ac involuntarioriim conside-
ratio.eoruni qua) vi ereniunt , tractatui jungend» erant,
Imkc ita sunlo inter scsc distincta. Kain qui spontaiieuin
maxime interpellant , ad id sc toactos tlicunt, ul in cara
auimi scnlentiam venirent.
 (|M5,1J2«.) * MOR. EUDEMIORTJM LIB. II. CAP. IX. X.
CAP. IX.
'Ejrei 81 tout' iyti Ttkos, xat oure ttj Spet/t oure ttj
jtpoiatpeVet Tt> ixouatov oipio-Tat , Xoticbv &}\ SpiiraaOai
ri xstx Stdvotav. (a) Aoxet 8f| tvavTtov eTvat to
sxouctov tw dxouaio), xai to tiSoTa f\ 8v ?, o> f\ ou
e ivsxa (tvfoTt yip oiSe uiv #Tt TcaTr'p , dXX' ouy fva
«ftoxTe(vT| dXX' fva atoar,, oiaTcep at IIeXicioei; tJtoi o>?
0:1 uiv Tcdua, dXX' o>; cpiXTpov xai oTvov to 0' f,v
xmveiov ) Tto dvvootJvTt xal 8v xat o> xai 8, 81' aYVOtav,
tif, xrcot auu,6£6r,xdi;. Tb 81 81' dvvotav , xat 8 xat
m (■> xat ov, dxouatov. Tb ivavTtov dp' Ixouatov. (3) "Oaa
uiv ouv tV lauToi 3v u.f| Ttpdrreiv Tcpdrret (jtf| aYvooiv
xii 81' auTOv , ixouata TauY dvdvxri eTvat , xat to
exougiov tout' eotiv oaa 8' dvvooiv xat Stot to dvvoEtv,
axtov. (4) 'Eitet 81 to IiriaTaaOat xal to eiSE^vat Sittov,
ii ev uev to iyetv, Iv 81 to yprjaOat tyj e,TctaTT)u.Tj , 6 Eytov
uf, yptoutEvoc oi eoti (jtev ox Sixau»( dyvowv XeyotTO,
eiti 8' h>( ou Stxaio)« , oTov et St' du.eXtiav u.f) Iypr,TO.
'O^totto? 31 xai uf| ey_o>v ti? i|/e'YoiTO dv, ei 8 fidoiov
f, fvatYxaTov tjv, u.f, ey et 81' du.eXEtav fj f,3ovf|V rj Xutctjv.
20 T«ut' ouv Tcpoo73topiOTe'ov. Ilepi ,ulv ouv tqu Ixouatou
Xll dxOUOlOU 8u>>pto0b> TOUTOV TOV TpOTtOV.
CAP. X.
Thpt 81 Ttpootipeo-eo)? (jteTa touto Xcyo)u.ev, StaTtopVj-
c*vTe? Ttpoirov tu \6yu) irept auTrj?. AioTaoeie ykp dv
ti; ev Toi yevet Tft^uxe xat h iroto) OeTvat auTr,v -fjpr\ ,
'■* xit TtOTEpov ou toutov to ixouotov xat to rcpoaipeTOv
?, tiutov io-rtv. (») MdXto-Ta 3e Xe^eTat Ttapd tivo)V,
xii ^touvti 8o'c;eie 8' oiv 8uoTv eTvat OaTepov r\ Tcpoat-
f£Tt<, t[toi S6\x. r\ opiZif du.epoTepa ^ap opaiveTai Tca-
paxoXouOouvTa. (3) "Oti jjiev ouv oux eotiv ops;ii;,
30 Jivspdv. *II Y&P PouXrjOH av Etri r\ ^TCiOuu.ta r\ Ouu.d;-
oOOet; yap ope'vETai u.r,0ev tcetcovOw? touto>v. 0uu.b{
uiv ouv xai iTctOu(Jtia xai toT< Or^pioti; urcdpyet , Tcpoai-
f£7tc. 3" ou. "Eti 8e xal ot? CiTtdpyei du.^o>TauTa,
~o).Xi xai dvtu Ouuou xal eTctOuaia; TcpoatpouvTaf xai
31 £v Tot; TcdOeotv ovre? oi TcpoaipouvTat, dXXi xapTepoB-
ot». "Eti iTctOu(jiia uev xat Oujxb? det [jteTa XuTtr,i;,
~poatpouu.tOa od rcoXXa xai dveu Xurtr,?. (4) AXXa
ur,v ou8e pouXrjatc; xat Tcpoaipeoi? xauTOV pouXovTat
«£v yip e^vta xai Toiv d3uvaTo>v tt3oTEi;, otov patjtXeuetv
10 :i itdvTo>v dvOpo)Tto)v xai dOdvaTot eTvat, TtpoatpetTat
2' oCOeu; uf, dYvoCv 8ti dSuvaTOv, 0C18' SXo>? 8 SuvaTov
U£v, uf, lv' auTco 3' otETat Ttparjaif| fxrt Ttpa;at. "ilaTE
touto fiiv ©avepdv, 8ti ivayx.rt to TtpoatpETOv tiov if'
« JTtji ti eTvat. (b) *Ou.oio)i; Se 8f,Xov Sti o'j8e o6\a. ,
45 gm aTtXoi^ tt ti; oteTai ti. Toiv yxp e'^' aOToi ti
elvat to Ttpoaipe-rdv, So$d^ou.tv 31 TtoXXot xai Toiv oux
ovto>v ly f,u.Tv, oTov Tf,v SidfxeTpov ouu.u.ETpov. (0) *Eti
ojx etrtt Tcpoaipeatc, dXr,0f,; r\ i]jeuSr^c.. OuSi Sf, fj Toiv
£i' auTtji dvTO>v TtpaxTtov Sd;a,V| TUvydvou.ev otdjiEvoi
u' Sttv ti TtpaTTttv rj ou TtpdTTttv. Kotvbv 31 TTtpt Sdjrji;
203
Etquia fincm id jam habet, ct voliinlarium nec cupidi-
tate nec elcctione lerminatuin est , reiiquum est ut ea quos
juxta intellectum (itint, determinentur. (2) Yidetur autein
involuntario contrariuni esse volurltarium , et faccre scien-
lem aut quis sit, aut cui facias, aut cujusgratia ( inlerduin
enim novit quod paler sit, non tamen facit ut occidat, sed
ut servet polius, velut Peliadcs, aut qui dant pociilum, sed
ut amalorium et vino plenum , quod rc ipsa venenum eral ) :
liuic scienti igitur contrarius est ignorans et qticm , ct cui ,
ct qnid, ex ignorantia, non per accidcns. Quod aiitem fit
ab ignorante et qnid et cui ct quem , involuntarium esl ; crgo
voluntariiim contrarium est. (3) Quse igitur penes i|)siim
sunt ut faccrc omitlat, facit non ignorans, et per se, ca
utique voluntaria sunt, et voluntariuni id ipsum cst; qua:
vero ignorans, cx eo quod ignorat, ea invitus factt. (4) 1'orro
quia scire et intelligcre bifariam capiuntur, ve.l ut possi-
deatur, vel ut usur|>etur scientia, qui liabens non utitur,
intenlum ignorans mcrito dicitur, interdum vero nequa-
quam , velut si per negligenliam ea non est usus. Similiter
et is vituperetur, qui vcl facilium vel nccessariorum pc-
ritiam per ncgligenliam , aut dolorem aliqucm, volupta-
temve sibi non compart:t. Ha-c igitur prn.'ter superiora
erant delinienda. Ac de voluntario ct involunlario lioc
modo determinatum sit.
De electione vero defnceps diccmus , expositis primum
nonnullis qutestionibus ad eain pertinentibus. Ambigat
enim fortasse quis, in quo generc oriantur, tum in quali
constituenda sint, aut, eademnc atit diversa sint volunta-
rium et involuntariiim. (2) Maxime vero quidam asseve-
rant, et quoercnti ctiam ita forte videri qucat, eleclioncm
ex duobus bis alterum essc, scilicet aut opinionem , aut ap-
petitum : utraque enim consectanea videnlur. (3) Verum
appetitum non esse", patet ex eo quod tum aut volunta-
tem , aut cupiditatcm , aut iram esse neeessarium sit : nemo
quippe nisi horum aliquid patiens appelit. Jam ira cnpi-
ditasque etiam feris inest, electio vero nequaquain. Porro
hi etiam quibus anibo illa insunt , niull.i absquc ira cnpi-
ditateque eligunt; ct dum passionibus affiigunliir, non cli-
gunt, sed tolerant. Praplerea, cupiditati ir.x-que sempcr
dolor jiingilur; miilta vcro nos absque dolorc eligimus.
(4) Voluntas insuper et clectio idem non stint; volunt enim
interdum ctiam ea bomines, qua: impossibilia essc norunt,
ut omnibus liominibus iinpcrare, iminorlalem esse, id quod
nemo, scicns impossibile cssc , clegerit; atquc atlco in uni-
versum nc ca quidcm elegcrit, qua; ctsi non perse, sed
ipsi tamen impossibilia vcl factu vel oniissu norit;unde
manifestum, electioncm csse rerum penes nos sitarnm.
(5) Similiter clarum , nec opinionem esse electionem , ne(;ue
simpliciter, si quis aliquid putet, quum eligiliile ejusmodi
qtiid sit, quod viribus nostris paretur : multa vero opinione
concipimus, quae penes nos non sunt , ut diainetrum com-
mcnsurabilem. (6) 1'orro necvera cst, nec falsa electio ,
ard nec rerum pcnes nos sitarum opinio, qua faciendum
aliquitl vel nou faciendum arbilramur. Conimune vero id
 204 H61KQN EVAIIMUiN B, ..
touto xai (i!ouXrio7Elo;• (7) ouOe'i; Y"P te'Xo; ouOev -rcpoat-
petTai, dXXot Ta Tcpb; to teXo;- Xe'y<o 3' oiov oOOei;
uytaivEiv TtpoatpsTTai , dXXot TtEpiTtaTETv -?, xaOrjaOat
tou uyiaivEiv evsxev, ouo' EuoatuovEtv, dXXd /prjuaTt-
t> ^soOat r) xtvouvEUEtv tou EuSatuovEiv EVExa- xai 5Xo>;
3/)Xot iz\ Ttpoaipouu.£vo; Tt te xai tivo; ivsxa Ttpoat-
psTrat , egti Ss to u-sv tivo;, ou EVExa TtpoatpEtTai
dXXo, to SsTt, 8 TtpoaipEtTai EvsxadXXou. (s) Bou-
Xetoi Se ye u.dXtOTa to teXo;, xai cocdjEt csiv xat
10 uYiatvEtv xai eu Ttpdrtstv. "Uste c^avEpbv ota tou-
Ttov Sti dXXo xai od;r,; xat pouXr,aso);. BouXsaOat
jjlev xai Sd;a [jidXiaTa tou te'Xou;, Ttpoatpsci; 0' oux
iVriv. (9) °Oti uiv ouv oux ectiv oute J5ouXr,ct; oute
cd^a ouO' uTtdXr,'J/i; drcXto; r) TtpoaipEai;, SrjXov t£ Se
15 otatpspEt toutiov, xai Ttto; e/si Ttpb; to ixouatov; dua
51 SrjXov loTat xai ti eoti TtpoatpEit;. (r«) "Ecti Srj
Toiv SuvaToiv xai Eivat xat u.r| t& jjlIv TOtauTa iocte
£vSE/EoOat [louXEuaaaOat Ttspi aurtov, rcEpt Ivmv 0' oux
sv8s'/ETat. Ta usv Yap ouvaTot uev s^art xal Etvat xat
211 u-r, Eivat , dXX' oux iz( rjuTv outojv rj •(ivtaii; ectiv,
dXXa Ta uev 8ta cpuaiv Ta Se St' dXXa; airia; v{v«Tar
Tt£pt tbv ouSe'i; av ouo' ^Y/EiprjaEtE pouXEUEaOat ur,
oyvowv. (11) Ilepi o>v S' £voi'/£Tai urj jjtdvov to Etvat
xal pir] , dXXa xat to jiouXEuaacOai Toi; dvOpo>Tcot;-
lt> TauTa 0' io-Ttv oca 2cp' rjtxiv ectI Ttpa;at •?, u.t; Tcpa;at.
Atb ou SouXsudtJiEOa TtEpt Toiv Iv 'IvooT;, oiSs Ttoi; dv
6 xuxXoc, T£TpaYo>vtoO£ir|- Ta u.£v ^ap oux£'^>' rju.Tv, to
S' b^Xtoc. ou TtpaxTOV. (12) 'AXX' ouoi TtEpt Toiv e'-^' r)uiv
TtoaxToiv TtEpt aTtdvTtov. rH xat BTiXov 8x1 ouSl 8d;a
Su aTtXoi; rj Tcpoatpeoi; Icttiv. Ta Ss TtpoatpETot xat
itpaxTa Toiv if r,aiv ovto>v eo-ti'v. (13) Atb xat drto-
pr,c(£iEv dv Tt;, t£ 011 TtoO* ot usv iaTpoi pouXEUovTai
TtEpt tov E/ouot tt,v £Tcto"T/5u.r,v, ot Se Ypau.u.aTixot oS;
atTtov S' Sti Si/rj Y'vou-«vr,; tt,; duapTta; ( r) Y»p Xo-
3& Yiijduevoi du.apTavou.£v, rj xara Tr,v aiaOrjCriv autb
SpoivTE; ) £v usvtt, iaTptxrj du^OT£po>; ivSZ/ETat auap-
teTv, ev Se Trj Ypau,u.aTtx^ xaTa ttjv atc;Or,ciiv xat
Ttpa5'v, TtEpi r;; dv oxOTttooiv, ci; aTcsipov ri;ouotv.
(ii) 'ETtEtSr) ouv outs 8d$a oute pov).riais eoti Ttpoat-
40 p£c;i; t>>; ixdwpov , ouS' du^o> ( £;aj-f vr,; Y=tp Ttpoat-
pstTat (jl£v oiOst;, SoxsT 8i TtpaTTEtv xai pouXovTat),
u>; i\ du.tpoiv dpa • dutpo> Yap uTtdp/Ei Toi Ttpoat-
pouu£vo> TauTa. 'AXXa tio>; ex toutojv ctx£TtT£ov.
(i&) AriXoT 8s Tto>; xai to ovoua auTO. 'H ^ap Ttpoat-
45 pECjt; aTp£<rt; us'v sciTtv, ou/ aTtXoi; Se, dXX' iTEpou Ttpb
£Tc'pou • touto Se oi/ oTovte dvEu <Jxs^£o>; xai pouXrj;.
Atb Sx Z6\r^ PouXeutixt,; Itxriv rj Ttpoatpscri;. (10) rispt
uiv Sr| tou te'Xou; ouosi; pouX£u£Tat, dXXaTouTO XEtTat
TtaOl , TtEpt 6J TOJV Et; TOUTO T£lVOVTO)V, TCOTSpOV TOCE
M) ?| ToSs OUVTEtVEl, T) SeOOYUEVOU TOUTO Ttoi; EOTal. BoU-
XfuduEOa Ss TtdvTto; touto, £o>; dv si; r,ua; dvaYaYO>u£v
tt;; yeveoeio; Tr,v dp/r'v. (17) Ei 8r| TtpoatpsiTat ulv
urjOEi; urj TcapaaxEuaoduEvo; |j.r,os [JouXsuoduEvo;
/, /sTpov rj psXTtov, [iouXEUETai 8' 8tra s^' tjuiv eotti tojv
(mo.)
est, ilt- opinione, et voluntale. {') Neino eniin liuein, wl
ea qiiic lim consequentlo touferunt , eligit ; qiiemadmoiluiii
nenio sanmii esse eligilsed ambulare aut sedere, wmil.ili-
gratia. Neque felicitale potiri quispiam eligit , sed quxstus
studium, aut periclilationes, felicitatis adipisccnda? gralia.
Et in universuin declarat scmper eligens, quid et cujns
gratia cligat : est enini aliud id cujus gratia, ct quod tralia
allerius eligit. (S) Vult aulem maxime linem , ct jmliral
oportere sanum csse et feliciter beatcque vivere. llaquo
patet , eleclioneiii ilivcrsam esse et ab opinioiie et a volnn-
tate. Volimtas eniin cl opinio maximc linem spcdanl.
quotl non facil electio. (9) Ergo electionem patct necvo-
luntalem , nec opinionem, nec simpliciter iillain animi
perce[itionem ess<\ Scd qnnmoiln tlifferl ab bis, et quo-
moilo se ad voliinlarium babet? Ilinc siniul eluceliit quiil
sit electio. (10) Jam possibilium isse, aut non esse , alia
ejusmodi sunt, ut dc iis suscipi possit deliberatio , alin
vero ejiisruoili , ul non possit. Qnorum enini generalin
penes nos non est , ctiamsi per se fieri aut non fieri ]Kis>inl ,
sed tjtia! vel natura, vel aliis ex causis fiunt, de lis sciert>
nemo inii-^lkirr instituat. (II) Vcruin qun- non tantiiiu
fieri aut non lieri possunt, scd in consultationem etiam
vcnire solent bominibus , ca sunt , qna; pro arbitrio fariTP
aut non facerc possumus : quapropter non de remolis aptnl
Indos , nec de circuli quadratura deliberamiis : nam illa
ad nos non spcctant, boc vero fieri nequit. (12) Sed ner
<le omiiibus omnino quae a nobis queant fieri , eonsiiltaruu*.
Unde manifestiun , nec opinioncm simpliciter eleclionfin
csse, scd eligibilia cssc etiam agibilia, rerum scilitet ixries
nos exsistentiiim. (13) Proinde miretur forte quU, quo
liaclo meiliei , qux1 scicntia sua romplectuntur, in ilelilnTa-
tione |)onant , qiiiiin id non faciat grammaticus. Ratio ejui
ex eo conslat, quod duplici modo, aut ratiocinaudo, aut
sensu , error omnis commiltatur, quorum utrunique in
medicina contingerc potest , in grammaticis vero jnxta scn-
siim et actionem , de qnaciimquc dispicere v elint , in inlini-
tiim progredientur. (li) Quoniam igitur ne<|iie opinio,
neque vohmtas est electio, nequc alterum ulnimque.ne-
que amlw ( cx iniproviso cnim nemo cligit , sed quuui fa
cientlum videtur, conspiratque voluntas ) , constabit ex ani-
bobtis , quum ambo cligenti insint. Considerandum aiileni ,
quomodo insint ba-c. (15) Id explicabit qiiodammodo m>-
nicn ipsiim. >"am electio est assuni|)lio, non aulem sim-
plitiler, sed alterius pra; allero. Quotl fieri non potrjt
absque consideralionc et consilio et proimlc ex opiniooe
consultativa constituetur electio. (10) Neqtie enim de lioe
qui rebus omnibus quidam propositus cst, sed dc iis qua-
ad lineni tendunt, au lioc vel illud eo tcndat, ant, re placiu,
quomodo cxsequi eam possimus, suscipitur eonsullali"-
Hactenus autem omnino consultamus , ilonec ad nos trans-
tulerimus generationis principium. (17) Quodsi neiiH>
iligit, nisi re prius consultata, nielins sit an deterius,
et omues consultant dc iis quas possibiliuin lieri aut uun
 (l2M,IM7.) * MOR. EUDEMIORUM LIB. II. CAP. X.
SuvotTwv xai tivat xaififj Tt~iv rcpb; to TeXo;, Sr.Xov ort
/, irpoitpEci? uev eotiv dps;te; twv eci' auTto 3ouXsutixti.
"Aravrs; yap 8ouXo'us0a d xai TcpoatpouueOa, oCi usV
toi v; d fSouXdueOa, TravTa rcpoatpouusOa. \iyio 8e
k fkxMtuTOcrjv, T)( dpyf| xai atTta- BouXeuci; Iijti, xal
opsytTai Sii to SouXeucacOat. (is) Atb oute ev toic,
sXXot; 'toot; sariv /; TcpoatpEat; , oute sv Tcdar) fjXtxix ,
OOTE TCaVTtO; EyOVTO; dvOptOTCOU. Oj81 ^ap TO 80UASU-
caoOat, ouO' urcdXr/J/i; tou 8i4 Tt, dXXi 8o;dcat uiv si
lu TrotTjTEOv r, ufj rrotr.TSOV oCOcv xwXuei tcoXXoT; urcdpyEtv,
to ci oti aoyio-uou ouxs'ti. Ecti fip SouXsutixov
t?;; 'J/uyrj; to Oetopr,Tixbv airta; Ttvd;. (in) '11 ^ip
ou ivsxa uia tcov atTicov Iotiv • to usv yio 8ti Tt atTta-
sli o" evtxa Ecrriv r) ■yivvnai Tt , tout' atrtdv epauev eT-
ii vat, oiov tou SaStSsiv r, xoutSf) twv ypr^tduov, ei tou-
tou EvExa SaSi^st. Atb oT; utjOei; xeTtat cxotco';,ou
pouXeuTtxot. (20) "iiit' ^TCEt to ulv e:p' aCiTto ov
?, TtsaTTEtv ?, uf| irpaTTeiv, edv ttc, irpotTTr, ?, drcpaxTrj
ct' auTOV xai ufj 81' aYvoiav , extov Tcpdrcet f) drcpa-
m xtei, TcoXXi 8e tcov TotouTtov Tcparrouev ou SouXsuadue-
vot ou8i 7cpovor'aavTE<, dvaYXTjTb usv TcpoatpeTOv cjTcav
Ixouiiov eivai, to 8' Ixouatov uf, TcpoatpeTOv, xai ti
uiv xari Trpoatpeaiv rcdvTa exouata eivat, ti 8' exou-
ota ufj Ttdvxa xari Tcpoaipeatv. (21) 'Aua 8' ix tou-
2r, twv epavepbv xal Sti xaXw; 3topi![ovTai ot Ttov TtaOrj-
uaTiov Ti uiv Exoucia , -zk 8' dxouata , ti 8' ex Tcpo-
voia; vouoOeTOuatv ei Y'p xa'1 ,"-^1 StaxptSouotv, dXX'
drcrovTai Y- ttti t^; dXr^Oeiac,. (23) 'AXXi rcept uev
toutwv epoufjLEv tv Trj Tcepi Ttov 8txaftov t:TCiaxe'j/Ef
T*1 r; oe Tcpoaipeo-tc Sti ou-e aicXtoi; SouXrjcjic; ouTe Sd;a
eW, Srfav, dXXi 8d;a Te xai dpe;tc;, Srav Ix tou Sou-
AE-JcacjOat cjujjLTCEpavOtocjtv. 'Ktcei 8e SouXeuiTat dsi
b SouXeuduevoc; Evsxd Ttvoc;, xai eoti axoTcde; tic; oei tio
8ouXeuoue'v<o Tcpbc; ov axoTCEt to auucpepov, rcept uiv tou
.15 teXouc; ouOeic; BouXEueTat, dXXi tout' eativ dpy-}] xai
uTcdOEatc;, cocnrEp ev TaT; OEtoprjTtxaTc; irctaTYiuaic; utco-
Oe'iek;. (23) ETpr^Tat 8e Tcepi auTtov Iv uev toT; £v
i'//rt Soayetoc;, ev oe toT; 'AvaXuTtxoTe; 81' dxptSetac;.
Ilspi 8i Ttov Tcpbe; to TeXo; ^ispdvTtov r, cxs''!/ic; xai uETi
> • Teyvr,; xai divEU xi/yrfi Tcaatv eotiv, oTov ei TcoXeuioatv
f, u.f| TcoXeuioat touto pouXeuouevotc;. (w) 'Ex rcpoTe-
pou 81 uaXXov taTai to 81' 8, tout' IctI to ou Evexa ,
oiov rcXouTO? r\ T)8ovfi r\ ti dXXo toioutov 8 TUYydvet
ou Evexa. BouXeuETai y8tp 6 SouXeuousvoc;, rj aTcb tou
<s teXou; EaxeTcrai, 8ti exeT auvTeivei 8'rco)c; ei; outov
«YaYyi) *?i auTO; Suvatat Tcpb; to Te'Xo;. (25) Tb 8«
t;7o; £ct\ cpuaet usv del «y-1^» x',,■ "^8?^ ou xaTi
uspo; SouXeuovTat, oTov iatpb; SouXsuaatTO iv e! Stori
idpuaxov, xat CTpaTYiYOc; tcou CTpaTOTCE8euar,Tat. Ole,
iii ivaObv to te'Xo<; to aTC>Hoc; dptaTOv eaTiv. (20) Ilapa
ouatv 8e xat SiaaTpoy>;v ou to aYaOdv, aXXi to cpatvd-
uevov aYaOdv. Aitiov 8' Sti twv ovtwv Ta uev oux
sartv etc' dXXo) ypriaaaOat r\ Tcpb; $ TCE'-puxsv, oiov 0'{/£f
ou vip otdvT' iocTv ou ur] ectiv d'|)te;, ou8' dxoucat ou
in.',
fifri in nobis sila sunl ot rj 1 1 ;c ail fincra conducunt, erit
clectio, cupiditas rcrum pt-nes nos sitarnm rlclil>erativa.
'•'nimvoro omncs, qute eligimus, cadcm volumns, nec
tamcn qnae voltimus, ca omnia ctiam eligimus. Porro
dclibcrativam (acultatcm voco , cnjus principium est con-
sultatio, quse ct concnpiscit id quod utile decrcverit.
(18; Qua|>ro|)ter nec rcliquis animantibus , nec omni rctali ,■
neque homini oninino et qua tali etectio inest , eo quod nrr
consultarc , nec catisam quare qnid evcniat , judicare omnos
queant. Opinationem tamen faciondiimnc quippiam sil,
an non, nihil vctat pluribus incsse, sed rationc perspiccre,
ncquaquain. Aiiiiiiio enim pars dellberativa est ca quae ra-
tiones causasquc vesligat. (19) Nam id cujusgralia, una
ex cansis exsistit : quare cnim aliquid est ant fit , id ratio
cst : sed ct id cujus gralia quitl est aut lit , dicimtis causam :
ut profoctionis causa e.sse pnlisl facultatum com|iortatio ,
si cjus gratia proficisruntur. Unde conslat , cos qui propo-
sito fine rarent , consultationi parum idoneos esse. (20) Qua-
proptor quum quis facit , aut negligit , qna- pones nos sunt
ut faciamns, vcl non faciamus, idque non ignorantcr, to-
lons utiquo, aut faoit, aut non facit, et quoniam multa
ejiismodicitraconsultationempracogitationemqiieagimiis:
noccssarium cst, omne cligibilc voluntarium csso, non
autem voluntarium statim cligibile : itom qu.T ex elcctione
fiunt,omnia voluntaria esse, non autem voluntaria omnia
juxta electionem. (21) Similitor ox his mamTcstum , affe-
ctiones recte in voluntarias, involuntarias , ct consultatas
distribui : quac ctsi non sint accurata , veritatom lamon
modo aliqno attingunt : (22) vorum deincops de bis dicc-
mus in tractatu de justis. Eleclionem igitur noc volunta-
tcm simplicitor, noc opinionom osse patot, scd opinionom
cum appetitione, quando ex consultatione una cfliciuntur.
Et quia consultantcs omnes gratia alicujus cousultant, et
sonpiiin habent pnoli \11111 rortiim, quoniam rcspiciunt utilo :
dc liuc quidcm nomo dolilierat, qui principium est, et
fiindamcntnin : quomadmodum in contomplalivis scientiis
sunt liypotbesos , (23) de quibus brevilcr sub principium ,
vorum in Analytio.is accurate disseruimns. Ccterum con-
sideratio dc iis qmv ad finera ducunt , partim artifioiosa ,
partim vcro inartilicialis, apud omnes est : velut, bellum
(•crant nocne, bis quibus lioc in consultatione vcrsatur.
(24) Obvium autem magis est , quapropter id est cujus gra-
tia consullatioexsistit, ut opes, ut voluptas, aut aliquid
aliud liujusmodi quodcnmque linisost vice : nam consulit,
quisquis consilium capit, vcl fincm rectcne pcrspcxorit
coiistiltieiibpie : tenditcnim co tonsulcndo, quomodo bic
linis in ipsum adducattir, vol quomodo ipse perduci in
fincm possit. (25) Finis autcm seiiqicr natura bonus est ,
de quo ot particularitcr consiillant, medicus de rcmedio
adbibendo, dux de castrorum metatione : quiluis tinis
propositus cst bonuni, id scilicct quod simpliciter opti-
mum. (2G) Verum quod praeter naturam cst, et ex ali-
qua pcrvcrsitatc, non id bonum vere, sod apparens bnniini
est. Cujus rci causa est, quod entium quorumtlam usns
non nisi iisquibus facta natura sunt.applicari |>otest, ut
sunt visibilia : neque cnim videre licet , quorum visio non
sit, nequc audire, quoruin nulla auditio. Setl per scicn
 2nr. "IieiKON F.VAIIMIQN B, i*.
ur) ettiv ixor]' otXX* «7co E7riffTr-ur|C, Tcot»;ffai xai ou u.71
effTiv fj eTTio-Triav]. Ou yip oixouo? ttjc uyteta; f, auTfj
ETCiarr^ur, xat vdffou , dXXi Trjc usv xaTa epufftv, Trji;
31 Tcapi tpuffiv. (27) 'Ouoibic, Sk xai f, pouXrifft; tpuffEt
b ptiv tou dyaQou eVti, xapi ^uutv Sl xat tou xaxoti, xai
pouXcTat (fuoct usv to dyaOdv, rcapi tpuotv Si xai Sta-
crpo^fjv xai to xaxdv. 'AXXi u.f,v IxdffTOu y£ tpOopi
xat StaffTpoipf, oux etc to tu/ov dXX' etc Ta IvavTta xai
Tot UETa;u. Ou yip cotiv cxfirjvai cx toutmv, CTcei
10 xai f, dTTotTT) oux eic t4 Tu/dvTa yivETai , dXX' ci; t4
cvavTta Scotc Effvlv cvavTta, xai EtcTauTa tiov eWvtuov
& xaTa TfjV cziOTriu.r^v ivavTta Iutiv. (2g) 'Avdyxrj
apa xal tf,v aTcaTrjv xat Tf,v TtpoatpESiv oarb tou ueaou
ctti t4 cvavTta yivcaOai. 'EvavTta Si Ttoucow xal to
15 tcXsov xat To eXartov. Atrtov Ss to fjou xai to Xu7rr)-
pov • ouToj y ip i/et iootc t5; <J/uy 7, <p aiveo-Oat to u.ev
f,ou oiyaObv xal to f,Stov du.ctvov, xal to Xurcrjpbv xaxbv
xai to XuTtrjpoTEpov /eTpov. (211) "iiffTC xai cx tootmv
otjXovSti TtEpt f.Sovic xat Xurcac fj dpcTf| xai f) xaxta.
20 Ihpi jjlev yap ti TcpoatpSTi Tuyyotvouatv ouoat, f) Sc
xpoatpcotr, Tccpt to dyaObvxai xaxbv xat Ti 55atvdu.£va,
Totaura oi tpuoEi f,oovfj xai Xurtr). (30) 'Avdyxrj toi-
vuv, crcciofj dpccf) uiv f, f,0ixf, aurrj te ueffOTr,c Tt?
EiTt xai 7TEpt f,oovii; xat Xurra? Traaa , f) oc xaxta ev
2j u7r£p6oX7J xat £XXEt'i/Et xat 7T£pt Tairi t9) dpcTrj , Tfjv
dp£Tr,v civat Tf,v f,0txf|V e*;iv 7rpoatp£Tixf,v uEadTTjTO?
t5)? 7rpb; f,uai; ev f,0£'tjt xai Xu7rr,pot;, xaO' Saa Trotdc
ti? XsyErat to r,0o?, f| yatptov fj Xu7rouuevoi; • 6 yip
tptXdyXuxoi; f) tptXd7rixpo; ou XeyETat Trotd; Tt; TorjOo;.
CAP. XI.
M ToUTtOV Se SllOptffU.EVtOV XE'yb)U.eV TtOTEpOV f) dpETT|
dvaudpTT,Tov 7rotct Tfjv Trpoatpetjtv xai to teXo? dpOdv,
outw? tjxrrc ou evsxa ScT TrpoatpETaOai, fj wo-Trcp Soxci
ttoi, tov Xdyov. "Eo-Tt 51 touto eyxpdTeta- auTif) yip
ou ota^Octpct tov Xdyov. (2) "EffTt 0' dpcrf, xat cyxpd-
33 TCta ETEpov. Aexteov S' CffTEpov Trept aurtov, dTtei 6'aoti;
yc Soxst tov Xdyov SpObv 7rap£'yeiv f) dper»), touto at-
Ttov. 'II uev EyxpaTEta toioutov, twv £7ratv£Ttov S' fj ty-
xpaTcta. Asyousv ol 7rpoa7roprj<7avT£;. (3) "Ehti yip
tov u.cv oxoTrbv dpObv Etvat, h Si toT; Trpbc. tov cx07rbv
411 Stau.apTdvctv EffTi Sc tov uev ffx07rbv fjUapTfjffOai, Ti
oe Trpoc IxeTvov TTEpatvovTa SpOtoi; cyctv, xai ut,Se't£pov.
(4) IIoTEpOV S' f) dpETfj 7COIEI TOV ffXOTTOV f) Ti TTpbi; TOV
cxOTtdv; TtOcucOa Sf) Sti tov oxoTrdv, Sioti toutou oux
Eo-ri uuXXoytffubt; ouoe Xdyo;. 'AXXi Sfj b)ff7rcp dpj(f|
«;. touto UTroxEiffOb). Oute yip iaTpo< ffxOTrEl e'i Sei 6ytat-
veiv f[ urj , dXX' ci TrcpiTraTetv fj uf) , outc 6 yuuvao-Ttxbt;
ci SeT eu £/_£iv r, ix-fi , dXX' e? 7raXaiffat f, u.rj. (5) 'Ouoiioi;
0 ouS' ak\i\ ouSiuia TiEpi tou teXouc- toffTtEp yip TotT?
OEb)pr,Ttxai? ai uTroOs^ffEH dp/ai, ourto xai TaTi; 7rotr,Tt-
ui xaT; to teXo? dp/f, xai uTcdOtfft?. 'ETrctSf) SeT toSe uytai-
veiv, dvdyxr) rooi U7rdp5at, ci eotoi exeTvo , toaicep exeT,
ct EffTt to tpiywvov Suo opOai, dvdyxr, toSI clvat.
('«•)
tiain cliam oa quornm scirnlia non est , nossiint ficri. St-
quc cnim arqualitcr sanitatis morbique eadem cst scicnlia,
sril illius quidem, juxta, Imjus aiitcm prscter naluram.
(27) Sic ct voluntas secundum naturam quidetn boni est,
prxtcr naturam vero mali : et vult nalura quidcm bonum;
practcr naturam vero, et ex mentis quadam eversione,
mahim. Verum cujnsque corruptio eversioqne non in
quodlibet , scd in contraria ct media compctit : hos enim
limitcs transgredi non licet , quia etiam error non in quc-
libct, sed in conlraria committitur, quibus contraria sunt,
tum in ca contraria, quse juxta scientiam opponuntur.
(26) Nrccssariuin est igitur et errorem et electioncm a
medio ad contraria fcrri. Porro contraria sunt roedio et
majus, ct minus, eo quod jucundum el triste sic liabeant ,
ut ah anima jucundum quidem bonum judicetur, jiuumlius
vero, melius ; et triste , malum ; et trislius , deterius. (29) Sir
ex liis quoque patet , circa voluptates et dolores virtiite*
vitiaque versari : circa cligibilia namque consistunt. Electio
autem circa bonum,malum, et apparentia, qua; naturl
sunt voluptas et dolor, versatur. (30) Quoniam igitur vir-
tus moralis ipsa mediocritas est, omnisque circa voluplates
ct dolores versatur, vitium autem circa excessum et de-
fectum , et circa eadem prorsus , in quibus etiam virlus
consistit : necessarium est , viriutem moralem ess» elccli-
vaui mediocritatis ad nos pcrtinentis in jucundis et trisli-
bus, juxta quee qualis quisque moribus dicitur, dolens
gaudensVe. Dulcc namque sive arnarum diligens, non
qualis quidam moribus dicitur.
Quibus ita determinatis , dispiciatur ntrum virtus eleclio-
nera reddat non peccabilem, finemque rectum, nempe,
ut ciijus gratia debeat, tantum eligat : an , ut nonnullis vi-
dettir, rationem reddat non peccabilem : id quod tenipe-
ranliam dicimus , qulppe qure rationem non everlit. (2) Sal
enim virtus et tcmperantia non eadem sunt, sed discreta :
de quibus posterit dicendi locns. Quibus enim rumque
ralionem rectam pnesliirc virlus videtur, id causa exsistit,
cujusmodi etiam teni|icrantia. Ccterum eam latidabilium
esse pr;i'ini-Ms dubilalinnibus ostendetur. (3) Accidit enim
scopiim quidem csse rectum , verum in liis quaj ad scopum
ducunt, aberrari. Rursum scopo etiam falso proposito, in
iis quae ad ipsum trndunt, recte liabere : interdmn vero
ulraque fallunt (4) lltrum igitur virtus scopum , an ea qua;
ad seopum, repit? Asscveramus autem, scopum a virtule
constitui : quocirca nec syllogismo nec ratione liic conrJu-
ditur. Hoc vero ut principium positum nobis esto. Neque
enim medicus considerat , an csse sanum , an non , sed
ulrum deambulare an non deambulare oporteat. Neque
gymnastes, an bene liabere, an non, sed utrum lurUri
vel non luctari exprdiat. (5) Similiter neque alia ulla cim
finem occu[>alur. Qucmadmoduni cnim in contcmplali»is
scienliis hypollieses priucipiorum locumobtinent.siceliam
in eflectivis finis est principium et bypothesis. Quoniam
gi hoc sanum' essc convenit, necessarium cst hoc es«,
si quidem illud exspcctcs, qucmadmodum islic si trian
 (iM7,iam.) * MOR. EUDEMIORUM LIB. III. CAP. I.
(6) Trj; uiv ouv vorjo~£<oc; dpjrf) to te'Xoc. , ttjc, 8s Tcpd;s<oc,
ij t^c vorjcretoc; teXeutyi. Et ouv itatjr,; dpOoTrjTO; fj 6 Xd-
Yo; fj fj ap£TT| atrta , ei urj 6 Xoyo; , Sii Tfjv dpETrjv av
opOov Etr) to teXoc, dXX' ou Ta Ttpb; to TeXo;. (7) Te-
5 Xo; 0' Ecrri to ou evexa. "Ecjti f«P Traeja 7cpoaipeo-i;
Tivb; xal evexd tivo;. Ou uiv ouv evexa to uioov eejTtv,
o5 atTia f) dpETT] to TrpoaipEicOai ou ivsxa. "Ectti fjiv-
TOt f| TcpoatpEejt; ou toutou, dXXi Ttov toutou £*VExa.
(s! Tb (ilv ouv TUY/dvEtv toutcov dXXrji; SuvdutEo);, Sera
111 Evexa tou teXou; SeT TrpaTTEtv • tou Se to teXo; 6p0bv
sivai tt;; Ttpoaipecjeto;, ou f| dpeTr, airta. (9) Kal Stl
touto ex Trj; Tcpoatpe'ejeto; xpfvoixsv Ttoto; tkj* touto
0' £'CJTI TO TIVO; EVSXa TCpaTTEl, dXX' ou Tl 7tpaTTEl.
(10) 'Oixouo; Ss xai fj xaxia Ttov svavTuov svsxa tcoiei
15 ttjv TtpoatpECJtv. Ei Si) Tt;, lcp' auTto ov TcpaTTEtv jxiv toc
xaXd, aTcpaxTEtv 8s t4 aicr/pd, TouvavTtov tcoiei, SrjXov
6rt ou ejTcouSatd; Icttiv outo; 6 dvOpo)Tro;. "Ocjt' dvdYXT)
t/,v te xaxtav ixouejiov elvat xai tvjv dpETrjv • ouSetxia
vap dvaYxr) Ta u.ovOr)pi TtpaTTEtv. (11) Ati TauTa
21» xat 'J/extov f) xaxta xai f) dpsTr) ETtaivETOv • t& ^ip
dxouejia aicj/pi xat xaxi ou <j/£XTa, ouSs t4 dfaOa
ETcaivETa, dXXi t4 Ixourjta. "Eti TtdvTa; iTcatvou-
;jsv xat fyiyou.ft ei; tt,v icpoaipEcjiv PXetcovte; ixaXXov
fj Ac. Ta spya ( xatTot atpeTWTepov r) evepYEta ttjc; dps-
1 'Tt,c;), 6ti TcpaTTOucji u.ev tfauXa xal dvaYxaJJdfiEvoi,
TcpoatpcTTat 0' ouSstc;. (12) Eti Sta to (Jtr) ^aSiov Eivat
ioEiv tt,v rpoaipecjiv STCoia ti;, Sii TauTa ix. twv (pytav
dvaYxa^drjiEOa xpivEtv tcoTo'; tic,. (13) AtpETWTEpov (iiv
ouv rj EvipYEia, ETcatveTcoTepov S' rt Ttpoaipecjtc;. "ExTe
'* tcov x£iuuiv<j>v ouv cjuu.6atv£t TauTa, xat Iti 6u.oXoYETTat
Toic, ^atvoijtevoic;.
LIBER III.
CAP. I.
"Ort uJv ouv (jtecjdT^Tec; eicji Te Iv Tatc; dperatc;, xal
siJTai TcpoatpeTtxai, xa\ a\ IvavTtat xaxiat , xai tivec;
usiv auTat, xaOdXou EtprjTaf xaO' £xdcjTr,v S^ Xau.6d-
"..vovTEc; XeYtoiJtEV ^£?ris, xai icpiijTOV eTtc<ou.ev Tcepi dv-
opEiac,. (2) i/eobv Sr, SoxeT tcScjiv 6' t' dvSpEToc; sTvat
TtEpi 3>d6ouc,, xai r) dvSpEia u,ta tcov dpETcov. AieiXou.ev
o* e"v tt; StaYpa^vj itpdTepov Opdcjoc, xai cpdSov evavTia-
xai ^dp ecjTt Tttoc, avTtxEiixEva dXXr^Xotc,. (3) ArjXov ouv
1« 6rt xai oi xaTi Ta; e;eic; TauTac, XsYdu-Evot 6,u.oitoc, dvTt-
xEiaovrai tj^iejiv auToic,,'o!ov 6 SeiXo; ( outoc, ^ip Xe'ye-
tii xa^i to cpoCeToOat jxaXXov rj Ssi xal OappETv ^ttov
f, SeT) xat 6 Opauuc;- xai ^ip outo; xaTa to TOtouTO;
Etvat oto; cpo6eTcjOat u.sv tjttov f\ oei, OappeTv S& u.5XXov
»"• f, 0£t. Atb xal Tcapo)vuu.td^ETaf 6 ^ip Opacjuc; rcapi to
Opdcjo; Xe^eTat Trap<ovuu.<oc;. (i) "SIcjt' etcei f) dvopeta
e7t'iv f, (JsXTtcjTrj e;ic, TCEpl cpdSouc; xai Odpprj, Sei Se
ur'0' outw; wc; 01 OpacjETc, ( Ti uiv ^ip IXXeitcoucji , Ti
S" uitEpSdXXoucjt ) ixr|0' outojc; wc; oi SeiXoi (xal ^ip 00-
207
giitosiintiiiio rccti, noccssarium cstlioc conscqui. (C) Co.
gitalionis igitur principium i\>l linis : actionis vcro, co^ita-
tionis terminus. Si igitur omnis rcctitudinis aut ratio causa
est , aut virtus : si ratio non fuerit , per virtutcm linis crit
rectus, scd non continuo ctiam quae ad linem. (7) Finis
autem cst id cujus gratia : omnis cnim electio alicujus est
ct alicujus gratia. Cujus igitur gratia medium est, ejus
causa virtus , qux id cujus gratia, eligit. Verum elcctio non
cst liujus, scd eorum qiiaesunt liujus gralia. (8) lloruni
autcm consecutio altcrius est facultatis, eorum inqnam
qurc liuis gratia Tacienda sunt. Verum nt linis rcctus prae-
Tigatur, electionis munus est, cujus causa est virtus :
(9) quocirca qualis quisque sit, ex electione judicamus ,
non quid, sed ciijus gratia faciat , cxpendentes. (to) Simi-
liter ct vitium contrariorum gratia electionem eflicit. Nam
si quis, quum in potestate sua sit bonum agcre, malumquc
omittere , agat contrarium ; necessarium est , lninc honesli
studiosum haudquaquam esse. Itaque virtus et vitium
neccssario voluntaria sunt, quuin nulla necessitas ad mala
perpetranda cogat. (II) Quare etiam vituperabile est vi-
tium , et laudabilis virtus. Involunlaria enim , quum lurpia
sint , non vituperantur tamen , contraque bona non involun-
taria sed voluutaria laudantur. Postremo omnes lauda-
mus vitnpcramiisque , electionem magis quam facta in-
tuentcs, (etiamsi virtute sit cligibilior operalio,) quia
faciunt maia quidem coacti , sed eligit ea nemo. (17.) Sed
quia difficile est electionem cujusmodi sit perspicerc, id-
circo ex operibus qualis quisque sit, judicarc cogimur.
(13) Itaqnc eligibilior quidem est actio, sed laudabilior
electio. Ilaec tam expositis evcniunt , quam conscntanea
sunt apparenlibus.
Mediocritates igitur esse in virtulibiis, easqne electivas,
et contraria carum vilia, quxquesint, universaliter dictum
est. Singulatim vero unamquamque pcrsequcntcs , primum
de fortiludine dicemus. (2) Kerc cniin apud omnes in con-
fesso est, et fortem circa terribilia versari, et fortitudinem
unam c virtntibus esse. Distinximus autem in tabula su-
pcriore confldcntiain ct timorcm ut inter se contraria,
ilinnii aliquo pacto sibi inviccm opponantur. (3) Unde ma-
nifcstum qui al> iis liabitibus nomen habent, similiter inter
scse invicem opponi, qucmadmodum timidus ( nam is
magis quam dcceat, timere ; minus vero quam deceat audere
dicitur ) ct conlidens, qui ipse quoque ex eo quod liujus-
modi sit, minus scilicct quam deceat, timens, magisquc
quam deccat , audens, nomen trahit : unde et auclax ab au-
dacia denominatur. (4) Quocirca quuin forlitudo sit circa
timorcs audaciamquc habilus praestanlissimns , dcret vcro
ncc ut audaces, qui in nonnullis deficiunt , in aliis vero
excedunt , agcrc , ncquc limidorum instar, quia cliam ipsi
 20S H0IKQN EVAMVlIflN I\ ot.
TOfTauTO TCOlOuat , TcXvjV OU Tt£p\ TaUti dXX' i\ Evav-
Tta;- tw aiv yip OappEtv EXXEtTtouat, tw 81 cpoSsiaOat
uTtEpfidXXouat), SrjXov wc r) u.£'ar) SldOsatc OoaauTrjTOC
xai SetXtac eitiv dvopsta • auTT) yip PeXtictt). (5) AcixeT
5 3' 6 dvSpeloc dcpoSoc Etvat o>c sVt to tcoXO, 6 31 SeiXoc
<po6r)Ttxdc , xai 6 [xiv xat rcoXXi xai dXtfa xai aEvdXa
xat atxpa cpofiEiaOat, xat acpdopa xai Tayu, 4 81 to
EvavTtov •?, ou cpofiEtaOat r, rjpEaa xat adXtc xai dXtva-
xtc xai asydXa. Kaid aiv uTcoasvEtTi cpofiEpi acpdSpa,
iu 6 31 o03i Tot rjpeaot. (b) Hoia ouv uTtouevet 6 dvSpeloc
( Ttpoitov ) ; TcoTspov Tot auToi so?£pi r, Ta £T£po> ; £t uiv
dr) Ta Itssw cpoSspd, oOOiv asuvdv cpaiT) av Ttc eTvat ■ ei
31 Tot aUTti) , eTt) av auToi usya- Ta 81 cpo?spi cpd6ou
7totr)Tixa sxdato) o> cpo6spd, olov ei jjlev acpdopa cpo6spd,
15 str, av iayupdc 6 cpd6oc, ei 8' rjpsaa, daQEvr,;. "Uote
auaSatvEi tov etvopEtov aEydXouc cpdSoue, xal TtoXXouc
TtotsIaOaf eodxEi 81 TOtivavTiov r| dvSpsia acpo6ov Tta-
paaxsud^Eiv, touto 3' Etvat iv tw f) ur)0iv f) dXrya cpo-
6sTa0at, xai ^p£aa xai adXtc. (7) AXX' iawc to cpo-
2U ^Epdv Xs'yetii, warcEp xat to f,Su xai TayaOdv, Stj^tSc.'
Tot alv Y«p aTtXoic, Tet 81 Ttvt aiv xal f,3ea xai dfaOd
EOTtv, aTtXioc 3' ou, d).Xi Touvavriov cpauXa xai ouy
f,3s'a , 5aa toic Ttovr,poTc d>:ps'Xiu.a , xat daa f,3s'a toTc
TtatStoic; i)' TtatSta. (s) 'Oaoto>c. Se xat Ta cpofiEpi Ta
•a asv aTcXtTi; ^ctti, Ta Si tivi. *A uev &t\ SeiXo; cpoSsTTai
r] SeiXoc;, TOt aiv ouoevi eiti cpoGepet, xa 3' r^pE'aa- Ta
Se toic, TcXsiOTOtc. cpo^Epot, xai Saa tii avOpwTttvT] cpoaEt,
TauO' aTcXwc cpoSepi Xe'you£v. (0) 'O 3' avSpsToc Ttpdc
TauTa (yti dcpdSwc, xai uTtou.E'vEt xi ToiauTa cpoSEpd,
.to S EaTt asv wc ^o^Epi auTW, e^aTt 3' wc ou , tj asv avOpoj-
tcoc, cpofispd, v) 3' dvSpEtoc, ou cpot>£pi dXX' r1, r^ps'u.a r| ou-
Saaoic. "Koti usvtoi cpoCspi TauTa ■ toTc vip TtXEtaTotc
cpofiepd. (10) Atd xat ETtatvsTTat y\ e;tc waTtep -vip
6 iayupdc xat uyieivoc £/st. Kal yip outoi ou tw otto
:i5 u.r,0£vdc 6 uev tcovou TpiSsaOat, 6 S' utco arjOEatac
uTCEp6oX?;c, TOtouTOt Etatv, dXXa Tt~> uitd touto>v aTta-
OeTc Etvat , r, otTiXwc r, r,C£aa, u^' tov oi ttoXXot xai oi
TtXETatoi. (11) Oi aiv ouv voaoioEtc xat ooOeveTc xai oetXoi
xai uTtd Toiv xotvoiv 7taOr,adTO)v Ttday ouai Tt, TtXvr,v 05tto'v
40 Te xat aaXXov rj ol TcoXXoi' ** xat ett ucp' tov oi TcoXXoi Ttd-
ayouaiv, utcotouto>v aTtaOETc r, d^Xwc ?i r^p£'aa. (12) 'Atco-
peiTai S' Et tw dvSpEtw ou0e'v e"aTt cpo6epdv, ouS' av cpo-
6r,0Etr,. *I1 ouOiv xwXuei tov tlprjt/ivov TpoTtov; f, yip
dvSpsta dxoXouOr,atc Toi Xdyw eotiv, 6 31 Xdyoc to xa-
«j Xdv aipeTaOat xeXeuei. Atd xal 6 ar, Sti toutov uTtoas-
vo>v autd, outoc tjtoi Ecs'ar/)XEv r, Opaauc' 3 81 Sti to
xaXdv dapoSoc xai dvSpEio; aovoj. (13) 'O alv ouv Sei-
Xdc xai 3 ar^, SeT cpoCeTtoi, 0 31 Opaauc xal $ ar, SsT
OappeT- 6 3' dvSpeioc dacpto & SsT, xai Tautr, asaoc iaTtv.
to *A yip av 6 Xdyoc xsXcurj, TauTa xal OappEi xai ^>o-
6£itat. 'O Sl X.dyoc Ti asYaXa XuTtrjpa xai cpOapTtxa ou
xeXeuei u7tou.£vEiv, oiv ar, xaXi rj. (m) '0 aiv ouv Opa-
auc, xat £t ar) xeXsuei, TauTa OappEt, 6 8e SeiXoc ouS'
av xeXeut)- 0 5* dvopEtoc [Jidvoc, eiv xeXeut). (15) "Eoti
(ui8,l«>.)
in codei» peccant, non eodem tamen, seO contrario iikwJo
(audondo enim deficinnt, timendo vero cxcedunt), maui-
ii'-liim esl , mcdiam audacix timiditatistiuc <Jis|H>sitiunem ,
lortitudiucm essc : is cniin lialiitus optimus. (5) Videlur
aiitcm fortis metu vacarc utplurimum, timidus autem me-
tui obnoxius e$sc. Et liic quidcm multa etpauca, ir.asna
ct |«rva mctuit, idque vcliementeret cito : ille vero conlra,
aut prorsus non , aut levitcr, ct a^re, et raro, et non nisi
magua. Et hic qtiidem vcheinenter lerribilia sustinet , ille
vero ne levitcr qnidem liorrida. («) Quae igitur suslinet
fortis primum , sibiue , an alteri terribilia ? Etenim si alteri
terribilia suffcrat, niliil vidcaturmayniGcum, fortemcsse:
sin vero sibi ip>i tcrribilia, lioc ei rnagnum fuerit : terribilia
autcmci terrorcm incutiunt, cui suut lerribilia. Itaquc
si terribilia vclienicnter, velicmens; sin leviter, infirmns
inctuserit. Undc conlingit, fortcm effici multis magnisque
terroribus. Vcrum videbatur c contrario fortitudo vacuum
timorc rcddcrc, ct lioc csse in eo quod aut nibil aut pauca
timeat , caquc cl lcvitcr et a?grc. (7) Scd enim borribile,
qucmadmodum ct jucundum , ct bonum , bifariam fortasse
dicitur : alia cuim simpliciter, alia vero cuidam jucunda
bonaquc vocanltir, non simplicitcr ac contra prava , t-t 1111 -
nime jucunda, qiiemadmodum qua? pravis utilia sunt , et
qux jucunda pueris, qua pucri sunt. (8) Sic etiamterri-
bilia alia sunt simpliciter, alia vero alicui. Qtiae igitur
timidiis mctuit, qua timidns, alia nemini terribilia sunt,
alia leviter : sed qu.ic plurimis timentur, et qua-cumque
11.il 111 .1' bumanrc borribilia sunt , ca simpliciter terribilia
vocamus ; (9) fortis vcro ad tiaec intrepide babet , susli-
netque rcs cjusmodi. Quae partim ipsum quoque terrent.
partim vero non. Qua cnini liomo est, terribilia illi qoo-
que sunt : qna vcro fortis, non sunt, aut ccrtc leviter, aul
ncqiiaquam. 'IVmbilia tamen dicunlur, quia a plerisi|iie
timeri solcnt; (10) quocirca liic liabitus laudatur. Quemad-
modiim cniin robusti saniquc ap)>cllaiitur, non quod illi
iiullis laboribus frangantur, aut bi uullo e^cessu debili-
tcntur : scd cx eo quod liis vel proreus non turbantur, aut
simpliciter, antleviter, aquibus miilli et plcrique. (II) Va-
letudinarii cnim , ct infirmi , et timidi , communibus etiam
vulgaribusquc passionibus afficiuntur, scd cilius vcliemen-
liiiMpic quam solent mulli : satii vero el robusti et/orlfs
matjnis quidem afficiunlur, sed lentius el minusquam
solent tnulti : prartcrea quibus multi afticiuntur, ea vel
prorsus non vel lcviter ipsos tangtint. (12) Qiia?ritur au-
tcm, niim forti niliil sit terribile, neque 1nct11.1t quicquani,
an nibil vctct, pro eo ac dictum esl, ipsum quoque ti-
merc : forlitudo cnim rationcm sequitur ; ralio vcro bonesla
capesscre jubct. Quocirca qui non per lianc suslinet, is
aiitsliipidusest, aut coiilidcns : vcrum qui ob boueslum
tantum non metuit, solus fortis est. (13) Timidus igitnr,
qnae non decct, metuit ; andax vero in quibus non oportet,
audet : fortis vcro in utroque agit quod decet , ct proin me-
dius exsistit. Nam quae ratio dictat , ea et metuit et susti-
net. Quac autem magna snnt et acerba intcrittimque infe-
rentia, ca, nisi sint bonesta, subire liaudquaquam ralio
jubct. (14) Audax vero etiam non jubente ipsa subit; ti-
midus vero nc si jubeat quidem : solus autcni fortis ipsin*
jussui obtempcrat. (15) Species autem fortitudinis quinqiw
 (ll*9.) * MOR. EUDEMIORUM LIB. III. CAP. I.
o' eiot) dvSpsiac tcevte 'kiyou.vttx xaO' 6u.ot6Tr,Ta, xa
auxa •vap UTcouEvouatv, dXX' ou Sti Ta auTa. Mta jjlev
TCoXiTtxrj- outt) S' EdTtv f) St' atow ouaa. AfUTEpa
r, oTpaTtwTixT) ■ auT7) oe ot' EUTCEtpiav xai to Etoevai ,
!. 0U/_ WOTCSp 2ti)y.p0tTT|< E:p7) , Ta OElVOt, dXX' Sll TOt? pOT]-
Osiac twv Seivwv. (16) TptTY) S' f, ot' aTCEipiav xat
avvotav, Si't,v Ta TcatSia xai ot txatvouEvot ot uev u7to-
uivouat Ta :psp6usva , ot Ss XauSdvouat touc oseic.
"AXXr, S' f) xaV EXTcioa, xaO' 7)v o? te xaT£UT0/r,x6TEC
10 TcoXXdxtc UTcouE'vouat Tou? xtvSuvouc xai ot ueOuovtec •
EuEXTctoa? yotp TcotEt 6 otvo;. (17) "AXX7] oe Sii TcaOoc.
aXoYictTov, otov 01' EpwTa xat Ouuov. "Av te ^ip Epa,
Opacuc ixaXXov r) SstXoc, xal urcouivEt tcoXXouc xtvSu-
VOUCj , WOTCEp 6 EV METaTCOVTlW tov Tupavvov ditoxTEtva;
ib xai 6 ev Kpr,TJi (auOoXoyouuevo; • xai SV 6pvr,v Xai Ou-
ubv woauTo>c • IxoTaTtxbv vip 6 flujxoc. Atb xal ot aypioi
GrjpE? dvSpEtot Soxouatv sTvat, oux ovtec* foav yip e'x-
OJTWOl, TOIOUTOI EtOtV, e! Jt Ulj, aVWUaXot, WOTCEp ot
Opaastc. (is) "Ouo>c Sl (jtdXtaTa tfuotxr, 7) tou Ouuou-
»0 a7)TTT,T0V yap 6 Ouixoc, 810 xai ol TtaToEC dptoTa ud-
yovTat. (19) At4 vo'u.ov Sl f, TcoXtTtxfj dvSpsta. Kot'
dXr/jEtav Si ouOEu,ia toutiov, dXXi TTptx; TicTcapaxsXEu-
CEtcjTac.ivToTc, xtvSuvotc/pr,aiu.aTauTaTcdvTa. (20) IlEpi
ck twv cpofispwv vuv u.£v a7cXo>c Eip7)xau.Ev, Pe'Xtiov 31
li StopiaaaOat uaXXov. OXwc usv ouv tpoSEpa XEyeTat toi
Tcotr,Ttxa cp66ou. Totaura 0' eotiv Saa <paivETai tcoit;-
Ttxi Xuttt,? ^OapTiX7;c- toTc "cip dXXrjV Ttvi 7cpoo3£/o-
u.E'votc XuTrr^v £Ts'pa uiv dv tic tatoc Xutct) ys'votTO xal
TtdOoC cTEpOV, Cf66oc S' OUX EOTat, OlOV El TtC TtpoOpwTO StI
ao XurtriOETat Xu7tr,v tjv ot <(iOovouvtec XurcouvTat, r) TOtai-
tt,v oTav ot £t,Xouvtec ^ ot aioyuv6|jtEvot. (21) 'AXX'
ETct (novatc Tai? TotauTatc tpatvouivaic EOEoOat XuTcat;
sofioc yivETat, 6otov f, ^uotc dvatpETix'}] tou ![7Jv. Atb
xai o-^oSpa tivec ovtec uaXaxoi Tcepi Evta dvSpEtoi Etsi,
S5 xai Evtot oxXr,poi xai xapTEptxoi, SeiXoi'. (22) Kai
Zrt SoxeT o^eobv totov tt)c dvSpetac Eivat to TCEpl tov Od-
vaTov xai tt,v toutou Xu7ir,v e/eiv tcwc ei ydp Ttc £17)
toioutoc oToc Tcpbc d).£'ac xai <j<u/7) xai Tic TOtauTac
Xutcoc utcouevetixoc, wc 6 Xo'yoc, dxivSuvouc ouoac, Trpbc
10 Se tov OavaTov xai ptaXaxbc xal TCEpi^oSoc, uf, St' dXXo
Tt -dOoc dXXi St' atjTTjV tt^v tpOopdv, dXXoc Se rcpbc uev
EXEtvac uaXaxoc, 7cpbc Se tov OdvaTov a7caOr'c, exeIvoc
u.ev av slvat S6;eie SeiXoc, o&toc S' dvSpEtoc. (21) Kai
yip xivSuvoc iiri toTc toioutoic XcyETat [jtovotc twv 50-
43 fiEpwv, ciTav 7tXr,oiov »j to tt,c TOiauTT,c cpOopSc tcoi7]ti-
xov. <l>aivETat Se xivSuvoc, Srav TcXriatov tpaivETat. Ti
(xiv ouv ^oSspd , TCEpl 6'aa cpauEV ^Tvat tov dvopEtov, ei-
pr,Tat Sf, Srt Ti cpatvouEva 7cotrjTtxa Xu7cr,c tt,c cpOap-
-rtx^c- Taura u.s'vtoi 7cXr,aiov te opatvouEva xai uJ)
so rccippto , xai ToaauTa tw ueyeOei ovra r) <patvo'u.sva wot'
tTvat auuuETpa rcpbc dvOpo>Tcov. (21) "Evta yotp dvdYxr,
rravTi oaivEaOai dvOpwTcw tpoSspi xai StaTapaTTEtv ou-
Oev y^P xtoXust, waTCEp Ospui xai ^u/pi xai Toiv dX-
Xtdv Suvdptswv ivtac uTc:p f)(xac fiTvai xai Tac tou dv-
AIUSTOTELEJS. II.
•200
sunt mimrro, propttT similitutlinpm quantlam sic appcl-
l.il.' • : eadem euim sustincnt , non tanicn castlein ob rausas.
Una t-st civilis, quam verecuntlia [>arit : allera militaris,
ex peritia tisuquc reruin pcrfecta , non , qucmadmoiluin
ilisil Socrates, ut liorribilia , sctl ut auxilia liorribilimn
cognosr^intiir : (IG) terlia, per ignoranliain et impfriliam,
velut est puerorum insanorumque fortitutlo, qua lii lior-
ribilia sustinent, illi vcro «■ i|nnlcs manibus prelientlunt.
Alia rursum ex spe nascitur, qua felit itate usi ebriiquc
pcricula s-xpe siisrijiiunt : nam vinum spcm solct atldere.
(17) Poslrcmo alia cx affccluum impotenlia ralionis expcrs,
ut amore irave accensorum. Nam sive amct quis, audax
ixitius quam timiilus erit , multaquc pericula sustiucbit :
velut qui in Metaponto tyrannum occidit, et in Crcta ille
quem fabukc rccitant : sive ira cominovcatur ; nam cxtra
se rapitur animus. linde et fera; silvestrcs, forttsdicuntur,
nec simt tamcn. Concitalu; enim, suiit ejusmodi; uon
concitata; , inaequales stint, sicut audaces. (18) Maxime au-
tcm naturalis cst al> animi impelu profecta fortitudo : in-
victus enitn ini|ietus : qtiaproptcr et pueri optimc piignant.
(19) Civilis autcm propler legcm cxstitit. Cetcrum nulla
liarum secundum veritatem comparala est ; atl coliortatio-
ncs tamen iu [«riculis usum afferttnt lirec omnia non mc-
diocrem. (20) Dc horribilibtis igitur quiim simplicitcr jam
dixcriinus, non ab re fuerit de bis fusius determinare. In
universum igitur borribilia dicuntur metus erfcctira; ca
scilicct qiiic dolorcm inferuut corruptivum. Nam quihus
alia afllictio iucidit, aiiiiin eliam dolorem diversumque 11! -
ffcliim, non mftiim parit, velut qtii molcstiam aliqnam
pros|iicit , ut eam qua invidi, aut xmuli , atit pudore suffusi
affliguntur, aliud nomen sortitintiir : (21) eo quod verus
mctus corum tantum malorum est , quoriim natura interi-
tum videtur inferrc. Quocircanonnulli, quamlibet molles,
fortes tamen sunt in quibusdam : et nonnulli , duri ac tole-
rantcs, limidi. (22) Videtur enim propemodum proprium
fortitutiinis muntis essc, circa mortem ejusque acerbilalem
recle aflici. Nam si algorem t|iiis ct calorem el liujns generis
doloies pro eo ac ralio dictat sustinct , quum a periculo
absint, verum ad mortem mollis sit el timidus, non ob aliud,
nisi ob interitum ; alius vero ad cadem quidem mollis , crga
inortiiit autem intrf[iidtis : ille qtiidein timidus, bic atiteni
forlis jutlicari sane queat. (23) Pcrictilum namt|ite iis
constare terribilibus tantuni dicitur, i|ii.e in propinquo
babent rjusmodi interittis elTectiva. Apparet auleni pcricu-
lum, qnanilo prope eernitur. Tcrribilia igitur, circa quae
vcrsari forlis assolet , dicla jam nobis sunt, fo quod appa-
rcntiaelfectivadolorLs corruplivi , oportet , caque non pro-
cul setl in propinquo, apparcrc, nec magnitudinc bumanre
virtutis proportioncm cxcedere. (24) Quiedani cniin ncressa-
rium estomnibusterribiliaVidfautiir, omncsque pcrccllant.
Nihil enim vctat quoininus, qiieinatiniodiim calitla fris;ida-
que et alia quajdam eorporis humani habitus viresque su
 210 IIOIKQN EVAlIMIilN T, «.
Optoirfvou (jtouaTOc e1[eic, outio xai tmv Tcspi tyjv «j/uyyjv
T»Or,;j.dTiov. < )i ;jiv [ouv j detXol xai Opaaetc oiaJ/eudovTai
oia Ta; E;etc" tio uev y^p SeiXiji Ta Te uf, tpotSepa coxeT
'>oo£pa etvat xai tt. TjpEua cpoopa, Tto oe OpaaeT touv-
r. avTiov Ta Te (poCepa OappaXea xai Ta o"^oopa f,pEua,
tw i" avjp£i(j> TaXr,05; udXtffTa. (a) Atdirec out' ei tic
utcouevei Ta tpofiepa dV ayvoiav, avopeTo;, ofov ei tic
touc xepauvouc urcouevEt <fc£pou£'vouc £(4 uaviav, ouV
ei yivwo-xoiv 6'jo; 6 xivouvoc, dta Ouudv, oiov ot KcXtoI
Ki icpdc Ta xuuaTa 6'icXa aTiavTwcft XaSdvTec, xai SXtog
fj papCaptxfj avSpta uetoi Ouuou ecTtv. (ss) Evtot oi
xai ot' dXXac fjdovac uTcouevoucjtv. Kai yip 6 Ouuoc
7,dovf,v eyet Ttva'- uet' eXrcidoc ^dp ctti Ttutopia;. 'AXX'
ouwc out' e! Oia TauTr,v out' ei dt' aXXr,v f,dovf|V Orco-
ij, usvei T14 tov OavaTOv ?, (fufr,v uet^dvtov Xurcoiv, ouSeic
otxaib); dvdpetoc XevotTO toutmv. (2") l',i ^ap r,v f,o»
to drco0vr't7X£tv, tcoXXoxic av 61' dxpaoiav dTc;'0vr,o-xov
oi dxoXao-TOt, warcep xai vuv auTOii uevtou drcoOvr-o-xEtv
OUX OVTOC, f,ds'oC, TMV TCOlr,Ttxiov o auTOu , tcoXXoi 4V
uo dxpaaiav TCEptTcircTOutjtv eiootec,, wv oudelc dvdpiioc ei-
vat od;Etev, ei xai rcdvu erotuoc aTcoOvr^xetv. Out' et
^EUYOVTEC, TO TCOVEIV, OTCEp TCoXXot TCOIOUGIV, oClOE T(OV
TOtouT(ov oJOsic dvdpsioc, xaOdrcep xai 'AydOwv yrtn\
■l>aCi).ot ppoTuiv yap tou tcoveiv f,o-aw|ievoi
'i* Oaviiv E&ciffiv
(osrcep xai tov XEtptova uuOoXoyouatv ol Tcotr,Tai dti
t»)v dicd tou E^Xxouc, o&uvrp £u;aaOat drcoOaveTv dOdva-
tov dvTa. (•>*) JlapaTcXr.atux; oe toutoi? xai ocot 6Y
iuiTEtpiav uTcouevouct touc, xivouvou;, SvTtep TpOTCOV
M (T/edov ot tcXeTgtoi tiov CTpaTttoTixiov dvOptorcwv uiroue-
vouctv. Auto */ap TouvavTiov ^/£i vj (5); (oeto itoxpd-
TT|C , £Tct(iTr,;jir,v oiduEvoi; etvat tt\v dvopiav. Oute yap
oia to Eios'vat toi "pooepa Oappouctv oi eVi touc. ictouc
dvaSaivetv eTCiaTauEvot, dXX'6'Tt tsaat Tac por/Jsiac twv
3t> oeivcov ■ oute ot' 8 OappaXstoTEpov dvtoviiJovTat , touto
dvdpEia. (20) Kai vip av f, ic/u^ xai 6 tcXoutoc xaTa
Wsoyviv dvopEia e!ev • n Tcac yap dvf,p tcevit) SeSuhiue-
voc. » '1'aveptoc evioi SetXoi ovtsc &utoc urcousvouct 01'
EUTCEtptav ■ touto oe', oti oux otovTat x.no\jWv sivai •
40 icaafcap Tac por,Oeiac. —r.usTov oe'- 6*Tav yap ijtyi e/eiv
otiovTat fSor,OEtav, dXX' rfir, TcXr,aiov rj to ostvdv, ouv
uTcouEvouatv . (:to) 'AXXi TcdvTcov tcov toiout(ov aiTiow
oi ota if.v atdio utcouevovtec udXtara csaveTsv dvdpETot,
xaOdrcep xai "Our,po? tov "KxTopd cpr,atv uTcouETvat tov
«t, xtvouvov tov rcpdc tov 'A/tXXEa •
"KxTopa 5' aiou;
«&«•
llou),u5i|j.a; uot npioTO; iXEy/.Eir.v ivaOr,a£t. »
Kai sariv f, tcoXitixvi dvopta aurr,. (3l) 'H 3' dXr,Or,c
H oute auTT| ouV jxeivojv ouoeuta, dXX' 6;xot'a ue'v, toaTCEp
xai f, Ttov Oripitov, S oii tov Ouuov 6udcs ttj TcXr,Y?j
•pfptTai. Oute y*P 5ti dooV',c£t, Sst ;j.e'veiv soSouue'-
vouc, oute ot' dpYriv, oute Stot to ur| vouijetv drcoOa-
pcranl ; ila animi <i(Tcciionil)iis nnnniillis appriinainur. Tt-
midi onim ctatnlatos scciimliiiii liabilns ilccipitinlur. li-
niiiln cnimnuu borribilia, liurrihili.i l.inini vidontiir, ol <^ti.i'
lcviter mctuenda siint, velicniciilcr : auilaci \ero conlr.i-
ritui), borribilia vidcnlur cjiismodi ut iis conddi possil, et
(|iue vcbciiicnter tcnibilia , leviter : viro aiitem forli i|U,t
vera sunt maxiiiie. (T.>) Quotirra nec si quis ignoranlfr
pcriculasuslineat, forliscst ; veltit qui ftilnien, e\ insanw,
fcrat illatum , ac si cognosr.it quantnin sit iKiiculuni, t\
aniuni inipctu agat ; qiiemadniodiiiii si Cell.f, suniplis anui',
occurrant fliictibus : cujtismodi est omnis barbarorum fu-
riosa fortitudo. (20) Nonimlli vero ob alias volnptales
pcricula susliiieiit : nain et ira voluptatcm liabet i|iian-
dain , quiim sit (iunspc iillioiiissimiend.ic. Vcrumnccsi
ob cjusmodi, ncc ob-alias voluptates, nialoriimve gravio-
riim liigam ,• mortcm obeat, justiis qiiisquam proplcrc.1
meiilo dicatur. C>7) .Nam si mori juctindiiin sit , sa'|ie |» r
intem|)crantiaiii morcrcntur lascivi. Qticniadinodnm d
bodic, qiiiim ipsa «]iii<lciii mors minimc, sed infcrenti.i i-aiii
iniilta sint suatia, lit ut inulti per incontinentiam («■■
I11111 sibi conrilicnt inlciiliiin, non i^nari cliam certara
morleiii proposilam : quo ex genere ntillus forlis \iileater.
Ncqiie si quis dolorcm fiisjions (qtiod solent nmlli) morlem
aetersat, fortis fucrit-; qiicniadinoduin ct Agatbon dicil .
Nauii|iie I11 miiir . pravi pcrciti doloribiu
Mortein sibi uplaiit;
veluli ctiain Cbironem fabulx peibibent ob dolorcm ulmK
morleni oplasse, licct immortalem. (2S) Non prociil ab
bis distant <pii e\ pcritia pcricula snslinent, id quod ple-
riqnc solcnt mililares viri. Iloe namipic contrario plano
modo se babet Socratis sententi.r, opinantis, scientiam
cssc fortilndinem : ncqticenim quia noverint liorrilrilia » «ini
in siiniinos malos csceiulerc didieerunt , id atisi sunt,sed
quia prirsidia rontra diserimina cxplorala babent. Neque
f nim quia aiidacbis pugnant , iikirco lortes siint : (7'Xi nain
bac rationeetiam robtir, ctdiviti.v.jtixta Tlieosnim.essral
fortiludo. Vir cnini, inquit, panpertate doiiiitus omnis
ncc diccre quicqnam nec face.re valet. Manifeste ipii-
dam, quiiin liinidi sint, pericula tamen sustinent, pro|iler
cxpcrientiam , idque quod iH-riciiliim non esse arbitrentur,
qiium paialum nosrant prrrsidilim. Arpimeiilo cst, qii'«l
ipiinn pr.Tsidiiiui babcre noii pulant, malis jain re M''»
imminenlibiis, relrocctlunt. (M) Inler omnes igilur o\
illis unde dixiiniis causisortas ea vidctur virtuli proxima,
(piac cx verecundia nasritur, forlitudo; qiieiiiadmoduin rl
Homerus Ilertorein scribit iMTiculiun in ccrtainine rum
Acbillc obiisse verecundia iinpiilsum :
... verccunilia cepit
Hecloia...
Pulyilamas etcniin primus probro uulii vcrtet.
Atqne, ea cst quaiii dixiiiuis eivilcm fortiludinem. (31) Ce-
tcriun vcra nequc liwc. est, neque alia cx illis ulla, «ed f«-
rori siinilis csl frranim , qua' iiiipelu fcrnnliir ad?er<ii<
ic.tus. Neque enim vcl ob ignoniiniam , \el ex ira, vel
quod lion morituros se aibilrcnliir, aul quod larullalilm'
 1230. MOR. EUDEMIORUM LIB. III. CAP. II.
vacrOn, ?, Stot to SuvdjJtst;; s^ystv cpuXaxTtxdc. ■ ouSs yip
oir|i£Tai outio ye cpofopov Etvai ouOsv. (32) 'AXX'
Ejr£tSf| Traca dpETfj TcpoatpsTtxYi (touto ck nw; Xs'you,ev,
E*fr,Ta! 7cpoT£pov, 6'ti ev£xa Ttvot; udvT* aipEttjOat 7rot£T,
i xxt touto £OTt, to ou svsxa , to xaXo'v ) , SrjXov oti xal
f, avopta dpETYj tic; ouaa svsxd tivo? 7cotr;cTsi t& <po?£pa
Orou.svEtv, wot' oute Si* ayvotav ( dpOtoc ■y^p u,aXXov
7C0UI XOIVEIV ) 0UTE Ol' f,SoVY;V, dXX' 6tI XaXdv, E7CEI, dv
fi uf, xaXov ^ dXXa jjcavtxdv, ouy uTcojjtsvEf atcrypov
10 yctp. (33) Ilspi 7coia uiv ouv EtJTtv fj dvSpEta tXEOOTrjt;
xai t(vo)v xai Sti Tt, xai t& tpo?£pa Ttva Suvaptiv £/£t,
oyjSov EfpYjTai xaTtit rf,v Tcapoutjav scpoSov {xavioc.
CAP. II.
Oept. Ss ao)tppocruvY)t; xal dxoXaatae, u.ETa Taura StE-
XsiOat TtEtpaTEOv. AivETat S' 6 dxoXatJTOt; TtoXXaytoc.
15 "0 te Yap (fji-Ji xsxoXaajjtsvoc; tko; jjlyjS' taTpsudusvoi; ,
t?)tnt£p dcuY/roc 6 pif| TETu.r,fjt£vot;, xal toutojv 6 jjisv
ouvaTOt; 6 S* dSuvaToc* aTu.r]Tov ^ap to' te jjvyj SuvdjjtE-
vov Ttjtr,07;vai , xai to SuvaTov jaev tjtf, tetjj-yjUevov Se.
(l) T6v auTOV S» Tpo'7tov xai to dxdXaoTov • xai yap t6
Vi u.rt TCEcpuxoc 5s'yea0at xdXaatv, xai to TCEcpuxoc. jjiv utf,
X£xoXatju.£vov Ss TtEpl du-apTiac; 7cspi 3; SpOoTtpayEi
6 cojtpptov, toCTTEp ot TcaTSEC.- xaT& TauTY,v yotp dxdXa-
tjcoi Xe^yovtki ty)v dxoXaatav. (3) "Eti S' dXXov TpoTtov oi
SutriaToi xai ot dvtaTot Tcdu.Ttav Sta xoXdaEtoc. IlXiO-
ls vayto; 5s Xeyojasvy,; Trjc. dxoXaatac, oti jjisv Tt£pl fjSo-
vdt; Ttvat; xai XuTcat; siat, cpavEpdv, xai oti ev to> rcspi
Tetucat; StaxEttjQat Tctot; xai dXXr,Xtov ota^Epouci xai Ttov
aXXtov • SiEypd^aptEv Sti TcpoTEpov tcox; tt,v dxoXatrtav
ovoudsOVTEi; jjtETatpEpofjtEV. (») Tou; ydp dxtvr,Tto;
3«c/_ovTac 01' dvattjOr,tjtav Tcpot; Tott; auTat; f,Sovat; 01 ijtlv
xaXouitv dvaitjOr^Tout;, oi S' dXXott; 6vo'ixatji toioutok;
TrpocayopEuoutjiv. (&) "EtjTt S' ou icdvu Yvwptuov to
TtiOo; ouS' ETCiTcdXatov Stot to rcdvTat; ttTct OaTEpov dutap-
tdv£tv ixaXXov xai Tcatjtv Elvat tjutjt^uTov Tf,v Ttov TOtoti-
3i Tuv f,o£tov f,TTav xai attjOr,tjtv. MdXtaTa S' £tai toiou-
toi, otout; ol xtoiJtt»SoSiSdtTxaXoi TtapaYOUtjtv aYpotxout;,
ot oiSi Ttii (jtETpta xai Tct dvaYxata TcXr)tjtd!|outji TOtt;
tfiMvt. (e) 'EtceI 0' 6 tjo')tpptov itjTi Tcspl fjSovdt;, dvaYxr,
xat TCEpi £7CiOutjt.tac Ttvat; auTov sTvat. Ast Sf| XatSiiv
io Trept Ttvac. Otl Y^p rrepi Tcdtjat; ouos rcspt drcavTa Tti
f,Ssa 6 cii^ptov cto^fo)v ectiv, dXXot tt^ jjlev Sd;ri Ttipi
ouo Ttov aitjOr,Ttov, TCEpt te to yeujtov xai to otTCTOv, r/j
0 dXr^Eta TCEpi t6 aTCTOv • (7) TCEpl Y&p tJjv Std -zr^
o-jiEioc. f,Sovf,v Ttov xaXiov dvEU ETCtOuatat; dtppoSicttov,
ts r, Xutct,v Tt7)v aicrypiov, xai TCEpi Tf,v Stot Tfjt; dxo5;(; Ttov
£uapu.dijTO)v yj dvapud<JTO)V, eti 51 Tcpot; Tott; St' dc^pr|-
c£o)t;, Tac; T£ a7CO £'jo>Sfac. xai TOtc, aTto SutJtoSiac, oux
EJttv 6 eto^po)V. Ouoe Y«p dxdXacTOc ouSeii; XEYETat ciTi
~acr/£iv *r\ |xvj TcdT/Etv. (s) Ei yoiiv Ttt; r, xaXov dv-
iVO OptdvTa 0£o')|XEVOC. f| tTCTCOV Yj dvOpojTcov, v\ dxpoojjjtsvoc.
tJOOVTOC, JJtfj pouXotTO U.-/ITE EaOlElV Ur,T£ TCIVEIV JJtr^TE
stipooitjid^Eiv, dXXa Ta uev xaXa Oso)p£tv Toiv S' dSdv-
211
prascrvathis instnicti f.int, finstincrc liorrihilia tlcbcnt :
nam ita nihil linrriliilc ctsse jutlicarint. (32) Et quoniam
virtus omnis elecliva cst (nempc, ul siipra ilijtimus, qnod
omnia gralia alicujus, ejus nempc quotl lionestum est, liujus
instinctu eligantur), patet, fortitutlinem , quia virlus cst,
horribilia gratia alicujus sustinentla institucre : ergo neque
ex ignorantia (iil qna1 jinlicium 0<t ni.it ), nequcob volupta-
tem , sed ob solam boncstatcm ; quoniam , si non sil lionc-
stum, setl furiosum, id ncquaquam suflcrt : turpc enim
cst. (33) Circa quae igitur vcrsctur fortitudiiiismediociitas,
et quorum sit, et propter quid, et horribilia quam vim
babeant, satis impracsentiarum explicatum videtur.
Porro de temperantia et iutemperantia deinccps dissercrc
conabimur. Intumperans antcin (grare ad verbum in-
temperatus) multifariam dicitur : intcrdum enim dicitur
qui non cst casligatus, nec cmcndatns : quemadmoilum
incastratum dicimus quod castralum non sit : qiioruin
castrari nonnulla possunt, alia non possunt. Dicimus enim
incastratum, ct quod castrari non possit, et quod quuiii
possit, non sit tamcn castialum. (2) Sic ct iiilemperans
[grxce intcmperatum ] dicitur, vel quod tcmpcriem casti-
gationemque natura sua 11011 admitlat, vel quod admitlat
quidem, scd nunquam sit castigatum in iis peccatis, circa
quac recte agit temperans, ut sunt pueri. Juxta eain cnim
intempcricm bomines intcin|)erantas dicuntur. (3) rtursum
ctid inlemperans dicitur, quod vcl cegre, vel omnino non
possit castigationc ulla emendari. Jani quum niullifariam
dicatur intcmperantia , patet , circa voluptates qnastlom et
dolorcs eam vcrsari : lum quod cx dispositione circa cas
varia, ct a sg invicem, ct ab aliis bomines differant. Prius
autem descripsinms quo pacto intemperanliam appellatione
transferamus. (4) Kam eos qui nullo sensu crga eastlem
voluptates commoventur, inscnsatos alii vocant; nonnulli
aliud nomen imponunt. (.'>) Vertiin non cst valde nota lia-c
affectio, nequc vulgaris, eo quod vulgo magis in alterain
parlcm peccctur, et quod congenitus sit omnibus jucun-
dorum cjusmodi sensus et delinitio. Hiijusmodi autcm
maxime snnt, quos Comici inducunt, agrcsle» bomines,
qui ne moderata quidem neccssariaque ulla suavilate
frui volunt. (G) Et quia tempcrans cirea voltiptates ver-
satur, neccssarium est itiaui , ciq iditates quasdam illi
projwsitas csse. Ilaque quae sint islai , explicare oporlet.
Neqne enini circa omnes cupiditatcs, omniaque suavia,
versalur tcmperans, sed opiuione qiiidem circa scnsibilia
duo, gustabilc scilicet et tangibile : re vera autem circa
tangibilia tantum. (7) Nam circa voluptatcm, qua? citra
vencris cupiditatem , aspcctu pulclirorum , aut dolorcm ,
qui tnrpium aspectu nascitiir, aut eam «jnae cx auililione
suaviter consonantium , aut secus, aut qua» olfactu fra-
grantium, ant secus fcetidorum provenit, non versatur liin-
perans. Neque cnim vel patiendo vel non patiendo dicitur
intemperans. (8) Si igitur quis aut pulc.liram statuam aut
eqtium aut bomincm ccrnens, vel suaviter audiens ca-
uenlem , nec bibcrc , nec ederc , ncc vcneri indulgerc vclit ,
M.
 212 ' H0IKQN F.YAHMIQN T, p.
twv oxoueiv, oux dv Sd!;Et£v dxdXaaTO; Etvat , wairEp
o'jo" o? xrjXouasvot rcapd Tat; —stprjatv. (n) 'AXXd xEpi
t« ouo Ttov aiaOrjTtov TauTa, Tcspi aTCEp xai TaXXa O-rjptot
udva Tuy/dvst ataOrjTtxio; syovTa xal /atpovTa xat
t> XuTCouusva, 7T£pl Ta yEUOTa xat aiTTa. (10) llspt Ss
Ta toiv dXXwv aiaOrjasoiv fjdsa a/soov duoio); drcavTa
tpatvETai dvaiaOr^Ti»; StaxEiusva, oTov TCEpt EuapaoaTtav
/1 xaXXo; • ouOiv ydp, S ti xai dtjtov Xdyou, cpatvsTai
Ttda/ovTa «utt; ttj Ostopta twv xaXwv r| tvj dxpoacEt
10 twv tuapao'aTtov, et ari ti tcou ouu6e'67jxs TEpaTwSE;.
'AXX' ouSl rcpd; t4 suwSr, f) SuowSt) • xatTot to; ys at-
oOtjsei; d;uTs'pa; s/ouat Tcdaa;. (n) 'AXXa xat twv
dauiov TauTai; /atpouatv Saai xaTa auu^sGrjxd; su-
tppaivouatv, aXXa ar, xaO' auTa;. As'yto Se xaO' auTa;,
ir, aT; uf, eXtci^ovtec, /aipousv r, aEavr^aEvoi, olov d'|<tov
xai tcotwv • St' ETspav yap f)Sovf,v TauTat; /aipoasv , tt,v
tou cpaystv $ tulv. KaO' a&Tot; Ss , ofai at Ttov avOtov
siatv. Atd suusXo>; Eapr, SiTpaTovixo; t&; uev xaXdv
o^Eiv, Tot; os f,ou. (12) 'Etcei xat Ttov rcspt to yeuotov
•jc ou TCEpi rcaaav fjSovfiv E'TCTorjTat Ta Orjpia, oiS' dawv tw
dxpto tt)c yXo)TTT,; Tj afa07,ai; , aXX'6'otov tw tpdpuyyi,
xat eoixev cttpv) aaXXov r) ysuast to TcdOo;- 010 ot 6^0-
<pdyot oux Eu/ovTat Tf,v yXwTTav s/stv aaxpav dXXa tov
odpuyya yEpdvou, w'TCEp *1>iXo'!;evo; 6 'Epuc]iSo;. Qots
•;b rcspt Tot drcToaEva, o>; aTcXw; eitceTv, Oete'ov tt,v dxo-
Xaoiav. (13) 'Oaoiw; Ss xat 6 dxdXaoTO? rcspi xi;
TOiauTa; eVtJv. OivocpXuYia Y«p xat Yao-Tpt[jiapYia xat
X«YVE'-a *«' d'{io:pay'a xat TtdvTa toi TOtaOTa TCEpt
Tot; etpTiaevai; £otiv aio-Or^oEti;, Etc. d-rcsp adpta T) dxo-
nii Xaota dtatpElTat. (li) Dsp\ Ss Tac. St' 0'{/£toc. T^ dxorjc.
?, dospr^oEto; -rjSovai; ouOei; XfiyETat dxdXao-To; , eiv
uTCEpCdXXri, dXX' dveu dvsidou; Ta; daapTtac. i{/s'yoaEV
TauTa; , xat SXto; xspt Soa a-Ji XsyovTat syxpaTEt; • ot
0' dxpaTiic. oux siotv dxdXaorot ouos atoopovE;. (15) 'Avai-
oOtjtoi; asv ouv, r, STto); SsT dvoadsEtv, 6 outo); e/'ov
3b tooTS xat eXXeitceiv Sutov dvdyxri xotvo)vstv o>; etci to
* tcoXu TcdvTa; xat /aipstv • 6 S' uTcsp6dXXo>v dxdXaoTo;.
(10) IldvTt; yotp toutoi; «.uoei ts /aipouot, xat etciOu-
aia; XaaSdvouot , xat oux siotv ouds Xs'yovTat dxdXa-
otoi • ou ydp uTcspSdXXouai tw /aipeiv aaXXov -^ 3sl
<t> Tuy/dvovTE; xat XuTCEtoOat aaXXov r, Sst ar) Tuy/dvov-
te;. OuS' dvdXyr,Tot • ou yap eXXsitcouoi tw /aipstv
?i XuTctToOat, dXXot aaXXov uTCEp6a'XXouoiv. (17) 'Ktcsi
S' soTtv uTCEpSoXT, xat s)-Xst'}/i; Tcspt auTa, SrjXov Sti
xat ueoott,;, xat PsXtiott, outtj t) s;t;, xal da-poTv svav-
45 Tia. "ilo-TE [etcei ri] oo)»poouvT| Tj fitkxivxT] s;t;, TC£p\
& 6 dxdXaoTO;, f, Tcspt Ta f,Sia ra Eipr|U.s'va Ttov ato-Or|-
Ttov asoOTri; oto^ooouvri dv eit) , a£O0Tr,; ouoa axoXa-
ota; xat dvatoOr,aia; • f) S' uTC£p6oX'>i dxoXaaia, f, 8'
eX).£1'1i; /Jtoi dvtovuao;-*, toT; tipTjaivoi; ovdaaot Tcpoa-
£.(1 ayop£uoa£VT|. (ls) "Axpi6s'oT£pov oi TCEpt tou ys'vou; twv
fiSovoiv EOTat StatpETsov ev toi; Xsyoas^vot; iiaTEpov Tcspt
tyxpaTEta; xat dxpaaia;.
(I230,IUI.)
sctl pulclira qtiideni vitlcre, ct cancnt#m audirc.is inlan-
pcrans non videatur : quemadmodmu nec Sirenum canli-
luis deliniti. (9) Sed circa duo lia-c scnsibilia vrrsiiilm .
qua; et rcliquorum animaniium sensibus incurrentia, dolo-
rein voliiptatemvc cient : ca scilicct , quae gustu tacluvc
scnliuntur. (10) Celerumqua? reliquis sensibus stiavia c\i-
stunt, nullum tere animalibus sensum movent : ut circi
proporlionum vcl pulcbritudinis contuilionem nibil m.iaio-
pcrc movcri videntur. Sed et nec auscultationibus sono-
rum ritc consonantium, ncque suave aut gravitcr olenlibus,
licet omncs sensus illa aculiores habeant. (II) Scd etodori-
bus iis gaudent maxime, qui peraccidens, non persese,
oblcrtant. Dico aulem per se, quibusgaudcmus nec speran-
tcs ncc rccordantes aliud , velut cibi , aut potus : nam oh
aliain , lioc cst cdendi bibcndiquc voluplatem , iis gaude-
mus. Per sc vero, ut sunt odores florum. Quocirca
scitc Slratonicus dixit , illa quidem pulcbre , lia?c vero sua-
viter fragrare. (12) Et quia in gustabilibus non omnis
volnplas feras atlingit, ncc qnantum extremo linguajapice,
scd qiiantum lolo gntture scntitnr : tactu politis quam
guslu btxc affectio contincri vitlelur. Quapropter gulonw
non oplant lingnam longam, sed quemadmodnni Plii-
loxenus Eryxidis, vnlturis gullur. Itaquecirca tangibilia,
ut simpliciter dicam, intemperantia est constiluenda,
(13)circaca circaqua; cliam inlemperans vcrsalnr. Nani
vinolentia , edacitas , luxuria , crapula , et oinnia ejusinodi,
cirra sensus pr.Ttlictos sunt : quas in parlcs intemperanlia
dividitur. (14) Vcrum qui voliiptatibus visn , auditione, ol-
factuve perceptisexcedit.ncmodicilur intemperans, cilra-
que ignominiam tales crrores vituperamiis, el prorsus circ»
qurc non dicunlur eontinentes. Incontinentes vero nec tcnv
pcrantes sunt, nee. intemperantcs. ( 1 5) Insensalus igilur, aul
quocumqiie alio nomine appellare conveniat, esl is qni in
omnibus deficiat, quibus solent plerumque omnes partici-
parc atque laetari. Verum qui excedit , intemperans (6t
(Hi) Onines enim Iiis et natura gaudent, et aliquo eliam
modo concupiscunl , nec. tamen sunt vel dicunliir inlcm-
pcranlcs. Nam cl consecuti non excedunt magis, quam
optnieat , gaiidendo, et non consoculi , magis qnam opor-
leat , dolendo. Sed nec dolore eliam vacanles dicunlur.
Non enini deficiunt gaudendo dolendove , sed magis excc-
dunt. (17) Quia igitur circa baec cst excessus , defeclusque,
manifestum quod ct inediocritas , qni habitus oplimus esl,
et utrique conlrarins. Itaqne quum temi>crantia sit liabi-
tus praestantissimus in iis eirca quae intcniperans vcrsattir,
fuerit lemperanlia in tliclis jucundis sensibilibus mctliocri-
tas, nimirum insensibilitatis iiileinperantijpque mcdiocrita*.
Exccssus vero intcmperanlia est : sed dcfectus ant noniin<"
caret, aut supra positas appellationcs sortitur. (18) Accn-
ralius vero deinceps dejucundorum genere pertrartanduiu
erit, ubi de contincntia incontinenliaqne agemus.
 U3I,UM.) * MOR. EUDEMIORUM LIB. III. CAP. III. IV.
CAP. 111.
Tov outov 8s Tpdrcov Xr,TCTsov xai TC£piTcpadTr,TO;xai
y»X£jrdTr,To; • xai yip tov Tcpaov TCEpi XuTcr,v tt,v drcb
6uu.ou YtYvouivrjV ipiou,EV dvTa , ™ rcpb; Taurrjv e/eiv
tcw;. AiEYpa^au-Ev 3s xai dvTsOr;xau.sv Tto dpYtXto xai
6 vsXetcw xai dypito (rcdvTa yip toc TotauTa tt;; auTrj;
eoVi StaOECTEio; ) tov dvSpaTcoStoSrj xai tov dvdr|Tov ■
(jjGyESbvYapTauTau.dXtoTTaxaXouo-t tou;u,7]8' £-.p'8c/oi;
Sci xivouuevou; tov Oufjtdv, dXXot TtpoTC7)Xaxt£ou.svou;
stjyspio; xai TarcEtvou; Ttpb; Ta; dXiYtopta;. "licrrt
10 yap dvTixEtuEvov tio uiv Tayu to u.oXt;, tio S' rlpsu,a
to o&dSpa , t« SJ tcoXuv /pdvov to oXiyov XuTCEtoOat
Ta\JT7jV T7|V XuTCTjV 7)V XaXouUEV OuULOV. (i) 'EtCEI
5' WOTTEp Xat ETci TWV dXXo>V EITCOU.EV, XOl EVTaijO' SaVlV
uTCEpfioXr) xai eXXswVi; ( 6 u.ev y&P /aXercb; toiouto';
16 eVciv, 6 xai Oarrov xai [xaXXov Tcdoywv xat tcXeio)
ypdvov, xai 6V ou SsT, xai Stcoioi; ou Ssi, xai e'tci tcoX-
Xot;, 6 S' dvSpaTcoStoSr); TOuvavTtov ), SrjXov 8ti sctti
ti; xai 6 u.Ecro; ttj; dvio"dTr,To;. (i) 'Eicsi ouv rju-ap-
•cr1u.E'vai djjupoTspat at s1;£i; exeTvoi, tpavspbv Sti etcisi-
»i xr,; r) uior, toutoiv fcju;" oute y*P TcpoTEpsT ouO' bste-
pt^El, OUTE Ot; OU SeI dpYt^ETOl, OUTS 01? OEt OUX dpYl-
?£Tat. "Oo-t' etce! xai TTpaoTr,; rj 6eXti'o-t7| !£h TtEpl
TeiuTa Ta TcdOr) lartv, eit) dv xai r, Trpadrr,; u.EadTT);
ti;, xai 6 Tcpao; u.Ecro; tou /oXetcou xai tou dvSpaTco-
56 Stooou;.
CAP. IV.
"Eo-ct Sl xai rj u.£Y°tXo'|/uyia xai f, u.£YaXoTcp£TCEia
xat >j IXEuOEptdTr,; u.EadTT,TEi; , rj u.ev E^XEuOEptdrr,!;
TCEpi /priU.dTOV XTrjffiv xai dTcoSoXrjv. '0 u.iv yap
XTrJffEt ptiv Tcdo-r) ptaXXov yatpti)v r) SeT, aTCoCoXrj Ss
30 zdcrj Xutcouuevo; uaXXov -/) Sei, dvEXsuOEpo;, 6 S' ai>.-
^OTEpa t;ttov r; Ssl do-o)TO;, 5 S' dix^o) w; SeT IXeuOe'-
pto;. Touto 6i XEYto to w; SeT , xai e-ttI touto)v xai
ETci TWV dXXo>V, TO d)? 5 ^0^0? 6 dpOd?. ('j) 'EtCEI
5' IxeTvoi jiiv Eto-tv tv uTCEpSoXrj xai eXXei']«i, Stcou Se
36 Esyard Eto-t, xai u.ecov, xai touto psXTiarov, Iv Se
-Ept £xao-Tov tw Etost to SeXticttov, dvaYxr) xai tJjv
sXcuOEpidTTjTa u.E0-dTT|Ta Elvat dcro)Tia; xai oveXeuOe-
pia; TCEpi /prju.aTtov xtt,o-iv xai dTco6oX-/)V. (3) At/S;
os Ta /prju.aTa Xeyouiev xaiT7)vypr,uaTiCTtxr)v. 'H uiv
»0 Y^p xaO' auTO y.prjo-ii; tou XTrjixaTdi; eotiv, oiov Stcoot)-
uaTOi; r) {uaTtou , i\ Ss xaTot o-uu.6s6r)xb; u.e'v, ou u.ev-
toi ouTtoi; !•»( av ei Tt; OTaOu.io ypr)satT0 tw &tco-
07)[iotTt , dXX' olov r) Tco')Xr)o-t; xai r) u,tG-Otoai< ■ / prj-
tat Yap uTcoSrjjAaTt. (4) '0 Ss tptXdpYupo; 6 TCEpi
»5 to vdu.to-u.d icrriv E5TcouSaxto<; , to Ss vdu.icru.a tt);
xTr,o-£toc; dvri Tr); xaTa cru[ji6s6r)xb; ypr)0-stoc, Ecrrtv.
(s) 0 5' dvsXsuOEpo; Etr) av xai ocuotoc; Ttspi tov xotoi
o-uu.S£6r,xbc TpoTtov tou ypr,u.aTto-u.ou- xai y^? srci
tou xaTi cpuortv y_pr)u.aTio-u.oti Tr,v au;r,o-tv SttoxEt.
w '0 S' doono; sXXsitcsi twv dvaYxaitov, 6 S' sXEuOs'pto;
213
Eodem pacto de mansuetudine rigiditaleque sentiendum
cst. LN.mi ct mansuelum, qualem quendam esse erga do-
lorrm ex ira profectum cernimus. Supra cnini in descri-
plionc iracundo, rigido, et agresti (omnia enim liaec sunt
dispositionis cjusdem) servilcm, ct inscnsatum opposui-
mus, (2) etj quod ita vocentur, quotquot non movcantur
ad iram quibus oportcat, sed lat^ssiti ct injuria afTccti,
facilcs liuniilesqiie sesc praibcant ad conleiiqiliim. Opposila
cnim sibi inviccni sunt, cclcritcr et argrc; lcnilcr et vc)ie-
mcnter; Iongo tempore et brcvi, scntire eum dolorcin
quem iram vocamus. (3) Quoniam vcro, quemadmoiluni
ct in celcris diximus, liic quoquc exccssus dcfectusque
rcperilur (rigidus cnim cst ejusmodi, qui citius ct magis,
longiorequc tcmpore, ncc quando, nec quibus 0[iortet,
atquc in iiiullis ariicilur : scrvilis aiitcm contrarius quis[iiani
cst ) : apparct medium quendam banc inter insequalitatem
consisterc. (i) Et quia uterque liabituum illorum vitiosus
cst, patet, mcdium borum aqiianiinilalciii cssc : neque
euini pracurrit, aut excedit; neque quibus non oportet
irascitur, ncc quibus oporlet non irascitur. Quocirca qiiiiin
ct mansuctudo circa casdcm affcctioncs babitus sit optimus,
fucrit mansuetudo incdiocritasqua'dam, et mansuctus iu-
ter rigidum servilcmque mcdius.
Sunt |iorro et magnanimitas, ct magniliccntia , ct libera-
lilas, mcdiocritates. Libcrnlitas quidem circa acquisitionem
amissionemquc facultatiim versatur. Nam qui oinni acqui-
sitione gaudet omnique amissione dolet magis quam opor-
tct, isilliberalisest : qui vcroutroqiieminusalliciturqiiam
oporteat , prodigus : qui vero ut oportct aflicilur utroque,
liberalis. Ut oportet, bic, vclut in aliis etiam, expono,
quemadmodum recta ratio dictat. (2) Et quia illi quidcin
in cxcessu defcctuque sunt; ubi autem extrema sunt , istic
etiam mcdium, quod cst priestantissiinum in quaque specie,
ct unum ; necessarium est etiam liberalitatem inter prodi-
galitatem illiberalitatcmquecirca facultatuin acquisitioncm
et amrssioncm , metliam consistcre. (3) Bifariam autem fa-
cultates, t|iiacsluariainque vocamus. Alius cnim per se est
ct proprius facultatura usus, velut calcei et vestis : alius
vero pcr accidcns, nec lamcn ila, ut si quis calceo utatur
lancis vicc, sed vclut emptio conductioque mcrcenaria :
usus cnini fit calcci. (4) Pccuniac autem cupidus nummos
congercrc studet, corum autem posscssio illi cst |)ro 11-11
pcr accidens. (5) lllibcralis vcro, ct prodigus fuerit circa
accidentariuin qu.ncstuaria; modum. rsam ille quidcm in
acquisitionc naturali aiigmentum quacrit : prodiyus vero
in nccessariis dcficit : liberaus autem cx abundanti copia
 214 MI0IKGN EYAHMIQN 1', e.
rX,VTCEpioucriav oidiosiv. (o) AuTtov os toutiov Etor, Xfyov-
T«i Stacp£'povTa tm uaXXov xai vjttov TCEpi udpta, oiov
dvE),EuOepo;, spitotoXb; xai xiu6t; xat aio-/pox£por,;,
tpEiotoXb; ujv ev tw y.r, TrpotsffOai, aicr/poxEpor,; o" ev
6 Taj 6tiouv TcpojiEaOai, xiuSt; 51 6 crciddpa Tctpt utxpa
oVjtT£tvdu.Evo; , TtapaXoYiorr,? Ss xai aT;oaTEpr,Tr,;
6 dotxo;xaT' dvEXsuOipiav. (7) Kal tou «ci.itou tocrau-
Tto; XatfiuxTr,; [jlIv 6 ev tw aTaxTO); dvaXtaxstv, dXo'-
■yiciToe, 04 6 sv tio [m| utcousveiv Tr,v a7tb Xoyicuou Xu-
IOTCT|V.
CAP. V.
nspt 51 jjLE-f otXo-|»tj^i3t<; ex Ttov toT; u.sYaXo']/u/oi;
dTtootoouivtov osT otopiaai to iotov. "ilarcEp Y»p xat
Ta dXXa xara Tr,v YEtTviacjiv xai buotdr/iTa uE/pt tou
XavOdvEtv Tcdppto TcpotoVra, xai Tcspi ttjv uEYaXoiu-
15 /iav xauTO auu6s'6r,xEv. (2) Atb Iviote ot evavTtoi
tou outou dvTiTcotouvTat, otov 6 dao)To; tm iXeuOepiw
xai 5 auOdiV,; Toi asuvio xai 6 Opaau; tco dvc/pEtV)-
eiai Yap xai irspi TauTa xai duopot us'/pt Ttvo';, ioaTcsp
6 dvopsio; utcouevetixo; xtvouvcov xai 6 Opaau;,
so dXX' 6 u;v wos 0 0 toos* TauTa os Stacpspet tcXeistov.
(3) \ifoixtv os tov [XEYaXo''|u/ov xara Tr,v tou dvdua-
to; Tcpocr/iYopiav, toaTcep sv ueyeOsi Ttvi 'j/u/v;; xai 4u-
vdusw;. Q?te xai tw asuvio xai tco usYaXoiTpsTrsT
6'uoto; slvat ooxsT, 6'te xai rcdcat; TaT; dpSTai; dxo-
S5 XouOeTv (paivETat. (<) Kai Y»p TodpOio; xpTvat Tot us-
vaXa xai utxpa twv aYaOiov ETcatvETOv. Aoxst 51
TauV etvaiaEYaXaj a duoxsi 6 Tr,v xpaTiar/jv s/tov e;iv
TC£pi Tot TOtauT' Eivat r,0£a. (i) 'II Ss UEYaXo^u/ ia
xpaTierrrj" xpivEt 0' 't\ TCEpi txaaTov dpETr, toueT^ov xai
30 to (D.aTTOv dpOio; , aTCEp 6 '^sdvtuoc oiv xeXeuceie xai
r, dpETr,, tooTE ErcesOai auTr, Tcdcrac; Ta; dpETac;, r, au-
Tr,v ?TCE(jOai Tcdcratc,. (0) "Ivrt ooxei uEYaXo'|/u/ou si-
vat to xaTacppovr,Ttxbv eivat. 'Exdcrr, 0' dpETr, xa-
ta^povr,Ttxouc, TcoistTtovTcapa tov Xojov usYaXo)v, oiov
35 dvSpia xtvSuvtov (;j.£Ya Y*p otETat Etvat tiov aicr/piov,
xai TcXr,Oo; ou tcSv ^o€=po'v ), xai ctocppojv r,oovwv a£Ya-
Xo>v xai TcoXXoii/, xai EXsuOEpio; •/pr,adTO)v. (7) Mc-
YaXo'j/u/ou Si touto Joxsi ota to TCEpi 0X1^01 arcouod-
[.Etv, xai TauTa uEydXa , xai wf^ 6'ti ooxei ETe'pto Ttvi.
10 Kai aaXXov av -^povTiaEiEv dvr,p ,u£YaXd'J/u/o; t( JoxeT
£vi aTcouoaiio r, tcoXXoic; toic, Tuv/dvouatv, o)GTC£p Av-
Tt^tov ejj/rj irpbc; 'A^aOtova xaT£'^r,iiic;;jiE'voc; Tr,v drcoXo-
^iav ETcatvicravTa. Kai to dXtYtopov tou UEYaXo-J/u/ou
jjtdXictT' Etvat TcdOo; totov. (k) HdXtvTCEpi Ttu.r,c; xai
46 tou Xjp xai tcXoutou, TCEpi tov crcou?d!|£iv ooxouaiv oi
dvOpoiTCOi, ouOlv CppOVTi!.EtV Tcspi twv dXXiov TcXr,v TCEpi
Ttijt^i;. Kai XuTrr,Orio"otT' av aTiuac^duEvoc; xai dp/d-
uevo; utco dvaciou. Kai /a(p£t udXtaTa TUY/dvtov.
(n) Outo) aiv ouv oo;eiev av evavTio); £/£tv to ^ap
50 Eivat T£ udXtcTTa TCEpi Ttur,v xai xaTaspovr,Ttxbv etvat
Toiv TcoXXiov xai 2d;r,c; ou/ buoXoYtioOat. AeT §\
touto otopiaavTa; eItcsTv. (10) Eoti ^ap ti;j^i xai ai-
[na.)
largitur. (6) Spccics vcro hariim differrediciintnr, co(|ihkI
ma^is et minus circa particulas ostendunt, ut illibcraiis,
parcus, sortlitlus, turpis lucri cupidus. Parcus cnini eo quod
non eroget, ilicitur; turpisautem lucri ctipidus, quod oinnia
quidquid sit corradat ; sorditlus, qui veliementer in exi^uis
obnititur; dcccptorvcro depilatorque, qui injustiisex illi-
beralitate cst. (7) E conlrario , prodigoium hic quidem
ligurritor cst, qui inordinate consumit : ille vero inconsi-
tleratus, qui in eo, quem ferrc dictat ratio , durare dolore
non potcst.
De magnanimitate autem, cx iis quac de magnanimis
dicta sunt, quod ei proprium cst tleterininarc oportet. Naiu
sicutin aliis, juxta adiuilatem ct siinilitutlinem , quoad la-
tent, progredi convcnit : ita et de inagnaniniitate tractan-
tilms idem usu venit. {1) Qtiocirca nonniinijtiain conlrarii
cadem affeclant : qucmadiiiodiim prodigus ct liberalis; per-
frattus ct gravis; audax et fortis. Circa eadem eniin ur-
santur, ct cognati sunt aliijuousque : nain et audax ct
forlis pericula siistinct, sed bic quidem sic, ille vero aliler :
brcc vero pluriinum inter se distant. (3) Dicimus aiitem
niagnanimum juxta nominis ctynion, veluti magniludine
quadam aniini iiistructum ct potcntia. Itatjue et gravi et
magnifico similis videatur : quandoquidem onines virtutes
qiiodammodo sectatur. ( i j .Nain rccto judicio , de rebus
maximis pariter et inlimis lionis, pollere, latidabile est.
Vidcntur aulem ea masna csse tiua?uptimo liabitu iuslru-
ctus prosequitur, circa ejusniodi scilicet jucunda. (j) Ma-
gnaniinilas vcro est pncslantissima : judicat autem virtus
iu unoqnoque inajus et niiniis recte juxla sapientis virtutis-
que prsescii|)lum. Uiule vel ipsa omncs virtutes, vcl
ijisain omnes consequuntur. (6) Pra;teica conteiii|iliviis
esse vidctur magnanimus. Singulaj vero virtutes, rcrum
pircter ralioneni magnarum sunt contemptrices, iit for-
tiludo , periciilorum ( id enim magnum inlcr ttirpia de-
putat,neque multitiidineni oinncmjudical lormidaiidain);
ct iiiteniperans , volu|)tatcs ; libcralis, opt« nmltas mapuas-
quc S|)crnit : (7) id quod magnanimi esse v ideltir, eo quoil
in paucis o(cii|)etur : atque ba?c magna sunt, eo quod nec
cujuslibct judicium spectat. Magis quippe magnaniuius
S|>ectat quid tini sapienli probetur, qiiam quiil mulliludini
et vulgo : queinadiiioduin ad Agatbonem dixit Anlipbon
coiidemnatus, dcfensioneiii ejus laudanlem. Ne^lecttis
cnim propria maxiine aflertio inagnaniini. (8) Porro bo-
noris , et vitx , et opum , quibus studere magnoj)cre vidcn-
tur bouiines , liorum curani gerit nullam praeter lumoris.
Itaijue et dolet ignomiuia afli-ctus , ct indigni subjetlus
imperio : gatidel atiteiu (iiincipatum asseciitus. (0) Sicsic
ille in se ijise coiilrarium in muduin conslitutus ess<! videlur.
Nam circa bonores occupari, et qua; vulgus senliat de *e ,
rontemncrc , uon suiit consuilaiiva. Quocircit accuratius
bacc diiiliiiguca' ct disculcre opoilct. (10) Nam uouur
 (1-232,1233.) MOR. EUDEMIORUM LIB. IIF. CAP. V.
xpi xctl yiiyiXr, St/toc • r\ yzp toi C/Ttb tcoXXiov tojv
tu/o'vt(ov r\ tw Grcb twv d;i(ov Xoyou, xat tdXiv TO)
tVt Ttvi fj Ttur, otaispa. MsYdXr) Yap ou T,T' 5t^ri9£l
TMV TIULOJVTWV 0'jSi TM TCOttO UOVOV, dXXi Xal TO> TljXtav
& stvar T?j dXr,0sia os xal al dp/al xai TaXXa aYaOa
Tiata xal d!jia ottouorjc TauTa oaa ueYaXa dXr,0ioc
ESTtv, ojctts xai ap£TT| ouSeu,(a avsu [jisyeOouc- Sto 3o-
xoutri UEYaXo|u/oucTcot£iv ixdo"Tr„ itspi d icmv ixdar/5
auTwv, coo"TC£p eTtcovlev. (u) 'AXX' Sucoc £0"ti Ttc, rcapa
lu Tot? dXXac dpsTa; u.ta u.EYaXo']/u/£a, (ooTrsp xal tSia
uSYaXd'1/u/ov toutov Xexts'ov tov E/ovTa TauTr,v. 'EtceI
o" £0"Ttv evta Ttov dtYaOtov Ta [jtsv Ttu.ta t& S' toc oto)-
ptcOr) rrpdTSpov, twv toioutiov S' aYaOtov eoVt Ta uiv
u.£Y=tXa xaT* aXr,0stav Ta S! pttxpa , xai toutcov evioi
is d^iot xai d;ioutjtv ai/Touc, £v toutoic X,r\vt\xioi 6 usYa-
Xd'J/u/o;. (12) TETpa/ioc S' ivafxr\ ota^s'psiv. "Ecm
uiv -yap d;tov sivat usYdXiov xai djtouv iauTOV toutojv,
siti oj tiixpa xat d;idv Ttva Tr,XixouTtov xai d;touv
tauTOv toutojv, sc/Tt S' dvdrcaXtv rcpoc, sxaTspa auTtov ■
20 b uiv Yap av st'/] toioutoc oToc d;toc cov jjttxptov u.SYa-
Xo)v d;touv iauTov tojv svTtjxtov aYaOtov, 6 oi d;io; tov
L«YaXo)V dt;iotT) dv jjLtxpolv iauTov. (13) 'O uiv ouv
djto; [xtxptov, (jLSYaXoiv S' dijtojv lauTov, iJjexto'; ■ isir^-
tov Y^p xai ou xaXbv to rcapa t^jv d;tav TUY/dvstv.
'■< Textos Si xat cIciTic, d;to; wv urcap/dvTO)v auToi tojv
T0l0UTO)V U.£TE/£LV|JLr, d;toi lauTov, (n) AstTCSTat 51
svTauOa svavTtoc, toutoic du^oTEpotc,, Ssti; mv d;to;
usYaXoiv d;toTauTb; sauTOV toutojv, xai toiouto'; £o"tiv
oio; d;iouv lauTOv. Outo; STcatv£Tb; xai uiaoc, toutiov.
3U (is) 'ETTEi ouv TCEpi Ttutyis ai'p£0"tv xai /prjo-iv xai to/v
dXXo/v aYaOoiv tojv evtiulojv dpiaTTi soitI oidOECt; r, tjte-
YaXo-]/u/ta, xat tout' dTcooiSou.Ev, xal ou Tcspi Ta /pV]-
otua tov fjLEYaXdiu/ov, djjta Ss xal vj ptsadTri? aSTrj
i:raiv£T0)TdT7) , Sr^Xov o'ti xai rj u.£YaXo|/U/ ta UEaoTr,;
s^ dv £irj. (10) Ttov S' EvavTt'o)v, 6)0"T;£p SiSYpd^auEv,
r, uiv ETCt Tto d^touv £auTOV aYaOoiv |j.£YaXo)v dvd;tov
dvTa /auvdxr,; (tou; toioutou; Y»p /auvou; Xe'y°|jl£v,
5aot uieyoXiov otovTat dc/01 Etvat oux ovte;), vj oi TCEpt
to d;tov ovTa tjtr, d;iouv iauTOV rxEY^Xtov (jttxpO']/u/ia
in (utxpvl/u/ou Yap Etvat SoxsT, bVric, uTcap/dvTo>v 6t'
S Sixaito; btv d;totTO , jjtrj d;toT |xr,Osvb; (jLEYaXou iau-
to'v), o')0"t' dvdYXT| xat Tr,v ij.£YaXo'J/u/iav sivat fiscd-
-r,Ta /auvdTr,To; xai tj.ixpO'i/u/iac. (17) '0 Ss TETap-
toc twv StoptaOivTtov oute TcdjjtTtav 'J/exto; outs f-SYa-
)j Xd^lu/o;, TCEpt oC/OiV e/o)V ueysOo;- oute Yap d;to; oute
d;toT u£YaXo)v, otb oux tvavTto;. (ih) KatTOt Sd;stsv
av evavTtov Etvat Tto jjt£YaXo)v d;t'o) dvTt jjt£YdXo)v to
;xtxp<ov ovTa ct^iov d;touv iauTov. Oux eoti 0 ivav-
TlOC OUTE TO) U.EU.TCTOC £tvat ■ d)C YaP ° XoYOC XsXsUEl,
!ai l/u. Kal 6 auTo'c sgti t^ ^uast Toi LisYaXo'|u/o) •
tov Yaod;ioi, toutojv d;toutJtv auTot/c duyo). (id) Kai
0 uiv y^v0,t' av u-SYaXdtj/u/oc * d;toj7£t Yap wv
to~clv d^toc- 6 Si u.t/.pd-J/u/oc, 8c uTcao/dvTO)v auToi
uevdXo^v xaTa Ttu.r,v aYaOwv '/Cx dcioT, ti dv E*r;ot,
!i :,
cxiguns , el magnus , kifariam capiunlur : aut cnim a inul-
tis is ct vulgariuus , aut ab illustribus illc conlingit ; <|tii
rursus pro rc , in qua cvcnil, diflcrt. Magnus cnini lionor
n-jn solum lionorantium multitudine , atit qualitatc, scd
cliam tlignitatc ipsius afistimatur : verc autcm et principa-
tus, et relitpia pra-clara, ct studio digna liona censentur,
qua; rc vcra eximia cxsistunt. Quocirca nulla virtus magni-
tudinc caret : quare unaqua:que niagnanimos reddcre vi-
dctur in eo in quo unaquajquc vcrsatur, sicuti diximus.
(11) Sed cnim intcrceteras virtutes una quarpiam propric
cst magnanimitas : quare peculiari vocabulo hac praeditiis,
magnanimus appellatnr. Quoniam vero bona alia lionora-
bilia sunt, alia vcro sic ut supra determinavimus; ex liis
autem alia vcre eximia, alia parva snnt, cl his nonnulli,
quum digni sint , se ipsos dignos cliam arbitrantur : in liis
quasrendiis cst qui proprie dicitur magnanimus. (12) Qna-
drifariam vero Iiasc discernuntur. Nam et dignum cssc
magnis.ct sesc dignum iis judicare contingit intcrdum.
Intcrdum vero mediocria csse ct mediocribus dignum , iis
quoqnese judicarc dignnm. Nonnunquam vcro e converso",
utralibet ba^c ad sc inviccm componuntur. Nam quimi
exiguis aliquis dignus, magnis atque bonorabilibus sc di-
gnum arbitratnr; alius maximisdignus, parvis sedignum
cxistimat. (13) Prior qtiidem bic exiguis dignus , magnaque
affcclans , v itupcrationem meretur. Dedecens enim id esl ,
ac miniine boncstum, prscter dignitatcm quippiam consc-
qui. Vcrum is quoque vituperandus, qui pra;scnti bonorc
tlignus, eum tanicn aversclur, quod se eo dignum non pu-
tet. (14) Reslat jam utrique borum conlrarius,qui qiitini
rcbus magnis dignus sit , sc ipsuin ctiam dignum arbitre-
tur : biclaudabilis, ctinter bos medius cst. (15) Etqnia
circa bonoris cleclioncm fruilioneinquc .cqiie ac bonorabi-
lium boiiorum rcliquorum, dispositio e»t prac.stantissima
magnanimitas, et, quemadmotlum ostendimus, ca non circa
utilia occupatur, ac ipsa mcdiocritas cum primis est lantla-
bilis; manifcstum etiam magnanimitatcm csse qiiandam
mcdiocritatem. (10) Contrariorum autcm, scciindum
dcscriptionem nostrani, sese, indignus qiinm sit , maximis
cssc dignum arbitranlis , vanilas cst : talos quippc vantis
dicimus, qui iiiagna venditant, quuni ipsis 11011 insini.
Verutii ubi dignus niagnis se indignum censct, pusillani-
initas appellatur. 1'usillanimis enim cst, qui prteclara
vere meritus, iis sesc indignum judicarit. ltaquc magnani-
nittatcm nccessarium est inediocrilatem csse intcr pusillaui-
mitatcmet vanitatcm. (17) Porro quartus ex bis, nctpic
onmino vituperationcdignus, ncquemagnanimus, in nulla
re magni tpiippiam consecutus. Keque enim vel dignus
cxsistit, vcl ila tle se ipso censct : quaproptcr 11011 cst con-
trarius. (18) Nam etsi sane contraria iutor se vidcantur,
magnis tligiiuin niagna et parvis dignum exigtia dcberi slln
arbitrari : contraria tamen nou sunt, neque liit: rcprcbcn-
sionecarcat, quandoquidcm ex ratiouis inslinctu agit,ct
eatlcm qua iiiagnanimus, natur;e contlilione cst : quuin
ulcrqiic quibus tlignus cst, iis scsc dignum arbilraliir.
(19) MagiKinimus, cx iis quibus dignus est, scsc dignuui
cciiscliit : pusillanimis, vcro , ipiiiin magna insinl ei bona
houorabilia, si cis sc intligniim judicat, quid diccrot, si par
 21C "IieiKflN EVAHMIQN T, <r, ?.
it utxpiov d;to; fjv; fj yip av usYaXtov d;tiov yauvo;
t,v, f) eti EXarrdvtov. (20) Ato xal ouOsi; av eittoi jjli-
xptfyu/ov, ei xt; uetoixo; tov dp/Etv jjlyj dcjtoT £aurbv
dXX' utteixei • dXX' £t ti; EuyEvr;; ojv xai f,youu:£Vo;
6 its'Ya eTvoi to op/.Eiv.
CAP. VI.
"Eoti 0! xai 8 |/£Y») OTrpE7tf,; ou Ttspi Tr,v ru/ouoav
itpa;tv xat TcpoaipEOtv, dXXi Tr,v 8sTcdvr,v, ei ur| tcou
xari (XETasopiv Xe'youev oveu 8£8aTrdvr,; u.EY0tXo7rpE.
TCEia oux eotiv. Tb uiv yiio Tcpsrcov lv xdouto sotiv,
10 6 81 xdouo; oix ex twv tu/#vtiov dvaXcouaTtov, dXX' sv
uTCEpCoXri Ttov avaYxaiiov eotiv. (2) '0 of; ev u.EYaXr|
SaTcavr, tou TcpETOVTo; ueyeOou; 7rpoaipETtxo'; , xat tt,;
TotauTr,; u.£odTr,TO; xat ETti rrj TOiauTT) f,3ovrj dpEXTi-
xd; , (jtEYaXoTcpETrT);. (3) 'O 8' srci to uei^ov xai -rcapa
It. uiXo^dviovuuo;- ou fJtf)v dXX' £/£t Ttvi YEtTviacriv, ou;
xaXouoi tive; dTtEtpo/.dXou; xai oaXdxoiva;- oTov ei ei;
Yauov oaTravSiv ti; tou dfontr^oZ , ttXouoio; tov, SoxeT
TcpsTrEiv JauTto TOiauTTjV xaTaoxEufjv otov aYaOooatjUo-
visTa; eoticovti, outo; uiv utxpo7tpE7rr';, 6 81 toiou-
20 tou; Se/ouevo; sxsivto; uf, Sb;r,; /apiv ur,Si 01' e';ou-
otav fiaoto; tw oaXdxtovt, 6 oi xot' d;iav xai to;
8 Xo'yo; u£Y"^0Tcp£7tr';- to y«? Tcp£7rov xar' d;iav eotiv
ouQsv Yap TrpETCEi Ttov Trapi Tf,v d;iav. (i) AeT 8e
TcpETCOv eIvxi- xai 'fia 'cou 7tp£TcovTO; xot' d;isv, xai
25 7rpE-0V Xat TCEpt 6, OtOV 7TEpi OtXETOU fltU.OV ETEpOV TO
TcpETCov xai TTEpi EptouEvou, xai auTto , etTrEp £Tr't TO-
OOUTOV ?| TOIOUTOV, 0T0V Tf,V OfldpiaV OUX 10-TO 0EUI-
otoxXeT TtpETCEiv f)v £Ttotr'oaTO 'OXuu/rciaJi , ota Tf,v
TtpouTcolp;aoav TaTC£ivoTr,Ta , dXXi Kiatovt. (5) '0
sc 0' 6'tto); etu/ev £/_(ov irpo; tt,v d;iav, 8 oGOeU toutcov.
Kai etc' £X£uOiptdTT|To; tooauTto;- eoti y1»?'"? w; eXeu-
Os'pio;, Srav sXiuOEpo;.
CAP. VII.
i/E8bv 8e xai toJv dXXtov sxaOTa twv Tcepi to f,0o;
ETtatvETiov xal ({/EXTtov Ti uiv u7tEp€oXal Ti 8' sXXsi-
3» 'isi; Ti 8s UEO0Tr,T£; Etot TcaOr^Ttxai, oTov 8 '^Oovspb;
xai £7tt/aip£xaxo;. KaO' d; yotp £'^ei; Xi'yovtbi, b usv
cvOovo; to XuTtaoOai srci Toi; xaT' d;(av eu TCpaTTOUoiv
EOTtv, to 8s tou iTtt/atpExdxou TrdOo; £Tti to aurb dvto-
vuuov, dXX' b E/tov 8r,Xo;, etti Tto /aipsiv Tat; Ttapa
40 tt,v d;iav xaxoTcpaYiat;. (2) IMsoo; 8s toutcov 6 ve-
UEor,Ttxd;, xai 8 sxdXouv oi dp/aioi rf,v veueoiv, to
Xu7tstoOat u.kv E7ti TaT; Ttapi Tf,v d;(av xaxorcpaYiat;
xai lUirpayiaK , /aipEtv 8' stri toT; d^iai;- Stb xal Osbv
otovTai sivai Trjv vi'u£riv. (3) Ai8w; 0$ u.eoo'tT|; dvai-
45 o/uvTta; xai xaTaTrXr^Eto;1 6 jxev ycip u.r,8Eu.ia; cppov-
Ti^ov &6\r\<; dvaio/uvTo;, 8 81 7tdor,; buoito; xaTaTtXr,;,
6 os tt,; twv ^patvousvtov ETttEixiov atJr^utov. (4) <I>tXta
8; (jtEOOTr,; £/Opa; xai xoXax£t'a;- 8 uiv y«? £u/e?<o;
aTravra 7rpb; Ti; iTciOutiia; buiXtov xdXa; , 6 os -pb;
t)0 a7tdoa; dvTixpoutov dTCE/OrjTtxd;, 8 os ijtr',T£ Tcpb;aTca-
(l«j.)
vis dignns essel ? aut enim magnis sc dignum judicam, va-
nus sibi viderctur, aut eliain minoribus dignus. (20; Qm-
circa ncmo pusillanimem dixerit , qui inquilinus tantum, se
non imperio (ligniim censeat, seqiie subjiciat , verimi qui
lionesto locii natus sit , iinperiumque rem magnam ju Ji-
carit.
Magnificus aulem non ex qiialibct operatione electio-
neve dicitur, sed cx sumptibus, nisi forte per translationcni
ita vocetnr : alxqne siimptu enim mapnilirentia non est.
Nam to Trpcnov (dcccns, unde dicta rst [iETct>.07rp:itiu , ma
gnificcntia) positum est in ornatu : ornatus vcro, non in
quibuslibet impensis, sed in necessariorum exccssu consislit.
('2) Jam qui in magno sumptu decenlem magnitiiilincm
cligit, eamquc mediocritatem cum ejiismodi voluptateex-
pelit , magnificus est. (3) Qui vcro ampliiis qnain par sil ,
et prxter modum, is noinine caret, tamcUi quandam affi-
nitatem inter sesc liabent quos vocant ineptos et prodi-
gos. Nam qui opulenlus, dilecti liominis nuptiU siiniptu»
supp ilil.it, niin api aratum sc dcccie arbilratur; qui fru-
gales paucaque dcsiderantes conveniat excipienti , liic tsl
parvilicus. Veruni qui nuptiali apparalu hos excipiat, ncc
obgloriam, neque pro auctoritate peculiari aliqua, pru-
digo similis vidctur. At qui pro dignitate juxtaque ratio-
nem id facit, magnificus cst : decorum enim juxla dignita-
tcm est, quandoquidem niliil prixtcr dignitatcm decel .
(4) nam deconnn esse oportet. Et decentis est agere juxla
dignitatem , ct quod deccat , et circa quitl dcceat. Aliud
enini decoriim cst circa famuli , aliud circa amati nuplias,
atquc ipsi quod decens sit , si in lantum , aut cjusmodi , ut
pompam Olympiam dcductam quis exislimabat Cimoncm,
non Themistoclcm, quod liumiliore fortuna liactenus fuis-
sct, decere. (.">) lllc vero , qui qualicumquc modo lialict
respcctu dignitatis, nullus liormn. [)e lil)cralilate verosi-
militcr se babet. Nam libcralis aliquis est, quando liber.
Et fere etiani sic cctera circa morcs, vel laudabilia, vel
viluperabilia, aliacxcessus sunt, alia defectiis, alia vero
nicdiocrilales sunl passivrc : qucmadmodum invidus, et
alicnis malis gaudcns. Juxta lios enim babitus dicitur,
invidus quidcm angi dignorum successu , allerius vero, qui
dclectatur alionim malis , passio noinine carct , sctl qui ci
affectioni obnoxius, nolus tst, gaudendo iiidignomm casi-
bus. (2) Medius verointerliosest, indignahundiis, rt qnod
vcteres veueoiv vocant, dolorcm de indignorum rasihusft
successibus, gaudium vero de dignorum. Quapropter et
Ncmesin deam esse arbitranliir. (3) Vcreciindia, nicdio-
critas est inter impiidenliani et stuporcm. Nam qui nullam
dc se cxistimationcm nioratiir, impudens; qui omncs, stu-
pidus : qui vcro apparcntcs qiiasdam motleste, is verecnn-
dus. (4) Amicitia aiitcm mediuin cst inter inimicitiain ct
adulationcm. Nani qui omnibus pro cupitlitate i|>soruiu
jiii iiinli' congrcdiliir, adulator est : qui vero sluiliis nlio-
riini omnino omnibus advcrsatur, odiosus : vcrum qui nrc
seclatur nec refugit omnem voluplatcm, scd quod opli
 (l233,liSt.) * MOR. EUDEMIORUM LIR. III. CAP. VII.
cav f,Sovf,v [xtJt' axoXouOtov jxiit' avTiTeivwv, dXXi
tcooc to ipaivdixevov pe^XTiarov, cpiXoc (5) DejxvoTTic
& ueaorr,; auOaSetac, xai dpeoxeiac • 6 jjtev yip jxr,8iv
Ttpbc ETepov £tov xaTa-ppovrjTtxbc, auOdSr);, 6 8e TcdvTa
J -cpic dXXov r) xal TcdvTo>v IXaTTtov dpsaxo;, 6 Se ri
fiiv Ta oe (xi) , xai rcpbc touc a^iou; outo>c £/wv, oe-
jxvdc. (b) 'O 8' dXrjOfjS xal atcXouc , 8v xaXouatv au-
OsxaoTov, jxeooc tou Etpwvoc xai dXalJdvoc ■ 6 uiv fip
i~\ ~a yetpto xaO' aurou tj/EuSdjxEvoc jxf, d-fvotov efptov,
lu 6 5' irci TOt BeXtuo dXa£o'>v, 6 8' w; {yt\ , dXrjOf,? xai
xaO' "Oixr,pov tcetcvujxevoc • xai SXto; 5 fxsv -ptXaXr,6rjC,
5 0« :piXo'|»eu8i5;. (7) Eoti oe xat f, euTpaireXta jxe-
iotT|{, xa\ 0 EUTpaTtEXoc [xsaoc tou dypotxou xai 8ua-
TpaTts'Xou xai tou Bo>ixoXd/ou. "ftaTcep fip tepi Tpo-
ii jr,v 6 otXyrb; tou Tcaix-paYOu 8tatps'psi tw 6 jxsv jxr,0sv
r) dXiYa xai yaXsTtioc TcpoaiEaOai , 6 Ss TcdvTa eu/eptoc,
outo) xai 6 dfpotxoc iy£\ Tcpbc tov ipopTtxbv xai Bwjxo-
Xdv_ov 6 jxev fip ouOsv ysXotov aXXa •/aXETCwc Ttpoais-
Tit, 6 o£ rtotvra EuyEpoi; xai f|8s'o>-:. Aei 0' ouSsrepov,
■f d/Xi Ta jxev Ta os jxr,, xai xaTa Xdyov • outoc S' eu-
Tpa'iceXo;. (s) 'H 3' dTcdoEiJi- fj auTT) • f| te yap eu-
Tpa7ciXi'a r\ TotauTr;, xai jxfj f)v [xSTa-pE'povTec Xsyoixev,
£TciEixE5TaTrj £;tc , xai f, [xeao'TT,c eicaiveri), Ta S' dxpa
isxTa. Ouotjc 8e Sitttjc ttjc EUTparcEXia? (r\ jxsv yip
:i ev Tto yatpetv iari tw yeXoiw xal tw et? auTov, iiv
15 Totovoi, tov £v xat to crxtojxjjta IffTtv, f) S' ev tio ou-
vaiOat TotauTa TCopi»E(iOai ) , Erepai ixe^v Etcriv 4XXv
Xiov, au.5p0TEpat u.evT0t (jtEOOTTiTEc;. (9) Ka\ yap tov
SuvstjtEvov TOtauTa TcoptiJeaOai i~' Saot? fiaOrjaETat eu
Mi xptvtov, xav etc; auTOv r5 to ^eXoTov, jiEaoi; EaTai tou
yopctxou xat tou (j/uypou. O S' 6'poc outo? ^eXtiojv
t, cb u.Tj Xuicr,pbv eivai to XeyOiv tw axioTCTOUEvw Svti
ottoiwouv ■ txaXXov yip SeT tw ev ixeaoT^Tt ovti ctp£-
exetv* outo<; Y^tp xpivei eu. (10) riaaai 0' auTai a't
•i ueadTTiTE? ETcatvETai (xev, oux elai 0' apeTat , ouS' ai
ivavTiai xaxiai* aveu "rpoatpEaewc. Yotp. TatJTa Se
tc-ivt' eariv Iv Tatc Ttov TcaOr,ixotTwv SiatpsaEatv • £'xa-
acov ^is auTwv TcaOoc ti laTiv. (n) Ati Se to tpuatxi
eivai Et; Tae, tpuaixi? auixSaXXETai apsTct; ■ eoti Y«p,
tu MOTtEp XEyOr,aiTai Iv toic uaTepov, ixd~~~ rctoc apeTT),
xai -fuatxai aXXwc txeTi tppovrjaEwc;. (u) 'O jxlv ouv
oOdvoc eic aoixtav autxCaXXETat ( rcpbc diXXov yip ai
«f a;Et'; at oiTc' auTOu ) xai fj VE'ixEat<; ei? Stxaioauv-fjv,
f, aiowc Etc aw-ppoauvriV, Stb xai 6ptt|ovTat Iv tw fevEi
t» "outw t})v ao)*ppoauvT,v. '0 S' dtXr^Of,; xai uVeuStic,
8 (xiv Euiptov, 6 S' a^po)v. (13) Eact 8' lvavTtt>')T£-
pov toic axpotc, to [XEaov r\ ixsTva aXXr^Xoic, Sioti to
[ilv u4t' ouSeTepou Y*VETal auTwv, -a Se TcoXXotxti;
uet' aXXTiXwv xai eiaiv eviots ot auToi OpaauSEtXoi,
bu xai Ti jxiv oic*ci)TOt Ta 0= ixveXeuOepoi, xai tfXwc avto-
jxaXot xaxto<. (ll) Orav jxiv yap xaXwc avoWaXot
wsiv, jxiaoi "(iwrtw iv tw jx£'ao> yotp Ioti tco)? Ti
axpa. Ai 5* £vavTio'>aeic ou Soxouatv uTCotp/etv toic;
axpotc Tcpbc, to [xe'aov 6[xot'o)c, djxtpdTepat , dXX' 6te (xev
217
mum vidctur in congrcssu observat, amicus est. (5) Gr.i-
vitas vero mediocritas est inter contumaciam et pla-
centli sttidium. Nam qui niliil in convictu alteri largitur,
sed contemnit, contumax; qui vcro omnia, omnibusque
se subjicit, placendi studiosus est : qui vero alia quidem
largitur, alia non, gravis appellatur. (l>) Verus auteni , ct
aimplex, quem rigidum vocant, inter dissimulatorem et
jactabundum medius est. Nam qui sua deteriora men-
titur, quam sunt, idque non ignorans, dissiimilator; qui
vero majora pra>dicat , jactabundus est : vermn qui ut
babeat, ex|>onit, is vcrus, et juxta Ilomciiini sa|>iens appel-
latur. Et in universiun bic qiiidem veri, ille falsi atnator
est. (7) Porro nrbanitas, mediocrilas cst, ct urbanus, inter
rusticum ct inscitum et scurram medius. Quemadmodum
enim circa alinientmn vorax, et qui cibos fastidit, dil-
ferunt , quotl bic niliil , aut pauca atque a?gre admittat ,
ille vero facile oninia : sic rusticus babet ad importununi
ac scurram. Nam ille ridiculum niliil , aut a?gre ailmillit ,
bic vero omnia et prompte, et suavitcr : veruin neulriini
decet, sed qiixdam adniittcnda, qua?dam non, itlque juxta
rationem : quod facit urbanns. (8) Batio est in promplu ,
quandoqiiidem est urbanitas ejusmodi , non ea quain trans-
lateita vocare solemus, a'quissimus liabitus, et mediocritas
laudabilis : extrema vero vitnperabiliasiint. Uujilex autem
urbanitas quiini sit (alia enim, quai ridiculis gaudet , jocis-
que eliain in i|isuni jactis ct, si ita lit, cliain dicteriis; alia
qua: jocos lususque exbibere aliis potest) : diversa? quidei»
a se invicem sunt, sed mediocritates amba?. (9) Nam qui
et exbibcre jocum aliispotcst, quojucunde afliciatur sin-
cere judicans, et qui in se dictum fcrrc ridiculum , inter
importtiniun et frigidum medius est. Qua? determinatio
nielior est, quam iila : non csse, quotl dicitur, molcstuin
illuso cuicumquc : quippe quod magis placere , ea modera-
tione pra?dito conveniat : bic eniin recte judicat. (10) Ce-
terum omnes ba? metliociitates ctsi laudabilcs sunt , non
tamen virtutcs dici debent , neque earuin contraria , vitia,
quippe quotl li;ic oinnia, in affeclionum divisionc jiosita,
carere electione constat : unaqua?qtie enim bai 11111 affectio
qua?dam cst. (II) Et quia natiirales sunt luc affcctioncs ,
ad naturales etiam virtutcs refcruntur. Naturales eniin
quodammodo virtutes lia: sunt , ut ex scquentibiis patebit,
cuin prudenlia : (12) unde ct invidia injustitia? (nam ad
alium spectant actiones ab ipsa profecta? ) , ct indignalio
juslilia', verecuntlia modestia? accensentiir : quocirca ctiam
eo in gcnere modestiam dcfiniuiit. Yerus autem et vanus
cjiisinodi, ut illc sapiens, liic stultus sit. (13) Mcdium
autem magis extremis contrarium cst, quam extrcma ipsa
sibi, eo quod illml ciiin neutro jungatur, sed liac frcquen'ci
una babitant : sunlque nonnunquam timidi audaccs, ac
partim protligi , partim illiberales , ct in nnivcrsum illi qui
sunt vitiose ina?quales. (14) Nam quuni rectc ina*qualcs
sunt, medii exsistunt : medio namqiic cxtrcma aliquo modo
insunt. Verum contrarietatcs non vidcntur extremis siniili-
ter juxta medium amba? inessc, sed interdum juxta de
 218 * HeiKliN KVAIIMIflN Z, «.
XaO' UTC£p6oXr,V OTs 0£ X3t' sXXcl'J<lV. (ll.) AlTta 0;
toc te TcpoWa prjOsvTa ouo , oXtYOTr,; te , oiov Toiv TCpb;
t& yjoia avaic0rjTO)V, xai oTt s:p' o auapTavouEv uaX-
Xov, TOUTO E'vaVTl(i')TEpOV EtVat OOXeT. (l6) Ti OS TptTOV,
Sti to ouotoTspov '/•ttov EvavTtov cpaivETat, OIOV TCE-
tcovOe to Oapco; rcpb; to Opao-o; xai acjo>Tta Tcpb; eXeu-
0£ptOTr,Ta. II ept u,sv ouv tojv aAAtov apETwv tcov
iTtatvETwv Etpr,Tai oysSo'v, TCEpi Zl Stxaioo-uvTj; 7J0J]
Xsxteov.
I0 2r,pu''wcai oti t6 d" xal e' xai 7' tojv EuJyi-
|i.iwv r/Ji/.wv svTaOOa TrapsivTai 5ia to to u.ev
5' tw e' twv Nocou.ayEtwv, to $e e' tw £', to
oe 7' Tw v)' twv Nixoaayetwv tv Tracrt xai
>:a~a "k&jei 6'u.oia sivat.
LIBER VII.
CAP. I.
IIspl cptXia; , Tt icm xai tcoiov ti, xai xlf 6 cpiXo;,
xai TCOTspov u.ovayto; XsyETai r) cptXfa -?, TcXEOvavio; ,
xai Et TcXEOva/w; , Tcocravw;, eti oe tcw; ypr,crTEOv tw
cpiXw xai ti to Sixatov to cpiXtxo'v, etcio-xetcte'ov ouOevo;
tjttov T(7)V TCEpi t& rjOr, xaXiov xai aipETwv, (2) Tr,;
J0 te ■y*? TcoXiTtxrjc; Epyov slvat SoxsT aaXto-Ta Tcotrjcrai cpt-
Xiav, xat ttjv apsrJjv ota touto cpaitv sivat yprjcjtu.ov
ou y«? EvSiyEiOai cptXouc, lauToT? sivat touc aotxouu.E-
vouc; utc' e>XXr'Xwv. (3) "Kti to Sixatov xat to actxov
TCEpi touc, cptXouc; Etvat u.aXiciTa tcccvtec; cpafXEV, xal 6
2i auTOc; ooxst avr,p Eivat xai ay»0o!; xai epiXo?, xai cptXia
fjOtxri ti; Etvat e;ic;, xai Eav ti? BouXr,Tat Tcoiv^Tai
cocjte pfJi ooixeTv aXXr^/ouc;, csiXouc; Trotrio-at- oi-cap aXr,-
Otvoi ciiXo; oux aoixoiicriv. (1) 'AXXa [ify xai e4v oi-
xatot ojctiv, oux aS'.xr'(iouo-iv r\ TauTov apa /j EYyuc; ti
3I) r, Stxatoo-uvr, xai r, cptXta. (5) llpo; Si toutoi; toov uts-
YtTTcov a-i-aOiov tov viXov sivat urcoXaaGavo;iEv, Tr,v 0=
aptXiav xai tt-v ipr,u.(av SitvoTaTov, 8x1 6 pto; (Jrca;
xai r| Exoudtoc; SijctXta u.sTa toutwv u.et' oixei'o)v yap
71 u.ET()t auYYEVoiv r, u.e0' ETaipwv ouvoiriU.spEuouEv,
S5 •?, texvo>v r\ yoveow /1 Yuval>'-'5'1;- (6) ^21 T« '^la Sixctia
TOt Tcpcic; touc, siXou; £'o-t'iv icp' TjaTv u.ovov, Ta 0£ Ttpbc;
touc; aXXou; V£voaoO£TT)Tat xai oux io' r,aTv. (7) 'Atco-
psTcai Ss TCoX.Xa TCEpi xr^c. cptXiac;, TcpioTOv aiv wc; oi s;o)-
Oev TCEptXaaCavovTEc; xai etc! tcXe^ov Xs^ovtec-ooxeT ^ap
40 Totc; asv to oaoiov to) 6aot'(o sivai (piXov, 6'Oev Eipr,Tai
w; atsi tov ou-Oiov dyst Oeoc; co; tov 6[xotov '
xai yap « xoXoibcTcapi xoXotoV »
Eyvo) Ss ?up te fupa xai Xuxo; Xuxov.
(n) Ot Si cpuotoXdYot xai tt|v SXr,v cpucriv Staxooaouotv
(I13i,l23i.)
feclnm, ,ilii|ii.in(1o jiivl.i cxccs&um insunt : (15) quomm
r.msa sunl t.-mi diin ill.c supra c ommcinorala, qii.im pauci
las, iiiiiiiiinn ooriini i|iii jmiindi scnsiim non lialn-nl, c:
(|inicl contrarinm manis essc videlur, in quo maijis solemu-
poccare. (IC) Tcrtium vcro, quod siniilius. iuinus conlra-
riiiin vidclur : vclut aiidaoia ad fortiliidinriii , c( prodigalitir.
ad libcralitutem. Dc reliquU igitur virtulibus laudabilihi'-
fcrc dittuni cst : jam de justitia deinceps dicendum cril.
Notandum cst quarturn et quintum et sextum
libros Moralium Eudemiorum hic esseomissos,
quoniam quartus quinto Moralium Nicomacheo
rum, quintus sexto, sextus septimo corundem
Monilium et sentcntiis et vcrbis cxamussim rc-
spondent.
Deamicilia.quid sil, quis item amicus; ac iitrum sini-
[iliciler lautuni dicatur amicitia , an iniillifariaiii; et, si
lunltilariam, quotnain modis; insuper quo pacto sit auiirr
iitendnni , et quid sit justum amicum , niliilo niinus cmii-
tienda nobissunt quam eaqnacdenioribuscircalioncslail;
(■ibiliaquc tradnntiir. (,?) Nani inter civilia oflicia vcl poli-
siiiiuin c»l , amicitias inler se liominum mutiias coni ili.tre.
Eamque ob causam virtutem utilem exsislere dic inms, qiio-l
amici esse ncqucunt, qui mutuis inter se injuriis confliclan-
tur. (3) Praderea, jiistuin injustumciue, niaximc inler
amicos versari oiiuus confitemur. El siine v iilelnr virlio-
nusetiam ainicus esse, ac amicitia mondis quidam luli-
tus : ut si injiiriam quis cmw inslilii.it , liomincs inTicrni
reddat amicos : co quod veri amici nunquam mutuo inju-
riam iiifeniiit. (4) Nequcjusti intcrse infcrcnt injtiriam.
Quocirca ant idcin prorsus aut cognata inter scsc snnl
amicitia jiistitiaque. (5) Pra?terca, inter bona prastanlHsima
reputainus esse amiciim; et maltim ssravisoiuium, solitadi.
nciii nmicoiumqiie (Mrenliam habemiis : quod omuis tii
sponlaneaqiie liominum conversatio bis constct, quascimi
fainiliaribus autcognatis, aut aliis nobiscuin degentibns
vel liberis, vel parentibus, vel uxore, transiptur. (C Ll
propria quidcm justa quae ad amicos spectant, soluin ad nrn
pertinent : verum qua? lege constituta sunt, ca etiam ali»<
rcspiciunt. (7) Vcruinmultaamliijti circaamicitiam ^ilcnl
Primum quidem ea dicitur ut extrinsecus eam definiunl rl
plerumque eo vouabulo iituntur : vidctur enim nonnulli-
simile simili amicum essc : uiule uatuin cst, quod fcrlur '
n sempcr similcm ducit deus ad similcm ii.«i ;
ctcnim graculus ad graculum se associal .-
Furcmquc fur cognoscit , ct liipns liipum.
(8) Scd et pliysiologi univcrsam ualitram reruiu descnUu
 (1-235.) MOR. EUDEMIORUM LIR. VII. CAP. I.
<xp/r,v ).a£dvT£C to to oixoiov isvat Ttpbc. to 6'uotov, Stb
'KtntESoxXrjc. xat tr,v xuv' Ej/r, xaO~aOat Itti Trjcxspa-
uTooc. Oia to i/£iv TtXsiaTOv cTuotov. (n) 01 uiv ouv
(,'JTM TOV CylXoV Xs^OUatV, 0! 0£ TO EvaVTlOV Tt~) SvaVTlt,)
1 sasiv stvat sptXov. Tb uiv yap epcousvov xai ItciOuut)-
tov Ttaatv stvat cptXov, ItciOuu.ei os ou to Hrjpbv tou £r)-
pou, aXX' &Ypou , SOsv EtpTjTat
ipi uiv 6u.6pou Y°"a-
atTO
10 ueta@o).r) icavrtov yVjxu '
f| 8t u.£Ta6o),7] eic. TouvavTtov. Tb 6' 6'uotov e/Opov
tm buotto • xai y^?
xepaueu; xspauet xotIei ,
xat Ta arrb Ttov outwv Tp£ipdu,£va Tto).£Uia aXXrjXoic,
i; £ioa. (io) AuTat (xlv ouv at uTcoXiylsi; toooutov Sie-
o-taatv. At uiv yap to Sjaoiov tptXov, to S' ivavTtov
TEoXtjJttOV •
tw TtAEOvt 6" aiei TtoXiutov xaOtaraTat
«ulao-oov, £r,9p.a; 0' r,u.£Ga xaTap/STai.
M; (") *Kti 51 xat ot tottoi XE/o)ptau£voi Ttov EvavTUjw,
r, 0£ iptXta Soxsi ot)V!»y£iv. Ot Si t& EvavTia tpiXa •
xat 'Upax).£tTO? ETttTtua Ttj) TtotrjaavTi
tb; eoi; ?x te Oetiv xai ccvOjswtkov otio^oito •
Ou Yap av Etvat apuovtav ur) ovto? o^eo? xat paps'o;,
il oios toi £toa dtveu Or,Xsoc, xai app£vo; svavTttov ovto)V.
(il) Auo usv auTat So;at Tcspt tptXtaj stai, Xtav te xa-
0oAouxaix£/o)ptau£vaiToao~TOv, aXXat Si rjOr) lyyvxip,)
XXI oix£tat TCOV isaivouEvwv. Totc, uiv Y«p oux evSs'-
/saOai SoxsT tou; tpauXouc, etvai tptXouc., aXXot udvov
3u tou; aYaOouc, * TOtc, S' ixtotcov ei [/.r, (ptXouotv at u.r;Tt!pEq
-k T£xva. (13) <I>atv£Tat Sk xal ev toic, Or,ptoic. E'vou<ia
otXta- TcpoaTcoOvr'<TX£tv ouv atpouvTat Ttov teVvojv.
(h) ToTc, 0£ to •/pr^otuov ooxei opt'Xov Eivai uo'vov. 2rj-
utTov 3' Sti xai Stioxouo-i TauTa TcotvTEC., t4 oe a/pr)-
15 rca xat auTot auToiv aTrofiaXXouaiv, aioTCEp iiojxpotTr,!;
6 Ysptov eXeve tov tctusXov xat Tac; Tpt/ac, xat touc,
o»u/a? Tcapa6dtX).o)v, xat Ta uo'pta ^Tt ^itctouuev toi
a/sriOTa, xat teXocto atoua, OTav aTcoOavr)* a/prjoToc,
yip 6 vEXpd^. Olc, ol /pr;oiuov, ipuXotTTOuotv, tooTtsp
«o lv Aiyutttoj. (15) TauTa rcav-a ooxst (aev &TcsvavTt'a
aXXi-Xoic, Etvat. Td te Y«p a/prjOTOv tco 6u.ot'o>, xal
evavTioTr,; 6u,oioTr]Toc, aTtE/st TcXEtOTOV, xat to EvavTtov
a/pr^trrdTaTov tw Evavrlb)' cpOapTtxbv ^ap tou evovtiou
to EvavTtov. (10) "Eti ooxet Totc, ptsv ^aotov to XTr,-
ts oaoOai ntXov, toTc, &i orcavttoTaTov Yvtovat, xat oux
EvOE/eoOat avsu £UTU/iac- toic, y&P eu TcpaTTOuat pou-
Xovrai TioivTEc; ooxeiv iptXot Elvat. (17) Oi 0' ouoe toi;
cuvStau.£vouo"tv ev Tatc, otTu/tat; a;touot tcioteueiv, 10;
£;aTtaTtovTa; xai TtpoCTcotoujAEvoui; , tva xTr)at>)VTat
U Jtl T~C T~>V OtTU/OUVTtOV 6|AtAl'ac, TtOlXlV EUTU/OUVTO)V
fOUav .
210
tes, principium lioc constituunt , siinilia ail ^imilia contcu-
dere. Quocirca ct Einpodoclcs canem liclili incumbere
aiebat, ob similitudinem quain cimi co pliirimani liaherct.
(9) Atquc lii quidcm ad liunc modum ainicum deliniunt ,
alii vero contrariuni conlrario amicmn assertint. Ainaliilia
enim desiderabiliaque omnibus amica suiit : ajipelit aulein
siccum bumiila, non sicca. Undedictum est :
Amat iinbrem terra ;
et
Mulalio omnium cst dulcissimum ;
eavero incontrarium fit. Etsimile simili cst inimicum,
nam dicitur,
Et ligulus ligulo est inimicus.
Insnpcr ct animantia, quibus cx eodem victus suppctit, lios-
tilia invicem sunt. (10) Opiniones igilur bai tantuin distant
intcr se. 111« enim simile , amiciun ; ct contrariuin , inimi-
cum censent.
Fotentiori semper id quoil cst minus
Hostilc cxsistit, inimicitiam alit dies.
(1 1) Praeterea et loca inler se dissita , contrariorum sunt :
amicitia vero contraberc videtur. Alii autcm contraria
amica putant; et Heraclitus increpat poetam diccntein ,
Lis ulinam dis ct mortalibus abripiatur.
Neque enim barmoniain consisterc inquit citra acutum ct
gravcm sonum , neque animalia absque maic el femina duo-
bus contrariis. (12) Qux dux opiniones de amicitia et nimis
late patent ct plurimum discrepant : verum alia> niagis
jam prope accedunt , ct propriao sunt apparentium. Aliis
cnim videtur intcr pravos amicitiam constare non posse,
scd inter bonos lantuni : aliis autcin alisurdum videtur, si
mater liberos non amare asseratur, (13) quum ct inter
brnta animalia amicitia intercedat tanta, ut ctiamprosobulc
sua mori non recusent. (14) Alii tantuin utileamicumarbi-
trantur. Argumento illis est , qnod omncs id prosequiintui' ;
inulilia vero vel ipsi ab sc abjiciunt. Undc Socrates senex
illesalivam projiciens , et capillos ungucsque praescindens,
particulas nos inutilcs abjicerc dicebat, ct postrcmo etiam
corpus ipsum , quum morluum fuerit, quoniara nullis porro
usibus accommodari queat : yerum quilms usui est,vclut
in /Egyplo, illi rescrvant. (la) Quae omnia contraria inter
sc maxime vidcntur. Nam inutile simili, et contrarietas
similitudini, ac conlrarium inutilissimum contrario suo
maxinie repugnat : quippe quod contrarii sit contiarium
corruptiviim. (IC) Insuper videtur aliis quidem facilc
amicos comparare, aliis vcro rarissimniu laleni cogno-
scere , quouiam citra felicissimum casum id non contingat.
Cum felicibus autem amiciliam omncs captant. (17) Alii
nc iistlem quidem in infortuniis pcrsislentibus crctlcndinu
jiidicaul : quippe qui fallacia quadam ficlaquc cum c.ila-
luitosis convcrsaliouc , bonoiuiii amicitiic scsc insiiiuent.
 220 * H01KUN EYAHMIiiN Z, p.
CAP. II.
ArjTCTeoc, Sr) Tpdrcoc; 0'0-Tic, f|u,7v aixa toi te SoxouvTa
TtEpi toutoiv txaXiaTa aTcootoo"£i, xai Totc, aTcopiac; Xocrsi
xai TCt; EvavTiwaEic;. TotiTO S' s^crTai, ectv euXo'yo>c,
cpaivr,Tat t4 ivavTta SoxouvTa • [xaXicrTa yao 6[xoXoyou.
•> [xevoc,6 toioutoc, scrrai Xo'yoc,toic, cpatvoixsvoti;. 2uix6aivst
8; jxsveiv Ta; svavTttocjEi?, eiv scm jxsv wc, <xXr|0sc, f, t8
XeYo'u.Evov, eo-ti 8' toc, ou. (2) "E/TEt S' aTcopiav xai
TcoTspov t8 fjSu rj t6 aYaOdv icm to cptXoutxEVOV. Ei
uiv y«? cptXoujxsvov eTttOuu.ouu.ev ( xai [xaXtaTa 6 Epwc,
lU TOIOUTOV
ou&i; fap Jpairtr|( Sotic, oOx etsi cctXet ),
fj 8' eTciOuu.(a tou fjosoc, , TauTrj jxev t6 cptXoufxevov to
r;Su- ei Se 8 [3ouXd[xE0a, to A-ja'l6v ectti S' STEpov to f,8u
xat to ayaOdv. (3) Uspi toutwv xat twv aXXtov twv
is auYYEvtov toutoi; TCEipaTs'ov Stopiaat, XaGoucuv dpyf,v
ttjvSe. To yap dpsxTOv xai (3ouXr,T8v r| to «Ya08v
rj to tpatvdu.Evov aYoOdv. A16 xai to f,8u dpexxdv
tpatvdaevov Y«p ti aYaOdv. ToT; jxsv y&P Soxei , toi;
ol spaivETat xav u,f) Soxrj ■ ou Y'P £v TauTw Trjc, <j>uyfji;
20 fj tpavTaoia xai f, 8d;a. (4) "Oti jxs'vtoi ipiXov xai to
aYaOov xai to f,8u , SrjXov. Toutou Ss Sitopte?u.evou
Xr]TCTe'ov uTcdOecrtv lTs'pav. Ttov ^4? AyaQiav Ta u-sv
aTcXto? eo"Ttv etYaOa, Ta Ss tivi, aicXto; S' ou. Kat
Ta auTa aTcXo>c, (*YaOa xat aTcXio; f,oia. Ta uiv yap
U tw uYtaivovTi cpajxsv atouaTt ouu5pe'povTa aTcXwc. slvat
trtou.aTi aYaOoi , Tot 8s to> xojxvovti ou , oTov cpapu,a-
xeiai; xal Tou.dii;. (5) 'Ou.ot'ioc, Si xat f,oe'a aTtXto; tjii-
(xaTt Tot Toi uYtatvovTt xai 6XoxXrjpto , olov to ev t3>
tpont 6pav xa\ ou to ev tw sxdTei- xatTOt Tto d{/0aX-
3« utwvTt EvavTtw;. Kat otvoc, f,oiwv ouy 8 Tto ote^Oap-
[xevto tJjv YXtoTTav Gtco oivo-pXuYtac, , eTcet out' o;o; -rca-
peY/eoutttv, aXXot Trj aota^Odpw alaOr^ei. (e) 'OfJtoitoc,
oe xai eTcl tyv/rfi, xaiou/STOtc,TcatS(otc,xai T6t;0r,pioic;,
oiXXot toTc, xaOeffTwtrtv atxcpoT£'po>v y°^v u.eu.vriu.Evot
3& TauO' atpou|jieOa. (7) 'Cc, S' e/et Ttatoiov xai Or,piov
Tcp8c; cJvOpojTcov xaOetTTWTa, ouxwc; iyti 6 cpauXo; xai
d!cppo>v Tcp8c, t8v ETCtEtxrj xai cppdviu.ov. Toutoi? Ss fjosa
Tot xaTa Ta; £c;£tc; ■ TauTa S' eoTi t4 c«YaQa xal Ta xaXot.
(s) 'KtceI ouv t& aYaOot TcXeovayw; (t8 ptsv Yap tu
40 TOtdvo' elvat Xeyojxev otYaOdv, t8 Ss tw wcps'Xtuov xai
y prjortu.ov), eti Ss t8 f,Su t8 [xsv aTcXwc, xal aYa08v aTcXio;,
to Se Ttvi f, [tcwc,] cpatvdtxsvov aY»Odv o>cxTcep xai eTct twv
Atyu/otv St' exauTov touto>v IvSeyeTat f,u,ofi; aipstoOai
ti xai cptXstv, outw xal <xvOpo>Ttov • t6v [xev y*P [™]
46 toiovSe xai St' apETiiv, t6v S' cjti w^e'Xi,uoc, xai xpfjai-
[xoc,, t8v S' Sti f,ou? xai St' f,oovr,v. <I>iXoc; Sf, y''ve-
Tat 6*Tav cptXoutxEVOc; <5vTicptXri , xai touto [xrj XavOavri
tco>c auTOUC (9) 'AvaYxrj apa Tpia cptXiai; EtSr) eivat,
xai [xrjTE xaO' fv aTcaoac; [xf,0' toc, EtSr) £v8; ysvouc, [x-/;t£
6« Tcotixicav Xs^sciOai Suwvujxo);. IIp8c; [xiav Yotp Ttva Xe'yov-
Tat xai Tcpo'>Tr,v, totJTCEp to iaTptxdv ■ xal [yap] <j/u;//f|v
(l23i.,li»)
Scd ineundus nobis est inodiis, qui ct opinionrj de lii,
rcctissime exponat, et dubitationcs contrarielatcsque solvat.
Quod fit , quando recla ratione dici apparvt qus rjtlentur
contraria. Ijiisnioili enini maxime ratio apparenlibus
consonat. Contingit autem oppositioncs inanere , quanclo
in nonnullis verum est quod sumitur, in aliis vero secus.
(2) DubiUtionem antem babet, utrum jucunduman bonum
id sit quod amelur. Kam si id amamus quotl roncupivi
mus ( ct erit ejusmodi potissimum amor : nam
Ncmo est amator, qni non scmpcr diligat ),
ct cupiditas scmper ad jucunda ferlur : liac ratione jucun-
.1 11 111 rst id quotl amamus; sed si quod volumus aniamus,
bonum : vcrum aliud tst jucnndum, ac bonum : (3) de qui-
bus, ct aliis cognatis, detcrminare conabimur, bis principii»
constitutis. Quic cupiditale aut voluntate appetiintur, aut
l»na sunt, aut appareutia bona. Quapropter ct jucumluui
concupiscibile cst, qtiia apparens bonum : quippe qutxl alii<
bonum judicetur, aliisappareat tantum, cliamsi no;i jutlica-
tur. Kcipie cnim in cadem animac partc simt , pliantasia el
opinio. (4) Patct igilur, aniicum et boniim et jucumlum
esse. Q110 ilelcrminato, altera jam bypotliesis prapinittemla
lioiinruni cnim alia simpliciter bona sunt, alia alicui, ncn
simplioiler ; atquc eadcm simpliciter bona, et simpliciter
jucunda. Nam qua? sano corpori conducunt, simplitil«
corpori l>ona; qurc vcro laboranli tantum, non simpliciltr
corpori bona dicimus, velut sunt remedia et settiones.
( 1 5) Similiter et jucunda simpliciter vocamus, qua; integruDi
sanumque corpus oblcctant, ut in clara luce , non in tent1-
bris cernere : veruin laboranti ex oculis contrarium. El
vinum juctindius esse judicattir, non quod ita videatur liu-
gn.i; ex vinolentia corruptx, quse ne infusum quidem acctum
disccrnat; sed quod sensui sincero. (6) Similitcr et in iis
quae animam spectant,non qurcpucris, aut bestiis, sed qua'
cordatis probantur. Utrorumque igitur nieniores, lirec eli-
gimus. (7) £t quemadiuodiim pueri ac bestia; halxnl a.l
cordalum , sic pravus stolidnsque ad moderatum et sapien-
tem. llisverojucunda sunt, quas juxta babitus incidunt,
boc cst bona et honesta. (8) Quia vero bona mullifaruim
dicuntur ( aliud enim quia lale sit, aliud quia utile ac (ru-
giferum ), et jucundum aliud simpliciter ac bonuni simplici-
tcr ; aliud vero quod alicni cst aut aliquo modo \Mw
bonum , quemadinodum eliam in inanimatis conlingit : ol>
singula hocc fieri i>otest ut aliquid amrtur et rligatur : sk
rliaiiiliominrniaiiiant aliiim, qiunl talis sit et virlute pra"di-
lus , 11 liuiii quia bonus ct frugiferus, alium quia jucundus cl
ob voluptatrm. Amicus autcm lit, quando amalus redauut.
ncque id ignoralur ab ipsis. (9) Quocirca nrc«ssariuui rs!
trcs amicilia; spccies essc : ncque juxta unum aliqtiid omnrs,
nequc ut unius generis species, neque omnino icquivoct'
divantur : ad unam enim qiiandam primamque refrrunliir
qiieniadmodum mcdicinale : nam auimam mwUdnaleni.tl
 (.»».) MOR. EUDEMIORUM LIB. VII. CAP. II.
ijTptxf,v xal iwui Xevouev xal opyavov xal Epvov,
ctXXi xjpio>; to tpwTov. (10) HpwTOV o' ou \6yo$ ev
-iiiv uTtatp/Et ' olov opY«vov iaTptxdv, w av o Joxpoi;
/pi)craiTO" ev Si tw tou iaTpou Xo'yo> oux taTtv 6 tou
6 opfavou. Zr)T£!ra( uiv ouv TtavTa/ou to TtpwTov.
(n) Ata os to xaOdXou Etvat to Ttpoirov, Xau.6avoua( xal
JtpMTOV XaOdX.OU • TOUTO 3' £<7T( t{/£u3o;. "iiffTE Xa( TtEpl
t?;; citXia; ou ouvavTat ttoivt* aTcootSdvat t4 cpatvduEva-
0'j yip ECpapuoTTovTo; £vb; Xd^ou oux otovTat [^i;]
in »XX»; tptXia; Eiva(. Ai 5' eiat uev, aXX' ou/ 8uoio);
Etoiv. (12) Ot S' 6rav f) TcpoVn) ut) scpapudTTTj, w; ouaav
xctOo^Xou otv, Etrcep f,v TtpwTT] , oGS' Etvat cptXta; Ti;
ciXXa; tpaaiv. (|.|) "EaTt 3i TtoXXi eiot) cpiXia;. Twv
vip pTjO='vT(i>v r,v r,or|, ETCE(Sf) SttoptCTai Tpt/oi; XiytaOai
i* tt;v cptXiav. 'H uiv yip SttopiaTai 01' ap£Tr,v, f, Si
oti to /pT)Ctuov, f| Si Sti to f,Su. (14) Toutwv f, uiv
cti to /pr)Ciudv eartv f) Toiv TtX£t'aTo>v cpiXia ■ Sta vip
•0 /pfjatuoi E(va( cptXouctv aXXijXou;, xat ,us'/pi toutou,
w7j:£p f, Ttapotuta
-" tlaux' tTtixoupo; avf,p t6v aov 9C/.0V laxe u.dxriTat ,
xal » et
OuxtTt YifwioTtouaiv 'AOr.vatot MEY3f/r>;.
16) 'H Si St' f,3ovf,v Toiv vs(ev toutou Y&p aTaOrjaw
£/0'J7tv. Atb EuuETaSoXo; tptXta f) Toiv ve'o>v utTa-
:■> €»XXdvTo)v vip Ti T*jOrj xari Ti; f,Xtx(a; u£Ta6aXX£t
Kal to f,ou. (10) 'II Sl xar' otps-rfjV Toiv peXT('o-T(<)v.
<I»avspov 5' ex toutojv oti f, TCftoTT) cptXta f, Toiv aya-
Owv ettiv avT(^(X(a xal avTcrcpoatpEatc, rcpo; aXXr.Xouc,.
'J^tXov uiv yip to siXouuevov tw <^(Xouvt( tpiXoc, Se tw
a» p(Xouu.Evw xal txvTi^iXoiv. (17) Autt) usv ouv ev avOpto-
-oic,udvov urraV/Ei ^iXia* udvov yip aiaOotvETat Trpoat-
fEGEo);. Ai S' aXXat xat ev toi; Or,pioi;, [oic,] xal to
/pf,a(uov Itci uixpdv t( a^a(VETa( EVUTtap/ov, xal Tcpb;
av6po)Tcov Toic, f.us^potc; xat Tcpb; aXXr,Xa , olov tov Tpo-
» /iXov or,atv '1 1 pdooTo; to> xpoxoSEiXo), xat wc, oi uoivteic,
ric, cuvEopeia; xat SiESpeia; Xevouaiv. (ig) Kai ol
sauXot av euv siXot aXXr^Xotc. xat oti to /_pr;o*iu.ov xa\
Oti TO f,OU. (l9) Ot S' 8xt f, TCpb>TT) OU^ UTCOp/El OU-
Tot; , ou cpaat cpiXouc, Etvat • otStxr^aEt ^i? o* T- oauXo;
fn tov tpauXov, oi 0' aotxouuEvot ou cpiXouct a^a; outouc,.
(211) Ot Se sptXouat uev, aXX' ou rf,v Tcpo')TT,v cptXiav,
tT;£i tcic, yi ETepa; ouOev xwXuEf St* f,Sovf,v Y^p utco-
usvouatv aXXfjXou; jjXaTrrduevoi , cu; av o>a(v axpaTEt;.
(21) 0'i Soxouat S' ouS' oi Si* fjSovf^v cptXouvTE; otXXfjXou;
5(Xo( E(va(, Srav xot' axpiGe^av JJr^Twaiv, 8x1 ou/
f) TtpojTT)- ixEtvr, ulv y^P peSato;, auTT) Si aZlGtxio;'
f, 0' ectI ue'v, waTtEp £(pr,Ta( , cp(Xfa, oux exe(vt) Se,
aXX' aTC* EXEivr,;. (11) Tb uiv ouv exeivo); udvov XeyEtv
tov sO,ov p^EaCa^ Ti cpa(vdu£voi ect( , xal TtapaSo;a
Xi-rstv avavxaTov xaO' iva Si Xdvov itoiaa; aSuvaTOv.
cn (u) AeiTtETat Toivuv outw;, (Vti eaTt uiv w; uovt)
f, Ttpo)TT) i)(X('a , taT( S' w; Ttaaa( , ouTe w; 8uo>vuuot
x»i w; eTu/tv e/ouaat Ttpb; auToi;, oute xaO' Sv eToo;,
521
corptis, alqnc insuper etiam instrmnentum, et opus dicimus,
setl proprie primum. (10) Primum eit autem , cujus ratio
in omnibus inest : velut instrumentum meilicinale, quo
mwlicus utitur, nec tamen instrumenti ratio, metlici rationi
inest : quocirca in omnibus primum illml qutcrittrr. (1 1) Et
quia primum universalc est , universaliter etiam capiunt
priinuiu : id quod fallit. Itaquc et dc amicitia non posstmt
omnia apparcntia ederc. Rationeenimuna minuscongriieutc,
nonarbitranturceterasaniicitias csse.Ha; verosuntquidem,
scd non similiter. (I?.) Atisti, quando prima ill.i amicilia
non congruit ( ut quac sit universalis, siquidem j>rima siiiii-
ptaerat) ncquc ceterascsscamicitiasinquiiint. (13) Verum,
ut supra dictum est, multac amicitiac species sunt, quoniam
tripliciter dici amicitiam determinavimus, qiium alia ol>
virtutem , alia ob utilitatem , alia ob jucundiiatem oriri
dcfinitum sit. (14) II sanc quae coinmodoriim gratia 11.1I.1
est, ea plcrorumque cst amicitia, qui quia utiles sunt
invicem, mutuo se diligerc solent, atque liactenus : ut est in
proverbio ,
utaucc, luerc tuum, doncc pugnatur, amicuni ;
Non amplius Alhcnicnses cognoscunt Megarcnscs.
(1 5) Quir vcro ob voluptatcm contraliitur, juvcnum esl :
11:1111 voluptatc vividne afliriuntur. Qtiare valdc mutabilis
cst amicitia juvenuin : mutatis enim pro aclate moribus ,
etiam jucundum mutant. (l(>) Qua; vero a virtute profici-
scilur, optiniortim liominum cst. Undc nianifesliini est,
pi nii.iiii amicitiaiu esse, quas bonoriun cst mutuus erga se
iuvicem amor mulii.ique electio. Amicum euim csl amatum
auianti, aniicusqiie Hem redamans ainato. (17) £a igitur
inl<T homines modo est, quippe quae sola electionis conscia
est. Ci'lt'1'ir autem ctiam fcris inter se sunt, ubi etiamali-
qua mediocris elucct ulililas. Atquc ila etiam cicura liomini,
et alia aliis amica sunt, (memadmodum regulus avis croco-
dilo , Hcrodolo teste ; ct quemadmodum vates de considiis
et dissidiis auguralium signorum loquuntnr. (18) Et mali
malosquum ob utilitatem , tum ob juciinditatem amant :
(19) illi tamen lios amicos non vocant, quum primae ami-
cili.T sint cxpertes : quippe quod pravus injuriam pravo
inferat; at mirtua; injuri.-e obnoxii se invicem non amant.
(?.()) Alii itidem amant illi quidem, scd citra amicitiam
primam ; quos tamcn reliquas colere niliil vetat. Ob volupta-
tem cnimsnas invicem fcrunt injurias, quomodo fere agunt
intcmpcrantes. (21)Quocirca necbbvoluplatemsemutuo
amantcs.dici posse amici videntur, quando accurate dis-
quircntibus planc primam non esse constct. Illa enim firma
cst amicilia , liaec vero infirma. Prima , prout bactenus
divimus, cst vcra amicitia, non illa autcm, sed qna; a prima
est profecta. (2?.) Quaproptcr illo tanttim pacto amicuin
csse assererc, lioccstvim facercap|>are,ntibus, absurdaque
dicerc cogi. Ab altera vero parte fieri non potest ut ami-
citine oinnes juxta rationem dicanttir tinam. (23) Supercst
igitur ut prima tanttim amicitia vocctur : interdum vero
etiam oinnes, ncque tamen a?quivoce, ncque ad sc ipsas
qiiomodocumque habcntes, ncqiiejuxla unam speciem.scd
 221 llftlKGN EYAHMMN Z, p.
dXXd aaXXov 7rpo? sv. (21) 'Ercsi 8' aTcXw; «YaObv xai
dTtXcT); f,ou xb auTO xat aaa, dv ar| ti EaTtoStSri ,
6 3' dXrjOtvb; cpiXo; xai dTcXto; 6 TtpwTo'; eotiv, eoti os
toiouto; 4 01' auTov outo; aipsTo; ( ava-fxrj o' Etvat
6 toioutov w; y^P PouXsTat Tt; £1' auTOv stvat TaYaOd ,
dvaYxri xai aCiTOv aipsIcrOai sTvat), (i») 6 S' dXrjOtvb;
tptXo; xai f)8u; scmv aTcXw; " Stb SoxeT xai 6 Stcwctouv
cpiXo; f,Su;. (ie) 'Eti 51 SiopicTtov rrspi toutou aaXXov
sv/ei Y»p ^Tttataoiv TCOTspov to auTio aYaQbv f) to
10 aTtXw; aYaObv cptXov, xai TtoTEpov to xst' Ivi^pYEtav
tptXtTv ueO' fjSovr,;, wctte xal to cpiXrjbv f,5o, rj ou ;
datpw Y»? ^i? TauTO ctuvxxteov • Ta ts Y&p !/■*! aTcXw;
dYaOaaXXiauTio dt7tXw?*Tujfr, cpEUXTa, xai to af, auTt~>
aYaObv ouOiv Ttpb; auTov, dXXd tout' scrtiv 8 £r)T£iTai ,
15 Ta aTtX.w; aY»Oa outw Etvat aYaOd. (27) *Ecm y»P
aipstbv asv to aTcXw; afxHov, auTW Ss to auTW OYaOov
d Sst cruacpo>v~crai. Kai touto f, dpsTfj TtoisT- xai
f) TCoXtTtxf, Itt\ TOUTW, StTO); oT< [JlT)TTti) tWl Y£VT)Tat.
EuOstco; 8! xai Ttpb Soou dvOpwrco; wv tpuoEt Yctp auTto
24i aYaOi Tct dicXw; iyifii. (is) 'Otjioiw; 81 xal avr,p dvti
■ Yuval*°1 x~l suiuf,; dsuou;. Ata tou f,Ss'o; os f, 85d; •
dvaYxri Elvat T&xaXd f,Sc'a. "OTav Sstouto Sta^tovr;,
ouitw errcouSalov teXsw;" IvSs/STai yttp iyyEviaOzi
dxpacriav ■ to y&P oiatpoivElv TaYaObv tw tjoeT ev toT;
2r> TcdOEcriv dxpacria Iotiv. (29) "ilcrc' ETCEiSfj f, 7tptoTT|
cptXia xot' dpEtr^v, EcrovTat xai auToi aTtXw? dY.aOot.
Touto S' ou/ Sti ypr;ctt|jtoi, d/,X' dXXov Tpoitov St/ioe;
Yap EystTO TwSi d-faObv xai aTtXio; d.'(*()6v. (30) Kai
bjjtoiwc; wcr7tso ^Tti tou w^sXi;jtou , xai ^Tti twv £;ewv.
so 'AXXo YaP ^b drcXw; w^sXtaov xal to o&tw , oiov to
YViavd^saOat Ttpb; to tfapaaxsusaOai. "Hote xai r\ e*5]i;
r\ dv0pw7tou dpETri. (31) "Eoto) y&P 8 dvOpwTto; twv
ouoei CTtouSatwv f, Yap Tou tpuost 07touoaiou dpsrJ|
aTcXfo; dyaOo^v, fj Ss tou ar) s^xsivw. (32) 'Oaoiw; Sf,
Tb s/st xai to f,8u. 'EvTauOa Yap E7rtc7TaTs'ov, xal oxs-
tcteov 7to'TEpdv ecttiv dvsu r,Zv'r,$ cptXta, xai Tt 8tacpE'pst,
xai sv TtOTs'po> t.ot' sWi to cptXsTv, xai TCOTSpov 8rt
aYaOd; , xav si u.f, f,ou; , dXX' ou Sta touto ' Stv_w; Ss
XiYoaEvou tou tptXsTv, TtoTspov 8'n aYaObv to xaT' svsp-
10 Y-'av oux dv£u f,oov~; cpaivETat. (j3) Ar,Xov S' Sti ti)07tEp
Eni Tr,; ETctcTTriar,; at TtpdcripaTOt Oswpiat xal aaOr]g£t;
aioOr,Tai adXiOTa tw eiosi, outio xai ai twv ouvrjOojv
dvaYvwpioEt; , xai 6 Xoyo; 6 auTo; Itc' dacpoiv. <J)u<JEt
Youv to aTtXto; aYaObv f,Su dicXio;, xai oT; aYaOdv, tou-
t , toi; f,Su. (34) Atb euOu; t4 Saota dXXfjXott; yatpst , xat
dvOpojTtw f;Si(TTOv dvOpwTto;. "ilcrt' ETtsi xai aTsXr;, SfjXov
o'tt xai TEXstwOsvTa- 6 Si oTcouoalo; ts'Xeio;. Et Ss to
xat' £vE'pYstav cpiXstv asO' f,oov~; dvTiTtpoaipsai; t~;
dXXr.Xojv Yvo)pt'ci£0);, OrjXov 8'ti xai tjXo); f, stXia fj TcpojTr)
r.11 dvTtTtpoiipEcri; Toiv arcXto; aYaOwv xai f,o='o)v, 5ti aYaOd
xai fjOs'a. (35) "Eoti 0' auTrj f) cptXia £;i; aup' r]<;
f, Totautr) TtpoaipEct;. 'l'b Yap £pYovauT~;svs'pYEta, aur/)
S' oux £c|io dXX' ev auTw Ttji tpiXouvTt, Suvaat; oi Ttaoa
e;o>- r) Y«p sv STsptof, f, jTepov. Atb to cptXtlv /aipstv,
(l3M,liT7.1
|X>tius nd nnum alit|iiod rrlalas : W) et qtiia simplicilir
hontiin jiiciinilnnuiiic iilom ot siniul cst, nisi qnttl olislpt ; et
priintis est i|iii verusel simplieilcramicus; talisque propter
se ipsuni est elipuilis ( itlquc neeessario : quematlinotliirti
eniin propter sc quispiam appctit bona, sic ct ipsum talem
esse prseoplare oportet ) ; (2i) verus autem amicus etiam
jiicuntlus est simplicitcr : vitletur iyitur quomoiloctiinquo
aniictis esse jucuntlus. (?6) Vcrum magis prartterea tle hu
tleterminantlum .- nain lia^c in iis qurcslio conlihetur, utrum
quoil ipsi, anquotl simpliciler Iidiiiiiii aniirumsit,et ntriiiu
actu amarc cum voltiptate, umle et amabile jiicumiuui, ao
non : lircc enim atl itlem reduccntla sunt ; nam liinc quoil non
simpliciter bonum fuerit.sed i|)si soli bouum, fiigierKltim
est; iliinc, quod non ipsi bonum, ad eum non pcrtimt.
Atqne lioc ipsum c>t quotl qurerittir, ipsi esse bona qure
simpliciter bona sunt. (27) Eligibile enira est simpliciter bo-
num : ipsi vero eligibile, quotl ipsi est bonum : qnre con.
sentire inter se oporlet. Et virtus lioc effic.it : pra-terea
ci vilis facultas etiam, quibus hrcc non insunt, ingignil, moilo
jam ante acconunotlatus ct in \ ia lionio cxststat. Natitraliler
eniin huic bona sunt, qiirc simpliciter lwna. (28) Simililer
et vir prrc femina, et prrejitus indole prrc sttipiilo. Per dulce
vero ad Ii.tc ilur : necesse est , quae pulclira stint, sint et
tlulcia. Lbi vero dissonant liaec , jam non prorsus lwnum :
nam inlemperantiaintervenirepotest. Quumcninilionesttim
jucundiimqiie disconveniunt , in affeetionibus intemperan-
tia est. ('>'.!) Qtiare, quum prima amicitia sit sectimlum
virtutem, erunt et ipsi simpliciter boni :et liocnon quii
utiles, scd alio quo])iam motlo : quandoquidem liifariom
liuic bontun el simpliciter bonum tapittir. (30) Et similiter,
qiiemadmotliim iu conducibili, eliam in liabitibus. Nam
aliud est simplicitcr conducibile, ct ipsi conducibile, velut
sesc esercitatio ad medicationeiu liabet. Itaqueet babitus
vere houiinisest virtns. (31) Sit igitur bomo ex rebusna-
tura prrcstanlibtis. Nam virtus uatura prreslantis est sim-
pliciter bonum, sed non nattir;\ prreslantis, non siniplitiler
sed ipsi bonum dicitur. (3'>) Eadcm ratio dulcis quuque
est. Hlcig:t'.ir imniorandiim cst, et vestigandum, utram
absque voluptatc sit atnicitia, quidve differat, et in utro
.1111,11 e consistat , et utrum bonus esse etiam non jucumltis
queat, seil non proptcr id ipsum tamen ; amor autem quum
dicatnr bifarinm , an , quia bonuiii judicatur quod in artn
est, non absque voluptate esse apparcat. (33) Patetaiilem,
qiiemadinoiliim in scientia reruin, novrc cont«nplationes
disciplinieque specie sua maxime intelliguntur, ita etiam
faniiliariiim rccogniliones expeditrje liunt : cujus rei ratio
cailem iii utrisque cst. Natura igitur simplicitcr lionum
est cli.im simpliciter jucundum : etquibus bonum , iisdcm
etiain juciintliiiiiest. (3i) Quapropter similiasimilibiis sta-
tim gattdeiit.ct boinini liomo juciindissimum. Et quia vel
imperfccta in ca cunditione sunt, etiam absoluta ejusinotli
crunt. Est autem virbonus perfectus. Siqiiidem erj;oaroare
ar.tu rauture familiaritatis ct nolitiae eleclio rmn voluptale
est : scilitet et amicitia prinia prtiisiissiiii|ilicitfrbounrum
et jucundorum , qnia bona jiitiinil; que sunt , mtitua eleftio
cst. (35) l-st auleiii ea aniii itia, liabitns e\ quo ejusmodi
electio profiriscitur : nani opus cjus, aelus est, qni ni>n
extra, sed in ipso aiiiantecoiisislil, qiitini |xilinlui otodis
exlra sit : nain vel in alio in csl, vel esl qua diversum.
 (|U7,I2W.) * MOR. KUDEMIORUM LIB. VII. CAP. II.
iiX ou to -^iXsiaOai Iottiv. (sn) Tb uiv Y&p cptXeiiiOai
jiXrjTOij ivizyznx, to oe xai cptXia;, xal to uiv £v £U'J/u/to,
to 8i xai ev d'{<u/w- cptXEirat ^ap *ai T& etJju/a.
(37) 'Etce\ 8i to cpiXfiTv ( to ) xaT* IvepYStav to cptXouue-
5 vbv ecm /pf;o"Qat r, otXouuivov, 6 Si cpiXo; cptXouue-
vov tw cptXto ^ cpiXo;, dXXa uvJ) ^ uoucrtxb; r) iaTpixo';,
f,oovf, toivuv fj otc' auTou, f, auTo';, au-cr, cptXtXTj- ai-
tov -vap cptXsT, ou/ 6ti dXXw. QoV av ufj /aipr)
f, aYaGo;, ou/ f, 7cpi0TTj cptXia. (sa) Ouoi SiT ^ATrooi-
w Ijiv ouOiv twv cu;/.Gs^r,xdTWv uaXXov •?, to aYaObv
stjppaivEtv • Et yap ffcpoopa ouafoor,;, XiiTtETaf aya-
ratat ^ap to euvoeTv, cru£r, 0£ ur'. A ijtt) uiv ouv r\ TcpwTTj
stXta, fj 7cavTE? ouoXoYOUfftv. (:)<>) At 8' aXXat 8t' ai-
Tr.v xott 6oxouoi xai dutpicCrjToyvTai. BiCatov yap Tt
1» ioxei f, cplXia, uo'vr, 0' auTT) pioaio;. Tb ^ap xsxpt-
aivov !k'Saiov, to. oi uf,Ta/u Ytvbueva ur,Si ^aoiw; (ou)
'toui tt,v xptotv bpOv)v. (40) Oux EO-rt b" avEu ttiotew;
•jtXia (jsioaio;, r, bi tcioti; oux dvsu /pbvou. Asi YaP
Ttitpav XaSsTv, wotceo XsyEt xai Wsoyvi;-
» Oj -,-ip av etSstTi; av5pb; vbov o05e YUva!xb;i
TC-jtv 7tetpa6eir,; (Jio7C£p Otcoc/jyiou.
Oio" avEU /pbvou tpiXo;. 'AXXot ijOuXovrat tpiXoi, xal
;iiXtOTa XavOdvet fj TOtauTT) £;i; 10; stXta. (4t) "OTav
•;ip TtpoOuuco; s/wct cpiXot sivat, 3ti to 7cav0' uTrr^pe-
-5 reiv Tot otXtxa aXXr'Xot;, otovTat ou pouXEoOat ojtXot
i/.X' etvat mtXoi. Tb 5' to37c£p etci tiov aXXtov o-uu€ai'-
vit xat £7tt Trj; cptXta;- ou yotp £t pouXovTat &Ytat'v£tvI
ijvtatvoutrtv, wsi' 0O0' ei tptXot jjOuXovTOtt, rfi-t^ xai fflt-
Xot Etotv. (4-2) ir.uEtov be ■ euototSXriTOt yap 01 Stax£t-
!o uevoi oveu TTEtpa; toutov tov TpoTtov. riept tov uev
fip 7CEipav oeotoxaitv btXXr^Xot;, oux £uoiaSXr)Tot, 7C£pt
wv be uri , tceioOeiev otv OTav ouuSoXa XEYtootv o!. sta-
CaXXovTE;. (43) "AtJta be tpavEpbv 6tiouo' £v toT; tpauXot;
auTT, f, tptXia • a7ttorTO; Yap 6 cpauXo; xat xaxor,0r,; Trpb;
!J Tcavra;- auTto yap ueTpei to;j; aXXou;. Atb e'ji^a7ca-
tT,TOT£pot Etcrtvot a-caOoi, av ur, btot 7ceTpav otTciOTtoo-tv.
fti) 01 Sk iauXot atpouvTai Tot iuoEt btYaOi dvTt Toti
^iaou, xat ouOei; ^tXsi uaXXov dvOpwTCOV i\ 7cpavuaTa.
Ust' ou opiXot. Ou Y«p Ylv£Tal outw xotvot Ta tpiXwv
i > TrpocveasTat ^ap & a^iXo; toT; TcpotYuaotv, ou Ta Tcpd-
",'uaTa Toi; siXot;. [\b) Ou vtvETai dp' f, cptXia f, Tcptirr)
ev tcoXXoi;, 6Vt /aXfTcbv croXXtov Tcetpav XaCetv Ixdortw
•;ip iv £0£l trus^oai. Ouoi Sfj atpETEOV ouoio); 7CEpt
i;j.aTtoo xai cpiXou. (ts) KatTOl iv 7tao"t SoxeTtou vouv
r. £/o>to; Suotv to piXTiov aipiToOaf xai £t uiv Tto /ei-
povt TcdXat £/pr;TO, tw peXTiovt bi ur,0£7C(o , touO' ai-
piTiov, dXX' oux dvti tou TcdXat cpiXou tov aYvtoTa ei
'iiXrtwv. Ou Yap e^otiv dv£u 7citpa; ouoi uta; f|us'pa;
b otXo;, dXXi /pbvou bii • 010 st; rcapoiufav £Xf,XuOiv
'«> 0 ueoiuvo; Ttov aXtov. (17) "Aua Si bci jjtf] ptbvov dtirXio;
ivjijbv ttvat dXXi xat rsoi, ei b cjtXo; eerTai oot cpiXo;.
\vaOb; uiv Yap arcXw; £ari tw aYaOo; dvat, oi\oi cl
rt;> aXXto aYaOb;- arcXio; aYaOb; xal cpiXo;, 6'rav oujjc-
ytovv-cri raura ducpo), tooTi 0 eotiv arcXtb; aYaObv, tw
?2:l
Qtiocirca in amnnlo, nnn in rmi.tto sainliiiin cst. (3C) Ainnii
cnim cst aclus ainali , illud vcro cliain amiciliac aclus cst,
ct animali tantmn , qmim priuscliam inanimatis compeLits
quamlo ct ca quoqnc tliliguntur. (:17) lil quia ainarc ac.tu
est consuescere cuin amalo qnatenus amato, ot amicusctiain
tst.qui al) amico amaliir vicissim quatenus amiciis, nou
qua ninsicus vel medicus : voluplas igitur cx ipso |>crccpl.i,
quacst ipsc, proprieamicavoliq>tasapi»cllatiir: ipsiim oniin
diligit, non dili^it oh aliml quippiam. Qiiamobrcni nisi c<>,
qnaleniis bonus t«t, tlclocUitiir, non fticrit amicitia priuia.
(:i8) Neiiuc reni iillam iiitcrvciiicnlein olislare dccot, ut
bonumipsuninondclectct. Ilatiuc etiam si gravcolcntia l'uc-
rit valde molostus, rclimpiiliii' taincn ut nientis pnostan-
tiam aniplcclalur et aniet , clsi non vivat cmii co ct nn.i
coiisnest.it. Ilanc. ij;iliir priiiiaui amicitiam esse omncs con •
litontur : (»'J) alia; vero proptcr liancct aliquo niodo viden-
tur, ctin coutrovcrsiam vcniunt. Constantiam eniin quan-
il.ini lialierc amicitia videtur, ac sola ea constans cst. Nam
quotl subnclo judicio electiiin est, constans id cst; et quai
non cilo geruntur nec lcviter, ea rccto judicio locum pnc-
bont. (40) 1'iii'i'n nec citra lidcin cousistit amicitia firraa :
lidos vero tempiis ul sitii concedatur postulat; uam expcri-
mcntum requirit, ut iiiqnit Thcognis :
Non licct ullius mortalis nosccre mcntem,
iiuiu sis expcrtus ccu bovis agricol;c.
l£odeni pacto etiam amicilia tempus requirit. Sed ( anle
contractam amicitiam ) cupiunt amicitiam, qui liabilus
velul jam cousuimuata amicilia latet. (41) >'am quando ad
muluani aniicitiaiu propendeut, qiiia sibi inviccm oiiinia
ollicia pr.estant, 11011 velle sc pulant, sed rc ipsa esscainici.
Verum qucniatlmodum iu celeris, ita in. amicilia quoqiiii
usu vcnit. Mou cniiii, verbi causa, sani sunt statiin qui id
vclint : ita nec aniici statiin, qui csse voluut. (42) Aijju-
inonto est , quod in tali condilione positi caluniuia: patent,
nonduiu assuiupto cxpcriineuto : nain experiiiiciitiiin qui-
bus in rebus detlcruut iiiviccm , in liis lacile se calumiiiu!
111 111 prit-beiit : in quilm.s autem nou dederunt, persuadean-
tur, si conjccluras calumnialor adliibeat. (43) Simul vcro
patet , nec intcr pravos lianc aiuii itiam constare posse :
quippe qui improbis nioribus sunt, et nemiiii sose coniiuit-
tuiit,cx sc ipsis alios melientes. I iulc Iwni facilius dcci-
piuutur, nisi cxpcrimciitis cdocti dididant. (44) litcniiu
pravi natura, bona amico praclerunt, nci|ue quisipiam
aiiiiciim magisquam rcsauiat. Quocirca lii aniici nonsunt :
11:1111 lioc modo lieri 11011 potest ut ( qua; aiiiiciti.v lex est )
ainicorum coiiiiiiunia ouiiiia sint : qiiuiidoquidcm ainicus
rebus acccnsctur, non rcs ainicis altriluitiiilur. (45) Unde
prima amicitia inter paucos modo incidit, co quod dillicile
sit, liiullorum capcre experimentum : iiam ita quivis 11111I-
tis delieret convivcre. Keque cx a;quo de voste ot amico
dcliberare convenit. (iG) Equidcni quod intcr duo inelius
exsliterit, in oiuni rc eliget nicnlis compos. Kt si quo cst
usus olim deteriore, mtliore vero nunquam, lioc cligendum
quidem pcr sc est , sed non pro vetere amico incogniliis
tpialis sit. Ncque enim absque experimcnto ostct uniiis diei
amiciis, scd temporis spalio opus cst : quapropter in pro-
verbium abiit, Salis niodius. (47) Siimil aiitcm dobet 11011
lantum simpliciter bonusesse, sed etiam tibi bonus, utami-
cus sit libi coinniodiis. lionus oniin quisque dicitur sini-
pliciter, eo quod bonus cst ; aniicus autcm, quia alteri bo-
niis : simpliciter auteni bontis amiciisquc, in tpio utraqtio
ista concuriuiit. Itaque quod simpliciter bonuni, co cst
 224 * H0IKQN EYAHMIflN Z, p.
toutou aXXw, /] xat (xf) ocirXwc uiv o*7tou5au», dXXw
S' dvaOdc, 6rt / pr.aitxoc. («) To os TtoXXoic 4'u.a Etvat cptXoc
Nal to cptXsTv xo>Xu£t • ou yotp oTovte dtxa Ttpoc tcoXXouc
SvEpyeTv. (49) 'Ex Sr, toutwv cpavspov 6rt opOwc XeyE-
5 Tat 6'ti f) cptXta twv pE?aiwv, wartEp fj suSaitxovta twv
auTapxoiv. Kai opOioc £tpr)Taf f, yotp cpuatc (rjESaiov,
06 Tot /prjtxaTa. (bo) IIoXu 5s xdXXtov st7t£iv 6'ti f, dtpETT)
ttjc cfu<TEO)c, xat 6'ti /pdvoc XsyETai Seixvuvoi tov cpi-
Xoujxsvov, xat ai aTU/iat jxaXXov. tcov eutu/ ttov . Tots
10 yap SrjXov Srt xotvi Ta twv cptXcov o&toi -vdtp fxdvoi
dvTi tcov cpucjEi dyaOcov xai cpuaEt xaxcov, 7t£pi $ at
suTu/tat xat at SuaTu/iat, aipouvTat ptaXXov dv0pc»7cov
f) toutcov Tot [xsv Eivat Tot Si [xf| Etvat. (51) 'H 6' dtu-
/ta Sr,XoT touc (xfj 6vto>c ovTac cptXouc, dXXi 5ti to
15 /prjattxov tu/dv. 'O 6s /pdvoc 6r,XoT dtxcpOTspouc ' ouSs
Y&p 6 /p-/-criu.oc Ta/u Sr,Xoc, dXX' 6 f,Suc [xaXXov. nXf,v
ouo 6 otcXwc f,Suc Ta/u. "Otxoioi Y'P ot dvOpcorcoi
toic oivotc xai EOEdiiaciv • sxeivwv te yap to txsv f,5u
Ta/u SrjXoi , tcXeico Si /pdvov yivdtiEvov dr,Ssc xat ou
20 yXuxu xa\ erci twv dvOpwrcwv Stxotw; . "Eatt yap to
dnXcoc f,Su tw teXei SptatEov xoti tw /pdvw. (52) 'Ojxo-
Xoyrfaaiav 6' av xat oi tcoXXoi, oix ex tcov aTcoSaivdv-
tcov jxdvov, dXX' o)CTTrEp etcI tou irdtxaTOC xa)>ouat ^Xu-
xiov • touto yotp 5ti to ditoSaTvov ou/ rjSu , dXXi Sti to
25 jxrf ctuve/ec, dXXi to TtpcoTOv E^aTcaTav. (53) 'H jxev
ouv irpcoTri cptXia , xai Si' v^v al dXXat XE'yovTai , f\ xaT*
dpETrfv iaTt, xat Si* f,Sovr,v Tr,v dpEv^c, oicntEp EtprjTat
TcpOTEpov. Ai 0' dXXat E^YivovTai cptXtai xai Iv Tcatai
xat Or,ptotc xaT toTc cpauXoic. "OOsv Xs^ETai « rjXii;
ao f|Xtxa TEpTCEi » xal
Kar6; xaxto [Se] «uvtettjxev f,Sovrj.
(54) 'EvSs/ETai Se xat f|0£Tc dXXrfXotc Etvai touc cpau-
Xouc, ou/ ?, cpauXot rj txrjOETEpoi, dXX' otov coStxoi dtxcpco,
rl 6 (X£V CplXwSic 6 S' wSlXOC icTTlV. Kal fj TCOVTEC
3t £/oucriv dyaOdv, xai TauTr, CTUvapixOTTOucriv dXXr.Xotc.
(55) Eti /prfcrtjxoi otv eTev dXXrjXotc xai o,)^E'Xltxo,., ou/
aTcXtoc dXXiirpoc Tf,v TtpoatpEcriv, i) ouSmpoi. (50) 'Ev-
OE/ETat Se xal Tto Itcieixei cpauXov Etvai cptXov. Kal
fip /prj'attxoc av Etrj 7cpoc ttjv TcpoatpEcriv, 6 jxev cpauXoc
40 rrpoc tt)v UTtdp/oucrav tw aTtouSaiw , 6 Sl tw jxev dxpa-
teT itpoc ttjv u7rdp/ouaav, tw Se cpauXw 7rpoc Tf,v xaTi
cpuatv xai pouXf,a£Tai Ti dyaOd, aTcXwc jxev Ti aTcXa,
Ti 8' exeivw e^ uTcoOs'a£Wc , i) TtEviot aujxcpspEt rj vdaotc,
xat TauTa twv aTrXtov aYaOwv IvExa , coa7r£p xai auTO
4T> to cpdp[xaxov tcieTv 06 yetp pouXETai, dXXi touS' 1'vExa
j3ouXsTai. (57) *Eti xaO' o&c Tpdrrouc xai dXXr,Xotc oi
(xr) OTCouSaioi eTev dv cptXoi. Eir) yip oiv f)Suc ou/_
•^ cpauXoc , dXX' fj twv xotvwv tivoc [xete/ei, oTov ei
jxouatxdc. "Eti i* evi ti 7raatv ETttEiXic • S16 svtoi 6(xt-
60 Xr)Tixoi siaiv, dv xai [(xf)] aTtouSaioi. 'II rj TtpoaaptxoT-
touoiv Ixdato)- l/ouat y«P *' itdvTSc tou aYaOou.
alteri, (|uanquam fortassc non simpliciter bono, alteri tamen
bonus, qttia er utilis. (48) Amarc autcm una multos, h«
amorein ipsum averlit : nam impossibile erga pluressimul
opcrari. (49) Kx his autem constat rccte dici , amititiam
conslantiam bonorum esse , qucmadmodum felicitas sulli-
cientium : rccte, inquam , dicitur; etenim natura, noo fa-
cultates, firmitatem habet. (50) Verum multo rectius vir-
tutem naliiia' esse affirmabitur, et recte fertur tempus
amantem indicare , inforluniaque magis quam successas.
Tunc vero dcclaratur quod dicitur, Communia aDjicorum
omnia : quippe qui soli pra; iis quac natura hona ct naturi
mala sunt , circa qua? infortunia et successus versantur,
homincin ipsum polius pia-IVnttit, quam ut illa sint, alia
vero non sint. (51) Versa fortuna autem arguitnon veros
amicos, ct ad utilitatem tantum comparatos; tempusvero
arguit utrosqne. Neque enim utilis aniicus statiin flt in.i-
nifcstus, verum citius is qui suavis et jucundus : imonc-
is quidcm cito manifestus lit, qui suavis simpliciter est.
Quando perinde ut vini cihique suavitas statim et celeriter
percipitur, longiore tempore opus est ad percipiendum
insuave et dulccilinis cxpers : sic eliain hominihus usu venil.
Naiu quoil simpliciter jticumium cst , fine temporeque dr-
tcrminari debct. (52) Fateaturautemet vulgus,dulcc vocans
non solum quod compererunt , sed veluti qiium bihunt,
quumque adhuc in manihtis poculum est. Non t-nim !■!
inde dulcc est, quia compererit aliquis, sed quia nou
frequenter bibit , scd quia primum fallit et decipit. (53) Pri-
ma igilur amicitia, a qua ceterae nomen trahunt , secundnm
virtutem est et propter hujus delectationera , velut dictum
est prius. Rcliquse amicitise etiam inter pueros , hrutaque
et pravos contingunt. Unde proverbio dicitur, « jEqualis
arqualem dclectat ; » et ,
Malus iuali) Jucundc convivit simul.
(54) Nam ct pravi nonnunquam se mutuo obleclant , non
quatcnus pravi , nec quatenus neutri , sed qtiatenus ambo
( exempli gratia ) musica? periti : vel liic quidem amans
iiiusicae, ille vcro ejus perittis. Atquc omnes, qualenni
hoiium aliquod habent, catenus ctiam congruunt silii.
(55) l>ra?tert'a, utiles sihi eliam hos csse conlingit, non.qui-
tlom simpliciler, scd institutis, qua sunt neutri ( nec prari
nec probi ). (50) Sed eliam bono viro amicum malum esse
coutingit, nempc ad institutum aliquod utilem : ut malus
honi viri instituto, qualc bonus habet, inservial : bontts
inteiiipcranti quidem ad illud quod haliet instituturo, malo
atitein ad itl quod juxta naturam exsistit. Volentque bona,
simplicia quidem simpliciter, illi vero bona ex hjpothcsi,
nempe quatenus aut paupertali , aut morbis confcrt, idqiw
bonorum simplicium causa : qucmadmodum et pharmacum
bihit. Non enim hiherc vult ipsum , sed hujus mali pcllcndi
gralia vult. (57) Praeterea , amici lii esse possunt invicem ,
qualiter et ii possunt qui prohi non sunt. Juriindtis enini
csse potcst, non quatenns malus, sed qiiatcnus aliquid ev
iis quae conimunicantur liabet : ut si sit musicns. Insufwr,
quatenusunum quiddam est omnibus, quod ferre possis :
ideo quidam ad coiisuesccndum suntapti, eliamsi non
probi. Aut quatcnus denique unicuique congruunt : avliquHJ
enim boni omnes hahent.
 di38,i!:».; ¥ MOR. EUDEMIORUM L1B. VII. CAP. III. IV.
CAP. III.
Tpia ticv ouv eiStj Tsuxa cptXta;, h Tcaot Se toutoi;
x«t' iardTT)Ta irc>; liy.vxi rj cptXta- xat yap ol xaT'
dpeTTjV cptXoi ev iodTr,Tt tco); dpcTr;; eifft cptXot dXXrj-
Xot;. (l) AXXrj ol otacpopi toutoiv r) xaV uTe£pt>oX/|v,
s Mjrsp Oeou dpETT, repb; dvOpoiTtov. Touto yip litpov
eioo? cpiXta;, xai SXo>; dpyovTo; xai dpyouEvou, xafld-
Tisp xai to oixaiov ETEpov xar' dvaXoyiav yap tffov,
xcct' dpiflubv 3' oux Toov. 'Ev toutm tco ysvEi TeaTr,p
repb; uiov xai 6 euspyett,; itpo; tov EU£pYETr,Os'vTa.
10 (3) Autmv oe toukov Stacpopai eiotv dXXrj rcaTpb; Tcpb?
otbv xai dvopb; irpb; yuvatxa , auTr, usv 10; dp/ovTo;
xdi dp^ouevou, r) Ss euepYETOu Tcpb; £U£pYeTr,9£'vTa.
'Ev TCIUTat? Ss ?! OUX EVE5TIV ?, ou/ 6,uoto>; TO aVTlCpt-
XeisOat. («) EsXoTov fap £t ti; EYxaXoir| tw 0so> 6'ti
14 ouy 6uouo; to dvTtcptXsTffOat wc; cptXcTrat, vj Tto dpyovTt
xai dp/ouevo>. <l>iXeToOat ydp, ou cptXciv, tou dpyov-
tck, r) cptXeTv dXXov Tpdirov. (5) Kai r,Sovr| Siacpepet
oiosv fj Te tou auTapxou; eVt tw a&TOu XTrjuaTi
r) Tcatot , xat tou ivSeou; ItcI Tto Ytvoue'v<o. (e) 'Q;
20 S' auTox; xai irci tcov oia ttjv yprjoiv cpiXow xai iiri
T(ov2i"r,3ovr;v,oi uivxaT'iffdTrtTaeioi'v,otoe xafl'&Teep-
o/r^v. Atb xai ot sxetveo; oiduEvot eyxaXouotv, liv ur|
ouotto; [o)fft] ypr,oiu.oi xai eu Tcouofftv xat eVt ttj; r,So-
v»k. (7) ArjXov S' h toT; IpomxoT; • touto yip aTrtov
jo tcC ud/effOat dXXriXotc; TcoXXdxt;- aYvoei Y*p ° Iptov
6ti ouy 6 atjTOe; Xoyoc; ttjc; etci ttjv T:poOuu.i'av. Atb
eupr,xe'vat veTxck; 6 £po>u.£voe;" « TOiauT' av oux Jpwv
Xe'yoi. » Oi 01 voui^oufft tov auTOV cTvai Xo'yov.
CAP. IV.
"lierrep ouv etpr|Tai, Tpttov ovrtov eiSiov epiXtae; , xaT*
30 dpET^v, xaTa to /_pr'fftuov xat xari TOr,ou, a^Tat Tcd-
Xiv Sir.pr^vTat ei; Suo' at uev yip xa^i to toov at oe
xifl' uTC£po/r,v eifftv. (2) <l>tXi'ai uiv ouv ducpdTEpai,
0O.01 0' oi xa^i tt,v iudTr,Ta • ototcov yip av eTrj ei
avr,p Tcaiotco cpiXoe;, cpiXeT oe' ye xai epiXetTai. 'Evia-
3i vou 0£ cpiXeTffOat uev Sii tov UTcepiyovTa, eiv os cptX^,
dvetJtseTai 10«; dvd;tov cpiXiov. Trj yip dcjta to cptXeiv
uiTpeTTat xai Ttvt tffw. (3) Ti uev ouv 81' r,Xtxia(;
tXXei'}/iv dvd;ta buoto)? cptXeioOat, Ti Se xaV dpETT,v
r,vEvo<; ?|xaTi dXXrjV ToiauTr,v uTt£poyr,v. 'Aei Se tov
<o u-£p£yrovTa ?, rjtTov vj ur, cptXsTv di]iov, xa\ ev tco /pr,-
maia xat ev xto r,OET xat xaT' dpETT^v. (4) 'Ev uiv ouv
TaT; utxpaTe; urcepo/aTc; eJxoto); YtvovTat du^tffGrjy]-
ff£i<. Tb yap utxpbv ivtavou ouoiv iff/uet , (oorcEp iv
{uXou cTaflu.t|> , dXX' ev ypufftto. 'AXXi to Liixpbv xa-
W xi); xpivoufftv cpatvETat yip to uev oixeTov aYaOov oti
to cyy1"; f**Y«, to 3' dXXoTptov Sti to Tcdppo> utxpov.
(5) "Otov Se UTCEpfioXr) -/] , ouS' auToi Itci^titouoiv ojc,
bei r, dvTicpiXeTffOai r\ 6u.oitoe; dvTicptXeiffOat , oiov ei Tt;
d;toTTOv Oedv. (e) q>avepbv Sr^ Sti coiXot ue'v, 6*Tav ev
HaiSTOTELE'. II.
325
Tres igiiur hm species amicitiie sunt , et in liis oraninus
juxta iBqualitatem quodammodo amicitia appellatur. Nain
qui amici secundum virtutem, in crqualilate quadam virtutis
sibi invicem amici sunt. (2) Alia porro in liis ililTm-ntia sc-
cundumcxcessiiin : velutest Deicr^aliominem virlus. Aliud
enim lioc aniicitiie genus cst, et in iinivcrsnm aliud prin-
cipis, aliud subditi. Qucmadmodum et justum aliud est :
proporlione enim a'(iuale, numero vero non aequale. Q110 in
geucre suut pater erga lilium , et henelicus erga beneiicia
passimi. (3) In iis vero ipsis discrimina qiiailam elucent,
quandoalia cst patris crga lilium ratio, et viri erga uxo-
rem : lixc qnidem ut principis erga subditum , illa vero ut
bcnetici erga benelicia passum. ln liis aut prorsus non, aut
certe non similiter redamare contingit. (4) Ridiculum
enim fuerit, si quis Deo exprobret, si non pro eo ac ab
liominibus amatur, vicissim ipse diligat ; aut principi , quod
non aequalem amorem subditis pra>stet. Imperanti enim,
ut ametur, non ut amel, aut certe alio pacto, convenit.
(5) Verum in oblectatione niliil est discriminis ; sive ut in
opulento, erga facultates dome^licas, et sobolem suam ,
vel ut egens erga id quod hahet. (6) Atque similiter se
babet in amicis et qui ob utililatem , et qui ob delectatio-
nem conciliantur : lii quidcm juxtatequalitatem, illi vero
juxta exccssum amici sunt. Proin quemadmodum illi expo-
stulant.si non ex ;npn> utiles sint ac beneficiis respon-
deant : sic hi etiam ob dclectationem. (7) Quod in amatoriis
usuvenit, uhi persorpeex hiijusmodi causis rixa; suboriun-
tur, ignorantescilicct eo qui amat, rationem esse diversam
in iis i|ii;i' animi promptitudinem spectant. Quocirca con-
tentionis causam adversus amatum se invenisse arbitra-
tur : Haec (inquit) non diceret amans. Amantes vcro inter-
cedere existiuiant ralioneui eandem inter se et amalos.
Quumigitur tres amicitiatspecies sint, secundum virtu-
tem , secundum utilitatem , et seciindum voluptatem ; rur-
sum h;i' in duo dislinguuntur. Aliic enim juxta snqualila-
tem , alise juxta excessum sunt. (2) Amicitia; quidem sunt
utroeque , amici vcro juxta a>qualitatem tantum. Absurdimi
enim sit, amicum vocare virmn puerulo, eo quod amet et
amctur. Nam etsi excellentem virum amari alicubi convc-
nit, si tamen redamet ipse, ut dcdccus improperatur, ut
qui amet indignum. Nain dignitate quadam aequalitatcque
ponderatur amicitia. (3) Qii.rdam igitur ex xtatis defectu ,
qiucdam veroex virtutis, grneris, autalio quopiam cxcessu
xquali aniori non conveniunt. Semper autem ab exccllente,
sive utilitalem, sive jucunditatcin , sivc virtutcm siwclos,
aut nulliis aut minor amor requiri dcbct. (4) Verum in
mediocribus exccs«ibus merito controversiae oriuntur.
Parvum enim nonnunquam minime valet, velut ligui pon-
dcrc, scd valct in anro. Atqui parvum illud homines per-
peram judicant, quihus domesticum bonum, magniim
vidctur, quia propinquum; alienum vero exiguum, quia
remotum. (5) Quum autcm excessus intervcnit, nec ipsi
quidem inquirunt, quo modo, ac an redamari aut simililer
redamari oporteat, perinde si quis amorem a Deo reposc.it.
(6) Manifcstum est igitur, amicos in rcqualitate quadain
1»
 276 ¥ H9IKQN EYAHMIflN Z, e.
tw taw , to avriiiXiiv o" ectiv dveu tou cptXou; Etvat.
(7) Ar.Xov £= xat cta ti ![-/;Touai uaXXov ot dvOpwrcot
Tr,v xaO' UTC£pcyr,v cptXtav tt,; xot' tooTr)Ta- aaa Y«p
u-dpyst gutco; auToT; to te cptXEiaOai xat r\ uT-cpoyrj.
6 Atb 6 xo'Xa; Tcap' Eviot; EVTiuoTEpo; tou tpiAou- dutpto
vap "jaivEoOat tcoieT uTcdpyEtv Tto xoXaxEuouevw. Md-
XtcTa 0' 01 mtXoTtaot toioutoi • to yap OauudCsaOat ev
UTCEpoyr). (8) 'I>UCSl OE yivOVTat ot Ijvlv CplXr)TlXOl , 01
Sk tptXoTiuoi. 'I»tXr;Tixb; os 6 tw tpiXEiv yaipwv uaX-
iii Xov r, tw ^ tXsTcrOai* exeTvo; o» tptXoTiuo; uaXX.ov. 'Ouev
ouv yatpwv m Oauudi^eoOai xat cptXETaOat t/,; uTCEp-
oyr;; -ptXo? , 6 0£ Tr;; £v tw tptXeiv r)Sovr;; 6 tptXrjTixo';.
"Kvecti yap avayxr) £v£pYOuvTa- to uev Ydp''-piX-TaOat
<Tuu6s6r,xd;' ecti yip XavOavstv tpt/.ouuEvov, cptXouvTa
is o" ou. (») "Ecti cs xat xaTa tt> cptXtav to -)iXeiv uaX-
Xov rj to tpiAEicOat , to oe cptXEToOat xaTa to tptXr|To'v.
i!r,asTov 8' eaoit' av 6 tpiXo; uaXXov, e! ur, IvSe/oit'
ducpw, -'tvtoaxEtv rj Y'vwcxsaQat , olov £v TaT- tiTC£p6o-
XaT; at YuvaTxe- tcoiguoi, xat r) 'Avopouayr) r) Avti-
so cpiovTo;. Kat --ap eoixe to uev IOeXeiv YtvwaxeaOat
a&TOU £v£xa, xai tou TcdcyEtv ti aYtcObv dXXa ur, tcoieTv,
to Gs vivtooxitv tou Tcotsiv xat TOU CplXsTv EVEXa. (io) Ato
xat tou- EuaEvovTa- tw cptXsiv TCpO; tou- TEOvEtOTa-.
ETtaivouuEv • vtvioaxoucit vap, dXX' ou YivwaxovTai. Oti
•25 u=v ouv -rXeiove; Tpb-cot cptXta; , xat Tco'aoi TpOTCot, Sti
Tpsi-, xat oii to -itXEiaOat xat dvTi:piXsia6ai xat oi cpt-
Xot otatf/pouatv, oTte xot' iadTT-Ta xai ot xaO' urcEpo-
/y,v, Etpr|Tai.
CAP. V.
'K~£t Ss to oiXov XE-fETat xat xaOoT.ou aaXX.ov, wa-
3C TCEp xat xaT' ip/oL^ EAs'yOr| Otco Ttov e;io0ev auuTCEpt-
XauSavdvTtov ( ot usv -fotp to ouotdv cpaatv Etvat -jtXov,
01 0£ TO IvavTlOV ) , XSXTS'0V Xal TCEpt toutiov Tcio- £tat
-rpb; toi- 6tpr,u£va- tptXia-. (2) 'AvaYETai os to usv
Suotov xat £1« to r,ou xat ei- to ifxhov. Td ts y«P
3i dvaObv ot-Aouv, to os xaxbv rcoXuuopsov • xat 6 5^*00-
alv ouoto- a£t xat ou usTaSaXXETai Tb r,0o- , 6 0£ cpa3-
Xo- xai b dapwv ouOiv dot/.sv EtoOcV xat sarcspa-. (3) Atb
£av ur; auufiaXXtoatv ot cpauXot, ou tptXot sauTOt-, dXXa
ottaTavTai ■ r\ S' ou (3s6ato- -)tXi'a ou tptXia. "ilaTS outoj
40 uev to Suotov liXov, OTt to d--aObv oaotov, e^ti <>. w- xat
xaTa to f,3u • TOic vap buoiot- TauO' r,o:'a, xat sxaaTOv
os ouast outo aucw r,ou. {*) Atb xat cpwvai xat e;£t-
xat auvr,aeo£ua£t; Toi; ^uoyEVEatv rjotaTat dXXr,Xot;,
xalTOt; dXXot; (tootf xat TauTr, £voe'y_£Tat xal tou;
45 a/auXou; dAXr;Xou; -jiXeiv ,
xaxo; xaxto & auvrETV.ev ^oovrj.
(s) Tb 5' evavTtov tw £vavTt'w tpiXov w; to y pr,atuov ■
aiJTO y«P «uTW to Suotov dypr,aTOv. Atb oEa-OTr,;
SouXou SstTai xai oou).o; SsarcoTOu , xat t<jvr\ xat dvrjp
to dXXr,Xwv, xal r,ou xat i-ctOuur.Tbv to £'vavTt'ov o>; ypt\-
oijjiov, xa\ ouy w; ev te'Xei dXX' w; rcpb; to teXo;- St*v
consislere : retlamare autem licorc , eliamsi amici non sinl.
(7) Xcqne veroobscumm cst, qnarc homincsainiciliamjinla
e\t:cssnm , ei qucc atl -equalitatcm comparata est , anlc|»>-
nant : ideo scilicet, quia pcr illam et excellentia et ainore
poliuntiir. Qiiocircanonnullisassenlatoraniicogralioresl,
quippe qui utrumque ei cui adulalur, videtur astrucre. Ac
sunt Tereambiliosi tales : nam in admiralione esse, exccllen-
li.-c cujusdam spcciem liabet. (8) Natura aulem alii amatorii,
alii vero ambitiosi nascuntur. Amatorius quidem qui ma-is
ohlectatur amando , quam dum amatur : ille vero amui-
tiosus, contra. Qui igitur magis amari , et in admiratione
cssecupit, excellenlia; amicus : alter vero voluptatis cjm
quam percipit amando. Xam in actu necessario ainans est :
redamari autem per accidens contingit, et latere potest :
amans veronon potest. (9) Et est amicitiae lioc peculiare,
ut amare potius quam amari cupiant : amari vero juxta u\
quod amabile fuerit, conlingit. Argumento est, quod ami-
cus, si non contingat utrumquc, cognoscere >-ult ma-is
quam cognosci : velntincxcessibussummis*aciunt feminr,
ut Andromaclie Antipliontis. Kam cognosci velle Titletiir
aliquis ipsius gratia, utque bono aliquo afficiatur, non
afticiat; cognoscere vero afficiendi amandique gratia.
(10) Qnocirca etiam eos qui in amorc erga rnortuo* persiv
tnnt laudamus, quippequi cognoscant, non cognoscantur.
Plures igilur modos amiciti-e csse, et quot, tresnempe;
itcm quod amari et redamari differat, atque amici differant ,
qui juxla -equalitatem, et qui juxta excessum amicisuiil
invicem, dictum est.
Quia vero amicum etiam universaliter dicitur, velul prin-
ciplo adtluctis extrariis quibusdam opinionihus ostendiuius,
(nam alii similc, alii contrarium esse amicum pronmi-
tiant,) diccndum cliam de liis est, quo |>acto se habeant
erga exposilas hactenus amicitias. (2) Similc autem taiu
ad jucundum quam bonum referlur. Boiiuiu cnim simplf"
est, malum vero multiplex. Et bonus similis sibi semperest,
nequc mores mutat : pravus autcm etstultus, sibi di^|«t
est inanc et vespcri. (3) Quotirca uisi inler se paciscantur
mali,amici sibi invicem non erunt, sed dissiliunt : q««
autein amlcitia non cst firma, ea plane amicitia non e*t.
Qnare catentis simile amicum e»t, tlum simile boniim siL
Interdum atitem similc etiam juxta voluptatem consistil :
similibus enim eadem jucunda sunt, et natura simile qood-
que inutuo jucundiim est. (4) Undect voces, et liabilnni-
nes, et conversationes , cognatis intcr se suavissim-c solmt
csse, quum hominibus, tum cetcris animantibjs. Atq"«
hac possunt cliam pravi se inviccm diligere, et ,
Malus jucumlc cum malo consuescere.
(5) Contrarium autera contrario amicum , quemadmodnro
utilc. Nam quod simile inter se , id inutile est. Quaproplor
dominus scrvo , et scrvus domino indiget, et vir fcminaqiie
inter sesc mutuo. Ac jucundum et desiderabile est conlra-
rium . ul utile, non qua in fine, sed qua ut ad fincm. Nani
 (1339,13*0.) MOR. EUDEMIORUM LIB. VII. CAP. VI.
yip Tuyrj ou ETtiOujAEi, tv tw TsXEt ijtsv Io-tiv, oux op£-
isixi oe tou Evavtiou , olov to OEpubv tou <j/uy.pou xai to
fopbv TOUUypOU. (fl) *E<TTl OE tcw; xai fj TOU EvavTiou
cj/iXia tou dyaOou. 'OpsyETat yap dXXrjXwv Sia t6
t/uicrov* ui; auuooXa y&p opEfETai dXXrjXtov, Sta xb
vivetOji e; dutpoTv ev uectov. (7) Eti xaxa cuiiSefiy,-
xd; l<TTi tou EvavTiou , xaO' auTO oe ttjc; jxEaoT^TOC.
'OpiyovTat yap ouxdXXcjXo)VTavavTi'a, dXXi tou u.eoou.
'VrtEp-i/uyOsvTEc; ydp , eocv OEpuavOoxJtv, ei; to ue'<jov
ii' xaOiiTavTai , xal uTCEpOEpjxavOEVTEc, , sav <|/uyOwcuv.
'Ouotiric 8i xai eVi Ttov dXXtov. (s) Ki Ss ui) , OtEl EV
ETtiOuuia, oux Iv toT; ue<toi<;. 'AXXa J^aipst 5 ev tw
ueijm dvEu iTciQouiac toi; tputTEi fjosatv, o\ Ss Ttaat xott;
EjiTTctit Tjjt; cpuaEt Ecjwi;. (9) Touto UEV OUV TO Eioot;
is xsi eVc tiov dWyoiv iaTtv to cptXsTv Se yivETat, #Tav
r, Iiri tojv EU'j/uyb>v. Atb ivtoTE dvouoiotc, yatpouaiv,
ofov auttTT,pot EUTpaTCEXotc; xat 8;£it; fSaOuitotc;' eic; t6
uicrov yip xaOtVcavTai uV dXX-/]Xwv. (10) KaTot auu-
fiefir/b; ouv, tocrcEp iXsyOrj, th. ivavTta epiXa , xai Sti
211 to dyaOdv. Ildaa U£v ouv eiSt) tptXtac;, xai tivec; Sib-
cpopotl xaO' <$<; XtffOVTat 0? te tptXot xat 01 eptXouvTE; xat
oi oiXouuevoi, xat outo); waTE tptXot Eivat xai dvfu tou-
tou, EipTjTat.
CAP. VI.
llfpi oe tou outov a&Tw epiXov Eivat r\ (ju>i , TcoXXf,v
25 r/11 £T:t5XE<|/iv. Aoxsi •yap evioi? udXtaTa t-xaaToc; au-
toc, auTio cpiXoc; Eivat , xai toutco ypwuEvot xavdvt xpt-
vouat tt,v Ttpb? touc; dXXoue; cpiXou; cptXtav. KaTa Sk
tou; Xoyoue; xat Ta SoxouvO' uTtdp/Eiv toTc; cptAotc; Ta jjtiv
uTCEvavTtouTai , t4 S' Su.oia cpaivETat ovTa. (2) "EaTt
3" yap TttPit; xa^' dvaXoyiav aUTr, r\ cpiXia , aTcXtoe; 0' ou.
Ev ouii yap oir,prjU.Evoie; to cpiXEloOai xai cpiXsiv. At' S
;j.aW,ov outio« auTOc; auTto tpiXoi;, [w?] etci tou dxpa-
tou; xat EyxpaTOue; Etpr,Tat tcojc; ixwv r) dxwv, Tto Ta
"•£pr, £/Etv tcojc; irpbc, dXXrjXa Ta Tr,? ij/uyrji; ■ xat Sijtotov
»5 ia ToiauTa crdvTa, ei tpiXoe; auTOe; outw xai t/Qpoq, xai
£1 aotxst Ttc, auTOi; outov. IldvTa yap lv Suoi TauTa
/tai cir,priu.E'voi5. (j) Ei Si Suo tto>; xai r) '^u/r', uTcdp-
/£i Tttue; TauTa • Et 0' ou SiTiprjU.Eva , aii/ uTtdp/_£i. 'Arcb
OE-rj? Tcpb<; auTov e^eioc; (w;) oi Xoitcoi Tpo'Ttoi tou cpt-
•* Ativ cio)ptcu.Evoi , xaO' o&c; ev Toi? Xdyon; ErcioxoTtEiv
euoOajuv. Aoxsi yap cpiXo; Eivai 6 jiouXdijLEvdc. tivi Ta-
Y»0a r, ota otSTat dyaOd, u.r) St' auTov dXX' ixsivou
EvExa. (») "AXXov Ss TpOTrov (o to sTvat [JouXETai St' exeI-
vov xat urj St'a&Tov, xav li t/.T) Siavs'jU.t.)v TayaOd, u.f,Tto
ib TOEivaiTouTO) av Sdcjaisv udXtijTa tpiXETv. (5) "AXXov Se
TpoTrov (o o-ujrjv atpETrat St' auTr,v tt)v SuiXiav xai uf, 01'
ETEOOV Tl , OtOV 01 TtaTEpEC, TO U£V ElVai ToTi; T£XVOl<, <TU-
?5<ii S' £TE'poti;. (e) MdyTETat Sf, TauTa rcdvTa Tcpbe;
aAAr,A.a. O jjiev yip av uf, to Eautotc; , 6 Sl av ufj to
so Eivat, 01 0£ to ctu^v oux otovTat cpiXEioOat. (7) "Eti
to aAYot/VTi o-uvaX-fETv ufj 81' ^TEpdv ti dyaTcav OrioouEV,
otov oi SouXot irpb; tou? ScCTtdTai; , oti y.aXETcol dX'couv-
227
ubi consccutus cst quod coneupiscebat , in fiue quidcm jam
est, scd contrarium non concupiscit, veluti frigidum pelilur
a calido, ct liumidum a sicco. (G) Porro ct contrarii amici-
tia fcre cst amicitia boni : sc inviccm euim contraria desi-
derant ut propter media, symbola, qnia ex ambobus 1111:1111
medium fiat. (7) Per accidens autcm conlrarii desidcrium
est, per sc autem mediocritalis : neque enim se invicem, sed
medium concupiscunt contraria. Niinium cnim algentes
ad mcdium reducuntur, quum calefiunt, et calentes, qiiiim
frigeliunt. Similitcr et in reliquis. (8) Sin vero, seinpir
erunt in cupiditatc, nunquam in medio. Scd gnudet qui iu
mcdio constitutus est natura jucundis, citra cupidilalem :
alii vero omnibus, qux naturalem liabitudineinegrediiintur.
(!)) Qute spccics quidem etiam inanimatis competit : amare
autemcontingit, quando fuerit inaniinatis. Quocircanon-
nunquam dissimilibus gaudent, velut austeri facelis, irrita-
biles ad iram , tardis, ut qui a se invicem ad mediuin ledu-
cuntur. (10) Per accidens igitur, velut ostensum est, con-
traria inter se amica, et propter bontim. Quot igitur specirg
amicitix sint, et qua; dilTercnlia; , juxta quas disccrnunliir
amici , amantes , ac amati , idque sic ut amici vocari po--
sint aut sic ut non possiut, dictum est bactenus.
Vcrum an sibi quisquam ipsi esse amicus queat , an non ,
vcstigationem uberiorcm requirit. Nonnullis enim videlnr
sibi quisque amicus esse maxime : qui hoc ipso utentrs
canone, amicitias erga alios judicant : veriim secundum ra-
tiones, juxtaque ea quae in ainicis censentur exsislere, parlim
repugnant, partim vcro siinilia csse videntur. (2) Quo-
damraodo cnim juxta analogiam lia-c amicitia est,simpli-
<iter vero neqiiaquam : eo quod amari , ac aroare, in dis-
junctis duobus consistat. Qnare magis boc modo ipse sibi
amicus aliquis fucrit, quomodo in continente et in inconti-
nente dictum est, qui idein volcns nolensque agit, quando
partcs animi aliqno ad sc inviccm paclo babent. Ac ralio-
nem liabcnt Iiac omnia eandcm , num qui sibi amicus cst,
etiam inimicus sit, aut injuria num se quUpiam afficiat.
Qua; omnia in duobus disjunctis considerantur. (3) Jam si
etiain anima duplex quidpiam est, hscc consistent fere : si
non est duo disjuncta, non consistent. Verum ab babitudinc
erga se ipsuiu rcliqui amandi modi sunt detenninati , juxta
quos in sermonibiis invcstigarc solemus. Videtur enim
amicusesse, qui alicui vel vere bona, vel qnre arbitretur
bona, alii cvenisse cupiat, non sui, sed altcrius gratia.
(4) Alio autcm modo, quo cupit ut bona adsint illi sua
gratia, non ipsius (cupienlis) gratia, etiamsi nulla ei bona
tribuat, non videatur bptando tantiim ut illi bona adsint,
valde amare. (5) Alio vero modo , quo conviverc optat ob
ipsam conversationem tanlum , non ob aliud quiilpiain ,
veluti patres liberis quidem bona optant, scd aliis convi-
vunt tamen : (6) qua? inter sc invicem omnia pugnant. Ille
cnim si non quod sibi , bic autem si non quod est , alii vero
convivendi dcsiderium non ad amorem referunt. (7) Con-
dolere qnoquc dolenti , non ob aliud quidpiam, nos dile
15.
 '.»28 * lieiKftN KTAIIMIQN Z, t..
te;, dXX' ou &V outou; , toaTcep at urjTEpE; toT; t/xvoi;,
xai oi auvtooivovTE; opvtQE;. (s) BouXETat Y^p udXtaTa
te od udvov auXXuTCEioOat 6 cptXo; tw cpfXto , aXXa xai
Tr,V OUTTjV XuTtr,V, 0T0V Ol'J/U>VTl aUv8l'|r,V, £*. EVEOE/STO ,
b Sti utj EYyuTaTa. (9) 'O 8' aikd; Xoyo; xai eVi tou
/atpEiv u^) 81' £T£pdv ti dXXd 81' exeivov, Sti /a£p£i,
cptXtxdv. "Eti t& TOtdos XsYETat TCEpi cptXia;, 10; 100-
tt,; cptXoTrj;, xai (ur,) uiav ^u/rjv fivat tou; dXr)Qeo; cpi-
Xou;. (lu) "ATcavTa TauTa ETcava-ispsTat Tcpo; tov s'va.
iip Kai y»P [iouXsTat TaYaOi auTco toutov tov TpoVcov.
OuOec; vip auTo; aiJTOv eu tcoisT otd ti STEpov, ouos /a-
ptTo;. Ouolt XevEt d'tt £rcoir|(i£v ^ eT;- SoxeT Y«p cptXEToOai
fjoJXsaOae 6 crjXov tcoiwv oti cptXct, dXX' ou eptXsTv.
(ll) Kai to Eivat udXtaTa xai to au£r,v xai to auY/at-
16 pEiv xai to ouvaXYEcv, xai uta Si\ tyv/rit xai to u^)
OuvasOat dv£U dXXr',Xi>>v ur,OE £r,v, dXXd CTuvaTcoOvr]crx£iv
outco Y&p s/st 5 sl;, xai tato; dutXETauTo; auTeo. IldvTa
Si TauTa tco aYaOio uTcdp/Ei Tcpd; ai/Tov. (12) 'Ev 8s
tco Tcovr,poi otaiojvEt, otov ev tw dxpaTEt. Kai Sta
2i, touto SoxeT xai E/Opdv Ev8s/Ea0at outov aUTeo Elvai-
|j 0' £l; xai ddtaipETo;, dpsxTO; auTo; auTeo. (13) Toeou-
to; 6 aYaOd; xai d xaT' dpETr,v tpiXo; , sTcsi d' ye uo/Otj-
pd; ou/ eT;^ dXXa -oXXof , xai tt;; auTT,; r,UE'pa; srspo;
xsi sutcXtjxto;. "iisTE xai r\ outou Ttpd; auTOv tptXfa
■i:, dvaYETat Ttpo; tt]v tou aYaOou. Oti y<*P 7>Ti &V010?
xai eT; xal auTo; auTto aYaQd; , Taurrj outo; auTto cpiXo;
xai dpEXTo;- cpucxEt di toiouto;, dXX' 6 Tcovr,pd; rcapd
tpueitv. (lt) '0 8' aYaOo; ouO' dua XotoopEiTat £auTtT>,
tOCTTCEp 8 dxpaTVj;, OUU' d UCfTEpo; TCO TCpOTEpOV, WOTCEp
:tii 0 uETauEXr^Ttxd; , oute d EUTcpouOEv tco HtTTEpov, touTCEp
6 <|/EUGTr,;. (15) "OXto; te ei 8ei tooTtEp oi oocpic/Tai 5to-
pi!Jouc7iv, tooTCEp to Koofcrxo; xai Koptoxo; UTCouoaTo;.
ArjXov Ysp ei>; to auTO tcoctov CTCou8aiov auTOv, ETCEi tSrav
EYxaXE^utoaev auToi;, aTcoxTtvvuaoiv auTot;. 'AXXa ooxeT
r,j Tca; auTO; atiTco aYaOd;. ZtjteT 0£ d aTcXco; eov aYaOd;
elvai xai auTo; auTeo cptXo;, totiTCEp Ecpr.Tat , 8'ti 8u' e/ei
ev euTco d cputTEt fiouXETat Etvat cpiXa xai SiaaTrdaat
douvaTov. (10) Atd etc' dvOpo')Ttou usv 8oxeT fxacjTo;
«uto; auTw cptXo;, t^Tci 8= twv dXXeov c*|eoo)v oTov Ttctco;
40 auTo; auTeo* oux dpa cpiXo;. 'AXX' ouoe Ta Tcatoia , dXX'
#Tav rjorj £/r, TcpoaipEOtv rfir^ yxp tote 8tacptov£Td Tcai;
Ttpo; ttjv ETCtOuutav. (17) "Eoixe 8' rj '^.iXia r\ Ttpd;
auTOv ttj xaTa auYYEVEtav, ouOiTEpov Yap i^' auToT; Xu-
aat, dXXi xav 8tacti-'po)VTat, d'uo>; outoi uev auYY£VEi?
4r. t?Tt, d 8s eti ei;, ?to; dv £9j. Iloaa/eo; uev ouv to cpiXEtv
XfYETat, xai OTt Tcocaai at cptXiat dvaYOVTat rcpd; t^,v
TCpeoTrjv, SrjXov ix. tcov Eipr,ti£'vtov.
CAP. VII.
OixEtov 8e ttj ax£'{(Ei 0EO)prjaat xai TCEpi duovofa; xai
Euvota;' Ooxei yotp toT; uev tivat TauTa, toT; 8' oix
Mi av£U dXXrjXoiv. "KaTt 8' /| suvota tt;; cptXta; oute rcdu-
Tcav E*TEpov oute TauTOV. (2) i\tr,pr,u.E'vri; Y*p Tr,; cpt-
Xta; xaTot Tpsl; Tpdrcou;, out' ev ttj /prjaiur] out' ev ttj
. (|2IO,1HO
rtionrirj vorabimus. Solcnt enim sor\i ita crga elominw
condolrre, qui a-grotantes plcrumque sunt inorosiorr>,
non ob ipsos quitlrm ct vcro alTectu , velut matres solenl
liberis, rt avcs nonnullae una ciiin cnitrntibus similitn
dolorc alTligi. (8) Amicus enim non solum amico contlolero
vrl ma\ime studet.scdcadem etiam conturbatione alOci,
veluti simul cum sitirnle sitire, si flcri posset, vcl Miiiilliui.i.
(9) Eadcni in gaudendo quoque ratio amiciliac est, nonob
aliud quidpiam, sed propter ipsum amicuin gaudere. I'm-
terea rjiismodi vrrba dr amicilia dicuntur, ut acqualiU»
sit ainor; ct unam animam esse veros amicos. (10) Cuncta
li:cc simiil conferantur in iiniini : bona cnim sibi ipsi cnuil
prorsus codem modo. Ncmo euim sibi i|>-i ob aliud quip-
piam bencfacit aut gratum facit quam se ipsum : nrqiK'
indicat quod fecit , quatenus unus est. Nam qni amorciu
|iak'l'iifil, is amari vcllc videtur, sed non amare. (II) IU-
qne ct rsse cuprre et convivcre, congaiiderc, condolere,
absque se mutuo nc viverc quidcm possc, ( una enim anim.i
sunt ), scd coinmori, unius illius vera?que amiritia? e*t. Sic
cnim unus ille liabet, ac sibi in liunc modum convivit.
Omniaquc ba?c in bono insunt , rt is sic sccum versalnr.
(12) In pravoautrm biTCdissrntiunt, velut in incontincnte :
tinde et adversus aliquando ipse sibi exsistil. Quatenus
vcro quis(|i]e unus est ct indivisibilis , ipse desiderabilis sibi
cst : (13) qiialrs boni sunt, ct sccundum virtutem amici.
Malns autrm non iuiiis rst , scd iniilli, rt dir radem varius
ct importiintis ipse sibi. Quamobrem rerte cujiisque erga
sc ipsum amicitia ad boni probatique amicitiam rrducilur.
1.1111.1 rnim sibi ip-i rt similis tsl rt commotlus, ac ium-
insuper, utique rtiam amii us sibi ist, ct dcsidrrabilis : qua-
lis cst srriinilum naluram, conlra naturam vrro pratus.
(14) Porro bonusnon tlissiilct sccum ct expostulat, inconti-
nrntis instar : ncc poslerior priori succensct, vclut is i|u«n
sui pirnitrt : nrqtie prinr postrriori, velut mcndax. (15) Et
omniuo, si tlislint;iii drbrt ut sopliistac dislin^uunt, vclut
dicas Coriscus rt Coriscus probus(v. Soph. El. c. I").
Apparrt rnim idcm Scd videtur omnis ipsesibi \yoim.
Praeterea t|iii siinpliciter bonuscst, quarrit ut ipsr eliam
sibi amiciis ex-istat, qtirmatlmodum dictmn est supra, quia
duo in srsc complrctitur, quae ad amicitiam mutuam |>m-
pendeant, qna; ilisjtingrre sit impossibilr. (16) Quocircaio
bominr amiritia rrga se ipsum constarr possc vidrtur, non
ctiam in rcliquis animantibus. Neque rnim rquus sibi ipsi
amicus est, nequr ptieri, priusquam rlrctionrm pcr actalein
consrquantur : jam tum rnim purr pro cupiditate a se ip-o
dissrnlit. (17) Cognatorum vcro amiiitiae similis vklelur
ea quae cuiqiir rst rrga sr ipsum , quantloquidrm pmes
nrutrum ram divcllere : et si maximc diffrrant, rosnali
tainrn illi sunt, ac unus ille quoad vixrrit. Quot ijtitur
modis ainare dicatur, quodque omnes amicitix ad unam
primam reducanlur, ex dictis patet.
Proprium vero liujusconsideralionisfuerit,deconconlia
bcncvolrntiaque disquirere ; qure aliis eadem , aliis mt>>
absquc se mutuo noncsse videntur. Est autem benrvolfnlu
cum amicitia neque prorsus idem , nrc plane diversiim.
(2) Nam amicitia tribus modis dislincta . ncque in ra qu*
 ■1111.) *MOR. EUDEMIOKUM LI15. VII. CAP. VIII.
xjO' r,5ov^v Iotiv. Etrs -^p ^Tl /?r'<Jtuov fJouXerai
cturio TavaOd > ou St' sxsivov dXXa St' auTOv BouXoit' dv.
AoxeT 5' (?n7rep xai f, j/itXia f,] suvota oux auTOU Euvota
tou suvoiJouEvou sivat , dXXi tou to suvosT. Ei 8' 7]V h
i Trj tou f,3Eoc. ^tXia, xav Toic. a^uyoi; euvdouv. "IIijts 5rt-
Xm Sxx wpi Tf,v f,0txf,v (ptXtav f, suvotd lcmv. (3) 'AXX&
TOU UEV EUVOOUVTO? j3ouXsO-0al UOVOV icTl,TOti Ss CiiXou
xjt 7rpa'TT£tv & BouXtTat. Effxt -yap f, suvota dpyf,
cptXiaf 6 usv yap tptXoe. Ttac; suvouc, 6 8' euvouc ou Ttac
10 siXoc. 'Ap/otjtEvto yap sotxsv 8 suvowv udvov, Stb dpyfj
(ftXiic, dXX' ou (SiXia. Aoxoucrt Y&p 01 ts ;piXot 8110-
vosiv xal 01 6uovoouvtsc cpiXot elvat. (1) "Eoti S' ou
TtEpl TcdvTa f, oudvota f, ^iXixt) , dXXa Trspt toi TtpaxTa
toi? ouovoouut, xat Scra s?c to tru^rjv ctuvteivei. Oute
ik udvovxaTa Stdvotav f, xaTot ops;tv scm fip TavavTta
to xtvouv stciOuusTv, wcntsp sv Tto dxpaTsT otaf tovst touto
ou &zi xaTa Tr,v Ttpoaipscnv ouovoeTv xai xaTa rf,v etci-
Ouutav. (r.) 'EtcI 8t tmv dYaOSiv f, budvota • 0? •(£. cpau-
).oi TauTa TipoaipouuEvoi xat etciOuuouvtsc, fjXaTTTOutiiv
n> iXXtJXouc. (s) Eoixe Ss xat r\ Sudvoia otj£ ctTrXwc Xs-
YscOat, wcnrsp ouo' f, cptXia , dXX' f, usv TrptoTY) xa\
susei craouSaia, Stb oux sgti touc cpauXouc 6uovosTv
eteoi Ss xaO' f)v xat ol tpauXot Suovoouatv, 8*Tav twv
wjtwv tt,v xpoaipEtrtv xa\ Tr,v sTttOuuiav sytootv.
2S (7) OuTt>) 8s Sst twv auTtov ops^yEoOat wot' svos^soOat
dusoTEpott; uTcap/stv ou opSYOVTat. Av yap toioutou
opsYWVTai 8 u.f, svos^ETai dusotv, uayouvTat- 01 6;jto-
voouvts? 0' ou [xa/ouvTat. (s) "Ectti S' f; oudvota, Stov
Ttspi tou dp/etv xat dpystrOai f| auTf, Tcpoatpsaii; tj, uf,
»' tou IxaTEpov, otXXa tou tov outov. Kai ecttiv f, 6ud-
vota ^itXfa TroXtTixf]. Ilepi tisv ouv 6uovota<; xai eu-
vota? stp/ioOto TOtrauTa.
CAP. VIII.
'AicopsTTai Ss Sta ti ptaXXov cpiXoutriv ot TCOif^travTEi;
eO tou; TcaOdvTa; r\ o\ 7ra0dvTE<; su touc; TcotfjtjavTat;.
•i> AoxsT ol Stxatov sivai TOuvavTiov. (2) Touto 8' 6tco-
Xd?ot uev dv -rtt; Sti to ypiio-tuov xai to auTtji 0)»s'Xtuov
iuuo°atv£iv • tov jjlIv yap totpsXEto"Oat tov 8' dTroSouvat
OeT. Oux saTt Ss TOUTO udvov, dXXa xai cpuatxdv. (3) 'H
yap ^vs'py£ta atpSTtoTspov • tov auTov 8f/ Xdfov eyEi to
•i' Epyov xai fj EvepYeta, 6 8' eu TraOwv tocrrrep epyov tou
su TToifjtravroc;. Aib xat ev Tuic; iltootc; r\ Trepi Ta T£xva
OTtouorJ eqtti, xal tou y£wf](jat xai yevvtousva otoijeiv.
(t) Kat tpiXouac Sf, uotXXov ot 7taT£pec; Ta Tsxva [ xai
ai ur)Ts'pEc; Ttov TtaTE^ptov ] f) tptXouvTat • xai oStoi Trd-
•b /.iv Ta auTwv f\ touc; vEvv7;t7avTat;, Sta to rf,v ^vspystav
Etvat to dpteTov. Ka\ atuT|Ts'psc; Ttov TcaTEpo>v, Sti
uaXXov otovTat auTtov Etvat tpyoi Ta Ts'xva • to ykp sp-
yov tw yaXeTrto Stopi^oucriv, ttXsio) Si XuTtEiTat Trspi Tf,v
Ysvsciv jxfjTYip. Kai Trspi (icv cptXiac; Tfje; TTpbt; auTOv^xai
■'•" Tjjt; £v TtXf tOOt SltOptoOw TOV Tp07TOV TOUTOV.
250
Hlilo, nrqucea <|iiae voltiptatem «pettat, consistit. Sive
eniin, quia nllle est, ei liona cupiunt, non ob illum, seil
.se , cnpiunt. Videtur autem henevolcntia , queniatlmodiiin
etamicitia, non hencvolentis essc benevolentia , sed ejus
ctii is bene vult. Si in jucumlo amicitiam constitua-;, bc-
nevolentiam ctiam inauiiiiatis tribues. Quaproptcr benevo-
lentia circa moralcm amiciliam consistit. (3) Yerum bene-
volitantum cst voluntas : amici vero, ut quod vult, praeslct
etiam. Kst enim ainicili.e omnis principium benevolcntia ,
ac omnis quidcm amicus benevolus, non contra oiimis
benevolus aiuicns. Incipienti eiiim tantum siinilis benevolus
cst : undectamicitiae printipium, nou amicitia appellalur.
Cetcrum et consentircainici videntur, et consentientes intcr
seconcordesqueaniicies.se. (4) Verum non circa oniiiia
versatur amica concordia, sed circa rcs concordibus a>l
agendum propositas, qiwque ad convictum niutiiiiin con-
ducant : nec juxta cogitationcin cupiditatcmiiiie tantuin.
Contraria suut enim quce concupiscentiam excitant, velut
in incontinente lucc ipsa sibi rrpugnant, ubi 0|>ortct secuu-
duin clectioncm simul ct cupiditatem constare concordiam.
(5) Atquu bonoruiu cst tantum concordia : piavi autcin
eadem cligentes et appctentes, ipsi sibi incommodant.
(0) Videtur autcm concordia, qucmadinodiim ct amicitia,
non dici simplicitcr : veruin alia prima quxilam , ct natura
rccta ( qua mali concordi^s essc ncqueiint ) ; alia , qua ctiam
pravi inter sese conspirant, quando cadein concupiscunt
et cligunt. (7) Sic autcin eaderh cupere uportct, ut lirs
pul ii i ambo queant. Nam si cas res appetcnt , quse ne-
qncant aiiibobus conlingere , certamcn oritur : quiini contra
intcr scsc concordcs non soleant contendere. (8) l£st autem
concordia, eadcm de principatu subjcctioneque clectio et
voluntas : ita ut non uterque sed altcr atque idem ulriusque
cnnsensu imperct aut obediat. Quocirca amicitia quasdain
civilis concordia est. Dc coneordia igitur benevolentiaquti
hicc dicta sint
Dubitatur autem, qut fiat ut magis amcnt qui bciicfn m
affecerunt eos quos alfecerunt quani bcneficiis affecti lie-
ncfactores suos : quum videatur contrarium justum esse.
(2) Quod credidcrit quis fieri ob utile quidpiam, et qiiia
comniodare ci conlingit. Alium enim juvari, alium vero iin-
pcndere decet. Sed non id tantum cst , scd natura datum
aliquid subest. (3) Nimirum aclio est eligibilior, rationem-
que prorsus eandem lialict opus , et actio : ct qui bcncficiuni
accipit , quasi opns est bcnefacientis. Quocirca et in ani-
liiantibiis peculiare in generando natosque conscrvando
studium cernitur. ( i) £t magis parentes sobolcm suam
dilignnt , quam diliguntur vicissim ipsi ; ac nati itidem magis
ex se gcnitos , quam genitores aman t : quia prcestantissima
est actio. £t matres effusius quam patres amant liberos, quia
magis suum opus esse libcros arbitrantur; namque opus
(I illicultatc definiunt, et magis utique generando matcr affli-
gitur. Dc amici I ia igitur, quaj unicuique est crga se , quai-
t|ue in pluribus versatur, boc pacto deteriiiinatuni sit.
 ^30 * H0IKQN EYAHMIQN Z, ..
CAP. IX.
Aox»i 81 to te Stxatov Etvat laov ti xai rj cptXta Iv
tcrdTrjTi, ei (jtrj jjtaxr,v Xr/ETat Ioothi; rj cpiXdTrji;. Al Ss
iroAiTEiai Traaat otxatou ti eioo;- xotvtovta yap, to 6s
xoivbv Tcav Sti tou Stxaiou auvECTrjxEV, iocte Saa etoyj
6 cptXiac; xai Stxatou xaixotvoma;, xatTtavTa Taura auv-
opa dXXr]Xoti;, xai Efirtn lysi Ta; Stacpopd;. (2) 'EitEt
0' 6u.ot'w; lyEt ^j/uyvi irpb; co)U.a xai TEyviTrje; Ttpbc; op-
Yavov xai SEaTrdTrje; TTpb? SouXov, toutojv u.ev oux ecti
xotvcovta. Ou yap Su' ectiv, aXXa to uev £v, to 81
iu tou Ivbc; tStov. Ouos otatpsTov to aYaGbv IxaTs pto ,
aXXa to du.cpoTE'po>v tou Ivbc; oS Ivsxd lartv. To' ts
fap a6)U.d Ictiv Spyavov auticpuTOv, xai tou Sectcotou 6
SouXo? ojOTtEp jjtdptov xai opyavov dcpatpsTov, to S' dp-
yavov ojOTCEp SouXo; trjiuyoi;. (3) At 8' aXXat xoivomat
l» Etoiv (rj) u-dptov Ttov ttj; TcdXEtoe; xotvomojv, olov r) tojv
cppaTEptov r) tojv 3pYto)V, r) a! y p7)U.aTiaTixai Iti tcoXi-
TETat. Al 81 TroXftsiai Ttaoat Iv olxEtot; auvuTcdpyo»at
xat at dpOai xat at TcapExCdoEti;. "Eoti Y&p to outo
tocTTEp liri Ttov dpu.ovto)v, xai tuv Iv Taii; TroXiTEtaic;.
30 (4) BaaiXtx^j uiv rj tou YEvvrjaavTOi; , dptOTOxpaTtxrj 8'
r) dvSpbc, xat Yuvaixd;, iroXiTEta 8' r\ xoiv aOEXcpiiv.
llapExfiaaic; Ss toutojv Tupavvd; , dXtYapyia, Srju.0;-
xal ra Stxata Sr) Toaaura. (t«) 'EtcsI 81 to taov to
(jtsv xaT' dptOtjtbv to Ss xaT* avaXoYtav, xat tou Stxato»
25 stSri saTat xat Trj; tptXtac; xat tt,i; xotvwvta;. KaT' apt-
Ou.bv (jtsv Yap r) xotvtovta xal rj iTatpixr] tptXta- tS
Yap auTto Spto txsTpsTTaf xar' avaXoYtav Ss r^ aptOTO-
xpaTix^j apiOTYi xat paoiXtxrj- ou yoip Taurbv Stxatov
Tto uirspsvovTi xat uTCsp6y_ou.Evti) , aXXa to avaXoYOv.
30 (0) Kal rj tptXta 51 Sjjtoitoc; TtaTpb; xai TcatSdc;, xai sv
Taic; xotvomate; 6 auTo; TpoTto;.
CAP. X.
j\£YOVTat Si cptXtai auYYEvixrj , iTatptxrj , xoivtovix^,
rj XsYOUtlvri tcoXitixt]. "Eoti (jlIv ouyy«vixt| TcoXXa
eyouaa EtSr, , rj u.ev o); cJSeXiiwv, rj 8' d); TcaTpoc; xat
»5 utiov. Kai y^P xar' avaXoYtav, olov r] TtaTpixrj , xai
xst' aptOu.dv, olov rj Toiv aOEXcptov. 'Eyyu? T^P auTrl
zr^ ETatpixrji;- l7ctXau.6avouat yctp IvrauOa TrpeaCEteov.
(2) '11 31 TcoXtTixrj ouveotTiXE uiv xaTct to y_pr]oiu.ov xai
jj.aXiaTa- SiaYapTou.^] auTapxrj SoxouotouvEXOEiv, ItceI
411 juvrjXOdv y' av xai tou au^v yaptv. Mdvr, 3' fj tcoXi-
Ttxrj xai rj Tcap* auTr,v Trap£'x6aatc; ou udvov cptXtat ,
dXXa xai wc, cpiXot xotvtovouatv • ai S' ctXXat xaO' uTcsp-
oyrjv. (i) MdXtoTa 81 Stxatov to ev t7j tojv ypr.ot-
ij-ojv cptXta , Stot to tout' Etvat to TcoXtTixbv Sixatov.
ij AXXov Y^p TpOTcov auvr,X0ov Tcptojv xai Tsyvrj , ouy
Evsxa xotvou tivo? ( oTov Yap dpYavov xai 'J/uyrj ), dXXa
tou ypojtjtEvou Ivexev. (4) 2uu.6atvEi Sl xat touto op-
Yavov ETCtu.EX£t'ac; tuyX^veiv, rjc; Stxatov Ttpbc. to EpYOv,
Ixstvou Y^p evexev laTf xai to Tpuicdvo) Eivat oittov,
60 o>v to xuptojTEpov IvlpYEia , r) TpuTCrjaic;. Kal lv touto)
(1241,1212)
Vitlctur autem justum aequale quippiam esse, et amicilia
in «'qualitatc quadam consistere . nisi Trustra tlicitur illud,
Aniititia est xqualitas. Porro onines politia:, justi qus-
dam species sunt : communicationes enim sunt ; et com-
mune omne ex justo conflalur. Quocirca quotquot sunl
species amicilia; , jnsti el communicationis , ha; omnes vi-
ciiia' sunt intcr se, et tliscrimina quidem tenuia habent. (2) Et
quia similiter liabet anima ad corpus, ut arlifex ad instru-
mentum, etservusad dominum : liorum quidem nullacom-
municatio est, quia duo non sunt : sed illud quirlem unum,
hoc autem unius proprium. Keque divisibile utrique est
bonum, sed amborum iinius, cujus gratia est. Corpus
enim, instrumentum est congenilum, et servus doiuini vclut
particula et instrumentum separabile -. instmmentum au-
tem , vclut servus inanimatus est. (.''.) Reliqux autem com-
municationcs sunt particula communicationum civilalU,
velut contribulium est , et quorc vocatur orgiorum, aut qu*-
stuaria?.... Verum civitates omncs propriis et congruenti-
bus ipsiscontinentur, et recta?et transgressoria;. Quemadmo-
dum in harmoniis, sic etiam in civitalibus usu venil :
(4) quae in regia quidem , parentis est ; in arislocratira , ve-
lut viri et uxoris ; in simplici autem republica , fratrum : ex-
cessus autem in liis, tyrannis, oligarcbia, et plebs. Et
justa quitlem totidem sunt. (5) Quemadmixlum vero
sequale aliud quidem numero est, aliud proportione; sic
et justi , et amicitia; communicalionis spccies sunt , secun-
iluni numerum quidem, ut socialis ainicitia; nam eadem
ipsa deflnitione terminaturjsecundum proportionein vero,
aristocratica optima, ct rejia. Nequc enim idem principisub-
ditoque justum est, sed secundum proportionem. (0) Sic
et amicitia similiter patris et filii , neque absimilis in com-
municationibus ratio.
Amicitiae autem sunt, naluralis, socialis, communica-
tiva, et qune polilica apjiellatur. Et naturalis quidtin
multasspecies habct ; alia quidem ut fratruni, alia 11 1 patris
ct filiorum : hacc juxta proportionem , illa vero secundum
numcrum. Propinqua hax sociali est, in qua singuli di-
gnitate participant. (2) Politica autem maxiine ad utilila-
tem comparaia cst. Nam quia sibi ]>erse non sufficiunt,
convenirc videntur , quia convenissent vel convictus mului
gratia. Sola autem civilis, et quae in illa trarotgressio com-
mitlitur, non solum ut amicitiae sunt, sed ut amici, juxtaeas
inliT sesccommunicant ; aliae verojuxta excessum ; (3) |»otis-
simum vcrojustiim inutiliiiin amicitiaconsistit.eoquod lioc
ipsum civile justum exsistat. Alio cnim pacto scrra et ars si-
mul convcniunt, non communis alicujus (nam ul orgamim,
et anima), sed utenlis gratia ; (4) contingilque ut eam intln-
striam id instrumentum consequatur, quae atl opu-t juslc
conveniat, ut cujiis gratia exsistit. Ac in terebro iil ipsiun
dupliciler ■ pra?stantior enim actus cst perforatio ipsa ; et in
 (•«-) * MOR. EUDEMIORUM LIB. VII. CAP. X.
Tio eioei otou.a xal SouXo;, wOTcsp Etpr,Tai rcpoTEpov.
(6) Tb 3fi !>|TEtv tcw; Ssi tw cp(Xo) 6u.iXeTv, to ^teTv
oixatov ti EOTtv. K*t 1'otp S),o); to Sixatov otitav itpb;
ofXov. To te fitp Sixatdv Tto-t xai xotvo)vot;, xai 6
h '^1% xotvo>vd; , 6 uiv •ysvou; , 6 os Jiiou. '0 y^P dv-
Qpoi;to; oj u.o'vov iroAtTtxbv dXXot xat xotvwvtxbv ^wov,
xai ou/ toaitEp TaXXd ttote ouvSua^ETat xai tw tu/ovti
xot: OtJXei xat dppevt dXX' ai SidSuu.ov auXtxdv. (fl) AXXi
xoivwvtxbv dv6pwitoc Cioov Ttpbc ou? cpuaEt auYY£vstd
io eotiv xat xotvwvia toivuv xai Sixatdv ti , xai e! u.rj tco-
Xtc £17). (?) Otxia 3' eo-ti tic cptXia. Aeotcotou U.EV
ouv xai SouXou , iJTCEp xat ts'vvn; xai SpYavwv xat tj/u-
/9;; xai awu.ato; • al 31 totautat outs cptXiat oute 01-
xxtosuvai, aXX' dvdXoYOv, waitEp xai to uyisivov ou
15 otxatov aXX' dvdXoYOv. (s) 1'uvatxb; Se xal dvSpb;
otXia o)? ■/pyjcrttxov xai xotvwvta. IlaTpb; 3e xa\ uioti
f, au-rr, rjicEp Oeou tcco; dvOpwrcov xai tou eu TCOtrjoavTO;
Ttpbe; tov 7ca6dvTa xat 6*Xto; tou cpuaEt dpyovTo; Ttpo;
tov ouiei dp/du.svov. (9) 'II Ss Ttov dSsXcpwv Ttpo; dX-
2c Xf,Xou; ETaipixTi fjtdXioTa r, xaT' tadtriTa.
00 Yof rt vo8o; T<o5' ctite?stx9ri ,
iiijoiv oe itaTr.p auro; ExXf.Or,
Zsi; lu.o; etp/.tov
Txura vap o>; xb Taov t|r,TOuvTO)v XE^Etai. Atb h otxiot
24 itptoTOV ap/at xat Ttr,Yai cptAia; xat itoAtTEta; xat 01-
xatou. (ki) 'Etcei Se cp tXtat TpeTc , xot' ctpE-criv, xaTa
to •/pr^crtu.ov, xaTa xb f,3u, touciov 3e ExetaTYic 3uo 8ta-
tpopai ( -}t uev y^P xa6' UTCEpo/r,v fi 3e xar' tadtr,TOt
ettiv fxoto-cri auTtov, xb Ss Sixatov to TtEpi aijTotc ex
3d ttuv autsts6r,TT|8lvTt))V SvjXov), Iv u.sv Tto xaO1 urtEpo-
/f,v ii;touTai to dvctXoYOv oi/ weiauTcoc , dXX' 6 (aev
UTt£p£vo)v dvTE5Tpau.u.E'vtoc to dvdXoYOv, wc auToc Ttpoc
tov IXdrcfc), oGto) to Tcapi tou IXaTTOvoc y'vou.evov rcpbc
■tbTtap' auTou, SiaxEiu.Evoc tSentep ctp-/wv Ttpbc dp/_du.E-
» vov. (11) Ei 8s iifj touto, dXXJt to tcrov xar' dptOu.bv
dtjtoi. Kat Y<»p Sf) xat Itci twv dXXwv xotvwvtwv outw
<7uu.Sa(vEi. 'Ots jaev Yap dptOu.w tou ttiou u.ete'/ou-
otv, 6te 8e XdYW. Et u.sv Yap Taov dptO.uto EtijrivSYXOv
dpY^plov> ^0"07 xa'1 TV '^0,1 «P'9u.w 8taXau.6dvouffiv, eI
4« Se u.f, Tsov, dvdXoYov. (u) 'O 8' UTCEpE-/d,u.Evoc Touvav-
riov CTpscpsi to dvdXoYOv, xa\ xaTa StdjjtETpov ou!|eu-
Yvuatv. Ao;sie 8' civ outo>c IXaTTOuoOat 6 uTCEp:/jov
xai XttToupYta fi cptXia xai fj xotvo)via. AeT dpa Ttvt
icept.) dvtctdo-at xa\ Tcot^crai dvdXoYOV. (13) Touto 3
i!> icrclv f| Tiptii , Srcsp xa\ tw dp/ovTt cpucxEt xal Osw Ttpbc
to dpvdu.Evov. AsT 8e itracOyivai to xspoo; Ttpbc tf,v
ttu.r'v. 'H 3s xat' toa cptXia IttTiv fj TcoAtTixf;. (u) II
3J TtoXtTtxf, icrci u.sv xaTa tb /prio-iu.ov, xa\ waicEp at
-oXei; dXXr,Xaic cpiXat, outw xai ot rcoXitai xai 6u.o(w;.
bo Ojxe'ti TtYvtioxoutJtv 'A9r|vatot Hrfvfr^,
xa\ ol iroXTtat , Srav jjtfj jr pricftu.01 dXXr,Xotc , dXX' ex
v^Etpb; st; /Etpa fj cpiXta. (u) "Eoti 8e IvTauOa xai
dpyov xat dp^dtiisvov outj to cpuotxbv oute tb paotXt-
531
liac quidem spccie sunt corpus el serTtis, vtlut ilictum est
pritts. (5) Qtijerere igitur, quo patto amico convivemluin
sit, ipsuin est quitl sit justum qua;rere. Natn in uiiiversuni
oniiie juslum ad amicum pertinet; jiistuni enim aliquibus,
et iuler sese mtituo communicantibus jusliim est. 1.1 amicus
coittmunis est, alius gcnerc , alius vero vil.c ratione. Iloino
eniin solus non solum civile, veriun etiam communicabile
animal cst; ct non ut cctera, aliquando sc temcre allori,
aut viro, aut mulieri conjungens , sed (ti) Vcrum com-
municabile animans liomo est ergaea quibuscum naluralis
cognatio illi intcrcedit. Quocirca et communiratio , 1 1
justum quodpiam erit, etiamsi urbs non sit. (7) Nain do-
mus amicitia qua'dam est. Scrvi equidem et domini,
vclut arlis et inslrumentorum, aiiim.T ct corporis commu-
nicatio est. Verum tales communicationes ncc aiuiiili.T,
neque justiliaj snnt, sotl proportionale qiiidpiam : queinad-
modiim et salubrc non justum est, setl pro|>orti(iiialc.
(8) Mulieris autem et viri amicitia, velut utile quod-
piam , et comrnunicatio ; patris vero et lilii , vclut l)ei cr^.i •
liominem , et benelici erya acripientem , et in nniversum
nalurft imperantis ad natura subjectum. (a) Fratruin an-
tcm ad se inviccm socictas maximc secundum ajqtialila-
lem cst.
Xequc enira notlius est Imic cxliibitus,
verum .nnliui nni pater est dictus
princeps Ju[ipitcr :
hsec enim a quairenlibus a?quale dicuntur. Quncirca in
domo prinium fons et principium amicitiae civitatisquc
ct justi orilur. (10) Quia vero tres amicitkc species niimc-
rantur, juxta virtutem , juxta utilitatem, jnxtaque jucun-
dum, et singulae liarnm in duo distribuuntur (quaiidoquiilcm
unaquipque liarum et secnndum exccssum et secundtim
oequalitatem cxsistit; juslum autem circa eas cx conlro-
versiis patet) : in eo quod est juxta excessum, proporlio
ipiii-rilur non icqualiter, sed cxcellens conversim proporlio-
nale flagitat ; nam ipse ad inferiorem , sicut id qtiod ab in-
feriorc fit , ad id quod fit ab ipso, ita sc habet ut imperans
adsubditum; (It) sin minus, ntimcro certe scqnale qun-
rct, queinadmodiim ct in reliquis communicalionibtis usu
venit, ubi intcrdum numero, interdum proporlione apquale
participant. Nam si a;quale numero argentum intulerint ,
a;qualc etiam in aequali numero comprebendunt : sin vero
nnmero non a;qualc fucrit, proportionale erit. (11) Ex-
cellens vcro contrarie convertit proportionale , jiixlaque
dianietriiiii jungit. Ac sic quidem videatur inferior rctldi
excellcns, ct ministerium pulilicum fuerit aiuicilia, et
communicatio. Quocirca alquo alio aeqnarc et propor-
tionalc reddere convenit. (13) Hor. anlem est lionor, qui
Deo natura principi tribuitur a subjectis. Sed et lurrum
a?quare cum honore convenit. Ac ainicilia quidein ad
aiqualitalein constituta civilis est. (14) Civilis antem uti-
litati deslinata est ; et quemadmodum urbes invicem amic.ne
exsistunt, sic ctiam ct similem in moduin civcs.
Kon amplius cognoscuatnr ab Atlicuicnsibus Megarcnses,
ac cives ipsi , nisi invicem uliles fnerint. Venim ex manu
in maiium ca amicitia cst. (15) Porro blc est et iniperans
ct subdilum non naturale, nec regium , sed quod in parle
 23 2 HeiKiiiN KVAHMIilN Z, ..
xov, dXXi to sv tw u.£pEi ■ ou6e toutou ivexa orooc; eu
Ttotrj w; o Oeo; , dXXi tva taov f| tou aYaOou f, t^; Xei-
T0upY''a?. KaT iaoTr,Ta Sf, (JouXETat fivat fj TtoXiTixf,
cpiXia. (i6) "Ktti Se tt,; yprjaiuou cptXiae; Etoyj Suo , f,
6 [x;v voutxf, f, o' f,0ixfj. BXettei 8' f) usv TtoXiTixf) etc;
to Taov xai £?; to TtpaYua, waitEp ot tcwXouvtsc; xat ot
wvouuevoi ■ oto £tpT;Tat « u.taOb, dvopi 'itXto. » (17) O^av
uiv ouv xaO' 6u.oXoYi'av f| TtoXtTixf, autr, cptXfa , xat vo-
utxr)- 6rav 0' STCiTpeTttoaiv autoic;, fj f,Otxf, ^ouXeTat
lu Etvat cptXia xai £Tatptxr,. Atb udXtaTa EYXArjua sv
TauTT) t^ cptXia. AtTtov 8' (Vti rcapi cpuatv. "IvtEpat
vip cptXiat f, xati to ypriaiuov xai f, xaTa tt,v dp£-rr)v •
oi 0" ducjOTEpa pouXovTat dua eyetv, xat 6u.tXouai ulv
tou ypr,a(uou Ivexa , f,Otxf,v 0£ Ttotouat w; ETttEtxsTc;.
16 Atb (b? TttaTEUOVTEC; ou vou.txf,v Ttotouatv. (m) "OXw?
uiv yip ev T?j ypr,atur, twv Tptwv TtXEiata EYxXrjuata.
'H uiv ^ap dpET^j av£YxXr,TOv, 01 5' f)0£ic; evovtec; xat
oovte? aTtaXXatTOvTai. 0? Ss j?pr,a'.u.oi oux suOu; ota-
XuovTat, av ur, voutxioe; xai ETatpixwc; TtpoacpEpwvTat.
2t> (19) "Ouox; 8s TT|S ypr,atuou 75 voutxf, dvsYxXr,TOi;.
'KaTt 8' f, u.£v voutxf) StdXuatc. Ttpbe; vdutaua ( uETpfi-
Tat fap toutwto taov), f) S'f,Otxf, Exouaioe;. Atb svta/ou
vduoe; sVu Tot; oCtoh; SutXouat cptXtxwc; u,f) sivat oixac;
twv Ixouaiwv auvaXXaY.uaTwv, dpOoic; • toic; Y«p dYaOot;
Sb ou TtEsuxe Sixatov Etvat, ot 8' w? aYaOot iauToTc; auv-
aXXaTTOuaiv. (20) "EaTt S' Iv Tautr, tt, tptXia ti
^YxXrjuaTa dutptSdXXovTa auToi? du-^OTEpa, Ttoic; kxa -
TEpo<; EYxaXEi, S^av f,Otxwc; dXXi uf, vouixw; TttaTEU-
awatv. (21) Kai e^ei 8}\ dnopiav TtOT£po>i; oei xpivEtv
su tov oixaiov, TtOTEpa Ttpbi; to TtpaYua fiXETtovTa to UTtr,-
p£Tr,0£v, Ttdaov fj ttoTov, r\ tw TtETtovOoTi. 'Evo/yETat
0' ETvat ^TtEp Xe'yei Be'oyvi<;-
2oi utiv touto , 8ed, autxpdv iuol oe (lEva.
'EvSi/ETai Y<5tp *a\ ToivavTiov YEviaOat , ojaTcep Iv tw
3t> Xoyw, aot ujv TtatStav tout' Evvat, Euot Se OavaTov.
'EvteuOev 8' eip^Tat Ti ifx\r,[i.0L-:a . (22) '0 uev ^ap
d;toT dvTiTcaOEtv i>s peftx uTcr,peTr,aa!; , titi Seoue'vw
lTcoir,aev, fj ti dXXo toiouto Xe^wv, Tcpo? Tf,v Ixeivou
wiAEiav Ttdaov f,SuvaTO, 4XX' ou t( tjv outw- 6 Sc touv-
«0 avTtov Saov Ixeivto , dXX' ouv_ Saov auToj. (23) 'Ote
Se xa\ u£TaXau6dvo>v xal du^itSdXXef b uev ^ip b*aov
auTW utxpbv aTt£'6r, , 6 8' Saov auToi UEYa ISuvaTO ,
oiov^ei xtvSuvEuaac; Spayurjc; dt;iov o)S£'Xr,a£v, 6 u,£v to
tou xtvSuvou u.ey£Ooi; 6 11 to tou dpYuptou , waTtEp iv
4ft rTj twv voutauaTwv ditoSdaEt. Kal Yap IvtauOa Ttept
toutwv f, ducpta6r,Tr|aii; • 6 uiv ykp d;toT Ttioe; tot' r,v,
8 Si Ttw; vuv, av uf) oteTtiovTai. (24) 'II uev ouv TtoXt-
Ttxf, j5X£Tt£i Etq Tf,v SuoXoYiav xai F.ic; to TtpaYua , f, 6'
fjOtxf) d$ Tfjv TtpoaipEaiv. "SIote xai Stxatov touto
b" uaXXdv eaTt, xal Stxatoauvr) cptXtxr). Atttov Ss tou
ud-/£aOat, Sioti xaXXio)v uiv f)f,Oixf) cptXia, dvaYxato-
Tepa 81 f) /pr,aiur,. (25) Ot 0' dp/ovTat uev wc; fiOtxot
cptXot xat 81' dp£Tf,v ovtei; ■ OTav S' dvTixpuc; f) ti twv
(lM2,IS)3.)
consislit : neque ejus gratia, ut benefaciat sicut Dcus, sed trt
xqtialilas sit boni , ac muneris publici. Ad .fqualitatem
ergo comparataesse vuit civilis amicitia. (16) Ceterum utilis
isiiin iti.-i- duir sprcics sunt : alia enim lcgalis est , alia roo-
ralis. Ac respicit civilis inapqualitatcm et ncgotitiin ipsum,
(|ii.'iii:iiliiniiliim ementes et vcntlcntes : unde dicitur,
(( Merces viro amico. » (17) Quando igitur ex pacto oon-
vcnit lia>c civilis amicitia, est etiani legalis : verum quum
rem ipsortim arbitrio committunt, ad moralem amicitinm
accedit ct socialcm. Quocirca potissiiiimii in liac amicitia
expostulatio est, eo quod est prxter naturain. Reliqua? cnim
ainicitiic sunt et ea quoe utililatem spcctat, et quas est
sccundum virttitem. Illi vcro utraque complecti volnnt, et
quiilcm utilil.it:> grafia consuctudinem ciini alio liabenl;
moralem autem laciunt ut honcsti. Prpindc fidem interse
habentes legitimam non faciunt. (18) Lniverse aulem inter
tres istas , utilis illa expostulationes liabet frequentissimas.
Virtns enim, accusationis expers est; suaves atitem, obti-
nentes erogantesque , conciliantur. lltilcs vero non facile
in gratiam reileunt, nisi lcgitime, atque ut socios decet,
intcr sesecongrediantur. (19) \ibilominus inter utiles amici-
tias, lcgitima criminatione vacat. Pecunia enim decontro-
versiis decidit legitiina , qua et aMmale mensuratiir : iiiora-
lis autem voluntaria convcnlio est. Quocirca lex alicubi
ita amice coiiviveutibus |>osita est, ut in contractihus vo-
luntariis jus et judicium non intcrponatur : recle; nain
bonis inter sese justum niillum est , sed hi nt boni inter se
soli miituo conlraliunt. (20) Licet autem in hac amicitii
utrimque accusaliones ancipites fieri, ita ut iitcrque cri-
minetur, quando juxla mores, non legitime fidem babenL
(21) Acdubium tuin est, utronam inodo justum judicare
conveniat, an respectu rei pra-slila", qtianta sil, ct qualis,
an accipientis. Coutingil enim intcrdum, quod inquit
Theognis :
Tihi quidem , dea , Id parvum cst ; mihi vero ingcns .
Nam contrarium eliam cvenire potest, velut in illa ora-
tione : Tibi quidem boc lusus est, quod milii niortem affcrt.
Hinc igitur accusationcs petuntiir. (22) Nam ille quirlem
repetit officium, ut qui rem magnam prastiterit, quod
adfuerit egcnti , atit si quid aliud dicat , ad illius ulililatcm
quantum qtiidem potuerit , sed non quod illi ej|>edicbat :
bic autem contra , quantiim illi par fuisset , non quantum
sibi commodasset. (23) Interduiii vero transsumpta expo-
stulationc controvertit : ille enim (juantulum ipsi contigerit,
hic vero quam magnum pro facullatibus praestiterit. Velnt
si inpericulo constitutus, ille draclimae pretioadjulussit,
hic quidcm periculi, illc vcro argcnti inagnittidincm rcputa-
bit, velut in retributione pccnnire fieri solet : nam et hlc de
bis conlrovertitur. Nam illc ut ttim , Iiic vero ul impra>-
sentiarum res est, nisi concilient, judicandum arbitratnr.
(24) Civilis igitur amicilia convcntioneni et rcm ipsam
iuttietur; moralis autem ad electionem ct voluutatem re-
s|)icit. Quocirca justum hoc magis est, et juslitia inter
amicos usurpata. Contcntionis autcm causa in eo cst, quod
honestior amicilia moralis, utilis autcm neccssaria magis.
(2:>) Equidcm nonnulli consucscere incipiunt ut morali
amicitia ct virlute juncti ; verum ubi quid advcrsum expe
 (|1U,IM4.) MOR. EUDEMIORUM LIB. VII. CAP. XI.
iSttov, 8r,Xoi yivovTat oti ?T£poi ?j<jav. 'Ex TtEptoutjtai;
Y&p Siwxoutjiv ot 7toXXoi to xaXov • oio xai ttjv xaX -
Xtto t&iXiav. (»et) "QaTe spavepbv Ttox; StatpeTeov TCEpi
toutiov. E? ulv yap r,Oixol tptXoi , ei<; ttjv 7tpoaipE5tv
i p>),ETrte'ov e? r<jrj , xal ouOiv dXXo d*,io>Teov OaTe'po> Ttapot
6atT£pou. Ei S' ox; ^prieftiioi xal TtoXtTixoi , ox; av IXu-
oiteXei SuoXoyoutrtv. *4v S' 6 ulv tfYJ wSe 6 o" exeivw<;,
ou xaXiv ulv dvTi7T0ir)<jai , Seov touc; xaXouc; Xeyetv Xd-
you?- 6uoiw<; Sl xai eItc\ OaT£'pou. (27) 'AXX' «IrceiS-Ji
10 OU OUlTtOVTO 0><; TjOlXWt;, SeT XptVElV TlVtV fiT|S' UTtOXpt-
vduevov ptTjOETEpov auTtov l*,aTtaTav. ilare SeT «XTep-
yEtv auTOv tt)v TuyriV. (28) "Oti S' IotIv r) r,Otxr, xaTa
Ttpostipeotv, SyjXov, etcei xav e? ueydXa TtaOtov ix-Ji drco-
ewr, St' dSuvautav, dXX' ox; ISuvaTO , xaXox; • xal 6
is 6ebc dveyeTat xaTa Suvautv Xau6dvo>v Ta? Ouotac;.
(m) 'AXXi to> TtioXouvTt ou£ IxavtTx; e**;ei , av (jlt) <pTjarr)
JuvaoOat rcXeov Souvat, ouSI tw SaveioavTi. (30) noXXa
lyxXriuaTa ytveTai iv TaTt; <piXi'ai<; TaT; fjL-fj xaT' EtiOuw-
ptav, xai to Sixatov ?5eTv ou t)aStov -yaXeTtbv y&p ue-
*) Tpriiat ivl twSe t& ur| xot' euOutopiav, oTov <juu6at'vei
|jti tiov ipwTixoiv. (31) '0 ulv yap Skoxei ox; tov r,Suv
tet t<o out*7Jv, 6 S' IxeTvov evi'ote ox; ypriotuov. "Ocav
81 7cau<rr|Tat xou Ipav, dXXou ytvoulvou dXXot; yivETai •
xat tote Xoyt£ovTat TtavTi , xat o><; IIuOojv xal Ilauue-
!i vr,; Ste^epovro , xal SXtoc, StSdaxaXoc; xat tjtaOr,Tr]<;
(ETritrcriari yap xat ypriuiaTa ou/ Ivi tiETpETTat ) , xai
w? IlpdSixtx; 6 JaTptx; 7t^>o<; tov drtoSiSdvTa (itxpov tov
uttrOdv, xai w< 6 xtOapwSb; xai 5 paaiXEus;. (32) 'O aiv
fip ok; rjSeT, b 8' toc yprjoiuw wutiXet • 6 S', ETtei eSet
*i aTtooiSdvai auTov, auibv ox; rjSuv iTcoiri<J£v, xat eVr,,
wartEp IxeTvov doavTa Eu^pavat, outio xai outo<; uTto-
tr/duevo? ixtivto. (83) "Ouux; Si tpavepbv xai ivTauOa
zto; Yvtopttrceov • Ivi vap ueTpr.Teov xai IvtouO', dXX'
ojy Spt.) dXXi Xoyw" to dvdXoyov vap u£Tpr|Te'ov, totjTtEp
& xat jj TtoXiTtxr^ (AETpETTai xoivtovia. IIox; yap xotvto-
vrioet YEtopyoj cxutotouoc; , E? u^ tw dvdXoyov ioaoOri-
tJETat t« epya ; (34) ToT<; Si u^ xaT* euOuo>piav to dvd-
Xoyov ue'Tpov, olov e? 6 ulv oo^tav Souvai EyxaXei , 6 S'
ixitvo) dpyupiov, Ti ooiua Ttpbt; to 7tXouotov eka ti
«0 vMv Ttpb? ixaTipov. Et yap 6 uiv tou iXdrtovoi; riutau
eSwxev, 6 Sl tou uEi^ovot; u)] TtoXXoaTov uepo? , SrjXov
oxt o(tTo<; dotxeT. (35) *E<jti Sl xdvTauOa ev dpyrj du-
zvstAizTfliq , av <pri<jwuev ox; y pr|Ot'uou<; tjuveXOEtv au-
Toui, 6 51 u.ri , dXX' ox; xaV dXXrjv Ttva tpiXiav.
CAP. XI.
« IlEpl oi tou dyaOou xai xaT* dp£TT|V <p(Xou, oxetcteov
TtoTEpov Sei t!xEivWT&-/prioiua uTtripETETv xai Pot,OeTv r\
Tto dvTiTtoiouvrt xai Suvaulvw. Touto Se to auco Ttpo-
6Xr,ud lori, 7t0T£pov tov <f(Xov r\ rbv orcouSaTov eu
7cotr,T£'ov t/.aXXov. (2) *Av ulv yotp tpiXtx; xai cttcou-
*> Saio; , tcrox; ou Xiav y aXEitdv, av (xrl ti; to uiv
ou;r,o-ir, to Sl TaTCEivo'xrr|, tpiXov ulv oipdSpa Ttottov,
E^iEtxrj ol ripiua. E? Sl uri, TtoXXa TtpoSXriuaTa yive-
233
riuntur, declarant sese esse diversos. Nam anlmi causa ple-
rique etiam honestum pcrsequunlur : quapropter honestio-
rem amicitiam. (26) Quocirca manirestum est qna ratione
liaec distingnenda sint. Nam si morales amici sunt, ad
electionem spectandum est , num scqualis, neque aliud
t|uic(|iiam alteri ah altero est postulandum. Verum si utili-
tatis mutux gralia conveniunt et civiles sunt amici , ex
utilitate prndet mutuus consensus. Quodsi hic quidem e.v
nioribus, illc vero ex utili statuat, non pulchrum quidem
est cos sibi adversari studiis contrariis , honestis sermoni-
bus utendo, «ed consentiendum sequalitcr est in altero
ntro. (27) Verum qtioniam non moralitcr res inter eos
conslituta est , judicare oporlet ita ut neuter alterum simu-
kindo fallat. Sic prior csse contenlus debct in talem amictim
incidisse. (2») Moralcm igitur amicitiam secundum ele-
ctionem esse patet , quoniam etsi magnis beneliciis acceptis
ob facultatum penuriam non rependit, sed quantum potuit
praestitit, recte habet. Atque ita Deus quoquc pro faculta-
tum motlulo nostrarum sacrilicia a-stiuiat : (29) verum
ementi ac mutuo ad usurain danti , si negaverit se posse
pluradare, non suffecerit. (»0) Unde mulla; accusalioius
oriuntur in amiciliis non secundum rectitndinem constitu-
tis , et justum ipsum dispicere non est facile. Diflicile enim
est, una mcnsiira hac metiri omne quod ab rectitudine
deflectit, velut inter amantes usu venit : (31) uhi hic oh con-
vivendi voluptatem complectitur alteruui; ille vero propler
ulilitatetn. Verum quando is ainor refrigescit , alio super-
venientc aliquo lit alius, ac tum inter sese ratiocinanlur
vilut Pjthon et 1'ammenes altercabautur; et in univei-sum
pra;ceplor et discipulus (neque euim scientiam et facullales
uno aliquo uietiri conveuit), ac velut 1'rotlicus medicuserga
nicrcedem maligne ]iersolventem , et citharcedus et rex :
(32) hic eiiim ut jucundo , ille vero ut utili conversahatur ;
et quando persolvere mercedem oportebat, jucundum se
ipsum exhibuit, ct dixit : « ul ille se exhilaraverit canendo
sic sese illum promissis. ■> (33) Tanien manifestiim cst,
quo pacto hsec thjudicanda sint. Nam utique hoc loco
uuo quopiam haec mensuranda sunt, veriim non tcr-
mino, sed ratione : proportio enim mensuranda est, quem-
admodum et civilis couiinuiiicatio solet. Nain quo pacto
inter agricolam sutoremque communicatio constahit, nisi
ex proportione jequetur opera? (3'i) Nam qui non directe
ad inviccm agunt, inensuratn hahcnt proportionem : velut
si hic quidem sapientiam, alter vero pecuniam promitlat,
utrelatio sapientia; ad divilias, et utriusqne ad datnm sit
consideraiula. Nam si alter ex accrvo minori partem dimi-
diiim dederit, illc vero ex majore non multiplicem, in-
jnriautiqueaffecit. (35) Ac recnrrit quidem hocqiioque loco
prima controversia , si ut utiles convenisse ipsos affirme-
mus, illeneget, sed juxta aliam quampiam amicitiam.
Porro discutiendum est debono juxta virtutem amico,
huicne sit praestandum beneficium et auxilium , an retri-
buentipoliusfacultatibusqueinstructo. Qnodidemproblema
est prorsus , an amico potius quam viro hono sit benefa-
ciendum. (2) Et si quidem amicus sit idem etiam vir bonus,
noR fuerit diflicile judicare, nisi forte quis alternm amplifi-
cet, alteruin vcro imminuat, amicum maxirai faciens,
bonum virum vero mediocriter rcstiinans. Siii secus tiat,
 234 * lieiKCN EVAHMIQN Z, i6.
cai, oTov ei 6 jjlIv f,v, oux eaTat Se, 6 Oe EOTat, outcoi
8s, f| 6 usv iytvtto, eoti 8' ou, 6 Se eotiv, oux v)v 3e
ouSe eo-tbi. (3) 'AXX' exeTvo EpYwSfaTEpov. Mfj fap
Ti Xe^ei EupiTciSr,;, Tcoir,aa;,
6 A<rf<ov Sixatov titnOov iv Xoyou; cjeboi; ,
Jpfojv 8' exeivot; Ef , a [ xai ] Ttaj ect/.eto *
xal ou rcdvTa <5eT tw TtaTpt, dXX' eaTtv $ xai tyj [xrjTpi •
xaiTOi (JeXtiwv 6 TcaTTjp. OuSe yip tw Ati icdvTa 0u£-
Tat, ouS' 2/Et Ttdaa; tj; Ttui; dXXa Ttvd;. (4) "I00);
10 ouv eotiv 0: SeT tw /pviaiuco, aXXa 51 tw aYaOw- oiov
ou/ 8; oTtov 8iSo)at xai TavayxaTa, xai au£r;v toutco SeT.
OuS' 5 TOtVUV to au£r,v, TOUTO) a ufj outo; StSoiatv,
dXXoc / pr'at,uo;. 'AXX' 01 touto ttoiouvte; toutco rrdvTa
tw £po>us'veo StSdaatv, ou Se'ov, ouo' eIoiv a;tot. Kai
10 ot iv toT; Xoyoi; 6'pot ty;; cptXia; tcocvte; uev tto'); Etat
cptXia;, aXX' ou tyj; autr,;. (5) Tio uiv yap /pYjaiu.w to
pouXEaOai Taxstvo) dyaOa, xat tw eu Ttoirjo-avTt , xai tw
6tcoTo; SeT. Ou ^ip Eirio-r,uatvEt oGto; 6 Sptouo; tyj;
eptXfa; , dXXto Ss to sTvat xat aXXco to ou£yjv • tco Se xaO'
so f,oovr,v t6 auvaXYEtv xat ouvyatpeiv. (e) HdvTE; S'
o&toi 01 Spot xaTot cptXiav uiv XE'yovTai Ttva , (ou) Ttpo;
utav S' ouoei;. A16 tcoXXoi eiat, xat HxaaTo; uta; Etvat
Soxei cptXia;, oux wv, otov f] tou Eivat irpoatpEai;. Kat
Y&p 6 xaO' uTrspo/T]v xat icotr'<ja; eu JSouXsTat tw epvo)
26 tco aOTOu uTcdp/Etv, xa\ tco SiSovtito Eivat Set xat dv-
TauootSdvat , dXXa <ju!;y;v ou toutc.) dXXa tm f,0£T.
(7) 'AStxoucjtv ot tpiXot Evtot dXXr^Xou;- Tot yaip ■Kpayu.cna
uSXXov, dXX' ou cptXouot tov E/ovTa- S16 cpiXot xdxetvot;,
oTov StOTt f,5u; tov otvov eTXeto , xal §Tt yprjcjttxo; tov
30 tcXoutov eTXeto • /prjCJiucoTEpov Y«p. Atb SeT dyava-
xteTv, oxjTcep av e! uaXXov eTXeto dvTt yjttovo;. 01 S'
EYxaXouotv exeIvov Y«p vuv I|r,Toutji tov aYaOov, TcpoTE-
pov ?Y|Tr^oavTE; tov f,Suv y1 tov ypr',tjtu;ov.
CAP. XII.
Zxetcteov Se xat TCEpt auTapxsia; xat cpiXta; , Tctoe;
35 £/ouejt 7tp6;Ta; oXXy|Xo)v Suvdust;. 'ATC0pr;cj£tE Y«p «v
ti; TtoTEpov, ei ti; Etr| xaTa rcdvTa auTapxr,; , Etrrai
touto) cpiXo;. Ei xa^' svSEtav ^r,TETTSt epiXo; y( EcjTat
«YaOo; auTapx£'cTTaTo; , ei 6 ,uet' dpETr;; EuSaiuwv, Tt
etv Ss'ot cpiXou ; oute Yt*p twv /pr,oiuwv SeToOat auTap-
40 XOU; , OUTE TCOV EU^patVOVTWV, OUTE TOU <Tu£fjV* auTo;
yocp Ixav6; auTip ouvEivat. (2) MdXttJTa 8e touto cpa-
vspov £tcI Oeou • SrjXov y»P w; ouoevo; Tcpotjoeduevo;
ouSs cpiXou Ser^cjETai, ouS' EOTat auTto oute uyjOev Se-
<jico'tou. i2tJTE xat dvOptoTco; 6 EuSaiuovs^cjTaTo; ^xicjTa
tr, SEr,tj£Tat cpiXou, dXX' f| xaO' ocjov dSuvaTOv Etvat au-
Tapxr]. (3) 'AvaYXY) dpa eXa/icjTou; sivai cpiXou; tw
aptcjTa JtovTt, xat SeT IXottou; YtveaOoti, xai uy) otcou-
od^Etv Stcw; o>at cpiXot, dXX' <5XiY0)p£iv ur] udvov tiov
/pr,ai'uto)v dXXot xal £?; to ou!|y;v atpETtov. (4) 'AXXi
to uf/v xat tote ipavEpov av fivat Sdjetev w; ou /pTiaeo);
Evexa 6 eptXo; oio' tocpeXeta; , dXX' & St' dpeTfjv cpiXo;
udvo;. "OTav vip uY)0ev6c; IvSeeT; uuev, tote tou; auv-
(nu.)
miilta; qiia»tioncs oriunlur : vclut si liic qiiidein crat, non
itiI autem ; illu aiitcm crit , sctl nontlum. Vel Inc qnuli-iii
faclus cst, non cst tamcn , vel est, sed non crat neque erit.
(S) Verum illrni laboriosius fuerit. Iteclc enim ilicit turi-
piiies , scribens ,
Verborom justam Yerba mercedcm feras,
scd illis opcrum pro mercctle res fuit.
Nec oinnia patri convcniunt, scd et malri alia, quamliliet
sit pra'stantior pater. Ncque enim Jovi sacriticantur oinnia,
ncque omnes lionores , sed quosdam babet. (4) Fortassc
i^itur sunt quce utili pra-stare oporteat , alia rursuiu qu.i-
bono aniico; velut cui alimcnlura et nccessaria tlebcinus,
non etiam convivcre 1II1 oportet. Et qnocuni vivere tlecet ,
ci non pronstanda qmr non ipse , sed qurc utilis I.ir-itur
Veruin qni id faciunt liulc, omnia amato pnrstant, quiun
non oporteat, nec sunt digni. Et qux in orationibus anii-
citia> tlefinitioncs conslittiuntur, etsi onincs amicitiam tx-
primant, non tamen eandcin dclerininant. (5) ttili enim
competit vclle alteri bona , ct bcncfacienti , et ei qui est
qualem decet (oniicui ex virtule). Nec tamen ha* ami-
citiae deiinilio id vere expriinit, scd alii esse, alii vero
convivere assignatur; ei veroqui voluptuarius aininis esl ,
communis dolor, coninninisquc l.Tlilia tribuilur. (6) Alqne
omnes quidcm bre deflnitiones aniicitiam quandam oslen-
dunt ; niilla vero proprie iinain exprimit. Nec simtuls
singulis amicitiis congruunt , eliamsi videantur : velut ele-
ctio est eNsistendi. Nam ct is <|ui secuntlum exccssuru et
qui benefccit, suo operi id incxsistcre vult, ac eroganli
utique convcnit , el ut sit, et ut retribuat; verum non liuic,
scd jiicumlo convivcre. (7) Konnulli autcm amici se intirau
injuria afliciunt : n.im res amant magis, non ainanl qui
eas possidet. Quare eliam sunt amici illis , vclut qui vinum
clc^it quia dulce, divilias quia utiles : lioc. quippe ulilius
Igitur indignari oportet, qtiasi meliora (rcs) delegcrit nro
inferiorc (persona). llli vcro vituperant : nam nuucqtnr
runt bonuin bomxueui, quum piius quvcsiverint dulccui
vcl ulilcm.
Considerandum est etiara de'sufficientia3 amicitia^qiic
conditione, quo pacto liabcant ad se iuvicem ipsarum la-
cultates. Quaerat enim forte quispiam, si sit liomo sil»
per omnia suflicienti, an liic liabebit amicuni. Si secuoilum
indigcntiam quaeritur amicus, ctsit vir honus suflicientissi
mus, et si, qui est cuin virtute , est beatus, quid bic liabeat
opus amico ? neqne enim vel utilibus, vel exbilarantibus, vel
alieno convictu suflicicnsopus habet, qui|ipe qui abnnde sil»
ipsi convivere adessetpie possit. (2) Mavime boc manifcstum
est in Deo, qui, quum nulla re egeat, ncc amico etiani
opus habet; netpie crit ci socius, quum ntilla re cgeal
Quocircaet bomo beatissimus niinime omnium eget ainito.
nisi quatentis impossibilc cst sese sibi stifflcicnteni csse.
(3) Unile nccessariuni est , optime viventi amicos pauct-
simoscssc, neque comparandis amicis operam illosdare,
sed negligere ct snsqiic deque babere non utiles tanlum,
scd ad mutuum convictum ctiam suaves. (4) Atque binc
sane perspicuum evadit, ncc usus, nec utilitatis gratia.
sed propter virtutem tantuin verum amicura esse. Nam
quum re nulla egemus, tum magia omnes, suis eliaa.
 (nu,im.) * MOR. EUDEMIORUM LIB. VII. CAP. XII.
dTcoXauoouivouc. Stjtouoi tcovtec, xai touc, eu tceioo-
uivouc, uaXXov rj touc; TcotifaovTac;. 'Aue(vw S' e/ouev
xpiotv auTapxti? ovte; t| uet' svSEta; , udXtoTa te twv
au^v dijtwv StduEOa cptXwv. (&) IlEpt Ss ttj; drcopta;
6 TauTTjC OXETCTEOV, [iV) TCOTE to uiv ti XeYEToii xaXio; , TO
cl XavOdvet Sti tt,v Tcapa6oXr,v. ArjXov Ss XaEouot t(
to Rv to x«t' lv£'pYEtav xai w; Te'Xo;. (s) <I>av£pov
olv ort to aioUavsoOai xai to Yvwpt&iv, wote xai to
cupiv t6 ouvatoOdvsoOat xai to ouyyvwP'Seiv eotiv.
n "toTt 8s to auTOu aiftldvEoOat xa\ to a&Tov Yvwpt^stv
aipEtoiTaTov ixaOTW, xat Sti touto tou £rjv tcSoiv
eusuto? tj opE;t;- to y«P £r,v SeI TtOsvai Yvwotv Ttva.
(?) Ei oOv ti; dtTcoTsuot xal tcoitjoeie to yivwoxew auTO
xxO' a&TO xai url' dXXi touto usv XavOdvst, waicsp ev
i , tw Xoyw Y^YpaTCTat, tw us'vtoi TcpaY.uaTi eoti ur) Xav-
OetvEiv, ouO-v av 8ia:ps'pot •/) to yivoioxeiv aXXov avO' au-
tou. T6 8' ouotov tou £5;v dvO' auTOU aXXov. EOXoyw;
os to lauTOu ataOdvsaOai xal Yvwpi^stv aipETWTEpov.
\ii Y*P aaa auvOsTvat Suo sv tw Xo'Yto, 6ri te to £tjv
20 xii alpsTov, xal Sti to aYaOdv, xai ix toutwv 6ti to
outo toT; uTCOtp/Etv Tr,v TOtauTT,v cpuotv. (») Ei ouv
Eiciv aVi Trj; TOtauTr,? auOTOt/ta; f, iTs'pa £v Trj tou
Wpou tix;ei , xai to yvo)Ot6v xai to aipETOv eotiv to;
6ao>; eitceTv to xotvwvEtv Tvj; wpiausvr); cpdasw; • wote
-i to aviTou BouXeaOat aiaOdvEaOat to auTOv Etvat TOtovot
[SouXsoOxi sotiv. 'ETCsi ouv ou xar' outou; £o,uev i*xa-
otov toutwv, aXXa xari uETaXrnj/tv twv Suvauswv ev
tw atoOavEoOat r, Yvwpt^Etv • aioOavduEvoc YaP atoOrj-
to; YivETat TauTT), xai xari touto xaOa Tcpocspov at-
3u oOdvETSt, xai rj , xat oS, yvoioto; oe y<vo')Oxo)v • wote
Sti touto xat i|riv ast SouXstoi , 6"ti SouXsTat aEt ^vw-
pt^Etv. Touto Se Sti auTO; EfvatTO yvwoTOV. (9) T6
or, aui^v atpEToflat So';eis uev av E^vat oxotcouus'voii;
zti>c eut.Oei; , ETci twv xotvtov rcpwTOv xai toi; aXXotc;
3b ijiootc, , olov to ouveoOieiv r, to ouutciveiv. TJ YaP ^la"
^'pEt to TcXr.otov ouot TauTa ouuSaivEtv r) XWP1'^ » av
a^s7.r,c tov Xoyov ; (10) 'AXXi urjv xai tou Xoyou xotvw-
veTv tou TuydvTOc, Steoov toioutov. Aua t oute St-
SaoxEiv oute uavOavEtv toTc, auTapxsot (f (Xoi? oTovte •
*ii [i.av6avo)v usv ^ip auTO? oux e^ei 0)1; SeT , StSdoxovToc,
0' oi iptXo? • *i S' 6uoioTr,c, (ptXia. 'AXXi ur,v <paiv£Tat
YE , xai TcdvTEc, r,otov Ttov <iYa0wv u£Ti twv 9 tXo)v xot-
vo)vouuev, xaO' A'oov iTci6dXXei IxaflTOV xal ou SuvaTat
dptoTou. (11) 'AXXi toutwv tw uev rjSovTJc, owuaTt-
t; x5j; , tw Se 0£o)ptac, uouotx^c, , tw Se ipiXooo^ia;. Kat
ToXua Sri slvat tw cptXw. Atd cpr,ot « udy_0o<; oi tt.Xou
cpiXot , > w; oi Sei Y£v£'oOat dir' dXXr^Xwv toutou YtvduE-
vov. "OOev xat 6 £po>c Soxst cptXia Suotov Etvar tou
^i? ou^rjv SpEYSTat 6 Ipiov, dXX' ou/ f uaXtaTa SeT ,
tv> dXXi xaT' aioOr,otv. (11) 'O uev toivuv Xo'yo; Exsivd
<pr,ot StaTcopiov, to 3' spYOV outw cpatvETat yivouevov,
tooTe 8r]Xov Sti TCapaxpoueTai tco)? rjua; 6 SiaTcopwv.
Ixstcteov ^vOev TdXr,0e'c. (is) 'O YaP <P^«« BouXexai
tTvat, worcep tJ Tcapotuta cprjoiv, aXXoe, 'HpaxXrjc; , dXXoc
233
bonis una fruiturosquxrunt, magisque talcs in quos confK-
rnnt, quam a quibus accipiant beneficia. £t accuratiore
judicio poilemus rerum copia afflucntes, quam si sumus
egcni , maximeque amicos convictui idoneos tum requiri-
mus. (b) De liac autem qua?stione considerandmn est, an
non aliud quidem recte dicatur, aliud vero lateat pro-
pter comparationem. Manifestum cquidem id quidem,
sumentibus qtiid vivere actu sit , atque ut finis. (6) Atque
patet, ut vivere est sentire et cognoscere, ita convivere
esse una sentire et cognoscere. Jam vero se sentire ct se co-
gnosccre maxime expetitur; atqtie binc est ingcnita onmi-
bus vivendi cupiditas; nam vitam cognitionem quandam
delinire oportet. (7) Verum si quis detraliat baec, et cogni-
tionem cnnstituat ipsam per se, et non per sc (id equidem
latebit, velut in oratione scriptum est, re ipsa lamen licct
non latere), nibil rcferat, si aliiim pro sc ir*o co^noscat :
sed quod simile vivere alium pro se ipso diversum esl Ra-
tionabile autem est suum cognoscere et sentire elijnbilius
esse. Quocirca conjungere ba.-c duo in oralione oporlct ,
vivere , ct cli^ibile , et qnod bonum ex his constat, quando
id inest eadem natura participantibus. (8) Si igitur in cjus-
modi serie , altera semper in alterius ordinc continetur, et
cognoscibilc atque cligibile est, ut in summa dicam , ipsa
communicatio detcnninalx naturse : se velle scntire sc
ipsum talcm qucndam esse, est velle. Et quoniain non sc-
cundiim nos ipsos borum unumquodque sumus, sed parli-
cipatione facultatum in scntiendo aut cognoscendo (sen-
tiens enim boc modo sensibilis redditur, ct juxta boc, ut
secundum prius senlit etqna, ct cujus, et cognoscibilis
rcdditur cognosccns), idcirco et viverc sempcr volumus,
ob juge cognoscendi desiderium , boc cst, quia et ipse
cognoscibile quidpiam esse cupit, eleclionem esse cupit.
(9) Electioncm anlem convictus stulluin forte quispiani
inquirens judicarit, iu iis primum qua; etiam animalium
ceterorum , commhnia sunl , quale est simul edere , siiiml
bibere. Quid enimdiffcrt, in propinquonc inviccm consti-
tutis an separatis baac continganl, si aufcras sermoncm?
(10) Scd etiam scrmone cominunicarc, simile et cujuslibet
est. Addequodnec docere nec disccre in amicitiapossuntqui
sufficiunt : nam si discit, non ita se habet ut oportet ; docen-
tis autem amicus non est, quando similitudo cst amicitia.
Atqui hoc apparct : suavius bona omnes cum amicis com-
municamus.quantum scilicet quodque bonum incidit, et
quo pra;slantissimo quisque pollet. (II) Ex iis autem alia
voluplatem corporalem , alia musicam , alia physicam con-
templationem habent. Porro convenire posse amicum debe-
mus. Unde quidam inquit : « iErumnie sunt qui procul
absunt amici » : quocirca loco non csse disjunctos oportet.
Unde amor maxime, ut videtur, amicitioe similis. Una
enim vivere amans cupit , non tamen quomodo oportuil
potissimum, sed juxla sensus. (12) Ratio ergo illa du-
bitando profert : ipsnm autem opus sic contingere vidctur.
Unde patet, ba;c anibigentem nobisaliquo modo imponere.
Veritas aiitcm hinc consideranda. (13) Amicus cniin cs^e
vult. ulproverbium habet Altcr Hcrculcs.ctaltcr ipse.
 236 II01K11N ETAHMIUN Z, t6.
outoc;. AuforcaaTat Se xai v^aXsTcbv Ta scp' svbt; YsvsaOaf
dXXa xktoc usv cpuatv 8 auYYSvsaTaTOv, xaT& 8s aioua
6'uotoc; ETEpcx; , aXXoc; os xaT& ttjv tyv/rtv, xat toutwv
xaTa [jidpiov iTfpot; itepov. 'AXX' ouOsv te t)ttov |3ou-
b Xstoi woTcsp auTo; SiatpETOc; Etvat 8 epiXot;. (14) Tb
ouv tou eptXou alaOdvEcOat to auTou 7rw; a\iyxr\ aiaOd-
v£aOat Eivat , xai to auTov tcwc; fvwpi^Eiv. "Cote xal
t4 cpopTtxa uev auv^EaOat xai au£r]v ™ aptXw rjou eu-
Xdyw? ( auu.6atv£t ^ap exeivou dua ataOriati; dst ) , uaX-
10 Xov oe Ta? 0EtoTs'pai; rjoovdc.. Atrtov 8' 8'ti dsi rJStov
lauTOv 0£ti)p£tv h tw PeXtiovi aYaOw. Touto 8' eotIv
6ts ulv TcdOoe;, 8te ol Tepae]'.;;, 8te Se s\spdv ti, ei Su-
vitov £U Srjv, xai outw xal tov cpO.ov. 'Ev 81 tw au^rjv
auvEpYEtv, r\ xotvwvtav twv ev te'Xsi udXtaTa ye. Atb
it. auvOEwpEtv xai auvEuw^EtaOat , ou t4 Sta Tpo:pr^v xal t&
dvaYxata at TotauTat SutXtai Soxouatv fTvat, dXX' aTco-
XauaEtc;. (15) 'AXX' IxaaTo; ou SuvaTat TUY)(dvEiv te"-
Xouc; , £v toutw pouXsTat auIjTJv • si Ss urj , xai tcoieiv eu
xai Tcdaj^Eiv utco twv eptXwv atpouvTat udXtaTa. "Oti
1" usv toivuv xai SeT aujrjv, xal 8'ti udXtaTa pouXovTat
TcdvTEi;, xai Srt 8 euSaiu-ovEaTaTo; xal dptaTOe; udXtaTa
toiouto?, cpavspdv. "Oti Ss xa^i tov Xdyov oux Ecpat-
veto, xai tout' EuXdywc; auvs'€atvs Xs'yovtoc; dXriOr).
KaTa tt^v auvOsatv ^dp ttji; TcapatSoXrji; dXrjOouc, ouarj;
2:. T) Xuai? eot(v. "Oti fotp 8 Oebc; ou toiouto? oToe; SetaOat
cpfXou , xai tov Suotov dl;ioT. (ig) KatTot xaTcV toutov
tov Xdyov ouSs votjtei 8 arcouSatoi; • ou ^ip outo)? 8 Oeo;
eu £/_£t, dXXi PeXtiov t) wote dXXo ti voeiv icap' auTOi;
OUTOV. AtTlOV O^Tl TjlJtTv UEV TO £U XaO' E^TEpOV, EXEtVW
30 Ss auTO; a&Tou to eu eaTiv. (17) Kai to ^tjteTv f(u.Tv
xai £u/£aOat tcoXXouc; cptXou; , dua Se Xeyew w; ouOeic;
cpiXoc; 0) TcoXXoi cpiXot, dticpo) XE^ETat SpOioc;. 'livoeyo-
us'vou Y«p tcoXXoTc; au^rjv Sua xai auvataOdvEaOat w;
TcXEtaTouc; atpSTWTaTov. 'EtceI Se yaXsrcwTaTov, sv
35 sT.drcoatv dvaYxr) t^v iv^pYstav ttj? auvataOriaswc;
eTvat. (re) tfJ2aT' ou udvov yaXEicbv to tcoXXouc; XTrjaa-
aOat ( Tcstpac; Y&p *sT) , dXXa xai ouat ypr^aaaOat. Kai
8te uev drcstvat su TtpdrcovTa tov cptXouusvov pouXdueOa,
8ts Ss UETE/stv twv auTwv, xai to dua pouXsaOat stvat
40 cptXtxdv. 'I^vSe/oue^vou usv Y&p dua xai eu , touto
TcdvTsc; atpouvTat • \l\ evSe/oue'vou Se , dXX' warcEp tw
'HpaxXsT tatoi; av ■?) ,urjTr,p sTXsto Osbv ETvat uaXXov jj
uet' outt); ovTa tw EupuaOEt Ot)Teueiv. (io) 'OjJtottoc;
Yap av eItceiev xal 8v 8 Adxi>>v Iiaxwj/Ev, etcei tic, e'xe-
45 Xeuoev outov Y^Etua^duEvov iiTixaXsaaaOat touc, Atoa-
xopouc;. Aoxsi Ss tou usv cptXouvToc; to aTcstpYSiv
Etvat tt)s ouuusOsc;eo)i; twv /aXsrcwv, tou Se cptXouus-
vou to fSouXEaOat auuttSTs'jrsiv, xai TauTa du^oTEpa
auu.6aiv£t euXoyw?. AeT Y&p tw tptXw utjOev ^Tvat outw
wp XuTcrjpbv wc; r]Su tov cpiXov. (20) AoxsT Zi SsivalpstaOat
ui) to auTOu. Atb xwXtJouat aujjtjxETEVEtv ixavoi ydp
auToi xaxoicaOouvTEc; , Vva ur} cpaivwvTai to o6twv tsxo-
tcouvtec; xai aipETaOat to vaipEtv Xutcouusvou tou cpi-
Xou , ert Se xoucpoTspot stvai urj pidvot cpspovTEi; Ta xaxd.
At(|tii divulsus est : tlifticileque , quse ab uno discesserunl ,
unum esse. Atqui juxta naturam quidem quai copalis-
sima est , similis est ; juxta corpus vcro, diversus, ac etiam
juxta animaui diversus est, juxlaque partes anirox singulas
diversus :niliilominusvelutalter ipsedivisus, esse vult ami-
cus. (14) Itaque ainicum sentirc, se ipsum quodammodu
sentire necessario cst, se ipsumquc coguoscere. Igitur ctiam
in vulgaribus voluptalibus cum amico collactari ac convivere
sine dubio jucundum est (accidit cniin ut illius senstis sem
perad nos quoque pertineat), uiagis vero si qua divina vo-
luptas csl. Causa vcro liujus est, quia suavius est sompor
in meliorc bouo sesc contemplari. Iloc autem nunc quidem
aflectus, nunc vero ncgoliuiii, nunc aliquid aliu.l est, in
quo bene vivere nobis, et sic etiam ainico sit possibile. In
convivendoautem iuest actio comiuunis, aut communicaliu
eoruin maxime in qnibus linis cernitur. ltaque una con-
templari et una se oblectare, lioc esse vidctur quod lalcs
consuetudines afferunt , non in victu ct vulgaribus necessi-
tatibus vitae, sed fructum earum rerum. (15) Verum quivis,
quem finem assequi valet, in eo ctipit convivere; sin mi-
nus, et benefacere amicis ct accipere benefiria optant ab
amicis potissimum. Ergo et convivendum essc, et omnes
boc maxime cupere , et felicissimum ct praestautissiinuni in
bocmaxime cerni, jam perspicuum est. Vcrum quod e\
ratione noneluxit, i<i quoque rationabiliter conseqtieUtur
ex vere dictis. Nam ex compositione collationis, quum tera
sit, in promptu solutio est, quod Deus ejusmodi non sil,
ut amico egeat, aut siinilem n-quir.it. (16) Atqui non re-
putabit pari ratione vir bonus. Neque enim in hunc niodum
(ut vir bonus) Dcus bene babet, sed ruelius quam ut
quicquam aliud pra?ter se ipsum cogitet. Causa est quwl
nobisbonumaliundeevenit; ille vero suum sibi ipsc bonum
est. (17) Atque nos multos amicos conqnirere et optare;
siiniil autem amicum csse niillum ei cui sunt iiiulli amici,
recte utrumque affirmatur. Quia cnira multis convivere
licct , simul etiani sentire nobiscum quam plurimos utique
gratissinimn sit. Rursum quia boc dillicillimuiii est, in nau-
cioribus necessarium est actum in mulua sensatione consi-
stere. (18) Non solum igitur multos compararc arduum est
(nam expcrienlia opuscst), sed etiam comparatis mullis
uti. Et intcrdum quidem abesse amatum volumus prospere
dcgentcm , interdum vero participare iisdein : et commn-
nionem cupere, ainiriliam dccct. Nam quum fieri i-ti-i
ut simul et una essc et bcne possint , utiquc ouines pra>
optanl ; quum lii-ri non potcst, certc ut Herculem mater
potius deum esse volebat, qtiam una cuin ipsa mancntem,
Eurystbeo mcrcenariam operam locare. (19) Simililer
enim diceret et quem Lacon dicterio irrisit , quiiiu ibquis
eum, dum tempestatc aflligeretur, juberet Castorem et
Pollucem implorare. Videtur autem amantisesse, a tuole-
storiim participatione arcere ; amati vero, siinul eadem sus-
tinere velle : qun- utraque rationabiliter eveniunt. Nihil
enim decet amico tam accrbum judicari quam ut a?greafli-
ciat aniicum. (20) Videtur tamen non malum ipsius expe-
tendum : unde et participationem cjusmodi vclant , quando
suflicit ipsos affligi : nc videantur sua spectare, inque amia
perturbationc l.ililiam afTt-ctare. Sed ct.Ievitis mala loU-ran-
tur, quum non soli ferunt. Et quia cligibile esl, ct ut bonuui
 (i246.) *MOR. EUDEMIORUM LIR. VII. CAP. XIH.
'EtceI o aipeTOv to t' eu xai to Sua , Sr,Xov 6rt xal to
i'ua etvat ust' s'Xdrrovoi; dyaOou atpSTOv »( fj vwpie;
uet» tutjovoc.. (21) 'ETCEtSf, dSr|Xov to Tcdctov StivaTai
■ro aua, 5)^?] SiacpepovTai xai oiovtoi tb uets'/eiv fiua
1 TtivTiov (piXixdv, xai woTtEp tTuvSsiTcvsiv aua cpaaiv
rJStov TauTa EvovTac;- ol 6' dv [asvtoi ou jjouXovTat.
'Etiei Ss' ye ti? uTCspfioXac. TtorfjctEi , 6u.oXoYto(Tiv Su.a
xotw*; 7cpaVtovTa<; cr&dSpa f) £u ctcpdSpa /y>pk- ('■") Ha-
pjTcXfjatov Se toutw xai TtEpi tocc. dTuyia;. 'Ots uev
1» -ylp SouXdueOa touc, cpiXouc. dicetvat ouSi XutccTv, Srav
ur,0iv (juXXokti Ttotr/jeiv TtXsov itxk Ss auTouc, f,Si(jTov
jeapsivat. Tb Ss t9)c, uTtEvavTuoijEwi; TauTrjc xai udX' eu-
Xovov. Ata yap t4 Trpo£tpr,u.sva touto cruutSaivst , xat
Sti uiv to XuTTOuuevov f) sv cpauXr) ovTa s1;ei tov cptXov
" Ostrtpttv oeuyou.sv aTeXwi; , o>ctTCEp xa\ r,u.ac. aiVtouc,, to
'1 OfSv TOV CplXoV f,Su , 0)STCSp aXXo Tl TIOV f,Sl(JTWV,
cti rf,v £tpr,u£VT,v ahiav xat uf, xduvovTa fj auTdc/
(il) toctTE oTcoTspov av touto>v r) , uaXXov f,ou Ttotci
Tr,v 5orcf,v tou jjouXscrOai TtaptTvai f\ u.rj, xat toV erri
".« Toiv y£tpdvo>v uuu.5atvEi xai £ia r/jv auTfjv aiTtav yi-
vicOat ■ udXtcTa vap ipiXoTiu.ouvTat touc, eptXouc, uf,
rccscrcEiv £u, u.r,S' etvat dvaYxr) auToic, xaxw;. Atb
tvtoTE touc; Ipeouivouc; ctuvaTcoxTtvvuaciiv. MaXXov yap
tou obtefou aicrOdvscOai xaxou' wctTcep av Et xat u.e-
Vi uvr.uivoc. crrt tcots eu ETcparre uaXXov, f; Et J)eTO dei
xaxSic, Tcpdrmv.
CAP . XIII.
'ATcopfjoEtE 8' dv Ttc; Et ECtTtv IxdcrTO) ypyictactOai
xit h' S Tte-puxe xai dXXw; , xai touto f) [xaO'] aGTO
?i xara cruu.C£^r)Xo'i; , oiov Stpt)aXutj) f) ioeiv f, xal
*' aXAto;TcaptO£iv «laiiTpE^avTa, wctte Suo to ev cpavrjvat.
A6t»i uivSf, [ypETat] ducpw Sti ulv dcpOaXud;, 6*ti rjv
0' d^0aXu.w • ctXXr, Ss xaTOt ctuu.6s6rixdc; , otov ei r]vN
ctTtoiocrOai f) cpaYEiv. (2) 'Ouoto>i; Ss xai STttctTriUri •
xit v ip dXr.Oiot; xai djjiapTsTv, olov 6rav £xwv (jif] dpOwe;
J5Ypi|,r, , we. dfvo(a S^ /pfJTat, wctTtep usTatjTps^acat
tt,v /eioa , xa\ to) tcooi tcote wc; VEtpi xai TauTT) wc,
Ttooi yptovrat [ai] dp7r,c;TptSs;. (3) Ei Sf) Ttacxai ai
ctfEtai £TtiijTr;tjLat, eiy) dv xai t») StxaiocruvT) wc; dStxta
jfsfjaQai. 'ASixr,c£idpa drb Sixatoc;uvr,;TadSixaTcpdT-
*u Ttov,o)o-Tcsp xai t4 dYvor)Tixdt ditb £TrisTrju,Tj<; • ei Ss tout'
douvaTov, cpavspbv Sti ouxdv £tev iTcmTfjuai ai dpsTai.
Ouo' et u») ecttiv dyvosTv dirb STciorT)iu.r]c;, dXX' d4uapTa-
v£tv udvov, xai Ta auTa [arcep] xai ditb dyvoiac, tcoieTv,
outi aTtb StxatoijuvT,i; fl to; aTcb dStxtae; TtpdeJEf dXX'
" ei f, cppovTjCjtc; articfniuT,, xai dXr,0c'c, Tt [zai] TauTO Ttotfj-
sei xdxEivr, • svoe/oiTO yap dv dcppdvo); aTcb cppovr^CTEWi;,
x»i auapTdvEiv TauTa aTCEp 6 dcppo>v. Ei S£ dTcXfj
f,v IxdctTOu ypsta fj sxa«TOv, xdv opoviu.wi; EicpaTTOv
oGtto TcpdtTovTEC,. (4) 'EtcI usv ouv Taii; dXXat^ £tci-
'■*> sniuaic; i~>X-r\ xupia tcoui t-f,v trrpocprjv • aiixr^ Ss ttjc;
Ttactwv xuptac; ti?; ou Y»p ["tj ETCto-Trjur) ve [f) vouc.].
'AXX4 uf,v oJS' dp£Tr]. XpfJTai y«? »ut?" h Y*P T0"
J37
nobis contingat , et ut simul potiatur amicus , patct quod
siinul in minore bono rersari quotlammodo eli^ibilius sit
quam cum majore seorsum. (21) Et quia incerlum cst
quantum valeat convictus , jam interse discctlunt et opi-
nantur in oinnium omnino participationc amicitiam con-
sistere, quemadmodum et simul convivari jucundius ainnt
eadem babentes; alii autem contra volunt. Quando
autem hy(>erbolas aliquis faciet simul qui in nimis
mala re, quam seorsum qui in nimis bona versautur.
(22) Similiter ctiam circa infortunia : interdum enim ami-
cos abesse volumus, neque dolore eos afficere, quando
scilicet nibil sint nobis amplius effecturi : interdum vero
jucundlssimum pra-sto esse. Etiam hsec contrarietas ratione
nitilur : nam ob praedicta hoc contingit : quantloquidem
natura afilictum aut in mala babitudine constitutum videre,
non minus quam in nobis ipsis , refugimus : gatidentem
autcm jucundumque, et non dolentem amicum , vclut rem
multo suavissiroam intuemur, propter causam pr<edictam.
(23) Quocirca utmmlibet borum fuerit, magis suavem vo-
luntatis propcnsionem reddit quod adest quam quod abest ;
idque in detcrioribus ex eadem causa contingit : maxime
enim c.upiunt amicos non felices esse, sed et nec omnino
in adversis cruciari : quocirca nonnunquam siinul quos
amant, intcrimunt : sic enim magis proprium sentiat ma-
liim, tantpiam recordans in quo successu vixerit, roagis,
quam si perpetuo se male babiturum arbitrclur.
Dubitarit autem aliquis an quolibet uti possimus et ad quod
nalura idoneum sit , et aliter ; atque boc aut per se aut «e-
cundum accidens, velut oculo aut ad videndum, aut eo dis-
torto perversc videndum, ut unum duo esse appareat. Ambo
igitur ilh usus , quia oculus , et quod oculi est. Alius vesro
est peraccidens , quemadmodum vendere aut edere. (2) Si-
militer etiam scientia uti possumus : nam et vere et falso ,
velut si qui volens non recte scribit , bac tanquam igno-
rantia utitur, quemadmodum conversis manuum oHiciis ,
petlibus quandoque manuum , et manibus pedum vice
utuntur saltatricula;. (.3) Jam si omnes virtutcs scientire
sint, possimus etiam justitia uti tanquam injuslitia, ul
scienlia tanquam ignorantia. Injuste igitur aget ex
justitia injusta faciens, perinde ut qui imperila et stolida cx
scicntia. Verumsi idimpossibile.manifestumest, virtutrs
non esse scientias. Minime autem, si non licet ex scientia
ignorare, sed crrare tantum, eademquc, quae ex ignoranti.i,
faccre, ex justitia quidem tanquam ex injustitia aget : scil
si prudcnlia scientia est, etiam vertim quitlpiam alquc idein
faciet quod illa : liccat enim stolide agere a prudcntia , ct
desipere in Hsdem quibus et stolidus. Verum si simplcx rn-
jusque , quatenus quidque est , usus esset , etiam ita agentcs
facerent sapienter. (4) In ceteris igitur scientiis alia i]na-
dam princeps est, qua: conversionem efficit : sed prin-
cipis rursuro ipsiusquaenam? non enim scientia [ vel in-
tellectus ]. Sed nec virtus , ut qua utilur, quando rcgenlis
 >3S *H0IKQN EYAHMIQN H, tS,
dpyovTOC apex-J] ttj tou dpyouivou /pyJTai. (t.) Tt'c
ouv £<tt(v ; y] wtJTCEp XEyETat dxpaaia xaxta tou dXdyou
Trjc J/uyrjc, xal w; dxdXatiTOC 6 dxpaTT,; ttywv vouv.
'AXX' rjor) dv iayupi r\ ■)) 1-TciOuu.ia , aTps'i]/Ei xai Xo-
5 yiEiTai TavavTia- rj... acpt... 39jXovSTt,xavsv u.ev toutw
dpETrj tv os tw dXdyw aYvotayj, ETEpat u.ETaTcotouv-
Tat. °£2aT£ ESTat Stxatoauvy) xat dStxwc yprjaOat
xai xaxwc, xai tppovrjaEt dcppdvwc" wote xal TdvavTia.
"Atotcov yip ei ttjv uiv ev tw XoYtaTtxw dpErrjV u.oyOrr
ro pia tcote EYYEvou.£vr) h tw Xdytp crrpE^Ei xai Tcotrj-
o"Ei dyvoETv, rj S' dpETT) Iv tw dXdytp dyvoiac Ivouav); ou
OTp£'|Et TauT7|v , xai Tfot>iiiEi cppovttiwc xptvsiv xai ri
SsWra. Kal TcdXtv rj cppdvrjatc r) ev tw XoYtaTixu? Tr,v ev
tw dXo'Y(p dxoXaatav cwcppdvu>c TcpaTTEtv 6'rcEp SoxsT f,
16 iyxpaTs.ii. "fio-T' ECfTat xal r) drco dyvotac <ppovt'u.wc.
(e) 'E<tti os TauTa aTOrca , dXXox; te xai aTcb dyvotac
yprjaOat cppov(u.wc. Touto yip etci twv dXXwv ouSa-
U.WC 6pwuc£V, wc/Tctp ttjv taTptxrjv r) Ypau.u.aTtx})V CTpt-
<p£t dxoXaata. 'AXX' ouv 5 ttjv dyvotav, liv r) jvavTta,
!10 Sti to [Ar^ EvEtvat tt)v urcEpoyriv dXXa t^]v dpETrjv, SXw;
u.aXXov Eivxi Tcpbc tt)v xaxiav otirwc lyouaav. Kai yip
6 dStxoc TcdvTa [S] 6 otxaioc SuvaTat , xai SXw; evectiv
ev Trj Suvdu-Et f, douvau.ia. (7) "Qcte SrjXov Sti fiu.a
(ppdvtu.01 xai ayaOai EXEtvat ai dXXou £;£tc, xai SpOwc
J5 to HwxpaTtxdv, Sti ouSsv iayupoTSpov <ppovrjCEWc. 'AXX'
<"u ETCtcfn5u.r)v Ecpr), oix opOdv dpsTJ) ydp eoti xai oux
ETcicfTT)u.T) , dXXa y"°? "XXo Yvo>cfEwi;.
CAP. XIV.
'EitEi 8' ou fidvov r) cppdvr)atc. tcoieT t-J]v EUTcpayfav
xai dpETr], dXXot tpau.£v xal tou; eutu^eT; eu TcpaTTEtv
30 wc, xai t>i<; eutu/ ia; (eu) Tcoioucfr)? EUTcpayiav xai TauTa
T^ <-T:tcfTr|U.r| , ctxetcteov dp' tcm tpuoEt 6 u.lv £UTuy?)<;
6 <5' aTUyrr)? , r) ou , xat tcw; tjfti TOpi touto>v. ('j) "Oti
U.EV ydp ei<ji tivec. EUTuyEi; 6pwu.£v d^ipovEt; y»? ovte;
xaTopOouat TcoXXd , ev oI<; r) Tuyr) xupia- eti 61 xat ev
35 oTc T£/vr| £<jt(, tcoXu [AEVTOt xai Tuyr,; EVUTtdpyEi, oTov
e'v cfTpaTT]Yta xai xu6£pvr)TiX7J. (3) HoTEpov ouv aTcd
Ttvo? e^eoii; outoi' Eiaiv, r) ou tw auToi rcotoi tive; Etvat
TcpaxTtxoi Eiat Toiv EUTuyr,u.aTwv; Nuv u.ev ydp outo>c
otovTat wc, cpuTEt Ttvwv ovto>v • r) 0£ tpuatc; tcoiouc; Ttva;
«0 tcoieT, xai EuOuc, ex y^"1!1; StatpEpouoiv, wcfTctp ol (Jtiiv
yXauxol oi Sti u.EXavdau.aTot tw toSI Totovoi £/£iv,
outo) xai ol eutu-/-eIc xai aTu/ETc. (1) "Oti u.£v yap oit
<ppovr,cfEi xaTopOouat, Sr,Xov ou yip dXoyoc r) tppdvriCftc,
dXX' Ey£t Xdyov Sta t( o!Jtw TcpaTTEf ot S' oux av e/oiev
45 eitceiv Sta t( xaTopOoucff TEyvr) ydp av r]v. (5) "Eti
Sl cpav£poi ovtec dcppovEc, OU/_ 6'Tt TCEpi TaXXa (touto U.EV
yip ouOev aToirov • otov 'lTCT:oxpdTr,c Y£o)u.£tptxbc tov,
dXXi TCEjJi Ti dXXa Soxsi pXi!j xai dcppwv fivat, xal
tcoXu ypuatov tcXe'wv otuoXeuev Otco tiov ev Uu![avTi(p
50 TCEVT7]xocfToXdYO>v St' Eur^Etav, wc Xe'youo"iv ), dXX' Sti
xai Iv oTc EUTu/ouatv, dcppovEc. (e) Ilepi yip >au-
xXrjpiav o\r/ oi SEtvoTaTOt eutu/ei; , dXX' wcfTCEp iv xu-
(l««,l«7.)
virlus utilur subditi virtute. (5) Qtuenairi igitur cst? sn
siculi dicitur inlemperantia , vitium irrationalis aniins
partis, et ut intemperans fuerit incontinens mente pra-
ditus? Vcrum si prncvalens cupiditas conversionem facirt
ratiocinabiturque contraria; *** apparet, clsi virtus quidem
in illo, in ratione vero carente , ignorantia resideat, reliqtias
invcrti : justitia injuste.ctiam et male, et prudentia stulle
abuti liceat : unde contraria eliam evcniunt. Absurtlnm
cnim, si virtutcm in ralionali parte sitam vitium incidens
rationi evcrtet et ignorantiam inducet; virtus autcm incxi-
stcntem in irrationabili stullitiam non evertet, et rectuni
conveniensque de rebus judicium formabit. Rursum au-
tem prudcntia rationalem partem occupans, ex irrationali
sublata intemperantia , moderatas actiones efficil : id quol
conlinenlix vidctur proprium. ltaque licet ab ignorantia
prudcnter agere. (G) Sunt vero haec absurda, praesertim
quod ex ignorantia prudenter agi liceat : quod in cetera-
runi rerum nulla evenire cernimus. Velutquummcdicinam
et grammaticam everlit intemperantia
Injustus cnim omnia qua; et justus potest , et in universmn
potentias inest impotentia. (7) Quocirca apparet, simul
prudentes et bonas esse illas irrationales (?) babitudincs,
et verum esse illudSocraticnm,quod nibil fortius prudentia
est. Verum quod scientiam dixit, non recle babet: virlui
enim est, nonscientia, et geiuis diversum cognitionu.
Quoniam vero non prudentia solum felicitatera efficit
atque virtus, sed fortunatos etiam benc agere dicimm,
tauquam fortuna secunda prosperos gignente successus,
codcm modo quo scientia : considerandum cst, nalurane
fortunatus ac infortunatus sit, an sccus, et quopaclor»
babeat. (2) Forlnnatos enim quosdam esse cernimus :
nam stulti in multis, quorum scilicet fortuna domina est,
prospcrc agunt : scd pratcrea etiam quse arte adminislran-
tur, saepe fortunam admitlunt, velut in militia et guber-
natoria. (3) Utrum igiturabbabitudine aliqua tales sunl ,
an non eo, quod ipsi tales sunt, successibus ejusmodi con-
liciendis idonei bomines liimt ? Nunc equidem nalura? id
quidem assignant , qua> talcs quosdam efflcit et a nalirilite
statim distinctum aliquid babent, velut qnidam r.i'-ii<.
aliinigris oculis, eoquod hoc tale quid in se naluraba-
bet : sic etiam fortunati et infortunati. (4) Tales enio
non per prudenliam prospcre agere, inde manifeslum est,
quia non irrationalis prudentia est, sed ralionem iu se
babct , quare ita administret : at illi non possunt dicere ,
quarc feliciter ipsis succedat; nam sic ars esset fortuna.
(5) Apparet praterea in manifesto stupidis, non quod circa
alia sint (neque enira id ansurdum, quemadniodnm
Hippocratem , quum geometra esset pra>stans , in ceteris
tamen imperitum stupidumque fuisse constat, qui pecu-
ni.e plurimum navigans amisit, ob sltiltiliaui suam, ul
ferunt , fraude eorum, qui quinquagesimam exignnt auiul
Bjzantios), sed et in iisipsis, quae prospere agtint, sint
stolidi. (6) Nam verbi causa in arte naviuin gubernatrice ,
non peritissimi seinper sunt iVlic.es, scd velut in akw
 (lM7.)
MOR. EUDEMIORUM LIB. VII. CAP. XIV.
fevictAwiSuiv ouSev, aXXo< 8s pdXXet xaO' fjv [***)]
tsuasi lariv eutu/t'.;, 7) tw (ptXETaOat, toam-p tpaaiv, uttb
Osou xai sc/oOev Tt elvat to xaTopOouv oiov irXotov xa-
xw< v£vauTTT,Y7)U£vov du.etvov TcoXXaxt? (Ss) tcXeT , dXX ou
, 81' auTO, dXX' 6'ti e/ei xu6epvr'Tr,v aYaOdv. 'AXX' outoc;
eutu/wv tov Saiixov' e/ei xu6£pvT|TTiv ayaOdv. (7) 'AXX'
atoJtov Osbv y| Satjjtova cptXsTv tov toioutov, dXXot u.f|
yj suatc. atTta rj tou dst ojaauTwc; t) tou co; Itci to
«Xu , f, 3s tu/t] TouvavTtov. Et piv ouv to TtapaXo-
Yw; E^iTUY/avstv Tuyrjc, SoxeT sTvat. 'AXX' EticEp oia
TU/T,V EUTU/fo, oux av toioutov Elvat to atTtov, otov
B del tou auTOu rj w? Itci xb tcoXu. (9) Eti £t TOtoaot
t7ciTuv-/avEi warcep ort (6) vXauxb; oux 6^u opa , ou tu/ r,
dtTti dXXot (puat; • oux apa eWiv eutu^; aXX' oiov
tupur';. "iiaTS tout' av ut\ Xsxtsov, Sti ou; Xe'youev
eutu/sT;, ou Sti tu/t,v Etatv. Oux apa Etaiv eutu/sIc, •
:u tu/t,; y»? , Sjwv atTta tu/t) dYaOfj «YaOoiv. Et 8'
GUT(0, TCOTEpOV OUX EOTal TU/Tj SXw; , r) EOTat (J.SV, dXX'
oux atTia ; dXX' dva'Yxr, xai eTvat xai atTtav eTvat. "EaTat
dpa xai aYaOtov Ttalv atTta fj xaxwv. (10) Ei 8' fiXto;
E^atpETSOv xa\ ouSlv drcb tu/t,; (paTs'ov YtvsaOat , dXX
» t.ueTc. oXXt,; ouo-r,? atTiac. Sia to fAT) 8pav tu/t,v eTva[
oausv atTtav, Stb xai 8pi£o'u,svoi Trjv tu/t,v TtOtaatv
ahtav dXoYOv dvOptoTtiVM XoYtau.io, wc, ouaric tivo;
5u^£l.)(;• touto U.EV oOv dXXo Tcpo'6Xr,u.' av eTti • ercei oe
OpSuiv T'.vac; 6tTca$ EuTuyrjaavTac;, Sta ti ou xat rcdXtv
k> av, Sta to aTCOxotTOpOw&ai xa\ TcdXtv ; to f&p auTO tout'
aiTtov. (it) Oux dpa eo-toi tu/tii; touto- dXX' 8rTav
to auTO aTcoSatvri arcEtptov xat doptoTtov, EOTat u.lv to
aYaOov r, xaxdv, tTci0TT|U.ri 8' oux EOTat auTou r\ St' «tcei-
pdv, e^e'i ^udvOavov dv tive; eutu/eiv , rj xai rcaoat
» iv ai E^t(7T7iu.ai, waTcep £Or) 2o)xpdTT,c, EUTU/tat rjoav.
(ll) Tt ouv xo)Xu£t o-uu.6?jvai tivi ivtm Ta xotauTa
ToXXdxi?, ouy Sti (toT?) oeT, dXX' otov dv£*r, to xuSou;
tUi uazpiv pdXXstv. Tt Se S>i; ap' oux evEtotv 6puai
tv tt, 'Vj/^ ai u-ev drcb Xoyiou.ou, ai o' dicb SjE';Etoc
40 iXdvou, xai TcpoTEpat auTat; Ei fip Ioti (fuoit r, Ot
i-tOuuiav f,0£o; (xat f,) op£;ti; , (fuoEt fe eVi to aYaObv
flaoi^ot dv Tcav. (13) Et S>i Ttve; eictiv eu^ueii; oic/Tcep
oi toStxot oux iTctcrtduevoi aSetv, outwc; eu Tceifuxacri
xai dveu Xoyou 6pu.wotv,* f| (pucfti; tcecduxe , xai ItciOu-
)5 uo->si xa t toutou xal tote xat ouTto; w;SeT xatouSeTxai
Ste, outoi xaTopOouat, xav tu/woiv d^povEc; ovtec; xat
dXoYOt, woTCEp xai eu saovTat oi StSaoxaXixol ovte?.
Oi Se Ye TotouTOt eutu/eTc,, Scrot dvsu Xoyou xaTopOoTJ-
ctv w; titt to tcoXu- cpuo-Ei apa ol eutu/ei; £t£v av.
50 (n) 'H TtXEOva/wc, XE^ETat f, EUTU/ia. Ta u.iv ^ap
TcpaTreTat aTcb Tr,(; 8pur,; xai TcpOEXou.Evwv Tcpa;at, t4
S'ou , dXXotTOUvavTtov. Kat lv IxEivot? [ei] xaxto; Xoyi-
caaOat Soxouat xaTopOouvTE? , (xai) euTu/rjaai cpau.£v •
xat TcdXtv h toutoic., e! eSouXovto «v r| E^Xartov j7.aSov
539
jactu, alius niliil, alius vero mitlit venerem.... felicitatom
vel naturae beneficio accepit , vel , ut inquiunt , benevolen-
tia Dei , ita ut extra ipsum sit situm quod felicitatem parit ;
veluli male compacta navis sa'pe recte vehitur, non per se
qnidem , sed quia peritum gnbernatorem habet. Sed enim
fortunatus ille genium secundum gubernatorcm habet.
(7) Atqtii absurdum est,talema deo geniove diligi , non
praestantissimum potius, sapienlissimumqtie. Quapropter
si necessum est , aut natura , atit intellectu , aut procu-
ratione divina, fortunam sccundam contingere, etneulro
posteriorum eveniat : naturan sane ca prosperitas fuerit
assignanda. (8) Attamen natura , vcl rcrum semper sic fo
vel iitplurimum babentium causa est : contra autem , for-
tiwia. Sic igitur qnod praeter rationem fauste cvenit, for-
tunoe esse videtur. At si per fortunam homines fortunali
dicnntur ; non equidem natura causa fuerit, tit qua? semper,
ant utpliirimnm, sic se habentibus adscribitur. (9) Jani
si talis habitu volo potitur, vel /rustratur ( qucmadmn-
diim,quia est ca?sius, non ccrnit acule), huic non for-
tuna, sed natura causa exsislit. Quocirca non forlunatix ,
sed bona natura praeditus dicitur. Quocirra sic de his di-
cendumest, nt quos forlunatos dicimus.non fortunae be-
neficio id esse asseramus • unde nec fortnnati etiam snnt :
fortunae namque bona sunt , qiiorum bona fortuna est
causa. Sic vero rursum quaeritur, an fortuna non sit in uni-
versum aliqua, vel qiiuin sit, at non sit causa? Atqui
necessum est , et esse fortnnam , ct causam esse. Quare
et bononim quorundam et malorum causa fuerit. (10) At si
fortuna plane cximenda et nihil direndum forte fortnna
fieri , sed nos , quum alia causa exstet , qtiod banc non cer»
nimns, fortunam causam esse affirmamus : quocirca de-
finientes fortunam,causamsinc ratione humanae ratiocina-
tioni constituunt , tanquam sit qihxdam natura : hax igitur
jam alia qunestio fuerit : sed quoniam aliquos cemimus
semel prospera usos forluna , quare ii non rursus , quia
rursum rem bene gesserunt? idem cnim ipsum causa.
(I I) Non igitur eritfortunas hoc. Scd si indeterminatornm
infmilorumque unum ct idem aliquod contingat , erit qni-
dem bonum aut maliim, scienlia vero non erit ejns, pro-
pter infmitatem. Nam sic etiam discerent aliqui csse for-
tunati , aut omnes scientias (quod Socrales dixit) fortnnns
cssent. (12) Quid igitur vetat quominus cuidamex ordine
taliasa-pecontingant, non quod oportcat, scd quale fuerit
talos scmper longe jacere. Quid autem? num impetus in
anima non sunt , alii a rationc , alii a cupiditate irrationali
( qui et priores) profecti? Si enim naturalis est pcr cupidi-
tatem jucunda; rei appetitus, natura omnia ad bonum fcs-
tinent. (13) Quodsi quidam bene nati sunt.velut canori
homines cantionis imperiti , ita bene nali , ut citra rationem
ferantur ut dictat natura , ac concupiscant , quod , quando
et quo paclo, oportuit, hi prospere agunt, etsi fuerint stolidi
et sinc ralionc, quemadmodum etiam bene erunt harum
rerum prasceptores. Tales ntique fortunati censendi sunt,
quolquot scilicet practer rationcm plurimum prospere agunt.
INatiiraigiturquidam fortunati sint. (14) Nisi multifariam
dicitur secunda fortuna : alia enim cx impetn ct praeele-
ctione fiunt, alia vero sccus, ct prorsus contrarium. In illis,
si male ratiocinati essc videntur prosperc agentes , secuntla
fortuna usos esse dicimus : ac rursus in his, quum volucrint
 2*0 * H9IKGN ETAIIHION H, 18
TsyaOdv. (15) 'ExEtvouc uiv to(vuv eutu/sTv Sii cpuatv
ivSi/erai. 'H yip Spur, xai r, ope;i<; ouaa ou SeI xa-
TwpOcoaEv, 5 Ss XoYio-u.bc; r,v r,Xi'Oioc. Kal touc usv ev-
TauOa, 6rav usv XoYiau.bc ur) Soxwv dpObc sTvai tu/t| ,
t> i\ 5' outou akia ouo-a , auTT) dpOrj ouaa scoiasv dXX'
eviots Si ETtiOuaiav EXoYiaaTO 7cdXtv xai oStioc r^Tuyr,-
(TEV. (ifl) 'Ev Ss 8J) TOIC ET£'pOli; TCWc; EOTai f, EUTV/ia
xaT* Euiuiav 6p£c;Eo>c xai ^TctOuuiac; 'AXXi ur^v r) h-
TauOa EUTuyia xat Tuyn Strrrj, xdxEivn, r) auTij, •?,
10 TcXsiouc at EuTuytai. (17) 'EtceI S' 6piou£v Tcapi Tcd-
aac Tac tTctaTTjuac xai touc XoYtauouc; touc dpOouc eu-
TuyouvTac Ttvac , SrjXov Sxt Erspov av ti str, to afriov
Tvfc «tVtuyiac. 'Ex£ivr,o£TcdTSpov [:oTtv]EUTu/i'a r)oux
eVciv, e! E7[E0uu.r,o-£v wv tOEt xai ote eoei 6 XoYtaubc
15 dvOpoWtvoc; oux av tout' Etr,. Oi yitp Sv^ Tcdu.7cav
aXoYiccov touto , oute cpuotxrj eotiv f, srctOuuia , aXXa
StacpOsipETat utco tivoc. (is) Eutu/eTv ptsv ouv SoxeT,
6'ti r) tu/t) twv Tcapa Xo'yov atTia- touto Se rcapi Xd-
Yov Tcapa ^ip Tr,v ETCtaTrjurjv xai to xaOdXou. 'AXX',
20 tbc sotxsv, oux aTcb tu/tjc. 'AXXi Soxsi oti touto.
(19) iiaO' ouroc uiv 6 Xo'yoc ou Seixvuo-iv 6rt cpua£t
EUTU/Etv, aXX' 6ti ou TcavT£<; ot Soxouvtec eutu/eiv
Sia Tuvrjv xaTopOouaiv , etXXa oti cpuatv • ouo' 6ri
ouSev eoti Tu/r) airia ouOsvb? Sstxvuotv, dXX' ou twv
25 tccxvtcov wv SoxeT. (20) Touto (xevt av aTcoprio-£t£ TtC ,
dp' auTou toutou TU/r] atTta , tou ^TttOuu.?i(Tai o5 SeT
xat 5-e Sst. 'II outw ft TcavTwv E<TTat ; xai ^ip tou
vor^oat xai pou).£u(jaaOaf ou y^P <5^1 tCouXsuaaTO
PouXsuaaixEvo;, xatToV iSouXsuaaTO, aXX' eotiv ap/r]
50 Ttc,ouo' Evdr,aE vorjaac; 7cpoT£pov r, vor^aat, xat tout' eic; ~tavit, sed principium est quoddam : ncque cogilans «ip-
diTCEipov. Oux apa tou vorjaat vouc «p/r) , ouSs tou
pouXsuaaaOat pouXrj. Tt ouv aXXo tcXV tu/ti ; waT*
aTtb TU/ric aTcavTa saTat , r) eoti tic, dpyr^ rlc oux E*aTiv
dXXr) e;o). (21) Autt, Se Sti ti TOtauTr, to eTvoi to
35 touto SuvaaOat TcotEtv. Tb Ss ^r)TOuii£vov tout' taTt
t(<; *, Trjc; xtvriasioe; dp/r) ev ttj ^uyrj. Ar^Xov Srj,
waTCEp evtco l>kM Oeo;, xdv ix£t'vr)-xivEt Yo!p Tcwc7ca'vTa
to ev r^uiv OeIov. (22) Aoyou S' dp/^i 0C1 Xo'yo;, illd Tt
xpEiTTOV. Ti ouv av xpEtTTOv xat lTciaTr'uT)c; Etr) [xai
40 vou] TcXrjv Oeoc, ; t, yap dpsTr, tou vou opYavov • xai Sti
touto oi 7cdXat eXeyov, eutu/eTc; xaXouvTat ot dv Spu.rj-
ao>at xaTopOouv dXoYOt dvTE;, xai {JouXEusaOai ou auu-
cfEpEt auToT; ■ s/ouat ^ip ap/r^v ToiauTrjv r) xpstTTOv tou
vou xai JJouXeuoeok;. (23) 01 Sl tov Xo'yov • touto S' oux
«5 l/ouat. Kai EvOouataaudv ■ touto S' ou Suvavtat.
"AXoyoi Yap ovtec; EictTUY/dvouat xal toutwv cppov(uo)V
xal aoptov Ta/£iav fTvat tV uavTtxrjv xal udvov ouTr,v
aTcb tou Xoyou SeT dicoXa^Etv, dXX' ot uev St' eu7cei-
p(av, oi Se Sti auvr-OEtav tou h tw oxotceTv yprjaOaf
50 Ttj) Oeiw Se aurar touto xai eu 6p3 xai to ueIXov xai
to 6V xai (ov aTcoXuETat 6 Xo'yoc; oSto;. Atb oi ue-
XaY/oXtxoi xal EuOudvstpot. "Eoixe ^ip *) apy}\ iizo-
Xuouevou tou Xoyou ta/uEtv uaXXov • xal waicEp ot
tusXoI uvr,;iov£uouat ptaXXov d7coXuOEVT«c tou rcpb; toi?
(1»7,IM«.)
sic, aui etiam minus bonum acceperint. (15) 1IH5 igitur
contingit per naturam ut prosperitatem conseqtiantnr : mm
impetus animi cupiditasquc , quo oportcbat delata , siiccwu
est usa ; ratiocinatio autem erat stulta. Atque I103 quiiicm,
si forte ratiocinatio (alsa erat, sed raliocinandi causa ( cup,-
dilas) recta, Iiopc recta servavit : interdum vero percupidila-
tem quis male ratiocinatus adversam fortunam expertus est.
(16) In ceteris autem quo pacto juxta appelitus cupidiU-
tisque bonam naluram successus erit ? Verum tiic successus,
et ille, est idem ; aut sunt plures prosperiUtes, et fortuna
duplcx. (t7) Quia vero prater omnes scientias et ratioci-
nationes reclas quosdam fortuna secunda aiTluentes videmus,
manifestum est, aliud cssecausam, aliud fortunara. Jam
illa num est prosperitas , an non est , si , qu* oportuit et
quando oportuit, concupivit ratiocinatio bumana? Hocnon
ita fuerit. Neque enim boc prorsus rationis expers, nec
naturalis est cupiditas, sed ab aliquo corrumpitur. (1 8) Se-
cunda igitur forluna esse vidctur, quia eorum qus prcetcr
rationem ipsa causa exsistit : hoc autem est prater ralio-
nem : nam praeter scientiam , prrelerque universale est.
Nec tamen a fortuna profectura videtur : imo propter lioc
videtur. (19) Quocirca hapc quidem ralio non ostendit
natura essc uti secunda fortuna, sed polius, nonomne--,
quibus secunda fortuna videtur adfiuerc, id ex fortima,
sed ex natura Iiabere : neque nullius csse causam fortunara
demonstrat, scd non omnium quorum existimatur. (50) Hoc
enimvero quanrct forsan quispiam , an fortnna ejus ipsius
causa sit, ut quid, et qnando oporteat, concupiscatnr. Sed
nonne sic omnium crit? nam et cognoscendi consulUndi-
que. Ncque enim consultans consultavit, et tunc consul-
tavit priusquam cogitavit, atque in infinitum ejusinodi fiat
prosressio. Neque igitur cogitandi intellectusprincipium,
ncque ronsultandi consilium. Quid igituraliud, nisi for-
tuna ? Quocirca a fortuna omnia proficiscentur, autjiguoil-
dam est principium , extra quod aliud nullum reperiatur.
(21) Ipsaautem (quaeritiir) quarc talissit ut boc prsestare
queat. Quse quacstio lmc redit : quid sit principium motiis
in anima. Patet vero, quemadmodum in universo est
Deus, sic etiam in anima : moventur enim omnia ab ioejsi-
stenle in nobis numine. (22) Ralionis autem , non ratio,
sed prsestantius quidpiam est principium. Quid antcni et
scientia prm-stantius estel intellectu, nisi Dcus? Virtusenim
organum intellectus est : quocirca veteres dixerunt : felicw
appellantur quicumque irralionabiles ad recte agendum im-
pelluntur ; nec vclle ipsis confert : principium enim in se
babent et intellectu et voluntate praestantius. (23) Alii
vero rationem dicent : lioc vero non Iiabent. Et entbu-
siasmum : lioc vero non possunt. Quippe sine ratione asse-
quuntur. Itaque liorum, qui prudentes sapientesque sunt,
celerem esse vaticinationem et tantum non a ratione pro-
fectam esse suspicari debemus. Sed aliis contingit ob pe-
ritiani , aliis ob consuetudinem speculandi. Hae aulem di-
vino nuinine utuntur, quod bene cernit et futurum et pr.v-
sens. Et a quibus se subducit ratio nostra. Itaque et
melancholici recta et aperta insomnia liabent. Videtur
enim principium, se subducente ratione, plus valere ; atque
velut caxi mcmoria magis valent , soluti ab iis quae vim
 (|MS,IM9.) MOR. EUDEMIORUM LIR. VII. CAP. XV.
eiprjiuevoi; Etvat t6 uvriuoveuov. (24) <I>avep6v Sr| 6rt
3uo eiori euTU/ia;, rj uev Oeia, S16 xai SoxeT 6 euTu/r,;
Sti Oeov xaTopOouv, [rj Ss cpuast]. OCito; 3' earlv 6 xaTa
Tr,v 6puT)v StopOojTtxd; , 6 0' erepo; 6 rcapi ttjv 5purjv •
6 JXoyot 0' dusoTepot. Ka\ rj u.ev cruvs/r); EUTuyia
uaXXoV, auTTj 31 OU cruVE/r);.
CAP. XV.
Kaci ue'po; ulv ouv Ttepi IxdcrTT); dpETr]; EiprjTai
rrpoTepov etcei 31 /o>pi; StsiXouev ttjv Suvautv auTtov,
xal Tctpi TrJ; dpsTrj; StapOptoTeov Trj; ex toutcov, -?,v
I" ixaXouuev rjSr) xaXoxayaOtav. fs) "Oti ulv ouv avayxri
tov Taurr,; dXrjQio; teuc/jusvov ttj; Ttpoo-rjYopia; evetv
t»; xaTa us'po; dpeTa; , ipavepdv. 0631 yip eVt tcov
aXXtov ouOevo; oTovt' dXXto; 1/etv ouOet; yotp 3Xov ulv
t6 cioua uytatvst , uepo; 5' ouOe'v, dXX' dvayxatov TcdvTa
lb 7j Ta TcXei<TT« xai xupttoTaTa tov auTov iyeiv Tpdrcov
tw ciXoj. (3) "Ecrti or| to dyaOov eTvat xal t6 xaXov
xiyaOov cu uo'vovxaTa Ti dvduara, dXXa [xal] xafl' a&Ta
l/pi-zn otaoopdv. Twv yap dyaOtov TcdvTtuv TiXrj ecrttv,
I auTa auTtov £vexd eortv aipeTa. Toutwv 81 xaXd ,
41 &a oV auTa 6Vca aipeci IrcatveTa Iotiv. (4) Taura
yip eVtiv es-' tov at te Tcpd;st; etcriv iTcatveTai xai auTa
eiratveTa, SixaioouvY) xai outtj xai ai Tcpdjei;. Kai
oiaJitppove;- ETcatvET^) yap xai r) crtotppoouvrj. 'AXX'
oj/ uytEta iTcattvETOV ouSl yap to ?pyov. OuSl to
15 lcr/upto;- ouSl yap r, ioyuc. 'AXX' dyaOi us'v, Ijrat-
veta 0' ou. (5) 'Ouotto; 31 touto S^Xov xai Irci twv
otXXiov ota tt;; eTCaytoYr,;. 'AyaOo; o.ev ouv eo-Tiv to Ti
ouffet dyaOd ecrciv aYaOd. Ta yap Tfept;xdvr)Ta xai
(UYiSTa eivai SoxouvTa dyaOd , Ttur) xai tcXouto; xai
30 fftijuaTO; ipeTai xai euTU/tat xai ouvduet;, dvaOi usv
oucei esTtv, lvoe'/_ETat 8' elvat pXafiepd Ttot Sti to;
e;ei;. OuTe Y"p dcpptov out' doixo; ?, dxo'XaaTo; tov
oM[iv av] 3v»;o-eiE /pojuevo; auTOt;, tocrTCEp ouo' 6 xduvtov
T»j tou uYtatvovTo; Tpopvj -/ptouevo;, ouo' b do-Oevrj; xai
M avdsr.po; toT; tou &Ytou; xai toI; tou 6XoxXr]pou xdauoi;.
(«) KaX6; Se xaYaOo; tw twv aYaOtov t4 xaXi urcdp/etv
auTto eV a&cd , xai tw rcpaxTtxo; etvat Ttov xaXtov xal
atiTwv Ivexa. KaXi 6' eerTlv ai' te dpeTai xal Ti Ipya
Ti drco t^; dpeTr;;. (7) "Eerrt Si Tt; l^i; TcoXtTixrj ,
to otav oi Adxtove; e/ouatv r\ dXXot toioutoi e/otev dv.
Autt) 3' eo-Ttv i£i( TotauTr). Eioi Y«p ot oiovcai tt,v
dp£TT,v SeTv ulv l/etv, dXXi Ttov csuoet aYaOiov e^vexev.
Ato aYaOol [tsv dv3pe; eioiv • Ti y^P cpucet uev dyaOi
aucoi; laTtv * xaXoxaYaOiav yip oux e^/ouatv. Ou yip
<i uitap/et auToi; Ti xaXi St' auTa, xai TcpoatpouvTai
[eTvat] xaXoi xdYaOoi, xai ou u.o'vov TaiJTa, dXXi xai Ta
u.7,| xaXi u.Jv cpuaetSvTa, dYaOa 31 (pucrei ovto, toutoi;
xaXd. (8) KaXa ^dp Icttiv 6rav 00 fvexa TcpdTTtocrt.
Kai atpotivTai xaXd , ?, StoTt tw xaXio xdYaOoj xaXd
W iori Ti cpucfet aYaOd • xaXov ^ap to Sixatov touto 3e to
x*t' cUiav dciioi; 8' outo; toutojv. (9) Kat to Tcpe'Tcov
xaXdv TcpeTcet 31 Taura toutoj, tcXouto;, euYeveia,
ovvaut;. "Qo-Te toI xaXiji xaYaOio auTi xai ffuuciyE'-
1BISTOTF.I.F.S. II.
24 1
memoria; dislraluint et turbant. (24) Patet itaque quod
spccies felicitalis dua: sunt : altera divina ; ideoqi.e qni
fclix est, numine adjutum aliquid prospere fwis.se dicunt •
[ altera secundum naturam ]. Hic autem est, qui prospcrc
rcm administrat juxta impctnm ; aller cst , qui praitr hunc
impetum : irrationalcs vero ambo. Atquc illa froquens et
conlinua magis fciicitas est , liscc autem non continua
Singillatim igilnr de unaquaque virtule detcrminatum
est prius. Quia vero leoneum ipsarum vim distinximus,
eliam de virlute quae hartim omninm
quasi siini m.-i est,
et quam honestam-bonitatem vocabamus, dicendum erit.
(2)Singulas igiturhabere rcliquas particulares eum , qui
hujusappcllationem est consecuturus, nccessum cssc patet :
nara noque in ceterarum rerum ulla alitcr id veniat usu.
Nemo enim loto corpore sanut «it, parte autem nulla; scd
necessum est ant omnes , aut certe pra-stantissimas partes
eodcm modo se habere atque totum. (3) Bonum enim esse,
et honestum simul ot bonum esse, non ipsis solum nomi-
nibns, sed eliam re et pcr se diffcrunt. Omnium enim
bonorum sunt fines, ipsi per se tuique gralia eligibiles.
Horum honesta sunt, quajcumqno per se ipsa eligiliilia
quum sint , laudabilia sunt. (4) Ha>c igitur sunt in qiiibus
et actiones Iaudabiles ct ipsa per se laudabilia, velut jusli-
tia et ipsa et actiones ejus. Item modeeti : nam modcslia
quoque laudabilis. Scd non est tanitas intcr laudabilia :
nam ncquc opus ejns. Ncque quod robiute (it : quia neque
robur. Sed bona hasc, neque tamen laudabilia. (5) Similitcr
autem id etiam in ceteris per inductionem manifcstum est.
Bonus enim est is, cui natura-bona sunt etiam bona. Nam
quaj pra?stantissima csse omnesquesui desidcrio excitantia
bona videntur, honor, divitiaj, corporis virtulcs ct facul-
tatcs, felicitas, potcnlia, natura quidem sunt bona, scd
noxia esse possunt nonnnltis ob hBbilBiim corruptionem.
Neque enim vel stultus, vcl injustus, vel intemperans ali-
quod ex eorum possessione oommoduro referat, quemad-
modtim nec aeger cx sani hominis alimento, neque infir-
miu, multlusve, ex sani integriqne hominisornatu. (fi)'Ho-
nestus autem bonusque dicitur cx co quod honesta hona
per sc ip3a insunt illi, et co, quod honestorum , idque ipso-
rum gratia , effectivus exsistat : honesta autem sunt virtules,
opcraque a virtute profecta. (7) Sed est habitudo quxdam
civilis, qualem Lacones liabent, et alii simili ingcnio ha-
beant, ita illa comparata. Sunt enim qui virtutcm se-
quendam quidem esse putent, sod naturd-bonorum gratia.
Quocirca viri boni sunt, quod iis natura-bona inexsistunt;
sed non sunt honesti bonique, quia honestam-bonitatem
nonsuntnacti : nequc enim honesta per se illis sunt, nec
honesti bonique esse eligunt : neque id tantum , sed ct quae
non honesta natura , sed bona sunt natura, honestorum loco
illis habentur. (8) Honesta enim sunl , quuiu ipsius gratia
faciunt ; eliguntque honesta , vel quod honcsto bonoque
natura bona, honesta sunt. Honestum enim justum est,
id vero sccundum dignitatem censetur : hic autem iis utique
dignus exsistit. (9) Sed et decens honestum cst; decentia
atitcui illum sunt, nobilitas, divitiae, potentia : quocirca lio.
 242 "HeiKDN EYAHMiQN H, i£.
povTa xii xaXd icrriv Toi; Se tcoXXoT; StaipwvET touto. Ou
yip t4 ditXw; dyaOa xdxftvot; dvaOd Ioti, tw 8' aYaOoi
dyafld1 tw Si xaXio xdYaOio xal xaXd • TtoXXi; vap
xai xaXi; Ttpdijsi; Si' aura; SJtpa^Ev. (10) '0 S' oio'-
6 usvo; Ta; dp£T&; EyEtv Seiv ifvexa twv Ixto; dyaOwv,
xaTa to «uu.6e6r,xb; xaXa Ttpdrtei. "Eotiv ouv xaXo-
xaYaOta dpeTr) Te'Xeto;. (li) Kai Ttepi f,Sov5;i; 8' eipr]-
Tai Ttotdv ti xai tcw; dfaOdv, xal 6rt Ta te aTtXw; r,8sa
xai xaXd , Ta te aTtXw; dfaOa xai r,8s'a. Ou YivsTat
io Ss f,Sovr, |at) ev Tcpd^et • Sta touto 6 dXr,Oio; euSatf/wv
xat fJoto-Ta (rjerei, xai touto ou (jLaT>)v oi dvOpwrtot
djtouaiv. (is) 'Etcei S' eoti ti; Spo; xai tw iaTpw,
Ttpb; ov dvasplpoiv xptMSt to uytaivov o-wua xal firj ,
rcpb; 8v u.E'ypt tcooou tcoitjteov exaoTov xai eu &YiaTvov
16 ei ok sXartov ?, TcXe'ov, ouxeTt " outw xai tw OTtouSatw
Tcepi tcV; Tcpd^et; xai afpec/cic. twv cpuost uev dyaOwv
oix ETcaivEToiv 8e Sei Tiva Etvat 6'pov xai e^ew; xai ttj;
alpscrEw; , xal Ttepi yuyrfi y pr,u.aTwv TtXrjOou; xai SXt-
yott|to; xai twv £UTuyr,u.aTO)v. (13) 'Ev u.ev ouv toi;
ao TtpoTEpov i\cyOr[ to w; 6 Xdyo;- touto S' isVtv Ssrrep
av £t Tt; Iv toT; TtEpi ttjv Tpotprjv eircEtEV w; r) iaTptxr,
xal 6 Xdyo; toutti;. Touto S' dXr,Os; u.e'v, ou cra^s;
8s'. (11) AeT o-J) 0)0"TCEp xal iv Toi; dXXot; rcpb; to
dpyov £rjv, xai Ttpb; Tr,v iljiv xaTa tt,v ivepyetav tt]v
25 tou dpyovro;, otov SouXov rcpb; SeaitdTou xai fxacrtov
Ttpb; ttjv Exdc/TOu xaOi)xoucrav ap/rp. (ts) 'ETtti Ss
xai dvOpwTco; ipuasi o-uvs'oTr,xsv i\ dpyovTO; xai dpyo-
[xevou, xat fxaoTOv av Ssot 7tpb; Tr,v lauToti dpyr,v
Srjv. ACttj Se Sirrr] • dXXo»; Yap ^ taTpixT| dpyr) xai
so dXXo>; r) uYieta. TauTT); Se EVExa ixEtvr). Outw
S' Eyst xaTa to OEwpr)Ttxdv. Ou vip iTttTaxTtxw;
dpywv 6 Oeo;, dXX' ou £'v£xa r) ippo'vr|iii; iTciTdTTEt.
Aittov Se to ou evexa- Sio)picrTai 8' ev dXXot;, ETCEi IxeTvo;
f£ ouOevo; SeTtoi. (ie) "Hti; ouv atpeot; xat xttjiji; t£v
3i) tpuOEt dyaOwv TcotriOEi t})v tou Oeou u.dXtorTa Oeo>p(av,
?, owu.aTo; r\ ypr,u.aTO)V ?) (ptXwv r, twv dXXo)V dyaOwv,
auTr, dp(oTT| , xal o5to; 6 Spo; xdXXlo•To;• ^tt; 8' r) St'
fvSetav ?, Si' &Tcep6oXTs,v xwXuei tov Oeov OEpanEUEtv xai
OEtopeiv, aBtr) Ss ipauXr). (17) "Eysi 61 touto ttj 'jiuyr),
4» xai o5to; ttj; '{'U-yr); 6 cTpo; dpictTo;, t4 fjxiOTa aioOd-
veoOai tou dXXou ptepou; Trj; ^uyrj;, r, toioutov. Tt;
|xev ouv cjpo; trj; xaXoxaYaOfa;, xai ti; 6 oxotco; twv
otcXo); dvaOwv, e*OTW eipr,u.£vov.
nesto bonoque ea et ulilia et honesta sunt : at plurimis luec
(iisconveniunt. Neque enim sitnpliciter bona, tiis quoque
bona sunt ; scd bono sunt bona ; honesto vero bonoque etiara
lionesta, qnippequi mtiltas honestas actiones propter eas
ipsas conficiat. (10) Verum qumrtutes externarum renim
gratia amplectcndas arbitratur, per accidens honesta facit.
Quocirca virtus perfecta est honesta-bonitas ( xoXoxirx9i>).
(11) Porro de Toluptate dictum est, qualis, etquopacto
bonum sit, tum quod alia simpliciter jucunda sint, lione-
staque , alia vero simpliciter hona , jucundaque. Non fit au-
tem voluptas nisi in actione. Quocica vere beatus etiam
jiicundissime vivit ; neque id temere homines arbitrantur.
(12) Et quoniam etiam medico propositus est terminus
aliquis, ad quem reterens sanum corpus judicat, et non
sanum , cujus termini respectti aliquousque progrediendo
sanum sit ellficiendum quodque corpus, non etiam si plus
sit , minusve : sic et viro probo circa actiones electionesque
natura bonorum non laudabilium tamen, terminum quen-
dam etde habitudine, et de electione, ac fuga vel pauci-
talis vel copiaj divitiarum , deque successibus conslituere
oportet. (13) In prioribus quidem ostensum est.hocesse
ut ratio dictat : quod idem est ac si quis dicat , se alimento
sumendo omnla observare, ut medicina et ejus ratio dictat :
quod verumquidem, sed nonsatismanifestumest. (M)Opor-
tet igitur, sicut et ceteris , juxta quod imperat, juxtaque
habitudinem et actionem imperantis, vitam instituere,
velut servusjuxta domini, singulique juxta convenientem
suum principalum. (15) Quandoquidem et homo nalura
sua ex imperante subditoque constituitur, untimquodquc
necessum habet ad sui principis indolem se accommodarc.
Is autem princeps duplex est : aliter enim medicina, aliter
sanitas imperal. Hujus autem gratia illa est. Sic et in con-
templativis principatus habet. Neque enim jubendo Detn
imperat, sed cujus gratia, prudentia praecipit. Duplex vero
alicujus gratia : quod in aliis determinatum est, quoniam
illequidem nullo eget. (16) Quae igitur electio possessioque
natura-bonorum \el ctrporis, vel divitiarum, vcl amico-
rum , vel reliquorum bonorum, considerare maxime Deura
facit , haec pra?stantissima est, atque liic terminus est pul
cherrimus. Qute vero vel ob defeclum , vel obexcessum,
considerare colereque Deum permittit minime, ea est p<s-
sima. (17) Atque sic quidem res habet animx, et liie
terminus ejus praestantHsimus est, minimum, inqnam,
alteram (irrationalemque) animae partem sentire, qua-
tenus talis cst. Qui igitur terminus lionestai-bonitatis ,
et quis simpliciter bonorum sit scopus, hunc in modum sit
dicttim.
 [API2TOTEAOY21
IIEPI APETQN
KAI KAKIfiN.
CAP. I.
'ErcaiveTa uiv eoti xot xaXd, 'j/EXTa Se.t& atoypd.
Kal twv uiv xaXiov f,YOuvTai ai dpETai, toiv 8' aioypoiv
ai xaxist. (j) 'ETcatvETa 8' eou xai toi aiTia Ttov
ip£TSv xat Tot TcapETcdu.sva Taic otpETa"; xat Ta yivd-
s fisva an' auTtov xat t& Ep-fa auTtov, ij/EXTa oe Ta Ivav-
Tia. (3) Tptu.£pouc 81 ttjc ^uyrjc Xau.6avou.EVT)c xaTa
IIXaTtrtva , tou (xiv Xoyiotixou dpETrj iornv f, a>pov7i<ri<;,
toC 81 OutiOEiSouc f| te TcpaOTric xat f, dvSpsia, tou oe
IsiOuu.r,Tixou rj te ooj^pocuvr, xat f) iyxp&ttxs. , SXrjc
10 Se ttj; ^uyrjc r; te 8txatoouvT| xat f, IXsuOEptdTrjC xat
f, u.£YaXo'j>uyia. {4) Kaxia 8' icTt tou u.ev Xoyicti-
xou f, d^poauvr) , tou Se 0uu.O£toouc f) te SpYiXoTTic xai
f, SeiXioc , tou os lm0uu.r,Ttxou fj te ixoXacia xat f)
dxpstTEta, Skrfi Sl t?;; <j/uyr;c rj te dStxia xat oveXeu-
15 OEpioTrjc xal u.ixpO'{'uyia .
CAP II.
"Eart 8e <ppdvT;cic piv dpErf) tou XofictTixou , Trapa-
OXeuaOTlxf) TOJV TCpOC £u8aiU.Ov(av CUVTEIVOVTOIV.
(1) ripadTT,c 8* eWtv dpeTV) tou Ouu.o£tSouc, xaO' T)V
urco ipYrje; ytvovTat SucxivrjTOt. (s) 'AvSpEta S' eWiv
20 ap£Tf) tou 8uu.o£tSotic , xaO' r\v 3ucs'x7cXr;xToi Etctv utco
tfdStov twv rcepi OdvaTov. (4) 2ojcppocruvrj 8' eotiv dpETT)
TOU £,7Ct0uU.TjTlXOU, XaO' fjV dvdpEXTOt Y'VOVTat TC£p\ TOtC
dTcoXaucEti; tcov tpauXtov 'f,8ovtov. (5) 'EYxpaTEta
6 isttv dpETrj tou E7ci0uu.r)Tixou , xaO' f,V XaTEyOUCl Ttji
tt XoYtou.5i ttjv eTctOutxtav opu.iocav etcI tccc tpauXa; rjoo-
vaj. («) Aixatocuvr) S' ectiv dpEr)) <j/uyr;c StavEu.r)Tixf)
tou xaT' d£iav. (7) 'EXEuOEptd-cr,; 3' eotiv dpEif) 'J/u-
Xfjc EuSaTcavoi; tic tcc xaXd. (s) Me yaXo<j/uy ta 8' eotiv
dpErf, '|iuyr5c, xotO' f)v SuvaTat tpspstv EUTuytav xat dtu-
W /tav |ai Tipvrjv xai dTtu.i'av.
CAP. III.
Aippoouvr) 3* eotI xaxta tou Xoyiotixou, atcta tou
P;v xaxoi;. (s) 'OpYtXdTr,; S' ecti xaxia tou 0uu.oet-
oou;, xa&' fiV £uxivr,Tot YtvovTat Tcpbc 5pY^v. (3) Aei-
Xta 3' ecti xaxia tou 0uu.oeiSouc, xaO' V)v IxTcX^TTOVTai
* utco ^dCojv, xai rxdXioTa Toiv Tcept OdvaTOv. (4) 'Axo-
Xaota 8' icr\ xaxia tou £7ci0uu.t,tixou, xaO' f)v aipouvTat
T4;^auXac fjSovai;. [ IlEpt u.lv ttjc dxpaTEtac ouoev
^i:;
[ARISTOTELISl
DE VIRTUTIBUS
ET VITIIS.
(1249,1250.)
Quemadmodum vehere laudibus quae pulclira snnt, sic
quae sunt turpia, couviciis proscindcre, par est. Sed inter
pulchra quidem, virtutes, inter turpia vero vitia primatum
tenent. (2) Laudari vero non ipsa modo virtus, sed causac
quoque, et comites, frurtusque, et opusomnc virtutis, ut
contra reprchendi contraria debent. (3) Qiium autein
animae partes , qualiter opinatur Plato , trcs sint : in ea
quadcagendis omittendisque dispicitur, est prudeutia; in
parte incitabili, tnansueludoac robur; in partc cupientc,
sobrielas ac continentia : communcsqne partium omnium
harum, justitia, liberalitas ac magnanimilas. (4) Yitium
vero est, in parte rationabili, stultitia; in parte incitabili ,
ferocia et ignavia ; in parte cupiente, protervitas ac incon-
tinentia : communesque partium earum omnium injuslilia .
et illiberalitas, et abjectus animus.
Prudentia igitur, rationabilis animi parlis virtus est,
qua ea quae ad lelicitatem suam tendunt,dispicientes sihi
comparaut. (2) Mansuetudo vero.incitabilis ad vindictam
animi partisvirtus est, per quam aegrcad iram concitan-
tur. (3) Fortitudo vero, incitahilis ad vindiclam animi
partis virtus cst, pcrquam aegre terrorihus morlem ininan-
tibus concutiuulur. (4) Sobrietas vcro , prona? ad cupidi-
tatcra partis virtus est, qua lit ut in fruendis rehus sic
versentur, pravas ut omnino voluptatcs ne appelant.
(5) Continentia vero, pronae ad ctipiditatcm partisvirtus
cst, per quam in fruendis rehus pravas ad voluptates
incitantem cupiditatera ratione sistunt ac contincnt.
(6) Justitia vcro, virtus animi, qua tribuitur quod cuique
est par. (7) Liberalitas autem , animi virtus cst , erogare ,
quatenus honestum cst, parata. (8) Magnanimitas vero,
virtus animi, qua ferre fortunam infortuniumque, honorcin
et ignominiam potest.
Stultitia, ralionis est vitium ac morbus, infelicis vitn;
totius causa. (2) tracundia , incitabilis ad vindictam partis
vitium, undc procliviter irae concedunt. (3) Timiditas,
incitabilis ad vindictam parlis vitium , quo tcrroribus faeile
concutiuntur, praesertim interitum minanlibus. (4) Pro-
tcrvitas ac lascivia, pronae ad cnpiendum partis vitium
est, qno pravas voluptates dcligunt. [Dc inconlincnlia
 244 IIEPI APETQN K\I KAKIQN.
outoi Sl tju sovatyai cpi£siv ■ ] (b) Axpo<Tsta 6' sail
xaxia tou ETciOuaT^Tixou , xaO' r,v Tcapaaupouat tt) oiXo-
yia t/jv STCtOuuiav oiOouaav eVi toc twv cpauXtov ijoo-
vmv otTcoXauaEtc,. (fl) 'A6ix(a 6' eVti xaxia ^u/rjc. ,
xaO' #,v tcXeovsxtixoi ytvovTat Tcapi xr,v ctijiav. (7) 'Avs-
XtuOspia 0' ioTTl xaxia 'j/u/rjc, xaO' r,v opEyovTat tou
T:avTa/60sv xspoouc. (s) MtxpO'iu/(a 0' sot! xaxta
^u/r,? , xaO' r,v eiiuvaTOt eIci <ps'psiv EUTu/tav xat <xtu-
/iav xai TturjV xat dtTtuiav.
CAP. IV.
11) Trjc, os cppovr,o"Eo')£; ecti to (UouXEuaaaOat, to xptvai
toc oV/aOa xai xk xaxa xat TtoivTa Tot e'v to> ,6(0) aipETa
xat cpEuxTci , to /pr;aOai Tcaat xaXioc toT; urcoip/ouatv
a-caOoti; , to 6utXr,aat opOto; , to ouvtonv touc, xatpouc; ,
to aY/ivo);/pY]iaaOat xai Xoytoxat EpY<;>,TO ttjv iuTcst-
lr> fiav e/eiv Toiv /pr,aiuo>v tccjvtow. (2) 'II avr'ur) Si
xai saTcstpia xai aY/ivota tjtoi etTtb ttjc, cppovT)aso>c,
sxoicTT) auToiv ectiv, r\ TcapE'iTETai tt) tppovriaei- r\ xh.
uiv auToiv oTov auvaiTta tYJc, cppovi-aEtoc; e'<tti , xaOaTCEp
suTCftpfa xal r) avriur,, xh. 61 oTov us'pr| aurr,;, oTov
2ip sufiouXia xat <xY/ivoia. (3) IIpaoTTjTOc; 3' e'ct'i to ou-
vaaOat cpE^pstv aETpiwc; EYxXr,uaTa xai 6Xiy6>piae;, xai
to urj to/eo); 6paav Eici tcVc, Ttao)pia<;, xai to ur) eb-
xivr,TOv sivat icpoc, Totc. opya'? , aTCtxpov 6e tw i^Oei xat
otsiXovsixov, et/ovTa to rjpEaatov £v Trj '{'U/t; xai aTa-
•ib ataov. (4) 'AvopEiac. 0' eVti to 6ua£XTcXr,xTov utco epo-
€o>v Ttov TCEpt OotvaTOv, xat to EuOapar] ev toic; Seivoic;,
xat to eutoXuov Tcpoc tou? xivSuvouq , xat to aaXXov
atpEtaOat TEOvotvat xaXwc 7) aia/po); ao)0r;vat, xat to
v(xr,c afttov «Ivat. "Eti Sl etvopEia; EaTt xal totcoveTv
3C xai xapTEpEtv xal atpaoOat oivopaYaOic^EaOat. Ilaps'-
TCEcat 6s Trj avop£t'a xat i\ EuToXaia xai 'Jj Eu|u/ta xai
to Ootpao; xai to Opotco;, eti oe xai i\ cpiXoTcovia xai
T) xapTEpia. (5) io)^poauvr,c, 3' £aci to 1x^1 OauactclEiv
Tac ctTCoXauaEtc, Toiv atoaaTtxiov Tjoovoiv, xat' to Etvat
3& Tcaar,<; aTcoXauaEwc, ata/pac r,6ovr,c avopEXTOv, xai to
«ofiEtaOat xai tt,v Stxaiav aostav, xat to TETaaOat TCEpt
tov piov Jaoiox; ev te uixpotc xal aEYocXote;. IlapE-
TtETat 6s ttj atocppoauvri £UTa;(a, xoaaiotr,; aiotoe; ,
EuXa&Eta.
CAP. V
»0 'EYxpaTEtac, 6' EaVt to ouvaaOat xaTaa/f~v tw Xo-
Ytaaoi ttjv EictOuaiav 6puoiaav £tcc cpauXa; ctTcoXauaEie;
xat r,5ovoii;, xai to xapTEpEtv, xai to utco[xovtitix6v
fTvat Trjc; xaTa cpuatv IvoEiai; xai Xutct.c;. (2) Atxato-
auvr,; 6' eoti to otavEtitTiTtxov Etvat tou x^t' a^iav, xai
«r. ao'i^£tv Ta TrotTpta eOt; xai Ta voataa , xai to cto^etv
tou; YEYpauuEvouc vdaouc, xai to aXr,OEUEtv Iv Tto 8ta-
<p£'povTi, xai to StacpuXoicTEiv Tae; 61x0X0^(^5. Kact 6e
TcpwTr, Toiv 5txatoauvo)v Tcpoc tou;0eouc, EtTa Tcpoe;
oaiaovac, tra Tcpoe; TcaTpioa xai YdVEtc, ilxa Tcpo; tou;
to xaT9t/oatvous • e'voTc, eotiv tj Euas^Eta, t-toi ;xc'poe;ouaa
(iue.)
nihil exslat lioc qnidem Itico a philosoplio tradilum : tu oam
sic delinire poles : ] (j) Inconlincntla, pronae atl rupien-
dinn partis vitiuni esl : quo fit ut contra rationem avide
cupila, tiu piuni atl voluptatum illecebras ducentia, ample-
ctimur attraliiiniisqiie. (ti) Injustitia vero, vitinm aninii
est , quo amplius quain par sit , qualibet in re liabere |M)lle-
reque volunt. (7) Illiberalitasautcm, vitium, quo lucnun
undecumque oblatum sectantur. (8) Pusillitas autem
animi , vitium est, per quod fit ut nec fortunam nec in-
fortuiiium , nec lionorein nec i^nominiam ferre possint.
Prudcntia; est, ct consilium capere, et bona malaquedis-
cerncre , ct petenda fiigieodave in vila omnia judicare, el
bonis iis quaa quidein conccssa nobLs natura siint, pra-
clare uti , t^t recte cum boniinibus congredi , cl oppor-
tunitatem rcrum cernere , et rationcm orationeinque sa-
gaciter adliibere, et eoruiii qua? ossc nobis possunt usui,
omnium cxperimentuni scienliamqiie lcnere. (?) Ipsa ven'
memoria experientiaque et industria , aut a prudcntia pro-
(iciscuntiir, et comes cjus unaquaeque cartim evsistil :
aut o\i>crinientiim et mcmoria quidcm t:oncurrentes roail-
jutricesque causae sunt; indiistria voro et in damlo con.silio
fclicitas, partes prudcntia; sunt judicanda;. (3) Manstie-
tndinis est alitcm criininationos calumniasque ct con-
lcmptus modoralc fcrre , ac ad vindiclam releriter nonten-
dere, miniineqtic ad iram pnccipilcin essc : ct quum nec
insuavibus nec irritabililuis moribus sis, placitlum slabi-
lemque aniinum rotinerc. (4) At forliltidinis cst, imper-
culso morlis ad minas animo csso, alacritatemqiie diulcililuis
in rebus sorvare, ad subennda pericula aniiuis abumlare,
malleque prajclare mori , quam turpilor vivere servarique
cupcre , auctoremquc victoria; exsistere. Atl luec , lahorare
durareqiie qtium volle tum posse, fortiludinis est. Ilanc
et animositas , et Rcnerositas, et liducia, et audaria , lum
ct sedulitas , et tolerantia seqiiuntur. (i) Sobriclalis auteiii
sivc modcrationis, voltiptatnm corporearuni illectbras
mininic mirari , nullaque turpis illeclamenti delinitione
tluci , ac eliam licitis utendi rebus socuritatem susin-flnn
babere : et non magis qtium amplitor, qtiam quuni meilio-
criter suppelit, aniinum vllamque laxaro est. Comessobrie-
tatis, qiucdam ordinis conservatio , et rerum mundilia, et
verecundia, et cautio est.
Continentiaj vero, ratione cupiditatem turpi« ad illerebras
volu|)tatesquecientcm coinpescere posse, et animo athers»-
naluralium rerum defcctiones perturbationescpie conslaiili
t>ssc ac durabili. (2) Justitia: vero, ejus quod par **
dignum quoquc sil, qualibot in rc rationom babere, et
mores ac inslitula patria, scriptasque leges consenare, if
ritatem, ubicumqiie rcfert, dicere, paclaque custivlirf.
Prima v«:ro justitia cst, qua Dco : proxima , qua gcniis :
tertia deinde, qna patritc parenlibusque : poslrema , qw
vita jam functis debitum siiumque cniquc oflicinm prasU
mus. Inlcr tpias pietas , aut pars jiislitiiB , aut ipsm con
 ((250,1251.) DE VIRTUTIBUS ET VITIIS.
oixacoouvT;c, ?, TrapaxoXouOouoa. (3) AxoXouOsT Sl ttj
Stxaioouvri xai Sm6rr\% xai dXrjOsta xai ^ TcioTtc xai i\
uisoirovrjpia. (4) 'EXeuOepiottitoc S' s'oti to TcposTtxbv
tivai /prju.aTwv st; toc STcatvsTa, xat oa^tXr, liA t£ tic
[» Ta Seovta dvaXwOrjvat, xai to por,OrjTtxbv sivat dv tw
ouctpdpw, xai to [A^i XaSsTv SOev u,T| SsT. "Eoti Si 6 eXeu-
Ospto; xai Trspl soOrJTa xaOapbc xai TtEpi oiy.T)Otv, xai
xaTaoxEuaoTtxbc Ttov TTEptTTwv xai xaXfov xai Stayto-
vryv e'/o'vtwv riSsiav dvsu tou XuoitsXouvtoc , xai Qps-
10 Trrtxb; tiov £wtov tcov totov s/o'vtwv ti 7) Oauuaordv.
(5) 'AxoXouOsi Ss TTJ EX£uO£ptdTr,Tl TOU T]OOUC UYpOTT,;
xal EuaytoYta xat cpiXavOpcorcfa xat to stvat sXsr)Ttxbv
xat tptXdytXov xal cpiXd;svov xai cptX.dxaXov. (o) IMsya-
XcyjJ/u/iac 8' eoti to xaXto; evevxeiv xai suTU/iav xat
:;> a-u/tav xat Tiu.r,v xai aTtatav, xai to OauijidjEiv u.r,T£
Tpusr]v u.r)T£ OEpaTcstav u.t]te s;ouoiav u.t,te t&c vixa?
t»c svaytoviou?, s/stv Ss' Tt pdOoc ttjc '}/u/7;c xat u.s'-
YeOo?. "Eoti Ss u.EYaXd^u/0? ouO' 6 to £tjv rcspi tcoX-
Xou tcoiouu.svoc ouO' 6 cptXo'woc- airXou; Sk t5 /;Osi
2i. xai Ysvvato?, dotxEToOai Suvd;jtsvoc, xai ou Ttu.topr|Tt-
xdc. (t) AxoXouOsi Ss TrJ (jtEyaXoilu/ia aTcXoTrjc xai
dXrOsta.
CAP. VI,
Acppoouvric S' eoti tb xpivetv xaxw; Ta TcpaYjxaTa,
■cb SouXsuoaoOat xaxto; , to 6u,tX7Joat xaxioc, to /pr^-
::. oaoOat xaxto; toic rcapouotv dyaOoT; , to J/suSioc So\i-
Jstv Tcspt twv eU "bv piov xaXtov xai dyaOtov. (■<) Ila-
paxoXouOsT SiTTJ dippoauvv] aTCEtpia, du.aOta,ETcapto-T£-
pOTT,?, du.VT,U.QO-UVT|. .(3) 'OpYtXdTT|T0i; V SCfTiv EtOT)
Tpia- dxpo/oXia, Tctxpia, papuOuu.ia. "Ko-ti Ss tou
tm dpYtXou <xr, SuvaoOat ^s^pEtv (jtTjSl Ta; pttxpai;dXiYtopr;-
0£t<, Etvat Ss xoXaarTixbv xal TtfXtoprjTtxbv xai Euxt'vr,TOV
Tcobc. SpY^v xat Otco Epyou xai utco Xdyou tou tu/o'vto<;.
(d) 'AxoXouOeT Ss ttj opYtXo'Tr|Tt to itapo;uvTtxbv tou
i^Oouc xai tutjtETdtSoXov, xai ^j utxpoXoYia, xal to £tc\
J» iiupoTc XuTCETo-Oat , xal to TauTa Tcdo-/£tv Ta/s'«c xai
icapi Ppa/uv xatpdv. (5) AstXiac 8' s'oTi to utco tiTjv
Tu/dvTtov cpoStov suxivr,Tov E?vai, xai u.dXitiTa twv TCEpt
OavaTOv xai Tac c-totjtaTtxai; TCTjptoffsic, xaWb UTcoXatjt-
6'dvstv xpstTTOv sTvat O7ttoo-ouv otoOrjvat 4) TsXEUTrjo-at
ti) xaXtoc (6) AxoXouOeT Si Tri SEtXta fjtaXaxia , dvav-
cpia, drcovia, cptXo']/u/ia. "Ttceoti Ss' tii; suXdSsia
xai to dyiXdvstxov tou yjOouc;. (7) 'AxoXaoiac S' l<n\
TbnlpsToOai tok; aTcoXauostc tiov f,Soviov twv pXatSspwv
xai aioyptov, xai to urcoXau6dv£iv £u§atu.ovsTv [jtdXtOTa
«J touc t"v TaTc TOtauTatc TjSovqti; dvTac, xa\ to ^iXpy£-
Xotov Eivat xai to cpiXooxtoTCTr,v xai eptXEUTpdrcEXov, xai
to iaStoupfbv tivat Iv toTc Xdyoic xal ev toTc Epyoic.
(«) 'AxoXoyOst os ttj dxoXaoia aTa;t'a, dvaiSsta, dxo-
ouia, Tpu^ri , tSaOuixia, d[jts'Xsia , dXiYtopia , sxXuotc.
"' (a) 'Axpaoiac 3' eoti to xioXuovtoc tou Xoyio;j;ou tocc
aTCoXauosic twv rjoovwv aipsioOat, xai to u7CoXa;jt6d-
vovTa xpsiTTov Etv"at u.-)[ tjtsTao/sTv uiv autwv, u.st£/siv
215
soqucns justitiam est. (3) Justitiam vcro, ct sauclitas, et
vcrilas,ct lides, et ipjum uravitatis totitis otlium consc-
quitur. (4) Liberalitatis cst , aninto t.ili coniparatum cssc ,
ut opes suas lionestas atl res crogare , utquc in cxpcntientlo
necessarias ad res abundare, (11111 ut subsidio sicubi maxime
referat , essc, contraque ut inde , unde non decet , miniine
accipere velis. Liberalis autem vir, cliain vestes acliabi-
lationcm mtindam amabit ; saepequc supervacuas , bojieslas
moclo, ac baud insuavem ublectalionem babenlcs rcs, licet
ipsi non magno usui futuras, comparabit : quale cst, ani-
mantia aut jucundum aut atlmirabile quippiam pra? sc fe-
rentia alere. (5) Conies liujtis, quucilam in nioribus re-
missio , facilitasque , ct bumanitas; tum atl miscricordiam ,
ad amicitiam, ad bospitalitatem , ad ouinequo praeclariiin
propensio et amorest. (6) Hagnaniinilatis aulem, fclicitatcin
et infortunium, bonorem et ignominiam pracclare ferre; ac
nequc voluptateni, nequc clientelam, neque potestatem,
nc([iic victorias eas quue certando parantur, inirari : sed
aliquod in animo profuntlum ac vcluti pondus babcrc
est. lCst aiitcm m.ignanimiis is qui nec vivere faciat plu-
rimi , nec vitam ipsiiin vcbementer amct : scd simplici
qiiodam animo gcnerosoquc quum sit, ferre injuriam absque
viudirtas sludio potest. (7) Conies bujus, simplicitas cst,
et veritas.
Slultitiae vero propriuni , prave dc rebus jndicare , pra-
vcque consulcre, [irave pra?scntibus cnm rebus conyrcdi
coullictarique, falso de iis rcbus qua; in vita bonas nial.c-
quc versantur, scntire est. ■(">.) Comitcs cjus, inscilia,
ruditas, ineptitudo sunt, ac oblivio. (3) Iracundias vern
tria snnt genera : cxcandcsceulia , amarulentia , ct qtiie-
tlain cx offcnsa torpescenlia. Est autem iracundi bo-
niiiiis, fiintcinpliiincs imminutionesve sui vcl minimas
ferreminime possc, sed ad vindictam niiilctamque statim
tendcrc , itaque ct verbo ct rc qualibet ad iram perfac ilu
inoverL (4) Conscquitur banc, concitatis mobilibusquc in
uoivcrsum ut morihus redtlat homincs, ut amaro duroquc
sermojie uti soleant, ut levissimas ob rcs angritudine aflician-
tur, caque subito ac momento patiantur. (5) Timiditatis
autcm cst , ab undccumqiie venientibus terroribus commo-
vcri facile.iis prascrtim quas vel mortcm ipsam corpori,
vel aliquam corpoream orbitalem ihinentur; tum quali-
tercuiiiqtie sqpercsse servariquc , quam prasclarc oppelere ,
satius dtitere. ((!) Sequilur lianc animi mollilia, inviiili-
last[uc, ct inertia, ac viloc tuontlon nimia cupiditas. Subesl
antem quaedam liuic cautio , morcsque ejus alienos esi-e
a contentioue vidcmus. (7) Protcrvitatis autem, pcrni-
ciosarum turpitimque voiuptatum illecebras sectari cst ,
eosque qui his dcditi sunt, felices maximc cssc putare,
risuque , et salibus, et facetiis gauderc abundareqiie, dcni-
que qnuin rebus tuin verbis supinum ac dissoliitum esse.
(») Coniitcs bujiis, confusio, ct impudentia , et invc-
nuMas, et luxuria, ct levitas, negligentia , ct contemplus
ct dissoltitio sunt. (9) Incontincntiat! vero cst , voliiplaluiu
ilkfcbras ratioue prohibenlc scctari , et his non potii 1
 2JG ¥ IIEPI APETUN KAI KAKIfiN.
8s u.t;8sv tJttov, xal xh oTecOat j/iv 8siv TrpaTTEtv xai
t4 xaXa xai t& auu.?s'povTa, dipiaTaaOai 8e aCiTtov 8t&
TotcriSovdc. (10) 'AxoXouOsi 8s ttj dxpaafa ptaXaxfa
xai u.ETau.s'Xsta xai Ta TtXsiaTa TauTot a xai ttj axo-
t. Xaaia.
CAP. VII.
'AStxfac 8' eotiv eTot) Tpta • assSota , 7tX£0vsF;ia,
SSptc. (2) AaE^Eta uiv r) Ttspi Oeouc 7tXr)u.u.sXsta xal
7tspi Safjjtovac tj xat Ttspi touc xaTor/ou.E'vouc, xat itspi
Yovstc xat irspi TtaTpfSa- (3) TtXsovs",fa 2e Ttspi t4 auu.-
l" CdXata , Ttapi ttjv d*;fav a{pouu.s'vT] to Sidcpopov ■
(4) u€ptc Ss', xaO' tjv t4c TjSova? oCitoTc rcapaaxEud-
djouotv, Et; ovstio; dyaYo'vTEi; ETs'pouc, SOsv Eu»,vo; Ttspi
auTTJ; Xeyei*
"llxic xepSaivouo' oOSiv ou<»C aSixsi.
16 (j) "Eoti os t5jc doixfac to TtapaSafvstv Tot itaTpta sOr)
xai Ta vdu.tu.a, xai to dTtEiOsiv toic vdu.01; xal toi;
dpyousi, to 'Jj-EuSsaOat, to iitiopxEtv, to TtaparSafvstv
toc 6u.oXoYiac, xai t&c TciaTsic. (e) 'AxoXouOeT Se ttj
dotxfa auxotpavTta, dXa^ovsta , siXavOpioTtfa 7tpo57cotV,-
»1 toc, xaxorjOsta, Ttavoupyta. (7) 'AvsXsuOspfac S' sVtiv
eiSvi Tpta • aiaypoxsSpfa , tpstStoXfa, xtu.6sia. (s) Ai-
o/pox£p?ia u.e'v, xaO' rjv xspoaivEiv foTOuai Ttavrayd-
Oev, xal to xspSoc ttjc aioyuvTjc, Ttspi tcXeJovoc tcoiouv-
xar (») cpeiSioXia 0' ectI xaO' Tjvdoditavot yivovTai t<ov
2r, ypr)u.dTcov eic to Seov (10) xtu.6Ei'a S' eot! xaO' TJv
SaTravioai puiv, xaTa pttxpov 8s xai xaxtoc, xai tcXeov
|!Xd7tT0VTai tw u.T) xatoc xatpov TtoiEtorOai to Stdsopov.
(u)yEcTt 8s ttjc dvsXsuOspiac to TtEpi tcXeiotou TtOtEl-
aOat ypTjuaTa, xai to u.t,Ssv ovstSoc rjYsTaOat twv
30 7toiouvTtov to xEpSoc , pioc Otjtixoc xal SouXoTtpsTrJic
xal (5uitapd; , <ptXoTtu.fac, xai iXEuOfpiac dXXoTpioc-
(12) 'AxoXouOeT 8e ttj dvEX£uOEpio'TT|Ti u.ixpoXoYt'a, Jia-
puOuufa xai u.ixpoi|ju/ia, Ta7tEtvo'Tric , dutETpia, aYE'v£ta,
ijinavOpo>7c(a. (13) Mtxpo^uyiac 8' EOTi to u.t'ts tiu.t;v
«5 u-tjte dttaiav, u.t)ts EUTU/iav ptT^TE dtuyiav SuvaaOai
GipEtv, dXXa Ttutiusvov u-Ev yauvouaOat , u.txpot os eu-
7uy/)aavTa uTts;aip£aOat, dTiutiav Ss u.T|Ss tt;v sXa/i-
aTT,v ivsYXEtv SuvaaOat, drcoTeuYu.a S' dtT)v xat dTu/iav
xpivsiv u.EYdXr,v, doupsaOai 0' STtt Ttaai xai ouasopetv.
40 "Eti 8» toioutoc iaTiv 6 u.ixpd'|/uyoc oloc Tcdvta t«
dXtYO)pT)u.aTa xa/sTv tifipiv xai dTtu.iav, xai t4 Si'
aYvoiav r) Xt;Ot)v YlYv<>u-£va- ('*) 'AxoXouOsT 6s ttj
u.txpO'j)/u/(ot pitxpoXoYia , u.Eu.'itu.oipia, SuaEXTtiatia ,
TaTtElVOTTlC.
(•«,.)
quum satius esse duras, nihilomiuus potiri velle; quumque
recta et honesta qtise sunt, esse facienda statuas, ea vo-
luptatis ergo deserere. (10) Comes incontinentia;, mollitia
pncnitentiaque est , ct omnia fere quae protervitatem se-
quuntur.
Injustitiae vero genera tria rcperitintur : impietas, arro-
gantia, conlumelia. (2) lmpietas quidem erga deos, et
genios, aut etiam erga mortuos, tum erpa pareutes, et
patriam , rectum non servans. (3) Arrogantia vero.circa
contraclus commcrciumqtie vibe, supra quam merita est
pra?polIere volens. (4) Contumelia vero, voluplatem silii
sic struens, in probrum ac dedecus alios ut ducat. Recte-
quc de ea sic Evenus :
On.f dctrimentum dat lucra nulla ferens.
(5) Iniqtritatisost vero, morcs ritusque patrios pra;varicari,
legihus et auctoritati publicse subcssc non velle, mentiri
etiam, ac pejerare, pactaque transgrcdi, et lidem fallere.
(G) llanc calumnia , jactanliaque , ac liumanitatis simulalin,
et perversitas, dolusque malus sequuntur. (7) llliberali-
tatis quoque genera tria sunt : turpilucrium , parcitas,
tenacitas. (8) Turpilucrium , quo qua>rerc lucrumque ex
re qualibet facere non pudct, plurisque lucrtim qnani igno-
minia cst. (9) Parcitas autem , qua bonestas necessarias-
que ad res nostras minime sustinemus iiiqiendere. (10) Te-
nacitas autem , qua impendunt quidem , tenuiler vero
maligneque adeo, plus ut incommodent, dum siimptus in
tempore non faciunt. (II) llliberalitatis est, maximi pe-
cuniam facere, inque faciendo lucro probrum niilluni
inesse putare. Mercenaria lixe servilisque ac sordida vila,
ah oinnique honorum studio ac liberalitate aliena est;
,'!■,'; (|ii;i usii nobisvenit, ut noslris in rationibns qiiidem
angustia circumdemiir; in studiis vero ac voluntatibus,
vcluli pondus ac molem objectatn habeamus ; ac oninino
pusillitas, ac dejectio, ingencrosilasque animi, achumani-
talis totius odimn, nos ut consequalur. (13) PusillitaUs
aiilem, nequc fortunam nec infortunium, neque honorrm
ncc ignominiam ferre possc cst; sed lionore subeunle
tnmcscere vanumquc reddi, fortuna vero vel paululum
aspirante, continuo extolli; ignominiam ne rainimam qui-
dem siistinereposse : repulsam vero frustrationeinque quan-
tumvisexiguam, infortuniiim ingens esse judicare, omnem-
que eam lacrituis prosequi ac afgre ferrc. Denique talis
pusillus homo est , qui omnein neglectum sui , etiam qui
pttr ignorantiam oblivionemve evenit, injuriam ac cunlu-
raeliam dicat. (14) Hanc angustia, querirooniaquc, et
diflidentia , ct depressio qtiatlam animi scquitur.
 (mi.) DE VIRTUTIBUS ET VITIIS.
CAP. VIII.
KaOdXou 8e zrfi u.ev apetTJ? eoVt to ttoieiv 07Cou8aiav
tt,v StdOeaiv itept Tr,v <]<u£rjv, r]pEu.aiai(; xai T£TaYu:£-
vau; xivrjoeoi 5rpiou.£vr,v, tTuu.tptovoutTav xaT& TcdvTa t&
(XEpri • oto xai Soxei 7tapaSetYu.a uoXtTEia; aYaOrjc; Eivai
b dwySjt; tnrouoata StaOEOtc. (2) "Eoti Se apET7J; xat to
EuepreTetv tou? d£iou;, xat to tpiXeTv tou; dvaOout;, xat
to u.»jTe xoXacmxov eTvat ptiyre Ttu.iopT,Tixdv, dXXot TXetov
xat EUjjtEvtxbv xat tTUYYvcou.ovtxdv. (3) 'AxoXouOeT 81
T?j dpET»; y^pr,OTOTr|; , Ircieixeta , euYvtou.oauvr,, eXTci;
10 aYaflii. "Eti Se xal Ta Totaura otov cptXotxov sTvat
xat cptXdtptXov, ipiXETaipov, tptXdc;evov, tptXdvOpioTcov xal
tjtXdxaXov • & 8)[ 7cdvra twv iTcatvouu.eviov etrrCv.
(») T5j<; oe xaxtac, sVrt tcV IvavTta.
=as>S<Bss
5<7
In universum autem animus rite compositus ut slt , pla-
citlisque ac moderatis et suis motibus ut feratur, oinnesqu«
per partes ipsius velut harmonia , ut consonet , efficere ,
virtutis est. Itaque perfectae reipublicae similis virtuosus
animi status esse videtur. (2) Est vero virtutis et hoc ,
beneficiis dignos afficere , bonos amicitia sua dignari; tum
nec pcenae nec vindict.x* cupidum, sed misericordcm clemen-
temque , ac veniam concedere paratum esse. (3) Coinites
virtulis, probitas, atquitas, candor, spes bona sunt : prae-
terea alia ejusraodi , velut familiarium , amicorum , socio-
rum, bospitum, bominum dcnique omnium, eorumque
bonorum praesertim, araor. Quoe quidem laudatorum de
numero sunt omnia. (4) Vitium vero contrariis pcr
orania praeditura est moribus. .
 API2TOTEAOT2
<t>Y2IKH2
AKP0A2EQ2
TO nPflTON.
CAP. I.
'ETcetSTj to EtSs'vat xai to iTciOTaoQai ouu.6aiv£i
Tcspl rcdoac Tac u.eOoSouc, iov etotv dp/ai 7) airia
?i OTOt/eTa, ix. tou TauTa -/vwpiJjEiv (tote yip oldu.E0a
Ytvo')ox£tv 1'xaoTOv, &Tav t& atria Yvo>ptoo>u.Ev toc
itporra xat Ta; dp/ic to; Tcporcac xai u,E'/pt Toiv
OTOt/etiov), SrjXov oti xai ttjc Ttepi epuaeo>c eTCioTrjU.rlc
7TEtpaTEOv Tcpo^TEpov StopioaoOai toc Tcepi Ta? dp/dc.
(2) IIe^uxe 81 Sx to>v Yvt»ptu.t«)T£'pcov f,u,iv 7) 6Sbc xai
oacpEOTEpow Itti t4 oacps'oT£pa ttj oucei xai Yvtopttito-
lu Tepa- ou yccp TauTa rjuTv te Yvcoptua xat aTcXcoc" Sid-
Tcsp avocyxTi tov TpoTtov toutov Tcpoc«Y£tv sx tcov doacpE-
OTs'ptov u.Ev t?, cpuoEt , tJu.iv Ss oacpsoTf'po>v, e'tcI tcV
oa:ps'oTspa ttj cpuost xai ■yvcoptu.cotEpa. (3) "Eoti
0' TJfitv to TcpcoTov S9;Xa xai oajp?) Ta ouYXS/uu.s'va
16 iiaXXov CoTspov Se ex touto>v YiveTat Yvo>ptua toi otoi-
/eta xai al dp/at Statpoucri TauTa. (4) Atb ex tcov
xaOdXou ETci toc xaO' ExaoTa SeT TcpotEvat. Tb yip
8Xov xaci tt,v ataOr,otv YVtoptucoTepov to oe xaOd-
Xou SXov t! eoti' TCoXXa yip TCEpiXauSdvEt o>c u,£'pr|
9» to xaOdXou. (0) IIe'tcov0e Ss TauTO touto TpOTcov Ttvi
xal Ti SvduaTa Tcpbc tov Xdyov, "OXov ydp Tt xai
dSioptoTo>c or,u.at'vEt, otov 6 xuxXoc* 6 S£ 6ptau.bc outou
Statpsi et; Ti xaO' ixaoTa. Kai Ti Tcatota oi to u.ev
TtpioTov TcpoaaYopeust rcdvTac touc oivSpac TcaTEpac
35 xai u.r,TE'pa; Ti« Yuvaixac, uoTSpov Ss Siopt^et toutiov
ixaTspov.
CAP. II.
'Avdyxri S' 7;toi u.tav eivat tt^v dp/V^v r\ tcXeiouc/
xai et (Jitav, rjTOt dxtvrjTov, toOTcep cpr,oi [lapu.EvtSr,c;
xai Ms'Xtooo;, r] xtvouu.Evr,v, woTcep ol cpuotxot, oi u:ev
3d a£pa cpdoxovTsc, Eivat, ol oe uoo)p, ttjv Tcpo')T7)v dp/r^v"
l? Se tcXeiou;, 7J TC£TC£paotie'voci; r) dTC£tpouc;• xal et
TreTCEpaouiva; , tcXeiouc, ol [xtac, yj Suo rj Tpeic, rj te't-
Tapac, fj dXXov Ttvi dptOjidv xai £t drcEipou;, •?, outo>c
oioTcep A7)u.o'xpiTOC,, to y:v0? 'vt °'/.Tiu-aTl 2s r, EtSet
3s Stacpepouoac , rj xai evavctac. (») 'Ouotwc Se ^tjtouoi
ARISTOTELIS
NATURALIS
AUSCULTATIONIS
LlBEtt PRIMUS.
Quoniam cognilio et scientia in omnibus melliodis,
qtiarum sunt principia vel causa; vel elemenla , e\ horum
notitia proficiscitur (tunc cnim putamus unumquotlqiie
cognoscere, qutim causas primas noverimus et principia pri-
ma, etusquc adelementa), perspicuum>estliic quoque ten-
tandum esse ut primum definiantur ca qurc ad principianalu-
ralis scientiaj perlinent. (2) Naturalitcr autem constituta est
via ab iis qna: sunt nobis notiora et clariora, ad ea qtia;
sunt clarinra ct notiora natura; non enim cadem sunt et
nobis nota, ct simpliciter : quare necesse est hoc modo pro-
giedi, nimirum ex iis qnac natura quidem sunl obscuriora,
nobis tamen sunt clariora , ad ca qua; sunt notiora et cla-
riora natura. (3) Ea vero sunt nobis primuni pcrspicua et
manifcsta, qu;c stint magis confu.-a; deindc iis qui h.it
dividunt , cx ipsis clcmenta ct principia innottscunt. (4) ld-
circo ab universalibus ad singularia progredi 0|x>rtet. Totum
enim secundum sensum nolius est : universale autem est
tottim quiddam , quoniam universale multa , tanquam par-
tes, comprehendit. (5) Sicaffecta qnodaminodo sunt etiam
nomina erga definitionem. Totum enim qiiiddam et indc-
linile signilicant , veluti Circultis : delinitio vero tjus di\i-
dit in singulas partes. Ac pueri quoquc prinium omnes
viros appellant patres, ct omncs mulieres matres; poslea
vero discernunt borum utrumquc.
Necesse est atitem aut unum esse principium, aut
plura; et, si iiniuii sit, aul csse immobile , ut inquiunt Par-
menidra et Mclissus; aut t|Uod moveattir, ut aiunt pliysici :
quorum alii aercm , alii aquam staluiint esse primnm prin-
cipiuiu. Quodsi plura sint, nctesse est vel csse finila ^el
inlinita; ct, si flnita, uno autem plura.ccrle velessc dno,
vel tria, vcl qualtiior, vel aliquo alio numero : si inlitiiier
vcl oportet sic. esse ut censuit Dcmocritus , nimirtiin geneM
uninn, figura anlcm vel forma diserepantia , ant eliam con-
traria. (2) Similiter cliam ii qurerunt.qui quxrunt quol
 (lHt.,185.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. I. CAP. II.
xal 01 t4 ovTa £r|TouvTec; 7tdoa' • i\ <T>v y4p ti ovTa
eVt! ("tjtouoi 7tpS>TOV, Taura TOTEpov £v rj TtoXXd-
xal ,£t TcoXXd , ei 7t£7tEpaou£'va r) aTTEipa. "ilore tr,v
dpyr,v xai to otoi/eiov Jtjtouoi, TtOTEpov £v r) rcoXXa
S 3 Tb uli OUV £1 £v xai ccxcvtjtov to 3v oxotceTv ou
TOpi (puiiswi; eoti oxotceTv. "iloTtEp y4p xal tw ysoj-
LiETpr] ouxeti Xdyoc 1<sx\ Ttpb? tov dvEXdvTa t4; dp/dc,
aXX' t,toc £Ts'pa<; etciottiutjc; t\ Ttaowv xoivtjc;, outox;
ouos tw jtEpc dp/wv ou y4p &« dp/rj Iotiv, ei
loSv udvov xai outwc; Iv eotiv. 'H y4p dp/r| tivoc;
r, tivwv. (4) "Ouotov St| to oxotceiv ei oStox; £v xal
Tcpo? dXXrjv OEOtv STtotavouv StaXEyEoOat twv Xdyou
tvexa Xeyouevojv, otov tt,v 'HpaxXeiTEtov ■ r, st xt« cpatr,
dvOptoTtov fva to ov eTvoi • (5) r, Xueiv Xdyov Iptortxdv,
lb&tep duyoTEpoi usv e/ouoiv 01 Xdyot, xat 6 MeXiooou
xai 6 IIapu.£viJou- xat y4p vJ/euSt] XauSdvouot xai
aiiuXXdYiOToi Etor uaXXov Ss 6 MeXiooou cpopTixb;
xat oiix e/ojv ditoptav , dXX' evo? aTOTtou SoQevtoc;
taXXa ouu6aiv£i. Touto Ss ouSev /aXETtdv. (0) 'HuTv
*) cU utcoxeioOoj t4 cpuaet vj TtdvTa r, evia xivouu-Eva
eivai • Sr]Xov oe e*x ttj? ^TcayojyTJi;. "Aua Si ouSs Xueiv
aTravta TtpoaT,xEi, dXX' vj 6'oa ex twv dp/wv tic; £Ttt-
oeixvui; (J/EuSeTat, baa Se ui), ou, oTov tov TETpaYO)-
VISU.OV TOV UEV Sl4 TWV TUT,UaTWV yeojUETptxou Sta-
n> Xuiat, tov Sk 'Avti^wvto; ou Y*<<>uETpixou. (7) Ou
ut,v iXX' etceiStj TtEpt cpuijEox; uev ou , <j»uotx4c; Se aTto-
pta; ouuSaivei XeyEiv aCiToT;, ioojc; ^Et xaXwc; etc'i
utxpbv otaXE/_Or|vat TtEpi auTwv • e^ei yap cptXooostav
T) CX£'il{. [III.] (g) 'Ap^r, Si oixEtoTaTT) Ttaowv, Itceiot)
10 TtoXXcfyoJi; XeyETat to dv, iSeiv tcw? Xe'youoiv ot Xe'yov-
te; Etvat iv t4 TtdvTa, icoTEpov oiotav t4 itdvTa
t,v Ttooa TJ Ttotd , xai TtdXtv TtoTEpov ouotav utav t4
Trdvra, oTov dvOpojTtov Iva r\ Ttctcov sva r| i]/uyr,v utav,
?, rotbv ev Sl touto, oTov Xeuxbv f) OEpixbv r| twv
as aXXo>v Tt tSv toioutwv • TauTa ykp icdvTa Sta-
^spEi te tcoXv xai dSuvaTa Xe'y£iv. (9) Et ptiv yap
fa-ai xai ouota xai Ttoobv xai Ttotdv, xal TauTa
eit' d)ToXEXuu£'va aTt' d^Aioy eite ut], TtoXX4 t4 ovTa-
£'. 01 itavTa Ttotbv t\ tcooov, eit' ouot); ouoia? eite
»" ut, ouot,i;, aTOTtov, ei SeT aTOTtov Xe'yeiv to dSuva-
tov. Ouoev y4p twv dtXXwv ^wpiOTOv ioTt Ttapa tt,v
ouaiav • TtdvTa y«P xaO' uTtoxEiptEvou tt)? ouotac; Xe-
YETat. (iu) Me^Xioooc; Se' <pr,ot to 3v dTtsipov eTvat.
Iloobv dpa xi xo dv • to y4p ditEtpov e'v to> Ttoaw- ouatav
« 8e aTtEtpov «Tvat -/) 7toidTr,Ta r\ itdOoi; , oux lvSe'/ETat
»'t ur, xaTa ouu<?£6rjxdi; , ei dua xai tcoo4 aTTa eTev
0 yap T0U aTtEipou Xoyot; toj tcoooj Tcpoo/pTJTat, dXX'
oux ouota ouSs tw Ttotto. Ei uev toivuv xai ouoia
£flri xal tcooov, Suo xal ou/ £v to dv e! S' ouota ud-
Wi vov, oux drtEtpov, ouS= uiyEOoc; l;£t oCSev tcooov ydp
TiEorai. (11) "Eti ItceI xai auTO to e'v xoXXa/w;
AiyEtat , o)07tep xai to dv, oxeTrteov Tiva Tpditov Xe'you-
oiv etvat ?v to -rcav. AE'yexat 0' ev ^ to ouve/e;
7) to dotaipeTOV f, wv 6 Xdyoc; 6 autbc; xat eTe; 6 tou
249
sint entia : primum cnim quaemnt, utrum haec, cx quibus
entia constant, unum sint, an inulta; et, si murta sint,
utrurn sint fmita , an infinita. Quocirca qua?ruut , utrum
principium ac elementuui sit unum , an multa. (3) porro
lia;c consideratio, an unum sit ens ct immobile, non est
consideratio dc natura. Quemadmodum enim minime est
geometrae disputare adversus eum qui gcometriie prin-
cipiaevcrlit, sed ca disputalio est vel alterius scientia;,
vel omnium communis : ita etiam ei qui dc principiis phy-
sicis agit, non est disputandum advcrsus negantes principia
pliysica : quia non est amplius principium , si est (anluni
unum , et ita nniim : quandoquidem principium est alicu-
jus, vel aliquorum. (4) Perinde igiturcst, considerarc an
ita sit unum principium , ac si contra quamvis aliam tlie-
sin disccptetur, qua; disputationis causa asscratur ; velnti
adversus tbesin Hcracliteam : vcl si quis aflirmarit i.l
quod est, esse unum bominem : (5) aut solvcrc argiimcnta-
tionem litigiosam, quam ambo quidem sermones liabent, tam
Mclissi quam Parmcnidis (ctenim falsa accipinnt, neque
conclndunt ), sed ratio Mclissi est magis importuna , nec
habet dubitationem, 6ed uno absurdo dato, cctera evcniunt :
boc vcro non est dilficilc. (C) Nos autem supponamus, qum
natura constant, vel omnia vcl quacdarn movcri : quod
quideraper inductionem perspicuum est. Simtil autem nec
solvere omnia decet, sed ea tantum , quas ex principiis
dcmonstrans qtiispiam falso concludit : qua» vero 11011 ita
concludiintur, nequaquam solvenda sunt. Exempli gratia ,
tetragonismum qui per scgmenta fit, geomctra; cst dis-
solvcre ; Antipliontis vero tetragonisnnim dissolverc , non
est geometra;. (7) Sed quia , licet non de natura , tamcn
naturales dubitationes cos diccre contingit : fortassis c re
erit paululum de bis disserere : habet enim in se philoso-
phiam luec consideratio. [III.] (g) Principium autem
omnium accommodatissimum est , ut videamus , quoniam
ens mullis modis dicitur, quonam raodo id accipiant qui
inquiunt omnia esse unum : ulrum intclligant omnia esse
substantiam an esse quanta, an qualia. Rursus, utnun
omnia csse unam substantiam , ut hominem unum , vel
equum iinum, vel anirnam unam; an unum quale, ut
album, velcalidum, vel aliud quidpiam tale. Hooc enim
omnialonge inter sediffcrunt, ac dici nequeunt. (9) Ete-
nim si sit et substantia, et quantum, et quale (sive
ha»c sint a se invicem sejuncta , sivc non ), certe multa
entia siini. Si vero omnia sint qiiantutn , vel quale,
sive etiam snbstantia sit, sive non sit; absurdum esl,
si tamen absurdum dicere oportet quod est impossibile.
Niliil enim aliud separabile est prxter substantiam :
quoniam reliqua omnia de suhjecta substanlia dicuntur.
(10) Atqui Melissus inquit ens inlinitiiiii esse. Lns igitur est
quantum quiddam : quoniam intinitum est in quantitate :
stibstantia vero, aut qualitas, aul aflectio non potest csse
inlinita, nisi ex accidenti , videlicct si simul iju.rdaiu
quanta sint. Nam in delinitione infiniti quantum adhibetur,
non substantia, ncc (juale. Ergo si et substantia est, et
quantum , duo sunt entia, non unum. Quodsi substanlia
tantuin sit, profecto ens nec inlinitum erit, nec ullam nia-
guitudinem liabebit : quandoquidem csset quantum quid-
dam. (1 1) Praiterea qtioniani ipsum quoque unum dicitur
niultis mixlis, queniadniodiiin et ens; considerandum cst,
quonam modo dicant universum esse unuiii. Dicitur autem
iiniiiu, vel quod est continmim , vcl quod est individuum,
vcl qtiorum una et cadem est definilio quidditatem cxpli
 2oO *Y21KH2 AKP0A2EG2 A, p\
ti rjv sTvai, toarcEp us'0u xat otvoc. Et usv toivuv
auveycc, tcoXXoc to eV sic drcetpov Y*p StatpeTov to
cuve/ec. (12) *K/et 0' aTtoptav Ttepl tou uEpouc xal
tou SXou (tao)c Ss ou Tcpbc tov Xoyov, dXX' aur)|v
5 xsO' auTr,v) TOTSpov ev r) TcXsfto to us'poc xai to oXov,
xai tcSIc, £v r) tcXeiw • xa\ e! tcXeiio, tcw; tcXeico" xat
Tcspl Ttov uEpiov Ttov urj auvs/tov [6 auTOc Xoyoc]- xai
si Tto SXto £v IxaTspov <oc dotatpETOV, cTrt xai auta au-
toI?. (13) 'AXXot utjv ei toc dStatpsTov, ouOsv ec/Tat Tcoabv
10 ouS; tcoio'v, ouSe Srj drcstpov to ov, toarcsp MeXtaadc
tpTjCftv", ouSs' TtsTCEpaojtivov, toaTcsp napusvioric- tb
Y«p Tcs'pac dSiafpETOv, ou to TtsTCEpacusvov. (is) 'AXXot
ur|V ei tw Xoyw £v t& Svra Tcdvra , toc, XtoTctov xai ttjtat-
tiov, tov 'HpaxXstTOU Xdyov auu.6a(v£t XsfEiv auTotc
15 TauTov fkp ectoi xai dyaOio xal xaxio stvat xai u.rj
dyaOto xaidyaOio- iocjte toutov ectoi dyaObv xai oux
dyaOdv, xai dvOptoTCOc xai tTcrcoc xai ou TCEpi tou £v
sTvat t4 ovTa 6 Xdyoc eaTai auTOtc, dXXa rcepi toti (jit|-
osv, xai to TOtioSl sTvat xal Toatooi toutov. ([5) 'EOo-
so puSouvTO Ss xal ot uaTspot tiov dpyattov otcioc u.r|
aua Yevr^Tai auTOtc to outo £v xai TtoXXd. Atb oi
UEV TO IfaTtV dtpEtXoV, tOCJTSp AuXOCpptOV, 01 SJ TTjV
Xi;tv usTsppuOutc/jv, Stt 6 dvOpioTtoc, ou Xeuxdc ectiv
dXXa XEXsuxtoTat, ouos paSt^tov ectiv dXXi fjaoi£ei*
ab fva (jLiiTcOTe to eotti TcpoaaTCTOVTSc TcoXXi stvat TCOltOCTl
to e*v, wc; [jiovaytoc XeYOU.e'vou tou Ivbc, rj tou ovtoc.
lloXXi Se t4 ovTa r) Xo'Yt>) (olov dXXo to Xeuxio eTvat
xaiuouatxto, Ttp8' auTto du.tpto- TtoXXa dpa to e*v) rj Stat-
pscet, toaTcep to SXov xal Tot u.e"pr|. 'EvTauOa Se
»0 r;Sr| rjTcdpouv, xai o)u.oXoyouv to £v tcoXX4 ^Tvai , cSo-rcsp
oux £vSs}fo'ijiEVOv TauTov ?v ts xai TcoXXa eTvoi, ur) t4
dvTtxsiuEva Ss • ECfTt ^ap to £v xal SuvdjjtEi xai e'vte-
X£/_s(a.
CAP. III.
Tov Te Sr| Tpo'Tcov toutov eTctoucrtv dSuvaTOv tpat-
ib veTat t4 bVca £v eTvat, xal s; Sv iTciSetxvuouat , Xusiv
ou j^aXeTCCiv. 'AptcpdTepoi yctp iptaTtxtoc auXXoYtXovTat,
xai Me'Xiaaoc xal IlapueviSric- xal yip <j/£uSrj Xau-
Sdvouat xai dauXXoYtaTOi Etatv auTtov ol Xo'yof uSXXov
Ss 6 MsXiaaou cpopTtxbc xal oux e"^iov aTcopiav, dXXa £vbc
40 aTo'rcou SoOsvtoc TaXXa auufiatvsf touto S' ouOsv x*^e-
tcov. (2) "Oti usv ouv TcapaXoYtilsTai M£'Xtaaoc, Sr,Xov
otETat Y«p EiXrjjpsvat, si to yevo'usvov s/st dpyV
ctTcav, Sti xai to ur] Yevduevov oux iyv.. ETTaxaiTouTO
ototcov, to tovtoc otEaOat sTvat dp/rjv tou TcpaYuaTOc
45 xai u^i Toti/pdvou, xai Y£V£'aso)C urj Tric drcXrjc, dXX4
xai dXXoitoaEti>c , toaTCEp oux dflpdac Y'vousvr,c ueTa-
SoXrjc. (3) "ErcetTa xai Sta t£ dxivr)TOv, st £v; toarcEp
yap xai to ptEpoc £v dv, ToSi to uStop, xtvEiTativ lauTto,
Sta t( ou xai tc3v; ETCEiTa dXXodoatc Sti t( oux av
50 Etr, ; 'AXXa u^v ouSs tw eiSei oTovte £v sTvai , TcXr|v tw
e; ou. Outo)c Se £v xai tSv cpuaixtov tivec XEyouatv,
ixsfvtoc 0' ou" dvOpwTcoc Y^p ^ttcou irspov tw EtSet
(«5,186. )
i-iins , ut temetum et vinum. Itaque si ens continuum est ,
multa est quod est unum : quia continuum est divisibile
in iulinituin. (12) £st autem dubitatio de parte ac toto
(quac forlasse niliil ad lianc rationem facit, sed ipsa perse
spectanda est), utrum pars et tolum sint unum , an multa:
et quomodo sint unum , vel multa : et si sunt multa , quo-
motlo iiiulta (ac de partibus non continuis est eadem
disputatio ) : et si utraque pars cum toto unum sit utpote
individua , hinc effici ut et ipsae partes inter se unum sint.
(13) At vero si unum est ens ut individuum , nibilerit
quantum , aut quale : proinde ens nec erit inlinitiim , ut
inquit Melissus; nec finitum, ut ait Parmenides : finU
enim seu terminus individuum est , non id quod est linitum.
( 1 i) Sed si omnia entia sunt definitione unum, ut vestinien.
tuni et indumentum; accidit eis ut Heracliti sermonem
pronuntient. Eadem enim erit essentia boni et mali , ilem
non boni et boni. Quocirca idem erit et bonum et non
bonum, idem homo et equus -. nec de hoc eritillisdispuu-
tio, an omnia entia sint unum, sed de eo potius, an nitiil sint :
item taleesse, et tantum esse, idem erunt. (15) Posterio-
res quoque veterum, conturbati siint, verentes ne quamlo
eis accideret ut dicerent idem simul esse unum et niulta.
Quare nonnulli verbum est auferebant , ut Lycophron :
alii vero orationem reformabant, non dicentes hominem
album esse , eed albescere ; nec hominem esse ambulantem,
sed ambulare : ne quando verbum est adjungentes, multaesse
efficerent , quod est unum : quasi iino modo dicatur unum
aut ens. Entia veromulta sunt, vel definitione (utalia
cst albi essentia, et musici : eidem tamen subjecto insunt :
multa igitur est quod est unum), vel divisione, ut totumet
partes. Htc vero jam ambigebant, et fatebantur, quod unuu
est, esse multa : quasi idem non possetesse unum et multa;
non propterea tamen opposita concedebant : est enini
unum et potestate et actu.
lis igitur qui hoc modo aggrediuntur, apparet, fieri non
posse ut ea qna; sunt, unum sint. Atque ea ex quibus de-
monstrant, solvere non est difficile. Utrique enim litigiose
ratiocinantur, tam Melissus quam Parmenides. Etenhn falsa
sumunt , neque concludunt eorum raliones : sed magis im-
portuna est ratio Melissi , nec habet ullam dubitationem :
verumuno absurdo dato, cetera sequuntur : lioc autem non
est difficile. (2) Vitiose igitur Melissumargumentariperspi-
cuum est. Sumpsisse enim putat, si quicquid est factum, ba-
bet principium, etiam quod non est factum, non babere prin-
cipium. Deinde et hoc absurdum est, existimare quamlibet
generationem , non tantum simplicem , sed etiam varia-
tionem, rei principium habere , nontemporis, quasi non
fiat simul ulla mutatio. (3) Insuper cur est immobile,
si sit unum? sicut enim pars , quum sit una, ut ha?c ao.ua,
movetur in eodem loco : cur non etiam universumita mo-
vebitur ? praetcrea varialio quam ob causam esse non po-
terit? At vero nec forma potest esse unum , sed tantum eo
ex quo. Hoc autem modo unum esse etiam physici qnidani
tlicunt, illo autem modo nequaquam : liomo namque ib
 M. NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. I. CAP. III.
x«\ Tivavrta dXXrjXwv. (4) Ka\ Tcpbe, IIapu.evi8r|V 81
i auTO? Tpdrcoc, twv Xoywv, xat et tivec, dXXot eiaiv tStor
xsl f, Xiioic, ty) uiv Sti uJ/euStjc, , ttj 8s Sti ou auu.TCEpa(-
v£T»i" 'J/Euoij? u.ev, r| aTcXw; Xau.6dvEi to 3v XeyeoOoi,
i AtYOuivou itoXXaywe, ■ d<ruu.TtEpavTOe, Ss , Sti e! utdva
•ti Xsuxi Xt)^0e(tj, OT)tiaivovTE; Iv tou Xeuxou, ouOsv
r/rrov icoXXi Ta Xsuxi xai ouy £v. Oute vip ttj ouv-
eyeia ev lorat to Xeuxbv oure tw Xoyw. "AXXo yap
'srat to eTvat Xeuxio xa\ to 8e8£Yu.evo), xat oux lo-tai
10 zapi to Xeuxbv ouOsv yo>pto-Tdv ou vip ?j yo>piOTo'v,
iXXi tw eTvat erepov to Xeuxbv xat 10 uicapyet. 'AXXi
touto IIaputevior|i; outcw Iwpa. (6) 'Avayxri 8r| Xa-
6eIv fi-J) ijtdvov £v OTjtiaivEtv to 5v, xaO' ou av xatTJYO-
pr|6rj, aXXi xai SrcEp 3v xai Srcep £'v to vip o-uu.6e6t]-
■6 xb? xaO' uTcoxeiu.svou Ttvbc, XeyETat. "Qote <•> ouu.6e6r|xe
to dv, oux ftfTai' £rspov Y^p tou ovtoc/ eorat Ttapa oux
ov • ou or| Etrtat aXXo) uTtdpyov to SrtEp 5v. Oi Y^p Itrtai
dv ti auTto Etvat , et ptr] rcoXXi tb Sv cr;u.aivei outw;
wcrce Etvai ti exaoTOV. 'AXX' uTcdxetTat xb 3v OT;u.ai-
30 VEtV EV. («) E? OUV TO SlCEp OV (JtT,Oev\ CUU.6s6r|XE,
tiXXa i" sxsivto, ti utaXXov to Sitep Sv crr)U.atveiTb 8v
r, u.f| ov; ei yip eatat to 6'Tcepov Taurb xal Xeuxdv, to
Xeuxto 8' eTvat jjtTj ^otiv SrcEp 5v ouSe y^P o-uu.6e6t)-
xs'vai auToi oTovte to Sv • oiOiv ^ip 3v 3 oiy SrtEp ov •
it- oux apa 3v to Xeuxov • ouy o!jto) £e woTcep Tt u.^1 Sv,
aXX' SXtoc, (jtT) ov. Tb apa Sitep 3v oux Sv • aXr|Os;
^ip eiiceiv Sti Xeuxdv , touto Si oux Sv iorjiJiaivev •
war' ei xa\ to Xeuxbv oriu.a{vei STcep ov, rcXeio) apa
irrjU.aivei to Sv. (7) Ou toivuv ouSe (jteYeOoc, e;et to ov,
* tinep Srcep ov to Sv ixaTepo) y^P irepov to eTvat tSv
u.opio)v. "Oti Se StatpetTat to Sicep 3v eic. Srcep 5v Tt
«tXXo, xa\ tS) XoYtp tpavepdv oTov 6 avOptoico? ei Iotiv
ortEp Sv ti, avctYXTi xai to ^olov Srcsp Sv ti eTvoi xai
tb Sitcouv • Et vip (jtrj Sitep ov ti, ouu.6e6r|XOTa laTat •
» r, o3v t5 avOptoTco) r\ aXXu Ttvl uTcoxetu.evo). 'AXX'
iouvaTov • cjuu.6e6rixdc, Te ^ip XsYeTat touto, rj o ev-
os/ETat GTcdpyetv xai u.ri urcapyetv, rj o5 ev tw \6fta
jTcapyet to w ouijt^E^rjXEV, yi ev w 6 Xoyo? uTcdpyet
i;) ouu6s'6r|xev , oTov to ptiv xaOrjoOat w; yo)pt!|d-
maevov, ev oe tw <riu.w urcdpyEi 6 Xoyoc. 6 Trj; Sivbc,
f, tfautEv ou(x6E6r,xevat to trtijtdv. (g) *Eti Soa
£v to) optcTtxcT) Xdvw evetrttv r) i\ wv ioTtv, £v t&
XdYto tw toutcov oux Ivuicdpyet 6 Xo'yoc, Stou SXou,
oiov ev tw SiTcoSt 6 tou dvOpwTtou , r) Iv tw Xeuxto
ti 6tou Xeuxbu dvOpwTtou. Ei toivuv TauTa toutov eyet
tov TpoTtov xat tw dvOpioTcw auu.6e6r|xe to Sircouv,
dvdYXTj y_o)ptorbv eTvat outo • wcrte ivos^yotTO av
Ijr, Sitcouv eTvat tov dvOpwitov , r) ev tw Xoyw tw
tou StrcoSoc, evearat 6 tou dvOpwTtou XoYtx;. AXXi dSti-
H) vaTov • exeivo •(kp Iv tw ixeivou Xoyw eveaTtv. Ei
V dXXo) tiuu.6e6r|xe to Sitcouv xai to Cwov, xat u.rj
ttrttv ExaTEpov SrtEp Sv ti, xal 6 dvOpWTtoc, av eiT) twv
ouu.6e6r)xdTwv ETepw. (9) AXXa to STtep ov ti eoTw
u.T|OEvt o-u;jt6E6r,xdc, , xai xaO' ou dy.^0), xai Exdtepov
251
cqtio forinA diversum est, et contraria inter se diffemnt.
(4) Sed et adversus Parmenidern idem est ralionum modus,
et siqui alii sunt proprii 1 ac solutio est, partim quia falsa
sumit , partim quia non concludit. Falsa sumit , quatenus
accipit ens simpliciter dici, quumdicatur multis modis. Non
concludit autem, quia, si sola alba sumpta fuerint, quum
album unam rem signilicet , nihilominus multa alba erunt,
non unum : quoniam album neque continuatione unum
erit , neque deflnitione. Diversa enim erit essentia alhi , et
subjecti suscipientis alhuin; acnihil erit separahile prneter
album : non enim differt , quatenus est separabile , vcrum
essentia differt album ab eo cui albor inest. Setl hoc Par-
menides nondum viderat. (5) Necesse igiturest, ut[qui
dicunt ens esse unum ] non solum sumant ens signilicare
unum cui attribuatur ; sed cliam sumant quod est proprie
atque essentialiter ens, et quod est proprie atquc essentia-
liter iinum; accidens enim desubjectoaliquodicitur. Quare
id cui ens accidit, non erit : quandoquidem est diver-
sum ab ente : erit igitur aliquid non ens : ergo non erit
in alio id quod est propric atque essentialiter cns : siquidein
aliud eutis essentiam non habehit , nisi ens multa significet ,
itii ut unumquodque sit aliquid. Atqui supponitur ens unam
rem significare.(e) Si igitur quod proprieatque essentialiter
est ens, nulli accidit, reliqua vero illienti, cur ens signifi-
cat potius id quod proprie atque essentialiter cst ens , quam
non ens? nam si idem sit proprieatque essentialiter ens et
album, albi vero essentia non sit proprie atque essentialiter
ens (etenim nullum ens potest ei accidere, quum non
sit ens praeter id quod est proprie atqueessentialiter ens),
album nonerit ens : nectamen ita, quasi aliquid nonens,
sed omnino erit non ens. Quod igitur est pruprie atque
essentialiter cns, est nonens: vereenim dicitur esse al-
bum : hocautem significabat non ens. Quapropter si etiam
album significat id quod proprie atque essentialiter est ens,
profectoens multasignificat. (7) Ergo nec magnitudinem
ens habebit , siquidem ens nil aliud est quam quod est
proprie et esseutialiter ens : quoniam utriusque partis essen-
tia est diversa. Id autem quod est proprie et essentialiter ens,
dividi in aliud proprie atque essentialiter ens quiddam : ctiam
ratione perspicuum est ; veluti , si homo est proprie atque
cssenlialiler ens quiddam ; necesse est ct animal et bipes
csse proprie atque essentialiterens quiddam : nisi cnim pro-
prie atque cssentialiter entia sint, accidentia erunt : aut
igitur homini accident, aut alii cuipiam subjecto. Atqui
hoc est impossibile. Jd cnim dicituraccidens, vel quod
potest inesse et non inesse , vel in cujus defiuitione inest id
cui accidit : exempli causa, scdere, estaccidens, tanquam
quod separatur; in simo autem inest ratio nasi , cui dici-
mus simum accidere. (8) Praeterea quaecumque insunt in
oratione dcGnitiva, aut ex quibus res coustat, iu borum
dcfinitione nou inest ratio totius , ut in bipede non incst
ratio hominis, aut in albo non inest ratio albi hominis. Si
igitur ista lioc niodo se habent , et bipes homini accidit ; ne-
cesse est ipsum esse separabile : adeo ut homo possit csse
non bipes; aut in bipedis definitione inerit hominis ratio.
Sed lioc est impossibile : quoniam illud in hujusdefinitione
inest. Quodsi alii subjecto accidant bipes et animai, ac
neutrum sit proprie atque essentialiter ens quoddam; ccrle
et liomo erit in eorum numero quce alii accidunt. (9) Ati|iii
illud esto proprie atque essentialiter ens quoildam, qinul
nulli accidit. ltcm dc quo ambo sivc utrumque, de eo id
 255 *T2I"KH2 AKP0A2EG£ A , 5
xai to £X toutwv XsyEaOio ' £; dStatpETwv dpa to tcSv.
Evtot S' EVESoaav toi< Xo'yoi; dusoTspot;, Tto usv 8zi
TcdvTa ev, ei to ov £v errjuatvei, Sti s<ttI t4 utj ov,
Tw 31 £x tt;; SyoTouta;, aToua TcotrjtravTs; ueYeOr).
6 (iti) «Jiavepbv Si xai 6'ti oux dXr,0s';, co; et £v ar,uaiv£i
tS ov xat ur, oTovte Sua tt,v dvTi^aatv , oCx eaTat
ouQiv urj ov • ouOiv yap xwXust ur, aTcXw; Etvat ,
otXXa ut) ov ti eTvat to urj ov. Tb o^) cpdvat Tcap'
auTO TO dv, ('); Et urj ti saTat aXXo , £v TCavTa ETEcrOat,
lii aTOTcov. Tt; Y"P uavOdvst auTO to ov ei ur, to Srrsp
ov Tt Etvat; £t Ss touto, ouSiv Suw; xcoXust TroXXi sT-
vat Ta ovTa, waTtsp scprjTat. "Oti usv ouv outw; t?v eT-
vat to ov dSuvaTov, S~Xov.
CAP. IV.
'12; S' ot cpuatxoi XsYOUdt , Suo Tpd-rcot eWv ot
16 uiv yip lv Tcotr)aavTs; to ov aioua to utcoxsiusvov,
Y[ TWV TptCOV Tl r\ CtXXo, 3 ECTTl TCupb; USV TCUXVOTSpOV,
ds'po; Ss XETtTOTEpov, TaXXa ftvwxsi tcuxvottjTi xat
uavoTTjTt TcoXXi tcoiouvts;. TauTa 8' ecttiv EvavTta ,
xaOdXou 3' uTrspo^r, xat eXXeidn; , coaTtep to UEya (pr,crt
2u UXaTtov xat to utxpdv • TcXr,v 6'ti 6 usv TauTa tcoiei
uXr^, to Ss ev to eioo;- ot os to uev ev to utcoxeiue-
vov CXr|v, Ti 5' tvavTta ota-^iopi; xat et-Sr, • ot 8' e'x
tou hb$ Ivouca; Ti; EvavTiOTTjTa; sxxptvsaOai, locrTcEp
'Ava^tuavSpd; q>r,o"t xat Sctot o' 2v xat TcoXXd (pautv
26£ivai, tooTCEp 'KutceSoxX~; xat 'Ava;aYopa;- sxtou
uiyuaTo; fkp xal outoi Ixxpivouci Ti dXXa. Ata-
QEpOUCIl S' dXXljXtOV TW TOV USV TCEptoSoV TCOISIVTOU-
tcov, tov o' ctTta;, xai tov usv drcEtpa Ta ts Suoto-
uEprj xat TavavTta , tov os Ti xaXouueva aTot^Eta ud-
30 vov. (2) "Eoixe Ss 'AvaSavdpa; aTcstpa outo>; otr,0~-
vat Sti to uTCoXauSdvEtv Tr,v xotvjjv Sdjav twv <pucrt-
xiov Etvat dXrjOrj , w; ou yivous'vou ouSevo; ex tou ur)
ovto;" Sti touto yip outco Xe^ouoiv, "Hv 6uou Ta
TtdvTa, xatTb YtvscrOai TOtdvSe xaOi'o"Tr)Xsv dXXotou-
3i aOat. Oi Ss auYxptotv xai Sidxpioiv. (3) "Eti S' s'x
tou Ylv£<JOat s; dXXr,Xwv TavavTta- EvuTC~p/ev dpa-
Et yip Ttav uev to yivousvov dvdYXT) Ylv£aOat J) i\ dv-
TWV r\ EX UV) OVTO)V , T0UT0)V Se TO UEV EX UT) OVTO)V
YivEaOai dSuvaTov (TCEotYip toutt,; 6uoYvo)uovouctt
«0 ttj; od^ri; aTcavTE; oi itEpi tpuaso);), to Xoitcov t-St) ouu-
€atvetv e; dvaYxrj; Evdutcrav £; ovtwv uev xal svuTcap-
ydvTtov YtvsaOat, Sti Ss crutxpdTr,Ta tcov ^yxcov i\
dvatcrO^Teov r,uTv. Atd tpact Tcav ev TcavTi usuT/Oat,
StoTt Tcav ex TcavTO; lcopo>v Ylvdusvov (paivEdOat Ss
46 8iacps'povTa xai TcpocraYopsu£(jOai E*T£pa dXXrjXo)V sx
tou udXtctO' urcEpsvovTo; Sti tcXtjQo; ev t~ ui';ei tcov
drcetpcov eJXtxptvw; usv y*P SXov Xsuxbv r, ue^Xav
r] yXuxu ?, ctdpxa f, Scttouv oux etvat, 5tou Sl tcXsTcitov
ixaoTOV l/et, touto SoxeTv EtvatTr;v a^ucrtv tou TCpaY,ua-
611 to;. (1) Ei 8r) to uiv drcstpov r) aTCEipov d'YvwciT0V, to
u.£v xaTiTcX~Oo;r, xaTi ueysOo; drcEtpov d-peoaTov tcotov
Tt, to Se xaT' £too; drcEtpov aYvtooTov Tcotdv ti. Ttov
quoqtie quod ex liis conslat , dicatnr. Ex indivicluis iylur
universum constat. Nonnulli atitcm utrique rationi stmt
assensi : alteri quidem , qua concluditur omnia esse unum,
si ens signilicet unum : nam alioqui esset etiam non ens;
alteri vero , pcr bipcrtitam divisionem, efliciendo magnitu-
dines individuas. (lO)Perspicuumautemcst non cssc verum,
si cns sijmilicet untim , ct contradictio simul esse nequeat,
seqtii ut nnlliini non ens sit : niliil enim vclat, stinii iwu
ens, quod non simpliciter sit non ens, sed non ens quid-
dam. 1 1.' < igitur assertio , si non cst aliud qnidpiain praler
ipsum cns, omnia uniim fore, absurda cst. Quis cnim in-
tellijyl ipsuin cns aliud esse, quam quod est pronrie et
esscntialiter ens quiddam ? quod si veruin est, inliil taiiieu
prolubet csse multa entia, ut dictuni tuit. Eryo ita eas
unum esse non possc , perspicuuiu est.
II autem pliysici dictint, duo sunt modi. Alii nanii|ue
quum ens unuin statuerint, videlicel corpus quod est sub-
jcctum , nempe aut trium elementorum aliquod , aut alind
quod cstignedensius.aere rarius, reliqua gignunt.deosi-
tatc ac raritatc multas rcs efliciendo. Ila-c vero sunt rontra
ria : univcrsaliter autem stint exsupcrantia et defectio, ul
magnum ct parvum asscrit Plato : prictcrquaiu qmxl liio
quidem ista facit materiam, tinum autem , formain; illi
autem unum quod suhjectum est, inateriam , conlraria
vero , differenlias et formas. Alii autem ex nno contrarir-
lalesqii.Tineo insunt, secerni dicunt, : qnemadmixluiri ail
Anaxiroander.etqtiicumqueinquitintessentialiteresseuiiuiu
et multa, sicut Gmpedocles et Anaxagoras : ex eo naniqiic
quod mixtum est, lit quoquc reliqua secernunt. DinVrunt
atitem intcr se, quoniam ille horura circuitum facil, liif
vero scmel ; et hic quident inflnitas et similarcs parles et
contraria esscinquit, ille vero ea tantum qurc vocanlur
elemenla. (2) Videtur autem sensisse Anaxagoras sic esse.
infinita : quia cxistimavit communem physiconim opinio-
nem esse veram, ex nihilo niltil lieri. Ideo namquc sic in-
quiunt, . Erantsimul omnia; » ct.« Fieri tale, est variari. •
Alii vero aiunt esse confusioncm et secretionem. (S) Pra-
terca movetur Anaxagoras eo quod contraria ex se invi-
cem flunt : inerant igitur : nam si nccesse est ut , qtiinpiiil
flt, vel ex entibus fiat, vcl ex non entibus : hoc autcm , ul
ex non enlibus fiat, cst impossibile (in hanc eniui si'nlen-
tiam conscntiunt quicumque de natura dissertint): quod
reliquum cst necessario cvcnire ccnsuero, ut fiat ex iis qna'
sttnt et insunt, sed propter molis parvitatem sensu a nobis
non percipiantur. Idcirco aiunt quodlibet essc cuilibet
admixtum, quia quodlilwt cx qttolibet fieri cernunt : videri
autetn rcs differentes et appellari divcrsas inter se.ex eo
qtiod propter multitudincm infinitortim quac in mixtionein-
sunt, exsuperat : totum cnim sincere albtim, aut nigrum, aut
dulce , aut carnem , aut os non esse ; sed ctijus plurimum
qtiacque res habet, hocvidcriejus rei naturam essc. (i) Si iff-
turin(initiim,qua infiiiitiiin.ignotum est;saiiequodnun><'r>i
vel iiiagniludinc cst inliniliim, ignoratttr quantiim sil
quod vero forma est iuliiiiliiin, ignoratur qualc sit. Si vrrj
 (IW, ras.J NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. T. C,\P. IV.
6' ctp/tov aTreiptov ouawv xai xara TtXrjOo; xai x*t'
eToo;, douvaTOV EiSivat -ra ix toutiov. Outio yap et-
civst to cuvOetov uTtoXau.6dvoii.ev, 8*tav eiSioijiev ix
-ivtov xat Ttdarov iaTiv. (») "Eti S' ei dvaYxr), ou to
s uoptov ivSi/STai 8t:t,Xixovouv eTvoi xara jjlsyeOo; xai
u.txpo'Tr,Ta , xal auTo ivSs/saOat (Xsyo) 6s tmv toiou-
twv ti u.opi'o>v, Et; 8 ivurcdp/ov StatpsiTai to oXov)- e!
C; aJuvaTov JJoSov r| tpuTov 6tct|Xixovouv Etvai xati us-
Y:8o? xal fiixpdTr)Ta , tpavspov Sti ouoi twv ptopttov
II) ortotiv Earai -yap xai to SXov 6u.ot'to;. 2ip; 81 xai
ootovv xai Ta TOtauta u.dpta £o>ou, xat oi xaprcol Ttov
gutwv. AfjXov TOtvuv 6'ti douvaTOV adpxa ?, Satouv
f, dXXo Tt 6tct)Xixovouv Etvat t6 u.e'yeOo;, irci to u.eT-
Xf» f, irci t6 eXaTTOv. (o) "Eti e? ctTcavra ptsv evu-
" T:ap/Ei t4 TotauTa iv dXXr|Xoi; , xai u.f) ytvETai dXX
exxpivsTat ivdvra , Xe^ETat Si aTc8 tou icXeiovo;, yivE-
T«t oe i; 6tououv 6tiouv (oTov ix aapx8; SStop ixxptvd-
[uvovxal aip!; i; CSato;), aitav Ss atoiia TCETcepaapLevov
ctvatpeTTat utco atouaTO; TC£TCEpaau.svou • cpavEpov 6'ti
31) oux ivSi/ETai iv IxdaTtp eVootov uTcdp/Eiv. 'Acpatpe-
Osicrr,; y«? ix tou uSaTo; capxd;, xai TcaXtv aXXrjC.
Yivou.evT)C. ix tou Xoltcou drcoxpiast , Et xai ctEt iXaTToov
ectii r, ixxptvouEvif] , dXX' SpLto; ou/_ uTcepfiaXEt [jleye-
Od; ti tt; o-ijuxpo'Tr)Tf ioct' et (jlev aTTjaeTat r) exxptct;,
» o-j/ drcav iv Ttavri iviaTai (iv ^ip Tt7> XoiTcio uSari
oux £vurcc<p;£i exap;)- et 3s u.r^ o-TrjOETai ctXX' ct£t e;ei
ctiaipeo-tv, iv 7T£Tcepao-u.Evo) u.eyeQei *cra TC£TCEpacru.£va
ivictrat aTCEtpa to tcXt,0o; ■ touto S' aouvaTOV. (7) II po;
li tootoic, , ei airav uev otou.a dsatpeOivTO; Ttvo; iXaT-
■ « rov dvctYxr, Yiv*'0at, Tr^; 6e oapxo; topto-Tat to tcooov
xai u.EYs'0et xai ou.txpo'Tr,Tt, tpavepov 8ti ix Trj; iXa/t-
ott,; oapxo; ouOev ixxpt0r,O£Tat owu.a- ecrTat yap
iXaTTOv Trj; iXa/io-rr,;. "Eti S' iv toi; aTceipot; 00')-
aaotv ivuTcdpvot av i^ori oip^ aTretpo; xat alu.a xal
" EYxiyaXo; , x£vjopieru.£va iievtoi aTt' dXXr)Xo)V, ouOiv
2e tjttov dvTa , xai ctTCEtpov ^xaorTOV touto 8' ctXo-
tov. f«) To 8^ u.tjSe'tcote SiaxptOriO-EoOat , oix eiSoto);
uAv Xsyetoi, dpOoi; Se XEyETaf toi Yap TcdOr) d/toptcrra.
Ei ouv iu.iu.iXTO t4 /ptotiaTa xai ai i;Et;, iiv Staxpt-
lu OSiotv, EOTat Tt Xeuxov f) uYtetvov ouv^ itepdv ti Sv
ou5i xaO' uTcoxeiu.e/vou. "Uctte aTOTCo;Tct dSuvaTa £r)To>v
6vou;,Etrcep ^ouXeTat u.ev StaxpTvat, touto Si Tcotrio-ai
aouvatov xai xari to tcootov xai xari to tcoiov
xiTa jjlev to tcoo-ov, Sti oux EcTTtv iXd/tOTOV |aeyeOo; •
** xaTa oe to tcoiov, 6ti d/toptOTa Ta TcdO^. (9) Oux
opOto; 61 ouSe ttjv yeveolv Xau.6a'v£t TCOV 6jJLOlO£lStOV.
Eltt: jjlev y»P o>; 6 TrrjXo; ei; Tn]Xou; SiatpEiTat , ESTt
S tlj; ou. Kai oi/ 6 auro; Tpdrco;, to; TcXivOot i;
oixia; xai olxta ix TcXivOo>v, outw 8k xai CStop xai dfjp
60 i? dXXr|Xtov xai eiat xai Yivovtat. BeXrtov S' iXaTTto
xai TCETC£pacr;xEva XaSsTv, SrcEp tcoieT 'EjjLTCESoxXrj;.
253
piincipia tam niimcro quam forma sunt infinita, impossibile
est ca nosse quse cx his conslant. Nam ita demuiii composi-
tum nosse cxistimamus , qunm novimtis cx quihus ct quot
constet. (5) Prscterea, si ncccsse cst ut cujus pars quanti-
cumque csse polcst inagnitudinc ct parvitate , etiam ipsnm
totum quantumcunque esst^possit (ejusmodiautcmpartium
aliquam dico, in quam, quum in toto insit , ipsum totuni
dividitur ) ; impossibile aulcm est animal aut plantam quan-
tacumque cssc magnitudinc ct parvitatc : manifestuin est
ne partium quidcm ullam qiiantanicunquc esse possc :
alioqui similitcr ctiam totum quantuniciinque csset. Atqui
caro , et os , et ejusniodi alia sunt partcs aninialis ; ncc non
fmctus sunt partes plantarum. 1'atct igitur non possc tar-
nem , aut os , aut aliud quidpiam tale quantiiincuiique
csse magnitudine, sive augendo, sivc deminuendo inagni-
tudo spcctetur. (6) Pra?tcrea , si cjusmodi omnia in se vicis-
6im insunt, nec liunt, sed qnuni insint , seccmunlur, appcl-
lationcmvcro sumunt ab eoquod plusest, fit autem ex
quovis quodvis (utcx carne aqua per secretioncin, etcaro
ex aqua ), omne autem corpus finitum consumitur a corpore
finito : manifestum est non posse in unoquoque unuinquod-
que inesse. Ablata cnim carne ex aqua, etrursus alia carne
facta ex residua aqua per secretioncm , quanquam ea quix
seccrnitur, sempcr minor crit , tamen magniludinein ali-
qiiam parvitate non superabit. Quocirca si secrelio con-
sistet, non ineruntcmnia in omnibus; quoniam inaqua rc-
siduanon incritcaro : sin autem 11011 consistet, sed lieUem-
per ablatio; profecto qu.v in rc finita iucrunt, magiiitiidinc
quidemxqualiaaclinita, mullitudinc autcin iulinitaerunt :
quod est impossibilc. (7) Ad |iocc , si necessc cst omne cor-
pus aliquo ablato luinus fieri, carnis autcm quantilas dcli-
nita cst tam ratione magnitudinis , quam parvitatis; ma-
nifeslum cst, ex niinima carne nullum corpus sccretum iri :
alioqnin crit minus carne mininia. Praitcrca in infinilis
corponbus incsse jam posscl caro infinita, ct sanguis, et
cercbrum : atquc liaec a se invicem separata, quae nihilomi-
nus essent , et quidem singula infiuita : quod est a rationc
alicnuui. (8) Quod autcui ait Anaxagoras, nunqiiam secre-
tum iri, non quidcm scite dieilur, rcctetainen dicitur :quo-
niamaffectionessuntinseparabiles. Si igiturmixti essentco-
loreset habitus : siseccrnantur, eritaliquodalbuin, autsalu-
brc, quod non eritaliud quiddam, nec dc subjeclo dicetur.
Quapropter mens illa inepta erit ea qua;rens qu& lieri nc-
queunt : siquidcm vult secernere ; hoc autein est factu
impossibile , tam secunduin quautitatem , quam secun-
dum qualitatem : et quidcm sccundum quantitatem , quia
non datur minima magnitudo; secundum qualitatem autcm,
qnoniam affectioncs sunt inseparabiles. (9) Nec vero gcnc-
rationcm rectc sumitsitam in iis esse quse forniamsiiuilini
habent. Nani lulum partim in luta dividitur, partim non
dividilur: uccut latercs ex domo , et domusex lateribus,
itaetiam aquaetaer exse inviccmet sunl cl fiunt. Praratat
autem pauciora et fmita principia sumere; quod quidem
facit Empcdocles.
 2i4 fcVZlKHI AKP0ASn.iJ2 A, e.
CAP. V.
ITdvTE; Stj TavavTta dp/i; Tcotouatv ot te Xe'yovte;
6ri ?v to tcSv xai ur) xivouuevov (xal yip Ilapuevi-
Sr); Oepubv xai tj/u/pbv dp/_i; itoteT, Taura 8i repoaa-
fopeust Ttup xai y^v ) , xai oi [jtavbv xai iruxvdv, xai
6 ArjudxptTO; to aTEpebv xai xsvdv, iov to usv to; ov, tci
Si 6; oux ov eivai epr;atv eti Osast, a/rjuaTi, Ta;si.
TauTa 81 yevy) evavTitov Os'a£to; dvto xaTto, Tepda-
Oiv dirtaOsv • a/r;uaTo; ywvta , euOu , TCEptepEpE;. (2) "Oti
uev ouv TavavTta tcco; rcdvTE; Tcotouat Ta; dp/d;,
10 SrjXov. Kal touto euXo'yo>; • SeT ^ap Ti; dp/i; utjte
e; dXXrjXeov eivat ut'te i\ dXXci)v, xal Ix touto>v
TcdvTa- Tot; 9' EvavTtot; toT; rcptoTot; UTcdp/et TatJTa,
Sti usv to TcpioTa Etvat urj i\ dXXtov , Sti Sl to svav-
Tta ur) ec; dXXrjXtov. (3) 'AXXi SeT touto xal t-rci
15 tou Xdyou oxE^aoOat Tcio; auuSaivEi. ArjTCTe'ov S}\
TcpcoTov Sti TcdvTiov tcov ovtcov ouOev oute tcoieTv tce'-
epuxev oute Tcda/£iv to tu/ov utco tou tu/_o'vto;, ouSe
YtvtTai 6tiouv i\ otououv, av ur, ti; XauSdvr) xati
auu6E6r)xd; • tcco; yip av yevotTO to Xeuxbv ix uouat-
jo xou, TcXrjv £t ut| auu6s6r)xb; eit) tco Xeuxco rj tco
u£'Xavi to uouatxdv; dXXi Xeuxov ulv YtvsTat i\ ou
Xeuxou, xal toutou oux ex TcavTo';, dXX' Ix ueXovo;
tj tcov uETae;u, xai uouatxbv oux £X uouertxou, tcXiV oux
ex TcavTO; , dXX' i\ duouaou f) et ti auTcov eVti uEtacju.
16 (4) OCSe 8/J CfOEtpETal £1; TO TU^OV TCptOTOV , 0T0V TO
Xeuxbv oux ei; uoucrixdv, tcXtjv ei urj tcote xa^i ctuuSe-
firjxdi; , dXX' £1; to ur) Xeuxov , xat oix Etc; to tu/o'v ,
dXX' Ete; to ueXov t, to ueto^u • co; 8' auTto; xat to
uouotxbv ei; to u-)) uouotxdv, xat touto oux eie; to tu-
30 /dv, dXX* ei; to duouaov yj eT ti auTtov ecrTt u£Ta!;u.
(5) 'Ouottoc; Sl touto xat etci tcov dXXo>v , etcei xat Ti
urj dicXa Ttov ovtow dXXi auvOeTa xa^i tov outov
£/_£t aoyov dXXa Sti to u^) Ta; dvTixetuEvae; SiaOso-eie;
tovoudoOat XavOdvetv touto eruuSatvet • 6Lvayxr\ yip
35 rcav to r)puocfu£vov i\ dvapudaTou YtveoOat xal to
dvdpuocfTOv i\ T.puocrulvou , xat cpOetpecfOai to r,puo-
eruEvov ti; dvapuocfTtav, xai TauTrjv o\i tt,v Tu/ouaav,
dXXa tt)v dvTtxetuE^vT^v. (6) AtacpepEi S' ouOev ItcI
apuovtai; etTceTv r^ Td;et.)e; r\ auvO£'a£toe; • tpavspbv yip
40 6ti 6 outoc; Xoyoi;. 'AXXi ur)v xai oixia xai dvSpii;
xat Stiouv dX)>o yivETat 6uoito; • rj te yip oixia yivs-
Tat ex tou ur] auYxeiaOat dXXi 5ir)p-/;a0ai TaSi e!)8i,
xai 6 dvoptie; xai tcov Ecr/T|UaTtaus'vcov ti i\ da/rj-
uoauvr,;, xai e-xaaTovyrouTOJV Ti uiv Td;ic,, Ti Se auv-
*6 Oeoi; ti; Eativ. (7) Ei Toivuv tout' eWiv dXrjOE'; ,
e?7cav av vtrvotTo to yiyvouevov xai <f.0Ei'potTO to epOei-
pdu£vov ?, e; IvavTitov r) ei; IvavTia xai Ti toutwv
u£Ta;u. Ti Sl ueTa;u ex tcov IvavTiwv iariv, oTov
/pcouaTa £x Xeuxou xai ueXavo;. "iiaTE TcdvTa av eit)
tiO Ti cpuaEt Ytvdusva r| EvavTta t) e; £vavTio)v. (s) Mt-
/pt uev ouv toutou a/eSbv auvr,xoXouOT|Xaat xai Ttov
aXXtov oi TcXEiaToi, xaOaTCEp eitcouev TcpoTEOov TtdvTe;
i*.
Omnes igitur ea quae conlraria sunt, principia esse
statuunt , tain ii qui dicunt universum esse unum quod
non movetur (etenim Parmenides calidum et frigidum
principia facit, atque ha;c appellat ignem et lerrarn),
quam ii qui rarum et densum. Dexnocritus quoque soli-
dum et inane principia.statuit : quuriim iilud rationem
entis, lioc vero rationem non-entis habere ait. Praeterea
solida illa dislinguit situ, ligura, ordine; lia:c vero suut
contrariorum genera : situ, ut supra infra, ante retro :
liguri, ut anguius, rectum, circulare. (2) Omnes igitur
quodammodo ea quae contraria sunt rerum principia sta-
tuere , manifestum est. Atque lioc rationi est consenla-
neuiu : oportet enim principia nec ex se invicera esse, nec
ex aliis, etex ipsis esse omnia. Primis autem contrariis
liaec insunt : nam quia priiua sunt, ex aliis non sunt, et
quia sunt contraria , non sunt ex sc invicem. (3) Sed liof.
etiam ralione considerandum est quomodo accidal. Pri-
mum igitur sumendum est , in omnibus entibus ita esse
natura comparatum , ut nec agal quodvis in quodvis, ner
patiatur quodlibel a quolibct, nec fiat quotlcumque ex
quocumque, nisi quis baeo sumat cx accidenti. Ksro
qui fieri possit album ex musico , nisi albo aut nigro miisi-
cum forte accidit? sed albuiu lit ex non albo, atquc ex hoc
non quovis, sed ex nigro, vel ex interjectis coloribus. Jln-
sicuin quoque tit ex nou musico , nec tanini ex quovis, sed
ex musicse experle , au t si quitl est bis interjectum. (4) Ergo
nec interit in quodvis primiim , ut album non interit in luu-
sicum , nisi fortc cx accidenti , sed in non album : nec in
quodvis non album , scd in nigrum aut colorem medium.
Itideraque musicum inlerit in non musicum , et hoc non
quodvis , sed in musicae expers, aut si quid bis est inter-
jectum. (5) Nou aliter se rcs babct in ceteris : quouiam
et entium illorum , quaj non simplicia sed composita sunt ,
eadem est ratio : sed quia opposita; aflectiones nomine
vacant, accidit ut lioc lateat. Nccesse enim est, quic-
quid liarmonia constat , ex barmonix experte fieri ; et quod
barmonia caret, ex eo lieri quod harmoniam habet;
item intcrire quod cst hannonia prxditum , in barmonis
privationem, et lianc non quainlibet, setl opposiUiu-
(6) Nihil autem interest , utrum dc barmonia dicalur, an d>!
ordine vcl compositione. Patet enim borum omnium eandem
esse rationem. Sed et domus et statua et quodvis aliud si-
militer fit. Domus eniin fit cx eo quod baec non cssent bno
modo composita , sed sejuncta. Statua quoque et omnino
eorum aliquid qua? figuram habent, fit ex figura? priTationc
Atque horum unumquodque partim ordo, partim coni|«-
sitio qurjedam est. (7) Si igitur hoc vertim est ; quicquid
fit, ex contrariis fit, et quicquid interit, in contraria inle-
rit, ct in media his interjecta. Sed hnec media cx contra-
riis sunt, ut mcdii colores ex albo et nigro. Quapropter
quaxumque natura fiunt , aut sunt contraria , aut ex con-
trariis. (8) Hucusque igitur fere simul profecti sunt et
alii plurimi, quemadmodum antea diximus. Omncsrnim
 (|8S,18!>. NATUIULIS AUSCULTATIONIS LIB. I. CAP. VI.
vctp xa OTOtyeia xat Ti; utc' outwv xaXouu.e'va; dpyi;
xaimp dveu Xo^ou TtOivTe; , ouo); TavavTta Xevouaiv,
wo-Tcep utc* outt;; tt;; dXrjOeia; dvaYxaaOeW;. Atafi-
pouat 8' aXXrjXo>v to> tou; jjlIv rcpoTepa to!>; 8' SarEpa
b Xotu.6dvEtv , xai tou; u.ev Yvtopiu.o>T£pa xaTa tov Xo'yov,
tou; 01 xaTa tt)v ataflrlaiv • ol uiv fip Oepubv xat 'jiu-
ypdv, ol oe uypov xat ;rjpdv, irepot Si TTepirrbv xa\
apTtov, ct 8s veixo; xat tptXiav atTta; TtOevTat Trj; ye-
vtSEO);- TauTa 8' dXXrjXtov Statpspet xaTa tov eipr|u.evov
10 Tpdtrov. (9) "flsTE TauTa Xeyetv tco>; xai irepa dX-
XijXtov, itepa uev toaTCEp xai Soxsi toi; tcXeio-toi;
TauTa 8s r| dvdXoyov • XauSdvouat yap lx tt); auTri; au-
ffTOtyia;- tcV u.sv ykp Tcepteyst, Ta Si TceptEyETat Toiv
IvotvTttov. TauTT| 8i or, waauTto; Xe'you5i xat iripo);, xal
15 ysTpov xai p Atiov , xai ol uiv YvtoptutoTepa xaTa tov
Xdyov, uerTCEp Etpr|Tai rcpOTEpov , ol 5s xaTa ttjv aiaflrj-
atv to usv yap xaOdXou xaTot tov Xdyov Yvwptuov, to
ce xaO' ixaaTOv xaTa Tr,v ataQrjatv ■ 0 usv yotp Xdyo;
tou xafldXou , -r) S' aiaOTjat; tou xaTa u.spo; • oTov to
si) uiv u-E^a xat to (jttxpbv xaTa tov Xdyov, to 8i tcuxvov
xai (jiavbv xaTa ttjv ataOrjatv. Oti (jlev ouv IvavTia;
> - Ta;
ost 1 apya;
1 ! etvat,
7 '
oavspov.
CAP. VI.
'Eydjjtevov 8' av eTv) Xeyeiv Ttdvepov 8uo 4) Tpei;
rj tcXeiou; Eiai . Miav u.ev vip ouy oldvTe, Sti ouy £v to
sit^vavTtov, drceipou; 8e, b^Tt oux £TctaTT,Tbv to 8v eVrai •
[iia T6 ivavTuoci; h Tcavn yevet ivi, r) 8' ouata e*v ti
vsvo; • xai 8x1 lv8e'yeTat ix TCETcepaau-Evojv. BcXtiov
0' e"x itETcepaatievoiv, waicep 'Eu.tceSoxXtj;, t^ i\ aTceipoiv •
rdvra yap aTCoSiodvai otETat, o"aa TCEp 'Ava^aydpa; Ix
sc Ttov dTCEtpoiv. "Kti Se iaTtv dXXa dXXoiv rcpoTEpa svav-
Tt'a,xai yiveTat ?Tepa e^ dXXtov, oTov y^uxu xal ^1"
xpdv , xat Xeuxov xai (xiXav , to; 8' dpy 01; det Sei u.E-
veiv. (2) "Oti [iev ouv oute uia oute drcEtpot, SrjXov
h. toutoiv iicst 8e TCETcepaauE^vat, Tb \3.\ tcoieiv 8uo
5s tuwv iyti Tivi Xoyov. 'ATcopr'aete Y°p av ti; tcw; r^
f| tcuxvott,; t?]v u.avoTr|Ta tcoieTv ti tce^uxev r) aiirri
t)jv TCuxvoTriTa. 'Optoioi; 8i xat dXXri bicotaouv ivavTtd-
ttj;- ou Yap r; i>tXia to veJxo; auvaYEt xat ttoieT ti e';
auTou , oioi to vetxo; i$ ixEivrj; , dXX' dtu.fi» iTEpdv Tt
40 Tpi-rov. "Evtot Si xai TcXeioi Xau6dvouatv i; o>v xaTa-
ffx£ud![ouat Tr,v Ttov Svto)v ipuatv. (3) Ilpb; 8i toutoi;
itt xiv ToSe Tt; aTcopiiaEiEV, ei u.rj ti; ivs^pav uTroTi'Or|ai
Tot; ivavriot; cpuatv ■ ouOevb; yap 6piou.ev Toiv Svtojv
ouaiav TavavTia. Trjv 8' apyr\v ou xaO' uTcoxEtuevou
ii oeT XEYeaOai Ttvo;. EaTat yap dpyr| ttj; dpyrj;- to yap
uTcoxEfuevov dpyi^ , xat rcpoTEpov SoxeT tou xaTr,Yopou-
uevou etvai. "Eti, oux Etvai fausv ouaiav evavTtav ou-
sfa • tcw; ouv ix u.r^ ouatiov ouaia av etrj ; r) Ttio; av
TcpoTepov (jL-rj ouata ouoia; etr| ; (4) AtOTcep et Tt; to'v
wj te TcpoTepov dXr,0rj voijitaetEv ttvat Xoyov xat toutov,
avavxaTov, ei jjieXXei otaatoaeiv djjLforEpou; outou;,
u^oTiOivat ti Tpirov, waTCEp tpaaiv oi u.iav Ttvi suatv
2.'>.-)
elementa , et qux ab ipsis vocanlur principia , quamvis sine
ratione ponant, tamen contraria esse pronuntiant , tan-
quam ab ipsa veritate coacti. Differunt autem inter se :
qiioniam alii priora, alii posteriora principia sumunt. Et
nonnulli quidem accipiunt notiora secundum rationem,
quidam vero secundum sensum. Alii namque calidum et
frigidum, quidam humidum et siccum, alii impar et par,
noniiulli contentionem et amiciliam , generationis causas
ponunt : haec vero inter se eo quo diximus modo differunt.
(9) Adeo ut eadem quodammodo dicant et diversa inter ?e,
diversa quidem , quemadmodum et plerisque videtur ; ea-
dem autem, qua in liis est proportio. Sumunt enim prin-
cipia ex eadera classe : quia contrariorum alia continent ,
alia continentur. Sic igitur eodem modo et diverso lo-
qunntur, ac partim delerius, partim melius : et alii quidem
ponunt notiora secundum rationem, ut antea dictum fuit,
alii vero secundum sensum. Universale enim secundum ra-
tionem notum est, particulare vero secundum sensum.
Quandoquidem ralio est rei universalis; sensus autem, rei
particularis. Exempli causa magnum et parvum , secundum
rationem; densum autem et rarum , sccundum sensum no-
1 tiora sunt. Principia igitur contraria esse perspicuum tst.
Conscquens autem est ut explicetur duone sint prin-
cipia, an tria, an plura. Unum cnim (irincipium csse
nequit, quia contraria non sunt tinum. Infinita vero
principia esse non possunt : quoniam ens sub scientiam non
caderet. Ileni una contrarietas est in omni genere uno :
substantia vero est unuin quoddam genus. Et quia potest
ex principiis finitisres astrui : meliusautem est ex finitis,
ut facit Empedocles , quam ex infinitis. Omnia namque
ptit.it Empedocles se per causas explicare ex principiis
finitis, qiue Anaxagoras explicat ex infinitis Prtntcrea
alia contraria sunt aliis priora, et fiunt alia ex aliis, ut
dulce ct austerum , et album et nigrum : principia vero
semper manerc oportet. (2) Ex his igitur perspicuum est
nec unum nec inlinita principia esse. Quum autem linita
principia sint : ratio aliqua est, ctir non |K>nantur duo tan-
tum principia. Diibitareenimaliquispossitquomodonatiira
comparatum sit ul aut densitas efficiat raritatem esse ali-
quid, aut luvc densitatem. Similis ratio est alius cujusvis
contrarictatis : quia nec amicitia contentionem copulat,
seu quidpiam cx e.a facit; neque contentio quicquam cx
illa facit : sed ambo aliud qniddam tertium efficiunt. Non-
nulli autem et plura sumunt, ex quibus rerum naturam
constituunt. (3) Ad haec, illud quoque in dubitationem rc-
vocare aliqnis possit, nisi quis aliam naturam contrariis
subjiciat. Nam contraria nullius rei essentiam esse vide-
mus. Principium vero non oportet dici de aliquo subjecto :
alioquin erit principium principii : quandoquidem subje-
ctum ut principium videtur prius esse attributo. Pra?tcrea
dicimus non esse substantiam contrariam substantiae. Quo-
modo igitur ex non-substantia substantia esse poteril?
aut quomodo non-substantia poterit esse prior quam sulv-
stantia? (4) Quare si quis et priorem scrmonem et liunc
verum csse putet, necessc est , si ulrumqiie scrmonem tueri
velit, ut contrariis subjiciat aliquod tertium, quemadino-
| dum affirmant qui aiunl universum cssc unam naturam,
 250 ttYUKIlS AKP0A2KA2 A, C
Etvat XeYOVTt; T0 ^Sv, otov uowp v| Ttup ■?, to u.ETa;u
toutwv. (6) Aoxsi os to u.ETa;u jxaX).ov • Ttiip yap orj
xai y^ xal *T.p x™ uoo)p [jist' evavTtorr)To>v auu.Tcs-
TrXeyu.5va Iotti. Atb oux dXoYw; tcoiouciv ot to utcoxei-
r> aEvov ETEpov tout(i)v tcoiouvte;, twv o" d/Xwv oi ds'pa •
xai fip 6 ar,p r;xiCTa l/et to>v «XXtov otatpopa; aiaOr,-
Ta;- E/dusvov Ss to uowp. («) ^AXXoc tcovte; ye to tv
touto toi; evavTtot; c/r|u.aTi£ouciv, olov ttuxvot^ti xat
u.avdvr,Tt xa\ toI u.aXXov xat tjttov. Taijra o' sctiv
io o^Xo); uTcepo/r) 8r,XovoTt xat e^XXeiJn;, tocTtsp Etprjai
rpoTEpov. Kat eotxE raXatot etvat xat auTr, t{ 3d;a, Sti
to ev xai uTcepo/r) xai tX.Xefj/i; dp/ai Ttov ovtojv siai,
7cXr,v ol tov outov TpoTtov, dXX' ot uiv dp/atot Ta ouo
USV 7COIEIV, TO oi £V 7cd(I'/ElV , TWV Ot UCTEpOV TIVS;
16 ToOvavTtov to uiv sv 7cot£iv, Ta 3s ouo 7cda/siv cpaat
jjtaXXov. (-) Tb uiv ouv Tpia tpdvat Ta arot/Eia Eivai
sx te toutoiv xat ex toiouto>v dXXo)v eTCicxoTcouat 3o-
tjeiev Sv e/eiv Ttvot Xoyov, loaTcsp EtTcoutv, to os 7cXsio)
Tpttov ouxeTf Ttpb; uiv yap to Tcdoyetv Ixavbv to sv,
ao et ds TETTapo)v ovtwv Suo eaovTat svavTuoast; , osr^aei
/wpt; ixaTEpa; UTcdp/stv ETs'pav Ttvi u£Ta;u cpuatv ei
o't; dXXr,Xo>v ouvavTat yevvav 3uo ouaat, TtEptspYo; av
r) ETEpa tojv EvavTtwaswv eit). "Au.a 8i xat douvaTov
TtXeiou; eivat evavTttoffetc Ta; Trpo)Ta;- T) yap ousta §v
25 ti ye^o; eVti tou ovto;, toaTe tio TrpoTepov xai iisTepov
otoiaouatv dXXr,Xo>v ai dp/ai udvov, dXX' ou tw yevei-
dei y«P " ^vi Y£V£l r11'" ^vavT^woi; estiv, Ttaoai te at
evavTtojiiEi; dvaYEffOai ooxoustv Et; utav. (s) "Oti [jlev
ouv oute Iv to CTOt/etov oute ttXeio) Suotv vj Tptoiv, cpa-
<l(, vepdv toutwv oe TtoTepov, xaOaTtEp eiTtojjtEV , drtopiav
e/ei TtoXXr]v.
CAP. VII.
'Qo' ouv r,u.et; Xeyouev TtptoTov TtEpi TtdtTr,; yzvi-
oew; £tceX0o'vte; • eoTt Y«p xaTa cpuotv Ta xotvi TtpioTov
EtTcdvTa; outo) to TCEpt IxatTTov t?ta Geo>pEiv. (2) <I>a-
:it. uev yap YtvEoOat ec; dXXou dXXo xal e; §Te'pou t?Tepov
r) Ta aTcXa Xe'yovt£; r) Ta ouYXEttxEva. Ae'yw &k touto
(•)3i- Etrti Y*p Y^^Oai dvOptoTtov ptouTtxdv Ioti &l
to tjtr, uouoixdv Tt YivEtrOai uouatxbv rj tov u.r) uoutrtxbv
avOpo>7cov, dvOptoTcov uouatxdv. 'AtcXouv uiv ouv Xe'Yto
40 to YtYvduEvov, tov dvOpwTtov xat to ur) [jtoucrixdv , xai
8 YlveTa' dirXouv, to u.ouaixo'v • o-uYxeiuevov Se xal
S YtYveTat xat to yi^wazwv, 6(Tav tov ^>.r\ (jtoutiixbv
avOptoTcov tjitouev yiyv£5^°" '1 o-outxtxbv dvOptoTcov.
(3) Toutojv 51 to uev ou [jtdvov Xe^ETai toSe Tt yiyvc-
15 oOat, dXXa xat ex touSe , otov ex pt^ tjtoutrtxou jjtou-
ctxo;- to 3' ou XsYETai i7ct 7cdvT0)v ou ^ap i\ dvOpto-
Ttou IfivETO [jtouoixd;, dXX' 6 dvOpo)7to; Iye'veto uouatxd;.
(«) Twv oe yiYV0U-£V0,v w; t4 aTtXS Xe'you.£v y(yvj"
tjOat, TO U£V U7tO[JtEVOV Yl'YVETal T T0 ^* ou/ tJTtotjtevov •
t.o 6 uev Y«p dvOpo)ito; uTtotjtEvet tjtoutiixb; Y,YvortEv°<;
avOptorto; xat eoti, to oJ ur, fjtouoixbv xat to duou-
cov oute drtXio; oute cuvTtOiijtevov u7tou.E'vtt. (5) Aio>-
(|SS,I90.)
tit aquam ant i;;ncm aut qnod est liis interjwtuin. (5) Vidc-
turautcm illml potius cssesubjcctiim.quod cstclemcnlisin-
lerjcclum. lijnis cniin , ac tcrra, nec non acr ct aqua,
contrarietatibus implicita sunt. l>roin<le non aKsuriJp facinnl
qui subjertum ab liis tlivcrsum constituunt. lnter ccUtm
antem illi rectius scntiunt , qui acrcm ponunt : elrnim aer
minus ccteris babct tlilTcrciitias sensilcs. Acrem autem so-
quitur aqua. ((>) Sed omncs uniim lioc contrariis li-ur.uil ,
ut dcnsitate et rarilate, ncc non contentionc et rcinissionc.
H.tc autem in universtim profecto sunt exsuperantia et de-
fectio, ut antca tlictuni fuit. Ac videtur etiam b<cc opinio
anliqua csse, nempe unum et cxsuperantiam ct defeclioncm
csse rerum principia : quanquam non eodem modo vcteres
bi'C principia posuere, quo rccenliores : sed vclcrcs duo
ill.i efficere, uiiiiiii autem illuil pati ; quidam autem poste-
riores e rontrario unum illud cfliccrc , duo vero illa pali
potiusaflinnant. (7) Ha?c igitur asscrtio, tria esse elementa,
iis qui cx bis el aliis ejusniodi inspcctionibus rem coasidr-
rant , videri potest babere aliquani rationem , ut antca dixi-
mus. Plura autem tribus non itcni : quoniam uniun atl
paticndum suflicit. Quodsi, qualtuor quum sint trrmini,
duae contrarietates erunt : certe oportebit scorsuiii ulrique
subjici aliam quandam mcdiain naturam. Sin ex se invicem
gignere possunt, quum sint dtio; utique supervacua eril
altcrutra contrarietas. Item non possunt essc plurcs cun-
trarietates primie : nam substantia i-.-l unum quoddain entis
genus. Quapropter principia co lantum inter se differrnt ,
quod alia siut priora, alia posteriora, sed gencre non diffe-
runt : quia semper in uno gcnere est una contrarietas , rt
omnes contrarietates ad unam rcferri videntur. (H) Ergo
nee iinuin csse clcinentum, necpluraduobus, vcl tribus,
nianifestuni est : borum autem ntruin sit verius, queniad-
motlum diximus, magnam Uabet dubitationem.
Nos itaque sic dicimus, omni prius generatione per-
tractata. Ilsl cnim nalur.c conscntaneuni , qiium prius ea
qtinc communia sunt, dcclarata fuerint, sic deinde cujnsqne
rci propria contcmplari. (7) Dicimus enim fieri cv alio
aliud , et ex divcrso divcrsum , quiim aut de simplicibus lo
quaniur, aut dc compositis. Hoc autem sic dico : Polrst
ciiim bonio ficri niusicus : potest ctiain alii{iiid non mu-j-
ciiiu , lieri musicum : aut bomo non niiisicus , lieri liomo
musicus. Simplex igitur quod lit , appello ut liominem,
et non mnsicum , ct simplcx cujus cst gcncratio, ut mnsi-
cum : conipositinn vero ct ejus generationcm , et quod lil,
quando non mtisicum bomincm dicimus fieri boniinem
musicum. (3) Dc boriim altero non solum dicitur fieri lioc
aliiiuid , scd eliain cx boc : ptita ex non musico musicuni.
Sed hoc non dicitur de omnibus. Kon enim ex bomine fit
miisicus, sed bomo fit musicus. (4) Jam vcro coruinqu*
fiunt, prout siniplicia ficri dicimus, aliud, quum lit, per-
manct , aliud non pcntianet. Homo nainquc permanct at-
qucest, quiiin fit bomo niusicus : sed non musicum, rl nin-
sica; ex|iers, ucque sinipliciter ncque composituiu pcrma-
net. (.">) llis aulcin defiuitis,ex iisoranibus <]«* fiunl,
 NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. I. CAP. VII.
piffiieviov oe toutoiv, e; dTcavTcov tcdv YiyvoixEvojv touto
Ecrrt XafisTv, dv ti; ETtiS),£'^7) , tooTtep Xe'youev, 6ri 8et
ti aei OrtoxEToOai to YtY^duevov ■ («) xal touto et xai
ipidpip eWtv ev, dXX' etoei ye oi/ £v • to Y&p etSet Xe'yo>
i xai ).o'y<<) TaiJTOv • ou y«P TauTOv to dvOptoTto) xai to
auousw eivat • xal xo uiv uTCOfjtivst , to 8' ou/ utcoue'-
vet- to uiv uv] avTixetfievov utcouevei (6 yhp dvOptoTro;
GitWvEt), to fjtouoixbv Se xai to dptouoov ou/ u7coue'-
v£t, ouoe to I; autpotv OTjfxetaevov , otov 5 duouoo; dv-
iti OpuTToc. (7) Tb 8' ex tivo; Yt-peoOat ti xai ur) To'8e
vivfcrtjW ti uaXXov uev XEYETai E7cl tov ur) utcouevov-
tujv, clov e; duouoou uouotxbv ytYveoOai, i\ dv0po>7rou
«i ou. Ou ur|V aXXa xai eVt Toiv &7cou£vdvTo>v IvioTE Xe'-
Y:xat wcrauTox;- ex YaP /aXxou avoptavTa yiyveaQai
15 sauEv, ou TOv/aXxbv avSptavTa. Tb uevTot ix. tou dv-
Ttxttuivou xat <X7\ urcoue'vovTo; dutpOTe^pto; Xe^eTat ,
xsi sx Touoe Tooe, xai To8e To'8e- xat fap e; duoiioou
xii 6 duouoo; Y>YV£Ta> "-ouffixo'?. Atb xai eVi toTJ
uuYXEiuivou tooauTO); ■ xai yap e; duouoou dvOpojTcou
Ju xai 0 dctouoo; dv0po>7co; yiyvtaQxx Xe^fTat uouotxd;.
(s) IloXXa/oJ; 8e Xeyouevou tou Y>YveaOai, xal twv
usv ou Y'VV£<J^a" <x*\X4 Tt)8e Tt YT^sOixi j a7cXw; 8e
YtYvecOat twv ouotwv udvov , xaTa uev TaXXa cpavepbv
oti avaYXv; uTcoxeToOai ti to y>Yvou-evov- Kai Yap
2"> tcooov xai rotbv xai rcpb; ETepov xai tcots xai tco3
viYveTai u7toxeiu.evou Tivdt, 8ta to fjtdvTjv t))v oustav
ut.Osvoc, xaT* aXXou Xe'Y£ffOai u7c»xeiu.e'vou , Ta 8' otXXa
ravTa xaxi ttj; ouctac. (») "Oti 8i xai at oiotai
xal cTcra a).Xa a7cXo); ovTa i\ uTCOxeijjtevou Ttvbc; y>Yve"
*< Tat, ETctixoTcouvTi fivoix' &v cpavepdv. 'Aei Y^"p ejTt
Tt 0 uTrdxetTat, e; ou YiyveTai to y^Y^^V^^^ » °^ov Ta
iUTa xai toc ijioa ex o,7te'pu.aTOj;. (10) TtYVETai 8e Ta
•/•trvoaeva a7tXwe; xoc jjtev jjtETaoyriu.aTtc7ei, olov dv-
Ofta; i/. yaXxou , t4 81 7cpooOEOEi , olov Ta aucjavd-
35 ;x£va,Ta 8' d3atpe'c7ei, ofov ex tou XiOou 6 'Epu.5j<;, TCt
oi cnjvOegEi, olov otxta, ra 8' dXXotwoEi, olov tc« Tpe-
routeva xaTa ttjv CXr^v. IldvTa 8e t4 outo) ■^vfvoii.tva
savepbv OTt eS; uTcoxeiute'vo)V y^Yveto». (•') "floTe 8v;Xov
tx twv eipr,u.evtov, Sti to y>Yvou-evov ^tcciv aE> ouvOetov
ioetti, xat eoTt tiev ti y>Yvou-evov > E<m ^e ti 8 touto
ftveTai- xai touto Sitcov • r) ^ap to uTcoxetjxevov r) to
avTixetuEvov ■ Xey") 8e dvTtxeToOat uev to duouoov,
UTCoxEioOat 06 tov dvOpo)Tcov • xai t);v (jtev do/r|[jioouvr,v
xa: T7)v duop^iav r) tt,v aTa^iav to dvTtxeiuevov , tov
ib oi yaXxov rj tov XiOov rj tov /puobv to &7Coxeiuevov.
(12) <I>avepbv ouv wc;, E*7CEp Eioiv aiTtai xai dp/ai tcov
CJUOEt ovtcov, i\ olv rcpo)To>v eioi, xal •(eyova.ai ^ xaT*
ouu6Egr,xd; , dXX' ?xaOTov 8 XeYeTat xaTa ttjv ouoiav,
!STt YtYVETai rcav e*x te tou u7coxeiu.£vou xai tt]; u.op-
n> f,;- ouvxeiTat yiip 6 uouoixb; dvOptoTco; e; dvOptoTcou
xst uouotxou Tpdrcov Tivd • StaXuoei; yap tou; Xoyou; et;
tou;Xoyou<; cot/; exEtvo>v. (13) ArjXov ouv o>; yi'yvo>t' av
ta Y^YKdu-Evx Ix. toutojv. "Eoti 8i to uTcoxeitievov
aptOuoi uev £'v, efSei 3i Suo ■ 6 fjtev Yap dvOptOKo; xai
ARISTOTELES. II.
257
Iioc licet accipere, si quis aiiiinmn atlverlat , sicut dicimus
0|>ussemi>er esse ntsubjiciatur aliquid quod fiat. (6) At-
que hoc licet numcro sit unum , tamen forma non est uniini
(nam forma et definitione pro eodcm accipio) : non cst
enim eadem essentia hominis ct musicae expcrlis : et illml
quidem permanet , hoc autem non pennanet. Quod enim
non est oppositum , permanct : homo namque permanet :
musicum vero, et musica; expers non permanct. Imo ntv.
id permanet, quod est ex ambobus compositum, ut homo
musicus. (7) Ex aliquo atitem fieri aliquid , et non h»c
fieri aliquld , magis quidem dicitur de iis qux permanent ,
exempli causa , ex non musico musicum licri dicitur : e\
homine autem non dicilur. Verumtainen et in iis qna-
permanent, interdum dicitur eodem motlo; dicimus enim
ex i«To statuam fieri : non , a*s fieri statuam. De <■<> autcm
quod cst oppositum , nec permanet, utroque modo dicitur.
nimirum et cx hoc fieri illud , et hoc fieri illud ; nam et e\
musicse cxperte lit musicus, et musicas cxpers fit musicus.
Idcirco etiam in composito res se habet eodem modo : quo-
niam et ex homine mnsicae experte , et homo musica; ex-
pers, dicitur fieri musicus. (8) Quum aulem multis modis
fieri dicatnr, etquaxlam dicantur non fieri simplicitcr, sed
licri hoc aliquid; simpliciter autem fieri, tantum substan-
tiarum proprium sit : in aliis quidem constat nccesse <>-*<• .
ut siibjiciatur aliquid quod fiat. Nam etqnantum , et quale ,
et quod ad alterum quidpiam referttir, et quando, et nbi,
re aliqua subjecta fiunt : propterea quod sola substanlia <le
nullo alio subjecto dicitur, reliqua vero omnia de substan-
tia dicuntur. (9) Sed et substantias ct quaecumque alia
simpliciter sunt, ex subjecto aliquofieri, consideranti per-
spiciium ulique liet. Semper enim est aliquid, quod sulijici-
tur, ex quo fit id quod fit : ut planta: et animantia ex
semine. (10) Fiunt autem qux simpliciter fiunt, partini
figurse mutationc , ut statua ex <xre : qiucdam adjectione ,
ut ea qux augentur : nonnulla ablatione, ut ex lapide Mer-
curius : alia ex compositione, ut domus : alia variatione ,
ut quorum materia mutatur. Quiiecumquc autcm sic fi.int ,
constat exsubjectisfieri. (11) Quapropter cx iisquajdixi-
mus, manifeslum est, quicquid fit, semper csse composi-
tum :ete>>scquidenialiquid quod fil; esse auteraet aliquid,
in quod hoc mutatur. Et hoc quod tit duplex e«t : aut enim
est subjeclum, aut est oppositum. Oico autem opponi
quod est musicK expers , subjici autem hominem. Item
ligurx et forma; vel ordinis privationem, oppositum ap-
pello : aes autem, aut lapidem, aut aurum, voi.-o snbjcctum.
(12) Si quidem igitur causac et principia rerum natura con-
stantium ea sunt, ex quibus primis res siml, et facta; sunt
non ex accidenti , sed quod quidquc secundum essentiam
dicitur, perspicuum est, rem omnem fieri ex subjecto et
forma. Componitur enim quodammodo musicus homo ex
homine et musico : quoniam definitiones in coruin defini-
tiones dissolves. (13) Patct igitur ea quai fiunt ex his tieri.
Porro subjeclum numero quidem unum est, specie autem
duo. Homo namque et aurum , et omnino materia est nu-
17
 258 «MSIKHZ AKP0A2EU2 A, r,
6 /pucbc xai 6'Xwc t) iiXri dptOu.T|Trj ■ toSe y"P Tl naX-
Xov, xai ou xara iiuu.6£6/|xbc eij auTou Y'Yv£Tal to ^t-
YvbfJtEvov • r) Ss CTspTiii; xai r) IvavTtwaic <juu.Se6t|-
xo'{ • £v Ss to EtSoc , olov r) Ta!ji?' r) r) [xoustxr, rj twv
& dXXwv ti twv outw xaTTiYOpouuivwv. (11) Atb so-Tt jjisv
wc Suo Xexteov slvai Tac dp/dc, scm 8' wc TpsTc- xai
sori uev o)? TavavTia, olov st tic Xe'yoi to (jlouoixov xai
to afiouoov, r) to OEpu-bv xal to Jju/pbv, r) to flpu.oouE-
vov xai to dvapu.ooTov • esti Ss wc ou • utc' dXXr,Xwv yip
1» Ttdo/Eiv TavavTia dSuvaTov. AuETai 6s xai touto Sta
to dXXo eTvat to utcoxsiuevov • touto ^ap oux evavTtov
WSTE 0UTE tcXeiouc TO)V s"vavTto>v ai iy/1K TpOTCOV Ttva,
dXXa Suo o>c sircsTv Ttji dptOptw , ouY au TtavTEXioc
Siio Stit to liTepov uirdp/Eiv to stvat auTOtc, dXXa TpeTc,1
i» eTEpov fao tw dvOpwTcw xat Ttji du.ouato to Etvat , xai tw
dcyrjuaTtcJTO) xai yaXxoi. (15) IIo'oai u.sv ouv ai dp-
yat xoiv Tcspt yevectiv ipuaixwv, xai tcwc Tcboat, efpr)Tar
xai SrjXbv eoTtv 8rt SeI uTcoxeTa-Oat ti toTc IvavTtoic
xai t& IvavTfa Suo eTvar TpoTcov 8s Ttva dXXov oux
■io dvayxaTov • ixavbv yap ecrrai to erepov twv evavTtwv
Tcoteiv Trj aTcouota xat Tcapouota Tr)v u.eTa6oXrjv.
(ie) 'H S' uTcox£tu.evri ipuatc ircioTriT^ xot' dvaXoYtav.
'Qc y^P ^P''5 dvSptdvTa y^aXxbc. r\ Tcpbc xXtvrjv (u-
. Xov v) Tcpbc to>v dXXtov ti tojv e/dvTO>v ptop^riv r) uXr) xat
ib to dtiop^ov e/Et rcptv XaSstv rr^v (xop^v, outmc auvri
irpbc ouotav e/et xal to toSe ti xat to ^v. Mta fj.lv
ouv dp/rj outt) , o\r/ ouTto pita oOsa ouoe outo)? £v o>c
to ToSe Tt, u.ia Se ^ 6 Xbyoc "Eti oi to evavTtov
touto) t) 0"Te'pT,<rti;. (17) TauTa Ss tcwc Suo xat Tctoc
.to tcXeiio, etpr.Tat sv toTc dvto. IIpoiTOV jjttv ouv e/i/Ori
Sti dp/ai TavavTta u.bvov , uoTepov S' Sxi dvdfxr| xat
dXXo ti uTcoxetcrOat xai etvat Tpta ■ ex Se twv vuv cpa-
vepbv Ttc r) Staspopa Toiv EvavTttov, xai Tcoic ^/ouotv at
dpyai Tcpbc dXXrjXac, xai Tt to uTcoxet[/.evov. (ls) Ilb-
36 xspov Se outrta to EtSoc -i to utcoxeiuevov, outcw Sr{-
Xov • dXX' Sti ai dp/ai TpETc, xai tcwc t^eTc, xai ti'c
6 TpoTcoc auTiov, SrjXov. llboat uiv oOv xai tivec eicftv
a\ dpyat, Ix toutow 0£O)p£(o0weiav.
CAP. VIII.
"Oti Se [xovayoic outw XueTat xai rj twv dp/aiov
«0 aTcopia , Xe'youev iiETa TauTa. Zr,TouvTEC Y^p °' xaTa
tptXoffo^tav TcpwTOt Tr,v dXiiflEtav xai t^,v tBuoiv tt(v twv
A^vTOjv t;ETpdTcir|0"av oiov 6obv Ttva dXXvjv drcwaOEVTEc
utco iTCEtpiac, xai tpaaiv oute YtYVEdOat twv ovtwv ouSsv
oute tpOstpeoOai Sta to dvaYxaiov ijiev etvat fifvtaOai
«5 to Y^Y^Oiy-^^^ *i ^ ovtoc r) ex fjLiri 6vtoc, ix Se toutojv
dutpoTEpwv dSuvaTov Etvai • oute y^P to Sv yiyvttsbai
( ilvat Yap rjSri ) , ex te u.r] ovtoc ouSev av YeveoOat •
OTtoxeTaOai Y«p Tl Set. (2) Kai oSto> Srj to ItpEcric cruu.-
6aTvov au;ovT£c ouS' eTvoi TtoXXd tpaotv, dXX4 ubvov
t,o auTO to t?v. 'ExeTvot (xev ouv TauTrjv IXa6ov ttjv SbEav
Sik t4 eiprj|xeva. (3) 'Hu-eic Se Xeyou.ev Sti to ec; ov-
toc r) ex (Jtr^ Svtoc yiyvtaOon, ? to iat, Sv r) to 3v tcoieT/
(mo,in.)
raerabilis : magiscnini est liocaliquid : nec per accideasex
eo jfit quod fit : privatio autem et contrarietas est accidens.
Fornia vero est unum principium nt ordo, aut musici, ant
aliud quidpiam eorum quse sic atlribuuntur. (14) Qua-
propter quum duo principia dici possunt , tum etiam Iria.
Et parlim contraria ; veltiti , si quis dicat musicurn et iim-
sicsc expcrs, aut calidum et irigiduni , aut liarmonia con-
stans et liarmonia carens : partiin non contraria : quia con-
traria vicissim pati nequeunt. Scil et liocsolvilur.quoniam
subjectum aliud est : lioc enim non est contrarium. Quo-
circa principia nec plura quodammodo sunt , quam coa-
traria , sed duo tantum, ut ita dicam , numero : ncc rursus
sunt omnino duo , quia diversa est eorum essentia , sed sunt
tria : alia enim est hominis, alia rausicac cxpertis essentia,
nec non ejus quod figura carctet aeris. (15) Quotigitursint
principia rerum naturalium, quae sub generationem cadunt,
et quoraotlo tot sint , dictum est : et constatopusesseutali-
quid subjiciatur contrariis, et conlraria duo esse : sed alio
quodam modo boc non esse necessarium. Sufticiet enim al-
terum contrarium ad efficiendam sua absentia et praesentia
miitationem. (16) Subjecla vero natura sciri |>otest pro-
porlione. Ut enim ad statuam ees, vel ad lecticam lignum,
vel ad aliud quidpiam eorum quae formam habent, mate-
ria, el quod forma caret, se habet priusquam formam ac-
ceperit : sic ipsa ad substantiam se habet, et ad id quod
est hoc aliquid , atque ens. Hoc igitur est unum prinri-
piura , quum tamen non sit ita unura , nec ita cns, ut lioc
aliquid ; sed unum sccundum rationem. Insuper est et huic
contrarium , id cst privatio. (17) Haec autem quotnoiJo
sintduo, et qnomodo plura, dictum fuit in superioribus :
ac primuni quidem dictum fuit, lantum contraria esssprin-
cipia : postea vero necesse esse etiam aliud quiddam sub-
jici , et esse tria principia. Ex iis vero quae nunc expositj
fuere , patet quae sit diflerentia contrariorum , et quomodo
principia sint inter se affecta , et quid sit quod subjicilur.
(18) Utrum autem forma an subjectura sit rei essentia,
nondum manifestum est : sed principia esse tria, ct quo-
modo sint tria, et quis sit eorum modus, est maniiestum
Quot igitur, et quae sint principia, ex tiis perspicitor.
Atque hoc tantum modo veterum dubitationem dis-
solvi , post hocc dicemus. Primi namque philosophi veri-
tatem et rerum naturam quacrentes aberrarunt, quasi in
aliam qnandam viam prae imperitia abducti : atque asse-
runt , eorum quae sunt , nihil fieri aut interire , propterea
quod necesse est , ut quod fit , vcl fiat ex cnte , ve) ex non-
ente : ex his autem utrisqne fieri ncquit : quia neque ens
fit , quum jam sit ; ex nihilo autem niliil fit , quoniam ali-
quid subjici oportet. (2) Atque ita deinceps consecotio
nem augentes, non esse multas res inquiunt, sed tantum-
modo ipsum ens. llli igitur hanc opinionem conceperunt ob
ea quae dicta sunt. (3) Nos autem dicimus , baec , ex ente
vel non-ente fieri , aut non-ens vel ens faccre quippiam ,
seu pali, aut quodvis fieri illud, uno modo ninil dif
 (»1,1«.; iNATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. I. CAP. IX.
rt ?, Tcdo-ysiv r, Stiouv tg'Se YiYVEiOat , £va uiv Tpditov
oOolv oiocpspti r) to xov taTpbv TCOIEIV Tl Tj TcdcryEiv
tito s; JaTpou Etvat ti tj ftYveo-Oat. (<j) ai2crT' etceiSt,
touto Stytoj; ).£y£Tai, SrjXov 6rt xai to £$ ovto? xai to
.-, ov r, routv T| TcdayEtv. Otxoootm usv ouv 6 laTpoc;
oiy rt iarpbc, dXX' |j olxoSduoc. ■ xal Xsuxbc, YtyvETat ouy
it taTpo';, dXX' l[ jXEXac iaTOEUEt 81 xai dvtaTpoc, yive-
t»i t, iaTpd;. 'EtceI Sk udXtaTa Xeyouev xupudf tov
fiTfbv notEtv ti r) Tcda-y_Eiv r) vtYVEdOaii^ EaTpou, e&v
1" f[ totTpb? TauTa Tcdayri r) tcoitj t) Y'Yv,iT0"> SrjXov Sti xai
to ut; e; ovtoi; yiyviaOai , touto o"r|uai'v£i to ?\ [xt^ dv.
"Oirsp s^xsivot usv oi SieXovtec; drcEaTrjaav , xai ota
T«UTT,V TTjV («YVOiaV TOCOUTOV TCpOOTjYvdrjaaV, (OffTE U.TJ -
Oiv otsaOat YtYVEoOat u.t)3e Etvat Ttov dXXtov, dXX' dv£-
isXsTv xaaav tVjv yeveciv. (5) 'Hueii; 81 xai auTOt tpa-
(«v YtYVEoOai aiv ouSlv otcXm; ix firj ovto; , 6'y.o)?
uiv-ot YtYVEffOat ix u.rj ovto;, olov xaTa cuu-^ESrjxdc. ■
ex Yap ttjc; orTEprjOE&K, # £OTt xaO' auTO u.T| dv, oux £vu-
TcdpvovTO? Y'Yvexa' Tt- 0<«uu.d?ETai 51 touto xai dSu-
211 vaTOv ouTto Soxsi, yiyvtaOxi ti ex ur| ovtgc;. (e) 'Qaau-
tok ol ouo' eJ dvTo; oOSl to ov •fiyvta6a\, tcXt|V
x«Ta o-uu€E6r,xdc;. Outo» Sl xai touto Y'Yveff®at T0v
OtUTOV TpOTCOV, 0T0V El ix. &OOU £(OOV Y"K»"W *"'
£X TIVOC £(.')OU Tt ?0)OV, 0T0V eI XUO)V &, ?TCTCOU Y'YV0,T0-
15 TiYvotTO u.£v Y*p av oi ixdvov ix Ttvb; ^tiou 6 xutov,
dXXi xat Ix ^tiou, dXX' ou/ ^ ijwov • &Tcdp/£t YaP i^Sr)
TOUTO- £1 0£ Tl U.EXXEI Y'YV£O"0«l ?(~)OV U.T| XOCTOt OUJJiSe-
?T,xdc, oux Ix. ^mou EOTaf (7) xat ei ti dv, oux I;
ovto;, ouo' Ix u/}-, dvTOc,- to Y«p ^x u.T) ovto; £ip'/jTat
.111 r.aiv ti' orju.a[v£t, 6rt ~ fjL-rj ov. "Eti 21 xat to Etvat
Jzav -^ to ur*) Etvai oux dvatpouuEv. (s) ET; usv br)
Tpdso; outoc; " iXkos b' Sti £vb£v_£Tai TauTa Xe^eiv
xsist t»;v Suvotutv xat tt,v EvlpYEtaV touto b' £v dXXotc.
C!ti')ptsTai St' dxptSEta; [xoiXXov ■ waO' (SjtEp ^Xeyouev )
m ai ditopiat X.uovTat St' dc. dvaYxa^duEvot dvatpouot
TWV EtprilXEVtOV EVla • Sl& Y»P TOUTO TOCOUTOV xat o\ Tcpd-
Tjpov E$ETpdTTT,o:av ttJ; 68ou T?j? ItcI T^|V Y£veo''v xal
•jOopiv xat dTXtoc u.ETa6oXr,v. ABttj ^ap av dsiOEtoa
t, oucru; fXuCTEv auTtov Tcaoav tt|V dvvotav.
CAP. IX.
i" 'rJuusvot ulv ouv xai ETEpot tivei; eio-iv auTrji; ,
4)X' ou/ Ixavoic;. IlptoTov jjiev yap buokoyoOav/ dirXioc
YfrvterOat Tt Ix ut) ovto{, ^ napu.£vtSr,v dpOtoc, Xeyeiv ■
eIt» csatvETat auTO^, Etrsp icfTiv dptOu.io u.ia, xat Su-
vdu£i u.£a udvov Etvat. Touto Se 6ta^E'pEt tcXeio-tov ■
's r,u.Ei; ulv Yap 5Xt|V xat OT£pr,otv E^TEpdv (pau.£v Etvat ,
xat TOUTtov to (xev oux Sv sTvat xaTa Bw6s6V,xdc; , ttjv
uXt,v, ttjv Ss OTE^pTjcrtv xaO' auTTjv , xat tt^v u£v EYYUC.
xat ouotav rctoc;, tt)v CXtiv, tt,v Se o-T^prjoiv ouSapuoc;.
(2) OJ ok to utj 3v to uSYa xat to utxpbv buottoc;, r) to
w Tuvsu^oTEpov r, to yo)p\; IxaTEpov wtte TcavTEXw?
STtpoj 6 Tpdiroc; oStoc tt,? TptdSoe. xdxEtvo?. ME'ypt usv
Y»p Ssupo rcpor.XOov, 6*ti SstTtva uTcoxsioOat <pu«iv, Tau-
25!)
ferre , sed perinde valere , ac si quis dicat lucdicum aliquiil
facere, vet pati , aut ex medico aliquid esse, vcl Ceri.
(4) Quare quum lioc duobus modis dicatur : patet etiam
illud , nimirum ex ente , et ens vel facere vel pati , bifariam
accipi. .-Edilicat igitur medicus , non qua medicus, sed qua
oidilirator : et alhus fit, non qua mcdicus, sed qua niger.
Medetur autem , et fit mcdicina^expers.quamedicus. Quia
vero dicimus maxime proprie medicum aliquid facere vel
pati, aut ex medico fleri, quum, qua medicus, h.vr patitur,
aut facit , aut fit : manifestum est etiam hoc , ex non-ento
lieri , significare qua non-ens. Quod quidem illi non distin-
guentes,a recta via sunt abducti : et propter banc ignoran-
tiam co inscitiac pervencrunt , ut putarint nullam aliam reni
lieriaut esse, sed tollerent omnem generationem. (5) Nos
auteui ct ipsi dicimus niliil (|uidem fieri simpliciter ex non
etite fieri tamen ex non ente tanquam per accidens : fit enim
aliquid ex privatione, quae est per senon ens, quum uon
insit in eo quod fit. Admirationi autem lioc est , et impos-
sibile ita videtur lieri aliquid ex non ente. (6) Itidemquc
diciinus , neque ex ente , neque ens fieri , nisi per accidcns.
Eodem autem modo fieri boc dicimus, ac si ex animali
animal fieret, ct ex aliquo animali aliquod animal : veluti ,
si canis ex equo fieret. Nam canis fieret non soliun cx ali-
quo auimali, vcrum etiam ex animali : non tamen quaest
animal, quia hoc jam est. Quodsi futurnm est ut ali-
quid fiat animal non ex accidenti, certe non cx animali
erit. (7) Et si quid fiet ens, non fiet ex ente, neque ex
non ente : quippe dictum a nobis fuit quid significet illud ,
ex non ente, videlicet qua est non ens. Praeterea vero
omnem rem esse aut non csse non tollimus. (8) Unus igi-
tur dubitationis solvendae modus liic est. Alius autem est :
quoniam cadem dici possunt secundum potestatera et se-
cundum actum. Hoc vero in aliis libris magis exquisite de-
finitum est. Quare(ut diximus) dubitationes solvuntur,
quibus coacti veteres tollunt nonnulla eornm <\u;v dicta
sunt. Ideo namque priores pliilosophi tantum aberrarunt
a via ducente ad gencrationem et interitum, et omnino mu-
tationem. Nam baec natura si ab eis cognita fuisset , omneni
hanc coruin ignorantiam dissolvisset.
S.-ine attigerunt eam et alii nonnulli , non lamen satis.
Primum enim fatentur simpliciter lieri aliquid ex non ente,
qiiatciius fatentur Parmenidem recte dicere. Deinde ipsis
videtur, si hxc natura est una numero, etiam polesUte.
tantummodo unam esse. Hoc aulem plurimum differt. Nos
enim materiam et privationem diversa esse dicimus : et
horum illud quidem esse non ens ex accidenli , nempe ma-
teriam : privationem vcro esse non ens pcr se. Et illam
quidem esse prope et quodammodo substantiam , nimirum
materiam : privationem autem nequaquam. (2) Alii vero
magnum et parvum , sive iitrumque , sive seorsum alteru-
trum , similiter statuunt esse non ens. Qnare omnino hic
ternarii modus ab illo differt. Huc usque cnim progressi
stint ut intelligerent naturam aliquam suhjici oportere. Sed
17.
 200 «PYZIKHS AKPOAXFliS B, 4.
Tr,v us'vtoi uiav tcoiousi • xai yip Et Tt{ SudSa 7totei,
A£'y«)V u.SYa xotl PLl*Pov auTrjv, ouOsv tjttov TauTO Trotsi-
t}|v ^ip ^TEpav rcapsiSs [ttjv erreprieriv.] 'H ulv ^ip urco-
ptevouaa cuvatTia ttj uopcprj tiov yiyvou.evwv lerriv,
b wcrTCEp uv>!Tr,p • r) S' ETE'pa , uoipa Trje; IvavTttoctEO)!;, TtoX-
Xdxi? av epavTacrOEir) tw Ttpbc, to xaxoTcoibv auTr;i; aTE-
v££ovti Tr,v Stdvoiav ouo' Etvat to TeapaTtav. (3) Ov-
toc fip tivo? Oeiou xai aYaQou xai lepETou, to usv
IvavTtov auTro mu.sv elvat , to oe 8 TescpuxEV lcpiscrOat
m xai opEYeiOai auTOu xa-i tt]V lauTou epuertv. Tot; Ss
eruti6aivsi to evavTiov, dps'YEcrOai ttjc. lauTOu cpGopae;.
KatTOt oute autb lauToti oTovte ItpiserOat to eiooc, Sti
rb ur) Etvat IvSee';, outs to evavTtov cpOapTtxi ^ip
dXXr'Xwv Ti tvavTta. 'iVXXi tout' eVciv r} GXr], oxrrrep av
if> ei Or,Xu dppevoc. xai aierypbv xaXou- TrXrjvou xaO' aurb
aioypdv, aXXi xa^i o-uu£e6r)xdc. , ouSe OrjXu, aXXi xa^i
<ruu6s6r,xde;. (4) <l>OstpeTai oe xai yiyvsto" &0"" !"v w?,
iiTi 0' tix; ou. 'ilc usv ^ip to Iv o) , xaO' auTO epOEipsTaf
to y«P cpOEtpduEvov Iv toutw IotIv r) erTEprjijic/ toc; Sl
*' xa^i Suvautv, ou xaO' aCrrd, aXX' ajpOapTov xat d-feSir]-
tov dva'YXr, auTr,v eivat • eite ^ip £Y^YVETOi uTcoxEioOai
ti SeI rcpwTOv, to i\ oG IvuTtdpyovTO? • touto 0' IotIv
auTTj r, epuerte;, oWt' eVrat rcpiv YevEffOai. Atfyw y^P
GXrjV TO TTptOTOV UTCOXEtUEVOV IxdaTO) , I; ou YiYVETa' Tl
■Jjs IvuTcdpyfOVTOc; ur, xaTa uuu6E6r|xd; ■ e(te cpO£ip£Tai ,
ei; touto d<pi;eTai itr/axov , toaTe I^OapuEvr) eoTai
7tpiv cpOaprjvat. (s) n£pt 8e Trjc; xa^i to eTSoc; dpyfrjc;,
TtoTepov uia rj TtoXXat, xai tic; rj tivec; £101, 81' dxpt-
6Etae; ir^ TcpcuTrjc, epiXoao-ptac tpYOv iIctti Stopieraf coare
io eie; IxeTvov tov xatpbv dTCOxeterOto. nepi Se toJv epuertxojv
xai Toiv cpOapTtov eiSiov Iv toic; ueiTEpov Seixvuucvoic;
Ipouuev. "Oti ulv ouv Eioiv dp/at, xat tivec;, xai
7cdoai tov dptOudv, Sio)pi'erOo) ^uTv outo);- TtdXtv Ss dX-
Xr)V dpyr,v dp^duEvot XE^eouev.
LIBER II.
CAP. I.
!» ToivdvTO)VTi uEvlem epueret, Ti Se St' dXXa; aKta?-
^uerEi usv Ta t£ ijtoa xai Ti ulpr) auTtov xai Ti cpu-
Ti xai Ti eticXS tiov (7o)U.aTtov, oiov ^r] xai 7tup xai
*T)p xat uSo)p ■ TauTa ^ip llvai xai Ti TotauTa epuaet
)j>aijtlv. ndvTa Ss Ti ^r,OlvTa epatvsTat 8ta^e'povTa
4o Tcpbe; Ti ur^ cpuoEt uuveercoiTa. Ti uev Y"P Tds£t dvTa
icdvTa epatvETai Ejrovra lv lauTOte; dpy^riv xivr,cfEo)c, xai
OTdoEO)? , Ti usv xa^i totcov, Ti Sl xa^' au^rjertv xai
epOiertv, Ti Ss xaV dXXotWtv. (2) KXtvr| os xai tud-
tiov, xai Et ti toioutov dXXo yevoc; Iotiv, f| usv TETUyrr,XE
it> TTJe; xaTr,YOpta; IxdcrTYic. xai xaO' Soov IotIv drcb TE^vr,;,
puSEuiav bpurjv eyet u£Ta6oXrj; sucpuTov, »[ Sl eruufiE'-
6»ix?v auToT; Etvat XtOivote; r) Y"livote; r) uixtoTc, Ix
TouTtov, £v_£i, xat xaTi toooutov, d); ouerrjc; ttjc; cpueTEtoe;
dpyrje; Ttvbc; xa\ aiTtae; tou xtvEierOat xai ^OEUttv lv
{m.)
Ii.inc nnam faciunt. Xam etsi quidam dnalitatem lacit, in-
quiens eam subjectam naturam esse magnum et pairum;
niliiloininustamen idem lacit : quoniam alteram ne:le\il,
nimirum privalionem. Alia namque natura , quum perma-
neat, eorum qux fiunt, una cum fonna est causa, quasi
mater. Altera vero , quae est pars rontrarietatis , sa.'pe ti-
deri poteritei qui ad ipsius maleficium aniinum adverterit,
ne esse quidem ullo modo. (3) Quum enim sit quiddam
divinum et bonum et expetendum, dicimus aliud esse
ei contrarium ; alind quod sua natura id expctit et appetit.
Sed illis accidit ut contrarium appetat sui ipsius interitum.
Atqui nec ipsa forma se ipsam e&petere potest, quia non
est sui indigens; neque tonlrarium eam expetit : quiacon-
traria sui inviccm perimendi vim liabent. Sed hoc est ma-
teria : pcrindc ac si femina marem , aut turpe pulchrun
appeteret. Verumtamen non est per se turpis , sed ei ac-
cidenli : ncc per se femina, sed ex accidenti. (4) Partim
aulem interit et fit : partim minime. l't enim est iil in
quo, per se interit. Quod enim interit, in ipsa est, nempe
privatio. Ut autcm secundum potestatem spectatur, non
per se gignitur et interit , sed necesse est eam esse incor-
ruplihilem ct ingenitam. Sive eniin ficret, oporteret subjici
aliquod primnm, nempe id ex quo insito fit : hocautem
est ipsa natura : proinde prius erit quam fiat. Materiam
enim voco primum cujusque rei subjectum , ex quo insilo
fitaliquid, non per accidens. Sive quid intereat, in hoc
ultimum abibit. Quare interempta erit, antequam interi-
matur. (.'>) De principio autem , qtiod est secundum for-
mam, utrum sit unum an multa, et quod vet qux sint,
exquisite definire est mtinus prima* philosophia?. Quare in
illud tempus rejiciatur. De naturalibus autem et interitui
obnoxiis formis in iis dicemus quac posterius demonstra-
buntur. Quod igitur sint principia, et quae , et quot nu-
mero sint , sic a nobis defmitum csto. Rursus autem alin
facto initio dicamus.
Kormn quae sunt, alia natura constant , alia per alia*
causas. Natura quidem constant ct animalia, et eornm
partes , et plantn; , et simplicia corpora , ut terra , et ignis,
et aer, et aqua. llicc enim et ejusmodi alia dicimns natura
constare. Haec autem quae dicta sunt omnia differre viden
tur ab iis qiiu- natura non constant. Nam quaecumque
natura constant, videntur in se ipsis habere principium
motus et quietis, alia secundum locum, alia secundum ac-
cretionem et deminutionem , alia secundum variationein.
(2) Lectica vero, et vestimentum , et si quodaliudejusmod)
genus est , qua singulis his appellationibus significantur, ti
qualenus ab arte snnt , nullum mutationis impetum insitum
habent : qua vero eis accidit ut sint lapidea, vel terrca, vel
ex bis mixta, habent, et in tautum quidem, quatcnus natura
est principium quoddam ct causacurid moveaturet qnie
 NATORALIS AUSttJLTATlONlS LIB. II. CAP. I.
5 u7rap/Ei TcpcoTwc, xaO' auTO, xai (X^j xati auu.6E6r,xdc; .
Airot 0£ to ur) xaTa auu.6E6V|Xo'cJ, oti yevoit' av auTOC,
i«uiw tic, airtoc. 6fie(a?, wv laTpdc. ■ dXX' tfuoic ou xaOb
jyia^ETai , tt)v laTpixrjv e/ei , dXXa auu.6soT;xE tov
b auTov taTpbv etvat xai UYta(Jdtji£vov • 8tb xai ywpiSjETat
tcot' ait'aXXrjitov. (3) 'Ou.oiwc. Se xai twv dXXwv ExacTOV
twv tcoiouuevojv • ouSev yap auTwv e/ei tt,v dp/r,v Iv
eotuTw ttjc Tcotrlceo)? , dXXi Ti usv ev dXXotc. xai ec]wOev,
oiov oixia xai twv dXXwv twv /etpoxurJTWv IxaCTOv ,
10 ts 8' ev auroT; uJv dXX' ou xaO' auTa, Saa xaTot auu.Se-
tSVjxoc «iTta fevotT' av a&TOic. <l>uatc ptev ouv Ioti to
priOiv. (♦) Ouatv oe e/ei 6aa T0tauT7)v s/_£t dp/rjv.
Kat ecti rcdvTa TauTa oucta • uTcoxEtuEvov yoip Tt xai
ev CtcoxeiueVo ectiv r) cpuaic. aet. (5) KaTa tpuctv os
16 Tsuta Te xai 8aa toutoic. &Tcdp/-u xaO' auTot, otov tw
Tcupt -pepEaOai dtvw touto vap tpuatc ulv oux ectiv,
0110' e/et tpuatv • tpucet Ss xai xaTot cpuatv ecti. (e) Tt
ptev ouv eoTtv r\ tpuatc, eipr,Tai , xai ti to cpuaet , xat
xsTa yjorv. 'SLc. 8' eVrtv r, tpuatc , TreipotaQat Setxvuvai
«1 Y£/oTov • cpavEpbv yapSTt Totaura twv ovtwv ECTt tcoXXoi.
Tb oe 8etxvuvat Ta cpavEpi oti twv dcpavwv ou Suvaue-
vou xptvetv eoTt to 81' auTO xai u.rj 01' auTO Yvwpiuov.
"Oti 8' Evoe/ETai touto Tcda/Etv, oix d8r,Xov auXXo-
YtcratTO yip dv tic. hn. YeveTr^; tov Tu:pXb; Tcept /pwud-
i!> Ttov wsts SvaYxr) toi? toioutoi; Tcept Ttov ovou-aTtov
etvat tov Xo'yov, voetv os urjSev. (?) Aoxsi 8' r) tpucrt;
xat tj ouata Ttov tpuaet ovtow Eviote. Eivat to TcpwTov
£vuTcdp/ov £xdaTO) dppuOtitaTov xaO' lauTo', oTov xXtvi];
ftlorn to JuXov, dvoptdvTOc; 8' 6 /aXxo'c;. 2r,ueTov 8e
Jk or,atv 'Avti^cov cJti, ei ti; xaTOpu;ete xXtvrjv xat XdSot
Juvautv r) cr,TcE3iov wct' dvsivat pXaaTov, oix av ye-
vEaOat xXivtjv, dXXi cjuXov, cb; to ptev xaia cuu.€E€rj-
xo; UTcdp/ov, tt;v xa^i vdptov otdOeatv xat tvjv Te'/vr|v,
ttjv 0' ouatav ouaav £X£t'vr,v r) xai otaus'vst Tauia Jtd-
w a/ouca ouve/wc;. (g) Et cl xai toutcov ixacTov ~pbc;
ETEpov ti TauTO touto Tce^TcovOev ( otov 6 uiv /aXxbc;xa't
6 /puabc; itpbc; uotop , Ti 8' daTcf xat JuXa Tcpbc. y^v,
ouoio)c; oe xai tcov dXXtov otiouv), txetva tt,v tpuatv eivat
xat tt,v ouaiav otuTtov. (9) AtOTtep 01 uev yrjy, 01 8s
«n rtup, ol 0' ds^poc cpaatv, o\ os u8o)p, ot 0' evta toutcov,
ol ce TcdvTa TauTa tT|V tpuatv etvat tr|v Toiv ovtcov.
0 ydp tij auToiv uTce'Xa6£ toioutov, eite Iv eite tcXeuo,
touto xai ToaauTa tpTiatv etvat ttjv dTcaaav ouciav , Ti
oe aXXa TcdvTa TcdOr) touto>v xai e;etc; xai 8taOe'a£i;.
,b (10) Kal touto>v [Xev otiouv etvat dtotov ( oi yip etvai
u.eTa6oXr,v auToit; I; auTtov), Ti 0' dXXa YlTv£5®al
xat sOeipeaOat dTcetpdxtc;, "lCva piiv ouv Tpdrcov oStio;
rj tpuai; X.eyETai, r\ TcpcoTr) ixdcTto UTCoxEiptEvrj uXr, twv
e/dvTwv Iv au-oTt; dp-/r,v xtvrjCEti)? xal (jtETafioXrjc;-
»0 aXXov 8e Tpdirov r) uop^r) xai to eTSoc; to xa^i tov
Xo-^ov. (11) "i2o-TCEp yip T£/Vlr) Xeyetoi to xaTi TE-
/vt,v xai to T£/_vtxdv, outw xai tpuctc; to xa^i apuctv
/iyeTat xai to yuo-txdv. Oute 0' ixsi tcw; cpai(jt£v av
c/E'.vxaTaTr,v ts/v/jVOuoev, 11 JuvduEt udvov icTt xXtvrj,
2CI
•ci t, in quo inest priratim, per se, non ex accidenti. Dico
aulem, non ex accidenli, quia fieri potest ut aliqttis sibi
ipsi sit causa sanitatis, quum sit medicus : verumtamen ,
non quatenus sanatur, medicinam babet, scd accidit eun-
dem essemedicum et sanari. Idcirco Iikc aliquando a se in-
vicemseparantur. (3) Similiter vero se habetunumquodqun
ceterorum qua: fiunt : nullum enim eorum Itabet in se prin-
cipium eiTectionis; sed quaedam in aliis et exlra babent,
ut domus, et unumquodque aliorum quae manu etTiciuntur :
quaedam in se ipsis habent quidem , non tamen per se , ni-
mirutn quaecumque ex accidenti sibi ipsis causae fieri pos-
sunt. Mattira igitur est quod dictuin fuit. (4) Naturam
vero habent, qusecumque habcnt ejusmodi principium.
Atque Iiiie omnia sunt substanlia. Nattira namque semper
est subjectum quoddam et insubjecto. (b) Secuudum na-
turam autem dicuntur et hiec et qtiii: his insunt per se, ut
igni sursum ferri. Hoc enim non r-t natura, nec habet
naturam, sed est naturaliter et sectinlum nattiraui.
(6) Uictum est igitur quid sit natura , et quid sit quoJ est
natiii alitiT, et secundum natnrain. Esse aulem naturam
conari probare, ridictilum est : patet enim ejusmodi entia
multa esse. Demonstrare aulem , qua? suut perspicua , ex
obscnris, ejus cst qui non potest dijuilicare. quoil est per
se,et quod non est perse notum. Posse autem aliquem
ita esse affectum , non est obscurtim. Aliquis enim qui ab
ortu sit caecus, potest de coloribus ratiocinari. Quare ne<
cessc est his e?sc disputationem de nomiuibus, sed ipsos
nihil intelligcre. (7) Jam vero quibusdam vidctur natura
et essentia eorum qu;e natura constant , esse id quod pt 1-
mum cuique rei inest, infortne per se : ut Jecticoc natura
estlignum, slatiiic vcro n, Cujus rei signum esse inquit
Antiphon, quod, si quis defoderit lecticain , et putredo vim
acceperil , adeo ut gcrmmet, cerle non fiet leclica, sed li-
gmim : quasi illud cxaccidenti insit, nempe tli-positioquat
esl secundum formam et artem ; essentia vero ea sit , qtiee
ciiam pennanet, ab liis conlincntcr affecta. (8) Qtiodsi
etiam horum unumquodquc ad alitid qiiiddam eodeiii
niodo est affcclum ( veluti aes et aurum ad aquam, ossa
atitem ct iLna ad terram, similiterque aliud quodvis), ea
inqtiit esse ipsorum naluram ct essentiam. (9) Idcirco alii
tcrraiii, alii ignem, alii aerem, alii aquara, alii nonnulla
ex his, alii li.n- omnia inqtiiunt essc rerum naturara. Quod
cnim quisque existimavil esse tale, siveunum sive multa,
hoc et tot inquiunt esse universam essentiam , reliqua au-
tcm otnnia essc horitm affectiones, ethahitus, et disposi-
tiones. (10) l.t hortim quidcm quodvis esse sempiternum
( non enim esse ipsis mutalionem ex se ipsis ) ; celera vero
fieri et interire intinities. Unoigitur modo natura sicdici-
tur, nimirum prima cuique rci in se motus et inutationis
principium habenti subjecta materia. Alio autem modo
forma et species , quse in dclinitione ponitur. (II) Ut enini
dicitur ars, quod est secundum artem , et quod est artlli-
ciosum : ita etiam dicitur natura, quod cst secundum na-
turam , et quod est naturale. Neque in illo autem 11II0 i}iod«
diccmits hahere quitlpiam secundum arlem, si potestale
 162 >\>Y±\KH1 AKP0A1EU2: B, ,6. (l»3,IM.)

ut]tco) S' Ey£t to etoo; Trj; xAtvr;;, ouo' tlvoi T£yv/|V, tantnm sit lectica , necdum liabeat lectica? spcciem , nei|ut
out' ev toT; cpuaet auvtaTauEvot; " to yop ouvduEt dicimus esse artem : neque in iis quic natura consUnt.
0"Jtp5 TJ OaTOUV O&V E^£l TCO) TTjV EaUTOU CpUatV, TCpiv OtV Quod enim polestate est caro, aut os, id necdum habet
Xa£'/) to Etoo; to xotTa tov Xoyov, 2 6pi!"du£voi Xeyouev suam ipsius naturam priusquam accoperit formain qua;
b ti eVti aap; r, diTOuv, oute s.ua£t iaTlv. (12) "Hn-zt |K>nitur in delinitione ( lioc est quam tlicimus delinientes
dXXov Tpdrcov f, cpuat; av eik) twv iydvTtov ev outoT; quid sit caro, vel os), ncc natura constal. (.1?) Quarealio
xivr'a£o>; dpyr,v f, uopcpf, xai to Etoo;, ou yo>ptaTOv ov modo natura fuerit eorum qiuc in se principium motus
dXX' r, xaTet tov Xdyov. Tb 0" ex toutwv cpuat; uiv liabent forma et species , quat non est separabilis, ni-t ;e-
oux eVn, csuatt os, otov dvOptoTco;. Kai uaXXov cundum definitionem. Quod autcm ex liis cst compositnm,
111 auTrj cpuat; ttj; iXr^- sxaaxov yap tote XEyETat, orav natura quidcm non est, sed naturaliter est seu naturi
£VTEXe-/Eia r, , uSaXov rj 6'Tav SuvduEt. (13) Eti vi- constat, ut homo. Atque haec magis, quam materia, est
yvETat dvOpojrco; e; dvOpiorcou , aXX' ou xXtvr, e'x xXtvr,;- nalura. Unumquodque enim tunc dicitur, quum actu est,
Sto xat cpaatv ou to ayr;ua eivat tt,v cpuatv, dXXa to potiusquam quum est potestate. (13) Praeterea fit homoex
tjuXov, A'ti yevoit' dv, el (jXaaTavot , oi xXtvr] , dXXa hominc, non lectica ex lectica. Ideoqne inquiunt, non
16 ;uXov. Ei 0' dpa touto Tsvvr) , xai f| uopcpf| cj.uai;- ligurani, sed lignum esse naturam , quia, si germinaret,
YtyvETat yap i; dvOptorcou dvOpo»ro;. (14) Eti 0" f| cpu- non fieret lectica , sed lignum. Si igitur hoc est ars , etiara
at; f) Xeyoue'vt, 10; ve^vEat; 600; eotiv ei; cpuatv. Ou fomia est natura : fit enim ex honiiue liomo. (14) 1'ra'ter-
•yotp (oarrEp fj taTpEuat; XsyETai oux ei; ictTptxf,v 600;, ea natura accepta pro generatione , cst via atl naturam.
dXX' ei; uytEtav ■ dvaYX-/) uiv yap drcb iotTptxr,;, oux Non enim ita se habet , ut medicatio , qua; dicitur via non
ad medicinam, scd ad sanitatcm ; necesse enim est medica-
2u ti; iaTptxf,v Elvai Tr.v iaTpsuaiV ouv outio b" f) cpu-
tionem a medicina esse, non ad medicinam : sed non ita
at; eyei ~pb; tt,v cpuatv, dXXa TO cpuduEvov (X Ttvb;
habet natura ad naturam. Ycrum id qnod nascilur, e\
ei; Tt epveTai fj cpuETat. Ei; ti ouv cpuETat ; ouyi aliquo ad aliqnid venit seu nascitur. Ad quod igitur ve-
e!; ou , dXX' Et; 5. (15) 'H dpa uopcpf) cpuat;. 'H oe niendo nascitur? non ad id ex quo, sed ad id ad quotl.
■ye uopcpfj xai fj ouai; otvto; XeyETaf xai ^ap '1 otte-
(15) Fonna igitur estnatura. Forma aiitem et naturaduo-
85 pr,at; eiod; ttw; taTtv. Ei 0' eaTtv f, OTE'pr,ai; xat bus modis dicitur ; etenim privatio est quodammodo foriua.
EVaVTlOV Tl TCEpt TT,V aTtXf]v Y^v£alv ^l f*"! E5TIV, Utrum autem privatio et contrarium quidpiam sit in sin>
uaTEpov £iriax£7:Te'ov. plici gencratione, necne, |>osterius erit considerandum.

CAP. II.
'Etcei oe otioptaTai Tcoaayio; fj cpuai; Xe^etoi, Quum autem delinitum sit quot modis natura dicatur,
ueti touto 0Etopr,TEOv Ttvt otacpepi 1 0 uaOr.uaTtxo; tou deinceps videndum est quodifferat mathcmaticus a ph;-
30 cpuaixou- xat Yap ETCtTCEoa xat aT£p£a Ey£t t4 cpuaixi , sico : naturalia namque corpora planities habent , et so-
atouaTa xat ur'xr| xat aTiYud; , Tcept tov axorceT liditates, et longitudines , et puncta; quac considerat ma-
6 uaOr^uaTtxd;. (2) "Exi ei f) daTpoXoYta iTepa thematicus. (2) Praeterea videndum est iitrum astrolosia
?, uepo; tt]; cpuatx^;- e! yap tou cpuatxou to Tt iaTtv sit diveiM a physica, an pars physicae. Nam si plnsici
fJXto; r) a£Xr,vr| tiStvai, twv oe auu6£6r,xOTMV xaO' est scirc quid sit sol , atit liitia, niliil autem eonim scirc
3S auTa ur,0£v, aTOrcov, dXXto; te xat 6';i cpaivovTat Xe'- quas soli aut lunse per se accidunt , certc est absurdiim :
Yovte; oi Tcspl cpuaeto; xat Tcept cyr,uaTo; aEXrivr,; praesertim quia videntur, qui de natura disserunt , eliam
xai f,Xiou , xat TCOTEpov acpatpoEtSf,; f, yr] xat 6 xdauo; loquide finura lunae ac solis, et quajrcrc litruin terra el
»1 ou. (3) llepi touto)v uiv ouv TcpaYuaTeueTat xat mundussint rotunda necnc. (3) De his igitur (rartat etiam
6 (xaOr^uaTtxd; , dXX' oiy ^ cpuatxou aciuaTo; rcepa; mathematicus , non tamen qua horiim uniimqiiodqne esl
40 ExaaTov ■ ouoe Ta auu.6E6r]xdTa Oeo)peT fj toioutoi; Irriniiuis corporis naluralis : neque horum acc.identia con-
ouai auuSeSrixe. Atb xat yo)pic^£f yoiptaTa y*P templatur, qua ejusniodi rebnsaccidiinl : ideoqne st|iarat-
Trj vor,a£t xtvr,a£0); eoti , xat ouSlv StacpepEt , ouSi sunt enim res in mutatione per intellertiim soparahiles ; ni-
YtvETat d/Euoo; yo)pil^dvTo)V. (4) AavOdvouat ci touto bilque interest, ncc falsum commitlilur ab iisqui srparant.
tcoiouvte; xat oi Ta; ioEa; Xeyovte; ■ Ta y*? ?u" (4) Nmi aniinadvertuiit atitrni se qutx|iie hoc facere illi qui
*i atxot ytopi^ouatv f,TTOv ovTa yo)ptaTot toiv uaOr,ua- ideas esse dicunt ; separant enim res naturales , quae niinus
Ttxtov. rtYvol,to 5' av touto SrjXov, Et ti; IxaTepwv separabiles sunt quam mathematica?. Hocautem manifr>tum
TcetpioTo Xeyeiv tou; Spou;, xai aurtov xai tiov auu6e- fieri potest, si quis utrorumque definitiones afferre conetur :
Cr,xdTO)V to u.Ev Yap Tcepircbv eaTat xai to dpTtov id est , tam rerum ipsarum , quam accidentium. Impar rnim
xai to euOu xai to xauTcuXov, eti oi dptOub; xal erit et par, et rectum et inflexum; praeterea numerus,
mi Ypauuf| xal 'yrjua dveu xivv-aeo); , aap; Si xai et linea, et figura , sine motu erunt : caro aiilriu , et o» , rl
ootouv xai dvOpoirco; ouxeti , d/.Xot TauTa toa-rcEp f^i; homo, non item : sed hxc ut nasus simus, non ut in-
T1U.T), dXX' ouy to; to xaurtuXov XtyiTat. (») Ar,XoT flexum dicnntiir. (:>) Quinetiam hoc derlaranl ea matli»
 NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. II. CAP. II.
(.»«.)
oi xai t& ;puaixtoT£pa tuv ua6r)u.aT0>v, oTov otctixt,
xal dpuovixf) xai aaTpoXovia " dvaTcaXtv vip Tpbrcov
tiv' Eyouat tt) YEtoutxpia. 'AXX' f) uev YetouETpta
«pi Ypapiur,; cpuatxri; axoTcsT, dXX' ouy f| tpuatxv
bf, 8' orcTtxf) ua6r,uaTixf,v uiv Yp»"-"-^, dXX' ou/
^ u.a6r,uaTtxrj , dXX' fj ouaixr;. (b) 'Etcei S' f) tpii-
ai; St/o>;, to te EtSo; xai f, uXr, , «; dv ei Tcspi atub-
TTjTO; aXOTCoTuEV Tl laTlV, OUTO) 0EO)pr,T£OV. IlaT' OUT
avtu uXr,; Ta TOtauTa oute xaTot tt,v i>Xr)v. Kai yap
lu Stj xat Tcspi toutou Siyo>; drcopr]a£t£v dv ti;, etcei ouo
ai suoei; , TCEpi rcoTEpa; tou spuatxou , r| Tcspi tou e';
du^otv dXX' ei TC£pi tou ££ djx^oiv, xai Tcspi £xaTE'pa;.
(7) IIoTEpov ouv zffi auT?,; •?, al\-r\i ixaTEpav yvo>pi-
JeivjeUuev yap tou; dp/aiou; dTco6X£'|iavTi 8o;eisv
15 ttv fiTvat dXXrj;- etc'i utxpbv vdp ti u£po; 'EutceSo-
xXt;; xai ArjjxbxptTo; tou EtSou; xai tou ri f,v Etvai
fj'l«VTO. Et oe f) te/vt) u.iu£ctat tt,v «ugiv, tt;; Sl
ciutt;; £TCiaTY)ur]; EiSevat to EtSo; xai ttjv uXr,v U£/pt
tou ( oTov ia-rpou uvistav xai yoXf,v xai <pXs'Yua, ev
m oT; f, uyiEta " 6u.ot'o>; Ss xai otxoSbuou to te eiSo; ttj;
oixia; xai tt)v uXt,v, oti tcXivOoi xai £uXa ■ o>aauTo>;
51 xai irri tcov dXXo)V ), xai ttj; tpuaixr;; etv eit) to yvo)-
p&iv dutpoTepa; Ta; «puaEi;. "Eti to ou IvExa xai
totsXo; Tvj; autf;;, xai Saa toutiov EVExa. (s) 'H Ss
a pu5t; te'Xo; xai oS EvExa- o)v ^ap auvE/ou; tt,; xi-
vv- jeoi; ouar,c etti ti teXo; ttj; xiv^aEO); , touto
ET/aTOv xai to o& JvExa-Stb xai 6 tcoiT|TT,; ycXoio);
tcootj/Ot, eitceTv,
'Exei teX£utt,v, f,arc£p ouvex' eyeveto'
~h 6oj).£Tat yap ou rcav Etvai to E^a/aTOv tsXo;, dXXa to
SiXTtaTov. (9) 'ErcEi Si -rcoiouatv ai T£/vat ttjv uXr,v,
ai u=v aTcXio; , ai Se EuEpybv , xai y ptou£6a w; fjutov
svExa TcdvTtov uTcap/bvTO)V ( Eauiv vdp Ttto; xat fjUEi;
tsXo;- St/io; vip to oh i'v£xa- EtprjTat Si Iv toi; TCEpi
35 iiXoaosia; ), (10) Suo Sf) ai dp/ouaat tyj; uXti; xal at
Yva)pt'!|ouaat TE/vat , f; T£ y ptouEvr, xai ttj; TcotTjTix^;
7) apyiTEXTOvtxf). Aib xai f) ypo)UEVT) dp/iTEXTOvixi)
"!>>;• ota^EpEt 0Se \\ UEV tou Etoou; YVft,?llITlloi ,
f, l\ dp/ ITEXTOVtxf) d); TCOtT)Ttxf| TT); iiXT);. '0 UEV
10 vip xu££pvf,Tr,; Tcotbv ti to EiSo; tou TCT|SaXt'ou vvtopi-
Jei xal ETTtTdTTEt, 6 S' ix tcoiou £uXou xai rcoitov xt-
vfjistov ZaTat. 'Ev ulv ouv Toi; xaTa te'/vt,v tjuei;
TraiouuEv tt,v u).t,v tou Epyou £v£xa , ev Se toi; ^uatxoT;
urcdp/Ei oiiaa. (11) "Eti tiov Tcpb; Tt f, uXt) ■ dXXo)
(5 vip eiSei dXXr, uXr). Mc'ypi or, rcbaou tov ^uatxbv SeT
tiSsvai to EtSo; xai to ti' laTtv ; f) waTOp iaTpov
vEupov, t) /aXxsa /aXxbv, usypi tou. Ttvb; yap svsxa
ixaaTov, xai TCEpi TauTa 5 Ioti /o)piaTct uev eiSei, ev
uXtj Se- dv6po)Tco; yip dv6po>rcov ^evvS, xai fjXio; **
M Ilto; S' £/£t to /toptaTOv xai t( Ioti , otXoao^ta; t9j;
TCpoVrri; Stoptaat Epyov.
2(>3
matictp , qua.' sunt magis naturales : ut pers[>ecliva , ct mu-
bica , et astrologia. Contra cnim quudammodo se liabent
ac geometria : quoniam ^eometria naturalem quidem lineam
considerat , non tamen qua est naturalis; persuectiva au-
tem matUcmaticam quidein lineam cunsiderat, non tamen
qua est matliematica , sed qua est naluralis. (G) Quum au
tem natura duobus modis dicatur, nimirum forma el
materia : sic debemus contemplari , ac si de simitate consi •
derarciuus quid sit. Quoclrca ejnsmodi res neque sunt
absque materia , neque secundum materiam. Nam et de
lioc dubitare quispiam possit, quum duo3 sint nahirac, de
utra disserere sit munus pbysici : an de eo disserat, quod
ex ambabus constat. Atqui si de eo disserit quod exambabus
naluris constat , certe ctiam de utraque natura disseret.
(7) Ltrum igiturad eandem, an ad aliamatque aliam scien-
tiam pertinet utramqiie naturam cognoscere? Ad vcteres
quidcin pliilosopbos respicicnti videri potest ad aiiam
pcrtincre : parum enim Empedocles ac Democritns
formam et quidditatem attigerunt. Quodsi ars imitatui
naturam , ejusdcm vero scientiae est qiiadamlenus nosse
iurniam ctmateriam (ut medici est nusse sanitatem , nec
non bilem et pituitam , in quibus inest sanitas : similiter
etiam fedilicaturis est nossc et formani domus et matcriam,
quod scilicet materia domus sint latercs et ligna : eadem-
quc ratioest aliarum rerum) ; prufectu etiam physicse mu-
nuseritcognuscereambasuaturas. Prx'terea ejusdem scien-
tiffi est nusse id cujus causa, et linem.et quaccuinque horum
causa sunt. (8) Natura autem est tinis et id cujus causa :
quorum enim nioliis quuni sit continuus , cst aliquis lim .
illius motus, bic iinis est extrenmm et id cnjus causa. Ideo
que poeta ridicule adductus est ut diceret ,
Habet finem cujus causa genilas crat.
Non enim omne extremum meretur nomen (inis , sed id
quod estoptimum. (9) Quum autcin artes materiam fa-
ciant.aliaesimpliciter, aliae ad opus idoneam; nosquc liis
omnibns utamiir tanquain nustra causa sint (sumus enim
et nos aliquo modu finis : quia bifariam sumitur id cujus
causa , ut dictum est in libris dc pbilosophia ) ; (10) duio
sane sunt artes quoe praesunt materia; , atque eam cogno-
sciinl , nempe ea qua' utitur, et quse effectrici prasest, ar-
chitectonica. Idcirco eliam ca quae ulilur, est quodammodo
architectonica. Differunt autem, qiiatenu» haec quidem
formam cognoscit, architectunica veru cst tanquam efliciens
materiam ; nam gubernalur, qualis sit forma clavi , novit ,
et imperat : alter autem novit ex quali ligno et quibus mo-
tibus clavus erit. In iis igitur qua; secundum artem, nos
materlam facimus opcris causa : in naturalibus vero suppetit.
(II) Prseterea materia in eorum numero est , qua; ad aliquid
referuntur. Nam alii formae alia materiaconvenit. Quonsque
igitur oportct physicum cognoscere forniam et quid" est? an
nt medicus nosse debct nervnm , aut faber ses, nempc usqne
ad aliqucm terminum?alicujus enim causa uniimquodque
considerat, et in iisversatur, quaesunt quidcm forma scpa-
rabilia, sunt tamen in matcria : bomo namque bominem
gignit; et sol Quomodo autem se habeat quod sepa-
ratur, et quid sit, primfe philosophiae muniis est definire.
 2GI *V2:iKH2 AKPOA2E122: B, y.
CAP. III.
Atwpioy.cvwv SirouTwv, £7tiixeirT£ovirtpi twv ai-citov,
Ttoid te xat rrdffa tov otpiQfidv Iotiv. 'Eirel v&p
tou eJSevat /dptv f, TcpaYuaTeia, etoevai S' ou Ttpd-
TEpov otdueOa exaaTov Ttplv av Xd6o>uev to Stot ti
6 Tttpt EXaffTOV ( TOUTO S' ESTl TO XafietV TT,V TtpO/tTjV Otl-
Ttav ) SrjXov Sti xai f,uiv touto tcoitjteov xat rcEpi veve-
oew; xat oOopa; xai Tcdar,; Trj; c&ufftxr,; uETaCoXr;;,
bmo; ii&otc; outwv t&; dp/d;, avetyEtv Et; auTa;
TCEipo')(jt£Oa twv £r,TOuuE'vtov ixaffTov. (1) "Eva uiv
1« OUV TpOTCOV 0?TIOV XEyETOl TO i\ OU ytVETat Tl CVUTfdp-
/ovto; , oTov 6 /aXxb; tou dvopidvTo; xai 6 dpyupo;
Trj; cptocXy,i; xal Ta toutiov vevr, aXXov 51 to etoo; xai
to TcapetSetvua- touto 0' ecttiv 6 Xdvo; 6 tou ti r,v eT-
vat xat Tot toutou yEvr, , otov tou oti rcactov Ta Suo
is rcpb; ev, xai 6'Xw; 6 dptOub; xat t& uE'pr, tot ev tw
Xdyto. (3) "Eti SOev f, ap/f, tt;; ueTa£oX?,; f, Tcpo')TT|
r, tt;; fipeufjffeo); , oTov 5 j3ouX£uaa; airto; , xai 6 TtaTr,p
tou texvou , xai 67.0); to tcoiouv tou Tcotouuivou xai
to UETaCaXXov tou ueTa6aXXoue'vou. "Eti w; to te^Xoc,-
St. TOUTO O' lo"Tt TOOU C*vexa, oTov TOU TCEptTCaTEtV f, uvtEta •
Stot ti yap TCEptTcaTEt; tpauev l'va uyiaivr) , xai EtreoVrec,
outo>;, otducOa drtoSeSwxevat tS oitiov. Kal 6'aa or,
xtvfjaavTO; aXXou u£Ta;u ytyvETat tou teXouc, , oiov Trj;
6YtEt'a; f, ta/vaaia rj f| xdOapat; rj t& tpdpuaxa
s.t> ?, Tet opyava ■ Ttdvra vap Taura tou teXouc; evexot esti ,
Sia»e'pei S' aXXrjXtov to; ovTa Ta uev epya , Ta 8'
dpyava. (i) Tot uev ouv atTta a/eSbv ToaauTayto; Xe'-
veTat. iuufiatvei Se TeoXXayioc, Xcyouevojv twv atxt'o)v
xai TcoXXot tou outou atTta eivat, ou xaTa Cfuu?e6rj-
•ji xd;, oTov tou etvSptavTo; xat f, avSpiavTortouxr, xai
6 /aXxd;, ou xaO' etepdv Tt etXX' \ otvSptoi;, otXX' ou
tov outov Tpo'rcov, etXXi to uev J); uXt) , to S' w; 6*0ev
f, xtvrjct;. "Eotti Se Ttva xal aXXr|Xwv atTta, oTov to
Ttovetv tt;; eue^ta; xai auTY) tou Ttovetv dXX' ou
sr, tov auTOV TpdVcov , etXXot to uev w; Te^Xo; , to S' to;
dp/^ xivr,aeo);. Eti Se to autb twv IvavTtwv eaTtv
atttov 8 yap Ttapbv atTtov Touoe, touto xai aTtbv
atTtwueOa eviote tou evavTtou, otov Tr,v aTtouaiav tou
xu6epvr,T0u tt); tou tcXoi'ou dvaTpoTcr^;, ou f]v f, Tcapou-
m^ata atTta ttj; awTr,pt'a;. (s) "ArtavTa Se toi vuv eipr,-
ue'va aiTta ei; TE^TTapa; Tpdrtou; TttTtTei tou; (favEpo>-
TaTou; • Ta usv vap OTot/Eta twv auXXa€wv, xai
f, uXr, Toiv axeuaaTtov, xai to Ttup xat toi Totaura twv
ao)uetToiv, xai toi uepr, tou SXou , xat ai urtoOEaet; tou
4& auuTcepdauaTo; w; to i\ ou atTtd eaTf toutwv Se
Ta fjtev w; to uTtoxeiuevov, otov t4 uepr, • Ta Se w; to
Ti r,v eivat, to te 6*Xov xat f( auvOeat; xat to eiSo;-
tb 8e ffTte'pua xat 6 iaTpb; xat 6 (SouXeuaa; xat
SXto; to Ttotouv, TtdvTa SOev fj dp/ri ttj; ueTa6oX?j;
5" ?1 OTaaEw; f[ xivT;a£w;- toi Se w; to Te^Xo; xai to
otYafibv Ttov dXXoiv to ylip ou evexa pe"XTtaTOv xai
t;'ao; twv dXXtov £OiXct cTvat. AtaiEpE^To) Se ur,Sev
[m,m.)
His deUnitis, considerandurn est. qurrnani et quot numero
sint causae. Quum enim cognoscendi gralia in-titulj sit
liaec tractatio , nec prius unumquodque nos.-e arbitremur,
quam sumpserimus causam propter quam est ( hoc auteiD
est sumere primam causam ) : profecto nobis quoque lioc
faciendum est et in ortu et interitu , et in omni naturaii
mutalionc : ut, cognitis borum principiis, conemur ad ea
referre singulaquu-sita. (2; Uno igitur modo causa ditilur
id ex quo insito aliquid lil : ut ies est causa sUtux, etar-
gentum pliialx , et liorum genera. Alio autem modo forma
et exemplar : liaec autem est ratio quidditatis , et liujus
genera; ut harmonias diapason forma est duo ad uiiuiii,
et omnino numerus, acpartes qute in delinitione ponuntur.
(3) Praeterea unde est primum mutalionis vel quielis prin-
cipium : cujusmodi causa est, qui consultat ; et pater lilii ;
et omninoquod facit, ejus quod iit : et quod mulal, ejus
quod mutalur. 1'ra'terca ut flnis. Hoc autcm est id cujus
gratia : ut deambulandi , sanitas. Cur enira deauibulal?
dicimus, ut bene valeat .- et, quum sic dixerimus, putamus
nos causam reddidisse; et quaecumque alio movente inter-
jecta, tinis gratia fiunt : ut sanitatis gratia (it extenuatio, >el
purgatio, vcl pharmaca , vel instrumenta : lixc enim ounua
finis .gratia sunt : differunt autcm inter se , quod alia sint
opera , alia instrumenta. (4) Causs igitur tot fere modisdi-
cuntur. Quum autem rau.-ii: multis modis dicantur, accidit
ut ejusdem effectus sint multa' causx, nonex accidente : ut
staluse ct ars statuaria et a-s, non alia quapiam ratione,
sed qua est statua ; nou Umen eodem modo : sed altera est
causa, ut maleria ; altera , ut id unde niotiis profttlus cst.
Sunt etiam quaedam sibi invicem causa? : ut labor est causa
firmae corporis constitulionis; atque liaec est causalabo-
randi : non tamen eodem modo : sed liaec est causa ut finis;
iilud autem , ut principium motus. Praeterea eadero est
contrariorum causa : quod enim praescns, est causa bujus
effectus, boc absens dicimus interdum causam esse con-
trarii effectus : ut absentiam gubernatoris dicimus esse cau-
sam submersionis navis , cujus praesentia erat causa salutis.
(5) Omnes autem causae qux nunc dictsesunt, inquatluor
modos manifestissimos cadunt : nam elementa sunl causx
syllabarum ; et materia, eorum quae opificio constantjet
ignis, et quae sunt ejusmodi , corporum ; et partes, totius ;
et Iiypotbejes, conclusionis : causa?, inquam,sunt, utidcx
quo. Harum veroalio;suntutsubjectum,velutipartes:alic
ut quidditas, nempe totum, et compositio et (orina ; sed se-
men, et medicus, et consultans,etomnino quodest faciens,
ha:c, inquaro, omnia sunt causrje unde est priucipinui muta-
tionis vel status vel motionis ; aliae vero sunt causa\ ut
finis bonumque aliorum. Id enim cujtis gratia , debet esse
optiihum et ceterornm tinis. Mliil vero intersit ntrum di
 (««•] NATURALIS AUSCULTAT10MS LIB. 11. CAP. IV.
tiraiv auTO aYaObv f, -.paivduevov ifoiQov. («) T« uiv
ouv aiTta TOiaura xal ToaauTa iaxi tw etoet • TpoTcoi 8i
twv aiTiwv dpifluSl uev eiot tcoXXoi , xeipaXatouuevoi
Ji xal oOtoi sXaTTOu. Ae'y£Tai -votp airta rcoXXayoic,
t xai luToiv tcov Suoeiooiv TcpOTe'po)C xal uoTeptoc dXXo
dXXou, oiov UYtefac 6 SaTpbc xai TeyviTTjc, xal tou
ota ttiomv to StTcXdaiov xai 6 dptOudc, xai ael t&
it£pt£^ovTa Ttpb; to xaO' ixaoTa. (7) "Eti 0" wc to
sujifoSr.xbc xai toi toutwv Yevr) • otov dvoptdvTOc dX-
1» Xt»c IIoXuxXeitoc xai dXXo)c dvoptavTOTTOtdc , Sti cjuu-
67£r,xe tw dvopiavTOTCouT) to IloXuxXetTo) eivat. Kai
ti rEpieyovTa oi to 0"uu€e6r,xdc , oTov ei 6 dvOpo)-
:rec atTto; etri dvoptdvToc % 6*Xo)c £wov. Ecm oi
xi\ twv truu.§e6r,xdTO)V dXXa dXXo)v TcoppcoTepov xai
it ^YUTEpov , oiov ei 6 Xeuxbc xat 5 uouotxbc airioc Xe'-
YOito tou dvoptdvTo;. (s) IldvTa Si xai Ta oixeuoc
Xevo'u=va xat ri xaTa ouu£eSr,xbc t4 uiv wc ouvd-
ft£va XeyeTai, Ta b" 6>c evepyouvTa, otov tou oixo-
ooueicOat oixiav 6 oixooduoc rj oixoSouoiv oixooduoc.
*■ ('») 'Ouotaic di XeyOrjo-ETai xal eV wv atrta Ta aiTia
Tot; eipr,ue'voic, oiov touSI tou dv:ptdvTo; f, dvopidv-
'.< f, xai ciXo)? eixdvoc, xat yaXxou ToiJoe f, yaXxou
v, 0X01; CXr.c xai erci xGJv cuy.££€r,xoTO>v wo"iuto)c.
(10) lv:i Si auuTrXexdueva xai TauTx xdxeiva XeyOr,-
!i e£Tai, olov ou IIoXuxXeitoc ouSi dvdpiavTOTCotoc, dXXa
IloXuxXeiTo; dvoptavTOTCotdc. 'AXX' 6'uo>c fiTtavTa Taurd
eiTi to uiv TcXr,fJoc e"E, Xeydueva Sk Siyioc. *H yap o>c to
xitl exiitov, vj d); to yivoi;, f, ox; to ouuSeSyixd? ,
>j(i)C to yevoc tou ouuCefirxdTOc, f, d); ouuTcXexdueva
*) tiuti, r, o>c drtXwc; XeYdueva" TtdvTa de f, evepvotvTa
r, xiTa Suvauiv. (11) Aiotopepei oe toctoutov, 6'ti Ta uev
^v£pYOuvTa xai t! xaO' exaaTov a'ua Isti xal oix stti
xai o)v auta , oiov S&' 6 taTpeuwv Toide tw uviasOue'
vo), xat Soe 6 oixooouwv Toioe tw oixodououuevo) • Ta
3t oe xaTa duvauiv oux dei- tpOeipeTai yap ouy dua
^oixiaxal 6 oixooduo?. (12)' Aet S' ai\ to oitiov
exisTOu to dxpoTaTOv ^Teiv, wcrirep xai =7ri twv dX-
Xt»v,oiov dvOpo)7co? oixooo.ueT 6*ti oixooduo; , 6 d' oixo-
couo: xaTa Tr,v oixoSouixrjv touto toivuv KpoTepov
40 to ainov. Kai outo)? (m TcdvTO)v. "Eti Ta uev vevr,
twv Yevwv, Ta oe xaO' exaoTov twv xaO' exaciTOv, oiov
ivopiavTOiroibc; uev dvSptdvTOi;, 601 oi touJi • xai Ta;
uev Ouvduet; twv SuvaToiv, t4 S' evepYOuvTa rcpbc. Ta
t'v£pYouueva. (13) "Otra uiv ouv Ta atTia xai 8v rpo-
ti 7cov aiTta, eVroj rjtii» Siwpioue'va ixavoj?.
CAP. IV.
AeYeTai Si xai r) Tu^r, xai to auTouaTov twv ai-
TMirv, xai TcoXXi xai elvai xa\ YtYveoOat Sta Tuyrjv xal
ota to auTouaTov. Tiva ouv Tpdrcov ev toutoic Ioti
Toic atriotc rj Tuyrj xat to aurdtxaTov, xat TcoTepov to
so iuto T| Tuyr| xai xb auvduaTov f, i'tepov, xat 6^&)c
Tt eiTiv r, Tuyr, xat to auTOuaTov, e'Tctox£TTTe'ov.
(>) Lvtot Y«p xa'i ei eaTtv f, urj, aTcopouertv • oOSiv Y'p
26;
calur ipsotu fincm esse bonura, an videri uonnm. (6) Causie
igitur tales ac tot sunt specie. Modi vero cansarum numero
quidem sunt multi, sed si summatim colligantur, et ipsi
pauciores fiunt. Dicunlur enim causa; multis modis et ipsa-
rnm causarum quae sunt ejnsdem generis, alia est prior et
posterior quam alia, ut sanitatis causa est medicus, et arli-
fex : et.harmonix diapason causa esl duplum et numeius,
ac semper ea qiia? continent, ita se liabent ad singula.
(7) 1'racterea dicuntur causae ut accidens, et liorum genera :
ut pnta statun-alitercausaest Polycletus, aliter slaluarius,
quoniam aceidit statuario ut sit Polyclctus. Sed et ea qua?
accidens continent , appellantur causae : veluti si homo sit
causa statuse aut omnino aniinal. Accidentium quoquc alia
sunt aliis remotiora et propinqtiiora : veluti si albus et
musicus dicatur essc causa statu.t;. (8) Omnes autem
1 ;hi ...• , et qiire proprie, et qux e\ accidenti dicuntur, ita
dicuntur, alia?,quia possunt, aliasquia aunnl : ut ndifi-
candac domus causa est .Tdificator, aut a?dificans aedilicator.
(9) Similiter autem diceturetiam in iisquorum eaocausac,
quas cxposuimus, sunt causae : exempli gralia, est causa
hujus staluse, vel slatua?, vel omnino imaginis; item est
causa liujus a?ris, vel a?ris, vel omnino materiae. Eadem est
accidcntium ratio. (10) Pra^terea et h.ie et ilhe dicentur con-
junctas : verbi gratia, non 1'olycletus, nec staluarius, sed
Polycletus statuarius. Sed niliilonunus omnes liae sunt qui-
dem, quod ad multitudinem, sex.sed dicuntur bilariam :
vel enim nt singulare, vel ut genus, vel ut acciilcns, vel ut
genus accidenlis, et ut haec conjuncta, vel simpliciter ao
cepta : hacc autem omnia vel agentia vel secundiim potesta-
tcm. (II) Adeo nutem differunl, ulagentes, et sin<!iilares,
simul sint et non sint cum iis quorum snnt causae ( veluli hic
qiii medetur simul est cum hoc qui sanatur ; et hic apdificau»,
simulcst cum hacreqiiae aedificatur) : qna> vero secundum
potestatem ransac dicuntur, non sempersimul stintjquia non
simul interit domuset aedificator. (12) Oportet autem sempcr
summam cujusque rei causam quaerere, quemadmodum et
inaliisrebus: ut homoaedificatqtiia est acdilicator; aediiica-
lor autem est secundum artem .xdificandi : ha.'c i-ilur cansa
prior est. Atque ita se res habet in omnibiis. Praeterea opor-
tet genenim quaerere genera : singularium autein , singula-
ria : ul statuarius cst causa statuae : hic autcm statuarius ,
hujus statuae. Ac potestales quidem, eorum qiue lieri pos-
simt - agentia vero eorum qua? aguntur. (13) Quot igitur
sint causae , et quomodo sint causa; , satis a nobis definitu m
eslo.
Sed et fortuna et casus dicuntur esse in causarum nu-
mero, multaqueet esse et fieri fortuito et casu. Quo igitur
modo in his causis sit fortuna et casus, et ntrum idem sint
fortuna et casus , an diversa , et omnino quid sit fortuna et
casus, considerandum est. (2) Etenim nonnulli, an sitnec-
ne, dubitant ; aiunt cnim nihil fieri a fortami , sed omnium,
 206 «&Y2IKHS AKPOA2E11S B,
yifttaQaii iiti Ttiyr,; cpaaiv, dXXi TcdvTtov elvai Tt aTrtov
6)ptauevov , 6'aa XeYOuev drt' auTouaTou f(vvEO-flai
r, Tuyr,;, oTov tou eXQsTv aitb Tuyr,; £i<; tt,v dyopav,
xai xaTaXafieTv Sv eCouXcto iaev, oix ioeto 8e', airtov
i. to BouXEaOat aYopdaat sXOdvTa ■ buoito; oe xai ETti
tojv aXXbiv toSv djib Tuyr,c; Xsyousvow dst ti Etvat Xa-
6eIv to oitiov, dXX' ou tu/t.v (3) eWi £t f£ ti tjv
rj Tuyrj , ototcov av cpavEtr, to; dXrjOo); , xai dTcopriaEisv
dv ti; Sti ti tcot' ouost; Toiv dpyauov aotpfov t4 atTta
Ki Ttepl ftviattiti; xai tpOopa; Xe'yo)v, 7t£pl Tuyr,; oJSsv
Suuptaev , dXX' o); Ioixev, ouSsv ioovto ouS' exeTvoi slvai
drcb Tuyr,;. (4) 'AXXa xai touto OauuaaTOv • rcoXXa
vap xai Y'Yv£Tal xai sartv otco Tuyri; xal drcb TauTO-
uaTOu , a oux oyvoouvts; Sti eotw ETcavEvsYXEtv Ixaarov
16 Itci ti aiTtov T(ov Y'Yvousvtov, xaOdrcEp 0 TcaXato; Xoyo;
eItcev 6 dvatpfov tt,v Tuyr,v, Suo); toutow t4 ulv Elvaf
tpaat TtdvTEc, drcb Tuyr,; , Ta 3' oux drcb Tuyr,;. Atb xat
a|xiotrYETCtat; r^v TCOtr,Ts'ov aijToT; uvetav. (s) 'AXXd
urjv ouo' e'xeivo)v ^s ti (oovto etvat tt,v Tuyr,v, olov tp 1-
20 Xtav r) vstxo; ?, vouv rj -rcup r| dXXo ^e ** twv toiou-
to)v. "Atotcov ouv sTte urj GiceXdufiavov eivat etTe
oiduevot TtapEXeiTcov, xai TauV eviots yptiuEvot, o)cnrep
'EuTCESoxXrj; oux dei tov de'pa dvtoTaTto aTtoxpfvsaOaf
tprioiv , dXX' Stcioc, dv Tuyrj. Ae'Y£l Y°"v ^v T? *-"a\u>~
2& rcotta,
'Q; oiixti) aWxupae Oetov tote , 7to>Xdxi 3' ctXXw;"
xat Ta adpta t£ov Xjlwiv drcb Tuyr,; YevlcrOat t4 TcXeTcrTa
tpTjtriv. (e) Eiai 8e tive? ot xai tou oupavou xouSe
xal Twv xotratxtuv rcdvTtov aiTttovTai to auToaaTOV
•m d-rcb xauToaaTou -(h.o Y'fvetrOat tt|v Sivrjv xai t))v xi-
vr,(riv tt,v Staxpfvatrav xai xaTatrTVjcratrav elc; Tau-
tt,v ttiv Tal;tv to tcSv. (7) Kai adXa touto Oauad-
trai d;tov XeYovTa; Y"P t^ I*57 ^a xal Ta tpuTct
drcb Tuyr,; arjTE eivat ar^TE YiYveoOai , dXX' r|T0i tputrtv
35 Tj VOUV T) Tt TOtOUTOV iTEpOV Elvat TO OITIOV (OU Yap
8 Tt ETuysv ex tou (TTCEpaaTot; IxdcrTou Y'YvETai, dXX'
Ix uiv tou TOiouoi IXata, Ix 85 tou toiouSi dvOptoTco;),
tov 8' oupavbv xal t4 OsioTaTa Ttov cpavepfov drcb tou
auTouaTOo yeV£5®°"> TotauT^v S' alxiav ur,8eui'av
40 eivai oTav twv ?o')o)v xai Ttov coutcov. (s) KatTot ei
outio; lyei, tout' auTO d;tov eTcttrTatrEto; , xai xa-
Xio; lyet XE/Or^vai ti TCEpl auTOii. Ilpb; YaP Tl? xa^
dXXo); aTOTtov eivat to XeYoaevov, eti aTOictoTEpov
to Xeyeiv TauTa, 6piovTa; ev uev toS oipavw ouSlv
4S dTcb TauTOaaTou YtY^o^^vov, ev Se toi; oux aTcb Tuyri;
TtoXXa cruaSaivovTa drcb Tuyr);. KatTot Etxd; Y£ ^v
ToOvavTiov fi-p>ta$ai. (») Eicrl 8e tive; oT; SoxeT etvat
atTta uiv ri TU/r, , dorjXo; Ss dvOptoTcivri Stavoia, w;
Oeiov ti ouaa xai Sataovio)T£pov. "liaTe cxeTCTe'ov xal
00 t{ IxaTspov, xat si TauTOv r^ ftEpov rd te auTOuaTOv
xai rj Tuyr, , xai Ttto; ei; Ta Sttopiau£'va afTia larci-
TCTOuat.
0. (.90.)
quap ilicimus casu vel fortuito fieri , esse aliquam causam
definitam : ut puta fortuito veniendi in forum , et rcpe-
riendi quem volebat quidem , non tamen putabat se reper-
turum, causa est voluntas, reni aliquam,qiium in forum
venissct, emendi. Similiter et in aliis, quae fortuilo litri
iliciintur, semper aliquam causam sumi pos.sc , non autetn
forlunani. (.1) Nani si fortunacssetaliquid , rc vera at»ur-
dum viderctur : ac dubitare quispiam posset , cur nenio
unquam veterum sapientum, causas ortus et inleritus tra-
dens, 1I0 fortuna quidpiam dcfinierit. Sed , ut videtur, ne
illiquidem putaruntaliquid essea fortuna. (4) Sed et hoc
admirabile est. Multa namque et fiunt ct sunt a fortuna et
casu : qiiic non ignorantes posse referri siugula ad aliquam
eorumquoe fiunt causam, quemadmodtim antiquus sermo
fortunam (ollens ait; tamen liornm quiedamomnesaiuDt
esse a fortuna , quxdam autem non a fortnna. Quocirra
cjus quoque aliqua mentio ab ipsis farienda erat. (5) At vero
ncc illorum quidpiam putarunt esse fortunam, veluli ami-
citiam, aut contentionem , aut mentem , aut ignem, aul
aliquid aliud ejusmodi. Absurdum igilur est, sive noa
existimarunt esse, sive.quum essc putarrnt , praHermi-
serunt ; praesertim qiiiim ipsi quoque intcrdum ca.su et for-
tnna utantur : sicut Empedocles non semper acrem in su-
periorem locum seccrni inquit , sed quomodo contigerit :
dicit enim in Cosmopoeia ,
Sirpe alias aliter, scd tum sic forle cucurrit.
Partes quoque animalium plcrasque a fnrtuna factas esse
dicit. (6) Sunt autem nonnulli , qui et coeli liujus el omnium
mundi partium causam adscribunt casui : casu enim lieri
aiunt conversionem , ctmotum, qui universum distimit
et redegit in bunc ordincm. (7) £t sane boc valde est
admiratione dignum, quod dicunt animalia quidem et
plantas nec esse nec fieri a fortuua; sed eorum cau<am
essc aut naturam, aut mentem, aut aliquid aliud ble
(quia non <]uodvis cx unoquoque semine fit, sed ex illo
oliva, ex boc autem homo ) ; ccelum autem, et qua? sunt
inter resmanifestasmaximedivina, casu facta esse, atque
eorum nullam esse talem causam, qualem fatentur essr
animalium ct plantarum. (8) Alqui, si ita res babet, boc
ipsum est consideratione dignum, et e re est de ipso aliquid
dicere. Nam , praeterquam quod alioqui est absurdum quod
dicitur, adhuc absurdius est hacc dicere, quum videanms
in c(t-lo quidem niliil casu Heri , in bisautcm qu.r non sunl
afortuna, multafortuito accidere. Atqui contrarium tieri
decebat. (9) Sunt autem nonnulli quibus fortuna videtur
esse quidem causa , sed liumanac menti obscura , tanquaru
sit divinum quid ac numen excellentius. Quarc considc-
randum est, et quid sit utrumque, et utrum idem sint,
an diversa casus inquam et fortuna, et quomodo in
causas sunra dftinitas cadant.
 (190,197. NATURALIS AUSCULTATIOMS LIB. II. CAP. V. 267

CAP. V.
ilpiVcov uev oOv, £7tEiori opojuEv Tot uiv dei djffauTojc, I*i iiiiiiin igitiir, quum viOeamus qu.Ttiam semper, alia
yiyvojiEva , Ta 0£ w? Eiti to icoXu, cpavspbv Sti ouoete- plerumquc eodem modo fieri, manifeslum est neutritis ho-
pou tojtojv aiTia r, TU/ir) ).s'ysTat oudi to a-b Tu£r,c , rum causam tlici aut fortunam aut quotl e.st forluitum,
outs tov e; avaYxr,? xat id , oute tou ojc; sVt to tcoXu. id est , ncque ejus quod nccessario et semper fit , neque ejus
i 'AXX' eTTEioT) e^stiv d Y(YVETal xai itapd TauTa, quod plerumque fit. Scd quia nonntilla ctiam sunt qua
xai TJUTa iravTE? cfatjtv Eivai aTto TU^rr,?, cpavspov ort pra-ter liirt- fiunt , atque omnes lia-t- aiunt esse a fortuna :
euti ti f, TuyT) xal to auToaaTOv • Ta te y°? totauTa apparet fortunam et casum csse aliquid. Nam qux sunl
ditb tu/tjs xai Tot dicb tu/v|? Totaura ovia iffu£v. ejusmodi , esse a fortuna ; et qua? sunt a fortuna , ejusmodi
(2) Tdjv 0« YtyvojjtEvojv Ta ixiv ivExd tou vrp/ETat, t& esse novimus. (2) Eorum autcm qutc lituil , alia liunt ali-
lu 3' otl- toutojv Se t4 usv xaTa TCpoatpSfflV, tJ 2' OU XaTOt cujtis gratia , alia minimc : illorum autem quacdam stint cx
Ttpoxipsfftv, ducpoj 8' s'v toTc; fv£xd tou- ojtte ovjXov prtcelectione , quaedam non ex prxclcctionc : ambo autctn
5ti xal £v Tot; icapa to dvaYxaiov xai to w; tiri to sunt in iis qu.ne alicujus gratia liiiut. Quapropter perspi-
TCOAU EffTlV EVta TtEpt 5 IvSs/STat UTtdp/EtV TO SVEXa cuum est , etiam in iis qua; nec necessario nec pleriimque
tou. "KuTt o' £v£xd tou 6'ca te dicb otavoiac; dv Ttpa- fiunt , essc nonnulla , in quibus esse potest quotl fit alicujus
15 vOeit, xai Soa dicb cpuctEio;. (3) Ti Sf, TOtauTa Stbv gratia. Sunt autem alicujus gratia , quum ca quae a mentc
x«t4 auuSsSrixbt; Yevrjtai, ditb tu/Tji; ©ausv sTvar lieri possunt , tum etiam quae a natura. (3) Qua3 igit'it
ojsrcEp yap xai ov sVti to uiv xaO' outo , to Se xaia sunt ejusmotli , quum ex accidenti fiunt , ea dicimus essc a
fortuna. Sicut eniin ens aliud est per se , aliud ex acci-
auu.6E6r,xde; , outoj xai airtov ivSs/STat Eivat, olov
denti : ita etiam causa essc potest; ut aedium pcrse causa
oi/.(ac; xaO' auTO asv atrtov to oixodoutxdv, xaTa ctua-
est quod cst a'diftcandi facultate pra-ditum , cx accidcnli
*> SfiSr.xb; os to Xsuxbv vj xb aououxdv. Tb uev ouv
aiili-iii album aut musicum. Quae igitur est causa persc,
xaO' auTO atTiov ojptffusvov , to oi xot& ffuu6s6r|xb{ delinita est ; qua.* vero ex accidenti , indefinita : quoniam
idpicrtov dicEtpa Yotp dv toj £vi o-uaSatr,. KaOaTcsp infinita pns-iint uni atcitlere. Sicut igitur dictum fuit,
ouv sXs'/0r, , ciTav ev TOt; fvsxd tou fifvoti.ivoK touto quando in iis qua: alicujus causa fiunt , lioc fit, tum dicitui
Y:'vT,Tai, tote XEysTat dicb TauTouaTOu xai ditb Tu^r,;. esse a casu et a fortuna. (4) Horum autem inter se diffe-
5S (») Autojv cj£ icpbc, dXXr,Xa ir,v ota^opdv toutojv uctte- rentia postcrius explicanda crit. Sed boc in praesentia con
pov oiopiSTEov. Nuv 6i touto eo^oj (fjavEpdv, b^Tt datpto stet, utraque in iis essc qtiae abcujus causa fiunt : ut puta.
e'v Tot? £v£xd tou Iotiv, olov ivExa tou dicoXaSEtv TO argenti accipiendi gratia venisset, ulique accepturus pccu
ipvuptov TjXOev otv, xoatadaEvo; tov E^pavov, ei ^oei- niam, siscivissct; sed non bujus rei gratia venit : verum
t/6e 0' ou toutou Evsxa , dXXa auvsSri auToi sXOstv xai accidit ut veniret , et boc faceret accipiendi gratia : idque
31) rcoi7;iiat touto tou xoatcfaffOai fvExa* touOo Ss ouO' 10; nec plerumque vcniens in eum locum , nec necessario. Fi-
iiri to icoXu soitcov Et? to /ojpiov, out' i\ dvaYxr,?. nis autem , id est acceptio pecuniae , non est in numeru
causarum quae in ipsa re sunt , sed est eorum qnac sub
Ksit 0= to tsao; , r, xoator^, ou tojv tv aijToj aiTitov,
prajelectioneiu cadunt, et a inente proficiscuntur. Tuiicqur
dXXi tiTjv iCjjoaipSTtov xai dicb Otavota;- xai Xs'Y£Tai y£
dicitur fbrtuito profectus esse. Quodsi id pra'elegisset et
tOte aTtb Tu/r,c; sXOstv. Ki Oi itpoEXdasvoi; xai tou-
biijns gratia ftiisset, vel semper aut plcrumque eose con-
Jb tou ivExa, Tj dsl tfoiTtov' rj ojc; eVi to tcoXu xoai^daE- ferens acciperet pecuniam : certe id non essct a fortuiia.
voc, oux dicb 'tuy.rjc;. (h) ArjXov dpa oti r, Tu/r, ahta (;.) Patet igilur fortunam esse causam cx accidenti, in iis.
xaTa auaSESrjxbc; iv toi; xaTa itpoatpEatv tojv svExd quap raro coutingtint secundum prxeleclionem eorum quae
tou- otb icEpt to auTO otdvota xai Tu/r,- f| yotp Tcpoat- alicujus gratia liunt. Quapropter in eotlem versantur
ptat; oux dvsu oiavota?. (e) 'AdptaTa usv ouv Ta atTta mcns et fortuna : qnia pracelectio non cst sine mcnte
tu ivaYxr, EJvat , d:p' tov dv ysvoito to dicb tu/tjc;. "OOsv (G) Kectssc cst igitur ut eae causae sint indefinita: , a quibus
xat f^ Tu/ri tou dopiaTOu Etvai Soxei xai dSr|Xoc; dv— fieri potest quod est a fortuna. Cnde ctiam fortuna videtnr
tlpojicto. Kai (cttiv cb; ouSsv dicb Tuyr,e; Sd^EtEV dv cs-c rei inililitiilic , atquc liomini occulta. Kt aliquo modo
YiY^scOai. HdvTa yap TauTa dpOioc; XEyETat , Sti eu- nibil a fortnna lieri |iosse videltir. Hacc enim omnia reclc
Xovoj;. "Koti aiv yap w; Y'Yv6Tau "^ Tu/ri?" xaTtx dicuntur, quia sunt rationi consentanea. Nam aliquo modo
fit a fortuna : ex accidenti namque : (7) ac fortuna est
t. auaSE6r,xbc; Yap Y^V670"' (7) x5tl «o-tiv atTtov dj;
causa ut accidens : simpliciter autem nullius rei causa
auu.S«6r,xbi; >) tu/r, , oji; 0' drcXtoc; ouoevoc , otov oi-
est : ut puta , iciliiiin cau.-a quidem est sedificator, sed ex
xia; oixoodaot; asv atTio^, xaTa ffuu6E€r,xbc, os au-
accidcnti tibicen ; et ut? quuin in forum venerit , argentum
ATjtr,;- xai tou IXOdvTa xoutffaaOat to dpYuptov, urj accipiat , qui non bujus causa venit , caiisaj sunt 11111I titudiin;
toutou IvExa iXOdvta , dicsipa to tcXt,0oc,' xai yap Joeiv inlinilii' : nam et videre aliquem volens, ct persequcns , et
ki iiva pouXdtiEvoc; xai otojxotv, xai cpEUYoiv. (s) Kai ftigiens, vcnisse potest. (8) llliid quoque recte dicitur,
TO^idvat stvai Tt TcapdXovov tr,v TU/r,v, dpOojc/ 6 Y^p fortunam e»sc rcni a ralione alicnam : qiioniam ralio cst
ao^o; •#*, twv ati cjvtojv ?, twv oj; £ici to icoXu, r, 8e eorum qujc scnipcr aut 11113? plerumquc sunt ; forluna vero
 268 «I>V21KH2 AKiVOASEiiZ fl, &
Tuyrj ev toTc YlYv0C^v()"; "«pi TavTa. "QffT" iiretSi)
ddptaTa t4 outojc atria , xai r) Tuyri ddptarov. "Ou.o)c
8' etc' ev(o)v dzop^OEtEv dv Ttc, dp' ouv Ta TuydvTa
a*Ti' av yivoi-zo ttJc Tuyrjc , oTov uyiEta? r| Trvsuixa
6 ?, siXr^atc, dXX' ou to dTcoxsxdpOat • laTt ^ap dXXa dX-
Xcov SYY^TSpa ™v **Ta auu,6s6rjxbc atTtoiv. (d) Tuvi)
Ss aYafirj u.£v XdyETat, crrav dyaOdv ti aTco6r)- cpauXvj
8s' , 6rav tpauXdv ti • suuiy ta 8s xai SuaTuyta , orav
u.e'yeOoc syovra TauTa • Stb xai to rcapa jxtxpbv xaxdv,
iu rj dyaObv iiiya Xa6siv rj SuaTuystv vj suTuysiv ifanv,
6rt (Jx; urcdpyov Xe'yei rj Stdvoia- to ^ap Tcapa u/.xpbv
coarcEp ouosv aTti/txt SoxeI. "Eti d6s'6atov r, eutu-
yta, euXoyox;" r) y«? tu/1 d6£'6aioc- oute y&P a"
ouO' <5>c etci to tcoXu oTovt' Etvat Ttov aTcb Tuyr]c ouOev.
■ & [VI.] (l°) Etrti" fiEv ouv du.cpto atrta, xaOdrtEp
EtpriTat, xaTa cuu.€E6r,xdc, xai rj Tuyri xai to au-
TottaTOv, e'v toIc; Ev8£y_ou.s'voic Y'Yv£5^al (*•*! "tcXox;
u.rjS' coc etcI to tcoXu , xai toutojv So"' av ysvoito
?VEXa TOU.
CAP. VI.
jo Aia;ps'p£i 8' ort to auToaaTov etci ttXeiov ecti • to
(jt.lv Yap drcb Tuyrjc aTtb TauTouaTou touto S' ou Tcav
drcb Tuyrjc. 'H [xsv ^ap Tuyr| xat to dicb tuyr,; ecttiv
ficroit; xat to EUTuyrjcrai av UTcap;EtE xat SXo Ih
oAox; Ttpa;ii;.
(2) Atb xal dvaYxri TCEpt Ta TcpaxTa Eivat TT|V Tuyr,v
25 ar,u.£tov 0' Sti Soxei t^toi TauTOv Etvat Tr, EuSatjjLOVta
t\ Eurjyta r| iyixii; , r) S' EuSattxovta Tcpa^t; Ttf
EUTcpa;ta Ya'p- tooO' ^Tcdaotc; tiT5] lvSE'y£Tat rcpajai, ouoe
to aTcb Tuyr](; Tt Ttotr]aat. (3) Kai Stot touto oute d']/u-
yov ouoev oute Or,ptov oute TcatStov ouSev tcoiei dicb
30 Tuyr,c , Sti oux fyEt TtpoaipEaiv • ouS' EUTuy la ouS' d-ru-
y_t'a uTcdpyst toutoi;, e! u.r\ xaO' 6u.0iOTr,Ta , toerrcEp e^t]
ITptoTapyo? £UTuy_£Tc Eivat tou; XtOou; i\ o)v oi ptotio(,
Sti TiuoivTat , ot £1 &u.dsUY£? auTtov xaTaTcaTouvTat.
Tb Ss TtdayEiv drcb Tuyr,; &Tcdp$Et rctoc; xat toutoh;,
35 orav 6 TcpaTTtov ti TtEpi out4 Tcpd^rj aTtb Tuyr,;- dXXo)?
Se oux eoti. (4) Tb S' auTduaTov xai toic, dXXotc
5(ooic xai tcoXaoTc Toiv d^uywv, olov b fiCTtoc auTo'u,a.
toc, cpau,Ev, r,XOEv, citi EatoOrj uiv eXOo)v, oi tou ao)Or)-
vat Se EvExa r,XO£. Kai 6 Tpfrcouc auTO[/.aToc xaT£-
to TcsaEv • eaTr, u.lv Yap tou xaOijaOai Ev£xa , dXX' ou tou
xaOrjaOat £v£xa xaT£TC£a£v. (&) "ilaTS cpavspbv Sxi ev
toic aTcXoic EvExd tou Y^oi^svotc , Srav u.rj tou auu.-
6dvT0c svExa YE'vr)Tai ou s^o) to atTtov, totc aTcb Tau-
TojjtaTOu Xeyojxev • drcb Tuyrjc Ss' , touto>v Saa a7tb
45 TauTOaaTou Y'YVETat T^,v TcpoatpEToiv toTc £*youat
TtpoaipEatv. (0) 2r,u.£Tov 8s to uaTr,v, 8x1 \iytxai
Srav uJj Y^rjTat to £v£xa dXXou sxsivo 00 Evsxa,
oiov to paStaat XaTcd5so>c Evsxd laTtv Et 8e (jfrj eye-
veto (SaSiaavTi, uaTT|V n>a|jiiv paotaat, xal f| fldStatc
60 (jtaTata , ojc toUto 3v to u.aTr,v , to tce^uxoc dXXou
?v£xa, Srav u.ri Tcepatvrj e^xeTvo ou 4'vExa rjv xai etce^u-
x£f ETcsi st tic XouaaaOat <patr| u.dTr,v o'ti oux e;s-
(««•)
in iis cernitur, quae praeter liaec liunt : adeo ut, quia iu
delinitae sunt quae ila sunt causae , ctiam forluna sit res
indefinita. Vcrumtamen de quibusdam aliquis duliitare
possit , an quaevis causae fieri possint ipsius forlun»> : ve-
luti, an valetudinis causa sit aut ventus, aut aestus.&ed
non detonsum esse. Nam causaruin accidentariarum aliae
sunt aliis propinquiores. (9) Secunda aulem forluna di-
citur, quum aliquid boni evenit : adversa vero , quuni ali-
quid mali. Fortunae vero prosperilas , et infortunium seu
calamitas tum dicitur, quum baec magna sunt. Quare etiam
quum parum abest quin in magnum aliquod maluin vel bo-
num inciderimus, id quoque est infortunio vel prosperitale
fortunae uti : quia mens id asserit, quasi sit. Quod enim
pamm abest , quasi niliil abesse vidctur. Praeterea forluna:
prosperilas inconstans est , merito : quoniam ipsa forluna
inconstans est : utpote quuin niliil eorum quae a fortuna
proliciscunlur, aut semper aut plerumque esse |iossit.
[VI.] (10) Utraeque igitur sunt causae , sirut dictum fuit.es
accidenti, tam fortuna quam casus; videlicet in ii* quae
fieri contingit nec simpliciter, ncc plerumque, tt in horum
numero quae fieri possunt alicujus gratia.
Differunt autem, quia casus lalius patet. Quod enim
a fortuna est , casu est : boc autem non omne est a fortuna.
Nam iiuluua et fortuitum iu iis est, in quibus ct forluna;
prosperitas inesse potest, et oinnino actio spectalur.
(2) Quare necesse est ul fortuua in iis rebus versetur qui
sub actionem cadunt. Cujus rei signum est , quia fortuna;
prosperitas videtur aut idem esse quod beatitudo, aut ei
propinqua : beatitudo vero est actio quaedam , siquidcm
est recta actio. Quocirca quaecumque non possunt agere,
ea nec fortuito aliquid lacere queunt. (3) Atque ob lianc
causam nec inanimatum aliquid , nec bellua , nec infans
facit aliquid fortuito : quia non liabet praeelectionem. iSec
fortunae prosperitas vel infortunium liisinest, uisi secun-
duin similitmlinem : ut Protarrhus dixit fortunatos esse
lapides ex quibus ara: exstruiintur, quia lionorantur, quum
alii ejusdem generis pedibus conculcentur. Scd et nati a
fortuna liis quodammodo inest , quando scilicet qui in ln-
aliquid facit , fortuito facit. Aliter vero non inest. (4j Casn^
autem aliis quoque anitnalibus et multis rebus inauiniatis
attribuitur, ut puta dicimus equum casu venisse : quia,
qiiiim veniret, servatusest, non tamen ob eam causam
vcnit , ut servaretur. Ac tripoda casu cecidisse : stelit enim
sedcndi gratia ; sed non ob eain causam cecidit , ut quis se-
deret. (5) Quare perspicuum est , in iis qu.e simpliciter
alicujus causa fiunt, quando non ejus quod contingit , gn-
tia facla sunt quac externam causam babent, tunc nw
dicere liaec casu esse facta. Horum autem ea fieri a lor-
tuna , qua; casu fiunt , et sub eorum pra^electionem cadunt
quae praeeleclione sunt praedita. (6) Argumento est voi
u.iTr,v, id est Frustra : quia lunc dicitur aliquid frustra
fieri, quum id quod alius gratia quoddam tit , id ipsum non
fit cujus gratia geritur : ut deanibulatio si purgatiouis gratia
est, nec purgatio evenit ei qui deambulavit; dicimus euni
frnstra deanibulasse , ac deambulationero suo line esse fru-
stratam : tanquam boc sit frustra, quod sua natura in alle-
rius gratiam est comparatum , quando scilicet non perliril
id cujus gratia est et uatura comparatmn cst. Nam si quts
 (l97,lf8.I NATURALIS AUSCULTATIOMS LIB. II. CAP. VII.
Miiv 6 7(Xio; , Y^Xoio; ov etV| ■ ou Y«p *iv touto exeivou
fvExot. (?) Outo) St, to auTOuaTov xal xaTot to Svoua,
irav auTO uaTr,v Y£VT)Tar xaTs'TCE<jE yap ou tou TcaTa-
£»t £v£xa 6 XtOoc " arcb tou auTOuaTOU apa xaTs'TCE<j£v
l 6 /.180;, 6*71 TC£'<JOt av utco Ttvb; xai tou jraTa;at fvsxa.
(s) MctXtcrTa 3' ecm ytopt^dusvov to ctrcb tu/t,; £v toT;
cpu?£i vtvofuvot;- foav yap Y-'"lTa' Tl Tcapa cpucrtv,
tote oux arcb tu/T|; dXXa uaXXov drcb TauTouaTOu
YEyovEvat cpausV "Ecjti Ss xal touto Erspov tou
1» piv yap E?o> to atTtov, tou 0' svto;.
». Tl ulv OUV E3TI TO aUTOUaTOV Xat Tl T) TU/T, , El-
pr/rii, xai Tt oia^/poudtv dXXr,Xtov. Tov Ss Tpdrcov tyjc
airta; e'v toT; SOev r, dp/r, tt;; xivtjGEO);, IxaTEpov auToiv
r, vip twv cpuast Tt ?, Ttov arcb otavota; atTtov dst e'cjtiv
is ctXXi toutoiv to rXr.Oo; adptsTO/. (io)'Etcei 5' eoti to ai-
Tdu«Tov xai rj tu/t, airta uv otv r, vou; ^evoito atTto;
rj cpiiaic; , bVav xaTa auu^EtSrixb; atTidv ti YEvr,Tat tou-
tiov butmv, ouosv Ss xaTa tTuuSstSr/.d; eVti TcpoTEpov
twv xaO' auTO , Sr.Xov Sti ouos to xaTot auuSsSr/.b;
2d atrtov TcpoTEpov Tou xaO' auTO. (u) VcrTspov apa
to auTOua-ov xai T| tu/tj xat vou xai omjw; • iocjt' ei
<Sti u-aXiCTTa tou oupavou atTtov to auTOuaTOv, dvaYxr,
rpoTEpov vouv xai cpuijiv airtav Etvat xa\ dtXXwv tcoX-
Xwv xai touSs TcavToc..
CAP. VII
» "Oti S' eotiv atTta, xa\ Sti TosauTa tov otpiOtjibv
foa o»ue'v, StjXov TooauTa yip tov aptOubv to Sti
t( TCEptElXr^EV tj y*P E'C T0 T' *'o""v otvaYETat TO
oti Tt loyaTOv £v toic; axtvr^Toti;, oiov Iv toic, uaOv
uastv ( Eic ipicubv f^p T0" euOeo; r\ ouuusTpou
ju ?, aXXou Tivb? avotYETat EoyaTOV ) , (i) r) ei; to xtvrj -
<riv irpwTOV , olov Sta Tt ETCoXE'ur,07av ; Jti EOuXr,crav ■
t, Ttvoc; EvExa; ?v' ap;ojcrtv r) ev toi? y'voue'voic; t) uatj.
"Oti jiiv ouv Ta atTta TauTa xa\ ToaauTa, cpavEpdv.
(3) 'Etcei S' ai aiTtat TEtrtjapEc , TCEpl Tcaaoiv tou cpucttxou
MtiSj^vai, xa\ Etc; Tcdiaat; oivaYiov to Sti Tt aTcoSo')CfEi
suatxoi;, tt,v uX,r,v, to eTooc;, to xtvr^oav, to ou £v£xa.
'Ep/ETat Ss Tct Tpta etc, to ?v TtoXXaxic;- to uev yap t(
Iiti xai to o& ?v£xa 4'v eotti- to S' 50ev t) xtvTicric;
-pioTov, Toi eiSei tbuto toutoic; ■ avOpoiTCOc; Y^P "v*
»e OpwTcov ye>v5 ' («) xai 60>ox; oaa xtvouuEva xtvii •
ticta oi ur,, ouxsti cputjtxTit;- ou yip t»v auToic; i/ovza
xtvr.crtv ouS' ap/f,v xivt^cteox; xiveT, dXX' axtvriTa ovtb-
810 Tp=T<; ai TcpaYuaTETai rj udv TtEpi dxtvr,TOV , rj Ss
TtEpi xtvouuEvov uev d^OapTov Se,t] Se TcspiTa cpOapTa.
«t> (i) "Uote to Siot ti xai Etc tt,v SXt|v avaYOVTt aTcoStSo-
Tat, xai Etc to ti euti, xai ei; to TcpwTov xivyjoav
tEpl yeve'<jeo); y«P udXterta toutov tov Tpdrcov Ti;
atTta; cxoTcouat, Tt usTa t£ Y'Yv£t:"» xa' T' fpwTov
tr;otr,<JEv r, Tt etcoOe, xat outu; dtl to lcpEc;?);. («) Ait-
vi T»i o: ai dpya\ al xivouoai cpuutxw; , oyv i\ ?T£pa ou
ouoixrj- ou ycxp t/ti. xivrjtjEO); dpvjr|V £v auirj- toioutov
0' ilTlV cX ti xtvsi urj XIVOUUEVOV, tOCJTCSp to' ts Tcav-
aco
dicat se frustra lavisse, quia sol non tkfecit , ridirulus
profecto erit, quoniam hoc non est illius gratia. (7) Sic igi-
tur t6 aurdttaTov, id est Casus, etiam nominis ratione ha-
bita, tunc dicitur, quum ipsum frustra ( \ii-r,t ) sit. Cecidit
enitn lapis non feriendi gratia : casu igitur lapis cecidit,
quia cadere potest etiam ab aliquo ferientli gratia projectus.
(8) Maxime autem a casu sejungitur, quod est a fortuna, in
iis quae a natura liunl. Qiiuiu enim faclum cst aliquid pi-ie-
ter naluram, tunc non dicimus id factum essea fortuna,
sed potius casu : quanquam et lioc est diversuin ; illius
enim causa est externa, hujus vero interna.
9. Quid igitur sit casus , et quid fortuna , dictum est , ct
qnid inter se differant. Quod autem ad causa; modiim atli-
net, hortim utrumque in iis causis uiimeratur unde est
principium motus. Sempcr enim est causa vel eorum qua?
nalura , vel corum qu.u a nienle fiunt : seil horum mul-
litudo est indcfinita. (10) Quiiin autem casus el fortuna
sint earum rerum causx, quariiin mens aut natura polest
essc cansa , quando st.ilicet aliquid e\ accidenli fit horum
ipsorum gralia ; nihil autcm quod fit ex accidenti prius sit
iis qua3 sunt per sc : patet eliam causam cx actidenti
non esse priorem causa per se. (II) Casus i^itur et fortuna
sunt causie posteriores et incnteet natnra. Quare ctiam si
qiiammaxiine casus esset cteli causa, tamen necesseesset
mentem et naturam esse causam priorem quum multarum
aliarum rerum , tum etiam hujus universi.
Esse autem causas, ac tot esse numero, quot dixi-
mus, manifestum est. Tot etcnim numcro compreheiidit
qinrslio cur sit : 111111) qiiiestio ctir sit , vel ad quidditatem
iniliiciliir, qn.i' extremuin est in rebus iinmobilihus, ut in
matliematicis ( ad definitionem enim recti , aut symmetri ,
aut alius cujuspiam ad postremum rcvocatur : (2) vel ad
priiiium niovens, veluti, cur pugnarunt? quia pru-il.iti
sunt : vel cujiis gratia? ut dominentur : vel in iis qnae linnt,
materia. Has igitur ac tot csse causas perspicuum est.
(3) Quum autem causae qiiattnor sint, omnes nosse, phy-
sici munus est ; et ad omnes referens, causam cur sit,
physice reddet : nimirnm ad materiam, formam, movens,
et id cujns gratia. Sed tres plcrumque in unam coeunt;
11:1111 quiil est, et id cujus gratia, iinum sunt; primum au-
lem a qno motus proficiscitur, specie ab his non differt :
homo namque hominem gignit : (4) ct omnino qurjccum-
que mota movent. Quaeciimqiie vero non mota niovcnt ,
non sunt amplius physicae considerationis tquiamovcnt,
quiim in se ipsis non habeant motum nec principium
motus , sed sint immobilia. Idcirco tres sunt tractationes :
una de immobili ; allera de eo quod movetur quidem , sed
cst interitus expers; tertia dc rehus interitui obnoxiis.
(5) Qnocirca rcdditnr causa cur sit , et ab eo qui refert
ad matcriam,elatl qvidditatem , ct ad piiinnm movcns.
Etenim de generatione maxime hoc modo causas conside-
rant,quid post quid fiat , ctquid primum fccerit.^utquid
passum sit , et ita semper quod deinccps sequitur. (6) Duo
autem sunt principia moventia naturaliter : quorum alte-
rum non cst physicum , quia non habet in se principium
motus : tale autem est, si quid movel nec movetur ; ve
 270 «I>Y21KH2 AKPOA2EQ2 B, rr
reXw? dxivr|Tov xai to TcdvT<ov TcpioTov. (7) Kai 10
ti eoti xai r; (xop^Ti • teXoc, yap xai ou £'v£xa ■ <oot'
etceI r} cpuot; svExd tou, xai TauTrjv tiosvat SeT. Kai
icavTu? a7to3oTEOv to Sta ti , otov Sti ex touSe dvdYxr)
i> toSe- to 3s ex touSe rj aTtXto; r| <o; Irci to tcoXu" xai
El [/.eXXeI TOOl EOEoOat, OJOTCEp EX TtOV TCpOTaOEO)V TO
ouu.Tcs'paot«.a • xal ott tout' rjv to ti tjv £tvat, xai
Sioti [SsXtiov oGtoj;, ou/ aTcXio; , dXXa to rcpb; ttjv
IxdoTou ouoiav.
CAP. VIII.
1» Asxtsov <5ri Ttpwtov fjtsv Stdtt r, cpuot; Ttov Evsxd
tou otTitov, ETtEtTa Ttspi tou dvafxatou, Ttoi; (yti iv
TOt; cpuotxoT; ■ clcj y*P t«uttjv tt,v atTiav dvaYouot itdv-
te;, 6*ti, ETtEtSr, to Ospabv TOtovoi rcscpuxs, xai to
<}<uypbv xai E*xaOTOv <5rfj twv toioutoiv, TaSi sc; dvaYxr;;
16 IdTt xai viyvETaf xai y&p E*av aWr^ atttav eTtco>oiv,
Soov d^du.Evoi •/atpEtv ISioiv, 6 u.sv ty)v tptXtav xai
t» vsTxo;, 6 Ss tov vouv. (2) "E/st S' drcopiav
Tl XtoXuEl Tr,V CpUOlV U.T, svsxd TOU TtOlElV (Jtr,3' 6ti
(}e'Xtiov, dXX' tooicsp uei 6 Zsu; ouy SVo); tov oTtov
20 auc^ori , dXX' i\ dvaYxr,;- to Ytltp dva/Oiv ^uyOrjvai
SeT, xai to tj/u/Otv uSoip yevo'u.evov xaTsXflsiv tb S'
aucjdvsoOai toutou yevouevou tov oTtov ouu.6a(vsi.
Otiotto; os xai st tio aTtdXXuTat 5 oTto; ev t5j dXto,
ou toutou EVExa uei Stcox; aTcdXrjTai, dXXa touto aua-
25 6£?r|XEV. "iitTTE Tt xoiXuei ouTto xai Ta (Jtifpri E/EtV EV
T?j cpuiiei; olov tou? SSdvTa; Et; dvaYxric; dvaTEtXat touc;
(xsv Eu.Tcpo<jOtou; di;Etc;, /iTtiTTiSEtoui; Ttpbe; to StatpsTv,
tou; ol You-^touc; TtXatEti; xal /prjai|jiou; Tcpb; to
XsatvEtv Tr;v Tpo(pr'v, (JTtEi ou toutou £'v£xa YEVE^trOat ,
m> dXXa o-uijtTtEtTEiv. 'Ou.oi'ti)? oi xai TCEpi Ttov dXXtov
uEptov, iv Scrotc; Soxsi UTcdp/SlV TO EVEXa tou. "Otcou
U.EV ouv aTcavca cruvE'Sr| oicTCEp xav e? £v£xd tou
£YtYV£T<> 5 Tauta ptjv Ecrtoflri aTtb tou auTOtu.aTOu
o-ucrravTa ETttTr^SEto); • 6'cra Se fx-f) outo>;, dirtoXETO xai
:\b dTcdXXuTat , xaOdrcEp 'EptTCESoxXr,; Xe'y£i t4 fSouYEvrj
dvSpoTcpo)pa. (3) 'O ptiv ouv Xoyo;, o) dv ti; arco-
P^cteiev, outo;, xai Et Tt; dXXo; toioutoi; eotiv dSu-
vawv 8i toutov e/eiv tov Tpo^Tcov. TauTa (X£V
Yap xat TcavTa t4 <puo£t r\ iii outco Y^YvETat r, ox;
5(i £ici to tcoXu, t<ov S' drcb Tuyrjc; xai tou auTOtiaTOu ou-
Sevou YaP *TC° T"XTi? °"°" ^710 ouijiTCTcoijtaToc; ooxeT
ueiv TcoXXdxtc; tou y£tu.tovo<; , dXX' Eav utco xuva • ouos
xauptaTa utco xuva, dXX' dv yEitjuovo;. Ei ouv r, toc; aTtb
ouuTCTwixaToc; SoxeT ?| £vExd tou Etvat, Et fjt^) oTovte
4r, TauT £ivat tir|T£ dicb ouijtTtToWaTO? iJtriT* drcb TauTO-
uaTOu, svsxd tou ay eit). 'AXXd (itjv cpuo£t y^oti Ta
cotauta TcavTa, to; xdv aUToi cpatEv oi TauTa Xe'yov-
te;. Eotiv apa to ivexd tou ev toic; cpuoEt YtYvou.£voi<;
xat ouotv. (4) "Eti iv o^ook; te^Xoc; •Ioti ti, toutou
p,(i EvExa TcpdtrETai xb TcpoTepov xal to lcpee;?,;. Ouxouv
to; TtpaTTETai , o2to> tce^uxe , xai toc, tce'^uxev, oCtoi
TtpaTTETat ?xaoTOv, 3tv u.rj ti Eu.TcoSt'C»i . npaTTETat
luli <|iunl csl onmiiio immobile et omniuni priuium.
(7) Porro quiddilas et forma : est eniin liiiis, et id cujnsgraUa.
Quapropter quum natura alicujus gratia agat, etiam nanc
causam nosse o|iortet. Kt omnino reddenda est causa cur
sit : veluti , quia ex illo necesse est lioc fieri; ex illo, in-
quam, aut simpliciter, aut plerumque : et si hoc est fulu-
rum , 11I ex propositionihus conclusio : et quia liav est
quidditas : et quiamelius ita est, non simpliciter, sed rela-
I tione liabita ad cujusque rci essentiam.
Dicendum igitur est , primum cur natura sil in earuin
causarum numero qnse alicujus gratia agunt : deinde quo-
modo se habcat necessitas in rebus naturalibus. Ad Uanc
cnim causam omnes referunt : vcluti , quia natura est coo>
paratiim , ut , quod est calidum , sit tale , et quod est frigi-
dum, et unimiquodque eorum quae talia sunt, idcirco hsc
neccssario sunt et fiunt : nam quando aliam causamdioint,
statiin , quum vix atligerint , eam valere sinunt , aliu» ami-
citiam et contentionem , alius raentem. (2)Estautemdubi-
tal io , quid proliibeat naturam non facere alicujus gratia, nec
quia ita sit melius,sed sicut Juppiter pluit, non ut Irumtn-
tuin augeat, sed ex necessitate. Quod enim sublalumest,
refrigerari oportet,et refrigeratum, quum sit inaquam mu-
talum , descendere : accidit autem ut lioc facto [rumentum
augeatur. Similiter et si cui pereat frumentum in area :
non liujus gratia pluit , ut periret, sed boc accidit. Quarc
quid probibet sic etiam partes se babere in natura? vtluli,
dentes necessario oriri, anteriores quidera acutos et ad
scindendum aptos; molares autem latos et ad Djoleuduui
cibtini idoneos? nonenim liujus causa factum id esse,se<l
contigisse. Similisratio est reliquarum |iartium,qua?viden-
turesee alicujus gratia. t'bi igitur omnia acciderunt perindc
ac si alicujus gratia facta essent , ba?c sunt servata , quum
casu essent apte constiluta. Qux vero non ita facta sunt,
perieruut , ct pereunt : quemadinodum Empedocles inquit
I>eriisse bovigena androprora. (3) Ratio igitur, ob quain
dubitare aliquis pnssit , baec est , et si qua alia cst ejusmodi.
Sed impossibile est ut boc modo bnec se babeant. Hjk
cnim , et quiscumque natura consUnt , aut temper ita
liunt , aut plerumque : eorum autem quae fortuna aut casu
tiunt , nibil semper aut plerumque ita tit : non enim for-
tuito neque casu videtur soepc plucre bieme , sed si id fVit
quum sol est sub cane : neque acstus sub cane, sed si biefne.
Si igitur aut casu esse videtur, aut alicujus gratia : sj hsK
esse casu non possunt , certe alicujus gratia erunt. Atqui
ejusmodi omnia natura conslant, ut vel ipsi affirmarenl
qui liaec dicunt. Esse igitur alicujus gratia , inest in rebus
qua? fiunt et constant natura. (4) Prseterea in quibus rst
aliquis linis , hujusgratia fit id quod est prius, et qnod
deinceps. Ergo ut lit, ita natura aptum est fieri : et ut nv
tura aptum est fieri , nisi quid impediat , ita unumquodquf
 (.99' NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. II. CAP. VII.
£" svExd tou" xai TtEepuxev opa toutou evsxa. OIov
ei oixia Ttov tpuost yi^ioii.iviov r)v, outw; Stv e-ftYVETO
tii; vuv uitb Te'/vr)c/ et oe Ta cpudsi u.ri u.dvov epuffst,
ciXXi xett ts/vt, y'Yvoito> wffauTw? dv yiyvoito v| tte^u-
t xev • svExa dpa OaTs'pou OaTepov. (&) "OXo>; te r, te/vt)
t» uiv EirtTEAEt , & f, cpufftc, dSuvarsT dTtEpYaoaffOat , Ta
os u.iu.£tTat. Et oiiv t« xaTot ttjv te/vtjv evexd tou,
or.Xov 6rt xal Ta xaTa tt,v <p uuiv • 6u.otw; ^ip £/£' Ttpb;
aXAr,Xa ev Toi? xara T£-/vr,v xai sv toT; xaTot tpuotv Ta
lo uiTEpa Ttpb; Tot TtpoTEpa. (e) MdXtffTa 0£ cpavepbv
ijtl TOJV £wwv TWV OtAXwV, & OUTS TE/VTj OUTE ^TJTrj—
octvTa outs pouXeuffotjjLEva tcoisT- SOev StaTtopoufft ti-
ve; TCOTspov vw f, Ttvi dXXw IpYot^ovTat ot t' dpd/vai
xai (A u.upu.r,xs; xat Ta TOtauTa. KaTa jjttxpbv S' outw
i& TtpotdvTi xat sv toT; epuToT; cpatvETat Tot auu.^s'povTa
YtYvdasva Trpbc; to ts'Xo;, olov Ta cpuXXa -rije, tou xap-
tcou svsxa c-xetctj;. "iiffr' ei cputiei te Ttotsi xai evexd
tou f, /eXiSwv tt,v vsoTTtav xai 6 dpd/vrj; to apa/vtov,
xai Ta cpuTOt Ta cpuXXa evexa twv xapitwv, xal Ta; Stjae,
so oux dvw etXXi xaTW evsxa Trjt; Tpocprj; , tpavepbv Sxi
eWtv f, aiTta f, ToiauTr, iv toT; epuaet Y'YV0U-£V0"; "at
outri. (7) Kat STtet f) cpuut; Strtrj, f) uiv w; CXrj ,
f, 0' w; u-opspr, , ts'Xo; 0' autT) , tou TeXou? S' evexa toc
JXXa , auTrj av etr) -?j atTta r) ou evexa. (s) AaapTta
2'> 5i Y'YVETa' xa'1 Ev T0'? xaTa TE/vr|V ^YP''!16 YaP oux
dp6wc. 6 Ypau-ixaTlx0<M xal sTtOTtffsv oux dpOwc, 6 iaTpbc.
to <p ctpaaxov • o>ffTS SriXov 6'ti evos/eTat xa\ iv Tot;
xa-i ouciv. Ei Sr, etTTtv svta xaTa Ts'/vir)v iv olc; to
dpOw; cvexot tou, ev ds Toic. au.apTavou.evoic. evexa u.e'v
*) tivo; e-t/etpeTTat dXX' aTtOTUY/dveTat , 6jxoiwc av e/01
xat sv Toi? tpuffixoT;, xat Ta Te'paTa au.apTriu.aTa hui-
vou tou evexet tou. Kat S*v Tat? i\ io/rfi dpa ouciTot-
ssffi Ta SouYevrj , ei ^ Ttpd; Tiva Spov xal Te'Xo; SuvaTot
r,v IXOeTv, oiacpOEtpoijievr,!; otv dp/rjc. Ttvb? ^Y'TV£T0)
a> wc-sp vuv tou ffTTE'pu.aTOi;. (9) "Exi dvaYxr) aitepu.a
YtvEiOat TtpwTov, dXXa u.r, euOu; Ta Jipa- xal to « ouXo-
cpuie; u.iv Trpwra » ffTtepu.a »)V. ETt xat ^v toT; cpuToic.
EvstTTt to evexcc tou, r)TTOv oe Str^pOpwTat- TtOTepov
ouv xat ev toic. cpuToT? eyi'yvsto , wffrtep pouYsvr;
h" avopoTrpwpa, outoj xa\ du.TteXoYevr) IXatdnpwpa, rj ou;
aTOitov ^dp • dXXot jirjv eost ^s, sntsp xai ev Toi; (t|>oi;.
(10) "Eti eoet ev toT? o"rcepu.affi Y'YV£<I^a' t?Tttot;
ttu/cv cTXwi; 8' dvatpeT 6 outoj Xsyojv toi epuo-Et Te xai
tpufftv epucret Yap> ^'x a1t0 Tlvot; i* a&Toi; dp/YJe;
*i ouve/w< xtvoutteva dcptxveiTat et; ti teXoc.- d:p' Ixa'-
ctt,; os ou to auTO ixdffTOtt; ouSi to tu/ov, dei (jte'v-
Tot iitt to auTO, idtv u.rj Tt iu.TcoStffr). (11) Tb os ou
ivsxa , xai 8 toutou ?vexa , yswito otv xat drtb tu/t)? ,
otov AEYOjJtev Sti ditb TU/vr,i; r)XOev 6 $evo; xai Xouod-
aj U.SVO? aTCT|XOsv, orav wffTtep £vexa toutou eXOwv Ttpdcjrj,
ur, E*vsxa Se toutou eXOrj • xai touto xara oujjtfiEtSr.xo'; ■
f, Yap tu/t) twv xaTot ffuu.t>e6r)xb; atTtwv, xaOaTtep
xal TtpOTepov eiTtou.ev dXXi c?Tav touto dei r\ tS)? Iicl
TO TtoXu fifr^on , ou xa^i ouu.6£6r,xb; ouS' aTtb
271
fit. Atqui fit alicujns gratia : ergo etiam natura aptum est
fieri hujus gratia. Ctputa si tlomus in eorum numero esset,
qiia: natura fiunt : sic utique a natura fieret, ut nunc fit ab
arte. Quodsi ea quu: fiunt natura, noti solum natura, sed
etiam arte fierent ; eodem sane modo fierent, quo natura
fieri apta sunt. Alterum i.nitur alterius gratia. (5) £t omnino
ars partim perficit, quae non potest natura perficere; par-
tini naturam imitatur. Si igitur artificiosa fiunt alicujus
gratia , patet etiam naturalia ita fieri. Nam posteriora et
priora similiter inter se affecta sunt in rebus artificiosis,
atqtie in rebus naturalibus. (6) Maxime autem boc mani-
festum est in aliis animalibus, quae nec arte ncc adliibita
inquisitionc aut consultatione faciunt. Ideo qtiidam dubi-
tant, utrum mente, an alio quopiam opercntur aranei,
et formicae , et ejusmodi animalia. Paulatim vcro ila pro-
gredienti etiam in plantis videntur ea fieri, qnae ad finem
conferunt : ut folia fructus tegcndi gratia. Quocirca si na-
1 111 a et alicujus gratia facit birundo nidum, etaraneus ara.
neam , et planta; lolia fructuum gratia , et radices non sur-
sum sed deorsum versus , alimenti gralia : perspicuum est
ejusmodi causam esse in iis qurc natura fiunt et constant.
(7) tt quum natura duplexsit, altera ut materia, allera
ut fonna; hscc autem sit finis, et tinis gratia reliqua siut :
certe lnrc erit causa cujus gratia. (M) Pcccalum autem
commiltitur etiam in rebus arlificiosis : scripsit enim non
recte gramrnaticus ; ct propinavit non rectc medicus pliar-
macum. Quare patet id contingere etiam in rebus natura-
libus. Si igitur sunt quaxlam artiliciosa , in quibus quod
recte fit,alicujusgratia fit; in iis autem qu.T peccantur,
alicujus quidem gratia ars aggreditur, sed aberrat : res
similiter se babebit etiara in rebus naturalibus , ac monstra
crunt peccata ejus quod alicujus gratia agit. Ergo et in
primis constitutionibus bovigena, nisi ad aliquem terminum
et finem venire poterant, utique corruplo aliquo principio
fiebant, ut nunc fiunt corrupto semine. (9) Praeterea ne-
cesse est , sem«n prius factum esse, non stalim animalia. Et
illud ouXotpue; ( id est coofusum et indigestum j primum
exortum, semcn erat. Prseterea et in piantis inest
quod aiicujus gratia est : sed minus est distinctum. Utrum
igitur etiam in plantis fiebant , sicut bovigena audroprora ,
ita etiam vitigena elaeoprora, an non? quippc absiirdum est.
Atqui oportebat , siquidem et in animalibus. (10) Practerca
oportebat etiam in seminibus fieri quidvis. Omnino autem
qui sic dicit, ea tollit, quae natura constant, et ipsam na-
turam. Natura enim constant, qusecumque ab aliquo interno
principio contincnter mota, perveniunt ad aliquem iinem.
Ab unoquoque autem principio non lit idein singulis, nec
quidvis, sed ssmper ad eundem pervenitur, uisi quid im-
pediat. (1 1) Id aiitem cujus gratia et id quod est ejus gra-
tia,fieri possunt ctiam a fortuna : sicut dicimus fortuito
venisse hospitem, et quum laverit, abivisse; quando
scilicet ita egit, ac si hujus gratia vcnisset, non tamen hu-
jus gratia venit : atque hoc fecit ex accidenti : nam fortnna
est in earum causarum numero, quac ex accidenti agunt,
quemadmodum ct antea dixiraus : sed qiium hoc seinpcr
aut plerumque fit , tunc non fit ex accidenti , nec a fortuna.
 272 «hVHKHS AKP0A2EGI B, 9.
tu/t,;- tv Se toT; (pucrixoT; dst outo);, av urj ti eutco-
oiar]. (12) "Atotcov Se t5 [jlt) otEaOai ivsxd tou yi-
yvEaOai, Eav ur) tococrt t5 xtvotiv pouXsuaduEvov.
KatToi xai ry TEyvr, ou jJouXEUETai- xai Y*p fl evrjv Iv
t> toS cjuXco r) vauTtriyixii, Suotco; av cpuo-si tTtoiii' cooV
t! Iv TT TSyvT] EVECJTl TO EV£y.d TOU, X»l £V COUCTEt.
MdXtcrca Ss orjXov, tfcav Tt; iaTOSur) auTO; lauTov
TouTto vip eotxsv r) cpucn;. "Oti u.ev ouv aiTta rj su •
on, xai outco; 0); £'vExa tou, cpavspov.
CAP. IX.
1» To 6" e; dvaYxr); rcoTepov l\ uTroOeVeo); uTrdpyet
?, xai octtXco; ; vuv usv fap otovTat t6 s; avaYXrj? elvat
iv Trj yevetei , tooTTEp av Et Tt; tov toi/ov s; avayxr,s
■(■EYEvr.cOat vo;j.i£ot, 8~i toi uiv SapE'a xaTo> tte^uxe
ospec/Oai, Tot os xousa eicitcoat,; ■ 010 oi XiOoi uiv x»to>
li xai ta Oeu.eXioc , f| 0! y^ <*vw °lx xouepoT»)Ta , Irci-
7ToXr;c Ss udXtOTa tcc ;uXa- xou:poTaTa fip. (s) 'AXX'
Suoj; oux av£u u:v toutcov ys'yovev> ou us'vtoi oti
Tauca tcXt,v w; Si' uXrjv, dXX' evexa tou xpuTCTEtv aTTa
xai acoijeiv. 'Ouoioj; oe xai ev Toi; dXXot; Ttajiv, ev
20 6'oot; to evexoi tou ECTctv, oux dvsu uiv Ttov dvaYxaiav
ey_o'vto)V Tr,v cpuatv, ou uevtoi yz ota TauTa , dXX' rj t'o;
C1Xt,v, aX.X' Evsxot tou , oTov OtOt Tt 6 TCpttOV TOtOOTOl ;
6:ctoc, tooT xat EVExa Tou^t. Touto u.e'vtoi t6 ou evex«
aJuvaTov YEVE'oOat , av u^) otoT,poui; rj- ava'Yxr| apa
2r, (7tOT,pouv ESvat, e? rcpuov sccTai xat to Ep^ov auTOu.
'Y.\ utcoOeoeojc, cr^, to otvaYxatov, a),X' ouy w; te'Xo;-
ev y«? TYj uXrj to avaYxaiov, to 6' ou evexa h ra
Xoyo). (3) 'EaTt oe to dvaYxaTov ev te toI; u,aOr'-
(jcacrt xai ev toT; xaca cpuotv YtYvou£vot; Tpdrcov Ttvoc
vi TcotpaTcX^crio); • ircEl yip to euOu Tooi eaTtv, ava^x.ri to
TpiYO)Vov Suo dpOai; Toa; t/t\f dXX' oux et touto,
ixeivo- dXX' et ^e touto ^ ectTtv, ouoe to euOu ioTtv.
'Kv 6e toT; Y'Yvo.a^vol<; tvixa tou dvaTcaXtv, et t5 te-
Xo; loTat r) eVci , xai to euTcpooOev ecrrai rj ecttiv e!
36 8c urj , (ocfrcep IxEi ur^ ovto; tou 0-uu.Tcepa'ouaTo;
r^ dpy-X, oux eo-Tat, xal e'vTauOa t5 Te'Xo; xai t5 o&
Ivexa- dpyrj yip xai outt, , ou Trj; icpd^eo);, dXXoc tou
Xoyiouou" exei 3e tou XoYtduou- Tcpa';Et; y*P °ux
Etcriv. (t) "licrc' e! EaTat oixia , avdfx.r\ TauTa yeve'-
40 oOat r\ uTcdp/Etv r) sTvat , r\ SXo); t^jv uXrjv tt,v ivexd
tou,«oiov XiOou; xai TcXivQou;, e! oixta- ou uevtoi o.i
TauTa io-Ti to teXo;, dXX' r\ o>; ulr^- ouo' EHTat
ota Tauca. "OXo>; ue'vtoi ur) ovtcov oux EaTai ouo'
?, otxta ouo" 5 Tcpioiv, ■?, uev e! ut, oi XiOot, 6 6" e? u->,
ts 6 (TiSyipoc;- ou^e y*P ^xeT al dpyat, e! ur] t6 Tpi-
Ytovov ouo opOai;. <l>avep5v o>, Sct t5 dvaYxatov ev
toi; cpucnxoi; t5 w; uXr| Xsy°V£vov xo" a^ XlvrJcrEi;
at Taur/j;. (&) Kai du.»o) uev Tto cpucixto XsxTeat al
aiciat, uaXXov 6e rj Ttv5;Ev£xa- atTtov yip touto Trj;
to liXrj;, dXX' ouy_ outt, tou te'Xou;- xai t5 te'Xo; t5 ou
Evsxa , xai r) dpyr) aTc5 tou Sptouou xai tou Xoyou ,
oxnctp tv toT; xaTa Te'yvr)V, ItceI r) oixta toio'v3e,
111,10*.}
In rebus vero naturalibus semper itafit, nisi (juicl impcdiat.
(12) Illud quoque absurdum est, quod non putant alicujus
gratia fieri , nisi videant movens consultasse. Atqui etiam
ars non consultat. Elcnim si iu ligno inesset ars navium ex-
striiendarum; similiter ut natura faceret. Quapropler si in
arte inest quod est alicujus gratia, etinm in natura incsl.
Quod maxime manirestum est , quutn aliquis sibi ipse me-
detur : luiic cnim natura assiinilatur. Naturam igjturessc
causam , atque ita ut alicujus gratia agat , perspicuum est.
Necossitas autem utrum inest e\ bypolbesi, an simpli-
citer? Nunc enim putant necessitatem in ortu esse. PerinJe
acsi quisxdificium ex necessitate factum esse arbitrarrtur :
quia gravia deorsum feruntur suapte natura, levia veroin
locum sublimem : idcirco lapidcs quidem et fiindainenta
sunt inferiori loco, supra autem est terra ob levitatem;
summum Iocum maxime obtinent ligna, quia sunl levissiina.
(2) Verunitamen non quidem sine liis factum est, non tameo
propter boc est factiun , nisi ut propter materiam, sed po-
tius qua?dam celandi ac servandi gratia. Similiter autein et
in aliisomnibus, in quibus inest quod est alicujus gratia.
Non sunt enim sine bis, quae necessariam naluram liabcnt;
non tamen sunt propter ba?c , nisi ut materiam ; sed alicu-
jus gratia ; veluti, cur serra est talis? ut boc sit, liujusque
gratia ■. boc vero cujus gratia, fieri netpiit, nisi ferrea sit:
neccsse est igitur ferream esse , si futura sit serra , et opns
ejus. Ergo ex bypotbesi est necessitas , non ut linis. In
materia namque cst neeessitas : id vero cujus gratia, est in
rationc. (3) list autem necessitas et in disciplinis, et in iis
qiui' natura liunt, quodanimodo siiuilis. Quum enim rectum
sit boc, necesse est trianguliim babere tres angtdos duobus
rectis requales. At non si boc sit, etiam illud est : sed si hoc
non sit , neque rcctuni erit. In iis vero qua? alicujus gratiJ
fiunt , e contrario si finis erit aut cst; etiam qnod anteredit,
eritaut est. Sin minus, ut illic quum non est conclusio,
non erit principium ; ita etiam blc non erit finis et id cujus
gratia. Hoc enim est principium , non actionis , sed ratioci-
nationis : ibi autem ratiocinationis , quoniam actiones non
sunt. (4) Quare si erit domus , necesse est haec esse facta ,
aut suppetere, aut esse, aut omnino esse materiam pro-
priam alicujus gratia : veluti, lapides et lateres, si futura
esl domus. Non tamen propter hrec est finis, neque ob ha-c
trit, nisi ut ob inatcriam. Ouinino vero, nisi hajc sinl,
ncque domus erit, neque scrra : illa quidem, nisi sinl lapi-
des ; ha?c autem, nisi sit ferrum : quia nec ibi sunt principia,
nisi triangulum babeat tres angulos requales duobus rectis.
Pcrspicmim igitur est , necessilatem esse in rebus natnrali-
bus, quae dicilnr ut materia, et hujus motiones. (b) Et
anibre quidem causre tradendre sunt a physico; magis ta-
men ea cujus gratia : ha?c enim est causa materiae, non
ipsa materia est causa linis. Ac finis, id cujus gratia, el
principium, a definitione et ratione sumitur : ut in rebu<
arlificiosis , quum domus sit talis onortet uaec esse fart».
 .( 200,201 .) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. III. CAP. I.
tciSe SeT yiyteafai xai uTcotp-/£tv e; avetYXTn, xal £7tEt
f, uYȣia toSi, to<Se SeI Y<Yveo'0'3" e; iviyxrfi xai
urcoip/eiv outioc, xai ei av8p<oTcoc toSi, TaSt ■ ei 3e
TaSt , TaSt. (6) 'Icrox; Se xai ev T<o Xoy<;> eoYt to avaY-
» xaTov. 'Optoatjievto YaP to &PYov to" TCP'£lv ^Tl
cuatpecuc, TotaSt • aGrr| S' ojjx eVrat , ei ut| eIJei SodvTac.
TotouoSt' ourot S' ou, eI ut) <riSripou;. "Koti ^ap xsi sv
T<5 Xo'y«;> Evta udpta t'»? CXtj tou Xo'you.
LIBER III.
CAP. I.
'Etcei 0' r, cpust; uev eotiv ap/rj xivr,i£toi; xai u£Ta-
l(/ SoXtjc; , r, Sl u.e'8ooo; tjuTv itepi coucieok; eoti, SeT uf,
XavOavetv ti Isti xivthji; • ctvaYxaTov y*?> auTTic.
otYvoouu.evr,<;, dtYvOEicrSai xai Tr,v ^uatv. Aioptofausvoic.
Sk Ttepi xtvrioetoi; rcstpaTEOv tov auTOv cJireXOEiv TpoTcov
jtEpi twv i^slr^. AoxeT S' r, xtVrjSu; elvat toiv cruve-
15 /tov, to 0' axEtpov eu.^atvETai icptoTov tv tw auvs/Ei-
Sto xai toT; Sptt/JUEVoiSTO ouve/ec; ouuoatvst Tcpocr/pr--
cctoOat TcoXXotxtc; tw Xo'y<o tu tou oVrcEipou, ioc, to Et;
aTCEtpov StatpETOv ouve/ec. ov. (2) Ilpbc. os TOUTOtc avsu
totcou xai xevou xai /pdvou xivr,criv aouvaTov Etvai.
20 ArjXov ouv o>; Stoi te Taura , xai ota -0 tcocvtoiv Etvat
xoivl xai xaOdXou TauTa Tcacri , oxetcte'ov Tcpo/Etpiaa-
utvotc; TCEpi £xoicrTOu TOUTtov. Tortepa Yap r) rcspi twv
tStcov Oeo>pia tt-c; TCEpl Ttov xoivoiv lcrTi. (3) Kai Tcpo-
tov, xaOotTcep eiTcau.ev, Tcepi xtvrjctEO);. Kcxti ot- ti to
Js jj-Ev ^vreXe/eta ptdvov, to os SuvotuEt xT»5i evteae/eioi: ,
TO UEV TOOE Tl, TO OE TOCTOVOE , TO Ss TOldvOE , X«i ETCt
Ttov 5XXo>v Ttov tou ovto? xaTr,Yopitov Su.ot'o>c;. Tou S-
Tcpdc; ti touev xa8' uTC£po/r,v XE^ETat, xai xoit' saaei-
i{iiv, to Se xaTa Tt> TcotrjTtxbv xai Tca8r,Tixdv, xal c^Xoic
30 xivrjTixdv te xai xivt)Tov ■ to y^? xtvr,Ttxbv xivr,Tixbv
tou xtvr,Tou, xal to xivT|TOv xivrjTbv utco tou xivt,tixou.
(4) Oux e^ctti Si x(vr,ort; Tcapi Tot TcpotYuata- u.ETa€aX-
Xei Yap to uETaCctXXov «1 r\ xaT' ouatav r\ xaTot tcooov
t, xaTot Tcotbv r) xara totcov. Kotvbv 0' etci touto>v
>» ouOev ?otti XaSsTv, o>; cpauEv, 0 oute tooe oute tcoctov
oute Tcoibv oute Ttov aXXoiv xaTT,Yopr,uaT(.)V ouOev.
"Octt' oioi x{vr,cfi? ouSs u.£Ta6oXT) ouOevb; £*OTai rapa
Ta eipr,u.eva, u.r,S£vdc; ye °vt01: Tcapi t4 Eipr,u£'vot.
(t>) "ExacrTov Ss 01/(04 uTcotp/Et tcSoiv, olov to tooe ■
10 to uiv Y^p r1,0??^ auT°^) T0 Se OTE'pr,oti;- xai xaTa to
rcoidv to uiv Yap Xeuxov, to Si u.e'Xav • xal xaTa to
Tcocrdv, to uiv teXeiov, to S' ctTEXec;. 'Ouoto>; oe xai
xaTa t^,v 3pop4v to uev avto, to Se xoito>, r\ to uiv xou-
cpov to 3e papu. "ilcTTE xtvr^oeo); xai usTa6oX5;c. iot'iv
*b Eforj TCKrauTa, Scra tou ovtoc;. («) Air,prjUs'vo-j $k xaO'
ExacrTov yevo? tou uiv evteXe/eio: tou Se SuvotuEi, r, tou
SuvauEi ovtoc evteXe/eio, t) toioutov , x(vr,o(c eotiv,
otov tou ulv oiXXottoTOu , T| aXXoio>TOv, aXXottootc; ,
tou Se ai;r,TOu xat tou ocvtixeiue^vou 3>8itou (ouSev
ARISTOTELKS. II.
2:3
et esse cx necessitate; et quum sanitas sit lioc, oportct ex
neccssilate hax esse facta et csse : ilactiam si lioino est
hoc, oportet haec quoque esse; et si h.-cc, etiam isla.
(0) Fortassis autem eliam in deiinitione est necessitas.
Quum enim opus secandi aliquis delinierit csse divisionem
talem : at haec non erit, nisi serra habeat dentcs tales; hi
vero non erunt, nisi sit ferrea. Sunt enim in definitionc
qiioque partes qua-dam ilefinilionis, tanquam materia.
Q1111111 autem natnra sil principitim motus et mutationis,
ac inethodtis nobis sit instituta de natura , non est igno-
randiim quid sit inotiis : hoc enim itmorato , necessc est
eliainnaturam ignorari. Qmiin autem dcfinierimusde motu,
nilcndiim erit codem modo tractare de iis qua; deinceps
sequiinliir. Vidctnr autcm tnotus esse in rerum conti-
nii.il .111 niimcro , infiiiitnm veroapparet primiim in eo quod
cst continiiiiin ; ideoque pleruniqiie accidit ut, ipii defiiiiunt,
ailjungant rationem inliniti : tanqnam id quoil in infinituiu
dividi potest, conliniium sit. (5) Ad hxc sine loco et
inaniet tempore mntiis esse nequit. Manifestum est igitur,
quiim propter lias causas, tum etiam quoniam ista sunt
omnibus conimunia et universalia, considcrandnm in pri-
mis esse de liis singulis : ((iiia propriorum inspectio poste-
rior est quam ea qu.x' in communibiis versatur. (3) Pri-
iinini autem , ut diximus , videndnm cst de motu. Kst
autcm aliquid quod est actu tantnm : aliud , quml est no-
testate ct actir: quod parlim est hoc aliquid, partim tan-
lum, partim tale : et similiter in ceteris enlis categoriis.
Koriim autem qux ad aliquiil refernntur, aliud secnn-
1I11111 exsupcrantiam et ilcfectionciu dicitur : aliud, qnia
cfficiendi ct patiendi, et oionino ut moveal ct nioveatur,
vim habct. Quod enim inovenili \im habet, rem mobilem
inovendi vim habet : et mobile , ab eo est mobile , quod
mnvendi vi est praiditum. (1) .lain vero non est motiis
extra res; quicquid enim inuUitur, aut miitatur sccumlum
sulistantiam , aut secundum qnantilatem , aut secundnni
qualitalem , aut secundiim loctun. Commiine aulem liis su-
ini'1'c nihil licet, sicut dic.iiniis, quod nec sit hoc aliquid,
nec quantmn, nec. qualr, nec in ulla alia categoria. Quarc
nec. motus nec mnlalio erit ulliiis pr.fter ca qua- dicta
sunt : quum nihil sit prreter ea quaj dicta sunt. (ii) Unum.
quodque autem bifariam cunctis inestjut boc aliquid :
nam ejus alind est forma , aliud privatio ; et in qnalilate :
alind enim est album, aliud nigruin : ct in quantitate,
aliud est perfectum, aliud iinpcrfectum. Similiter ct iu
latione , aliud cst supra , aliud infra : vel aliud leve, aliud
grave. Quocirca motus et mutationis species tot sunt quot
cntis. i'(i) Qiium aiitem in unoqimqiie gcnere distincta sint,
qnod est actu , et qnod est potestate : actns cjus quod cst
potcstatc, qua talis est, motus est. Ut ejus quod cst va-
riabile, qua cst variabilc, variatio : elejiis quod potcst an-
geri , nec non oppositi , id cst ejus quod potest d"niinni
i.s
 1U 4>Y£IKII£ AKPOA IV.ill V, p.
Yap ovoua xotvbv sV ou^oTv) au;;r,o-ic xal cpOt'cnc,Tou
Ji Y£vrlT0" xal tpOapTOU YIVEOTC xai cpOopoi , tou Ss
epopr|TOu tpope». (7) "Oti Sk touto Icjtiv f, xtvr,cnc,
IVTEuOeV SrjXoV. "OTaV y«p TO oixo8oUT)Tdv, f| TOIOU-
f> TOV «UTO A6Y0UEV stvat , IvTEXs/Eta f) , oixoSoUElTat ,
x«i eVti touto oixoSdur,o-i? ■ ouoto; 8i xai u«0r,o-tc
xai ioirpEucrtc xai xuXtcrtc xai oiXcric xai aSpuvtJtc xai
Yr,pavcft?. (sj F.irEt 8' Evta TauTct xai Suvotustxai svts-
Xs^Eta EtxTtv, ou/ etua Sl f) ou xaTa to auTO, «XX' ofov
10 Otpuov uiv SuvauEt, <j/u/pbv 8i iVreXe/Eia, iroXXot fjSm,
7cotr,o£i xai TtEttJETai uV aXXr,Xiov Srcav -jkp Ecrrai
iStua Ttoir|Tixbv xai itaOr,Ttxo'v. "ilcrTS xai to xtvouv
tpueJtxtoc xtvr,TOv • 7tav Y&p to toioutov xtvsi xcvouuevov
xat auTO. AoxeT uiv ouv ticjiv a7rav xtvEiaOat to xi-
lt> vouv ou uf,v aXXa irspi toutou uiv il aXXtov Etjtai
SrjXov foox; £/sr eoti y«P ti xtvouv xai axtvr,Tov •
(b) f| Si TOU SuVOtUEl OVTOC, StOV EVTEXs/Sl'a OV EVEPY7J
r, auTO f) aXXo, fj xtvr,Tdv, xtvr,cric; ecjti. Aeyio oe
to f) eiiSt • ecjti Y«p 6 /aXxbc Suvaust avSptotc, aXX'
20 Sutoc ou/f, Tou/aXxou svteXs'/ei«, f, /aXxdc, xtv7)5tc.
EtJTiv ou Yap to auTO to /aXxto Eivat xal ouvotutt
Ttvt xtvr,TtT), iitti ei toutov r,v a7rXo>c xai xotoi tov
Xoyov, 3 7)v av f) tou /aXxou, ^ /aXxdc, EVTsXs/Eta
xtvr,o"tc;- oux £<jti oe t«utov, <oc Etpr|T«i. (10) ArjXov
'6 S' iVi Toiv EvavTttov • to uev fap SuvaerOat uYiaivsiv
xai SuvaejOat xtxuvEtv ?TEpov ( xal yip «v to xoiu.veiv
xai to uYiaivsiv toutov 7)v ) • to Sk ujtoxeiuevov xai
to &Yla'V0V) M\ T0 vooouv, EtO' uYpOTric; EtO' alua,
TauTOv xai e*v. 'EtrEi 0' oi Tautdv, tjjcTrep ouSe /ptiiua
30 TauTOv xai SpaTOv, ^ tou Suvotou , ^ Suvotov, evte-
Xs/Eta cpavEpbv Sti xtvr,crtc; eVtiv. (11) "Oti uiv ouv
£<jt1v «utti , xai Stt ouu6«ivEt tots xiVEtoOat , S-zav
f| EVTEXs/Eia 7) aUT7), X«l OUTE TtpOTi-pOV OUTE UCTTE-
pov, S7)Xov IvSe/ETat Yap ixacjTov Ste uev EvepYEtv,
:i5 6ts S£ ut) , o:ov to oixo8ou7)Tbv xai ■?) tou otxooour,Tou
ivs'pY£ta, fi oixooour,Tov, oixoSdur,crte; e'jtiv 7) ^ip
■fj olxoSdur,5ic; f) IvE^pYEia tou otxoSour.Tou 7) f) oixta-
«XX' §Tav otxta 7J, ouxsV o?xoSou7)tov EffTtv oixoSo-
ustTai Sl to oixoSou7)Tov • oivciYXT) apa Tr,v oixoSdur,-
411 criv Tf,v EV£'pY£tav sivat- 7) 0= oixoSdur,Ttc; x(v7)cri? Tt;
lctTtv. AXXot uf,v 6 auTOc lepapudtJEt Xo'yoc; xai eTtti
Ttov dXXojv xtvf.cjEtov.
CAP. II. [I.]
"Oti 11 xaXiT)? Etp/iTat , SfjXov xai ec; tov ol aXXot
it:pi auTrji; Xe'youcji , xai ex tou uf| &aotov sivat Siopi-
t5 tjat aXXto< auTr,v. Oute Y«p Tf,v xtvr,oiv x«i T7)v ue-
T«tjoXr,v tv aXXto yevEt Osivai SuvatT' dtv ti? [ oute ol
«Ts'po)c Eipr,xdTEe; 7t£pi auT7)? xaTopOouot ]. A5;Xov Ss
oxo7toucjiv toc TtO/acriv autf)v evioi , ETEpdr^Ta xal
«vto"dtr,Ta xai to uf, ov tpotcrxovTEc Etvat Tf,v xt'vr,cjiv •
mi tov ouSiv avaYxaiov xtvtictOai, out' av ^Tspa rj out'
otv avtcta out' av oux dvTa. (-2) 'AXX' ou5' f, UEtaSoXf,
out' tic Tau-« out' ex toutmv u.aXXdv fcmv rj ex Toiv
( 1111II11111 enin) nomen cst ('ommiiiie nlrMiue),act:rptio el
deininulio;ejusquod oriri et inlerire potcsl, orlus el inlc-
ritus : et ejus quod ferri potest, latio. (7) Motum aulcni
hoc esse, binc paret : quum enim sfdific.iliile, qualenn.-
ipsDin dicimiis talc cssc, artu cst; tunc o-dificatur, alqne
lioc est sedificatio. Itidemque disccndi actus, el inetliralio,
et rolutatio , ct saltatio , et ad virilem sctatetn et scnectn-
tem progressio. (8) Quum autem nonnulla ita sc liabcant,
nt cadcm sint et potestatc et actu, non tamcn simul m-I
non secundum idcm ; scd , excmpli ijralia , calidum pole-
statc, rrigidum actu : multa jain vicissim facientet palien-
tur; quodvis enim liorum simnl habebit viin faciendi, ct
patientli. Quapropter etiam quod naturaliter movet, rao-
bile est ; quicquid enim cst tale, movct, quuni et ipsum
moveatur. Quibusdam crgo videtur, quicquid movet, mo-
veri ; scd dc boc manirestimi ex aliis libris erit , quonioilo
rcs se babeat : est enim aliquid movens et immobilc (9) Ar-
tus vcro cjus quod potestatc est , quando actu est et ag:t
vcl ipsum vcl aliud, quatenuB est mobile : liic, inquam,
actus est motus. Illinl aiitcni qnatcnus, sic dico : nam
B3S potestate est statua ; non tamcn actus icris, quatenu«
cst a?s, cst motus; non cst enim eatlem cssentia aeris, ct
potcstalc aliqua mobilis ; quodsi eadcm essent simpliciler
et sectindum rationem, utique actus acris qua est a-s,
essct mottis ; sctl non cst cadem, ut dictum fuit. (10) Hoc
autem patet in conlrariis : nam possc valere, et posse apgm-
tarc, diffemnt ( alioqui cnim fjcgrotare ct valcre essent
itlcm ), suhjectum vero, quod valet , c( quod a^rotat, sivc
sit liuinor, sive sanguis , cst unuin ct itlem. Quum anlom
nonidem sit, siculi ncque color est idcm quod aspectabilc ;
perspicuiim est , actnm possibilis, qnatcnus est possibilo,
esse iiintiiii). (II) Esse igitur liunc actum, et tuncac-
cidcre ut rcs movcatur, quum cst liic actus, non prin»,
nec posterius, inanifcstum est; unumqiiotlqiic cnim polest
intcrdum actu cssc, interdum non esse : veluti quod acdiii-
cari polcsl ; ct actus cjusquod aedificari potest, quatenus
ii-ililii :ui potest, rrdificatio cst ; aut cniin scdificatio estartii'
cjus quod Jpdilicari potest, aut .Tiles : atqni quum apdes
sunt , non cst amplius quoil potest anlificari : awlificatiu
autem quod potest acdilicari : neccssc igilur cst a-diliratio-
ncni csse actum illnni ; .Tdificatio vcro csl niolti? qnidam.
Atqiiceadem ratio convcnict cliam aliis motibus.
Scite autcm dictum essc plct etiam ex iis qua' alii ^'
ipso molu dicunt, ct ex eo quod non facile est ipsum
alilcr dcfinire. Nequc cnim mottim et mtitationem in alw
genere collocarc aliquis possit : ncc qui dc eo aliter dixc-
rnnt, rectc locuti sunt. Quod quidem manifestum fict eonsi-
dcrantibus qiicmadmoduin quidam eum ponant , qui ainnt
niolum esse diversilatcm , et inaequalitatem, et nonens,
quiiin niliil liorum movcri ncccssc. sit, nec si sint divcrsa,
nec si inrequalia, ncc si non cnlia. (2) Sed ncqnc mutatio
aut iu Ii.tc aut ex bis polius cst quam c\ oppositis. Causa
 icil,5W.) TVATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. III. CAP. III.
avTixEij«'vo)v. Aitiov 05 tou ei; TauTa TtOsvat <jti
»o'pi<TTo'v n SoxeT sTvat v) xivirjo-n;, ttj; 81 Wpa; Cfuorot-
/ta; al dp/at Sta to crTspr,Ttxa\ sTvat ddptcfTOi • oute
yip toSe oute toiovSe ouSepua auTtov ^ciTtv, ort ouoi
6 twv ctXXtov xarriyopiiov. (3) Tou 8s SoxeTv do'pi5rov
elvat tr)v xt'vr,cfiv atrtov 8ti oute sic, Suvautv twv ovtoiv
outb ei; hipftiav eem OeTvat out^v aicXwc • oute yap
to SuvaTov Tcocrbv Etvat xtvEtTat i\ ivifx.Y^ oute to
EvepvEta itocfov. (♦) "H te xivtjoic, eVpyEta (jie'v tic,
10 eTvat Soxe", dTEXriC Ss- airtov 8' 3ti aTEXec. to Suva-
tdv, oE eViv r) hipyeux. Kal 8ti touto 3r| /aXe-
Ttov auTr,v XafSeiv xt icrrtv • r) yip eic, ffTEprjatv dvay-
xaiov Osivat ?| si; Suvautv f) ei; ivEpyEiav drcXriv,
touto)v S' ouOsv cpaivsTat IvSs/dusvov. AEtTCSTai toivuv
11 6 Etpr|u.Evo? Tpdrcoc, evepyetav uev Ttva eTvat,TOiauTr,v
S' mpystav oVav stTcausv, /aXeTcr,v uJv JSeTv, IvSe/o-
u.t'vr,v S' tTvat. [II.] (5) KtvsTTai Se xat to xtvouv,
oVrcep etpr|Tat, tcoTv to Suvdust 3v xivtjtov, xal ou v) dxt-
vrjcria r,peuia eoTiv 10 yap r) xivr)Cfic, uTcdp/st, toutw
7« rj dxivr)3ta r^peuta- to yip Ttpbc. touto evepyeTv, f\ toiou-
tov, auTO to xtveTv lcrci • touto os Ttotei Oi|;ei, wcrcs
fiu.a xat Ttdcr/ei • Stb t) xivTiCfic, evTeXs^/Eta tou xiwitou,
rj xivr,tdv. (s) 2uu6atvEt Se touto Oicjst tou xtvr|Ti-
xou, wo6' 4ua xat TtaV/et. ETSoc. 31 det otasTat
» ti to xtvouv, -rjTOt toSs r) TOtdvSe r) TocrdvSs , 8 sVcat
dp/T| xat afttov ■tr;'; xtvricreojc, , Stav xivrj , oTov 6 £v-
TEXe/eia dvOpouTcoc itoiet ix tou Suvduet 3vto; dvOpo'i-
ttou avOptoTtov.
CAP. III. [II.]
Kat to dTtopouu.Evov 8e njavepdv, 8ti iaxiv r) xtvrioti;
X h Ttji xivrjTto • ivTeXe'/_eia ydp icfTt toutou, xal uitb tou
xivr,Tixou. Kott r) tou x"ivr,Tixou 8e £vEpYeta oux &Xkr\
ESTt • SeT usv yip elvat IvTeXs/Etav du^oTv • xtvr,Ttxbv
uev ydp icrci tw SuvacfOat, xtvouv Si tw IvEpvsiv-
ctXX' ftcfTiv IvtpYrjTtxbv tou xivrjTOu , Scrre &uotwc, uta
J5 i, du^oiv ev/pyeta , o^cfTtep to auTO 8idaTr,ua ?v Tcpb;
ouo xal Suo Ttpbc; e"v, xat to dvavTSc. xal to xaTavTE; •
TauTa yip £v usv Iotiv, & usvtoi Xdyo? ou/ «?. 'Ouotw;
Si xat £tc\ tou xtvouvTO? xal xivouue'vou. (2) "K/et
0' dicoptav Xoytxriv • dvayxaTov yip tcfoic eTvoi Ttva
to EVEpystav aXXr,v tou TtotrjTixou xat tou TcaOr|Ttxou • to
uiv Srj Ttotrjcfic, to Si TtdOr|Ctii;- Ipyov 8e xat ts'Xo;
toC uiv Tto(r,u.a , tou 81 TtdOo;. 'EtceI ouv djx^w xtvrj -
oei;, Et uev fTepat, iv Tt'vt;r] yip du:po> s"v TtT) Ttdef/ovTi
xat xtvovuevo) , r] r) usv Ttotrjcric; iv tw tcoiouvti , r) 8e
«5 TtaOT|tii; £v tw Ttder/ovTt • st Ss SeT xat TauTr)v Tcoiricfiv
xaXsTv, Suoivuuoc; av eit). 'AXX4 ur\v e? touto, t) xt-
vrjcfic. sv tw xivouvti ECfTaf 6 Y&p autb; Xdyo; etcI xt-
vouvto; xat xtvouusvou. "IIot' r) Ttav to xtvouv xivrj-
«Tat, 7) £/av xtvr|Oiv ou xtvrjtTETat. Ei 8' au.fi» iv
Mi tm xtvouft^vw xa\ Ttdcr/ovTi , xat f\ imlr\ai< xal f\ TcdOr)-
stc, xat r, oi'ca;tc, xat r) u.dOr,Cfn 8uo ouaat sv tw jjtav-
Oivovti , TrptoTOV usv r) Evs^pvsta f\ £xd^Tou oux £v
274
vero cur lii moliiiri ml lurc rclulerinl , ej>1 : quia molus vi-
cleltir cssf' indcfinitum quirldam : ac alleriusclassisprinci-
pia, quia siint privanlia, sunt indelinita; ncqiic enini iilliiin
eorumest hocaliquid, neque talc, quia neque in ulla alia-
rumcategoriariim. (3) Cur autem motus videatur csse rcs
indcfinita, causa est : quia neque ad entiuni |mlcstatein ,
ncquead actum referri potcst simpliciter; neque enimqnod
potest essc quantum, necessario movetur, neque qnod ast
aclu quanlum. (4) Ac motus videtur qiiidcm esse actu^
quidam, sed imperfectus ; causa autem est : quia id est iin-
perfectum, quod cst potestale , cujus actus est molus. Ideo-
quc difficilc est sumcre , quid ipse sit ; aut enim ncccsse est
eum ad privationem referre, aut ad potestatem, aut a.l
actum simplicem ; quorum nullum videtur esse posse. Rc-
linquitur ergo modus quem diximus : nimirum motnni
esse actnm qucndam , ac talcm actum, qualcm diximus,
diflicilem quidemcognitu.sed qui esscpossit. [II.] (5) l(fo-
vetur autcm, ut dictum fuit, omne movens quod potestato
cstmobile, ct cujus immobilitas est quies; cui namqiic
motus inest, liuic immobilitas est quies; nam in itl agerc,
qtiatale est, id ipsum cst movere ; id autem facit tactu : quare
simul etiam patitur : idcirco motus est actus cjns quod est
mohilc, qualt-niis est mobile. (6) Atqne hoc evenit tactn
cjus quod moventli vim haliet : quapropter simul etiam
patitur. Jam veroquotlmovet, semper afferet aliquam for-
mam , id est, vel hoc aiiquid, vel tale, vel tantum , quod
erit principium et causa motus, quandomovet; ut isqui
actu est liomo, facit liominem ex eoqnotl est homopote-
state.
Sed et id de quo dubitari solet, perspicuum lit, nempc
raotum esse in re mohili ; est enim actus liujus, et ab eo
quod movcndi viin hahet. Atque ejus quod movendi viin
habet, actus non est diversus : oportet enim ambobus esno
acli:m; motivum enim est, quia potest : movens autem,
quia agit ; est autem activum ipsius mobiiis : quare similitcr
tmiii est utrisque actus, qucmadmodum idem est interval-
lum, sive spectes unum ad duo, sive duo ad unum, nec
non acclive et declive ; haec enim sunt unum , sed definitio
!K«n est una ; similiter autem res habct ctiam in raovente et
eo quod movetur. (?) Exsistit autem dubitatio logica : quin
fortasse neccsse cst esse aliquem actum diversum effectivi
et passivi ; alterum enim est effttctio, alterum passio ; opus
veroet finis illius quidem est effectus, hujus vero affectio.
Quum igitur ambosint motus, si divcrsi sunt, in qiionam
erunt? aut enim ambo sunt in eoquod patitur et mnvetur :
aut effectio cst in efficiente , passio vero in patienle ; qiio.l-
si ct lianc vocarc effectionem oportet , sane homonvmus
crit. At vero si hoc cst, motns erit in eo quod movet; cst
enim eadcm ratio ejus quod movet et ejus quod movetur.
Quare aut omne inovens movebitur, aut habens motiiin,
non movebitur. Quotlsi ambo sint in eo quod movetur et
patitur, tam effectio quam passio , et in eo quod discit , tani
docendi quam discentli actio , qiium duo sint ; primum qui-
U
 576 <I>Y£IKHX AKPOAZKOS I\ o.
£*daTtii uTtap^i, eitj drOTtov ouo xtv-/,aei; aua xtvsT-
o6ar Ttve; Y«p Eaovrai dXXotojast; Suo tou £vo; xai
si; £v dSo; ; dXX' d5uvaTOV.'AXXa uia loTat f, EvspyEia.
AXX' aXoyov Suo Irepojv t<7> eiSei Tf|v aurfjv xai uiav
b etvat evspYEiav ■ xat Earai , EijrEp f, Sioae;t; xai f| u,d-
8r,at; xauTO xat f| Troir,at; xai f, TrdO/iat;, xai to
StSdaxEtv Tto u,avOdvEiv TauTO, xai xb ttoieTv toj
•niir/ivi ■ ojote tov StSdoxovTa dvdyxr, eaTat itdvxa
[jiavOdvetv xal tov irotouvTa Ttdoyetv. (.1) *H oute
1« to rfjv dXXou ivspYEtav iv izipta Elvai dtoirov ( eoti
yap f| SiSacjt; EVEpYEia tou StSaaxaXtxou , ev tivi
ue'vtoi, xal oix d7roT£Tu.7)u,£vrj , dXXa touos e"v ToiSe ),
oute jjttav SuoTv Tr,v aurfjv etvai xtoXuet , (Jlt?j oj; to
eTvat to auTO, dXX' oj; uTtdpyet to SuvduEt Sv Ttpo;
"> to ivepyouv (4) out' dvaYX7) tov StSdaxovra uuvcjd-
vetv, oOS' ei to 7totEtv xai 7rdoy£iv to outo Ioti, u.rj
u.evtoi tb; tov Xoyov Etvai 4'va tov ti vjv Etvat Xe^ovTa ,
10; Xuntiov xai luaTtov, dXX' «; fj 6S6; f| 0fj6rjO£v
jY6r,va£E xai f| 'A9r,vrj6EV si; 0f,6a;, woitep EtprjTat
9» xai TtpoTEpov. Ou Yap TaCiTa 7tdvta uTrdp/Et toI; 67101-
aouv toI; auToi; , dXXa txdvov 01; to eivat to auTtJ. Ou
u.f,v dXX' ouS' tl fj SiSai[i; trj u,a87ja£i to auTO , xat to
u.av6dvetv toj StSdaxEiv, o)07tEp ouS' et f| StdaTaat;
fxicx tojv StE<ST7|x6To)v, xai to StiijTaa6ai evOevoe ExsTae
•J5 xdxeiOev Seupo iv xai to auTO. (5) "OXto; 0' eitceTv,
ouS' f, St'Sa5;i<; ttj pLa6ir]<iEi ouo' f) 7toir,ai<; Tr, 7ta6Tij£t
to auTO xupioic; , dXX' 0) u7tdp"/£i TauTa, fj xivrjoic;- to
yotp touSe £v TolSi , xai to touoe U7t6 touSe IvEpYEiav
Eivat ETEpov Toi Xoyw. [III.] (e) Ti u,ev ouv l<st\
30 xivrjSic; xal xa6dXou xai xara uEpo;, EtprjTai- ou
YtVp dSrjXov d); 6pia6r,aETai tojv Etotov IfxaaTov outtjc;-
dXXofoiatc; jjlev y^? \ "^ou dXXoitoTOu , -fl dXXottotdv ,
IvTeXeyEta. "Eti Se Yv^p^H-^^^po^, ''l tou SuvduEt
TtoirjTtxou xai 7ta8riTixou , ^ toioutov, aTtXtoc; te xai
:is TtdXtv xa8' ^xaciTov, 3} oixoodjjtr,ai; f| iaTpeuat;. Tov
outov Se Xe^8r;a£Tai Tpdftov xai TtEpi twv dXX<ov xtvrj-
aEtov ExdaTr,;.
CAP. IV.
'KTtei 0' eotiv f, Ttepi cpuaeto; £TtiaTr]u.in 7t£pt [i-tyi-
8r| xai x(vr,aiv xai ^pdvov, tov £*xaaTov dvavxotiov
411 r, a7tetpov ■?; 7t£7T£paau.£vov Eivat, £t xai tjtfj Ttav ^ativ
dteipov f\ 7t£7t£pa7U£vov, olov itdOo; r| otiyu.7J ( twv
Yap toioutoiv ta<o; ouosv dvaYxaTov iv 6aT£po> touto)V
elvai ) , Ttpoarjxov av iir\ tov 7tEpi cpua£o>; TtpaYfJia-
TEudjiEvov OEojpf^aai 7t£pl diTEipou, Et eotiv f) u.r], xai
*<> ei i^OTi , Tt ^art. (2) £r,txeiov S' Sti tt^; ETCtaTTjttr,;
oixfia fj 6£0)pia Taurr,;- 7rdvT£; y«P 01 Soxouvte; d;to-
Xd^o); f|?8at t^; Toiaurr,; tptXoaocpia; 7r£7roir)VTat
Xoyov TTEpi tou drcEipou , xai 7rdvT£; to; dp/T^v Tiva
Tt8e'aai Toiv ovto)v , ot fjte'v, tooTtEp oi IluSaYdpetoi xai
NJ nXaTtov, xa8' aurd, ou/ o>; auu6£6r,xd; tivi iTEpoj,
dXX' ouaiav auro ov to diretpov TrXf,v ot uiv llu6a-
vdpEtot ev toT; ataOrjTot; ( ou Y"P /<opiaTov iroiouai
(:oi.»ni.
tlem siius cujus<iue acttis in ii>so non cril ; deinde evcnitl
absurdum , duobus molibus idem simul inoveri ; quaenam
cnim erunt varialiones diiii' unius subjecti et ad unam fur-
mam. At boc impossibile. Scd unus crit aclus? veruni a
ratione est alienum, duarum rerum specie diversarum
unum et eundem esse actum. Et si quidem docendi ac tli-
scendi actus idem sunt , nec non elTeclio et jiassio ; cerle
et docere erit idem quod discere , et lacere idem quml
pati. Quare necesse crit, oinnem docentem discere, et fa-
cientem pali. (3) An nec absurdum est.aliusrei actuui
in alia re esse ? ( nam actus docendi est actus ejus quo<l
docendi vim habet, in aliquo tamen est, neque absci&us,
sed liujus in boc : ) ncc quidquam proliibet iuiiiiu el
eundem esse duarum rerum actum , non ut essentia sil
eadeni , scd ut id quod est polestate , sc liabet ad id quixl
agit. (4) >'ec necesse ast eum qui docel, discerc, nc si
quidem tacere et pati idem sint , non sint tamen ita ut 1111.1
sit ratio quidditatem explicans, qualis est vestirnenti ■■!
indumenli, sed ut via quai Tbebis Atbenas et qua: Atheni-s
Tliebas ducit, sicut et ante dictum fuit. Nou cniin eadcni
omnia insunt iis qua- quoquo modo sunt eadcm, sed Uu-
tum iis quorum eadem est essentia. At vero nec si aclus
docendi est idem quod actus discendi, propterea eliam
discere est idein quod docere ; qucmadmodum nec si di*tan-
tia cst una eorum qua; distant , propterea etiam distarc
hoc ab illo , et illud ab hoc, sunt unum et idem. (o) II
autem omnino dicam, nec docendi et disccndi actus,nec
effectio et passio snnt idem proprie : sed motus, cui lia-<
insunt, idem est; nam essc actiim linjiis in hoc, et htijus ah
hoc, ratione differunt. [III.] (6) Quid igitur sit motu* el
univcrsaliter et in parte , dictum est : non esl enim obscu-
rum, quomodo unaquxque cjus specics definietur. Yariatio
namque est actus cjus quod variari potest, quatenus variari
polest. Praslerea noliori modo definitur actm ejus quod
facere et quod pati polest, quatenus est tale ; idque et simpli-
citer, et rursus in singulis, vel a?dificatio, vel medicatio.
Eodem modo dicetur et de singulisaliis motibus.
Quum aiilcin scienlia de natura in magnitudinibui el
motibus ac temporibus versctur, quorum unumquodquo
nccesse cst vcl infinitum vel finilum esse ( etsi non quod-
vis est vel iufinitum vel finitum ; ut afTectio aut puncluin :
fortassis enim nihil eorum qua; sunt ejusmodi, necessrcst
in liniiim altero collocari ) ; sane decct, enm quide na-
tura pertractat, considcrare de infinito, an sit, necne : 'I
si sit, quid sit. (2) Indicat autem hanc inspectionem
esse liujiis siicnlia' propriam : quud quicumque videa-
tur c.um dignitatc hujusmodi philosophiani atligisse , dc
infinilo disseruerunt. Idque omnes ut principium qmxl-
dam entium ponunt : alii quidem , ut Pytliafjorei et Plalo,
per sc , non quasi ipsum inlinitum alii cuipiam accidat, stil
quasi sit substanlia. Vcruin Pythagorei ponunt infinitum
in rebus svnsibilihus ; quia niiincrum separatum rnia fa*
 (503.; NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. III. CAP. IV.
tov sptOudv ), xai eivat to eljo) tou oupavou drcetpov
IlXaTiov Se e$o> usv oiolv eTvoi toui, ouSs t4; tosoc,,
Jli T0 UT)OS TCOU EtVOl aUTOC,, TO uevTOl aTtetpoV Xfli
iv toT; aicOr,ToT? xai e'v exeivatc, eTvat. (3) Kai
& oi uev t6 OTCEtpov eTvoi t6 apTtov touto Y»p tvaJCoXau.-
SlVOUEVOV Xoi UTCO TOU TCEptTTOU TCEpaiVOUeVOV TCO-
, . r \ • t ,' - ki ir 1 j
ftvEtv rotc, ouat t*)v arcetptav Gr)ustov 0 Etvat toutou to
5U(i6otVOV eVt TWV dpiOuoiv • TC£piTl0£UEVWV vip TO)V
rvwu.o'vh>v Tcspi to £v xai ywptc,, 6ts uiv dXXo aei yi-
111 rvEffOat to eiSoc, , 6te 8s ev. IlXaTwv 8e ouo t4 drcetpa ,
■rb (XE'ya xoi to utxpdv. (») Ot 8s rcspi tpuaewc, circav -
te; oei utcotiQeooiv irepav Ttva tpuatv tw drcetpw twv
XEyopiEvtov OTOtyetorv , otov Sotop rj depa rj to jieto^u
toutmv Ttov Se TceTcepaausva tcoiouvtwv arotyeTa ou-
lt> 9ei; OTCEtpo Tcotet • Saot 8' drcetpa tcoiouoi t4 aTotyeia ,
xaOoTcsp 'Avajavdpai; xal ArjudxptTOC, , 6 uJv ix twv
6uotou.Ep(T)v, 6 8' ex Tr;; TcavaTcepuiac, twv ayr)UOTO)v,
tt; a^rj auveyec, to diretpov eivat ipaat ■ (5) xai 6 uev
OTtouv twv uoptwv eTvat ui'yuo buotwc, tw tcovt'i Sti
Jit to 6pav otiouv il 6tououv Yiyvduevov • evTeuOev ■yap
Eotxs xal 8aou tcots tcovto "/pr,uaca tpdvat eTvoi ,
oiov fjSs rj aio; xai toSe to Sarouv, xai outwc, 6tiouv
xai TtavTa dtpa • xai fiua toivuv • dpy-)] ^4p ou udvov
Ev sxootw sVtI tt)c Staxptaswc, , dXX4 xat tcovtwv ■
11 ETCEi ^4p TO YIYVOUEVOV EX TOU TOtOUTOU YtyvETOl (TW-
U.OTOC,, tcovto)v o' eo"Tt yeveaK; TcXr,v ouy_ fiua, xat Ttva
spyr,v Set sTvat t^c; yeveo-ew; • oCtti S' Itti uta , 8v
Exsivoc, xaXet vouv ' 6 8e vou; otTc' apyrj? Tivb; IpYa-
^etoi vorjo•a^;• wore avotYxr) 6uot3 tcot^ TCoivTa eTvat
30 xai op;oaOat Ttore xtvouueva. (o) ArjudxpiToi; S' oioev
irepov I; erepou Y'Yv£0"^al Twv ,,rpt')T0JV ^tjotiv aXX'
Su.w? y^ outo to xotvbv owua oTtotvTwv Iotiv apyr),
ueYe'0ei xoto udpta xai oyifuaTi Siaj^pov. "Oti
uev ouv TcpooT|XOuoa toTc ^uotxoTc, fi Oeti>pio , SvjXov e'x
*i toutwv. (7) EuXoyo)? oe xoi apyr,v outo TtOeaot
"OvTec,• oute y^o uaTT,v outo oiovte stvat, outs ixXXrjV
uitapyeiv aijTw Suvotxtv tcXt,v w; apyr,v otcovto ^4p
•J, opyrj •?, e^ apy^;- tou oe aTcetpou oux eotiv apyrj-
Eiri Y^p av auTou TCEpac;. "Eti Ss xai OYevrjTov xal
to l^OopTov 0)5 oipyrl ti; ouoa" to te ys? Y£V°.aEVOV
avoYxrj te^Xoc; XaSeiv, xai TsXeuTT) Tcaor)c, eWt tpOopac,.
Ato, xaOaTcep XeYouev, ou touttic, oipyr), oXX' outt)
Ttov aAXwv etvat SoxeT xol TceptEyEtv fircavTa xai
tcovto xu€epv3v, w? tpaatv Saot urj Tcotouat Tcap4 to
♦s ircEipov oT).Xac, atTtoc;, oTov vouv r) tptXiav • xoi tout'
eivat to OeIov ■ dOoivaTOV ^4p xai dvwXeOpov, w; iprj-
otv 8 Avac.tuavSpoc, xoi oi TcXEioTOt twv tpuatoXoYwv.
[ •] (*) A'°" ^' £"«i "" aTcetpov i\ TctaTtc, £x TcevTE
uoXtaT' dv auu6atvot axoTcouatv , ex Te tou ypdvou,
w ( outoc, y^P otTcetpoc, ) xai ex tt)c, Iv to~; ueYe'Oeat
otatpeaeo)? ( ypwvrat y*P xa^ °- uoOriuaTtxoi tw
OTCEtpw), £Tt TW OUTfc)? OV UOVO)? U.T, UTCoXeITCEIV YE-
viatv xai sOopdv, ei otTtEtpov etr) 6'0ev d^atpeiTot rb
vtyvouevov ETt Tto to TC£7rEpo7y£vov dei Ttp6$ Tl TCE-
277
ciunl ; atque asseninl itl <]uod est exlra ctiiluin, esse infini-
tnm : 1'lato vero inquil extra ca-tum non esse ullum corpus,
nec itleas , propterea quod ha- nullibi sunt : sed infinitum
et in rebussensibilibus, et in illis esse ail. (3) Et illi qui-
dem infinitum aiunt esse par : lioc enim compreliensuin et
ab iinpari terminalum pra?bet entibus infinitatem : liujus
autem rei signum esse , quod accidit in numeris : quum enim
circa unum et seorsum ponantur normae, aliquando fit
semper alia forma, aliquando una et eadem manet : Plato
autem duo infinila ponit , nempe magnum et parvum.
(4) Qui vero de natura disserunt , omnes infinito semper
subjiciunt aliquam aliam naturam eorum qua; vocantur
elemenU:iit aquam, aut acrem , aut quod estliis interje-
ctum. Eorum autem qui finita elcmcnta faciunt, nemo ea
infinita facit. Sed quicumque infinita elementa faciunt, si-
cn I Anaxagoras et Dcmocrilus; bi aiunt infinitum essc
tactu continuum : nempe ille cx partibus similaribus , lm
autem ex tigurarum farragine. (5) Et ille quidem , quamvis
particularum acquc esse mixturam atque nniversuin ; quia
vidct quodvis ex quovis lieri : binc enim dixisse videtur
simtil aliquando omnes rcs fuissc , ut luw caro , et boc os,
atque ita quodvis : ergo et omnia : et simul igitur. Princi-
f.iuui enim secretionis non solum est in unoquoque, sed
et omnium. Quum enim quod fit, ex tali fiat corpore,
omnium autem fit generatio, quamvis nonsimul ; etiam prin-
cipium aliquod generationis esse oportet; lioc autem est
unum , quam ille appellat mentem ; mens vero a principi»
aliquo opcratur intelligendo. Quare necesse est, omnia simul
aliquando fuisse, et quandoque moveri cwpisse. (c) De-
inocrilus autcm nullum principiorum fieri alterum ex al-
tero inquit. Yerumtamen ipstim communc corpus est
omniiim rerum principium , magnitudine ac figura partium
differrns. Hanc igitur inspectionem physicis convenire,
manifcstum ex liis est. (7) Nec sine ratione omnes pmiiint
ipsum esse principium : quia nec frustra esse potest, ner
aliam vim liabere quam principii ; omnia namque aut sunt
principium, aut cx principio ; sed infiniti uon est princi-
pium; alioquin eliam ejus esset linis. Praiterea et inge-
nitum et interitus expers, ulpote quod esl principiuin
quoddam; quod enim factum est, necesse cst accepissc
finem ; et finis quoque est cujusvis interitus. Ideo, sicut
dicimus , non videlur esse bujus principium , sed boc essi'
aliorum principium; et contincrc omnia, atque omnia
gubernare, ut aiunt quicumque prseter inlinitum non
faciunt alias causas, veluti mentem, aut amicilfam; atque
hoc esse numen : csse enim immortale, ac perirc non
posse, ut inquit Anaximandcr, et plurimi eortim qui dc 1111
tura disserunt. [V.] (8) Esseaulcm quoddam infinitum, ex
quinqnc potissimum argumentis fides considerantibus lit.
Nempc cx tcmporc : lioc enim est infinitum; ct ex divi-
sione , qua: in magnitudinibus ccrnitur ; nam et malliema-
lici utuntur infinito. Praterea, quia lioc lantiim inodo non
dcficit ortus et inlcritus, si illud sil inlinitum, nndc aufertnr
quod tit. Pra?tcrea , quia finitum scmivr ad aliquid tcrmi-
 2L78 4>r£IKH2 AKPOAEEUi; I',
paivttv , wffTE avotYXYi utjSev eTvat Ttepa; , ei dei TCEpat-
veiv avaYXT) eVepov Tcpbc, tTEpov. (o) MdXtara Se xai
xupttoTaTOv, 8 ttjv xotvrjv tcoiei aTtopiav itaot • ota yip
xb it ttj vorjaet urj uTcoXeiitstv xai b dptOub? Soxei
5 aTtttpo? elvat xai t& uaOrjuaTtxa ueYEOrj xai tb e^to
tou oupavou. 'ArtEtpou 8' ovtoc, tou e£io, xai atoua
ditetpov elvat Soxei xai xdouot. Tt yip uaXXov tou
xevou IvrauOa ?) EVTauOa 5 wot' EtrcEp uova/_ou , xal
TtavTaj^ot! dva^xri Eivat tov 5yxov. "Aua S' Et xai eoTt
10 xevbv xai totco; drcEtpo?, xai oioua dTCEtpov eivat
dvaYxaTov ivSeyeaOat ykp r) etvat ouOev Stacpepet it
toTc, dtStoic.. (10) "E/et S' aTCOptav r) Tcepi tou aTcetpou
Oecopia • xai •yip u-rj eivat TiQtuivoi; tcoXX' douvaTa
auuSatvEi xai etvat. "Eti Se , TcoTEptoc, eoti, TCOTtpov
16 o>; ouoia r, aujLSsfirjxbi; xaO' outo ^uoet tivi ; rj ou-
GETtpto; , dXX' ouSev tjttov eWiv ditEtpov t| drcetpa Tto
tcXtjOei. (11) MdXtOTa Se (fuatxou Isti axsd/acfOai e!
eoti u.s'YeOo; aiaOrjTbv diretpov. [VI.] FIptoTOv ouv
StoptaTsov rcoaayfo; Xs^eTat to drcetpov. "Eva (jlev
211 Sr) Tpdirov xb dSuvaTOv SteXOeTv to> ut) TCEipuxsvat
Stttvat, tooTcep fj ^tovrj ddpaToc/ dXXtoc, Se to 8is£-
oSov syov dTtXtuTT]TOV, r) 8 (10X1?, r\ 8 TCEtpuxb; e/etv
urj ej^et SieJoSov rj TCEpac,. Eti ditEtpov Sitav rj xaTa
«pdoOeotv rj xaTa Statpeatv T| dujpoTE^pwi;.
CAP. V. [VI.]
■J5 XtoptOTOv uev ouv etvai to diTEtpov twv aioOT|Ttov,
otuTO Tt ov aTCEtpov, ovy oTovte. Ei ^ap u.Tjte utYeOd?
£TTt urjTt TtXrjOo; , dXX' ouota outo ioTi to dTcetpov
xai urj ouuStSr^xdc, , dotaiptTOv EOTat • to yip Statpe-
tov rj ue^eOoi; tctTai rj tcXtjOoc,. Ei Sk dotaiptTOv,
10 oix drcttpov, ei utj to? rj (fKovrj ddpaToc,. AXX' ou^
o8th( ouTt ^aaiv eivat oi tpdoxovTti; tlvat to aTtttpov,
ouTt r)u.eT( ^Touuev, dXX' toc, dottJoSov. (2) Ei St
xaTa ouuGe6t|Xoc, £oti to aTCEtpov, oix av eit, otoi/eTov
TtovdvTtov, rj aTcetpov, toSTCtp ouSJ to ddpaTOv Trj; Sta-
:is XtxTou , xatTOt r) ipo)vrj eortv ddpaTO;. "Eti TCto; iy$(-
/ttat tivat ti outo drcEtpov, ttirtp ur| xai dptOubv xai
utYtOo; , o>v iffxl xaO' atiTO itdOo; ti to drcetpov ; tTt
•;ip tjttov dvaYxrj ?| tov dptOubv rj to ueyeOo?. (3) <I>a-
vtpbv Se xai Sti oux hlift-zru tTvat to aTCEtpov, to<
10 tvepYeta 3v xai to; ouoiav xai dp/r^v ecrtai yap
'(Ttouv auTou drcEtpov to XauSavdusvov, t? uEptoTOV.
lo yap aTcetpw Etvat xat aTcstpov to auTO, eiTCEp ou-
11« to aTcetpov xat u.-)) xaO' utcoxeiuevou • ioot'
rj dStaipETOv r\ Ei; drcetpa StatptTov rcoXXa S' aTCEtpa
46 to auTO Etvat dSuvaTOv. AXXi utjv toorcEp dE'po; d-fjp
uEpoc,, outo) xai aTCEipov diTEtpou, £?Y£ ouoia etti xai
dp^Tj. Autpio-Tov dpa xai dStatpeTOV. 'AXX' douva-
tovto EVTeXE/tia 5v aTCEipov tcooov ^dp Tt eTvat dvay-
xatov. (4) KiTa ouu6e6t|XO? dpa i>Tcdp-/£t to dnst-
so pov. AXX' ei outox;, £Tpr,Tai Sti oux £VO£/ETai auTO Xt'-
Veiv ap/ip, dXX' exeTvo t;> ouu6e'Ctjx£ , TovaE'pa , r, to
apTtov. "Uo-te dTOnwc, av aTco^aivoivTo ot Xt^ovTt? ovl-
(io],a>i.
natur : qnarc necesse est nulluin esac tcrminuni, si seniper
necesse est terminari altcrum ad alterum. (9) Maxime au-
tem fidem facit et maxime proprium esl argumenturo,
quod communem dubitationem omuibus efficit ; nam quia
cogitafionis non est finis, videtur et numerus esse infinitus,
irt niatlicmatici! magnitudines, et quod est extra ca-lum ;
quiiin autem infinitum sit qund extra est , etiam corpus
inlinitum esse videtur, ac mundi infiniti ; ctir enim potius
in hac parte inanis, quam in illn? quare si uno est loco,
etiam tibique esse molem necesse est. ltem si est inane , et
locus intinitus, necesse est etiam esse corpus infinitum;
nam posse et esse, in sempiternis niliil differunt. (10) Ha-
bet autem dubitalionem inspectio de infinito : quoniam et
iis qui non csse poniint, mulla impossibilia eveniunt, et iis
qui esse ponunt. l-raiterea, utro niodo sit, utriim ut sub-
stantia,an ut accidens per se natune alicui, an neutro
modo, sed niliilominus sit infinitum vel infinita numero
(11) Maxime autem plivsici est considerare an sit magni-
tudo sensibilis infinita. [VI.] Priinum igitur definiendum
est, quot modis dicatur infinitum. Uno igitur modo dicitur
infinitum, quod est impossibile pertransire , quia non est
natura aptum ut percurratur : quemadmodum vox est
inaspectabilis; alio modo.cujus transitus non liabet linem,
aut vix, aut quod sua natura potest babere , non tamen lia-
bet transitum vel finem. Praeterea omne infinitum est vel
addilione, vel divisione , vel utroque modo.
Infinitum igitur separatum a rebus sensibilibus, quod sK
ipsum quiddam infinitum , esse nequit : nam si ipsum inft-
nitum nec est magnitudo , nec mullitudo , sett est substan-
tia, non accidens : certe individuum erit. Quod enim est
dividuum, aut erit magnitudo aut inultitudo. Si vero indi-
viduum sit , non erit infinitum, nisi ut vox est inaspectabilis.
Sed ita nec cs-e dicunt ii qui aiunt esse infinilum , nec nos
quarimus , setl ut id quod pertransiri non potest. (2) Sin
autem infinitum est ex accidenli : non potest esse elemen-
tum eorum quae sunt , quatenus est infinitum : quemadmo-
dum nec inaspectabile est linguae elementum, quamvis vox
sit inaspectabilis. Praeterea qut fieri potest ut aliquid sit
ipsum infinitum , si quidem non ita esse possunt numeruset
magniludo, quorum affectio quxdam per se est infinitum?
Mecesse enim est adhuc miuiis esse infinitum , quam nume-
rum, vel magnitudinem. (3) Perspicuum est etiam non
posse infinitum esseut actu exsistens , et ut substantiam, et
11 1 principium : nam qnaevis ejus pars sumatur, erit infinita,
si partibilis est : infiniti enim essentia , et infinitum , klem
sunt : si quidem infinitum est substantia, nec dicitur de
subjecto. Quare aut individuum est, aut in infinita divi-
ilmim : sed multa infinita non possunt esse idetn. At
vero 11 1 aerisparsest aer; ila etiam infiuiti infinitum, si
cst substantia et principium. Est igitur impartibile el
individuum. Scd impossibile est , qnum actusit infinitum :
qiiantum enim quiddam esse neccsse est. (4) Ergo ex acci-
tlenti inlinil um inest. Sed si ita sit , dictum fuit non possc i-l
appellari prim ipiuin , sed illtid polius cui accidit, neuipc
acrrm, aut par. Quare absurde pronuntiant, qui >ic assx-
 (.11)1,205.) NATURALIS AUSCULTATIOMS LIB. III. CAP. V.
Tw{, toartsp ot IIuOaYOpEioi tpaatv • dua y*P ouoiav
roiotjfft rb aTcstpov xal u£pi'![ouaiv. [ Vll.] (s) 'AXX' faw;
3UTT, luv iffTt xaOdXou fj £7]TT)atc jjlSXXov, si EvSsyErat
to drrEipov xai eVtoi? uaOrjuartxoTc eivai xai ev roic
:. vor^Toi? xai [irfiiv Eyouat u.s'yeOoc • fjtxelc S' eTtiaxo-
tcouuev TTEpi twv aiffOrjTtov xai rcspi tov -rcotouusOa rfjV
jj.s'OoSov, ap' sartv ev auroTc, r\ oux Eart atoua arcEtpov
rcpi rf,v au$r,o"iv. (e) AoYtxioc usv ouv axoicoutuvoic
ex Ttov TotoivoE So;eiev av oux Etvat • e! ^ap sart ato-
iii uaroc Xo'yo<; to E'TctTcs'oto loptauevov, oux av eit) aioua
«iretpov, ours votjtov oute ataOr|To'v. (7) 'AXXi uf,v
ouo" ctptOuoc outo>c wc X£ytoptaus'voc xai aTCEtpoc,- apt-
Ofir,Tov Y^p 6 dptOubc r\ rb Eyyov apiOpto'v ■ £t ouv to
ipiOurjTov evSey erat dptOu~aai, xal Stec,eXOsiv av Etr,
ii. cuvarbv to Gticetpov. «I>utTixtoc, Ss uaXXov Oso>pouoiv ex
tmvSe. (s) Oute Yap ouvOerov oTdvTE Eivat oute aTcXouv.
SuvOetov uev ouv ouxEcrrai to drcEtpov oioua, Et tcetce-
paffus'va Tto TcXfjOst ri aroiysTa. 'AvaYxr, ^ap tcXeuo
sivat xai ic/ctsEiv dsl rdvavTta, xxi ,uf, Etvat £v aCiTtov
*' arrstpov Et y°P OTcofftoouv XetTCErai r\ ev Ivt crtotiaTi
ouvatitc, OaTEpou , otov et t6 Ttup TCETtEpavTat , 6 0' df)p
stTtEipo;, eoti os t6 taov Tcup tou tcrou ds'poc T~ Su-
vattEt OTCoffaTcXaaiovouv, [xdvov 81 iptOudv Ttva Eyov ,
6(16)? cpavepbv Srt to dicstpov urtepGaXei xai tpOspet to
» TtEicEpaauEvov. (9) "Exaorov S' aTCEtpov eivat dSti-
varov • awua ixsv ^dp eVti rb Tcdvrr, eyov StdrjTaatv ,
arcetpov Ss to aTCEpdvTioc, StEtTT^xdc,, toffTE to drcstpov
utoua Tcavrayri ItTTat StEOTrixbc, etc, drcstpov. (10) 'AXXa
urjv ouSe iv xai dirXouv Eivat EvSs^yETat rb aTcetpov fftou.a,
311 oute, 10? Xe^YOutjt tive;, to Tcapa ri OTotyEta, e; o&
TttuTa Ysvviotjiv, ouO' aTtXtoc,. Etffl Y"? tivec, of touto
rtoioijffi to drcetpov, dXX' oux depa ?| uSo>p, toc. jjtf)
taXXa cjjOsipTjToti utco tou drcetpou auTtov Eyouot ^ap
Ttpbc, dXXr^Xa evavTitoutv, olov 6 uiv df,p i]/uypdc,, rb
35 V uotop UYpdv, to Ss icup Oeptjufv t5v £t £v drcEipov,
£*^Oapro av florj rdXXa- vuv S' e^TEpov eIvoi cpaffiv l\
ou Taiira. (n) 'ASuvarov S' Eivat toioutov, ouy 6"ti
lTCSipoV ( TCEpl TOUTOU UEV ^ip XOIVOV Tt XeXTE^OV EVt
-avrbc. Suotto;, xal a£'poc, xai uSaroc, xai Srououv ), dXX'
*" 'iTt oux Eori toioutov otojjta aioOr^Tov rcapi ri orotyEta
x»Xouu£va • tStTcotvra ^ip £? o& iori , xal StaXusrat sic,
touto- tooTE r,v av IvrauOa rcapi de'pa xai rcup xai
'piv xai uStop • tpatverai S' ouSev. (12) OoSe Sf| rcup ouS'
aXXo rt Ttov OTotyEKov oiSsv ditetpov EvoEyETai Etvat.
* ■'• OXtoc, ^ip xai X0'?1? T0" aTCEtpov Eivai ti auriov, dSu-
varov to Tcav, xav 7) TtETCEpaouivov, r\ sivat r\ YiveoOat
£v rt aurtov, toortep 'HpdxXEirdc, tpr^otv aicavra Y've-
oOat itoTE Ttup. (13) 'O S' aurbi; Xo'yoc xai ETti tou
'Voc,oiov Tcotouot Ttapi ri orotyEia oi cpuoixot'- Tcdvra
wi Yap UETaSdXXei i; Ivavriou sic, ivavrtov , oTov Ix. Oepuou
"C. '}uypdv. AeT Se Ttspi TtavTOc; e'x tiovSj oxotceiv,
si svSsyETat ?, oox svSeyETat Eivat atoua dTCEtpovaioOri-
rov. {14) "Ort S" ST.m; douvarov Eivat otoua aTtEtpov
«toOr^Tdv, ix. Tt~>vSs Sf,Xov tce^uxe ^ap tc3v to aic/Or,-
279
11111I , ut inquiunt Pytliagorei : siinul ciiiru slatuunt inlini-
tum esse substantiam , ct in partes dividunt. [ VII. ] (5) Sed
fortassis ha>c quaestio est magis universalis , an possit esse
iniinitum etiam in malheinaticis, et in intclligibilibiis, et
in iis tpia? inillain liabent magniliidinem. Nos vero dr re-
bus scnsibilibus, ac de quibus mctbodum conscribimus,
dispiciamus , iitinin in bis sit an non sit corpus iiilinitum
accrclione. (6) Logice igitur considerantibus e\ ralionibus
(jusmodi vitleri |>ossit non csse. Nam si cst corpon> delini-
tio, Quod superlicie terminalur : non potest esse corpus
inlinitum, nec intelligibile , nec scnsibile. (7) At vero ne-
que nunierus , sic nt st-paratus, est et infinitus : quoniam
numerus , aut quod babet numcruin , est numcrabile. Si
igitur numerabile potest numerari : ctiam poterit infinituui
pertransiri. Magis autem pbysiccdispicientibus, ex his vide.ri
poleril non esse. (8) Eteuim infinitum neqne compositum
essepotest, ncque simplex. Compositum igilur corpus non
erit infinitum , si elementa sint numero finita. Necesse enim
est , semper contraria essc plura ct inter se a>quari, nec esse
nnumeorum infinitum. Nam si cujuscumquc eorum vis,
qure in uno estcorpore, superctur abaltero, veluti si ignis
cst linitus, aer autein inlinitus, sed rcqualis ignis apqualem
aerem vi quantumvis multipla superat, modo numcfum
iiliquciii habeat : perspicuum tamen est fore ut infinitnm
superet, et interiinat quod finitum est. (9) Uniimquodque
aulem esse infmitiim, impossibile cst. Corpusenim est, quod
undique babel extensionem : infinituin vero, quod in Im-
mensum extenditur. Quare infinitum corpus undiqtie erit
extensum in immcnsum. (10) Ac vero nec potest infinituin
corpus esse unum et simplex, neque, ut quid.-im dicunt ,
id quod est pra-ler elementa, ex quo 1i.it gignuntur, net|iie
omnino. Sunt cnim nonnulli , qui infinilum boc lai innl ,
sed non aercm , aut aquam , ne cetvra ab co interimanlur
quod inter illa est infinitum. Habent enim inter se contra-
rietatem, ut puta aerest Irigitlus, aqua vero est huinida,
ignis autem calidus : quorum si unum sit infinilum, cetera
jam dudiim interiissent ; nunc vero aliud esse aiunt id e\
qno hrr fiunt. (11) Verum impossibile cst esse tale : non
quia inliniliim ( de hoc enim commune aliquid dicendum
est, quod omni corpori a-quc conveniat, id est et aeri et
aqu.ne et alii cuivis ) ; sed quia non est tale sensibile corpus
pneter ea qux vocantur elementa ; omnis eniin res, ex quo
est , In id etiam dissolvitur. Quare blc esset aliud qiiidpiaui
pra?ler aerem ct ignem et tcrram et aquam : sed nulluni
apparet. (12) Neque igitur ignis, nequc ulliim aliud elemen-
tum potest esse infinitum; nam omnino, et prirterquaiii
quod csset aliquod eorum infinitum , impossibite est ut
universum, etiamsi sit finitum, aut sit aut liat unum aliquiil
illorum : sicut Ileraclitus ait omnia rieri aliquando ignem.
(t3) Eadem ratio est ctiam in uno, qtiale prreter element.i
faciunt pliysici : omnia namque mutantur ex contrario iu
contrarium , ut cx calido in frigidum. Oportet aiitem tlc
omni corpore etiam ex his considcrarc, iilruiii possit, an
non possit esse corpus infiniliim sensibile. ( I i) Omnino autein
esse impossibile , ut sil corpns infiniliim scnsibile, cx liis
 SRO 4>Y£IKH£ AKPOAiHUJ: T, e.
tov tcou eivat, xa( eOTt TOTtoc; ti? exdoTou, xai 6 aiiTO?
tou uopiou xai TcavToc;, ofov o^Xr,; te Tf c. vr,; xai StoXou
utSc; , xai Tcupos xai aTcivOfjpO!;. "Uote et uev 6uoei-
oe;, axtvr,Tov E^OTat f, dei oiaOrjoETat. Katiot dSu-
u vaTov ti Y^p uaXXov xaTto f, dvoj f, tcou; Xe'yoj oe,
otov e! BoiXoc; Etrj, tcou autr, xivr,Or^usTai f, tcou uevei;
6 yotp to'tco; drcEipo? tou ouyyevouc; auTrj oojuaTO;.
lloTepov ouv xaOe;et tov SXov totcov ; xai tcioi; ; Tf; ouv
f, rcou r, uovf, xai f, xtvriOtt; auTfjc, ; f, rcavTa/ou
iii ueveT; ou xivr,OT,aeTai apa- r, rcavTa/ou xtvT,0r|O£Tai ;
oux apa OTrioETat. (if>) Ei 5' dvduotov tb tc5v,
dvduotot xai ol TOTCof xai TtpioTOv uev ou/ ?v to aoiua
tou rcavTOc, dXX' f, tw «tTCTEoOaf ETCEtTa /■toi ire-
TcepaauEva TauV EOTat f, drcetpa Toi eiSei. IIetce-
if> paaueva uev ou/ otdvTE- eotoi yip Ta uev drcEtpa,
t4 8' ou , et to tcSv drcEtoov, oTov to irup f, to uotop •
tpOopi 0£ to toioutov Toi<; tvavTtot?, xaOdrcep eipr,Tat
TcpdTepov. Kai Sii touto ouOeic. to ev xai drcEtpov
■nup iTcoirjOEv ouoe y^v Ttov rf uatoXoYtov, dXX' f, uSoip
jti f, de'pa f, to us'aov auToiv, Sti totco? ixaTEpou 8f,Xo;
/)v SuopiouEvo;. TauTa 8' ErcaucpoTspiilEi Toi dvto xai
xaTto. Ei 3' aTtetpa xai arcXa , xai oi totcoi aTcetpot ,
xal EOTai drcEtpa Ta OTOt/Eia. Ei 8e tout' dSuvaTov,
xai TCETCepacruEvoi ot TOTtot , xai to SXov TCETCEpdvOat
26 dvayxaTov ■ dSuvaTov yap ur, aTcapTtiletv tov totcov xat
to oioua ■ oute yip 6 totcu? & Tca; uei^iov f) 6'aov hSt-
/eTat to otoua dua etvat ■ dua o' ouo' dxetpov EOTat
to aioua- oute to oioua uei^ov f, 6 totcoi; ■ f, y»P *»•
vov eaTat ti -f| aoiua ouoauou tce^uxoi; etvat. (ia) 'Ava-
.;o ;aYopa<; o' aTdTcoK XifEi Tcspi t?,? tou drtEtpou uovrj? •
aTr,p(i[eiv ^ap auTO autd ir,at to drcEtpov touto oe , 6ti
ev auTto- dXXo yap oucev Tcepte'v_£t, to; Stcou dv tt
r„ tceiiuxch IvTauOa Etvat. Touto 2' oux dXrjOe';" etrj yap
dv ti tcou fita xai ou/ o& Tce'ipuxev. (17) El ouv 6ti
;i6 udXtOTa u>\ xtveiTat to SXov ( to yap auToi OTT,pi!Id-
uevov xai £v autoi ov dxivrjTOv etvat dvaYxr) ) , dXXi
oti t( ou Tteipuxe xtveToflai, XexTe'ov. Ou y^P ixavov to
outoj? etTtdvTa dTcr,XXdv^9at ■ etr) yip av xai Stiouv
dXXo ou xtvouuevov, dXXi Tcecpuxevat ouSev xoiXuet,
tii e7cei xat fj yr\ oi tpe'peTat , ouS' et aTcetpoi; tjv, Eipyuevr)
ue'vTOt diro tou ueoou • dXX' ou/ 6*Tt oux e*OTtv dXXo ou
eve-/8r)oeTat , uetvEtEv av etci tou ueoou , dXX' Sti tce-
ipuxEv oStoji;. KatTOt l\tlr\ av Xe'yeiv Sti OTTjpiijEi iau-
tt)v. Ei ouv ur,8' ETci Tr,? Y*i? touto atTtov aTcetpou
i^ ouor,<;, dXX' ori pdpo; eyet, to Se |3apu uevei erct Toii
[jieoou, fj Se Yr, erci tou jjleoou, ouotoj; av xai to octcei-
pov ue'v£i ev auTtT) oti tiv' aWr^ atTtav, xal ou/_ 6'ti
aTTEtpov xa\ atripisEt auTO auTO. (is) "Aua oe SfjXov
o^Tt xav Stiouv uEpoc; oeoi ueveiv • tot; ^ip to arcEtpov e'v
1,1 EauToi ueveT OTr,p(sOv, outoj xav otiouv XrjtpO^ uepot;,
ev iauToi uevEf tou Y»p SXou xai tou uE'pouc, 6uoeioeTc;
01 TOTcot , otov 6/\r,<; fr,i; xai 80'jXou xaTto , xai TtavTo;
Ttupot; xai oicivOf,po? avoj. Uote ei tou drcEtpou to-
rcoc. to ='v auTto , xai Toti iuoouc, 6 autd; ■ ueve? dpa £v
SOS.
iiianircstuin erit : quia natura est coniparatum , ut oiniir
sensihile sit alicubi, et sit cujusque rei locus aliquis, idcm-
que sit partis et totius locos, ut totius terrse et unius glebae,
nec non ignis et scinlilhu. Quocirca, si quiilvin est unius
lorma' , aut immobile erit , aut seniper feretur. Atqni est
impossibile : cur enim potius infra qtiain supra, autubi'
verbi gratia , si gleba sit , ubi bacc movebitur ? aut ubi mi-
nebit ? inflnitus enim est locus corporis ei cognali. Itruin
igitur continebit totum locum? et quomodo ? quisnam ergo
aut ubi eritstatus et motusejus?an ubiquestabit? non ergo
movebitur. An ubique raovebitur? non igitur consistet.
(15) Quodsi tiniversum dissimile sit, dissimiles etiani erunt
loci. Ac primum quidem non erit universi corpus uniim,
nisi tactu. Deinde aut flnita b»c erunt , aut infiniU , specie.
Ac flnita quidem esse non possunt : nam alia erunt iiilmiU
alia minime, si tinivei-suin est inflnitnm : ut ignis, vel aqui.
Sed quod est tale, contrariis interitnm aJTert , sicntantet
dictum fuit. Ideoque nullus eorum qui de natora disserne-
runt, iiiiti iii illml et infinitum statuerunt esse ignem, aut
terram : sed vel aquam , vel aerero , vel roedium bis inter -.
joi liiin : quia locus illius utriusque perspicue definitus est :
Iikc autem participant superiorem et infei iurein locum.
Sin autem intinita et simpliciasunt : ctiani loci erunt inlinili,
1 1 elementa erunt infinita. Quotl si est impossibile , ac finiti
lin i Mint : necesse est ut etiani universuro sit finitum. tst
cniiii impossibile , non esse paiia locum et corpus : qnia
neque totus locus est major, quam ut possit corpus simile
csse : (simul autem neque corpus erit infiniltira;) neque
corpus est majus quam locus : alioqui aut erit aliquid
inane, aut corpus, qnod suapte natura nullibi sit.
(16) Anaxagoras vero absurde loquitur de infiniti permao-
sionc. Ait enim ipsum infinitum se ipsum sustinere : et hoc
ideo, quia in sc ipso est : quippe quod nulla alia res contioet.
Quasi ubi aliquid est, ibi suapte natura sit. Sed hoc non e>t
verum : potestenim aliquid esse alicubi Vi , non ubi natura
1'oinparatiiin est ut sit. (17) Si igitur quamma\ime non mo-
vetur universum ; quianecesse est id esse immobile , quoil
in se sustinetur et in se est : tamen dicendum est, cur non
sit natura aptuin rnoveri. Non enim sufficit hoc, ut U qui
ita dixcrit , dirailtatur : quoniam et quodvis aliud esse
potest , quotl non inoveatiir ; sed uatura aptum esse ut
moveatur, nihil prohibet Nam et terra non lertur : nec si
iufinita esset, ferretur, a medio coliibita : non tamen , qnia
nou est aliud quo feratur, manet in medio ; sed quia est ei
natura sic insitum. Tanicn aliquatenut dicere licet
terram se ipsaro sustinere. trgo si ne in terra quiilein , »i
sit infinita, bsec («t causa quietis; sed quia pondus habet.
quod autem est grave , in medio manet , terra vero in medio
cst : similiter etiani inlinitum manet in se ipso propter ali-
quam aliam cau >ani , nonquiaest iiilinitiun . et ipsum tc
sustinet. (18) Iteiu manifestum est, opus esse ut qunis
ejus pars maneat. L"t enim infinitum in se ipso manet, se
stistinens : ita ct si quaevis pars sumatur, in se ipsa mane-
bit ; quia loca totius et partis sunt ejusdem spectci : vduti,
totius terrae et glebse locus inferus, ac totius ignis ac scio-
tillx locus superus : quare si infiniti locus est in se
ipso, partis etiam locus idein erit : in sc igitur manebil.
 NATURAL5S AUSCULTATIONIS LIB. III. CAP. VI.
itvm. (l») OXw; Se cpavepbv 8n dSuvaTovdua aTtet-
pov keytiv awua xat TOTtov tiva eTvai toTc. awuaatv,
i! t.Uv stoiia aia8r,Tov rj fJdpoc, eyet r) xousdTTjTa, xai
li uiv fiapu, £tt\ to ue'aov eyet ttjv cpopav cpuaet ■ ei Se
s xoCcpov, dvw. 'Avdvxr] "|f"P xo" T° ditetpov, dSu-
vatov oe r) ditav 6iroT6povouv r} to rjutau IxotTepov
tttTOvSevat- tcwc; vap SteXeTc,; r) Ttwc; tou aTtetpou laTat
to piv avw , to Se xotTto , r) eay_aTOv r) ueaov ; (20) *Eti
tcov ffwu.a aic8r|Tbv h totco), to'tcou Se eforj xat Stacpo-
10 cssti to avto xai xatu , xat eurcpoaOev xat oTctaOev, xal
cijiov xai aptaTepdv • xat Taura ou udvov icpbc, rluac, xai
Oicei, dXXi xat iv auToi to> 8Xw SttopiaTai. 'ASuvaTov
0" ev tw airetpoj eivat Taura. (si) 'AtcXwc; 0' ei dSu-
vitov totcov arcetpov eTvat, iv totcw 51 Ttav atoua, dSu-
ib vaTOv aTtetpdv ti eTvat awua. 'AXXa urjv to ve Ttou
tv TOTto) , xat to ^vtotcw, Ttou. Ei ouv urjSe Tcoadv,
[ouS'] oTovt' eTvat to ditetpov Ttdaov ydp ti eVrat, olov
ciTnj/u rj Tpt7tT|y_u ■ TauTa ybP OTjuatvet to Ttoadv •
outto xal e'v TOTcto, 6ri tcou' touto 8e 7) dvto r\ xaTO>
» ?, tv aXXr] Ttvt StaoTaaet twv l?-TOUTtovS' exaaTov
-£p»; ti eaTtv. (22) "Oti uev ouv ivepveta oux eaTi
fwua aTtetpov, epavepbv £x touto>v.
CAP. VI. [VIII.]
Ott S' ei ur, eattv aTtetpov aTtXtoi; , TtoXXot douva-
Ta auuSatvet, SfjXov tou Te yotp ypdvou eaTat ti; dp-
B /r) xat TeXeuTT), xat Ta ueYe'6ri ou StatpeTa ei; ueYe-
Otj, xai aptOubc. oux eaTat ditetpoc. "Otov 8! Sttopt-
su.tvMv ouTto; ur,SeTe'pio; cpatvrjTai evSe'^£oOat , Stat-
tt,tou oet, xat Sr,Xov 6'ti itto; uev eaTt Ttto? S' ou. Ae-
vitat or, to eTvat to uev Suvduet, to 81 evTeXe/eia-
Jti xatto aTtetpov eaTt uev TtpoaSeaet , eVtt Si xat dtpatpe-
w to oe ueYeflo^ Sti uev xot' ivepyctav oix Iotiv
stTtetpov, etpT|Tat, otatpeaet 8' eaTtv ou yap yaXeTtbv
avtieivTic; aTouout; Ypauudc (s) AetTtiTat ouv Suvd-
u.£tetvai to aTtetpov. Ou SeTSeTO Suvduetov Xaufid-
'1 vitv, toarcep ei Suvktov tout' dvSptdvTa eTvat , wc; xai
iutii tout' dvSptdc, outo) xat ditetpdv Tt,8laTat ^vep-
rita- d).X' Ircet TtoXXaytoi; to etvat, toaTtep r, ^ue'pa iaTt
xai 6 dvwv Tto dei aXXo xat dXXo Yiveaflat, oKtio xat to
aiteipov. Kai ydp ^TtiTouTwv «oti xai Suvduet xat ivep-
ii> vtti ■ OXuuTCta ydp ioTt xat tw SuvaaOat tov aYtova
YtviaOai xat twrtvEiiOat. *AXXo)c; 8' e*v Te tw /pdvo)
ot/ov To ditetpov xai litt Ttov dvOpwTKov xai ItcI tt]c.
diaipe'oeo); Toiv ueYcOtov. "OXox; uev yip outojc, eaTt
to aTtetpov, to) det dXXo xat dXXo XauSdveaOat, xat
ti to XauSavdutevov uev dei eTvat Tceitepaauivov , dXX'
5« .ye ?Tepov xat e?Tepov. (3) "QaTe to drtetpov ou 8eT
Aau.€dvnv wc; ToSe ti , olov dv6po)itov r) oixtav, dXX'
'•'? T| Tju/pa Xe^eTat xat 6 dvwv , 01; to eTvat ou^ wc;
ouatx th ye^ovev, dXX' dei Iv yEveaet ?, tpOopa, ei xal
M "«TCepaaue'vov, dXX' iii fi iTipov xat ETipov. 'AXX'
281
(19) Otiniiiio autempatel esse impossibite , utsiiiiutdicatur
esse infinitum corpus , et aliquem esse locum corporibus :
si uinne corpus sensibile aut pondus babet , aut levilatera :
et, si quidem grave est , ad medjum natura fertur; si vero
leve, sursum : quia necesse est , etiam inlinitum corpus
esse tale. Sed cst impossibile , aut totum alterutro modo
autdimidiumutroque motlo alfectum esse. Quoenim modo
divides ? aut quomodo infiniti erit alia pars supra, alia infra,
aut extrema vel mcdia? (20) Praterca omne corpus sen-
sibile est in loco. Loci autem species ac differentia: sunt
superum et inferum, et anterius et poslerius, et dcxtrum
et sinistrum : atque |wx non tantum relatione ad nos ha-
bita, et positione, sed etiam in ipso universo detinita sunt.
Atqui est impossibile, luvc iufinito inesse. (21) Et omnino
si impossibilc est locum esse infiiiitum , omne autem corpus
est in loco : impossibile est etiam, esse aliquod corpus in-
linitum. At vero quod est alicubi , est in loco ; et quod in
loco est , esl alicubi. Krgo si neque qiianlum est infinitum,
omnino exsistere non potest : quoniam esset quantum
quiddam, utbicubitum et tricubitum ( lncc enim qtiantum
siun i liraul ) ; atque ita esse etiam in loco : quia est alicubi :
hoc autem vel supra, vel infra, vel in aliquia alia sex di-
mensionum, quarum unaquxque cst terminus quidam.
(22) Non esse igitur actu corpns inlinitum , ex liis perspi-
cuum est.
Sedaccideremullaim|H)ssibilia, si infiiiitumomninonon
sit, manifestuin est : quia temporis erit aliquod princi-
pium, et finis; ac magnitudines non erunt dividucc in ma-
gnitudines ; ac numerus non erit intinitus. Quando autem,
his sic definitis, neutro modo videtur esse posse : arbitra-
rio judice opus est, atque apparct , aliquo modo infinitum
esse, aliquo motio non esse. Esse vero dicitur aliud pote-
state, aliud actu. Et infinituin partim est adjectionc, partiin
est etiam detractione. Jam vero magnitudinem actu non
esse infinitam dictum fuit ; divisione antem esse infinitam :
non enim difficile est tollere insectiles lineas. (2) Relinqui-
tur ergo, infiuitum esse potestate. Non oportet autem, quod
est potestate, accipere : veluti, si hoc potest statua , hoc
ideo cril ,ctiam statua : sic et infinitum quidpiam , quod erit
actu. Sed quum niultis modis Esse dicatur; sicut est dies ,
et certamen : quia semper aliud et aliud fit : ita etiam est
infinitum : est enim in liis quoque potestate esse, et actu.
Olympia namque sunt, et quia potest certamen fieri, et quia
fit. Aliler autem et in tempore inlinitum apparet, et in
homiiiibus, et in divisione magnitudinum. Etenim in uni-
versum sic infinitum est : quia seraperaliud et,aliud sumitur :
et id quidem, qtiod sumitur, semper finitum est ; sed sempcr
1' t aliml , ct aliud. (3) Quare infinitum non oportet accipere
ut bocce aliquid : veluti , hominem , aut domum : sed ut
li.-t-i: dies dicitur, ct hoc certamen , quorum essentia non nt
substantia qtiaedam facta est , scd sempcr in ortu et interitu
consistit : etiam si sint finila, tamen semper alia atque alia.
 282 4>rSiKH2 AKPOAIILOI r, <r.
£t ulv toT; y.tfi^tau, utcouevovtoc tou XrjtpOivTOc ,
touto ouu6aiv£t, irci oi tou /pdvou xai Ttov oivOpo>Tco>v
tpO£ipou.£vo)v outoi; (SffTS ur, £:tiXei'tceiv. (4) To os xaTa
itpbaOsatv to auTO iaTt tccoc xal to xaTot Staipsarv ev
6 Y&p to) TtETCEpaauEvo) xaTa TcpbaOEatv flvf:ai oIvte-
(TTpaluu.£vo>c" ^ Yap Statpouusvov opotTat eic arcEtpov,
TaUTY) TCpOaTlOE^jJtEVOV tpaVSlTat TCpOC TO lOpiCjJtEVOV SV
•yotp T(o TCETCEpacuivo) jjieyeOei av Xa6cov tic wptajjuvov
TcpoaXau€dvr| ™ auToi Xo'y<o, u.r| to auTO ti u.s'yeOoc
10 T(0 SXo) TCEptXaU-SotVOJV , OU StsiJEiai TO TCETCSpaaUSVOV
Eav S' outcoc au$7) tov Xoyov ojite <xei ti to auTO tce-
ptXau.6dvEiv u.syeOoc, StsiJEiat, Sta to tcSv to rcsTcspa-
auEvov dvatpsTaOat ouoouv ojptauEvto. AXXo>c uiv ouv
oix sotiv, outojc, c" ttaTl TO aTrstpov, SuvdtjtEi t£ xai
15 sVt xaOatpecfEi. KauvTEXE/Eta Se IotJv, coc tt)v rjuEpav
Etvat Xe'you.ev xal tov aYoiva , xai SuvdjJtsi outo>c ojc
7) tiXr, , xai ou xaO' a&TO , o>c to TCETCspaau.s'vov. (6) Kai
xaTa rcpdaOEatv Srj ouTO>caTC£ipov SuvduEt Icttiv, 8 TauTO
Xe'you.ev Tpo7tov Ttvi sTvat tw xaT& StaipEatv dsi uiv
20 Yap ti outou t\o> i"aTai Xau.6dvEtv, ou (jtEVTOt uTcsp6a-
Xsi TcavTO? o>ptau.E'vou u.eye'0ouc, coaTCEp etci tt|V StatpE-
atv uTCEpfiaXXEt TcavTo; ioptau.Evou , xai EaTat eXottov.
S2aT£ Si TtavTOc. uTcsp^aXXEtv xaT& Tr,v TrpdaOeatv, ouSi
SuvauEi otdvTE Etvat, EtTTEp utJ eOti xaTa auu.6£6r|xbc
25 evteXs/eioi arcEtpov , coarcEp tp aaiv ol (puaioXo'YOi to e;w
atoua tou xdaptou , ou rj ouata r\ dr]p r| aXXo ti toioutov,
aTcstpov Etvat. 'AXX' £i u.»] oTovte ETvat-aTCEipov evte-
XEyEtot owua aiaOr|Tov outo>, oavEpbv 6'ti ouSi Suva'u.Ei
av £trj xaTa TtpdaOEaiv, dtXX' r| , o>aTC£p Etpr|Tai, av-
30 TEaTpau.;jiE'v(oc t9) Statps^aEf (e) etceI xai IlXoiTtov Stl
touto Suo Ta dtTCEtpa ETcotrjaEv, 6rt xal etcI tt,v au$r,v
SoxeT uTC£p€a'XXEiv xal Etc. dtTCEtpov ?s'vat xat etcI r>\v
xaOatpEatv. riotrjaac (xevtoi Suo, ou ypr,?ar oote
Yap ev Toic aptOu.oTc to etci Tr,v xaOaipEatv arrEipov
35 uTcap^Ef 7) Yap [Jtovac ^XotytaTov oute etci Tr;v au^riv
u.£'/_pt Y^p SexoSSoc tcoieTtov aptOu.dv. [IX.] (7) 2uut-
6atvEt Ss TouvavTtov Etvat aiTEtpov ?, toc Xs^ouatv ou
YOtp OU U.Tj5sv E*C(0 , CtXX' OU a£l Tt E^O) EOTt, T0UT0 OtTCEt-
pdv ^aTf ar)[ji£iov Se- xat ya? touc SaxTuXtouc arcEtpouc
40 XsYOuat touc pt^i E/ovTac a^Evodvrjv, 6'Tt aist ti e^oj
taTt Xau.6av£tv, xaO' 6u.otdTr|Ta uev Ttva Xeyovtec, ou
uivroi xupitoc " SeT Yotp touto ts 6rcap/Etv, xai u.7)os'-
tcote to auTO Xau.6oivEaOaf ^v 61 Tt«> xuxXm ou Ytvstat
outwc, aXX' aist to icpEc^c udvov ^TEpov. (r) "ATCctpov
4& uev ouv laTiv ou xaTa rcoabv XauSotvouatv atEt ti
XaSsTv saTtv E?to. OB 8s ur.Osv e?(o , tout' eoti
te'Xeiov xai SXov outo) ^ap 6pt?du.E0a to SXov, oS ut|-
Oiv arcsaTtv oTov dvOptoTcov SXov r\ xi6'(otov. "flarcEp
os to xaO' fxaaTOv, outo) xai xb xupio>c , oTov to SXov
m> ou ur,OE'v iaTtv sjo)- oS 8' EaTiv aTcouaia t^o), ou Tcav,
3 ti av otTC7). (9) "OXov 8s xai te'Xsiov y, to auTO
Tca'uTtav ?| ouveyyuc t^ a>uasi EaTt- te"Xeiov 8' oiOiv utj
e/ov te'Xoc" to Si te'Xoc, tce'p»c. Atb pVXttov otr|Ts'ov
(^,217.}
Sed in magnitudiuibus qniilcm lioc accidit, pcrmanente
co quod sumptum est : in teui]>ore vero et hominibus,
iis interemptis , ita ut nunquam deficiant. (i) Jam vero
quod est seciindum adjectionem , et quod secundum divi-
sionem , idem quodammodo est. Nain in eo quod est liui-
tum secundum adjectionem , fit modo converso. Quatenus
enimdividi conspicitur in inlinitm», eatvnug adjici appare-
lnl ad id quod est linitum. Etcnim in magnitudine finiU,
si quis siimpla partc linita, rursus sumat eadcm ratione,
non eandem aliquam cum tolo magnitiidincm coropreheii-
dtns : non pertransibil , quud est tinitiim. Sin autem ita
rationcm auxerit, ut semper complectatur eandcm niagni-
tudinem; pertransibit : quia omue linitum consumiturquo-
vis linito. Iniinitum igitur alitcr non est , sic autem est :
potcstatc ac delractione. Quin et actu est : siculi dicm ess«
dicimus , ct certamcn, et potestale ita est , ut materia :
m m per se, ut id quod cst linituin. (.">) £rgo et secuiiduiii
addilioncm ita inlinitum est potestale : quod dicimus ideni
quodammodo esse , atque inlinitum secundum divisioneiu :
quia scnipcr liccbit aliquid extra ipsuiu sumere. ^oii U-
men superabit omnem delinitam maguitudiuem : sicut in
divisione superat omnem magnitiidiuem dctinitam : tl fit
minus. Ut auteni nmnem magnitudinem supcret inmiilum
additione, ne potestate quidem essc potest , nisi sil e\ ac-
cidcnti inlinitum actu , ut inquiunt pliysici illi , qui evtra
mundum pouunt corpus, cujus essentia sit aer aut aliml
quidpiam tale inlinitum. Sed si corpus sensile iutinitum a< tu
ita esse uon potest; perspicuum est, nc [wtestate quiilem
inlinitum esse posse secundum additioncm , nisi , ut dictum
luil , modo divisioni contrario. (l>) lNam ct Plato ideo fecit
duo inlinita , quia et accrctionc videtur superare et in inlini-
tum abire, et detractione. Quum tamen duo fecerit, lih
non utitur. Neque enim in numeris inest iufluitas detra-
ctione, quia unitas est minimuin : neque accretione , quia
numerum facit usque ad denarium. [IX.] (7) Contra vero
accidit esse inlinitum, quam dicunt : non enim cujus
niliil extra est, sed cujus scmper aliquid cxtra est , id inli-
nilum est. Hujus antcm rei signum est : quoniam anntilo*
illos inlinitosesseaiunt, qui pala'carent, propterea quod
sempcr aliquid cxtra licet sumere : per siinilitudinem quan-
dam lioc diccutcs, non proprie : oportet cnim iioc inesse, et
nunquam idcm sumi. lu circulo autem non fit ita, sed lan-
tummodo semper diversum est, quod deinccps sumitur.
(8) liiliniliiiii igitur lioc est, cujus quantilate aliqua accepU,
semper aliquid extra sumere licet. Cujusautem niliil evtra
est , id esl [>errcctum ac totnm. Sic. enim totnm defiuiinu>,
a quo nihil abest; ut liomincni totiim , vel arcam. Sicul
autem unumquodque dcliuimus , ila etiam quod pnqiric el
prxcipue cst , ut totum , cujus niliil est cxtra : cujns auteni
aliquid abest, id non est universum, quidqnid absil.
(9) Totum vcro ct perfectum aut omnino idem sunt , aut
natura inter se aflinia. Atqui pcrfectuni niliil est , quod non
habcat finem : finis autcm cst tcnninus. ldcirco existiman-
iluin est , rectius Io< utum csse Panncnidem , qnam Melis-
 [sm.l NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. III. CAP. VII.
IlipuEvioriv MeXtaaou Etpr.xEvar 6 uiv vip to drcEtpov
SXov yr,5iv, 6 3e to SXov TCETCEpdvOat
(lEaaoSsv iacntaXe;.
Ou vip (b; Xtvov Xtvw auvaTCTStv laTt tw ctTcavTi xai
6 o).u to aitEtpov. [X.] (io) 'Ettei evTeuOe'v yc Xau6d-
vowt ttjv 0-su.voTTfTa xaTa tou dicetpou , Tb rcdvTa ite-
pisyov, xaiTb Ttotv iv iauTtji e*/ov, Sti to eyetv tiv!
6vtoidTr)Ta tw dfXw. Eoti vip to dicEtpov t?;c tou u.£ys'-
Gou; teXeio'tT|TO(; SXr), xai to Suvduei SXov, IvTsXEyEta
10 5{ ou- StatpETOV S' Itci te tt,v xaOatpeatv xai tt)v dv-
TEorpajjipiEVTjV TtpdaOeatv, 6*Xov Se xai TCETCEpaauEvov
otixaO' a&To', aXXi xaT* otXXo* xai ou rrepieyei, aXXa
repieycTai , rj dhretpov" Sib xai dvvoiaTov ^ dtTcetpov
ttoo; vip oux fy.« r) CXtj. (ii) "Utte cpavepbv tfri
15 uSXXov ev ptopiou Xdyw to aicetpov r) Iv 5Xou ■ udptov
yip f, uXr) tou <3Xou , waicep 6 yaXxb; tou yaXxou otv-
o;iavTo; ■ ezsl et ye TcepteyEt ev toi; ata0r|TOi; xat Iv
toic. voriTotc to ueYa xai to utxpdv, sSet Ttepie'yeiv Ta
votjto;. "Atotcov 6e xai dSuvaTov tb dyvwaTOv xat to
"0 aoptarov Ttepteyeiv xat 6pt'![eiv.
CAP. VII. [XI.]
Kati Xd^ov Sij auuSatvei xat to xa^i ttpdaOEatv usv
ur, Etvat Soxstv aicetpov outw; waTE TtavTO; uicepSotX-
Xttv juyeOouc;, eiri TTjV Statpeaiv Se eivar Tcepte'ysTai
vip w; rj uXr) Ivto; xat to arcetpov , Tceptev^et Se to
k iioo;. (2) EuXoYto; Se xal to iv ptiv tw apiOu.to eivat
i"i to iXavtorov TOpa;, lici Se to rcXeiov atei TtavTO?
uzspfiaXXetv tcXt^Oouc, iicl Sk twv pteveOwv TouvavTtov,
eYi txiv to eXatrov TcavTOi; uTcep6a'XXetv pteYeOou; , eici
4! to ttEi^ov pf}) etvat (xeveOo? arcetpov. Aitiov S' 5ti
w to ev ioTtv aStatpeTOv, 6 ti irep av ?v r\, oTov avOpwTco?
t'.; avOptoTto? xai ou TtoXXor 6 S' otptOud; eortv £vb;
rltiia xai rcooi b?TTa- wctt' dvotvxr] OTr]vat liti to
tiotatpETOV. Ti vip Suo xai Tpta Tcapwvupta Svdu.aTet
tJTtv, 6uotfc)c; Sh xai twv dtXXwv dpiOu.wv £xacfTO<-
J5 (jj eVi Se to TcXetov dei eo-Tt vorjo-af dtTcetpot vip al
cf/0T0U.i'at tou pteveOouc;. "flcfTe Suvdu.ei ptev icmv,
£'£pTEt'a S' oi • dXX' dei GTcepSotXAEt to Xau.6avdu.svov,
"ivrjk; wptaptevou irXrjOouc;. 'AXX' ou vwptctTbc, 6 dpt-
Oab; oOto; tt;? StyoTOutacouSs u.e'vei fj drretpta, dXXi
lo yvETat , woTtep xai 6jf_pdvoi; xal 6 dptOu.bc. tou v^pdvou.
Ejci Si twv ucYiOiov ToOvavTfov eoTt • SiatpEiTat (jtev
fip Etc. drcetpa to auveyeV irrl Se to uei^ov oux
toTtv drteipov. "Oaov vip evSE'y;Tat SuvduEt Etvat,
*it EVEpyeia IvSeyetat toooutov eivat. "Qst' ercei
ik «TTEtpov ouSev laTt jjteYeOoc ataOrjTdv, oux ivSe'yeTat
«avTOc, UTCEpSoXriv eivai wptaijt^vou uEYeOouc,- etr) yip
otj ti tou oupavou fjt£i!iov. (4) Tb S' drtetpov 0C1 Tau-
tov ev LUYeOet xai xtvrjaei xai ypdvw, wc, uta Tt;
suit;, dXXi to uaTepov Xe^ETat xa^i to icpOTEpov, otov
w xtvr.atc, uev 8rt to jxe^eOoi; if1 oS xtvetrat r) dXXotou-
'11 r\ au;dv£Tat, 6 ypdvo; 5e Sti TT|V xivriatv. Nuv
283
sum. Ilic enirn ait infinitum csse lolum ; ille vero, toluiu
esse liiiilnni
a mcdio .Ti]Uivalcn«.
Nam infinitum cum universo ac loto conncclere, non cst ut
linum cum lino conjungerc. [ X. ] (1 0) Ccterum liinc sumunt
exccllcntiam illain infiniti, Quod omnia continet ; et, Quod
in se universum liabet: quoniam liabct similitudinemquan-
dam cum toto. Infinitum enim est perfectionis magnitudinis
materia. Et potestate totum, actu autem tninime. Dividuum
antcmdetractione,et inversa adjectione. Totum vero, et
finitum, non perse, sed per aliud. Neque conlinet, se.l
continetur, quatenus est infinitum. Idcoque est ignotum ,
qua infinitum. Matcria namque fonnam non liabet. (II)
Quare perspicuum cst, infinitum potius liabere rationem
partis, quam totins : nam materia est pars totius, ut *s
a?nea> slatu%. Cetcrum si magnum et parvura continet in
sensibilihus etintelligibilibus ;oportebat id continere intelli-
gibilia : sed absurdura cst et impossibile , id quod est igno-
tum et inlinitum , continere ac definire.
Jam vero lioc rationi consentaneum accidit, ut ailjc-
ctione infinitum non ita csse videatur, ut omuem magnitu-
dinein superet : divisione autcin sit. Ut enim materia inlus
continetur, ita ctiam infinitum : fornia autem continet.
(2) lllud quoque ralioni consentaneum evenit, ut in nu-
mero vcrsus minimum sit terminus; progrcdiemlo anlem
ad plus , semper omnis multil udo superetur. In magnitu-
dinibus vero contrarium fit : nam in progressu ad minimuin
omnis inagniludo superaturjin progressu autcm ad majus,
non est magnitudo infinila. Causa vero est : quia uniim
est individuum , quidquid nnnin sit, nt liomo est unus
liomo , non multi. Numerusautem esl plura uno, etquanla
qiiiiMliiin. Quapropter necessc est , in individuo consislerc.
Duo namque aut tria sunt nomina paronyiua : ilidcniquc
quilibet alius numerus. (3) Id autem versus qnod plus est
progredienti semper licet intelligere : quoniam inlinila:
sunt bipartitae divisiones magnitudinis. Quocirca potestalc
quidem est, actu vero minime; scd scmper, quod sumilur,
supcrat omnem delinitam multiliulinem. Verum liic numc-
rus non cst separatus a bipartita illa divisionc , neque ma-
net illa iufinitas : sed fit ut et tempus, et niimcrus tempo-
ris. In magnitudinibus autcm coutrariiim est : rontinuum
enim dividilur quidem in infinita : progrediendo autem ad
id quod est majus, 11011 est infinitum. Qnanliiin enim potest
esse potestate , tantum potest ctiam esse aclu. Quare quum
nulla magnitudo sensibilis sit infinita ; fieri non potest ut
siipereturouinis fmita magnitudo : esset enim aliquid ccelo
majus. (4) Jam vero inlinitum non est idem in magnilu-
dine, et motu, et tempore, quasi una quaedam natura : sed
posterius dicitur ratione prioris; ut motus dicitur, quia
prius est magniludo, in qua movetur, aut variatur, aut
augetur, tempus autem propter mutuiu. Nunc igitur lus
 284 4>VSIKH2: AKPOAZEQI A, a.
ulv ouv /piousQa toutoic , uoTspov 8s TtstpaadusQa
Xe^Eiv xai ti Iotiv ixaoTOV, xai Sioti Ttav ueyeOoc,
el; ueyeQt, StatpETOV. (5) Oux dtpatpETTat 8' 6 Xoyoc
ou8e touc uaQr,uaTixouc, ttjv OEtoptav, dvatptov outo)?
5 eTvoi to drcEtpov, woV EvspyEia sTvai £7ti Tr,v au$r,v
o>c d8iEt;iTT)Tov ouSs yap vuv 8s'ovTat tou aTCEtpou
ou8e ^pwvTai , dXXot udvov sivat Sarjv av pouXtovTai
tt,v TC£7C£paau£vr|V ■ tw 51 uEYtOTto ueysQei tov auTov
eijti T£Tur,aOai Xoyov Stc^Aixovouv ueyeOo; £'TEpov.
10 "iloTE TtpOC UEV TO 8sii;ai EXEIVOIC, OuScV SlOlOEl, TO Ss
Elvat ev toTc, ouatv EOTat ueyeQeoiv. [XII.] («) 'Ertei
51 toc aiTta 8tr)pr)Tai TETpa^toc, , tpavspbv ort to; uXr) to
txTtEipdv e^otiv atrtov, xai Sti to uev Etvat auToi OTs'pr,-
at;, to 8= xaO' auTO utcoxeiuevov to ouve/ec xai aio-Qr)-
16 to'v. <I>aivovTat Ss TtdvTEc xai ol dXXot u>c uXt) /pto-
UEVOl TO) artEiptO" 8lO Xai aTOTCOV TO TfEpls'/OV TtOlElV
auTO, dXXot ur^ to TtEptE/duiEvov.
CAP. VIII. [XIII.]
AotTtiv 8' iTteXOeiv xaQ' ouc, Xo'youc, to aTceipov ei-
vat SoxeT ou udvov Suvaust , dXX* o>c dtptoptauevov •
20 Ta usv Yap iaTtv auTtov oux dvaYxaTa , Tot 8' e/ei ti-
va; srepac dXr,OEic, dTtavTrjoEic. Oute ^ap ?va r) ys-
vsatc ur, ItiiXsitct) , dvaYxaiov Ivipyila drcEtpov sTvat
atoua ataOr,To'v • Ev8s'/ETai ^ap Tr,v QaTE'pou tfOopiv Oa-
Ts'pou slvai YsvEatv, TtETtEpaouEvou ovtoc, tou TcavToc.
*5 (2) "Eti to aTtTEaQat xai to TtsTtEpdvOai ETEpov. Tb
ulv YaP Tfpd? ti xai Ttvdc, (itTtTETat ^ap Ttav tivo';)
xai Ttov TtCTtEpaauEvoiv Ttvi auu6E'6r)XE ■ to 6e TtETtEpa-
ouevov ou Ttpdc Tt, ouS' d'[/aaOat Tto tu^ovti tou tu-
ydvToc ectiv. (s) Tb Se ttj vor^aft TtiaTEusiv aTorcov
30 ou Yap «Tci tou TcpaY.uaToi; rj uTcspo/r) xal r, sXXsfjJ/tc,,
dXX' ^Tti Trjc, vo^aEO)?. "Exaovov ^ap r,uiov vorjaEtEV
dv xtc TtoXXaTtXdoiov sauToti au;o>v £tc aTtEtpov dXX1
0U Sta TOUTO E$0) TOU doTEOC, TIC laTlV ?j TOU Tr,XtX0u5E
ueyeOouc Se^ouev, Sti voei Ttc, , dXX' Sti eoti'' touto 5s
35 auu6s'6T)XEV. 'O 5e ypdvoc, xai r, xtvrjOtc aTtEtpd
eoti, xai r, vdr,at; ouy uTtousvovToc, tou Xau.6avous-
vou. Me'yeOoc Ss oute ttj xaOatpEOEt oute tt) vor,-
tixt) au^oEi EOTtv drcEtpov. 'AXXa Ttspi usv tou aTtEt-
pou, Tctoc, fon xai Ttioc, oux eoti, xai t( eotiv, £tpr)Tai.
LTBER IV.
CAP. I.
«0 'Ouottoc, 5' dvaYXT) xai TCEpi totcou tov tsuatxdv,
wOTtsp xai TCEpi aTCEtpou, Yvoipt^Eiv, si eotiv t) ui),
xal Tcto? ^OTt, xat t( eoti. Td te y^P ^VTa TcavTEC,
urcoXauSdvouoiv eTvoi tcou ( to ^ap |A-r) 3v ouSauou
eTvai • tcou Yap eoti TpaYfXasjoc »1 atpiY; ; ) xai tt)c xi-
45 vr.OEtoc, ■?) xotv-}) udXtoTa xai xuptojTaTT) xaTa totiov
£'otiv, rjv xaXouuEV tj<opdv. (2) "E/£t Ss TtoXXic, aTto-
piac Tt tcot' evotiv 0 totcoi;- ou y^P TauTOv spatvs-
(»07,20».)
utimur, postcrius aulem diccre coiiabimur, et quid unutn-
quodque sit , et cur omnis magnitudo in magnitudinessit
divisa. (») Porrohasc disputatio minime aufert inspectio-
nem mathematicis, dum lollit infinitum sic esse, ut actu sil
accrelione, quasi pertransiri non possit. Neque enini ma-
tliematici nunc egent inlinito , nequc utuntur : sed tanttiui
sumunt, finitam esse quantamcunque velint. Licet autem
eadem ratione , qua maximam magnitudinem , dividere
quantulamcunqiie aliam magnitudinein. Quare ad hoc ut
illo niodo demonstretur, niliil referet : esse autern inlini-
tum, in iis magnitudinibus repcrietur quae sunt. [XII. ]
(6) Quia vero causas dividuntur quadrifariam : patetiofi-
nitum esse causam ut materiam, et essentiam ejus esse pri-
vationem ; conlinuum autem et sensibile esse id qnod
per se subest. Sed et omnesalii videntur uli infinito, lan-
quam materia. Ideoque absurdum est, ipsum facere id qnod
continet , non quod continetur.
Reliquum est tit percurramus rationes propter quas inli-
nituin esse vidctur non tanlum potestate, sed etiam ut deti-
nitum. Nam partim earum non sunt necessariae, partiro ei
occurri potest aliis quibusdam veris modis. Nequc enim nt
gencratio non deuciat, necesse est actu infinitiim essecor-
pus sensile : quia potest alterius iulerilus csse alterius giw ■
ratio.quum universum sit finitum. (2) Pra;terea tangerr,
et finitum esse , differunt. Illud eniin ad aliquid refertur, rt
in Grscca lingua alicujus essedicitur (quodcumqueenim
tangit, £TCTETat Ttvo;, id est Tangit rem aliquam), et alicui
fiuito accidit : quod autein (initum est, non refertur ad ali-
quid, nec quamvis rem taugere qiuevis putest. (3)CogiU-
tioni autem credereabsurdum est. Non est enim exsnperan-
tia et defectio in re , sed in cogitatione. tnumquenque
enim nostrum |X>ssct aliquis cogitare multiplo quauist nu-
jorem , infinite augens. Nou idco tamen excedit aliquis
urbem, aut est tali magnittidinc prscditus, quam habemus,
quia sicquispiam cogitat, sed quia csl : lioc autem accidit.
Tempus vero et motus infinita sunt, ncc non intelleetio,
non permanente eo quod sumitur. Sed magnitudo neque
decretione , neque accretione quae in cogitatione conslat ,
infinita est. Verum deinfinito, quomodosit, et quomodo
non sit , et quid sit , dictum est.
Similiter necesse est etiam de loco, ut de infinito, phj-
sicum nosse , an sit necne, et quomodo sit , et quid sit.
Omnesenimexislimant, ea qna? sunt, alicubiessejetenim
non-ens nnllibi cst ; ubi namquc est liircocervus, aut spliu» '
Et motus ille, qui est maximc communis et maxioe pro-
prius, secundum locum cst, quem vocamus lationem.
(2) Kxsistunt aiitem mnlta: dubitationes , quid tandem sil
Jocns : non enim idcin videtur dispicienlibus, e\ iiscnnibu.
 (jl«,2l<J.) NATXRALIS AUSCUI.TATIOiNIS LIB. IV. CAP. I.
tii Ottopouctv t; aitotvToiv Ttov UTtapv_dvTo>v.
o'oio" evouev ouSev Ttapi xwv dXXcov oute Ttpor,Ttopr,-
USVOV OUTE TCpO£UTCOpr1U.£VOV TCEpt OUTOU. [II. ] (3) "Oxt
ujv oov taTtv 6 totco; , ooxei br,Xov Etvat Ex t9(; dvTt-
:■ uETacrcdaEio; " Stcou vap eoti vijv Coo>p, EVTatiOa , i\t\-
Wvto? twartEp l\ aYf£tou, TcaXiv df,p eveotiv Ste Sk tov
auTOv totcov toutov dXXo Tt Toiv atouaTtov xaTS/Et,
outoc of| twv eyyivous'vo>v xat uETa6aXXdvTo>v etecov
t t * - < r « . / 1 ~ t>*
itavnov itvat ooxEf tv o> Y*p ar,p tOTt vuv, uso)p ev
11 toutoj irpoTEpov ijv oJote SrjXov to; rjv 6 totco; ti
xii f, ytopa srEpov ducpoTv, si; f]v xal i\ ~; u£Ts6a-
Xov. (4) "Etios xat ai tpopai Toiv tpuaixoiv atouaTO)v
xil artXwv, olov rcupb; xai y~S xa> T(~'v toioutcov, ou
udvov 8r,Xovo"tv Sti soti ti 6 totco;, dXX' oit xai e/ei
i' ttvi Ouvautv • cp£p£Tat yap ExasTOv ei; tov auTou totcov
uf, xtoXuousvo', to uev dvo), to Sl xctTO). (5) Taura
0' jVri totcou uEpr] xai Etor, , to' te dvto xat to xs'to> ,
xii al XotTtai twv e; StasTaaEtov. "Eoti Se Ta Totaura
ou udvov Tcpb; r,ua;, to dvto xai xdno- xat Se;iov
»1 xai dptcfTEpdv f,u,iv ulv ^ip oux dsi to auTO, dXXa
xiTa tt,v Oe'o-iv, Srto); av aTpi:po>u.EV, YivETat. Atb xal
tiuto TtoXXdxi; Se^iov xai dptcmpdv eVti, xai dvo) xa\
xitio, xal rcpdoOEv xat otcioOev. 'Ev oe Trj tpuc/Et Sto'>-
ptcrcit yo>pi; ExaoTOv. Oi yip 8, ti etu/e'v ^oti to
is dvo), dXX' Sttou tpspETat to rcup xai to xoToov 6uoi'o);
U xii to xaTco , ouv S, ti etuvev, dXX' Stcou Ta s/ovTa
pipo; xai Ti Y^IP" > w' ou T~ "£II£l ota^spovTa pidvov,
ciXXi xai ttj 3uvdu.Et. Ar|Xot oe xai Ti u»Or,uaTtxd' oux
dvra ^ip ^v toto) , Suto; xa^i tf.v Oe'siv tT|V rcpb;
10 r,ui3; ev^ei OE^ii xai dptOTEpd , coctte ptdvov auToiv vost-
oOat Tr,v OeViv, dXXi uf, E*/£iv ouotv touto)v £xacrTOv.
(ej "Eti ot to xevov cpdcrxovxE; Blvat, totcov Xeyouoi-
to ^ip xevov totco; dv Etrj Io-T£pr|UEvo; aoWaTO;. "Oti
utv ouv EOTi ti 6 totco; Tcapi Ti oo')uaTa-, xal tc5v
3t cwua aioOr|Tbv ev totco), oti toutow dv ti; urcoXdSoi.
io;Ei= 8' av xai 'Hcfi'>oo; dpOoi; Xe'yeiv, Tcotr^oa; Tcpoi-
rov to ydo;- Xeyei y°~v
lli'/T<ov uiv TtpojTiora ydo; y^vet', aurip I.TttTa
vaT' EuoucrrEpvo; •
iii to; ot'ov TcpioTov uTcdp^ai vtopotv toi; oucn , oti to vou{-
'ttv, oSoTctp ot tcoXXoi, TcdvTa £~va( rcou xai £v totho.
(7) Ei 2' £otT toioiJto, Oauuaorj] ti; dv eit) f, tou
toicou Suvaute; xai rcpoTE^pa rcavTO)v ■ o& y^P «veu tcov
aXXo>v ouoev ioTtv, IxeTvo 5' dvEu Ttov dXXo)V, dvdYxrj
*'- -pwTOv Etvai • oi Y«p drcdXXuTat 6 totco;, twv (v auTto
iOEtpo[*.E'vo)v. [III.] (8) 04 ufjv dXX' £v_Et y drcopiav,
tiEctTtjTt ^crri, TcoTEpov oyxo; Tt; co)U.aTO; , f|Ti;lTE'pa
suat;' jT|Tr,TEOv ^ipTb y^vo; butou rcpioTOv. AtaoTrj-
uaTa uev ouv tj t\ Tpia , urixo; xai rcXaTo; xai pdOo; ,
ti'0l; ipi^ETai owua rcav. 'ASuvaTov Se atojjta E~vai tov
toxov ev TauTto y«? dv Eirj Siio ao')uaTa. (9) "Eti Et-
-tp laTi ao)u.aTo; totco; xai /o'>pa , SrjXov oti xai irci-
^avita; xai tojv Xoirctov TCEpaTo>v • 6 ^ip auTbc dpudatt
28.'.
"Eti quaeinsunt. Prasterca nihil hal>emus abaliisdc oo vel dubi
tiiliiin, vel ex|)ositiim. [II.] (.1) Locum igitur esse, videlut
constare ex mutatione quae vicissim fil ; ubi namquc nunr
est aqua, htc, ca excunte ut ex vasc, nirsus aerinerit;
quando vero hunc ipsum locum aliquotl aliud corpus occu-
pat , liic ergo videtur esse diversum quid ab his otnnihin
quac ingredinntur et mutantur; nam in quo loco iuinc est
> aer, antea in eo aqua erat. Quare |»tet, locum et recepta-
culum esse quiddam ab utrisquc diversum , in quod et cx
qno suntmutata. (4) Praetcrea lationes natiiralium et sim-
plicium corporum, ut ignis et lerrac et aliorum ejusmodi ,
non solum declarant locum esse aliquid , sed et habere vim
quandam. Unumquodque enim fertur in siium locum, nisi
proliibeatiir, aliml quidem sursiim, aliud vero deorsum.
(5) II.tc autem sunt loci parlcs ac species : snperum, in-
quam, et inferum, et sex dimensioinim reliqn.x1. Talia vcro
sunt non tantum qnnd ad nos , nempe superum et infe-
rum, dextrnm et sinistrum : quia nobis non semper idem
est, sed sectindum positionem /it, prout nos cojiverlimtir.
Unde et idem sa>pe est dextrtim et sinistrum, cl superum et
inferum, et ante et retro. In nalura vero iiniimqiiodque
seorsum est definitum ; non enim qtiodvis est superum , sed
quo fertur ignis.et corpus leve : itidemque non quodvi*
est inferum, sed quo fcruntur qti»3 babcnt pondus, ac ter-
restria : utpote non tantum posilione diffcrenlia , sed
eliam facullale. Dcclarant hoc ctiam res matliematica? ;
quum eniin non sint in loco, tamenpositionequadam, qux
ad nos referttir, habcnt dextrum ct sinistrum . adeo ut sn-
lum intelligatur earum positio , non habeant natura lioec
singula. (6) Prajtcrea qui dicunt csse inane , hi locum
esse inquiunt : quandoquidem inanc cst locus corporc pri-
vatus. Locum igitur esse aliquid pra;tcr corpora, et omnc
corpus sensile esse in loco , ex his possit aliquis cxistimare.
Videri eliam potest Ilesiodus recte dicere , qui Chaos pri-
11111111 fecit ; inquit enim :
Omnium priinum chaos factum est : scd postea
Terra lato pcctore praedita :
quasi oporteat primura subesse entibus receptaculum :
propterea quod putavit, ut plurimi , omnia esse alicubi et
in loco. (7) Si vero est tale, admirabilis qua>dam erit loci
vis, et omnium prima ; id enim, sinc quo aliorum nihil aliud
est, ipsum vero est sinc aliis, necesse est esse primum ; locus
namque non perit, iis intercuntibus qurc in ipso sunt [III.]
(s) Verumenimvero exsislit dubitatio , si locus est, quid
sit, titriiin moles qua-dam corporis, an alia quaedam natura.
Primum namque ipsius genus cst quaerendum. Sane di-
mensiones treshahct, longitudinem, et latitutlinem, et al-
titudinem, quibtis omne corpus definitur : impossibile
tamen est locum essc corpus, propterea quod in eodem es-
sent duo corpora. (9) Praeterea si corporis est locus et re-
ceptaculum ; patet ctiam superficiei csse, ac rcliquorum
terminorum ; eadem namque ratio conveniet ; ubi namque
 28G <I>YZIKHZ AKPOASEflS A, 3.
).dv&?- Sitou Y«p ^v TtpoTepov tk tou uSato; iiti-
rceSa , eoTat TtdXtv Ta tou de'po;. 'AXXi (ir)v ou8eu.iav
Statpopiv £X.O(itv otiy(a^?, xat totcou OTiYu.ri;" wot' el
(JtT)Ss TauTT); irepdv lartv 6 TOito;,ouO£ twv dXXwv ou-
[. Oevd; , ouS' Ioti ti rcap' ixaoTov toutwv 6 totco;. (io) Tt
fkp dv tcote xal Ge(r,u.ev eivai t8v to'tcov ; ouTe fap
OTOiysiov out' Ix atotyetwv oTovt' eTvat TOtauTrjv
evovTa muaiv oute twv owu.aTtxwv oute twv dao>u.a-
twv u.eyeOoi; uiv ^ip lyet, awjjta S' ouSsv. EaTt
iii 8s Ta (Jtev twv aloOrjTwv ao)|AaTwv OTOtyeTa ao>(iaTa ,
e'x Se twv votjtwv ouoev Yi'v"ai u.eYeOo;. (ll) Eti
81 xat tivo; dv ti; Geir) Tot; ouatv atTiov eivat t8v to-
tcov ; ouSejxta ^ip auTW uTcdpyet atTta Toiv TCTTapwv ■
oure yap d); uXr) Toiv ovtojv (ouSev ^ap I; outou uuv-
ici e'onrixev) oute w; eTSo; xal Xoyo; twv TtpaYu.aTwv,
ouO' w; teXo;, oute xtvei Ta 6Vta. (12) "Eti Se xal
auToi; el eoti ti twv 6vto>v, tcou laTat; r) ^ip Zrjvwvo;
aTcopta £r|T6t Ttvi Xoyov ■ et ^ip tav to ov h totcw ,
SrjXov fitt xai tou totcou totco; latat, xal tooto ei;
*o drcetpov Ttpdeioiv. (13) "Eti, waTcep arcav awfia Iv
totcw, outw xai Iv totcw fircavTt twiju' tcw; ouv Ipou-
{*ev Tcept twv au;avou.s'vwv; avaYxr, ^ip lx toutwv auv-
auljeaQai tov totcov auTOt;, ei u.rjT' iXatrojv (jtrjTe
(jteijwv 6 totco; Ixdarou. Ati (Jtev ouv toutwv ou iidvov
21 ti IffTtv, aXXi xal e{ Iotiv, aTcopetv dvaYxaTov.
CAP. II. [IV.
'Ercet 8e to (Jtlv xaO' a&TO to Se xot' aXXo Xe^e-
Tai, xa\ totco; 6 (Jtev xotvd; , h $> fiTtavTa Ti owjjiaTd
eo-Ttv, 6 S' 1S10;, h ^ TcpwTt»)- Xe'Yto 8' olov cu vuv ev
tw oupavw, Sti ev tw de'pt , outo; 8' Iv tw oupavw, xai
sc h tw dept Se 6'ti ev Trj y? ' S(Jtoi'w; Se xal ev TauTr], 8"ti
ev TtoSe tw totcw , 8; 7tEpte'y_et ouSev rcXeov r) a(. Ei Sij
Iotiv 6 totco; to Tcpwxov Tcepte'yov twv oo>u.aTWV e^xa-
otov, Tte'pa; ti av etr|- wOTe Sd;etev av to elSo; xai r]
(jtopipr) JxdoTOu 6 totco; eTvat. w 6pt£eTai to (xeyeOo;
3& xat rj uXrj r) tou jjieyeOou; • touto Y«p IxdoTOu rcepa;.
(2) Outw (jtev ouv oxotcouoiv 8 totco; t6 IxdoTou eTSd;
eOTtv ■ ^ Ss Soxei 6 totco; eTvat to StdoTr)(Jta tou pte-
YeOou;, rj CXrj • touto ^ip ^TEpov tou u.eye'Oou;- touto
S' IotI to TcepiEydu.evov utco tou etSou; xat wptojjtevov,
iii oTov uwo l7tiTce'Sou xai itspaTO;. "Eort Se toioutov
t) uXr) xat to ddptOTOv Stav ^ip dtpatpeOrj to rclpa;
xai Ti TtdOri ttj; o^aipa;, XetTCETat ouSev rcapi tJiv
CXt)v. A16 xat nXaTtov t};v v\rp xai tt)v yoipav to
auTO cprjaiv eTvat Iv tw Ttu.at'o)- to ^ip u.6TaXr)TCTix6v
4s xai ttjv y_wpav £v xai Tautdv dXXov 81 TpoTcov Ixei te
Xe^wv to u.ETaXr)TCTtx6v xai Iv to"; Xeyou.e'voi; aYpd-
tpot; SdYjJtaotv, ouo); tov totcov xai tt)v ywpav to auTO
aTCE:pr|vaTO. (3) Ae'youoi jxev yip tcovte; ^Tvai ti tov
totcov, Tt S' Iotiv, oSto; (jtdvo; ETcey_eipr)oev eiiteiv. Et-
511 xotoi; S' Ix toutojv axoTtouu.evoi; Sdjetev av eTvat ya-
Xbtcov Yvti)pt'oai Tt lortv 8 totco;, etTtep toutwv Sitote-
povouv Iotiv, eite ^) uXt) etTE t8 eTSo;" dXXo); Te ^ip Tr,v
prius erant planitics aqusc, rursus eriinl planilics aeri».
Atque <li(Terentiam iiullaui habemus puncti et loci puncli j
qnare si non est locus ab hoc diversus, nec ab ullo alio di-
versus erit, nec locus est aliquid praeter liacc singula.
(10) Quid enim tandem possumus ponere locum esse? quu,
quum talem liabeat naturam , neque potest esse elemenlom,
neque constare ex elcmentis aut corporeis aut incorporeis ;
nam magnitudinem quidem habet, sed non est corpus ul-
Iiiiii; 1'li'incnta vero corporum sensibilium sunt corpora;
ex elementis auti'm intelligibilibns nulla inagniludo lil
(11) Praeterea quamobrem ponat aliquis locum esse entilius
causam? nulla enim quattuor causarum ipsi inest : quia oec
est ut cntium materia ( quandoquidem ex eo nil constat),
nec ut rerum forma et ratio, nec ut finis , ncc entia movet.
(12) Prsclerea et ipse locns, si est aliquod ens, ubi erit:'
Zenonis enim dubitatio rationem aliquarn quxrit : quia si
omne ens est in loco, patet eliam loci locum fore : atqix
hoc in infinitum progreditur. (13) Prsterea, queraado»-
dum omnc corpus inest loco, ita etiam m omni loco est
corpus : quomodo igitur dicemus de iis qux augentur? ne-
cesse enim ex his est, eorum locum simul augeri, si Iotjk
neque niinor neque major est qualibet re locata. Zx k-
igitur non solum quid sit, sed etiam an sit, dubitare m-
cesse est.
Quum autem aliquid per se, aliquid per aliud dicatur;
locus quoque alius est communis, in quo sunt oninia corpora ;
alius proprius, in quo priroo aliquid est. Verbi gratia, tu
nunc es in ccclo, quia es in aere, hic autem est in «p.Io:
et in aere es , quia es in terra : similiterque in hac es, quia <s
in hoc loco, qui niliil aliud continetquam te. Si igiturlocu-
est id quod primum continet unuroquodque corpus; utique
eril aliquis terminus : quare locus videatur esse forma et
specics cujusque rei : quo definitur magnitudo et magnitu-
dinismateria; hicenimest cujusque rei tenninus. (2) Enjo
iis qui ita considerant , locus est cujusque rei species. Qua-
tenus autem locus videtur esse intervallum iiiagnituilini- ,
e«t potius materia ; hoc enim est diversuin a niagnitudine :
atque hoc est quod coutinetur ac delinilur a foima, ut a
planitie et termino : tale autem est materia, et quod int»-r-
minatum est; quum enim terminus et affectiones globiife-
tractac fuerint, nihil relinquitur praeter materiam. Idcirco
etiam Plalo in Timaeo materiam et receptaculum ait idem
esse; quod cnim vim habet recipiendi.ac receptaculum, ail
esse unum et idem. Quum autem alio modo ibi appellet
id quod liabet vim recipiendi , et alio modo in iis qi""
vocantur dogmata non scripta; tamen locnm et reccpUcu-
lum pronuntiavit esse idem : (3) nam omnes quidem nv
quiunt locum esse aliquid ; sed quid sit, hic solns dicere
est aggressus. Merito aiiteui , si quis ex his rcm consideret ,
difficile essc videbitnr cognoscere qnid sit locus : siquidem
est hortiin alterutrum, id est, sive maleria, sive forma :
 («s.aio.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIIJ. IV. CAP. III.
axpoT«Triv i/ti Olav, xai /wpW dXXr|Xti>* ou £d8tov
YvwpisEiv. (4) 'AXX& ur,v 6rt y£ dSuvaTOv 6rtoTEpov-
ovv toutmv fivat tov tottov, oii /aXETCov i3eiv. To
uiv Y«p eTooc, xai f, uXrj ou /Mpt*,ETat tou TtpaYuaTOc; ,
5 TOV Si TOTTOV IvSI/ETai • lv M Yap drjp TjV, EV TOUTO)
TtdXiv 05ojp, oj; E^auEv, yivETai, dvTiUEOietTauEVMv dX-
XrXot? tou te CSaTO? xai tou aspoc, xai tiov dXXtov cw-
uitov 6u.ouoc. • mste oute u.o'piov ouO' Hjti;, dXXa /w-
pto-roc. 6 TOJtot; IxdctTOU IsTtv • xai fip ooxei toiouto ti
1« Eivctt 6 tcitto? oTov to dYYEtov ■ ectti "jfip to dyyETov to^tcoc,
[HTa^opr)TO? • to 0' dyYEtov ouolv tou TcpdYu.aTdejltmv.
(5) 'H u-ev ouv /wpicrtoc Ioti tou TtpdYuaToe , TauTrj
|AEV OUX EOTTITO ElSoC. • ?| 0£ TCEptS/El , TauTT) ETEpOC. TTJC.
uXrj?. Aoxei 81 dsi to ov rtou auTO te Etvat ti xat e'te-
15 pov Tt EXTCM; OUTOU. IlXdTMVl U.SVT01 XeXTE^OV, Et 8eT
zapsxSdvcae, EtTtEtv, StcV ti oux sv Torio Ta Etor, xai ot
dptOu.01, ElTtEp TO (JtE6EXTtxbv 6 TOTtOi;, EITE TOU [(.£^0-
Xou xai tou utxpou ovtoc tou ueQsxtixou , eite ttjc, uXrje,
wuitEp iv tm Ttu.aio) YEYpot^sv. (e) Eti Ttioc; av
!(i I^pOlTO EtCJ TOV OUTOU TOTtOV, El 6 TOTCOC, r,v r, u).t\ r, TO
5tSo;; dSuvSTOv fotp ou ur, xivr,c"t< ut,Se to dvo> r) x«to)
iW, TOTtov sTvat. "ficTTE r,r1Tr,Tsoe. Iv toic, toioutoi?
& totco;. (7) Ei 8' Iv auTtTi 6 totco; (3eT Y«p, stTtsp
fl uop^r) r) QXri), fdTat 6 totco; Iv Tdrtt;)- u.£Ta€dXX£t
tt Y*P ",'ia T(T' TtpotY"-11-1 xal xlv£iTat xai to stoo; xai
to dopttfTov, oux dst lv tm auTto, dXX' ouTcsp xai to
TtpaYu.a • MCtTe tou Tortou lctTai totcoc;. (s) "Eti 8xav
i\ aipoi uJojp Y£vr,Tai, dTtrfXwXEv 6 to'tcoc,- ou y«P ev
to) outm TOTtc.) to yevo'u.£vov CMua. Ti? ouv r) cpOopd ;
io (9) 'EJ mv u.lv Totvuv dvaYxaTov Etvat ti tov totcov, xai
tdXtv i\ o>v aTCoprjO"Etv dv ti< auTou TtEpi Trjc; ouatac;,
:tpr,Tat.
CAP. III. [V.]
METa 31 -cauTa XrjTtTEov TcocayMC, 3Xko iv dXXto
XfyiTen. "Eva jjlev orj TpoTtov m; 6odxTuXoc, lv ttj v_£tpi
15 xai 6X0)1; to u£po; Iv tm SXto- dXXov ok t5>c; to o^Xov Iv
toTc ulpEcriv ou Yap^°"T' rcapa Ta u£pr) to SXov. *AX-
Xov oi tootcov to; 6 dvOptoTto? Iv ijtoto xai CjXioc, eT-
00; Iv yevei. "AXXov oi toc. to ye'vo? Iv tm eT5ei xa!
oam; to UEpoc, tou Etoout; Iv tm tou eioou; Xoym. Eti
,„ m? uYtEta lv OEpuot? xai t];uypoic xal SXtot; to Eiioi;
ev Trj uXr). "Eti m? Iv pactiXEi Tot twv 'EXXrjvtov xai
oXco; to Iv tco TTpMTM xtvr,Ttxto. * E.Tt (•>? Iv tm aYaOto
xai cTXmc, |v xo) teXei- touto 3' lctTi to ou 1'vExa. Ildv-
Ttov 3i xuptwTctTOv to m? Iv c<YYfiid xai 5Xm; e'v
45 T07to). (j) "ATroprjCfEiE 3' dv tic,, dpa xai auTo ti iv
EauTto £v0£jr£Tat Etvat, rj ouOlv, dXXaTtav r) ou8auoi3
'1 iv dXXo). Ai/toe, 81 tout' lctTtv, y5toi xaO' auTO
1 xaO ETEpov • 6'Tav usv yocp rj udpta tou 6'Xou to
£v m xai TO lv toutm, XE/OiicfETat to o^Xov Iv lauTto-
M Xeyetoi YcVp xott xaTa ulpr, , oTov Xeuxoc, Sti r) iTct^d-
v£ta Xeuxtj, xai ItcicjttJumv gti to Xoyio-tixo'v. 'O uiv
oiv du^opEUi; oux EOTat Iv lauTto, 0O0' 6 otvo? •
2S7
nam nliot|iii altissiman) ha-c liabcnt in.spectionem , nec
facileest ea cognoswre a se invicem sejuncla. ('1) At vero
impossibile esse ut locus sit liorum alterutrnm , non «lilii-
cile est videre. Forma namqne et materia non sejunguntur
a re ; locus autero sejungi potest : in quo euim motlo crat
aer, in eum rursus aqua (ut dicebamus ) ingreditur, vicis-
sim facta translatione aquae et aeris, et similitcr aliorum
cor|>ornm. Quocirca locus nec cst pars, nec habltus, sed
est separabilis a quaque re.-Etenim lotus tale quidpiam
esse videtur, quale cst vas : nam vas est locus qui translerri
potest : vas autem non cst pars ulla rei. (5) Quatenus igitur
est separabilis a re, eatenus non est forma; quatemis autem
continet, eatenns diffcrt a materia. Porro semper vidctur
quod est alicubi, et ipsum esse aliquid, et cxtra id esse
quiddam ab eodiversum. Platnni sane dicendum crat, si
oportet lioc in excessn dicere, cur Iomiih' ct numeri non
sinl in loco : siquidem locus est id quod babet vim partici-
pandi : sive id quod liabet vim participandi sit magnuin et
parvum; sive sit matcria, ut in Tinwco scripsit. (6) Pra;-
terea quomodo rcs ferrelur ad suum locum, si locus esset
materia vel forma? im|K>ssibilc enim est id esse locum , cu-
jus non motus, nec siipcrum , ncc inferum cst. Quapropter
in liujusmodi locus est quacrendus. (7) Quodsi in ipsa re
est locus ( oportet eniin , siquidcm est vcl forma vcl ma-
teria ) , erit locus in loco. Simul enim ciun rc mutatur ac
movctur et forma, ct quod tst interminatum ; nec semper
est in eodem loco, sed ubi cst res ipsa : quapropter loci crit
locus. (8) Praelerea quando ex acre facta est aqua, lotus
periit; nam corpus quod factum est, non cst in eodein
loco : quis igitur est interitus ? (9) Ergn ex quibus necesse
cst locum esse aliquid , ct rursus cx qtirbus aliquis dubitare
possit de ejus essentia , dictiun est.
Post Ii.tc sumendum cst quot modis aliud essc dicatur in
alio. Uno igilur modo, ut digitus in manu, el oninino pars in
toto; alio modo, ut totum in partibus : non enim lotum est
extra partes; alio modo, ut liomo in animali, el omnino ut
speciesin gcnere; alio, ut-genus in specie, et omnino pars
speciei in tlefinilione speciei. Pra'terea ut sanitas in calitlis
et frigidis, et omnino forma in materia. Prasterea ut in rege
res Graicorum , ct omnino quod est in primo motore. Prae-
terea ut in bono , et omnino in fine : lioc antem est id cujns
gratia. Omniuin autem maxime proprie dicitur, quod est
ut in vase, et omnino quod est in loco. (2) Jam vero iln-
bilarcquis possit, ulriini aliquid possit esse ipsum in se-
metipso, an niliil , sed omnia vrl nusqiiain sint, vel in
alio. Hoc autem bifariam est, ncmpe vel per se, vel per
aliud. Qiium enim totius partes sunt, ct id in quo incst,
et id quod in illo inest; tunc dicclur totum csse in se ipso ;
nam et ratione partium dicilur : utputa albus, quia su-
perficies cst alba ; et bomo sciens, quia facultas ralionandi
est sciens. Ergo ncc vas erit in sc ipso , nec vinum, sed vini
 288 «MUKIIv AKPOASEflS A, S.
0 Sl TOU OIV0U dlJltpOpEUC lcfTaf 6' T£ Y"P xal ^v w 1
du.tpOTEpa tou auTou udpta. (3) Outoi uev ouv evoe'-
/trat auTO ti £v lauTto eTvat, 7tpo'>TO)c 0" oux £v5e/eTat,
r 6 ofov to Xeuxbv £v aojjjLaTt. 'II E7ci^dv£ia ^ap Iv aw-
jxaTt, r) S' lTctaTT]UTi Iv <]'u/.Ti- KaT& TauTa 8' ai
irpooT|Yoptat [XEpv^ SvTa , o>c ys £v dvOpwTcw • 6 S' du-
:popeuc xat 6 oTvoc , /wptc ulv ovTa, ou (jLEpT) , Sjxa Se-
Stb 6rav »] u,e'pr| , ecjTat auTO Iv lauTto , oiov to Xeuxov
10 £v dvOpoWw, Sti £v tw o-o)|jiaTf xat Iv touto), 6ti Iv
iTcttpavEia- £v Ss TauTTj ouxeti xot' dXXo- xa\ Irepst
Y£ TW Etoet TauTa^ xat aX).T,v tpuatv l/et IxaTepov xat
Suvatitv , rj t' erct^avEia xal to Xsuxdv. (4) Oute Si)
ETcaxTtxwc tjxoTcoucrtv ouSiv SpwptEv sv lauTw xar' ou-
IB Slva Toiv Stopiajjiwv , tw Te Xoyo) SrjXov Sti dSuvaTOv •
OETjaEt yip ajx^oTEpa IxaTepov uTcdp/etv, olov tov ati-
tpopea avYEtdv te xa\ otvov eTvat , xat tov oivov otvdv
te xal ajiiopEa, EtTCEp EvSf/tTat outo Tt Iv lauToi Etvaf
wtrre et 6rt u.dXio-Ta Iv dXXr]Xotc eTev, & u.sv du:popEuc
*> 3£;ETai tov otvov ou/ fj auTOc otvoc, dXX' r, eaeivoc,
6 0' oTvoc IvEtrrat Iv tw du^opEt, oi/ r| auTo; du:popsuc ,
dXX' ^ exeivoc,. KaTOt uev ouv to eTvat 6'ti IrEpov,
SrjXov • dXXoc, Yap 6 Xo'yoc tou Iv o) xa\ tou £v toutoj.
(t>) AXXi fjLT;v ouSI xaTa auu.6s6r;xbc £vSe/eTat • dua
15 Y^P ^"° 'v tauTw ecfTaf auTO; te ^ap ev auTw 6 du.:po-
p£u; EOTat, £t ou r| (puatc, Sextixt^, tout' ivSevsTat ev
lauTW eTvat, xal £Tt exeivo o& SexTtxdv, otov, et otvou,
6 oivoc,. "Oti uev ouv dSuvaTov iv lauTw ti eTvoi Tcpo)To>c,
SrjXov. (e) "O Se Zrjvwv T|7cdpei, S'ti ei Io-ti ti 6 totcoc,,
30 h Ttvt laxai, Xuetv ou /aXeTtdv ouoev ^ap xo)Xuet Iv
dXXo> uev eTvat tov rcpwTov totcov, ur| u;e'vtoi wc, ev totcw
Ixetvw , dXX' wcrTcep r) tilv UYtEta £v Toic, OepuoTi; w?
e!;ic,, to Se 8eptuov £v tw aw|jiaTt wcrcdOoc,. °U<jt' oox
dvaYxri etc, aTCEtpov i£'vat. (7) 'Exeivo Se (pavspdv, Sti
js stcei ouoiv to aYYEtov tou Iv auToi ( IrEpov y""P t<>
icpwTwc,, 8 te xa\ ev w ) , oux av etrj ouTe Tj uXrj oute
to Eiooc, b TOTCOC,, dXX' I^TEpov. 'Exeivou ^dp Tl TauTa
tou Ivovto?, xal rj CXn xat r) u.op^r). '1'auTa usv ouv
E5T0) SlT,TCOpTlU.£va.
CAP. IV. [VI.]
40 Tt Se tcot' Ic/tiv S totcoc, tiiS' txv yevoito tpavEpdv.
Ad6wu.Ev Sl rcepi aUTOti Saa Soxei dXr)Owc, xaO* outo
uTcdp/Eiv auTw. 'ASiouu.ev S-}| xbv to'tcov Eivat rcpw-
tov u.£v irepievov Ixeivo ou totcoc, Iiit(, xat ur[Ssv tou
7rpaYu.aToc, eivat • !ti tov TcpwTov totcov ut)TE IXaTTto
«5 jjtrjTE u.ct^o)• eti dTcoXEiTcesOat IxaSTOu xat •/&>pttrrbv
ETvat" rcpoc, Sl toutoic TcdvTa totcov e/£tv to dvo)
xat xaTo), xat tpepeoOat tpuoet xal uivEiv £v Toic,
OtXEtOlC TOTCOIC IxaOTOV TO)V C70)U.dT0)V, touto Sl Tcotetv
r\ dvw, t, xaTW. (2) 'Vtcox61u.svwv Se toutwv, toi Xoitco
mj OswpT,Te'ov. Ast Sl TcetpaetOat ttjv axe-Jitv outo> rcotei-
oOat , Stooc to ti loTtv aTCoSoOritTETai ■ wote Ta te a7to-
pouuEva XuEdOat , xat Ta SoxouvTa uTrdp/Etv Ttji to'7cw
(2I0,JII.'
vas erit : quod cniin inest, et icl in quo inest , amlio sunt ejus-
tlem partes : (3} sic igitur ficri potest ut itlem aliquid sil
in se i|>so ; Prinio autem non potest , ut album in corporc :
quia superficies est in corpore, scientia vero est in anitna;
ex liis auteni, quum sint partes , appellationes suniuntur,
ut in liominc certe; sed amphora et vinum, quum sunt
seorsum, non sunt partes, sed simul tamen : idcirco, quando
sunt partes, erit idem in se ipso : ut album in liomine , qnia
est in corpore : et in hoc, quia est in superficie : verum in
liac non amplius per aliud ; atque ha?c diversa sunt spnir,
aliamque naturam et vim utrumque habet, superfiries , ct
albor. (4) Si igitur per inductionem consideremus , nilnl
videmus esse in se ipso secundum ullam definitionem. F.t
ratione patet hoc esse impossibile ; oportebit eniin utrumqu"
ambo esse : utputa, amphoram esse et vas et vinum, ac
vinum esse et vinum et amphoram : si quidem aliquid polrst
ipsnm esse in se ipso. Quocirca si quainmaximr in se
invicemsint; tamenamphora recipietvinum, nonquatenns
ipsa est viiiuin, sed quatenus illud est vinum; vinumauteni
inerit in amphora, non quatenus ipsum est amphora , s«l
quatenus illa est amphora. Secundum essentiani igitur Itrc
dilferre patet ■ alia namque est definitio ejus in quoest, et
ejus quod in illo est. (5) Quinimo nec ei accidenti esse
potest : simul enim duo corpora in eodem inerunt; nam
et ipsa ampliora inse ipsa erit, si id « ujus naturaesl ad su>-
cipiendum apta, potest in sc ipso esse : et insuper in eodem
erit id cujus suscipiendi vim habet, ut vjnum.si vini snsci-
piendi vim habet. Impossibile igitur esse ut aliquid sit prinm
in se ipso, manifestum cst. (6) Quod auteni Zeno dubitabal,
quia si locus est aliquid, erit in aliquo, solverc non est difS-
ctle : nihil enim vetat , primum locum esse quidem in alio ;
non tamen esse in illo ut in loco , sed quemadmodum sa-
nitasest in calidis, ut habitus ; calidum autem incorpore,
ut alTectio : quare non est necesse in inhnitum ibire.
(7) Sed illiul perspicuuin est, qiua vas non est ulla pars
ejus quod in ipso est ( nam quod primo inest.et inquo
inest , diversa sunt ) , locum nec posse esse materiam , nec
formara , setl diversum quidpiam : nam lurc sunt aliqui-1
ejus quod inest, tam materia quam forma. De his igiturdu-
bitatum esto.
Sed quid tandem sit locus, ita perspicuum tieri polest. De
eo autem accipiamus, quaecumque videntur vere ipsi perse
inesse. Censemus igitur locum esse primo id quod contiael
illud cujus est locus , nec esse aliquid ejus rei quam conlinet.
Preeterea primum loctim nec esse minorem , nec majorem
re locata. 1'iatcrca , destitui quaque re et esse separabile.
Ad haec , oinnem locum habere partcm superam et inferam ;
et singula corpora natura fcrri , ac mancre in propriis locis :
hoc autem facere aut supra, aut infra. (2) His suppositis,
reliqua sunt dispicienda. Conari autem oportet considera-
tionem ita instituere, quatenus quid sit explicrtur : ailco
ut et ea de quibus dubitalur, solvantur, et qua' videnlur
 («.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. IV. CAP. IV.
uTcap/ovTa eotoi , xat eti to ttjc SuoxoXiac atTtov
xott twv TCEpi aurbv dTCopT|[xdTo>v lcTat ipavspdv oCtw
v&p av xotXXtOTa Seixvuoito ExaoTOv. (3) IIptoTov fxsv
ouv 8si xaTavorjuai oti oux av e^tjteTto 6 totcoc , eI (xrj
s xivT,si'c ti? r)v 7) xara totcov • Sti y*P touto xat rbv
oupctvbv fxdXtOT' oidtxESa Iv totcw , 6"ti aEi iv xivtjsei.
T»utt,i; Se-to [xev tpopd, to 8' auijrjaic xat tputaic- xal
yip ev ttj au^o-Et xat «j.Gi<tei [XETaSdXXst, xat 8
irpOTEpov tjv sVcauQa, TcdXtv u.e9ectt)xsv eic IXaTTOv
10 rj (iei^ov. "Eoti os xtvoujxsvov to u.ev xaO' aurb IvEp-
veta, to oe xarot ouu.6e6tjXOc • tou Sk xara ouu.6s6v)-
xoc to usv Iv8e/_o'[Xevov xivEtoSai xa6' a&TO, otov TOt
(xdpta tou 00'iu.aToc xat 8 Iv tw tcXoio> vjXoc , toc 0' oux
iv8E/d[X£va dXX' oeI xari ou|x6e6tixo'c , olov t) Xeuxo'-
!j TT)C Xal T) ^TClffTTJtXTl • TaUTa Y^P oCtW [XETa6£'6XTlX£
tov totcov, ort Iv 0> UTCap/OUOt (XETaSaXXEt. (4) 'Etcei
8e Xs'you.ev Etvat (1)? EV TOTCW TW oupavw , StOTl Iv TW
dspt , oStoc 8' iv to) oupavw • xal iv tw dlpt 8s oux iv
Tcavrt, dXXi Sti to foyaTov outou xat TCEpti/ov Iv to>
so ispt cpajxlv ETvaf Et fkp Tcac 6 dr^p totcoc, oux av Taoc
eit| IxdsTOu 8 totco? xal Exaarov SoxeT 8e yt looc
Elvat. Toioutoc 8' 6 rcpwTOC iv w Iotiv. (5) "Ocav
jxiv ouv jx-rj StTjpriUEVov rj to TCEptl/ov dXXi auvs/lc,
ouy w{ ev totco^) XsyETat Elvai lv exeivo), dXX' w? (X£'po<
J6 ev 8).bf §Tav 8e 8ir)prjtx£vov r) xat otTCTdu.svov, ev
TCpO)TOJ icTTt T<{) io/aTO) TOU TCEptiv^OVTOC, 8 OuV ECTTt
txipoc xou iv auTu) ovtoc, oute (xeiJov tou 8ta(irrju.a-
toc, dXX' ioov • iv vap tw auToi Ta icQf_aTa twv aTCT0u.i-
vo>v. Kai cuve/£c (xiv ov oux lv ixEtvo) xtvElTat , dXXa
3u ;xiT* exeivou , Striprjtxivov Si iv ixstvo). Kat idv te
XlVTJTat TO TCEptivOV Idv T£ |XTl, OUoiv T|TTOV. "Eti
tjcav u.}) Str)pr|ixlvov r), o>c (xipoc iv SXo) XiyETat ,
ofov iv tw 8sp6aX(x<j) rj o<J/ic r\ iv tw oo')(xaTt ri /_£tp-
6rav 8e Sir,pr<txe'vov, olov iv tw xdSw to C8o>p v| iv
35 Tiji xspaixtw 6 oTvoc* rj (xev ^ip y.slp xaTa tou oo')u.aroc
xtvEiTat, to 8i CSo)p iv Toi xd8w. (s) "Hot) toivuv tpa-
vepov ix toutwv ti ioTiv 6 totcoc. 2/eSov yip tit-
Tapd iorriv uiv dvaYxr) tov totcov ev ti ETvaf r\ yip
(xopspri rj CXr) rj StddTTjtxd ti t6 (xeTai;u twv Itr/aTwv,
»ti ^ Ti Ecr/aTa, eI u.t} io"1' u-iSev otdcrTVjixa rcapa to tou
EYYlvou.lvou oo')(xaTOC (xIyeSoc;. Toutwv 8' Srt oux iv-
Si/ETai TOt Tpta eTmoi, cpavEpdv dXXoc Sti [xiv to TCEpte-
veiv SoxEt vj (xopipr) eTvaf Iv TauTW Y^P T^ Eff/aTa
TOU TCEptl/OVTOC Xat TOU TCEplEV^OlXEVOU. EcfTl (XEV OUV
tt. dtx^o) TcipaTa , dXX' ou tou aurou , dXXoc to jxev eISoc
tou TcpdY(xaTO<;, 6 81 totcoc tou TCEpti/ovTOC owjxaTOc.
(7j Ata 81 TO [XETa6dXX£lV TC0XXdxiC[XEV0VT0C TOU TCEpt-
E/ovTocTOTTEptEjrdixevovxal Sir)pr,|xlvov, otov I; aYYetou
C5o)D,Tbix£Taciu eTvat Tt SoxeT 8tdefTV)[xa, o>c dv ti Tcapa
60 to cwu,a to [XEQtOTaixevov. Tb 8' oux eotiv, dXXa rb tu/ov
itxTctTCTtt owtxa Twv ixeSiotoixevojv xat aTCTEiOat tce-
. spuxdrwv. (s) EJ S' v)V ti to 8ido-Tr,ixa to tce^uxoc xat
(xevov Iv Toi auToi totco), aTcetpoi av r,oav totcoi'
u.sOiuTa[XEVou y^P T0" CSaTOc xat Toti dlpoc Taurb
XHISTOTLLES. II.
289
loco inesse, maneant : et praeterea causa difficultalis, atque
eorum quse de ipsodubitantur.perspicua fiat. Sic enimpul-
cberrime unumquodque monstrabitur. (3) Primum itaquo
oportet intelligerc, non iuluram fuisse loci inquisitionem ,
nisi motus aliquis esset, qui in loco spectarelur. Idcirco et
ccdum maxime putamus esse in loco , quia semper cst in
motu. Hic veropartim cst latio, partim accrelio et demi-
ntitio : nam et in accrelione et deminutione fit mutatio :
et quod prius liic crat, rursus translatum est in mlnus aut
majus. Quod autem movetur, partim est per se actu, partiin
ex accidenti. Qtiod autem est cx accidcnti, partim potest
moveri pcr sc, ut partes cor|)oris, et clavus qui est in navi •
alia non possunt per se moveri , scd semper moventur cx
accidenti ; ut albor, ct scientia : lia-c enim sic mutant io-
cum , quia id in quo insunt , mutat. (4) Quia vero dicimus
esse in ccelo ut in loco, quia est in aere; bic autcm est iu
ccelo : sed et in aere esse dicimus, id est, non iu toto;
sed propler ejusextremum et continens, in aere esse di-
cimus -. nam si univcrsus aer esset locus, certe non essct
a-qualis cujusque rei locus et res ipsa : sed videtur aeqtialis
esse. Talis autem est primus locus, in qno res est. (5) Quum
igitur id quod continct, non est divisum, sed continuum;
tunc dicitur in illo esse, non ut in loco, sed ut pars in toto.
Quum autem est divisum, ac tangit; tunc est in aliquo
primo, quod est extremum continentis, ct neque est pars
ejusquod iu ipso est, neque majus intervallo, sed asquale :
quoniam in eodem sunt extremitates coruin qme se tan-
gunt. Et id quidem quod est continuum , non in iilo move-
tur, scd cum illo : quod autem est divisura , in illo : ct sive
continens moveatur, sive minime, nibilominus ipsum mo-
vetur. Praeterca quum nonest divisnm, dicitur esse ut pars
in toto : veluti in oculo aspectus aut in corpore maniis.
Quum autem est divisum , dicitur esse ut in loco , velut
in cado aqua, aut in dolio vinum; etenim manus cum
corpore movetur : aqua vero in cado. (6) Jam vero ex bis
perspicuura est, quid sit locus. Fere enim quattuor sunt, ad
quorum unum neccsse est locuni relerri ; aut enim est Ibrma ,
aut materia, autintervallum quoddam, quod est exlremis
interjectum , aut extrema , si nullum est intervall uin prxter
magnitudinem corporis quod incst. Horum autem tria esse
non posse , perspicuum est. Vertim , quia continet , videtur
esse forma; in eodem enim sunl extremitates ejus quod
continet, et cjus quod continctur. Sane ambo sunt ter-
mini , non tamen cjusdem : sed forma est terminus rei ;
Iocus autem , corporis continentis. (7)Quiavero idquod
continetur ac divisum est, eo quod continet manente,
mutatur sajpe, ut ex vascaqua; idcirco quod est intcr-
jectum, vidctur csse aliquod intervallum, quasi quip-
piara sit praeter corpus quod transfertur. Quod non ita
est : sed incidit quodvis corpus eorum qu.-e transfe-
runtur, et sua natura tangere possunt. (8) Ccterum si
intervallum esset aliquid quod sua natura esset, ac inane-
ret eodem in loco; infiniti cssent loci; translatis cnim
la*
 290 4»T2IKHS AKPOASEflS A, S.
Trotrjo-Et t& udpta TcdvTa ev tw 8Xo> fiirep itTcav to
C8o>p £v T(~> iyydiiy fiua oe xai 6 totcoi; Ecrrat uETa-
6dXXtov. °12o-t' Ecrrat tou totcou t' dXXo? totcoc, , xat
tcoXXoi totcoi dua EiovTat. Oux E*OTt 8e dXXo; totco?
6 6 tou uoptou, tv wxivjiTai, oVav SXov to dyfeiov ue-
OiaTTjTat, dXX' 5 auTOC/ ev w yap Istiv, dvTtueOfoTaTat
6 av^p xat to tiooip rj Ta udpta tou uoaTO?, dXX' oux
ev (;> yfvovTat totco>, 8; uspo; eoti tou totcou 8"? £o"ti
totcoc, SXou tou oupavou. (9) Kat rj uXr) oe Sojeiev av
lu Etvat totco;, £t ve bi T,psuo~vTi tic, axOTCofrj xat ur,
x£yo>piBU.£vo) dXXi o-uve/si- oicrTCEp yip et dXXoiou-
Tat , eoti ti 8 vuv uev Xeuxov, TcdXat oe ufXav, xai vuv
ijlev oxXr,po'v, TcaXat os uaXaxdv (810 csauev eivat Tt
tt,v uXrjv ) , outu) xai & totcoi; ota ToiauTTjc, tivoi; eTvat
16 Soxet cpavTaota;- tcXtjv exeTvo uiv 8io'ti 8 r,v ar'p ,
touto vuv uoo>p, 8 os totcoc, Srt ou rjv 8 drjp, EVTaiJO'
ecttI vuv uooip. 'AXX' rj uiv uXr, , wcfTCEp eXe'vOt| e'v
TOtC TCpOTEpOV, OUTE yojpptCTTr, T0U TCpdyuaTOi OUTE
TCSptE^/ei, 6 8e totco; du.^>w io) Ei Totvuv (xr,3=v
30 Toiv Tptoiv 6 totcoi; eoTt , uy;te to Eioo? ut)T£ tj uXr)
u.r,TE Stao-Tr,u.a ti aet urcap/ov ETEpov irapi t6 tou
Trpdvu.aTO? tou ueOtaTauEvou , avavxr) tov totcov
7 ^ -\ » ~ ' V '/ «. /
EtVal TO AOITCOV TO)V TEOOapO)V, TO TCEpac; TOU TCEptE-
/ovto? c;o)u.aTOc. Aeyo) 5s to TC£ptEyo'[jtEvov co>u.a to
26 xtvrjTOv xaTa tpopa'v. (n) AoxeI oe y.E'Ya ti eTvoi xal ya-
Xetcov XrisOrjvai 8 totco; 8ta te to TrapEuoaivEaOat Tr,v
iiXriv xat Tr,v u.op^iiv, xat oti to e'v r,p£u.ouvTt twtce-
pteyovTt vivEoOat tt,v u.ETaoTa(7iv tou ^iepou.e'vou- Iv-
Oc'/weffOat vip tpaivETat elvat StacfTr.ua [xeTa^u aXXo Tt
30 twv xtvouuevtov u.eyeO~iv. Zuu.6aXXeTai Se Tt xat 6 arjp
ooxiov ao(ou.aTOi; Eivaf tpotivETat vip ou u,dvov Ti tce-
paTa tou ayYEiou sTvat 6 tottoi; , aXXi xal t6 iieTa^u
w? xevdv. (12) Eoti 6" oioTcsp to txyYEtov totco;
ueTaifopTiTdi;, outo) xat 8 totcoc; dyYetov du.eTaxivr|Tov.
36 Ato A^Tav U.EV ev xivouu.s'vo> Tt xtvriTai xat u.eTa6dXXrj
to Ivtoc,, otov ev xoTau.0) TcXoiov, d>; Ayyttia yfozcn
txaXXov r) totcw tw Tcepte'/ovTi. BouXeTat 8' dxivriTOc, eT-
vat 8 totcoc," 8106 Tca; ixaXXov tcotouoi; totco?, 8*Tt dxfvr,-
to; 6 tcS;. "Qc/te to tou TCEptE/ovTo; Tce^pa; dx£vr,TOv
«0 TCptOTOVjTOUT^ESTtvS TOTCO?. [VII.] (l3) Kat 8li TOUTOTO
uifc;ov tou oupavou xat to ecr/aTov to rcpo; ■f'1u,a; ttjc.
xuxXo> cpopai; SoxeT eTvoi t6 [xev dvw to 6s xaTo>
udXtdTa Tcaot xupio>c, 6'ti to u.ev det u.e'vet, tou 8e
xuxXou to ta/_aTov waauTwi; ?/ov u.6vei. £Jctt' etcei
*'•> TO U.EV XOU^IOV TO ctvw spEpduEvov loTt cpuaEi , to 6s
papu to xaTto, t6 (uev Tcpo; to uecjov TCEpte/ov Tce'pai;
xaTw i<si(, xai auT8 to uecrov, to 8e Tcpo; to eavaTOv
fjfvw , xat auTO to ecr/aTov • xat 8ti touto 8oxei e'tci'tc£-
6dv ti etvat xat oiov dvvETov 8 totcoc, xat Tceptevov.
>o *Eti cVlua tw TrpdY.uaTt 6 totco? • Sua yip tw TTETcepa-
euEvw Ti Tce'paTa.
(211,313.)
aqtia et aere , idem Tacient oranes partes in toto , quod uni-
versa aqua Tacit in ,vase. Hein locus rautabitur; quapro-
pter erit etiam loci alins locus : et multi loci simul i-ruiit.
Monestautem alius locus partis inquomovetur, qunmto-
tum vas transfertur, sed idem raanet; nam in quosunt, in
eo vicissim transferunluraer et aqtia et partes aquae.sed
non in eoloco in quein transennt : qui scilicetest parsloa
qui est locus totius «ell. (9) Sed et materia videri potest
esse locus, si quis consideret in eo quod quicscit , nec est
senaratum scd continuum ; quemadmodum enim si varia-
tur, est aliquid quod nunc est album, olim erat nigrnm;
et iiiinc estdurum, olim erat molle : umle dicimus materiara
esse aliquid : ita et locus videtur csse aliquid , quia ejus-
modi quandam speciem prx se fert. Verum illud ideo di-
citur : quia quod erat aer, nunc est aqna; locua antem,
quia ubi erat acr, ibi niinc est aqua. Sed maleria quidem,
ul in superioribus dictum liiit , neque separabilis est a rc,
neque continet : quum titrumque loco conveui.it. (10) Si
igitux locus non est ulltim e\ bis tribus; hoc est, neque
forma, neque materia , nequc intcrvallum , quod semper
diversum quiddam sit pnrter rem quae transfertur : necessc
cst locum essc id quod cx illis quattuor est reliquum, nempe
terminus corporis continentis. Corpus autem contentum
appello, quod est latione mobile. (II) Jam vero magnuin
quiddam ac difticile esse videtur, sumere quid sit locus :
iliiuin quia materix et formae speciem rcfert; tnin etiam
quia in en quoil continet, quicscente, lit translatio ejus quoJ
fertur ; videtur enim esse posse intervallum quoddam m-
terjectum, diversum a magnitudinibus qux movenlur.
Confert etiara aliquid aer, qui videlur e-.-e incorporens;
nam locus videtur esse non solum extremitates vasfs, sei)
etiam quod est interjectum quasi inane. (12) Porro siciit
vas est locus qui transferri potcst, ita locus est vas immobiie-
idcirco quando in re mola aliquid movetur, et quod intus
est,mutat locum, veluti in fiumine navigium, eoutilur
quod continet, potius ut vase, quam ut loco; locus autem
dcbet csse quiddam iinmobile ; quare universum fliinien
magis cst locus : quia universum est iniiiiobile. Quoiita
ejusqtiod continct, terminus immobilis primns, id ipsiira
cst locus. f VI II.] (13) Ideoque medinmcorli, et extremum
circularis conversionis quodnos versus est, omnibus masiuie
proprie videtur esse, boc quidem supr.1, illud autem infr.i :
quoniam illud semper manet; circuli autem extremum
semper eodem modo se liabens manct. Quapropter quum
leve id sit quod sursuin natura fcrtur, grave auleni quoil
deorsum ; certe tcrminus qui medium versus continet, infra
est, necnon ct ipsum medium ; qui vero extreiuum vewis
continet, stipraest, necnon et ipsum extrcmum. ProinJe
locus videtur esse planum quiddam , ct quasi vas, et rem
locatam contincns. Praeterca locus simul est cum re : quia
termini simul sunt cum co quod tcrrainatur.
 (512,513.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. IV. CAP. V.
CAP. V. [VII.]
'12 [xlv ouv cro)u,aTi etm ti Ixtoc cjwu,a TCEpii/ov
txuro, touto lerTtv Iv totcw • o> 21 uv;, t>u. Atb xav 28wp
ftvr.Tat toiouto , Ta uiv u.o'pta xivrjcrETai auTou (TCEptE-
/etcu vip utc' dXXrjXtov ) , to oe Ttav Ecm pilv wc xi-
i vr,5ETai , so"Ti 3' o>c ou' o>c ulv vap SXov, dtxa tov totcov
oi u.ETa£dXXEt , xuxXoj os xtvrjaETai* twv u,op(o>v yip
outoc 5 to'tto; ■ xai avw (xlv xai xaTO> ou , xuxXo> o"
Evia* Ta 8e xal avw xai xdvo), ocra e/ei Ttuxvo)criv
xai jjtavoxitv. "QcrTCEp 8' i\(/J)i\, Tot u.ev Icttiv lv
10 toto) x«Ta Suvautv, Ta oe xaT' IvspYEtav. Atb orav
uiv cruvE/ic Tj to 8u.otO[JiEp£'c, xaTa Suvauuv Iv totto)
Ta u£prj ' brav 8s /wpicrOr) uiv a7CTT)Tai Se iocrTCEp
criopdc, jtaT* IvlpYSiav. (2) Kai Ta uiv xaO' auTa ,
oTov Tcav crwu.a , f) xaTa tpopiv f\ xaT' au;r,eriv xivrj-
15 tov xa9' auTO tcou , 6 8' oupavdc, woTrsp £ipr,Tat , ou
7C0U ClXoC OUO' EV TlVl TOTCW EffTlV, El y£ U.7]0£V OUT0V
TCEptEVEt o"wu.a. 'Etp' w Se xivEtTat, toutj) xai totcoc
EffTl ToTc U-OplOl; - iTEpOV Vap £Ts'pOU 1/OU.EVOV TWV U.O-
pt'o)V eo-ti. Ta 8s xara o-uu-SeS^xo';, oTov f) Jju/fj xai
Jo 6 oupavdf toc yip u.o'pta iv totco) tcwc rcdvTa- etci tw
xuxXw yip TCEpt£/Ei dXXo aXXo. Atb xtvEtTat uiv xuxXo>
udvov to avw, to 8e tcSv ou tcou • to yap tcou auTo' te
Etti ti, xat ETt aXXo ti OEt Eivai rcapa touto e"v
t>) 8 TC£pi£/£f Ttapa 8e to tcSv xal oXov ouoev eottiv
k e;o> tou TcavTo';. (3) Kai ota touto ev tw oupavoi
7ccivTa • 6 vip oiipavb; to Tcav too);. "EecTt 8' 5 totcoi;
ou/ 8 oupavdc;, dXXot tou oupavou Tt to EO/aTov xal
aTCTOjXEvov tou xtvr,T0u croju.aToc; TCE^pa; r)pEU,ouv xaii
8li TOUTO fj fJtiv •ff\ Iv Ttji CSaTt , TOUTO 8' EV TlT) dtEpt,
w outoc; 8' iv tcT) atGEpt, 6 8' aiO/;p IvTWOupavw, 6 8' ou-
pavbc; ouxETt iv aXXw. (4) <I>av£pbv 8' Ix touto)v Sti
xai ai ditopiat Tcae;ai Xuoivt' av outw XEYOuivou tou
Torcou. Oute Y"P o"uvau;EaOai dvaYxr| tov totcov,
oute crTiYu.T]i; sivat totcov, oute 8uo OTwjjtaTa iv TtT) auTw
aTOTto), oute oiotcfTr^tJtd Tt Etvat crtou.aTixdv. 2iwu.a
vip to [jtETa;u xou toicou to tuvov, dXX' ou oiddTrjtjLa
otopiaToi; ' xa t eotiv 6 totcoc; xai tcou , ou/ w; iv T07rw
8e , dXX' wc; to rcipa; iv tw TCETCEpao-LiEvw. Ou Yap
Ttav to ov iv totco), dXXa to xtvrjTbv orcoua. (5) Kai
w ^EpETat 8r| Etc; tov auTou to'tcov ExaoTOV euXo'ywc;"
8 vip i^E;r,t; xa\ dTCTo'u.Evov u.-); pta, avyytvls' xai
cruttTCE^uxoTa u.iv drcaO») , aTCTOjjtEva 6» TcaOrjtxi
xai Tcotr.Tixi aXXr)Xo)v. Kai u,evei 8v) ^uctei icav Iv
tw otxEto) totco) ExaiTOV oux dXo'YO)c.- xai yip to u.e-
ti po? tooe iv 0X0) tw T07CW d)? SiatpETOV [xspoc; Ttpbc, b^Xov
Ittiv, olov, OTav uSaToc. xtvrjo"/) ti? u.dptov •?, dipoc..
(«) Outo) 0£ xat df,p E/Et Tcpbc uoo>p- otov uXv) Yotp,
to oj EtSoc, to u.iv 8oo>p uXt) aEpoc, , 6 8' df,p oiov ivsp-
YEtd Tic, IxEtvou' to ^ap uowp 8uvdu.£t dv-p Icjtiv,
M 6 o' df,p SuvdtiEt uoojp dXXov TpOTCOV. AtoptaTEOv 81
Ttepi toutwv ijcrT£pov , dXXi oii tov xaipbv avafx.r[
tt£v eitceTv, dexaswc oe vuv pV,Oiv tot' Eo-Tat traSECTTE-
29 1
llliul corpus igitur est in loco , extra qnod cst aliquod
aliud corpus, quod ipsura continet; illud vero non est in
loco, cxtra quod non cst ulltim corpus. Idcirco etiamsi
aqua talis fiat ; partes quidem ejus movebunttir, quia conli-
nentur ali.v ab aliis : universuin aulein aliquo niodo mo-
veliitur, aliquo modo non movebitur; nt enim est totum,
siinul locum non mulabit: inorbem autem tuovebitur, quia
partium liic locus cst. Et nonnulla quidem non movcntur
sursum etdeorsum, sed in orbem : alia vcro sursum ac
deorsum , quapeiimquc scilicct babent dcnsitatem et rarila-
tem. Sicut autem dictum fuit, alia sunt in loco potestate,
aliaactu : quare quum id quodconstat exsimilibus partibus,
est continuum; parles potestate in loco sunl; quum autcm
separata; sunt, ac tanjnint, vclut acervus ; tunc actu in loco
sunt. (2) Et alia quidcm per se sunt in loco , ut omne cor-
pus aut latione aut accretionc mobile, per se est alicubi ;
ctrJiim aulem (ut dictum fuit) nusquam tolum est, nec in
aliquo loco : si quidem nuilo corpore continetur. Quatcnus
autem movetur, eatenus ctiam locus est partibus : alia
namque pars alii cobffiret. Alia vero sunt in loco ck acci-
denti : ut anima, et ccclum ; nam omnes partes sunt quo-
dammodo inloco : quoniam in circulo alia pars aliam con-
tinet ; idcirco superum corpus tantum in orbcm movetur ;
imivcrsum autcm non est alicubi : quod cnim est alicubi,
et ipsum est aliquitl , et insuper oportct pra_'ter boc csse
aliud quidpiam, in quo sit, seu quod ipsum contincat : sed
praeter univcrsuin ac totum, nihil est quod scilicet sit cxtra
nnivcrsum. (3) Proinde in ccclo omnia sunt : nam ccclum
fortasse est universum. Locus autem cst, non ctelum, sctl
cceli quoddam extrcmum ac ternjynus quiesccns , qui tangit
corpus mobile. Ideoque terra cst in aqua ; bcec vcro in
aerc ; bic autem in aHhere ; a-tlier aulem in ctrlo , sed ca1-
lum non est amplius in alio. (4) Ex his perspicuum est,
omnes dubitationes dissolvi posse , si ita locus explicetur :
quia nequc neccsse est, simul augeri locum; netjuc puncti
esse locum ; nctpic duo corpora esse in eodcm loco ; neque
esse aliquod inlcrvalliiin corporcum ; quod cnim loco est
intcrjcctum, est corpus quodlibet, non intervallum corporis;
ct locus est alicubi , non tamcn ut in loco, sed ut terminus
in re terminata : non eniin omne cns cst in loco, sed tantum
corpus mobile. (5) Et fcrtur igitur unumquodquc optima
ratione ad suum locuni ; quod enim deinceps collocatum
est, ac tangit non vi , illud est cognatum : ct copulala qui-
dcm in unam nattiram , sunt impartibilia ; quuni autem se
tangunt, vicissim pati et agere possunt. Et manet igitur na-
turaliter unumquoilqtie in loco proprio, non sine ratione ;
nam ct h.cc pars habet eandcm ralionemad locumtotum,
quam babet pars divisa ad totum ; vcluti, quum aliquis
amoverit parlem aqua; vel aeris. ((>) Sic vero et aer se
babct ad aquam; Iwc enim est ul materia; ille vero, ut
forma : ncmpe aqua cst materia aeris, aer autem est tan-
quam actus quidam illius ; etenim aqua est potestatc acr,
scd aer est potestatc aqua alio modo. Definiendum autem
dehisest posterius: sed per occasionem nccesse fuif nliquiil
dicere. Verum quod in prjesentia obscurc dictum e«.t, tuiic
10.
 293 4»r£IKH£ AKPOASEQS A, <r.
pov. Ei ouv to auib r) 6Xt) xai r) hxtkiytia (uSwp
f&p ducpw , dXXa to uev Suvdutet, to 8s evrsXE/Eta),
£/ot av wc udptdv tcwc Ttpbc #Xov. Atb xai toutoic dcprj
ioti " auucpuatc Ss' , Srav ducpo) IvEpyEta t» K»ywvtll.
k Kai itEpi uev toVou, xai 8rt eoti xai ti eotiv, £tpr)Tai.
CAP. VI. [VIII.]
Tbv auTOv St Tpdirov uitoXr,TCTE'ov Eivat tou cpuatxou
OEwprjaat xai TtEpi xevou, ei Iotiv r} url, xai xw(
eativ r) ti eotiv, waitep xal Ttepi totcou- xai faP
TtapaTcXr,afav e/et tt,v te ditio-Ttav xai Tr,v TtioTtv Sta
10 twv ujtoXau6avoue'vo>v • otov f ap TOitov Ttva xai dv-
yeiov to xevov TiQlaatv ot XeyovTec, Soxei Ss TtXripEC
usv iTvai, Srav E/r, tov oyxov ou Sextixov eotiv, Srav
Se o-Tepr,0>i , xevdv, wc to outo uiv Sv xevov xai TtXr]psc
. xal tottov, to 6' Eivat auToi; ou Taitb Sv. (2) Ap-
15 c/xaQat 8= Ssi ttjc axr_/so>c Xafiouatv fi te Xsyouoiv ol
cpdaxovTEc eTvoi, xal itdXtv a Xeyouoiv oi urj cpaaxovTSC,
xai TptTOv t&c xotv&c Tcepi auTolv Sd!|ac. Ot usv
ouv Sstxvuvat TCEtpwuEvot Sti oix eoTtv, oi/_ 0 [JouXov-
Tat Xs^etv ot dvOptoTtot xevov, tout' e^eXe^y/ouoiv ,
»o dXX' duapTavovTSC Xe^ouatv, waitep 'AvaljaYdpac xai
oi TOUTOV tov TpoTtov IXs^y/ovtec- 'ETttoEixvuouat f^P
Sti eVci ti 6 dr,p, aTpsSXouvTEC touc daxouc xai Sei-
xvuvTe; o>c ia/upbc 6 drip, xai evaTtoXaufidvovTEC ev
Tat? xXE^uSpat<;. 01 S' dvOpo)Ttot pouXovTai xevov Elvat
2t 8tdaTr)ua sv o> utjSev eoti ooiua a?aOr)To'v oidusvot
Ss to 3v ditav etvat oo>u.a, cpaofv ev m 6^(0; ur,Sev Ioti,
tout' Elvat xevdv 810 to TtXripei; de^poi;, ur, xevbv eTvai.
(3) Ouxouv touto SeT^Etxvuvat , Sti eoTt ti 0 diip,
dXX' 6*ti oux eoTt Sidotrjua e*TEpov Toiv owudttov, oute
Jo "/oiptOTOv ouTe IvepyEta ov, 8 StaXaufidvet to tcSv owua,
wot' etvat ur. ouve/e';, xaOaTtep Xeyouoi Ar,udxpiTOi;
xai AeuxtTCTCo? xal ETepot TtoXXoi toIv (puotoXoYwv, r) xai
£t ti e^O) tou icavTO? oo)uaTo; Iotiv Svtoj ouveyoui;.
(4) Outoi uiv ouv ou xaTa Oupa; Ttpb? to ?tpd6Xr,ua
ti «TtavTwoiv, dXX' ol cpdoxovTE? etvat uaXXov. Aeyouot
8' £v uev 8x1 r) xivr,ot? r) xaTa totcov oux av E*r| ( aCtrj
8' Ioti cpopa xai au^ot!;), oi yap av SoxeTv Elvat xt-
vr,otv, Et ur, tvr\ xevdv • to ^ip tXrjpe? dSuvaTOV etvat
Ss^aoOatTf H Se Se;atTO xai eVcai Suo Iv tw autw, ev-
40 Se/oit' av xai orcooaouv eTvat Sua owuaTa" ttjv yap
Sta^opdv, St' r)v oux av Eirj to Xe/_Oe'v, oux ?otiv eitceiv.
El Se touto IvSE/ETai, xai to ouixpOTaTov Secetat tb
ueytOTOv • TcoXXa yip utxpd Ioti to uEya " wot' Et
tcoXX» toa EvSe^/eTai ev TauT(j) elvai, xai TtoXXa dvtoa.
tt> (6) MeXiooo; uev ouv xai Seixvuotv 8x1 xb tcSv dxtvrj-
tov ex toutojv • £t Y«p xtvr;o£Tai , dvdvxT) tivat , cprjot,
xevdv • to Se xevdv, ou twv ovtojv. (a) Eva uev ouv
TpOTCOV EX TOUTWV SeiXVUOUOIV OTl EOTl Tl XEVOV, dXXoV
S' 8x1 cpaivovTat Ivia ouvtdvTa xai TctXouuEva, otov xal
■vo tov oTvdv cpaot SI/EoOat u.£t4 twv doxwv touc, TtiOouc, ,
wc, ti( Ta evdvTa xeva ouvtdvTOC tou tcuxvouuevou 00')-
uatoc- "Eti Se xai r) auSriotc ooxfi rtaot vtYVEaOat Stot
(213.)
erit magis perspicuum. Si inilnr idem est materia et actus
(nam aqua est utriimque, sed est altcriim potestate, alternm
actu ) , eo fere modo se liabebit ut pars ad totum : ideo-
que liis est tactus : copulatio vero est in unam natuiam,
quando ambo (iunt nnum actu. Ac locum quidem esse, et
quid sit, dictum est.
Eodem modo existimandum est, physici esse dispi-
cere etiam de inani, an sit , necne, et quomodo sit, ?el
quid sit; quemadmodum et de loco ; etenini similem habet
rerutalionem et fidem cx iis qua: de eo exislimantur; nam
qni id esse dicunl, lii ponunt inane quasi locum quendam
ct vas. Videtur autem plemim quidem esse , quum molem
liabet, cujus est capax : qiium autem ea destitutum fuerit,
tuncesseinane;quasiidem sitinane, et plenum, et locus,
sed eorum essentia non sit cadem. (2) Inititim autem con-
siderationis fieri oportet, sumplis iis quae dicunt qui aiunl
esse inane , et rursns qua; dicunt qui negant esse; ac ter-
tium communes de iis opiniones. Qui igitur ostendere co-
nantur non esse inane, bi non id refellunt, quod unmines
inane dicere volunt, sed quod aberrantes inquiunt : sicut
Anaxagoras, et alii qui boc modo redarguunt : demonstrant
enim aerem esse aliquid , utres torquendo , ct ostendendo
quanta sit vis aeris, eumque in clepsjdris int^rcipiendo.
Homines autem volunt, inane esse intervallum, in quo nul-
lum est corpus sensilc. Et quum putent omne ens esse
corpus, inqniunt, in quoiuiiniiio nibil est, id esseinane: id-
circo quod est aere plenum, non esse inane. (3) N'on oportet
igilur lioc probare, aerem esse aliqnid : sed non esseinler-
vallum diversum a corporibus, neque separatum, neqnc
quod aclu sit et permeet per omne corpus, adeo nl non sit
continuum : quemadmodum inquiunt Democriluset Leucin-
pus, et multi alii de natura disserentes : autsiquidestexlra
omne corpus, quum corpus sit continuum. (4)Ergobi
non per januam problemali occurrunt ; sed polius qui inane
esse dicunt. Primum autem inquiunt non fore motum se-
cundum locum : bic vero est latio , et accrctio; non videri
enim esse motum, nisi sit inane : quia quod est plenum, reci-
perc aliquid nequit; sin autem rcciperct, ct duo corpora in
eodemcssent ; ccrtepossentquotcuinquecorporaainiil esse;
nam diffcrentia, propter quam , quod dixi, esse nequeat,
afferri non potest. Quodsi hoc fieri potest , etiam quod est
minimum, recipiet quod est maximum. Multa namque
parva cst quod magnum est. Quapropter si multa a?qualia
possunt in codem essc, eliam multa imcqualia essc polc-
rant. (5) Ac Melissus quidein ex bis ostendit universum
esse immobile : quia si movebitur, necesse, inquit, erit
inane esse : inaneautem non cst in entium numero. (6) Uno
igitur modo ex bis ostcnduut inaneessealiquid : alio autem,
quia videntur queedaru coirc et compriini , sicul et Tinnm
aiunt una cum utribns rccipi a doliis , tanquam corpuscon-
densatum coeat in ea spatia inania quaj insunt. rneterea
etiam accretio videtur omnibus fieri per inane : alinwntuui
 (»u,au.) JNATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. IV. CAP. VII.
xevou' Tfjv uev vip Tpotpf,v cojua eivot, Suo 81 atojJtaTa
diuvaTOV fiua eTvat. (7) MapTuptov oe xai to Tcepi ttj;
Ttspa; tcoiouvtoi, r) Se'/ETai fcov GSoip ocov to aYYEtov
to xevdv. Etvat 0' e;paaav xai oi IluOaYo'pEioi xevov,
6 xat iitetaiEvat auTO ra oupavoi Ix tou aTcetpou TcvEuua-
to; 6j; avairvE'ovTt xai to xevov, 8 StoptJUi t4; tpu-
«ti;, ojc ovto; tou xevou /ojptauou Ttvbc Toiv iyilrfi
xal TTJcOiopto-Eojc' xai tout' eTvat TcpoiTov ev toic dpt-
6u.oT;-to yip xevov otopt^Eiv Tfjv tpuatv auToiv. 'Elj ojv
10 (liv ouv ol ue'v cpaatv eTvat, oi 8' ou. tpaou, o/eobv toi-
auTO xai TOffaurd eort..
CAP. VII. [IX.]
Ilpb; 8e to Tcorepwe e/et 8ei Xa6eiv ti cr)uatvei
Touvoua. AoxeT otj to xevbv totco; eTvat ev w u.r)8^v
ecti. Toutou 8' aurtov 5ti to 3v aoifjta otovTat sivat,
ib Ttav 8t auiua Iv Tdicto , xevbv 8' ev ojj totcoj utjSev Ioti
oojua1 ojct' ef tcou ur, ecrt ooiua, xevbv eivat evTau-
8a. liT.y.a Si TcdXtv dTcav otovcat eivat dicTov • toiouto
ce 8 av e/tj Bdpo; r, xOutpdTTjTa. "£uu6aivet ouv ex
cuXXoyicuou touto eTvat xevdv, ev oj utjSev eVrt Sapu
«o r, xou:pov. TauTa uev ouv, ojCTtep eitcoucv xai 7rpd-
TEpov, ix. ouXXoyiouou ouuSatvet. "Atotcov Ss ei fj cti-
Yuf) xevdv • oeT ykp totcov eTvoi, ev 01 ao')uaTo; Icti
Stda-Tjua aTCTOu. (2) 'AXX' ouv cpatveTat XeYEcOat to
xevov sva uiv Tpdrcov to ufj TcXvjpEC aiaOTiTOu oojua-
Jt> to; xaTd Tr,v kyrp • aiaflr,TOv 8' euti xaTa tt,v acpfjV
to Sdpo; e/ov xai xou^oTr,Ta. Atb xav dTcopr,aete' tic, ti
av satev, ei l/ot to SidaTr,ua XP""-* 1 ^?07» ^"s-
pov xevbv r\ ou; r\ 8r,Xov Jct et uev oijowo aoiua
aTCTdv, xevbv eTvaf et Se ut) , ou. (3) "AXXov Se Tp07tov,
to tv 01 jjtr| toSe ti ur,8' ouaia Ttc aojijtaTtxiii ■ Sid tpaat
twec eTvat to xevbv ttiv tou aojuaTOC uXtjv, o?Tcep xai tov
totcov, to auTO touto Xs^ovTec ou xaXojc- r, uev yap uXt)
oi ytoptaT-ri Ttov TcpaYuaTtov, to 8e xevov 5t)T0uuiv ojc
/oipiardv. [X.] (♦) 'EtceI Se Tcepi totcou SitoptdTat,
it xai to xevov dvd-fXTj totcov elvat ei eoTtv lo-TEprjuevov
cwuaTOc, totcoc Se xai tcojc ^uti xai tc5c oux eaTtv
efpT|Tat, tpavepbv Sti outoj uev xevbv oux eaTtv, ouce
d/ojpto-TOv oi>Te xe/ojptau.Evov • to y«P xevov 06
ofiua, dXXa ctouaTOC StdaTr,ua SouXETat eTvoi. (5) Atb
«o xai to xevbv Soxei Tt eTvat, Sti xai 8 totcoc, xai Std TOt
auTa. "Hxet fip &r, r^ xivr,ctc r\ xaci totcov xai toTc
•cbv totcov (pdcxouctv etvai ti rcapa Ta cojptaTa t4 £u-
TttTcrovTa Jtai toTc to xevov. AtTiov Se xtvr^ceto; ofovTat
eTvai to xevbv oStojc oj; iv 5 xtveTcat • touto 8' av efr,
t4 oTov tov TOTCov ^act tivec eTvoi. (s) OuSsuia S' dvaYxr,,
ei xtvr,aic eortv, eTvat xevdv. "OXtoc uev ouv Tcdor,c
xtvriceoj; ouSauto;, 810 xai MeXtocov e^aOev dXXotou-
cflat ^ap to TtXrjpec IvSe/eTat. 'AXXa Sf| ouSe Tf,v xa^i
totcov xtvT)<jtv • Sua ^ap Ev8E'/eTat &7te$iE'vat dXXrjXot; ,
w «uOEvb; ovto; 8iacT>iuaT0; /oiptCTOU Tcapa Ta cwuaTa
Ta xtvouueva. Kai touto SrjXov xai ev Tat; Ttov cuve/tov
Stvat;, ojffTcep xat ev TaT; tojv UYpoJV. (7) 'EvSs^/ETat
293
eniai csse corpus : duo vero corpora simul esse non posse.
(7) Teslimonium de cinere quuque alTenint, qui recipit tan-
tum aquae, quantum vas , quum est inane. Pylhagorci quoque
dixerunt esse inane : et in cccluni, quasi respiret, ingredi
ex infinito spiritu : atque inane esse, quod naturas dister-
minat ; tanquam inane sit separatio quaedam et distinctio
eorum quae deinceps collocantur : et hoc esse primum iu
numeris : inane cnim dislinguere eorum naturam. Ex qui-
bus igilur alii aiunt esse, alii negant, talia fere et tot numero
sunt.
Ceterum ad intclligcndiim utro modo res habet, oportet
sumere quid nomen significet. Videlur igitur inane esse lo-
cus, in quo niliil est. Hujuscausa esl : quia quod est, pu-
tant esse corpus, oinne autem corpus esse in loco; inane
vero, in quo loco nullum est corpus : quare sicubi non est
corpus, ibi esse inane. Rursus putant oinne corpus esse
tactile : tale autem esse, quodcumque liabet gravilatem aut
levitatem. ltaque syllogismo eflicitur id esse inane, in quo
uiliil est grave aul leve.*Haec igitur, ut et anlea diximus ,
syllogismo colligiintiir. Absurdum autem esl, puuctum esse
inane; oportct enim inane esse locum, in quo sit corporis
tactilis intervalliim. (2) At vero videtur inane dici uno qui-
demmodo, quod uon est plenuni corporis tactu sensibilis :
tactu autem sensibile est, quod babet pondus ct levilatem.
Idcirco et dubitarc quispiam possit, quiddicerent, si inter-
vallum haberet colorem aut sonum , utrum esset iuane
necne. At manilestum est , si possit recijierc corpus lactile,
inane esse; sin minus, non esse. (3) Alio autem modo iuane
dicitur, in quo non est boc aliquid , nec subManlia aliqua
corporca. Quare nonnulli aiuut inanc esse corporum nia-
teriam : qui lioc ipsum dicunt etiam esse locum , baud
scite : nain materia non est separabilis a corporibiis : inaue
autem quaerunt ut separabile. [X.] (4) Quia vero de loco
dcfiuitum linl ; et necesse est inane esse locum , si est cor-
pore privalum; dictum autem est, quomodo locus sit, et
quomodo non sit : apparet non csse ita inane, uec inscpa-
rabile, nec separatum : quandoquidem inane non dcbct
esse corpus , sed corporis intervallum. (5) Quocirca etiain
inane videtur esse aliquid, quia et locus ita videlur, at-
que ii^dcin de causis. Elenim molus sccundmn locum in
mentein venit et iis qui dicunt locum esse aliquid praetcr
corpora qua; incidunt, et iis qui iuane. Putaut autcm inano
esse causam motus , sicut id in quo movctur : quod perindc
est, ut nounulli locum esse inquiunt. (6) Scd nulla ncces-
sitascogit,si sit motus, esse iuauc. Ac omuino quidcin
omnis motus inaue causa esse nullo modo potest : ob id
quod et Melissum latuit ; variari cniin potest, quod est
plenum. Sed neque motum secundum locum necesse esl
esse propter inane. Simul cnim sibi vic.ssini cedere possunt
corpora qu.t; moventur, quum nullum prxtcr ea sitintcr-
vallum scparatum; atque hoc manifcstum est eliam in re-
rum continuarum , ut et in humidarum , coiiversionibiis.
 214 •DYZIKHS AKPOASLill A, r,.
ik xal TruxvouoOat u^ eI; t6 xsvdv, dXXi Sti t6 t4
tvovta EXTTuprjvitJEiv, otov iioaTo; ouvOXiCouevou tov
evovTa ds'pa , xai au;dvsoOat ou udvov siotbvTo; tivo;,
dXXi xai dXXottooEt , oiov ei s; uoaTo; Y'v&lT0 *riP-
6 "OXwi; oe 0 te TtEpi r~; au;r,oso); Xo'yo; xai tou ei;
tt,v Te'»pav iyyiou.(m\j uoaTo; auTo; outov IutcoSiIJsi.
*ll f&p oux au;av£Tat otiouv, t| ou otouaTt, v, svos/ETai
Suo cwuaTa £v Ttji auTto sivaf ( drcoptav ouv xotvr,v
dc/ouot Xuetv, dXX' ou xevov Seixvuouoiv w; eotiv •) r, Ttav
11' eivat avaYxaTov to oiiiua xevdv, ei 7tdvTr] au;oiveTat
xai au;av£Tat Sti xsvou. '0 0' auTo; Xoyo; xai sVt ttj;
Ts';ppa;. "Otc uev ouv e^ wv Sstxvuouotv sivat to xjvbv
Xuetv fjdStov, cpavepdv.
CAP. VIII. [XI.]
"Oti S' oux eoTt xevov outo) xey wptoue'vov, 10; EVIOI
11 tpaot, Xe'yo)|Jt£V TtaXiv. Ei fip eotiv exdovou cpopdi Tt;
TWV aitXlUV 00>UaTO)V CpUOEl, OtOV Ttj) ITUpl USV CtVtO , TTJ
Ss y~ xdtTto xai Tcpb; to usoov, orjXov Sti oux av to xe-
vbv atTtov EtTj tv;; cpopa;. Ttvo; ouv airiov EOTat to xevov ;
Soxst ^ip airtov Etvat xivt-,oeo>; ttj; xavi totcov ■ Tau-
\o tt,; 0' oux eotiv. (2) "Eti, E'f«OTl Tl , otov totco; Iote-
pT,u.£vo; oojuaTO;, #Tav rj xsvdv, tcou oioO^OETat to e!o-
teOev ei; outo oioua; ou Y«p oi\ Ei; citTcav. '0 0' auTo;
Mfos xai Trpb; tou; tov totcov oiout£'vou; Efvat ti xe^w-
ptoitEvov, si; 6v cpE'p£Tat ■ too; -vap oioOriOETai to evte-
<s Oev, v) ijieveT ; Kai TCEpi tou dvto xai xdtto xai TCEpi
tou xevou 0 outo; apuidoEi ).o'yo; EixoTto; • to yap xe-
vbv tottov TTOtouotv oi Etvat cpdoxovTE; • xai Tcto; Srj Ive-
STat rj £v \'w totco) r, e'v Ttji XEvt~); ou yap ouucjatvEt, 6vav
dXov teO~ to; ev xsywpioaEvio totco) xai uttouievovti
ac otojjtaTf to Y«P C-e'po; av u.t) /wpi; TtO~Tat, oux
EOTOt h TOTCt;), dXX' lv Ttj) SXtO. "EtI, E? U.T| T07T0;,
oucs xevov EOTat. (3) iuu.6a(vEt os to~; Xe^ouoiv Etvat
xsvbv w; dvaYxatov, st-£p Eoiat xivr,ot;, TouvavTtov
1J.S\\0V, £av Tl; ETC10X07C~ , 1)17*1 svJs/EoOat urjSe £v
:i xtveToOai, tiv r, xevov wa7rEp yotp oi Oti to 6'uoiov <pd-
(jievoi TT,v y^v r,pEusTv, outo); xai ev tw xevw dvaYxrj
TJpEueiv • ou Y»p eotiv ou uaXXov •/] rj-nov xivrjOr,OE-
rat' t^ Y^? xsvdv, oux E/Et otayopdv. (4) HpwTov
uev ouv, 6'tt Tcaoa xivr,ot; r, ^ia rj xaTa cpuotv • dvdYXT)
40 <5', dv TCEp rj ,8iaio;, Eivat xai xr,v xa^i cpuotv. 'II u.h
Yap ^iato; Tcapi cpuoiv eotiv, r, oi -api cpuotv uOTepa
T~; xaTa cpuotv. "iioT* si u.rL xaTi ^uotv soTtv IxdoTto
Ttov tpuotxwv oojjjtaTtov xivr,ot; , ouos Ttov dXXwv EOTat
xivrjoEiov oioEuta. 'AXXi ur,v cpuost ^e ttw; EOTat, urj-
4& oeuia; ouor,; Sta^opa; xaTi to xevbv xal to a7r£tpov;
■ft usv Y«p aTreipov, ouoiv eoTat dvw ouos xaTW ouos
ueoov • ^, os xsvov, ouosv Sia^s'pEi to dvt>) tou xdro) •
tooTTEp Yap tou uTjOevo; ouOEuia eot^ Oia^opd, outoj;
xai tou ur) ovto;. Tb Sc xsvbv ur\ dv Tt xal OTeprjOt;
mi ooxsT Etvat- r) &i ouoei oopi Stdsopo;- wot' EOTat Ti
•iuott ctasopa. il ouv oux eoti cpuost ouoauou ouosvt
tjvopd, r\ si tout' eotiv, ou/c £oti xsvdv. (h) "Eti vuv
(2I4,![S.
(7) Possunt etiam corpora cogl oon in inane, se<l quia
extruduntur ca quce insunt , ut aqua compressa extruditur
aer qui inest. Et augeri possunt, non solum corpore aliquo
ingrediente , sed eliam variatiouc : veluti, si ex aqna liat
aer. Omnino autem ct bacc ratio de accrelione, et illa de
aqua in cinerem inftisa, sibi ipsi est impedimento. Aut euira
nonquodvis augelur; aut non corporc augetur : aut possunt
duo eorpora esse in codcm loco : ( dubitationem igilur coin-
munem ptilant sc solverc, sed inane non probant csse : ) aut
necesse est, univcrsiim corpus esse inane,si undiqtic auge-
tur, et per, inane augctur. Eadem ratio est etiam in cinere.
K.-i igitur, ex quibus demonslrant essc inane, facile solvi,
perspicuum est.
JNon csse autem inane ita separatum, tit nonnulli aiunt,
rursus dicamus. Nam si cuique simplict corpori est natu-
ralis quxdam latio,ut igni sursum versus, tcrrae auteni
deorsum et ad medium ; utique patct , inane non esse cau-
sam lalionis. Ctijus igilur causa inane erit? quaudoquidem
videtur csse causa motus , qui tit in loco : sed tamen hujus
causa non cst. (2) Praeterea si cst aliquid ut locus privatus
corpore, quum sitinane, quo ferctur corpus in tlliidimpo-
situm? non enim fereturad universum. Eadem ratio estet
adversus eos qui putant locum csse aliquid separatum , in
qucm fertur id quod fertur. Quomodo eniin feretur, quol
impositum est? aut quomodo mancbit ? Ac de supero atque
infcro et de inani eadem ratio merito couveniet : quoiiiam
ii qui dicunt esse inane, stattiuut id esse locum. Quonwtlo
igitur incrit vel in loco vel inani ? lioc eniin esse nequit ,
quum totum aliquod ponitur tanquam in loco separato ac
pcrmanente corpore. Parsenim, nisi seorsum pouatur, non
erit in loco, sed in toto. Prateea si non est locus, nec
inaneerit. (3; Quodsiquis rem consideret, iis qui dicunt
esse inane, quasi boc sit nccessarium si sit molus, contra-
rium potius cvenit , id est , non posse quidpiam moveri si
sit inanc : sicut enim quidam propter similitudinein inquiunl
tcrram quicscere ; ita etiam necesse est, in inani qiiiesccre.
Non estenim ubi magis vel minus movcatiir ; nam qua o-l
iuanc, non babct differentiam. (4) Primuin igitur quia
omnis motus autest vi autnatura; necesseest, si violentui
sit, etiam naturalcmcssc; nam \iolentus est quidem pra;ter
uaturam ; qui vero esl prater naturam, est naturali poslerior.
Quare nisi motus naturalis iuest cuiqiic naturali corpori,
nec ullus alius motus iuerit. Atqui naturalis quomodo erit,
qiiuin iiulla sit differonlia in inani el itilitiito? qiiatenus
enim est inflnitum, niliil erit supcrum aut inferuui, aul
medium ; qtialenus vero cst iuane, niliil differet superumab
iufcro. Nam sicuti nibili nullaesl ditfcrcntia, ita cli.un uon-
entis : inane autcm videlur csse non-ctis quiddam, ac
privatio ; sed naturalis latio cst differens : quociica et qua;
uatura movenliir, differentia crunt. Aul igitur nulli usquam
cst naturalis latio : aut si boc cst, non est inane. (6} Pra>
 („».) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. IV. CAP. VIII.
ftSV XlVElTal T& (JlTCTOUUEVa, TOU toaaVTO; Ouy (XTTTOU.E-
voy, r, 8t' dvTiTtEpiaTaatv, ioa7CEp Evtoi :paatv, r, Sti to
toOeiv tov ojaOsvTa de'pa Odrct» xivr,atv rr,c tou toaOevTOc
copac, r)v cp£p£Tai eie tov oixctov totcov. 'Ev Se xiji xevio
i ouosv touto>v ivoeyeTat urcdpyetv, ouS' eVcat cpspsaOai,
aXX' r, toc. to dyouu.svov. (a) Eti , ouSeic, av eyot ei-
7t£(v Sti T( xtvr,05v a-crjasTai tcou- t! ^ip u-aXXov cv-
TaiiOa r) EvrauQa; wctt' r) r,peu>;aEi r) sic drcEtpov avay-
xri tpcpccrOai, iiv un) t( e'u7coSiar) xpetTTOv. (7) *Eti
111 vuv u.ev et« to xevbv Sti to urreixetv cpe'pecrOat Soxei •
ev oe Tto xcvio TtdvTT! Ouoitoc. to toioutov • toaTC TcdvTrj
otcOrjaeTai. (s) *Eti oe xai ex twvoe cpavepov ro Xe-
yottcvov • 6pcou.ev ^ip to auTo pdpoc. xai aioua Oarrov
sepdticvov Sti Stio aiTta?, rj tw oucpcpciv ro 81' oO, otov
15 01' uSaTOc, rj fr^ r) de'poe;, r) rio Sta^s'peiv to cpepdue-
vov, eiv TaXXa TauTa UTcdpyrj , Sti rr|V uTrepoyr)v tou
pipouc. ri tt)<; xoucporr,Toc;. T6 usv ouv 61' ou cpe'peTat at-
Ttov, Sti euTcoSi",ei udXtaTa uev dvrtcpspduEvov, ETtEtTa
xai uevov • fjtaXXov Se to ur, euSiaipeTov ■ toiouto Se
iii to TcayuTepov. T6 Sr, eV ou A oiaOrjaeTai oti tou B
tov ecp' tp r ^pdvov Sii Se tou A, XsTCTOuepous divTOc,
tov icp' tt> E, ci iaov to urjxoi; to tou B tm A, xaTa
tt,v dvaXoYtav tou euTcooir,ovToc. atouaroc;. Ec7t«o
yip t6 [acv B uSo>p, to oe A d>ip ■ Strtj) Jrj XETCTOTepov
25 ar,p uoaTOc; xat dero)u.aTtoTspov, toctoutoj OSttov to
A oti tou A oio"0r,5ETa( /) Sti tou B. 'E/eTto 6J) tov
aucov Xdyov o^vrccp Swctttjxcv dr,p Tcpoc; uoo>p, to Tayoc
Tcpoe; to Ta'y 0? • toctT* et otTcXaoitoc; Xe7rtdv, cv 6t7cXacfi(o
/pdvto tt;v to B oictatv r) Tr,v to A, xai eaTat 6 eV to F
»' /pdvoc oiTcXotcioc tou e^' o> E. Kat del Srl Saw av >^
aicrtouaTtoTepov xat t^ttov itmrooiaTtxov xat euStatpe-
TtoTEpov 5t' o& cpe^pETat, 03ttov oiaOr,aeTai. T6 oi xevov
oij^va iyei Xd-yov 10 OrcEpe/eTat utco tou atofjtaToc , o>a-
Tcep ou6e to u.r,OEV Tcpo? dpiOudv. Et yip ri TCTTapa
a twv Tptiov uTrepeyet £vi, TcXeiovt Ss toiv SuoTv, xat eTt
TcXtiovt tou Ivoc rj toTv Suotv , tou Se u.r,oev6e; ouxe'ti
eyct Xdyov to uTcepe'yef dvaYxr, yip to uTtepcyov Stai-
pEtcrOai cf; Te rJjv uTcepoyXv xat to u7cepeydu.evov
waTE cerrai ri Tcrcapa 6'ato te UTcepe'y£t xat ouSev. A16
«1 oio£ Ypajjtur) erriYur,e; uTccp£'y£t , ei u-)) eruYxetTai ix
aTiYuiov. 'Oti-ottoe Se xat to xevov rcpo? to TcXijpEC, oi-
o/va oTdvre ey^Etv Xdyov • toar' ouSi tt,v xfvriatv.
(») 'AXX' et Sti rou Xctctotcitou (v ToatpSt t»^v xoar^vSe
jepcTat Sti rou xcvou, TcavTOc &Tcep6dXXet Xo'you. "Eotio
ts y^P ^o Z xevdv, taov Sk tw ucycOci toic B xal A • to S^
A ei otctat xai xivrjOr)aerat lv rtvt uev ypdvto, rio
h' o5 }| , iv c^aTTovt Se r) rio if' ou E , toutov
Het tov Xdyov ro xevov Tcpo? to TcX^pcc;. 'AXX' Ev roaou-
Tio foitoy Saoe; ly' o& to II , tou A to A SiEtat Tr,v to
«p B. Ateiai Se ye , xav r, ti XeTCToTTjTt Statpepov tou de'poc;
if' eo to Z , rauTr,v ttjv dvaXoviav r,v eyst 6 ypdvoc
eV t>> E Tcpoc rov V (>> H. '/Vv Y'? ^l roaouTto Xetcto-
TEpov to e^' tij Z aioua tou A , Sato uTCEpeyet to E tou
II, dvTcaTpauuevtoc, oieiai Toi Tayet Ev ToaouTto, Saov
29.'.
terea, quae jaciuntur, iiiinc moventur, qiiiiin is <|<ii inipulit,
aiiiplius nou tangit ; vcl proplcr autiperistasin , ut nonnulli
inquiunt ; vel qiioniam aer impulsus celeriuri 1110I11 inipellit
qtiam sit latio corporis impulsi, qua ferlurail propriiim lo-
ciiin. In inaui autem niliil tale inesse potest; nec ft-rri
quicquam poterit , nisi ut iil quoil vcliilur. (6) 1'rteterea
uetno potest dicere cur res mola sisteturalicubi. Cureiiim
potius lilc quam illic? quare aut quiescet; aut nccesseest
in infinitum fcrri; nisi quid potentius iinpcilii-l. (7) Prm-
terea nuuc quidem ad iuane, quia cedit, ferri vidclur : sed in
omni parte inanis similiter est ejusmodi quod cedit. Qiian:
in oninem parteni feretur. (8) Pra*terea cx liis qtioque per-
spicuum lit quod dicitur : vidcmus eniiu idcm pondus ct
corpus celerius ferri ob duas causas : uiiuii 11111 vcl quia ilil-
fert id perquod fertur, vcluti per aquam , aut terram , aut
aerem : vel quia idquod fertur, si cetera eadem sint, dif-
fcrt ob ctsuperantiain ponderis rcl levitatis. Id igitur per
quod fertur, est causa, quia impedit, maxime quidem si
contra fcratur, dcinde etiam si mancat : inagis autem quoil
non facile dividi potest; cujiismodi est, quod crassius est.
Pondus igitur A feretur per raaguitiuliiieiii 13 in lempore V :
pcr magnitudinem vcro A, qua: est sulitilior, in temporc rC :
si a?qualisestlongitudo magnitudinis U el magnitiuliuis A,
sccundum proportionem impedientis corporis. Estonamque
to B aqna : to A aulem aer. Quanto igitur aer est res subtilior
et magis incorporea qnam aqua , tanto celcrius to A feretur
per A, quam per li. Habcat crgo eandcin rationem ccleritas
ail celeritatcm , quam aer ad aquain ; quare si duplo cst
subtilius , in duplo tcmpore conficic.t spatium B , quani
spatium A : ac tempusreritduplomajiis lcmporeE. Etsem-
per igitur quanto magis crit incnrporcuin , et miniis liabebit
vim impediendi , et facilius dividi pnl crit id pcr qnod fertur ;
tanto celerius pondus fcrctur. Inane aulem nullam lialict
proportionem , qna superctur a corpore : sicuti nibil nullani
liabet proportionem ad numerum. Nam si qualtuor tino
supcrant tria , pluribus autcm duo, cl adlmc | luribus 111111111
i|ii.uii duo : jam nulla erit proportio, qtia supcrct Mliil :
quandoquidein nccesse est , id quod snpcrat, ilividi in
cxsuperantiam ct idi|iiodsupcralur : |>roiude quattuoi crunl
id quo supcrant ct niliil. Klcirco nec linca supcral pum tiun ,
nisi componatur ex punctis. Ilidcnii|iic inane non potest
ullam rationcm liabere ad plenum. Quoi irca nci|uv inotus
per inane iillain rationem babcbit ail inotum qui fit pcr
plcnum. (9) Sed si pondus conlicit tantuin spatii , tanlo
tcmpore, per id quod est subtilissiuiiiin : profecto si feratur
perinane, superat omnem proportioncin. Esto ikiiiu|iic to Z
inane icqualc magniludiiiibus B et A. Si igilur -6 A transe.il
ct movcalur in aliquo lcmpore , ncmpe in tempore ubi II ,
quod mimis est quam tempus K, certe banc inanc ad ple-
num rationem babcbit. Atqui in tanlo tcmpore, qnan-
tum est H , pondus A pertransit tou A partem 0 Vertim
pertransibit etiam, si quid sit, in quo Z snblilitalc diflcrciis
ab acre, eadem proportionc quam liabct tcmpus E ad tcm-
pus H. iSam si corpus Z tanto sit subtilius oorpore A, quanto
tempus E superat tempiis U : vice vcrsa pondus A si feratur,
 296 4>TXIKH2 AKP0A2EQ2 A,
to H, tt.v to Z to Itp' ou A, iotv tp£pr,T0ti. 'E4v Toivuv
(jitjSev rj owjjta iv tw Z , eti 65ttov ■ dXX' rjv iv tw
II. lifl"T' Iv taw /pdvw Sistat TcXr.ps'c te 8v xal XEVOV.
'AXX' dSuvaTOv. (10) <l>av£pbv Toivuv Sti, ei IfoTt tic
l, ypdvoc iv w oii tou xevou 6tiouv oiaOr.oETat, auu:6r,-
OETai touto to dSuvaTov. 'Ev taw y&P Xr)tiOr,a£Tat
TcXripecTE 8v SteSjievat Tt, xat xevdv earat YapTt dvd-
Xoyov awpta erepov Tcpbc erepov, w: ypdvoc Tcpbc /pd-
vov. 'Qc S' Iv xeipaXaiw eitceiv, SrjXov to tou auu6a(-
10 vovroc alrtov, 6rt xtvrjoreo)? ulv Trpb? xt'vY|o-iv Tcdar)C
eo-ti Xdyo; (Iv ypdvw yoip Ioti, ypdvou oe TcavTOc Ioti
Ttpb; ypdvov, TtETCEpaaulvwv dutpoiv), xevou Se Tcpbc
TcXrjpEC oux £aTtv. (n) rl_l (jilv o3v 8tatpE'pouat eV wv
tplpovTat, TauTa auu6a(vEt, xaTA Se tt,v twv tpEpoul-
15 vwv uTCEpoyr]v ToiSe- 6pwu.evyapTa [xe{*,w p"otct,v evovTa
r_ (idpouc rj xout&OTTjTOc , i&v TaXXa 8uoi'w{ Eyrj toTc
ayrifjtaai , OSttov tpepdu.eva to iaov yo>piov, xat xaT&
Xdyov 8v lyouat Ta usyeOt) rcpbc dXXr)Xa. "Qote xai 8t&
tou xevou. 'AXX' dSuvaTov • Sta T(va vip atTtav oiaOr,-
»0 oETat OSttov ; iv uev yap toTc TcXrjpEatv i\ avayx.rli •
OSttov ydp Statpei ttj iayui to uei^ov. (12) *H yap
c/r|u.aTi Statpei, r, fioTr/j r]v lys\ to tpEpdjjtEvov r. to
dtpeOev. 'laoTayrj dpa TcdvT' EOTat. 'AXX' dSuvaTOV. "Oti
(xlv ouv, ei eoti xevdv, ouuSaivEt TouvavTtov r. 81' 8 xa-
ii TaaxEud?,ouatv oi tpdoxovTec eivat xevdv, tpavepbv ix
twv eipr,UEVti>v. Oi uev ouv otovTat to xevov eTvat,
eiTcep EOTat rj xaTa totcov xivr]o:tc , dTcoxptvduEvov xaO'
auTO* touto Sl TauTdv (ax\ tw Tbv totcov tpdvai Eivai
Tt xey wpto-[jie'vov touto 8' o^ti dSuvaTOv, etpriTat TtpoTE-
su pov. [XII.] (11) Kai xaO' auTO Se OTtOTCoutri ^aveii. dv to
Xeyouevov xevbv wc dXr.Ow; xevdv. "Slarcep fap edv ev
uSaTt TtOrj ti? xuSov, ixari.aeTat toooutov 63wp Saoc
6 xu6o;,ouco)xai e'vde'pfdXXaTriaicfO-i.o-ei dSr,Xov. Kai
dei Sr. ev rcavTi awuaTt e/ovti (jteTaaTaatv, Ijj' 8 Tte^uxe
35 jjteOiaTaoOat, dvaYxri, av pir, ouumXr.Tat, UEOioTaoOat
r. xaTW ai\, e? xaTo) r. tpopd, woTtep y^c- r. dvw, e!
tcuo • r. Itc' ajjitpw [wc 6 dr,p], r. 6tcoTov dv ti ») to Ivti-
Oeuevov. Ev Se 8^1 Ttj) xevw touto [jtsv douvaTov • ouSe
Y«p owua • 8ta Se tou xuSou to toov StdaTi.ua SieXriXu-
«0 Osvat Sd£ei£v, foep i.v xai rcpoTEpov Iv tw xevw, wotceo
av ei to CSwp u.r, usOioTaTO tw ^uXivo) xu6w ur,8' 6 dr.p,
aXXa TcdvTa Str.£oav 8t' auTou. 'AXXi (jir]v xai 6 xufioc
lys\ toooutov (jt£YE0oc, ffoov xaTE/_ei to xevdv ■ 8 ei xai
Oepubv r\ '}u/pdv Iotiv r. (3apb r. xou^jov, ouSiv tjttov
4b erjpov tw eTvat TcdvTwv twv TcaOriudTwv Ioti', xat
ei ur) /tDptOTOv • ae^w Se tov i?yxov tou ijuXtvou xuSou.
£1ot' e? xai ywptaOetr) twv dXXwv rcdvTwv xai ut.te
potpu (jir^TE xou^iov Etr), xaOe^Ei to toov xevbv xal
ev tw auTto eoTat tw tou totcou xat tw tou xevou
bn ,UE'p£t tot>> auTw. Ti oOv StoioEt to tou xuSou awua
tou taou xevou xai totcou ; xal ei Suo ToiauTa ,
Sia ti oi xai ^rcoaaouv iv tw auTw eoTat; £v uev Sr)
touto dtoTcov xai dSuvaTOv. (u) *ETt Se ipavEpbv 8ti
touto 6 xuSoc, £;ei xai (jtEOtaTauEvoc, 8 xai t& aXXa
(«••)
celeritate pertransil>itmagnitttdinem Z tantotemporeqnjn-
tum est to H. Si igitur nullum sit corpus in Z , adliuc celerius.
Atquieratintempore H : quare intemporeaequalipertransit,
quod est plenum , et quod est inane. Sed hoc est im-
possibile. (10) Perspicuum igitur «st , si erit aliqnod tempus,
quo feretur quodvis per inane , cventunim boc impossibile.
Sumetur enim , aliquid in tempore sequali pertransire qnod
est plenum et quod est inanc. Erit cnim corpus aliquod
proportionc habens alterum , ut tempus ad tempug. Et, nt
in stimma dicam , maniiesta est ejus quod accidit , causa :
quia scilicet omnis motionis ad motionem ratio est(in
tempore enim est); omnis autem temporis ad tempusest
ratio , quum ambo sunt finita : sed vacni ad pleuum non
est ratio. (II) Ergo haec eveniunt, quatenus dilTenint ea
perquae feruntur. Hasc vero ex eorum qua» feruntur, eisupe-
ranlia : videmus enim, eaquae majus momentum liabent
aut ponderis aut levitatis, si, quod ad cetera, similibus
(igurispracdita sint, celerius ferri persequalespatium : idque
secundum rationem quam habent magnitudines inter se 1
quapropter et per inane ita fiet. Sed est impossibile. Quam
cnim ob causam feretur celerius? etenim in iis qnae piena
sunt, boc neccssario accidit : quod enim est majus, vi sua
celerius dividit. (12) Nam quod fertur aut projcctum est,
id vcl figura dividit, vel inomento quod obtinet : aequali
igitur celeritate omnia ciebuntur : quod est impossibile.
Ex bisigitur quae dicta sunt , apparet, si inanesit , contra-
rium accidcre quam cujus catisa , qui dicunt esseinane,
illud astruunl. Ili namqne putant, si sit motus sccundum
locum , csse inanc separafum ac per se : quod perinde est
ac si dicatur, csse locum aliquid scparatiim. Sed antea
dictum fuit, liocesse impossibile. [XII.] (13) Sed perse
considcrantibus videbitur, quod dicilur inane, revera esse
inane. Sicut cnim in aqua si quis ponat tesseram, tantum
aquaj cedet , quanta est tessera : ita etiam in aerc ; qua»
quam sensu non percipitur. Semper itaque in omni corpore
quod transferri potcst, quatcnus natura aptum est ut traus-
feratur , nccessc cst ut , nisi comprimatur, transfcralur,
vcl scmper dcorsum , si deorsum sit ejns latio, ut terra;
vel sursum, si sit ignis : vcl in utramqne partcm, vcluli
si sit aer : aut qunlecumqiic sit quod itnponilur. In inani
vcro boc cst impossibilc : quia non est corpus : sed vidc-
bitur pcr tesscram a^quale intervallum mcare, quod erat
antca in inani , perindc ac si aqua non cedcrct ligneae tes-
serac, nec acr, sed in omnem partem per ipsam pcrmearet
At vero ct tcssera liabet tantam magnitudinem , quantum
inane continet : quae etiam si calida sit aut frigitla, aut
gravis aut levis , nibilominus [imo et magis] essentia dif-
fcrt ab omnibus affcctionibus , quamvis non sit separabilis :
molcm dico ligneae tesserx. Quocirca ctiamsi scparctur
ab omnibus aliis, et neque sit gravis, ncquc levis, tamcn
occupabit acqualc inanc, ct erit in eadem loci atque inanis
partc sibi acquali. Quid ergo differct corpus tesser.r ab
aequali inani et Ioco? ctsi duo cjusmotli, cur non ctiara
quspcumquc in codem crunt? Hoc igitur est unum absur-
dumet impossibilc. (14) Praelerca perspicuum est , tesscrara
ctiam alio tran^latam , boc habituram , quod cl rcliqua
 (SI»,JI7.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. IV. CAP. IX.
owaorra TtdvT* lyet. "Qot' el touto tcou [jir.Ssv Stacpi'-
p£i, t( SeT ttoieiv tottov toTc o"o'iu.aot rcapi tov IxdoTOu
oyxov, £i ditaOsc & cfyxoc; oJSsv fip autjifidXXeTai , ei
£T£povir£pi auTov toov 8iaOTr,u.a toioutov eit). (15) ["Eti
<• cUi StjXov eTvai olov xevov ev toTc xivouu.s'voic. iNuv 8'
oOoauou sVtbc tou, xdou.ou' 6 yap afjp ^Tt Tl, ou So-
xstOEYE' oios to tiSwp, ei Tjoav ol iyOuEc otSripof ttj
afjj fip *) xpiotc tou aTtrou. ] (10) "Oti uiv toivuv
oGx eoti x£yo>piou,evov xevdv, ex toutwv iax\ SjjXov.
CAP. IX. [XIII.]
10 Eiot Si Ttvec ot 8ti tou u.avou xal tcuxvou otovTai
Ciavepbv Etvat &ti eoti xevov. E£ uiv yap fjtT) iaxi u.a-
vbv xai Ttuxvdv, oi8s ouvtevat xai TCtXeToOat oTovte. Ei
Se touto (Jtfj eit), rj 8X101; xtvr)Otc oix EOTat, f) xujjtavei to
8Xgv, woTtep lcprj EouOoc, r) eic foov oei UETaSaXXetv
ii «s'pa xal GSwp. Alyta 8' oTov et i\ (iSaTOc xudOou yi-
vovev dr,p, Su.a i\ toou dspoc GSwp toooutov Yeyevjj-
o6at, 5) xevbv eTvat i\ dvaYxr,c- ouu.TctXsToOai yttp xal
ouvETtEXTEtveoOat oux IvSe/ETat dXXo>c. (») Ei u.ev ouv
tb uavbv Xeyougi to TtoXXi XEvi XEyojptoueva eyov,
2« yavepbv wc ei u.tj8s xevbv evSe'/ETat eivat yo>piOTOv
motce? y.r,SE totcov tyotxa SidoTJ]jjta ootou, ouos fjta-
vbv outojc. (3) Et Ss u.f| ywptOTOv, dXX' Sfitwc EVETvat
Tt xevov, j)ttov uiv dSuvaTov. 2uu.6atvEt oe TcptoTOV
uiv ou Ttdoric, xivr,iiEO)<; atriov to xevdv, dXXi tt^? dvo>
26 (to Y'p u.avbv xou^ov • Stb xai to Ttup t*avbv elvat
c^aotv), ETtEiTOt xtvr^oEtoc; atTtov ouy outw to xevov w;
ev o), dXX' toofTCEp oi doxot Toi cpE'pEffOat auTOt dvto
offouot to ouvEyec,, oCtw to xevbv dvo)5)£pEc;. Katrot
Ttw< oTdvre cpopav etvat xevou r| T07tov xsvou ; xevou yip
*i YlYVETat XEVOV £1« 8 CfE'pETal. (4) "ETl 6e TttOC, ETtl TOU
,'ispio; djtoStoaouo°t to cpEpeoOat xaTto; Kai SrjXov oti
Et Sow av u.avoTEpov xai xevwrepov rj avw oioOr,OETat,
Et SXwc £iJ) xevdv, ■zttyitsx' av cpEpotTO. "lowc; Se xal
tout' douvaTov xtvr^Ovjvaf Xdyoc; 6' 6 auTOc., wcntEp
11 Sti iv tw xevto dxivr^Ta TtdvTa , outw xal to xevov citi
dxivT|TOV douu.6Xr,Ta vip Ti Tayj). (5) 'ErtEi Se xe-
vbv uiv oi cpau-EV Etvat, TaXXa 0' f|TtdprjTat dXj)Owc;,
on ?j xtvr,5ic; oux EOtat, ei u.^i e^OTat 7tuxvo>oic; xat
uavwotc., ri xuu.av£T 6 oGpavdc, r, dfi foov CSwp i\ de'-
tc poc, EOTat xai df,p i\ CSaTOC ■ Sf,Xov Yap 8ti tcXeiwv
if,p i\ uoaTOc YtvETat. 'AvaYxr) toivuv, et u.jj iaxi TttXr,-
otC, J| e$o)9ouu.evov to i]yd|A£vov to soyaTOV xujjtatvEtv
tcoieTv, r, dXXoOt Ttou toov u.ETa6dXX£tv i\ dipoc uoo>p,
tv' i Ttac oyxoc tou cTXou tooc J) , rl u.T|8iv xtvEtoOat •
*•< it\ ^ap u.EOto-Tau.evou touto ouu.6r,OETai, av
XlixXl;) TtEpttOTTlTaf OUX OEl 6' EIC TO XUxXt.) f, CpOpd ,
iXXi xai eic euOu. 01 ixev Sf, Sti TOtauTa xevov ti
siTev av Elvat. (e) 'HueTc Se Xe^ojjtEV Ix twv UTtoxEt-
asvi.iv 871 estiv CXrj (jtia tojv EvavTtwv, Oepy.ou xat '^/u-
& /pou xai Ttov dXXojv twv cpuoixoiv evovtioWewv, xal ex
Suvdy-Ei 5vtoc evEpyEtct ov Y'vETat, xat ou ytoptotf,
tiEvfi ^Tn T<7' ^' "val ^'T£pov> xal H-k ^T' "P1^"-'?» e'
597
omnia corpora liabent. Quare si lioc niliil feredilTert , quid
opus est efficere locum corporibusprajtercujusqiie rei mo-
lem , si moles est impalibilis? niliil enim confcrt , si arquale
bujusmodi interralluni in ipsa sit. (15) [Prxterea oportet
manifestum essc , cujusmodi sit inane in iis qinr moventur.
Nunc rero nusquam apparet intra mundum; nam aer est
aliquid : alqui non ridetur, sed nec aqna videretur, si
pisces essent fcrrei : quoniam tactu judicatur rcs tactilis ]
(16) Ex liis igitur pcrspicuum est, noncsse inanc separa-
tum.
Sunt auleii) nonnulli , qni ex raro et denso perspicuum
csse putant, esse inanc. Nisi enim sit rarum ac densum ,
neque coire et comprimi res poterunt. Qtiod si non sit , aut
omnino motus non erit, aut fluctuabit unirersum, ut di-
cebat Xuthus; aut semper oportebit tantumdem mutari
aeris et aqwr. Verbi gratia , si ex aqua; poculo sit factus
aer, simul ex squali aere factum esse tantumdera aquic ,
aut racuum esse necessario : comprimi enim ac dilatari non
aliter accidit. (2) Si igitur raruin appellant, quod multa
inania scparata liabct; perspicuum est , si non potest esse
iuane separatum , quemadmodum nec locus liabens sui in-
terrallum , nerarum quidem ita esse. (3) Atsi nonsepa-
ratum esse aiunt, inesse tamen aliquid racui, njintis qui-
dem est impossibile : rerumtamen accidit, primum nt inane
non sit causaomnis motionis, sed tantum ascensus (quod
enim est rartiin, lere est; idcirco ct igncm raruin essc in-
quiunt) jtleimle inanc non erit causa motus sic, ut in quo;
sed qiiemadmodum utrcs , quia ipsi sursura feruntur, ef-
ferunt ctiam quod coli.rrct , ita inane rim habebit sursum
ferendi. Atqui quomodo potest esse latio racui , aut locus
racui? fit enim racuum racui in quod fertur. (4) Prrcterea
quomodo de ponderc rationem affcrunt , proptcr quam deor-
sum feratur? Ac manifcstum est, si corpus, quo rariusct
inanius est, eo magis sursum fertur, consequens esse, ut,
siomnino sit inane, celerrime feratur. Fortassis aiitem et
iinpossibile est, boc moreri. Ac ratio est eadcm : quia sicut
iu vacuo sunt omnia immobilia , ita eliam vaciium est
immobile : quandoquidcm ccleritates inter se confcrri ne-
queunt. (5) Quia vero inane esse ncgamus, de reliquis
autem rere dubitatum cst : profecto aut motus non eril,
nisi sit condensatio et rarcfactio, aut fluctuabit ccelum,
autscmpertantumdem aqua; flet ex acre, etacris cx aqua :
constat enim plus aeris ex aqua fieri. Necessc igitur est ,
uisisit coinprcssio , aut expulsum id quod cohreret, efficere
ut extrcmum lluctuet , aut aliquo alio loco tantumdem acris
mutari in aqnam , ut tota nioles univcrsi sit arqualis, aut
(jtfj
niliil movcri. Scmper enim, aliquo corpore translato , hoc
ereniet , nisi in orbcm rolratur : rerum latio non sempcr
in orbem fil , scd etiam in rectum. Ergo lii propter liujus-
niodi argumcnta inaue aliquod esse aflirmarent. (6) Nos
autein ex iis qua: supposita sunt , dicimus unam esse niate-
riam conlrariorum, nempc calidi ct frigidi, ct aliarum na-
turalium contrarietatum, ct ex eo quod est potcstate , fieri
quod cst aitu, et malcriam non cssc scparabilem , scd cs
 ;ns ttVSIKHZ AKPOASKill A, t.
Iru/e , /pota? xai Ospuou xai '|u/pou. "Eoti Se xai
atouaTO; 2Xr) xai usYaXou xai utxpou f) auTY). ArjXov
8£- Srav ^ap e; uoaTO; df,p Y£VTiTal> f, aUTf, uXr, ou
TcpoaXaSouad Tt aXXo eyeveto, dXX' 8 f,v Suvduet,
i> EvspYEia eyeveto. Kai TcdXtv tiSoip i\ ds'poi; toaauTto;,
Ste uiv et; ue'yeOos ex autxpdTY)TO<, Ste o' el; utxpd-
•ajTa ex ueyeOouc;. 'Ouoiuj; toivuv xotv df,p tcoXu?
(ov Iv eXoittovi YiY^^^ai 0^x10 xai I; cXdrcovoi; utt$dv,
f| SuvduEt ouaa Yi'YV£Tal ^Xr, du^to. "ilaitEp Yap xai
lu ex ']/u/pou Oepuov xai Ix Ospuou ij/u/pbv f) aucr' , 6*Tt f,v
SuvduEt, out(i) xai ex Qepuou uaXXov Qepudv, ouSevoi;
Yevouivou lv r/j 'O.r^ Ospuou, 8 oux r,v Qebuov, o'te t)t-
tov T)v Ospudv. "iiaTcsp y£ ouo' f, tou uei^ovo? xuxXou
7C£piss'p£ia xat xupTOTr,? iav Yi'vr,Tai IXdrtovo; xu-
1:. xXou, f, auTr, ouaa f) dXXr|, ev ouQevi ye'yov£ to xupTOv
8 r,v ou xupTov dXX' euQu- (ou Yap t*> SiaXeiiteiv Tt>
rjTTOv r\ to uaXXdv laTtv • ) ouS' soti ty;? tpAOYoi; Xa-
6etv Tt p.£-(tQo( Iv to 0C1 xai OEpuOTr,; xat Xeuxott,;
eveaTtv. Ouuo toivuv xat f) TtpoTEpov OepuoTr,!; tt) uaTE-
20 pov • waTe xai to usyeQo; xai fj uixpdTr.i; tou ataOr.Tou
oyxou, oi TcpoaXaGouar,<; ti tt;? uXr,;, ettexteivetoi ,
dXX' 8ti SuvduEt laTtv f, uXr, du^otv • toaT' iatt to aucb
ttuxvov xal uavdv, xat uta uXr, outwv • eoti oe to uev
tcuxvov [iapu , to oe uavbv xou^pov. (7) [ Exi , warcEp
ib f, tou xuxXou TTEpt!pE'pcia auvaYOUEvr, ei; EXarrov oux
dXXo ti XaufidvEt to xoiXov , dXX' 8 f,v auvr'/0r, ,
xat tou Trupb; 6. ti dv ti; Xd6r] 7tav eaTat Oepudv, outo
xal to Tcav auvaY0>YTi xa' otaaToX^ tvj; auTrj; uXrjc. ]
Auo Yap EOTIV iy ExaTtpOU TOU T£ TTUXVOU xai TOU [Jta-
30 vou- to te Yap ^apu xai to axXr,pbv jruxva ooxei el-
vat, xat TavavTta uavd, to te xou3pov xat to uaXa-
xdv • Sta^tovEt oe to papu xat to axXr,pbv iiti u.oXt'6oou
xat ator,pou. (») 'Ex o-/) Toiv eiprjuEvttfV tpavspbv to;
out' d7cox£xptu£vov xevov EOTtv ouO' aTcXto; out' it TtO
35 uavto oute SuvduEt, ei ur^ Tt? pouXeTat TcdvTio; xaXiiv
xsvbv to atTtov tou (ps'p£aOat. Outo» S' f) tou pape'o;
xat xou^ou u)r, , ^ TotauTr] , £irj av to xevov • to Y&p
tcuxvov xai to uavbv xaTa TauTrjv Trjv evavTtwatv ipo-
pa; Tcotr)Ttxd , xaTa oe to axXripbv xat uaXaxbv TtdOouc;
111 xai dicaOeta?, xai ou ^opa;, dXX' iTEpotoiaEox; uaXXov.
Kal TCEpi uev xevou, tcw; eaTt xal irtos oux eoti, Sto»-
ptaOo) TOV TpOTCOV TOUTOV.
CAP. X. [XIV.]
'E/ouevov oe Toiv Etpr,uEvtov laTiv ItceXOeTv • Tcspl
/pdvou TcptoTov Se xaXtoc; E/£t Sia7coprjaat rcepi auTou xai
41 Ota TOIV E;o)TcptXtoV Xoyojv, TCOTEOOV TtOV 0VTO)V EOTIV
r, Ttov uf) ovTtov , EtTa Tt? f) (puatt; auToti. [2) "Oti uiv
ouv f) o*Xo)t; oux taTtv r, 0.0^11; xai duuSpS?, ex twvoe
Ttt; av G7C07CTEua£t£ • to usv Yap auToii Y-Y°ys xal oux
laTt, to Se ue'XXei xai outco) eotiv. 'Ex Se toutwv xai
bn 0 aTCEtpot; xai 6 dti XauCavduEvo? /povot; auYxeiTat- to
0' Ix uf, dvrtov auYXEtuEvov douvaTOv av Sd;£t£ uete-
/eiv ouatst;. (3) Ilpbt; Se toutoi? TcavTOt; ueptacou,
(2I7.2H.4
senlia diversani, cl iinani numcro csse malcriam : % ertii
gratia , coloris, et calidi ct frigidi. Lst etiain corjioris lam
m.igni <|iiain parvi cadcm materia : quod nianirestuin
cst, quia, quum e\ aqua lit aer, cadem materia, non as-
siimpto alii|ito alio , fit aer : sed quod erat potestate, lit actu :
itidemque rursiis lit aqua exaere, modo ex parvitale in
magnitudincm , modo ex magnitudine in exiguitatem mn-
tationc facta. Similiter itaque,si aer e\ majori mole in
miuorem , ct ex minore in majorem mtitetur : materia, qnx
potestate est, fit utruinqtic. Sicut enim eadcm maleria ci
frigida fit calitla, ct ex calida fit frigida , quoniam crat po-
tcstate : ita etiam ex caliila fit magis calida , quum nulla
niali'ii.1' pars calefiat , quic non es»et antea calida, quun
erat miniis caloris. Quemadmodiim uec majoris circuli
circumfcrentia et convcxitas , si liat minoris circuli , sive kit
eadem sive alia; in niilla parte fit convexilas, qua; non
convexa, sed recla csset : (non cnim intermissionc estmi-
nusvcl magis : ) nec licct snmcre aliquam flainma; magni-
tudincm , in qua non insit et calor el candor. Sic igitur et
prior calor se ad posteriorem liabel. Quare et magnitudo et
parvitas molis sensibilis, non assumentc aliquid maleria,
extenditur : sed qnia materia potestate est ad iitrumque.
Quocirca idem est dcnsum et rarum , et una est insorura
materia. Porro densum est grave : rariim autcm est leve
(7) [ 1'rcterea , ut circuli circumferentia in minus redacta
non aliud quoddam cavuin recipit, sed quod erat contra-
ctum cst, et ignis quamcuuque particulam quis sumat,
ouinis est calida : sic et iiiiiversiim constat contraclione
et dilatatione ejnsdem materi.T. ] Utio namque in utroque
sunt, id c.-t, dcnso et raro. Kam grave ct durum, viden-
tur esse dcnsa : et contraria videntur esse rara, nempe
leve et inolle ; discordant autem grave et diirum in fcrro et
pliimbo. (8) Ex iis igitur quae dicta fuerunt, perspicuum
est, neque esse inane separatum, sive simplicitersive in eo
quod cst rarum ; ncque potestate : nisi quis omnino appellart
velil inane, id quod est causa lationis. Sic autem gravtset
levis rci materia, qua est talis, crit inane illud. Nam densnm
et rarum, ralione liujus contrarietatis, vim babcnt efli-
cienila' lationis : rationc autrm duri et mollis, vim habeit
efliciendce passionis et impatibilitatis, nec lationis, srd
variationis potius. Ac de inani quidem, quomodo sil , rl
quoniodo non sit , lioc modo delinitum esto.
llis quse dicta snnt, consequens est ut agaturde tem-
pore ; primum autem e re erit, dc eo dubitarc etiam per
rationes cxolericas, utruin sit in numero entium an non-
entium : deinde qna? sit ejus natnra. (7) Oinnino igitur
tenipus non esse, aut saltem vix et obscure csse , cx lii*
suspicari qtiispiam possit. Pars eniin ejusfuit, nec est :
pars atilcin futura est, necdum est : cx his auleni parlib.s
constat tempus infinitum rt quod semper sumitur. Qiiod
vcro constat cx iis qu.ie nnn sunt, nnn videlnr r«»w
nbtincrc csscntiam. (i) Ad b;cc , cujusvis rci itividiia-,
 NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. IV. CAP. X.
iivntp yj , avdvxri , ote eotiv, tjtoi -rcdvTa t4 uEpr,
tivat ?, svisr tou Sl ypdvou t! uev yt-(Owt toc Se
JjiXX£l, EOTl 6 OUOEV, OVTOC, UEptOTOU" TO Si vuv ou
uipoc." u£Tp£i T£ vip to ufpoc , xai ouv XEToOat Ssi to
(. oXov EX TOJV UEpioV 6 81 ypOVOC OU SoXEi OUVXEloOai EX
TMV VUV. («) IVTl GE TO VUV, 8 OOtlVETal StOpt^EtV
TO Zap£/,0iv XII TO UfXXov, TCOTEpOV £v xai TaUTOV
etEi SiautevEi r, dXXo xai dXXo, ou 8a'Siov JoeTv. El
alv vip Ct£l ETEpov xai ETEpOV, Ur,5£V 8' iori TWV Iv
10 tw ypovw aXXo xat aXXo uspoc dua, 8 u.r, TC£pt£/£t, t8
U x£ptE/£Tat, oiOTCEp 6 eXoittwv ypdvoc utco tou tcXeio-
voc, to oe vuv ur, ov TcpdrEpov ol ov dvdvxri EsOotpOat
t:ots, xai Ta vuv dua uiv dXXrjXotc oux EOTat , ecpOap—
Oat 8s dvdvxr] asl to TcpoTEpov. 'Ev iauTw uev ouv
isE^OatpOat ouy oTovte Sti to £?vai to't£ • £v dXXo) oevuv
EjOdpOai to Tcpo'T£pov vuv oux iwiytiai. "Eotw yip
aouvaTOV iydiAEva Etvat dXX-/-Xwv Ta vuv, woTCEp OTtYuri
"■"YW- EtrcEp ouv iv tw l^£;r]; oux EipOapTat, dXX' £v
•tXX»>, iv Totc, u£Ta£u toIc, vuv aTCEtpotc ouotv fiua etv
*> str, • touto 8' douvaTov. (5) 'AXXi ur,v oio' a£t to outo
otajuvEiv SuvaTOv • ouSevoc, yotp StatpsTOu TCETCEpaouE-
vou £v Ttipac, eotiv, out' av £cp' 2v yj ouv£_/£; oute av
£~t tcXeiw • to Si vuv TCEpac, Ioti, xat ypovov eoti Xa-
Ssiv TC£T:Epaou.£vov. (6) fc/rt Et to otu.a Etvat xaTa
3» yrpovov xat (Jtr^Te TrpoTEpov ur^T£ CoTEpov to ev tw
J'jt&) Etvat xat ev tw vuv eotiv, ei toc te TcpoTEpov xat
~1 U5TES0V EV TW VUVTluSt eotiv, ottxa OtV Et/J ra EIC, ETOC,
Y£vo'u£va uuptooTOV Toic, Y£v',uE'vot; Tr'uEpov, xdl oute
TcpotEpov, ouO' uoTEpov ouoiv dXXo dXXou. (7) Ht-\
*> ih OUV TWV UTCap/OVTOlV aClTW TOOaUT' EOTO) Otr,TCO-
pr,u£va. [XV.] Tt S' eotiv 6 ypdvoc. xat tic, au-
-'Z j) ^uot;, iutotojc, ex te Toiv Tcapa?EOOu.£vwv dor,Xdv
iort, xai TCEpt o>v TUYydvouEv otEXriXuOdrEc, TcpoTEpov.
Oi aiv vip Tr,v tou cV),ou xt'vr,oiv Etvat ^aotv, ol Sk Tr(v
» «satpav auTr,v. KatTOt Trjc, TCEpt^opac, xat to fiEpot;
/pdvoc, Tt; eoti , TCEpt:popa 0£ •(■£ ou* u-Epo; yip TC£pt-
C/opa? to Xr^Oiv, dXX' ou rEptsopd. Eti 0' ei tcXeiou;
T,oav 01 oupavot, &o.ot'o)c, ctv r,v 6 ypdvoc, "?i 6tououv auTwv
xivTjOic/ wote TcoXXoi ypdvot dua. (s) 'II Se tou SXou
wcsaips e5o;e usv toTc, eitcouoiv sivat 6 ypdvo;, 6'ti ev
te tw ypdvoj TcdvTa eoti xtxt £v T/j Toii cJXou o^aipa •
£JTl 8' Eur/jlXtOTEpOV TO Etpr,U.EVOV i\ WOT£ TC£pt OU-
rt.j Ti douvaTa ETctoxorcEiv. (9) 'Etce1! Sk SoxeT udXt-
otj xivr,ot; Eivat xai UETafioXr, ti; 6 ypdvo;, tout' av
'* Etr, oxetcteov. 'H U.EV ouv £xdoT0u u£Tot?oXr, xai X.lVTi-
'i; ii auToi iw uETafidXXovTt udvov eotiv, r, ou dv Tuyr,
ov auco to xtvoutxEVOv xai uETaGdXXov • 8 oe ypdvoc,
oaotoj; xai icavTayouxat Tcapi Ttaoiv. (10) Eti 0£ ue-
raSoXr, iiiv ^oti Ttaoa OaTTtov xai ppaouTipa, ypd-
*m? s oux £OTf to y^P ppasu xai Tay_u ypdvo) wptoTat,
-~~/y uiv to iv iXtyoj tcoXu xtvouusvov , ppaou oe to
" tcoXXo) oXiyov • 8 Se ypovo; ouy wptOTat ypdvo),
ojt£ t(7) tcooo; ti; elvat oute tw rcotdc,. (11) "Oct jxjv
Totvjv oux eoti xtvrjotc, , (pavEpdv ■ U.r,0£V Se Oia^)E-
2'J9
si sit, necesse cst, ut, quando est, vcl omnes ejus partes
sint vel aliqux. Atqui temporis aliae partes praetcrie-
rtint, aliir CuturiE sunt, nulla aulein est, quum sit di-
vidutim. Instansaulem non est pars. Nam pars metitnr, el
opus est ut totum componaturex parlibus : tempus autem
non videtur componi ex instantibus. (1) Praeterca in-
stans, qnod videlur disterminare prapterituin et futtirum,
utrum semper uniiiii et idcm pcrmancat, an sit aliud cl
aliud , non facile est videre. Nam si sempcr est aliud atque
aliud ; non est autem in temporc ulla pars alia atque alia
simul, quariim una non contiiicat, et allera cnulineatiir,
ut minus temptis continetur a majori ; quod vero nunc 11011
cst, et antea crat, necessc cst aliquando interiisse : pro-
fecto ctiam instantia vicissim simiil non erunt, sed ncccsse
sempcr erit prius instans inleriisse. Itaque in se ipso inter-
iibse non potest, quia tunc cst; in alio autcm instanti in-
teriisse prius instans non potest. Esto namque impossibile ,
ut instanliasibi invicem cobafreant, sicuti punctum punclo.
Ergo si ineoquod est deinceps, non interiit, scd in alio :
cerlc in infinitis instantibus interjectis simul crit : quod est
impossibile. (S) At vero nec sempcr idem permancre potest.
Nullius enim rcidividure finitae unus est terminus, nec si
ad unum sit continua , nec si ad plura : instans aulem est
tcrininus : ac licet sumere tempusterminatum. (G) Pranterea
si simul esse tempore, et nequc prius ncqiie postcrius csse :
niliil aliud cst quam in eodem esse, et in instanti esse,
eerle si ea qtiac sunt prius et quae posterius , sint in eodcni
lioc inslanti, etiam ea quae ante decem millia annorum facta
aunt, simul erunt cum iis quas facta sunt hodic, ncc erit
quicquam prius aut piistcrius aliud alio. (7) De iis igitnr
qure ipsi tempori insunt, tot in dubium rcvocata sunto.
[XV.] Quid autem sit tempus, et quat; sit ejus natura,
arquc ex iis qua; tradita sunt, cst incertum , atque de iis
dc quibus antca disseruimus. Alii nainque aiunt esse mo-
tum universi : alii vcro ipsam spba.>ram. Atqui conversionis
ctiam pars est tempus quoddam : non tamen cst ipsa con-
vcrsio. Quod cniin sumptum est, pars est conversionis, non
conversio. Prasterea si plures essent cccli, a?quc tempus esset
cujusvis lioriiin motio : quare multa tempora sitnul essent-
(8) Universi autem splisra visum cst iis qui id dixerunt,
tempus esse : quia et in tempore oinnia sunt, ct in universi
splirera. Scd lioc eorum dictum raagis fatuuin cst , quam
ut sit opus de co considcrarc impossibilia qtiae consequun-
tur. (9) Qutim autem niaxime vidcatur tempus csse motum
ct mutationcm quandam : boc iilique considcrandum est.
Ergo cujusque mutatio ac motus est solum in eo quod nui -
tatur , vel ubicumquc est illud ipsum quod movetur et 11111-
latur : tempus vero" pera-que cst et ubique ct apud omnia.
(10) Insnpcr omnis quidem niulalio cst celerioret tardior .
tempus vero 11011 est : nam tarduin et velox tcmpore deli-
nitur : velox quidcm id quod brevi tempore multum mo-
vcltir ; tardum aulcm, quod longo teniporc parvum. Atqui
tcmpus non definitur tempore, nec qtiia sit quantum quid-
dam, ncc quia sit quale. (11) Palet igitur teropus non esso
 300 «TZIKHl AKPOASEflS A, te. (211,319.]

psTto XtYeiv ^iixtv iv tw icapdvri xtvrjatv r\ u.eTo- I motum. Nihil autem differat inprxsentia sive dieamusmo-
(yj/y., | timi, sive mutationem.

CAP. XI. [XVI.]

'AXXa u.*,v oiS' evsu YE u.ETo6oXric,- orav y«P u-^Sev At vero nec est sine mulatione ; quum enim ipsi niliil
outoi u.eTa6dXXo>u.ev tt)v Stdvotav vj XdQo>u,ev u.«to- mutamur cogitatione, aut, si mutemur, non animadreru-
6 6dXXovTec, , ou SoxeT r,u.Tv yEYovEvai ypdvoc, , xeQaicEp mus ; tunc non videtur nobis fuisse tempus , quemadmoilam
ouoe Toi; iv ZapSoT u,u0oXoYOuu.lvotc, xbOeuSeiv Tcapa nec iis quos in Sardinia fabulantur dormire apud lieroas,
toT; fSpcoo-tv, oVav lfZp<iZ>ai. SuvdirTOuat y^P t0 quum experrecti fuerint : conjungunt enim prius insUin
TcpoTspov vuv tw uoTEpov vuv xal ev Tcotouatv, i;at- cum posteriori instanti, et unum faciunt, eximentes tetcpus
pouvTe; otot tt;v dvaiaOT)aiav to u.eTa;u. ilaTtep ouv
interjectum , quia id seusu non percipiunt. Sicut igilor si
10 et U.T] rjv trepov to vuv dXXi touto xat ev, oux ev r,v non esset aliud instans , sed uuum et idem , non esset tem-
ypdvo; , outw xai £irt\ XavOotvet ETEpov ov, ou Soxei pus : ita etiam quando non animadvertitur esse diversum,
etvoi to u.eto?u ypdvo;. Ei Sv) to u.rj oTeoOai slvat
non vidctur esse tempus quod est interjcctum. Ergo si timc
ypdvov tote auu.6atvet vjiitv, StoV u.r| ipt^wuev u.rl0£-
nobis accidit, ut non putemus esse teinpus, quum nullam
(jtiov u.eTo6oXr,v, dXX' iv ivixai dStatplTO) (petvT)Tei
mutationem dislinguimns, sed aniraa in uno et inilividi»
16 r) <iuyr; uivEtv, 6rev 8' eta0o'>u.£0a xai 6ptao>u,£v, tote
manere videtur: quum autem sentimus acdislingnimus,
tpauiv YeY<>ve'vai ypdvov, ipavEpbv Sti oux Iotiv aveu
lunc dfciinus fuisse tempus r perspicuum est, non esse teot-
xtvriaEioe. xei u.£Ta6oXrjC, ypdvo;. (2) "Oti uiv ouv
pus sine motu et mutatione. (2) Patet igitur tenipus m
oute xtvrjai; out" dveu xivr,aeo>; 6 ypdvo; iaTi, tpavepov.
esse motum necsine mntationc. Quoniam autem quavimui
At,tcte'ov Se, ircei £r|T0uu.ev zi iartv 6 ypdvo;, ivreu-
quid sit tempus, snmendum est, binc facto initio.qutJ
20 Oev dpyduivot;, ti ttj; xivriaew; Iotiv. "Au.a y«? xtvrj-
aeo>; aiaOavdixeOa xai ypdvou ■ xai fkf iav f| oxoto; motionis sit, Simul cnim motionem sentimus ac tempus.
Nam etiam si tencbrae sint , et niliil corporc paliamur.mo-
xai u.TjSev Sta tou ao>u.aTo; Tcdayo>u,ev, xtvrjat; Se ti;
iv tt) ituyr) Ivrj, euOu; Sjjlo Soxei ti; Y£YovevBl xa^ tus tamen aliquis in anima insit : confestim simul videtur
ypdvo;. 'AXXot [i-r^ xai 6rav ^e ypdvo; Soxvj YEYOvivat fuissc etiam aliqnod tempus. At vero et quum lempus ali-
21, ti;, dua xat xivrjai'; ti; tfatvETOt Y£Yoveval* "&*"* quod videtur fuisse, simul etiam motus aliqnis fuisse »p-
paret : quocirca tempus aut est motus aut aliquid ipsius
t\toi xtvrjaii; r\ tt,; xtvriaEO); ti iartv 0 ypdvo;. 'Ktcei
ouv ou xtvrian, dvoYxr, ttIi; xtvriaeto? Tt etvot outov. molus. Quoniam igitur non est motus; necesse est utsil
aliquid ipsiusmotus. (3) Quum autem id quod uKrtelur,
(3) 'KtcbI Se cb xtvouu.evov xtvetTot ex tivo? eTc. ti xal tcov
moveatur ab aliquo ad aliquod, quomque omnis magni-
u.e'Y£0o; auveye?, dxoXouOei toI u.ey^Oei v) xtvriatc,- Sta
:iii YipTOTbu.£Ye0oc, eTvat auveye; xat rjxivr)ati; iart auve- (iido sit continua : magnitudini consequens esl motus. Nim
qnia magniludo est conlinua, eliam motuscst continuus,rt
yric., Stot Se tt,v xtvr^atv xai 6 ypdvoc,- Sar, Y«p *, xtvr)-
atc,, ToaouTO? xai & ypdvoi; oei Soxei YEY°vevat. Tb Se cfuia motus , etiam tempus. Quantus enim fuit motus, Un-
St) TcpoTepov xat OaTspov Iv totco) tcooVcov eaTtviv- tum ctiam semper videtur tempus fuisse. Jam vero prinset
TatiOa u.ivT0t Trj Oiaef ItceI S' Iv Toi (xeyeOei IotI posterius in loco primum srmt : et blc qurdem positione
3» to TcpOTepov xat uaTEpov , dvaYXT) xa\ iv xivrjOEi partium. Quumaulemin magnitudine sit prius et posteriu- ;
sTvat to TcpOTEpov xat uaTEpov, dveXoYOv toi; exeT. necesse est ut etiam in motu sint prius et posterius, qua-
(4) 'AXXi (jlt,v xai Iv ypdvw Ioti to TrpOTepov xai illis proportione respondeant. (4) Quin etiam in tempore esl
uoTepov Sti to dxoXouOeTv dtel OaTipo) OaTEpov outiov. prius et postcrius , quia scmper lioriim alterum alleri ron-
"EaTt 3e to TcpoTEpov xoi uaTepov outwv iv ttj xivT)- sequens est. Horum autem pritis et postcrius est in motu,
«0 OEt, 0 jjtiv tcote Sv xtvrjaic. laTf to (jtivTot eTvet outwquod re ipsa est motus ; sed ejus essentia diversa non moUB
est. At vero etiam tempus cognoscimus, quum molum
erepov xai oi xtVT)aic.. 'AXXi u.tjv xei tov ypdvov ^e
distinximus, prius et poslcrius distinguentes : tuncqiie
Yvo>pt£ou.ev, 8tov Sptawjjtev Tr)V xivr)aiv, to TtpoTEpov
dicimus fuisse tempus , quum sensu percepimns prius et
xoi uaTEpov 6p£!|ovTec,- xel tote tpousv yeyovevoi ypo-
posteriusin motu. Distinguimus autem, quoniam luccalu»!
vov, orav tou TtpoTipou xai uaTipou iv ttj xivr,aet
atque aliud esse , et his diversum quiddam esse inierjcctnm
45 ataOr.atv Xd6o>u.ev. 'Opt'^ou.ev Se to> dXXo xai dXXo utco-
existimamus. Quum enim extrema a niedio diversa inleUi-
Xo6eTv outo, xai u.eTa!ju ti aurtov e^Tepov 6rev ^ip
gimus, ac duo momenta aifirmat anima , alterum prius,
ETEpoTodxpaTou (jtlaou V0»)ao>jJlEV, XeiSuOEtTCTI r) 4/^/3
alterum posterius; tuno id diciinus csse tempus. Qu«i
TOt VUV, TO [JIEV TcpOTEpOV TO S' (jOTEpOV, TOTE XOl TOUTO
enim momentis lerminalur, tempus esse videtur : atque
mau.iv eTvet ypdvov Tb YaP Spti|du.Evov to> vuv ypdvo;
boc supponatur. (5) Quum igitur sentimus momentum.
50 sTvet Soxei , xei urcoxetaOo). (b) "Otov fiiv ouv w;
quasi unum , nec vel tanquam prius et posterius in rool",
£v tb vuv etaOevo>u,eOe, xei u.tj t,toi o>; TcpoTepov.
vcl quasi idcm quidem , sed ad prius et posterius «liquil
xai CaTepov iv tt) xtvriaet ?, w? to outo u.iv, Ttpo-
 ,110.150. NATURALIS AUSCULTATIOMS LIB. IV. CAP. XI.
tipov di xai CaxEpou Tivd;,ou SoxeT /pdvoc; feyovlvai
;, 6ri ouSe xtvrjaie;. "Otoiv oe to TtpoTEpov xai
pov, tote Xeyouev /pdvov touto vap eaTtv 6 /pd-
voMBfliOfto? xtvr,a£t.x; xaTa to TtpOTEpov xal uaTEpov.
5 OvxV&a xi'vr,atc; 6 /pdvoe;, dXX' 5j dptOubv e/si f, xi-
vr,5t?.^{8) ir,ut£tov oe- to u£v Y»p tcXeTov xai eXottov
piUuto , xivr,atv os tcXeio) xai iXaTTO) /pdvof
lp:0uo; elvt tiq 6 /pdvo;. 'Ktiei o' dpiOud; eo"ti
fciyw; (xai^fS|o to dptOuouuEvov xai to dptOur,Tdv
lipiOtiov /EYouev^jjjti t'j) dptOuouuiv), 6 or, /fdvo; eoti
t6 etptOuoduEvov Sau ou/ ('•> dptOuouUEv. [ "EaTt
I 5' eteoov d) dpiOuouusveiai to dptOuouuEvov.] [XVII.]
("] Kai warcep r, xivr,atMtei a),Ar, xai aXXr,, xai 6 /pd-
vo;, 6 o" Sua Tta<; y pdv^k 6 auToV [to vap vuv to
(5 auto o tcot' r,v to o' Etvai cattw ETEpov.] Td os vuv tov
VpOVGV UETpEt, V; TCpOTEpOV XOt^BTEpOV. (s) Td ds vuv
iVri uev oX to autd, eoti 3' tS);nn) auTO ■ V) usv yap
ev dXXoj xai dtXXeo , £TEpov [touto^^t,v auTO to vuv]
r, 6s 6" tcote oi eoti to vuv, to auTO. ^kxoXouOsi vap,
[ toanEp EXi/Or, , tw usv usveOei r, xivTioT^TauTr, o' 6
f/pdvoc,, oX cpauEV. Kai duotto; dr, Trj tjT^jir, to <f£-
I pOUiVOV, M tt,v xtvr,atv vv(,>p'>ou£v xa\ xd TfcpoTEpov
h SUTTJ Xai TO UOTEpOV. ToUTO 0£ 8 U.e'v TCOT%OV TO
buto (tTTtYur) vap, r) XtOo;, rj ti dtXXo TOtouTtJv
i Tto Xdyu) oe dtXXo, iootcep ol GOiicrtai Xau€avouatvmT£-
pov to Koptoxov iv AuxEtto Etvat xai to Kopioxovliv
«Yopa. Kai touto ar) Tto dtXXoOt xai aXXoOt EOat
ETE20V TtO OE TpEpOUEVW (JXoXouOei TO VUV, (OOTCEp 6 '#.0-
vo; Trj xtvr^oEf TtT> yap epEpoiuvto Yvtoptf^ouEv to
MiTepov xai uoteoov ev xtvr,o-Et • ^ S' dptO,ur,TOV TQgjpoT!
pOV xai UtJTEpOV, TO VUV EOTIV • WOTE xa^j^OUTOit; ,
6 UEV TCiTi OVVtJV, EC7T1 TO aUTO' TTpOTEP^^ptp Xat UOT£-
pdv itiTt to ev xtvrjoEf to o' Etvgt^j^pov [^ otptOur,-
vuv EtjTt]. Kai
xai vap r\ xt'vr,ott; ota
Bbpa bta to ^Epduevov • tooe vap
r, 0£ xivrjdit; otj. "Ecm usv ouv (oc;
To auTO x6 vuv Aevouevov a£i, eoti 5 wt; ou to autd-
xai y^P to tpspduEvov. . (9) «PavEpiv Se xai 6'ti
to eite /fdvot; (t)| eit,, to vuv oux av eit], eite to vuv ur)
Jtr,, /pdvot; oux av EiT|- diua y»P o)0"T£p to cpEpouEvov
xai r, cppa, outox; xai 6 apiOudt; 5 tou cpspouEvou xal
6 Trjt; cjiopar;. Xpdvot; ptiv vip 6 t^? epopat; aptOudt;, to
vvv ti to; to tpepduEvov otov uovae; aptOuou. Kai
«4 t7'jvr/T,t; te orj 6 -/pdvoe; tw vuv, xai StiiprjTai xaT-i to
vvv axoXouOtT y»P xai touto t?J epopa xai Ttji cpcpo-
puvor xal ^ap i\ xivrjtrie; xair, tpopa uta toj epEpouEvo),
t?Tt ev, xai ou/_ S tcote t5v ( xal y«P »v PiaXiTcoi ) aXXa
Toi XoYio. Kai Y«p opti^Ei Tr)v TtpoTEpov xai utTTtpov
40 xivT,aiv touto. 'AxoXouOei Sl xai touto Ttto; ttj aTtY,ur|-
xai Y«p ^ o^Yr1^! x<xl ouV£'/.tu xd urjxoe; xal 6pi-
IJEf EaTt Yap too uev oip/il, tou ds teXeut/i. (10) AXa
drctv uev otJTO) XauSavr) Tie; ue; oual /peouEvot; tyj
HtS, avotvxri taxaaOat, ei eaTai dp/r^ xai TeXeuTr)
301
pertinens : tunc non videtur fuisse ullum tempus , qtiia nec
motus. Quum autem priuset posterius sentimus, tunc di-
cimus esse Tempus. Tempus enim niliil aliud est quam
numerus motus secundum prius ct posterius. Tempus
igitur non est motus, nisi quatenus motus numerum liabet.
(6) Argumento est, quod plus et minus dijudicamus nume-
ro, niotum autem majorein et minorem dijudicamus tem-
pore : ergo tempus cst numerus quidam. Qumn aiitem
numerus bifariam accipiatur (nam et quod numcratur,
et quod est numerabile, numerum vocamus, et id quo
numeramus) : tempus igilur est id quod numeratur, non
quo numeramus. [Sunt autem diversa, id quo numeramus,
et quod nuineratur.] [XVII.] (7) Et quemadmodiim motus
sciiipiT est alius atque alius, itaetiam tcmpus. Unirer-
Mim mti) tempus simul acceplum, idem est : [quoniam
momentum re ipsa unum et idem est, sed essentia ejus
est diversa]. Momentum autem niclitur tempus, qtiatcniis
cst prius et posterius. (8) Jam vcro momenlum partim est
idem, partim nou ett itlem. Quatenus enim in alio atque
alio est, diversum est : [lioc autein est ipsum momentum ; ]
sed quatenus momcntum est id quod tantlem est , calenus
est idem. Consequens enim cst , ut dictum liiit, ma^niludini
motus , buic verotcmpus, ut asserimus. Pcra?que igitur
puncto id quod lertur, quo motuin cognoscimus , atque in
eo prius et posterius. Hoc aulem re ipsa idem est : aut
enim est punctum, aut lapis, aut aliquid aliud ejustnodi :
sed ratione est aliud : sicuti sophist.t: sumunt aliud esse
Coriscum in Lyceo , ct Coriscum in foro : ergo et lioc ,
quia alibi et alibi est, diversum est. Atqui ci quod (ertur,
consequens est momentum , sicut motui leinpus : nam eo
quod fertur cognoscimus prius ac postcrius in motu : mo-
mentum autem est quatenus prius ac posteriusest nunie-
rabile. Quocirca et in liis re ipsa momentum est idem ;
quia quod in motu est , cst prius ct posterius : essentia
vero estdiversa : [quoniam momcntum est, quatcnus prius
et posterius cst numerabile]. Atque boc est maxime notiim :
quia et motus per id quod movctur, cognoscilur : ct latio
per Id quod fertur. Quod enim ferlur, esl hoc aliquid : mo-
tus autein non est lioc aliquid. Parlim itaquc id quod vo-
catur iniimenl 11111 , est semper idcm , partim non idem :
quoniam ct id quod fertur, similiterse habet. (9) Perspi-
ciium etiam est, sive tcmpus non sit , momentum non fore :
sive non sit momentum, non fore tempus. Ul enim simul
sunt id quod ferlur ct latio , ita cliam numerus ejus quod
ferlur et numerus lationis. Tempus enim est lationis nu-
mcrus : momentum vero est vclut itl quod fcrtur, ut unitas
numcri. Ergo et continuum est tcinpus propter momen-
tum , ac dividitur ratione momenti. Nam et quod ad hoc,
sequitur lationem , et rem quac fertur. Elenim molio et la-
tio una est propter id quod ferlur, quia est unum : nec
momentum (nam interrumpi posset), sed ratione. Hoc
namque terminat priorem ct posteriorcm motum. Quin
ctiam quod ad hoc , aliquo modo cst consequens puncto.
Nam punctum quoque et conlinet quodammodo longitudi-
ncm, el terminat : quoniam allerius cst principium, alte-
rius est finis. (10) Scd qmim ita quispiam accipit , utens
uno puncto quasi duobus : necesse est consistere, si idem
punctum erit principium et finis. Momentum autem , quia
 300 «&Y21KHJ: AKPOA2EU2 A, i«.
oetw XeYetv fju.Tv Iv tw TcapdvTt xivr,atv f) (XETa- I uiotum. Niliil autcin differat in prxsentia sivc dicamus nw-
g9),7v I '>""• 8've mutationem.
CAP. XI. [XVI.]
'AXXi u.f,v ouS" dviu ye u.ETa6oXf",c, • S^av yip u.t,Sev
auToi u.ETa6dXXo>u.£v tt,v Stdvotav f) XdOwu.£v u.£Ta-
6 6dXXovT£C, , ou SoxeT r,u.Tv YEyovevai y pdvoc. , xaQar-Ep
ouoe toic, Iv SapSoT u.uOoXoyouu.£voic, xaSeuSEtv rcapa
toTc, flpwatv, oVav lYspOioai. SuvditTOuat ftta to
tcooteoov vuv Toi uoteoov vuv xai ev icotouaiv, l;at-
' r .. > > ', a i v r> "i\ X
poovTec ota ttjv avataSriatav to u.ETa;u. Liairep ouv
10 ei firi rjv ETspov to vuv dXXa TauTO xat £v, oux av r,v
ypdvo;,ouTO) xat iTcei XavOoivet etedov ov, ou SoxeT
etvat to (jtETa^u ypdvoc,. El Syj to u.f, oteaOat eTvat
ypdvov tote auu.6aivet f|U.Tv, 6'tov u.f| 6pt!|(ou.ev u.r1Se-
u.tav u.ETa6oXr,v, dXX' Iv ivlxat dotaipE'™ (faivrjTat
16 fj «j/uyf, uivetv, Stov S' aiaSo'>u.E8a xai 6piao>u.Ev, tote
mauEv YEYovevat ypdvov, tpavepbv Sti oux Iotiv aveu
xivtjo-eox; xai u.eTa6oXf]; ypdvo;. (2) "Oti u.ev ouv
oute xivrjatc, ouY dveu xtvrjaeox; 6 y pdvo? EffTt, cpavepov.
Ar,7TT£ov Se, eWt !;ii)touu.£v t( Iotiv 6 ypdvoc, Ivteu-
20 Oev dpyouivoti;, t( ttj? xtvrlaEwe, Iotiv. °Au.a yap xtvr]-
a£0)C, aia0avdu.E0a xai ypdvou ■ xai ^ap liv \ axoTOc,
xat u.Tio£v Sta tou ao>u.aTOc, T-dayo>u.£v, xivr)Cic Se ti;
Iv Trj (J/uyrj Iv7j, euOuc fiu.a SoxeI Ttc fiyovivai xai
ypdvoc. 'AXXi u.f,v xai Stav ye ypdvoc Soxr, f£*(Ov£vat
20 Ti{, dua xai xtvT,ai(; ti; tpaivETat fEYOVEvai. "IIote
ttoi xivr.atc, fi Tf,c. xtvfiOEtoc, ti lativ 6 ypdvo;. Ktcei
ouv ou xtvr,at(;, avaYxr, ttic, xtvr,aEtoc, Tt Etvat outov.
(3) 'KlCEi 0£ TO XIV0UU.EVOV XlVElTat EX tivoc eTc. ti xai 7cav
u.£YeOoc, auvEyf;, dxoXouOEt tw u.ey£0ei f| xivrjat;- Sta
3(i YapTbTbu.£YESoc Etvai auvEysc, xat fjxivTyaic, Ioti auvE-
yri;, Sta Se Tf,v xivr,atv xai 6 ypdvoc,- Sar, vap fj xivri-
atc,, toooutoc. xai 6 ypdvo? dei Soxei YeYovevat. Tb Se
Sr) icpoTeoov xai uaTfpov iv totcw TcptoTOv eotivIv-
Taufla u.£VTOi ttj 0E'aef iTtei 8' iv tw [jieYeOei la^i
Sis to TcpoTEpov xai uaTEpov , dvaYxr) xai ev xtvrjaEt
sTvai to TcpoTepov xai uaTEpov, dvdXoyov toic, exeT.
(4} 'AXXi u.f,v xai ev xpdvw eOTt to TcpoTEpov xai
uaTepov Sta to (JxoXouSeTv dei OaT£pw SaTEpov auToiv.
"liaTt Se to TcpoTEpov xai uaupov auToiv Iv -c^ xivr)-
«0 aet, 0 jjtev tcote Sv xivriaic, laTf to uivToi Elvat auTW
eTEpov xai ou xivr,atc,. 'AXXa u.f,v xai tov ypdvov ye
Yvwp£?ou.ev, S^av 6piao)u.ev rfjv xivriatv, to TcpoTEpov
xai uaTEpov 6p(^ovTE{" xai tote (paaEV YEyovEvat ypd-
vov, S^av tou irpoTEpou xai uaTEpou Ev Trj xivrjait
45 ataSriaiv Xd6wu.£v. 'Opi!|ou.EV Se tw dXXo xal dXXo utco-
XaSEtv auTa, xai u.eto^u ti auToiv fTEpov S^av yip
ETEpaTadxpaTou u.£aouvoiiat<)u.EV, xalSuoEtTcri f, tyv/j\
Ta VUV, TO (Jt£V TCpOTEpOV TO S' UOTEpOV, T0T£ Xat TOUTO
mau.£v Elvat ypdvov to -[ap 6pt*|du.Evov tw vuv ypdvo;
60 Elvat SoxeT , xai CiTcoxEiaSw. (b) "Otov u.ev ouv wc,
£v tb vuv ala0avo)u.E0a, xai u.fj rjTot o)? TcpdrEpov.
xai uaTEpov Iv Trj xtvr^aet rj we, to auTO u.lv, Trpo-
(218,31).)
At vcro nec est sinc mutatione ; quum cnini ipst Diliil
mutamur cogilatione, aut, si mulemur, non animadverti-
mus ; tunc non vidctur nobis fuisse tcmpus , quemadmodam
nec iis quos in Sardinia fabulantur dormire apud lieroas,
quum experrecti fuerint : conjungunt enim prius iostam
cum posteriori instanti, et unum faciunt, eximentes tempu
interjectum , quia id sensu non percipiunl. Sicut igilur «
non esset aliud instans , sed unum et idera , non esset tnn-
pus : ita ctiam quando non animadvertilur esse divcrsum,
non vidctur essc tempus quod est interjechim. Ergo si tunc
noblsaccidit, utnon putemus esse tempns, quum nulUm
mutationem dlslinguimus, sed anima in uno et individiM
manere videtur : quum autem sentimus ac distinguimus,
tunc dfcimus fuisse tempus : perspicuum est, non csse tem-
pus sine motu et mutalionc. (2) Patet igitur tempus nec
esse motum nec sine mutatione. Quoniam autem quasriinui
quid sit tempns, snmendum est, hinc facto initio.quul
motionis sit. Simul enim motionem sentimus ac leinr-us.
Nam etiam si tencbrae sint , et niliil corpore patiamur, nw-
tus tamen aliquis in anima insit : confestim simul videlnr
fuissc etiam aliquod tcmpus. At vero et qnum tempus ali-
quod videtiir fuisse, simul etiam motus abqnis fuisse »[>•
[>aret : quocirca tempus aut est motus aut aliquid ipsius
molus. Quoniam igitur non est motus; necessc est utsit
aliquid ipsius motus. (3) Quum autem id quod movelur,
moveatur ab aliquo ad aliquod, quumquc omnis magai-
tudo sit continua : magnitudini consequens est motus. Nun
quia magniludo est continua, etiam motuscst conUnuusrt
q"uia motus, etiam tempus. Quantus enim fuit motus, lan-
tum etiam semper vidctur tempus fuisse. Jatn vero prtn«rt
posterius in loco primum sunt : et Mc quidcm positiow
partium. Quum aulemin magniludine sit priusetposterius;
nccesse cst ut ctiam in motu sint prius et posterius, qua'
illis proportione respondeant. (4) Quin etiam in tempore csl
prius et posterius , quia semper horum alterum allcri ron-
sequens est. Horum autem prius et postcrius esl in motn.
qnod re ipsa est motus j sed ejus essentia diversa non nwtus
est. At vero etiam tempus cognoscimus, quum nwtum
distinximus, prius et posterius distinguentes : tuncqw
dicimus fuisse tempus, quum sensu percepimns priusrt
postcriusin motu. Distinguimus autem, quoniam hai»l«»l
atque aliud csse , et liis diversum quiddain esse interjectuiu
existimamus. Quum enim extrema a medio diversa tuleUi-
gimus, ac duo momenta affirmat anima, alterum priifc,
alterum posterius; tnnc id diciinus esse tempus. QuoJ
enim momentis terminalur, tempus esse videtur : atqof
lioc supponatur. (5) Quum igitur scntimus momcntuni,
quasi unum , ncc vel tanquaui prius et |>osterius U motu,
vel quasi idem quidem , sed ad prins et posterius aliuui.l
 [119,190.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. IV. CAP. XI.
Tspou Se xai uorEpou Ttvdc , ou Soxtt /pdvoc ftyoviyai
ouOetc, 8rt ouSs xivrjotc. "Otov 8s to irpoTEpov xai
UOTtpOV, TOTE XeYOUEV /pdvov • touto -fdp eotiv 6 /pd-
voc, eipiOubc xtvrjaEioc xaTa to TtpoTEpov xal uarepov.
5 Our. dpa xtvTjOt? 6 /pdvoc, dXX' ?| dptOubv l/st f, xi-
vrjffic. («) SrjuEiov os- to usv ^ap TcXeTov xai eXottov
xpivoutv dptOuio, xivrjotv 3s tcXsuo xai eXaTTo) /pdvto-
«p:Ouo? dpa tic 6 /pdvoc. 'Ercsi 8' dptOudc eoti
Si/wc (xat Y&p to dpiQuouuEvov xat to dpiOur,TOv
io dpiOubv XeYouev, xai t;) dptOuouusv), 6 Sr) /pdvoc eoVi
to dpiOuouuevov xai ou/ ip dptOuouuev. ["Eoti
b" tTEpov td dpiQuouutv xai to dptOuouusvov.] [XVII.]
(7) Kai wffTcep rj xivr,atc dei dXXr; xai dXXvj , xai 6 /pd-
voc, 6 0' atua rcac/pdvoc 6 auTOc [to yap vuv to
15 «uto 8 ttot' r,v to b" Etvat auTto fcEpov.] Tb oe vuv tov
vpdvov usTpsi, Tt TcpoTEpov xai CaTEpov. (s) Tb Si vuv
esti uev ioc to auTO , eoti 3' u>c ou to auTO • ?) uiv yap
sv dXXo) xat dXXto , erepov [touto 3' ^v auTO to vuv]
r, os 5 tcote ov ioTt to vuv, to auTo. 'AxoXouQei vdp,
2u wa-tep eXe/Qt), tw uev u£Ye'0et rj xivT,atc , TauTTj 3' 6
/pdvoc, u>c <paus'v. Kai buoiwc 8f| ttj aTtYurj to tp£*
pduevov, o) ttjv xivr,otv Yvl,iP'^°rAev xal T0 rcpOTEpov
tv au-rj xai to uaTEpov. Touto Se 8 us'v tcote ov to
aurd (aTiY,ufj vdp, r) XiOoc, rj ti dXXo toioutov IffTt),
tt Tto Xoyi» Ss dXXo, wOTCEp ol oo^toTai Xau6dvouotv £te-
pov to Kopfoxov ev Auxsiu stvat xai to Koptoxov e'v
«Y0?'. Kat touto Si) to) dXXoOt xai dXXoOt Etvai
?TEpOV TW Si OySpOUEVO) dxoXouOEl TO VUV, (OOTCSp 8 /_pd-
voc. ttj xivr^OEf tw Y^p tpspoulvo) Yvo)pi^ouev TO TCpO-
JtiTepov xal uoTepov £v xtvT,OEi ■ rj 3' dpiOuTjTOv to TcpOTE-
pov xai uoTspov, to vuv eoriv t>)OTE xai ev toutoi? ,
8 UEV TCOTE OV VUV, EOTl TO aUTO- TCpOTEpOV fOLp Xat UOTE-
pOV iaTl TO EV XtVTJIEf TO 3' Eivat £T£pOV [^ dplOuT)-
Tov Yap to TcpoTEpov xal CoTEpov, to vuv ioTt]. Kai
» Yvcopiuov Ss udXtoTa tout' Ioti ■ xal yap tj xivT,aic, Sti
to xtvouusvov xai r^ oopa Sti to jpspduEvov ■ toSe ^dp
ti to »£pdu£vov , f, Si xivrjotc, ou. Eoti ulv ouv i)^
to outo to vuv Xeyouevov aEi, EOTl S 6>i OU TO aUTO-
xat y^P ^b yspduEvov. • (9) <I>av£pbv 81 xai b*Tt
to stTE ypdvoc, utj eit,, to vuv oux av Etr), eite to vuv ur)
EtT, , ypdvoc, oux av eTyi • Sua ^ap oo-cep to ipepouEvov
xaif) ipopd, ouTto; xai 8 dptOubc, 8 tou <p£pou£vou xal
8 tt,c, -lopac,. Xpdvoc, uev yip 8 Trjc, (popac, dptOudc, to
vuv Ss (i)? to (pspduEvov oTov uovac, dptOuou. Kai
w auvr/T,c te 3r) 6 /pdvoc tw vuv, xai Sirjpr|Tai xaTa to
vuv axoXouOst Y«p "ai touto ttj <popa xai Tto ipepo-
UE'vt.)- xai Y&p r) xtvr)Oic xai f, ipopa uta Tto ^Epouivo),
oti E^v, xai ou/ S tcote 8v ( xai Y^p «v StaXiTtot ) dXXi
tw Xoyio. Kat Y^tp Spi^Et tt)v TcpoTEpov xai iloTepov
w xivT,oiv touto. 'AxoXouOeI Se xai touto tcw; Trj otiy.u^-
xai y^? »1 '^'Yr1^ xa'1 Tuve'/.61 T° (-I*0*. xa^ *Pl"
cjti" faTi Y^p tou r*^v <xpy*l • tou Se teXeutt|. (10) 'AXX'
8tov ulv ouTt» XauSdvr) tic a)C Suoi /pwuevoc TT)
Hia, dvdYXT) To-TaoOat, ti sorat dp/r) xai teXeut^)
301
pcrtinens : tunc non videtur fuisse ullum tempus , quia nec
motus. Q1111111 autem prius et posterius sentimus, tunc di-
cimus esse Tenipus. Tempus enim niliil aliud est quam
numerus motus secundum prius et posterius. Tempus
igitur non est motus , nisi quatenus motus numerum iiabet.
(6) Argumento est, quod plus et minusdijudicamus nume-
ro, motum autem majorem et minorem dijudicamus tem-
pore : ergo tempus cst numerus quidam. Quum aulem
numerus bifariam accipiatur (nam et quod numcratur,
et quod est numerabile, numerum vocamus, et id quo
numeramus) : tempus igitur est id quod numeratur, non
quo numeramus. [Sunt autem diversa, id quo numeramus,
et quod numeratur.] [ XVII. ] (7) Et quemadmodiim motus
semper cst alius atque alius, ita etiam tempus. Univer-
snm vero tcmpus simul acceplum, idcm cst : [quoniam
momentum re ipsa unum et idem est, sed essentia ejus
est diversa]. Monientuin autem melitur tempus , quatenus
est prius et posterius. (8) Jam vcro momentum partim est
idem , partim non r-t idcm. Quatenus enim in alio atque
alio est, diversum est : [lioc autcm est ipsum momcntum ; ]
sed quatenus momentum est id quod tandem est, ealcnus
est idem. Consequens euim est , ut dictum fuit, ma^nitudiui
motus, huic verotempus, ut asserimus. Perseque igitur
puncto id quod fertur, quo motum cognoscimus , atque in
eo prius et posterius. lloc aulem re ipsa idem est : aut
enim est punctum, aut lapis, aut aliquid aliud cjustiiodi :
sed ratione est aliud : sicuti sopliistai sumunt aliud esse
Coriscum in Lyceo, et Coriscum in foro : ergo ct lioc,
quia alibi et alibi est , diversum est. Atqui ci quod fcrlur,
consequens cst momentum , sicut motui tempus : nam eo
quod fertur cognoscimus prius ac postcrius in motu : mo-
mentum autem est quatcnus prius ac poslerius est nunie-
rabile. Qnocirca et in liis re ipsa momentum est idem ;
quia quod in motu est, cst prius et posterius : essentia
vero estdiversa : [quoniam momentumest, quatenus prius
ct postcrius est numerabile]. Atque hoc est maxime notum :
quia et rootus per idquod movetur, cognoscilur : et latio
per id quod fertur. Quod enim fertur, est hoc aliquid : mo-
lns autem non est lioc aliquid. Parlim ilaquc id quod vo-
calur momenlum , est semper idem , partim non idem :
quoniam et id quod fertur, similiter se liabet. (9) Perspi-
cuum etiam est, sive tempus non sit , momcntum non fore :
sive non sit momentum , non fore tempus. Ut enim simul
sunt id quod ferlur et latio , ita ctiam numerus ejus quod
fertur et numerus lationis. Tempus enim est lationis nu-
mcrus : momentum vero est velut id quod fertur, ut unitas
numeri. Ergo et continuum est tempus propter momen-
tum , ac dividitur ralione momenti. Nam et quod ad hoc,
sequitur lationem , et rem quae fertur. Etenim molio et la-
lio una est propter id quod fertur, quia est unum : nee
momentum ( nam interrtimpi posset ) , sed ratione. Hoc
namque terminat priorem et posteriorcm motum. Qnin
etiam quod ad hoc , aliquo modo est consequens puncte.
Nam punctum quoque et continet quodammodo longitudi-
nem, elterminat : quoniam allerius est principium.alte-
rius cst finis. (10) Sed qunm ita quispiam accipit , utens
unopuncto quasi duobus : necesse est consistere, si idem
punctum erit principium et finis. Momentum autem, quia
 302 <i>n:iKiiz AKPOASEns a, «e.
r) atVrrj aTiYur;. Tb 6i vuv oii to xivETaOat to <pEpd-
uevov dst ETspov woO' 6 }(pdvo; dptOu.b; ou/_ w; tvj;
auTrj; aTtYur;;, Sti otp/r; xal tsXeutt; , dXX' w; t&
E*a/aTa tt,; auTr;; u.aXXov, xai ou/ w; t« txe'pT] ,
(. 5ta te to Etpr,aEvov ( ttj Ya? uiar, <jTtyu.?j w; Oual
/pr',a£Tai, waTE rjpsuEiv auij.Sr,aETai ) , xai eti aavE-
pbv Sti ouoi udptov to vuv tou /pdvou, ouo' r| otaipsat;
tt;; xtvv-aEio;, wa-sp ouo' at trttytxai Trj; YpaupiT)c,'
at oi Y?auuai a' &"0 t»;; uta; ejtdpta. (n) cli aiv ouv
10 rcspa; to vtiv, ou /pdvo;, dXXd auu€c6r,x£v • f, 5' apt-
OijleT, dptOud;- Ta uiv yap Tc/paTa sxsivou udvov eotiv
00 EOTl TC£'paTa- 6 8' iptOu.bc; 6 TWVOE twv itctcwv,
r) osxd;, xai aXXoOt. [X VIII.] (12) "Oti uiv toivuv
6 /pdvo; dpiQu.dc; e'sti xtvr,asw; xaTa to TcpoTEpov xat
16 uaTEpov, xai auvE^rj; (auv£/ou; Yap) » cpavspov.
CAP. XII. [XVIII.]
'EXd/taTO; oi dptOu.bc; 6 u.sv aTcXw; eVrtv, r; 3ud;.
Ti; Sl dctOub; saTt uiv w; sjtiv, saTt 5' w; oux
ejttiv, olov Ypzu.tj.rt E'Xd/taTo; tcXtjOei uev eVtiv ai
8uo r\ f, uia, ueyeOei 8' oux saTtv sXd/taTo;- dsl YaP
20 otatpEiTat Tcaaa Yp"u.u.r]. "iiaO' 6u,oto>c;xat 6 /pdvoc;•
IXd/taToc; Ya? "»T* "■*» dpiOudv eotiv 6 eT? r\ ot
5uo, xaTa ue'yeOo; 8' oux eart. (2) <I>av£pbv ok xai
ort T3t/ue; uiv xat jSpaouc; ou XE^ETat, tcoXu; os xj!
oXiyo; xat «.axpbc; xat ppa/u;. 'II u.;v y»? GW/jfa
26 uaxpbc; xat )}pa/u;- fi 0' dptO,adc;, tcoXuc; xat 0X1^0; •
Ta^uc; oe xat jipaouc; oux eotiv • ouoe YaP ^ dptOubc;
<T) dptOu.ouu.Ev Ta/u; xat [ipaou; ouSei;. (») Kat 6 au-
to; 0£ TcavTa/ou dua- TtpoTSpov oi xat uaTEpov ou/,
6 auTOt, 8-1 xat r) u.£Ta6oXf) r) uev rcapouaa uta,
30 r, oe Y£Y£vrilJie'vl,l xa' ^l (J-sXXouaa £Ts'pa. 'O oe
/pdvo; dptOu.d; eotiv ou/ to dptOuouuEv, dXX' 0 dpt-
Ououuevo;. Outo; <5e auuSaivEt TtpoTspov xat uote-
oov dst ETEpo;* Ta yaip vtiv i'Tt:pa. Koti $h 0 dptO-
ub; eT; uev xat 6 aUTo; 5 Ttov ixarbv ?tctc<ov xat twv
:a Ixatbv dvOpioTcoiv, wv 8' dptOud;, £*T£pa , ot i*tctcoi
twv dvOpoiTCoiv. (4) *Eti w; ivo£/ETai xivr,atv slvat
-r,v auTr,v xat utav rcdXtv xal TcdXtv, outo> xat /po-
vov, oiov s'viauTo'v, r) sap, rj u.ETOTCo)pov. (5) Ou
jjtdvov 0£ Tr,v xivr,atv Tto /pdvw UETpouuEv, dXXa xat
to vr\ xtvT|a£t tov /pdvov 8ta to bpi^saOat utc' aXkrr
Xoiv S (xev Yap /?dvo; opi^Et Tr,v xivr,atv dptOub; ojv
«"Jtt;;, -f) 8e xivr,at; tov /pdvov. Kat Xeyouev tcoXuv
r\ oXJyov /pdvov, T?j xtvr,ast uErpouvTE;, xaOaTCEp xat
Tt"i dpiOur|T<o tov dptOudv, oTov Tto iv\ Jtctcw tov twv
U5 "tctccov dpiOudv tw ptiv ^ap dptOuw to twv itctcoiv
TcXr,0o; Yvt,)?lsOU£V TcdXtv oi tw £vt Itctcw tov twv
itctcwv dptOubv auTov. 'Ouoiw; Si xat etci tou /povou
xai t^; xtvjjaEO); • tw ptiv ^ap /pdvo) Trjv xivrjatv, Tri
oi xtvr,a£i tov /pdvov uETpouuEv. (0) Kat tout' euXo'yo>;
bo ouuSeCtixev oxoXouOei y^? tJi piiv (j.eyeOei r\ xfvr,at;,
T?) ci xivriaEi 0 /pdvo;, tw xat Tcoaa xal ouve/tj xat
otatpETa sTvaf 8tot |j.iv Yap tb to (xe'yeOo; eTvoi toioutov
W
qnod fertur, movetur, semper diversnm est. Quocirca tem-
pus c-t numcrus, non ut cjusdera puncti , quia sit princi-
piuni et linis : sed potius ul cxtremitates lineae, nec ut
partcs : quuni ob i<) quo<l dictnm fuit (quia mcdio puncto
quasi duolms iitctur, unde accidet ut quiescat) ; tuin eliam
quia perspicuuni est, neque monientum esse parteni tem-
poris, neque divUionem esse partera motus, qucmadmo-
dtim nec puncta linese : sed dua: linea; suut partes unhis.
(II) Qualenus igitur momentum est lerminus, non cst tem-
pus, sed ei accidit. Qualcniis autem numerat,estnunierus.
Termini namque illius rci tantimunodo sunt cujus sunt
termini. Scd nunierusqiii est liorumequorum, ut itenarius,
etiam alibi rcperitur. [XVIII.] (12) Teraijus igitur esse nu-
mcrum motns ratione prioris et posterioris, et esse conti-
111111111 , quia est conlinui, perspicuum est.
Minimus autem numerus , qui simpliciter accipitur, esl
binarius : aliquis autem numerus partim cst niiiiinins,
partim non est, ut lineae minimus numerus multiludine
quidem sunt ilu.r , aut una : magnitiidine vero iion i'-t mi-
iiiiuus : semper eniin omnis Iinca dividilur. Qu.irt' simililer
i't iiiui tempiis : niinimum cnim numcro est uniiiii , aut iIiki :
magnituiline autera non est. (2) Pcrspicuuiu etiaui i-st
quod non dicalur vclox et tardum : scd multum ct paucuiu,
et loiiguin et breve. Nam qua est couliiiiiiiin , e»t longiunet
lireve : qua vero est numerus , est multuin et paucum. Se.l
velox ct taidum non ost : quia neu ullus numerusquonu-
meraraus, est velox et tardus. (:;) £t idem teinpus sinuil
est ubique. Prius aukin et posterius nou est i.liin : quon ain
et inuUtio, prrjjaeos quidcm 1111:1 est, pra-terita vero et fu-
tura est diversa. Tempus autein est numerus, uon quo nu-
meramus , sed qui numeratur. Hoc autem evenit ralione
prioris ct posterioris sempcr divcrsum : qnia moinenla snnt
divcrsa ; numerus autem est unus et idem , cenlum equo-
ruin , et centum boniiniim : sed qtiorum est nunierus, ta
sunt diversa, neinpe cqui cl hoinines. (4) Piwtcrea nt»c-
cidit nioluui esse iiiiiun et eundein itcrum alque iterum,
ita et tempus idem essc accidit : ut anniiiii , aut ver, vd
autumnuin. (j) Non solum aulem mclimur iiiotuiii teiu-
porc, sed ctiam motu lempus : quia sc inviccni dfliniuat.
Tcmpus cnim delinit motuin, qutnn sit ejus nuinerus1. «
motus tcmpus; dicimusque multum ac paucuin tempus
motu metientes, quemadmodum et nuiiurabili niimirura,
verbi gratia , uno cquo numerum equorum. Etenim nuiuiro
cognoscimus multitiulinem eqiiorum : rursiisqre uno eq»'
ipsum numeruni equoriim. Similiter autcm et in tempire
el in inolu res babet. Nam tenipore motiiin , e t n.olu Irm-
pus inctimur. (0) Atqnc boc est ralioni ronstntanrum :
«pquiliir enim magiiitndinem motus , ct iiiotiiin lemnu» :
quia sunt et quanta, et continna, et dividua. Nam pmpterta
quod talis est magniludo, motus ita e*t alTeclus : el r^3
 (bo,mi.) NATUIULIS AUSCULTATIONIS LIB. IV. CAP. XII.
•jj xlvTjJk; TooTa 7tt7tov0s , 8ti 8s tt.v xivrjtriv 8 /pdvoc,.
k«'i |i£Tpou(t£V xai to (jleyeOoc ttj xiV7,<7£i, xai tt,v
xivT|(Tlv tw (jiEYtOei- TtoXX:r,v Y*P Eivai tpausv TT|V
62dv, iv tj f| TtopEia TtoXXrj , xai TauTTjV tcoXXt.v, av
5 f| 6o6c 7] TtoXXrj • xai t6v /pdvov, av fj xivr,cTLc. ■ xai tt>
xlvt|<jlv, av 6 /pdvo?. [XIX.] (7) 'Eim 8' scrrtv 6 /pd-
V0? LtETpOV XLVTitTEOX; Xai TOU XlVETo-Oai, UETpEl 8' ou-
to« tt,v xivT,ffiv tcjS 6pi(jai Tiva xivrjiTiv, -fj xaTafjLSTprj-
oti tt,v <SXt)v, woTTEp xai to u.r,xo? 6 Ttrj^uc, ™ wpisQai
w tl jjleyeOlk 8 avajjLETpTjOEt to SXov, xai Ioti ttj xt-
«iffEt to iv y_P°vw e'val T° LiETpEiaOai tw /pdvw xai
aiYrf,v xai to eivat auTr;?- tSjjia Y^p T?r* xtvrjsiv xal
TO Etvat TT) XlV7-j<J£l USTpEt , xa\ tout' eotiv atJTTJ to
iv /pdvw Eivat, t6 uETpETaOat outtj; to sTvat. (s) Arj-
I» Xov 0' otl xai tol? aXXotc. tout' eoti to ev /pdvw Eivat,
to a£Tp£:"oOai auTtov to Etvai U7t6 tou /pdvou. T6 yap
h /pdvw Etvat ouotv itrri OaTspov, sv (xev to eivat
tote ote 6 /,po'vo? eotiv, £v 8e to wijTCEp Evia X£yo-
(jliv 6ti h dpiOjjiw iaTi. Touto 8e ar|uaivEt tJtoi
10 (oc, uspoc. apiOjxou xai 7totOo<, xai 6fXo>; Sti tou aptOuou
tl, rj 6rt eo-tiv outou apiOud?. 'EtceI 8' aptOtioc
6 /pdvo?, to usv vuv xai to 7tpoTspov, xai 8aa Totaura,
ouTto; iv /pdvco wc, Iv apiOuu uova?, xai to TCEpiTtov
xai apTiov (ti usv yip tou apiOuou tl, Tot 8s tou
t5 /pdvou tl soti) Ti 81 TtpaYuaTa wc. sv apiOijLw Toi
/po'vt>) lcfTtV. El 01 TOUTO, 7t£pU/_STai 67t' apiO(JLOU
WOTTEp xai TOt £V TOTCO) U7C0 TOTCOU. (9) <I>avEpov
C6 xai Sti oux EtTTt to £v /_po'vo) Eivat to eivat 6'te
6 /pdvo; ItTTtv , o)0"7tsp ou81 to Iv xtvriOit Etvai ouos
w to lv tdTCO), Ste ■?! xi'vr,(iic xai 6 totcoc; Iotlv e? y^P
fjTat to ev Ttvt outio?, itavTa Ti 7tpaYuaTa ev 6t(oouv
EOrai, xal 6 oipxvo; ev t?j xe'y/p(0 " Ste ^ap r) xsv/poc,
cWv, eoti xai 6 oupavd;. 'AXXi touto laev <tuu?£-
6r,x£v, Ixstvo 8' avdtYxrj TtapaxoXouQitv xai Tto ovti ev
» /pdvw sTvai Ttvot jrpdvov, Ste xaxEtvd ectti, xai tio ev
xivT,o"Ei ovti eTvoi TOTE XlVr|(7tV. (lu) 'E7t£i 8' Eotiv
ox; Iv aptOuw to It /pdvw, XTi^Or^dETai ti; tcXelwv
/.pdvoc TcavTo; tou lv /pdvo) Svtoc; " 816 avotYxrj itavT»
Ti ev /pdvw ovTa TcipiE^scfOai &7t6 /pdvou, toaitEp
to xai TaXXa 8aa t*v Ttvt Ibtlv , olov Ti h TOTto) U7t6
tou totcou. Kai Tcotcr/Eiv 8rj ti utco tou /pdvou, xaOa-
itepxat Xs'ysiv eitoOaLXEv otl xaTaTT,XEi & /pdvo;, xai
YTipatTxst TtavS' utto tou /^pdvou , xai iTctXavOavsTai 8ii
Tov/po'vov, s?XX' ou piSLJLaOrixEV , ou8l veov fi-^otiv ouo:
ts xaXdv cpOopac; ^ip atTto? xaO' auTov uaXXov 6 /pdvoc/
ctpiOuo? yip xlv/-<7£(o; , rj 8s xivrjciK; ESio-TTjtTt to U7ta'p-
/ov. *Qote cpavepov i?ti Ti asl ovTa , rj aYt 5vTa , oux
ECTTIV Iv /pOV({) ' OO Y^P TtEplE/ETat U7t6 J(_pOVOU , 0U0£
usTpETTat to eTvai auTtov u7t6 tou /odvou- (TT|UEiov 8i
W) toutou 8ti ouoe tcolo/ei ouSev U7t6 tou /pdvou w? oux
dvra ev /pdvw. (ll) 'EitEi 8' icmv 6 /pdvo; uiTpov
xivricfEwc; , «Jctti xat rjpiuiai; us^Tpov xa^i cruuSE^rixd?"
"aaa Yap 7r,psu.ia dv /pdvw. Oi ^ip w<j7csp to i?v xt-
vr.aEi ov avavxri xtvsiaOai, outw xai t6 Iv /pdvw- oi
303
motuin tempus : metimmque magniludinem motu , et mo-
liiui magnitudine. Dicimus eniin longam esse viam , si sit
longa [irufectio : et hanc longani , si sit longa via : nec non
tempus, si motus ; et motum, si tempus. [XIX.] (7) Quum
autem tenipus sit mensura motus et ipsius movcri ; hoc
autem metiatur motum , eo quod definit aliquem motum ,
quitotum mclietur (sicut et longitudinem ulna, eo quod
dcfinit aiiquam magnitudinem, quae metietur tolum) : pro-
fecto et motum esse in tempore, nihil aliud est quam tem-
puseum metiri, et cjus cssentiam : simul cnim motum et
motus essentiam metitur. Et hoc est ipsi motui , esse in
tempore , nimirum tempus nieliri cjus essentiam. (8) Quin
etiam aliis rebus conslat hoc convenire, ut esse in temporc,
nihil aliud sit quam tempus eorum essentiam metiri. Nam
esse in tempore, duorum alterum est : unum quidem , tunc
esse quando cst tempus; alterum vero, nt qu.-edam dici-
mus esse in numero ; quod quidem significat vel ut partem
nuineri et affeclionem , et omniuo aliquid numeri esse : vel
numerum ejus esse. Quia vcro tempus est numerus : certe
momentum, et prius, et quaecumquc sunt ejusmodi, ita
sunt in tempore, ut in niimcro nnitas, et impar et par,
(nam liaec sunt aliquid numeri, illa vero aliquid temporis,)
res autem sunt in tempore, ut in numero. Quodsi ita est,
res rontinentur a numero, quemadmodum ct ea quas in
locosunt, a loco. (9) Perspicuum quoqtie est quod esse
in temporc, non est , tunc csse quum tempus est : quem-
admodum nec essc in motu, nec esse in loto, signilicat
tuuc esse, quum motus et locus cst. Alioqui si ita sit esse
in aliquo, omnes res in quavis re erunt, et coelum erit in
milio. Quo tempore enim milium est, etiam ccelum est. Sed
hoc accidit : illud vero necessario consequitur : id est, et
ei quod est in tcmpore , esse aliquod tempus , quando illud
est ; et <-i quod est in motu , esse tunc motum. (10) Quo-
niam autem quod est in tempore, est ut in numero; sumc-
tur aliquod majus tcmpus omni rc quse est in tempore.
Idcirco necesse est ut omnia quaj sunt in temporc , conti-
ncantur a tempore, quemadmodum et cetera , qua?cumque
in aliquo sunt : verbi gratia , quse sunt in loco , continentur
a loco. Ergo et pati aliquid a tempore : quemadmoduni
ctdicere solemus, tempus omnia consumere, ac tempore
omnia sencscere , et oblivionem induci propter tempus : scd
non didicit , ncque juventutem aut piilchritudinem tempore
nactum quidpiam est. Tcmpuscnim per se est potius causa
interitus, quia est numerus motus : molus autem , id quod
est, de statu suo dimovet. Qnocirca perspicuum est , ea
<|ii:i' semper sunt, qualenus semper stint , non esse in tem<
porc : quia non continentur a tempore , ncc tempus meli-
tur eorum essentiam. Hujtis rei argumcntum est, quod nihil
paliunlur a tem|)ore , utpote quaa non sunt in tcmpore-
(II) Quoniam autem tcinpus cst mensura motus, est ctiam
quictis mensiira exaccidenti. Omnis cnim quics in temporc
est. Non enim sicut necesse est , id quod est in motu , mo-
vcri : ita ctiam quod est in tcm[)ore : qnia tcmpus non est
 30« <l>r£IKH2; AKP0A2fc.QZ A, orr.
•yap f, xivrjatc 6 /pdvoc, <xXV aptOubc xivf,a£o)c • ^v
oipiOjjio) S= xtv7,a£o)c Evos^ETat slvat xai xb r,peijtouv.
Ou yap Ttav to axtvrjrov f,pEu.et, aXX4 to EaT£pr,u.£vov
xtvf.aEOJC, 7t£!puxbc 6i xtvsTaQat, xaOotTCEp £tpr,Tai ev
6 toi; TrpoTEpov. Tb 3' Etvat ev otptOu.o> ierri to Etvai
Ttva aptOjjibv tou irpctYuaTOC , xai usTpEtaOai to Etvat
outou to> apiOu.t~> ii to eVtiv toaT' et ev ypdvoi, utco
/pdvou. MsTprfast o' 6 ypdvoc to xivoujjisvov xai to
r,peu.ouv, ~ to u-ev xivouuevov, to o's fjpeuouv Tr,v ^ap
lu xivr,aiv auTtov uETpf,aei xai tt,v f,ps;jiiav, rcdar, tic.
fl») "12ot£ to xtvouuevov ou/_ a*tX<oc taTat usTpr,Tbv
u*cb /pdvou , ~ Tcoadv ti eotiv, aXX' ~ f| xtvr,aic, auTou
TtoarJ. QaO' 6aa jjltjts xtvsTtai u.f|V f,pEU.£T, oux
eVctv Iv /pdvco' to u.iv yctp ii '/pdvto Elvat to piETpsT-
16 aOat sVtt ypdvo), o Ss /pdvoc, xtvf,aso)c xai f,p£u.i'a?
[XETpov. (13) <l>av£pbv ouv 8ti ouSs to uf| ov sVtat
Ttav iv ypdvo), oTov 6'aa uf, evSs^/ETai aXXo>c , toarcEp
xb tf,v StotueTpov Eivat t~ TtAEupa auujAETpov. "OXo>c
Yap, ei usVpov u.£v EaTt xtvfjaEtoc 6 /pdvoc xaO' aurd,
»0 Ttov 5' aXXwv xaTa ffujjuSE6r,xdc , Sf,Xov 6'ti wv to Etvat
jjteTpEt, toutoic, aVcaatv sVcat to Elvat f-v xoi fjpEUETv
rj xtvEtaOat. "Oaa usv ouv ipOapTOt xal y£vr,Ta xai
SXo)? 6te usv ovra, ote Ss ufj, avayxr, ev /pdvto tlvaf
eVct ^ap /pdvoc tic tcXeiojv, 8c UTCEpe';£i tou te Etvat au-
25 -wov xat tou (AETpouvTO; tt,v ouatav • Ttov 31 uf) 5vto)v
cJaa jjlJv TC£ptE'/et 6 ypdvoc,, Ta jjlev tjv, oTov "Oy.Tjpdc.
tcote »jv , Ta S4 laTat , oTov twv u.£XXovto)v Tt , if' 6rtd-
TEpa TCEpi£'/Ef xa\ ei Itc' dtu.^0) , ajjt^OTEpa xal r,v
xat EaTai- 8aa Ss jjif, TCEpiE'/£i jjtr,Sau.9i, out' rjv out'
»0 eaTtv out' eoTat. "Eoti Se Ta TOtauTa twv (jlt>) ovtojv,
Saojv xot avTixet'u.£va ot£( eVtiv, otov to aauu.u.ETpov
elvat rfjv Stoiu.eTpov aet eoti , xat oux £aTat touto ev
j^pdvio. Ou Toivjv ouSe to auu.jji.ETpov Stb &t\ oux eaTtv,
6rt IvavTtov Tto atl Svxi. "Oao)v Se to evavTtov ptf]
35 dtEt, TauTa Se SuvaTat xat Etvat xal jxfj, xat eVct Y^ve-
atc, xai o^Oopa auTtov.
CAP. XIII. [XIX.]
Tb Se vuv ia^l auvEy^Eta ypdvou, toaTcep IXe^Ot]-
auve/Ei y^P Tov /_pdvov tov TcapeXOdvTa xai ^adjjievov,
xat b^Xtoc. TtEpa? ypdvou laTtV laTt yotp tou jjisv Apy/i,
«0 tou Se teXeutv). 'AXX4 tout' ouy o)a7t£p etci t»jc. oti-
Yjjt~C jjtEvouariC (pavEpdv • StatpeT 0£ Suvau.£t. Kai
~ jxiv toiouto, 0U1 e^Tspov to vuv • 7j Se ouvSei , otel to
outo, oiarcEp irci twv uaOr,aaTixo)v Ypau.u.tov ' ou yap
f) auTf, aei xal jxta CTiYutfi t^ vorjaet • StatpouvTO)v
t& yotp aXXr)' rj Se jjtta , f) aurfj Tcoivtr,. Outoj xai to
vuv to uev tou /pdvou StaipEatc: xaTa Suvaatv, to Si
Tcs'pac aa^otv xai !vdTr,c/ EaTt Ss TauTO xai xa-i
TauTO f, StaipEatc, xal fj Evoiatc,' to S' sivat ou TauTO.
(s) Tb uev outo) XeYETat twv vuv, aXXo S' 6'rav
50 5 ypdvoc. 6 toutou iffui; ?]• fj;£t vuv, 6'ti Tr'a£pov vjejci*
'?[x£t vuv, c?ti ^XOe Tr'u.spov. T4 S' e'v 'lXio) YeyovEv
oi vuv, ouS' 6 xaTaxXuaabc yeY0V£ v^v' xatTot auv-
,221,22?.,
niotus, sed cst numerus tnolus : in numero autem motte
potest esse etiam quod quiescit. >'<ui cnim omne immobile
quiescit, sed quod est privatuin molu , quuin natura sit
aptum uioverl, queinadinodum dictum luit in superiori-
bus. £sse atitcni in niimero, niliil aliud esl, quam esse
aliquem numerum rei, ct numerum, in quo ca res est,
metiri ejus rei esscntiam. Quare si est in tempore, eju» rci
essentiam metilur tempus. Melietur autem lenipus idquod
movetur, et id quod quiescit, quatenus illnd movetur, hoc
autem quiescit. Nani inotiouem eoruui et quictem metietur,
quota sit. (12) Quocirca id quod movetur, non simpliciler
caditsub mensuram temporis, quatenus est quantum quid-
dara , sed quatenus raotio ejus est tanta. Quapropter qus-
cumque nec moventur nec quiescuut , non sunt in tempore.
Nam esse in tempore niliil aliud est quam coiiiprelioiuli
mensura temjioris : tempus atitem est mensura inotuset
quietis. (13) Patet igilur, nec quidquid non est , in tem-
pore esse": veluti, quaeciimquc non possunt aliter se k-
berc, ut dimetientem liabere communera mensuram cuin
latere. Omnino enim, si tempus est motus mensnra per se,
ceterorum autem ex accidcnti; manifestum est , quortim
essentiam tempus metitur, eonim oinniuni essentiam cod-
sistcre in eo ut moveautur et quiescant. Qn.ecumque igilur
interitui et generationi sunt obnoxia , et omninn <p»u-
doqne siinl , quandoque non sunt, bsec necesse est esa
in tempore. Est enim tempus quoddam inajus, quodevce-
det et eorum cssentiam et tempus metiens eoruni essentiara.
Sed inter ea quas non sunt, qiiaeciimque tempus conlinet,
partim fuerunt, ut Homerus aliquando fuit ; partiin eniut,
ut futurum aliquid, in utramvis partem ea tempus conli-
neat. 1 .1 si in utramque partcm contineat , et erant ct erunt
Qua' vero tempus nullo modo contiuet , hxc neque fuerunt,
neqne sunt , neque erunt. Ejusmodi autein sunt ea non ea-
tia, quorura opposita seraper sunt : verbi gratia, dimetien-
tem non babere coininiineiu mensuram , seinper est : atque
lioc non erit in tempore : proinde ncc habere comniunem
mensuram. Ideo semper non est, quia est coutrariumei
quod sempcr est : quorum autem contrarium non scinper
est, liaec possunt esse et non esse : eorumque est ortos et
iuteritus.
Porro Nunc, seu momcnium, est continuatio teinpo-
ris, sicuti dictum fuit : continet eniin tempiis pra?leritura
et futuruiti : ct omnino est terminus tcmporis, quoniam al-
terius est principium, alterius est tinis. Qiianquam lioc ncn
est, ut in puncto permanente , perspicuum : dividit autem
potestatc. Et quateiius est tale, semper est diversuniNunr;
quatcniis vcro connectit, semper est itlem, ut in inatlie-
maticis lineis : non enim est sempcr uiiuiii et idem punctura
intellectu ■ quia dividentibus est aliud atque alind; se<i
quatenus est una linea , idem punctum est omnino. IU
etiam Nunc, partim est temporis divisio secundum potfsta-
tem, pailim lerminus utriusqtie ct copula. Est aiilein i«lfni
et secundunj idem divisio t>t copulatio : sed essentia non
est cadem. (2) Sic ergo dicitur aliquod Nuuc. Aliml antein
est, quando est tempus liuic propinquum Veniet enim
nunc, quia lioilie vtniet : aut vcnit nunc, quia vcnit lio>^-
Sed quaj 1 lii sunt gesla, non sunt facta nunc , ncque inun
 (»».) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. IV. CAP. XIV.
E/rjc /_pdvoc ei; auTa , dXX' oti oux eyyuc- (3) l° "
7tOT£, /povoc oipicruEvoc rcpbc to 7rpoTspov xa\ to ucte-
px vuv, oTov ttotI iXr^Or, Tpota, xai ttots ECfTai xaTa-
xXutxudc' oeT yip Tt£TT£pavOai Trpbc to vuv. "LcTai dpa
■, roco'; ti; a-b touoe /pdvoc xat sic exsivo, xai r,v eic to
rcctps/.Odv. (4) Kt 61 [/.r,5e\? /pdvoc oc ou tcote, tcSc
av iiT| /pdvoc TTETCEpaci/Evoc. 'Ap' ouv uTtoXet^ti;
r, ou, Eursp asi Icti xwiotc. "AXXoc ouv r, 0 outoc
ItoXXdxtc; 6r,Xov 6'ti , wc av r, xivr,o"tc, outo) xai 6 /po'-
lu voc Ei uiv Y^P ^) «uty; xal uta YtvsTat tcots, ECXTat xat
/povo; eTc, xai & outoc • e! os ur, , oux EeiTat. (5) 'Ltcei
Oi to vuv TeXeuT»] xai dp/r, /po'vou, dXX' oj tou aj-
toU, ccXXa tou usv 7rapr,xovToc TsXsuTrj, ap/r, oe
tou ueXXovtoc • s/ot av tosrcEp 6 xuxXoc EV Tt]> aUTW
15 TTtoc to xupTOv xai to xoTXov, outo) xai 6 /pdvoc asi e'v
cip/7J xai teXeuttj- xat Sta touto ooxei dsi erspoc" ou
yip tou auTOu dp/r, xat tsXsut"), to vuv auta yip av
xaixaTaTO auTO'Ta dvTixsiijtEva Etr,, xai ou/ uTroXsW/st
OY)" sei yip £v dp/YJ. (u) Tb 5' rjOr;, to eyy^C ^ctti
-■) tou rcapdvroc vuv aToaou uspoc tou ueXXovtoc /pdvou.
IIote flait^Eic;j r,OT|, 6'rt eyy^? ° /povoc ivw ueXXet.
Kai tou 7cap£Xr,Xu0o'TOc "/ pdvou to U7) Trdppto tou vuv. Hote
Jiioi^Eic.; rjor, J3s6dotxa. Tb oi "IXtov tpavat ^or, laXto-
itivott ou Xe'yo;xev, 5ti Tcdppto )iav tou vuv. (7) Kal
-j rb apTt to eyy^s T0^ fcapdvTOc vuv, to jjtdptov tou
TtapeXOdvTOc IIote r.XOec; aprt, iav /j 5 /pdvo; eyy»;
TOU EVErJTWTOC VUV. 1 1 "i A V • Si TO TCOppt». Tbds
ECiiovr.c to iv dvatiO^Tto /pdvto ?ta atxpo'Tr,Ta ex-
c:'iv. («) MeTaSoX-Jj oi T:3t7a auci£i eV.aTaTtxdv. 'Ev
-u oe tw /pdvo) TravTa Ytverat xat iOEtpETaf Stb xal oi
yJv uowoTaxov D.eyov, 6 8; IluOaYopEto; lIapo>v aaa-
'j-orarov, oVi xai ETttXavOavovTat lt touto) , Xey°>v
dpOoTEpov. Ar,).ov ouv 6'ti qpOopac aaXXov eoTat xaO'
outov atrtoc '?, YEV'5EW?i xaOctTCEp iXr/Qi) xai TrpOTE-
jj pov (-'xoTaTtxbv Yap r, utETaSoXr) xaO' auTr,v), yeveoeojc
Se xat tou Etvat xara crua6£Cr,xdc. 2r,a£Tov oe 'txa-
vov oti YivETat aev ouosv cJveu tou xtvEtoOai ztoc aurb
xat TtpaTTEtv, tpOEtpETat oe xat ur,05v xtvouaEvov. Kai
TauTT,v ijtdXicrTa Xeyeiv Ett.)0a|jL£v utco tou /pdvou CjiOo-
to pav. ()u ar,v dXX* ouos xauTr,v 6 /pdvoc tcoieI , dXXi
ouitSjivEt ev /pdvo) Ylv£o"0at xat Taurr,v Tr,v ptETaoo-
>•''?■ Oti aev ouv eotiv 6 /pdvoc xat ti', xat irooa/toc
Xeyojxev to vuv, xat t£ to tcote xai to dpTt xat to r,or,
xat to TcdXat xai to e'caiyvr,c, efprjTai,
CAP. XIV. [XX.]
-.5 Ioutoiv 6" f,;Atv outo) Otr,piQuT;uEvo)v, tpavEpbv Sti
rcaia u£Ta£oXri xsl a7rav to xtvouasvov ev /pdvor
to Yap OaTTOv xat ppaSurEpov xa^i Traadv eoti ue-
TaSoXrjv iv Tcatjt y*P outio tpatveTat. AlYid os
darrov xivETcrOat to rrpoTEpov ueTaSdXXov Etc to utco-
HXEtuevov xari to aurb Sido"Tr,ua, xai 6aaXr,v xivr.trtv
xtvouusvov, olov ETct T7;c cpopac, e! ducpto xa^i rJjv
"EptiEpri xtvETrat r, du^O) xari Tr,v EuOciav. 'Ouoiwc
AIII5TOTU.KS. |l.
305
rlalio nunc est facta. Atqui tisqtic aJ ea lcnipus cst conli-
iiiiiiiii : m-iI niliilo magis tlicunliir nunc Tacta, quia non suiit
propinqua. (3) A liquantio autem,est tcinpusterminatum
priorietpo^teriori Nnnc : veluli, aliquantlo capta estTroja :
etaliquando erit iuundatio. Oporlet enim esse terminatum
ipso Xunc. Erit igilur lempus ccrta quanlitate pr.Tclituni,
ab lioc .Niinc usque ail illud. l.t ita luil in prteteritum.
(4) Si vero nulliim est tcmpus qnod non sit aliquando,
ccrte omne tempus finituiii eiit. Numquid ergo ileticiet ?
an non, si quidem sempcr cst inotus? Aliusne i^itnr, an
iilem saepius? manifestum est , ut est motus, ita cliam esM?
teinpus. Xam si imus et idem mottis aliquando lil , erit
iKiiim et iilrm tenipus : sin minus, non erit. (5) Quia vero
Xunc est (inis et principium temporis, non tamen cjusdem,
sed finis praeteriti , principium autcm futuri; utique sicut
circulus in eodtiii qiiodamniodo liabet convcxum et con-
cjivum, ita eliam tempiis semper est in principio et linc.
Ideoquc semper aliud videtur essc : quia Xunc non e>t
principium et i.m: ejusdem : alioqui simul et seciiiidiiiu
idem essent opposita. Non deficiet igilur tempus , qtiia st m-
per in principio est. (K) Modo autem dicitnr, qtiod est
propinquum prsesenti Nunc individuo , quiim sit pars futuri
temporis : veluti, quando ambiilabis ? modo : qui» propin-
quiiin cst tempus , quo futurum cst ut ambulet. El pra'tc-
riti lemporis illud , quod non proeul distat a pra'senti
Nunc : veluti, quando ambulahis? modo ambulavi. Iliiiin
aiitem modo capluin essc non dicimus, quia est valtlc re-
motiim a pr.rsenti Nunc. (7) Et Nuper dicitur, quod est
propinquum praesenti Nunc, et est pars praterili. Vcluti,
quando venisti? nuper : si sit tempus propinquum pricsenli
Nunc. Olim autem,quod longe distat. Repcnte vero di-
cilur, quotl in tempore propter exiguitateni insensibili , de
statu dimovetiir. (8) Omnis auteni mntalio naturaliter
viiu babet dc slalu dimovendi. Omnia vero in tempore
fiunt, et interennt : idcirco alii dixerunt tempus csse sa-
pientissiiiiuin ; 1'jtbagorens aiitem l'aro rectius dixit csse
iiisipientissimum ; quia et obliviscuntur in eo. Manifestuin
igitur cst, lenipus per sc fore potius causam interitns, quaiu
generalionis, qiieniadmotliim et antea dictum fuit. Nain
mutatio ner sc vim babet de statu dimoveiidi : ex accidenti
autem est e.ausa generationis et cur quidque sit. Cujtis rei
argumcntum suf lieiens ejt : quia niliil fit, quin aliquo motlo
ipsuin moveattir et agat : interit autein, etiam quod niliil
inovetiir. Atque bunc niaxime intcritum dieere solemus esse
a teniporc. At vcroiic liunc quidem teniptis facit : sed acci-
dit, ut lutcquoque mutalio in tempore fiat. Esse igitur
tciiipus, et quid sit , et quot modis dicamus Nunc, et quiil
sit Aliquando , et Ntiper, et Modo, et Oliin, ct Repente,
ilicliiiii cst.
His ,'i nobis ita commemoralis , pers]iietium est , omnem
mutationem ct quicquid inoveltir, esse in tcmpore. Cele-
rius cnim ac tardius, cst in omni iniitationn : quoniam
in omnibiis sie apparet. Dic.o aiilem celerius moveri, qnod
prius mulatur in subjectiim , qiium moveatur in eodem
intervallo , ct a>quabili motu. Ut in latione si ambomo-
veantur per circumferentiam , vel ambo per lineam rc-
ctam. Siiiiiliterque in aliis sc res habet. At veropiius,
50
 306 «tVSiKnS AKPOAlEiil A, 08.
Zk xai etcI Ttov dXXcov. 'AXXi ur,v to YE tpoTEpov
ev yodvto scTr rrpdTEpov -/ip xai tioTspov Xsyouev
xaxa Tr,v rrpbc to vtiv dTcdcTaatv • to os vuv 8poc
tou Tcapr,xovTOC xai tou ij.e'XXovtoc • coct' stcei Ta vtiv
t ev ypdvw, xai to TcpoTSpov xai uaTspov ev ypovo)
Ecxai" sv (•> y*P T0 v^v> *" ^i T°u v"v dTcdaTaatc-
'livavTKoc, os Xsyetbi to itpoTEpov xaToi te tov -rcapsXr,-
XuOoTa yodvov xal tov [«'XXovTa- sv usv fap to> ira-
ptXrjXuOoTt Tcpdupov Xsyou-sv to rcoppojTEpov TOli vuv,
10 UCTEpOV OE TO EyYUTEOOV E*V 81 TOJ UeXXoVTI TCpOTE-
pOV USV TO sypJTSpOV, UCTSpOV OS TO TCCppWTSpOV. iiaT
etcei to usv rcpoTEpov e'v ypdvw, Tcdar) 0 dxoXouOsi
xivi^oei to TcpoTEpov, cpavEpbv Sti Tcaaa [XETafioXr, xat
Tcaoa xivr,ctc svypdvco ectiv. (j) A;tov 8' ^rciaxs^EO);,
16 xai tccoc tcots e/ei & ypdvoc rcpbc Tr,v ^u/Vjv, xai oia
t( ev rcavTi eTvoi Soxei 6 ypdvoc, xai h yrj xal iv
OaXaTTT] xai sv otjpavco. *ll ort xivrjCTEioc, ti TcdOoc
r, e*;i;, ipiOrj.dc; ys oiv , TauTa 8s xtvr,Ta Tcdvva ■ h
totco) fip TcavTa- 6 8s ypdvo; xai rj xtvr,ctc Sijia xaTa
2€ T£ tt-.v ouvautv xai x«t' svEpfEtav. (3) IToTEpov 8s
ur, oucr,c t5Jc ^uyr,c £ir| av 6 ypdvoc r, ou, dTcoprj-
ceiev dv Tic," douvaTOu yip ovtoc, Etvat tou dptOixr,cov-
toc, douvaiov xai dptOur/rdv ti Etvat- ojcts 8r;Xov ott
ou8' dpiOud;- dptQub; Y«P $ x0 r;piOur,u.E'vov rj to
56 dpiOur.TOV. Ei 8e ur,5=v dXXo tce'suxev dptOuETv
vj ■j/u/r, xai <^u/r;c vouc, douvaTOV Etvat /pdvov, ^u/i-c
uri ouctr;c- dXX' r, touto S tcote ov laTtv 6 /pdvoc, olov
e! Evos'/ETat xtvr.citv Elvat dv£u '^u/?ic- TO OE TCpOTEpOV
xai uoTEpov ev xivr,5£t eoti- ypdvoc 8e Taux' iaTiv
30 ?j dptOur,Ta Iotiv. (4) 'ATCOpr'aEiE 8' dv tic xai rcoiac
xivr,c/£0)c b /pdvoc dpiOudc. *H brcotaaouv ; xai yotp yivs-
Tai ev /pdvto xai nvOEipETat xai au;dv£Tat, xai dX-
XoiouTat h ypdvo) xai tps'p£Taf ft ouv xi'vr,at'c laTt,
•cauTr, eaTtv IxdaTric xivr,aEo>c dptOud;. Atb xtvr]a£o')c
35 ectiv aTcXwc dpiOjJ.bc auvE/ouc , dXX' ou tivo;. 'AXX'
ecti vuv xExtvrjcOat xai dXXa , u>v ixaiE'pac ttjc xtvrp
CEwc Eir, av dptO,uo'c. "ETEpoc ouv /pdvoc ecti, xai
aaa Ouo tcot ypdvot av eiev, rj ou; 8 auToc yap ypdvoc
eTc 6uot'o)c xai daa • eiJei 6^ xai ot ur\ dua • Et fko
4(1 EUv XUVEC, 01 8' YrCTCOl, IxaTEpOl 8' ETCTa, 6 OUTOC
dptOudc. Outo) xai tojv xivr,CEojv Toiv dua TCEpatvo-
ue'vojv 6 «utoc /pdvoc, dXX' r) usv Ta/Eta tctoc ,
r, 0' ou* xai f) uev <popd, r; 8' dXXoiwcic. 'O ue'vtoi
ypdvo; 6 aCiToc, EtTtEp xai 6 dpiOixbc taoc , xai aua,
46 tv;c te dXXoio')aco)c xai Trjc tpopac' xai 8ii touto at
uiv xtvr^aEic EtEpat xai yo)p(c, 8 o: ypdvo; TcavTayou
6 auTOC, Sti xai 6 dpiOubc ei;, xai 6 auTo; TcavTayou
6 twv icojv xai dua. (5) 'ErTEi 8' ecti sopi xat Tau-
ttjc r, xuxXo), dpiOuEiTai 0' ixaCTOv Ivt tivi auYyEVEt,
60 j/ovaOEc uovaot, Vrcrcot 8' itttcio, outw xat 8 ypovoc
ypOVO) Ttvi OjpiffUJVO), UETpEtTat 0' WCTCEp E17C0UEV
0 te ypdvoc xtvr,a£i, xal r) xtvr,atc /pdvo) (touto
8' tWv, OTt utco ttjc i)ptauE'vr,c xtvr'aso>c /pdvw ue-
TpEtTat Trjc te xivr,aEOJC to Tioabv xai tou ypdvou ) • e!
in teinporc est. Prius n9ini|uc rt po&terius diiimu* ra-
tione (listanliae a proescnti niomento : praescns autem
momcntum cst tenninus pnctcriti ct futuri. Quare qiniin
pncscns momcntum sit in lcm|>orc , ctiam prius et poste-
rius in lempore crunt : nam in quo cst pnrsens nioraen-
tum , in co est etiain distantia a i>roescnti momcnto. Sat
contrario modo dicitur prius in tempore praplerito ct in
futuro : quoniam in praeterito prius dicimus, quod cst re-
motius a pra«enti momento; posterius autein, quod e>t
propinquius : in fiituro autcm, prius, quod est propin>;
posterius , quod remotius. Quapropter quum prius sit in
tempore, omni autem motui prius sit consequens : perspi-
cuum est , omnem mtitationem et omnem motum esse in
temporc. (2) Di^niiin porro cst consideratione, et quonam
modo affcctum sit tempus crga animam : et cur in oinni re
videatur esse tcmpus, et iu tcrra, ct in raari , ct in crelo.
An qtiia cst motionis affcctio quaedam , sive liabitus , quum
sit ejus numerus? liat-c vero omnia mobilia sunt, quia
omnia sunt in loco : tempus autcm et iuotns siinul -nnt ,
tam potestate quam actu. (3) IJtruni autem, nisi sit aninu,
erit tempus, an uon, dubitarc quispiam possit : quamlo
enim numerans esse nequit , impossibile est esse numera-
bile. Quarc manifeslum est, ne numertim quidem csse
posse : numerus enim est vel quod est numeratum, tcl
quod est munerabilc. Quodsi niliil aliud nalura aptum est
ad niimcrandum quam anima , ct quidem ca pars animx
quae vocatur intellcctiis : impossibile est, tcmpus es«f,
quum anima non sit , nisi lioc ipsum quod re et suhjcctn
est tempus : veluti , si potcst cssc motiis sinc aninia : prius
autcm ac posterius in motu cst : ac tcinpus liaoc sunt, q»a-
tcnus sunt numcrabilia. (4) Scd ct dubitarcaliquispossil,
cujns motionis niimcrns sit tempus. An est cujusvis? qno-
niam et lil in tcmporc , ct interit , ct augctur, ct varijtur
in temporc, et fertur. Qualcniis igitur cst motus, catenns
cst cujiisquc motionis numcrns. ldcirco est continuce nio-
tionU simpliciter numerus, non ciijusdam. Vcrum fieri
potcst , ut niiiic aliud quoque motum sit, quonim utrinsque
motioniseritnumcrus. lirgo diversum tcmpusest, ctsimiil
duo .Tqualia tempora crunt? an non? idem enim trmpus
cst unuin, similiter et simul. Spccie vcro, unum sunt et:am
ca qiiac non sunt sinuil. Etenim si sint lii quidem canes,
illi vcro , equi ; iitriquc aulem , scptem : numerus esl
idcm. Sic ctiam motiium qui simul perriciuntur, idem
cst tcmpus. Scd altcr fortassc cst velox , alter minime; et
alter latio, alter variatio. Tcmpus tamen est idem, si
quitlem ct numerus a>qualis, ac simul est tam variationis
quam lalionis. Idcoquc motus qtiidem diversi et separali
sunt : tempus vero ubiquc cst idem : quia etiam numcriH
est unuset nbiqne idem , is qui acqualitim ct simul e>t.
(5) Quoniamautem prima cst latio, et Imjus prima spccies
inotus circularis , numerattir autcm unumquodque uno ali-
qno ejusdem generis, ut tinitates unitate, equi equo, iU
etiam tcmpus tempore aliquo dcfinito; metitur aulem iut
diximus) tempusmotio, ct molionem tempus : (qmxl <]»>■
dcm idco est , quia motio tcmpore definita mclitur ct mc-
tionis quantitatem et temporis : ) si igitur qnod cst priinuin,
 (223,011.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. V. CAP. I.
ouv to TtpwTOv jxsTpov 7tdvTo>v twv luyYEvwv, f) xuxXo-
c^opta f, buaXr,; u.srpov u.dXtcrra , 6rt 6 dptOub; 6 Tau-
tt,< Yvwptu.wTaTO?. 'AXXoiWi; u.sv ouv ouo' au;r,(7t;
ouos y^veo"'? oux e'alv ou.aXsTe,, (popa o' Isti. Aib
5 xai SoxeT 6 ypovo; civat t) ttji; o-^atpa; xtvr,crtc;, 6rt
wtnrj piETpouvTai ai aXXat xivrjcreic; , xal 6 ypdvo;
tsuttj T7J xivrjem.. Ata o; touto xai to EtoiObc, Xe-
Y£30»t eruu.6aiv£t' cpacri Y&p xuxXov tlvat Ta dvOpwTCtva
7tpaYU.aTa , xat tojv dXXtov twv xtvriciv Eydvrtov cpucrt-
H>xr,vxai ^ittmi xat oOopdv. Touto Ss', 6"rt TauTa
Travra tw /povco xpivETat , xai Xay.6dvst teXeutt.v xat
ipvr,v wo-TTEpavEl xa^d Ttva irEpioSov ■ xat yap 6 ypo-
vo; outoc, tivat Soxei xuxXo; ti;. Touto Ss 7rdXtv So-
xsi, otoTt TotauTTi; esti cpopa; u.£Tpov xat u.ETpetTat
15 auroc utto toioutt,;. "ilcrTE to Xsyeiv Etvat t& Ytvdu.£va
twv irpaYuaTOjv xuxXov to XsyEiv £ax\ tou ypdvou
EivatTiva xuxXov touto os', 6ti u.ETp£tTai t5) xuxXo-
ciopta- Ttapi -/ap to u.£Tpov oiSsv a\\o TcapEuipaivETai
TO u.£Tpouu.svov, dXX' r\ xXeU» (JtETpa to SXov. (b) Ae'-
2d Y^Tat S' dpOcoc; xai oti dptOu.b<; uiv 6 auTo; 6 Toiv
TtpofiaTwv xal twv xuvwv, et icro; IxaTspo; , Ssxac; Se
coy 7) auTrj, ouSe Ssxa Ta a&Ta', waTrsp ouSe Tpiywva
Ta aura to icroTrXEupov, xai to crxaXrjVEc. KaiTot cryrju.d'
ve TauTO, Srt Tpt'YO)va aitcpto' touto yip XeYSTai
» c.6 ttr, Stacps'pe;i Statpopa, dXX' ouyi oS Sta^E^pst , olov
-piywvov TpiYtivou Sta^opa Suttpiper ToiYapouv ETEpa
TptYtova- cryj>]utaTo; Se ou, dXX' ev t?; outtj StatpECTEi
xat u.t5. 2y_75u.a yip tb (tsv toiovSe xuxXo?, to
3e TOIOVOE Tpt'YCOVOV • TOUTOU Sl , TO U.EV toio'vSe tcrd-
M TcXsupov, to Si toiovSe cfxaXv|V£i;. 2y7)U.a (X£v o3v TO
«uto xat touto (TptYO)vov Y"P)> TpiYwvov S' ou to
ciuto- xai 5 dptOu.bc; 5r) 6 auToc;- ou yap Sianipei dpt-
6u.su otasopa 6 dptOu.bi; auTwv ■ OExic; Ss ouy f, auTT] •
l^' wv -jap XfYETat , Sia^E'p£t • toc (jcJv ^4? xuve; , Ta
K o l7C7rot. Kai TCEpi u.ev ypdvou xai auToti xai twv
TCEpl auTOV OtXElUV T7J CTXE^El Etp7jTai.
LTBER V.
CAP. I.
METa6dXX£t OE TO [JLETaSdXXoV Tcav, TO [XEV xaTa
iuu.6ESr1xo/i; , otov c?Tav Xe'ywu.£v to u.ouciixbv paoi^stv,
ort w cruu.S£'6r,xe u-ouo-txw iTvcci, touto paotjsf Tb Ss
«0 tw toutou Tt u.ETa6dXXEtv aTtXw; XfYETat u.ETa6dXAEtv,
«ov Sca Xeyetcci xaTi u.£pr,- &Ytdc^ETa; fap xh crtou.a ,
oti 6 676aXu.bc; r\ 6 Otipa^, TauTa Ss u.Ep7] tou SXou
owtMtTOi;. "Eo-ti Sl S/j ti, 8 outs xaTa o-uu.6s6r|xbi; xt-
veitii, oute Tto aXXo ti twv auTou , dXXa Tto auTO xtvsi-
15 crOat TrpwTov. Kai tout' eo-ti to xaO' auTO xtvr,To'v ,
xaT' aXXry Ss xivr,a-tv E*TSpov, olov dXXotwTtxdv, xai
dXXotcotruoc; uYtctvTbv r) OsptxavTbv •?, £*TEpov. (2) "EffTt
M xat ETct tou xtvouvTo; cocrauTMC to u.ev y^P
*»Ta duuSsgr.xb; xivei, to oe xaTa u.£'po<; tw tcov
30J
esl mensiira corum omnium qu.-c sunt ejusdem generis : certc
circularis motus aeqtiabilis maxime cst mensura : quia hnjus
numerus est notissimus. Ergo variatio quitlcm ct accrctio
ct generatio non stint aequabiles : latio vero est ncquabilis.
Itlcoque tempus vidctur esse motus spbaera; : quia et alios
molus, ct ipsum tempusbic motus metitur. Sed et propterca
accidit quod dici consucvit. Inquiunt enim res humanas
esse circulum , et ccterarum quoquc rerum , quae motum
naturalem et ortum et interitum babent, circulum csse.
Hoc autem ideo, quia haec omnia tempore judicaotur,
et accipiunt finem et principium , quasi circuitione qua-
dam. Etcnim ipsum quoque tempiis videtur csse circu-
Ius quidam. Et hoc rursus ideo videtur, quia est hujusmodi
lationis niensura, et ipsum metitur hujusmodi latio. Quo-
circa dicere, eas resqua; fiunt , esse circulum, nihil aliud
est quam dicerc, temporis csse quendam circulum. Hoc
autem ideo , quia ipsum mctittir conversio ; nam prater iil
quod melitur, niliil aliud csse vidctur totum illud quod
mensura definitur, quam plurcs mensurce. (6) Recte ctiam
dicitur cundem esse numerum, ovium ct canum, si uter-
que sit a?qualis. Non essc tamen euntlcm denarium, ncc
eadem dccem : sicuti ncc triangnli iidem sunt acquilaterus
et scalenus : quanquam figura est eadem , quia sunt amho
trianguli. Idcm quippe dicitur, cujus differentia non dif-
ferl, non id cujus differentia differt : utputa triangulu;,
trianguli differentia differt : sunt igitur diversi trianguli.
Figurae vcro differentia non differt , sed est in una ct
eadem divisione. Figura enim quae est talis, est circulus :
qua: vcro talis, esttriangulus; horum autem, is qui est ta-
lis, cst asquilaterus : qui vero talis, scalenus. Ergo et haec
est eadem figura , quia est triangulus : sed triangulus non
idem est. Quare et numerus est idem : quia numerus ipso-
rum non differt numeri differcntia. Sed denarius non est
idem : quoniam ea, de quibus dicitur, differunt, quum
alia sint canes , alia equi. Ac de tempore quidem , tum
ipso tum iis quac ad ipsum pertincnt et hujus considera-
tionis propriasunt, dictum cst.
Mutatur autem, quicquid mutatur, partim ex acci-
dcnti ( ut quum dicimus musicam ambulare, quia id
ambulat, cui accidit csse musicum); partim, quia ejus
aliquid mutatur, simpliciter dicitur mutari : ut quaecum-
quc dicuntur mutari ratione partium : sanatur enim corpus,
quia sanaturoculus, vel pcctus; haec vcro sunt partes to-
tius corporis. Est autem aliquid , quod nec ex accidenti
movetur, nec quia aliquid aliud ipsius moveatur, sed quia
ipsum movetur.primum. Atque hoc est quod est per se mo-
liilr. Sed in alia mutatione aliud est, ut variabilc; atque
variationi subjectumest quod sanari vcl calefieri potest, vcl
contrarium. (2) Est igitur ct in eo quod movct, eodem
modo. N ,1111 aliud ex accidenti movct ; aliud ratione partis,
20.
 808 «I-VIIKIIS AKPOASEfiS K, a. ^1,1 O
T0UT0U Tl , TO C£ XaO' ailTO TtpwTGV, oiov 5 IJtSV taTpO; quoniam aliqua ejus parlium movct : alutl per se primuiii,
taTai, f| II /sip TtXvjTTSl. (:)) 'Ercsi o' EfTTl UEV Tl ul medicus mcdetur, el nianus percutit. (3) Quoniam au-
TO XIVOUV TCpwTOV, ECTl 8s Tl TO XIVOUUEVOV , ETl £V lem est aliquid quoil priiiium movet, ot cst aliquid quoil
£, o /pdvo;, xai Tcapi TauTa i; ou xai ci; d'- (rcaca inovelurj procterea tempus, qtio movcttir; et pra:tcr liaec
5 ^ip xivr,au sx tivo; xai £t; tf eteoov y«? to Tcpoirov iil ex quo , et in quod : ( onmis cnim motiis est ex aliquo, et
xivguuevov xai si; 8 xtvETtat xai i; ou , olov to ;uXov in aliquid : nam aliud est qnod ptimuni movctur, ct in qtiml
xai to Ospuiv xai to ij/u/pdv toutwv gs to usv movctur, ct e\ quo : ut ligntim , ct calidum, et frigidum :
8, to 3' ci; 8, to 3' s; ou •) f, Sf, xtvr,o-t; CrjXov Stt iv tw liorum autem aliud est quod ; aliud, in quod ; aliud cx quo : )
cjuX(t), 0'JX VI TW SlOSr OUTE Y*p XIVeT GUTE XtVCtTttl patct motum essc in ligno [inio materia] , non in forma :
l'> to EtSo; r, b totco; f) to tooovSe, dXX' eoti xtvotiv quia forma, vel locus, vel tauturn, non movct, nec movc-
xai xivcuuevov ei; o xiveTtbi" ijtaXXov vip ei; 8 vj i; tur. Sed movens , et quod movetur, rcfertur ad id in quo.1
cu xtvEiTat, dvoud^Etat f, UETaSoXr, ■ otd xai f, "iOopi tnovetur : magis enim ab co in quod , quani ab co ex quo
si; to uf, ov u*Ta6oXrj EffTf xairot xai i; ovto; us- movctur, uominalur mutatio. Ideoque intcritus est inuUlio
Ta6dXXst to aiOstpduEvov xai f) fiwaii ei; dv, xaitot in non-ens : quamvis eliam cx enlc iniitetur id quod interil.
it> £x uf, ovto;. (4) Tt usv ouv eutiv f, xi'vr,o-t;, Etpr,- Et gencralio est mutalio in ens, quamvis sit ex non-cntc.
Tat Tcpdtspov Ti 8' eToti xai Ti waOrj xai 6 to- (4) Quid igitur sit motus, antca dictum fuit. Forma; vero,
710;, Et; & xtvouvTat Ti xtvodusva, axivr,Ta EOTiv, ct affectiones, et locus, in qua; movenlur ea qua: moventur,
olov f, ETCi<rTr'u.r| xai f| OspudTT,;. Kaitot aTcopr,- sunt ics immobilcs : ut scicntia ct calor. Atqui dubitarc
CEtsv dv Tt;, £i Ti TtaO-/) xtvr^a-st; , f, oi Xeuxott,; 7td- quispiam possit, si affecliones sint motus, albor aiilcni sil
jii Oo;- iVcat ^ip ei; xfvrjotv usTaSoXr,. 'AXX' Tato; ou/ alfectio : erit cniin mutatio in motum. Sed fortasscnon al-
f, Xeuxott,; xi/r.at;, aXXi v, Xsuxavat;. (5) "l''<m os xai bor, sed dealuatio cst motus. (b) Verum in illisquoi|tiec<t
cv ixsivot; xai to xaTi auu.Ss6r,xd; xai to xa^i us'po; et cx accidenti , ct ralionc partis, ac per aliud , et prirao r.c
xai to xa^' aXXo xai to Tcpo')T0i; xai uf, xaT1 aXXo , non per aliud : ut puta quod dcalbatur, in id quod intclligilnr,
oTov to Xsuxatvdusvov £i; usv to voouuevov uETaSaXXst mutatur ex accidcntc, quia colori accidil ut intclligatur : iu
■tr. xaTa cuuSESriXdctTWYipvptouattcuuSESrjXS vostcOat), colorem autcm , quia alhum cst pars coloris : [et in Enro-
i\; oe "/pwua , Sti us'po; xd Xeuxov tou vpwu.aT0;, [xai pam, quia Athenne sunt pars Europa» : ] in albtim autem to.
11; tt,v EupoW,v,i'Tt u.E'po; ai 'AOvjvat ttj; EuptoTcr,; ,] lorcm pcr sc. Quomodo igilur pcr sc movctur, ct quo-
ti; os toXeuxov /pJiua xaO' auTO. IIw; usv ouv xaO' modo ex accidcnti, et quomodo secundum aliquid aliud,
kuto xivsTtoi, xai tcw; xa^i auuS£€r,xd; , xal tcw; ct quomodo idcm primum est tain in eo qnod movct , quaui
30 xaT aXXo Tt , xai tcw; to aucd ttpwTOv, xai STti xtvouv- in co quod movetur, inaiiifestum cst , ac motuni non e?*'
to; xai etci xivouue'vou , SvjXov ■ xai Sti f, xt'vr,(7t; oux in fornia, sed in eo quod movctur et actu cst mobiU'.
ev tw Etdst, dXX' s'v tw xtvouuEvo» xai xtvr,Tw xaT' (C) Quac igitur cx accidenti mutatio est , missa Gat : quipi*
svs'pY£tav. (fi) 'H ;j.ev ouv xa^i ouuoeSt/.c; uetoSoXt, quac cst in onwibns, ct seinper, ct omniuin : qua; vcro non
assiaOo)' ev Srcaai ts yap esti xai dsi xai TcdvTwV est ex accidenti , non est in omnibus, sed in contrariis, ct
dj f, Ss uf) xa^i ouu£e6t,xo; oux iv drcaotv, dX),' e'v toi; in mcdiis interjectis , ct in contradictione. Cujus rci fidom
cvavTtoi; xai h to"i; u=Ta;u xai sv dvTt^aost. Toutoo facit inductio. Ex co antem quod est inlcrjectum, niula-
8e TCto-Tt; e'x tt,; £^^0)^^;. 'Kx os tou UETa;u usTaSaX- lur [ tanquam ex conlrario] : nam ipso utitur, tanquam w
Xei [w; I; Evavttou]- /pv;Tai -/otp auTw w; EvavTtw ovti quod ntrique extrcmo cst contrarium. Quod enim cst in-
terjectnm , quodammodo est extrema. Proindc el lioc cum
Tcpd; ExaTspov eo-ti ydp tcw; to UETa;u Ti dxpa. Ato
illis et illa ciim lioc collala, dicuntur quodamniodo con-
4o xat touto rcpd; ixEtva xai ixsTva ttpd; tsuto XsyETat
traria : utmcdia cliorda ad ncten comparata, estgravi*;
tcw; Evavtia, olov f) ue^ut, [iapsia Tcpd; tt,v vt,tt,v xai
et ad liypaten comparala, est acuta ; et fuscum comparalum
d^sta Tcpd; tvjv uTcdtTjv, xai to tpatdv Xeuxov ttpo; to
ad nigrum , est album , et comparatum ad album , est ni
uiXav, xat jjiXav ttpo; to Xsuxdv. [II.] (7) 'EtcjA grum. [II.] (7) Quum autem omnis mutatio sit ex quopiam
cs Tcaoa jjtETaSoXr) eotiv sx tivo; £t; ti (or,XoT os xat
in quidpiam (id aulem declarat Graecum nomen iut*&»*v
t& Touvoua • uet' dXXo ydp ti xat to uiv TcpoTEpov JrjXoT , cst enim ust' d).Xo , t'i , id esl , post aliud , aliquid : el alte-
TO q uoteoov), uETaSdXXot oiv to u£Ta6dXXov TETpa- rum quidem significal prius, altcrum vero |iosterius ) : W
/w;- ^ ^ip i; u-oxeiuevou £i; utcoxeiuevov, -f\ e; quod mulatur, quattuor modis mutari potesl : autcnim cv
Ctcoxeiue'vou £t; uf, utcoxeiusvov , r, oux £; ircoxEtuEvou subjecto in subjectum , aut ex subjecto in non siibjeclum,
£t; iTtoxEtuEvov, f, oux e; utcoxsiue'vou ei; u-X urcoxsi- aut ex non siibjecto in subjectum , aut cx non snbjiflo
6u uevov Xe'yw 8s utcoxsiuevov to xatasdast or.Xouusvov. in non subjectum : voco aulcm subjcctum , quod aflirma-
"ilo-te dvaYxr, ex twv £ipr,usvwv Tpsi; E^vat uETaEoXd;, lionc signilicalur. Quare necesse cst, ex iis qua> dicla sunl,
TT,V TE i; UTCOXEIUEVOU Et; dTCOXStUSVOV, xai TT,V i; UTCO-
tres essc mutationes, cam quas cst ex subjeeto in siibjectuui ,
xity.Evou el; uf, uTcoxsiuEvov, xai tt,v e'x uf, utcoxeius- ct cam qua; cst ex subjecto in non siibjcctniii , ct caiii qi"'
est ex non subjccto in siibjectum. Nam qua- est ex no»
v»u ci; urcoxstuEvov v, y»? W i? uTcoxstuivou d; ur.
 (»■) NATURALIS AUSCIJLTATIOMS LII5. V. CAP. II.
uKoxcfusvov oCx £<jti UETaSoXf, <5ti to uf, Etvat x»t"
ivTtOsW outs yotp EvavTtst outs avTtaaoi; £<tt:v.
'H uiv ouv oux s; utioxeiusWj £t; urcoxEfusvov usTa-
6oXf, x»t' avTt^aoiv YSVEaf; ecttiv, f, uiv arc/.tTi; arc/.r,,
b r, cs ti; tivo';, otov f, uiv e/. uf, Xeuxou si; Xsuxbv
ycvstji; toutou, r, 2' ex tou uf, ovto; arcXw; ei; ouufav
veveuii; aTrX.io;, xaG' r,v arcXo); YlvE<jOai xat ou t'i
vfvEjOat XEyouEv. 'II o" s; utcoxeiuevou si; ou/ urco-
xsfuEvov ciOofa, a-Xfo; uiv f, sx Tr,; ouafa; Et; to
ii' ;j.f, Etvat, ti; oi f, Et; Tr,v avTixstiuvr^v arcd^acriv,
xaOaicsp iXcyQr, xat etci Tr,; ycVic/EO)!;. (s) Ei <5f, to
ttf, ov Xt'v£Tat TcXcOvayw;, xai uf;TE to xaTa cuvOcStv
r, <5iat'p£<7iv svis/ETat xtvEicrOat ur,T£ to xaTa Suvautv,
TO tw aTc/.oJ; xot' Evspvetav OVTl aVTlXEl'u£VOV • to uiv
ib •vip uj) X.suxbv rj ufj afaObv &'uti>; svocysTat xtveTsOat
xiTa sgjxGESr.xoc. (str, yip avOpoirco; to ur, Xsuxdv) ,
to ci aTC/.fo; uf, toos ouJaufo; • aouvaTOv yctp to uf,
ov xtvsTaGaf e! oi touto, xat -.r,v ve've<iiv xfvr,0"tv
Etvif yivsTat vip 79 uf, ov. El yap xai 6'ti ua/.tcrTa
iii xaTa Gux€cSr,xb; yvnzzi, aXX' 6'uo>; aXr,Oi; eitceiv
<Sti u-apyst to ur, ov xaTa tgu yivou-'vou aTcXo>;-
iuofo>; oi xat to f,psu«Tv. TauTa ts of, <ju;j.6afvst
cuiyEpr, x<7> xivsTcrOat to ur, ov , xai ei Tcav to xi-
VOUUEVOV EV TOTCt;) , TO Si U.J) OV OUX E<TTIV cV TOTCW • tXt\
5i vip av tcou. Ouoi or, f, sOopi xfvr,o-ic' EvavTt'ov uiv
«ip xtvr'«i r, x(vr,<;i!; r, f.peufa • f, oi iOopi Y'VE'jsi ivav-
tiov. (o) 'Ktcei Si Tcaaa xfvrjoit uETaooXr, ti;, uETa-
fioXat Zk TpEt; a! £ipr,UEvat, toutoiv Ji ai xaTa ysvETtv
xat iOopav o'j xtvr'<TEtc., auTat ZL eitiv at xaT* avTfaa-
31» Cfiv, avotvxr, xf.v e; utcoxeiuevou e!; uTcoy.Et';j.£vov u:Ta-
6oXf,v xtvr.Ttv eivat uovr,v ti oi uTcox£t'tj.sva •?, svav-
Tfa -Jj <jt£Ta;u • xat y^(P ri GTc'pr,<7t; XEiaOo) EvavTiov,
xai Sr^XouTai xaTaoac/ct, to yuuvbv xat Xsuxbv xai
usXav. [III.] Et ouv ai xaTr^yopfxi otr'pr,VTat ouata
» xai Tcoto'TT,Tt y.at t<~) tcou xat tw Tco^i xat tw rcpo; ti
xat tw tcooiT» xat ti~) tcoieiv r, rcacf/Etv, avayxrj T2cT;
stvat xivt'<jei; , Trjv ts tou tcoiou , xai Tr,v tou tcoc/ou ,
xai tt,v xaTa totcov.
CAP. II. [III.]
KaT- ouaiav o' oux e<jti xfvr,<it; oti to ur.oiv Etvat
<o oicfa Toiv ovto)v ivavTt'ov. Ou<5i <>)i tw Tcpd; ti ■ Ivo;-
/ETai ^ip OaTEpou uETafiaXXovTo; aXr/jEUECiOai OaTE-
pov ur,oiv UETa6ci/.Xov , oWte xa^i cuu€E?r,xb; f, xi-
vt,<ii; auTtov. Ouoi 5rt rcotouvTo; xai -acr/ovTo;, ouoi
rcavTo; xivouue'vou xai xivouvto;, oti oux ectti xiv<;cr£<>);
i» xivr.cri;, ouoi ^etinm^ yivtau;, ouo' 6/«); UETaSoXX,
UETatSoXr;;. (i) IlpoiTOv uiv vip oi/w; £vO£/ETat xt-
vrjCEo); Etvai xfvr,<riv, rj w; utcoxeiue'vou , otov 6 av-
Opoirco; xtvEiTat, Su ex Xeuxou eI; [XEAav jjtETafiaXXst.
Apa y; outo) xai f, xivr,<n; r, OspuafvETat rj '|uyETat
vi '/) TOTCov uETa/.X.aTTEt r, au;av£Tat vj iiOfvst; touto oi
aouvaTov ou Y*P Tt~)V urcox£ius'vt»v ti f) UETaSoXr^.
(•) *fl T<7> fT£p<3V Tl UTCOXEt'uEVOV tx usTa£oX~; UE-
309
sulijecto in non stibjoi liiin , non cit mutatio , <|iiia non cst
sccumliim oppositioncm : <iiian<lo<|ui<lein nec sunt contra-
ria, nec cst conlrailictio. Mutalio igitiir qnse in contra-
iliilione est ex non subjeclo in subjectum , est generalio :
simplex quitlem, quau esl simpliciler; aliqua ^ero, qua? est
alicujus : ut pula qu.i; cst ex non albo in albiiui , est gejie-
ralio bujiis. Qua; vero ex non ente simpliciter, in subslau-
tiam , gcneratio simpliciter, secundum quam simpliciter
licri, et non aliquid licri dicimus. Quic vcro est cx sub-
jecto in non subjectum , cst inleriliis : simpliciter quidem ,
qnoc cst ab csscntia :ul non ussc ; qiiredam vero , qua? c^t in
oppositam ncgalionrni, qucniadmoilinn dictum etiam fuit
in mnerationc. (8) ltaque si non ens dicitur iniiUiraiiain ,
ct neqiie quod sumitiir in compositione vel divisionc, po-
lcst inovcri , ncquc quod sumitur potestale, quod est oppo.
siliim cnti simpliciter secundum acliiin acrrpto : (rteniin
non album aut non bontiin potcst movcri cx accidenti,
qnia non allium potcst rsse bomo : scd quo<l rst simplicitcr
non boc, nullo modo inovcri potcst : iinpossibilr enim c~t,
i<l quod non rst , movcri : ) boc , inquain , si ila e^t , ctiani
csl iinpossibilc gcncratiolirm rssr motum ; qnia lit, quod
noii cst. .N.iiii ctiamsi quammaxiine cx accidenti lial ;
tamrn <lc co quod simpliritcr lit, vcrc ilicilnr id cssc non
cns. Similiter aulem et quiescerc. Katlein vero absiinla
evrniunt, ac si tlicatur inovcri quod non c=t; ct fti quic-
quid movclur, cst in loco ; non-cns autem non cst in loco •
essct cniin alicubi. Ergo nec interitus cst motus. Mo-
tui nanique coiitrarinm cst aut motus aut quics : intcritus
autein cst gcnerationi contrariuiu. (<)) Qiioiiiam autcm
omnis niotus cst mulatio qii<rdain, mulalionrs vero stinl
tres, quos commciaorata! riirruiit; liarum autein cob quai
in oitu et interitu S[>cctanliir, non sunt niotus; has vero
sunt, quae in contratliclione consisliint : necessc est, cam
taiitum mutationrni, qua: e>t ex subjccto in subjecturi,
essc liiotmn. Subjccta vcro, aul sunt contraria, aut in-
tcrjecta. Nam et privatio ponatur csse coiitrariuin, ct de-
claratnr affirmatione, nudum , ct albuin, ct nigrum.
[III.] Si iijitiir categoriae dividuntiir sulistantia, ct qualitalc,
ct i[iso ubi, ctquantlo, ct co quod estad aliquid, ct quan-
titatc, ct actione, vel pasMonc : necessc e-l trcs cssc motiis ,
nempe ciiin qui cst qualis, ct cuin qui c»t quunti, ct euni
qui cst secuudum locuin.
In substantia vcro non cst inoltis : qnia nulla rcs siibstan-
lia: cst conlraria. Scd neqne in eo quoil cst ad aliquid : quia
tieri potest ut altcro inutato alterinn vere dicatur, quanqnam
niliil iniilatum : quaproptcr cx accidenli cst borummotiis.
Neque igilur motus cst eflicientis ct paticntis, neque ullitu
moti ct moventis : quia non est motionis molio, nrc gcnc-
rationis grneratio, nrcomnino mutatio inntalionis. (2) l*ri-
1 1 it)iii cnim duobus modis polest esse motionis molio : vel ut
subjecti; ut boino niovetur, quia cx albo in nigruin ituita-
tur. An igitur ita eliam motus aul calrfit aut rrfrigrratur,
aut locuni mutat , aut augrtur, aut deminiiitur ? sed boc cst
impossibile : qunniam nnitalio non est subjcctum aliquoil.
(3) Vclquia aliuil quoddam subjrclum ex mutatione miilatur
 310 4>T£IKH2 AKPOA^UiS E, p.
Ta6dXX£tv ei<; £repov EtSo;, oTov dvOptojro; ex vdoou £t;
uvieiav. 'AXX' ouSi touto SuvaTOv rcXr,v xaTot au<u.6E6r,-
xd;- auTT, y«P ^l xt'vr,ot; i? dXXou eTSou; Et; dXXo eoti
u.ETa6oXri. Kat r, Y»'v«fft; Si xal r, tpOopa iooauTO);,
t TcXr,v al (jiev Et; dvTtx£t'u.£va tooi , r, Si xtvr,ot; ouy
6>y.oiio;. "Afia ouv (jtsTa6dXX£t £; uYtsta; Et; voaov,
xat e; auvr,; TauTr,; t?;; (jtsTa^oXrj; ei; aXXr,v. AvjXov
S' <Jti 8'^av voaiior, , (i£Ta6£6Xr,x6; soTat st; 6irotavouv
EvSE/ETat Y"p v,p:uEiv. Kat sti st; <u.r, tt,v Tuv_ouaav
lu dst, xdxsivr, ex tivo; st; ti irspov. "Qote xat r, avTt-
XEi(iEvr, EOTat f, uYtavot?- dXXi to> ouu.6e6rjXsvai, oTov
£t i\ dvau.vr,OEtoi; si; Xr,0r,v UETa6dXXst, Su o) urcdp-
yst, ixsTvo u.STa6a'XXst 6te u.ev ei; STctaTT|U.r|V 6te S' si;
uytEiav. (4) "Eti st; aTcstpov paStsiTat, si EOTat (i£Ta-
lt> 6oXr;; u.ETa6oX»] xa\ yeveoeio; yEveot;. 'Avoyxt, Sr, xat
tt,v TtpOTEpav, e! f, uaTEpa EOTai , olov Et r, ditXyj y£v£<111;
EYtVETO TCOTE, XOl TO YWOIAEVOV lytVETO, WOTE OUTCO) T,V
YiYvdu.Evov aTcXw; , i\\i ti YtYvo!Jt£VOv X3tl YlYv0.u-£V0V
t,3t|, xat rcdXiv tout' eyiveto tcote , wot' oux r,v tcw to'te
au vtvdu-Evov. 'trcEt oi Ttov drcEtptov oux eoti ti TcptoTov, oux
Eorat to TcpwTOv, wot' o&Se to iyotxtvov. Oute yive-
oOat ouv oute xtvEtoOai oTovte oute (jt£Ta6dXXstv ou-
oev. (b) "Eti tou auTOu xt'vr,ai; T| ivavTta , xa\ Iti
iWjiriai; xa\ y£V£51? *a' cpOopd, ojote to y'vo'uevov
sr> 6rav yiy^7!-111 Ylvo,a£vov> T0TE ^OEtpETaf oute Y«tp £u-
Ou; yivoV£vov °"fj' uff^^po^ ' £iv*t Y^P ^£' "° <pOEipo'u.E-
vov. (e) "Eti uXr,v Ssi urcEivat xai Tto Ylvou.Evt.) xal
Tto u.eTa6dXXovTt. T(< ouv EOTat; to07t£p to dXXotto-
tov t\ oiotia ri ^uv/rj, ouTto 6^| to yivoH-£vov x{vr,<7t<;
30 ?| Y^v£Cl?- (7) Kai rcdXtv ti £tc; 8 xivotivTar oeT Yap
Etvai ti tt,v touSe ex touSe el? to3e xtvr^otv xal u.-}]
xi'vT|Oiv r) Y£v£Otv. "Au.a ee xat rctoc; eotii; ou ^ap
EOTai u.dOr,otc; ^i tt,c; txaOr^oEtoc; y£'veoic, ioot' ouoe y£-
ve'oeo)<; yeveoi;, ouSs' tic tivoc. (s) Kti ei Tpta EtSr,
35 xtvTjOEioe; ioTt , toutiov Ttvot dvdYxri Elva; ttjv utcoxei-
u.£vr,v tpuotv xa\ £tc & xtvouvTat, olov tt,v (popiv dX-
XotouoOat f\ tpepEoOai. (9) °OXo>c S' Itce\ xtvEiTat to
xivouuevov rcav Tptyioc, ?, Tto xaTa ouu^E^Tixdc,
?, Tto u.£poc; Tt, vi Tto xaO' atiTO, xaTa ouu.6£6r,xoc
40 ao'vov av ivSty^otTO (jtETa6dXXEiv tt,v u.ETa6oXrJv, oTov
Et 6 i)Yia!|du.Evoe; Tpsyoi rl u.avOdvot- tt,v Se xaTot
auu.6£6r,x6c d^£iu.£v TcdXat. (10) 'Etcei Se oute ou-
oiac; oute tou npdc ti oute tou tcoieiv xal rcdovEtv, Xst-
TCETat xaTa to tcoiov xal to tcooov xal to tcou xivr,oiv
tb Eivai (jtdvov • iv IxdoTO) yip eoti touto)v ivavTuooic.
'H u.£v ouv xaTot to tcoiov xt'vr,ot; dXXottoot; eotio •
touto Y^P i7tEs£uxTai xotvov ovoixa. Ae'yio Sk to tcoiov
ou to iv TT, ouoia (xa\ Yotp ^ Sta^opa tcoio^tt,;), dXX4
to TcaOr,Tixdv, xaO' 8 Xe^ETat Tcdo/Etv r, drcaOs; Eivat.
to 'H Ss xaTa to tcooov, to u.ev xotvov dvt6vuu.ov , xaO'
ixdtEpov S' au$r,ot; xal cpOtoi;, rj u.ev ei; to te'Xeiov
ueyeOo; au;r,ot; , f, S' ix. toutou 9O101;. 'II Bl xari
totcov xat to xotvov xai to totov dvo>vuu.o;, t"oTto Si
cpopd xaXouu.E'vr, to xotvdv ■ xatTOt XE'vErai y£ Taura
(««.m»)
in alloniin speciem : ut lionio c\ morbo in saniialem. Sed
neque hoc est possibile, nisi ex accidenti ; hic enim motus est
mutatio ex uno in aliud. r.t generatio atque interitus eodeni
modo : praeterquam quod ha> mutationes sunt in opposilo,
hoc modo : motus autcm alio inodo. Simul igitur mutatur
ex sanitate in morbum , et cx hac mulation<> in aliam. Sed
manifestum est, quum jegrotaverit, rautatmn fore in quem-
vis morbum : potest enim qoiesccre. Ac praterea non in
quamlibet semper, et illa ex aliquo in aliud quidpiam : quo-
cirra erit motio op|K>sita , nempe sanatio. Sed quia sic ac-
citlit : veltiti , si ex recordatione in oblivionem mulctur :
quoniam cui inest, illud mutatur quandoque in scientiara,
quandoquo in sanitatem. (4) Pra?terea in iiiliniliiin res
abibit, 8i erit mutationis mutatio, et gcnerationis gene-
ratio. Necesse igitur est etiam priorem esse, si posterior
crit : ut puta si generatio simplex aliquando ticbat; ctiam
quod fit, ficbat. Quare nondum erat, quod fit simpliriler,
sed erat aliquid quod (iebat , idque olim tiebat , et rursus
hoc aliquando fiehat. Quocirca nondum crat tunc id qnotl
lit. Quoniam autem in inflnitis non cst aliquid primum;
non erit primum quod flt. Quare neque consequens erit.
Pieque igitur lieri , neque movcri , neque mutari quidpiam
(tossibile cst. (5) Practerea cjusdem est motus contrarius,
ct prxterea quies : ileni generatio, et corruptio. Quare quod
flt, tunc corrumpitur, quum fit. Nnn enim statim ac flt, tunc
corrumpitur, ncc postea : quoniam oportet esse, quod in-
tcrit. (G) Prxterea oportct materiam subcsse ct ei quod lit,
ct ei qiuiil mulatur. Quacnam igitur erit ? siculi variahile est
aut corpus, aut anima : ita qtiod flt, est motus vel generatio.
(T I Rursus est aliquid in quod movcntur : oportet enim esse
aliquid inotum et generationcm liujus cx hoc in hoc. Simul
autem quomodo crit? non enini disciplinx gcneralioest
ilisi i|ilina. Quare nec gencrationis generatio, necalicujus
aliqua. (8) Praeterea si tres sunt specics motus ; necesse est
ut barum aliqua sit natura subjccta, et ad quas moventur :
ut puta necesse cst lationem variari , vel fcrri. (9) Omnino
atitem quum moveatur, quicquid movetur, tribus moilis, i<l
est , vel quia cx accidcnti, vel quia pars aliqua, veJ quia per
su movetur : solum ex accidenti potest uiutari mutatio : ve-
luti, si is qui sanatur, currat, aut discat. Scd mulationem ex
accidenti, dudum inissam fecimus. (10) Quoniam aulem
molus ncc est substanli.r, nec ejus quod ad aliquid refertur,
nec ipsius facere, vel pati : relinquitur ut in quaiitate, rt
quantitate, et ubi duntaxat sit. Nam in his singulis est
cnntrarictas. Motus igitur, qui est in qualitatc, eslo varia-
tio. Hoc cnim commune nomen ei aplum cst. Dico auloni
qualitatem, non quac est in subslantia ( quandoqiiideiu ctiim
differentia est qualitas ) ; sed palibilcm , ex qua dicitur ptli
aut impatibile esse. Qui vero est qtiantitate , comniuniler
quidem vacat nomine : utriusque autcm ratione votaliir
accrelio , ct dcminutio : is qtiidem qui tcndit ad perfcclnn
magnitudincm, accrclio : qui vcro ab bac, deminiitio. Quian-
tcm est secundum locum, ct cominiiniler ct propric, nomine
carcl : vocelur autem. nui cst iiiiumuniter, latio. Quanqcara
 (228,227.) NATURALIS AUSCULTATIO.NIS L1I5. V. CAP. III.
q,£pEaOai [Jtdva xupuoc, orav ur| etc1 auToT; vj to atrj-
vai toT? u.£Ta£dXXouat tov totcov, xai &ra auTa u.T)
lauTa xiveT xaTot tottov. (n)'H 8' lv Tto auTto eiosi
uiTa£oXi| Itci to uaXXov xai T|ttov dXXouocte, eaTtv •
i r) vip e; evavTtou ei; Ivovtiov xtvT,at; laTtv, •?, aTtXioc,
q tt,' (it\ usv fotp to rjrtov iouaa eic. TouvavTtov Xe-
yOr,aeTai ptETaEotXXstv, etci Se to u.aXXov toe. ix tou-
vavTtou ei? to auTO. Aiase^pst yap ouoiv tctj [jtsTaEdX-
Xstv ?, arcXioi;, xXrjv tctj Set|Cei Tavavna uTcap/etv •
m to 81 uaXXov xai tJttov Icti t£o tcXeov r, eXartov evj-
rapystv TouvavTtou xai u.^. "Oti uiv ouv a&Tat
Tpetc, udvat xivr'asi? Etatv, Ix toutcov 8r,Xov. [IV.]
(12) 'AxivrjTOv 8' lai-l to , te SXtoc. aouvaTov xivtj-
Or,vat, ojCTcsp 6 tj^o^ioc; ddpaTOj, xal to Iv tcoXXio
1:, /povti) udXtc xtvouijtEvov vj to PpaSsooc, dpyousvov,
6 XtyETai ouaxivr,Tov, xat to ttesuxoc. uiv xivEtaOai xai
ouvduEvov, urj xivouuevov os tote Ste Ttesuxe xai ou
xat bj(, Stcep r,psu.eTv xaXio Ttov dxtvrJTo>v (jto'vov Ivav-
tiov yip r,pEjjtia xtvr,aet , o>CTe aTe'pr,ats av eiT) tou
2« OEXTtxou. Tt uev ouv EOTt xtvr,aic., xai Tt r,pEU.(a ,
xai Tcdaat [jteTotfioXai, xai 7ToTat xivyjceic;, toavepdv Ix
twv etpr,[iE'vtov.
CAP. III. [V.]
MiTa Oi Tatjra Xe'yo)uev t£ Ioti to du,a xat /_o)ptc ,
xai ti Tt) a7TT£o6ai, xai Tt' to tieTa^u , xai ti to etpe5>5? »
25 xal ti to Eyrdtnevov xai auv£/ec;, xai toi; Troiot? exaaTOv
touto)v UTcdpy^etv Tceipuxev. (2) "Atta uev ouv XeyeTat
TauT' etvat xa-rot totcov, Saa iv £vi totco) Ioti Tcpo)TO), v
/o)pi? S' Saa ev ^TEpio, itTCTeaOai S' iliv Ta dxpa
dua, (jiETa^u S' eu; 8 tce^uxe TcptoTOv d^txvETaOat to
30 uETafidXXov, vj et? t EO/aTov u.ETa€dXXet xaTa cpuatv
cuveyok; [jtETa6dXXov. 'Ev IXa/iaTot? 0' i<jt\ to ijtETaJu
Tptafv, EayaTOv ulv ^otp laTt tt-c, UETa6oX?ic, to EvavTtov
(1) auveyioc Se xivETTat to u.tiOev t) to dXt'YtaTov StaAET-
ttov tou TcpaYtJtaTOi; , \ir) tou /pdvou (ouSiv ^ip xwXuei
K oiaXEtTcovTa , xai euOuc, Si [XETot t^i uTcdTr,v tpOEY^aaOat
tt,v vEaTr,v), dXXot tou TcpaYJJtaToc, , h o> xtvEiTat. Touto
oi lv te TaTc, xaTi tottov xai ev TaT; dXXati; jjtETafio-
Xat? cpavEpdv. (4) 'EvavTtov Sk xot4 to7tov to xot' eu-
OsTav a7T£/_ov TcXEiaTOV r, ^ap IXa/taTrj TtETce'pavTai ,
«0 UETpOV Se TO TT£Tt£paaU.EVOV. (5) 'E tf £ \ T) <; Ss OU U.ET01
tt,v dp/r,v tjtdvov dvTO; /j Osast v) tpuaEt ?, dXXo) Ttvi
gutioc; dsoptaOivTOt ur,OEv [XETa;u eoti Ttov ev TauTto
7£vet xai oO ese^c, eaTt. Ae'Yto S' oTov Ypau.ur|
YpauuT;; rj yptx^tti, rj ptovdSot; [jtova; •?, u.ovdSec,
*!> r, otxia? otxta. "AXXo o' ouSIv xtoXuet u.ETa;u eivat •
to Y'p eyeSr,? Ttvi e^ejyji; xai uaTEpdv ti- ou Y«p to
ev e^e;?ii; toiv Suoiv, ouSe T) vouur|via ttjc; SeuTe'pac,
esec^c, dXXi TauT* Ixetviov. (s) 'E/dptEvov Ss S av
£«.e;9;c, 3v SrtTrjToti. 'EtceI Se Tcaaa jjtETaCoXr, Iv toTi;
w avTix£iu.Evoic , Tat S' dvTtxeitiEva Ta te IvavTta xai Ta
xjt« dvTtsotatv, dvTtsdaEO)? 3* ouSev dva fxsaov, sa-
vipov c»Ti ev toTi; s'vavTt'01; eaTat to u.etoi^j. To oe
31 1
ca sola proprie diciintur ferri, qiiseqniiin locum mulcnt, non
cst in ipsis sitiiui tit sc sistanl; et qua: se ipsa non inovent
secuntlum locum. (II) Jam veromutatio, quse fit in cadein
forma atl magis et minus, variatio est. Eti nim motus est ex
conlrario in contrarium, vel simpliciter, vel qiindamtenus.
Nam qui ad minus progrcdilur, in contrariiim tlicetur mu-
tari : qui vero ad magis, tanquam e\ contrario ad ipsum.
Niliil aulein interest ulrtun quadamtcnus mutetur, an sim-
pliciter : praterquam quod oporlebit qtiadamtentis esse
contraria : magis aulem et minus est , quia plus vel miuus
contrarii inest , et non inest. Esse igilur lios tres solos mo-
tus, cx his manifestum est. [IV.] (12) Immobile aiitem cst
et id quod omnino moveri nequit, ut soniis, inaspeclabilis, ct
quod longo tempore vix movetnr, aut tarde moveri incipit,
quod dicitnr difficultcr mobile : et quod natura quktein
aptum cst moveri et potest moveri, sed non niovetur luni:
quum natura aptura est,etubi, et qiiomodo : quod quiilem
inter immobilia solum quiescere appcllo : conlrarinm cnirri
est quies motui : proinde erit privatio ejus quod cst motionis
capax. Quid igitur sit motus, et quidquies, ctquotsint
mutationcs, et quales inutationes sint motus, perspicuum
esl ex liis quac dicta sunt.
Post liaec dicamns, quid sit Simul , ct quid Scparatim, et
quid Tangere, et quid lnterjectum, et quid esse Dcinceps ,
et quid Cobaerens, et quid Continuum : et quibus ut li.xc
singula insunt , natura est comparatum. (?.) Simul igitur
dicuntur bax esse secundum locum , qtixcumque sunt in
uno loco primo. Separatim vero , qusccumque sunt in di-
verso. Se autcm tangere dicuntur ea, quorum exlrcma
sunt simul. Inlerjectum vero , in quod ut prius perveniat
quod mutatur, naturaest comparatum, quam ad exlre-
mum in quod mutatur, quum sccundum naluram conti-
nenler rautetur. Minimum antem est interjectum in tribus :
quia contrarium est mutalionisextrenium. (3) Contincnter
autem movetur, quod niliil aut parum intermittit rei, non
temporis : niliil enim proliiuet, intennissione facta , et qui-
dem statim post stimmam cbordain , sonarc inlimam .- sc-d
rei intermissionem dico , in qua fit motus. Quod quideni ct
in loci et in cetcris mutationibus perspicuum cst. ( i) Contra-
rium vero secundum locuin est , quod recta linea plurimum
distat. Qua3 est enim ininima , tcrminata est : quod vcro
est terminatum , est mensura. (5) Deinceps verocst, inter
quod (quum solum post principium sit vel positionc, vel
natura, vcl alio aliquo modo ita definitum ) et id cui est
consequens, niliil est ejustlem gencris interjcctum. Vcrbi
gratia , linca vei linex inter lineam : aut intcr unitateni
unitas vel unitatcs ; aut inter doinum domus : aliud vero
interjcctum esse nihil proliibct. Qnod enini est dein-
ceps, alicui cstdcinceps, et est posterius quiddam. ISoii
enim unuin deinceps scquitur duo ; neque Kalenda; dein-
ceps sequuntur alterum diem mcnsis : scd ba-c sequunliir
illa. (6) Colia?rens aulem diritur, quod qiiiini sit deinccps,
tangit. Quia vero omnis mutatio in oppositis cernitur, op-
posita vero sunt et ea qua; sunt contraria , ct qua: scciin-
dum contradictionein opponuntur; contradiclionis anteni
uitiil est metlium : perspicnum est, in rontrariis fore qnod
 312 «MMlKlli AKl'0A2Ett£ E, 8
cav-jfii; £(Jti (j.£v 6'Tcsp 1/ou.evov Tt, Xrfoj S' Etvat
cuvevs';, S"av rauTO Y-vrixai xal *v T° fxatipou icipa;
ol? drcTovTat, xal warcEp crrjuaivEt Touvoua, auvE/r;-
Tat. Touto S' ou/ otdvTE Suotv ovtoiv Etvat toiv
6 Eayatoiv. (7) Toutou Ss Stojpiausvou cpavspov 6'ti ev
TOUTOi; EOTl TO auVS/S; , t\ Ci»V £V Tt TCE-pUXE YtVEaOat
xaTa ttjv auva^tv xai oj; tcots fivttai to auvs'/ov sv,
oGtoj xat to SXov EaTat s'v, oTov r\ YOU.^w -Jj xdXXr,
r, ai.v) t\ Tcpoa:pua£t. (s) <I»avspov Ss xat 6'ti TcpojTov
10 to ese^; EaTt ■ to uiv YaP drcTdusvov E'{pe;y;; avayxi
sTvat, to 6' e^e;/,; ou Tcav drcTsaOar Sto xat lv Tcpo-
T£'pot; tw Xoy<u to £'f£;r;; lcfTtv, olov Iv dptOuoi;- dcpr^
6' oux ECiTt. Kat e! usv cuve/s;, avdyXTi dTCTsaOar
si 6" ctTCTETat, ouTOo cuve/e';- ou Yap dvaYxrj £v Etvat
l!> outojv Ta dxpa, £t dua e!ev dXX' si sv, &vovvxr| xai
dua. "12cte r\ auu:puai; uaTaTr) xaTa t-Jjv fvnwr
avafx.r\ Yap ajjaaOat, ei cuu:puoETai Ta dxpa- ri Sl
arcToaEva ou TcdvTa cuurc£!puxsv t'v oi; oi ur; Ictiv
d^ir), Sr,).ov Sti oux ectiv ouSs cuu:puci; iv toutoi;.
20 (0) "SIct' si scti tjTtYar, xat uovd; oi'a; Xsyouci xs/oj-
ptcuiva;, ou/ oTovte sivat uovdSa xat CTtYur;v to auTO •
TaT; asv Yap uTcdp/et to drcTsaOat, Tat; Ss aovdat to
e:pE;r;;. Kat Ttov uiv Ivol/STat Etvai ti u£Ta;u
( rcaaa YaP YPau-.ar' ti£Ta»u ctiyuojv ) , xSiv 0' oux
ii dvaYxr,' ouosv ^ap aETa^u SudSo; xat aovdSo;. (io) Tt
uev ouv icjTt to daa xat /topi; , xat Tt to dTCTicrOai ,
xat ti to a£Ta;u xat to e^e;/;;, xat ti to e/o'u.evov
xat cjuve/e';, xai toi; Tcotot; ixacTTOV toutojv urcdp/et ,
ttprjTai.
CAP. IV. [VI.]
30 Mta oe xtvricri; Xs^ETat TcoXXa/6j;- to YaP £v
TcoXXa/6j; Xe'you.ev. 1'e'vei usv ouv ata xaTa Ta
cr/r;aaTa Tr;; xaTrjopta; £CjTt- cpopi asv ^ap Tcdcjrj
tpopa TOJ ye'vei aia • dXXotWi; oe cpopa; £Ts'pa Tto ye'vei •
EtoEi 6e aia, 6Vav t6j fi\z\ ata ouaa xat Iv dToato
3i EtoEt r,- oiov /pt6;jiaTo; ue'v 'Etcri Stacpopai* TOtYapouv
a\\r\ Tto EtOEt uiXavcji; xal Xsuxavat;" rcaaa ouv
Xsuxavat; Tcdav; XEUxdvcjEt rj auT-J; xaT' eiSo; saTat,
xat Tcaaa tiEXavat; aEXdvast. A£uxdTr,To; 0' ouxeti-
S16 Toi EtoEt ata Xsuxavat; XsuxdvaEt Tcaar;. Ei
40 S' eotiv otO' 4 xal Y£vri daa xat Eior; iatl , Sr,Xov t»;
etoEi aia laTat , drcXio; Se ata eioei ou , otov r\ ad-
Or.at;, Et -r] ET«aTr;|jiri stSo; uiv uTcoXr',|£oj; , y£V°; oe
tojv ETciaTr^aoJv, (2) 'ATCopr,CEtE S' dv ti; , t\ eioei ata
xivr.at;, Stkv ex tou outou to auTO ei; to outo uSTa-
45 ZaWr^ oTov r\ ata aTtYa); Ix touoe tou totcou Et; TdvJi
tov totcov TcdXtv xat TcdXtv. Et Se touto, EaTat
v) xuxXosopia Tr; EuQusopia yj auT-/; , xat rj xuXtat; Trj
PaoicjEt. (3) *1I StojptaTat to ev 10 dv ETSpov r\ Ttji
eiSei, 6'ti iTEpa xt'vr,at;, to Ss TCEpt^Eps; tou euOe'o;
W ETEpov Tto eiSei. 1's'vei ijtEv ouv xat EtSst xtvr,at; uta
outok. (i) 'AtcXoj; Ss aia xtvrjat; r\ Trj ouaia ata
xat Ttji dpiOatji- Tt; Se r, TOtauTr,, Sr.Xov StcXouivot;.
eal interjectum. Conlinuum vero est species coliffrenlis.
Dico autem esse continuum, qmim utriusque terujini qui-
bus se conlingunt, facti stint unum et idem , et, ut nomen
signilicat, continentur : lioc autcm esse nequit, quum
exlrema duo sunt. (7) Jam vcro lioc delinito, perspicuum
est, in his esse conlinuum, ex quibus ut unuin quitldam
contactu fiat, natura est comparatuni , et ut tanJem M
quotl continet, lit uniim, ila etiam totum eritunum: ut
clavo , aut glutine , aut tactu , aut naturali copulationc.
(8) Perspicuum etiaui est prinium esse id quocl est tleinccps,
necesse est eniin, ut quod tangit, deinceps sit ; non, quicquitl
est deinceps , tangat. Ideoque in iis qua; ralionc priora sunt,
est ipsum deinceps , ut in numeris : tactus vero non est.
Item si est continuum , necesse est ut tangat. Si vero tangit,
nondum est continuum : quia non cst neccsse ut eoruui
exlrcma sint unuin, si siintil sint : sed si sunt unum.ne-
cesse cst etiam simul essc. Quare naturalis copulalio orln
est postrema : necesse est enim tangere, si extrcmacopulari
naturaliter debeant : setl qua; tangunt, non omnia sunl
naturaliter copulata : in quibus vero non est tactus, ma-
nifestum est in liis non esse naturalem copulationem.
(:)) Quocirca si est punctum et unitas, ut quidam jmnimt
separata; fieri nequit ut unitas et piinctiim sint idem :
quoniam bis quideni inest tacttis; unitatibus vero, deinceps
csse. lit his quidem potest esse aliquid interjectum ; quoniam
omnis linea est punctis interjecta : illis vero esse aliquid
inlerjectum non cst nece-ise : niliil enim est interjertnm
binario et unitati. (10) Quid igitur sit Simul , et Separatim,
et quid Tangere, et quid Interjectum , ct quid Deiiicei«, el
quid Colieercns, et Continuum, et quibus unuiiiquotlqtK
borum insit, dictum est.
Unus autem inolus dicitur mullis modis : quia umun
miillis modis dicimus. Generc igitur unus est seciimlum
categoria; figuras : nam latio cum omui lalione est unns
genere motus, variatio vero a latione differt genere. Specie
autem unus est motus, si, qtiuin genere unus sit, etlam iu
intlividua specie sit : ut coloris sunt differentu?. Ergo
speeie differunt denigratio ct dealbalio. Omnts ilaque tleat-
batio cum oniui dealbalione eadem erit specic : nec non
omnis denigralio cum deuigratione. In tleallialione vero
non itcin : ilaque specie unus motus est dcatlialio cum
omni dealbatione. Quodsi quaidam et genera simul el
species sint ; manifestum est , aliquo niotlo «niini spetie
inoliiin fore, simpliciter autem uuum specie non fore, u(
diseendi actus, si scientia est species existimationis, t;enu>
vero scientiarum. (2) Dubilare auleiu qnispiam possit. sil-
ne iiiins speeie niotus , quantlo ab eodem ideni ,iil kli-in
mutatur : ut pula unuui puDctum cx lioc loco in illnm lo-
cum semel atque iterum. Quod si est, conversio eailein
erit cum rccla latione, ct volulatio cum anibiilalkme.
(3) Aut tlefmitum est , iliversum esse mottiin , si i«l , in qu«
lit, diversum sit specie, orbiculareautemareclodiversum
est spetie. Gcnere igitur ac specie motus unus iU est.
(4) Siiupliciter autein nntis est molus, qui est essenlia
tiiuis et numero. Quis aulcm sit talis, manifestum Hivi
 (M7,m) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. V. CAP. IV.
Tpist Y*p ^0"" tov dpiOubv TtEpi & Xsyouev ttjv x(-
vrjjtv, #, xai ev o> , xai bre. Alyta Js b', Sti dvdYxr]
ttvat ti to xivoujjievov, oTov dvOpcoTcov -?, /puio'v ■ xa\
Iv tivi touto xtveiaOai, oTov tv totco) rj £v TcdOst, xai
5 ttots- £v ypo'vo> yap Tcav xivsTTat. (,s) Touto>v os to
U.JV eTvXI TW Y^VEI $1 TW £1021 UtaV ECTTIV £v T(T) Ttpd-
, r' - > *\ » / I > ~ ' ,
VUXTl £V W XlVElTXf TO 0£ E/OUSVOV TjV EV T(;) '/pOVo>,
cb o" aTcXw; utav £v aTcact toutoi; • xat Y«p £v o> sv
oeT £tvat xai aTOuov, olov to etbo; , xai to bre , oiov
iuTOvvpovov £'va xai uy) oiaXstTCEiv, xai to xivouuevov
£v tivxt utj xaTa ouuSeStjxo'; , coar:sp to Xeuxov
luXaivEcOxi , xai Koptcxov ^aot^Eiv £v Si xai 6 Ko-
ficxo; xxi Xsuxov, dXXx xaTa auufietlr.xb; • ur,bs xoi-
vdv eit) y*P «v dua ouo dvQpwrcou; uYtd^EcOat tt,v
15 ctuTTjV uYtavctv, oTov o^OaXuia; • dXX' ou ufa auTTj ,
bXX' eioei uia. (o) Tb bi itoxpaTTj tt,v auTrjv u-v
i/j.oitoaiv dXXotouaOai tw eiosi, ev dX/.o) ce ypbvto xai
rcdXtv ev dXXto, ei uiv £vbs'ytTxt to sOapiv —aXiv £v
YivEoOai Tio apiOuo), etrj av xai auTr, u(x- el oi u.r] ,
2« r, auTT, usv, uia b' ou. (") "Eyei b' drtopixv TauTT,
KapairXr,oiav xai Tcbrspov u.(a r, uYteta xai tfXw; ai
e;::; xai Ta TtaOr, t^ oucta eiaiv £v toT; atouaci' xt-
vouueva y*P coaivETat Ta E/ovTa xai ^s'ovTa. V,i
Or, r, outt, xat uia f, EtoQev xal vuv CYtsia, oii t( oux
Ss iv xai brav StaXiTcwv Xa6r, irctXiv tt,v UYtstav, xai
a-JTr, xdtxEivT, uia tw dipiOuw av Etr, ; (s) 'O Y*p
auTOt; Xoyo? ■ TtXr,v toioutov SiasspEt , Sti , ei u:v iat,
tvjo, oi' outo touto o); to> apiOuw uiav xai tc\? e;si<;
avaYxr," uia *j'ip dpiOuio iWpYEia £vb; apiOuio. Ei
2! o' r, £-t; uia , fcrox; oux dv to) So';eie t:o) uia xai i, Evjp-
r£ta eivai- t^Tcav yip -rauoriTai Pa0t^o>v, ouxe'ti eo-tiv
r, paoicnt;, T:d?iiv oi paoi!|ovToi; EOTat. ]Ct b" oov ijtia
xatf, aur~i, evoe^oit' av to auTO xai Ev xai cpOEipEoOai
xai eivat TcoXXdxt;. Autai ue'v eioiv ai d—opiai e;o>
'j t^; vuv axibiixn;. (o) 'E-TEi oi auveyr,; Tcaia xtvr,ai;,
tt;v Tt aTcXoi; uiav dvaYxr, xai truve/ri sTvat , EtTctp
raoa oiatpETYi , xai Et ouve/r';, jjtia. Ou Y«p Tcaca Y£-
voit' av ouviyr,; Tcdcr, , woTCsp oub' dXXo ouoev tw
tu/ovti to Tuyov, dXX' Siojv £v Ta Za/z-zi. "EcyaTa
•" «£ TWV ulv 0UX ECTt, TtOV 5' £CT!V dXXx Toi vtn xai
O;jnovuua • rcio; YOtp av d^aiTO ■?, ev yevoito to tc/aTov
7f7uuvi; xat SaStCEto;; (io) 'E/busvai uiv ouv eTev dv
xii »1 ur, auTai TtT> eioei, ut,oe tw yevei " bpautov y*?
av ti; jTupEcJEiEV EtjOu;, xai oiov rj Xaurca; ex biaoo/rj;
*b cpopa eyojjtivT), ouve/t,; o' ou. Keuai yip to cuv-
£'/£;, o)V Tct Ecr/aTa £'v. °£2ct' e'/buEva xai ly.\r^
tici Toi tov /pbvov etvat cuvE/rj, cuve/eT; o= to> t4;
ntvTjaei;- touto b", oTav £v to Etr/aTov Ytvr,Tat dy.-^oiv.
(li) Aib dvaYxr, tt,v auTT,v eivai to> eioei xai £vb; xai
'" tv ivi /pbvo) tt,v aTcXio; 0"uve/tj x(vt,oiv xai uiav* tw
/povw i).i't, b^TCO); i/.T| dxivr,c/ia utTa;u r;- £v tw btaXEi-
-ovti Yap r,peu£tv dvdYXT,. IloXXai ouv xai ou uia
f, xivr.ci;, wv £cttiv r,pEu(a u£Ta;u. "IIcte ei ti; xt-
vr,ci; CTacEt StaXatjtSdvETai, ou uia , oibi auvE/r,; •
313
dentibns fict. Tria namqne snnt nnmero, circ.i qn:B dici-
mns motnm nnnm cssc , ncmpc qiiod , ct in qno , ct
qnando. Dico aulem Qnod , qnia necess»; cst e-se aliqnid
qnod moveatur : ut homineii) , aut aurnm; et in aliquo lioc
movcri, vclut in loco, vcl in affectione. Kt aliquando :
proptcrca qnod in tempore omnis rcs movetnr. (5) ¥.\ liis
antein in re in qua movctur, positiim est ut sit motus iiuiis
pencre, \cl specie. ColiaTcntia vero posila est in tcmpore.
Simpliciter aufem unum esse motmn in his omnibus : nam
et id in quo , uniim csse opoitet atque individuum : veluti,
formam. Et rursus quando : veluti , tempus ununi esse ,
nec interrumpi : scd el mobile unum cssc, non c\ accidcnti
( ut albnm nigrescere , et Coriscum ambulare : uniim autcm
snnt Coriscns etalbum, sctl ex accidcnti), ncquc coni-
iiniii- : qniapossunt duo liomines simtil c.urari eadem cura-
tionc, nt lippitudinis : veruin liic non est unus niolus siin-
pliciter, sed specie unus. (0) Sed ponc Socratem eadem va-
riatiouis specie variari, in alio tamen et rursus alio teinpnre :
siquidem )>otest , quod interiit , rursiis iinuni lieri numero :
crit et liic motiisunus; sinniinns, crit quidem idem niotiis,
non tamen unus. (7) Exsistit eliam dubitatio luiic aflinis,
an csscntialitcr in corporibus una sit sanitas, cl onmino
liabitus ct affectioncs. >'am qu» liis pravlita sunt, videntur
moveri ct fliicre. Quodsi una et eatlem e»t sanitas, qnae
erat mane, ct qux' nunc esl : cur non efiam , qiiuin inter-
missam sanitatcm riusiis receperit, Iwc quoiine una ct
cadem nuniero erit ? (8) Nam est cadem ratio. Sed hoc
diftcrt, quod, si non sunt duo actus, propter lioc. ipsiim
cliain liahitus ncccsse cst esse numero unos : uniis cniin
nunicro actus est habitus unius numero. Verum si hahitus
s>t unus, fortassc nonduin alicui videbilur esse ctiam unns
actus. Qiiiini enim desierit ambulare, non est aniplins ain-
lmlalio : rursus autem eo amhulante, erit. Si igitur est
una ct eadcm , certe unum et idem poterit et interire et esse
sapins. Sane h* dubitationes sunt alicna; a prccscnti consi-
dcratione. (0) Quuni autem oninis motus sit continuus :
nccessc est, eiim quisimpliciter est unus, essc eliam con-
1 1 ii n ii i ii : siquidcm omnis cst dividuus ; et , si est continuus,
cst unus. Kon cnim omnis motus omni motui continuus
fieri potest, queinadmodiim nec aliud quodvis cuivis .- setl
ea t.mi niii continua sunt , quorurn extrema sunt unum.
Extiema vero quorumdam non sunt, quorumdam autem
suntdivcrsa spccie ct homonyma : quo eniin inodo se tan-
gere aut unnm fieri possunt extremum liiie.i; ct ambula-
tionis? (10) Colircrere igitur |x>ssunt ctiam motus, qui non
sunt iidcm spccic, ncc genere : quia ficri potcst ut, quuni
aliquis cucurrerit, confestim fchricitet : ct vcltiti fax ex
successione , latio coh.eiet , sed continua non est ; quia po-
situin rst, continuum essc, qiiorum extrcma sunt uiiiiin.
Quapropter coharcnt, et deinceps sunt , co quod tcmpus
cst continuum. Continui autcm sunt , co quod ipsi motus
sunt talcs : quod quidein tunc est qiium amhorum extre-
niiim factuin est iinuin. (II) Idtirco nccessecst ut motus
qui cst simpliciter continuus et unus, sit idem specie, ct
unius, et in uno tempore. In uno quiilem tempore, ne mo-
lus vacuilas intcrjiciatur : quoiiiam in intervallo qiiitscere
nece.se cst. 1'roinde iiiulli ncc iiniis cst motus, quiljusest
quics intcrjecta. Quarc si motiisaliqiiis statu interrumpilur ,
 3U <I>YSIKIIS AKPOASKilS E, e
StaXauEdvETat Se, e! u.£Ta;u v_pdvo;. Tr;; Ss tw eioei ix-J;
ata; ou, xai st uf, StaXEiTCSTatS /pdvo;- 6 u-sv Yap/po-
vo; sT;, tw eiosi 8' f, xtvT,at; dXXr, ■ tt,v uiv ya? £'av
dvaYXT, xai tw eigei jjttav sTvat, TauTT,v S' otcXw; sivat
& iitav oux dvctYXT,. Tt; ph ouv xivr,ai; arcXw; uta ,
Etpr,Tat. (12) "Eti Se XEyETat ata xai r) te'Xeio;, E'dv
te xaTa ye'v0(; Idv te xax' eToo; r, idv te x«t ouctav,
waTtip xai etci twv dXXwv to tsXsiov xai SXov tou Ivd;.
"Eart S' Ste xav aTsXf,; ?j u.ta XivsTat, siv 3 u.ovov
10 ffuvc/r';. (13) "Eti S'dXXw; Tcapi t4; Etpr,uiva; Xi-
YETat ai'a xivr,at; f| 6uaXr;;. 'II yip dvwuaXo; ectiv
i!j; ou SoxeT u.ta, aXXa u.5XXov fj 6u.aXri;, waTCEp f) su-
Osta- f, vip dvwjjtaXo; StaipsTr,. "Eotxs gs Staipspstv
10; to uaXXov xai tJttov. "Ecti S' ev aTcdar, xtvr'asi to
It, ouaXw; r, u.Ti* xai YaP av aXXotoiTO ouaXto;, xai tps-
potTO s:p' 6uaXou, olov xuxXou f, suOEta;, xat Ttspi
au;r,v wcauTw; xai tpOiatv. (11) 'AvtoaaXta; 0' iort
Stasopi 6ts tiiv es' t;J xivstTai ■ aSuvaTOv vip 6uaXf,v
Eivat tt,v xtvr,atv jxt) sVt 6uaXw u.tvt9ft, oiov r) Tr;;
20 xExXaaasvr,; xivr.ct; r\ r; tt,; sXixo; r\ dXXou usye-
Oou;, bJV af, £SapU.OTTSt TO TU/OV ETCl TO TU/OV USpO?.
'Ots OE OUTE iv TbJ tcou out' SV TW TCOTS 0'JTS Et;
6', dXX' h tw bl;. Ta/uTY;Ti ^ip xat ppaiuTriTi
EvtoTE otbjpttrraf r;t; ptsv Y^p to auTO Ta/oc, 6aaXrt<; ■
2b r^; Ss ari, dvtoaaXot;. Atb oux stSr; xivriasbj; ouSs
Statsopal Ta/ot; xat ppaouT^i; , 6'ti Ttdaatt; dxoXouOst
Tat; Siaovdpote; xaT eToo;. "liaT' ouoe papuTT,; xat
xou^ott,; rj ei; to auid, oiov yt,; Tcpb; outt.v v\ rcupb;
Tcob; auTO. (lt>) Mta [jlsv ouv r; dvojuaXo; Tto <tuve-
:to /ri;, tJttov Se, Srcsp tt; XExXaaaEvrj ouaSatvEi tpopa-
to 0' t;ttov at;t; a£t tou ivavTtou. Ei Si rcatiav tt,v
atav t-vSs'/£Tat xat SaaXr.v Elvat xa\ ar; , oux av eit,-
aav at arj xaT' eISo; E/daEvat auTat ata xat auvE/ri;-
Tcio; yip av eit, 6aaXT,; r; i; dXXottoaEto; auYXEtuivT, xai
j5 tpopa; ; Ssot Y»p av s^apadrtEiv.
CAP. V. [VII.]
"Eti Sti StoptOTEOV Tcota xtVT,at; ivavTta xivr-aEt, xai
TtEpi aovr;; Sk tov outov Tpdirov. AtatpETEOv Se
TcpoJTOV TCOTEpov svavTta xtvT.ai; f; ex tou auTou tt; st;
to auTO, oTov r; e; uYtsta; Trj ei; uYtEtav, oTov xai ye'-
4u v£ai; xai tfOopi SoxsT- r\ r) i\ EvavTttov, oTov r, l\ UYi£t'a;
Trj sx vdaou • r\ f, fi; ivavTta , oTov f, £i; UYtEiav Trj e!;
vdaov r\ f) i? ivavTtou Trj £?; IvavTtov, o!ov r\ si; uYtsta;
Tf} si; vdaov ?, f; i\ IvavTiou ei; svavTtov t^ l\ ivav-
tiou £?; EvavTtov, oTov f, I; uYtsta; £i; vdaov Trj sx
45 vdaou Et; UYtEtav. 'AvaYXT, Y*p '1 ^'va Tlva toutwv Eivat
Ttov TpdrcbJV r\ tcXeiou;- ou Ya? eVhv dXXto; dvTtOET-
vat. (2) "Eoti S' f, a=v I; ivavTtou tt, e!; svavTtov
oux svavTta , oTov f; s; uYtsta; Trj fi; vdaov r\ outt)
^ip xai [jiia. Tb uevtoi ■{' Eivat ou TauTO auTai;,
l>n waicEp oi TauTO to e; uYtEta; aETaGdXXEiv xai to ei;
vdaov. (3) OuS' f, i\ IvavTtou Trj £; ivavTtou • daa aiv
•jip auu.6a(vti i\ tvavriou xai li; evsvtiov 7, uet»;u.
(228,229.)
nrque rst unus, noque conlinuus. Interjicilur autum,»
tctnpus sit interjectum. Ejus autem motus qtii specie non
est motus , non |>otest dici unitas , etiamsi non intermittatur
tempiis. Nain tempus quidem est unum : sed molus ct
specie diversus. Ltenim motum qui cst uniis, neces<eest
etiam specic unum esse : liunc vero simpliciter esse unum,
non est necesse. Quis igitur sit motus simpliciter unus,
ilu tiim cst. (12) Pr.-eterea dititur unus, eliam is qui est
perfectus : sive gcnere, sive specie sit , sive essentia : sicnt
et in aliis perfcctum ct totiim est unius. Quandcque vrro,
ctiamsi imperrcctus sit , nnus dicitur, dummodo sit conti-
nuus. (13) Prffiterea et alitcr pra?tcr eos qui < ommcmorali
sunt, dicitur unus motus, qui est srqualiilis. Nim qui est
inrrquabilis, quotlaminodo non videtur unus, sed magisqui
cst irquabilis, ut recta linra : inxqiialiilis enim est diti-
tliius. Videntur autrm ditTrrre, ut magis rl minus. Porro
in umni motii rst .rquabililas vrl inrrquabilitas. .V.un et
vaiiari potrst rrquabilitrr, ot fcrri supor aequabili spalio,
ut ciiculo aut linea rccta. Eademque ratio est accrrtionis
et drminutionis. (14) Inaequabilitatis autrm ditTerentu
quandoque consistit in co in quo movrttir : quia firri neqnit
ut motus slt rcqnabilis super non a>qtiabili magniludine; ut
inflexrc linra-, vrl anfractus , vrl alius magnituilinis,qua-
rum quxvis pars rum quavis non congruit : quanduque vero
nec iu ipso ubi, ncc in ipsoqtiando, ncc in eo ad quod
movctur, setl in motlo. Celeritate cnim ac tarditate inter-
dum dcfinitur : nam cujus radrm est celeritas , is est .Tqua-
bilis; cujus autem non cst eadem, ina>quabilis. Ideirci
cclrritas ac tarditas non sunt species nec diffrrrnlia: molus :
quia conscqmintur omncs motus specie differentes : quo-
circa noque gravitas et lovitas, qnrje est atl idem; ul lemc
ad se ipsam, aut ignis ad sc ipsum. (15) Motus igiturin;c-
quabilis cst uniis, quia rst continnus, scd minus : quod qui-
dem inllovi' lationi accidit. Quod autrm cst minus, soniper
babct contrarium admixtum. Quoilsi omnis motiis unus,
potest esse a?quabilisct non .Tquabilis : certe molus, qui
non sunt specie colixrentrs rt uni , non possunt esse mtus
et continuus. Quo enim modo potest esse srquabilis, qui
componilur cx varialione et latione? nam oportet eos inler
se conu;rurre.
Pra?terea definiendum est , quis motus sit motui contra-
rius : et rodem modo de statu. Primum autem explitan-
dum est, sitne contrarius motus qtii est ex rodem, ti
molui qui est in idrm : vrluti , qni ost ex sanitate, oi qui
in sanitatem , cujusmodi ct ortus ct interitus esse viiletur :
an qui cst ex contrariis, ut qiii rst rx sanitatr, ri qni ev
morbo : an qui in contraria , nt is qui in sanitatem , ei >]"■
in morbum : an qni rx contrario, ci qtii in conlrariimi;
vcluli, qui rst rx sanitalc, ri qui in morbum; an qui n
contrario in contrariuni , oi qui cx contrario in contrariuin,
veluti , qui ex sanitale in morbum , ei qtii ox morbo iu
sanilalem. Necesse est rnim, vrl tinum aliqurm r*<e e\ liii
modis, vel plurrs : quia non licrt motus aliter opponere.
(2) Sed qui est e contrario , ci qui rst in conlrariurn, con-
trarius non est, veluti , qui est cx sanitate, ei qni <*t m
inorbum : quip[)C qui rst iinns et idem. Vrrum essent»
non rst ipsis radrm : sicuti nrc mutari rx sanitalr, el in
morbuni, idem rst. (3) Nrc qui rst rx contrario, ei q"1
cst cx altcro contrario. Simul cnim accidit ul sit ex con
 ,.'29,230.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. V. GAP. VI.
'AXXl TCEpl TOUTOU UEV uaTEpOV IpoUUEV. 'AXXo UeXXov
tb eIc Ivovtiov ueto^oXXeiv SdcjtEv Sv Etvat oitiov tt,c
EvavTtwaEWc r) to lij Ivovtiou • rj ulv y^P drcaXXaYT)
EvavrioVrTOi; , r) oe Xr,'|tc. Koi Xe'yetoi o' IxdaTT) Etc
6 3 uETaSaXXEt txaXXov f, I; ou , oTov uyiavan r) elc
uyiehv, vdawat; S' r) £t; vdaov, Aeitcetoi SJ) tj ei;
evavTta /oi r) ei; EvavTta I; Ivovtiwv. Ta/a usv ouv
(juiiSoivEi to; et; IvavTta xa\ i\ Ivovtiw.» Etvat, aXXa
cb eivat iawc ou touto', XsVw 8e t6 eic uYtsiav tw
loixvdaou, xal to I; uYtsiac tw eic vdaov, (l) 'Erce:
il otaospst tieToSoX^) xtvi)aewc (f, ex tivoc yip utco-
utuevou etc ti &TCOxeiluevov u,STa6oXf, xtVT)ai'c laTtv),
f, i; EvavTtou ei? evovtiov ttj i\ IvavTtou sic Ivavrtov
xivrjatc Ivavuo , otov f, I; uyieio,- eic vdaov ttj Ix vdaou
cl; UYtEtav. (5) Ar,Xov 31 xat ix ttjc licaYWYrjc , Srcota
Soxti to evavrta sTvat • to voad^saOat Y«p t5 &Yta-
^eaOai , xat to uavOdvstv tw drcaTaaOai ur) 01' outou'
sic evavTta yap- waitEp y^? iTctarrjurjv, saTt xoi
eiTca-niv xat Si" outou XToaOat xat St' eXXou. Koi
Ju f| avo) oopa ttj xotTto ■ IvavTta Y«P TOUTa Iv utJxei.
Kat t) ei; 8s£te tt) sic dptaTspd • IvovTta yap TauTa
ev TcXaTEt. Kal f, eic to surcpoaOsv ttj e?c to drctaQsv
Ivavtia yiip *al touto [ Iv pdOet]. (e) 'II 0 st;
IvavTtov udvov ou xivr,at; , aXXa u.eto6oXt^ , olov to
25 YtYVfoO011 Xeuxov u.r) ex tivo?. Kat Saot; 8s u.T) eotiv
IvavTtov, r) i\ outou tt) ei; outo u.eTe6oXT) Ivovtio.
Atb YEvsat; oOopa Ivovtio , xal otco6oXtsi X^<|/Et. Auret
SJ u.ETa6oXat iaev, xivriaEii; 8' ou. (7) Ti; S' Et; to
jxeto^u xtvTjaeti; , Saot; tSv Ivovtiiov Ist\ u.£to;u , oj;
30 Et; ivevTta toocj Oste'ov w; evovtiw y^P y.PriTG" *¥ a£"
Ta$u T) xtvriati;, I»' SrcdTEpa ov UETe6oXXri, oTov Ix
oaiou ulv et; to Xeuxov m; Ix uiXerao; , xat Ix Xeuxou
ei? tpaibv to; £i; ueXav, ix Se u.sXavo; et; ootbv tb< ei;
Xeuxov to satdv to y^P [xeoov rcpb; IxctTepov IvavTtov
M XeYETai tcwi; twv dtxptov, xaOotTcep etpTjTOt xot TCpOTepov.
Kivrjotc; uev 8t) xtvrjaei IvavTia outw; r) I; IvavTtou et;
ivavTtov, trj i\ Ivavrtou ei; IvavTtov.
CAP. VI. [VIII.]
'Ltcei Ss xtvr,aei 06 udvov SoxeI xivr,ai; sTvat Ivav-
Tta , aXXa xe\ rjpeuia , touto StoptOTeov. 'AtcXS; uev
Y«p IvovTtov xivTiaic. xivrjaEt, avTtxEtTot i\ xat r,p£-
ata- aTeprjat; Y"p- "E<m 8'toc. xoi r) OTsprjat; Ivov-
tl' Tta XE^YETOf TCOttX Se TCOtO ; 0T0V TTJ XOTO TOTCOV T| XO-
Ta totcov. 'AXXa touto vuv Xe^eTat otcXw?" TCOTEpov
Y»p t^ IvTouOot (JtovT) f, Ix toutou r\ r) Ei; touto xt'vr,atc
avTtxetToi; (2) ArjXov o^ oti, Ircet Iv Sualv r) xivr,at;
uTJoxetusvotc, Trj ulv Ix toutou etc to Ivovtiov r) Iv toutw
is uovt| , tt) S' ix tcuvovtiou eic touto f, Iv tw Ivovtiw.
°Auo Sl xo\ *XXr)Xotc ivovTtat oStoi- xat fkp ototcov
£t xivr^aEic U.EV IvavTiat etaiv, r]peu.(ai 8' dvTtxeiu.evai
oux Etatv. Eiat 8i 01 iv toi; Ivovtioic , oTov -J; iv uYisia
tt; lv vdaw T,pe_uto, xtvr^aEt Sk ttj I; uyieioc £tc vdaov.
I"5| Y^p lx vdaou Etc uvistav oXoyov r)Yap Et; auTbxivr)-
31i
trario et in contrarium vel medium interjcrtum. Sed de linc
posterius dicemus. Sed potius in contrarium mutari, vi-
dcri potcst esse causa contrarietalis , quam mutari ex con-
trario : quoniam hoc esl liberatio a contrario, illud autcm
est assumptio. Ac dicitur quisque motus ab eo in quod
mutatur, potius quam ab eo ex quo mutatur : ut sanatio
dicitur, quae tendit in sanitateiu ; morbi autem correptio,
qux in morbum. Restat igitur motus qui est in contraria,
et qui est ex contrariis in contraria. Fortassis quidem acci-
dit ut motus qui sunt in contraria , etiam sint ex contra-
riis : sed essentia fortasse non est eadem. Verbi gralia , qui
est ad sanilatem , ei qui est ex morbo; et qui cx sanitate,
ei qui in morbuin. (4) Quum autem diffcrat mutatio a
motu ( quoniaiu ea demiim mutatio qux est ex subjecto in
aliquod subjectum , motus est J : certe motus qui est ex
contrario in contrarium , ei qui cst ex contrario in contra-
rium , contrarius est : veluti , qui cst ex sanitate in mor-
bum, ei qui est ex morbo in sanitatem. (5) Sed et indu-
ctione manifestum est, qualia videantur esse, quae suut
contraria. Nam morbo corripi et sanari contraria sunt :
item discere et falli non a se ipso : sunt enim in contraria :
nam ut scientiam, ita et deceptionem et per se naucisci
licet et per alium. ltem latio quae cst sursum vcrsus, ei
quae est deorsum versus : quoniam kaec sunt vontraria in
longitudine. Etquxest in dexteram, ci quae est in.sini-
stram : quoniam liicc sunt conlraria in latitudinc. i:t quai
cst in anteriorcm partem , ci quae est in posteriorem : quo-
niam et lia-c sunl contraria [in altitudine]. (G) Mutatio vero
quae dumtaxat cst in contrarium, non est motus, sed muta-
tio : veluti, fieri album ex aliquo non albo. Sed et quibus non
est aliquid contrarium , mutalio quai est ex eodem , muta-
tioni qua: est in idem , contraria est. Idcirco ortus est inte-
ritui contrarius, et abjectio assumptioni. Verum liic suut
mutationes, non motus. (7) Motus vero qui ad interjcctum
medium liunt , quibus scilicet contrariis aliquod est intcr-
jectum, tanquam in contraria quoihmmotlo ponendisunt :
quoniam motus utitur eo quod cst interjectum quasi con-
trario, in utramvis partem mutetur : ut puta ex fusco in
album, quasi ex nigro; et ex albo in fuscum , quasi in
nigrum; ex nigro autem in fuscum , quasi in album. Nam
quod est medium , ad utrumque extremum quodammodo
ut contrarium refertur, ut et antea dictum fuit. Motus igi-
tur motui contrarius ita est : nempe qui est ex contrario in
coutrarium , ci qui est ex contrario in contrarium.
Quum autcm motui non solum videatur motus esse con-
trarius, sedetiam quies:boc definiendum est. Simpliciter
eniiu contrarius est motus motui : sed opponitur ctiam
quies : quandoquidem est privatio. Sed et privatio qtiodam-
modo contraria dicitur. Quali autem qualis? veluti , motui
qui est secundum locuin , quies quae est secundum locuin.
Sed hoc nunc dicitur simpliciter. t ,'truni enim statui qui est
in lioc, opponitur motus qui est ex boc, an qui in lioci*
(2) Manifestum igitur est, quum in duobus subjcctis motus
cernatur, ci qui est cx boc in contrarium , opponi statiuu
qui est in hoc; ci vero qui est ex contrario in boc, cum
qui est in contrario. Quin etiam liae quietes snnt inter se
contrariae : etenim absurdum est, si motus quidam con-
trariisunt; qiiietes autem illis opposita:, coutrarias non
sunt. Sunt autem , quae in contrariis ccrnuntur, ut quies
quae est in sanitatc, quieti qua; est in morbo ; motui vcro
qui est ex sanitate in morbum. Nam ei qui cst cx morbo
iu sanitatem , esse hanc qtiietem conlrariam , a rationv
 31C «I»VIIKII2 AKP0A2EG2 E, <r.
ct; ev o) iVrrjxev, f,pE'u.r,at; u.aXXdv eaTtv, r, auu.5aiv£i
Y$ 6tua Yi-fvEoOai x5; xtvr'aEi. Ava-cxr) Ss fj Taurr,v
v) Exsivrjv ttvar ou ^i? * Y* *v ^euxo'Tr,Tt fjpeu.fa e'vav-
Tia ttj ev uyiEia. (j) Oaot; Sl u.f, ectiv evavTia,
6 toutojv u.ETa5o).r) u.e'v lanv dvTtxetijiEvr, fj £; outolj ty;
et; outo , xivr,at; S' oux egtiv, otov f, £; ovto; tvj et;
ov. Kat fiovf, uiv toutwv oux eutiv, dueTa€Xr,aia oe.
Kat e; ue'v Tl Etr, UTCOXEtU£VOV, f, EV TO) ovti dijiETa-
6Xr,ai'a tvj ev tw u.f) ovti evavTia. Ei oi u.r\ EffTt
lg Tl TO (A7| t!>V, aTTOpr,(T£lEV av ti; Ttvt evavTta f, EV ™
ovti atjLETaSXriaia , xat ei fjpEtxia eaTtv et oe touto,
yj ou Tcaaa f|pEui'a xtvrjusi EvavTta , fj fj Ye'viai; xat f,
cpOopi xivr,ai;. ArjXov toivuv Srt f,psuta uev ou Xexte'^, si
u.f, xal a&Tat xtvr]a£i;, iVoiov c£ Tt xat d;ji£Ta6Xr,aia-
15 evavria Ss f, ousvt f, Trj £v toi uf, ovti f, tv) cpOopa-
auTr,Yap E; auTrj;, f; Si yevectk; ett; sxst'vr,v. [IX.] (4)'Atco-
pr,aEtE S' otv Tt; Sti ti iv u,ev Tr, xaTa TOTiOv u.ETa?oXf;
Etat xat xaTa cpuatv xat Tcapi tpuatv xat u.ovai xat
xivT-asi;, £v Ss TaT; aXXai; ou, oTov aXXoftoat; f) (jlev
j„ x^Ta cpuatv, fj Ss Tcapi tpuatv ouSiv yvp u-aXXov
f) uYiavai; fj f, vo'aavat; xaTa cpuatv f, Tcapi ouatv, oiS=
Xeuxavat; f) uiXavat;. 'Ou-ottoc; Si xat e'tt' au;r'a£t>);
xat sOiaso);- oute yxo a&Tat dXXr'Xat; ivavTtat w;
tpuaEt f, irapi tpuatv, out' au;r,at; au;r,aEt. Kal etci
25 YtviatMS Si xat ^Oopa; 6 outo; Xo'yo; ■ oute ^ip fj uiv
YEvsai; xa^i tpuatv, f, Si (pOopi Trapi cpuatv (to ^ip
Yr,pav xaTi cpuatv), oute Y^vsaiv optouEv Tr,v fjtiv xa^i
tpuatv, Tf,v Se Tcapa cpuatv. (b) Et oi laTt to |3ta 7tapi
tpuatv, xat cpOopi dv eit) tpOopa IvavTta f) Stato; oi;
30 irapi cpuatv ouaa tv; xari cpuatv. Ap' ouv xat yeveVei;
Etatv evtat Biatot xat oi/_ ElLtapus^vai, aT; ivavTtat at
xa^i tpuatv, xat au;r,aei; ptatot xat tpOtOEt;, oTov au-
;r,aei; at twv to/u Sti Tpucpf,v f,6o)VTO)v, xat ot atTOt
oi Tayti dSpuvduevot xal uf, TciXr,0£VTe;. (e) 'E~l
35 S aXXouoaeto; Ttto;; f) toaauTto;; etev y*P *v tive;
Sfatot, ai oe cpuatxat, oTov dcpteuevot uf, ev xptatuoi;
f,ue'pai;, ot o' ev xplat(J^Ol;• ol (jitv ouv Ttapi cpuatv
f,XXoto)VTat , ot oi xaTi cpuatv. "EaovTat S' evav-
Ttat a\ cpOopai dXXriXat;, ou Yeve'a£t;. Kat ti ve xo)
4u Xuei ; eaTt Y^p w? ' xal Y"p £' f| M-^v f,Seta , f) Se
XuTrr,pi eir,- toaTE ouy aTcXtT); epOopi tpOopa evav-
Tta , dXX' fj f, uev TotaSt f) Si Totaot auTiov e'aTiv.
(7) ()Xo); ijlev ouv dvavTiat xivr^aet; xat f,pEutiai tov
eipr,u.e'vov Tpdrov eiatv, oTov f) dvto ttj xocto) • totcou Yao
45 EvavTttoaei; auTat. <]>£'p£Tat oi Tr,v ijlev avo) tpopiv
cpuaEi to Tcup, Tf,v Se xaTto f, yr^ xat ivavTtat auToiv
a\ cpopat. To Ss Ttup avo> ijlev <pua£t, xoitio Ss rcapi
tpuatv xat t-vavTia ^e f) xa^i tpuatv outou t5) jtapi
tpuatv. (s) Kat (jiovai S' waauTO);- f) ^ip avto u.ovf,
bu ttj dvtoOev xotTO) xiv>5aEt IvavTia. FtYVETat Ss tyj v9j,
f, UEv jjtovf, lxetv>| Tcapi cpuaiv, f, Ss xtvr,ai; auTr, xari
tpuatv. "liaTe xivr^aei u.ovf, EvavTta f, Ttapi cpuatv t^
xa^i cpuatv tou outou • xai ^ip 'h xtvr,ai; f, toj aurou
evavTta outo);- f) usv ^ip *s*A suaiv eaTat auTtov
alienum cst ; nain molus <j,ui est atl illiul ipsum in qnoble-
tit, est polius procreatio quietis, cui accidit simtil Biri
cum molu. Ncccssc atitcin est aul liane aut illam essc. Non
enim quies qua? cst in alborc , cst contraria ci inotui qui esl
in sanitate. (3) Quibus autein non sunt contraria , lionini
mutalio cst quitlcm epposita, nenipe qunc est ex eotlem.ei
qua; cst in ideni : scd iiiotus non est ; veluti , quae esl n
ente, ei qna; est in ens. Ac status quiuVm liorum non
cst.sed mutationis vacuitas. Et si quidein sit aliqiiod
subjcctum; ca rnulatioiiis vacuitas qti* est in cnte, con-
traria crit ci quae csl in non-cnte. Scd si non-eas non
cst aliquid , Uubilare qtiispiam possil, cui contraria tit
ea mutationis vacuitas qiue est in cnte , et an sit quies.
At si lioc est : vel non oinnis quics crit motui contraria,
vel ortus et interitiis crit motus. Patet igilur non esscditen
dam qiiietcm , n<.si ct bi dicantur niotus, verum simile
quiddam, ct mutalionis vacuitatem. Conlraria veru est
aut nulli , aut ci mutationis vacuitati quac cst in non-entV,
ant interitui : liic cnim e\ ea est ; ortus vero , in eam.
[ IX. ] (i) Jam vero dubilare aliquts possit , quamobrriu in
loci nititalionc sunt et secundum naturam, et prater n.i-
turam , lam mansiones quaui motus : in aliis autein mi-
niinc, ut variatio alia est secundum naturam , alia prieter
natiiram. Non est cniiu magis sanatio quam aegrotatio , st-
cundum naturam , vel praetcr naturam : nec dealbalio,
qiiam denigratio. Similiterse res liabet etiam in accretione,
ct tleminutiouc : qnia nec bae sunt sibi inviecm contrariae,
tanquain 11.1t ura , vel praeter naturam : nec accretio aet-ri-
tioni. Ortus quoque et interitus eadem est ratio : neque
eniin ortus cst secundum uatiirain, intt-i ilus vero prater
natiiram : nam senescerc est secundum naturam. ^eque
ortuin videinus partim esse secuudum naturam , partim
jiraeler naturani. (5) Seu si id quod est vi, est prscter natu-
rain : etiain interitiis erit interitui contrarius, nimiruni vio-
lcntus; quippequi cst prater naturam, ci qiiicstsecuinJmn
naturam. Sunt igitur et ortus quidain violentinon falalta,
quibus contrarii .-iuii orlus naturales : et auctiones vio-
lentae et dcminutiones , ut aucliones coruin qui cito proptfr
delicias pubescunt; ct friinicnla, qua? cito adolcscunl , ner
terrasubacta altius radicrs agunt. (61 I11 variationc autem
qtiomotlo res babet? an eodcm modo? erunt enim qtia.-datn
violentae, aliae naturales : ut puta alii morbo liberantur non
\n tlicbus criticis, alii vcro in dicbus criticis : quorum illi
pra^ler naturam variantur; bi vero secundum nalurani.
Krunt autcni interitus inter se contrarii , 11011 solum i;enc-
rntioni. lit quid probibet ? Iioc cniin est aliquo mo<lo, ntinpe
si alter sit jncundus, alter molestus. Quocirca non simpli-
citer interiltii esl interilus coutrariiii : setl quatenus altor
ipsoruin est talis , alter vero lalis. (7) Omninoigiturconlra-
riacsunt motioneset quietcs, eoquodiximusmodo : veluli,
nuae est siirsiim, ci quac cst deorsum : loci namquc cont^a
rielatcs bnc sunt. Natiiraliter aiitcm fertur ea latione qna'
sursum tendit, ignis; ea qtia; dcorsum, lerra : et contraria?
sunt liorum lationcs. Ignis vero siirsum qnidcm fcrtur na-
tura, dcorsum autcm pra?ter naturam : et conlraria est
cjus motio naturalis ci quaj cst pra-ter naturam. (8) Quin
ctiam quietes ilidem sc balient ; 11:1111 quies in loco snpero,
motui ex loco stipero ad inferum contraria cst Atridct
autem tcrnc quies illa praster natiiram , liic autcm n»'tu»
secundum naturain. Quapropter motiii quies cst contraria :
neinpe quai est practer naturam , ei qui esl secun<lum na-
tiiram, ejiisdcm rei : qiioniam et motus cjusdem rei ila '"*•
contrarius. Altcr eiiim i|nsoniin est seciinduin naluram ,
qni est sursiiin, vrl deorsiim versus; alter aulem pra't<r
 230,231. NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VI. CAP. I.
', dvto r, f, xarto, f) Ss rrapi tpucav. ('.)) "E/st
o" arcopiav si euti Tracrr,; f,psu(a<; tt;; u.f) dsi Yevecrtt;,
xai auTr, to loTaerOai. Tou Sf, rcapi tpucriv ue'vovTot;,
owv tt;? Y»j? orvt» , str| av yevso-ii;. "Ors apa s:ps'psT0
s hb> 3t'a, ij-aTO. 'AXXi rb uiv icrTdusvov asi coxsi
tpepscrOat Oarrov, to os j3i'a Touvavriov. Ou Ysvdasvov
aoat f.psuouv Etjrat fjpiuouv, Eti Soxst to tjraaOat
f) $>m; sivai to e!<; t6v aurou totcov cps'ps:rOai f)
0'juSat'vsiv dua. (10) E/st 8' aTroptav si svavrta
lo f, uovf) f; EvrauOa Tr) svteuOev xivr)<TSf 8'rav -yip xtvf)-
Tit lx touoi f) xai djcoSaXXri , srt SoxsT e/etv to drro-
£aXXo'u.£vov. il<n' si auTr, f)psuia Evavria Trj Ivteu-
Oev si; TouvavTtov xivr)<jst, apta uTcdp;Ei Tavavria.
'II itrj f.psusT, ei sti usvsi; oAo)q 8i tou xtvouusvou
'i to usv s'xsT, to 8' si; 8 usraSotXXsf 8tb xai uaXXov
xivr^it; xtvrjast svavTtov f) f)ps'ur,cri<;. Kai 7tspi uiv
xtvr|5£(>jj xai f)psu(a<;, xai tcwc, Ixarspa uia, xai t(ve;
EvavTtat TttJtv, EiprjTai.
1 1 . 'AT:opr)creie 3' av Ttc, xai Ttepi tou TtJTacrOat, si xai
•" ocai Trapa tpucriv xtvr;crei<;, TauTatt; stjriv rjpsutta dvrt-
xsiuivrj. Ei usv ouv ufj EOTat, drOTcov usvst '{dp, fiia
os'-t»(TT£ f)psuouv ti stjrat oux ast avsu tou yeVEO^at.
(n) AXXi 8r,Xov Srt stjTat- waTcsp ^ip xtvstTai rcapi
:p'j7iv, xai f)psuot dv Tt Tcapi cpuatv. 'Etcei 8' Icttiv
15 sviot; xtvT)tTtt; xari cpuaiv xai rcapi tputjiv, oTov Tcupi
f) avco xarot suaiv, r\ cl xctTto Tcapot ouatv, TtdTspov auTT)
EvsvTta t, f, t^; y?,? ; auTTj y*P «pipsTat xara tpucrtv
xaTti). *H orjXov Sti autso) , aXX' ou/ tboauTto; , otXX'
vj tisv xaTot suortv wj xaTot sujtv oucrr|<; TTiCro' aurou"
M r, avto tou TTupo; tv; xctTO) , to? f, xara cpucr(V oucra Trj
rcapi ousiv ouctt,. 'Ouotio; 8i xal Tat; uovai;. "Iao);
i T|peu.ia xt'vr,3t's Trrj avTixsiTat.
LIBER VI.
CAP. I.
Ei o' eorti truve/s; xai aTCTOtievov xai t^e;5;<; , t'o;
ottijptcrTat rrpdrspov, cuvs/rj usv tov Ti EO-/aTa sv,
35 a7trdu.Eva o' ojv otua , s:ps;f;c, 8' ojv ur.Osv |jtETa;t)
ctjyyevss, otouvarov e; a8iaips'rojv stvat ti cruvs/s';,
oiov Yp»uuf,v sx g-tiyucov, stTtEp f, Ypauu-)] usv cruvs-
X'?i f, 0TtYuf| 8s dSiatpETOv. Ours ^ip £v ri la/atot
Tt>)V STtvutov OU Y«P 60TI TO USV SCT/aTOV TO 8' OlXXo
w ti uoptov tou d8taips'rou • ouO' dua Ti ZayxTZ • ou fdp
sjtiv scr/aTov tou duepou? ouosv srspov ^ip to scr/a-
tov xai o& scr/aTov. (2) "Ert 8' ato\fx.rl -fcoi cruvs/eT;
«vat ra? cfTtYuai; f) aTrrousvai; dXXrjXojv, e; wv eoti
to cuvs/s;. 'O 8' auro; Xoyo? xai ETci TcdvTtov twv
' aotaips'Twv. ZuvE/Eti usv S^ oux av eTsv oti tov si-
pr.asvov Xo'yov drcTSTat 8' drcav •?, olov 80-ou, f) uE'po?
u-Epou;, f) SXou uspoi;. 'IvTCsi 8' duspst; to dStaipsTOV,
*v«Yx1 ^ov §Xou diTTEcrOaf 6'Xov 8' SXou dTCTo'usvov
'''jx so-Tai cruvs/s';- to y<\p cruvs/1? s"/it to uiv dXXo
317
naturam. (9) Exsistit autem dubilatio, an omnis quielis ,
qti.ie non cst seuiper, sit generatio; et an hax sit |)rogressns
atl (|iiietein. Kjns igitur quod praeter naturam manet ut
terra; in locosupero, erit gencratio. Quando igitur vi sur-
suni ferebatur, ad quietem progrediebatur. Atqui qtiod ad
quietem tendit , seniper vitletur ferri celerius : quod autem
\i movelur, e contrario. lirit i^itur quiescens, quum non
sit factum quiesccus. Prrelerea tendere ad quietem , vide-
lur aut omnino essc : sccundum naturam ad suum lociiin
ferri , vel simul accidere. (10) ltem c\sistit dubitatio , an
quies qna; esl bic, sit contraria motni qui cst liinc. Quando
eniin movelur ex lioc , vel etiam abjicit, adliuc videtur lia-
bere id quod abjicitur. Quare si Iutc tiuics est contraria mo-
tuiquiest binciii contrarium : certesimul ineruntcontraiia.
An quadamtcntis quiescit , si adbuc inanet? et omnino quod
movetur, partim est bic, partiin in eo in quod mutat. ldco-
que magis motus motui est contrarius, quam quies. Ac dc
motionc qnidein ;t quicte, quomodo utraquesit una, et quai
quibus sint contraria , dictuin est.
II. Dubitarc autem quispiam possit etiam de progressu
ad staluin, an quicnmqnc sunt motus praeter naturam, bis sit
aliipia tpiies opposita. 5i igitur ikjii erit, absurdum est. Manet
enim, sed vi inanet. Quocirca crit aliquid quiescens, quod
non seniper quiescet sine quietis gencratione. (12) Atqul
constat fore; utenim movetur pneter naturam, etiam quie-
scere aliipiiil polest pra?tcr naturam. Quum autem quibus-
dam motus sit secuiiiluiii naturam , et prmter naturam ( ut
igni secundum naturam est motus sursum versus ; qui vero
cstdeorsum versus.est prseter naturam) : utiuin bic cst
contrarius, an inottis terra;? siquidem Iwcdcorsum fertur
secundum naturani. An pattt ulrosque esse contrarios , sed
non eodem niodo : veriiin liic qui est secunilum naturam,
ut secundutn naturain cxsislente liocejus motn : motus vero
i. iit-. ad locuni snpcriim, cjnsdem motui ad inierum oppo-
nilur, ut niutiis qui est seciintliiin naluiain , ei qui est prae-
tcr naturam. Similitcr iliccndinn cstetiam dc slatibus. Sed
fortasse a quiele motus aliqun parte diversam rationein
bubct.
J.iin vero si est continuum,ac tangens, et deinceps, ut
antea dcfinitum fuit (ncinpe continua, quomm cxtrenia
sunt iniiitii ; tangenlia vero, qtiorum suntsiunil ; deinceps
anlcm , quibus nibil ast interjcctum ejusdem gencris) : pro.-
fecto inipossibilc est , cx individtiis esse aliquid continuum,
ut lineam cx punclis , si quidem linea est res continua , pun-
ctum aulem res individua. Etenim nec extrcma punctoriim
sunt unum : quandoquidcm individui non est lioc quidem
extremum , illud vero alia quajdam pars. Nec cxtrema
simul sunt : quia nullum cxtremiim cst ejus quod partibus
vacat , quum aliud sit extrcmum , et id cujus est extremum .
(2) Pneterea necesse est, vel puncta, cx quibus cst conli-
nuum, essc continua, vcl se vicissim tangere. Eademque
ratio cst in omnibus individuis. Continua igitur csse nc-
queunt propter rationem qu.e jam dicta est. Kcs aiitein
omnis tangit vcl tota totam, vel pars partem, vel totam
pars: sed quum individuum partibus vacet, neccssc est ut
totum tangat lotum. Atqui totuni , quod tangit totum , non
erit continuuin : qiiandoquidem continuum babel aliam
 31« a»Y£lKU£ AKPOASKUS Q, a.
to 8' dXXo ue'po;, xal SiaipeiTai ei? outoi; ETEpa xat
totcw XE/ioptatuva. 'AXX& uf,v ou8' l:pE;v;; EffTai
CTiYufj aTtYuf;; fj xb vuv tou vuv, oWex touto>v Etvat
to ur,xo; f) tov /pdvov Essrlfj; usv -zap eotiv (bv ut.Oev
r, ecti uETacu ouvYEve'?, aTiYuoiv 8' del to uEta^u
Ypauuf, xai tojv vuv /povo;. (3) tvtt otatpoiT av
el; doiaipsTa , ttTcsp e; wv eittiv sxaTspov, tU TauTa
StaipsTTai. 'AXX' ouOiv ^v twv auvs/wv ei; duspfj
StatpsTov. "AXXo 8s y='v0« ou^ oTovt' eTvat ueTa;u twv
io oTtYuwv xat TWV vuv ouGsV ei Y»p eaTat, SfjXov 0)?
r,T0t aotatpETOv EBTai r, StatpeTOv, xat s'i StatpsTov,
?i »t; dotatpETa f; si; dst StaipETa- touto 8s auvs/s;.
<I>av£pbv oi xai Sti rcav auvs/E; StatpeTOv ei; dst 6t4t-
pETd- e£ Y^p et; dotaipETa, eVcat doiaipeTOv dStatpsTou
l!> d-TTTOUEVOV • £v yap to ea/aTov, xat SlTTETat TOJV
auve/iov. (i) Tou 8' auTou Xoyou xal usyeOo; xat
/pdvov xai x(v7)«riv il dStatpsTwv auYxsTa6at , xat
SiatpsTaOat Et; doiatpETa r\ ur,Os'v. (>>) AfjXov 8' sx
tojvoe- ei Ya? T° ue'y£Oo; e; diiaipsTOjv auYxstTat,
si) xa\ f, xivr,ai; f) toutou e; Tao>v xtvr^aewv eaTai dotat-
psrwv, otov ei to AliT e'x twv ABT eo-tiv dStaips'-
tow, f) xivr,o-i; 1?' f); AEZ , r)v dxtvr^Or, to ii sVt
tt,; ABT OtaaTaaew;, Exao-Tov to ue'po; e/et dStai-
peTOv. (e) Et o£ Tcapouo-r,? xtvr^eo); dvdYxrj xivetaOai
2> ti, xat £i xtvEtTii Tt, irapETvat xt'vr,i7tv, xal TO
xivEtaOai eaTai e; dotatpETO)v. Tb usv S»j A Extvr,Or]
to 12 Tr)V to A xivouuevov xivristv, TO oe B TrjV to E,
xai to F waauTto; ti\v to Z. (7) Et orj dvdYxr) to
xtvouuevov tcoOev uot uf, dua xtvEtoOai xat XEXtvr^cOat
30 oO ExtvEtTO 6'te exiveTto (oiov ei Qrfa^i Tt; paSt^Et,
dSuvaTOv dua paSit^Etv (-)r,Sa!;e xai SEtSaStxEvai ©r^-
6aCs)- t!iv os to A Tf,v d;jL£pT) exiveIto to il , f, f] TO
A xivr,ai<; Tcaprjv. "ilo-T si uev uaTEpov oitjXOev fj Strjei,
ctaipsTf, £v E(ri- Ste fap otrJEt, oute f,p£'uEi oute
35 StsXr.XuOEt, dXXot u£Ta;u ?]v. Ei 8' dua Si£p/£Tai
xal SieXt.XuOe to paSt^ov Ste jSaS&i, pESaotxbi; IxeT
Edtai xat XEXivr.uevov ou xtvEiTat. (s) Ei 8s rfjV uev
o^v rf,v ABE xtvEtTai Tt, xat f, xivriat; -?,v xtvEtTat
Ta AEZ EO-tt, Tf,v S' duepri tt,v A ouOsv xtveTTat,
4u dXXi xexivr,Tat , etr, av f, xivTiSi; oux e'x xiv^oeojv,
dXX' ex xtvr,udTO)v, xat to xsxtvvio-Oai Tt uf, xivouuevov
Tf,V Y^P A SlEXfjXuOEV OU 8l£;to'v. °iiLTTE EOTat Tl ^E-
EaStxevai ur,OET:oT£ paoit/jv TauiT,v Y«p PeSaotxsv
ou (Jaoiljov TauTT,v. (9) Et ouv dvaYxr, f, f,p£UEtv
45 f, xtvEtaOat Tcav, f,p£UEi 8s xaO' £xacrTov tojv ABT,
ioot' ECTat ti auvE/o); f,pEtxouv dua xat xtvouuevov
rf,v ^ap ABr S)>T,v exiveTto, xat f,ps'uEi Stiouv ue'poi;,
ioste xat Tcaaav. Kat ei usv tsc dotaipeTa Tr;; AKZ,
xivv'|0-ei; xivriaeo); Tcapouar,; IvSe/oit' av uf, xtvETaOat,
M dXX' fipsuEiv e? Ss uf, xtvT^aEti;, Tfjv xivr,atv [at,
Ix. xtvf.aEtov ETvat. (10) 'Ouotoi; 8' dva'YXT| tw ut,xei
xai ttj xtvT|ffEt dotatpETOv Etvat tov /pdvov, xat <s\ty-
XEtoOai ex twv vuv ovto>v dStaipE^Ttov e! YaP taaa
oiatpETOi;, sv Tto eXaTTOvt 8s to iaoTa/ei; 8t£triv eXaT-
(231,33!.]
adine aliam partcm , atque dividitur in ita divcrsa et loco
sejuncta. Quin ncc punctum dcinceps sequetur punctum
aut momentum momentum, ut cx liis sit longitutio vfl
tempus. Deinieps cnim sunt , quilius uiliil est inlerjectum
ejusdem generis : quod vero punctis est interjeclum, sem-
per cst linea ; et quod momentis, tempus. (3) Pra;terea divi-
dercturin individua : siquidem cx quibusest utrumqoe, in
lia?c dividitur. Sed nnlltim continuum ( ut vidimus) est in ea
dividuum qux partibus vacant. Kiillum autem aliud genu$
potest esse interjectum punctis ct momentis. Namsierit,
constat fore vel individuum, vcldividutim : et si dividuiun,
vel in individua, vel in semper dividua : lioc vcroestcon-
tintium. Perspicuum quoque cst, omne conlinuum esse
dividuum in scmpcr dividua. Nam ei dividatur in indivi-
dua , individuum ab individuo lan^elur : quandoquiilrm
cxtremum cst uniim , ac tangit continua. (4) Porm
ejusdem ralionis est, ct magnitudinem, et teinpus, ct
motum ex individuis constare, ac dividi in individua, vcl
nulluin horum. (5) Patet autem cx his : quia si magnitudo
cx individuis coustat , etiam motus, qui per spatium hiijus
magnitudinis fit , ex xqualihus motibus individuis crit :
veluti , si magnitudo a p y constet ex a p y individuis :
eliam motus 6 s C, quo motum est to to per intervallum
uPy, hahet singulas partes individtias- (G) Si autein pra-
scnte motu necessc cst moveri aliquid ; et si quid movctur,
nccesse est adessc motum : etiam ipsum moveri constabit
ex individuis. Jtaque per a , motum est to m , quum mo-
veretur motu 8 : et pcr p, motu e : et per y ilidem motu;.
(7) Si igitur necesse est id quod movetur ab aliquo loco»l
aliquem locum , non simul moveri et esse motum qno
movebalur, quum movebatur (veluti, si quis Thehas pro-
ficiscatur; impossibile est ut simul proficiscatur Thebas,
ct profectus sit Thebas) ; certe per a partibus vacans, mo-
vebatur to oj , quatenus motus 5 ei aderat. Quare si post
pertransiit quam pertransiret , dividuum erit ; quando enim
liertransibat, nec quiescebat nec pertransierat , sed inter
ulrumque erat. Quodsi simul pcrtransit ct pertransiit :
profecto quod proficiscilur, quando proficiscitur, profe-
ctum illuc crit ct motum, quo movetur. (8) Quodsi mo-
vetur aliquid per totam longitudinem af&Y> et motus.qiKi
movetur, est 8 e Z , nihil antem movetur per partem «
quaj partibus caret, sed niolum est : erit ulique motus,
non cx motibus, sed cx tcrminis mottium ; et aliquod mo-
tum eril, quod non movebatur : quia pertransiit partem »
non pertranseundo. Quocirca fieri poterit nt aliquid pro-
fectum sit , quum nunqnam prolicisceretur : quia per lianc
cst profertun) non per eam proficisccndo. ("J) llaque si
neccssc est quodvis aut quiescere aut moveri, quiestil
autem in singulis a p r : erit igitur aliquid continenter
qtiiescens simul ct molum. Nam per totam maguitudinem
a (5 y movebatur, ct in quavis parle quiescebat : proind^
etiam in tota. Et si quidem individuse partcs tou l z C sint
motus : fieri potcrit ut motu prajscnte res non moveatur,
sed quiescat. Si vero non sint motns, cveniet ut motus e\
non-motibiis constet. (10) Ut autem longitudinem et mo-
tum , sic tempus essc individnum et ex momentis indm-
duis constare necesse est. Nam si omnis estdividuus; quod
aiitem .rquc vclox cst , in minori tempore conficit minu*
 («.) JNATUBALIS AUSCULTATIONIS LIB. VI. CAP. II
tov, Staijetbc sdtai xai 6 ypdvoc. Ei 5' 6 y povo; otat-
f£TX s» l;' <f£p£"»l ti tt)v A , xai r) to A EaTat otat-
pitr;
CAP. II
'Ercsl OETcav [xsyEOo? eic ueyeOt) StatpETOv (oEOetxTat
*, vip 6rt dodvaTov £$ dxouuov Etvat ti auvEysc, u.e'yeOoc
o" eWtv drcav auv£/ e'c ) , dvaYxri to 03ttov ev tw law
/povti) uei!|ov xai e'v Ttii EXotTTOvt taov xai £V TW £).0tT-
Tovt tcXeTov xtvETaOat , xaOdrcsp 6pt£ovTat tivec to
OSttov. "Eotw y»P to iy o) A tou 2:p' 5 B 05ttov.
10 'ElCEl TOIVUV 05TTOV tCTTl TO TCpOTEpOV [AETaSdXXoV, EV
i!> ypdvto to A u,£Ta6s'6Xr]x£v drtb tou T £t; to A, oiov
EV TO) ZH, Iv TOUTO) TO B, OUTCti) EtJTat TCpOC, TW A,
iXX' drcoXst'1/Ef wo-t' ev tw taw ypdvw tcXeiov Sieioi to
65ttov. (i) 'AXXi u.r)v xai ev tw EXdrrovt, tcXeiov
u e'v <» yap to A Y£Y£'V7iTal ^pbc tw A , to B egtw irpbt;
Ttji E TO 8pa8uTEpOV OV. OuXOUV ETCEt TO A TtpOC. TW
A YeVEvriTat e"v STcavTt tw ZH y pdvw, Ttpbc tw 0 saTat
ev sXdnovt toutou- xai estw sv tw ZK. Tb ptiv ouv
l'0, 8 oieXtjXuOe to A , u.ei^o'v eo-ti tou TE, 6 os ypdvoc
*'6 ZK EXdrtiov tou TcavTOc; tou ZH- wotte ev £XaT-
Tovt u.£t^ov oiEicri. (3) <l>avepbv 2s ix toutwv xai 6rt
to 65ttov ev eXottovi ypdvto otEtort to taov. 'EtceI
Y»p Tr,v U.E1J0) ev IXaTTOvt 5i£pv_£Tat tou Ppa5uTs'pou ,
chjto 0£ xaO' auTO XaijtSavduEvov ev tcXeiovi /^pdvw tt,v
5'j uEtiJto tyjc fXaTTOvo;, oiov TTjV AM tt,<; AS, tcXeiwv av
£?r; 8 /pdvot; 6 II P, ev w tt,v AM Stsp/ETat, rj 6 112, iv
1!) tt,v AH. "125TE Etl 6 II P vpdvo; tXaTTwv ECTi tou
IIX, ev to to PpaouTEpov oi£p/ETai Tr,v AE, xai 5 112
IXaTTWV EOTat TOU Ej^' t.) IIX- TOU VOtp II P iXaTTti)V, TO 0£
M) tou EXaTTOvoc; E>.aTTOv xai auTO IXaTTOv • wute Iv iXaT-
tovi xivTjOr^oETai to tcrov. (4) "Eti 0' Et tcSv dvaYxr,
r, ev tctw ypdvw v\ ev EXd-Tovt r\ iv tcXeiovi xtvEtaOat,
xat to uiv ev tcXeiovi ppaSuTEpov, to 0' ev to"w iaoTa-
/_£?, to 0£ 03ttov oute iaora/Jc; oute ppaouTEpov,
35 out' av £v icw out' Iv tcXeiovi XtVOtTO TO OaTTOV.
AttTCETat ouv Iv IXaTTOVi, wctt' dvaYxrj xai Tb
taov ueyeOoc it EXaTTOvt ypdvw ottEvai to 05ttov.
(b) ErcEioi Tcaia jxev xivriatc £v ypdvw, xai EvdrcavTt
/povto ouvotov xtvriGrjvxi, Tcav os. to xivouuevov Ivoe-
«" /£T»t xai 05ttov xtvsTaOat xai ppaouTEpov, iv fircavTi
/povco EaTat to OSttov xtvttaOat xai ppaouTEpov. Tou-
tti)v d' ovto)v, dvaYxr) xai tov ypdvov auvE/rj Etvat.
Acvto 0£ auvEyic; to otatpETOv ei^ dsl otatpETa- toutou
yap uTcox£iu.Evou tou ouvsyou; , dvaYXr) auvEyrj Etvat
(i tov /pdvov. (e) 'ErcEi ^ap OEOEixTai Sti to 03ttov ev
s>.arrovi /oovm ot£tai to taov, laTw to u,ev £3j>' w A
Oittov, to 0' E^* w B ,8paouTEpov, xat xExtvrjaOo) to
,Bpaout£pov to e's' w TA u.ey£Oo<; ev tw ZH ypdvo)-
6f,Xov TOtVUV OTl TO OaTTOV iv EXaTTOVl TOUTOU XtVTj-
M. 5iT5t to auTO u.eyeG01; ' "ai XEXtvrlaOw Iv tw Z0. ndXtv
6 ETCSl TO OaTTOV £V TW Z0 SieXt/.uOe TYjV SXr,V TY)V
' ^0 ^p^OUTEpOV EV TW aUTW ypOVtO TT,V EXaTTO) OIEt-
319
spatii : etiam tempus ilividuuni erit. Quodsi tcmpiis divi-
duuin erit, quo aliquid fertur per lnagnitudinem a : eLiam
magniludo a erit dividua.
[!•]
Quum anlcm omnis magniludo in niagnitudincs divi-
tlua sit ( qtiippe ostensum cst lieri nou possc ut cx imlivi-
duis constet aliquid continuum ; omnis vero inagnitudo cst
continua ) : necesse est id quod est velocius, a-qunli tem-
pore majus spatium pertransire, ct minori asquale, ct minori
majus, quemadinotlum nonnulli deliniunt id quod est ve-
locius. listo namque id in quo est a, vclociuseo in quo
cst (3. Quoniam igitur quod prius mutatur, cst velocius :
ccrte quo tcmpore to a mutatum est a v atl S, puta tcmpore
t, i), liot; tcmporc to p nondum pervenit ad 8, sed cilra crit.
Quapropter id quod est vclocius, rjequali tempore plus spalii
conficit. (2) Quin etiam minori temporc plus spatii conficit
quam id quod cst tardins. Nam quo tempore to a pcrvcnit
atl 0, to p pervenit ad e, quum sit tartlius. Ergo quiaTo a
ad & pcrvenit toto illo tempore X, t\, ad 0 pcrvenict minori
tcmpore quam lioc sit, ac pcrveniat tcmpore r, x. Spatium
igitur y 8, quotl pertrar.sibit to a, est majus quam y e; tem-
pus vero r, x est minus toto illo tempore X, r|. Quarc minori
tcmpore conficit majus spatium. (3) tx liis etiam patet, id
quod cst velocius, niinori tempore conliccre sequale spa-
tium. Nam quia majorem longitndinem pcrtransit minori
tempore, quam id quod est tardius; ipsum aiitem per se
acceptum majori tempore pertransit longittidinem mnjorcni
minore, veluti longitudincm X u., qua- est major longitu-
dine X 5 : profecto tcmpus n p, quo pertransit longitudinem
\ u, est majusquam tempus tc a, quo perlransit longi liidincm
X 5. Quoclrca si tempus rt p est minus tempore iz y_, quo mo-
uile tardius pertransil longitudinem X i : etiam tempus - ■-?
est min'is tempore in quo est z y. '■ siquidem est minus tem-
pore tc p : quod autem cst minore minus, ipstim quoque est
minus; quapropter minori tcmporc conficiet aeqnale srw-
tmm. (4) Pra?terea si neccsse est quodvis aut aequali aut
minori aut majori tempore moveri ; ct quod majori teni-
pore movetur, est tardius ; quod autcm sequali , est a;qne
velox ; quod vero cst cclerius, ncc cst aeque velox nec tar-
dius : profecto quod est velocius , ncc xquali nec majori
temporc movetur. Restat igitur ut moveatur minori tem-
pore : qtiare necesse cst etiain, ut vclocius minori temporu
pertranseat sequalem magnitudinem. (5) Quoniam auteni
omnis motus est in tempore , et in omni tempore possibile
est aliquid rooveri; quicquid autem movelur, potest et
celerius moveri ettardius : certe in omni tempore fieri po-
tcrit ut celerius moveatur et tardius. Qtium luec ita sinl ,
necesse est etiam tempus esse continuum. Dico autem con-
tinuum quod est dividuum in semper dividua ; nam si sup-
ponattir continuum esse iioc, necesse est tempus esse con-
tinuum. (6) Quum enim ostcnsum sit, id quod est velo-
cius, minori tempore conficcre a;qualc spatium : esto ulii
a, inohile vclocius : ubi p, tardius : ac tartlius pertranscat
magnitudinem 1 8, tempore r, r). Patet igitur vclocius mi-
nori quam hoc temporc pertransiturum candem magnitn-
dinem; ac pcrtranseat temporet; 6. Rursus quia velocius
mobile temporc C 0 pertransiit totam longitudinem y 8 :
ccrtc tardius codem lctnpore minorem conficit : liajc sit
 320 «I)Y2IKH2 AKPOASEili; q, fl.
ctv scrat ouv sV tj; FK. 'EiTEios to fjpaouTspov tq B ev
tw Zfc> /pdvoi Tr,v TK otsXr.XuOe, to OSttov ev IXottovi
StEtctv wcte rcdXtv otatpsOriasTat 6Z0 /pdvo;. Toutou
8s ctaipou.j.;vou xai to l'K [jJysOc; otatpeOr.cETat xaTa
6 tov auTOv Xo'yov. Ei os to ui-j-sOo;, xai 6 /povo;. Kat
dsi tout' saTat u.ETaXaij.6dvouatv drcb tou QaTTOvo; to
f*DaouTspov xai aTcb tou j3paouTspou to OSttov, xat tw
dTcoosoEiYusVo /poiuivoi; • ctaipr.cei ^ap to iasv Q5t-
tov tov /pbvov, to oi jjpaoutspov to jirjxo;. Et ouv
10 dst u.lv dvTtCTpstpEiv dXr,Os; , avTicTpEipouivou oi dst
YtvETat otatpEai;, -iavspbv 6'ti rca; /pbvo; ecTat auvs-
/i.;. (7] "Apta oe o~Xov xai 6i\ usyeQo; drcav ecti
cuve/e';- Ta; auTac y«? x0" "^? "c*? oiaips'asi; 6 /_po-
vo; JtatpeTOai xat to _j.s'yeOo;. "Eti oe xai ex viov
15 ticoOoroiv Xoywv XsYsaOat :pavspbv w; Et.TSp 6 /pbvo;
eWt cuve/r.;, 6'ti xai to jaeyeQo; , EiTcsp sv tw r.utaEi
ypdvo) r,u.tau oup/ETat, xai atrXwc sv iw sXaTTOvt sXaT-
tov al y^P auTai Staipiast; eaovTai tou /pdvou xat
tou ueye'Oouc. (s) Kai ti brcOTepovouv drcEtpov, xai Oa-
ao Tepov xai w; OaTEpov, xai OaTspov olov el u.ev toT;
sa/aTot; d-rcstpo; 6 /pbvo;, xai to _j.t,xo;toT; la/aTotc
st 0! t~ otatpiVst, t~ otaipsast xai to (J.~xo;- tt oe
au-ioiv 6 /pdvoc, ducioTv xai to _j.e'yeOo;. (b) Ato xat
6 Zr,vo)vo; Xo'yo; 'kuoo; XauSavEt to [/.»] svos/saOat Ta
i» a-sipa SteXOeTv ■/_ d'|aaOat twv drcEtpwv xaO' sxaaTOv
e'v TCETCEpaauEvw ypdvo). At/w; Y»p Xe'yet«i xat to u.~-
xo; xai 6 /pdyp; aTCEipov, xai bXw; rcav to auvE/E?,
»)T0i xaTa otaipEatv •?, toT; Ea/aTot;. Twv u.ev ouv
xaTa iroabv aTreipwv oux tvoE/ETai a^aaOat Iv irt-
30 TCEpaaaEvw ypdvto,Twv 2e xaTa otaipEaiv Ev&E/ETar
xai y*° «uto; 6 /pdvo; outo>; diTEtpo;. iiaTE ev tw
• aTceipto xai oux ev tw TCETCEpaau.evw auu6aiv£t ottevai
to aTcetpov, xai aTCTEaOat twv drcsipo^v toI; aTCEtpot;,
ou Toi; TCETCEpaau.Evot;. Oute o)j to d-rcsipov oIovte
3& ^v TrE7rspaau.s'vw /pdvo) StsXOeTv, out' ev aTCEtpw to
TceTCEpaauevov dXX' edv te 6 /pdvo; drcEtpo; 7), xai to
|j.e'YeOo; laTat drcEtpov, sdv Te to u,e'ye0o;, xal 6 /pd-
vo;. (10) "Eoto) y^P TCETCEpaauEvov u,e'yeOo; i<f' o&
AB, /pdvo; OE aTcstpo; io w l'- stXr,oOw oe Tt tou
«0 /pdvou rcETcepaauivov, sy' w l'A. Ev toutw ouv otstat
ti tou u.sys'Oou;, xai ectw oisXr|XuOb; E-f w BE. Touto
oe r, xaTau.6Tpi.7Ei to e^' 0) AB, % eXXstyst, •?, uTcep-
CaXsT- ota-^spEi YipouOs^vsi ^ap dsiTO taov tw BEujf-
YsOo; ev faw /pdvoi oistat, touto os xaTau.£Tpet to6Xov,
45 TcercepaaiiEvo; EaTat 6 rca; /pdvo; ev w 8trjX0£v et;
taa y&P StatpEOrjasTai, w; xai to u.e'yeOo;. (11) "Eti
S' £t u.r, Tcotv u.eyeOo; ev drcEipw ypbvo) distatv, dXX'
£voe'/ETai ti xai h TrETcspaa(j.£vw SieXOeiv, otov to
BE, touto Se xarauETpriaEt to rcav, xal to taov tv fao)
t>u otstatv waTS TtsTCEpaauivo; eaTat xai 6/pdvo;. "Oti
6" oux ev arcsipw oiEtat to BE, tpavspdv, ei Xr;^Oe£r) srci
OaTEpa TCETCEpaau.s'vo; 6 /pdvo;- si ^ap Iv IXaTTOvi to
u.spo; 8i£tat,T0uT0 dvaYxri TCETcepdvOat, OaTs'pou ^e
Tcs'paTo; uTcdp/ovTo;. 'lil 'II aurf, os aTrdosi^t; xai
(«33.)
ni)i y x. Quiim autem to p mobilc tardius, tempore ? 8 per-
transierit lon_;itudineri) y x : velocius eam conficit minori
iL.-npore ; quapropler rursusdividetur tenipus JO. Hoc autem
diviso, etiam magiiitudo y x dividetur secundum eaiidfm
rationem. Quodsi niaynitudo, eliam tenipus; ac semper lioc
erit, si sumejitesproyredianiur a velociori ad lardins, eta
tardiore ad velocius; atque eo quod demonstratum erit,
utamur : nam velocius dividit tenipus, ac tardius longilu-
dinem. Ergo »i semper couversio est vera, convertendo au-
tem semper titdi^isio; pcrspicuuin est omne tem(iiis esu;
continiium. (7) Simul aulem patct, omnejn magnitudiucm
esse conUnuaiii : quoniam iisdem ct aequalibus divisioni-
bus tenipus et magniliido dividuntur. l'i aterca etiam ev.
sennoiiibus qui vulgo haberi solent, perspicuum est, si teu.-
pus sit continuuin , etiam inagnitudiiiem esse contiuuam :
siquidem dimidio tempore perlransit dimidium spatii, el
omnino minori tempore mintis spatii ; ca-deiii enim divi-
sioncs erunt temports ac magnitudinis. (8) Et si allerutrum
est iniiuituin , etiam alterum inlinitum est ; ct ut alterum,
ita etiam alterum ; veluti , si tempus sit eUremis inlinitum,
ctiain longitudo extremis inflnita erit ; si vero illud est divi-
sione inflnitum, divisionc erit inlinita etiam niagnitudojsiu
auteni utroque modo tempus, ulroque niodo eliam inagnitu-
do. (9) IdeoqueZcnonisratiofalsumsumit, non posse aliquiJ
infinita pertransire, scu tangere iufinita singillatim tempore
finito ; nam ct longitudo , et tempus, ct omnino continuuiu
omnc bifariam dicitur inlinilum : nimirum vel divisiunt-,
vel extremis. Qua? igilur sccundum quanlitatem snnt infinila,
non possuut langi tcmpore linito : qux vero secundum diti-
sioncm, possunt : quoniain et ipsum tempus ila cst inlinitum.
Quare temporc infuiito , non finito, accidit ut aliquid per-
transcat infinita, ac tangat inlinita iiilinitis, non finilis. Er^o
ncc infinituni potest finito tempore pertransiri , nec infinitu
flnitum : scd si tenipus infiuitum sit, eliam magniludo erit
inlinila, et, si magnitudo, etiam tempus. ( 1 0) Esto nam«]ue
flnita magnitudo, ubi a [i : tcmpns infinitum, ubi y- Sumatnr
igituraliquaparstemporislinita, iibi^ 5. Hoc igitur temporc
conficiet abquain partem magnitudinis : ac pertranseat par-
tem, ubi (3 e. Hacc vero aut metietur magnitudinem ot |J, aut
deficiet, aut superabit : niliil enim refert; nam si semprr
acqiialem magnitudincm parti pe o;qiiali temporeconficit,
baec aulemmelitur totammagniludinein : universum tem-
pus, quo pcrtransiit, liiiiliiiu erit;quandoquidem in partes
osquales dividetur, sicut et magniludo. (11) Prsetereasi nou
omnem magnitudincm infinito tempore pertransit, sedali-
quam tcmporc finito |)ertransire potest, ut partem ji t, \ax
autem mctietur totum : ctiam nequalem partcm a?quali tem
pore pertransit ; quarc tempus quoque finitum erit. Quod au-
tem non inlinito temporc mobile pertranseat partrm Jit, per-
spicuum erit, si sumptum fuerit ab altera parte finilum ton»-
pus ; nam si minori tempore conficit partem, neccsse est li»r
esse linitum, quinn alter terminus adsit. (12) Eadwn e*l dt
 (ms,5M.; NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VI. CAP. III.
£t to ulv ufjxo; aw£ipov, 6 Se ypdvo; TtsTTEpao-uevo;. <I>a-
vepbv ouv ix twv eipriuevow to; outi Ypauufj, ouTe irttTtE-
Sov oute oXo>; twv auvEyoiv ouOsv eo-Tat aTouov, ou udvov
Sti TO vuv XeyOe'v, dXXa xal Srt o-uu.6r,o-eTat Staipeio-Oai
i to aTOixov. (13) 'Eirei yip iv fijtavTt ypdvo) to Oartov
xat (JpaSutepdv eoti.to Ss 03ttov TtXeiov SufpyETat iv
TuiTto y pdvo>, ivSsy STai xai SiTtXdatov xal fju.tdXiov
Suivii ufjxo; • Eirj vip av outo; 6 Xdyo? tou Tayou;.
'Evr^vEyOto ouv to OSttov f,uidXtov iv tw aurw ypdvto,
10 xa\ otr,pr'jOo) Ta ueys'0t) t4 usv tou Odrtovo;, ly'
£ AB Br TA, ei; Tpta dtTOu.a, Tot Se tou PpaSuTE-
pou Et; Suo, ly' iov EZ ZH. OuxouvxaiS ypo'vo;Stai-
p£8r'a£Tai E?; Tpia aToua- to yap taov iv to> taw y pdvw
Stsici. Atr,piio-0o) ouv 6 ypdvo; si; Ta KA AM MN.
15 DotXtv 5' iitel to ppaSuTEpov iviyvexTat t-Jjv EZ ZH ,
xat 6 ypdvo; Tur)0r;o-£Tai Stya. AtaipsOrjO-Etai dpa
t6 a-rouov, xa\ th duEplj oux iv dTouw Stsistv, dXX'
iv it/eJovi. <&avepbv ouv 8rt ouSs'v ifftt tmv auveywv
duEps;.
CAP. III. [II.]
so 'AvetYXT) Ss xal to vuv to uf, xaO' erepov aXXi xaO'
auTO xat TtpwTOv Xeyouevov dStaipeTov elvat, xat iv
fiitavTi to TototiTO y pdvw ivuicdpy stv. Eati fap Ecry aTov
ti tou yeyovoto?, ou iitt TaSE ouOev eoti tou ue'XXovtoc ,
xat rdXtv tou ue^XXovto? , ou iit\ toSe ouOtv eoti tou
tt Y=Y0V'T<>! ' 8 of, e^ouev du^oiv sivai JtEpa;. (3) Touto
Se 5v SEtyOrj Srt toioutov iffTt xaO' auTO xat TauTOv,
S;jia ^iavEpbv eaTat xat Stt dSiatpETOv. (3) 'AvaYxr, Sf,
tb autb Eivai to vuv to EoyaTOv du.^0TEpti)v Ttov ypd-
vtov- eI y«P e*T£pov, lytlr^ jj.1v oux av Eir, OaTEpov Oa-
3u-£po),Sta to ufi sTvat auveys? l\ duEptov tt Se ytopk
ixdtepov, UETa;u EOTat ypdvo;- itav ^ap tb OMvEyE?
TOtOUTOV 0)CT' tlVll Tl CUVtOVUUOV UETa^U TtOV 1t£paTO)V.
'AX).i uf,v et ypdvo; tb u£Ta;u, StatpETOv eaTaf ita;
vip ypdvo; SeSeixTai 5ti StatpeTo';. 'Uote SiatpsTOv
M to vtiv. EE Se StatpETOv to vuv, Eatat ti tou yeY0VOT<)s
iv toi ue^XXovti xal tou ue'XXovto; iv Toi Y^Y^voTf
xaO' S y>? av StaipeOv; , touto Stopiet tov TtaprjxovTa
xatTov jxEXXovTa ypdvov. (4) "Aua Ss xat oux av
xctO' a&TO efr) to vuv, dXXa xaO' IVepov • r\ ^ip Statpe-
to ot; ou xaO' outo. II pb; Se toutoi; tou vuv to uev
Tt yeyovo; EOTat, to Se ueXXov, xat oux del to auTO
YEY°v°s rj ueXXov. OuSe Sf, to vuv to auTO- 7toXXay_7)
yotp StatpeTo; 6 /pdvo;. (s) "ilor' ei TauTa douvaTov
UTtdpyetv Tto vuv, dvaYxr) to outo etvat to ev IxaTEpto
*5 vuv. 'AXXi u.f,v e! Tautd, tpavEpbv Sti xat dStatpETOv
£t yip StatpeTOV, itdXtv TauTi o-uuCrjseTat & xat iv tw
TrpoTEpov. (e) "Oti uev toivuv eo-t( Tt ev tw ypdvo) dStai-
pctov, S o>au.ev elvat to vuv, SfjXdv iffTtv ix twv eiprju.s'-
vtov. "Oti S' ouSev ev tw vuv xtveiTai , ix twvoe ^pavs-
Wfov Et Y*p io-Tiv, evSeyeTat xat OSttov xtvetsOat iv
iuto) xat fipaSuTepov. "Esto) Sf| to vuv, i^>' w N, xs-
xivr,aOw S' iv auTWTO Oartov Tfiv AB. Ouxotiv to Ppa-
AIUTOTH.E& 11.
3?1
monstratio, cliam tum, si ponatur longitudo esse infinita,
truipus vito linitum. Patet igitur ex iisquacdictasunt, neqnc
lineam, neque supcrficiem, neqne omnino ulltitii conlinuum
esse individuum, non solum ob id quod uunc dicltim fuit,
sed etiam quiaaccidet dividi quod est individuum. (13) Quum
enim in omni temporc sit celerius ac tardius, celerius
autem plus conficiat a>quali tempore : fieri potest ut con-
ficiat duplam aut sescuplam longitudinem : quandoquidem
lia-cpotest esseratio celcritatis. Latum igituresto velocius
per longitudinem sescuplam eodem tempore; acdividantur
magnitudines, velocioris quidem, ubi a'fi, (5r, yS, in trcs
partes individuas; tardioris autem in duas, ubi ti, (q.
Ergo etiam tempus dividetur in tres partes individuas : qno-
niam aequale spatium .Tqnali tempore conficit. Dividatur
igitur fempus in xX, X u, uv; rursus quia tardius latuin est
per e?, Jr, : tempus quoque secabitur in duas partes. Itaqiifl
quod est individuum, dividetur ; et quod partibus vacat, non
pertransit individuo tempore, sed longiori. Perspicuum
igitur est, nnllum continuum partibus carere.
Ncccssc autem est momentum, quod non per aliud, scd
per se et primo dicitur, esse individuum, ac tale momen-
tum in omni tempore inesse. Est enim extremum quiddam
practcriti, citra quod mliil est futuri : et rursus fiituri, ultra
quodnihil est praeteriti : quod quidem diximusesse utrius-
que terminum. (2) Hoc autem si ostensum fucrit tale esse
perse, atque idera : simulperspicuumeritesseiodividuum.
(3) Necesse igitur est, momentutn quod est utriusque tein-
poris lAlraiiiiin, esse idem. Nara si sit diversum, non
poterit alterura alteri dcinceps esse, propterea quod non est
continuumex iis qua; partibus vacant ; si vcro utrumque
scorsum est, tempus erit interjectum : omne enim conli-
nuum est tale, ut sit aliquod synonymum cxtrcmis interjc-
ctum. Atqui si tcmpus est, quod csl intcrjectura, dividuum
erit : quia probalum est omne tempus esse dividuuni. Qua-
propter moraentum crit dividuum. Quodsi momentum sit
dividuura, erit aliquid prateriti in futuro, ct futuri in prae-
tcrito ; id cnim quo dividetur, praisens ac futurum tcmpiis
disterminabit. (4) Item momentum non erit terminus per
se, sed per allud : divisio namque non est ejus quod est
per se. Ad haec praesenlis momenti aliquid erit praeteritum ,
aliud futurum : nec scraper idcm praeteritum, aut fulii-
rum. Ergo nec pracscns momentum semper est idem : quia
tempus multismodis dividi potcst. (5) Quocirca si bxcinu-
mento inesse nequeunt, necessc est idem esse in ulroque
moraentum. At vero si idem sit, palet etiam essc indivi-
duum : quia si sit dividuum, rursns eadem evenient quae in
priori argumento dicta sunt. (6) Esse igitur aliquid in tem-
pore individuum, quod dicimus esse momentura, constat
ex iis quae dicta sunt. Niliil autem in momento moveri, cx
bis perspicuum erit : quoniam si id sit, poterit et celerius
ineomoveri ct tardius.Esto igitur momentum, in qno v,ct
in eo moveatur, quod est celerius per longitudinem ap.
Quod igitur cst tardius, in cotlem movcbilur pcr longitu
21
 355 «I.VSIKHi: AKPOAZKflS q, 8
JuTepov iv tw auTw sXaTTw Trjc AB xivr,Or,ceTai, oTov
ifjV Al\ 'ElTEl 8i TO jJpaOUTEpOV EV SXti) TW VUV XEXl-
VTjTai tt,v Ar, to Oarrov ev Adrrovi toutou xivr,0rJ5E-
•tat. "ilcxe StatpeOr'cETat t6 vuv. 'AXX' r,v doiaipETOv.
6 Oux apa ecti xtvstcOai ev tw vtiv. (7) 'AXXa u,f|V
oi8' r;psu.eiv ■ f,p£u.eTv yjtp iXEYOuEv to tcebuxoc. xivei-
cOat (xr) xivouuevov 6te 7ts'-j;uxe xat ou xat toc.-
ioct' ^tcei ev tw vuv oiOsv tte^uxe xtvsTcOat, SrjXov
wc. ou8' r,p£u.sTv. (s) "Eti 8' e( to auxb u.sv Icti to
10 vuv e"v du/jyoTv toiv /pdvotv, E^vSs/ETai 8e t6v u.sv xt-
vEioOat, tov 8' fjpEusiv SXov • t6 8' SXov xtvouusvov tov
/pdvov sv 6twouv xtvr,Or'c£Tai twv toutou xaO' 8 Tte-
Cvuxs xtveicQai, xat to f,psu.ouv wcaurwc, f,pEur'c£i,
cuu.6r,c£Tai to auTO dua f;pEu.eiv xal xtvsTcOat • to v&p
it> auTO sc/aTov twv ypdvwv du^OTE^pwv, t6 vuv. "Eti
0' fjpsuEiv uiv Xeyouev to 8u,o(wc e/ov xat outo xat Ta
utEprj vuv xat TrpOTepov • ev os tw vuv oux ecti to Ttpo-
tepov, wct' ou8' f)psu.ETv. 'AvaYXT, apa xat xtvEtcOat
to xivouu-evov ev /pdvw xat f,pEU,sTv to f,p£u.ouv.
CAP. IV. [III.)
w T6 8= u-ETaSaXXov a'7tav dvaYXYl SiaipsTOv fTvar
eVeI vap ex tivoc, ei; ti Tcaca u.ETa6oXrj , xat §Tav uiv
r, ev toutw ei? 8 u,ETE'6aXEv, ouxeti UETaSdXXEt • 6'tov
oj i\ ou uETsSaXe, xat auTO xat t4 u.E'pr] TidvTa oi ue-
xafidXXEf to ykp woautwi; l/ov xai outo xat xa u.Epr)
as ou uETaSdXXst. 'Avdyxr, ouv to u.e'v ti ev toutw Etvat,
to 8' ^v OaTe'pw Toti uETaSdXXovTo; ■ oute y^P " "I-1-
<poTe'pot; out' ev U.r,OETE'piO 8uvaTo'v. As^to 3' £1; 8 U.E-
TaGdXXEt to TrpwTov xaTa Tr,v u.ETa6oXr,v, olov ex tou
Xeuxou to tjjatdv, oi to uiXav • ou fap avafx.r\ to u.e-
3C Ta6dXXov ev 67TOTEpwouv Etvat twv dxpwv. <I'av£p6v ouv
oti Trav to u.ETa6dXXov ECTat ctatpETOv.
[IV.] 2. Kivr,o-tc; 0' Iotti StaipsT}) oi/io? , £va jjlev
Tpdrcov tw /pdvw, dXXov 8e xaTa Ta; twv u.spwv tou
xivouuevou xtv7-o-£tc, olov, Et to AT xtvEtTai 6'Xov, xal
25 to AB xtvr/Jr,oETai xat t8 BF. Ectw ort, Br tou u.ev
AB r\ AE , tou 8e BI' ^l EZ xivr,<jt? twv [jiEpwv.
'Avdyxrj ov\ t^jv O.rjv, iy rj; r, AZ , tou AE Etvat xtvrj-
ctv xtvir^cETat yap xara TauTr^v, EiTEi7t£p IxaTEpov
twv u,Epwv xtvEiTat xaO' IxaTEpav. OuOev 8e xivEtTat
»o xaTa Tr)v tou dXXou xi'vr,civ • wcte f, Skr\ xt'vr|Ci? tou
oTvOU ecti ueyeOou; x(vt,ci?. (s) Eti 8' ei 7caca (xev
xivrjci; Ttvd; , ^i 8' o^Xr) xivr,cii; r, E3>* ?fi AZ , ur^TE Toiv
[XEpoiv eWi [JiT^SETEpou ( (jt£'poui; yap ExaTEpa ) u.t^t'
dXXou u.riO£vdc, (ou fita r\ 6'Xy) o^Xou , xat Ta u£pr| twv
45 uepiov Ta 6e (JtEpr) t?;; AZ twv ABE xat ouoeviov dX-
Xwv tcXeioviov yap oux r,v it.it x(vr,ci?) , xav r, 3).r\ xi-
vr,cti; Eir, av tou ABr (XeyeOoui;. (l) "Eti 8' ei u.e'v
ectiv ak\rt tou $ko\> xivricic , otov ly' rj; 01, dcpaipEOr)-
CETat aTr' autrjc; r) ixaiEpwv twv u.£ptov x(vt,ci;- auTat
60 8' tcat ecovTat Tai? AE EZ' u.t'a yap Iv8c. xivr,ctc-
WCT' El (Jt£V S),T| OiaipE0T|CETai f, 01 EIC. TOt; TWV U.EOWV
xtvi)CEic, icr, ECTai f, 01 ttj AZ • £i 8' drcoXsiTtEi ti, olov
dinem minorcm quam »p , veluti pcr iv. Quia vem quod
est tarditis in toto momcnto, motum est pcr a f : id quod
est celcrius, in minori quam lioc sit movebitur. Quapropter
dividetur momentum ; atqui erat individuum : non potest
igitur moveri in momento. (7) Sed nec quiescere; nam qui.--
sceie dicebamus, quod natura aptum est moveri, nec mo-
vetur quando naturaaptum est, etubi, et quomodo. Quare
quum in moraento niliil sit natura aptum moneri, consUt
non essc eliam aptum quiescerc. (8) Praterea si idcm est
momentum in titroque tempore; potest autem toto altero
moveri , altero toto quiescerc ; quod autem toto teinpore
movetur, in quavis liiijus parte movebitur, in quo naturj
aptum est movcri ; ct quiescens itidem quiescet : profecto
eveniet ut idem siraul quiescat et moveatur. ldem enim est
extremum ntriusque temporis, nimirum uiomenlum. Prsr-
terea quiescere dicirous, quod simililer se liabet et ipsuui ct
partcs ejus tam nunc quam prius : sed in roomento non < -'
prius : quare nec quicscere. Neccsse est igilur, id quod
movetur, in temporc moveri : et quod quiescit, in tempore
quiescere.
Quicquid autem mutatur, necesse est ut dividuum siu
Quum enim omnis mutatio sit ex aliquo in aliquod ; et quando
res est in boc in quod routata est, non mutatur amplius;
quando autem in eo ex quo est mutata, lam ipsa quim
partes ejus omnes non rautantur : ( quod eniro eodetn modo
se liabet, nec ipsum nec ejus partes mulantur ) : neccsseigi-
tur est partem cjus quod mutatur, esse in lioc ; partem in
altero : quia nec in utrisquc nec in neutro totum esst
potest. Dico autem in quod mutatur, id est, quod estpri-
mum in muUtioue : veluti, cx albo fuscum, non nuTwrj.
Non est enim necesse ut quod mutatur, sit in utroque «■
tremo. Perspicuum igilur est, quicquid mutatur, fore diii-
duum.
[IV.] 2. Motus autem bifariam est dividuus : uno modo,
ratione tcmporis; altero, secundum motus partium ejus
quod movetur : ut pula si t6 ay movetur totum, etiam pars
ap movebitur, ct pars Py- Esto igitur partis a^motusis :
partis autem Py motns eC. Ergo necesse est.totum £1
essc inotum ipsius ay : movcbitur enim secundum lnmo
motum ; quandoquidem utraque pars movetur secundura
ulrumqtie : nihil autcm movetur alius rei motu; qua-
propter totus motusest totiusmagnitudinismotus. (3) Pra-
terea si omnis motus est alicujus; totus auteni molus
S;, nec est altcrutrius partis ( nam utriusque partisest
utraque pars motus ) , nec alius cujuspiam ( cujns enira
totius cst totus motus, etiam partes sunt partium : parts
autem molus £;, sunt partium a°v; non aliorum : quia
plurium non est unus motus ) : profecto etiam totus motus
crit magnitudinis aPf. (4) Praterea si alius est molus lo-
tius , veiuti in quo est Bt, auferetur ab eo molus utriusqot'
parlis. Hi vero raotus a:quales erunt motibus 5e, eC : quan-
doquidcm iinus motusest unius. Quncirca si totus motus''
dividctur in partium motus, rcqualis erit motus Oi moliu
SC- Si quid aiitem restat, vcluli toxt liic nullius eril mo
 (*■) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VI. CAP. V.
TO KI, aUTT| OuSevOC. E9T«l XIVT)0JIC/ OUTE fkp TOU C1X0U ,
oute Ttov (jLspoiv, Sta to iiiav sTvat Ivd;, oute dXXou
ouOevoi; * rj Yap cruvEyr,; xivrjCfie, eVrt Cfuveyiov Ttvtov •
oWauTo); Se xal ei uTcsp6dXXEt xa^a tt^v StaipECftv.
5 "Qit' e( touto dSuvaTOV, avdyxT) tt,v auTT,v eTvat xai
ioTf,v. ACtt) uiv ouv rj otaipeo-ic, xaTa t&; tuv [jiepiov
xivrioet; Ioti , xat dvdYXT) tcovto; Etvat tou ueptcfTou
atVnjv. (b) "AXXrj 6e xavi Tovypdvov stcsi Yapdrcacfa
xtvr.ou; ev y_po'vo>, ypdvo; Ss Tca; StatpeTo';, Iv 81 tw
lo IXdrrovt IXdfTo>v tj x(vr,cfi;, dvdYxrj Tcacfav xtvrjaiv
JtaipetaOat xaTa tov ypdvov. [V.] (b) 'Etcei Ss tcSv to
xlvouuevov ev Ttvt xivsTrat xat ypdvov Ttvd, xat tcovto';
soti [xivoujxEvou] xivr(ai;, dvdfxri t1; auTa; eTvoi otai-
pe'ffst; tou te y pdvou xat Trj; xivrfasto; xat tou xtvsT-
is o6at xal tou xtvouulvou , xat Iv o) f, xtvTjcrt; ■ tcXt^v ou
irdvTOjv outotto; , Iv oT; rj x(vT]Cft; , dXXot tou uiv tcoctou
xaO' auTO , tou os tcoiou xaTa o-uu.6e6t)Xo';. ErX.i):pOo)
Yap 6 y pdvoc, Iv to xiveTtoi l:p' o) A , xai r) xtvr.si;
ey' o) B. EE ouv tt)v SXtjv Iv ToircavTi ypdvo) XEXi'vr)Tat,
M h to) rjutcrsi IXdrtto, xai TtdXtv toutou StaipsOevTo; ,
iXdTTio TauTT);, xat dei oBtio;. 'Ou.o(o>; Se xal et
t) xivrjCfi; StatpETT), xal 6 ypdvo; StatpETo';- il y*p tt,v
CiXrjv ev to) TcavTt, rr,v T)U.(creiav Iv Tto rjjMcrei, xal
rcdXiv ttjv IXcxtto) Iv Tto IXdrcovt. (7) Tbv auTov Se
a TpoTrov xat to xtv£~o9at StatpEflifoETat. EaTto Yap
tY w r to xtvEToSai. KaTa Sij ttjv f)[jit'iieiav xfvrjcfiv
eXaTTOv ecrrai tou SXou , xat irdXtv xaTOt ttjv ttj; tjui-
ceta; TjtttcfEiav, xal dtt outoj;. "Esti Se xat Ix6e'-
U.EVOV to xaO* IxaTEpav twv xivr'cfEo>v xtvEtoQat, oTov
3ti xiTa Tt TTjv W xai tt,v TE, Xe'yeiv Sti to SXoy EOTat
xaTa t^,v 5Xr,v ■ el YaP aXXo, TcXefo) effTat xtvstaSat
XITa TTjV OUTT,V x(vT,7lV, (OOTCEp EOEl^aiJtEV Xat TT)V x(-
vrjCJiv otaipETT,v et; tIc, tuv [xspoiv xtvrjCfEii; ouc;av •Xr)-
ijOevTo? flp tou xtvEiaOat xaO' IxaxEpav, auvty s; EOTat
x, to iiXov. (8) 'JlaauTto; Ss SstyOi)crETai xat to fjtvixo;
StaipETdv, xat Skmt Tcav ev o) £otIv t) tiETaGoXi) • TcXr^v
s"vta xaTa uuu.6e6r,xo'c; , §rt to [jteTaSdXXov Ioti Statpe-
to'v • ivbc, Yap StatpoufJisvou, TtdvTa StaipeOricfeTai. Kal
M tou TceTcepacu.e'va eTvat rj aTCEtpa , Suoito; f|tl xaTa
10 TtavTorv. 'HxoXouOt)XE 81 (jtdXiOTa to StaipsTsOat TcdvTa
xal drcEipa eTvoi ol-ko tou [jiETaSdXXovToe, • euOu; YaP
evuKapyet ™ (jt£Ta6dXXovTt to SiaipsTov xai to djret-
pov. Tb (jisv o3v StatpsTov Ss'oetxTai TcpoTspov, Tb
S' djcetpov Iv toic; Itcojjievoi; lorat SrjXov.
CAP. V. [VI.]
ti 'ETtet oe Ttotv to piETa6dXXov Ix. Ttvoc, ei; ti (XETa6dX-
Xst, dvaYxr) to [xeTa6E6XT,xdi;, 6'te TcpwTov uETa^EGXr)-
xsv, slvat Iv tf) (jLETa6s6XrjXE • to ^ap (Jt£Ta6dXXov, I!; ou
[JLETaSdXXEt, ll;tctTaTai ?, aTcoXEiTCEi auTO, xat t-toi Tau-
tov lcfTt to u.ETa6dXXetv xal to drcoXEiTCEiv, r\ dxoXouOsT
to tw uETa6dXXetv to ctTcoXeiTceiv ■ et && tw (jL£Ta6dXXsiv to
aTtoXstTCEiv, Tto u.£Ta6E6XT,xs'vaiTb dTcoXsXotTCEvai- 6uo(o);
Y»p ixaTspov ly^tt Tcpb; ixaTspov. (2) 'EtceI ouv uta Ttov
32S
tus. Nam nec lotiua, nec partium, propterea quod uiius esl
unius, ncc alius cujuspiam ; quia continuus motus est ali-
quorutn continuorum. Itidemqucsi superat secundum di-
visionem. Quare si lioc est impossibile , necesse est eundem
esse et acqualem. Htvc igitur divisio est ex partium nioti-
bus:acnecesseesteamessecujusvis parteshabentis. (5) Alia
vcro sumitur ex temporc. Quuni enitn omnis molus sit in
tcmpore, omne autem tcmpus sit diriduum, et minori
tempore motus sit minor : necesse cstomnem motum dividi
pro rationc temporis. [V.] (6) Quum autem quicquid mo-
vetur, in aliquo moveatur, et in aliquo tempore; et cujiis-
cumque rci qiioc movetur, sit motns : nccesse est easdeni
esse divisioncs et lemporis, ct molus, et ipsius moveri, et
ejus quod movetur, et ejusinquo fltmotus :quanquam non
similiter divisio est omnium eorum in quibus est niotus :
sed quantitatis est per se; qualitatis vero, cx accidenti. Su-
matur enim tempusquo movetur, ubi a, ct motus, ubi p : si
igitur totum motum tolo tcmporc confecit : certe dimidia
parte temporis minorem motum conflciet; el rursus boc
niinore tempore diviso, conficiet motum boc minorem :
atque ita scniper. Similiterque si motus cst dividuus, etiam
tempus est dividuum ; nam si totum motum toto tempore
conficit , etiam dimidiam partem motus dimidia parle
temporis conficiet : ac rursus minorem motum minori tem-
pore. (7) Eodem modo etiam ipsum moveri dividetur. Esto
namquc moveri, ubi y : ergo secundum dimidiam motus
partera erit minus toto; et rursus secundum dimidiam di-
midia: ; atque ita perpetuo. Licet etiam exposito ipso mo-
veri secundum utrumque motum , veluti secundum 8 f, et
Y e, diccretotum moveri fore secundum totum motum. Sani
si aliud sit, plura erunt movcri secundum eundem motum,
sicut ostendimus etiam motum dividuum esse in motus par-
tium. Sumplo enim ipso moveri secundum utrnmque mo-
tum , certe totum erit continuum. (8) Itidem ctiam proba-
bilur longitudincm esse dividuani; et omnino id omne in
quo cst mutatio; ( nisi quod nonnulla cx accidenti divi-
dantur ;) quia quod mutatur, est dividuum ; etenim si ununi
dividitur, omnia dividcntur. Et quantum ad hoc ut fluita
sint vel inGnita, similiter se res babebit in omnibus. Oninia
vero dividi , et esse infinita, maxime consequens est ex eo
quod mutatur. Statim enim inestci quod mutatur, cssedi-
viduum, ct infinitum. Dividuum igitur esse, probaltun est
antea : Infinitas vero in sequentibus erit manifesta.
Quia vcro quicquid mulatur, ex aliquoin aliquodmu-
tatur : necesse cst, id quod est mutatum, quum primum
est mutatum, esse in eo in quod est mutatum. Quod enim
mutatur, exit cx eo ex quo mutatur, seu ipsum relinquit :
et vel idem est mutari ac relinquere; vel ipsi mutari con-
sequens est relinquerc ; et si lioc, ipsi mutatum cssc con-
sequens est reliquissc : quia similiter utrumque affivt 11111 est
ad utrtimqne. (1) Quoniam igilur miilationuin unaest, qnif
21.
 354 «MTSIKHS AKPOASEQS Q, t.
ueTaSoXwv f, xa^' dvrisaatv, "te ueTa6e'6Xr,xsv ex tou
uf, ovtoc, eic. to ov, arrcoXeXotTce to uf, dv. T.crTai dpa Iv
tco ovti- Ttav -[-ip dvdY*Y) vj eivai V) uf, eivat. <l>ave-
pov ouv 6'ti h T7J xa^' dvTt^aeriv uetaSoXr, to ueTa-
t. 6e6Xr,x6c; earai ev cp ueTa6e6).r,xEv. Ki 0 ev TauTr, ,
xai ev TaT; dXXatc' ouoiox; y^? ^tci uta; xai twv dX-
Xo>v. (3) "Eti Se xaO' IxdiTr.v XauSdvouci cf.avepov,
etTtep dvdyxr, to aeTaSe6Xr,xo; eivai Ttou f, ev Tivt. 'KTtel
Y«p s; 06 ;j.ETa6e£Xr,x£v dTtoXeXotTttv, dvaYxr, 0' etvat
Iti tcou, f, ev touto) f, ev dXXop ecTat. Ki [/iv ouv ev dXXep,
oTov Iv tc~> r, to Et; to B u£Ta6£6Xr,xdc;, TcdXtv Ix tou
r ueTaSdXXsi ei; to B" ou ykp r)v e/ouevov tw B-
f, yotp ueTaSoXf) o-uve/r,c.. "ilercE to uETaSeSXvjxdc;, Ste
a£Ta6e'6Xr,xe , ueTa6dXXei et; 0 ueTa6i'6Xr,xe- touto
16 8' douvaTOv' d^dyx.r, dpa to ueTa6£6Xr,x6c. Elvat ev
touto> eU 8 uETaSe'SXr,XE. (l) <I>avep6v ouv 6ri xal
to yeyovoc , 6'te y£Yov'v» ^*1! xal T0 esOapuevov oux
ectar xaOdXou te y»P Etpr,Tat rcepi Tcdcr,; usTaSoXf;;,
xat udXto-Ta Sr,Xov ev t~ xaT' dvTt^acriv. "Oti usv
;o toivuv to usTaSeSXrjxdc, 6Ve ueTa6E'6Xr,xE TtpwTov, ev
exeivep icrti , or,Xov. [VII.] (r,) 'Ev w 61 TtpoVtcp ue-
TaSeSXrixe to ueTa6e6Xr,xdc , av£yxt\ dtouov eivat.
Ae'yo> 61 TcpoJTOV 8 uf, t~> ETEpdv ti auTOU Elvai
TOIOUTOV ECTTIV. "F.CTTO) '(hp OiaipETOV TO AjT
ss SirjprjerOto xa-a to B. Ki usv ouv ev tw AIl UETa-
6e'6Xr,xsv, ?, TtdXtv £v Tco Br, oux av £V TtpC.')TO)
tw AI* a£Ta6e6Xr,x6; etr;. Ki 0' ev exaTe'pw uete-
6aXXev ( dvaYxr] y«? ^i aeTa6e6Xr,xe'vai r\ ueTa-
6dXXeiv Iv IxaTepto ) , xdv ev Tt~> 8X0) utTaSdXXot •
30 dXX' 75V UETaSeSXr.xdc;. '0 auToe; 8i Xoyoc; xai e? iv
tco uev ueTaSdXXEt, ev 8e tc~) uETaSE'6Xr,xev ecTat Y=cp
T< tou 7tpo')tou TtpoTepov ■ wcit' oux av etY] OiatpETOV
ev cT) UETa6=6Xr,x£. (o) «I>av£p6v ouv 6'ti xai to
IsfOapaevov xal to y^Y070? ^v cctouw to u=v e^OapTat,
36 to oe lifovz. fVHI.] Ae'Y£Tai oe to ev w Ttportw
UETa6£'6Xr,XS Ol/WC,, TO UEV Iv O) TtptOTO) ETCETEXeCtOr)
r, uETaSoXv; (tote fap dXr,Oic; eiTtetv 6'ti uETa6e6Xvixe),
to 6e iv o) Ttpo')TO) vipJaTO ueTa6dXXeiv. (7) T6 aev
ouv xaTa to te'Xo; Tr,? uETa6oXr,c; TtpwTov Xeyouevov
40 uTtdpyei te xat ecttiv ■ EvOE'/STai y*P tlTtixeXeiiO^vai
aeraSoXV xat ecru pteTaSoXr,; tcXoc, 8 Sr, xal oe'-
oeixTai dotaipeTov 8v, ota to Tt£'pac; Eivat. T6 6e xara
Tr,v dp-/r,v 67(0? oux Icttiv • ou ^ap ecttiv apyf) uSTaSo-
Xv;? ou5' ev co upo)Tco tou /pdvou uET£'6aXXev eciTO)
15 y*P '~p~''cov, £9' <{> T0 AA. Touto 6v) dc5iaip£Tov uev
oux E5Tf ouu6'/;c7ETai Y«p l/dueva etvai tocvuv.
0' et iv TO) TA ypdvo) TtavTt f.psusi (xEioOo) yvo f,pe-
uouv), xac ev Toi A f,peueT- coctt' sl duspEc; Iotti
to AA, dua f,peaf,CT£i xat u£Ta6E6Xr,x6c, ectTai' ev alv
t,u ^ap Tcp A f,p£aei, £v oz tw A aeTa6E'£Xr,xev. (») Ktcec
S oux eaTiv duepe'c;, dvaYxv) StaipcTOv eivai xa\ Iv
otoiouv twv toutou u£TaSE6Xr,x£'vai • SiatpsOEVToi; y»?
tou AA, ei uev e\ ur,oeTE'ptp uETa6e'6Xr,xev, ou5' e\ tw
W.o>" et 0' iv dasoTv aeTa6dXXet, xat ev tco TcavTt'- ei
(235,538.)
in contradictione ccrnitnr, quando muUitum est ex non-entp
in cns, reliquit non-ens. Erit igitur in ente : quia rem omneni
necesse est aut esse aut non esse. Perspicuum est igitiir,
in ea mutatione qux in contradictione spectatur, i.l qnod
cst mutatum, csse in eo in quod est mulatum. Quod^i ila
cst inliacmutatione, certeeliam inceteris; simili.senimratio
tst unius et ceterarum. (3) Praterea singillatim sumenlita
perspicuum erit : siquidem necesse est, id quod est raiita.
tum, esse alicubi sive in aliquo; nam quia deseruit id es
quo est mutatum; necesse autem est, ut sit alicubi : certe
aut in hoc, aut in alio erit. Si igitur in alio, puta in 7, iJ
sil quod est mutatum in p, rursus ex y mutatur in S : non
cobierebat enim ipsi p : quia mutatio est continua. Qnapru-
pter quod mutatum est, quando mutatuin est, mutatur in
id in quod est mutatum : quod est impossibilc. Necesse i^i-
tur est ut , quod est mutatum , sit in bocin quod est muta-
tum. (4) Perspicmim igitur est, etiam id quodest factimi,
tunc essc , qiuiui est factum ; et quod interiit, tunc non
esse , quum intcriit : quoniam universaliter dictum est d«
omni mtitatione ; et maxime est in ea manifestum , qua' in
contradictione consistit. Ergo quod est mutatum, quum
primum est mutatum, in illo esse constat. [VII.] (5) ld
Xa'l
autem , in quo primo est mutatum , quorl est mutalum,
necessario est individuum. Dico autem priraum, quodnon
est tale eo quod aliud quiddam ipsius sit primum. Eslo
namque a y dividuum : et dividatur in p\ Si igitur mutatum
est in a{i,aut rursus in Py : certe non er" n>«'atl,m in
priiuo a y- Quodsi in utroquc mutabatur ( necesse est eniin
vel mutatum csse , vel mutari in utroque ) : ctiam in tolo
mutarelur : atqui mutatum erat. Eadem cst ratio, et si in
altcro inutatiir, in allero autem est mutatum : crit enim
aliquid primo pritis. Quocirca priinui», in quo mntaram
est, non potcst essedividuum. (6) Perspicuum igitur est.et
quod interiit, ct quod ortum est, in individuo illud quidem
interiisse, boc autcm ortum esse. [VIII.] Jam vero id in qui>
primum mutatura est, bifariam dicitur : altemm, inqno
primo perfecta est mutatio : tunc enim vere dicitur muU-
tum esse : alterum autem, in quo primo ccrpit mutari.
(7) Quod igitur secundum fmem mutationis, primum dici-
tur, inest.atque cst; potest enim pcrfici rautatio : et est
linis mulationis, quem probatum est esse individuum, pro-
plerca quod cst terminus. Quod vero raliono principii di-
citur, omnino non cst : quia non cst principium mutationi»,
nec in quo primo temporis mutalum sit. Esto nainque pn-
mum, ubi ao. Hoc igitur individuum non est : quoniam
Kti
eveniet ut momenta sint cobaerentia. Pralerea si in tolo
ay temporc quiescit ( ponatur enim quicscere ), ctiam in
a quiescit. Quapropter si ao est individuum, simul quie*et
et mutatum erit ; elenim in a quiescit, in 8 autem mutatum
est. (8) Quia vcro partibus non caret, necesse est ut sit divi-
duum, ct in quavis ejus parte mutatum fuerit. Diviso enim
ipso a o, siquidem in neutra partc mutatum fuerit, certe nec
iu toto : si vcro in utrisque mutatur, ctiam in toto. Al si in
 236., NATURALIS AUSCULTATIOMS LIB. VI. CAP. VI.
5' s'v OatEpo) u.£Ta££6Xr,xiv, oix Iv tw SXjo TcpwTW.
"iicns avaYXY) Iv OTWotiv (jLETa6i6Xr|Xi'vai. «I>avEpbv
TOIVUV OTl OUX ECTTIV EV (1) TtpiOTO) y.STa6s6Xr,XEV ■ aTCEl-
poi vip ai oiaipE'o-£n. (9) OuSi Sirj tou u.sTa6E6Xr,xo'-
b to; Ecrci ti tcowtov 8 ;ji£Ta6s'6XrjXsv. '"Ecttoj yap to
AZ TrpoVcov yETaoE^Xrjxbc; tou AE ' Ttav yap Ot^EiXTat
oiaipETOv to y.ETa6dXXov. '0 0! /pdvoc; sv w to AZ UETa-
t>c'£Xr,XSV, EtJTO) E3/' W 01. E! OUV EV TOJ TCaVTt TO AZ
usTaSsSXr.xEv, e'v tw f,yitTsi eXittov EOTai to y.£Ta6£-
i" O.r.xbe;, xai TcpoTspov tou AZ, xai rcdXiv toutou dXXo,
xixsivou ETspov, xai dsi outio;. "ficrc' ouOIv EiTat
TCpWTOV TOU U.£Ta6aXXoVT0; 0 y.ETa6s6XT|XEV. (111) "Oti
UcV OUV OUTE tou yETa6dXXovTo; ouY Iv 0) u.ETa6oiXXsi
Vodvti) TtptOTOV OUOEV ItJTt, CpavEpbv £X TOJV EtpTjU.EVWV.
i:> Auto 0£ 8 jA£Ta6aXX£i r) xaO' 8 jjtSTa6dXXEt , ouxs'0'
ouoto); £cJei. Tpta ^otp Iotiv & XEyETai xaTot tt,v jjLETa-
ooXijv to T£ y.STa6dXXov, xai Iv to, xat xaO' S y.ETa-
fidXXsr olov 6 dvOpwTto;, xai 6 /pdvo;, xai to Xeuxov.
'0 ysv ouv dvOpwTtoc, xal 6 /pdvo; StatpEToi, icEpl Ss
jo tou Xeuxou dXXo; Xoyo;. IlX^v xaT& cuu.6£6rlxdc; y£
TtcivTa otatpETtx- w y"P tjuu.6s'6r,x£ to Xeuxov t) to
Ttotdv, Ixsivo oiaipETOv Eotiv, etcei 6<ja ye x-txO' aEira
XsYSTat otxtpETOt xai fjtf| xaTa tjuy.6E6rjxd; , ouS' Iv
TOUTOt; EtJTOtl TO TtptOTOV , OIOV Iv To7; JJtSYEOEtTlV. "EtJTW
» vip to i^ tb AB ueyeOo;, xai xivEicrOw ex tou B si; to
I' TtptoTov • ouxouv si u.£v aotatpETov EtiTai to BP, apts-
pi? au-Epoui; strcat £'/o'tiEvov • Et Sl StatpsTOv, ESTat ti
tou T TtpoTEpov, Et; 8 u.ETa6s'6Xr|X£, xaxsivou TtotXiv aXXo,
xai ast outw, Sia to jjtrjSETtoTE {iTtoXEtTtEtv tt,v StatpEtriv.
30 "Utt' oux stjTat TtpwTov e1? 8 u.£Ta6£'6XriX£v. 'Oaottot;
OExai £Tti tt,c; tou tcoctou (jtETa6oXrj? • xai Yap au-cr, Iv
cuvr/et itsxi. 4>av£pbv ouv 6rt ev y.6rri twv xtvr'crewv
t?| xaTa to Tcoibv Ivos/STat dStatpsTOv xaQ' auTO Etvat.
CAP. VI. [IX.]
'Etcei Ss to jx£Ta6otXXov otttav lv Xp°vw u-£Ta6ctXXst ,
» XeviTai S' ev ypdvw u.STa6aXA£tv xai wc; iv TcpwTW
xai toc; xaO' ETEpov ( oTov ev tw IvtauTto , 6'ti iv t5)
f,uipa [x£Ta6oiXXEt ) , sv o> TtpwTto /povw jjtETa6otXXEt
to UETaSdXXov , ev 6to)0uv dvaYxr, toutou jjt£Ta6dX-
Xeiv. At^Xov tjtEv ouv xai sx tou optcr^ou ■ to ^ap Ttpto-
40 tov cCtox; eXeyojxev ■ (i) oi jir)- dXXa xai ex twvoe
OIVEpdv ECTTO) Y^P -V 0> TtptOTW XtVElTat TO XtVOUUE-
vov e'oji' w XP, xai 8tT)pTjtr9a> xaTot to K- Tta; y^P
/pdvo; StatpETo';. 'Ev Sf, tw XK /.pdvw r)T0t xtvEiTat
fj oj xiv^TTai, xaiTcdXtv Iv tw KP wtrauTox;. Ei [Jtiv
45 ouv Iv u.r,5sTs'po> xtvsTTai , i?,pEu.0!r) av Iv tw TcavTt-
xivElcrOai yotp sv jjtr,0£vt twv toutou xtvouutEvov dSu-
vaTov. Ei 8' sv OaTE'pto jjtdvw xtvEtTat, oux av Iv
rtptoTto xivoTto to> XP- xaO' s^TSpov ^ap r) xivrjotc;.
'AvdYXT) dpoi Iv 6to)0uv tou XP xEXtvrjcrOai. [X.] (3) As-
t>o S£ivu.evou Sti toutou, tpavspbv 6*ti Ttav to xtvouusvov
dvaYXT) xexivritjOai rtpoTEpov. Ei Y&p ^v "<~> XP /po'vo>
TtptoTO) ypdvto to KA xsxivr,Tat jjle'yeOo;. Iv tw f^titcrei
s::.
altero mulatuin est, non in t«to prinio rst mutatum. Quare
necessc cstin quavisparle niutatum fuisse. Perspictium igi-
Lur est, non essc in quo priino cst mutatum : quoniam divi-
sionessunt inlinita*. (9) Nequc igitur ejusquod est muta-
tum, est aliqnitl primum quotl mutatum sit. Esto namque
to 5 5 priinum quotl sit mutatum tou 8 s : quitquid enim
mutatur, probatum cst divitluum esse ; tcmpus vero, qno
to 5 C est mutatum, sit ubi 0 t. Ergo si t6 8 !; est toto tem-
pore mutatum: quod dimidia parte temporis mutatum erit,
minus erit, et prius ipso 5 C : rursusque lioc aliud prius ; illo
aliud ; ct ita perjietuo. Qtiocirca ejus quod mutatur, niliil
erit prinium quod mutatiim sit. (10) Ergo nec ejtis quod
mutatur,nectemporisquomutatur,e.ssequicquam prinium,
perspicuum cstex iis qua; dicta suut. Id autem quod muta-
tur, \el secundum quod mutatur, non amplius similiter se
liabebit. Tria namquc sunt qua: in «lutatione spectanlur :
quod mutatur, et in quo, et secundum quod nmtatur : ut
bomo, ac tempus,etalbum. Homo igitur ac tcmpus dividua
sunt; albiautcm est alia ratio; nisi quod cx accidenti sunt
oninia dividua : quia cui qualitas, aut albor accidit, illud
cst dividuum. Nam qiia>cumquc per se dicuntur diviilua,
non ex accidenti, nec in bis primum erit; ut in magnitudi-
nibus : e.-lo t-niiii magnitudo, nhi ct [i : et movcalur e\ [', in y
priniuin. Ergo, sito Py er'' individuum : id quod partibus
vacat, ei quod partibus vacat cohaerebit. Si vero dividuum,
erit aliquid prius quam y, in quod estmutatum, et rursus
illo aliud, et ita semper, propterea quod nunquam delicit
divisio : quare non erit primum, in quo mutatiim sit. Siinililer
etiam se res babet in quantitatis mutatione : etenim haec
quoque in continuo est. Pcrspicuum est i^itur, in eo solo
motu , qui in qualitate spectalur, csse possc indivkluit-m
per se.
Quoniam autem quicquid mulatur, in tempore mu-
tatur; dicitur autem in tem|>orc mutari, et ut in primo,
et ut secundiim alterum ( ut in anno, quia in die mutatur ) :
sane, inquo primo tempore mutatur id quod mutatur, ne-
cesse est ut in quavis ejus temporis parte niutetur. Mani-
fcstum igitur boc est ex definitione; primum enini itaap-
pellabamus. (2) Sed ex liis quoque perspicuiun fiet. Sit eniin
in quo priino movetur, id qnod movctur, ubi y. p : et divi-
datur in x : omne cnim tempus est dividuuin. Ergo in /*
tempore aut movetur, aut non movetur; itidemque rursus
inxp. Si igitur in ncutro movetur, quiescet utique in toto :
moveri enim, quod in nulla bujus parte movetur, impo3-
sibile cst. Quodsi in altero solo movctur, non in primo yr,
movebitur : quia motus est secundum aliud. Necesse igitur
est in quavis parte toujcP moveri. [X.] (3) Hoc autcm
ostenso, perspicuum est necessecsse ut quicquid movetur,
miitatuin antea sit. Nam si in / 0 temporc primo motum est
per magnitiidinem x X : in dimidia parte tcmporis id quod
 326 «M2IKII2 AKPOASEQZ Q, ;
•to 6t/.0Ta/ioc xivouu.svov xal fiu.a dpc]du.svov to f'utau
Ediai xExivr,u.£vov. Ei Se to 6;xoTa/£c iv tio auToi
/pdvw XEXivr,Ta£ Tt, xai OaTEpov avaYxr) touto xe-
xtvr,aOat u.e'ysOoc ■ oWts xsxivriiiEvov laTat to xtvou-
6 fisvov. (4) Eti os e! ev tm tcovti ypo'vo> tw XPxs-
xtvrjaOat Xe'youev, rj SXtoc y\ £v 6to>ouv /pdvo> tw
Xa6eiv to eayaTov outou vuv (touto ya'p taTt to 6pi-
£ov, xai to u.£Ta;u Toiv vtiv /pdvoc), xav ev t&Tc dX-
Xotc 6u.oiwc Xeyoito XEXtvrjaOat. Tou 0' rjjjtiajoc 5*57 «-
10 TOV •?, StatpEIl?. °£2aT£ Xat £V TO> f,U.taSl XEXlvr,U.s'vOV
Ea-at xai SXo>c ev 6to>ouv twv u.£ptov aet yap duta
ty; Tou.9; /povoc eaTtv o>ptau.evoc utco Ttov vuv. Ei ouv
arcac u.svypdvoc otatpsTdc, to Js u.STa;u t6jv vtiv ypd-
vo;, drcav to u.ETa6dXXov aTcstpa sarat u.ETa6s6Xr,-
15 xo'c. (5) Eti 6" £t to auvEyoi; u.STa6dXXov xai 1j.i1
ctvOapiv u.r,8s TCExauu.£vov Trjc [jt£Ta6oXr;c rj u.STa6dX-
Xeiv r| u.£Ta6£6Xr,x£vai dvaYxaiov iv 6tojouv , sv Se
TO) vuv oux EaTt u.£Ta€aXXEiv, dvaYxrj u.ETa6E6Xr,xs'vai
xaO' 4'xaaTov Ttov vuv oWt' e! toi vuv drcstpa,
211 Ttav to u.ETa6aXXov aTcstpa sfaTat u.ETa6E6Xr|Xo'c.
(a) Ou [xdvov 8e to u.ETa6aXXov ivafxri u,ETa6s6Xr,xe-
vat, aXXi xai to u.eTa6E6Xr,x6c dvaYxr] u.£Ta6aXX£tv
TtpoTEpov fircav yap to sx tivoc eic ti u.ETa6s6Xrjx6c
ev jcpdvo) (jt£Ta6£'6Xr|XEv. EaTto yap ev Tto vuv ix tou
25 A ei; to ]i u.sTa6s6Xrjxdc ■ ouxouv EV U.EV TtO atJTtO
vuv, ev tj) EaTtv ev To) A, ou u.STa6s6Xr|X£v • au.a yap
av £tr) ev toj A xat tw B- to y^P u,eTa6e6Xr,xd« ,
Ste u,£Ta6E'6Xr,x£v , Sti oux EaTtv ev tout<o, Ss^EtxTat
irpoTEpov. Ei 6' iv dtXXo), u-ETa;u laTat 6 ypdvoc/ 0»
30 Y^P V E/djjtEva t4 vuv. (7) 'Etcei ouv ev ypdvo) tjtE-
Ta6£6Xr|xe, /pdvo; 6* ctTta? StatpETOc;, Iv tiji r;u.iaEi
dtXXo saTai u.£Ta6£6Xr|xdi; , xa\ rcaXtv ev Tto ixsivou
r}u,ta£i dXXo, xat dst ouTtoc* (oote u.£Ta6dXXot av
TCpOTEpOV. (8) *ETt O' EvTTt TOU U.EYeOoU<; tpaVEptOTEpOV
36 to Xsj^Odv , ota to auvE/Ec, Etvat to u.e'yeOoc ^v J> ue-
Ta6dXXet to u.ETa6dXXov. "Esto) yap to u,STaSE6Xr,x6c
EX TOU F £IC TO A. OuXOUV £1 [Jl£V doia(psTo'v iaTt to
TA, du-Epsc duEpouc saTat e'/o'ijievov. 'Etcei 6e touto
douvaTov , dvaYxr, u.s'yeOoc Elvat to u.ETa$u xat eic
40 diTElpa OtatpETOV • OiaT' EIC EXElVa U.ETa6dXXEl TipOTE-
pov. 'Avdyxr, dpa rcav to u.£Ta6£6Xr,xoc u.ETa6dXX£tv
rcpoTEpov. (9) 'II yap auTr) drcdSEt;tc xat sv toic ^
cuv£/£aiv , otov ev te Toic IvavTtotc xat iv Tyj dvTl-
tfaaEf Xr,'|du.£0a yap tov /pdvov Iv to u.£Ta6£'6Xr,x£ ,
41 xat rcdXtv TauTot EpouptEv. "ilaTE dvaYxr) to ptETa-
6e6Xr)x6c [XETa6dXX£tv xat tq fjtSTa6dXXov u.ETa6s-
6Xr,x£vat, xal Ioti tou u.ev u,STa6dXXstv to u.£to-
6£6Xr,xs'vat TcpoTspov, tou 6s u,ETa6E6Xr,XEVai to
u.£Ta6dXX£tv , xat ouoe'tcote Xr,|0r'a£Tat to Tcpokov.
50 AtTtov 0£ toutou to \ii\ sivat dptEpEC dutEpouc iyopE-
vov etc' arcstpov yap ^l SiatpEatc, xaOaTCEp £rci tojv
au;avou.Eviov xai xaOatpouu.£vo)v Ypau.u.tov. (10) Oa-
vepov ouv Sti xai to yiyows dvaYxr| YivEaOat rcpd-
Ttpov xai to Y'vd,u.£vov Y£Yov£Va! > ^aa StatpETa xai
(w.)
aeque celeriter movetur et siinul nioveri incipit, per di-
midiain partem magniluuinis motum erit. Quotlsi aique
velox lioc tcmpore per aliquam partcm est motutn, nccesse
cst etiam alterum per eandem magnitudinem essemotuni;
quare motum erit, quod movetur. (4) Praeterea si intoto
temporc x pmotuin csse dicimus, vel omnino sive inquo-
vis tempore, eo quod tumitur extremum ipsius momen-
tum ( hoc cnim est quod terminat; et quod momentisest
iuterjectum, est tempus) : certe etiam in aliis dici potestmo-
tum esse. Atqui divisio cst dimidii extremum. Quare etiara
iu dimidio motum erit, et omnino in quavis parte : seuiper
enim una cum sectione est tempus terminatum a momentis.
Si igitur omne terapus est dividuum ; et quod momentis est
interjectum, cst tempus : quicquid mutatur, infinities erit
mutatum. (5) Praeterea si id quod contincnter mutatur, el
ncqtie interlit, neque cessa\it a mutatione, vel mutari vel
tsse mutatum in quovis necesse est, in momento autem no»
potest mutari : neces-;e est mutatum esse in singulis mo-
mentis. Quare si raomcnta sunt infinita : quicquid muiattir,
erit iiiiinilies mutatum. (6) i\'on solura antem necesse tst
ut quod mutatur, mutatum sit; sed eliam est necesse ut
quod mutatum est, antea mutetur ; quicquid enim e\ aliqiio
in aliquod est mutatum , in tempore est mutatum. tsto
namque in momento mutatum ex a in (3 : ergo in ipso mo-
mt-iito, in quo est in a, non est mulatum : alioqui simul
esset in -x t:t in [i : quod enim mutatum cst, quando muUtum
est, non esse in lioc , probatum antea fuit. Quousi est in alio,
tempus est interjectum: quia raomenta non colnerenl.
(?) Quoniam igitur in tempore cst mutatum, omne autem
lempus est dividuum : certe in dimidio aliud erit mutatum ;
et rurstis in alius dimidio aliud ; et ita semper: quareprius
rautsbitur. (8) Praeterea in magnitudine magisetiam mani-
fcstum est id quod diximus : quodcontinua est magnitudo,
in qua mutalur id quod rautatur. Sit enim aliquid inutalum
ex y in 8 : ergo si t6 y<> sit individuum , ea qua: parlibus te-
cant, inter se coluerebunt. Quia vero hoc est impossibile,
necesse est, id quod est inlerjectum , esse magniludinem , <■'■
in iulinitas partes posse dividi : quare in illas antea mutatur.
Nccesse est igitur, ut quicquid mutatum est, antea mutetur.
(9) Est enim eadcm demonstratio etiam in non continuis, ut
in contrariis , et in contradictione. Sumcmus enim tempu-S
quo mutatum est : et rursus eadera diceraus. Quare necesse
est, idquod est mutatum, mutari, et quod mutalur, mu-
tatum esse : et prius est mutatum esse, quam mutari : iteui
prius est mutari, quam mutatum esse ; nec unquam primum
sumetur. Hujus causa est : quod partibus vacans partibns
vacanti noncobxret : quippe quumdivisiofial in infmitura,
quemadraodum in lineis qua; augentur, et quibus detralii-
tur. (10) Perspicuum igitur cst, necesse esse, ut quod fa-
ctum est , antea liat ; et quod fit, factum sit : quaecumqne
scilicet sunt dividua et continua : non tanven semper <\«mi
 (437,238.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VI. CAP. VII.
51.VE/7, • ou |xe'vtoi dsi S •jivizau, dXX' dXXo Iviote ,
otov twv Ixeivou ti, warcsp tjjc oixiac. tov OejxeXiov.
'Ou.oi'w; 8s xai sVi tou cpOEipotxEvou xai eipQapuivou ■
EuOu; ya.fi IvuTcdpyet tw YtvotxEvw xai tw cpO£ipou.Evo)
:> dxEipdv ti auvfyEi ye ovti, xal oux eotiv oute Y'-v£-
aOai u.r, YEfOvd? ti oute YEYOVEvai [xr, yivou.evov ti.
'Ou.oiw; Ss xai eVi tou epOEipeaOat xai etii tou lcpOdp-
Oai- dsi -ptp EOTai tou uiv cpOeipEaOai to EipOdpOai
itpoTEpov , tou os E^OdpOai to 'pOEtpEcOai. <I>avspov ouv
lo oti xai to •vEyovo? dvdYXT) YtvEsOat rcpoTEpov xai to
YivdtxEvov YEY°vEvat ' Tcav ^ap u.eyeOoc, xai Tcac. y pd-
vo; a£i oiatpETa. "Uot' ev w dv 3J, oux dv etrj w«
TcpwTO).
CAP. VII. [XI.]
'Etcei oe tc5v to xivouu.£vov ev ypdvw xivETtai,
15 xai ev tw tcXeiovi [xeT£ov jxeyeOoc, ev tw ditEipo) ypdvw
douvaTov icrct TtETC6paau.Evr,v xivEiaOai , |xr, tt,v outtjv
dVi xai twv sxEivr,; ti xivoujxevov , dXX' iv ra drcavTi
ctTcaaav. "Oti uev ouv, ei ti iaoTayw; xivoito,
dvaYXT, TO TCETCEpaafXEVOV Iv TCSTCEpaafXEVtO XlVElCfOai ,
ii1 8r,Xov • XrjCpOsvTOc. y^P (JLOpt°u ^ xaTau.£Tpr]aEi t-Xv
eiXrjv , Iv taoi; ToTc. y pdvotc Toaoutotc. 8'aa t& ixdpid
•iOTl , TT,V cTXr,V XEXlvr,Tai. i2cfT' E-TCEl TaUTa TCSTCEf av-
Tai xai toi Ttdcfov ExaaTOV xai tw itoadxic. dttavTa ,
xat 6 ypdvo; dv Eir, itETCEpaau.£vo{ ' ToaauTaxi; y^P
25 Ecrtai TocfouTO? Siocj 6 tou (xopiou ypdvoe. TcoXXaTtXa-
enacrOEicj tw tcX7)0ei twv u.op£<ov. (i) 'AXXct Sr, xdv ei
u.^ leroraywc;, Sia(p£pei otiOev. "EcfTO) Y^p ^?' r)c to A
xai to B 8idcrtT)U.a TceTcepacfu.£'vov, 8 x£xt'vr|Tai iv tw
diteipco, xai 6 /pdvo; aTceipoc. ly oO to l'A. Ei Zij
30 dvaYxr, TcpoTEpov e*TEpov iTspou XEXivr,<rOai , tcuto
Se SrjXov 8xi tou ypdvou Iv tw TcpoTE'pw xal uefTEpw
irepov xexi'vr,Tai ■ dei Y^p ev tw tcXeiovi E*Tepov laTai
xexiv»'|U.e'vov , Idv te iaoTay w; Idv te u.^1 iaoTayioi; u.E-
TaSdXXr, , xai lav te etciteivti $ xivvjaic. Idv te dvirj
35 lav te |AEvr,, oiOev T|Ttov. EiXij^iOw Srt ti tou AB ota-
0~tTiu.aTOc;, to AE, 8 xaTau.ETprjaEi tyjv AB. Touto
6tj tou dTCfipou ev tivi Iye'veto ypdvw- Iv drceipw yap
ouy oTovte • to Y^p ditav ev ditEtpo). Kal itdXiv £ts-
pov 8r) tiv Xd6o) Saov to AE, dvdYxr, Iv TCEitEpa-
to ajxivo) ypovio- to y»? drcav ev dTteipoj* xai outw C'r,
Xau.€dvtov, irrEtori tou u.1v drcEipou ouOev Ioti u.d-
piov 8 xctTajiETp^aEi ( douvaTOv yap to aTtEtpov Elvat
Ix iiETCEpaauivwv xal Tawv xai dviawv, 8ii to xa-
Tau.ETpr,6r^a£aOai Ta 7tETC£paau.sva TcXr,Oei xai y.iy(-
:i Oei utco tivoc £vd;, e"dv Te taa vj edv tc dvtaa* wpt-
aixiva ik tw u.ey£6-i ouOev tjttov ) , to 8£ 3idaTr,u.a
to TCETcepaau.E'vov Ttoaoi; toT; AE jXETpsiTai, Iv tcetce-
paau.Evto av y pdvw to AB xivoTto. 'QaauTox; 2» xai
ETti vjpEu.rlaEwc. • waTe oute YtvEffOai oute cpOeipEaOat
M oTdvTE aEi ti to auTo xal e*v. (3) '0 auTo; 81 Xoyoc.
xai 6ti ouo' iv TCETCspaaixEvoj ypdvo) aTCEtpov oIcjvte
xiveTaOai ouo' YipeixtlJeaOai, ouO' oixaXw; xivoujxevov
S27
lil, scd interdum aliud, ut illiusaliquid, pula doraus funda-
mentuni. Similiter ctiain se res liabet in eo quod intcrit, et
eo quod interiit , quum cnini id quoii lit, et quod interit, sit
continuuin, statiin inest ei quaedam inlinitas : nec potest
aliquid fieri, quod non sit factumjnec csse factum, quod
non fiat. Similiter se res liabct in ipso inlerirc , et in ipso in-
tenisse; nam scinper interiisse crit prius quam interire, et
interire prius quain interiissc. Patet igitur nccesse esse , ut
quod facturo cst, antea liat ; ct qtiod lit, faclum sit. Omnis
eniin magnitudo, et omnc tempus, semper dividua sunt ;
quapropter iu quo sunt, non |tosstmt in eo c.-sc tauquaui
priiuo.
Quum autem quicquid movetur, in tempore moveatur,
ct in majori teroporc majorem maguitudinem conficiat :
impossibile est ut infinito tcmpore per finitum spatiura
moveatur, quod nec per idem semper, necperaliquam ejus
partemmoveatur.sedtolotemporepertotum. Siigitur a<qua
ccleritate aliquid moveatur, constat nccesscesse ut per ma-
gnitudiuem finitam linito tempore movcatiir. Surapta eniin
partc qiuv metielur totum spatium, in tot rcquabilibus
tcmporibus quot suntpartes, motuin est [/vr toliiin spa-
liiim. Quapropter quuin lia: sint liuil.v, tt quia singula}
sunt quanl.v, et quia aliquoties sumptrc oinnes sunt : certe
etiam tempus crit fiuituin. Toties cnim erit lantum, quan-
tum est partis terapus multiplicatum n111111.ro partium.
(2) Sed etsi non tcqua celeritate moveatur, nibil refert.
Sit enim , ubi a et [J, intervallum finitum , per quod 1110-
tum est tempore infinito : ac sit tempus infinitum, ubi yK.
Si igitur neccsse est , ut prius per unam , quam per altcram
partem motum sit : hoc ccrto constat, in priori et postc-
riori parte tcmporis per aliam atque aliam partem rootum
tsse : quia semper ulteriori tempore per aliara partem erit
motum, sive a-qnali celeritate sive inxquali mutetur; ct
sive intendatur motus, sive remittatur, sivc idem maneat,
nibilo niiiiiis. Sumatur itaque pars aliqua intervalli ;•;■..
nimirum pars ae, quie metietur intervallum a%. II.ec igi-
tur pars in aliqua infiniti temporis parte conficiebatur : in-
finito cniui 'lcmporc non potest, quia totum intervallum
infiuito tempore conficitur. Et rursus igitur alteram partem,
si tantum sumpsero , quanta est pars a s , nccesse est finito
tempore pcrtransire : qiiandoquidcm totum lcmpore inli-
nito pertransilur. Ita igitur deinccps sumendo , quoniam
infiniti nulla est pars qusc ipsum metiatur ( quippe impos-
sibile est , infinitum constare ex finitis tam aequalibus quam
inaequalibus : propterea quod ea quae linila nuroero et ma-
gnitudine sunt, unumquidpiam metitur : fclqiie niliil mi-
nus, sive aequalia sint, sive inrjcqualia , sed magnitudinc
dcfinita); intervallum autem, quod est linitum, quanta
illaae inctiiinliir : utique finito tempore per spalium a [3
movebitur. Itidemque se res liabet in perfeclione ad
quietem. Quocirca nec fieri ncc intcrire aliquid polcst ,
quod semper sit unum et idem. (3) Eadem ratio est ,
quod neque linito tcmpore per infinitum potest moveri ,
necad quictem transirc, sive u-quabilitnr moveatur, sitc
 328 *Y2IKH2 AKP0A2EQ2 q, r,.
out' dvwjidXo);. Ar,:pO£vToc, YaP Tlv0? u.s'poui; 8 dva-
(AExp^sEi tov 6*Xov ypdvov , ev touto) Ttoadv ti SiESsiori
tou (jleysOou; xai oi/ SXov Iv yap tw TtavTi to 5Xov,
xal TtdXiv Iv tm taw aXXo, xal Iv £xdo"to) 6u.ot'w;,
6 eite to-ov eite avtcov tw i\ dp/rjc. • Sta^pst yap ou-
Slv, ei u.o'vov TCETCEpaajjiEvov ti fxairov or,Xov yap
wc, dvatpouu.s'vou tou /pdvou , to arcEipov oix etvatps-
6r]a£Tat, 7TEitepao°u.ev?i; Trj; dyaipsVewi; Y'v0H-evr,;
xat tw 7toG~> xat tw rrocaxii; ■ wot' ou Stetoiv Iv
lu TtETCEpaffu.Evw ypo'vw to aiteipov. Ouoev te Sta^spet
to u.eyeOo<; Itci Odtepa r) Itc' ducpoTEpa Eivat aTtEtpov
6 y&P «ut0? EUTat Xoyoc. (4) 'AtcoSsSsiyu.£vo)v S£
toutwv . cpavspov 6ti odSi t6 TCS7tepaa"u.E'vov u.eyeOo; to
a7t£tpov sv£s'ysTai SteXOetv ev 7t£TtEpaau.Evw ypdvw Stot
16 tr,v auTrjv atTtav Iv Yap tw u-op(o) tou ypdvou 7te7te-
paau.s'vov Jteiffi, xat Iv Ixdcto) wcrauTwc,, wat' Iv tw
Tiavti TtSTtEpaajjLevov. (&) 'Etcei 61 to TC67tepaau.evov
ou Siei<Ti to aTCEtpov ev TtETCEpasu.Evw /pdvw , SrjXov
WC, OUO£ TO OtTCEtpOV TO TC£TC£paO"U.£VOV El Y«P t0 OtTCEl-
SO pOV TO TC£TC£paO"[X£VOV, dvaYXT] Xat TO 7t£TCEpaaU.EV0V
Sttevai to dtTCEipov. OuSev Yap StacplpEt SltOTEpovouv
eTvat TO XIVOUU.EVOV du.IpOTEpO)? Yap TO 7tETCEpaaU.£V0V
SiEtat to aTCEipov . "Otav Y&p xtvrJTat TO a7tEipov ECp' W TO
A , fatat ti auTOu xaTa to B TC£TCEpaau.£vov , otov TO
2t> l'A, xal TtdXtv dXXo xat aXXo, xat ii\ outw?. "Qote
(?u.a auu.6r,a£Tat to aTcstpov XEXtvrjaOat to 7t£Tt£paau.E-
vov , xat to TCETCEpaojjtEvov StsXr)XuO£vat to ditEtpov •
ouSe y^P ''ws Suvatov dXXw; to aTcetpov xtvr,0~vat
TO TCETCEpaffU.EVOV ?, TW TO TCETCEpaSU.EVOV Stilvai TO
Sd arcEtpov , r) (pEpduEvov r\ dvau.£Tpo~v. "iloV Itcei
tout' dSuvaTov, oix av ottot to aTCEipov to TCETtEpa-
otu.£vov. (e) 'AXXa u.rjv ouSc to aTcstpov ev TCETCEpa-
ctu-evw XP°vw to otTCEtpov StEtonv £t Y^p to dicEtpov,
xat to TC£7tepao:[jiEvov • IvuicdpyEt Y«p tw d7t£i'po) to
85 Tt£TC£pa(iu.Evov. Ett Se xsi tou ypovou Xr,!p6£VT0;,
rj autr] EffTat dTcdSst^t;. (7) 'E7ts\ S' oute to tcetce-
paouivov to aTCEtpov Sieioiv oute to arcsipov to 7t£-
7t£pa5U.£V0V , OUTE TO (XTCEtpOV EV TC£TC£paO"U.EVO) /pOVO)
xivsTTai , tpavepov 6'ti ouoe xtvriSt; loTat. aTCEipo? Iv
10 7t£7CEpaO-U.£VO) XP0VW ' T' Y"P oia'fSpEt tf,V XtVKlOtV
?, to u-eyeOoi; Tcotstv a7tEtpov ; dvaYXri Yap, £t 67toTEpov-
ouv, xa\ OaTEpov Etvat aTCEtpov Ttasa Yap (popa ev
TOTCO).
CAP. VIII. [XII.]
46 'Etcei Ss Ttotv rj xtvEiTat r\ r)p£u.£i to tceouxo;
6ts 7ce'^uxe xat ou xat ti;, dvaYxrj to tffTaptEvov 5te
tVtaTai xtvEiaOaf eI Yap H-7! xtvEtTat, r,p£[x-^cr£i.
'VXX* oux IvSs^eTat rlpeu.(£eo'8ai to ■jjpeu.ouv. (2) 'i'ou-
tou S' d7coSeSeiYU.evou , ipavepov 6'ti xat ev ypo'vw
&o l'o"Tao"Oat dvaYxrj • to Yap xivouu.evov Iv ^pdvw xtvst-
t«i, t6 S' lffrdu.Evov SISEtxTat xivouu.evov wotte
dvaYxr, Iv ypdvw fortaorOai. (3) "Eti £' e! to u.ev
OaTTOv xat ppaSutepov Iv /pdvw XIyou.iv, tataaOat
(««.)
inaequabiliter. Sumpta eoim aliqua parte , quse metietur
totuin tempus , liac parte pertransibit quantitatem aliquam
magnitudinis , non totam magnitudinem , quandoquidem
tuto tempore totam conficit. Et rursus aequali temporB
paile pertransibit aliam quantitatem roagnitudinis, et in
qualibet parte temporis similiter conficiet aliquam quanti-
tatem magnitudinis, sivc oequalem , sive inaequalem quan-
titati qnam ab initio pertransiit : niliil enim interest,si
niodo quaelibet pars sit tinita. Constat enim consumpto
tempore infinitum spatium non consumptum fore, facta
detractioue finita , tam ralione quantitatis , quam numeri.
Quare non pertransit tinito tempore infinitam magnitudi-
nem. Ac niliil refert, utrum magnitudo e.v alterutra parte,
an ex utraque sit infinita : nam eadem erit ratio. (4) lli-
autcm demonstratis, perspicuum est, nec tinitam magnitu-
dinem posse infinitum spatium pertransirc tempore finito,
propter eandem causam : quoniam certa temporis parte
pertransit finitum et in singulis partibus itidem. Quare toto
tempore conficit spatium finitum. (5) Quoniara autem
mobile finitum non conficit spatiura infinitum tempore
finito : mauifestum est, nec mobile infinitum pertransire
finitum. Naui si inGnitum pertranseat linitum : necesse est,
etiam finitum pertransire infinitum : quia nihil interest,
utrum sit quod moveatur : utroque eiiim modo tmilum
pertransit infinitum. Quum enim movetur infinitum, m
quo to a : erit aiiqua ejus pars in B finito, veluti pars
Y 8 : et rursus alia , atque alia ; et ita perpetuo. Quare si-
mul accidet infinitum motum esse per finitum , et finitum
pertransisse infinilum. Nam fortassis nec possibile est, iuti-
nitum moveri perfinitum aliteratque eo quod finitum per-
transeat infinitum , aut latione, aut metiendo. Quapropter
quumbocsit impossibile, infinitum non potest pertransire
liiiiliim. (6) At vero nec magnitudo infinita finito teruporc
iniinitam magnitudinem pertransit. Namsi infinitam , certe
etiam finitam pertransiret : quandoquidem finita in infintla
mest. Prsterea eliam sumpto teropore, eadem eritde-
monstratio. (7) QUum autem nec magnitudo linita infini-
tam pertranseat, nec infinita tinitam, nec per infinitam
finito tempore inoveatur : perspicuum est , nec rnotum fore
infinitum teropore finito. Quid enim interest, utram niolus
an magnitudo staluatur iufinita? necesse est enim, si alter-
utrum sit infinitum, etiam alterum esse infinitum : quo-
niam omnis latio est iu loco.
Quoniam autem id omne aut movetur aut quiescit,
quod natura aptum est , quando natura est aptum , et ubi,
et quomodo : idcirco necesse est , id quod sistitur, quando
sislitur, moveri. Nisi enim rooveatur, quiescet. Sed non
potcst tendere ad quietem quod quiescit. (2) Hoc autem
demonstrato, perspicuum est etiam necesse esse ut in
temporc sistalur. Quod cnim movetur, in tempore moT*-
tur; quod autem sistitur, probattim est moveri : quarc ne-
cesse est in tempore sisli. (3) PraMerea si cclerius cl tar-
dius, in tempore diciraus -. sisli autem cst celcrius el
 (>,J30.) NATURALIS AUSCULTATIOiNlS LIB. VI. CAP. VIII.
S' esri 03ttov xai fipaSuTEpov ' (4) lv 10 Sl /pdvto
TcptoTto to ItrTotttevov tsTaTai, iv 6tioouv dvoiYxr) tou-
tou tVraaOat ■ StatpEOevToc, vip tou /pdvou , ei uvev Iv
ur,S£T£'pcp tcov jjteptov foTaTai, ouSe iv t5 o^Xw tooV
5 oix av forcaiTO to itrcdixEvov. Ei 8' ev Oare'po) , oux
tzv ev TcptoTto SXtp tVcatTO- xa6' ixotrepov vip iv tou-
Tto foTBTai , xaOdrcep eXe'yOri xal etcI tou xtvoutxevou
TTpotepov. "iitTirep Se t6 xtvoutxevov oux eotiv iv
i;i irptoTtp xivetTat , outioc. oiS' iv o) TtjTaTat to tarcatit-
10 vov (s) ouTe Y"P T°u xtveiaOat oure tou tVraaOai
EJTl Tl TCptOTOV. "EciTO) Y^p ^v 'I1 TCpO)Tlp fo-Tarat
eV ti) to AB. Touto Srj dfxepec. uiv oux ivSe^yETai
eTvii ■ xtvTjtjtc, vip oix ecttiv iv tio dtxepei , Sti to xe-
xtvrjaOai ti auTou ■ to S' tSTafxevov SeSetxTat xtvouixe-
15 vov. 'AXXa jxtjv ei StatpeTov ecrriv , iv Stwouv auTou
Ttov tieptov ftjTaTaf touto yap SeSetxTat irpoTepov,
6rt iv w TcptoTto faTavat , iv Stioouv twv ixstvou fo"Ta-
Tctt. 'Eicei ouv y pdvo; eWiv iv to Tcpo">Tip fircaTai ,
xai oix aTOtxov , drcac, 8e ypdvoc, eic, drcEtpa fXEptoTdc.,
10 oix iVrai iv o) Tcponto JdTaTai. (6) Ouos S^! to r,p£-
txouv, Ste Tcptorov TipELtr^oev, Itrctv • iv djxepeT [xsv y»P
oix ripe'(xr,cre, Sti to [xr| eivat xtvrjaiv ev otTOu.to • iv
0) Se to r,pEu.etv, xat to xtveTcrOaf tote ^ap EyaptEv
ripejxEtv, Ste xai iv tp ir£:pux6c, xtveiaOai (xrj xtvEiTat
25 to tcesuxo?. (7) "Eti Ss xat tote Xeyou.ev ^pEjjieiv,
orav 6u,oito< i/r^ vuv xat rtpo^Tepov , toc, o\i/ svi tivi
xptvovTec,, dxXXet SuoTv toTv IXavtoTotv o)3t' oux ESTat
ev to TjpEfAeT au.Epi?. Ei Ss u.epto-To'v , XP°V0? "v l*1 >
xai ev Stioouv outou tuv tteptov •^peu.r^aef tov outov
30 Y^p Tpdirov SetvOr^crETai 8v xal eVt twv Tcpo'repov •
too~c' oiOev e^eftai irptoTOV. Toutou S' afrtov Sti ^pe-
j«i uiv xai xtvEiTat Tt3v iv ypovw, ypdvo; 8' oux San
Tcptoro? ouSe o.6YeOoc ouo' 5Xo>c, ouveyec; ouSsv oiTrav
yip e?c ctTceipa u.epio-TOv. [XIII.] (3) 'Etcei oe tc5v
■ rb xivouu.Evov iv ypdvtp xtveTTat xai £x tivo? eic, ti
jiETafiaXXet, ev 10 /pdvto xtveiTat xaO' aurb xat u.rj
Ttov iv exetvou Ttvi, aSuvaTov tote xaToi ti Elvat Tcpto-
tov to xivouptevov. T6 v4:p rjpeuETv eccti to ev Ttp auTtS
Eivat ypdvov Tiva xat auro xal Ttov u.ep(ov e*xaOT0v.
H> Outo) yip XeYOjtev rjp£u.eTv , §Tav iv aXXto xai aXXo)
Tto vuv dXrjOec fi etTcsiv Sti ev Ttp auTto xai auTO xal
ri (ie'prj. Ei Se tout' eorrt to T^pEu.eiv, oux lvSe'y_eTat
to [UTaSetXXov xarot ti eTvat SXov xa^i tov TcptOTOv
ypovov 6 yap ypdvo; StatpeTOi; (itTcac toaTe e'v aXXtp
»5 xai aXXti) auTOu (Jtipet dXriOec EffTai eiiceTv cTti iv
TauTto i(rz\ xat outo xa\ Ti u.e'pT| • ei y*P |*t! outioc ,
4XX' iv i\\ (xdvti) Ttp vuv , oux laitii ypdvov ouSeva xaroi
■ct, aXXi xaxa to Tcepa; tou ypdvou. 'Ev Se Ttp vuv
EffTi u,ev det xaTdt ti jievov, ou (xevrot Tjpeu,ef oure
bg Y»p xtveiatOai out' TjpeixeTv effTtv h Tto vuv , dXXi [x^]
xtveisOat fxlv dXr,0£i; £v Ttp vuv xai eTvat xaTot ti, h
/pdvip 8' oux ivSe'/eTat eTvat xaTa to rjpeuiouv oruft-
fiaivet yip to cpepdtxEvov T,peu.eTv.
329
tardius. (4) In quo autem tempbre primo sistitur itl quod
sistitur, necesse est ut in quavis linjus temporis parte sisla-
Itir : diviso enim tempore , si in neulra parle sislilur, uec
in toto sistettir. Quare non sistcrettir, quod sistitur. Si vero
in altera , non in primo toto sisteretur : seciindum alteram
enim partem in lioc sistitur, quemadmodum antea quoiiuc
diclum fuit, de eo quod movetur. Sicut autem non est
in quo primo moveattir, id quod movetur : ita eliam non
est in quo primo sistalur, id quod sistitur : (5) quia nequc
ipsius moveri, neque ipsius sisti, est aliquid primum. Esto
namque , in quo primo sistitur, ubi afi. Iloc ijjilur non po-
test vacarc partibus : quia motus non cst in eo quod par-
tibus vacat , propterea quod per aliquid ipsius motuni est :
quod autcm sistitur, moveri probatum Aiit. Atqui si divi-
flunm est , in quavis ejus parte sistittir : lioc enim anlea
probatum fuit , in quo primo sistitur, in quavis ejus partc
sisti. Quoniam igitur tcmpus est, in quo primo sistilur,
non individuum ; omne autem tempus in inlinita secari po-
test : non erit in quo primo sistatur. (6) Nec igitur est,
qu.iinli) primum quicverit, id quod quicscit : quoniam in
eo quod parlibus vacat, non quievit, propterea quod non
est motus in individuo : in quo autem est quiescerc, in eo
estetiam moveri : tunc enim dicebamus quiescere , quando
et in quo natura aptum est moveri , non movetur id quod
natura movcri aptum est. (7) Praetcrea tunc quoque di-
cimus quiescere, quum similiter se babet nunc atquc prius,
tanquam non uno aliquo judicantes, sed minimum duobus.
Quapropterid inquo quiescit, partibus non carebit. Quod-
si in partes dividi potest , utique erit tempus, et in quavis
ipsius parte quiescet : eodem namque modo probabitur,
quo etiam in superioribus. Quocirca nibil erit primum. Hu-
jns vero causa est : quia res omnis quiescit et movetur in
temporc; non est autem primum tempus, nec prima ma-
(mitudo, ncc omnino iilliim continuum, quoniam omne
continuum secari potcst in inliniliiii). [XIII.] (S) Quum
autem quicquid movctur, in temporc moveatur, et ex ali-
quo in aliquid nuitetur : impossibile est, ut id quod move-
tur, quo tempore per sc movctur, nequc in aliqua ejus
lemporis parte movetur, tunc sit in aliquo primo. Iloc
enim est quiescere, aliquo tempore in eodem esse tam ipsam
rem, quam singulas ejus partcs. Ila namque dicimus
quiescere, quando in alio atquc alio momento vere dicitur
in eodem esse tam rem ipsam quam ejus partes. Si vero
hoc cst quiescere ; id qund mutatur, non potest in tempore
primo totum essc in aliquo. Nam orone tempus est divi-
duum. Quare in alia atque alia ejus parte vere dicetur in
eodem esse et rem ipsam et ejus partes. Misi enim ita sit,
sed in uno tantum momento : certe non erit ullo tempore
in aliquo, sed in termino temporis. Jam vero in momenlo
semper quidem in aliquo manet, nontamen quiescil : quia
nec moveri, nec quiescere est in momento. Sed non mo-
veri quidem in momento , verum est , et esse in aliquo : in
tempore autem non potest esse ut quiescens, quoniam eve-
nit ut id quod fcrtur, quicscat.
 330 4>V£1KH£ AKPOASEQS <~\ 0.
CAP. IX. [XIV.]
Zrjvwv Se irapaXoYi?«af eI fkp aef, tfT,oiv , r,p£-
uei Ttav f) xivEirai, Stav f) xaT& to Toov , Ioti 6' aVt to
/ . - ~ >" / \ < T
cpEpoptsvov ev to) vuv, axtvT|T0v Tr,v cpEpopt£vr,v Etvai
otiTov. (2) Touto 8' lovt i]/eu8o;- ou Y"p ouYX£lTa'
6 S /pdvo; Ix twv vuv ovtwv twv aStatpETwv, wo—Ep
ouS' aXXo u.eyeOo; ou8e'v. (3) TtTTapsc, 0' eioi Xo'yoi
Tcept xivi-oew; Zrjvwvo;- ot Tcap£/ovT£; t&; SuoxoXta;
toi; Xuouor TrpwTo; ptev 6 Ttept tou jjl-^j xtveToOai
3t& to TtpoTEpov ei; to fjutou oeTv dcptxEoOat to cpEpd-
1« utevov f) Tcpb; to teXo;- rcepi ou SieiXoijiev Iv toI; rcpd-
TEpov Xo'yoi;. (t) AeuTEpo; 8' 6 xaXouptEvo; 'A/tX-
Xeu;- eoTt 0' outo;, Sti to SpaSurEpov ouSs'tcote xaTa-
XritpOrjOETai Oeov Gtto tou Ta/tOTOu- EuTcpooOEV ykP
avaYxaTov IXOsTv to Sttoxov, cjOev wptATjOE to cpEu-
16 voV wot' aet Tt Tcpos'/Eiv avaYxaTov to SpaSuTEpov.
(5) "Eoti 8e xai outoc, 6 auTO; Xo'yo? tw Si/otoueIv,
StaoEpEt 0' ev ti~) StaipeTv u,fi 8i/a to TcpooXau.6avd-
(jtevov u,s'yeOo;. Tb uiv ouv uf| xaTaXau,6av£o0at to
SpaouTEpov ouy.6E'6r,xsv Ix tou Xo'you- YlvETal '-
20 Ttapot TauTO t~ 8t/oTou,ta ( Iv BU,:poTs'poi; y^p <-JU--
Satvet u.t) irptxvEioOai Tcpb; to Tcs'pa;, 8taipouu.s'vou
tcw; tou u.syeOou? ■ aXX& TcpdoxEtTat Iv toutw 6ti ouoe
to TavtoTov TETpaYwSrijJtEvov Iv tw 8i0)xsiv to SpaSu-
Tepov ) , wot' avctYi"! xat Tr,v Xuotv eIvbi tt,v auTrjv.
23 Tb S' a;touv Srt to Tcpos'/ov ou xaTaXau.6otvETat , uj/su-
3o;- Ste y«P TtpoE/et, ou xaTaXau.6aveTai- aXX' cJjjumc;
xaTaXau.€avETai, Etrcep Siioet St£^iE'vai tV TCETcepa-
ou.£vr,v. Outoi (Jtev ouv 01 Suo Xo'yoi. (o) TpiTO; S
6 vuv fr,0£t'<;, Sti f, oioto; tfEpou.E'vr, foTrjxE. £uu.6at-
30 vei Se Ttapot to Xau.£av£iv tov /pdvov ouYXEioOat Ix
twv vuv • u.^1 SiSouevou Y<<p TOUTOU , oux loTat 6 ouX-
XoYiou.dc,. (7) TETapTO; S' 6 TCEpi twv Iv ™ OTaSto)
xivouu.e'vwv e; IvavTta? too)V oyxo>v Tcap' Toou;, twv
u.ev airb te'Xou; to~ OTaotou , twv S 3tco tou utsoou ,
35 Too) Ta/£i, Ev o) ouu.6aiv£iv oTetbi toov Etvat /pdvov
tw Si7rXaot't.) tov f^uiouv. (s) "EoTt S' 6 rcapaXoYt-
ou.01; lv tw to u.£V Trapi xtvoujjtevov to Zs. Tcap r,p£-
uouv to toov u-eyeOoc. a;touv tw tow Ta/_et tov toov
oepeoOat /pdvov. Touto 8' eoti tj/euooi;- oiov EOTojoav
40 ol Iotwtec; Toot oyxoi, !<p' wv Ta AA , ot S' Itp' wv Ta
BB ap/do.Evot etTcb tou u.e'oou twv A, 1001 tov <ipt-
Ojjibv toutoic; dvTe; xat to u-eYeOo;, 6 3' Itp' tov Tt»
1T txTtb tou eo/aTOu, Toot tov aptOu.bv dvTe; toutoic,
xat to u.eYeOo;, xat toora/eT; toT; B. 2uu.t?aivei
45 Sf^ to rcpwTOV B Su.a lici tw lo/aTW Etvai xai to
TcptoTov 1", Tcap' dtXXr,Xa xtvouuevow. 2uu.6at'vEt Sr,
Ta r Tcapi TtavTa Ta B StEUXriXuOEvat • Tot Se B Tcapot
Tot f,u.i'or| • woTe fjuiouv eTvat tov / pdvov • Taov y^P
ExetTEpdv Ioti rcap' IxaoTOv. "Apta Se ouu:6aivEi
bo to B irapi TcavTa t4 V TcapeXr,XuOE'vat ( au.a y«P
eaTai to irpioTov Y xa't to rcptoTov B Itci toTc Evavrtou;
EO/otTOt; ) Toov./pdvov rcap' ExaaTOV Ytvdtxsvov twv Y
(m»,s»o.)
Zeno autcm captiosc ratiocinatur. Inquit cnim : ti
semper res omnis quiescit aut movetur, quando est in loco
sibi .Tquali , sempcr autem quod movetur, in momcnto cst :
sagittam qnac Tertur, esse immobilem. (2) Sed lioc i~t
falsuin : quoniam tempus non componitur ex momentis
quae sunt individua, qiicmadmodum nec ulla alia roagni-
tudo. (3) Quattuorautcm sunt rationes Zenonis de rootu,
quae negotium solventibus facessunt. Prima est, qux
probat non moveri, quoniam oportet, id quod fertur,
prius pervcnire ad dimidium, quam ad fineiu. Quam
rationem in superioribusdisputalionibus diluimus. (4) Se-
cunda est , quae vocatur Acliillcs. Est autem liaec : quia
tardius nunqtiam comprcliendctur currens a velocis-
simo. Nain prius neccsse est ut id quod persequilur, eo
perveniat, unde id.quod fugit, ili-ccssil. Qtiaproptcr ne-
ccsse cst, ut semper quod est tardius, aliquantum pne-
cedat. (5) Sed liaec ratio eadem e$t, atque ea quse in tluas
partessccat : differt tamen, quatenus assumptam magni-
tudinem non bifariam dividit. Ergo non compreliendi quod
est tardius , ratione concluditur : sed ob idem efficitur,
atque in sectione in duas partes : in utrisque enim evenit
ut non pervcniatur ad finem , divisa aliquo modo magnitu-
dine. Sed in liac ratione adjicitur tragice ne velocissime
qtiidcm persequendo asscqui quod tardius est. Quarene-
cesse cst solutionem quoque eandem esse. Quod autem
existimat , id quod progreditur, non comprebendi , falsum
est. Quando eniin progreditur, non comprehenditur : ve-
rumtamen comprelienditur, si quidcm concedet pertrans-
iri spatium finitum. Hae igitur sunt duoe rationes. (6) Ter-
tia vero est, quae nunc dicta fuit : quia sagitta, quae fertnr,
stat : lioc autem cx co colligitur, quod sumit tcmpus con-
stare ex momenlis. Nam boc non concesso , sjllogismus
non erit. (7) Quarta ratio est de jeqtialibus molibtis, qu*
in stadio moventur ex contrario juxta moles acquales, aliae
quidcm a fine stadii , alicc vero a medio , ccleritale ar-quali.
In quo evenire putat , ut tempus dimidium sit aequale du-
plo. (8) Scd est rationis fallacia in eo posita , quod sibi
concedi iiostulat altertim juxta id quod movctur, alterum
juxta quiesccns , aequali celeritate moveri aequali tempore
pcr aequalem niagnitudinem. Hoc autem est falsum : utpiita
stent aequales moles, in quibus suntaaaa : moles lutcm,
in quibus sunt pppp , incipiant moveri a medio ipsorum «,
quum his sint aequales numero et magnitudine : moles
vero, in quibus ttty» incipiant moveri ab extremo p, quum
his sint aequales numero et magnitudine, eademque cde-
ritate moveantur atque ipsa p. Accidit ergo, ut primum ?
et primum y ^m^ sint in e"tremo, quum juxta se
moveantur. Evenit igitur, ut ra t I*rtransierint omnia;
sed Ttx 3 pcrtransierint dimidiam partem : adeo ut etiam
tempus dimidium sit : utramque enim juxta singula «st
icquale. Simul autem accidit , ut to 8 pertransierit omaia
Y (simul enim primum y et primum 8 sunt in extremis
contrariis ), quum a-qualc lcmpus consumatur juxU singoh
 (jW.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. V. CAP. X.
ooov Ttsp twv A, toc, epY)<7i , Stot to djxtpoTEpa ttxov ypd-
vov rcapa t4 B Y'Yvee0°"- '0 (xev o3v Xoyoi; o&toc
Itrtt • o-uix6atvet 81 Ttapa to E?p7)u.evov iJ/euSoc.
(tj OuSs Stj xaTa •rijv Iv ttj avTKpaoei (XETa6oX^v ou-
b Sev t)|xiv eVrat dSuvaTOv , olov et Ix tou jjfJ) Xsuxou et?
to Xsuxbv [XETaSdXXEt xal Iv u.r,SeTepw estiv , ojc dpa
OUTS XsUXOV ECTTai 0UT£ 0U XeuXOV ■ 0U Y&P «l "■?) 6'XoV
Iv OTTOTEptOOUV Iotiv , OU XE^O^ffETat Xeuxov tj ou Xeu-
xo'v Xeuxov y*P Xe'you.ev -Tj ou Xsuxdv, OU T0> SXov
10 Etvat toioutov , dXXa tio toi TtXsicXTa t\ TGt xuptojTaTa
fjtepi)- ou TauTO S' Io-t\ (xtj Elvat te ev touto) xa\
[xrj eTvat Iv toutw 6Xov. '0[xoto>c Se xat Itc\ tou
oVroc xat Itc\ tou txr) ovtoc xat tojv dXXtov to>v
xaT* dvTtcpaaiv • ecrrat (xev ykp li; dvaYxric Iv OaTEptp
15 twv dvtixetfjiEvtov , lv oCSeTEpo) 8' SXov a£t. (10) IIox-
Xtv eVt tou xuxXou xa\ ItcI ttjc trcpatpac xal SXojc
tSv Iv at/ToT? xivouuEvtov , 6ri ouu.Srjo-ETat auT& V)pe-
|»«v" Iv yap Tto auTto totcoj ypdvov Ttva eVrai xa\
aura xal xa txepv)" wote r)psu.r1<j£i djxa xal xtvrj-
20 OETat. (11) IIptoTov [aev Y&p t4 U.s'pT) oux eotiv Iv TO>
auToj ouSs'va ypdvov , ETra xa\ to o^Xov fxsTaSdXXEt
a£t Et; ^TEpov ■ ou yiip t) autr| lcmv r) drcb tou A
Xajx6avotxs'vr) TCEpicplpEta xal rj etTto tou B xa\ tou T
xat t5v dXXtov IxddTou otjU.e(iov , TtXyjv u)( 6 (xoua-t-
» xo? dvOptoTcox; xa\ dvGptoTcoc; , 8*\ ouu.6E6r|XEv. "£2o-te
jjtiTafidXXEt dfi r) ixipz et? tt)v iTepav , xa\ ouSetcote
T,p£u.rIffEt. Tbv auTov Se TpoTcov xa\ etcI rTjc, o^atpa;
xat Ttov dXXoov tSv Iv aoTot; xtvouuEvtov.
CAP. X •
'ATtoSES£tYu.ivtov 8i toutiov, ).£Y0u.ev Sti to du.e-
30 fU oux £vSe'/_ETat xtveioOat TcXijv xaTa cruu.6e6r|xd« ,
otov xtvougxevou tou 0-wu.aTOc, r) tou u.6ye0ou? tou Iv
S uicdp/et, xaOaTcep av el to ev Tto tcXoiio xivoito utco
TT)? TOU TcXotOU <pop3q ?j TO U-EpOC, TTJ TOU SXoU XIV>)0-£1.
'AjiEpec, Se Xeyoj to xaTot tcooov dStatpETOv ■ xat ykp
3s ai tojv (jtEptov xivr'o-Ei(; ETEpat elot xot' auTa te toi u.£pr)
xal xaT& tt,v tou SXou xtvr^o-tv. "ISot 8' dv ti; etc\ Trjc,
o^atpa? (xdXtaTa tJjv Stacpopdv ■ ou Y^P TaviTov Ta/oc,
EOTat tojv Te Tcpb? To) XEVTpo) xat tiov Ixtoc, xal
Trjc; SXt];, ojc, ou u.tac, ouo-rjc, xtvi)o-£toc;. KaOaTcep ouv
*0 EITCOUEV, otjTOJ (J.EV ivSs/ETat XlVEioOat TO du.Ep£C, 0)C,
o Iv Toi TcXotO) xaOr]u.Evoc, tou tcXoiou OeovToc,, xaO'
auTO S' oix IvSe/ETat. (i) M£Ta6aXXETto Y^p lx tou
AB eIc, to Br, e!t' ex u.ey^9ouc, ei; u.eyeOoc eit' l\
etSoue, e(; e7So< £*Te xaT* dvTicpao-tv. '0 Sk /pdvoi; eotoj
»i iv (;> xpojTt;) (juETa6dXX£i lep' oS A. Ouxouv dvdY*T)
aurb xaO' 8v ULETa6dXXei /pdvov r) Iv Toi AB eivat
^ Iv to) BT, r) to u.ev ti autou ev TOUTtp , to 8' ev Oa-
TEOto- Tcoiv Y<«p to u.eTa6dXXov oCtox; ei/ev. 'Ev Ixa-
TE'po) plv ouv oux ecrrai Tt aUTOti" u.£pio-Tov ^ip av etr).
w AXXa u.t;v ouo' Iv tw Br- u.£Ta6E6Xr)xb<; y^P e*trrai,
uTcdxEtTai Sl (XETaSdXXEtv. AEtTCETat 8^) aurb Iv TIO
AB Elvat, xa8' 3v u.eTa6dXXet /pdvov r]o£u.r|(iei dpa "
r>r,i
T, quantum consumatur in ipsis a, ut Zeno ait, quoniam
ambo aeqnali tempore moventur juxta ipsa p. Ratio igitur
liaec est : evenit autem propter falsitatem quae dicta est.
(9) Nec itaque secundum mutalionem quae in contradi-
ctione spectatur, ullum impossibile nobis eveniet : veluti,
si ex non albo in album mulatur, et in neutro est , neque
album igitur fore neque non album. Non enim si totum
non est in utrovis, non dicetur album, vel non album :
quandoquidem albura dicimus , aut non album , non quia
totum sit tale, sed quia plerseque aut prsecipuae partes.
Mec idem est, non esse in boc, et totum non esse in l:oc.
Similiter res babebit ctiam in ente et non ente , et ceteris
qu;c in contradictione spectantur : non enim necessario
erit totum in oppositorum altero, sed semper in neutro.
(10) Rursus in circulo, et in globo, et omnino in iis quae
moventur in se ipsis, eventurura ut haec quiescant : quo-
niam aliquo tempore in eodem loco erunt et ipsa et eorum
partes. Quocirca quiescent simul et movebunlur. (n) Pri-
muni enim partes nullo tempore sunt in codem loco .-
deinde eliam totum mutatur semper in alterum : non est
enim eadcm circumferentia quae sumitur a puncto a, et a
p, et a y, ct a singulis aliis punctis; nisi ut rausicus homo,
et bomo, quoniam accidit. Quare mutatur semper altera
in altcram, et nunquam quiescet. Eodem modo se res ha-
bet ctiam in globo , et celeris quae in se ipsis moventur.
[xv-1
His demonstratis , dicimus, id quod partibus vacat,
non posse moveri , nisi ex accidenti : veluti moto corpore ,
vel magnitudine, in quo inest : queraadmodum si id quod
est in navigio, moveatur navigii latione, aut pars movea-
lur totius motu. Partibus autem vacare dico, quod est
sccundum quantitatem individuum. Etenim partium mo-
tus diversi sunt sccundum ipsas partes, et secundum totius
motionem. Quod discrimen etiam in globo maxime videre
aliquis potest .- quia non eadem ccleritas erit partium qiiiie
sunt ad centrum , et externarum , et totius globi , tanquara
non unus sit rootus. Quemadmodum igitur diximus, ita
potest moveri quod partibus varat , ut is qui in navigio se-
dct , navigio currente movetur ; per se autcm moveri non
potest. (2) Mutetur enim ex ap in Pf, sive ex magnitu-
dine in magnitudincm , sive ex forma in formam , sive se-
cundum contradictionem. Sit autem tempus, in quo primo
mutatur, ubi S. Ergo necesse est, quo tempore illud rau-
tatur, aut csse in a[3, aut in py> au' partem ejus in hoc,
partcm in altero : quicquid enim mutatur, ita se habebat.
In utroque igitur non erit aliquid ipsius : quia partibus
constaret. Sed nec erit in |3y : quia mutatum erit : suppo-
nitur autem mutari. Relinquitur ergo , ut id sit in a p , qno
tenipore mutatur. Quiescet igitur. Nam in eodcm esse pcr
 332 4>VIIK1I2 AKPOA21TI12: Q, i.
to vip Iv tw outio etvat /povov Ttva ripeuetv rjv.
(3) "flcT oux IvSI/srat to duepi; xtvcTaOai ouS' SXto;
ueTaEdXXetv • uova/o>; yap av outo>; r,v auTou xtvr^t;,
et 0 /pdvo; rjv ex twv vuv • aei ^otp Iv tw vuv xexivT|U.e'-
6 vov av rjv xai a£Ta6e6Xr,xo'; • ojcte xtveTaOat ulv
[xr|OE-OTE, XEXtvrjcQat 5' det. Touto 8' Sti douvaTov,
SeSetXTat xat rcpoTepov ■ oure Y^p ° /pdvo; Ix twv vuv,
ouO' f| Ypauuri e'x aTiY[xiov, ouO' r| xivr,ct; Ix xtvri|xd-
Ttov • oOOlv ^ap dXXo Tcotet 6 touto ilftav % tV xtvri-
10 atv i\ duepoiv, xaOdirep av et /pdvov Ix Toiv vuv, rj to
aeytOo; Ix CTtYixiov. (4) "Eti 81 xai Ix TtovSe tpavs-
pbv 6rt ouTe 0-TtYu.riV oOY dXXo dStatpeTov oOSlv Ivoe'-
VETai xtveioOai- drcav fap to xivsuixevov dSuvaTOv
rcpOTEpov ueTSov x'.vr,Or,vat oOtou, rcpiv av r| tcov
15 rj IXaTTov. Et Srj touto, tpavepbv Sti xat r, CTtYuri
eXaTTOv rj tcov xivr)OriceTai TcpwTov. 'Etcei 8' dotat-
peTo;, dSuvaTOV eXaTTOv xtvrjO^vat Tcpdtepov • tar,v dpa
iauTtj. "Qo-te laTai r, fpauix^i Ix ctiyuwv • d£t Y&p
tariv xtvouuEvrj TT,v rcaaav YpoW'!7 a"Wh xaTaueTpri-
10 cet. Ei 81 touto dSuvaTov, xai to xtveToOai to dStaipe-
tov dSuvaTov. (5) *En S' ei dirav Iv ypdvto xtvet-
Tat, Iv 81 tw vuv ar,Oev, drca; oe /pdvo; StaipeTO;, efrj
dv ti; /pdvo; IXdrcwv Stmouv twv xtvouue'vo>v Iv &
xtveiTai So-ov auTO. OSto; a=v vap Eotat -/pdvo; Iv 0)
»6 xivEtTai, Sta to rcav ev /pdvo> xtveTcOaf ypdvo; Se
Tca; StatpETOc; SE^SstxTat TcpoTepov. Ei 8' dpa OTTiYur)
xivEitai , lo-Tat ti; vpdvo; IXaTTtov ev &> auT^ Extvr,Or|-
dXX' dSuvaTov • ev Yap tw IXaTTOvt eXaTTOv dvaYxr)
xtveTaOat. "jQg-t' saTat StaipeTov to dStaipeTOV ei; to
no IXottov, oio-Tcep xat 6 Ypdvo; ei; tov vpdvov aova/o);
Yap av xivoTto to daepe; xal dStaipeTOv, ei r,v Iv Tto vuv
xtveiaOat SuvaTov TtT> aToao) • tou y*P auTOU Xoyou Iv
tw vuv xtvETaOai xai dStat'p£To'v ti xtveTaOat. [XVI.]
(«) MeTa6oXr, S' oux eaTtv ouSeata dTCEtpo; ■ Srcaaa Yap
35 r,v ex tivo? £t? ti , xat ^ Iv eWtpaw xai i\ Iv Ivav-
Ttoti;. "CaTe twv uev xaT' dvTttpaaiv f\ ipdat; xai
f, dwfyaaic, Tcepa;, oTov Y£ve'aEto; uev to 5v, tfOopa; Se
cb ur, dv twv S' ev toi; IvavTtoi? Ta IvavTta* TatiTa
Y«p dxpa Tri; UETaCoXr;;, wjte xai dXXouocEtoc. rcd-
40 ar,c, • e^ lvavTto)v Y«p Ttvtov f| dXXoiwatc;. Ojxottoc; Se
xai au;ricEO)i; xai <pOtaeo>c/ auqriaeox; [xev ^ap to Tce'pai;
tou xaTot tt,v oixetav tpuatv TeXetou aeYeOoui;, tpOiaew? Se
^l toutou IxaTaai;. (7) 'H 81 tpopa outu> jxlv oux eaTai
TTE7tEpaa[XEVT| • ou y^P Tcaaa Iv IvavTtot;- dXX' IrcetSrj
45 to dSuvaTOV Tur,0^vai outo), tw u^) IvSe/eaOat TurjOrjvat
( TcXeova/to; Y^P XeyeTat to dSuvaTOV ) , oux IvSe/ETat
to outio; dSuvaTOV Te'uveaOat, ouS' o^Xw; to douvaTov
Yeve'cOai YtvecGat ■ ouSl to aETaSdXXEtv douvaTOv Iv-
oe/oit' etv [xeTaSdXXetv ei; 8 douvaTov |XETa6dXXEiv.
60 (8) Ei oOv to spEpduevov ueTafidXXot £t; Tt, xai Suvatbv
Ecrat u£Ta6dXX£iv. °i2ar' oux drcetpo; r\ xtvr,at;,
oOS' oloOrjCETat tt,v aTcetpov dSuvaTov Y^p SteXOeTv
auTijv. "Oti uev ouv outoj; oOx ifcTtv aTCEipo; ueTaSoXrl,
oicTe ari wptaOat Jtipooi, savepdv. (0) 'AXX' t\ oB-
(jt(l,MI.)
aliquod tempus, quicscere eral. (3) Quocirca quod carct
parlibus, non i>otest moveri, nec omnino lnutari. Uno
enim modo sic esse potest ejus motio, si tempus constetex
momentis : semper enim in momento res mota fuerit et
mutata : atleo ut nunquam moveatur, setl semper tnoU siL
Hoc. autem esse imiiossibile, probatum antea fuit : quia net
tempus ex momentis constat, nec linea cx punctis, nec
motus ex terminis qui vocantur xtvrftiaTa. Nihil eniin
aliud facit qui lioc dicit , quam raotum constare ex iisqiiy
partibus carent : perinde ac si tempus constilueret ex nio-
mentis , aut magnitudinem cx punctis. (4) Praeterea ex
liis quoque perspicuum est , nec punctum nec ullum aliuJ
individuum posse moveri. Quicquid euim raovetur, non
potest prius transire majus se ipso, quam transeat vol
acquale vcl minus. Quod si est, apparet ctiam punctmn
primo transiturum aut minus aut aequale. Quia vero e>t
individuum, non potest prius transire minus : tran«ibit
igitur lineam sibi aequalem. Quapropter linea cnnstabit e\
punctis : quia punctum semper aequalem sibi transeundo
metietur totam lineam. Quod si est impossibile , etiam nio-
veri quod est individuum , est impossibile. (5) Praflerca
si omnis res in tempore movetur, in momcnto autem niliil
movetur, omne vero tempus est dividuum : utique erit cui-
que mobili aliquod tempus eo minus, in quo movetur per
spatium sibi aequale. Hoc enim erit tempus, in quo move-
tur; propterea quod onmis res in tempore movetur; omne
autem tempus essedividuum anteaprobatum fuit. Si igilur
punctum movetur, crit aliquod tempus, minus eo tempoee,
quo ipsum punctum movebatur. Atqui boc est imposrjbile.
Nam in minori tempore nccesse est per minus spatium
moveri. Quapropter quod individuum est , dividuuui crit
in minus, qucmadmodum et tempus in tempus. Uno
enim modo fieri potest ut moveatur, quod partihus caret
et cst individuum , si moveri possit in momento individuo :
quippe ejusdem rationis est, in momento moveri , et «li-
quod individuum moveri. [XVI.] (6) Porro nulla mutelio
est infinita : quandoquidcm omnis estex aliquo in aliquid,
tam ea quae in contradictione , quam ca quae in contrariii
speclatur. Quare mutationum earum quas in contradi-
ctione fpcclantur, affirmatio et negatio est terminus : ut
gencrationis , ens; intcritus autem , non-ens. Earum an-
tcm qua; in contrariis speclantur, contraria sunt termini.
Ha?c cnim sunt extrema mulationis. Quocirca et omnis
variationis : nam variatio ex contrariis quibusdam e*t.
Similiter etiam accrctionis et deminutionis. Accretionis
enim terminus est finis magnitudinis , quae est secundum
propriam naturam ; deminutionis vero , ab hac magnitu-
dine recessus. (7) Lalio autem ita non erit terminata : non
enim omnis in contrariis cernitur. Sed quia quod non po-
tcstsectum esse ita, ut non possit evenire ut sectum sil,
( pluribus enim modis impossibile dicitur ), quod , inquam ,
iU est impossibile, non potest secari : et omnino quod noa
potest esse faclum , non potest fieri ; nec quod non potest
esse muUtum , poterit muUri in id in quod non polest
esse mutatum. (8) Ergo si id quod fcrtur, ruutctur in
aliquid , etiam poterit mutatum esse. Quapropter rootus
non erit inlinitus, nec feretur per spatium infinitum , quo-
niam impossibile cst id pertransire. Non csse igitur il»
infinilam mutationem, ut terminis non finialur, penf»
 (241,515. NATURAL1S AUSCULTATIONIS LIB. VII. CAP. I.
TO>C tvSE/ETat OJCTS t<3 /pdvio sivat drcEtpov t>\v aUTT,V
ouaav xai jjtiav, cxetcteov • u.rj u.tac, uiv ^ap y tvouivri?
ouOsv taojc, xojXuei, oiov si u.ETa Trjv ipopav dXXouoatc,
tir, xal uet& tt;v dXXotojctv au;r,<ri; xai udXiv fiwt-
5 ct<- outoj yip dsi usv sarat Tto /pdvo> xivrjCt;, dXX' ou
uia, oia to jJLTj tivai u.iav 1; aTcaacov. "£2aTE 8s fivz-
aOsa utav, oux svSs/STat arcsipov Etvat toj /pdvoj TcXrjv
utSc/ auTr, o' sariv r) xuxXto tpopd.
LII3ER VII.
CAP. I.
"Atcav to xivouu.Evov dvaYxr, und tivo; xtvEicOat. Ei
lu uiv ouv lv £auToi urj e/ei tt,v dp/r^v Trj? xtvrjaEojc ,
^avspbv 6'ti u:p' Ers'pou xivEVTai. Ei o" iv auTco, EtXr;i>0o)
EO 0UTO AB, 0 XtVETtai Urj T(~) TOJV toutou Tt xtvsia6at.
IlpwTOV JJtSV OUV TO uTroXau.6dvEiv TO AB U^l' lauTOu
xivEtaOat Sta to SXov te xtvEiaOai xat urcb u.r,Osvbc, tojv
is e~iijOev, ouotdv Eattv ojaTcsp dv eiti; tou AE xivouvto; to
l'.Z, xai outou xivouuivou uTcoXauSdvot to AEZ us'
butou xtvsiaOat, ota to u.rj auvopav TcoTspov utco tcote'dou
XlVE^Tal, TCOTEpOVTO AEuTCOTOU EZ J| TO EZuTCOTOU AE.
(2) Eti to u-jp' auTou xivouu.Evov ouSe'tcote TtaucsTat
Ju XtvoiiuEvov toj ETEpdv ti CTrjvat xivouuevov. 'Avifx.r\
Toivuv, ei ti TcauETat xivouuevov T(i) iTSpdv Tt CTrjvat,
touO' 'ji/iTE^pou xtvsiaOat. Toutou Yap '^avEpou yivoue-
vou, Zviyxr, rcav to xivouusvov xtvsVaOai utco Ttvoi;.
'Etce: "fap EtXr^TCTat to AB xtvouusvov, StatpETOv saTat •
25 sav Y«p to xivouuevov otaipETOV r,v. AirjprjaQo) toivuv
fi to 1'. Avdyxri Srj tou Bl' r\ psjjtouvTo; ripEu.Etv xal
to AB- ei yhp [*■>! , e!Xt|^6oj xivouuevov. Tou T01VUV
Br ripsuouvToc, , xivoTto otv to AT- oux dpa xaO' auTO
xtvEhai to AB. AXX' Ctcexeito xaO' auTO xivstcOai
3" jTpwTOv. Ar^Xov Toivuv 6*Tt tou l'B ripEijtouvTO; rips-
ur.iEt xat to BA, xat tote TcauaETai xtvouusvov. 'AXX'
tt ti Toj dXXo TjpEUEtv VataTat xat rcauETat xivouuevov,
To~0' \j^f' lTs'pou xtvEtTat. «I»avEpbv Srj Sti tcSv to xtvou-
uevov urcd tivoi; xivstTaf StatpsTov te yip eVti tcccv to
K xtvouuEvov, xai tou [jufpou? rjpsuouvTOc; r)pE[jir|a£t xai
-.0 6Xov. (s) 'EtceI Se to xivouuevov Tcav utco tivoc, xivei-
tat, dvdvxr] xai to xivouu,evov irav ev totco) xtvEiaOat
On' dXXou. Kai to xtvouv toivuv u!p' £Ts'pou, IrcEtSr) xal
auTO xtvsiTat, xai rcdXtv touto u^' iTE'pou. [II.] Ou or)
*u tic. d-Etpov Tcpdsiaiv, dXXi <strflz.va{ tcou, xai saTat ti
i tcoojto); atTtov EOTai tou xtvEioOat. (4) Ei Y»p ur],
n)l' si; aTCEtpov rcpdstatv, sauo to uiv A utco tou B
XtVOUUEVOV, TO OS B UTCO TOU T, TO os T UTCO TOU A- xat
tovtov or, tov TpOTcov Et; dirstpov Tcpo6atvs'Toj. 'Etcsi ouv
*5 aua to xtvouv xai auTO xtvEtTat, SrjXov oj? dua xtvr;-
ffSTat to ts A xai to B ■ xivouuevou y«P "ou B xt-
vTjOrjasTai xat to A • xai tou B 3r) xivouuevou to T,
xji tou r to A. "EaTat toivuv dua r] te tou A xivrjaii;
333
cuum est. (9) Sctl considerandum cst, an ita ficri possit, ut
quum una et eadem sit, tempore sit inflnita. Nisi eadem
una sit, fortasse niliil prohibet : veluti si post lationemva-
riatiofiat, etpost variationem accrctio, et iterum genera-
tio : sic enim perpetuo quidem tcmpore erit motio, non ta-
mcn una, quia nonest una ex omnibus. Sic autcm ut sit
una , non potest esse tcmpore inflnita, praler unam : lia?c
autem esl circuli conversio.
Quicquid movetur, neccsse est ut ab aliquo moveatur.
Nam si in se ipso non habet principium motus, ab alio mo-
veri perspicuum est. Si vero in se ipso liabet , sumatur,
ubi a p, id quod movetur, non quia pars ejus aliqua mo-
veatur. Primum igitur existimare a p a se ipso moveri ,
quia totum moveatur, et a nullo externo moveatur : pe-
rinde est ac si quis, quum to Se moveat e?, ct ipsum
quoque moveitur, existimct 8 e ; a se ipso moveri , quia
non pcrspiciat utrum ab utro moveatur, id est, utrum t6
6 e moveatur ab e $ , an to e t; moveatur a S e. (2) Practer-
ea qnod a se ipso movetur, nunquam moveri desinet, co
quod aliud quiddam motum sistatur. Necesse cst igitur, si
quid moveridesinit, eo quod aliud quiddam sistatur, hoc
ab altcro moveri. Quod quum pcrspicuum factum sit, ne-
cesse est qtiicquid movetur, moveri ab aliquo. Nam quia
sumptum est t6 a p moveri , dividuum erit. Quicquid enim
movetur, dividuum erat. Dividatur igitur ratione ipsius y :
ergo necesse est , quum t6 p y quicscit , etiam t6 a [3 quie-
scere. Nisi cnim il.i sit, sumatur rnoveri. Ergo py quie-
scenle, movcbitur to ay- Non igitur per se movelur t6 a p.
Verum supponebatur per se moveri primum : palet igitur,
futurum ut quiescente y?( quiescat etiam t6 pa, ac tum
moveri desinat. Atqui si quid sistitur ct moveri desinit
eo quod aliud quiescit , lioc ab altero movetur : perspi-
cuum igitur est, quicquid movetur, ab aliquo moveri.
Quicquid enim movetur, dividuum est, et parte quie-
sccnte, totum quiescct. (3) Quoniara autem quicquid mo-
vetur, ab aliquo movelur, necesse est etiam quicquid mo-
vetur in alio , nioveri ab alio. Ergo et quod movet , ab
altero movctur, quando ipsum quoque movetur : et rursus
hoc altero. [II.] Non tamen in inflnitum procedit : sed ali-
cubi sisletur, et erit aliqtiid quod primo causa erit motionis.
(4) Nisi enim ita sit, sed in iniinitum procedat, movealur
-6 a a p ; et to p a y . et t6 y a 6 : et hoc modo in inlinil 11111
progrnliatur. Quoiiiam igitur id quod movct, ipsuin
quoque simul movetur : manifestum est, simul motum iri
et a et p : molo enini p , movebitur etiam t6 a : crgo e t
moto p, movebitur t6 y : et moto Yf movebitur « 6. Si-
mul igitur crit motus tou a ct tou H et tou Yi et cctero-
 33« <I>T21KH2 AKP0A2EQ2 Z, «.
xal tou B xai tou F xai twv Xoitcwv ixdcrtou. Kal
XaSsiv toivuv outwv sxactTov Suvrjo-du.EOa • xat Y&p ei
ExaaTOV uo' IxaTTOu xtvETtat, ouOev frtov u.(a tw dpt-
Optw f, IxdcrTou xivr,o°i; , xat oux airsipov toic £07'ixtoi;,
5 E7tElST)7tEp TO XIV0UU.EV0V 7taV SX TlVO« St; Tl XlVElTai.
(is) *H Y»? dpiQuw cuaSaivEi ttjV auTr,v xivr.atv Eivai,
r) Y^vei, r) eioei. 'ApiOu.w (jlev ouv Xe'yw tt,v autr,v xtvr,-
otv tt,v £x tou auTOu £t; to outo tw dptOuw, £v tw
auTw /pdvto tw dpiOuw fivou.Evriv, olov £x touoe tou
10 Xsuxou, # ecttiv ev tw dptOuw, tU toSe t6 uiXav xaTot
tovoe tov '/pdvov, £va ovTa tw dplOu.w• ei yap xaT
dXXov, ouxe'ti (jtta saTat tw dpiOu.w, dXXot tw eioei.
Fevei 0' r, auT-f) xivr,cric f, e'v t~ out~ xaTr.Yopia t~;
ouaia; TJ tou yevou; ■ eiSei Si f, £x tou outou tw eiSei
16 Et^ TauTO tw eiSsi , oTov ex tou Xsuxou si; to u.£Xav rj £x
tou aYaOou Et? to xaxdv. TauTa S' £ipr,Tai xai £v toT?
TtpoTEpov. (fi) EiXvi-pOo) toivuv f) tou A xtvrjon xai
e^otw E-p* oS to E, xai f) tou B £-p' 00 to Z, xat f) tou
JTA £»' ou to H0 , xal 6 y pdvos £v w xiveItoi to A ,
ao 6 K . <iipio-u.Evrlc Sf, t~i; xtvf,cr£wc tou A, wpieruEvoc. s^TTai
xai 6 /pdvoc xai oux drtEipoc. 5 K. 'AXX' £v tw outw
/pdvw ExtvEtTO to A xai to B xai twv Xot-rtwv £xa-
cttov. 2uu.6atv£i to(vuv tt,v xt'vr,fftv Tr,v EZH0
dit£tpov ouaav £v wpi0"u.£vw 7_pdvw xivEiaOat t~i K" £v
25 w Yctp to A £xtv£tTO, xai Ta tw A £"p£^~C dwavTa £xt-
veito diTEtpa SvTa. "£2o-t' £v tw outw xtvEtTat. Kai
^ap riToi fo-i) -fj xtvr.oti; EOTat -fj tou A t~ tou B,
t) u.£ii[wv. AtaspEpet 0' ouoev ■ 7rdvTwc. Y^P '^lv 4««*-
pov xivrjcriv £v -T£7tEpa(ju.Evw /pdvw 0"UU.6aiV£l XtVEl-
30 aOat- touto 8' dSuvaTOv. (7) Outo) ptiv ouv Sd?£t£v
av OEtxvuaOat to £; dp/~c, ou u.r,v SetxvuTaf y6 ^ti
to u.r,Scv aToitov auu.6atv£tv • £vO£/£Tat Y^p £v iwwt-
paau.EV(<) /pdvw xfvr,atv aTtetpov Eivat, u.-)] r))v auTr,v
6e', dXX' iTEpavxai iT^pav noXXwv xivouu.e'vo>v xat ditEt-
35 pwv o^TtEp auufiatvEt xai toicj vuv. (s) 'AXX' ei to
xtvoujjtEvov itponwi; xotoi TOTtov xai ffwu.aTtx^v xtvr,criv
dvaYxr, d-TTEoOat •?) ouve/e< Elvat tw xivouvti, xaOditEp
6pWU.£V £lti TtaVTWV TOUTO <JUU.6atV0V " EOTat Y«p i\
djtdvTO)V £v to itav ?| cruv£/ei; to oi\ evoE/du.svov
40 EtXrjtpOw, xat ecttw to (xev u.eye0o? ^ to ouve/ei; iqf ou
to A KTA , f\ Se toutou xivr,o-ic; -f| EZH0. AtacpEpsi
S' ouSev ?| •rtETtEpacru.Evov ^ drcEtpov ■ 6u.oiw; Y^p £v
7t£7t£paO-U.EVO) TW K XlVT,OT)CrETai TJ a7CEipOV TJ TtETtE-
pao-u.£VQv. Tout«)v S' IxaTEpov Ttov douvaTtov. (9) <I'a-
45 vepov ouv 6'ti atTicrETai 7t0Te xai oux et; ditetpov Ttpd-
Etcrt TO dei ucp' £te'pou, dXX' sctTai ti 8 TtpwTov xivt)Otj-
(jETat. MtjOIv Se Siacpepeto) to utcotsOevto; Ttvo; touto
SEixvutrOai- tou Y&p £vSe/_ou.evou teOe^vtocj, ouSev aTOTTOV
eosi cruuSaivstv.
(212.)
rum cujusque. Ergo et horum unum quodque sumere pute-
rimus : nam etsi singula a singulis moventur, nihjlominm
una numero est cujusque molio, non infinita cxtremis : quia
quicquid movetur, ex aliquo in aliquid movelur. (5) Aut
fiiini numero accidit eundem motum esse, aut genere , aut
specie. Ac numero quidem dico eundem motum esse eum qui
ex eodem in idcm numero fit, in tempore quod est idem
nuinero : ut ex lioc albo, quod est unum numero, in hoc
nigrum, hoc tempore quod unum numero est : nam si alio
tempore , non erit amplius unus motus numero , sed specie.
Gcnere autem idem motus est, qui fit in eadem categoria
sive 6ubstantia3, sive generis. Specie vero, qui fit ex
eodem spccie, in idem spccie : ul ex albo in nigrum, aut
ex bono in malum. Sed ba?c etiam in superiorihus tradita
fuerunt. (G) Sumatur igitur motus tou a , et sit ubi to s :
et motus toO p, ubi t6 C : et motus tou y 0 , ubi to r, 6. Et
tempus , quo movetur t6 a , sit x. Quum igitur motus to-j a
sit definitus, etiam tempus x erit finitum, non infinilum.
Atqui eodcm lempore movebatur t6 a, et t6 p , et cetero-
rum unumquodque : accidit igitur, ut motus c ; r, 0 , quum
sit infinitus, fiat finito tempore x : nam qno tempore -0 3
movebatur, eliam reliqua omnia quae posl a deinceps sunt,
movebantur, quum sint infinita : quocirca eodem tempore
moventur. Ktenim vel aequalis crit rootus tou a motui
tou ['1 , cl reliquorum] ; vel major. Sed niliil nlut. >'am
omnino accidit inlinitum motum finilo tempore fieri : quod
cst impossibile. (7) Sic igitur videri potest probari quocl
ab initio fuit quxsitum : non tamen probatur, propterea
quod nibil absurdi accidit. Potest enim finito temporc 111»-
tus infinitus csse , non tamen idem , sed alius alque alius,
(liiiiin multae et iiifinita' res moveantur : quod quidem e\t-
nit etiam in his qiire nunc sumpsimus. (8) Verum si U
quod primo secundum locum et corporali motu ck-
tur, necesse est ut tangat vel continuum sit ei quod movet,
quemadmodum videmus in omnibus hoc accidere : (nam
totum erit ex omnibus unum; aut continuum : ) jam qucxl
esse potest, sumatur, ac sit magnitudo vel continuum,
ubi a (J y 6 : hujus autem motio sit e C ti 9. Niliil autem m-
terest, iilrmn finitum sit , an infinitum : aeque enim fisito
tempore x movcbitur vel infinitum , vel (inilum : quoroin
utrumque est impossibile. (9) Perspicuum igitur esl,
fore aliquando ut sistatur ; nec progredi in infinitum semper
ab alio moveri : sed fore aliquid, quod primum mote-
bit. Niliil autem intersit, supposito aliquo, hoc probari:
quia posito eo quod esse potest, nihil absurdi eTenire
oportet.
 (m,Mi. NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VII. CAP. II.
CA.P. II.
To il Tcptorov xtvouv, u^i o); to oS evexev, dXX' SOev
f, dpvri tt); xtvr^oso);, eotiv £u.a Tto xivoujjlevw " o:u.a 81
Xiyti) , oioti ouOiv auTwv u.ETa;u eoti. Touto ^ip xotvbv
IttI icavTo; xtvouitevou xai xivouvto; Iotiv. (2) 'Ercel
i 81 TpsT; e!al xiv7)oei; , r\ te xaTa totcov xat xa^i to
itotov xat xaTa to tcooov, dvaYXT) xal Ta xtvouu.sva
Tpta. 'II filv ouv xaTot totcov, tpopa • r\ 81 xaTa to tcoiov,
aXXotWi;* r\ Si xaTa to tcooov, auljrioi; xal epOtot;.
IlpWTOV ptiv OUV UTCEp TT); (pOpa; ElTCCi>U.SV • a2T7) Y«p
10 irptuTrj Toiv xivtjosiov eoTtv. "Arcav 5-Jj to (pepduievov
vj u^' auToTi xtvEtTai r\ utc' aXXou. Ooa u.iv ouv auci
u^' auToJv xivEaai, tpavEpbv ev toutoi; 8ti dpta to xt-
vouusvov xal to xtvouv eotiv • ivuTcap-^Ei Y^p auTOt; to
icpoYcov xtvouv • wot' ouSev eotiv dvau,ETa!ju. Ooa
i!) 0' uic' dXXou xtvETcat, TETpayw; &va.yxr\ YivsoOar tet-
Tipa ^ip eiSyj xr;; utc' dXXou tpopa;, e*X;t;, toot;, oyr|-
st;', 8tvryot;. "Aicaoat yip al xaTi totcov xtvr)oet; dva-
Yovrat ei; TauTOt;- r) uiv fap eraoot; toot; ti; Iotiv, Srav
to dic' auTou xtvouv iTcaxoXouOouv tbOrj- f, 8 drcojoi;,
■<< 3:ai u.r, lTcaxo>\.ouOrj xivrjoav • r) 51 ffyt; , 6rav o;po-
8p0T£'pav 7con)ov) Tr,v drc' auTou xtvr]Oiv tt;; xaTot cpuotv
ipopi;, xat u-eypt toooutou opsprjTai, £10; av xpaTrj
r] xtvr,oi;. IldXiv r\ Sitoot; xat ouvo)Ot; drctoot; xat
eX;i; eioiv- r\ alv ykp Sttoot; drctoot; (rj yltp ay' ai-
2"> tou r\ iiz' dXXou ioVtv r\ aTctoot; ) , -fi 8e ouvtoot; £X£t;
(x>t ^ip rcpo; ocuto xat Tcpb;dXXo r] s*).;!;). "IIots xal
Sm toutojv Ei8»), oTov OTtdOrjot; xa\ xE^pxtoi;' r\ (liv
fip ouvtoot;, rj 8e 8t'o)Ot;. 'Ou.oi'(o; 8e xal al dXXat
GuyxptoEn xat Jtaxptosi;- drcaoat yip soovcat Stojost;
3o >j ouvoioEi;, tcXtjv Hva.x ev y^e'0"61 xa' tpOopa eIoiv.
Aaa oe ^avspbv Sti 0J8' eotiv dXXo ti yevo; xtvr^OEto;
f, ouYXptoi; xal Stdxptot;- drcaoat yap Stav£'u.ovTai et;
Ttva; Ttov Eiprjoievtov. "Eti S' t) u.ev Eiorcvor^ ?X$t;,
^) 0' Exicvorl o)Ot;. 'Ou.oto>; Se xat r\ tctuoi; , xat fioai
3* dXXat 8ti tou ocofxaTO; r\ IxxptTtxal r\ Xr,TCTtxat xivrj-
«!<• al u.£v Y»p eV?ei; eio(v, al S' drctooet;. Aet 81
x»'t t»; dXXa; t4; xa^4 totcov dvaYstv • fiiraoat y«P
TttTCTOuotv st; T^ooapa; TauTa;. Touto)v Se TcdXtv
r, oyr.oi; xal r\ StVTjOt; eJ; £X!;iv xat tootv. 'H (jtlv ^ip
•ii 8vr,ot; xa^4 touto>v tiv4 tuv Tpttov Tpdrco)v lail ' tb
usv fap Sjrouftevov xtveiTat xot4 ouu.6E6rixd; , Sti h
xtvouuivtp eoTtv r\ ItcI xivouu.e'vou tivo;- to 8' d/ouv
o/Et ?j iXxdtievov r\ wOouutsvov r\ 8tvouu.evov 0)Ore
xotvr, Eortv oTCaotov twv TpiSv r\ ov_r)ot;. 'H 81 St-
n vr,ct; o^jYxetTai l\ IX^Eto; ts xal oioso);- ivafx.r\ Y^p
to StvoTiv to (jtlv £Xxstv, Tb S' toOetv to [xiv ^ip d^i'
sutou, to 8i Tcpb; a&To aYEt. "Oot' eI to o')Oouv
xat to ?).xov ctLia tw o>Oouu;e'vo) xat Toi £Xxou.e'vo) ,
oavepbv 8-t tou xa^4 TdTcov xivoujjlevou xat xivouvto;
'->< 0-Jce'v ioTt u.ETa£u. 'AXX4 u.r,v touto 8r]Xov xat lx tiov
6ptou.wv. ^iiot; \tlv Y^P lortv r) £<p' auTou r\ dic' dXXou
-pb; dXXo xt'vr,ot;, ?X$t; 81 ■*) oV dXXou Tcpb; auTO
335
Quod autem primum movct , non ut id cujus gratia ,
sed unde principium motus , siinnl est cum eo quod nmvo-
tur. Simul autem dico , quia niliil est his interjectum. Hoc
enim commtme est omni rci quic movetur et <\ux movet.
(2) Quum autem tressint motus, ncmpc in loco, in quan-
titate, et in qualitatc; nccessc cst tria qtioque esse qme
moventur. Motus igitur qui lit in loco , est latio. Qui autem
in qualitate, variatio. Qtii Tero in quantitatc, accretio et
dcminutio. Primum igitur de lalione dicamus : hic enim
cst motuum primus. Quicquid igittir fertur, vel a se mo-
vctur, vel ab alio. Qusecumquc igittir ipsa a se ipsis ino-
vcntur, in liis pcrspicuum est, siniul csse quod moveturet
quod movet : inest enim ipsis id quod primum movct.
Quare nihil est interjectum. Quaecumque vero ab alio
moventur, quattuor modis moveri necesse est : quattuor
enim sunt species lationis quse ab alio fit , tractus , pulsus ,
vcctio, conversio. Omnes enim motus qui in loco liiint,
ad Imm reducuntur. Etenim impnlsio est pulsus quidam ,
quum id quod a se pcllit, sequitur rem quam pellit. De-
pulsio vero est, quuiii non sequitur movendo. Jactus au-
tt-m , quum vebementiorem motum efficit , quo rem a se
pellit, quam lit illins rei latio naturalis, ct ea res eo usque
fertur, donec motio vim suam retinet. Rursus dispulsio et
compulsio sunt dcpulsio et tractus ; nam dispulsio est de-
pulsio : quandoquidem depulsio est vel a se , vel ab alio.
Compulsio vero cst tractus: quoniam tractus est ad se et
ad aliud. Quocirca et qu.Tcumque sunt liorum motuum
species, eodem rcferri dcbent, ut telae densatio, et con-
tcxtus : illa namque est compulsio ; hic vero cst dispulsio.
Similiter etiam aliac concretioncs ct secretiones eodem sunt
referendae : omnes enim erunt dispulsiones, aut compul-
siones, exceptis iig quae in ortu ct interitu sunt. Simul
«utem perspicuum est , concretionem ct secrelionem non
esse aliud quoddam genus motus : nam omnes distribuuntur
in aliquos ex iis motibus qui dicti fuerunt. Prxterea in-
spiratio est tractus : exspiratio antem est pulsus. Similiter
etiam excreatio, et quicumque alii motus per corpus fmnt,
quibus vcl aliquid excernitur, vel sumitur. Nam hi sunt
tractus : illi vcro sunt depulsioncs. Oportet autem ct alios
motus qui in loco fiunt , reducere : quoniam oninc.s in hos
quattuor cadunt. Rursus ex liis motibus vectio et con-
vcrsio referuntur ad tractum et piilsum. Nam vectio est
ab aliquo ex his tribus modis. Quod enim vehitur, ex acci-
denti movctor, quia est in eo quod movetur, aut super ali-
quo quod movetur. Qnod autem vehit , movetur, vel pul-
sum, vel tractum, vel conversum. Quaproptcr communis
his oranibus tribus est vectio. Convcrsio autem constat
cx tractu et pulsn : quia neccssc est ut id quod convertit,
partem trahat, partem pellat : partem enim a se, partem
ad se ducit. Qnaresi id quod pellit, et quod trahit, siinul
est cum co qnod pellitur, et eo quod trahitur : patct , ei
qnod in loco movctur, et ei quod movet , nihil esse inter-
jeclum. Atquc hoc manifestum est etiam cx dcfinitioni-
bus. Nam pnlsus est motus qui vel a se vel ab alio fit ad
 336 *V2IKH2 AKPOASF.ftZ Z, r.
r) irpb; dXXo, 8rav 03ttov r, xtvriai; ^ tou ifXxovTO;,
t) /topiSouoa aTc' dXXrjXoiv t& erove/ri • outo) y»P auve-
epeXxETat OaTEpov. Td/a 8i ob;Ei£v av elvat ti; eX;i;
xat dXXo); • to ^ap SjuXov eXxei to irup ou/ outio;. Tb
6 6' oOOlv ota^EpEi xivouu.£vou tou £Xxovto; r) u.e'vovto;
£Xx£iv ■ 6te uiv Y«p eXxei ou lcrrtv, 6te Se o5 r)v.
'ASuvacov oe r, dcp' auTOu rcpb; aXXo rj aV dXXou Tcpb;
suto xtveiv u.rj oitcto'uevov • wtte cpavEpbv Sti tou xaTa
totcov xtvoujxsvou xai xtvouvco; ouSev ectci u-ETaJu.
10 (3) 'AXXot ur^v ouoi tou dXXoiouutEvou xai tou dXXotouv-
to;. Tquto Sk orjXov e; lica-]ro)Y»i; " iv «Ttaot Y&P ouii-
6at'vEi dua Etvat to ecr/aTOv dXXototiv xa\ to [TcpcoTov]
dXXotouu.evov uTcb Toiv eiprju.e'vo)v. TauTa ydp eeiTi
TcdOri ttj; uTcoxei,u£VT); TcotdTrjTo; ■ r) Y^P Ospuaivdjjie-
15 vov r) YXuxatvo'u.Evov r) Tcuxvoiiuevov r) c}r|patvo,uevov
rj Xeuxatvduevov dXXotouaOai epauev, 6uoio>; to d'J^u-
/ov xal to euJ/u/ov Xe^ovTe;, xat TcdXtv tojv iud/u/ojv
Ta te utj aiejOr)Ttx&Toiv uepoiv xat auT&; Ta; aterOrjerEt;.
(4) 'AXXotouvTat ydp tcio; xa\ at aierOrjo-Et; • r) fiif
20 aiaOr|Oi; r) xa^' IvEpyEtav xtvrjeri; eVti oti ero)tia-
to;, Traa/ouari; ti ttj; aio0T;ersio;. KaO' baa uiv ouv
to d']/u/ov dXXoiouTai , xat to eu'|/u/ov, xaO' 8'oa oe
to e^uJ/u/ov, ou xaTa TauTa TcdvTa to d'{/u/ov • ou Y&p
dXXotouTat xaTa toc; aia-Orjo-et; , xat to jjlJv XavOdvet,
25 to 6" ou XavOdvEi Tcdo/ov. Ouoiv Se xojXuei xsl to Eti-
4*u/ov XavOdvEtv, ocav [jtr, xara t4; aio-Or^et; ftrvriTai
•^ dXXoiioot;. KtTcep ouv dXXotouTat to dXXotoujxEvov
UTcb Toiv aio-OriToiv, iv dicaoi ys toutoi; ipavepbv 5ti
dixa £ot\ to eo/aTOv dXXotouv xa\ to tcowtov dXXotou-
30 jxevov • to) uev yap ouve/r,; 6 drjp, tw 6' dept to otoaa •
TCaXlV 8s TO [A£V /pO)U.a TO) tptOTl, TO Oc OtO; TTJ 0']j£t.
Tbv outov os Tpo7rov xat rj dxor) xai ri oospr^ot; ■ Tcpto-
tov yap xtvouv Tcpb; to xivoujxevov 8 dr,p. Kai eVi tt^;
yeuo-EO); 811010); • du.a *c^p Tvj yEuoji 6 /uixo;. (ci) 'iloau-
3i Tto; Se xai iici Toiv d'|/u/tov xat dvat50r,Ttov. iloT ou-
oev eoTat u.eTa^u tou dXXotoujjtevou xal tou dXXototjVTo;.
Ouol u.r,v tou aiijavou.Evou te xal au;ovTo;- au^dvst
■vip to TcptoTOv au$ov TcpooYivdu-Evov, ioote 2v YtYvEoOat
to 8aov. Kai TtdXiv tpOtvet to sOivov dTCOYivouevou Ttvb;
40 Ttov tou cpOtvovTO;. 'AvaYxri ouv ffuve/e; Etvat xai to
au;ov xal to tpOtvov, twv oe ouve/tov ou81v u.ETa!;u.
<l>avEpbv ouv Sti tou xivouu.evou xal tou xivouvto;
TcptoTou xat eo/aTOu Tcpd; ti xtvoutjtevov oioev Iotiv dva
[jte'c;ov.
CAP. III.
4i "Oti 8e to dXXotouu.evov dicav dXXotouTat utco twv
ataOrjTtov, xat Iv toutoi; urcdp/et (jcdvot; dXXoioxri; oja
xaO' auTOt XeYeTat Tcdo"/£tv urcb Toiv aioOriToiv, Ix TtovSe
Oeo>pr|Teov. (2) Ttov yip dXXtov u.dXtoT' dv Tt; uTcoXd-
601 ev Te Tot; cr/r'u.a(Tt xai lv Tai; uop^pat; xal ev Tai;
00 i;£5t xal Tai; toutojv Xr/J^EOt xai aTco6oXai; dXXoitoeriv
uTcdp/£tv • iv ou8£Te'poi; 8' EOTt. Tb (jtiv Y&p er/T|uaTi-
^duEvov xai ^u0u.tl[du.£vov 6rav iTctTeXeo05i , ou XeYOjjtev
(244,115.)
jiliml. Tntctus antcm qui fit ab alio ad sc Tel ad aliu.l,
quum cclcrior est motus ejus quod traliit , qui a se inviccm
separat ea qua3 sunt continua : sic eniin altemm simul at-
traliitur. (Fortassis autem vidcri potest esscquidam traclu;
etiam alio modo -. nam lignum trahit ignem non lioc modo.
Niliil autem interest utrum movcatur an maneat id quod
trahit ; quandoquc enim eo traliitubi est : quandoque , ul>i
erat. ) Scd impossibile est, vel a se ad aliud , vel ab aiio
atl sc movere, non tangendo. Quare perspicuum est, ei
quod in loco movctur, et ci quod movet , nibil esse inter-
jectum. (3) Sed nec ei qnod variatur, el ei quod varUI.
IIoc autem ex inductione manifestum est. In omnibus cnini
accidit ut simul sint, quoti cxtremum vari.it , et quod
primum variatur... variatum rebus diclis. Ha?c enim sunt
affectiones subjecta; qualitatis : aut enim quod calefit autqnod
dulcescit, aut quod densatur, aut quod exsiccatur, aut quod
dealbatur, variari diciraus , similiter hoc dicentes tam de
inanimato quam de animato, et rursus tam de animatorum
partibussensu vacantibus, quam dc ipsis sensibus. (i)Va-
riantur cnim aliquo modo etiam sensus. Nam sensus, qui
cst actu, est molus per corpus, sensu aliquid paliente.
Quibtis igitur inanimatum variatur, bis variatur etiam ani-
raatum : quibus autcm animatum, non liis omnibus va-
riatur inanimatum : quandoquidem non variatur secunduni
senstis. Etalterum latet, alterum non latet, quuin pati-
tur. Sed niliil proliibet etiam inanimatum lalere , quanJo
non secundum sensus variatio fit. Si igitur quod variatur,
a scnsibilibus variatur; in bis omnibus perspicuum estsi-
mul esse quod extremum variat , ct quod primuni varii-
tur : illi namque continuus est aer, aeri autem corpus; rur-
sus color lumini, lumcn aspectui. Et eodem modo se
babet et audittis , et odoratus : quoniam aer est primum
lnovens, relatum ad id quod movetur. Et in gustusimi-
liter rcs se liabet : nam sapor est simul cum gustu. (s) Iti-
dem etiam res liabet in rebus inanimatis et sensu caren-
tibus. Quare nibil erit interjectum ei quod variatur, et ei
quod variat. Quin nec ejus quod augetur, et ejus quod
augct. Qiiod cniiii priiiiuni auget , appositum auget, adeo
ut tolum fiat unum. Et rursus minuitur id quod minuitur,
abscedente aliqua parte ipsius quod minuitur. Necesse i-t
igitur, ctid quod auget, et id quod minuitur, esse conti-
nuum : continuis vero niliil cst interjectum. Perspicuum
igitur est, ei quod movetur, et ei quod movct, primo at-
que ultimo ad id quod movetur relato, nibil esse iuter-
jcctum.
Quicquid autem variatur, variari a sensiommis, et in ui>
solis csse variationcm , quae per se dicuntur pati a sensibi-
libtis, ex liis dispiciendum est. (2) Nam aliorum ma).in)e
quispiam existimare possit, in figuris, et in formis.et in
babitibus, horumqtie sumpllonibus et amissionibus varia-
tionem inesse. Sed in neutris est. Quod enim figuratur et
concinnalur, quum perfectum fuerit, non dicimus «sse id e\
quo est : vcluti stntuam non dicimus csse rrs, aut pyrami
 («5— »47.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VII. CAP. III.
ueivo i£ ou EO"Ttv, otov tov dvSptdvTa yaXxdv, r\ rrjv tcu-
pajxtSa xrjpdv, r, tt,v xX(vr,v IjuXov, dXXi Tcapwvuu.tdtJov-
tec to ptsv vaXxouv, to 81 xrjptvov, to Ss c,uXtvov • to Sl
nsTrovObc xai r,XXotwu.£vov TcpoaaYopsuou.EV crjpbv yip
t, xat (JYpbv xai axXr,pbv xat OEpu-bv tov yaXxbv XeyojjiEV
xai tov xr)po'v xai ou u-dvov oCtwc, dXXi xat to uypbv xal
to OEpfjtov yaXxbv XeYOjjtsv, 6u.wvuu.wc Tto tcoOei rcpoaa-
YopEiiovTEc ttjv uXrjv. "IIot' t! xaTot (jtsv to ayijijia xaiTr,v
p.op^r,v ou XiyETa t to yEyovbc ev oi lax\ to ay rjUjt, xaTi Sk
lo Ta iraOrj xat Tac dXXouoaEtc XsyeTat, cpavepbv Sti oux av
eUv al yeveosic auTtxi dXXotwaEtc. (3) Eti Sl xai eitceTv
outw; cJtotcov av SoJeiev, r,XXotwaflai tov dvOpwrcov
r, ttjv oixiav r, dXXo Stiouv twv YSYevr,u.evwv dXXi ys-
VEoflat uiv tawc exaaTov dvayxaiov dXXoiouus'vou Ttvdc,
/5 olov trjc, oXr,c tcuxvouuevtjc. r, u.avouu.£vr,c r\ Ospu.atvo-
uivr,? r, '|juyou.evr,c, oi ptevTOtTa ytvdu.evd ^s dXXotou-
Tat, ouo' r, ye'vesic, auTtov dXXoftoafc eotiv. (i) 'AXXi
(jtr,v ouS' at I;sic ouO' at tou cwu.otoc ouO' al ttjc tj/u-
yrjc dXXottoactc. Ai (jtiv yap dpETaf, ai Sl xaxfat twv
sii ecetov. Oix Icti 51 oute r} dpETTj oute £, xaxfa dXXofwatc,
dXX' ■$) u.£V dpeTT) TeXsfojaic Ttc, ( otov yotp Xdfirj rr,v eau-
tou dpsTTjV, tote XeyeTat ts^Xeiov ixaaTov • tote yotp ud-
XtdTa ecti to xaTot cjiuctv, warcsp xuxXoc te'Xeioc, 6rav
udXtaTa f£'vr,Tat xuxXoc (^'Xtictoc), r, Sl xaxia ipOopa
•jb toutou xai exctTaotc. "ilarcep ouv ouoi to t?,c oixiac
T£XEi'tou.a XeYOptEv dXXoitooiv (aTOTcov yip ei 6 Apiyxoc
xni & xipatxoc dXAoitoaic, t\ ei Opiyxouu.£vr| xat xepa-
u.ouu.£vr, dXXoiouTat, dXXa u.^) TEXetouTat r, oixia) , tov
outov Tpdrcov xai etcI Toiv dpETtov xai Toiv xaxtiov xat
3otwv EjrdvTtov r\ Xau.6avdvTtov • at tjtsv yap TEXEttoctEtc,
ai os txo-TacrEic Etaiv • toctT' oux dXXottoctEic. "Eti Se
xat ^atjtEv arcdcrac fiTvat TOtc dpsT^c sv tw rcpdc Tt TCtoc
£v_etv t&c (Jt-v yap tou otoptaTOc, ofov uyietav xai eue-
^iav, ev xpdctEt xai aujjtaeTpia Oepaiov xai <j/uy_puiv Ti-
15 Ofttev, r\ auTtov Tcpbc atiTOt Ttov tvTOC r\ TCpbc to TCEptE-
vov. 'Ouoitoc Se xai to xdXXoc xai tt,v to/uv xai t4c
dXXac dpeTac xat xaxiac. 'ExdctTr, ydp eoti tw irpdc
ti Tcoic e/etv, xat TCEptTot otxeTa TcdOr, eu r\ xaxSc Sta-
TiOr.ct to iyov • oixsta S" 63^' cov yiyvEaflai xal cpOetpe-
to oOat tcs'^.uxev. 'Etce'i ouv tc< rcpdc ti oute auTa eotiv
dXXottoaetc , oute auTtov iertiv dXXoitoatc ouSi ye'vEotc
ouO' SXtoc [jtETa6oX^ ouSEjxfa, coavepbv citi ouO' ai
e;eic ouO' at xoiv «Jeiov aTcoSoXai xai XytyEic dXXotto-
OEtC Etatv, dXXa ytYVEoOai u.ev tatoc aijTac xai cpflsipe-
i., cOat dX>.otouute'vwv Ttvtov dvdyxr|, xafldrccp xal to eT-
ooc xai tt,v (jtop^r'v, clov Oepu.tov xat 'jmjrpiov, r\ 5r,pSiv
xal uYptov, T) ev oic Tuyy dvouatv oucrat TcpwTOtc. IlEpi
TatJTa yap ixotOTr, XsyETat xaxix xai dpeTr), u^' 'tov
d)J.otoua0at rce^uxe to eyov • i\ u.iv yap dpETT) tcoiei
io r, drraOcc r, 6>f oeT TcaOr,Ttxdv • r, Si xaxfa TcaOr,Ttxbv
J) ivavTftoc drcaOEc. (5) 'Ouofwc Ss xal £tci twv
tt-c tyj/jrfi E*;ecov fircaaat yap xai a&Tai to5 rcpdc ti
tcwc eyetv, xat at ptev dpeTal TEXEttoaeic, at Sk xaxiat
ixardaetc. "Eft ri usv dper/) eu StaTiOrjat Tcpbc
ABISTOTU.t». H.
3^7
dcm ccram, atit lecticam ligntim : sed dcnomlnantes dicimus
aliud csse acneum, aliutl cereum, aliud ligneum ; quod vcro
passum et variatum est, appellamus : nam dicimus esse
aridum , ct liumirium , ct ilurnm , ct calidum aes, item ce-
ram. Nec solum Ua , sed etinm ipsum humidum et cali-
dum dicimus <ts , eodem nomine appellantes materiam ,
quo afTectionem. Quapropter si secundum flguram et
formam non tlitilur id quotl est factum in qno est fignra,
sccundum autem affectiones et variationes dicitur : perspi-
cuumest, liasgenerationcsnon esse variationes. (3) Pra;ter-
ea et sic dicere , absurdtim videri potest : nimirum vari-
atuin esse liomincm, aut domum , aut quodvis aliud eorum
quae facta sunt ; sed fortasse necessc est, unumquodque fieri
aliquo varialo, veluti materia densala, aut rarefacta, aut
calefacta , aut rcfrigerata : non tamen ea quae fiunt , va-
riantur, ncc generatio ipsorum est variatio. (4) Quin ncc
corporis, nec animi liabitus, sunt variationes. Etenim lia-
bituum alii sunt virttites, alii vitia : verum neque virlus
net[ue vitium cst variatio : sed virtus est perfectio qua-dain :
quum cnim untimquodque propriam stiam virtutem acce-
perit, tunc dicitur perfectum. Tunc cnini maxime it| quod
cst secundum naturam, adest : ut circulus perfectus dici-
tur, qiiuni maximc factus cst circulus optimus. Viliiiin
aulem cst liujus interitus ct amotio. Qiiemadtnodum igitur
ncc doinus perfectionem vocamus variationem ( absurdum
enim est , si fastigium ac tegula sit varialio ; vcl si domus ,
quuin accipit fasligium ac tegitur, vaiialur, ac non potius
perlicitur) : codcm modo sc rcs liabct etiam in virtutlbua
et vitiis , et in habcntibus et stiscipicntibus virtulcs vel vi-
tia. Nam illa? sunt pcrfertiones ; has vero snnt amotiones :
quare non sunt variationcs. Pra?terea dicinms omncs vir-
tutes in eo consisterc quod est ad aliquid aliquo modo af-
fectuni csse. Corporis enim virtutes, ut sanitatem, et
firmam corporis constitutionem, in temperatione ac
symmetria calidorum ac frigidorum collocamus , ita ut vti
ipsa intcrna inter se conferantur, vel ad id quod conlinet.
Simililer autcm et pulchritudinem ct robur, et alias virtn-
tes , ac vitia. Quaiibet enim in eo consistit quod est ad
aliquid aliquo modo affectum esse, etad proprias affcctio-
nes bene vcl male disponit id in quo est. Proprias vero
affectionesdicuntur, a quibus rem gigni ct perimi compara-
tum natura est. Quoniam igitur qna; ad aliquid referuntur,
nec ipsa sunt variationes, ncc ipsorum est variatio, nec ge-
neralio, necomnino ulla mutatio : perspicuum est, ncque
habitus nequc habiluum amissiones et susceptiones esse
variationes. Sed lieri fortasse lioec atque interire variatis
quibusdam necesse est , quemadmodum et speciem ac for-
mam , utputa calidis et frigidis, vel siccis et hiimidis, vel
in quibus primis insunt. In liis enim dicitur quodcumqtie
vitium etvirtus, a quibus natura aptum cst varlari id quotl
ea habet. Virtus enim efficit impatibile, vel ut oportet pa-
tibile : vitium vero patibile, vel contrario modo impatibile.
(5) Similitcr etiam reshabetin aniin.v liabitibus. Hinamque
omncs in eo spectantur quod est ad aliquid aliquo modo
affectum esse. Et virtutes quidem sunt perfectiones ; vilia
vero, amotioncs. Praicrea virtus bene disponit ad pro-
1-2
 3.°„S 4>r£IKII£ AKP0A2EU2 Z, y.
t4 oixeiji TcdOr), r) 8s xaxia xaxio;. "jQar' ouS' auTat
eaovTaidXXotwaEi;- oJSe Sr) xat d-roSoXat xat ai ATjtfici;
auTtov. (e) TivEdOat 8' auT&; avayxaiov dXXotouu.e-
vou tou aiaOr,Tixou u.e'pou; • dXXoiourat 81 u-rb tiov
5 aiaOrjTtov tStTtaaa yip ») tjOix-J] dpErr) TCEpt f,oova; xai
Xu-ra; Tot; awfjtaTtxd;, aurai Se y| sv tm irpdTTEtv r, ev
tm u.Eu.vrjO"0at rj it tw iXTci^Eiv. Al uiv ouv ev ttj
Tcpd;-i xot& t})v aiaOr,atv eiatv, waO' urcb aiaOr,Tou
tivo; xtveiaOat * al 8' e'v ttj u.vr]u.r| xat iv ttj eXiriSt
Ki drcb TauTr,;* ?, yip <*•» li-raOov u.Eu.VT)U.Evot rjSovvat,
rt tXTti^ovTE; ola u.eXXouo-iv. "Uot' dvaYxr, Ttaaav ttjv
ToiauTT)v fiSovr^v utco twv aioOr)Ttov ■YifvEciOat. 'Etnt
8' rjSovri; xal Xurcr,; eyyiYv0.u*vt1? xai ■) x0""* X5tl
r) dpETT) iYT^Yv,T**1 (1tEP^ """tuTa; Y"? s^otv), at Se
is rj3ova\ xat al Xurcat dXXouoaei; tou aiaOT)Tixou , cpave-
pbv Srt dXXotouiievou Ttvb; dvaYxr| xai TauTa; d-to-
GdXXetv xat Xau,6dvetv. °llaO' r) uiv Yeveat; auTwv u.et'
dXXotwaeo>;, auTal S' oux eiatv dXXouoaet;. (7) 'AXXa
fxr^v ouo' at tou votjtixou u-epou; eljet; aXXoto'>a£i;, ouS'
ati eVttv auTtov Ycveai;- tcoXu yap pidXioTa to e,TctaTriu.ov
£v Tto rcpd; ti Teio; eysiv Xs'you.ev. "Eti 81 xai cpavEpbv
6'ti oux eVtiv outwv fiviais. Tb y«P xaTa Suvau.iv
£ni3Triu.ov oiSJv outo xivtjOev dXXa tw dXXo uTedpcjat
YtvETat imcTTritJLOv. "Otav ycitp YEvrjTat to xaTa iiepo;,
26 ETciiTaTat Tctoc; Trj xaOo^Xou to xaTa uepoc;. lldXtv
Se Trjc; y pTjffEtoc; xat tyjc; IvEpYEta; oux Ictti yeveoi; , ei
(xrj ti; xai Trj; dva6Xetj/Ew; , xai Trjc a^r;; otETat yeve*
oiv Etvat, xat to EvspYEtv Stxotov toutoic;. 'H S' 1% dp^rj;
Xrtytc; Tric; eirtcrT>iu.r|C; Yeveate; oux ecttiv Tto Yap rjpetxriaai
30 xat OTrjvat Tr,v Stdvotav eTtiaTaaOai xat tppoveiv XeYOU.ev.
Ei; Se to ripEjxetv oux eoti Yeveatc; • ciXto; Y»p ouSeu.tac
jxeTaSoXric; , xaOdrcEp Etpi-Tai TcpOTepov. "Eti S' loairep
Stav ex tou [XEOueiv r| xaOeuSetv t) voaeiv eit; t4 IvavTta
(xeTaaT^ tic, ou tpau.ev iTctaTriaova YEYovevat TcdXiv (xat-
35 TOt dSuvaToe; r,v ttj e,TCiaTT)u.r) ypriaOat rrpoTepov j, oCtioc;
ouS' 6rav i\ dpy^rjc Xau.6dvr) tVjv e^tv • tw Yap xaOiaTa-
«Oai t*))v tyw/ry ex Trj; cpuatxric, Tapayric; tppdvtu.o'v ti
YiveTat xat eiriaTriu.ov. Atb xai t4 TcaiSia ouTe [xavOd-
veiv SuvaTat oute xaTa Ta; aiaOrJiEi; 6u.oito; xpiveiv
40 toT; TcpeaSuTEpot; • TcoXXi) yap r) Tapayr) xai r) xtvi-at;..
KaOiaTaTai Se xal TQpEu.t^ETai Ttpb; evta (xev utco xri;
epuaeto; auT?i;, rcpb; e^via S' utc' dXXtov iv du.tpoTe'poi;
Se dXXotouu.evtov xtviov Ttov Iv tio atojjtaTi , xaOdirep Itci
Tri; £Y^po"eto; xa\ Trj; IvepYEta;, 6rav vrjtpojv fivr\-ca% xai
45 eYEpOrj. <l>avepbv ouv ex Ttov etpr,UE'vtov, oti to dXXoi-
ouaOat xai rj dXXoio-at; e"v Te toT; aiaOrjToT; yiveTai xai
iv tw aiaOr)Ttxto u.E'pei tj*; t|/uyri; , Iv dXXto S' ouSevi
tcXt> x«Ta euu.G£6r)xd;.
(*H7,2tS.j
prias aflectiones ; vilium autem , male. Quare neque lia^c
eriint variationes , neque vero ijisorum amissiones et susce-
ptiones. (6) Nriv*-e est autcm li:cc gigni variata parte sen-
sitiva. Variatur autem a sensibilibus. Omnis enim virtin
moralis in voluplalibus et iloloribus corporeis versatur :
qua: vel in actione, vel in memoria, vel in spe consistunt.
Ali-e igitur voluptatesconsistunt in actione sensus, adeo ut
a sensibili aliquo sensus moveatur : alix vero in memoria
etspe consistentes, ah liac actione oriuntur : aut enim re-
cordantes qux passi sunt latantur; aut sperantes quae
exspectant. Quapropter nece.-st: est orancm ejusmodi vo-
luptatem a sensibilihiis fieri. Quoniam auteiu, quum to-
luptas et doior gignitur, eliam virtus et vitium gignitur ,
(quandoqtiidem in his versantur;) voluptates vero et doln-
res sunl variationes partis sensitivx : perspicuum ent, ne-
cesse esse , ut variato aliquo et liaeu amittantur et susci-
piantur. Quare borum generatio est cum variatione; ipa
vero non sunt variatio. (7) Sed neque partis intellectiv-e lu-
bitus sunt variationes, neque esl eorum generatio : mullo
enim magisitl quud sciens est,ponimus in earuni rerum n-
tione, quae ad aliquid aliquo modo se liabcnt. Pra?terea per-
spicuum est, illorum liabituum non esse generationera. Nam
quod potcniia est sciens, non est aliquid quod ipsum mo-
veatur, sed re sciens eo fit, quod aliud exstet et accedal.
Quando enim offertur res particularis , eain fere scil per
scientiam universalem. Rursus ipsius usus et actkuis non
est gencratio : nisi quis etiam ipsius aspectus ac tactus pu-
tet generatioiiem esse : atque agere est bis simile. friiui
vero scientiu' acquisitio non est generatio; nam proptena
quotl quieverit et steteril mens, ETctcrrac-Oat vocamus scire ac
prudentein esse. Ad quietem autem non est generatio : quo-
niam omnino nullius mutationis est , quemadmodum antea
dictum fuit. 1'rseterea sie.uti quum ex ebrietate , aut soinno,
aut morbo , in contraria quispiam est mutatiis, non tlici-
mus eiini iterum scientem factum esse (quamquam scientia
uti antea non poterat) : ita nec quando ab iniliosumit aliquis
babitum. Nam co qtiotl sistitur anima a naturali tumullu ,
lit aliquid prudens et sciens. Ideoque pueri nec intelligere
possunt, nec sensibns .Tque judicare ac seniores : qnia
multa in eis est perturbatio et motio. Sedantur autem et
a perturbatione liberantur, in aliquibusa natura, in aliis
autem ab aliis. Sed in iitrisquc boc accidit , dum qtia-da-n,
qua: in corpore sunt, varianlur, quemadmodum in exper-
gelactitine et actione evenit,quuin aliquis sobrius fit , et
expergiscitur. 1'erspicuum igitur est ex iis quae dicta sont.
ipsum variari, et variatiunem, in rebus sensilibus fieri, et
in sensiliva aniimr* parte ; non in 11II.1 alia, nisiexacci-
dcnti.
 248,249.^ NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VII. CAP. IV.
CAP. IV.
'ATropTfcete o" dv Tt; Tcdrepdv iem x'vr|aic, TcSaa
Tcdar] auu.6XriT}) r) ou. Ei 8tj ioTt rcSaa ouu.6XtjtJi xai
6u.OTa/ic to iv foo) ypdvw (faov) xtvoujievov, earai TCEpt-
epEpTfe th far, tuSeta , xai jjlei^cov Sr) xai iXdrcwv. *Kti
i. iXXoiwate; xai cpopd Tt; farj , 6rav iv faw /pdvw to uiv
iXXotwOrj, to S' ive/Or;. "EoTat apa faov TcdOoe;
u.t;xei ■ dXX' aouvaTOv. 'AXX' dpa 6rav iv faw faov
xtvr.Or;, tote iaora/Ee;' faov 8' oux tTcrci TcdOoc ur/.Ei.
*Cot' oux sotiv dXXotWte; cpopa far) oiS' iXdTTO>v.
lu *Uot' oi Ttaaa auu.6Xr,TTj. (s) 'Erct 8i tou xuxXou xai
Trjc tuOttac; Tcoie; auu.6r,aETai; aTOTedv Tt ydp, £? u.*J)
Ecrrai xuxXw Suoioic, tout! xtvEtaOat xai tooto e~i
t?,< tuOtta;, dXX' euOuc; dvdyxri r) Oarcov, r\ [JpaSuTe-
pov, woTctp £t, to jxev xaTavTE;, to 8' dvavTte;. (3) "Eti
lb oioiv StaepE^pei ( oi8' iv) Ttjj Xdyw, tt Ttc; tprjoetEv dvdy-
xr,v ttvat OoEttov eiOuc, 7) [JpaSuTepov xivEiaflar iVcai
yap u.£ir,tov xai iXdrcwv r) TCEpicpEpric, Trj; EuOEtac., wote
xat 107). Ei yip iv vt>> A /pdvw to jiiv tt|V B StrjXOe ,
to Sl Trjv r, u,eic*,wv av eit) r) B tt}; T ■ oCtw yip to
»1 OSrcov iXiytTO. Oixouv xai e! iv iXdrrov faov, Oarcov
wot' eaTat ti [■.epoe; tou A iv 0) to B tou xuxXou to
ICJOV SlElOl , Xal TO r £V SXti) TW A TTjV I". (4) iVXXi
u.r,v Et eOTt auu,6XriTd, <ruu.6aiv£i to dpTt ir,Oev, farjv
eiOetav etvat xuxXw • dXX' ou auu.6Xr]Td • ouS' dpa ai
ts xmjoen. 'AXX' 3oa ur| 6t/.o)v«u.a, dTtavca auu.6Xr)Ta.
OTov Sti ti ou cuu.6Xr)To'v, TCOTepov SJuTepov to ypa-
cpEiov r) 5 oTvo? ?, r) v^TT| ; Jti ouiovuaa , ou auu.-
^Xrjd- dXX* r) vr,TT) tt) TtapavriTr) auu.6Xr)To'v, 6ri
TauTO OT)u.atvEt to o;;j £tc* dpicpotv. Ap' ouv ou toutov
*c to Ta/^u ivrauOa xdxeT ; tcoXu S' e^Tt t[ttov Iv dXXoiu>a= i
xat cpopct. (5) 'II TcpwTov u.iv touto oux aX-j/j/c., w; ei
(iT| 6[u>>vuu.a aufx^XriTd. T6 yip tcoXu TauTO ar,u.ai-
vei iv 5SaTi xat a£'pt, xat oi auu.6Xr|Td. Ei Si u.rj,TO
ye StTcXdatov Taurd ( Suo yip rcpoc, e*v ) , xat ou erupt-
3» 6Xr)Ta. («) *H xa\ eVt toutojv 6 auTOc, Xdyoc;- xat yip
to tcoXu 6u.iovuu.ov. 'AXX' iviwv xat ol Xdyot 6u.wvuu.ot,
oiov tt Xeyot Ti? Sti to tcoXu to toooutov, xat eti dXXo
to toooutov, xat to taov 6u.wvuu.ov, xat to 2v Se, e!
eTU/_ev, euOuc; 6u.wvuu.ov. Ei Si touto, xal ri Suo*
40 (7) ircei Sti Tt ri uiv auu.6Xr,Ta , ri 8i ou , eticep rjv
fi(a cpuat? ; r) Sxt iv dXXw Trpo')TO) SexTtxw. 'O jxiv ouv
ficicoc; xat 6 xuwv auu.6Xr]Td, TCOTepov Xeuxdrepov • ev
w yip Tcptirca), to auTO, r) iTci-pdveta- xal xa^i u.eye-
Ooc; 'oaauTtoc;. Vooip oi xat cpwvr. ou • iv aXXw ydp.
•5 (s) *H Sr)Xov Sti £aTat oStw ye Tcdvra Iv tcoieiv, ev dXXw
oi ixaarov cpaaxetv elvat, xat earat toutov taov xai
yXuxu xat Xeuxdv, dXX' dXXo iv dXXw. (») "Eti 8exti-
xov oi TOtu/dv iaTtv, dXX' Iv Ivoc to icpwTov. 'AXX' dpa
ou u,dvov 8eT Ta Buuio/.^Ta ixr, 6u,o)vuu.a eivat , dXXi
40 xai U.T, l/etv Stacpopdv, U.T.T6 S u.t)t' iv to ; Xe'yw Si
oTov /pcou.a l/ti [otacpopiv r)] Siatpeaiv. Toiyapotiv oi
eruu.6Xr)T6v xari touto, otov TCOTEfov XEVpioudTtaTat
333
bubitare autem quispiam possit, an omnis niotus sit
omni motui comparabilts , necne. Si LJiur onmis motus sit
riiniparabilis, et ocque velox sit, quotl EEquali tempore [ per
irquale] muvetur : certe aliqua linea cirrularis crit rertx
apqualis , et major quoque , ct minor. Praeterea variatio
et latio quaedam rrunl -cquali-s, qiiiim scilicet •rquali tem-
pore alterum variatum , alterum illalum fuerit. Eritigilur
■t-qiialis alTectio longitudini : quod est impossibile. Yeruin
qtiuni arquali tempore per aequale motum fucrit, tunc *equc
velox dicitur. Sed aftectio non est longitudini requalis.
Quapropter variatio non est lationi tequalis , nec minor.
Quare non omnis motus est comparabilis. (2) In circulo
autem et recta linca qnonam modoaccidet? quippe absur-
dum est, nisi poterit similitcr lioc moveri circulo, et illud
in rectum ; sed illico necesse sit aut celerius aut tardius
moveri : perinde ac si alterum essct declive , alterum ar-
clive. (3) Praeterea niliil refert , quod ad banc rationrm
attinet, si quis dixerit necesse esse ut illico celerius vel
tardius moveatur : erit enim major et niinor linea circularis,
quam recta ; quare erit etiam aequalis. Nam si in a temjHire
altermn conlicit lineam B , alterum lineam y : nliqiie ma-
jorerit linea 3 , quam y : sic cnim celerius dicebatur. Ergo
et si minorl tempore aequale spatium ronfiriat , celerius
erit. Quorirra erit aliqua pars temporis a qna mobile 3
aequalem circuli partem ronfirit, atque mobile y, toto %
tempore ronficit lineam y. (4) At vero si sint comparabilia,
evenit quod nuper dictum fuit, rectam lineam essecirculo
f-rqtialem. Atqui bsec non sunt romparabilia Proinde neque
motus. Sed qurecumque non sunt liomonyma , ea oninia
sunt comparabilia. Veluti, cur non est comparabile quod-
iKiin sit acutius , stilusne , an vinum , an nete? quia scilicet
sunt bomonyma, ideo non sunt romparabilia. Sed nete cum
paranete conferri notest : quoniam acutum in utrisqne
idem significat. ISum i^ilur \e\o\ nnn idem significat liic
et ibi? multo vcro etiam minus in variatione et latione.
(5) An primum quidem hoc non est verum , si homonyma
non sunt, comparabilia esse? Multum cnim, idem signiGcat
in aqua et aere : nec tamen h.*ec sunt comparabilia. Si vero
non ita sit, at certc duplum, idem significat (nempe duo
ad unum ) , neque hacc sunt comparabilia. (6) An et in bis
esteadem ratio? nam et multum est homonymum. Sed
quorundam etiam definitiones sunt homonymae : veluti ,
si quis dicat multum essc tantum , et super aliud tantum ,
et aequale , est homonymum. Sed et unum fortassis illico ett
homonymum : quodsi lioc est, etiam tluo. (7) Alioqui cur
alia esscnt comparabilia , alia minime, si sit una natura ?
An quia in alio priino receptacnlo ? equus igitur et ranis
sunt res comparabiles, utrum scilicetsit candidius : quo-
niam id , in quo prinio inest candor, est idem , nenqie su-
perlicies. Kt secundum inagiiitutlinein ilidem res sunt
comparabilcs. Sed aqua et vox nequaquam : quoniam est in
alio. (8) An manifestum est, ita fore ut omnia liceat unum
facere, sed dicere unumquodque esse in alio? atque idem
erit aequale et dulce et candidum, sed aliud inalio. (9) Prae-
terea non quodvis est receptaculum , sed unum est unius
primum. Num igitur non solum oportet ea quae sunt coin*
parabilia, non esse homonyma, sed eliam neque id quo
comparatur, neque id in quo illud est , habere differentiam ?
Verbi gratia, color rer.ipit [ diflerentiam seu] divisionem :
ergonon est aliquid secundum hunc comparabile : veluli
utrum magis coloratum sit , non ratione alicujus roloris,
 340 «liVllKIII AKPOA2EUI Z, $
uaXXov, uf, xaia ti /p<~>,ua , dXX' r| /poiua • aXXi xaxi
T0 XsUXOV. OuT(0 xai TTEpl Xlvr,TlV 0U0Ta/S; TO EV TcW
/pdvcp xtvr.Osv Taov tocovSi. (ii>) Et 8f| tou ur.xou;
sv to>o"i to usv f,XXottoOr| , to 0= f,vE'/0rj , Tcr) dpa outt|
o rj dXXotioai; xat 6uoTa/f,; Trj ^opa; aXX' aTorcov. Ai-
TIOV d' OTl r) XlVTJCt; E/Sl sTiT), WCt' e{ Ta EV *C(0
/pdvto EvE/OsvTa Taov urixo; iaoTOT/~ ECTat , Tar| f| eu-
OcTa xai r, TCEptjpspr;;. HoTSpov ouv aTrtov, 6'ti r) cpopa
Ys'vo; f, oti f, Ypsuuf| yivot; ; 6 usv yip /pdvo; dsi
i" aTOuo; t<o eToei. *II xat dua xdxsTva eToei Statps'-
pEi; xai fa? f, ^opi eRr, s/st, av exeTvo E/r| sTdVi
eVou xtvEiTat. "Eti o' £iv to, 6Y ou, oiov si Ttdos;, fia-
otat; • e! tcts'puye; , tctt,ci;. *H ou, dXXa toT; c/f,uactv
rj i/opi aXXrj, wcte Ta ev Taw /pdvto TauTo usysOo;
i& xtvouusva iaoTa/r, • to auTO os dotdtpopov eToei xat
xtvf,cst dotdsopov. (u) "iicTS touto cxetctsov , Tt;
6ia^)0pa xivrioEOK. Kat crjuaivst 6 Xo'yo; outo; , 6ri
to yevo; ou/ £v ti, aXXa Ttapi touto XavOdvEt TtoXXd,
Eiot te twv 6uo)vuato)v ai uev TtoX.u aTcs/ouaat, al ds
2u s/ouaat Ttvx 6uotdrr,Ta, ai o' ifylii; f) Y£V£t f) dva-
yta, Std ou ooxoticiv outovuuiat slvat, ouaat. IIote
Aoyn
ouv Irspov to eiooj;, siv TauTo ev dXXw, f) av SXXo ev
dXXo>; Kat t(; 6'po;; rj tw xpivouasv Sti t»utov to Xeu-
xdv xat to y^uxu *1 «XXo ; 5ti e'v dXXoi 'f atvsTat 1'te-
Uh pov; *i 6'ti d^Xo); ou TauTo; (12) Ilcpt 81 or] dXXotoWEtot;,
Ttoic; EtfTat io"OTa/ri<; £te'p<x lTs'pa; et £r, do-Tt to uytd-
ijsaOai dXXoiousOat, eitiv tov uev Ta/u tov ol Spa-
oe'o)(; iaOrjvai , xat S,ua Ttvdc," oxtt' ecti dXXouoott;
iapTa/r^c, ■ ev Tao) ^ap / pdvto r)XXoi(oOr|. AXXi Tt r,XXoto>-
^u 0»i; to y«? taov oux EUTat EVTauOa Xeyojxevov, dXX' w;
ev to> Tcoao) iooTrjc,, EVTatiOa 6uotdTr,<;. 'AXX' ItiTO)
iaoTa/Ec, to iv 1010 /pdvto to auTO u£Ta6dXXov. IloTEpov
ouv iv <o to TcdOo; rj to TcdOo; SeT auaSdXXEtv; ivTau'0»
usv 8rj 6'ti ti uYtEta Jj auT/, , eoti XatjEtv, 6ti oute uaX-
3k Xov oute tjttov, dXX' 6uoi(o; uTtdp/Et. 'Eav Se to rcdOoc,
dX).o rn olov aXXotouTat to XEuxatvdptEvov xat to uYta-
£du£vov, TOUTOtc. ouOev to outo ouo' Toov ou3' Suotov,
fi rjdri TauTa Etor] tcoieT dXXottoaEox;, xat oux saTt
ata, toaTCEp oio' at tp opat. "ilaTE XrjTmov icdaa Etorj dX-
4« XotwCEOK, xat Ttdaa tpopat;. Ei uiv ouv Ti xtvouusva
eToei oia:ps'pEi, tov siotv al xtvr^aEit; xaO' auTa xat ar)
xa^i cuu6s£r,xdc. , xat at xtvr;aEtt; stost ototaouatv ■ e!
oe Y£V£l> YEVEl' £' ** "*P'"W) dpiOuoi. (13) 'AXXa or)
TCOTEpov e!; to TcdOo; SeT SXs'{/a(, siv y toutov rj Suo^ov,
«!> si iaoTa/Etc, ai dXXoio')aEi<; , r) eJc, to dXXotouuEvov (olov
si tou aiv Totovot XsXEUxavTat, tou 6"s Toaovoi); r) si;
dutoto, xat f| auTfj usv ?, dXXr) Tto TcdOst, e? to auTO
fj dXXo- Tar, oe f) dviao;, e? IxsTvo Taov r\ dvtaov.
(14) Kat e't:1 Y£V£'a£o); Js xai cpOopa; to outo oxetcts'ov.
b<i Iloi; iaoia/f,; rj Ysvsat;; si ev Taw /pdvto to auTO xai
diouov, oiov dvOpo)7ro; dXXi af, ijioov ■ Odrro>v Ss , e{
ev Tato i'cEpov ■ ou Y«p e/oue'v Ttva Suo, ev oi; r', Iteoo-
tt,; w; f, dvouoidTT|;. Kat e! ectiv dpiOuo; f, ouata ,
icXEiO)Vxat sXaTTtov dptOud; 6,uotosior^, dXX' avo')vuaov
(«••)
s<-«l qiialemis csl color : voriiin cst coni[)arabilc rationc al-
boris. Ita ctiam in motii acquc velox <li< ilnr, qu<Ml spquali
tcm|>orc iiiotiim cst pcrtanlum a'i|iiale. (10) Si i^itnr lnw
tcmpore pars inaj;nitii<linis variata est, |>ars vero illata :
.Tqiialisne est ha?c varialio et a?<iue velox ac latio ? Se<l lioc
cst absurdimi. Causa vcrocst, quia inolus liabct species.
Qnare si ea qo.T. a'quali tempore feriinlur per a'qualein
lon^ituilinem , sint a^que velocia , linea recta et cireiilaris
erunt .Tquales. Utrum igiturcausaest, qnia latio est «enus
an quia linea est genus? nam tempiis idem est semper indi-
viduuni S|>ccic. An illa etiamsiinul specie dilTeruiil?eteiiiin
lalio specics liabet , si illiul liabeat species, in quo move-
tur. Praeterea si id per quod fit inolus : veluti, si siut
pcdcs , ambulalio ; si alae, volattis : an non , scd liguris tan-
tum latio diversa cst? Quapropter ca qna? a-quali teinpore
per candem magnitiidineni moventur, snnt .Tqnc velocia :
ea<lem aiitem iiiiigiiilixlo cst, qu.v non dividiturin species,
ct motus similiter idem, qui non dividilur in species.
(11) Quocirca lioc est considerandum, qii.Tnam sit dilTe-
rentia inoliis. Atque liic sermo inilirat ceims non esse
uniiin quid , se<l pnrtcr lioc niiilta lalere. Iloinoiiymiarum
autein ali.e longe distant; aliae quamlam similitinlineni
habent ; alisc sunt propinqu>je aut genere , aut pro|>ortione :
ideo 111111 videntur lioinonymi.T , qiniiu lanien sint. Quando
igilur species diversa est ? utnini si eadem est in alio, an si
alia in alio? Et qiKTiiam esl definilio , seu quonain juilira-
mus album etdnlie essc idein, vel diversum? An quia in
alio videtur species diversa? an <|iiia omnino nnn est ea-
dem? (12) Qtiod igitur ad variationem attinet , quomodo
altera est aequc velox atqucallcra? Sanesi sanariest va-
riari; ct lieri potest nt alius celeriter, alius tarde sanetur :
cliam lieri potest ut quidam siiuiil sanenlur. Quapropler
est variatio aequc velox : ;eqnali enim tenqiore varialum
est. Sed quid variatum est? nam irquale bic 11011 dicitur.
Sed ut est iu quantitale aequalitas, ita hlc simililndo. .s. .1
eslo a'que velox, quixl idem imil.il 11 r a-quali tenipore.
Ulrum igitur id conferre oportct in quo est alferlio, an
ipsam affectionem ? Iitc sane lieet sumere sanitalem esse
camlcm, neque plus neque minus, sed similiter inesse.
Si vero affectio diversa sit : utpula variatur, quod albescit ,
etquod sanatur : liis uiliil est idem, nec a'quale, nec si-
mile ; quatenus li.ee jam faciunt spccics variationis ; ner est
una varialio , sicuti nec uua latio. Qtiocirca sumcnduui
e.-t , ipiot sint specics variationis , et quot species lalionis.
Si igitur ea qua; moveiitur, specie differunt , ea scilicet quo-
riim siint moliones per sc, non ex accidenti ; etiam motio-
nes specie tlilferent : sin autem genere, gcaere ; sin nuniero,
niimcro. (13) Sed utrum aii,affectionem respicere oportel ,
sitneeadem vcl siinilis, si variationes sint similes.an id
quod variatur (utpiita si bujus tanlum est dealbalio,
illius vero tantuiu) , an ad ulrunique? et eaileni <pii<lem
vel diversa est variatio rationc affectionis, si affectio sit
cadem vel diversa : a-qiialis autem vel iiurqualis cst >aria-
tio, si alfectio illa sit sequalis vel inxqualis. (14) Quin et
in generalione et inleritu idein considerandum e»t. Q110-
moilo gcneratio est a-que velox ? si a-quali tempnre
idem atque individuuin gignatur, ut homo, non aiihin
animal. Velocior autem , si a'quali tempore diversuin : non
baliemus cnim duo aliqua, in quibus sit diversitas, nl <lis-
similitudo. Et si essentia est niimerus; ccrte major vel
minor numerus cst ejusdcm speciei. Scd nouiiue carel iJ
 (sin.I&O.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VII. CAP. V.
to xotvdv, xa\ to IxaTEfOv [tcoiov to uiv rcotdv , ]
(ioTrep xb rcXeiov TcdOo; fj t6 tiTCEpj/ov uSXXov [ tb Ss
ICOabv UEl£ov].
CAP. V.
'KtceI Se to xtvouv xiveT ti as\ xat ev tivi xat
b ue/si tou • ( Xeyoi 01 to uiv ev tivi, Srt ev /pdvw- to
tl ui/pt tou, 6ti rcoadv ti urjxo; ' oVi yap dua xive!
xji xexivt,xev • wcte rcoadv ti earat 8 Extvr^Orj , xa\ ev.
roaw • ) £i Sfj to uev A to xivotiv, to Si B to xivouue-
vov , Saov Si xextvrjTat urjxo; to T, ev oVto ol 6 /pd-
io vo; ecp' o» A- ev Sfj Tiji iuo.» /pdvo) rj tarj Suvaut;
f, eV ou A to fjutau tou B StTcXaafav t~; 1' xivT|a£i,
TTJV Sl TO 1' £V TW fjUiaEl TOU A- OUTO) YOtp dvdXoYOV
ftrrat. (2} Kai ei fj au-rr, ouvaut; to outo cv twSi to>
/pdvo) Toir,v3£ xtveT, xa\ rJjv fjuiaetav ev tw f,utaEi.
li xal f, r,ut'(jeia ia/u; to f,utau xtvfjaet ev tm tato
vpdvo) to taov • oiov Tfj; A Suvduew; eaTo) fjutaeia fj to
E , xat tou B to Z rjutau • ouottoc, Sfj e/ouat xat dva-
Xoyov f, ia/u; rcpb to pdpo; • toaTe taov e'v Taw /pdvo)
xtvfjaouat. (3) Kat ei to E to Z xtvel iv tw A
211 ttjv r, oux avayxr\ ev tw ?aw /pdvw to e:p' ou E to
otTcXdaiov tou Z xtveTv tVjv fjutaetav t~,; 1\ Ei Sf| to
A ttjv to B xivrjaei £v to) A 6'ar,v f, to T, to fjutau
tou A to e'^' to E ttjv to B ou xtvr,a£t iv -rto /pdvto
e'p' 10 A, ouS' ev tivi tou A t~,c, r, r, dvdXoyov irpbi;
25 Tf,v SXr,v ttjv F , t>>; to A jpb; to E ■ b^Xo); ^ap £i etu-
/Ev ou xtvrjO-ei ouoe'v • et yap r\ SXrj toyuc; Toar,vi£ ext-
vrflit, fj f,(jita£ia ou xivrjffEt oute rcoa^v out' iv 6tco-
atoouv £t; yap av xtvotri to tcXoTov, £trc£p fj te t£ov
vE&iXxtov TEutvETat ta/u; Eic, tov dptOubv xa\ to urj-
jo xoc, 6 TcdvTt; ^xtvTjaav. Aioi touto 6 Zrjvoivo; \6yoi
oux dXr,Or^, o>; '{lOiet Trjc, XEy/pou 6tiouv ue'po;' ouoiv
vip xtoXuei uf, xtvEtv tov a£pa iv urjSevl /pdvto toutov
8v ExivTjoev euTceawv 6 6^,01; ueStjjtvoi;- ouoi ot) toooutov
udptov, Saov av xtvr^aeiE tou 67.0U, ei etrj xaO' outo
u touto, ou xtvet * ouSs y*? ouSe'v £<mv dXX' f, Suvduet lv
rto b\i». (*) El Se Tot Suo, £xaT£pov Ss twvSe £xd-
repov xiveX ToaovSs ev ToatoSi, xa\ auvTiOeuevat al ou-
vduet; to ouvOetov ex Ttov (Japtov to taov xtvijaouat
ur,xo? xat iv iaw /pdvw- dvdXoYOV vdp. 'Ap' ouv outo)
10 xat tV dXXoto')0"£0)(; xat erc' au^r,a£0); ; t\ uev y*P to
au;ov, tI Si tb ao;avdu»vov, h Tcoaio Se /pdvo) xat
xoabv to (xev auJet,TO Se au;dveTat. Kal to dXXotouv
xal to dXXotouutEvov waauTO)?, ti xat rcoabv xaTa to
tiaXXov xat fjTTov f^XXottoTat, xa\ iv Tcoaw /pdvi.), lv
*;• SircXaaito SiTcXdcriov, xx\ to StrcXdatov Iv StTcXaatto •
to 6' f^utau Iv fjutaet /pdvo>, r\ ev fjutaei fl,uiau,
il ev tato StTcXdciov. Ei Si to dXXotouv f) au;ov to to-
advOE £v Tto too-wSe r\ au;£t f) dXXotot, oux dvaYXT| xa\
to fjutau sv f,uto"£t xat (v f uisei to fjutau , dXX' ouSiv e!
mj etu/ev dXXoiioO"ei r au^r'aet , warcep xat etci tou [idpou;.
3 11
quod est commiine, et utrumquc cst qualo ; qualc aulem ,
velut plus affcctionis, seu quod excedit, dicitur magis :
quantum autem , dicitur majus.
Quiim autem id quod movct , aliquid semper moveat , ot
in aliquo, et usquc ad aliquid : (ilico autem in aliquo,
quia in tempore movet ; usque ad aliquid vero , quia per
quantam aliquam longitudinci» : semper eniin siimil movet
ct movit : quaproptcr erit quantum quiddam, quod motuin
est , et in quanlo : ) si igitur to a csl quod movct ; to (1
autem , quod movctur ; ~<o y vcro, longiludo per quain mo-
tuin esl; tempus autem , quo movetur, cst ubi 6 : sanc
aequali teinpore xqualis vis , quaeest ulii a, dimidiiiin ipsius
[3 mnvebit per loiigitudintui duplo majorein quam y : per
longiludinein autcm y movebit in dimidio temporis S. Sic
cnini erit pro|tortio. {?.) Ctsi cadcin vis idem pondus hoc
teinporc per lantam longiludinem movet; ctiam pcr iliini-
diam longitudinis partein movcbit dimidiato tempore : et
dimidiata vis dimidiatum pondus movebit aequali tempore
pcr wqualc spatlum. Utputa virtutis a esto dimidia virtus e ;
et ponderis p esto dimidium to ' : similiter iUque alTecta
crunt, ct eandein rationem habebit vis ad pondus. Qn.i-
proptcr per aHjuale spatium a'quali tempore niovebunt.
(3) Et si to - inovct pondiis C tcmporc 0 per longitiidincin
1 : non est necessc ut sequali tempore to e movcat dupluin
ponderis C per diuiidiam partem longitudinis y. Si igilur to
a movcbit pondus p in temporc 0 pcr longituilinein y, non
propforca dimidiiim tou a , neinpe to e , movebit |>ondus p
in tcuipore 0 : nec in aliqua parte tenqioris S movehit pi-r
ali<|uam partem longitudinis y , seu <|iiae eandem rationem
liabcat ad totam longitiidinem y, ut virtus aad virtutem e.
Omnino enim fortasseper nullain spatii partem movohit.
Mam si tota vis por tantam longitudinem movit : non pro-
pterca vis dimidiata movebit nec perquanlainvis longitu-
dinem, ncc quovis temporc. Alioqui imiis movcrct navi-
giuni , si curum qtii navigium traliunt , vis dividcretur in
niimerum,et longitudiiiein pcr qiiam omnes moverunt.
Idcirco Zenonis ratio nou est vcra, qiiantamvis milii par-
tem sonum edcre : quia nibil probibct quominus nullo
tcmporc moveat liunc aerem , quem totus incidons modius
movebat. Nec igitur tantam partem , quantam moveret una
onin loto, baec milii pars, si sit pcr se, movohit . quia
nulla pars cst iu loto , nisi potostalo. (4) Si vero duo sunt,
ct liorum ulrumxiue raovet utriimque pomlus per tantuin
spatii tanto teinpore : etiam conjuncta! viros, id quod e\
ponderilHis est compositum, pcr apqualem longiludincm
luovebunt; et aoquali tcmpore:pro|X)rtionamque est. Num
i^itur ita ros babct ct in variatioue et acoretiono ? est eniiu
aliquid quod augot , et aliquiu quod augotur : tanto auloin
tompore , otsecunduin tantam magnitudincm , allcrum au-
get.alterum augetur. Et quod variat, el quod variatur,
itidom secundum aliquid seu secundiiin qiianlitatem aii-
qiiam vcl inagis vol minus variatum est, ac tanto tcnqiore ,
diqilo tempore dupluin, ct dtiplum duplo temporc; dimi-
diumautem dimidiato tempore, vcl dimidiato tempore di-
miiliiim, vcl ;eqiiali tompore duplum. Si vcro quod variat
vol augct, tantumtanto tempore vel augol vcl variat; non
ost nocosse ut oliam dimidium dimidiato tempore, et di-
midialo tomporc dimidium augeat seu variot : sed lorlasse
nulla o\ parle variabit vcl augebil , sicut et in |K)iiderc
conlingcbat.
 3 12 4>rZlKH2 AKP0A2EUI II, ».
LIBER VIII.
CAP. I.
ItOTEpOV Ss f-Y0V' mTt XlVT|aiC, OUX OUO"I TCfOTEpOV ,
xai fOtipETai TcaXiv outwc, ware xivtToOai ur,8ev, rj out'
£y'veto oute (pOEtpETat , dXX' aEi r,v xai dei eVrat,
xal tout* dOdvarov xai «rcauOTOV &Tcdpjret toic, ouatv ,
t olov c/orj ti; ouaa toTc, cpuaet auveoTwot tcSoiv ; Etvat
uev ouv xtvT,aiv TcdvTE? ©aaiv ol rcepi ^uaEoic, ti Xe^ov-
tec, , Sti to xoauorcoiEiv xai Tcspi yeveoewc xai tpOopac,
Etvai tt,v Oetoptav tcSoiv outoic,,^ dSuvarov uTcapyetv
u-t, xivT,oEcoc, ouot,;. 'AXX' 8001 uev aTceipouc, Te xd-
1« auouc, elvat cpaot, xai tou; uev Y'Yvte"at> T0U? ^*
epOeipeaOat twv xdouwv, dei tpaatv elvai xivrjatv
( dvaYxatov YaP Ta? YEVEarEl! xa<l Ta? fGople. E'vai
jjteTa xtvr'aewi; ai/Twv ) ■ 6001 Se eva f) [x-J) det , xai
Tcept tt,? xtvrjaswc, uTCOTtOEVTai xaTa Xoyov. (1) Et or,
l& Evoe'yeTat tcote uijSsv xivetoOai , Styioc, dvdYxrj touto
ouuSatvetv rj yap w? 'Ava;aYopac XeYEi (tpr,ai Y«P
exsivoc, 6uou toxvtwv 6vto>v xai ^peuouvrwv tov otcei-
pov ypdvov, xi'vt,oiv luTcotriaai tov vouv xai SiaxpT-
vat ) , ?, wc, 'EuTceSoxXric, , ev ue'pet xtvcTaOat xai Tcd-
20 Xiv r)piu«tv, xtveioOai usv Srav f) iptXia ex tcoXXwv
tcoit; to ev v) to veTxoc, TcoXXa i\ ivdc , r)psueiv S' £v
toTc ueracju ^pdvotc, Xe'ywv outojc-
— r,u.ev tv ix rcXeovoJV u.eud0r,x5 qpueoOat ,
f,5e ni/Uv Siafuvroc, £v6s TcXjov' exTE/iOouotv.
26 Tf, ^isv YtYvovT*' Te > xa' °^ a^taiv {{iTteio; atiov •
i 21 Ti6" i/./.iooovTa oiaurtEpe; ou6au,a Xr,rei ,
TauTrj 6' aliv laatv axivrjTot xaTa xuxXovv
Asi Y«p urcoXafiEiv Xe'yeiv outov ?t Sl TaS' evOe'vSe Ti
dXXdaoovTa. (3) 2xeitTeov Sr, Tcept toutwv tcwc;
ao e^ei. ITpo EpYOu Yap ou ptdvov rcpoe; rr,v Tcepi (puoewc;
Oewptav iSeTv -rijv dXr^Oetav , dXXi xai Tcp6< tt,v ue'Oo-
Sov t4|V TCEpl tt;; dp/^c, tt-c, TcpwTT,c;. (1) 'ApiwtiteOa
Se TrptoTOv >Ix twv StwpiOjjtEvo)v ^utv ev Toic; ipuoixoic;
TcpoTepov. 4>auev S^i tt,v xivt,oiv Etvat evTeXe'/_eiav
M tou xivtjtou ?[ xiVT|Tov. 'AvaYxaiov dpa uTrdp/eiv t4
irpaYuaTa Ta Suvdueva xtveToOai xaO' £xdorr,v xivr,-
otv. Kai ^toplc Ss tou tt5? xtvriOEio; 6ptou.ou , rcac, av
6uoXoYrioEtEv dvayxaiov Etvat xivEiaOat to SuvaTOv xi-
VEioOat xaO' lxdoTT|V xfvriaiv, olov dXXotouoOai u.ev
40 to dXXoit«)Tdv, <p£pEoOai Se to xaTOt totcov usTa6Xr,Tdv
wote Sei TcpOTepov xauOTOv eTvat Tcpiv xdeoOat, xai
xauoTtxov Tcpiv xdetv. (6) Ouxouv xai TauTa dva^-
xaTov rj YEv/aOat tcote oux ovTa rj dtSta etvat. (a) Ei
uev toivuv Iyeveto T"V xivt|Twv ixaaTOV , dvaYxaiov
tr> TtpoTcpov tt;; Xrj^OeiorjC, aXkriv Yevs'oOai ueTaSoXrjv
xal x(vT,oiv, xaO' r;v tfivrzo to Suvotov xivTjO^vat
?, xtvrjoai. (7) Ei S' A^VTa TcpouTcripyev aii, xtvrj-
oew< u^i ouor,c, , «XoYOv uev jpaiveTai xai auToOev
(ko,»i.)
Ulrum aulcin faclus est aliquantlo motus, quum anlrt
non esset , et interil nirsus , ita ut niliil moTeatur : an ne-
que factus cst , neque interil , setl semiter erat , et spn>|>rr
erit, atque hoc iminorlalcet indesinens rebus inest, tan-
quam sit vita qucedam oninibusnaturaconstantibus? F.isc
igiturmotum omncs asscrunt, qui de natura aliquid di-
cnnt : propterea quod mundum faciunt, acde generatione
et interitu liis omnibus esl inspectio , quae esse nequeunt,
nUi motus sil. Sed qiiolcumque infinitos mundos esse
aiunt, et alios quidem mundos lieri , alios vero interire,
lii si'in|it'r inqiiiunt essc inoliim : quia necesse est eorum
Cenerationes et interitus csse cum motu. Quicumque trro
unum mundum , aut non semper esse affirmant, etiaui de
motu id ponunt : quod est ei sententia? consentanenm.
(2) Si igitur fieri potest ut aliquando niliil moveatur, bifa-
riam necesse cst liou accidere : vel enim , ut Anaxagoras di-
cit (is enim ait, quum simul omnia essent ac quiescerent
infinito tempore, mentem illam produxisse motum , et se-
crevisse), vel, ut inquit Empedocles, vicissim moveri, et
rursus quiescere : moveri quidem , quum amicilia ex mtiltis
unum facit, aut dissidium intilla e\ uuo; quiescere aulem
tcmporibus interjectis, ita inquiens :
— Aut unum ex multis consuevit oriri ,
Aut rursus ex uno gcnito plura perficiuntur.
llac fiunl, nec est ipsis constans ivum :
Illac autem 1i.it mulantur perpetuo, nequc desinunl ;
Hac senipcr immobiles sunt In orbem.
Nam existimare oportet dicere eum guarlo vrrsu lllac
bscc, ut sit, Deliinc liax mutantur. (3) De bis igitur consi-
derandumest, quonani modo se liabeant : quia veritatem
perspicere non solum confert ad cam contcmplationem qua>
est de natura, setl ctiam ad metliodiim qua; est de primo
principio. (4) Primiim autem incipiamus ab iis quce a nobis
anlea definita sunt in Pbysicis. Dicimus crgo motum esse
actum mobilis, quatenus est mobile. Necessarium tjgitur est
res subesse, qua; possint unoquoque motu cieri. Sed et
sine definitionemotus, quilibet fateretur necessarium esse
ut moveaturquod potest moveri unoquoque motu : utputa
variari , quod est variabile ; ferri autem , quod est loco
niutaliile. Quapropter oportet priusessecremabile, quam
cremelur : et id quod cremandi vim babet , prius quain
cremet. (i) Ergo et lia-c necesse est aut facta aliquando
fuisse, quum non essent, aut aeterna esse. (f>) Si igitur
factum est unumquodque eorum quae movere et moveri
possunt : nccessc est, ea mutatione, quse sumpta fuit,
aliam priorem factam esse mutationem ac motionem , qua
faclum est id quod potest movere el moveri. (7) Quodsi
semper fucrunl, quum motus non cssct; ausurdum jaiu
 (»'■) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VIII. CAP. I.
iiriffTrjOaotv • ou ufjv dXXi uaXXov e*Tt Tcpoiouot
touto ouu6atvEtv dtvaYXaiov. Ei y^P t<'>v u*v xivy)t<°v
dvTOIV, TIOV Sc XtVr;TtxioV, 6tI USV tOTat Tl TtptOTOV
xtvotiv, to os xtvouuevov, 6ts 8' ouOe'v, dXX' r;peuei,
b ivafX«iov touto utTatidXXtiv irpoTtpov • r,v yap ti
atTtov Tjj; 7}ptuiac/ f, yap 7)peur|OK; OTe'prjOt<; trft
xtvriisio?. IUote Trpb t?;; TrptoTr,i; uETa6oX5ic, eoTat
utTafioXf, itpore'pa. (s) Ti uev Y»p xtvet uova/to; ,
xa Si xa\ xa? evavria; xtvTjoei;, olov to uev Ttup
iu Oepiiafvei, "j/u/et S' ou, r, 8' eVtciTiciurj SoxeT Ttov
evavTttov elvat uia. OaivtTat uev ouv xdxeT Tt eivat
6|i0tOTpO7cov ■ to Y^P ^UZP°V Otpaatvti OTpaiptv tco>;
xal dictXOdv, wortep xat auapTavet Ixtov 6 eiticrTj-aiov,
6rav dvdttaXtv ypr'|Or,Tai t^ eSuoTTjuri . '<VXX' ouv Soa
is yi SuvaTi irojeTv xai Tcdcr^etv f, xtveTv , Ta 8e xtveT-
oOat, oi TcdvTOK SuvaTa IsTtv, dXX' uol t/ovTa xat
7tXr(crid!;ovTa dXXrfXoi;. "iioO' c?Tav TcXr,otdor, , xtvei,
ToSi xtvetTai, xat Stav &Ttdp;r, to; eivat to aev xtvr,-
tixov to Se xivhtov. (9) Et toivuv u.f, oUt IxtveTTO,
10 ojjXov 10; ou£ outio; sl/ov, to; Suvdueva to uev xtvei-
trOat m 8s xtvetv, dXX' tott ueTa6dXXetv OaTepov
auttov • dvaYxr, yap ev Tot; Tcpd; ti touto cruufiatvetv ,
olov ci uf, bv StTcXdotov vuv SiTtXdotov, ueTa6dXXeiv,
si uf, da^ctTepa, OaTepov. "Eotbi otpa ti; rcpo-
it Ttpa ueTa6oAf, ttj; TtpioTr,;. (10) Ilpb; Ss toutoi; to
TcpoTtpov xat CctTtpov Ttt7>; eoTat /pdvou uf, ovto;;
t\ 6 /pdvoc , f/.f| ouor,; xivrjcteioc. ; Ei SrJ Iotiv 6 ^pdvo;
wrfiUiv, dptOab; r, xivr,di? tic , etrcep det / pdvo; iffTtv,
dvdvxr, xai xtvr,otv dtotov eivai. 'AXXd uf,v Tcsp( ft
*i /pdvou e;to evb; 6uovor,Ttxto; e/ovTe? cpaivovTat rcdv-
Ttc- dvevrjTOV ^ip ttvat li-/o\xsi. Kai Sia ,touto
Ar,u.dxpiTo; Te Seixvuotv tb? dSuvaTOv iTtavta YeYOvs-
vat- tov Y»p Xp^vov aYe'vr,TOv eivat. IIXaTtov 0' au-
tov Ytvva udvoc;' ctua aev Y^p auTOv toj oupavoi YeT°"
U vs'vai, tov S' oupavbv Ytvovivat cpr,otv. (11) Ei ouv
douvaTOv eo*Tt xat eivat xat voTJtrat '/pdvov dveu tou
viiv, to Si vuv lat\ aecrdTTH ti;, xa\ dp/f|V xat TeXeu-
Trjv e/_ov claa, dp/^f,v aev tou lootjievou /pdvou,
TeXeurJjv Ss tou TtapeXOdvTOe. , dvaYxn det elvat /_pd-
40 vov • to Y^p ecr/^aTOv xou TeXeuTaiou Xr^OevToc /pdvou
t* tivi Toiv vuv eoTat" oiSsv ^ip ^'Tt Xa6eiv ev toi
/pdvtji Ttapi to vuv. "jUot' ercei lctTiv dp/rj Tt xat
TsXturf, to vuv., dvaYxr, auTOu tic' duipdTspa eivat det
/pdvov. 'AXXi uf,v elY6 /.pdvov, cfavepbv Sti dvaYxr,
ts tivai xa\ xtvr,otv, etTcep 6 /pdvoc; TcdOoi; ti xtvr;oeto;.
(11] 'O S' auTo; Xoyoc xat TcepA tou a^OapTOv eivat Tf,v
xivr,oiv • xaOaTctp y^P ^7" T0" YEv^a®ai xl'vriolv °uve'-
Caive rcpoTepav elvai Ttva ueTa6oXf,v ttjc; Tcpo>Tr,i;,
ouTtoc ivrauOa uOTepav xrjc TeXeuTaiac* ou ^ip daa
W iTaueTai xivouuevov xal xivtitov dv , f\ xaduevov , xat
xauorbvdv (iv5e'jr_STat ^ip xauOTOv elvat uf|xady.evov),
ouoe xtvrjTtxbv xa\ xtvouv. (13) Kat to tpOapTov Se
0:/,oet tpOaprjvat, S^av c4J0eipr,Taf xat totoutou cpOap-
T.xov TcdXtv Cotcoov xat ^ip fi * 0- j 01 ueTa6oXr Te
3 13
per se apparet iis qui aniniatlverlunt ; verum magis adhuc
progretlientibus lioc evenire necesse est. Nam si, quum
alia sint mobilia, alia qinr movendi vim babent, aliquando
est aliquid priuium movens, et quod movetur; aliquando
vcm niliil, sed quiescit : necesse est , boc mutari prius :
erat enini aliqua causa quietis ; quandoquidem quies est
privatio motus : quare prima mutatione erit mutatio prior.
($) Alia namque movent uno motu, alia eliam contrariis
molibus : ut ignis calefacit quidem , non lamen refrigcrat ;
scientia vero videtur contrarioruui una esse. Verumenini-
vero et illic apparet aliquid similc. Ctenim frigidum cale-
facit coiivctmiiii aliquo motlo ac remoliim , sicuti sjionle
peccat sciens, quum abutitur scientia. Sed qua'cumque
possunt facere et pati, vel movere ac moveri , non omnino
id possunl , sed si ita se babeant, et sibi inviccm propinqua
sint. Quocirca quum propc accesserint, alterum movet, al-
terum movetur : ct quum ila fucrint, ut altcrum sit moli-
vum, alterum mobile. (9) Si igitur nonsempcrmovebatiir,
palet ea non fuUse ita affecta, ut alterum posset moveri, altc-
rum movere : sedoportcbatalterum eorum mutari. Necesse
estenim, 111 iis quecad aliquid referuntur, hoc accidere : ve-
luti si quum non esset duplum , nunc est duplum, necessc
est ut si non ambo, sallem alterum sit mutatiim. Erit igilur
aliqua mutatio prior mutatione prima. (10) Ad bxc, prius
et posterius quonam modo erit, nisi sit tempus? aut tem-
pus, nisi sit moliis? Quodsi tempus est, numerus motus,
aut quidam motus : siquidem semper est tempus, necesse
est motum quoque sempiternum csse. Atqui de temporr ,
proeler unum , omnes videntur in eadem sentcntia conve-
nire : ingenitum cnim csse dkunt. Ideoque Dernocritus prn-
bat non posse omnia esse genita : quia tempus est ingenilum.
Plalo autem solus ipsum gignit : ipsum enkn simul cimi
ccelo genitum esse, ac ccelumgenilum.es.se asserit. (11) Si
igitur impossibile cst et esse et intelligere tempus sine mo-
mento , momcntum vero est medietas quaedam, simulqui!
babct principium el finem , principium quidem futuri tem-
poris, finem autem prxteriti : necesse est, semper esse
lempus : quia extremum ullimi accepti temporis erit in
aliquo momento : quandoquidem nibil licet sumere in tem-
pore praeter momcntum. Quapropter qtium momentiim sit
principium et finis : necesse est, ex ulraque ejus parte
semper esse tempus. Atqui si tempus, patet necesse esse 11 1
sit cliam motus : siquidem tempus est alfectio quaedim
motus. (t2) Eatlem ratio deco quoque valet, quod motus
non sit intcritui obnoxius. Sicut enim eo posito quod mottis
factus fuerit , eveniehat mutationem aliquam esse priorem
prima; ita blc cvcnit esse posteriorem postrema : quia non
simul desinit esse mobile , et moveri ; aut esse cremabile ,
et cremari ( potcst enim esse cremabile , quod non cre-
metur ) ; ncc habere vim movendi, et movere. (13) Sed et
quod interitui e*t obnoxium, oportebit interiisse, quamlo
interiit: et rursus postca.qiiodluijusinlerimcndi vimbahet.
Etcnim interitus cst mutatio quaetiam. Ergo si ha;c sunt
 3J4 *riIKH2 AKPOASEftS II, p
eoTtv. Et Stj TauV douvaTa, orjXov 10; eoTtv dtotoe;
xivr)ate; , dXX' ou/ 6ce uev rjv , 6te 8' ou ■ xai yap eotxe
to oCtio Xeyetv TcXdauaTi uaXXov. (m) 'Ouoitoe; Se
xai to XeyEtv 6ri TCEcpuxsv outio, xat TauTr,v SeT voui-
£eiv eTvat dp/r)V, ftwp eoixev 'EuTceSoxXric; av et-
tceiv , M<; to xpaTEtv xal xiveTv ev uepet ttjv <ptXiav
xal t6 veixo? urcdp/et TOtc, TcpaYuaatv ec; dvaYxvK,
T,peu£tv Se tov u£Ta;u /pdvov. (15) Td/a Se xai oi
uiav dp/rjv tcoiouvtec; , toarcEp 'Ava;aYopae;, outo);
lu dv eitcoiev. 'AXXi ur,v ouSev ye aTaxTov Toiv <pua£i
xat xaTa cpuatv r, yap epuatc; atTta Tcaat Ta;eto<;, Tb
0' djretpov Tcpb; to dicEtpov ouoeva Xoyov e/ei- Ta;t;
Ss Tcaoa Xdyoe;. Tb 0' drceipov /pdvov YjpeuEtv, £tca
xtvTiOyjvat TCOTe, toutou Ss uTjOEutav elvat Stasopdv,
it, o'ti vuv uaXXov fj TcpoTepov, ur,S' au Ttvi Tacjtv s/Etv ,
oux£Tt cpuaEio; Epvov. *11 yap airXto; e/ei to cpuoEt,
xal ou^ 6te uev oOto);, 6t£ S' dXXco;, oiov to reup
dvo) cpuoet cpEpETat, xai ou/ bxk usv 6te S' ou" fj Xd-
yov e/et to ur| octcXouv. AtoTcep [JeXTiov o>; 'Euice-
Ju SoxXr,;, xav et ti; e*Tepo; etprjxev outio; £/_£tv, ^v U£p£t
to Tcav TjpEUfTv xai xtvsTaOat TcdXtv Ta;tv ykp rjSrj
tiv' e/ei to toioutov. 'AXXi xai touto SsTtov XEYOVTa
u-J) cpdvat udvov, dXXi xai ttjv atTtav auxou Xe'-
yeiv, xai urj TtOeaOat urjSsv ut)S' dcjiouv dcjtoju'
16 dXoyov, dXX' r) iTcaYOJYrjv rj aTcdoetcjiv <pe'p£iv auTa
uev ykp oux atcta Ti uTcoTeOevTa , ouSe tout' t^v to
cpiXoTT^Tt r\ vetxet etvat dXXi ttjc; uev to auvdyetv,
tou os to Staxptvstv. Et oe TcpoaoptetTat to ev ue'pet,
Xsxteov ecp' wv out<o;, oiaicEp Srt eoti ti 8 auvdyEt tou;
3» dvOpwTcouc; , tj cptXta , xai cpEuyouatv oi etyOpot dXXTj-
Xouc; • touto fip UTCOTiOeTat xai ev tw SXto elvat • epat-
VETat ifip f^Ti Ttvtov outw to os xai 6't' tatov vpdvtov
OETTat Xoyou Tivd;. "OXtoc; Bk to voui^stv dp/rjv
tivai TautTjv ixavTjv , oti dsi r\ eaTtv outok; r\ fif/i-
36 rat, oux dpOcoc; e/et uTcoXaSeTv, £cp' 8 AT|<jtdxpiT0c; aii-
■y£t Ti; Tcspi ^uaetoc, aiTta;, 0«; outm xai to Tcpdcepov
EvtvETO • tou 66 dfi oux dcjioT dpy^v ^tjTeiv , Xfytov
£Tct Ttvo>v dpOto;, 6ti 0' etci TcdvTtov , oux dpOwc;. Kal
yip to Tptytovov I^ei ouaiv dpOate; dei Tac, Y<j)viae; faa;,
«ii dXX' Sutoc; laTi Tt ttjc; d'i3to'TT|TOc; TauTT.c; ETEpov atTtov
Ttuv uevTot dpyoiv oux eauv £T£pov atTtov, diSiojv
ouoiov. "Oti usv ouv oioeic; tjv ypdvoe; ouS' latat,
6'ce xtvT^atc; oux v^v r\ oux laTat, eipvjsOco ToaauTa.
CAF. II.
Ta S' £vavTt« toutoic; ou yaXercbv Xuetv. Adcjete
«5 S' dv £x xiov TOttovSs axoTcouotv t?voe'/eoOat udXiOTa
xivr,atv sTvat tcot£ (u/) ouaav 6X0);, TcptoTov tjtiv
6'Tt oiSeuia dtStoe; u£Ta6oXr)- uETa6oX'J) yip STtaaa
TCECpUXEV £X TIV0C, Et? ti , ioot' dvaYxr, Tcdor,? u£Ta6o-
ATje; Etvat icEpae; Tavavxia £v oic; YiyvsTai, Et? a7r£i-
60 pov Se xtvETaOat uTjSev. (2) Eti optouev 6'ti SuvaTOV
xtv/iO^vai u.riTE xtvouuEvov ut|t' e*/ov sv lauTto ur,Se-
uiav xivTjotv , oiov erci Ttov d'|u/<ov , tov oute uspoc;
(»J
impossibilia, manifeslum cst motum et*e .-EOrnum, nou
intcrdum esse, interdum non esse. Etenim sic diccre.
figmento potius simile videtur. (14) Similiter etiam dicete
sic natura esse comparatum , et hoc pro principio liaberi
deliere; quod quidem videtur dixisse Empedocles, id <*),
utatuicitia et dissidium vicissim dominentur et moveanl.
rebus necessario inesse, et ut quiescanl tempore inter-
jecto. (15) Fortassis autem et qui iiiiuiu principium faciuot,
ut et Anaxagoras , idem diccrent. At vero niliil ordiar
vacat ex iis quae natura et secundum naturam constant:
quaudoquidem natura omnibus est causa ordinis ; intinilum
vero ad infinitum nullam rationem habet. Omnis aulem
ordo est ratio. Celerum infinito tempore quiescere, deinde
tnolura aliquando cssc, ct hujus nullam esse difTcrentiam ,
cnr nunc potius quain antca, nec rtirsus aliquem orduieni
habere : certe hocnon est amplius naturx opus. Aut enim
simpliciter se habet, quod nalura constat, non modusic,
modo aliter ( ut ignis sursum natura fertur, nec aliquando
fertur, aliquandominime); aut rationem liabet, quod noo
<>t simplex. ldcirco melius est, ut Eropcdocles, et si quis
alius, dixit ita rein se liabere, ut universum vicissim quie-
scat, et rursus moveatur : jam enim ordinem alujuem
habut quod tale est. Sed etquihoc dicit.non soluui ;'
pronuntiare debet , se<l etiam ejus causam dicere ; nec po-
nere , nec petere sibi concedi aliquod axioma sine ratione :
sed vel inductinnem, vel demonstrationcm aflerre. Sani
ea qiiie sunt ab Empedocle supposita , non sunt causx ; ne-
que liioc est amit iliir vel dissidii essenlia : sed illius est
conjungerc, hujus vero secernere. Quodsi adjungatur
illutl Yicissim , dicendum est in quibus rcs iU sc habeat :
veluti quia est aliquid , quod homines conjungit , netnpe
aniifitia; t'l inimici se invicem fugiunt. Hoc cnim suppo-
nitur esse eliain in universo , quia in quibusdam ila esse
videtur. Sed illud quoque /£qualibus teinporihus, eget
aliqua ratione. Omnino autem putare lioc esse principimn
sufliciens, nempe semper vel ita esse vcl lieri , nuii recte
sc habct. Ad quod Democritus refert naturales causas,
quia sic et antea fiebat : alornilalis autem non pulat princi-
pium csse quirrendum , in quibusdain recte dicens : *•■!
quia de omnibus loquitur, non recte : ctenim Iriangulnm
semper habct angulos duobus rectis a>quales; attamen <-\l
aliaquxdam liujus ixternitatis causa. Ceterum principio-
rum non est alia causa, quum a>terna sint. Nulltim igitur
fuisse tempus aut fore , quo motui non fuerit , aut non erit,
hactenus dictuin eslo.
Quac vero his sunt contraria, non ost difficile solrerc.
Considerantibus autem videri ex his maxime polestevcnirc,
ut niolus aliquando sit, qiium omnino non esset: priinuin
quia niillii mutatio est xterna; natnrA enim coinparatuin
eat ut oinnis mutatio sit ex aliquo in aliquid : quare ne-
cesse est omnis iiiulationi.s cssc termiuum, ncm|>e con-
traria, in quibus lil ; in infinilum vcro nihil movcri. (2j l'rx-
terea vidciuus posse nioveii , quod noc moveltir ncc habet
iu sc ulluui mnlum : utin rcbusuianiinalis; quorum quum
 (555,253.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VIII. CAP. II.
ouosv oute to 6*Xov xtvouuevov, dXX' fjpeuouv , xivei-
•cji tcote. npoarjxs Ss T) ai\ xtvETciQai J\ ut]Ss-
tcote , EinEp ufj Yivtrat oux ouera • iroXu Ss udXtaTa
to toioutov irci Ttov lui|iu/b>v Etvat cpavcpdv • ouSeui5;
6fip Iv f,uiv ivouarj; xivt;o-eo>; eviote, dXX' fjcru/d-
([ovte; Sptto; xtvouuEOd tcote , xai EyYtvETat iv fjutv
1; fjtiiov auTwv dp/f| xtvTJersto; IvioTS , xav utjSsv ec/o-
6ev xivyJst,. Touto Y«p ETci Ttov d'|<u/tov oi/ 6piouEV
Suofto;, aXX' dei xtvei ti auvi Ttov e;coOev ETEpov ■ to
l» 5s ftoov auTO cpauev lauTO xiveiv. °i2oT' etrrep f^pe-
u.ei tcote irduirav , iv dxtvi}To> xivr;crt; av yEvotTO 1$
outou xal oix Ee;toOsv. Et S' iv C/pto touto Suvotov
YsvcaOat, Tt xojXuei to auTO ouu.6r]vai xai xaTa to
tc5v; £t yip Iv uixpio xderuto yivETat, xai tv UEYaXto-
15 xal e! Iv Tto xdautp , xdv Ttp dTC£l'ptp, EtTCEp IvSI/e-
Tott xivsTjQat to direipov , xal fipEusiv SXov. (3) Tou-
TIOV Sfj TO (JtEV TCpioTOV Xs/Olv , Tt) fJt.-Jl TTjV OUTT,V
ctEt xai uiav tw dptQuip Etvat ttjv xivrjcriv ttjv ei;
ri dvTtxEiijtEva, opOto; XeycTai* touto uev ^ip tsto;
21) ttv»Yxaiov, Etirep uf| dei [jtiav xai tt,v outTjV Tto dpt-
Ou.51 sivai SuvaTOv tt)v tou auTou xai Ivb; xivrjatv
XEfio 0' otov TcdrEpov tt|; uia; /opSf;; eT; xai 6 auvb;
CyOdYvoc;, f) dei erepo;, Suoiio; i/ouari; xal xtvouul-
vr,;. 'AXX' Su-toc;, 6TCOTepo>; tcot' s/st, ouSlv xtoXuet
■tt uiav xai r})v outt^v eTvai Ttva Tto ouve/tj Etvat xal
ciioiov. At,Xov 81 EOTat uaXXov ix Ttov 6oT£'ptov.
(») Tb Ss xtvEtcrOat ijtr^ xtvouptEvov ouoev aTOitov, iiv
6t1 uiv t] to xivr]ccav e;o)0ev , 6tI 81 u.Tj. Touto uev-
toi tcwi; av eitj , ^tjttjteov ■ Xlyto 6e ioote to outo utco
3o tou outou xtVTjTtxou Svto; 6tI (xev xtvsioOat , 6te Ss
PV ouoiv Y^p aXX' diropEi 6 touto Xe^ojv t) Sii ti
0'JX Ot£l TOt [JtEV r,pEU.Et TtOV OVTtOV, TOt Ol XtVElTai.
(s) MdXioTa S' av 26;eis to Tphov £/etv aTcoptav, 10;
SYYiYvotjivr,; oux ivouor,; Tcpo'T£pov xivriOEtoc;, to oupt-
» SatVOV iTti TIOV l(Jl'j/U/tOV • f,p£(JLOUV Y^p TCpo'T£pOV (JtETCt
TauTa paSi^Et , xtvf,aavTo; Ttov e;o)0ev ouosvoc;, to;
ooxsi. Touto S' ictTi tj/euos';- 6ptou.ev ^ttp &ii ti xt-
vouutEvov iv Tto !|too) Ttov outicpuTtov • tSutou Sl ttJ;
xivT.ctEto; oux outo to ?toov airtov , dXXi to Tcspil/ov
»u ictw;. Auto Se cpafjtsv lauTO xtvsiv ou Ttaoav xivr]0-iv ,
atta t?|v xaTa tottov. OuSev ouv xtoXuet, u.aXXov
c tcrto; dvaYxatov, Tto trtouaTt TcoXXa; eYYtYV£<I9|Xl xt-
*r,etsi; utco tou Tceptl/ovTo;, toutiov 0' ivia; t)jv
oiavotav rj t»]V opel;iv xiveiv, ixeivr^v 81 Tb S^ov fJSr|
ti C<oov xtveiv, 6tcoIov cuufiaivst Tcspi tou; utcvou;- aioOr]-
tixt;; u.£v Y»P ouSetjtia; Ivouur]; xtvr^oeto;, Ivouot];
uevtoi Ttvd;, iYetpETat Ti i/pa TrdXtv. AXXi ^ip
^avEpov eoTat xat Ttepi toutwv ix rtov iTcopuvtov.
315
nec pars ulla nec lotnm inoverelur, serl quiesceret, ali-
quantlo movctur; couveniebat autem vel seni[)er moveri,
vel nunquam , si quidem non fit motus quum non essct :
sed multo maxime tale quippiam in animatis apparere.
Quumenim nullus motus interdum in nobis inesset, sed
quiesceremus, tamen movemurquandoque, et tit interdum
e\ nobismet ipsis in nobis principium motus, etiamsi nibil'
exlrinsccus moverit. Hoc enim in inanimatis non similitcr
cernimus; sed semper aliquid aliud, quod cxtra est, ea
movet. Animal autem dicimus se ipsum movere. Quocirca
si quando totum quiescit, in immobili motus fieri potest a
se ipso, non extrinsecus. Quodsi in animali hoc fieri |k>-
test, quid proliibet boc idem evenire eliam inuniverso?
nam si in parvo mundo fit , etiam in magno ; et si in munilo,
etiam in infinito, siquidem totum infinitum potest movcri
et quiescere. (3) Ex liis igitur, quod primo loco dictuin est,
videlicet non esse eundein semperet unum numero motum,
qui fit in opposita , recte dicitur : lioc eniin fortassc neces-
sarium est, si motus unius et cjusdem rei non potest essc
sem[ier unus et idem numero : dico autem, cxempli gratia,
utniiii unius cliorda; sit unus et idem sonus , an semper
alius , quum cborda similiter se liabcat et moveatur. Yc-
rumtamen utrovis tandem modo liocse babeat, niliil velat
aliquem motum csse unum eteundem : quia sitconlinuus
cl scmpiternus ; quod ex iis qux postea sequcntur, magts
erit iiiauilesliiin. (,'ij Movcri autem qtiod non movebalur,
niliil absurdi est, si id quod extrinsecus movet, modi)
adsit , inodii non adsit. Hoc vero quonam modo esse [)ossit,
i|iia.Ti'iiiluin cst : ut , inquam , idem ab eodem movendi
vim babente, modo moveatur, modo non moveatur. Nihil
enim aliud in dubiuni revocat qui boc <lit-.it , quam cur
non semper alia entia quiescunt , alia moventur. (5) Maxinic
autcm videri potest tcrtium illud liabere dubitationem ,
quod evenit in rebus inanimatis, quasi in nobis fiat molus
quum antea non essct. Quod cnim prius quicscebat, postea
ambulat, niilla re externa movenle, ut videtur. Sed liocest
Talsum ; videmiis enim semper aliquid innatum moveri in
animali. Cur aiitcm hoc movealur, non ipsum animal est
causa, sed fortasse id quod ambit. Ipsum auteni dicimus
se ipsum movere, non quovis molu, sed eo qui cst sccun-
dum locuin. Ergo niliil vetat, quin polius nccessarium est,
in corpore ficri multos motus ab eo quod amliit : liorum
aulem aliquos movere cogitationem vcl appetitionein :
eam vero jam movere totum auimal ; cujusmodi accidit in
somnis. Q1111111 enim nullus sensitivus rootusinsit, aliquis
tamen motus insit , animalia nirsus expergiscuntur. Seil
enim dc liis pcrspicuum erit cx iis qua; scquentur.
 SJG «MTSIKHS AKP0A2EQI. II, Y-
CAP. III.
'Ap/f| 8e ttjc (ncii|(£ti)? e<rcai -J^-irep xai 7cepi ttj?
Xe/Seior,; aTcoptac, St4 ti tcote Evta Ttov ovtiov 6ts>
uiv xtvEiTat, 6te 81 r,pEu,Et TcdXtv. 'Avavx/) 8' fjcot
itavTa TjpEjjiEtv aEi , f) TcdvT1 dei xtVETaOat , f| t! jjiev
6 xtveTaOat t4 8e fjpejAEiv , xai TtdXiv toutojv t)toi t4
uiv xtvouu-eva xivEloOai det, t4 3' f)p£u.ouvTa fjpE-
(xeTv, y| TtdvTa TtfipuxEvat 8u.ofto<; xtvEtoOat xat fjps-
(jleiv, rj to Xoitcov £ti xai TpiTov • ivSe/eTat yip Ta
[iev d£\ twv SvTtov dxivr,Ta Eivat, t4 8' det xivoutieva ,
10 t4 8' du.<poT£ptov u.ETaXau.fjdvetv • Sicsp f,utv Xexteov
IoTI" TOUTO Y"P 'X,St ^UOIV T£ TtdvTlOV TtOV 4lCOpOU-
(jtevoiv , xat teXoc f,u.tv TauTTjc ttk TcpaYJJtaTefa? eoti.
(2) Tb (Jlev ouv TtdvT' f,peu.erv , xat toutou ^yjteTv Xd-
^ov dotVrac tt,v alsOritjiv, dppiooria ti'c eoti Sta-
16 vjta?, xal TCEpl 5Xou tivo; , dXX' ou TCEpi (jiipouc du.:pi-
oSriTT|5n* ouSs u-dvov Ttpoc tov tpuotxdv, dXXi Tcpbc
7tdoac t4c e7ct0TT,(jia?, w? e?7cetv , xai 7cd<jai; t4? Sd^aj,
oti to xtvrioet /pfJaOat Tcdaai;. Etl 8' al 7cepi twv
dp/tov evordaEK;, waTtEp Iv TOt{ 7C£pi Ta (jiaOr)[xaTa
3t> Xd-fot; ouSev Eiffi 7Cpb( tov u.aOr,u.aTtxdv , 6u.oito<; 8e xat
lu\ twv dXXtov, outioc ouSe 7cep\ tou vuv ^t,0e'vtoc
Tcpb? tov tpuotxdv uTcdOeoti; yip 6ri f) tpuot; dp/f, ttj;
xtvrJoeoK. (3) Z/eSbv 8e ti xai to ^dvat 7cdvTa xt-
VEtoOat iJ/eu8o<; uiv, tJttov Se toutou Ttapa tt,v (jle'0o-
S5 Sov • ^ceOr, txsv y^P ^l fuot; iv toi; ^uoixoTc dp-/r,
xaOdmp xivt^oew; xa\ ^pEfjLta;. 'Ou.otto? Se tpuotxbv
r) xivr,on- xa£ tpaot Tive? xtvEtoOai Ttov ovtiov ou
t4 rjiv t4 8' ou, dXX4 TcdvTa xa\ det, dXX4 Xav-
OdvEtv touto tt,v riu.ETepav a*oOr,otv. Ilpb; 0S4 xatTcep
30 ou 8iopf!iovTa; 7cotav xi'vr,otv Xeyouoiv, rj Tcdoa;, ou
yaXe7cbv aTcavTTJoaf ouTe ylp au^dveoOat oute 161-
veiv oTovte ouvr/wc, dXX' eVct xai to lieoov. "Eoti
3' 6'u.otoi; 8 Xdvo? tw 7C£p\ tou tov OTaXaYjJibv xaTa-
Tptfctv xa\ t4 £x'j>'jdu.£va tou; XtOou; Statpstv • ou y4p
ib Et TOodvSe e;eioosv r| dipETXev 6 OTaXaYjJ.di;, xai to r]u.tou
ev TJU.IOEI /pdva) 7cpdcEpov • dXX' oioTCEp ^ vEtoXxta , xai
0! oTaXaY.u-oi ot toooi8! TOOOvSi xtvouot, to Se u.e'po;
auTtov £v ouSevi /pdvto toooutov. AtatpeiTat u.sv ouv
to dtpaipEOev ei? 7cXet'to, dXX' ouoiv auctov ixtv7j0r| /10-
Jti pi;, dXX' du.a. <I>av£pbv ouv d)? oux dvaYxaTov a£t ti
aTctevot, 6ti StatpETTai rj tpOiot? e!<; aTCEtpa, dXX' SXov
tcot! d7Ctevai. 'Ou.bicoc Se xai ini dXXoitooeioi; OTtotao-
OUV OU Y^p ft (lEptOTOV ei; aTCEtpov to dXXotouuEvov ,
St4 touto xai 7) dXXoitoois, dXX' dOpda YivETai TcoXXd-
4!> Xt?, t?)OTC£p T) TC7);tC. "EtI ClTaV VOO-TjffT) Tt{, dvaYXT,
y pdvov Y^VEoOat £v i^ uYiaoOTjaETat , xal u.fj £v 7C£paTi
/pdvou u.ETaGdXXeiv dvaYxr, 8e ei? uYi'£tav u.ETa6dX-
Xeiv xai u.f) ei{ dXXo u.t,0e'v. "Uote to ipdvat ouve/Si;
dXXotouoOat, Xiav t<rt\ toT; tpavfpoTi; 4u.ipto6r|TEtv • ei(
s 1 TOuvavTtov Y»p f, dXXoio)ot;- 6 Se XiOo? oute oxXr,-
poT£po< Y^BTat oute iiaXaxojTEpoi;. (*) KaTa te to
!j-£p£oOat OaujxaoTOv Et XiXrjOEv 6 XiOo? xaTO) ^Epd-
lw-)
Principium vcro consideralionig erit , quod fuit etiam
dubitationis antea dictse, curnam quaedam entia tnodu
moveantur, modo rursus quiescant Necesse igilur et, rel
omnia semper quiescere, vel omnia semper moveri ; vel alia
moveri, alia quiescere ; et rursus ex his vel ca quae moven-
tur, semper moveri, et eaqua; quiescunt, semper quiescere:
vel ita natura esse coiuparatum, ut oinnia aeque movean-
tur et quiescant : vel quod reliquum adhuc est ac lertium :
contingit enim quxdam entia sempcr esse immobilia, non-
nnlla semper moveri, alia utroque participare ; quod quidem
nobis dicendum est : lioc enim babet solutionem eorum
omnium de quibus dubitalum est, et est nobis finis huju»
tractationis. (2) Dicere igitur omnia quiescere, et hujus ra-
tionem quaerere , omisso sensu, est infirmitas qtuedam co-
Kitationis. Ac de toto aliquo, non de parte dubitatioest;
nec solum adversus physicum , sed adversus omnes scien-
tias, ut ita dicam , et omnes opiniones, propterea quod
motu omnesuluntur. Praeterea objectiones quaede princi-
piis liunt, sicut in inalhematicis disputationibus nihil ad
mathematicum pertinent, similiterque in ceteris : ita nec
objectio de eo quod nunc dictum fuit, ad physicum attinet ;
hypotliesis eniin est : Naturam esse principium motus.
(3) Fere autem et dicere omnia moveri, falsum quidcm est,
sed minus illo ab hac metuodo alienum; nain positoin
in libris physicis est, naturam in rebus physicis i-s*.'
principium, ut motionis, itaetiam quietis. Itamotioest
res naturalis. Ac nonnulli aiunt, non alia entia moveri, atia
minime : sed omnia et semper rooveri ; sed boc latere no-
strum sensum. Quibus, etiam si non deGniant de quo nwtu
loquantur, an deomnibus, tamen non est difficile occunere.
INeque enim res auguri neque diminui possunt continenter :
sed estetiam medium. Est autem hic senno ei similis, quo
dicitur a gutta consumi, et ab iis quao pullulant, dividi la-
pides. Non enim, si tautum abrasit sive abstulit gutta, antea
quoque dimidium abrasit seu abstulit diraidiato tempore :
sed quemadrrfbdum navigii tractus Gt ; ita etiam tot guttx
tantum movcnt : pars autera earum nullo tempore tantum
movet : ergo dividitur quidem id quod ablatum est, in plura ;
sed niliil horum motum est seorsum, vcrum simul. Perspi-
cuum igitur est, non esse necessarium semper aliquid abire,
quia deminutio dividitur in inGnita, sed totum aliquaado
abire. Similiter etiam se res habet in variatione quacumqne :
non enim, si id quod variatur, infinite dividi potest, idcirco
etiam variatio infinite dividitur - sed < onfertim et simul 61
ssepenumero , ut concrelio. Practerea quura aliquisaegrota-
verit, necesse est fuisse tempus quo sanabitur, nee in tcr-
mino temporis mutari. Porro necesse est mutari in sanita-
tem, non in aliquid aliud. Quocirca haec assertio, res conti-
nenter variari, ea in dubium revocat, quae sunt admodmu
perspicua : quandoquidem variatio in contrarium e»L
Ac lapis nec durior fit, nec mollior. (4) Quod etiam *i
lationem attinet, admirabile est, si lalet lapts iiui deorsuiu
 (]M,]M.) ISATURALIS AUSCULTATIOiMS LIB. VIII. CAP. III.
ui»o? r) uiftn eVt tt;; *fit. "Ivct 8' f| fr\ xai twv
i/.M.iv Exaarov e; dvaYxr|; uivouat asv ev Toi; oixeJoi;
totioi;, xivouvTat 8i ptaiw; sx toutwv ■ stTtsp ouv
tvia auTulv eotiv ev Toi; oixefot; totcoi; , ivdfx.rl [xrjSi
b xaTa tortov TtdvTa xivsiaOai. "Oti uiv ouv dSuva-
-.;•! r) oceI TtdvTa xtvsiaOai ?, dsi TtdvTa f,pE(XEtv , ix
toutwv xat ctXXwv toioutwv TCtoTEuaEisv dv ti;. 'AXXi
v.\i oJSi Ta jxiv dei ivSs^STat fjpsixsiv , Ta S' a.t\ xt-
vEtaOat, tcote. 5' f|ps|xstv xai TtOTE xtvsiaOat iirfitv.
10 AsXTEOV S' OTl dSuvaTOV , WaTCEp sVl TWV Eipr,;jt£V(OV
irpoTEpov, xat eVt toutwv • SpiojxEv f ip eVi twv auTwv
Ytfvou.£vac; T&; eipriuiva; [xeTaSoXd;- xai Tcpo; tou-
toi; Sti (xd^eTat toT; cpavepoi; 6 dixcf ta6r|Twv • *ute
yip tj aS5r)ffH ouO' f) jl(aio; sVtai xivt)Oi;, si |xf| xtvri-
li SiTat icapi cpuatv f)psu.ouv TtpoTepov. rsveatv ouv
ivatpti xai cpGopiv outo; 6 Xdyoc;. —/_e»v Sk xai to
xtveToflat YtvcerOaC ti xai cpOeipeoOai Soxei Tcaatv ei;
3 uiv Y«p u,eTa6dXXst, YlV£Tat touto f) iv toutw,
e; o5 Sl |xsTa6dXXet, cpOeipETat touto r\ IvteuOev.
3o (i) "Uore SfjXov 6rt tcV uiv xiveicat, xi S' fipEtxEi
eviote. To Si TtdvTa d^touv Ste uiv fipejxsiv Ste
os xivsToOat , tout' tjStj auvaimov Ttpb; tou; TtdXat
Xoyou;. 'Ap;r"_f|V 51 TcdXtv Ttoir,TEOv otco Ttov vuv Sto-
.iiOevtwv, ttjV auTi\v TjVTtEp fjp;d|XEOa TcpoTEpov.
» (•) *H Y«p xoi TtdvTa fjpstxsT, t) TtdvTa xtvEtTat, r. toi
uiv TlpEiuT Ta ol xivEaai twv ovtwv. Kai e! toi u.ev
r.pEjui Ta Se xtvEtTai, dvaYxr| r)TOt TtdvTa Ste u.£v
>;ptu.Eiv 6te os xtvEioOat, r\ Ta uiv dti flpeu.£iv Ta
c£ iEi xtvetcrOat auTtov* ia S' Ste uiv f,ps ueiv Ste
x oi xtvEierOat. "Oti (xev toivuv ou£ oldvTe Ttdvra
f^pstiEiv, sTpr^Tai uiv xat TtpOTEpov, eittoiuev Si xai
vuv. Et yap xat xcit' dXr^Oeiav outo); e/ei, xaOdrcep
^aeri ttve; eTvai to Sv drceipov xai dx(vr)TOV , dXX' outi
iiiverat ye xaTa Tf,v aTaOrjeriv, dXXot xtveTTai TtoXXi
M Toiv ovtwv. EtTcep ouv ectti Sd;a '^/EuSf,; rj SXw; Sd;a,
x»ixivT,5t; lerTt, xav Et ^avTauta, xgiveiSts jxiv oCtw;
5'jxii Etvat 6ts S' iTSpoi; • f) ^ip epavracrta xat f, od;a
xivf|ersi; tivs; eTvat Soxouatv. 'AXXi to ixev TCEpt toutou
erxoitetv, xai ?T)T£iv Xoyov tov ^eXtiov e/oixev f) Xoyou
toStiTOai, xaxiTi; xpivstv Ictti tS |3sXtiov xal to ytipov,
xai to Tttertov xcct to (xf. TttoTov , xal Apyrp xai fxf,
«pv_T)V. 'Oixoito; Ss douvaTOV xat to rrdvTa xtvsToOai ,
0 ti uiv dci xtvcToOai Ti 8' dei f,p£a£Tv • rcpo; dnavTa
Y»p Taura (xavf, (xia TcioTt;- Spwtxsv ^ip i'vla oti
ii uiv xtvoujxeva ots 8' f)pE|xouvTa. "Uote tf avspov oti
ocuvaTov S(xo(ok to TtdvTa fjpsptETv xai to TtdvTa xt-
vETcrOai ouvE/to; , tw Ti (xiv dsi xivsiaOai Ti S' fjpe-
f»«Tv dei. (7) AotTtov ouv Oewpfjoat TtoTepov TtdvTa
ToiiuTa oTa xtvetoOat xal fipetxeiv, f) ivia (xiv outw;,
w svia S' det f^pettei, ivta 0' dsi xivsiTar touto ybP
ceixteov f,U.Tv.
347
ftTtur, aut in terra manct. Praeterea tcrra et ceteroruni
uniiniquodqiie necessario manent in prouriis locis, ex bis
autem vi moventur. Si igitur liorum nonnulla sint in pro-
priis locis : necesse est, ne secundum locum quidem omnia
movcri. Impossibile igitur esse , vel semper omnia ir.overi,
vel semper omnia quiescere, ex liis et aliis liujusmodi ra-
tionibus aliquis crediderit. At vero ncc lieri potest ut alia
semperquiescant, alia semper moveantur; nihil autem in-
terdum qtiiescat, interdum movealur. Dicendum autem
impossibile esse, ut in iis qux antea dicta merunt, ita etiam
in liis : quia vidcmus in iisdem rebus lieri dictas mutationes.
r t ad li.vr, quia rebus perspicuis repugnat, qui de lioc con-
trovcrsatur; nequecnim auctio, neque violenlus erit mo-
tus , nisi moveatur pra.*ter naturam , quod antea quiesce-
bat ; generationem igiturtollit et interitum hic sermo. Ferc
autem et ipsum moveri omnibus videtur niliil aliud csse
quam fieri quiddam et interire; in quod enim mutatur, fit
hoc, vel in boc : ex quo autem mutatur, interit boc , vel
bioc. (5) Quare manifestum est, quadani moveri , qua>
dam quiescere aliquando. Omnia vero existimare quan-
doque quiescere , quandoque moveri ; lioc jam adjungen-
dum est ad rationcs supra allatas. Iniliiiiii autem post ha?c
qiux' nunc definita sunt, idem iterum sumendum est, cx
quo antea exorsi sumus. (6) Aut enim omnia entia quic-
scunt, aut omnia moventur; aut alia quiescunt, alia mo-
ventur ; et si alia entia quiescunt, alia movcntur : necesse est
vel omnia quandoque quiescere, quandoque moveri ; vel
alia gemper quiescerc, alia semper raoveri ; vel alia semper
quiescere, alia scmper movcri , alia modo quiescere, modo
moveri. Fieri igilur non [vosse, ut omnia quiescant, dictuin
quidem et antea fuit : dicamus taincn et nunc. Nam elsi rc-
vera ila sit, ut nonnulli dicunt, id est, ens sit infinilum et
imiiiobile, tamen bocsensui non videtur, sed multa cntia
inovenliir. Si igitur est opinio falsa, aut omnino opinio :
certe est etiam motus : nec non si sit pliantasia ; et si quan-
doque ita videatur, quandoque aliter : quoniam pbanUsia
et opinio videntur esse motiones qutedam. Verum de his
considerare, et rationem quaerere, in quibus sumus melius
affecti, quam ut ratione egeamus; niliil aliud est qiiatn
male judicare , quod est melius et quod deterius, et quod
est credibile et quod non credibile, item principium et
non principium. Similiter et impossibilc est , omnia mo-
veri : aut alia semper moveri, alia semper quiescere; nam
adversus haec omnia sufficit probatio una : quia vidcmus
nonnulla modo moveri , modo quiesccre. Quarc pcrspi-
cunm est, omnia quiescere , et omnia moveri continenter,
irque esse impossibile atque alia semper moveri , alia seui-
per quiescere. (7) Relinquitur ergo ut dispiciamus, utrum
omnia sint ejusmodi ut moveantur ct quicscant : an qnav
dam ita se babcant , quaedam scmper quicscant , quaedain
semper moveantur : hoccnim nobisest probandum.
 348 *V2:iKH2 AKP0A2EQ2 H, S.
C\V- IV.
Ttov Sr) xivouvtiov xai xtvouuivtov Ta uev xaTa
auti€c6r,xbi; xivei xai xivEVrai , toc Se xaO' auTa ■ xaTa
auufiEtjrixbc; uiv olov 6'aa te tco U7cdp/£tv Toie; xtvou-
atv f) xtvouu.£voie; , xai Ta xaTa udptov , Ta Ss xaO' au-
b Ta, Saa u.r) tco uirapyEtv Tto xivouvti t\ tco xivouue'vo> ,
urjSs ™ [xdptbv ti auTeuv xtvsTv rj xtvEiaOai. Teov oe
xaO' auTot Ta usv ucp' auToiv toi Ss Gtc' dXXou , xai
Ta uev epuaEt t4 oe Sta xai Tcapi cptiatv • to te fip
auTO ucp auTOu xivouuevov epuast xivEtTai, oiov £xa-
lu ctov Toiv (hMov xtvEtTat ^ap to £toov outo ucp' auTOu*
oao>v 0' tj ap/Tj ev aCiToTe; ttjc; xiv/^aEox; , TauTa cpuaEi
epauiv xtvEtaOai. A'b to ulev £ioov SXov cpuasi outo
iauTO xiveT, to uevtoi atoua EV0£'/ETat xat tpuaEi xai
7capi cpuatv xtvETaOar StacpEpEt yip bnoiav te ocv xivTjatv
l!) xivouu.£vov tu/tj xal ex tcoiou otoi/eiou auvEOTTjxd:;.
Kai Ttov 6tc' aXXou xivouueviov Ta uiv cpuaEt xivEi-nai,
Ta Se- 7capa cpuatv, 7capi cpuatv jxev oTev Ta Y£r,pi
avti) xai to 7cup xotTto. Eti ok toc u.dpta tcov £o'kov
itoXXaxt; xtvEiTat Ttapa cpuatv, 7tapi tocc; 0s'asic; xai
20 tou; Tp07coue; ttjc; xtvr;aEcoe;. (2) Kat uotXtaTa to U7cd
Ttvoe; xivfTaOat to xtvoutiEvov ev toT; 7capi cpuatv xt-
vouuivote; EaTt epavEpdv , Sti to SrjXov Eivai U7c' dXXou
xivouu.evov. Ms^i Se Ti 7rapa epuatv Ttov xa^i cpuatv
Ta auTa ucp' auTtov , olov Ta ?eoa ■ ou yip tout' aOT,-
21 Xov, Et U7cd tivoc; xtvETTat, aXXi 7ceoc; SeT StaXaSsTv
auTO to xtvotiv xat to xcvouuevov ■ eoixe yip toa7CEp ev
toTc; 7tXoiotc; xat toT; ur, cpuast auviaTauEvoic;, outco xat
ev toT; I[(ooie; sivat Si^pr^jxEvov to xtvotiv xat to xtvou-
uevov, xal ouTto to 7cav auTO auTo xivecv. MotXtata
3o 8' a7cop£TTai to Xot7cbv t^c; Eipr,u.E'v~,e; TEXEUtatac;
Statp£'aEo>;- Ttov ^ip 6tc' aXXou xivouueviov Ti u.ev
Tcapi cpuatv ^OiixatxEV xtvETaOat, Ti oe Xeitcetoi oivti-
OeTvoi, 6'ti cpuaEt. TauTa S' lauv S tt,v a7copiav
7capoca/ot av u7cb Tivoe; xtvstTat, oiov Ti xoucoa xai
35 Ti Bapfa* TauTa "fap Ete; (jcev tou; dvTtxEiu.£'vouc; to-
tcouc; Bta xtVEtTat, Ete; Se tou; oIxeiouc;, to (xev xoutpov
dvto, to Ss Bapu xaTd), cpuaEt. (3) Tb 0' utco Ttvo;
ouxeti cpavEpdv, o)07CEp 6'rav xivtovTai 7capa cpuatv
to te fip auTa is auTtov tpdvat dSuvaTOV ^umAov
4u te yip touto xai Ttov £u.'^u/tov tStov, xal iatxvai av
eouvoto auTa- Xe^o) 0' oTov,ei tou BaSiJJEiv atTtov auTto,
xai tou u.T| BaSic^Eiv • t7)aT' l7CEi eV auTto to dvto
cpEpEaOat tco 7rupt, S7JX0V 6'ti t?7c' auTto xai to xaTto.
AXoyov Se xai to uiav x{vr,aiv xtvETaOat tidvrjV uep' au-
4& Ttov , ei^e auTi lauTi xtvouatv. (4) "Eti 7ttoc; ivSe-
/ETat auvE^Et; ti xai auucpuE; auTO £auTO xiveTv; i^ ^ip
£v xal auvE-/_E<; tA^ i^5j, TauTr, d7ca0£e;- dXX' v^ xe/oj-
ptarai, Tau-cri to u.ev UEcpuxE 7coieTv, to Se 7Taay£iv.
Out' apa toutojv oiOiv auTO lauTO xive! ( auptcpurl Y"p)j
w out' aXXo auvE/Ec; ouSev ■ dXX' dvaYXT) Sir,p^a0at to
xtvouv ev ExdaTti) 7tpbe; to xivoujjievov , olov eVi tcov
d']/u/tov bptotisv, ocav xivtj ti twv e'u'|/u/cov aucd.
(351,25*.)
Moventiuin igilur, ct eorum qua: movcnlur, alia et
accidenti movent et morentur, alia perse: exaccideqtiqui-
tlem, ut qu,'i'ciimi]iic eo quod iusunt movenlibus, aul »
qu;i' raoventur, et qux per partem ; per se auteru, qiue-
cumque nec eo quod insint in movente aut eo quod roovc-
tur, nec eo quod aliqua ipsorum pars moveat aut moveatur.
Eorum vcro qua; per se dicuntur, alia a se i|»is, alia ab
alio : et alia natura, alia vi et pra?ter naluram. Id enim
quod a sc ipso movetur, natura tnovetur , ut unum quwi-
que animal : niovelur enim animal a se ipso : ea vero, in
qiiihus cst principiuin motus, natura movcri dicimus. W-
circo totum ipiidem auimal natura se ipsuin movetjcor
pori iiiitciii accidit ut moveatur ct natura et pnoter n.iln-
ram : interest enini, ct quo inotu cieatur, ct exquode-
mento constet. \A corum qux ab aiio inoventur, qiuciliiii
naturu moventur, quaedam praHer naturam .- pralei
naturam quidein , ut terrestria siirsum , et ignis deorsum.
Pra'terea partes animalium saepe moventur prnte natu-
ruin , propter positiunes et modos motionis. (2) Ac uiaiimc
ab aliquo moveri id quod movetur, in iis quae praeter na-
turaiii moventiir, perspicuum est : quia patet ali alio m»-
vcri. Post lia^cautcm qna> praeter naturam nioventur, iuler
eaquae moventur secundum naturam , illa sunt mia nu-
nifcsta, qux a se ipsis moventur, ul animalia; non est eniin
lior, obscuium, an ab aliquo moveantur, sed quomwlo
o])orteat dislinciucre ipsum movens cl quod movctur. Nam
videtur, ut in navibusct iis <]iin- naturam non constant, ila
etiam in animalibus esse divisum id quod movet et id quoi
movetur, atque ita totiim moverese ipsum. Maxime nuteni
ilubitatur de reliquo dictae postremae divisionis niaubra.
Eorum cnim quac ab alio moventur, quredam prster natii-
ram moveri posuimus : alia vcro opponenda restant, qui»
natura moventur. Ilacc autcm sunt qua1 dubitatioiKin
praebcre possunt, a quonam moveantur; ut lcvia,etgra>U
Nam liacc ad oppositos locos vi moventur : ad proprios an-
tcin , nempc leve sursum , gravc deorsum , natura nwvai-
tur. (3) Sed a quonam nioveantur, nonduni liquet, simu
qiium movcntur practer naturam. Ipsa namque a se i|»i>
moveri, est dictu iinpossibile : quoniaiu lioc estvilak"!
aniniantium propritim. Et sistere se ipsa [lossenl : )rttM
gratia, si quid sit sibi causa ambulandi, crit etiam im
ambiilandi. Quarc qtiuiii in ipso i^iic positumsit ut sursiiru
fcratur, nianifestum est in ipso etiaui, posittim esse ul W-
ratur deorsum. Absurdum est etiam, uno tantuin motu a •<
ipsis cicri, si ipsa se ipsa movent. (4) Praeterea qui frn
potest ut continuum quid et copulatum se ipsum moveal '
nain quatenus iiniini et continuum non tactu est, eatenu>
est impalibilc; scd quatenus scparata sunt, eatenus bj-
tura est comparatum, ut alterum elTiciat, altcrum palia-
tur. Neque igitur boriim aliquid sc ipsum niovet, quoniai»
sunt copulata : nequc iiliud quicquam continuuni. Sed Df
ressc cst, in uiiaquaque re divisum esse itl quod nwvet >^
eo quod inovcliir : ut iu rebus inanimatis ccrniinus, qa"1'
 (i&5.) NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VIII. CAP. IV.
(5) 'AXXi auu.6aiv£t xat xauta utco tivoc, aVi xtvEiaOar
Yivoito 0' av tpavEpbv otatpouat Tac. alriac;. "Eact £5
xdi etci Toiv xtvouvTtov XaSeTv toc Etp7)uteva • Ta usv Yap
zaoi ouatv auTtov xtvrjTixd eVtiv, otov 6 |ao'/Xoc, ou
b iUSEl TOU p3tpOU< XlVTiTlXbV T5t 3s ^/UO"£l , OtOV TO EVEp-
V£ta 8EpU.0V XtVT|TlXOV TOU OUVauEl OEpUOU. Ou0lO)C,
il xai etci tcov dXXcov tcov toioutwv. Kai xtvT|TOV
2' oWauTio? a>u<TEi to ouvdust Ttotbv r) rcoabv r| tcou,
oni Evr) tt,v dpyfjV ttjv toiouttjv ev outo) xat uf|
10 xarci auu.6E6rJxdc,- Etr) yotp ctv to aurb xat tcoiov xat
Tcoadv, dXXa OaTEpto Odcspov auti6£ 6r,x£ xat ou xaO'
auco Circotpy £t. Tb ori Tcup xai fj y?i xtvouvTat utco
tivoc |5ia U.EV , Scav rcapa cpuatv, cpuaEt 5s, b*Tav Etc;
xi; auTcov EvepyEia; duvdust ovTa. (e) 'Eittl 0£ to
ibouvctutEt TCAEOvaycoc, XsVsTat, tout' aiTtov tou u.fj ast-
vspov Etvat utco tivo? ca TOtauTa xtVEtcat , otov to
zZp dvco xai f, yvi xotTto. "EaTt 05 SuvdiAEt dXXo)?
b uavOdvoiv £7Ctcrcriiu.tov xat 6 e/ojv f-drj xat utj Osto-
fwv • aEt 6' , ocav dua cb TcoirjTtxbv xat to -aOr,Ttxov
•JctilJI, vtvETat EVIOTS EVEpyEtOl TO OUVaTOV, OlOV TO
urvddvov ex <3uvdu.£t OVTOC, ETEpOV YlVETat Suvotu.Et.
'0 fio iytov erciaTfjurjV uf) OEcopoiv cU euvauEt ianv
£zio-TT|U.o)v tcujc., dXX' ou/ wc, xat rcpiv uaOEtv. "Ocav
0 c/utu)? E/rj, Eotv ur, ti xwXut), ivEp^ET xal OEOjpiT,
a /, ETTat iv cfj dvTicpdaEt xai txvWa. 'Ouotcoe, Ss
t»ut' e/ei xai etcI Ttov apuaixcov to Y«p <J>U/,P<)V C/uvoc-
uEt Oepu.dv 5cav os u.£Ta6otXr| , f^or| rcup, xaut
ce, av fjtrj ti xioXur) xal E'u.Tcooi5rj. 'Ou.otco; 0' e/ei
zai TtEpi to papi) xai xou;pov • to y^P xou^ov YtvETat
30 U ^»p£o;,otov £$ uoaTo; ot-rjp * touto yap ouvajjtEt rcpco-
tov, xai f,or) xoucpov, xai EVEpY^crei y' euOuc,, iiv u.rj
ct xouur). 'livepYEta Se tou xou^ou to tcou Etvat
xii avco" xtoXuecai S', ocav ev tco ivavcto) totcio
f,. Kai touO' 6u.oto); e/ei xat etc'i tou tcociou xal irci
35 t»u Tcotou. KatTot touto ?r)T£TTat, Sta xi tcote xt-
v-Tcat ei{ tov auToiv totcov toc xoujpa xat ci (SapE^a.
Atciov 0' OTt tce'^uxe tcoi, xat tout' tact to xodoo)
xii fapEt Eivat, -cb uiv tco divo), to os tco xotTto oto)-
pidaivov. AuvatjtEi 0' ectti xou^ov xat papi) TcoXXa-
i« /tu;, wctTCEp Etpr,Tat • cjcav te y^PTI u^wpi Suvofu.£i ye'
"w; EOTt xouopov • xai o*Tav ar,p, ecttiv eti ouvetjjtEt • lv-
Oi/ETat ^ap EU.TCo5t!Jdu.£vov u.f) divo) Etvat, aXX' liv
aiaipEOrj to EttTcoSi^ov , EVEpYEt xai asi dvo)TE'pto yiyvs-
Tzt. 'Ou.oitoc; Si xai to tcoiov ei; to EVEpYeia fTvat
ij tlETaSotXXEf EuOuc; ^ip O£0)p£l TO £TCl(ITf)U.OV , £av U.T)
Ttxco/,ur)- xai to tcoctov ixTEtvETat, iav urj Tt xojXutj.
0 5e to 0^to"Tbc[jtEvov xai xo)Xuov xivr^ciac, ectti uev
1»; xiveT, ectti 6' loc, ou , oiov 6 tov xiova uTcocrTcotaac;
r, 6 tov XiOov 0! -je/.ojv otTcb tou daxou ev tco uoact ■ xaTa
wi truu.6;?r,xbi; Yap xiveT, toaTCEp xat f) otvaxXaaOeiaa
cjaipa ou/ uicb xou Toi/ou ExivrjOr), dXX' utco tou pdX-
Xovtoc;. "Oti uev roivuv oGSsv toutwv duTOxtvET lauTO,
°r,Xov. 'AXX4 xtvr^aEtoc, dp/f)v l/£t, ou tou xiveiv
cjuSe tou tcoieTv dXXa tou Ttda/Eiv. (7) Ei of) TtdvTa
3(0
aliijuid anirnatuin ea inovet. (5) Sctl cvcnlt ut ct hasc ah
aliquo sempcr movcantur ; quod quidem perspicuum lii-t
dividentibus causas. Licet autem ctiam in moventibus sii-
uicre ea quae dicta sunt : nam alia praeter suam naturain
habent vim movcndi , ut vectis non naturaliter habet vim
movendi pondcris; alia naturaliter, ut id qiiod est aclu
calidum , viin habct cjus movendi quotl est calidum potc-
state. Siiniliter ctiam in celcrisejusiiiodiscreshabet. Sed et
mohile ilidcm naturaliter est, quod potestate estquale, vcl
quantuni, vt-1 alicubi, qiimn liabt.it ejusmodi principiuni.
in sc ipso, non ex accidenti. Etcnim idem potest esse ct
qualc, et quanliim : scd alteri alterum accidit, nec per se
iucst. Ignis igitur ac terra moventur ab aliquo , vi qui-
dcin, quandoprscternaturam; naturaliter vcro, quando ad
siios ijisorum artus moventur, quum sint potestate. (6) Quo-
11i.un autem esse potcstate, dicitur mullis modis : li.tr est
causa cur non apparcat a quo talia moveantur, : ut ignis
sursum , ac terra deorsum. Est vero potestate sciens alitcr
qui discit, et is qui jam scicntiam hahet, neque contem-
platur. Quoticscumqueautcmid quod efficiendi et idquotl
paticntli vim habet, simul sunt -. tere id quod cst polestate,
flt actu ; ut is qui discit , ex eo quod est potestatc , flt aliud
polestatc. Namqui scientia esl prixditus, neque contem-
platur, is est quodammodo potcstate sciens, scd non ut erat
antequamdiscerct. Quumautem itasc habeat, nisi quid pro-
hibeat, agit ct contemplatur, aut erit in contradictione ct
ignorantia. Similiter autcm haec se habent etiam in rcbus
naturalibus. Nam frigidum est potestatc calidum ; quuni
autem est mutatum, jam cst ignis, et comburit, nisi quid
prohiheat ct ini[iediat. Similitcr se res habet etiam iu
gravi et levi. Nani leve fltex gravi, ut ex aqna aer. Hoc
cnim prius crat potestatc, et jam est levc, atque aget con-
fcstim , nisiquid prohibeat : actus autem rci levis est, alicubi
esse, et in loco supero : sed prohibctur, quando est in loco
contrario. Atque hoc similiter se habet et in quanto et in
quali. Atqui hoc qmvritiir, cur ad sua ipsorum Itn-a 1110-
vcantur lcvia et gravia. Causa vero est, quia nattira cst
comparatum, ut sint alicubi : atquc hrcc cst rci levis et gra-
vis esscntia, ita ut illa loco supcro, haec loco infcro dctinia-
lur. Potestate autem est leve ct grave multis modis, siculi
dictuni fuit ; quum cnim est aqua , potestate quodammodo
est leve : ct quum acr, adhuc cst polestate; quia lieri po-
test ut impctlitum supero loco non sit : verum si aufcratur
qnod impcdit, agit, ac semper sursum tendit. Similiter etiam
Quale in id mutatur ut sit potest^te; nam scicns sl.i-
tim contemplatur, nisi quid impediat ; et Quantum exten-
ditur, nisi quid impediat. Qui vero id amovet quod subest
t-t prohibet, aliquo modo movet , aliquo inoclu non movet :
m-IiiI i qui columnam subtraxit, aut qui lapidem exemil cx
utre in aqua : ex accidenti namque movct; sicut etpila
repcrcussa , non a pariele mota est, sed ab co qui projccit.
Patet igitur nihil horum se ipsum movcre. Scd motus prin-
cipium habct, id est, non movendi, nec facicndi, sctl pa-
tiendi. (7) Si igitur quxcumque ruovcnlur, aut natura
 360 *V2IKH2 AKPOA2EU2 II, «.
ta xtvouu.Eva t) <pua«i xivEirai r) Tcapi tpuatv xat [Jia ,
xal xa te [Sia xai itapi <puatv itavxa Otto tivo? xai
&7C* dXXou, Toiv Se tpuaEt TcdXtv xa 6' &<j>* outwv
xtvoutiEva utco tivo; xtvEaat xat t& u.^) &:p' a&Tiov,
6 oTov t& xoutpa xal Ta [SapEa ( r\ yip uitb tou ytvvr,-
oavTO? xal 7cotT)aavT0<; xoutpov tj (Japu , r) &irb tou t4
lu.itoSt!iovTa xal xwXuovTa XuaavTot; ) , drcavTa av t&
XtVOUfiEVa &7TO TlVOf XtVOlTO.
CAP. V.
Touto Si Siy/tMtj* ri yap ou 8i* a&TO to xtvouv,
lt> dXXot St' ercpov 8 xiveT to xtvouv, fj 8t* a&TO, xat
touto rj TrpwTOV fiETa to EayotTOv r) Sta tcXeiovwv,
olov r) paxTTjpta xiveT tov XfOov xal xtvEtTat &7cb ttj<;
yEtpb? xivoujjufvr)? &7tb tou dvOpamou, outo? 8' ouxeti
tw &7c' dXXou xivsiaOat. "Au.<pw tvr, xiveTv ipauiv, xat
16 to teXeutoTov xai to TrpwTOV Ttov xivouvtoiv, dXXa
ixaXXov to 7cptoTOV EXEivo yip xivsT to TEXsuTaTov, dXX'
OU TOUTO TO 7CpO>T0V, Xal dvEU jJLEV TOU TCpwTOU TO TC-
XeutoTov ou xtvriaEi, excivo 8' dvEu toutou, oTov r) [5a-
XTr,pia ou xtwjaEi u.rj xivouvto? tou dv0po»7cou. (s) El
:»-8rj dvaYxr] Ttav to xivouuievov £i7co' tivo'<; te xtvcTaOat,
xai r) U7cb xtvouu.evou &7C* dXXou v; u,ri, xat ei uiv
utc' dXXou xivouaEvou, dvdvxr| Tt Elvat xtvouv 8 ou/
U7t' dXXoU 7CpO»TOV ' eI 8s TOIOUTO TO TCptOTOV, oux
dvaYxri OaTspov ( dSuvaTov ylp e!<; ditEipov tsvai to xt-
•2:1 voiiv xal to xivouuevov &Tt" dXXou auTO' Ttov y«P
dTcsipoiv oux laTiv ouScv TcpwTov ) , Et ouv dicav u.ev
TO XIVOUIXEVOV U7CO TIVO; XIVeTtOI , TO 8e TCptOTOV xtvouv
xiviiTat p.Ev, o\>-/_ utc' dXXou Ss', ivafxrj outo u<p' outou
xtvsTaOat. (3) "ETt Si xai toSe tov outov toutov Xdvov
»0 eotiv etceXOeiv. Ilav yap to xtvouv t( te xivei xai
Tivi. *H yap a&Tw xiveT to xivouv r\ dXXo» , oTov dv-
OpwTco; r| auTO<; ^ ttj paxTrjpia, xat 6 dvEjjto; xaTEoaXEV
t) auTb; r) 6 Xt'0o<; 8v ewoev. 'ASuvaTov Se xiveiv
dvEU tou auTO a&TW xivouvto? to 0» xiveI • dXX' £t uiv
J5 auTO a&Toi xiveT, oux dvaYXrj dXXo flvat o» xivfi"
av 8e 9[ crepov to to xtvsi, eoti ti 8 xtvrjaEt, ou Ttvi,
dXX' a&Tto- ?, ei<; aTCEtpov Etatv. Ei ouv xtvouu.£vdv ti
xiveT, dvdYXT) OT7ivat xai u.-}) Et<; dnEipov iEvat- ei rap
r) paxTTjpia xiv£t tw xtvfTaOat uitb tr^ y£tpb<;, t) y^ip
40 xiveT TT|V paxTrjpiav ' eI Se TauTTjV dXXo xiveT, xai
TauTTjV £T£pdv Tl TO XIVOUV. "OtOV Srj TlVl XIVT) Oci
f 3 1 t / \ , V t •• ' —
ETEpov, avaYXT) Etvat TcpoTEpov to auco auTw xtvouv.
Ei ouv xivEtTat u.EV touto , u.7) dXXo Se to xtvouv auTO ,
dvaYxr) outo outo xiveTv wote xai xaTa toutov tov
4i Xdyov tJtoi EuOu; to xivouu.evov &tco tou a&TO a&Toi
xivouvto? xiveTtoi, r\ fpyETai ttote e?; Tb toioutov.
(4) npb; Se toT<; Eipr|U.^vot<; xal wSe axoTcouat TauTa
auu.67jaETai Taura. El yip &tco xivouu.e'vou xtvETcai to
xtvouu.Evov tc3v, r)T0i touto &7cdpy£t Tot; 7cpaYu.aat
bo xaTa augji()E6T)xd<; , waTE xiveT [xev xivouu.evov, ou u,e'vtoi
oii to xivEiaOat outo di(, ?| ou, dXXi xaO' a&TO.
IIswtov u.ilv ouv e{ xaTiit auu.tSE6r|xd<;, oix iwafxr^ xt-
(«,*..,
moventur, aut prseter naturam et vi ; atque ea quac vi rt
pra-ler naturam , omnia ab aliquo et ab alio movenhir;
eoruui rursus quae natura, Um ea qua- ase ipsis movenlur.
ab aliquo inoventur, quam ea quae non a se ipsis, ut Itvia
etgravia ( aut enim moventur ab eo qui genuit etfetit
leve sen grave, aut ab eo quod impetlientia et proliibeola
amuvit ) : profecto quaecunique moventur, ab aliquo nio-
ventur.
Hoc aiilem bifariam : aut enim non per ipsum movecs.
sed per aliud a quo niovens movelur, aut per ipsum ; atqu.-
boc vel est primum post ultinmm , vel per plura movrt; ui
baculus movet lapidem , et a manu movetur, qus movrtur
ab liomine : liic autem non amplius movet eo quod ab alks
moveatur. Ulrumque igitur movere dicimus, et quodrsl
postremum, et quod est primum inter moventia : sed ma-
gis quod est primum ; quippe quod rnovet postremnm.snl
ab eo non movetur : et sine primo quidem postremuin lon
movebit ; illud autem sine boc movebit : ut baculus >oo
movebit, nisi liomo moveat. (2) Si igitur nrcesse st,
quicquid movetur, ipsum ab aliquo moveri : etiam tnt*w
est vel ab eo inoveri quod ab alio movetur, vel non ah eo ; rt
si movctur ab eo quod ab alio movetur, necesseestesseili-
quod movens primiim, quod non movetur ab alio; si vno
primiim ejusmodi est, non est necesse alterum esst. un-
possiliile enim est, id quod movet, ipsumque ab alio no-
vetur, in infinitum abire : quandoquidem infiiiilorura tili!
est primiun. Si igitur quicquid movetur, ab aliquo mo-
vetur ; primum autem inovens movetur quidem, non tameii
ab alio movetur : necesse est ipsum a se ipso moferi-
(3) Pneterea sic quoque licct eandem dlsputationeni >?■
gredi. Quicquid enim movet, et aliquid movct, et aliquo;
quod enim movct, aut se ipso movet ; aut alio : nl bom11
se ipso, aut baculo ; et ventus vel ipse dejecit, vel lapbqoB"
ventus impulit. Impossibile autem est, id quod movrt, suh
eo raovere quod se ipso movet ; sed si ipsum sc ipso roovol.
non est necesse aliud esse quo moveat : si vero sit altenuo.
nempe id quo movet, est etiam aliquid quod nwvebit,iwi
aliquo, sed se ipso : aut in infinitum Iuec abibunt. Si qukl
igitur, quum moveatur, movet; necess^estconsistere.w'1
in infinitum abire ; nam si baculus movet eo quod movrtur
a manu, manus movet baculum : si vero et lianc «liud mo-
vet, est etiam aliquid aliud quod hanc movet- Quumisilo'
aliud semper aliquo movet, necesse est esse prius id qtiotl*
ipso movet. Ergo si lioc movetur, nec est aliud quod ips»01
moveat : nccesse est , ipsum se movere : quapropter ftuiu
ex hac ratione vel statim id quod movetur, ab eo q»nd *"
ipso movet, movelur, aut tandem pervenit ad tale qujtlpiam-
(4) Praeter httc qua3 dictasunt, etiam ita conskierantiliui
Iiojc eadcm cvcnient. Nam si quicquid movetur , ab eo.q»*'
movetur, raoveatur : vel lioc rebus inest ex accidenti, ut w
quodmovetur, moveat, non quia ipsuro moveatursemptr,"!
non ex accidenti , sed per se. 1'rimuiu igitur, si ex atrcidfi*
 (156,W7.) NATURALIS AUSCULTATJONIS LIB. VIII. CAP. V.
«ToOai to xtvoujxevov. Et Si touto, 8r,Xov toc. £vSi-
yetat ttote [xr,OEv xtvETcOai toiv ovtiov oo -fip xv«Y-
x»tov to auix6e£r,xdi;, dXX' £vSey_du.evov uJ| eivat.
Eiv ouv Oiou.ev to Suvotov etvat , ouSev dSuvaTOv cutx-
:. 6»;o£Tai, <j/eu8oc, 8' iao>*-. 'AXXi to xivr|aiv u/X, eivat
dSuvaTOv* 8e'8etxTat ykp itpdTepov Sti avolvxi) xtv/jaiv
itt elvott. (b) Kat euXdYw? Se touto auu.6t'6'r|xe •
tp/a YcVp avotYXY) eTvat, to tb xtvoujxevov xai to xt-
vouv xat to a> xtvei. Tb [xiv ouv xivoujxevov avotYxij
iii uiv xtveiaOai , xtveiv S' oux dvaYXT) ■ to S' to xtvet ,
xai xtveTv xai xtveiaOar auu.|xeTa6dXXei yip touto
sua xai xaTa to auTO ™ xtvou[xevo> dv. Ar,Xov S' £itt
twv xaTa tottov xivouvttov ofjtreaOai ykp dXXT)Xtov
avotYxri fjLe^pi Ttvdc/ to Se xtvouv outo>< wot' etvat
16 (it1, (!) xtveT, dxtvrjTOv. 'Ettci S' Spoiixev to e"oya-
tov, 3 xtveTaOai jxiv ouvarat, xtvTjoeoK. 8' dpyr,v
oux e*y_ei, xal 8 xivetTai [xev, ouy utt' dXXou 8e, dXX'
0:p' auTou , euXoYOV, Tva u.T| dvaYxatov eTmojxcv, xai to
TptTOv eivat 8 xtveT dxivrjTOv Sv. Atb xa\ 'Ava;aYopa;
20 dpOoi; Xeyet , tov vouv ditaOV) c^daxtov xat 00.1^7) elvat,
^TtetojiTtep xivtjaeto; dpy:r,v auTOv itoteT eTvar oGtio ^ip
5v u-dvto; xtvotr) dxivrjToc, tov xat xpaTOtr) dfjtiY^C o*>v.
(6) 'AXXi u.t;v el u.i\ xa^i autx6e6r,xbc, dXX' i\ dvdYXTj?
xtveiTat to xivouv , el Se u.7) xivoito, oux av xtvotr, ,
J5 dva-fxr, to xtvouv, r| xtvcirai , tjtoi outoj xtveTaOai, cootc
xetTa to auTO eiSo; tt,c, xtvrjaeoj;, r\ xaO' ftepov. Ae'yo)
8' rJTOt to Oepfiatvov xai outo OepfjtatveoOat, xal to
uYtd^ov uYtd^eoOai, xai to tpe'pov tpe'peoOaf r\ Tb uYtd-
Cov ipepeodai, to Se fe'pov au^eaOat. 'AXXot oavcpov
3o 8ti dotivaTov • 8eT Y&p ftiyjpi Toiv aTouttov StaipouvTa
Xe'Y£tv, oTov ei ti Stodaxet YStotMTpetv, touto StSdaxe-
oOat YetoueTpeTv to outo, r\ ei ^itttsT, fiTTretaOai tov
autov TpdiTov tt,; piuj/ccoc* r\ o£to> [xev u.rj, dXX.o 8' £;
oXaou Yevou?, oTov to (pepov u.ev auJeaOat, to 8e touto
35 aujov dXXotouaOat ujt' dXXou , to Se touto dXXotouv
Wpav Ttvi xtvciaOai xivrjaiv. 'AXX' ivdvxTi OTr,vat-
iteT-epaojjievai ^ip a^ xtvijoeti;. Tb 8e irdXtv dva-
xdu.irretv xai to dXXotouv ipdvat ipipeoOai to outo
Jiouiv £crti xctv ei euOu; lipr) to ipepov ipepeoOai xai
«o oiddoxcoOai to StSdoxov. ArjXov ^ip 8ti xtvetTai xai
ujtb tou dvo)Te'poj xivouvto? to xivoujjtevov Ttav, xai
[jtaXXov uTtb tou TtpoTe'pou twv xivouvtojv. 'AXXi u.T)v
touto' yc dSuvaTOV to SiSdoxov ^ip oujxSaivet ixavOd-
vetv, wv to [xcv [xt1! tytvi to 8' f/retv' £jtiotTJ[XT)V dvaY-
(5 xaTov. "Eti 51 [xaXXov toutojv ako-jov, Sti ou[x6aivet
~av to xivrjTtxbv xtvT)Tdv, eiTtep drcav u7tb xtvouixe'vou
xtveTTat to xtvoujxevov eVrat ^ip xtvr,TOv , toojtcp
tt ti; Xcyoi tcSv to 6Ylao"c,xov xai uYtdCov uYta-
otov clvat, xat to oixooo[xt)tixov oixooojxt)tov, r] eu-
w 6u? r\ 8ti TtXcidvoiv * Xcyio 0' oTov el xivtitov pdv
C/t dXXoU Ttotv TO XlVT)TlXOV, dXX' ou Tautriv t}|V XtVT|-
otv xivr,TOv, t\v xivet to jtXr,otov, dXX' ec£pav, oTov
to uYiaorixbv [xaOT)Tdv ■ dXXi touto £itava6aTvov r\lti
toTe ei<; to outo eT8o?, tooitep eTjTotxev TtpoTepov. Tb uiv
351
rst, non esl necessc moveri id quod movetiir. Hoc antem si
conceilatnr, patet fleri posse ut niliil nioveatui : quoniam
accitlens non est necessarium , sed potest non esse. Itaque
si ponamus esse quod est possibile : nihil impossibile cve-
niet, sed fortasse falsum. At motum non esse est impossi-
bile: quoniam lioc antea probatum fuit, necesse esse ut mo-
tus semper sit. (5) Atquc hoc rationi consentanenm
aceidit, tria namque esse necesseest : nimirum idquodmo-
vettir, et id quod movet, et id quo movet. Id igitur quod
movetur, necesse est quidem movcri, sed movere non est
necesse. Id autem quo movet , necesse est et movere et mo-
vcri : hoc enim una mulatur, quum siniul et in eodem sit
cum eo quod movetur : quod manifestum est in iis quai
loco movent : quia necesse est, utita se invicem tangant
usque ad aliquid : id vero quod movet ita ut non sit quo
movet, immobile est. Quiim autem videamus postremnm ,
quod moveri potest , sed motiunis principium non habet :
nec non quod movetur quidem,sed nonab alio, verum as«
ipso : rationi consentaneumest, nedicamusnecessarium,ut
tertium quoque sit, quod movet, quiim sit immobile. Idcirco
et Anaxagoras recte ait, mentem inquiens esse impatibilem
et non mixtam : quoniam eam facit principium motus : liov
enim duntaxat modo niovere potest, quum sit immobilis;
et dominari, qiium non sit mixta. (6) At vero si non ex
accidenti, sed nccessario movetur id quod movel ; si vero
non moveatur, moveri non possit -. necesse est id quod
movet, qiiatcnus movetur, aut eadem motus specie cieri,
aut alia, verlii gratia, vel id qnod calefacit, Ipsum quoque
calelieri ; et quod sanat , sanari ; et quod fert, ferri : vel
quod sanat, ferri ; quod autem fertur, augeri. Sed patet
lioc esse impossibile : dicere enim oportet dividendo us-
que ad individua : veluti si quid docet geometriam, hoc
ipsum doceri geometriam; vel si jacit, eodein jacliis
modo jaci : aut non ita, sed aliud ex alio gencre : vcluti
id quod lert, augeri; quod autem illud auget, variari ab
alio; etquod hoc variat, alio quodara motu cieri. Sed ne-
cesse est consistere : quia motus finitl sunt. Si quis autem
dicat rursus reflecti, et quod variat, ferri : perinde fae.it ac
si statim diceret id quod fert, ferri; et quod docet, doceri.
Coustat enim, quicquid movetiir, etiam a superiore mo-
venle moveri, et quidcm magis moveri ab eo quod inter
moventia prius est. At vero hoc est impossibile; evenit
enim ut docens discat : quorum alterum uon habere,
alterum liabere scientiam , necessarium est. Insuper
aliud accidit, magis quam hxc a ratione alienum : quo-
niara evenit , ut quicquid movendi vim habct, mobilc
sit : siquidem quicquid movetur, ab eo moveatur quod
movelur : erit enim mobilc : perinde ac si quis diceret ,
quicquid sanandi vim habet, et sanat, ctiam sanabile
esse : et quicquid cedificandi vim liabet, aediflcabile, vcl
statim , vel per plura, ut puta , si quicquid movendi viui
habet, sit mobile ab alio, non tamen mobile eodem motu
quo rem propinquam movet , scd diverso : veluli si id quod
sanandi vim habet, discere possit : sed hoc asccndendo
pervcniat aliquando ad eandem speciem, ut antca iliximus.
 352 4>rilKHS AKPOASEflS H, e.
o3v toOtiov douvaTOV , xo oe TtXaauaTtoSei; ■ aTOTtov Y&p
to i\ i^d-fxrfi to dXXottoTixov auSrjTov tivai. (7) Oux
apa dvaYXT) dsi xtveTaOat to xivouuevov uz' dXXou,
xai toutou xtvouuevou- o"rr,o"£Tai dpa. ilaTE r,TOt
f> Otco r,p£uouvTO; xtvr^aeTat to xtvouusvov TtpioTov,
rt auTO tauTO xtv7;aEi. 'AXXd ur,v xai et yt oeoi ctxo-
TtEtv noTEpov aiTtov xtvr,a£ioc. xai op/Tj to auto au-o
xtvouv ti to utc' dXXou xivouuevov, £xe!vo Ttai; av Oeit) ■
to y«P buto x*0' auTo uV «tTiov dsi Trporepov tou xaO
1« ETepov xat auTOu ovtoi;. [VI.] (») "ilaTE touto axe-
tctsov Xafiouatv dXXrjV dp/r\v, e* ti xiveT auto auTO , itoic,
xtvEt xai Ttva Tpdrcov. 'Avayxatov or| t6 xtvouusvov
arcav etvat ciaipeTov et; det otatpeTa- touto yao 8e-
SeixTat rpoTepov ev toic, xaOdXou rtepi cpuaetoc;, crtt
ib Ttav to xaO' auTt) xtvouuevov auve/Ec;. 'ASuvaTOv o-f)
to auTO auTO xtvouv TtdvTri xtveiv auTO auTO" ©EpotTO
yip av SXov xai cpEpot tt.v auTT|V cpopdv, lv ov xat
aTouov tw eTSei, xai dXXotoTto xai dXXotoi. "iiaTE
Stodaxot av xai oiodaxoiTO fiu.a, xai uYid^ot xai &Yid-
20 £oito ttjv auTr,v uYtetav. "ETt SttopiaTai Stt xtvetTat
to xivrjTov touto S' ^crti SuvduEt xivouuevov, oux e^vte-
Xeveia* to oe SuvdfjtEi et; evTeXe^Etav paSt't|Ei. "EaTt
0' f, xivriaic IvTfXs^eia xivtjtou aTsXr,<;. T6 oe xtvouv
rjSr) IvEpYEta saTtv, olov OspuaivEt to Oepubv xal 4TXo><;
2r> fEvva to t/01 To eioo;. "ilaO' dua to outo xaTa
to auto Oepuov estat xai ou Ofipudv. 'Ojjtotto? 6e xai
Ttov dXXtov Exaarov, So"ti)v to xtvouv dvaYXT| e/etv to
cuvtovuuov. T6 ujv dpa xiveT to oe xtvEiTat tou outo
au-.6 xivouvto;. (9) Oti 5* oux e^jtiv auTO auTO
30 xtvouv outio; tosO' JxaTEpov ucp* 5xaTe'pou xtveto-Qai,
ex TtovSe tpavepdv. OuTe f"? ecjTat TtpoiTOv xtvouv
ouoe'v, et ^e IxaTEpov xivr,(;£i exaTEpov to yap 7tpdtEpov
atTttoTspov tou xivEtcOai tou e^ouevou, xal xtvrjset
uSXXov ot/toc; yap xiveiv r,v, to |xev to utc' dXXou xt-
35 vouuEvov outo, to 3' auTto- iyyinepov Oe to 7topptoT£pov
tou xivouuevou t^; dp^e; r) to uETa;u. "Eti oux
dvaYXT| to xtvouv xtveiaOat et urj uy a&TOu* xaTa
ctuuCeStixoc; dpa dvTtxtvei OaTepov. "EXa6ov toivuv
evSeyeciOai pir| xivetv £5Tai dpa to uev xivouiaevov to
*o os xtvouv dxivT]Tov. Eti oux avaYXT) to xtvouv dvtt-
xtveTaOat , dXX' r\ dx{vr,Tdv Y^ ti xtveiv dvdfx.rl f, auTO
uy* auTOu xtvouixevov, EtTtEp dvaYXT| dei x'vr,o-iv eivat.
"Eti, tiv xiveT xtvTjiiiv, xai xivoit' av, uicrte to Oep-
uaivov OEpuatvETat. (l<>) 'AXXa u^jv ouSi tou' Ttpojtwc;
-,b auTO auTO xivouvtoc; oute Iv [xdpiov ouTe TtXetti) xivrjcret
outo atiTO exao-TOv. T6 yko SXov ei xiveTtoi auto ucp'
auTOu, tJtoi utco Ttov outou tivo; xtvr^aeTat r\ CjXov
u:p' CiXo». Ki uev ouv Tto xiveTaOai ti ptdpiov auto
u:p' auTOu, tout' av Etrj to TtpioTov auTO auTO xivouv
00 /toptaOlv Yap touto ptev xivriaei outo auTO , to oe 6^ov
ouxe'Ti. Ei 8e o^Xov !nf' SXou xiveiTat, xaTa cujjiCe-
Stjxoc, av TauTa xivoT auTa lautd. "ilaV ei (ji^) dvaY"
xaTov, e?Xr,^Oto ur^ xtvouusva £>;»' a&Ttov. T5)<; o^Xric;
dpa to uev xivrjaei dxivr,TOv ov, to oe xtvr,Or^a£Tai •
M
Kornni igilur altcrum est impossibile , allcrum commenli-
tium ; nam absurdum est, id quotl variantli vim habet, »■.-
ccssario posse augeri. (7) Non igitur necesse esl scmpcr hI
quotl moretur, moveri ah alio quod rursus moveatur ; con-
sistct igitur. Quapropter quotl priiuum iunvctur, vel 1
quicsccnlc movebitur, vel ipsum sc movebrt. At vero
eliamsi oportet considerare iilriim id quotlscip>um movel,
an quod ab alio movctur, sit causa et principium motus :
illud quivis poneret. Quotl enim per sc est rausa , seuiper
est prius eo quod est per aliud. [VI.] (8) Quapropter lioc «t
considerandum , sunipto alio initio, si quid se i|tsnin mmet,
quo pacto et quomodo moveat. Necessariiim Hai|ueest,quit>
quid movetur, esse dividuum in seniper dividua : hocenira
antea probatum fuit in libris universalibus de natun,
quicquidperse movetur, continuumesse. Impossibilei^itur
est, ut id quod se ipsum movet , totum moveat se ipsum.
Nam totuiu ferretur ct ferret cadem latione, quum sit unura
et individuum spccie; ct variarcturet variaret : quaretlo-
ceret et doceretur simul ; et sanarct et sanaretur eadem
sanitate. Praeterea deflnitum fuit, movcri id quod est mo-
bilc : hoc autem, 1I11111 movetur, esse potestate , non avtn :
quod autcm poteslatc est, ad actum progrcdi. Motus vero
cst actus impcrfectus rci mobilis : quod autcin movet,
jam actum est : utputa calidum calefacit : ct omnino qimd
habet formam, gignit. Quare simul ideni secundum inVm
erit calidum et non calidum ; similiterquc se habebit iinum-
quodquc aliorum, quorum movens necessario hal>et id
quod est synonvmum. Ejus igitur quod se ipsum movel ,
aliud iiinvct, aliud riiovetur. (9) Jion posseautem idem se
ipsum ita movcre, ut utraque pars ab utraque moveatur,
en liis perspicuum est : quia niilluin erit primiim roovens,
si utraque pars utramque nioveat ; quotl eniin esl priu>,
magis est causa movendi, ct magis movebit, quam id quod
ha?rct. Bifariam enim erat movere; nam quoddam erat roo-
vens , quod ab alio movetur ; quoddam vcro movebat se
ipso ; scd quod est rcmotius a re qua? movetur, id propin-
quius est principio quam inetlium. Prrelerea non est ne-
cesse , ut id quod movet, moveatur, nisi a se ipso. Alterum
igitur ex accidenti invicem movct. Proinde sumebam con-
tingere ut non moveret : erit igitur aliud, quod movetnr,
aliud, movens immobile. Pntterea non est necesse, ut
id quod movet, invicem moveatur : sed vel necesseest
aliquod immobile moveri, vel ipsuin a se ipso moveri, si-
quidem nccesse cst semper inottim esse. Praetcrea qno
niotii movet, eotlem etiam moveretur : quare calefada»
calefleret. (10) At vero nec ejus quotl primum se ipsuiu
inovet , aut tina pars aut plures movebunt singnlae se iptas.
N.iin si totum moveatur a semetipso : vel ab aliqua sui ipsiiu
parte movebitur, vel totum a toto. Ergo si itleo moveatur,
quod aliqua ejus pars a se inovelur; certe Ii.it pars erit t.l
quod primum se ipsuiii movct : quia si separata fuerit, ipsa
quidcin se ipsam movebit, sed lolum non amplius se m»ve-
bit. Quodsi lolum a toto moveatur ; e\ accidenti lia1 par-
tes se ipsas movehunt. Quare si non necessario, sumatur
cas a se ipsis non moveri. Totius igitur altera pars nwvebit,
 (w.) INATUBALIS AUSCULTATIONIS LIB. VIII. CAP. VI.
353
t
udvo); vip outw? oTovte ti auTOxivrjrov Etvai. "Eti quum sit immobilis ; altera vero movebitur : nam hoc tan-
tlrcEp fj SAr) aurf) aUTf.v xiveT, to uev xtvrjtTEt atjTrjc;, tum motlo fieri potest ut aliquid sui movendi vim liabeat.
to U xtv^aExai. 'H dtpa AB ucp' auTrj<; te xivrj- Praeterea si tota linea moveat se insam : altera ejtis pars
GETal Xat UTCO TTJi; A. (it) 'EtCEI Se XIVeT TO (X£V movebit, altera movcbitur. Itaquc linea ap ct a se ipsa
b xivouuevov utc' dXXou to 6' dxivrjTov ov, xat xivEitat movebitur, et ab a. (1 1) Quum autem aliud moveat, quo.I
to uiv xtvouv to 0£ ouOev xivouv, to au-b auTO xtvotiv movetur ab alio ; aliud, quod est immobile : quumque aliud
dvaYxr, e; dxtvrjTOu Etvat xivouvto; Se , xat eti ex xt- moveatur, quod etiam movet; aliud, quod ntillam rem
voutijvou ufj x-.vouvto; S' i$ dvdyxric;, dXX' Stcotep' movet : necesse est ut id quod se ipsum movet, constet cx
etu/ev. Errto Yap to A xtvouv usv dxt'vr,Tov Ss', to Ss B eo quod est immobile, sed movet, et praelerea ex eo quod
li) /.ivouuEvdv te utco tou A xat XIVOUV TO Ecp' 0) I', T0UT0 movetur, nec necessario movet, sed prout accidit. listo
dt XIVOUUEVOV USV UTCO TOU B, UT) XIVOUV Sc UT]Se'v £1- namque xo a, quod movet quidem , sed est immobile : t6 p
vero quod movetur ab a, et movet id in quo est y. Hoc aufem
rap vip xat Sti tcXeioviov fjCEt tcote ei; to T, ecttio ot'
£vo? udvou. Td Srj dirav ABE aurd iauro xivei ■ inoveatur quidem a p, sed nullam rem moveat. Quanquam
enim etiam per plura aliquando perveniet ad f, tamen esto
dXX' tiv dcpsXto to r, to (uulv AB xtvr,o-£i atjrd iaurd
per unum tantum. Xolum igitur apv se ipsuin movet; vc-
15 (to uiv yip A xtvouv, to oe B xivouuevov), to oe T
rnm si detraxero xb r, certe t6 a p se ipsuin movebit ( nain
ou xtvrjaEi aurd iauTO, ouo' olto? xivr,o-£Tat. 'AAXi
xo a est id quod movet ; to p, id quod movetur ) ; to r vero 11011
uf,v ouo" f) Br xtvrjoEt aurrj lauTrjv avEu tou A" to yip
movebit se ipsum, nec omnino movebitur. At vero nec par.
1$ xiveT Toi xivsTo-Oat utc' diXXou , ou tco ucp' outou tivoc, Py movebit se ipsam sine a; nam to p ideo movet, quia 1110-
utpouc;. Td dtpa AB (jtdvov aurd iauTO xiveT. 'AvaYxr) vetur ab alio,non quod moveaturab aliqua sui ipsiusparte :
20 apa to auTO iaurd xtvouv Eystv to xtvouv dxtvrjTov solum igitur a£ se ipsum movet. Necesse igitur cst, ul id
8t,xai to xivouuevov urjoEv Se xtvouv il dvdyxr);, quod se ipsutn movet, liabeat id quod movet, sed est iiu-
aircduEva fJTOt ducpto dXXr,Xo>v fj Oarfpou OaTEpov. mobilc ; et id quod movetur, sed nullam rem necesoario
r.t usv ouv ouve/e; eitti to xtvouv (to yip xivouue- movet : quae quidem vel ambo se mutuo tangant, vel al-
vov dvaYXaTov flvat <tuv£^e'<; ), SrjXov 6^t to ttSEv auTO terum tangat alterum. Si igilur id quod movet, continiiiini
M huTO XtVEt OU TCO OUTOU Tl fTvat TOIOUTOV oToV OUTO sit ( neccsse est enim, id quod movetur, cssc continuum ) :
aiiTO xiveTv, dXX' SXov xiveT auTO laurd, xtvouus- manifestum est, tolum movere se ipsum ; nonquia aliqua
vov te xat xtvouv tw outou ti sivat to xtvouv xat ejus pars sit talis ut moveat se ipsam; sed totum niovet
to y.ivouu£vov. Ou vip SXov xtvsT ouS' S\ov xtvEtTat , sc ipsum et simul movelur ct movet.quoniam aliqua ejus pais
i'/Xk xiveT uev to A , xtvETrai Se to B udvov • to 6i 1' cst quaj movct, et qua- movelur. Non enim totum movet, ncc
3,1 Ord tou A ouxe'ti' dSuvaTov ydp. (12) 'Arcoptav S'evei, totum movetur : sed to a movet, ac t6 p movetur dumtaxat ■
=iv d^E'Xr) Tlt; r| ttj? A ( £t <tuve/_£<; to xtvouv uev r vero non amplius ab a movetur : e^t enim impossiliile.
«tvr,Tov Si), r) r/j<; B Trjt; xivouus'vr)<; • •>, XotTcf) apa (12) Est autem dubitalio, si quis detraxcrit vel ab a ( si id
xtvrjUEt r>i<; A V^ f) rr;? B xivrjOrjo-ETai ; £t yi? touto , quod movetur, et est immobile, sit continuum ) vel a p quotl
0'jx av Etr) TcptoTioc; xivouuEvr) u^)' auTf^? f] AB ' dcpat- movetur, an reliqua pars ipsius a movebit, vcl reliqua pars
ipsius p movcbitur. Namsi lioc sit.certe^ apnon movebilur
« fiOEtsr;; yip drco Trjc; AB, £Tt xtvr^oEt iaur/jv f, XotTcf)
primum a se ipsa : quiadetractione facta ab a p , niliiloniinus
AI5. il JuvduEt (J-Ev IxdrEpov ouSiv xwXuei f) OaTEpov
residuum a[5 semovebil. Anniliil proliibet, utrumque, vel
to xtvouuEvov StottpETOv eTvoi, IvteXe/eio: S' dStaipETOV
alterum, idquod movetur, potestatc dividuum esse, actu
liv dl StaipEOr, , ur,xE'Tt Elvat l/ov rf)v auTf,v Suvautv •
vero individuuin ; quod si divisum fuerit, non liabcre am-
wo-r ouoiv xo)Xuei Iv StaipEToT; SuvduEt TcptoTto<;
pliuseandem vim? quare nibil vetat primum inesse indivi-
>o £v=ivat. 4>av£pdv roivuv ix toutiov 8x\ Ictti to Tcptorox;
duis potestate. Ex his perspicuum est, id quod primum
zivouv dxtvr,TOV £tT£ fip EuOuc; VtfTaTat to xivouuevov, movet, esse immobile : sive enim id quod movetur, et ab
* utco Ttvoc, 81 xtvoupiEvov, tic, dxivrjTov rd TcptoTov EtrE aliquo movetur, statim consistat in primo immobili ; sive
ll( xtvoutuvov aiiv, aird S' aurd xtvouv xal ttrrav, in eo quod movetur quidem, sed ipsum se movet et consi-
aucpoTEptoc; auurjatvEt to TcptoTtoc; xtvouv iv c?TcatTiv stit : utroquc modo evenit, ut id quod primum movet, in '
15 tlvat toic. xivouuevoi; dxivrjTOV. omnibus iis quae moventur, sit immobile.

JUllsTOTELES. II i3
 354 a^VilKIIS AKP0A2EO2: II, c.
CAP. VI. [VII.]
'Etcsi 5e iil xt'vr,7iv it\ Etvat xai u.rj oiaXEtrcEiv,
avaYX») tivai ti 8 TcpioTov xtvei, etre Iv eite tcXei'o>,
xai to Tcpoirov xtvouv axiVTjTov. {2) "Exacrrov u.ev
oOv dfotov elvai tmv dxtvr;To>v uiv xivouvtow 8e ou-
b oiv irpo; tov vuv Xo'yov 6ti 0' dvaYxaiov Etvat Tt
to dxivr)Tov uiv outo irdar]<; Trjc, Ixtoc, iiETafioXrjc, ,
xat arcXioc, xai xara ouu.6E6r1xd;, xtvrjTtxov 6' ete-
pou, ctjXov o)5e ctxotcouoiv. (3) "Ejto) oi, ef tic. |3ouXe-
Tat, irci Ttvo)v £v8£/du.Evov (oct' eivai tcote xat u.r|
Ki Eivat dveu yeve'c£0)i; xai cpOopac/ rd/a yip dvayxaiov,
E? Tl duEpEC, tnl (Jt£V loTtV 6t£ 51 (Jtrj £OTlV dvEU TOU
(jtETaSdXXeiv 6te u.£v Eivat 6r£ oe (jtr) stvat Tcav to
toioutov xai Toiv dp/iov roiv dxtvr,TO)v u.ev xtvr)Tixiov
Sk iviac, 6te u.£v Eivat 6t£ Se (jtr) Eivat, Ivoe^eoOo) xai
15 touto- dXX' ou ti Tcdoac. v£ Suvardv Sr;Xov Y&p <oc,
atTtdv ti toTc, aura iaura xtvouotv icrn tou 6te u.ev
eivat 6t£ Se txr]. To u.£v ■/ ap auro iauro xtvouv Sirav
e/eiv dvaYxr, u.eyeOo<, Et u.t)2ev xtvEirat dt/tep:; • to
51 xtvouv ouSEjjtia dvaYxr, ix twv stpr;u.£vo>v. Tou
20 or| Ta u.ev ytYVEoOat Ta 0£ tpOEtpEoOat , xai tout' Etvat
ouvE/oic;, ouosv atTtov Toiv dxivr^Tiov u.ev, u.rj dsl 0' ov-
Twv ouo' au Toiv a£t (jiev TaSi xivouvtojv, toutojv
0' ETEpa. Toti yap aEt xai cruvEyouc, oure ixaorov
aoToiv atTtov oute rcdvTa • to u.ev yotp oOtox; e/eiv
25 dtotov xai lij dvaYxr,?, Ta oi irdvra a7rEtpa , xat ou/
a%ua Trdvra ^vTa. Ar.Xov toivuv Sti , ei xai u.uptdxti;
tvtat dp/at Toiv dxtvrjTtov u.£v xtvouooiv Oe', xat iroXXa
Toiv auri lauTa xivouvto)v cpOEtpETat , Ta 6" EWftvETat,
xat toSe (jlev dxtvrjTov 6v toSe xivei, iTEpov 5e toSi-
30 *XX' OuSlv r)TT0V £OTt Tl 8 TTEptE/El , Xat TOUTO TTap'
ixaorov, S eotiv atTtov tou ra ptjv Etvat Ta Si u.r],
xat tt)? ouvevou; u.ETa6oX^;' xai touto ^iiv toutoi? ,
Taura ol toTi; dXXott; atrta xtvrjoEo)?. (4) EtTcep ouv
dtoto? T) xi'vr,ai? , dtStov xai to xtvouv eoTat TcptoTOv,
35 £? i*v Et Ss. tcXeio), ttXeio) Ta dtota. "Ev 6s ptaXXov
?, rcoXXd, xat TC£TCEpatTu.Eva rj aTtEipa oeT vou.(IiEiv.
Toiv auriov yap cfujjtSatvdvToiv, aEt t& TCETCEpacru.lva
ptaXXov Xt|Tcteov ev yap toic; cputiEi SeTto TCETCEpacru.Evov
xai to pE^Xrtov, av ivSsy^Tat, uTcdp/f.tv (jtaXXov. 'Ixa-
«o vov os xat Et i'v, 0 Tcpokov tcov dxtvr)To)v dtStov 3v
Earai dp/rj Toie; dXXotc, xtvriOEo)?. (6) <l>av£pov 8e xai
tx touoe 6ti dvdYxrj Eivat Tt £v xat dtStov to TcpwTOv
xtvouv. AsSEtxTat Y&p 8ti dvaYxr; dfi xtvr^cxiv Etvat-
ti 60 d£t, dvaYxri xal cuvE/ri Eivaf xai yap to dsl
,:, ouv£/£t;, to 6' e^>£5;r;i; oi cuve/ec;. 'AXXa (jl-Jjv eT ye
ouvE/r,c;, u.ta • (ui'a 8', Et uo' Evdc; te tou xivouvto; xal
ivoc tou xtvouu-Evou • £t Yc«p ti dXXo xai aXko xtvricrEi,
ou ouv£/^)c, r) SXr) xi'vr,cri(;, dXX' £cp£$5;<;.
[VIII.] (a) "Ex TE Srj TOUTIOV TCIOTEUCEIEV dv TIC, EtVat
60 ti TcpoiTov dxivrjTov, xai rcdXiv iirtSXE-^ac; irci Ta; dp-
/ic Toiv xt.vouvTtov. T6 U.EV 5i\ Etvat drra toiv ovrtov
& 6t,£ U.EV XlVEitat OTE 3' TjpEjJLEl, CSOVEpOV. K^
toutou yey°ve SrjXov OTt OUT£ TcdvTa XlVETrat OUT£
(**,».)
Quoniam autem oportct molum semper e*se, nccin-
termilti; necesse est esse aliquid quod primura morfal,
sivc sit unum, 6ive plura, nempe primum illud moiens
immobiie. (2) Unumquudque igitur eorum quaj immo-
bilia sunt ipsa , sed movent , esse acternum , niliil facit
adversus lianc rationem : scd nece&se esse, ut sit aliquid qootl
ipsum sit quidem immobile ct omnis externae mutatiotiis
cxpers, tam simpliciter quam ex acnidenti, vim autem lia-
bcat alterius movendi, ita considerantibus fiet manife-
stum. (3) Fieri autem in quibusdam possit, sl cui placet.ut
aliquando sint et non sint sine ortu ct interitu. Korlas*
enim est necessarium, si quid vacaiis partibus, modosit
modo non sit , ut quicquid tale est , sine mutatione inter-
dum sit, interdum non sit ; et quaedam principia immobilia
quidem, scd qure movcndi vim liabeant, moilo esse, modo
non csse , lioc cliam fieri possit : sed non est possibile ut
omnia sint ejusmodi. Patet enim cssc aliquam rausam iis
qnaj sc ipsa movent , cur modo sint, modo non sint. fiani
quicquid se ipsnm movet, necesse est ut habeat niagnilu-
dinem : siquidem niliil movetur, quod partibus varet: kl
vero quod movet, niliil necesse est hanere magnitudinem ,
utliquetex eisqua; dicta fuerunt. Ergo cur alia gignantur,
alia intereant, idque fiat contincnter, niliil eorum causaesj,
quas sunt quidem immobilia, non tamen seiuper sunl : nec
rursiis eorum qum semper lixc inovent, ita ut lia-c mo-
veant alia ; nam xternitatis et continuationis nec corurn cst
unumquodque causa , neque omnia. Etenim ita rera lia-
bcre, cst aternum et necessanum : omnia vero 6unt inli-
nita , nec omnia entia simul sunt. Manifestum igitur est,
etiamsi decies millies quxdam principia , quat sunt iuum-
bilia, sed movent ; ct iniilta ex iis qua: se ipsa movent, inter-
eant , alia vero gcncrentur ; et boc quidcm quod est immo-
bile.banc remmoveat;aliud vero illam : nibilominustamen
cssc aliquid , quod continet , et lioc praeter singula : quod
quidem cst causa cur alia sint, alia non sint, et causa con-
tinuaemutationis; atque hocquidem liiscc, lurc vero aliis
sunt caiisa' motionis. (4) Siquidem igilur motus sit xter-
nus, etiam primum movens aetemum erit, si unum sit : ■:
vero multa, crunt multa aeterna. Unum autem essepolius
quam mulla , et tinita potius quam infinita, putare oporlet ;
naiii si eadem evcniant, semper linila potiussumendasunt :
in iis enim quae natura constant, ojiortet id potius inesst,
quod est finitum et melius, si modo inesse possit. Atqoi
sufficit.etsi unum sit, quod quum primum sit inter immo-
bilia.ct ;> ■lcriiiini .aliiserit principium motns. (i)£iboc
quoque perspicuum est, necesse esse ut id quod primun
movet, sit unum quiddamet neternum ; probatum enim fuit,
necesse csse irt semper sit motus : quodsi semper est, ne-
ccsse est ut sit continuus ; quod enim est semper, est con-
tinuum ; quod vero est deinceps, non est continuum. At vero
si est continuus, est unus ; cst autem unus, si ab uno mo-
vcnte est, et unius quod moveatur ; si quam enim rem aW
atque aliud moveat , totus motus non est continuus, «d
deinceps.
[VIII.] (6) Ergoet exhiscrederealiquispossitessealiqu*!
immobile, et rursus, si respexerit ad principia eonim qu*
movent. Essc igitur quscdam , quae modo moventnr, m«*>
quiescunt, pcrspicuum est. Et ex hoc manifcstum facl""11
est ncque omnia moveri, ncquc omnia quiescere; mw
 («»,wu.) NATURALIS AUSCULTAI IOMS LIB. VIII. CAP. VI.
tAv.i r,psu.£T, oute Ta jxsv det vjotjjteT, ti o' dsi xt-
veitar t& yip i7tatxcpoTEpi£ovTa xal Suvatxiv eyovTa
T0U OTS JXEV XlVElcOat 6tc 8' f,pElXElv, SsixVUCt TCEpi
auTwv. 'EitEt Ss Ta jxsv TOtauTa SrjXa -rcaat , 8ou-
5 XdtxEOa Ss OEt;ai xai toiv SuoTv sxaTs'pav tyjv cpuatv, Stt
E*iTTt t4 txsv dsi axivrjTa , Ta 5' aEt xtvoutxEva, rcpoidvTE;
o" hs\ touto xai Osvte; dtTcav to xtvoujxevov Gtco' tivo;
xiveTo-Ooii, xai tout' sTvat rj axtvrjTov r, xtvoujxjvov, xat
xtvouusvov rj h-jf' auToti v| utc' dXXou dsi, TcporjXOoixsv
10 eVt to XaCsTv oti twv xivoujxs'vo)v flaTiv dpyr,, xtvou-
fuvwv jxiv 8 auTO EauTO xtvsi, TcdvTO)v Si to dxtvrTov
Jowuev Oi xal cpavEpoj; ovTa Toiaura d xtvsT auti
E»UT3t, OtOV tb TtOV ^UfJyUytUV XOl TO TWV t/.MOV V«VO{.
Taura otj xat Sd;avjtap£iy_e , jxr,' ttot' £vSs'/ETai xt-
15 vr,atv svytvEaOai [xf, ouaav S^Xoj; , Sti to ev toutoi; ipav
>;u5; touto cutxCalvov dxivr,Ta ya'p tcote ovTa xiveTtoi
jtjXiv, to; Soxsl. (7) Touto Sr, SeT XaCelv, 6'ti jxiav
x(vr,atv auTa xtveT, xa: Srt Tautrjv ou xupito; ■ ou yap
e; (xutou to airtov, dXX' eveiciv dXXat xivrjast; tpuctxai
»> toI; i/poi;, &; ou xtvouvcat Si' lauTtov, oTov au;r,at;,
961014, dvaTcvorj , a; xivstTai tuv *,iou>v exacTov f,ps-
uouv xal ou xivouj/evov tt,v 6:p' £auTou xivrjotv. Tou-
tow S* atTtov to TCEpie/ov xai TcoXXa Ttov EtotdvTO)v,
otov Evttov Tpocpf, • TCETTOtxsW,; yap xaOsuoouat, Staxpt-
2> vojjtEvr,; 0' EyetpovTat xat xtvouatv eoutouc, t-7j; rcptoTr,;
*?'/?£ "wftsv ouar,;. A16 oux dei xtvotivTat auvEytoi;
us auToiv dt/.Xo yap to xtvouv auto xtvoujjtevov xat
jiSTatdXXov rrpo; ExacTov Ttov xivouvtojv Eaurd. "Ev
Tcaat Oi TouTot; xivelTat t6 xtvouv Tcptotov xal to a?-
3ii ttov tou outo lauTO xtvEtv utp' o6tou , xaTa auiJi6£6r,x6i;
i"VTOf uETaCoiXXEi Yap tov totcov to oioaa, ojcte xat
to ev tw aoj-jtaTt Sv xal to e'v ttj jjio/XEta xivouv
E'lUT0. (8) 'E? WV £CTl TClCTEUffai 6'tl, Et Tl ECTl TtOV
axtvr,Ttov jjtiv xivouvto)v Se', xat auTtov xivoujjie'vo)v
■ij xata aujxSeSrixdi; , douvaTov cuvEyrj xi'vr]atv xiveIv.
Uot' EiTtEp dvotYxrj auvEyto; Etvat xivr,atv, ETvai ti Sel
TOTrptoTOv xtvotjv dxt'vr,Tov, xat u.r, xaTot aujJi6E6r,xdi; ,
Ei jjieXXei, xaGatTcep eitcouev, jfaecOat ^v toT; ouatv
aitauaTo; ti; xal dOdvaTo; xtvr,at;, xat jjieveiv to ov
i" iuto iv auTto xat Iv tw auToi- ti^; yap dpyrj; (jt£vou-
«i; dvaYxr) xal to rcav jjle'veiv auvEyl; ov TCpo; Tr,v
*?/.'riv- Oux e*CTt Sk Tauto t6 xtvETaOat x«t4 cu;x6E6r|-
xo; 6^' auTou xat 69' lTs'pou • to jjttv yip u^.' ETEpou
u~ap/£t xat twv ev Tto oupavio Evtat; dp/ai;, 5aa
^ -AEtou; cpepeTat apopa';, OaTEpov oe toI; cpOapToi; udvov.
[lA.J (») 'AXXi jj.r,v et yi la-ti ti del toioutov, xt-
»ouv jjiev ti , dxivr,Tov Se outo xat dtStov, dvdYxr, xat
to TtpojTov 6jr6 toutou xivoujjlevov dtStov eTvat. "Ecti
'-- touto StjXqv (xlv xal e'x tou jir, av dXXto; dvat f(-
w vsatv xai «pOopiv xai jjiETa6oXr,v toT; dXXot;, Et jjtij ti
xivtjCei xivoujxevov to jxsv yip dxivr,Tov ttjv auTr,v dei
xivr,aEt tov outov Tpdrcov xai txtav xivr,ctv, dte ouSev
auto u£Ta6otXXov Tcpo; to xtvoutxevov to Se xivouu.£VOv
u-o tou xivou(xe'vou u.e'v,uTco tou dxtvr,Tou S! xtvoujxe'vou
355
alia scmper quicseere, alia ecmper moTcri : nam quae sunt
nalura ancipili, ct vim habent ut interdum moveantur
interdum quiescani, dc his fidem faciunt. Quum autem
ea quae sunt ejusmoili, sint omnibus manifesta ; veli-
mus autem probare etiam utramque reliquarum diiarum
naturarum, nempe alia semper essc immobilia, alia quao
seni|ier moveantur : procedentes ad hoc probandum, ct po-
silis his principiis, quicquid movctur, ab aliquo movcri, et
boc aut esse inimobile aut movcri, et moveri vel a se, vel' ah
alio semper, progressi sunius co usque, ut sumeremus co-
rum qurcmovcrentur esse principium : id est, eorum qusc
moventur, id qnod sc ipsum movct ; oninium vero, id quod
est immobile. Videmus antem, ctquidcm pcrspicue, quadam
esseejusmodi utse ipsa moveant : ut animatorum etanima-
lium gcnus ; qua; qnidem ct opinioncm pra?bcbant, ne quando
contingcret motum fieri , quum non esset omnino, proptcr-
ea quod in bis videmus lioc accidere; qimm cnim aliquando
sint immobilia, moventur rtirsus, ut videtur. (7) Hoc i"itur
snmerc oportct, bsec uno motu se ciere, coque non °pro-
prie : non cst enim causa ex ipso animali ; sed alii motus
naturales animalibus insunt, quibus non movcntur a sc-
mctipsis : ut auctio, deminutio, respiratio : quibus moti-
bus cietur unumquodque animal quum quiescat, nec co
motu cicatur, quo a sc ipso movetur. Horum autem causa
est idquod continet, ct mullaex iis qua3 ingrediunlur • ut
quorundam causa est alimentum ; quum enini concoquitur,
dormiunt; quum autem distribuitur, excitanlur, et movcnt
se ipsos, primo principio extra constituto. Proinde non
semper neque continenter moventur a se ipsis; nain atl
singula qure se ipsa movent, adesl aliud quod movet, quum
ipsum moveatur ct mutetur. In bis autem omnibus, quod
primum movet et est cansa cur aliud se ipsum moveat, id
quoque a se movetur, sed ex accidenti ; corpus enim mutat
locum : quocircact id quod est incorpore, et quod vectc
se ipsum movet. (8) Ex quibus licet credere , si quid est
in numero eorum quae sunt quidem immobilia, sed movcnt,
ct ipsa moveutur ex accidcnti ; impossibile esse ut id con-
tinuum motum cfficiat. Quapropter si necessc est contincn-
teresse motuin; oportet essc aliquod primum movens im-
mobile, quod neque ex accidenti moveatur; si debet,
quemadmodum diximus, essc in rebus indcficiens quidam
et immortalis motus, ac manere ipsum ens in sc ipso et in
eodem : principio namqne manente , necesse est etiam uni-
versum manere, quum sit continenter junctum principio.
Non est autcm idem , moveri ex accidenti a ge ipso, et ab
altero; nam moveri ab altero, incst et quibusdam principiis
corum qua? sunt in cselo, id est, eorum quae pluribus latio-
nibus feruntur : alterum vero iis solum inest, qnas interitui
suntobnoxia. [IX.] (9) Verumenimverosiestaliquidsemper
ejusmodi quod movet quidem , sed esl immobile ipsum ,
et aeternum; necesse est, etiam id quod primum al> hoc
movetur, esse aeternum. Hoc autem manifestum eliam
ex eo cst, quod alioqui non esset gcneratio et interitus et
mutatio aliis rebus, nisi quid inoveat, qiium moveatur :
quod enim est innnobile, uno et eodem motu semper et
eodem modo movebit ; quippe quod niliil mutatur relatione
ba bita ad id quod movetur ; quod autem movetur ab eo quod
movetur quidem, sed ab immobili jam movetur, proptcrca
 353 <I»T'2IKH2 AKPOAIEfll II,
i';irt, Sti to aXXiuc, xai dtXXfi»? e/eiv Tcpo; toc itpotyiJiaTi,
out?( auTrj? eitoii xtvr'aEo>c atTtov, dXXi Sti to ev £vav-
tioi; Eivai totcoic r) eiSectiv EvavTio)? TCapE';ETai xivou-
u,evov exocttov Ttov aXXojv, xal 6te jjlIv f,peu.ouv 6te Ss
6 xtvouusvov. «I>avep8v 3f) ye'yovev ex twv £tpriu.£vo>v xai
8 x«t' dp/acfitopouutsv, Tt Srj tcote ou Tcdvxa fj xtvEtTat
r, f,pEU.ei, fj TCt u.£v xivEtTat a£t toc 8' dsl fjpEuei, dXX'
evta 6ts u.ev 6te 6' ou. Toutou yip to aiTtov SfjXov sctti
vuv, 6'ti Tot uiv U7TO dxtvrjTou xivEtTat dtStou, St8 dsl
io jjt£Ta£oiXX£t , tot 8' urc8 xivoujxeyou xai u,eTa6dXXov-
toc;- o)5T£ xai auTa dvaYxatov u.£Ta6otXX£tv. T6 6"
dxi'vr,Tov, tosTcEp Eipr|Tai, 6(te areXoic xal o>crauTO>c
xai iv Ttj> auTtji Stauivov, utav xai aTcXrjv xtvr,o-Et
xivraiv.
CAP. VII. [X.]
ir> 0'J [*f|V dXXi xai «XXrjv TcoirlO"au.£vot; dp/f,v U.5X-
Xov eaTai TtEpi toutoiv tpavepov. 2xetcie'ov fap red-
teoov E'vSEy£Tat Ttva xtvrjcrtv elvat cruvE/rj r. ou • xat
et ivOE^Evat, ti'c auTT) , xai Tt'c TcptoTr) Ttov xtvr^0E0)v
SrjXov ^ap «c , EtTcep dvaYxaiov |jtev oe! xtvrjfftv Etvat,
2u Ttpo)Tr) 5' fjos xai eruvs/r,c , Stt t8 rcptoTOv xtvouv xtvsl
TauTTjV Tr,v xtvr,<7iv, f|v dvayxaiov jjuav xai tt;v auTrjv
Etvat xa\ cruveyrj xai TcptoTTjV. (2) Tptoiv S' ouciov
xtvrjcreojv, Tr,c Te xoto u.e'YEOoc, xai Tr;; xaTOt TcdOo;
xai Tr;? xa-ri totcov, $v xa).ou|jt£v cpopetv, TauTY,v dvay-
26 xatov etvat Tcpo')Tr,v dSuvaTov yotp au;r,c;tv eTvat dX-
Xouogeo); (jtf| TcpouTcapyouar,c,- to yotp au;avo'u.evov latt
u.ev >o; 6u.oi'to aC;dveTat, eaTi 8' wc, dvoftoto)' Tpoyi,
yap XE^eTat Tto evavTtto to ivavTtov. IIpoOYiveTai oe
tcSv •vwou.Evov Stjioiov 6uoi'o). 'Avdyxri ouv (fXXoiWiv
30 Eivat Tr,v e!c, TavavTta uETa6oXr,v. 'AXX4 u.f,v £t ys
dXXotouTat, Sei ti Etvat to dXXotouv xai tcoiouv ex
tou ouva'u.Ei Osptjiou to EvEpYEta Ospu.o'v. ArjXov ouv
8ri to xtvouv ou/ 8uot'o)c; £/£t, dXX' 6te jxev lYyuTEpov
8te Se TcopptoTepov tou dXXotouuevou iaTt. TauTa
35 0' avEu 9opa; oix £v5e'yETai £ircdpy£tv. E! dpa dvaYxr)
aki xi'vr,<riv Etvat, dvaYXY) xai tpopav dsl Etvat Tcpo)-
tt,v Toiv xivr^cr£0)v, xai tpopac,, et ecfrtv rj [jiev Tcpojnr)
f) 8' Ccmpa , Tf,v Tcpo)Tr,v. "Eti 8fl udvTO)V twv TcaOr)-
uaTO)v dp/r) Tcuxvtotjic, xai {jtotvo)crt<- xal Yap papu xai
40 xou^ov xai (jtaXaxov xal fjxXripov *ai 0£pu.6v xai uj/u-
/pov TcuxvoTrjTEc. Soxouctt xai dpaio'TT|T£<, Etvat tivec;.
lluxvo)ctc. oe xai u,dvo)cric cruYxptCft? xai Stotxpifjic,
xaO' Sc, Y£v£Oiit; xai cpOopot Xeyetoi toIv oucritov. 2,'jf-
xptvoptEva Se xai StaxptvojxEva dvaYxr) xaTa totcov
45 [xETaSotXXEtv. 'AXXi u.f)v xal tou au;avou.E'vou xai
cpfltvovTOc, UETa6dXXet xaTa totcov to u.e'yeOoc,. (3) "Eti
xai evteuOev iTctcrxOTCoueriv EctTat cpavEpbv 8ti f, tpopi
TCpO)TT). To Y&P TCpiOTOV, tOfJTCEp Xal liTci TtOV CtXXtOV,
outo) xai ETci xtvriSEto; etv Xeyoito TtXeova/toc, • Xeye-
6ti Tat^ap TcpoTspov, 06 te u.f) 5vto; oux Ecrrat TdXXa, erunt, ipsum vero eritsine aliis : et qnod e4 priust'm-
ixEtvo 8' dvEu Ttov aXXwv xai to xto /pctvoj, xai to pore : et quod essentia. Quapropter qunm necesse srt
xaT ouotav. "Qctt' im\ xfvrjcriv u.iv dvaYxatov ttvat ' motum esse continenter; possit autem esse conliueDtef vJ
(»•)
quotl aliter atque aliler ad res aflVotnm est, non crit causa
ejtisdem mottis : setl quia cst in contrariis locis aut furnih,
efliciet alia singula contrariis motibns cieri, et modo quics-
cere, modo moveri. Jam ex iis quae dicta rnerunt, perspi-
cuum lactiiin cst etiatn id quod initio in dnbium revora-
vinius : cur non omnia vel moveantur, vcl quicscant ; vet
alia sempcr moveantur, alia semper qtiiescant ; sed qujedaiu
interdum, interdum autem minime; tiujusenim causanuiK
manifesta est : quoniam alia inoventurab immobili sterno,
proinde semper mutantur : alia vero ab ro qnod movetur
et mutatur, unde ct ipsa necesse est mutari : aliud vero
est immobile, sicuti dictum fuit, quippe quod simpliciter,
et codem modo, et in se ipso permanens, unum et sinv
pliceiu motum eflitiet.
Sed tamen et alio facto iuitio magis erunl fiaec ptr.
spicua. Dispiciendum est cniin , titrum esse possit aliqnis
motus continuus, nccne; ct, si esse possit, quisnam liic
sit ; et quis sit motuum priinus. Constat enim , si neresse
est sempt-r motumesse, liic vcro est primus et continuus,
primum movens boc motu ciere, quem necesseest unuin
et eundein esse atque continuum, et primum. (2) Quum
autem tres sint rnotus, is qui in magnitudine spectalur, ct
is qui in affectione, et is qui in loco , quem vocamus latio-
nem; liunc necesse estesse priiuum; impossibile tst enim,
auctionem esse , quin variatio antecedat. Quod enim au-
getur, parlim simili augetur, partim dissimili. Etenim qood
est contrarium , dicitur alimentum contrario : accedit ai>-
tem quodvis factum simile simili. Secesse est igitur niuta-
tionemincontrariaessevariationem. Atqui si varictnr, opor-
tet csse aliquid quod variet, et quod efficiat ex potestate
calido actu calidum. Patet igitur, id quod movet, non si-
militer se liabere, sed interdum esse propinquius, ioter-
(liiin remotms ab eo quod variatur : lia?c antem sine Utionc
esse nequeunt. Ergo si necesse est seraper motum esse,
necesse etiam est lationem esse motionum primam. Et, si
lationum alia est prior, alia posterior ; eam esse primam
motioncm , quae est prima latio. Praeterea omnium afft-
ctiodum principium est densatio et rarefactio. Etenim grave
et leve, nec non molle ac duriim, itom calidnm et frrgidum,
videntur esse densitates et raritates quaedam. Densatio vcro
et rarefactio sunt concretio et secretio , sccundum qnas
dicitnr generatio et interitus substantiarum. Atqtii ea quc
concrescunt, vel disjiciuntur, necesse est loco muUri.
Jam vero ctiam ejus quod augetur, et minuitur, magni-
tudu locnni mutat. (3) Prxterea binc quoque coa^ifJe-
rantibus perspicuum erit, lationem essc primam. >'»m
primum, sicut in aliis, ita etiam in motu dici potcstmul-
tis modis. Dicitur enim prius, et id sine quo alia non
 fa»8,Mi.) NATURALIS AUSCLLTATIONIS LIB. VII». CAP. VII.
suvr/iTx;, Etr, 8' av eruvE/oii; f| f| auvE/f,; •"*) f, itpE-
5»i;, (xSXXov 8' f, auvs/r^' xal pE/.Tiov auvE/f*
f, e*oe^tj; eTvat , to 8s 8s'Xtiov aet uTCoXaufidvojxEv iv ttj
ousEt uTcdp/Etv, dv r, SuvaTOv, ouvaTOv G£ auvE/rj Etvat
b (c*si/0r'a£Tat 5i uaTspov vuV Ss tovQ' UTcoxsfaOaj),
xjI Taunjv ouSstxiav aXXr,v oidvT* Etvat dXX' f, cpo-
poiv, avotYXTi Tf,v oopav ttvat Tcp(.'>Tr)v. OuOEu-ta y*?
ava^xri oute au;EaOai oute dXXotouaOat to cpEpdtxEVOv,
oOoe of, Y'v£aOat r\ cpOeipEaOai" toutojv 8e ouoEuuav
ii' ivoE/ETat t-*;; auve/ouc; [xf| ouar,<; , f,v xtvtT to irpwTOv
xtvouv. (4) 'Ivri /pdvoj TtpwTr]v Toi? yap atoioi?
u-dvov evSi/ETat xtvEtaOat TaurTjv. 'AXX' es' Ivd; (xsv
otououv twv i/dvrwv ye'veo"(v ttjv cpopiv avayxatov
uaTaTTiv Etvai twv xtvr,a£(uv (xetoc yap to YEvsaOat
n TtpJiTov dXXotioaiv xai ' au!;r,at; , cpopa 0' fjori tete-
AEiMuivojv xi'vr,ai<; iaTtv. 'AXX' ETEpov avafxr, xt-
vouuevov eivat xaTa cpopiv TcpoTspov, 8 xatTrji; Yeviast»;
«itiov EOTai Toi; yivou;e'voic;, °u YlV0u£V0V> olov to
vivvrjaav tou Y£vvr,0ivTO<;, £vtce\ 8d;Eti y' av f, Y£'vEat(;
*' iivat TtptoTT, tiTjv xtvr,OEO)V 8ti touto, Sti vEviaOai 8eT
to Ttpayu-a TcptoTov. Td 8' icp' ivo; [xsv Stououv t(T>v
fivouivo)v outo); l'/tf dXX' STEpov dvaYxaTov rcpoTEpdv
ti xtveiaOat xoiv yivoixevo>v ov outo xai [xf, yivoujvov,
Xil TOUTOU ETEpOV TCpOTEfOV. 'Etcei 8s yeveoiv douva-
* tov Elvai TcptuTr,v (iravTa ya.p av Etr| toi xtvouixEva
yOapTa), 8r,Xov w; ouoe Toiv icps;fjc; xiv/,0£0)v ouSEtxia
-poTspa- Xeyk) 8' ioE*jr;;, au;r,<jtv, e!t' dXXotWtv xai
oOiotv xai cpOopdv Tcaoat y^P C*~Kp«i Y£V£',I£''^'
wit' £t [xrjOE y£V£0'1? TcpoTEpa oopai;, oiSs Ttov dXXwv
■1" ooOEuia u£Ta£oXo)v. (5) "OXw? 8i oaivETat to y^ouevov
aTEXi; xai Itc' dp/f,v idv wste to ttj yeveVei uste-
pov ttj ousei rcpoTEpov eTvaf TEXfUTaTov 81 oopa
icaotv uTcdp^et Toi; iv yiviati. Atd Ta jxev o^w;
ix(vr,Ta Ttiiv "Icjvtojv 01' EvoEtav tou dpYavou , oTov toi
a iuii xai TcoX<\a yivr\ Ttov "liotov toT? Si teXeiouu.e'voii;
uTcap/Et. Ucjt' £t (jtaXXov U7tdp/Et cpopi tcic; (xaXXov
ajrEtXr,sdo"t tt,v ouciv, xai f, xivr,oii; aurrj Tcpo')Tr| Toiv
aXXojv av Etr, xaT' ouoiav (») 8td te Tauta xai Sioti
r,xtirra tt;c; ouaiac; EcjioraTai to xtvoutxevov twv xtvrjceiov
to vi Toi oip£aOaf xaTa [xdvrjv ^ap oudiv (XETaSdXXet tou
eivat, o)orcep dX.X010uu.ivou txiv to tcoiov, au;avoa£vou
oe xai oO(»ovTOi; to tcooov. (7) MdXiaTa 8s SrjXov, <5rt
to xtvouv auTO auTO ixdXtara TauTr,v xtvsT xuptto; Tr,v
xara tozov. KatTOt tpau.ev tout' etvat Ttov xtvouaivtov
»5 xat xtvouvTiov dp/_f,v xai TcptoTOv Toi; xtvoutxivoi; , to
«oto auTO xtvouv. (s) "Oti (xlv Toivuv Toiv xtvr'a£wv
f, sopi TcpwTT), cpavEpov ix toutojv. [XI.] Ti; os
oopa TcptoTri, vuv SEtxTiov. "Aua 11 xai to vuv xai
to TcpoTEpov uTcoTEOiv, Sti iv8i/eTai Ttva xivr,atv eTvat
sij auve/fj xai dtotov, oavepdv Earat ttj auTr; ueOoSo).
(») °Oti (xiv ouv Ttov dXXojv xtvr,a£ojv ouSEtxtav evoe/e-
Tat auve/f) tTvat , ex ToivSe (pavepdv. "Arcaaai yap i\
avTtxet(xivojv eic, dvTtxEttxEvd etaiv al xtvfjaEic; xai txe-
TaSoXai, otov Y£Via£t jxev xai cpOopa td ov xai to [xf,
357
qni contimins vel qui tieinceps est , seil magis qui est cun-
tinuus; et praestet esse contimium , quam tlcinceps; quoil
autem prxstat , semper existimemus in natura csse , si sit
possibile; possit autem esse conlinuus ( quod quidcm pro-
babitur posterius, nunc vero supponatur); atque liunc
nullum alium esse posse, quam lationem : necesse est
lationem esse primam. Nulla eniin subcst ncccssitas aut
augeri airt variari id quod fertur : nec igitur ficri aut intcr-
ire. Sed nullus liorum motuum esse potest , nisi sit motns
continuus quem primum movens eflicit. (4) Prrrterea
tempore primam : nam teterna hoc tantum motu cieri pos-
sunt. Atqui in unoquoque eorum quae gcnerationem sub-
cunt, necesse est lationem esse molionum iiltiinam. Post-
quuni enim res facta est, primum neccsse est variationem
osse , et auctionem : Ialio autem est motus rerum jam per-
fectarum. Sed nccesse cst esse aliud prius , quod lationc
moveattir, et generalionis causa sit iis qn;v iiiint , quum
irJ6um non fiat : ut generans est prius eo quod gignitur.
Mam videri iiossit ^cneratio esse miitationum prima ,
propterea quod oportet primum rem factam esse. Ilou
autem in unoquoquc liorum qux fiunt, sic habet : sed nc-
cesse est movcri aliquid alitnl prius iis qua- iiunt, qtium
ipsum sit, nec fiat : et rursus lioc aliud prius. Quum au-
lem impossibile sit generationem esse primam ( alioqui enim
qti.Tciimque moventur, interirc possent ) : manifestiim est ,
milhun ex motibusqui deinceps sunt, e.~se priorem. Dico
autem csse deincops, accretionem , deinde variationem, el.
deininutionem , et interitum . oinnes cnim sunt posteriore»
generationc. Quocirca si nec gencralio est prior latione,
certe nec ulla alia mutatio erit prior. (5) Oninino autcm
videtur i.l quod fit , esse imperfectum , et ad principium
proficisci. Quapropter quod est generationc posterius , na-
ttira priusesse. Postremo autem latio inest iis omnibus qux
gignuntur. Idcirco alia viventia sunt omnino immobilia ,
propter defectum instrumenti , ut pkmt.i' , et multa genera
animalium : aliis vero motus incst quum sunt perfecla.
Quare si magis inest latio iis qute magis adepta sunt natu-
raui, etiam liic motus erit aliorum primus essentia.
(C) Quum propter lirec, tum etiam quia minime omnium
motuum latione ab essentia recedit id quot) movetur. Solu
enim boc motu non mutatur aliquid quod insit : ut ejus
quod variatur, qualitas mutatur ; ejus autem quod augetur
et minuitur, quantilas. (7) Maxime autem manifestum
est : quia quod se ipsum movet , maxime proprie lioc niotu
movet, qui fit secundum locum : atqui dicimus boc esso
eorum qua; movcnlur, et movent , principium , ct primum
iis qiiae moventur, id scilicet qnod se ipsum movet. (5) La-
tionem igitur esse motionum primam , ex liis perspicuum.
est. [XI.] Qii.t autem latio sit prima , nunc est ostenden-.
tliim. Simul autem et quod nunc, et qtiod antea stip|x>si-.
lum fuit, possc aliqucm motum esse continuiim et nter-
num , perspicuum erit eadem metbodo. (9) Nullum igitur
aliorum motuum posse esse cofllinuum, ex liis pcrspicuuni
est. Omnes enim motiones et mutationes sunt ex opjiosilis
ji opposita ; ut ortui et inlcritui ens el non-ens sunt tci -
 358 *VilKH2 AKPOASEflS H, r,.
3v 5pot , dXXoto')C=t o: TavavTta TtdGvj, au;r,a£i os xai
tiOiasi •?, tjtsWjo; xai [iixpoTri;, r, TeXetoTr,; y.tyiOo\)i
xai aTs'Xsta • evavTtat o' at el; Ta evavTta. Tb oi u.r,
tztt xivouuevov tt,vSs tt-.v xtvr,atv, ov Si TtpoTEpov,
t> dvaYX'/] rcpoTSpov r,psuteTv. «tavepbv ouv oti r,pEu.r^cet
£V TO) £VaVTl'(i) TO U-ETaSdXXoV. 'Ou.OtO)C Ss Xat ETcl
Ttuv. (jtETaSoXoiv SvTtxeiTat yip cpOopi xai ^ittoii;
cctcXo); tt, aTcXoi;, xai r, xa9' sxaaTov tt, xaO' bcaaTOV.
"Qct' et douvaTov aaa [iSTaSdXXEtv Ti; dvTtxEiu.s'va; ,
lii oux eVrat cuve/v^; r, jjtsTaSoXvi , dXXi ptETaEu ecTat
auTwv /pbvo;. Ouoiv yap otacpspsi evavTta; r, u.r] Evav-
Tta; stvat Tac. xaT* dvTicpactv u.sTa£oXd; , (1 u.dvov
douvaTOv du.a tw auTto rcapsTvaf touto fip tw Skio
ouoev /pvfctu.ov. Oio' ei u.v\ dvdvxri r,peu.r,cat e"v
it, tt, dvTicpdoet, u.r,o' ecti u.ETa6oXf| r)psu.i'a evavTtov
ou yip Tco>; vjp£U.£T to (Jtv) ov, v) oi tpOopa ei; to u.f,
ov dXX' £i u.bvov (jteTa^u YiyveTai /pdvo;- oUto) y»?
oux ecTtv r| ueTafioXv) cuve/vj;- ouSi ^ip ev Toi; irpo'-
TEpov r\ EvavTitoat; /pv-atuov, dXXi to u.vj evSe'/eaOat
20 du,a uTcdp/Eiv. Ou Sei Si TapaTTEaOat, 6ri to auTo
TcXetoatv ecTai evavTtov, olov rj xtvr|Ci; xat CTacEt xai
xivv^asi tvj si; TOuvavTtov, dXXa u.dvov touto Xau.6dvetv,
6'ti dvTtxEtTai tcw; xai ttj xtvr;aEi xal Tvj rjpEu.ia f; xt-
vr,oi; f, evavria , xaOditEp to Tcov xat to uiTptov Tto
2!» uTcep£yovTt xat To> uTcepe/ou.£vo), xat Sti oux evoe'/ETat
du.a Ta; dvTtxetu.e'va(; oute xtvr^CEtc; ouTe jjteTafioXac;
uTcdp/etv. (io) "Eti S' Etci' Te Tvjc; ftviattai; xat Tvj;
tpOopa; xat TcavTeXb); aTOTcov av etvat od;£t£v, et ye-
vduevov euOu; iwifxr\ cpOapvjvat xat (jtr,OE'va /pdvov
sc 5tau.Eivai. "Sct' ex touto)v av ■/) tcictic; yhoi-co
TaT; aAXatc;- tpuatxbv yap T° bu.oitoc; e/eiv iv dicd-
aai;.
CAP. VIII. [XII.]
"Oti o' £vb£/ETat Etvai Tiva drcEtpov, [xiav ouia.
xai cuve/vj , xal auTTi ecTtv v) xuxXo), Xe'Y0)U.Ev vuv.
35 nav yap xiveTtoi to cpepdjxevov r) xuxXto 7| euOeTav
?, [xixtvjv, wct' e? u.viS' ^xeivoiv vj Irepa auve/vjc;,
ouoe tt,v £$ du.cpoiv oTovt' etvat auYxetu.evrjV. "Oti Sk
to cpepdu.evov tt,v euOeiav xai TceTcepaauevriv ou tpspe-
Tat cuve/ojc, 8r,Xov dvaxduTCTEt yap ' to S' dvaxdu-
♦o tctov tt,v EtJOeiav toc EvavTt'ac;xivEiTaixtvvicEic- IvavTta
yap xa^i totcov r\ dvo) tvj xaTO) , xat vj et; to TcpdcOev
tvj sic touitioOev, xat r\ eic dptcTEpi tvj ei; OE;td-
.totcou yip EvavTto'iCE'.c atiTai. Tic S' ecTtv rj uia
xat cuve/f,; xtvr,cic, Sio')piCTai TcpoTEpov, Sti vj tou
4S £vb; xa\ ev evi /pdvco xat Iv dota^dpto xaV etoo;.
Tpia yap eoti , to tb xtvouuevov, olov dvOptorco;
r\ Oeo';- xai Ste , oTov /pdvo; • xal Tpirov to ev oV touto
8' ECTi totco;, r, TcdOo;, r\ eToo;, v) u.e'veOo;. 'J'i
5' evavTta Sta^ispet Tto etSet , xai ou/ £'v. Totcou
so o ai etpT|U.evai Stacpopai. 2r,u.eTov S' brt Ivavna
xivr,at; r, ditb tou A Tcpb; to B tvj aTcb tou B vrpb; to
A, bii tc-caat xat Tcauouatv dXXvJXa; , liv dua yivvoiv-
mini ; variationi vero contrariae aRcctiones ; auctiuni autcm
etdeminutioni vel magnitudoet parvitas, vel magniludinij
perfectio ct imperfectio. Contrarite aulem moliones sunt
csc quae sunt in contraria. Qnoii vero non semper hoc rootu
cietur, qutim antea esset , necesse est ut prius qiiiesceret.
Palet igitur, id quod mutatur, quieturum in contrario. Si-
militer ctiam se res habet in mutalionibus. Opponitnreuiui
interitus et orlus simpliciter acceptus, ei qui simpliciter
sumitur ; et singulisingulis. Quare si est impossibile, inu-
tari siinul contrariis mutationibus , certe mutatio non erit
continua , scd interjectum liis erit tenipus. Niliil enim in-
tcrest ulriiin mutationes, quae in contradictione spectan-
tur, contrariae sint, an non conlrariae : si modo sit impos-
sibile ut siinul eidem adsint. Id enim ad iuiiversuni uihil
confert. Kec si neccssc non est quiescerc in contradictione,
nec est nmtatio quicii contraria (quia non-ens fortasse
non qtiiescit; interitus autem est motus ad non-ens) : sed
si tantiimmodo interjcctum sit tempus -. quoniam ila inu-
tatio non est continua. Etenira nec in prioribus contrarie-
tas conducebat, scd non posse simul inesse. Non oporlet
autrm conturbari , quia idem pluribus erit contrarium : ut
motus et statui et motui qui est in contrarium. Sed boc
tantum sumcre oportct , opponi aliquo moilo et inotui et
quieli oiim motum qui est contrarius, queraadniodum
a-qualc ct mediocre opponitur ei quod e\superat et ei quod
superatur : nec posse simul inesse vel motiones vel muta-
liunes quae sunt opposita;. (10) Insuper in generatione et
interitu etiam omnino absurdum videri potest, si necesse
sit ut quod factura cst protinus intereal, nec ullo tem-
pore permaneat. Quapropler en his fides «eri potest etiam
aliis mutalionibus : quia naturale est ut res simililer lu-
beat in omnibus.
At vcro csse possc aliquem motum infinitum , qmim sit
unus et continuus; ct liunc esse emn qui fit in orbeui,
nunc dicamus. Quicquid enim fertur, aut in orbem nio-
velur, aut per linram rectam , aut per mixtam. Quocirca
si neuter illorum est continuus, ne is quidem continuui
esse potest, qui ex utrisque constat. Id autem quod fer-
tur per lincam rectam et finitam , non ferri conlinenter,
nianifeslum cst : quoniam recurrit : quod auteni per rectaui
recurrit , contrariis motibus cietur. Sunt enim contraria
seciindum locum motus sursum versus , motui deorsum
vcrsus ; ct motus in anteriorem partcm , raotui in posterio-
rem; et motus dextrorsum , molui sinistrorsum : loci nain-
que contrarictates hae sunt. Quis autem sit unus et conti-
nmis motus , definitum antea fuit , neinpe. qui est unius , et
in uno temporc, et in eo quod non babet forma; differen-
tiam. Tria namque sunt : videlicet id quod movelur, ut
homo , vel deus : ct quaudo , ut teinpus : et tertium , id est
id in quo lit molus : boc autcin est locus, vel atfectio, vd
forina, vel magnitndo. Atqui contraria differunt spe<:ie,
nec sunt uiiiiiii. Loci vero differcntne sunt, quae comnie-
moratx fuerunt. Indicat autem inotum ab a ad p eae
■ i.nli.n tiiin motui a p ad a : quia sc inutuo sistunt ct ces-
 NATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VIII. CAP. VIII. JS»
(*■)
tn. K«i M xuxXou cocauTWc; , olov f, aTcb tou A eVt snre faciunt, si simul fiant. Itiilemque in circulo : veluti
to B tvj dreb tou A ItcI to I'- tcTaat y«P- Kav °"uvi"- motus ab a ad (i est conlrarius motui ab a aii y : quoniam
/sic; o)5i xai u.r, Ytvr,Tat avdxau.^tc; Sta to Ta tvavrja sc muluo sistunt , ctiamsi conlinui sint , nec liat recursus :
proplerea quod ea quae sunl contraria, se inviccm inleri-
tpOttpsiv xat xwXuttv aAAr,Xa , dXX' oi/ r, ei? to ir*Aa-
5Tiov tij dvw. (2) MdXtcTa Se cpavspbv «ti dSuvotTov munt et impediunt : celerum motus in lalus, non est con-
elvat auvE/T) tr.v eV tt,c. EuOftac; xtvr.atv, Sti dva- trarius motui sursum versus. (2) Maxime aulem perspi-
ciiuni est fieri non posse ut motus super recla linea sit conli-
xiiMrcov dvavxaiov OTTJvai , ou u.dvov eV EuOEta; ,
nuus : quia quod recurrit, necessc est consislerc non
aAAa xav xuxXov <pe'pTjTafOU Y*p TauTOv xuxXio epe-
solum supcr recla , sed etiam si super orbe feratur. Non
BEoSat xai xuxXov ecti y^P &">"» "■" <"uvetpetv xtvou-
est enim idem, in orbe ferri, ct super orbe. Kam id quod
„1 jitvov, 6te 6' eVt to auTO IXObv 6'0ev wpu.r',Or,, dvaxdu>
movetur, aliquando continual molum; aliquando vero,
Ipai icdXtv. "Oti S' dv«Yxri taTaaOai, f, itfextej ou
quum ad idcm pervenerit a quo discessit, rursus retroce-
udvov e*iti tt,« aiaOr'c£o>e; , dXXa xai tVl tou Xdyou.
dit. Necesse autem esse ut consistat , non solum sensus
!Ap/r, 2' rjo£- TptSv fap ovto)V, dp/r,;, u-Eoou^Te-
lidcm facit, sed eliam ratio. Principium aulem lioc est :
XeuT?,i;, to uiaov irpoc exaTepov du/fto ecti, xai™
quum cnim tria sint , principium , mediuni , finis : mediiim
it uiv dptOuw e'v, tw Xo'yo) Si Suo. (3) *Eti 8s dXXo
cum utroque collatum, est utrumque : ct numcro quidem
e'jti to oWiaei xat to EVEpYeta. "QoTe Trjt; euOetac.
est unum , ralione vero duo. (3) Procterea aliud est , esse
Twv eVtbc. to)V dxpwv 6tiouv cr,u.eTov Suvduei u.e'v Icti
potestate, et esse nclii. Quocirca rcctaj lineae quodvis
uicov, Evep-feta 8' oux e*ctiv, eav u.^1 SiiXv) TauTr,v xai
punctum, quod cst intcr cxtretna, potcstate quidem cst
eVterrav TcdXtv' dpF,r,Tai xtveTcOat- outio 51 to u.wov
medium , actu vero non est, nisi lianc dividat , et , quum
*> dp/f, YtveTat xai TeXeuTf], dp/f, uiv tt? uaTepoy, Te-
consliterit, rursus tat-perit moveri. Sic autcin id quod
XtuTf, Ss tt,< TcpwTT,c,. \i-(o> 8' otov Eiv cfEpduevov
To A cttj Irei tou B, xai rcdXiv <p£pr,Tat «Vi to V ■ orav est medium, fit prinoipium et linis , principium quidem
posterioris, finis aulem prioris motus. Vcrbi gratia , si
oe cuvE/toc eftpr.Tai, oute fEYOvsvai oute dTOYEyovEvat
t6 a quod fertur, consistat in p , ct rursus fcratur ad y.
oldvTe to A' xaTot to B ar,u.eTov, d_XXot u.o'vov^eivai ev
Quum autein contincnter fertur, ncc potcst acccssisse xo ot
15 to) vuv, £v ypdvo) S' ouSevt tcXt.v o& to vuv StaipEai?
ad punctum p ncc ab eo recessisse, sed tanliini esse in.
taTtv ev tw Shf to) ABI'. Ei Se YET0V'va' Tl<; °^f
momento , non in ullo tempore , prtetcrquam in tolo afjy,
xai dTCOfEYOvevai, «" ^aeTat to A :fEpdu.evov- dou-
cujus divisio est momentum illud. Quodsi quis posueiiL
vcjtov ^ap to A daa YeyovEvat te eVi tou B xat dico-
accessisse et reccssisse : to a quod fertur, scmper stabit :
veYOvtvai- Iv dXXo) dpa xai dXXtp ar|U.£ito /pdvou;
quoniam impossibile est, to a simul act«ssisse ad p et ab
3ti Xpdvo; dpa eWi 6 £v ueao). "Oot* ^pEu.T,aei to A ejci
eo reccssisse : in alio igitur ct alio puncto tcmporis. Tem-
tou B. 'Ouioiax; 8t xai Itc\ tGv dXXtov ar,aeto)V piisigiturerit, quod est Interjectum. QuareToa quiescet
6 y»P «f*»< ^°Y0' ^1 ^«v™7- tf°TOtv ** XP^0*^"
in p. Siniiliter autem et in aliis punctis : nam eadem cst
Tat to a>Epdu.evov A tw B u.^a<>> xai TeXeuTrj xat dp/5;, oiniiiiim ratio. Quum autcm i<l quod fertur, ncm|>e a ,
dvaYxr, a-cr,vat Sta to otio icotetv, coawep av ei xat vor,- utetur ipso (5, ut medio, ct line, et principio; necesse cst
36 atuv. AXX' dicb uev tou A ar.uetou dTtOYEYO« rtfi ut consistat, quia duo facit, perindeac si animo concipe-
if/rfi, Eici Ss tou r Y£Yovev» S'av t&w™m xya' "^- ret. Scd ab a puncto , id cst :i principio , recessit, ad
(«) Atb xat Tcpb? ttjv dicopiav touto Xexteov Ey/Ei Yap Y vero accessit, quum perfecerit moliim, et stetcrit.
dicoptav tt^Se. Ei YaP «"»1 <1 « E i Z t<JTi xal T0 (4)ldeoqueaddubitationemhocdicendumest. Kxsistiteuim
A ^E^poiTO auvE/wc; aTtb tou dxpou Tcpb? to Y, Saa Se btPC diibitalio : quoniam si sit linca e linea; t; .Tqualis, ac
»0 tir, to A £*tcI tw B arlu.£(o>, xai to A <pe'potxo aTcb Tr,<; to a feraltir continenter al> extremo ad y . siml11 aulein
Z dxpa? Ttpb; to H bu.aXioe; xai tw auro) Ta/et TtT> sit to a in puncto (J, ac to i feratur ab extrema linea C ad
A, to A EUTcpoo-OEv Y-'et iici to II r, to A iicl to Y • to r, a-quabiliter, et eadem celeriUte, qua movctur to a : certe
ts g prius perveniet ad 1] quam t6 a ad y. Quod cniin.
Yap TcpoTtpov 6pur,aav xai aTreXObv rcpOTEpov IXOeiv prius proccssit et abiit, prius pcrveniat, necessc est. Non
dvaYxr,. Oux dpa dua Ye'Y0VE "*0 A eici Tto B xai diro- siniul igitur accessitTo a ad p, et ab eo recessit : idcirco-
lb Y^YOvev dir' auTou, Stb uaTeptSer £t YaP ^aa> °"7. "^**-" serins ad finem pcrvenit. Nam si simnl rerederet, non.
ptet, dXX' dvaYxr, E*arat fcTaoOai. Oix dpa Oeteov, perveniret serius. Sed nccesse erit ut consislat. Non cst
Z~t to A Iyev£T0 xaxa tb B, to A fiua xtvEiaOat drcb igitur ponendum , quando to a accessit ad p , simul to fi.
tou Z dxpou • ti Yap eVcat YeYovb; to A Itci tou B, eaTai moveri a C extrcmo. Nam si to a accesseril ad (i , fiet ut ct
xat to dTcoYEveaOat , xai ou/ dua , dXX' J|v h tou.tj reccsserit, necsimul. Sed erat in scctione temporis, non
v, /pdvou xai oux ev /pdvw. 'EvTauOa ptev ouv dSuvaTOv in tcmpore. Hlc igitur impossibile est ita dicere , nempe in
outo) Xeyeiv Itci tou auvE/ou; ■ £tci oe tou dvaxafiicTOV- eo quod est continuum. In eo autem quod recurrit , nc-
to? dvaYxr, XeYEtv outox;. Ei y*? *1 ""° H "pE'p0"'"'' *""P01* cessc est ita dicere : nam si t6 r, feratur ad 8, et rursus,
to A xai rcdXtv dvaxdu.'|/aaa xaTO) ©epotTO, Tto axpw quum retrocesscrit, deorsum fcratur : certe usuin cstex-
IremoS ut finc et principio, nimirum 11110 puncto qnasi
eV o5 A -eXeuTTJ xai dp/5j xe/pr.Tai tw tvi aT|-
 300 *V21KHX AKP0A2EQI II, r,.
uttw wc ouo- Stb aTTJvat dvaYxr]- xal ou/_ dttxa -ji-
YOvsv Itci tw A xat dTfeXr]XuOEv aTcb tou \' Ixst y^P
av dua etrj xal oux Etr| Iv tw auTW vuv. (4) 'AXX4
uf,v Tiyv ys rcdXai Xuatv ou Xexts'ov ou y«? IvSs/STat
6 XtVflV StI EOTl XSTa TO A f] TO II Iv TOUT], ou Y'-
vove 03 oiSs aTCOvtyovEV ■ avaYxrj Y"P ItcI teXoc IXOeiv
to IvspYEia Sv, ufj Suvauci. Tb usv ouv Iv UEaw
Suvdust laTt, touto S' IvspYEta , xat teXeutJ| uev xd-
to>Oev, dp/fj 61 dvo)0EV xai Toiv xtvr'a£wv apa waau-
10 to>c. 'Avayxr! apa CTrjvai to dvaxduTrrov £711 ttjc
tuOeta;. Oux apa EvSs/ETat auvE/rj xi'vr,atv Etvat
atotov etci ttjc suQEta;. Tbv auTOv 8s Tpdrcov drcav-
ttjteov xat rcpo? touc EpwToivTa; tov Zrjvowoc Xo'yov,
xat dctouvTac , e! dsi to fjuiau Siilvai SeT. TauTa
i 0' drcEtpa, t4 8' drcstpa dSuvaTOV Sis;eX0eTv fj w;
tov auTOv toutov Xoyov Ttvlc dXXo>c lpo)Twatv, d;touv-
tec Sua Toi xtvtiaOat Tr,v f,u(astav TcpOTEpov dptOuETv
xaO' IxaaTov yiYvi'Ij'-evov t0 fjU.iaiv o>aTs SieXOovtoc
tt,v ^Xr.v aTTEtpov cuuSatvEi r,ptOur,XE'vat dptOudv.
20 Touto 0' 6uoXoyouue'vo)i; Ictiv douvaTOv. (5) 'Ev
U£V OUV ToTc TCpWTOlC Xo^Ot? ToT; TCEpt Xlvr,a£0)C IXuO-
uev Sii tou tov /pdvov aTCEtpa e/eiv Iv outoV ouSiv
Yap aTOTcov, eI Iv aTCEtpo) /pdvw dirEipa Stlp/ETat tic
iuottoc oi to dnEtpov sv te tw ur,X£t UTcdp/£i xat
3n |v tw Xpdvw. 'AXX' auTT) r) Xuati; Trpbi; usv tov Ipoj-
TWVTa ixavwi; e/ei (rjpo)TaTO ydp £t e'v TTETCEpaauEvw
aTCEtpa IvSf/ETat oie;eX0eTv r| dptOuT;aai ), Ttpb; Se to
TrpaY.ua xat tt;v dX.rjOstav ou/ ixavw; • lav vdp ti;
d^EUEvoi; tou ur]xou; xai tou lpo>Tav Et Iv TC£TC£paau£'vw
:in /pdvw EvSc'/£Tat aTC£tpa 6ie;eX0eTv , TcuvOdvrjat etc'
outou tou /pdvou TauTa (e/ei y^P ° /pdvo? aTceipouC;
StaipEaEii; ) , ouxeti txavT) eoTat auTr, f, Xuatc.' dXXa
to dXr,0E? Xexte'ov, Stcep eitcouev ev toTc; dpct Xoyoii;.
'Av ydp Tt; tt;v auv£/TJ StatpTJ Et; 6uo fjutar), outo; tw
15 Ivt orjueiw w( Suai /prJTaf tcoieT y«? auT0 dp/f,v
xat teXeutt^v. Outo) Se tcoieT 8 te dpiOuwv xai
6 et? Ta f,uiar] otatpwv. Outo) Se StatpouvTo; oux
EOTat auv£/f,c ouO' f) YPaflu-'') ouO' f, xt'vr,at? • fj yip
auvs/f|c xivr,atc ouve/ouc laTtv lv Ss tw auvs/Et
*u eveoti uev aTCEtpa f,uiarj, dXX' oux IvTEXE/Eta, dXXa
SuvduEf dv Si Tcotrj IvTEXs/Eta, ou Tcoif,a£i auvs/fj ,
dXXd aTTjatt, SicEp etci tou dptOuouvTOc Ta f,u(ar] (pavE-
pdv laTtv 6ti auu6ai'v£f to y*P ^v or,jisiov dvaYxr,
OUTW dplOuEtV SuO* TOU UEV Y«p lT£pOU t£XEUTf| f,;jtt-
»s aeoc, tou S' Ite'pou dp/f| laTai, av ufj uiav dpt-
Ou5j Tf,v auvE/yj , dXXot Suo fijjttaEtac. "iiaTe Xs-
XTEOV TCpOC TOV Epo)TO)VTa e? IvSI/ETat dirEipa Sts;-
eXOeIV }\ Iv /pOVW T| Iv UTJXEl, 6ti ectiv wc , EaTl
S 0)C OU. EvT£XE/El'a uev Y«p OVTO OUX IvOE/ETat ,
to SuvduEt S* IvSs/ETai ■ 6 Y«p auvs/wc xivouuevoc xaTOt
auu.6E6r,xbc djiEtpa St£Xr,XuO£v, aTcXoic S' ou- auufil-
6r|x£ Yap t^ YP01^^ aTCEtpa f]tJtia£a Etvat , f| 8' ouata
laTiv STEpa xai to Eivat. (e) Ar(Xov Se xai Sti lav
utj tic Tcotrj tou yodvou to Statpouv ar,u£tov to icpoTE-
(ssx)
dtiobiis : idcirco slctissc necesse est : nec simul acccssit bl
S, ct recessit a 0. Illic > 11:111 simiil cssot et non esset
eodem momento. (4) At vcro solutio supra allata, non cst
lilc afTercnda. Nam dici nou potest, to ti in S esse in se-
ctione temporis , et neque . accessisse neque recessis.se :
necesse cst enim ut perveniat ad linem qui sit actu, non
polestate. Punctum itaque, quod est in medio, potestale;
lioc autem est aclu : et est quidem liuis loci , si spectetcr
ab iiifero ad superum ; principium vero , si a snpero. Eo-
dem igitur modo est etiam principium et iinis motionum.
Ergo necesse cst ut id quod super recta regreditur, cunsti-
terit. Quare non potest esse continuus seternus motus super
recta. Eodem modo occurrendum est iis qui rationem Ze-
nonis interrogant, ac postulant num semper dimidiam
pertransire oporteat. Haecvero (inquiunt) sunt iulinila :
iirilnita autein impossibile est pertransire. Vel, ut non-
nulli eandem rationem aliter interrogant, qui simul cum
eo, prius moveri dimidiam, sibi conceJi postulant licere
numerare dimidium, prout unumqnodque sit. Quarc quum
mobile totam lineam confecerit, evcnit ut nunieravcrit
niimerum infmitum. Hoc autem omnium concessione rst
impossibile. (5) ln primis itaque sermonibus qui de moln
sunt, eo solvebamus, quod tempus liabel in se inlinila.
Niliil eniin absurdi est , si infinito tempore infinita quispiam
pertranseat : similiter autem infinitas et in iongituiline
inest, et in tempore. Verum baec solutio adversus inkr-
rogantem quidem salisfacit : interrogabatur enim, an tem-
pore finilo possint infinita pertransiri , vel niimerari. Quod
antem ad rem et ad veritatem attinet , non satisfacit. Sain
si quis omissa longitudine , ct interrogatione illa an Rnilo
tcmporc possint inlinita pertransiri, percontetur ha*c de
ipso tempore ( babet enim trmpus infinitas divisiones ;
lnrc soltitio non amplius satisfaciet. Sed veritas dicenda
est , quam in proximis sermonibus diximus. Si qnis enira
lincain continuam dividat in duo dimidia , liic uno punrln
utitur quasi duobus : quoniam id facit et principium et
fiiiem. Sic aiitem facit et qui numerat , et qui in diniidu
dividit. Sic autem co dividente, nec linea nec molio erit
continua. Etenim continua motioest continui. ln continuo
aulem insunt quidem infinita dimidia, non tamen actu, sed
poteslate. Quodsi faciet actu , non faciel continuiiin , sed
stabit : quod quidein in eo qui diinidia numerat, perspirue
accidit : quandoquidem necesse est ut liic unum punclum
qtiasi duo niiiucret : quoniam alterius dimidii finis, alterius
vero principium erit, si non unam lineam conttnuam nu-
nieret, sed duas dimidiatas. Quocirca ad cumqui inler-
rogat an possint pertransiri inlinita vel in tempore vcl in
lungitudine, dicendum est, partim posse, partim non posse.
iNam qux actu sunt, non posse : quae vero potestale,
posse. Etenim qui continenter movetur, ex accidenti inii-
nila pcrtransit , simpliciter autem minime. Accidit enim
linex, ut sint infinita dimidia : substanlia vero atque a-
scntia diversa esl. (G) Quinetiam perspicuum cst, nisi
quis temporis puuclmn , quo prius et postcrius dmditur,
 (263, -m.] NATURALIS AUSCULTATIOMS LIB. VIII. CAP. VIII.
COV X3L UOTEpOV Ot£t TOU UOTEpOU TW TCpaYyaTI , EOTat
otaa to auTO ov xai oux 6v, xai 6re yevou-evov oux
dv. Tb ot.ueiov ysv ouv dytpoiv xotvdv , xal tou
irpoTepou xal tou uOTEpou , xai TauTOv xai £v dptOyoi ,
t. Xdyw 0' 06 txutoV tou yEv yip teXsuttj , tou 0' apyr,-
tw Si irpayu-aTt oei tou uoTs'pou irdOou; ^stiv. 'Ectw
ypdvo; sV tfj ABF, TtpavLta eV a A. Touto ev yiv
TM A XP°Vt? XeuXOV, EV 8s TW B OO XeUXOV ■ iv
apst r Xeuxov xai ou Xeuxov. 'Ev Stwouv yip tou
Iii A Xeuxov dXrjOE; eitceTv, e! rcdvTa tov -ypdvov toutov
f,v Xeuxdv, xat ev tw B yf) Xeuxov t6 Se V ev dy:poTv.
Oux apa Soteov ev iravTt , dXXi TcXf,v tou TfX.EUTaiou
vuv e'^' ou to r. Touto S' f,8r) to ucrtEpov, xai ei Ivi-
vveto ou Xsuxdv, xai £t i^OstpETO Xeuxov e'v TW A TCaVTl,
n y/yovev f| E^OapTai ev Tto r. "Csts Xsuxpv J| yfj Xsu-
xov TcpwTOV ev exsivw dXr,0s; eijteTv, r, 6te viyovti
oiix israt, xat 6te ItpOapTai sVrat , f| dya Xsuxov xai
ou Xeuxov, xai 8aw; ov xai yfj ov dvdvxr, Eivat. Ei
0' 6 av t) xpoTcpov y.f| ov, dvdyxr.YiY^^^Oaiov, xat ote
ai viYvsTai yr^ eotiv, ouy oTovte si; aToyou; ypdvou; Stat-
psTcOatTOV ypdvov. Ei yip £v tw Aypdvw to A EYiyvsTO
Xsuxdv, y-'yove °" ^ua xal f™ ev iiTEpw drdyoj
/povtij, evojxevio 0' ev Ttij B , Sl EV tw A lyi'(vixo , oux
r,v, ^v 6e tw B eorTt, y-vecciv SeT sivai Tiva y.£Ta;u-
■j* wjte xai ypdvov Iv oj lyi-pirzo. Ou fOLO 6 auTOc,
£7Tai Xo'yo? xat toT? 1x7^ aToya Xe'youctiv, 4XX auTou
tou ypdvou, ev weyiyveto, y£Y0V£ xal totiv EV TW
ir/itia oriy.Eiti), ou ouSsv i/6^.twov scjTtv ouS' ese;^;-
0! 6' aToyot ypdvoi Ijps^c;. <I>avEpov 3' Sti ei ev
3" Tro A 5Xw •ypdvco lyiyvno , oux eoti tcXeiwv y_po'voc, ev
w YEyovE xai ififiiTO r) Iv w IyiT"6,10 (Ji0'vov tcovti.
7. Otc, yiv ouv dv ti? £k oixeioi; tcictsuseie ),oyoic„
outoi xal ToiovJTOi tivec. Eio-f Xoyixw; 8' ETCIOXOTCOUCI
itav ex twvoe 8d;EiE to) TauTO touto cruySaivEiv • dTcav
a 710 to xtvouyEvov ouvEytoc;, av utco yriSEvoc; sxxpour,-
t»i , ei? §TC£p -jiXOe xaTa Tr;v ipopdv, ei? touto xat e^e-
piTO TCpOTEpOV , 0T0V El ETCl TO BrjXOs, xa\ £^i'pETO
Eiri to B, xat ouy_ 8te TcXr,atov f,v, dXX' euOuc. w; f|p;aTO
ziviioOat • ti yip y.SXXov vuv fj TcpoTEpov ; 'Oy.o((o; Si
>" E-i twv dXXo>v. T6 3' aTto tou A irci to F <f Epdysvov, 6'rav
«1 to r sXOrj, TcdXiv f,;£t etci to A ouv£'yw; xivowyEvov.
Ote apa drco tou A c^EpeTai irpoc, to T, tote xai tt( to
A iipETai Tf,v aTco tou 1' xtvT,o"iv woO' fiya t4; ^vav-
Tis;- EvavTtat yip at xaT^suOsTav. "Aya Se xal Ix toutou
»1 ;x£Ta?dXX£i Iv to oux eotiv. Ei ouv tout' dSuvaTov,
Jvavxr, taTaoOai £rci tou P. Oux dpa yia f, xt'vr,o"t;"
1 Y«p SiaXay.t>avoyEvr| o"Tdo"£i ou yia. (s) "Eti Se
xat ix twvSe oj>av£pov xaOdXou yaXXov TCEpi TcaTr,;
xtvTjaitrjc/ £i YcVp fircav to xivouysvov twv £tpr,u£vwv
»' :iva xivEiTai xivtj0£o)v xat fipEy.Ei twv dvTiX£ty£'vtov
v.psytwv ( ou yip T)v dXXrj irapi TauTa; ) , to Se yf) dsi
xivouyEvov ttjvSe Tf,v x£vT|0-iv (X^yw 6' 6Vai i?T£pai tw
£iv£i, xai yf| e? ti ydpidv eVti ttj; JXt,; ) dvaYxri rcpd-
T!c.ov f,p£y£iv Tf,v dvTiXEtyEvrjv f)p£yiav f| yip f,p£-
3i; i
semper |>osteriori atlribuat , ratione ipsius rei iiahita : ideni
simul fore cns et non-ens : item quum ractum erit , non
esse. 1'uni'tuni igitur r-t utrisque commune, tam priori
quam posteriori , atque est unum et idem numero ; defini-
tione vero non est idem : alterius cnim est finis , allcrius
MTii principium : qund autem ad rem attinet, semper est
posterioris afTectionis. Esto tempus , obl a p y : r«s . ubi 0.
TW
Hrcc in tempore a est alba, in tempore autem |3 non ulba : in
Y igitur est alba et non alba. In quovis enim puncto ipsius
a vere dicebatur alba , si toto boc tcmpore erat alba :
et in H non alba : -0 y vero est in utrisque. iNon igitur
dandum est in toto, sed cxcipiendum e\tremum niomen-
tum, ubi y : boc autem jam est posterius. Et si fiebat non
album , ct si peribat album in tolo a : Tactum cst , vel pcriit
in y. Quaproplcr album , vcl non album , in co prinitun
vere dicitur : aut quando factum est, non crit; et quanilo
periit, erit : aut necesse est ut siinul sit album et non al-
bnm , cns ct non-ens. Jam vero si nccessc est id quod erat
anlca non-ens , fieri cns ; ct quando fit , non est : ccrtc non
potest in individua fempora tempus dividi. Nam si in a tcm-
pore to 5 fiebat album ; siinul autcm est factum , et est in
alio individuo tempore, colixrente in [i ■. si in % fiebat ,
non erat ; in [i autem est ; gcncrationem quandam opor-
tet essc interjcctam : quapropter etiam tcmpus, quo
fiebat. Non erit cnim eadem ratio etiam iis qui dicunt
non csse individua tempora : sed in ipsius tcniporis , cpio
fichat, extrctno puncto est factum ct est : cui puncto
nihil colixret, aut est deinceps. Individua autem tcm-
pora , deinceps erunt. Perspicuum vero est , si in toto a
tempore ficbat , non cssc inajus tempus quo fiebat et factum
cst, quam que toto fiebat dumtaxat.
7. Quibnsigilurtanquam propriisrationibusductuscredat
aliquis , bas ac tales quaedam sunt. Logice autem conside-
rantibus, eliam ex his alicui videri possit hoc idem effici.
Quicquid enim continenter movetur, si a nullo impcdiatur, ad
quod latione pervenit, ad id etiam prius ferebatur : utputa
si ad ;j pervenit , etiam ferebatnr ad {3 : neque tunc soluni
quum vicinum erat, sed statim atque cccpit inoveri. Cur
enim potius nunc quam prius? Similiter autem in aliis sc
res habet. Atqni quod iib a in y fertur, quando ad y ve-
nerit, rursus veniot in a, quum moveatur continenter.
Quando igitur ab a fertur in y . tunc ctiam fertur in a co
molu qui est a y. Quaproptcr simul contrariis molibus
cietur : contrarii namque sunt, qui fiunt super recta. ltcm
ex hoc etiam mutatur in quo non est. Si igitur hoc cst
ini|>ossibile, necesse est ut consistat in y. Non est igitur mo-
tus unus : nam qui intercipitur statu , non csl unus. (8) ln-
super ex his quoque perspicuum est magis universaliter ilc
omni molu. Nam si quicquid movetur, aliquo ex comme-
moratis motionibus cietur, etiam quiescjt aliqua ex oppo-
sitis quietibus , quia non crat alia praster has. Quod vero
non semper hoc motu cictur (dico autem motus qui sunt
 3(J2 <I>V21KH£ AKPOAZEQZ II, r,.
uia OTEprjat; xtvriaeo); Iotiv. Ei ouv evavTiat
uev xtvrjaet; at xotx' EoOeTav, aua ie uf, Evoe'yETat
xiveiaOai Ta; IvavTta;, to otco tou A Ttpb; to 1' ^epd-
uevov oix av (pEpotTO Sua xat a::b tou T TTpb? to A.
& 'Etcei o"ouy dua !pE'peTat,xivr;asTai 0£TauTr,v tt,v xtvr,-
atv, avavxri TtpoTEpov f,p£ufjaat Tr,v rcpb; tw T* aiitrj
■(■ap f,v r, dvTtxEiuEvri rjpEuta ttj otco tou V xtvr,aEt.
ArjXov toivuv e'x Ttov EiprjuEvtov, 6ti oux etti auvEyf,; f,
xivr.o-ii;. (9) "Eti o£ xat Soe 6 Xdyo; uaXXov oixeTo;
10 Toiv etprjUEvtov. "Aua ^ip e^OapTat to ou Xeuxbv xat
yifovs Xeuxdv. Ki ouv auvEyf,; f, dXXoiioat; ei; Xeu-
xbv xat ex Xeuxou , xai (jltj jjlevei Ttva ypdvov, Sua
e^OapTat to ou Xeuxbv xat fiyovz Xeuxbv xai ve'yovev
ou Xeuxdv Tptwv vip EOTat 0 auTo; ypdvo;. Eti oux £i
15 auvEyf,; 6 ypovo:;, xat r, xtvrjai;, dXX' eips;?,;. Ilto;
0' avEir, to e<ry aTOvTo auTO tojv ivavTitov, oTov XiEbxotvi-
to; xai uEXavta;; (lc) 'II 2' eVt tt;; TC£ot:j.?pou; EOTat
uiaxai auvEyr];- ouOsv ^ip aouvaTov cuuGatvst • to yap
sx tou A xivouuevov aaa xtvr'aETat ei; to A xaTa
sot)|v auTrjv TtpdQjatv ei; 8 yip fj;Ei , xal xivsTrat si;
touto, dXX' ouy dua xtvr;aETai Ta; evavTta; ouoe
ri; dvTtxEtusva;- ou yip drcaca f) e!; touto Trj ex
toutou IvavTta ouo' dvTtxEtuEvr,, dXX' ivavTta uiv
f, erc' EuOEta; (TauTrj y*? ^gtiv ivavTta xaTa totcov,
26 olov 7) xa^i StdusTpov • drcEyEt yap tcXeTctov), dvTt-
xeiuevt) Ss J| xa^i to aurb u.rixo;. "Cst' ouolv
xooXuei auvEyto; xtvEiaOat xai u.T,0£va ypdvov otaXEi-
TtEtv f, jjtiv Yap xuxXco xivr,ai; eotiv d^)' a&Tou e!;
to outo, r) 0£ xaT' EuOEtav ds' outou Et; dXXo' xai
■JO rj uev Iv Tto xuxXw ouoertOTe ev Tot; auTot; , fj oe
xaT euOeTav TtoXXdxi; e'v toI; outoT;. Tf,v uiv ouv
det ev d)>Xo) xat dXXw YtYvou£vr,v EvO£y£Tat xtvEiaOat
auvEyto;, Tr,v 0' £v toT; outoi; TcoXXdxt; oux Ivoeye-
Tat' &va-[*.ri Yap ^ua xtvetaOai Ta; dvTixEtuEva;.
36 J£laT' OUO' EV TM f,UlXUxX(tJ) OUO' Iv OtXXr) TC£plO£pEl'a
ou&utS IvOEyETat auvEyto; xtvETaOaf rcoXXdxi; vip
dvaYXT, TauTi xtvaaOat xai Ti; ivavTta; uETatSdXXetv
uETaSoXd;" ou yotp auvaTCTEt Trj dpyrj to Tcs'pa;. 'II $'■
tou xuxXou auvdrcTEt, xat eaTt udvr| TeXeto;. (11) <l>a-
4« vepbv oe xat i/. toutt,; Tri; Statpeaeto;, Srt ouoe Ti;
dXXa; evoeyETai xtvr,aei; eivat auveyeT;- ii artdaat;
^ip TauTa auuSaivEt xtvsTaOat TtoXXdxt;, olov h dX-
XoitoaEt Ti u£Tai;u , xat Iv ttj tou tcooou Ti dvi ueoov
ueyeOt,, xai ev yeveoei xat tpOopa waauToj; * ouSlv ^ip
a otai)£pEi dXtYa rj TtoXXi Tco'.r;aai, £v oT; EaTiv fj UETa-
GoXr, , ouSe u£Tai;u OsTvat ti rj d^EXfTv* duiyoTE'pw;
vip auuGaivEt Tauri xtvETaOat TcoX.Xdxt;. Ar.Xov
ouv s'x toutiov, Sti ouS' oi tfuatoXoYoi xaXto; XeYOuatv
oi TcdvTa Ta aiaOr,Ti xiveiaOat cpdaxovTE; 4ei* xiveT-
M) oOat ^ip dvaYxr, touto)v Ttvi twv xtvr,a£0)v, xai ud-
XtaTa xot' Ixeivou; lariv dXXoiouaOar peiv ^dp (paatv
ael xai tjiOtveiv bti oe xai Tf|V yeveoiv xat tfiv (pOopav
dXXoiWiv XsYouatv. 'O oi Xoyo; vuv Etpr,xE xaOdXou
Ttepi Ttdar,; xivrjaEio;, Srt xaT* ouoeixtav xivriaiv evoe'-
(2'it,-K3.
diversi specie , non si qua est p.irs totius), necesse cst pnus
([uicsccrc op|x>sila quivte : nam quies est privatio mntus.
Quare si contrarii iimtiis sunt , qui fiunt per lineam rectam ;
siniul autem non polest aliquid ointrariis motibus cieri :
profecto qnod fertur ab a ad v, non potest simul ferri eliam
a y ad a. Quia vero non simul fertur, lioc autem motu cic
lur ; nccesse cst antca quievissc in y : ha-c eoim est quies
opposita motui a r. Manifcstum est igitur ex iis qua? dicta
siint.niotiim in linea recla non esse conlinuum. (9) Praetw-
ca est ha?c ratio magis propria quam eae quae dictx fuerunt.
Simul enim interiit non-album, et factum est album. Si igi-
tur variatio in album, et ex albo , sit continua, nec rnaneat
aliquo tempore : siinul interiit non-album, el factum est al-
bum , ct factum cst non-album : trium namque erit idrm
tempus. Praaterca non si tempus est continuum , proptercs
etiam motus est continuus, sed est deinceps. Quomodo auleni
|>olestesseidemextremumcontrarionim,ut alboriselnigro.
ris? (10) Motus autcm qui fit super linca orbiculata , eril
iinus etcontiniius: quia niliil impossibilcaccidit.Quodeiiim
examovetur simul ada.movebilur eodem impetu : ad qiial
enim venict, ad id etiam movetur ; sed non moveliitursimul
conlrariis aut oppositis motibus. Non enim oinnis nmliis
qui fit ad hoc , est contrarius ci qui fit cx boc , nec opposi-
tus : sed is est contrarius, qui lit super recta : quoniaai
huic sunt contraria sccundum locum : veluti qui fit per
diamctrura : plurimum enim distant. Op[H>situs aulem e*t
qui fit per eandem longitudinem. Quocirca niliil proliibel
continenter movcri , ac nullo temporc intennilti. Jtam
conversio est molus, qui fit cx scsc in iilcm : motus aulnii
pcr rectam , qui ab sese in aliud. Ut convcrsio quidem
nunquam in iisdem fit : qui vcro super recta fit , sa>pe e-t
in iisdem. Motu igitur qui semper in alio atque alio fit , pu-
lcst aliquid moveri conlinentcr ; eo aulem qui in eisoVra
saepe fit , non potest : quia necesse est simul oppositis mo-
libus cieri. Quapropter nec in semicirculo, nec in ulli
alia circumferentia potest continenter moveri : quia ne-
cessc est pcr eademsaepc moveri, ct contrariis mutalionihus
mutari : non conjungit cnim finem cum principk) : con-
vcrsio vcro conjungit, et sola est perfecta. (I I) Quioetiaio
ex bac divisione perspicuum est, ue alios quidem motits cssr
posse continuos, quoniam in omnibus accidit per eadiiu
sa?pe movcri : ut in variatione, per media interjecta ; et iii
mutatione quantilalis , per mcdias magnitudines : itidem-
que in generatione cl interitu. Nibil enim refert , pauca 10
mulla ea facerc, in quibus cst mutatio ; nec medium ah-
quid adderc, vel detrahere : quoniam ulroque minloacn-
dit per eadem sappc moveri. Ex liis igitur nnnii. -I um e>t,
nec eos qui dc natura disserunt , rectc dicere , qiii oninia
sensilia inquiunt semper movcri. Etenim necesse est »li-
quo horum motuum cieri ; et maxime secundum illos a-
riari : nam flucrc semper aiunt , et imminoi : pnpterea fe-
nerationcm ct inlcriliini , varialioneiu appellant. Pra?ftfi>
aulcin disputatio univcrsaliter de omni niolu osteodil,
 [».) JNATURALIS AUSCULTATIOMS LIB. VIII. CAP. IX
^ni xivEtaOai cuvEywc, Hia it,; xuxXof wcjt' oute
xctr' «XXotwaiv oute xot' autjriejiv. "Oti uiv ouv out'
eircstpde; ioTt (jt£Ta6o),f, ouStu.ia oute truvE^rji; Ecjw ttjc;
xuxXto ipopae;, scjtw TOtrauO' f,u.iv £tpr)u.£va.
CAP. IX. [XIII.]
6 Oti Z\ twv tpopwv f, xuxXocpopta TrpwTr,, SfjXov.
IlSax yap tpopd, wenrEp xai 7cpoTEpov Eijroijtev, ^
xuxXti) f, ett' EtiOEta; f. ijiixtt,. TauTTjcj S' dvaYxr,
TtpoTEpac, Etvat Ixsivac;' i; Ixeivojv ykp ejuvE<JTr,XE.
Trjt; 8' EuOeiat; f, y.uxXto- aTrXrj ^ip xai teXeio; (JtaXXov.
lo"ATCstpov utjv -vap ouxeVtiv EuOEtav epEpEaOaf to -ptp
OUTWC. aiTEtpOV OUX ECJTlV dXX' ouSl Et f.v, exiveit' av
ooosv ou ^ip Y^vETat to douvaTOV SieXOeIv Ss Tf,v
ajtstpov dSuvaTov. 'H 8' ETti tt;; Tt£TrEpacju.s'vr,i; EU-
Osta? dvaxdu.-Tou<ja ptsv ejuvOETr. xai Stio xivr.eTEie;,
is a7; *vaxdu.7CTOuo-a S= dTEXfje; xai epOapTrj. IlpdTEpov
Os xai cptjciei xal Xdyto xai _£pdvw to teXeiov u.ev
tov drEXou;, tou tpOapTou Se to dcpOapTov. "Eti 7rpo-
rspa r,v EvSs'/_£Tat dtStov Etvat ttj; u.f, EvSE/ous'vr,<;-
ti.v uiv ouv xuxXw EvSs'/ETat dtStov Eivat, twv S' dXXwv
!o oo:£ cpopiv out* dXXr,v ousEu-tav ■ tjTaejtv yip Sei ytvs-
iOji' c! oi tJTda-te;, ItpOapTat f, xivrjtjti;. [XIV.] (s) Eu-
XdvMt; Ss o-uu.t3s6r,x£ to tt,v xuxXw jjttav slvat xai
ervvsyf., xai (xr) Tf,v etc' EuOsiac,- t?,<; uiv y&P ^tc'
e&Oetac wpttfTat xai dpyf, xal te'Xo; xai uitrov, xai
2i TtavT £/st Iv sauTTj • wgt' ecjtiv oOsv dpSjsTat TO
xivouuevov xal ou TEXEUTr^aEf Trjibi; yap Tott; Trs'pacriv
r,0EUEt Tcav, r, 6'Oev v) ou" t5j<; i5e TtEptcpEpout; ddptexTa-
:i yap tiaXXov 6tcoiovouv TtEpat; rtov ^Trt TTJt; Ypau.u.rjc; ;
fWjtwt; Yap Exao-TOv xai dpy_f, xai u.s'crov xai te'Xoc; ,
» wtft bei te' Ttva eTvoi ev dp/rj xai ev te'Xei xai [jtrj-
oetcote. Atb xtvEtTat xai f,p£a£t tco); f, erpatpa ■ tov
«utov Yap xaT£'/_Et totcov. Aitiov S' Sti 7tdvTa truix-
jsor.xE TauTa tw xEvTpw- xat ^ap ap/3 xai [jtEejov tou
^evcUouc; xai te'Xoc; eotiv ■ wo-te ota to ec;w eTvat
X T00T0 TJj? 7r£pi^£pEl'ac; OUX ^OTIV OTCOU TO CfEpdtllEVOV
T,pt|Crj<iit w? 3tEXr,Xu0dc; • oei yip cp£p£Tat TtEpi to
fioov, aXX' ou Tcpbc; to Etr/aTov otot oe to touto ;jt£V£t,
wi te f.pEjjtEt 7twc; to 6Xov xal xtvEtTat cuve/wi;.
-JtiSatvet o' dvTto-Tpd^w; • xai y^? #" u.ETpov tmv
w xtvT|trEo)v f, Trsptcpopd esti, TcpwTr,v dvaYXatov aurf,v
£iv»t (ajravTa ^ap u.ETp£tTat tw TrpojTw), xai Oioti
"pwTT,, (xs'Tpov EtjTi twv dXXo)v. "Eti 5s xai &u.aX5j
EvofvtTat etvai tt,v xuxXw ;io'vr,V Ta y«p etc' EuOEtac;
«vtDttaXtoc; a7cb Trjc; dp/fjc; ^Epsrat xai Tcpbc; to teXo; ■
TtavT» Yap ScrwTCEp av d^taTTjTat tcXeTov .tou fjpE-
,10'jvtoc;, cp£'pETai 65ttov ttjc; oe xuxXw (jtdvr,; out'
ap/.fl OUTE TEAOt; £V auT7J TCi^iUXEV, dXX' EXTOJ.
(■'J OTI 0 fj xaTOt TOTCOV Cpopi TCpwTTJ TWV XIVT.CJEGJV,
H-apTupoucfi jrdvTE; Scjoi zspi xivTjcjEwt; 7rETcotr,VTat
*0|4V£tav Ti; ^ip apy.ic, auTr,c; dTCoOttjdaai toT; xtvouejt
T«juTr,v xivr,<jtv. Atd/tptatc; ^ip xat auYxptejic, xtvr,-
'tt; xara T07rov Etotv 0'jtw o; xtvouejtv f, eptXta xal
30 3
nullo motu posse aliquid continenter cieri , praeterqiiam
conversione : quaproptcr nec varialione, nec auctione.
Quod igitur nequc infinita sit ulla mutalio, neque coutinua,
praetcr circularcm lationem , tot a nobis dicta sunto.
At vero lationum primam esse conversionem , manife-
stum est. Omnis enim latio , ut antea diximus, vel est in
orbem , vel su|>er rccta , vel mixta. Hac autcin nccessc
est illas esse priores : quoniam ex illis constat. Recta au-
tem prior est, quae fit in orbem : quia simplex et perfecta
magis est. Etenim per infinitam lineam rectam non polesl
aliquid ferri : quoniam ita infinitum non cst. Sed nec si es-
set , quicquam per id moveretur : quia non fit quod est im-
possibile : perlransire antem inlinitum, est impossibile.
Latio vero quae supcr finita recta fit , si rccurrit, cst coin-
posita et duo motus : sin autem non recurrat , tst imper-
fecta et interitui obnoxia. Atqui ct natura et definilione et
temporc priusest perfectum imperfecto ; et quod non in-
terit, eo quodest interitui obnoxium. Praetcrea prior cst
latio qux potest esse reterna , quam ca quoe non potest. Et
conversio qnidem potest csse reterna : ceterarumvero latio-
num vcl iniitalionum nulla potestesse aeterna. Statuin cniin
fieri oportet : quodsi status sit, motus periit. [XIV.] (2)
Itationi autem consentaneum lioc evenit, ut motus qui fit
in orbem , sit unus et continuus : non is qui fit supcr recta.
Nam ejus qui fitsuper recta, definitum est ct principium,
et finis, et medium : atque haec omnia in se babet. Quo-
circa est unde incipiet id quod movetur, et ubi dcsinet. In
cttremis enim quaelibet res quicscit, id est, vel unde vel
quo movetur. Conversionis autem non sunt haec distincta.
Cur enim quodvis eorum quae sunt in conversione, potius
quam cetera, sit extremum? quia similiter unumquodquc
est et principium ,.et medium , et finis : adeo ut sempcr ali-
qua sint in principio et in tine , ct nunquam. Idcirco move-
ttir ct quiescit quodammodo globus , quoniam occupat eun-
tlem locuni. Causa vero est , quia baec omnia centro ac-
cidutit : quoniam et principiura est , et inedium magnitu-
dinis, et finis. Quarcquum lioc sit extra circumferentiam ,
non est ubi id quod fertur, quiescct , quasi pertransierit :
semper enim ferlur circa medium, non ad extremum. Ideo-
que totum manct semper et quiescit quodaramodo , ct ni-
bilominus movetur continenter. Evenit autem reciproce.
Nain et quia conversio est mehsura motuum , neccsse cst
cam essc primam ( omnia namque primum metitur ) : et quia
est prima, cst raensura reliquorum moluum. Praeterea sola
coiivcrsio potest esse aequabilis. Nam quae super recta mo-
ventur, in»:qualiter a principio feruntur, et ad finem : quo-
niam orania, quo longius distant ab co quod quiescit, eo
celerius feruntur. Nalura autem est comparatum ut solius
conversionis nec principium nec finis in ipsa sit , sed extra.
(3) At vcro lationem quae est sccundum locum , esse mo-
tionum primam , testantur omnes, quotquot de motu men-
tionem fecerunt. Nam ejus principia attribimnt iis qn.v
lalem motum cfficiunt. Segregatio namque et aggregatio
sunl inotus secundum locum. Sic autcm movenl amicitia
 «1»V21KH2 AKP0A2EQ2 II, i.
304
to veixo; • to u.tt yap dtaxptvEt, to t% auYxptvEt auTtov.
Kai tov vouv oe (pr,oiv 'Ava;aYo'pa; StaxpivEtv tov
y.tvr,aavTa TtpioTOV. 'Ouoio); ds xai 6*aoi TOtaurrjV ulv
oCosutav aiciav XsYOuat, oia 5s to xevov xtvEiaOaf :paaf
b xai Yap outoi tt;v xaTa totcov xivr,atv xtvsTaOat tt,v
ipuatv XtYouatv ' fj '(kp oti to xevov xiVrjai; (popd
eaTt xai o>; ev totco) • to)v o' dfXXtov oudEuiav uTcdp-
/stv toT; icpo'>TOi; , dXXot toi; £x toutoiv otovTai • au;d-
vsaQat yxp xai ^Otvstv xai dXXotouaOat auYxptvoufvow
Ki xai Jtaxpivou.£'vo)v tojv ctToaoiv ao>uaTo>v cpaai. Tov
auTov 81 Tpdrcov xai Saot oti Tcuxvdrr^Ta fj u.avoTr,Ta
xaTaoxEua^ouoi p!«:v f, jvOopdv auvxpia:i Yap xai
SiaxptffEi TauTa otaxoauouaiv. *I".ti Js Tcapa tou- | ortum ct interilum : quia congregatione et segre;atioiK
tou; ot ttjv '|u^f,v aiciav tcoiouvt;; xtvrjaso);- to liaec disponunt. Prscter lios adde etiam eos qui animam la-
ir, Y'p auTO sauTO xtvouv ap/f,v Etvat -.paat Toiv xtvouus'- ciunt causam molus. QikmI cnim se i|isum movet , prinri-
vo>v • xiveT os to £ioov xai Tcav to eVjVu/ov Tr,v pium cssc inquiunt corum quac moventur. Animal autmi,
xara totcov lauTO xivrlatv. Kai xupuo; os xtvsiaOai
(pausv udvov to xivouuevov Tr,v xaTa totcov xtvr,atv
av 8' fipsur, usv ev tw auToi, au;dvr,Tat d' vj (pOivr,
2i f) dXXotouusvov TUY/dvr, , tctj xtvsTaOat, ctTcXtocj ds
xtvsTaOat ou :paijis'v. (1) "Oct uiv ouv otEt te xivr,at; f,v
xai sacat tov d-rcavTa /pdvov, xai ti; dp/fj ttj; aiotou
xivr,aEo>;, eti ds ti'; TcptoTr, xivr.atc, xai Ttva xivr.atv
didtov EvOi'/£Tat udvr,v Etvat , xai to xtvouv TcpioTOv dct
2i, dxivr,TOv, ETpr,Tat.
CAP. X. [XV.]
"Oti oe tout' auEpi; dvaYxatov Eivat xai u.r,OEv
?/ElV UEYEOo;, VUV XeYWUEV, TCptOTOV TCEpi TWV TCpOTE-
poiv auTOU SiopiaavTE;. Toutcov d" £v ue'v ecttiv 6ct
ou/ oldvTE oudsv TCETC£pacxuE'vov xtvEtv dtTCEtpov ypdvov.
3ii Tpta Yoip ECTTl , TO XIVOUV, TO XIV0UUEV0V, TO iv 0) Tpl-
tov, 6 "/po'vo;. TauTa Se f| rcavTa aTCEipa f| icavTa
TcsTCEpaauEva fj Evta , olov toi ouo ?, to fv. Ecttoj
3f[ T0 A XIVOUV, TO Sl XIVOUUEVOV B, /pdvo; (XTCEt-
po; i»' ou r. Tb of| A xtvEtTO) ti u£po; tt;; B , to
36 io ou E. Ou Sf, Iv Tao) Tto I'- ev tcXeiovi ^ap to ueTJJov.
"jUtt' oux dtTCEtpo; 6 /pdvo; 6 tou Z. Outio Sf, ttj
\ rcpoo-TiOEi; xaTavaXtoao) to A, xal ttj E to B" tov
oi /pdvov ou xaTavaXo')i<o asi a^atpoiv toov aTCEtpt/;
Yap- ojjte f, Tcaaa A Tr,v SXrjv B xtvT|iTEi £v tcetce-
40 paauEvo) /pdvto tou V. Oux dtpa oiovte utco tcetce-
paouEvou xtviToOat ouoiv arcEtpov xivr^aiv. "Oti uev
OUV OUX EVCE/ETat TO TCETCEpaCUEVOV OtTCEtpOV XtVEtV
/po'vov, ^avEpdv (2) Sti 0' 60,o>; oux EvOE'/ETat ev tce-
TCtpacusvo) ueyeOei diTCEtpov stvat duvautv, Ix tojvoe
ti of,Xov. Ecto) Y&p fj tcXeioiv duvaut; cJei f; to foov ev
eXccttovi /povto Tcotouaa, oiov OEpuaivouaa fj YXuxai-
vouoa f| ^ircTOiicra, xai #Xo>; xtvoucra. 'AvaYxr, dtpa
xai UTCO TOU TC£-ic£pacruE'vou uiv ctTCEtpov 0' e/ovto;
duvautv Tcaa/Etv ti to Tcaa/ov, xai rcXEio) •?, utc' dXXou ■
t>n tcXeuov ^ap f| drcEtpo; Ouvaut;. 'AXAi uf,v /pdvov ^£
ouxEvSE'/£Tat Etvat ouOEva. Ei YaplcTtv 6 if' 0) A /pd-
vo; , ev o) r\ drcttpo; ia/u; EOspuavEV, f, E0)7fv , e'v oi d'
(•->6i,26«.)
ct contcnlio : quandoquidem altcrum eoriiui segregat, al-
ti -111111 congrcgat. Sed ctiuentcin, qu.T priinum iuovit,
scgregare ait Auaxagoras. Similiter etiam scnliunt, qui-
cuinquc iiiillain ejusniodt causain dicunt, sed per ui;.r
moveri inquiunt. >'am lii qnoque naturam aiunt moveri m
motu qui cst secundum locum. Etenim motus per inane,
est latio , et quasi in loco. .Niilluiii autem alium motiini pu-
t.ml incsse primis, sed iis quae cx iiis constant : augeri
naniquc, ac dcminui et variari aiunt , dum individua cor-
pora congregantur ct segregantur. Eodein modo scntiunt
etiam quicumquc pcr densilatcm vcl raritatem constituiint
et omnc aniinatiim , co molu qiii c-t scrundum locum,
se ipsum movet. Sed ct proprie moveri diciiuus.luiiitaxat,
quod secundum locuin movelur. Quodsi quiesrat ineodeoi
lnco , augeatur autrm , vcl minuatur, aut varietur : qua-
dauitcnus moveri, non siniplicitcr moveri dicimus. (4) Mo-
liim igitur et semper fuissc , et forc omni tcni|)ore; el quod-
ii.ini sit principiuni tctrrni motiis ; pra>lcrca quisnam sit
priiuus nintus , et quis niotus solus possit csse aelcrnus, ct
niovens primuni esse inimobile, dictum est
Nccessc autem esse , ut lioc vacet partitius , ct null. 111
halicat magnitudincm , nunc expliccmus, i:s prius detiniti»
qiiic lioc sunt piiora. Ilorum autcin uniiin est, ficri noii
posse ut aliquid linitiun movcat tempore inlinilu. Tia
iiamque sunt, id quod movct, ct id qinui movctiir, elter-
liiiin quo movelur, nempe tcmpus : liajc aiilem vel sunt
oninia inlinita, vel oiiuiia finita , vel aliqua, ul diio, vH
iiimni. Esto igitur to a, niovens : id autem quod luovetur,
[i : tempus inlinitum, in quo y. ltaque to 0 moveat ali-
quam parlem ipsius [i , quac pars sit ubi e. Non inovebit
igitur tenqiore quod sit ajqualc ipsi y : quia majori teni-
pore majus inovct : quocirca non est inlinitum leuipus ;.
Sic igilur ipsi S adjeclione facta, consuinam t6 3 : elipu
e adjectione facta, consiiiuaiii to p : tcmpiis aulcni ncu
coiisumain , scnipcr a.>quale ilctralicndo , quia cst iufinituoi
Quaproptcr universii virtns a niovcbil tolam majaiiluili-
iicni p linito tcmpore, quod cst in y. Kicri igilur nc-
quit ut a re finita quicquam movcatur motu infinilo.
licii ergo non possc ut linitum moveat tcmpore inlinilo,
perspicuum est. (2) Omnino autem non posse in nugnita-
dinc linitii essc vim inlinitam , cx liis inanifotuni. Sil eoio>
major vis scmpcr, quae acquale minori tcniporc facit, »t
puta calefacit, aut dulcedinem aflcrt , aut projiot, rt 0111011»
movt-t. JNccesse est igitur, ut ab eo quod finitum quidcai
csl , sed inlinitam vim babet , aliquid patiens patiatur, ct
quidem magis quam ab alio pateretur, quoniain vis infinil 1
cst major. At vcro trmpiis 1111II11111 essc potest. Karu si »»'
lcmpusa, quo inlinita viscalefnr.it, aut |H'pulit; sitautcui
 (206,207.) INATURALIS AUSCULTATIONIS LIB. VIII. CAP. X.
6 Ali, TteTcepaoixevT) tiQ, Ttpb; Tautrjv uei^o dei Xau-
Cctvtov TC£7tepaoue'vT)v, fj;o) tcots ei; to Iv ™ A /?dvw
xsxivr/Evai • Ttpb; 7t£Tcspaou6vov y»? <*£i TcpooTtOsi;
tiTCspSaXw itavTO; toptouevou, xai diaipwv IXXerj/w
b wsauToi;. 'Ev tow apa /pdvw xtvr'ost -J) 7tS7t£pao|xs'vr|
ttj drcsipto • touto S' aouvaTov. Ouoiv dpa TtETtEpa-
oixivov IvoEyerat aitEtpov Suvautv s/stv. (3) Ou toivuv
oOS' ev (titetpM TCE7t£paousvr,v • xattot Ivos/ETat ev
tXdrtovi ueyeOei tcXeiw Suvatxtv Etvat , d).X' eti uaX-
10 /OV Iv ueiyOVl TtXsiG). "EotO) 07) TO l^" OU All OITtEt-
pov. Tb Sr, BT s/st Suvautv Ttva, 7] ev tivi /povto
Ixivr.oe tt,v A, lv tw /pdvtp lcp' ou EZ. Av Srj Tr(;
Bl' StttXdotov Xaufidvto, Iv Tjuiost /pdvo) tou EZ"
Eorti) yap auV/) 75 avaXoyia), wot' ev tw Z0 xtvr,ost.
It Ouxouv outw XauSdvwv ael tt,v uev AB ouSe'tcots
Sis;£iut , /pdvou Ss tou SoOevto; det IXdTTfc) Xrvj/ouat.
"AttEipo; ttpa t) Suvaut; eVtat • Ttdor); Y&p Tce7tepaouE-
vr,; uTtepSdXXEt Suvaueo);. ndoT); So TceTtepaousvr,;
SuvdcxetD; avaYXTj 7tE7C£paousvov Etvat xai tov /pdvov •
*l El Y'? EV TtVl T| TOOTjSl', ■f) Uilji» £V IXetTTOVl [XSV
wpiouevt.) Si xtvr'ost /pdvto, xaT& tt)v avTtoTpopr,v
t5j; dvaXoyia;. A7tetpo; Se 7taoa Suvaut;, wo7tEp
xai 7:Xr,0o; xat ue'ysOo; to uTCEpSdXXov 7tavtb; wptous'-
vou. (1) "Eoti Ss xai wSe Sei£at touto- Xr,M/dtxeOa
2» y*| 0») Ttva Ouvautv tt,v autrjV tw ys'vet ttj Iv tw
arteipw ueyeOei, ev TtETtspaousvw txeysOct ouoav, t) xa-
TajxETprjoet tr,v Iv Tto aTteipw TCETCEpaousvrjv Suvautv.
Ott usv ouv oux IvSs/etai dtTtetpov eivat Suvautv sv
TcsTtspaoutevto ueyeOei, ouoe iteTtepaoue'vT|V Iv aTteipo),
•■* ex toutwv Sr,Xov. (5) IlEpi Se twv ^£pousvo)V xaXw;
t/Ei StaTtopTJoai Ttva arcopiav TcptoTOv. Et yzp 7tav to
xtvouuEvov xtvetTat UTtb Ttvd;, Soa (xr, auTa lauti
X!V£l, 7tw; xtvEtTat evta ouve/w; u-J) aTCTOUs'vou TOU
xtvr,savTo;; oiov Ta ^iTtTouusva. Ei S' 5ua xtvei xat
35 sXXa ti 6 xtvT'oa; , otov tov ds'pa , S; xtvouu.svo; xtvst,
6uO'.u; aSuvatov tou Tcptotou utj aTtroijte^vou ur,Si xt-
vouvto; xtvetoOat, dXX' fi,ua Tcdvta xal xtveloOat xai
TCETtauoOat, e»tav to 7tpwT0v xtvouv 7tauor,Tai, xai ei
tcoieT woTtep t) XiOo;, olov xtvsT S sxivT|Oev. 'AvaYXr)
>o otj toutct uev Xe^ystv, Stito Ttpwrov xtv^oav tcoieT oTdv-
te xtveiv, rj tov de'pa toioutov •?, to uSo)p f, ti aXXo
toiouTov 8 Tt^uxe xtveiv xai xtveioOat. 'AXX' ou/ oiua
TcaueTat xtvouv xat xtvouuevov, dXXa xtvoujjtevov ij.ev
au.a , Stov 6 xtvtov 7tauo7)Tat xtvtov, xtvouv ok Iti lori-
»5 iio xai xtvetTat ti dXXou 1/o'uevoV xai ItcI toutou 6
auto; X.oyo;. IlaueTat Se', otov IXaTTtov r, Suvau-t; tou
xtvsiv lYYSvr,Tat tw 1/oue'vw. TeXo; Sl TcauEtat,
orav (xr^XE^Ti t:oh;ot) to TtpoTepov xtvouv, dXX4 xtvouus-
vov jidvov. TauTa 8' ivaYxr, aua TtausoOai, to (jtev
SO XIVOUV, TO 8k XlVOUlJtEVOV, Xttt TTjV 60vT,V xivT)0tV. AuTTJ
uiv ouv iv toT; Ivos/ojjtsvot; 6to (xev xtveToOat ote
0' ^pejxeTv iYYiYveTat 7) x(vr,oi;, xai ou ouve/rj;, dXXa
oatveTat • r\ Y"? ecps;?;; ovto>v t| aTtTojxevwv Iotiv ■ oi
Yap ?v to xtvouv, dXX' l/dpteva dXXrjXMV. Atb xai ev
3il."i
tcmptis a^, quo finitaaliqua vig iil fecit : ad liancsemper
majorem atljiciens finitain , perveniam tandera ad id quod
ipso 3 tcmpore movit. Nam si ad linitiiin semper adjecero,
superabo quodvis linitiim : itidemque si detraxero, demi-
nuam : irquali igitur tempore movebunt magnitudo finlta
ct iuliuilji. Ilor. autem est impossibile. Niliil igitur liiiituni
potest liabere vim inflnitam. (3) Nequc igilur in inflnito
potestesse virtus finita. Atqui potcst in minori magnitu-
dine major vis esse. Sed adliuc multo majorerit in majori.
Esto igitur, ubi a3, infinitum. Itaque to (3 7/ vim quan-
dam babet, qua: aliquo tempore movit -r,v 5, nimirum
tempore £(. Ergo si ipsius pr duplum accipiam , mo-
vcbitdimidio temporis it,. Fit enim 1i.tc proportio; quare
movebit temporc £8. Sic igitur semper accipiens, nun-
qiiain pertransibo magnitudinem a '1 : sed dato tempore
semper rainus accipiam. Vis igitur erit infinita : quia supe-
rat omnem vim finitam. Omnis autem virtutis linilu: ne-
ccsse cst finitum esse etiam tempus. Nam si tempore ali-
quomovet, quae tanta est : certe major minori qtiidem,
finito tamen tempore movcbit , secundum conversionein
proportionis. Universa autem vis estinfinita, quemadmo-
diim et mullitudo, et magnitudo, qua; superat omnem
linitaiu. (4) Licet autem sic quoquehoc probarc. Sumcinus
enim in magnitudine Gnita aliquam vim , qu;i> sit ejusdem
generis, atque ea qua> est in magnitudine finita, et quai
vim illaiu in magnitudineinfinita conlentam metiatur. Ii-.se
igiturnon posse infinitam vim in magnitudine (inila, nec
flnitam in inlinita, e\ lii.s manirestum est. (5) De liis aiitcm
qux feruntur, recte liabct dubitationem quamlam primum
proponcre. JVam si quicquid movetur, ab aliquo movetur :
quaBciimqiie non se ipsa movent, horum nonnulla quomodo
conlinenter moventur, non tangente eo quod movct? ve-
luti qua> projiciuntur. Quodsi is qui movet , simul etiam
aliud quodpiam moveat, nt aerem, qui dum movettir,
movet : similiter impossibile est, primo non tangente, nec
movente, moveri ; sed simul oiunia et moveri, ct cessare,
quiiin movens primum cessaverit , etiamsi faciat ut lapis
ille, nempe ut id moveat qnod movit. Sed necesse est lioc
diccre , primum movens efliccrc ut possit movere vcl acr
talis , vel aqua , vel aliud quidpiam tale, quod nat.ira aptum
est movere et moveri. Non tamcn simul et desinit movere
et moveri : seddesinit quidem inoveri, simul acmovensde-
sinit movere; adbuc tamen est movens : idcirco eliain mc-
vetaliquid aliud, quod ha-ret. Atque hujuseadem cst ratio.
Cessatantem, quando minorvis movendi imprimitur 111 eo
quod hxret. Tandem vero desinit, quando id quodcotprius,
non facit amplius ut moveat , sed solum ut moveatur.
Verum necesse est baec simul desinere , id quod movet , et
id quod movetur, ac totum motum. Hic igitur motus fit
in iis quse possunt modo moveri , modo quiescere. Nec est
continuus, sed videtur. Aut enim est eorum quse dcinceps
sunt, aut qua; se tangunt : quandoquidcm non est unum ,
quod movet , sed multa sibi invicem coha>rentia. Ideoque
hujusmodi motus fit in aerc , et in aqua. Quem nonnulli
 366 0>VIIKHZ AKPOASEQS H, i
ds'pt xxi £v iioaTi YtvsTat r) TotauTT) xt'vr,at; , r,v Xe-
vouoi tive; dvTiTCEptaTaatv sivai. 'Aouvarov Ss dXXtoc,
Ta aitopriOtvTa Xueiv, st ur) tov £ipr,u.£vov TpoTtov.
'II 8' dvTiTCEpiaTaat; aaa Tcdvra xtvsTaOat tcoisT xsi
b xtvEtv oWte xat TcausaOai. Muv Ss tpatvETat ti £v
xivouixevov auvs/to;- utco tivo; ouv ; ou Y"P u^o tou
auTOu. (e) 'Etcei 5' ev toi; oGatv dvaYxr, dsi xtvr^atv
eivai auvs/rj, auTr) Sk jxta sartv, dvaYxr) 6i tt,v ixiav
ueye'0ou; te tivo; fTvat ( ou yip xtvEtTai to du.s'YsQs;)
iii xai £vb; xat u:p' svd; ■ ou y^P EOTat auvs/r';, dXX'
EjfOfXEVT) £Ts'pa ETEpa; xat StrjprjuivT). Tb Sr) xtvouv
Et £v, T) XIVOUUEVOV XIVeT r) dxtVT)TOV OV. El U.EV Sr)
xivoujxevov, ouvaxoXouOsTv OErjaei xat uETaSdXXetv
aurd, dtxa Ss xtvsTaOat urcd tivo;* uaTE aTriasTat xat
ib r,;st st; to xtvsiaOat utco dxivrjTou. Touto y*P ou*
dvaYxri au|X[xsTa6dXXEiv, dXX' aEt ti Suvr,asTai xtvetv
( aTcovov y^P xa^ ^0 outoj xtveTv ) xat StxaXr;; auTT)
t) xivr.at; rj txdvr) r) [xdXtaTa • ou y*P £/sl u,ETa6oXr\v
to xtvouv ouSsjxtav. Ast Ss ouos to xtvouusvov Tipb;
2u Ixefvou e/eiv u.ETa6oXr)v, fva 6uot'a r) r) xtvr,ai;.
(7) 'AvaYxr) Sr) r) iv us'ato r) ev xux)o) eivar aurat
Yap at dp/at. 'AXXa Ta/iara xiveTthi Ta EYYUTara
tou xivouvto;. TotauTT) 8' r) tou SXou xfvTjat; • exeT
dpa to xtvouv. (s) "Eyst S' dicoptav, Et EvSs/ETaf ti
2b xtvouu-Evov xiveTv auvE/to;, dXXot u.rj warcEp to wOouv
■jrdXtv xai rcdXiv, ttj» I^E^rj; eTvoi auvE/aic;- r\ yap
auTO SeT wOeTv t\ D.xstv, r) du^po) , r) ^TEpdv ti exSe-
/o'jxsvov dXXo Tcap' dXXou, warcsp TcdXat eXe/Ot) etci
Ttov ^ITCTOUUEVtiJV. Et Si SiatpETO; tov 6 dr)p T, TO
3» uStop xtvsT, dXX' tb; dst xivoujxevo;, du.:poTE'po)<; S' ou/
oTovts jxtav eivat, dXX' l/ou.£vr,v jxdvr! dpa auvE/r;;
r,v xtvsT to dx(vr,Tov • dst Y"p ou-otto; e/ov xat rcpb;
to xivouu.£vov optoto); e;ei xat auv£/o*i;. (») Atojptaus'-
VO)V Se TOUTWV, tpaVEpbv 6'Tl dSuvaTOV TO TCptOTOV xtvouv
35 xat dxt'vr|Tov e^/eiv ti |xsy£9o?- E5 y*P (x^Y£9oi; e/ei,
dvaYxr) r)TOi TCE7repaau.svov auTO Etvat r) drcEipov.
"Airsipov [xiv ouv 6'ti oux svSs/ETai ue'yeOoi; eTvoi , Se-
SsixTai Tcpdcspov ev toi; tpuatxoT;- 6*ti Ss to tcstcs-
paau-Evov douvaTOv £/Etv Suvajxtv drcsipov, xat 8x1
10 dSuvaTOv CiTcb TrsrcEpaafxsvou xtveTaOat ti aTcstpov /po-
VOV, SE'SsiXTat VUV. Tb Se Ye TCpWTOV xtvouv dtotov XtVEt
xtvr,aiv xal drcstpov /pdvov. <I>av£pbv to(vuv 6'ti doiai-
psrdv saTt xal d[XEpE<; xat oiSsv l/ov ixeyeOo;.
07»-0-«
(WL)
aiunt esse anlipcristasin. Sctl tst impossibile , ea de qui-
busdubitatum fuit, aliter solvere, quam eo inodo quem
diximus. Antipcristasis aulcm simul facit omnia rnoveri,
et movere, prointle etiam quiescere ; nunc vero videlur
iiniiiii quidpiam moveri conlinenter; a quonam igilur?
quandoquideni non movetur a se ipso. (6) Quoniam aulem
in iis quai sunt , necesse est sempcr motum esse continuum,
hic vero estunus, necesse autem est tiiiiiui motum esse
aliciijus niagnitudinis (id enim non movetur, quod est
magnitutlinis expcrs), et iiniiis et ah uno : alioqui oon erit
conlinuus, sed alleralteri ha?rens, ac divisus. Id igitur
quod movet , si unum est , aut movet qiimu moveatur, aut
quum sit immcbilc. Ac siquidem moveatiir, constqui
oportebit, ut et ipsum mutettir, et simul movealur ah ali-
quo : quocirca stahitur, et ad hoc pervenietur ut movealut
ab iiumobili. Iloc enini non est necesse ut simul muletur,
sed semper potcrit aliquid movere(nam ct ita movere,
labore vacat) : et hic motusaut solus, autmaxime omnium
est xquabilis : quoniam id quod movet, nullam suscipil
mutationem. Oporlet autem nc id quidcin quod movelur,
rationc babita ejus quod movet, suscipere mutationem, ut
motus sibi similis sit. (7) 1'orro oecesse est ut vel sit iii
medio , vel in circulo : principia nanique ha?c sunt. Atqui
celerrime ea moventur, qua; sunt moventi nuvinn- pro-
pinqua : talis autein cst molus universi : illic igitur cst U
quod movct. (8) Exsistit autcm dubilatio, an pos-al ali-
quid , 111111111 moveattir, moveri continenter, ac non potiu;
ut id quod pellit iterum atque iterum , eo quod deinceps e-J
continenter. Vel cnim oportet ut ipstim pellat, vel ut tra-
hat, vcl ut faciat utrumque, vel aliquid diversum excipitt,
neiupe aliud ah alio, ut antea dictum fuitde iisquae proji-
ciuntur. Quodsi , qiiuin dividuus sit, acr vel aqtia movet,
non tamen ut seinpcr moveatur ; utroque auleiu uiodo otm
potest esse unus motus, sed cohajrcns : solus igitur est
continuus quem id eflicit , quod est immobile. Quuin enim
semper se similitcr habeat , etiam ad id quod movelur. ei-
militer se habebit , et contineuter. (9) His autem deftnitis,
perspicuum est , iinpossibile esse ut id quod prinnim mo-
vet , et est immobilc , liabeat aliquam inagnitiidineiu. Nam
si magniludinem hahet , necesse est ut ipsum sit vel floitum
vei inlinitum. Ac non posse quidem esse magnitudinem io-
fiiiitam, probatum cst untoa in Physicis; magnitutlineni
vero finitam uon posse hahere vim inlinitam , et csse iiu-
possibile ut a linito moveatur aliquid tcmpore inGnito,
nunc probatum liiit. Atqui primum movens, eflicit tnotnm
n-lri iiuiii , alque inlinilo tempore. Perspicuum igitur <st .
id esse individuum, ct vacare parlibus, et nullain babcre
inagnitudinem.
 API2T0TEA0Y2
IIEPI
OYPANOT
BIBAION A.
CAP. I.
'II Tcepi cpuastoe; £Tri5Tr'u.iq o/eSov rj TcXEtaTr, cpaivs-
tsci TTEpi te atouaTot xsi [xEYE^Or] xai Ta toutcov ouaa
TcdOr, xat Ta? xivr,aEie;, eti Se Tcspt tocc; dp/dc,, oaat
ttjc. TotauTTjt; ouaia; sictv tcov yap cpuaEt auveaTtuTcov
6 tcc tis'v e\jti awitaTa xai u.eye^Ot, , toc o' e/ei aeou.a xai
[UfsOoi;, Ta S' dp/ai Toiv e/dvTO)v eiciv. (2) iuve/se; uiv
oOv EffTi to StaipsTov sie; dei StaipSTa, acou.a Si to TcdvTT)
JtatptTOv. MeyeOouc; oh to usv e'^' ev Ypau.aT) , to
0' eni ouo eTCtrceoov, to b" erci Tpta ceoua- xai Tcapot
k Tceura oux ecrtv dXXo (xeyeOoc; Seoe to tcc Tpta rcdvTa
Etvai xai to Tpit; TcdvTT). KaOaTeep yip cpatji xal ot
IIuOxYtipeioi, to Tcav xat toi TcavTa toic, Tptaiv toptCTat,
t-asutt, Yap xoci uiaov xai dp/r, tov aptOabv e/et tov
tou TcavTO;, TaiJTa Ss tov tt;; Tptdooc;. Atb Tcaoi tvjc,
ii sucjeco; siAr.cpdT e; coajcep vduouc; Ixecvt,;, xai Tcpb? tocc,
rfictTEiacypcojjieOa tcovOecov tco ocptOu.to touto>. 'ArcoSt-
COU.EV 8s xai tcjc; TCpoar,YOpiae; tov Tpdrcov toutov toc
Ycp ouo dutpoi usv Xs'yojaev xai touc; Suo ducpoTe'pouc; ,
zavTa? 0' ou XsYOuev, dXXa xaT& tcov Tpccov toutt,v
*' tt,v 7cpoaT,Yopiav epaptsv TcpcoTov. TaCta &', coaTCEp sipr,-
■cctt, Sta to tt,v epuaiv aijTTjv outojc; dTcoiyEtv dxoXouOou-
ftEV. (3) "Qct1 ETcsi Ta TcdvTa xai to rcav xat to te'Xeiov
ou xaTa tt,v toeav Siacps'pouciv dXXrjXcov, dXX' Eircsp
»pa , h t?5 uXt) xott dcp' cov XeY°vTat , to acoaa pcdvov av
'"• str, tcov cieyeOwv rsXeiov • udvov Ytip copiaTai toT; rptatv.
Iouto S' iaTi rcav. Tpi/9) os ov oiatpETOv TcdvTT) Stat-
oetov laTtv tcov 3' dXXorv Tb uiv ecp' ev, to S' Erci Suo-
co? Y"p tou dptOaou TETu/rjxaatv, outoj xat tv^c; Statpi-
CEcoc; xac tou cjuve/;ouc; ■ to u.ev '(tt.o ecp' £v ouve/e'; , to
30 0' ETti OUO , TO Si TcdvTT) T010UT0V. (i) "OaX U.£V OUV
otatpETa Ttov cxeyeOcov, xai auve/T, TauTa. Et Ss xat
Ta auvevT) TtdvTa StatpETa , outcoj S»;Xov tx Ttov vuv •
otXX' exstvo ulv orjXov, wc, oux eaTtv ei; dXXo yevo; (jteTa-
€aaic. , coarcep ix. u^xoui; ecc; ETcisdvEtav, ei; SJ acoua k\
35 ETrijpavEiac;- ou yap av eti to toioutov te'Xeiov eit) cjtE^YE-
60« • dvaYxr, y&P Yl'YV£<7"3t Triv E"6aaiv xaTa tt,v eX-
'/Ei!yiv, ou/ oTovTe OE to te^Xeiov iXXeijTEiv TcdvTrj yotp
;iG7
ARISTOTELIS
DE
CMLO
LIUER I.
Sdentia naturalis ferc plurima , ut manifestum cst, circa
corjjora, niagnitutlincs atque liorum affeclus ct motus, et
insuper circa principia qua; snnt subslautia; talis, versatur.
Eorum enim quajnntui-asunt, aliasunt corpora et magnitu-
dines, alia corpora ac magnitudinem liabent, alia prinripia
liabenliiun sunt. (2) Continuum igitnr est, quod in divisibilia
seniper divisibile est. Corpus autcm cst , quod est divisibile
omni ex partc. At magniludinis ea quidem quae ad unum ex-
tenditur, linea est : ea vcro, qure ad duo, supcrficies : at
ea qua;ad tria, est corpus; atque prater ltas nulla alia
prorsus cst magnitudo, propterca quod ipsa tria omnia sunt,
et tcr ipsum omni cx parte. Nam, ut Pytbagorici ctiam in-
quiunt, ipsum omne atque omnia tribns sunt definita : finis
enim, inedium atque principium, ipsius omnis numeriim
liabent : ba;c autem trinitalis: Quapropter hoc a natura
numero sumpto , perinde atque quadam illius lege, et in
deorum sacrificiis celebrandis uti solemus. Assignamns
insuper et appellatioues boc modo : duo enim ambo dici-
mus, et duos ambos vel utrosque , non autein omnes : at
de tribus hanc appellalioncm dicimus primo. Haec auteni
ita diciraus, quia sequiiniir, uti diximus , ipsam sic prolici-
scenlem naturam. (3) Quare quum omnia, omne, alque
perfectum inter sesc non dilTerant forma, sed, si forte, nia-
teria tantum ct bisce de quibus dicuntur : corpus profecto
magnitudinum solum perfectum erit. Solum enim istis
tribus est definitum. Hoc autem est omne : atque quum git
tribus ex partibusdivisibile, omni ex parte atqne omnino
est divisibilc : ceterarum autcm niagnitudinum, altera ad
unum, altera ad duo cst divisibilis. Nam ut numerum sub-
eunt , sic et divisionis continuationisque participes sunt :
alia enim ad nnum continua est , alia ad duo, alia omni ex
parlc atque omnino est talis. (4) Quae igitur magniludinum
sunt divisibiles, eae continmn quoque sunt. Atsi omnes
quoque continua; divisibiles sint, nondum ex bisce, qua-
nuncdiximus, patet. Verum illud emersit, inaliud, in-
quam, gcnus e corpore migrationem non esse : ut ex lon-
gitudine in snperficiem , et ex superficic fit in corpus. Non
enim lalis profecto magniludo perlVcta fuerit : fiat enim egres-
sio ratione defectionis necessc est : at perfectura, defeclioncm
habcrc non potest • e«t ncmpe omni ex parte. lioniin igitnr
 sr.s IIEPI OYPANOT A, [i.
ioriv. Ttov uiv ouv £v uoptou eioei oojuaTOjv x»xi
tov Xoyov ^xaoTov eotiv Ttdcac ^ip (yzi toh; StaaTa-
0£i;. 'AXX' ojptaTai 7tpbc to 7tXr,atov acsSj , Stb TpoTtov
Tivi 7toXXi tojv aoiuaToiv ExaaTOv eVtiv. Tb oj 7tav
t> o£ TauTa udpia , te'Xeiov avayxaiov eTvai xal xaOaTtEp
TOUvou.a ar)ua(vEi , TtdvT/), xai uf) trj usv ttj o' ou.
CAP. II.
IlEpi uev ouv TTj? tou Ttavrbc tpuoEojc , eit' a7t£tpd;
eoti xaTot to ue'yeOo; eite 7tE7ts'pavTat tov auvoXov
oyxov, uoTSpov E7ti5XE7tTe'ov itepi Se twv xaT' siooc
lo oOtou uopuov vuv Xe'yo)uev dpyf,v Ttoir,adusvot Tr'vSs.
(a) riotvTa •yipTa ouaixi aoiuaTa xai ucysOt) xaO' auTi
xivr,ri Xe'you;v Etvai xa^i totcov ttjv yip tpuatv xtvr,-
asoic ap/r,v Eivat tpauEV auTOtq. Ilaaa Sk xt'vr,atc oar)
xa^i T07tov, f)v xaXouuev tpopdv, r) suOeia f) xuxXo) r, sx
16 toutiov utxTTi- aTtXat yip a&Tai Suo udvat. AtTtov
3' Sri xai Ti (J-£YE'Or| Taura aTtXa udvov, fj t* EuOEta xat
f) 7t£pitpEp7iC. KuxXoJ U£V OUV sWlV fj TCEpl TO UEOOV,
EuOETa 3' f) dvio xai xaToi. Aey<>) S' avo) uev tt,v aTtb
tou usaou, xaTto oe Tr,v Irci to ue'oov. (3) "Uot' avoiYxr)
20 7taaav Etvai Tr,v aTtXrjv tpopav ttjv usv drtb tou us'aou,
TT,V O' ETti TO UE'lJOV, TTjV Oc 7tEpl TO U.e'<JOV. Kat EOIXEV
. T)xoXouOr,x£vai xa^i Xdyov touto toTc i\ apyrjt;- to te
yatp ooiua aTtETEXitjOr) iv Tpiot xai r, xwjiic auTou.
(*) 'ETtEl OS TWV OOIUOITIOV T^ |XEV e'<JTIV CtTtXa T^ Sl
26 auvOETa ix. toutiov (Xeyio S' a7tXa o'aa xtvr^aEtoc ap/T,v
E^Et xaTa tfuotv, olov Ttup xai ytjv xat Ti toutojv eiSt)
xat Ti ctuyyevt] toutoic), avotYXT) xat Tac xtvriSEtc Eivat
Tic ulv aTtXac Tac Bl utXTac 7to>c , xai to>v usv aitXtjjv
arXac, utxTic Sk tiTjv ouvOetojv, xtvEto-Oat os xaTa to
30 E'TtixpaTOUV. (b) EiTt£p ouv ItTTtv aTtXrj xivr,(jic, a7tXr]
S' f, xuxXoj xi'vr,(Tic, xat tou te aTtXou otoijiaTOc aTtXrj
f, xtvr,(jic xai f) aTtXr] xiVT)oic a7tXou owuaTOC (xat ^ip
av ouvOs'tou r, , xaii to l7ttxpaT0uv EOTat J , avaYxaiov
Elvat ti (jojua artXouv S 7ts'^uxs (pspsoOai tt,v xuxXoj
3& xi'vr,oiv xa^i t^,v lauTCu (puotv («) piausv ^ap ivoi/e,-
Tat Tfjv a)>Xou xat iTs'pou , xa^i (puatv Ss aSuvaTov,
Ei7t£p uia sxotaTou xtvr,atc f) xa^i (puoiv twv aTtXoiv.
(7) "Eti £t f) Ttapa tpuatv E'vavT(a tt) xa^i tpuaiv xat sv
Ivi ivavTiov, avotYXT), etceI aTtX?) f) xuxXo), ei ut) eatat
40 xa^i tpuatv tou tpspouEvou ouuaTOc, Ttapa tpuaiv auTOu
stvai. El ouv 7tup f) aXXo Tt tojv toioutojv eoti to xuxXoj
•^EpduEvov, tvavT<a f) xa^i tpuatv aijToij tpopa EOTat t?)
xuxXw. 'AXX' h Ivl £vovt(ov fj 8' avoi xai xo(toj
aXXr'Xaic evavTiat. (s) Ei S' ETEpdv ti eoti oioua to
15 -jjEpdusvov xuxXoj Ttapi tpuatv, laTai tic auTou dtXXr,
xtvriaic xa^i tpuatv. Touto S' dSuvaTov • Et uiv y^P
f) dtvo), 7tup EOTat t) av-p, e! S' t) xoitw, CSojp f) ytJ.
(n) 'AXXi uf,v xai Ttpo)Tr,v ^e dvaYxaiov EivatTfiv Totau-
TT,V (popdv. Tb Y^p Te'X£10V TtpOTEpOV ttj tpuaEi tou 4te-
i>" Xouc, 6 Ss xuxXoc Toiv teXsioiv, suOEta ok Yp5tjxuf|
ouSEUia- outs Y"P *l ofTtEipoc («X0' Y*p *v TtEpac xai
teXoc ) outs tojv 7t£7tEpaouE'vo)v ouOEuta (Ttaawv vip
(m,ia>.)
corportiin, qiirc partis subeunt rormam, tale iinuniqnwligii
l"'i rationem : omnes enim habent dimensiones. Attimen ad
iil qnoil pst pri i|iiiiqiiiiin , tactu et>t ilrliniliim : idcirco cor-
porum unumqtiodque multa quodammodo ect. 1|«mhii aiitnn
omne, cnjus liae sunt partes, perfcctum esse necesse est , et
onini ex parte atque omnino, ut nomen ipsum signiBrat,
et non partim esse, partim non esse.
De ipsius ij;itur univorsi natura, sive sit masniliidiiif
inlinita, sivc tota mole linila, posterius oonsidiTrniu»
o|iorlet. Nunc de parlibus ipsius per specieui dicrmlum
esse videtur, liinc exordio suinplo. (2) Omnia eniin corpora
naturalia inagnitudinesque mobiles per se loco dicimus ess*.
Niiliiram eniin , principium ipsis insitum esse motus asse-
riinus. Omnis autem motus ad locum accommodatus , qurm
lationcni consuev inius appellare, aut recluscst, aul cirru-
laris, aut ex liisce mixtus. Simplices eniin lii duo suntsoli.
piopterea quod et magniludines liaesolum simplircs sunl,
recta et circularis. Circularis igilur is cst, qui circa mediura
lil : rectus autem , quo siirsinii itur, atipie deorsum. Alque
de eo Sursuin ire dioo, qtio e medio pergitur : de eo vero Dror-
sum , quo ad uiediuin itur. (3) Quare lationum simpliaum
aliam emcdio, aliam ad medium, aliam cirra mediuniessf
necesse est; atque lioc cum ratione ea qusc inilio dicla
sunt, secutuin tsse videtur : nani ct corpus tribus (oufrtluro
cst, et ipsius etiam motus. (4) Quuin autem corporuni alla
simplicia sint , alia ex bisce coinposila ( atque ea simplicia
dico , qnir motiis secundum naturam principium habent, ut
ignem , tcrrain , lioruinquc spcoies , et ea qua; sunt liis*»
propinqua ) ; motioncs eliam alias simplices , alias quodun
nioilo inixtas csse necesse est : simplirium quideni sim-
plices, compositorum autein mixtas , moverique coinpo-
sita nutu ejus quod in iis supcrat. (5) Si igitur simplev in
natiira rcriiui cst molus, ronversio aiik-ni niotus cst sim-
plex, atque corporis simplicis simplex est motus, el sim-
plcx motus corporis simplicis est ( nam si composili sit,
per id simplex , quod superat , illi compclit ) ; simplei
quoddam esse corpus profecto necesse est, quod quidem
sit aptum circulari motu suapte nalura ferri. (6) tlenim
lieri potest ut vi quippiain eo moveatur motu , qui ad aliud
et aliud corpus accommodatur : at ut eo movcatur secun-
1I11111 naturam , licri nequit, si uninsciijusque corporis
simplicis untis sit inotiis ei compctcns secundum nalurani
(7) Si is praetcrea motus, qui pratcr naturam est, ei qoi
secundum natiiram est, adversatur, unumque unicontia-
rium est; qiiiiin convcrsio sil motio siniplex, si non se-
cundum naturam ei corpori quod fertur, inest, praeter na-
liiram insit eidem necesse est. Si igitur ignis sit quod vi
uonvcrtatur, aut quippiam aliud tale, naturali» ipsius motus
convfi.-ioiii contrarius erit. At uiiuiii uni contrariuui esl ■
atque motusii quibus infera superaqueloca petiintur, inler
sese contrarii sunt. (8) Sin vero quodpiain aliud rorpus
adsit , quod prarter naturam in orbcm fertnr, erit alius
quispiam motus ipsius secundum naturam. At id e>sc in u
potcst. Nam si sit is motus quo sursiim itur, ignis vel arr
erit : sinisquodcorsumacccditur, terraerit, velaqua. (9)»'
vero talem lationcm et primain esse necesse est ; perfrtl"'"
enim, imperfectum antecedit natura. Atque circulusqui-
dem ex perfectis cst , linea vero recta , nulla est sane per-
fccla : neque enim iulinita ( terminum enim atque linem lw-
beret ) ; neqiif linitarum ulla (est eniniquippianirvlni oov>e>
 (*,) DE C/ELO LIB. I CAP. III.
eW ti exTOC auejrioai Y4p ivoeyeTaibTcoiavouv). Qor'
EiTtep T| (1£V TtfOTEpa XlVTjOlC TCpOTi'pOU TT) tpuOEt OtOlia-
TOf, »i c$£ xiixXw Ttporspa ttjc EuOeiac, r) 8' etc' euOeiac
twv aTtXiov oo)u.aTwv eoti ( to' te v4p Ttup iV EuOeiac
t ovw cpepETai xai t4 Yer,p4 xaTW Tcpbc to ueoov), dvaYXT]
xai tt.vxuxXw xivt|0"iv twv aTcXtov tivoc, Eivai oo>u.aTo>v
xfiv y*P (JttxTwv ttjv tpop4v EtpaitEV eTvat XaTOt TO ETCl-
Xp«TOUV £V TT| U.l?£l TtOV aTcXSv. (lo) Ex T£ 8t| TOUTtOV
cctvepbv 6rt TtetpuxE Ttc, ouoia owu.aTOc aXXvi Tcapa t4c
iu evxauOa ouordoEtc, OsiOTEpa xal TcpOTEpa toutimv arcav-
twv, (n) xav £t tic eti Xa6ot Ttaoav eTvat xt'vr,oiv
rj xat4 cpuotv r) Ttapi cpuotv, xal ttjv dXXo^ Tcapa cpuatv
Ite'p<>) xot4 cpuotv, olov tj dvw xat rj xctTto tcetcovOev
r, u.ev yip to> Ttupi , r) tU ttj ytj Tcapa cpuotv xai xaTa
lt(put;iv- werr' avayxaiov xat tt|v xuxXw xtvrjatv, t-Tcetor)
toutoic. Tcapot epuatv, iTEpou Ttvbc etvat xaTa epuotv.
(12) ripbcos toutoic, etu.e'v eoTtv f, xuxXti) Ttvi tpopi xaTa
epuotv, or,Xov o>c EtTi dv ti awu.a tiov arcXiov xai Tcpw-
twv, <S ratpuxev, warcEp to irup dvo> xal tj ytj xaTio ,
»0 exeTvo xuxXo> <p£'p£o0at xaTa <puotv. Ei 0£ Tcapa epuotv
tp/peTat t4 <pepdu.£va xuxXw tt,v TCEptc; cpopdv, 0auu.aoTOv
xai TtavTEXtoc, oXoyov to u.dvr,v eTvat auvEyrj tbutt,v tt,v
m'vr,oiv xat dtStov, ouoav Tcapi tpuotv- tpatvETat yap ev
■je toI? dXXotc; Tayrtora tpOEtpdu.£va t4 Tcapa tpucrtv.
54 "Qtrr' Et^TCEp Itrri Ttup to tpEpdu.Evov, xaOaTCEp tpaat tivec,
ouOev tJttov auTto Tcapa tpuotv r) xivT)0"tt; Iiitiv auTT|
r, tj xaTW Tcupbc, Y<xp xiv7]0"tv 6ptoptev tV dirb tou u.e-
crou xaT' EuOfTav. (13) Aio'TCEp Ec; aTcdvTt<)V av tic, tou-
TWV 0"uXXoYl!IoU,£VOC TCtOTEUOEtEV O)? EOTl Tl TCap4 Ttlt
*i JwuaTa t4 6*£upo xa\ Tcept f,u.a; £*TEpov X£^0)pt0"u.evov,
ToeouTto Tiu.tuTEpav e^ov tt,v tputnv SotdTcep dcpeoTT,XE
Toiv ivrauOa TcXetov.
CAP. III.
'Ercei 8e t4 uiv uTtdxeiTat t4 6' dTcooe'<5£iXTat Ttov
!ipT,u.evtov, tpavepbv 6rt oute xou30TT|Ta oute pdpoc e/_et
^ cwu.a fiTcav. Aei Se uTCoOeaOat t( Xe'Y0u.£v to papu
xii to xou^ov, vuv (jilv txavioc <S>c Tcpbc ttjv Tcapoutjav
/peiav, dxpttjetOTepov 81 TcdXtv, 6'Tav eTcitxxoTcioixEV Tcept
TT,c ouciac auTtov. liapu u.ev ouv ectto) to <p£'p£aOat
~e?uxb; ETci to u.£<iov, xoucpov 6e to dirb tou (jleoou, ^a-
<d futiTov ol to Tcatrtv ucptcTTdu.Evov TOtc xaTO) tpEpotilvoic,
xoutpOTaTOv Sk to Tcaoiv ErcnroXdiJov toTc dvto tpepotxe-
votc. 'AvdYXTj 8e Tcav to tp:pdu.evov v) xaTw t) dvw
r, xouydrTjT' e/etv ?, pdpoc ^ du,cpo), (jlt, Ttpbc to auto
oe • Ttpbc dXXT,Xa Y<«p ^OTi papea xai xou^>a, olov dr;p
'•'• itpic uowp, xa\ Ttpbc yt,v uSo)p. (2) Tb 0T| xtixXo) owu.a
cpepduiEvov dSuvaTov e/etv [Jdpoc t) xcJucpoTTjTa ■ ouTe y4p
xaT4 cpuotv oute xap4 cpuotv evtJeveTat outw xivr|OT,vai
StI to uioov y) aTtb tou uioou. Ka^4 tpuotv p±v fap
oux eoTtv auTtji ri Itc' euOEtac tpopd- u,(a yap T)v IxdoTou
'■'" twv aTcXiov, oioT' Etrrai to auTO Ttov oSto) tivi epEpoiie'-
vwv. IIap4 cpuotv 0' £ve-/0E'vroc, £t u.ev t| xotw Ttap4
suoiv, tj dvo) eorat xa^4 cpuotv f l S' •?] avo) Tcapa »u-
ARISTOTILI& II.
309
quippe quum fieri pmsit ut cuivis inorenicntuin addatur).
Quare si prior quidcm inotus , corporis sit prioris naturA ,
convcrsio vcro prior sit recto, atquc ipse rcctus corporum
sit simplicium inotns ( ignis cnim loca recto inotu supera
petit, et terrca corpora codem ad infera mediumque fe-
runtiir ) ; et ipsam sane conversioncm cujuspiam corporis
simplicis esse necesse est. Mixlorum enim lationem ejusce
nutu simplicis fieri diximus , quod in mixtionc tloiniuatur
ac superat. (10) Ex liis igitur patct, aliam quandam in ra-
tione rerumcorporis substantiam essc, praetereas corporum
constitutiones, qux lilc sunt, diviniorem liis univcrsis
atque priorem. (II) Practerca si motus omnis aut secun-
dum naturam, aut prrnter naturam est, et qui motuum est
cuipiam pra-ler naturam, is alii naturalis est (quale lit
in liisce motibus, quibus sursum itur atque dcorsum :
alter nnim igni, alter terra?, scciindum naturam ct pra:-
tcr naturam est) .- csnversionem etiam, quum liorum
respectu sit prxter naturnm , alii cuiptam competcre sc-
cundum naturam, nccesse est. (12) Insupcr, si conrersio
cuipiam compctit secundum naturam , patct esse aliquod
corporum simplicium atquc priorum , qtiod quidem sic
suapte natura versatur : ut ignis siirsum , ct tcrra dcorsum
fertur. Si vero corpora quae vcrsantur circa medium,
praeter naluram feruntur, mirabile sane et rationi prorsus
contrarium , liunc solum motuum continuum esse perpe-
tuumque, qui quidem praeter natiiram illis corporibus
inest. I11 ceteris enimea qux praeter natnram sunt, ci-
tusime corrumpi perireque videntur. • Quare si ignis sit id
quod versatur, ut quidam inquiunt, non minus hax motio
prirter naturam est ipsi , quam ea qua infera Ioca pctuntur.
Ignis enim eum csse motum videmus, quo rccta pergitur
e medio sursum. (13) Qunpropter cx liis omnihus quispiam
rationibus, corpus quodpiam aliud esse crediderit, praiter
ea corpora, qua; hlc ct circa nos sunt, scparatnm, tanto
prtestabiliorcm habens naturam , quanto plus ab istis cor-
poribus distat.
Qiiuin corum quec dicta snnt, alia supposita sint, alia
demoiistrata ; patet, nec levitatem ncc gravitatem haberc
corpus universum. Atque supponaturquidnam id quod leve,
et quiil id quod grave nuncupamus, oportct, quoad satis
cst ad usum pra^sentcm : cxactius autem rursus dicemus ,
quum substantiam ipsorum considcrandam aggrediemur.
Gravc igitur id sit , quod aptum est ad medium ferri : Leve
id, quod aptum cst e medio ferri : Gravissimum id , quod
sub iis omnibus collocalur, qua; deorsum feruntur : Levis-
siirniiu id , quod super omnia collocatur, quae sursum per-
gunt. Omne autem quod fertur sursum aut dcorsum , aut
levitatem autgravitatem habeat , aut utrumque, atnon ad
idcm, necesse ««t : ad alia namquegravia sunt, leviaque, ut aei
ad aquam, ct nqua ad terram. (1) Corpus igitur idquod ver-
satur,impossibiIc est gravitatcm aut levitatem habere. Ficri
enim non potest utipsum autsccundum naturam, aut pra>
ter naturam ad medium aut e medio movcatur. Latio enini
recta, non compelit ipsi natura : nam uniuscujusque cor-
poris simplicis una esse latio dicebatur. Quare crit idem
cuin ali<itio corum corpornm , qna; recto motu cienlur.
Quodsi praeter naturam feratur, si ea latio, qua deorsum
itur, sit pra.-ter naturam, ea sane, qua sursum pergifr.
ipsi compctit seciindum naturam : si practer naturam sit
ista, secundum naturam ha,>c compelet sane. Posuimus
24
 370 IIKI'1 OVPANOV A, ■/.
oiv, v} xaTO) xaxi tpiioiv • eOeuev ^ip twv tvavnoiv
o) f| £Ts'pa Tcapa tptioiv, tvjv IxEpav eivai xaxa cpiiotv.
(3) 'Etcei 8' ei; to aCiTO cpepeTat to SXov xai to udptov
xava cpticitv, otov rcaoa yr) xat utxpd piliXo; , ouu6aivet
G TtpioTov uiv urJTe xoucpdrviT' eyetv auTo uv)5euiav utjte
[Jdpo; (yj yap av Trpd; to ueoov v) drco tou" ueoou vjcu-
vaTO <p£'p£oOai xaTa tt,v lauTou tpiiotv), etceiO' drt doii-
varoy xtvr/J^vat tv;v xaTa totcov xivr^otv fj dvto v) xaTO)
xaTati7rdjuevov oute ^dp xaTa tpuatv IvSe^ETat xtvr,Ovivai
10 xtvritiiv auTtji <xXXr,v oute rcapa cpuotv, outs auTto oute
Ttov uopitov oiOevi- 6 yap auTO; Xdyo; rcepi SXou xat ue-
pou;. (4) 'Ouotto; 5' euXoyov uTtoXaSetv Tcepi rutou xai
6'ti aYe'vr,TOV xai dcpOapTOV xai dvauje; xai dvaXXottoTOv,
8ta to vtYvtti6ai usv drcav to Y'Yv°iaEVOV *» evavTtou te
16 xat uicoxEiuevou Ttvd;, xat cpOsipeoOat iooauTo>; utcoxsi-
ty.e'vou Te tivo; xat 6tc' IvavTtou xai si; Evavriov, xaOd-
trcep ev toT; rcpojTot; etpr,Tat Xoyoi;- tiov 8' evavTtoiv
xal at tpopat EvavTiat. EI tSrj touto> ur,8cv ivavTtov
IvSsyETat Sta to xat ttj tpopa tv; xuxXoi urj Eivat dv tiv'
SO evavviav xivr,otv, opOio; eoixev /, cpiiot; to ue^XXov iaeoOat
dYEvr,TOV xai dcpOapTov e^eXeoOat ex Ttov i^vavTuov ■ ev
toI; IvavTiot; y«? f| YEvesl< *"' *) ?9°pd. (5) AXXd u-Xv
xai to auJavduEvov fiirav au^dvETat xai to cpOIvov tpOivet
drcd ouyyevou; icpootdvTo; xat dvaXuoue'vou ei; ttjv
S6 GXr,v TOUTto 0' oux EtiTtv i\oZ yeyovev. El S' EO-ci xai
ttvau;r,TOv xai dtpOapTov, tt,; auTrj; Siavo>'a; etiTiv utco-
Xa6Etv xai dvaXXotoiTOV ETvat. "EtiTt uiv fap j) dXXoto)-
tjt; xtvr,tit; xaTa to tcoiov, tou Se tcoiou at usv £;ei; xat
SiaSdaei; oux dveu Ttov xaTa TcdOr) YtYvovTat ueraSoXcov,
so oTov uYteta xai vdoo;. KaTa Se TcdOo; Scra UETaSdXXet
Ttov cpucitxtov tnouaTO)v, eyovO' Spiouev TcdvTa xai au-
tjrjtitv xai tpOiutv, otov Ta Te tiov £okov adiuaTa xai Ta
udpta auToiv xai toi twv tpuTtov, duoito; Se xai Ta Toiv
tiToi^Euov totiT' EtTCEp to xuxXo) tiioua ut/t' au;rjtiiv
35 ?X£lv Evde/eTai ur^Te tpOitiiv, euXoYov xai avaXXouoTov
iivai.
fl. AtoTt uev ouv dtotov xai out' aut;r|triv £/_ov oute
tpOititv, dXX' aY»;paTOV xat dvaXXo£o)TOv xai aTcaOs'; ItiTt
to TtpioTov twv oo)udTtov, et Tt; toT; utcoxeiuevoi; tci-
«o oteuei, tpavEpdv Ix twv EipriuEvo^v Itmv. Eoixe S' S Te
Xdyo; toT; tpatvouivoi; uapTupsTv xai Ta cpatvdueva Tto
Xoyo). IldvTe; Yap dvOptoTcot Tcepi Oeiov syouotv utcoXt,-
i|/tv, xaiicdvTE; tov dvo)TaTtoTO) Oeio) totcov aTcoStSoacrt,
xai pdpGapot xai "EXXr,ve;, 6'oot Tcep eTvat vou.i'ouot
46 Oeoti;, Sr,Xov Sti to; Ttji dOavaTtt) to dOdvaTOV ouvripTr)-
u.e'vov dSuvaTOV •fkp dXXo>;. EtTCEp ouv eoti ti Oeioy,
tSoTcep ?oti, xaiTot vuv eipr,ue'va TtEpi tv^; TcpioTV); ou-
oia; Ttov oo>uaTo)v etprjTat xaXio;. 2uu6aiv£t 8i touto
xai SttV Tvj; aioOviOEto; ixavio;, to; ys crcpd; dvOpo)Tcivv)v
60 eircetv tc(otiv Iv ctTcavTi yap to> TcapEXv)XuOoTt jrpdvtp
xaTa TrjV TcapaSeSouevviv dXXr^Xot; uv^uv)v ouOev epai-
vtTat uETaSESXr^xd; ouTe xaO' SXov tov ecr/aTov oupavdv
o(5te xaTot udptov auTOu Ttov otxEitov ouOev. Eotxe Si
xai TOuvoua Tcapi Toiv dp/attov StaSESooOat ueypt xat
(170.)
enlm si contrariorum mctiium allcr ett riiipiam prscto
naluram, altcrum eiileni competere sccuntlum naturaro.
(3) Quumaulcmatl ioVjm loliim ct pars seciinduin naluram
feratur, veluli tota tcrra parvaque gleba , primo qiiitlnn iit
ut neque gravilatem netpie levitatem liabeat 11II.1111 .11,1111
aut ad medium , aut e meilio sane (erri suapte natura (m-
set ) ; deintle lieri nequit ul ipsiuu moveatur niotu a>l locuni
accomraodato , aut sursuin aut dcorsum subien> detra-
ctionem. Ncque enim secundum naturam, neque practer
natnram alio motu moveri potest , aut ip.Miin , aut pars ulla.
Eadem enim est ralio de toto , ct parte. (i) Simili niodo
rationi consenlancum cst , ct ingenerabilc , atquc incorru-
ptibile ipsum cssc cxistimare, nequc incrementa derranen-
taque suscipcre , ncque alteralionibus subjici posse : pro-
pterca quod omne quod gcneratur, ex contrario et f\
subjecto fit quodam ; ct identidem quod corruiiipilur, suli-
jecta materia aliqua ct a contrario ct ad conlrariiim saDO
corrumpitur, ut primis in scrmonibus diximus. Contraria-
rum vcro rcrum etiam lationes contraria; sunt. Si igilur niliil
liuic contrariiim esse potcst , propterca quod ct convcrsioni
nullusest contrarius molus : natura rccte id a contrarm
cxcepisse videtur, quod ingencrahile atque incorruptikile
futurum est : gencralio namque corruptioque in ipsiscon-
trariis est. (&) At vero ct omne quod accrescit, augclur.
ct omne quod perit , pcrit a propinquo quodam accedente,
subeunteque resoliilioncm in materiam : boc autem doii
babet id ex quo cst ortum. Quod si neque accrescere,
neque corrumpi potest, cjusdem est profecto ■cnlciili.v.
et alterationibus ipsmn subjici non po^se pulare. Alle-
ratio enim , motio est in qualitate : qualitatis aulem babi-
tus qiiidem, ct dispositio, non sine mutationibus in pasao
nibus fiunt, ut sanitas atque morbus. Qua' vcro naturaliurti
corporum in passionibus mutantur, ca universa increinenU
suscipere decrementaque videmus, ut animalium corpora,
parlcsque ipsorum, atque plantaruni etiam, ct elemcn-
torum , simili modo. Quare si corpus quod versatur, nequf
incremenla ncque decrementa suscipcre jiotest, eipers
ipsum et alterationum esse , consentaneum est ralioni.
6. Patet igitur ex liisce quae dicta sunt, id quod primum
est corporum , perpetuum esse , et neque accrescere neqne
decrescere, neqne senescere, neque alterationibus neque
passionibus subjici , si quispiam bisce quas sunt supposita ,
credit. Videtur aulein et ratio testis iis esse quae apparent,
et qu;e apparent testes cssc rationi. Omnes enim bo-
mines de diis existimationem bnbent, ct universi qui deos
esse putant, tam Gra>ci quam barbari, ipsum supremnoi
locum diis tribuerunt , proptcrea qnod immortale ad im-
mortale est accominodatum : alio namque modoest impos-
sibile. Si igitur quippiam cst divinum , qnemadmodum el
est : ea sane , quae de priina corporum subslanlia dicta suat,
bene rccteque sunt dicta. Emergit autem boc et per sensnni
respcctu fidei bumance sufjDcienter. In toto namque praHer-
ito temporc per traditam successione mcmoriam posteris ,
nibil mutatum ullo pacto fuisse videtur ant in loto ultiroo
cselo , aut in suarum partium ulla. Vidctur autem el ipson'
 570,271. DE CELO. LIB. 1. CAP. IV.
tou vuv ypdvou, toutov tov Tpdrcov uTtoXauSavdvTtov
#v7T£p xai 7}usTi; Xs'yousv • ou y&p Stto; ouSs Sie; dXX'
innpixn SeT voui^eiv Ta; auTa? drpixvEiejOai Sd;a; ti;
r)u5c AtOTCEp 6); trtpou Tivb; ovto; tou TtptiVrou <ro>-
5 uaTo; itapd yrjv xal Ttup xal depa xai uSoip, atOfpa
itpocrwvduacrav tov dvtoTaTto tottov, drrb tou OsTv dci
■cbv dfStov v_pdvov Ocucvoi t})v ETteovuuiav auTtji. 'Ava;a-
ydpa; Se xaTax£/pr,Tai tw SvduaTi toutio oi xaXio;-
dvoudjti yap aiOtpa dv^i itupd;.
io 7. Oavcpbv 8' ix. twv EiprjuEvtov xal Stdtt tov dpi-
Oubv dSuvatov fivai irXeico tov tcov Xsyout vorv erioudTo>v
aTrXwv tou uev yap djrXou ertouaTo; dvdyxrj Tr)v xivr,aiv
ditXrjv tivat, udva; Se Taura; Etvat cpautv dirXa;, ty;v
tc xuxXto xai tt)v eV euOtta; , xai TauTr,; Suo udpta ,
Is Tr\v uev ditb tou uiaou, Tr,v S' tVt tb usaav.
CAP IV.
"Oti S' oux lcrri tt; xuxXto cpopa «vavTta akXr, cpopd,
7tXtovaydO£v dv Tt; Xdfiot ttjv TctaTtv, TrptoTOv usv 6'tt
tri TTEpiSEpcT tt)v EuOsiav dvTtxsiaOat udXtOTa TtOsusv.
(2) Tb ydp xolXov xai to xupTov ou udvov dXXrjXot;
10 dvTtxEiaOat ooxti, dXXd xal to euOsT, ouvSua^duEva xai
XaSdvra auv6tatv coctt' EtTtsp EvavTta ti; taTt, Tr,v etti
tt;; EuOEta; txdXtOTa dvayxaTov ivavTtav Eivat Ttpb; T>,v
xuxXto xtvTjcriv. (3) Ai 0' etci t% EuQsia; dXXrjXat;
dvTtxEiTat Std tou; toizout;- to ydp dvoj xai xaToiTOTCou
25 ti tcrti Staspopd xai EvavTitoat;. (4) Etceit' ei ti;
urroXauEdvti tov auTov tTvat Xdyov ovTtfp ETti Trj; eu-
Ottac;, xai IttI Tr,; TrtptcpEpouc; (TJivyap aTtb tou A Ttpbc;
to B cpopdv IvavTtav tivat Tr, d7tb tou B Ttpbc; to A), tt,v
£tcI Trji; tuOttac; X^yEi • autri yip TctTttpavrai. Tltptcpf-
3» ptTc; S' aTtf tpot av titv Ttt pi Td auTi or,uitia. (b) 'Ouoto);
ii xai tTtl tou r,u.txuxXi'ou tou ivdc; , oTov drtb toi; V l-n\
to A xai urtb tou A ln\ to V' r) ydp autij ttj ^Ttl ttjc;
otautTpou dcjTiv dti ydp Exaorov Aitir/tvt tJjv EuOtiav
tiOeuev. 'OjAoitoe; Ss xdv tt Tt; xuxXov Trotr]crac; ttjv
b etci OaTEpou r,p;txuxXtou cpopav £?vavTt'av Ge(t| ttj dict Oa-
Ttpou, oTov iv tco SXo) xuxXm ttjv aTtb tou E Ttpbc; to
Z tou H ^[/.ixuxXiou Trj aTtb tou Z Ttpbc; Tb E lv tco
8 r,utxuxXio). El Ss xai auTat tvavTiat, dXX' outi yt
al ETti tou SXou xuxXou cpopai dXXr^Xatc; Sid touto Ivav-
*> tiat. (s) 'AXX4 u.t)|V ouS' r] ditb tou A ETti to B xuxXto
^opa IvavTta Trj drcb tou A iiti to T" £x TauTou y^ip
tic. Tautb f) xivricrtc; , r\ S' IvavTia SitopiaOr) cpopa tx Tot;
EvavTiou eic; to Ivovtiov eTvoi. (7) Ei St xai j)v r'| xu-
xXt.) r»i xuxXo) IvayTia , uaTrjv dv rjv rj Itfpa • ETtl xb
«b autb ydp. "Eti dvdyxrj to xuxXcp cp£pdu£vov 6tco0evouv
dp;du£vov etc; TtavTac; Suoicoc; dcptxvEiejOai tou; ivavTioue;
■tdrrouc;- ttori Si Tditou EvavridTTiTEe; to dtvto xai xaTto
xai to 7rpd<r6ev xai otcictOev xai to Sfijtbv xai dptOTEpdv.
(8) At Sf Trje; cpopac, EvavTitocjEic; xaTi Td; Ttov TOTttov fi-
M slv evavTUtxrftc; ■ fi iaev yap fcrat r,<7av, oux dv rjv xivrf-
eu; auTtov, ei 8' r\ itipa xivrjatc; IxpaTEt, r] ETEpa oux
dv t)V. "Qcjt' «1 ducpdtEpa r,v, u.dTr)v dv OaTtpov r)v
37!
nomen usque ad Uoc tempus ab antiquis hsec opinalis, qu.i:
et nos dicimus , successione traditum csse. Non enim semel,
neque bis, sed infinities easdem opiniones ad nos acccdere
putare oportet. Quapropter quia priinum corpus diversum
quiddam est a terra , igne, aere atque aqua, aethcrcm gnpe-
ruiu locum apgiellaverunt , a semper currcndo (cui OeTv)
per|)«tuo tempore |>osita appellationc. Anaxagoras vero
lioc nominc abutitur non recte : pro igneenim, aellierem
dicit.
7. Patet autem cx dictis etiam, cur inipossibilc cst, numero
plura esse ea qua; simplicia corpora dicuhlur. Simplicis
enim corporis motum , simplicem esse necesse est. Solos au-
tcin motus lioscc simplices dicimus esse, circularem, et
rcctum : et hujus duas partes, unam, qua a medio , alteram,
qua ad uicdiuin, pergitur.
Non esse autem aliam lalionem conrersioni rontrariam,
cx compluribus quispiam sumerc fidem potest. Primo qui-
dem ex co , quia circumnexa: linea3 reclam opponi maximc
ponimus. (2) Concavum enim etcurvum, non solum in-
ter sesc opposita essc videntnr, sed etiam recto, conjuncla
simulque sumpta. Quaic si qua est contraria lalio , eum
motum maxirae, qui fit sunerlinea recta, convcrsioni con-
trarium esse necesse est. (3) At ii qui super linea recta
liunt , intcr scse oppositi sunt ob loca. Supra enim , et infra,
dilTerentia loci atque contrarietas est. (4) Oeinde si quis-
piam eandem e&seputat rationem et in recta linea et in cir-
cumflexa ( lationem enim ab a ad p, ci contrariam esae dicit,
qua a (J ad a pergitur ), is eam lationem dicit, quae super
linca rccta fit : ha?c enim flnita egt. Circumflexa: autem ,
circa eadem puncta infinitx esse possunt. (5) Similiter et in
semicirculo uno , velutay ad 8, etaS ady : cst enim similis
illi quae super diametro fit. Seraper cnim unumquodque per
lineam rectam distare ponimus. Similiter res sese habent
etiam, si quispiam circulo facto lationem eam qua; snper al-
tero fit semicirculo , ei contrariam posuerit lationi , qtiac su-
pcr allcro fit : veluti loto in circulo eam qua ab e ad r, itur
in r) semicirculo , ei , qua a r, ad t pergitur in semicirculo 6.
Quodsi et hae sunt contrarix, at non eae sunt ob lioc inter
se&e contrariae lationes, qua: super toto circulo fiunt. (6) At
vero neque ca latio circularis , qua f> ab a pctitur, ei con-
traria est, qua ab a ad y proticisr.il ur : ad idem enim turc
ex eodem est motio; contraria vero latio, contrariis est locis
definita : a contrario enim ad contrarium itur. (7) Quotl-
si circularis motio circulari esset contraria, frustra altera
esset ; ad idem enim fit profectio pcr utrasque. Praeterea
id quod vcrsatur, a quocumque signo inceperit , ad omnia
similiter accedere contraria loca nccesse est. Sunt autem
loci contrarietates supra et infra, ante et retro, dextrum
et sinistrum. (8) Lationis vero contrarietates, per locorum
sunt contrarietates. Nain si aequalia essent, motus ipso-
rum nonesset : si alter altcrum superaret.alterprofecto
non esset. Quare si ulraque essent, frustra sane corpus alte
24.
 ?72 IIEPI OYPANOV A, i
Obifjia u,r, xivouuevov tt(v auTOu xtvriaiv u.dTr,v yip
uTcdSr,ua touto Xe'youev, oO u.rj laTtv uitdSEatc. '0 S4
Oeoc xat rj cpuatc ouoiv fiarr,v Ttotouaiv.
CAP. V.
'AXX' Itcci StjXov jtepi toutmv, xai Ttipi twv X.otTtiov
t. axeiCTeov, xai irpoJTOv TtOTEpov latt ti aoiua drtEtpov,
ulo-7t£p oi tcaeTotoi toJv dpyauov cptXoadcptov (pr)0r)aav,
rj tqut' £0"Ttv Iv ti tSjv dSuvaTtov • to y&P outoic ■/) ixEf
vo>c £/£iv ou ti (Aixpov dXX' SXov Stacpepet xai tcov Ttpdc
Tr,v TtEpt tt;c dXrjOetac Oeo>ptav. iyeSbv Y^p »utt)
iii Ttaaiov ap/ri Toiv evavTio>aEo>v toTc dito:pT)vau.s'voic Tt
TtEpt ttjc 6'Xr,c cpdaeo>c xat fiyovi xat vevoit' dv, EtrcEp
xai to utxpov Ttapafirivai ttjc dXr,Oetac dcpiOTau,£voic
YtvETai Tcdppo) u,uptOTtXdaiov, olov eitic IXdy iotov Eivat
ti cpatr) ptEfeOoc;- outoc y«P TouXdytaTov eiaaYaYtov t!
ir. u.eyictt' av xiVT)a£t£ to>v u,aOTiU,aTtxoiv. (2) Toutou
5' OtTlOV §Tl T) &Q/\ SuvdjAEt {XEt^bJV rj lieyIOei, SlOTCEp
to £v dpyrj (jttxpdv ev ttj teXeuttj YtvSTat Ttau.u.eYe0ec.
To 8' drtEtpov xat dtpyrjc; lyet Suvautv xai tou Ttoaou
tt|V ueYtcfTTiV, ioo"t' ouSev aTOTtov ouS' dXoYOv to Oau-
S11 u.ao"Tr,v Etvai ttjv Stacpopiv Ix tou XaSeTv d>c Ioti ti
aoiua drcetpov. Atb Ttepi auTOu XexTeov l\ dpyrjc dva-
Xa6owotv. 'AvaY>tr) Stj Ttav aoiu,a ?| Toiv aTcXiov elvat
r, Ttov ouv0eto>v, ujote xal to ditetpov rj ditXouv laTat
rj ouvOetov. 'AXXot u,r,v xai Sti ^e TCETCEpaau,£vo>v Ttov
•it> aTtXoiv dvaYxr) TteTtepaauEvov Elvat to ouvOetov, StjXov
to -(kp Ix TtETtepaau.evo)V xai TtXr,0£t xai u.EY£0£t aUYxet-
(i£vov TtETtEpavTat xal TtXr,0£t xai ueye^Oei- toooutov Yap
eaTtv ec] Satov iari auYxstuEvov. (3) Aontdv toivuv
tdiiv TtoTEpov £vOE/ETat ti Toiv aitXiov drtetpov eIvoi to
3n o.£Y£Oo;, r| tout' dSuvaTOv. ripoyEtpiadu.Evot Sr) TtEpi
tou TtptoTou Toiv ciou.aTU)v, oiitto axoitiou.£v xal TtEpi
Toiv XotTCoiv. Oti uev toivuv dvdYXT) to xuxXo) cp£pd-
pt£vov TtETCEpdvOai Ttav, ix tcovSe SrjXov. Ei Y"P «tcei-
pov to xuxXo) cpepdjXEVov ato|jLa, aTtEtpot EaovTat at aTtd
.16 tou (jtEaou ix6aXXdu.£vat. Toiv S' d7t£i'ptov ToStdaTr,[jia
aTceipoV Sidatrijjia 8s XfYto twv Yp&p-uoiv, 00 u.r,Sev
taTtv E?w XaSeTv iieyeOoc; aTtTdfiEvov twv Ypsftfiiov.
Tout' ouv dvaYXT) aTtetpov etvaf Toiv Y*p TteTtepaau.e-
vo>v dei euTai Tt£Ttepaau.£vov. *Eti S' gcei eoTt tou
40 SoOevTOc; u.ei^ov XoEeTv, wote xaOdirEp dptOpidv Xeyojjiev
ditEtpov, Sti (jLE^YtaToc, oux eaTtv, b auTo; Xoyo? xai Ttepi
tou Siaatr^aToc;. Ei ouv to ulv aTtEtpov ttr| laTt
SieXOeTv, aTtEipou S' ovtoc dvaYxr, aTtEtpov to StdaTTiua
tivat , oux av IvSe/oito xtvr,Or]vat xuxXto • tov S' oupa-
4:. VOV 6ptiiu.£V XtixXtp OTpEcpdflEVOV, xai T(p Xoyo) Se Sto>p£-
t<auev Sti Iot( tivoc, r, xtixXto xtvrjatc;. (4) Eti otco
Tt£TCEpaa(Jtevouy_pdvou iav dcpEXr)c.TCETCEpaa|jievov,dvdYXT)
xat tov XotTcdv etvat Tce7tepaatjie'vov xal lyetv dpyr)v.
Et S' 6 ypdvoc 6 tt)c paSiaeo)? lyet dpyrjv, Iotiv dpyr^
M xai ttjc; xtv>)aEO)c, ioote xai tou jjleyeOouc 8 pefidSixEv.
X)|Jtofioc Se touto xai Ircl twv dXXo>v. Eoto) Srj Yptt^nr]
aTtetpoc, icp' $, ATE, etci OdtEpa, ^ to E- ri S' ecp* t^tci
(«1,275.)
rum esset , suuiri non subiens motum. Frustra enim eatceum
eum dicimus esse, cujus usus non est. At Deus, et natnra,
niliil prorsus faciunt frustra.
Verum ubi ha?c satis probata, de reliquis consiilcremiK
opurtut . Ac primo considerandum est, utrum sit corpnsquod-
piam infinitum , ut complures antiquorum putarunl, an id
ipsum 111111111 quitl sit eorum qn.r fieri nequeunt : lioc enim
an illo modo res sese liabeat, non pariim, sed tolum a.l
veritatis contcmplationem utique refert. Ktenim Inc fere
contrarietatmn oninium, bis qui de natura tota aliquid
dixcrunt, principium et fuit , et lieri sane potest : siquidem
ct parvus exitus a veritate fit liiscc, qui exorbilaverunt , *i
longe progrediantur, decics millies major. Veluli si quis-
piam magnitudinem aliquam minimam dixcrit esse ; liic
enim niinima magnitudine introducta , maximas rerum ma-
tliemalicarum utique dimovebit. (2) Atque hujus causa esl,
principium vi majiis quam magnitudine esse. ldcirco quod
in principio parvtim est, id in fine valde magnuni emerget
fnfinitumaulem, ct principii vim et quantitatis maxinum
babet. Quarc non est absurdum , nequeegrrditur rationetn,
aduiirabilem diffcrentiamesse ex iufiniti positione,si quU-
piam sumpserit inGnitum corpus in ratione rerum quodpiam
esse. Quamobrein, aprincipio repetentes , de ipso ilicamiii
oportet. Omnc itaque corpus aut simplex aut compositum
essc necessc est. Qnare et inlinitum ipsum, aut simplex,
aut compositum crit. Atqui palet , si simplicia sinl fiiiiU,
composifiim necessario finitiim esse. Quod enim ex multi-
tudine finilis ac magnitudine constat , id et multitudine rt
magnitudine cst finitum. Tantum enim crit , quanta siml -
ex qnibus componitur atquc constat. (3) Restat igiturvidere
utrum simplicium quodpiam corporum infiuitum maaiifn-
dine esse possit; an boc fieri nequeat. Atque prius hoc 6>
primocorporcvisoacpertractato, dereliquisdeincepscoasi'
deremus. Corpus igitur, quod vcrsalur, necessario omne lini-
tum esse, ex hisce patere potest. Nam si corpus , quod rersa-
tur.cst infinitum.infinitajprofecto eruntet rectajline* qu*
e medio protrahuntur. Infinitarum autem intervallum efiam
infinitum est. Atqne intervallum lincarum i.l dico.cxlr»
quod nulla magniludo tangens lineas sumi potest. Hoc
igitur infinifuni esse ncccsse cst. I inilarum enim intervil-
lum scmper finitum erit. Fieri prailerea potest ut eo n«-
jus, semper sumatur, quotl datum est. Quare eadem ratio
cst et tle spatio , qiiemadmodum numerum ex eo dirimu*
iiilinil 11111, quia maximus non est. Si igitur fieri nequit ul m
infinito fransitus fiat, atque ejus quod est infinitum, tnler-
vallum ctiam infinitum esse necesse est; fieri profecto non
potest nt hoc circumversetiir. At vcrsari cadum videtnus,
ralioneque jam definivimus, conversionem corporis motio-
nem cujiispiam esse. (4) Prselerea si a finito tetnpore finitum
tempus abstuleris , et reliquum finitum esse, principiumqn'
habere necesse est. Si tempus autem ambulationis prito-
pium habet , motionis etiam principium est. Quare prinri-
pium magnitudinis quoquc ejus erit , super qu« ambuM»
fuit. Eadem est ct in ccteris ratio. Sit itaqueaY«l'B*ai*''
teraex |>arteinfiiiita, quia ipsuineste : et rursusalia atlaii
 ("»•) DE C^iLO LIB. I. CAP. V.
BB, £7t' duepoTspa aTCEipoc,. EJ Sr| Ypdii/si xiixXov T| to
Al'E oto tou T xivTpou, Tiuv&usd tcots ot<j8rj<j£Tai
XUxXti) TT,V BB T| TO APE TtETCEpaO-fxivOV ypOVOV & Y"P
kS? ypdvoc, iv <5<j<o xuxXw r;v!yOr| 6 oupavdc. , TcercEpa -
:. dtiEvoi;. Kal 6 dtprjpriuivoi; apa , 8v ^ Tiuvouca i<p£-
p£To. "Ecrtat apa Tt; dp-y_T| ^ TcpoJTOv r, to ATE ttjv
ti BB etsixev. 'AXX' aSuvaTOv. Oux apa Isti xuxXip
irpasr.vat to aTCEtpov. °12ot' ou8e tov xdcrjxov, e! ijv
aTtEipoc,.
iii 6. "Eti Ss xai ix tmvoe cpavEpdv, ort to aitEtpov
aSuvatov xtvT.6T.vai. "E(Jto> Y"p t. to A <p£po|xivr)
irapi tr.v B, 7iSTC£pa<JUEvr, itapa 7t£TtEpa<jusvT]v. '\vtifxi\
Sr. aua tt,v te A ty;? B aTtoAEXuaOai xai tt,v B ttJ?
A' oiov Y^p *l Erlpa litiSaXXEt Trjs iTEpa?, xai r| iripa
ii. exEivr,; toooutov. El uiv ouv du:po> xivoTvto Et; touv-
avttov, 05ttov av aTcoXuotvTO, ei Se rcapi ulvoucrav
TtapaiEpotTO , fspaSurepov, to> auToi Tayei xivouuevou
tou itapatpspouEvou. (o) 'AXX' IxeTvo Y£ tpavEpdv, Sti
aouvaTOV tt)v dt7t£tpov SieXOeTv !v TtEJtEpacruivo) y.pdvtp.
lo 'Ev aitEtpto apa- SloEtxTai ^i? touto TtpOTEpov !v toT;
Ttept xtvr|0-£wi;. AtatpipEt Si Y£ ouOev ^ TT,V 7t£7t£pa-
nuivrjV (pepsaOat rcapi tt,v a7t£tpov r. tt)V drCEtpov Ttap'
EXEIVTJV • C»TaV yotp EXEIVT) Ttap' Ixeivtjv, xdxEtvr) Ttap'
£XEtvr,v, &u.ot<o<; xivouulvr) xai oxivtitoi;- tcXt]v OSttov,
■ik iiv xtvwvTai aix^oTEpat, a7toXuOr'(jovTai. KatTOt Iviot
guOev xwXust tt,v xivouuivTjv Tcap' rjpEuouoav OSttov
Ttap eXOeTv y. ttjv dvTixivouuEVT)v , idv ti; ttoiii<jt| Ta; ulv
ivTtxivouuevac, du&OTspac, (pEpoulvac, ppaSswi;, tt)v Se
napi ttjv Tip£UOu<jav TfoXXSi exeiviov OSttov <pEpouEvr,v.
3ii Ouoev ouv Ttpbi; tov Xdyov Iutcooiov Sti Ttap' inpEuoTierav,
£7t£l7t£p XlVOUU£'vT|V EVOE/ETat T^)V A 7tap4 XlVOUU£VT)V
tt,v B [JpaSuTEpov TcapEXOeiv. E! ouv aTtEtpot; 6 vpdvo; 8v
f, 7CETCEpa(ru.EVT) a7toXu£Tat xivouuivrj , xai Iv ti) T| dTCEl-
po; tt\v rcETtepaouEvriv IxivrjOri , dvaYXT) dtTCEipov eivai.
a 'AouvaTov apa to aTtEtpov xtvEiaOat 5XlO(;• lotv "cap xai
TouXdjfio-rov xivr,09i, dvaYXT) aTCEtpov yiy76^"1 Xpdvov.
'AUi urjv 8 ■_•' oupavbc, TcepiEpxETat xai OTpe^ETat SXtoc.
xdxXo) ev TceTtepaoulvo) y.pdvo), toaTE TCEptEtortv 57ta(jav
tt,v Ivtoc, otov tt,v AB 7tE7tepao-U£'vTjv. 'ASuvaTov dpa
*<> aTCEtpov elvai to xuxXw. (?) "Eti (oontEp Ypa[*t<-r|V rj(;
Ttipa; ioriv dSuvaTov eivat aTtEtpov, dXX' etnep, irci
u7,xo<;, xai ejttTceSov todauTox; 7) 7tipa<; oux lv5iy_£Tai •
?tav 4' JpioO^ , ouOaur), olov TSTpaYiovov aTCEtpov r. xu-
xXov r) otpaTpav, <o<jrc£p ouSii TtoStatav aTtEtpov. Ei oSv
45 (jitjte acpaipa ur^Te TETpaYtovov (jiriTe xuxXo; loTiv drcet-
poc,, uri ovrot; 8i xuxXou ouS' iv T^ xuxXo> eit) (popd,
6110110; 8i fXTjS' djtEipou ovto; oux av eTt) aTCEipo;, £t ur,S'
6 xiixXo; aTtetpd; !<jttv, oiix av xivoito xuxXtxto; aTteipov
owua. (s) "Eti ei to TxivTpov, r. 8= to AB djtetpo; xai
w 7. to E Ttpbc; <5pOr,v dTtetpo; xai r) to TA xtvouuivr), ou-
Setiot' d7toXu6r,(jETat t5;<; E, dXX' at\ E;ei oxjTtEp r) TE-
TEjxvEt ^ip ^ to Z. Oux dpa TCEpiEKJt xuxXo) t. dTcetpoc;.
(9) "Eti EtTtep aTCEipo; 8 oupavd;, xtvEtTat Se xuxX<j) ,
tv 7te7tEpa<jjju£vo> ypdv<od7CEipov£(jTai SiEXr.XuOo);. "Eoto)
373
ulraque ex parte (3 j). Si igitur ab v ceutro circuluui linea
a y e , describat , ca lincam [5 j) secans in orbem aliquando
lata fuiito in temporc crit. Totum cnim tempus, quo ver-
satum est ca-lum , liniluiu ot : et id ergo tempus liniliiin
ost, quod est ablatum, in quo secans linea fercbatur. Erit
igitur principium quoddam, quo primum a-,-c linea lineam
pp secuit. At lioc esse non potest. Non ergo Beri potest
ut inftnilum versetur : quare neque mundus, si inftnitus
esset.
5. Praeterea , ex liis etiam patet , ftcri non possc ul infi-
nilura motu sit agitatum. Sit enim linca a, quac propler ,',
lineam feratur, finita, inquam, propterftnitam. Siuiul igitur
■1. lincam a [3, el (3 ab a absolutam fore, necesse est. Quan-
tum enim altorius altera occupabit, tantum iilius ct allcra
occupahit. Si igitur amba; in contrariuiu moveantur, cilius
absolvenlur : sin altcra propc manentem alteram moveatur,
tardius : si modo cadem, quod prope illam movctur, celc-
rilate feratur. (6) Verum illud est manifestum , licri 11011
posse ut ftuilo in tempore quicquain transeat infiuitiiiii :
transibit crgo in tempore infinito. Moc enim est detnou-
stratum prius in iis qua; de motu sunt pertraclata. Mliil
autem interest, finita prope infinitam feratur, an inlinita
prope finitam. Nam quum lurc prope illam movctur, et illa
per lianc transirc videtur; similiter, et si moveatur, et si
non moveatur. Verumsi moveantur amba*, citiusabsolven-
tur. Quanquam niliil prohibet, eam intcrdum, qux prope
quiescentem movetur, citius , quaiu cam qua; fcrtur contra,
transire, si quispiain eas quidera, qua3 contra moventur,
utrasque ferri tarde posuerit , eam vero, quae prope quie-
scentem movetur, multo celerius illis ferri. Nullum igitur
rationi prorsus impcdimentum afferetur, si prope quiescen-
tem altera rooveatur : quum fieri possit ut a, si prope p li-
neam moveatur, motionem et ipsam etiara subeuntem,
tardius transeat, uti diximus. Si igitur id infiuitum est
tempus, quo finita subiens motum absolvilur : ct id sane,
quo infinita finitam transivit, infinitum esse pari rationo
necesse est. I t infinitum ergo movcatur, minime ficri
potest. Nara tempus fiat inftnitum neccsse est, etiamsi pcr
minimum fuerit motum. At caelum tempore finito versatur
totumquc fertur in orbem. Quare totam eara transit cir-
cumferentiam , qua: est inttis, ceu a(J finilam. Iin|>assibil8
cst ergo, id inlinitum esse, quod subit conversionem.
(7) Prasterca, ut esse non potest liuea infinita, qua finis ei
est , sed si forte , longitudine : sic et superficies infinita
esse non potest , qua ei finis est. Quum vero fuerit ter-
roinata, nulla ex parte est infinita. Quadratum cnim , aut
circulum , aut spliasram infinitam esse non dixcris , quem-
admodum neque lineam bipedalem. Si igitur neque spliae-
ra, neque circulus, neque quadratum cst infinitum , atque
circulusnon est, conversio non erit : et si inftnitus non
cst , inftnita non erit : si ipse circulus intinitus non est,
versari profecto corpus inftnitum non potest. (8) Pnu-
terea, si y sit centrum, ap vero sit infinita, et e sit
erecta ad rectos angulos infinita , et insuper infinita sit 1 8
subicns motum, nunquam ipsa yS abs linea absolvetur,
sed semper perinde atque y e linea , sese habebit. Sccat enim
in ipsoi; puncto. Non ergo infinita versatur. (9) Insuper si
ca-ltim cst infinilum , alque versalnr infiuitum pcofecto
'
 374 IIEPI OYPANOT A, <r.
•pp S usv u.s'vo)v oupavo; a7cstpo<;, 6 S' t'v toutw xtvou-
u.evo<; iffo?. "Qot' ei 7cepisXr]XuOE xuxXto aTtetpoc, tov,
drcstpov Tt) taov auTto SttXrjXuOsv tiv TctTCspaausvto
ypdvto. 'AXXi tout' rjv dSuvaTOv. (lo) "Eoti Se xai
t dvTtaTpaptuE^vox; ti7ctTv, 8*ti ti TCtTrtpaaulvo? 6 ypdvoc;
Sv io TctpttaTpdtpr], xal to jjLtytOo? S 8isXt]Xu0ev dvayxT)
ttvat TcsTC£paaus'vov Taev 8'auTto SteXrjXuOev 7ct7r^pav-
Tat dpa xai auTOc,. (n) "Oti uev ouv to xuxXco xtvou-
utvov oux eartv dTtXtu-rrjTOv ouS* aTTttpov, dXX' eyet
lo TtXo?, cpavepoy.
CAP VI.
'AXXi ur,v ouSs to sVt to ueoov ouos to dicb xoti u.e-
aou fpspdusvov aTCEtpov tVrar IvavTtat yip at cpopai
/, avoi xai f, xaTto, at S' svavTtat si; Svavrioue. totcou;.
Toiv 8' tvavTitov st OaTspov topiarai, xai Odrspov oipt-
15 aus'vov sacat. Tb Si us'aov toptaTat ■ st yap 5tco0svouv
cps'potTO xaTtoTb GiiaTaasvov, oux svos'ysTat TcoppcoTs'po>
SisXOsTv tou us'aou. 'iiptausvou ouv Toii ueaou xai
tov avoj totcov avavxr) wpioOat. Et S' oi totcoi topt-
ausvot xai TrsTcspaautvoi, xatTa acouaTa EVrai tcstts-
2o paausva. (2) "Ett st to dvco xai xetTto copiaTai, xai
ih utTacju avayxri topiaOat. Ei fap u.») oiptaTat, aTrst-
poc dv Eir) xivrjaic/ touto S' Sti dSuvaTov, SsSsixTat
TcpoTtpov. UptaTat dpa to ueoov, ioots xal to iv touto)
acoua r) 8v r\ yEvsaOat SuvaTov. 'AXXa ur;v to dvo> xat
•2i xctro) cpspdusvov acotta SuvaTat sv toutoj Y£vsaOai- tts'-
cpuxe y&p to usv dTrb tou u.e'sou xtvtTaOat , to S' s!tci to
usaov. (3) "Ex Tt Sr) toutojv tpavtpbv Sti oux ivosye-
Tat atoua stvat aTcttpov, xat Trpbt; toutoic. tl pdpoc urj
saTtv aTTEipov, ouS' av toutuv Ttov awuaTtov ouOsv eit)
80 aTcttpov dvaYxr) yapTou drcttpou ao')uaToc, dicttpov tivat
xai to pdpo;. 'O S' auTO; Xdyo? laTat xai sVi tou xou-
tpou- e! yap eotiv aTcstpo; papuTr,c,, eoti xai xou^oTr);,
dv aTcttpov i\ to t7ci7coXdJov. (4) ArjXov S' ex TtovSe.
"EaTto yap 7cs7cspaaulvov, xai siXrjtpOto to utv diretpov
15 atoua ttp' o) to AB, to Ss pdpo; auTOu s<p' & to V.
'A<pr)pr)aOo) ouv aTcb tou aTrtipou ireTrspaaijte^vov us've-
Oo? stp' to to BA" xai to pdpoc. outou Earto ty' oi
to E. Tb Sr) E tou r EAaTTov laTat • to ykp tou i\a?-
tovo; pdpo; eXottov. KaTausTpsiTto S-J) to eXarcov otco-
»0 aaxiaouv, xat 10? to pdpoi; TouXaTTOv Tcpbc. to usii^ov,
to BA 7cpbc, to BZ ■ytYtvrioOto- £vSs/£Tat yap d^tXeTv
tou aTcstpou Stcooovouv. (5) Ei toivuv dvaXoyov Tot ue-
Ys'Or) Toi? pdpsat, to S' eXaTTOv pdpoc tou e'XaTTOvd<;
tffTt utfeOoui; , xat to uttt^ov dv £tr) tou util^ovo;. "laov
45 dpa laTat to tou 7CE7C£paau.t'vou xai to tou aTcsipou
pdpoc. Eti e! tou u.ti£ovo<; ao>uaT0<; ueTL^ov to pdpoc;,
to tou HB (JtstXov saTat pdpo; rj to tou ZB , oiaTe to
tou TrsTrspaa^svou pdpoc. usTJov r1, to tou aTceipou. Kai
Ttov dviaoiv Ss usyeOiov TauTov ^dpo; eaTat- dvtaov yap
bo Toi TCExspaautvo) to a7cstpov. OuOsv Si Stacps'pst Ta
fiapr) auijtusTpa stvat 4) dauuustpa' xai yap dauuus'-
Tpo)v dvTtov 6 auTOC Eacat Xdyoe, oiov ei to E Tpicov
(*n,s;i.j
linito trmpore pertransibit. Sit enim caliiin quiriem , quoti
manet, inflnilum -. kl autem , i|iiotl in lioc movelur, gpquale.
Quare si versatum fuerit, quum sit inlinitum , sequale sibi
inflnitum tempore flnito transibit. At boc cssc impossibile
dicebalur. (10) Atqui diccre contra cliam licet. Quom ti-
nitum sit id tempus in quo est versatum , magnitudinem
quoque flnitam esse necesse est eam quam conversione
transivit. At a>qualc sibi conversione transivit : et ipsum
ergo crrlum flnitum. (II) Corpus igilur id qnod versa-
tur, cxitu non vacare nec inlinitum esse, sed (inem babere,
patet.
At vero neque id quod e medio, neque id quod ad mediiitn
fertur, infl uituin erit. Laliones cnim eas, quibus sursum ilur
atque deorsum, contrarias esse conslat. Contrariis autcni
contraria loca petuntur. Atque contrariorum si alterum dc-
linitum cst , etiam alterum dcflnitum crit. Medium veroest
deiinitum. Nam si undevis dcoi sum fcratur subjectuni , lieri
non potest ut ultra medium ipstnn progrediatur. Quum igi-
tur medium sit definitum , eliam superum locum dcfinitum
esse necesse est. Quodsi loca sunt deflnita atquc flnila , cor-
pora quoque crunt linita. (2) Prseterea, si supems ac in-
ferus locus cst deflnitus, etiam id quod cst inlcr haec, deli-
nitum essc nccesse est : nam si deflnitum non ol , motus
inflnitus erit; quod impossibile cssc antea demonslravimus.
Ergo medium est definitum. Quare ctiam corpus deflnitum
est, quod in lioc cst, autesse potcst. At id corpus, quo.1
sursiim ct deorsum fertur, in lioc essc potcst. Aliud enini e
medio, aliud ad mediiim fcrri suapte natura potest. (3j E*
liis igitur patet, corpus inflnitum in ratione reruui essc
non posse. Et insupcr, si pondus non sit inflnituro, nrqne
quicquaoi boriini corporum inflnitum csse profecto potest.
Infiniti namque corporis pondus, ct ipsum inflnitunn esse
neccssc cst. Eadem fuerit ratio et dc corpore levi : nam si
est gravitas infinita, cst et levitas infinita, si id est infinitnm,
quod supernatat. (4) Quod quidem cx bisce patere potest. Sil
cnim finitum , atque sumatur infinitum quidem corpus «p,
pondus autem ipsiusY -. ab infinito igitur magnitudo tiniU
auferatur [18, atque pondus ipsius sit s : ipsum igitur e pon-
dus, minus erit ipso pondere y. Minoris cnim magnitudinis
pondus minus ni miruiu cst. M iiius itaque pondus, majus iiicn-
suret numero aliquo repetituin. Itaque ut minus pondus sese
babeladmajus.ita p8sescliabet adflCmagnitudincm. Fieri
enim potest ut quantavis ah inlinita auferalur. (5) Si igitur
maguitudines siinilitudinem rationum subcunt cum pon-
deribns , et minus pondus minoris est magnitudinis, niajus
cliam iiiagnitudinis erit majoris. ■Equale crgo flniti pondus
erit, ac infiniti. Si majoris practerca corporis majns est
pondus, ipsius t) p pondus majus crlt pondcre corporis ipsitis
C,''.. Quare finiti pondus, majuscrit pondcrc infinili. In;f
qualium ctiam inagnitudinum idcm fucrit pondus. Finitiun
cnim ac iuiinitiiin ina^qualia essc constat. Miliil aulem in-
tercst, coinnicnsiirabilia ipsa |K>ndcra, an incoinmensura-
bilia sinl. Etcniiu eadcm crit ratio, si iucommensurabilia
 DE C^LO LIB. I. CAP. VT.
umpfiaXXei uetpouv to F Bdpoe/ twv yip BA u.syeOo)V
rpiwv oXtov Xr,fO:vTo>v jjlei^ov eaTat to Sdpoc, f, to l^'
5 T. "Qote to auTO Eatat dotivaTov. "Eti Se xai
£Y/tupET auu.[ASTpa XaSeiv ouOivYap StaipEpEt ap/£aQai
bJTtoTou Sdpouc, f, aTtb tou u.eye'0ouc , oTov dv Xr,spO~
<juu.<jtETpov Bdpoe. Tto r to lcp' ti> to E, xai aTtb tou
otnetpou dcpatpEOfj to e^/ovto Etp' to to E Sdpoc, otov to
liA, eita o); to Bdpoc, itpbc to Bdpoc , to BA Ttpbc aXXo
YSvr|Tai fUytbos, olov TtpbcTO BZ" £v8£/_£Tai ^ip drcEtpou
10 ovtoc tou ptEfsOouc bicoaovouv dipatpEOrjvar toutow ^ip
XtjsOevtojv iuu.u.ETpa sVtat xai Ta u.ey£Ot) xai Tot Bdpr)
dXXrjXotc. (6) OuSi 8f) to [aeyeOoc Suotofiapsc eivai
f, dvoijtoioSapi; ouosv StotaEi Ttpbc Tr,v drcdoEicjrv * dei
yip EffTat Xafietv looSaprj aojtxaTa Tto BA, drtb tou dicEt-
15 pou 6icoaao~v ?| d^atpouvtac r, TcpoaTtOEVTac. (7) iiats
S?,XoV EX TMV Elpr,U.s'vO)V OTl OUX EOTat TOU OTCElpOU OOJ-
UaTOC TCETCEp«5U.EV0V to Bdpoc. "ATCstpov dpa. Ei
Toivuv tout' douvaTov, xai to aTCEtpov ti Etvat ctojxa
douvaTOv. (n) 'AXXi u.f,v oti y' aicEtpdv ti sivat Bdpoc
20 douvaTOv, in. tcovSe ^avspdv. Ei Y&p T° TOaovSi Sdpoc
ttjv Tocnjvoe iv TtoSs Tto /pdvo) xivsTtai, to toooutov
xai ETt ev iXoirtovt, xal ttjv dvaXoYtav f,v Ta Sdpr, e/ei,
ot ypdvot SvotTcaXtv fwuatv, oiov e! to rfu-tau Sdpoc ev
-woe, to SiTtXaatov ev f,u.ia£t toutou. (9) "Eti to
26 TC£TcepacTu.^vov Bdpoc ditaaav TCETC£paauivr,v Sietatv ev
Ttvt /pdvco xeTCEpaauEvo). AvaYxr| dpa ex toutiov, et
Tt e*crTiv aTtetpov Bdpoc, , xiveToOat [jtev /j tocovSe Saov
to TteTcepafftxEvov, xai eTt jjtf) xtvetsOat Se' , r^ dvdXoYOV
,u£v Set xaTi Tct; uTtepo/i<; xtvetoOat, IvavTicoc, Se to
*) utiijov ev Tto iXdrtovt. Ao'yo; 0' ouOei'; ecm tou dicEt-
pou Ttpb? to TceTcepacjjjtivov, tou S' IXottovoc; ypdvou
Ttpoc, tov u.iiZt» TceTcepacf[jie'vov ■ dXX' dei ev IXdTTOvt.
EXdytoTOc, S* oux eoTtv. (10) OuS' et TjV, cJ^eXo; ti av
tjv dXXo ^ip av ti TrETcepajusvov ArjcpOri sv to) auto)
j.s Xdvo), Iv <•) to dtTtEipov Tcpb; t^TEpov ueT!|ov, ioot' ev Tao)
/pdvo) triv To-7jv av extvetTO to aTcetpov Toi TceTcepa-
ouevto. 'AXX' dSuvaTov. 'AXXi u.f,v dvaYxr) ys, etTcep e'v
6Tcr,X(xtoo~v ypdvo) TceTcepaojjtevti) Se xivEiTaiTO drcetpov,
xal dXvXo ev Tto autco touto) it£Tt£pac;ijiE'vov Bdpo; xtvet-
tu oQai Ttva TtETCEpaojjtEvrjV. (n) 'AouvaTOv dpa aTCEtpov
Etvat 8dpo? , 6u.oio)c, Ss xai xou^otrjTa. Kal crtou.aTa
ap artEtpov Sdpoc, E/ovTa xai xouipOTrjTa douvaTov.
Ort tiev ouv oux ecrTiv aTceipov atoua, SrjXov Sta
Tt Toiv xaTa (jtepoc; Oetopoticri tostov tov Tpdrcov, xai
'i xaOdXou crxoTcouuivoic, [jtf| [xdvov xaTa tou? Xo-youc, touc,
ev Totc, TCEpt xi; dp/ic, £tpr,u.£voue, f,[jttv (SttopiffOr, ^ip
xixei xaOdXou xpdtEpov Tcepi drcEipou tccoc; ecm xai Ttioc,
oux lo-Tiv), dXXi xai vuv aXXov TpoTtov. (is) MeTi Se
tauT1 iTctcrxETCTeov xav £t u.f, aTCEtpov jjiev xb oiou.a to
iu itav, ou uf,v dXXi toooutov ^e «octt' Etvat TtXEiouc; ou-
pavouc,- Ta/_a ^ip ctv Tt? tout' dTtopr,cr£t£v, Stt xaOetTCEp
6 TtEpi f,u.ac; xdorpioc; auv£CTTr,x£v, ouOsv xtoXuEt xai Its-
pouc Etvat tcXeiouc; uiv Lv6<;, u.f, [jte'vTOi -(i dTcetpou?.
ITptoTOv S' eTtccojjiev xaOdXou Ttept tou dTceipou.
375
sint : veliiti si e pontlus meiuuraos y pontlus, ter repctituin
cxsuperct. Nam si tres toue inagnitutliueii \i'~. sumantur,
pondus ipsarum majjis erit pondere \. Quare itlem evenict
impossibile. Praeterea, ficri potest ut commensurahilia ipsa
suinantur. Nihil enim intercst , a ponderc an a magnitudine
initium fiat. Velut si e pondus connnensiirabile smnatur
ipsi pondcri y , atqueab initio ea magnitudo atiferatur, quie
liabet ipsum e pondus, t;cu [io. Deinde allata fuerit alia
magnitudo, ceu [i;, ad quam ita \i5 magniluilo se habet,
ut pondus se habet ad pondus. Fieri enim potest ut, si ma-
gnitudo sit inlinita, qtiantavis ab ea magnitutlo aufcra-
tur. ilis cnim sumplis, tam inagnitudines quam pondera
inter sese sanccommcnsurabilia cruut. (G) At vero niliil ad
demunstrationem etiam hoc refert , similis i[>sa magniludo
ponderis, an dissimilis sit. Scmper cnim aequalis cor-
pora pondcris, magnitudinis ipsius p8 ponderi sumere li-
cebit, quotquotvis ab inlinito aut auferendo aut addendo.
(7) Quare palet ex liis qua} diximus, corporis infinili
pondus linitiun non esse. I.i it igitur infinitum. Quodsi
hoc cssc nou polcst, nec inlinitum quicquam in rationc
rerum corpus eMc potest. (8) Atqui pondus iniinitum
esse non possc , ex hisce patere potcst. Si enim tantum
pondiis per tantum spatium boc in tempore motu cietur,
tantum et insuper, in minore sane movebitur. Atque tem-
|tora rationem eain quam habent pondera , contra sane ha-
bebunt : veluli si dimidium pondus boc in tempore move-
lur, tluplum in dimidio hujusce movetur. (9) Praeterca ,
pondus finitum omne , finitura spatium finito quodam in
tempore transit. Qua: quum ita sint , si quodpiam pondus
sil mfinitum, moveatur ipsum, et non moveatur, necesse
est : moveaturcnim nccesse tst, quo tantum est, quantum
finitum ; et insuper non moveatur rursus nccesse est , quo
exccssuum quidem ratione ipsum moveri oportet : contra-
que majus in minorc moveri. Ratio vcro inlinili , nulla est
ad tinitum : tcmporis autem minoris cst ad majus tempus
finitum, sed in minore semper. Minimum autem non est.
(10) Neque si esset , utilitas ulla esset. Sumptum enim fuis-
sct quippiam finitum majus in eadem ratione, in qua rc-
speclu tcmporisinfinitumadaliudminusesset. Quareiequali
in tempore, perspatiumaiqiiale, finitum acinfinitum utique
movcrctur -. at fieri non potest. Atqui necesse est, si inlini-
tum quantovis , finito tamen tempore moveatur, aliud eliam
pondus finitum inhoceodem, per spatium linitum quod-
dam moveri. (II) Impossibile est ergo, pondus infinitum
esse, et similiter levilatem. Jit corpora ergo infiuitum
pondtis habcntia, Ievitatenive, in ralione rerum esse non
possuut.
Patet igitur corpus infinilum non esse, et si hoc modo
contemplatio dc ipso fiat pcr rationes parlicularcs, et si
univcrsaliter consideretur, non solum per raliones eas quac
in sermonibus de principiis a nobis sunt dictae (determina-
tum est enim et illo in loco de infiuito universaliter prius ,
quomodo est, et quomodo non est) , sed etiam nunc, alio
modo. (12; Post ha?c autem consideranduni est, si infini-
tum quidem universum corptisnon sil, tiiiituiii tamen sit,
ut plures sintcxli. Forsitan enim hoc quispiain tlubitaverit,
nihil obstare , ut hic , qui nos circumdat , niundus est con-
stitutus, sic et pluresalios esse caslos, plures quidem uno,
non tamen inlinitos. Prius autem universaliter de infinito
dicaraus.
 :;;<i
iiepi otpanoy a, ;.
CAP. VII.
'AvayxTj Sr^ (twijlo rcav tJtoi aTcetpov etvat rj TtETCEpa-
ojjuvov, xal ei drcstpov, tjtoi avoiJ.oiou.Epii; drcav r^ 6u,oto-
u.sps'?, xav Et avou.otou.EpEi;, tJtoi ex TtErrEpaouivtov
Etowv r\ e" drcEtptov. (2) "Oti tiev toivuv ouy oiovte £%
6 aTTEtpwv, cpavepdv, et tic f,u.Tv edoet iaeveiv toi; TtpcoTa;
UTCoOeVeiC • TCETCEpaOU,s'vO)V yap TWV TtpO)TO)V XlVT)OEO)V
ouoiov dvaYxr) xai Ti? i5E'ac twv arcXtov <jwu.aTtov eTvat
TcsTtEpaou.tvac. 'A7cXrj (jtevYapf) tou aTcXou oiou.aTOC
xtvrioic, at S' ccTrXai TceTcepaofjtevat xtvrjoetc eiotv
lu avayxT) Si dsi xtvrioiv eystv ocoaa Ttav cpuotxdv. 'AXXi
ttr,v etye Ix 7t£TCEpaoijte'vo>v eorai to aTcetpov, ivdyxrj
xai Ttov ttopitov eVaorov sTvat aTcetpov, Xeyo) S' oTov to
uocop rj to Tcup. 'AXX' dSuvaTOV SsSstxTai yip Stt
oute Sdpoc oute xou^dtr,; eotiv aTtetpo;. (:t) "Ivct
16 dvayxaTov aTtetpouc tco u.eye'Oei eivat xai touc to7couc
auTtov, coote xat Ta? xivrjosic aTtstpouc sTvat TtdvTO)v.
Touto S' dSuvaTOv, ei Or'oou.£v dXTjOeTc Etvat Tctc. Ttpo'>-
Tac utcoOeoeic xat u.t;te to xaTto cpepdtjiEvov ei? drtEipov
t-vOEyEaOat cpepEoOat jjltjte to dvo> xaTa tov auTov Xd-
s» yow- 'ASuvaTOv yap YivEoOat 0 u.r^ itoiytiai YevsoOat,
6(jtot'o>c eict tou toiovSs xai tooovSe xai tou tcou. AeVio
0', £t dSuvaTOv YEV£'crOai Xsuxov r) TcrjyuaTov r\ iv At-
YU7tTt|), xal YtveoOat ti toutiov dSuvaTOv. 'ASuvaTov
dpa xal epspsaOat exsT ou (jtrjOsV-.ouvaTov dcptxE'aOai cps-
2* pdjjtevov. (4) Eti fi xat Stsa7caou,svov £oti'v, ouSsv
ifjrrov ivSeyotT' av to l\ aTcdvTtov Ttup dicEtpov eTvat.
(5) AXXa Cftou.a rjv to Tcdvtr) StdcjTaotv e/ov tocrTe tcco;
sidvTE 7cXe(o) jjtEv dvdjjtota , 4'xaoTov S' auTtov a7tEtpov
sivat; 7cdvrr; yap exaoTov Set ditEtpov eTvoi. (e) 'AXXi
ao u.f,v ouSe tcSv 6ptotO[jiEpf.i; IvSeysTat to drcEtpov sTvai.
IIptoTOv [jtiv Yap oux ecrav dXXri rcapi TauTa; x(vr,cft?.
"K^et ouv (jttav touto)V. !Ei Se touto, cruu,6r,(jeTai
ri Bdpoi; ditetpov r\ xou^OTr^a elvai aTtetpov. 'AXX4
u.rtv ouo' oidvTE to xuxXt.) ooljjta tpEpdjjtEvov dicetpov.
3:> 'AouvaTOv Yap to ditEtpov «e'pec;Oai xuxXo) • ouOev Ycip
otatpepet touto XsyEiv r, to tov oupavov cpdvat aTcetpov
eTvat, touto Se SiSetxTat 6'ti douvaTov. (7) 'jVXXd fjtrjv
ouS' c?Xo)c ye to aTtsipov EvSEyETat xtvEtoOai. 'II yip
x»Ti ^umv xivr^OrjoETaij-rl Sia- xal Ei Sta, Iotiv auTto
411 xai r) xaTi (puotv, wote xai totcoc; dXXo? 1010? ei; 8v
oio-OrjoETat. Touto S' dSuvaTOv.
8. OTt S' SXojc, dSuvaTov aTCEipov utco 7tE7t£paou,Evou
TcaOetv ti r, Ttoirjoat to 7CE7tEpaou.svov, ex ToivSe cpave-
oov. "Eoto) yotp dTteipov scp' oS A , TC£7t£pao(Jts'vov e^i'
44 ou B, xpdvoc. £v o) hdtrpi ti r\ ixivrfir\ T. Ei Srj U7t6
tou B t6 A eO£pu,dvOri r\ O)o0r| r) dXXo Tt ETcaOev r\ xat
OTtouv IxtvrjOr) sv Tto ypdvio scp' ou V, eoto) to A tou
B Aarrov, xai t6 eXottov ev tio foto ypdvo) IfXaTTOv
XtVSlTO)- EOTO) Si T0 E^Cp' (T) E UTCO TOU A T-XXoiCOuivOV.
uu "0 or) Ioti to A Tcpoc, to B, t6 E EVrai rcpoc TtEicEpa-
OU.EVOV ti. (9) "Eotw Sf) to u.ev toov ev too) ypdvo) toov
dXXotouv, to o EXaTTOv iv Toi too) sXaTTOV, to Se (jtETJov
274, =7S.
Omnc itaqne corpus ant Infinitum aut finitum essc oe-
cesseest. El si infinitumest, aut similium aut dissimiliuni
partiumesse. Et si tlissimilium partium est, aut ex finitis
specie , aut ex infinilis constare. (2) 1'alet igitur e\ infinitk
constare non posse, si quispiam nobis primas suppositionts
manere sinat. Nam si prinii motus liniti sunt, species quwjue
simplicium corporum linitas essc necesse est Etenim sim,
plicisquidem corporis molio , simplex est. Simplices aulem
motiones, finita; sunt. Atqueomne naturale corpus motio-
nem babere necessc est. At vero si infinitum ex linitis eril ,
quamque partium inliuitam csse necesse est : dieo autem
aqtiam , vel ignem. At lioc csse non potest : demonstratum
est enim , neque pomlus nwiue levilatem in ratione reram
infinitam esse (3) Pra;terea, loca qnoqnc i'i>saruni , magni-
tuiline infinita esse nccessc cst : quare ct niotus omniiini
inlinitos esse. Hoc autem esse nequit, si primas snppositio-
nes posuerimus veras esse , el neque id quod deorsum , dc-
que id qnod sursum ferlur, in inlinitum moveri possiL
Impossibile est enim fieri id quod ortiiir. subire non potet,
tam in qnalitate, qtiam in quanlitatc, quam etiam in IIm.
Dico autem lioc pacfo : Si impossibile cst, album quippjam
forc.aut pedale, aut in ^gypto esse, et ficri qiiKquani
horum impossibile est. Iinjiossibile est igitur, ct illuc elimi
quicquam ferri, quo nullum corpus pervenire potest sub-
iens lationem. (4) Praterea, et si sejunctasunt , non minus
tainen liisce, qui est ex omnibtis ignis, infinitus esse po-
test. (5) At corpu8 est id quod omni ex parte dimensioneoi
babet. Quare qul fieri potest ut plura quidem sint dbsi-
inilia, unumquodque autem ipsorum sit inlinituin? Omoi
enim ex partc quodque infinitum esse oportet. (6) At vero
neque similium partium omne, infinitumesse potest. Primo
cniiii non est alius, prreter lios , motus : borum igitur unum
babebit. Quodsi lioc concedetur, eveniet sane, ant gravito-
tem, aut levitatem infinitam in ratione rerura esse. Atqni un
possibilc est, vel id quod vcrsatur, infinitum esse. Fieri eniin
non potest ut infinitum ipsum versetur : nihil eniin interest,
boc , an ca-liitn iiilinitiim esse dicatur. Hoc autein demon-
stratum est impossibile csse. (7) At vero fieri omnino non
potest ut iniinilum subcat motum. Aut enim secunduni
naturam aut vi motu ciebitur. Atqui si vi moveatur, est
ipsius profccto et sccundum naturam motus. Quare et locus
proprius alius erit , ad quem ipsum suapte natura feretur.
At boc impossibile cssc constat.
8. Omnino autcm feri non posse ut inlinitum a finilo
paliatur, aut in quippiam finitum agat, ex liisce patere po-
test. Sit enim infinitum quidera a, finitum autem B, et
tempus , in quo finitum movit , aut iniinitum est nintum. r
Si igitur ipsum a calefactum cst aut pulsum a 3, aut aG*i
quippiam passum in tempore y> sit S ipso ;i uiinus, atqur
minus asquali in tempore moveat minus : sit autem e al>
ipso 6 alteratum. Quod igilur S est ad S, id ipsum e ad in-
finitum aliquod erit(pnta 0- (9) Atque alterarc ponatur,
a?quale quidem aiquali in teinpore a~qualc , minus auteui
 ("»■) DE C^ELO LIB. I. CAP. VII.
usi*,ov, toooutov SJ boov dvdXoYov eVrat SicEp to (jiei^ov
Ttpo; to EXarrov. Oux dpa to dit£tpov U7c' ouoevoc,
ir£TC£pacu.Evou xivTjaSTai ev ouOev! /pdvoi- tXarcov yap
xklo ev tw taw iitto iXaTTOvoc xtvY)Or'a£Tai , 7tpbc 8 to
(■ ivetAovov TtEitEpaaijiivov EffTaf to yap drcEtpov Ttpbc to
rr£7r£pct<ipiE'vov 4v ouOsvt Xo'yw eotiv. (io) 'AXX4 u,v)v
olos to aTtEipov £v ouOevI /pdvo> xiv7)asi to itEitEpaau.E-
vov. 'Eara y^P **t •'' T° y^ aTCEtpov, to Se B tcetce-
paauEvov, ypovoc, £v w to 1*. Ouxouv to A ev tw
IU 1' eXoTTOV TOU B XlVT)OEl - EOTO) TO Z. *0 Sr) £OTl TO
KZ dXov Tcpb? to Z , to E e/ov tov Xdyov TOUTOV eVtw
Tcpbc, to A. Kivtjcei apa to E to BZ iv tw I\ Tb tce-
rcEpaauivov toivuv xat to arcEipov ev tao) /pdvw dXXotw-
OEt. 'AXX' douvatov ev IXcettovi ^ap Tb u.ei^ov utce-
li xeito. 'AXX' dsl 6 Xr)cpOsic /pdvoc TauTO TtoiT)aEt, oiot
oux Eorat ypdvoc ouOeic ev t>> xivtjoei. 'AXX4 u.T)v Iv
jTcsipw Y£ oux e*oti xivrjaat ouoe xtvr.Orjvat ■ itspac yip
ouxEjfEt, r) oe TtoiTicic xat to icaOoc, e/ei. (n) OuS'
aicEtpov or, £i7c' ditsipou IvSs/ETai ouOsv TtaOsTv. " Ecto>
2(1 1f4p TO A OCTCElpOV XOl TO B, /pdvoc; S' £V 0) ETCaOE TO
B UTcb tou A , scp' tj) l'A. Tb Sr^i ecji' w to E tou aTtetpou
us'poc, ^tce\ SXov tcetcovOe to B, oux iv tao> /pdvw to
autd- uicoxEtcOo) ^4p " EXarcovi xivEtoOat to eXottov
/pdvw. "Kotw to E XExtvr)u.Evov utco tou A ev xio
■ib A. 40 o^| to A 7cpbc, to I'A, to K lax\ 7cpdi; ti tou
B 7CE7C£paO-U£VOV. TouTO TOIVUV avaYXTl U7C0 TOU A xt-
vr,07ivai ev tco TA /povw ■ uTco 'fap tou auToti 67coxeic;0w
iv Ttji TcXEtovt xa\ IXaTTOvt /pdvw xb jjieT^ov xal to «Xot-
tov 7ca5/£tv, b^ia dvdX.oyov tw /pdvw SirjpriTai. (is) 'Ev
j<' ojSevI dpa Jfpdvto SuvaTOv 7C£7C£pao-u.£vw a7CEtpov uit'
aTCEtpou xtvrj6»jvaf iv aTtEipw dpa. 'AXX' 6 (xev drcEt-
po; /pdvo? oux £/Et teXoc,, to Se XExtvrjpiE^vov £*/6l.
(ll) Ei TOtvuv Ttav c/wu,a atsOriTbv e/ei Suva(xiv tcoiti-
tixtjv ^ TtaOrjTixr,v r[ ducpo), douvaTOv ttwtjta drcEtpov
;ii aioOr^TOV £tvat. (14) 'AXXa tt/)v xat 8aa.fs. owuaTa h
TOTco), TtdvTa aioOr,Ta. Oux eotiv dpa otojta aTtEipov
E;to tou oupavoti ouOev. 'AXX4 txr,v ouSi (i£/pi Ttvdc;.
OuOev dpa SXwc, otou-a e|w tou oupavou. E! [jiev ^4p
voTiTov, EOTat e'v To'7tw- to y4p eIJio xal Eoto T07tov or)[xat-
inv£t. "tigt' Eotat atoOrjTov aioOriTbv 3' ouOlv (jtrj h
TOTtti).
16. AoYixcoTEpov S' Iotiv iict/EtpETv xa\ wSe. Oute
yap xuxXt.) oldvTE xtvEtoOat to d7t£tpov 6uOtOU£p£C, ov
iiicov uiv y4p tou drtEtpou oux Eort , to Se xuxXo) TtEpt
li to (juioov xtvEtTat. 'AXX4 iit)v ouS' etc' EuOstac; oTovte
^EpEoOat TO «7tElp0V " SeTJOEI ^4p ?T£p0V £ivat TOOOUTOV
totcov a7t£tpov eJc, 8v oioOrjoETat xot4 cfuotv, xat dXXov
toooutov Etc; 8v Ttap4 cpuaiv. (10) "Eti e^te cpuoEt l/et
«IVTiOlV TOU £it; EuOu £yT£ |3l'a XtVElTai, d(l^0TEp0)C, Setj-
:,u a£i dicEtpov etvat Tfjv xtvouaav ia/uv ^ te Y«p aTCEtpoc,
ditEipou xa\ Toti aTtEtpou d7t£tpoc, ^) ia/u;. "Qot' EOTat
xat tb xtvotiv drcEtpov, Xoyoc, S' ev toTc, Tcept xtVTjaEwc,
OTl OuOiv E/£l OTCElpOV SuvajJllV TO)V 7CE7C£paau£VO)V,
ouoe twv drceipwv tt£TCEpaa(ie'vT)V. Et ouv to xa^4
377
in fpquali minus, ct niajus etiam majus, atque tantum
sanc, quantum ratto flagitabit , quam liabet majiisa<] mi-
nus. A nullo ergo finito, ullo in tempore movebitur infini-
tiiin. Minus enim aliud aequali in tempore a minorc move-
bitnr ; ad qtiod id quod rationem subit, liiiilum nimirum
erit. Infinitum eniin , ad (initum nullam rationem subire
potest. (10) At vero neque inGnitum, ullo in tempore fini-
tum movebit. Sit enim infinitum quidem a , finitum vero
P, tempns autcm y. Igitur 8 in y tempore, ininus [i ipso
movebit. Sit illud : : alque quam rationem ;-s: totum babet
ad ;, eam habeat e ad S. Ergo e movebit ipsum "■', in tem-
poreY. Finttum crgo et infinittim scquali in tcmpore altera-
bunt. At fieri non potest. Supponcbatur enim majus, minore
in lemporc alterare : atque temptis sumptum idem facict
sempcr. Quarc nullum erit tcmpus in quo morcbit. At
vero lieri non potest , ut tempore infinito moveat , aut etiam
moYcatur 1 liiiemeniinnon babct; actio autem atquepassio
liabent. (II) Atqui neque fieri potest ut infinilum ab infinito
aliquid paliatur. Sit enim tam a qiiam (J. iuliniliiiii , yS au-
tem tempus , in quo passum est 3 ab a. Pars igitur inliiiil;r ,
qu;c est e, quoniam totum [i fuit passum, non xquali tem-
pore passa est idem. Supponatur enim minus tcmpore mi-
nore moveri. Sit 1 motum ab a , in tempore 5. Quod jgitur
est ipMiiu S ;nl -,- 0 , id i-n! ipsum e ad quippiam finitum
ipsius fi. Iloc igitur ab a in y 8 tciuporc motum esse , necessc
cst. Supponatur enim, ab eodemin majore tempore , atque
minore majus minusve pati , quae quidem divisa sunt per
temporisrationem. (12) Nulloergotemporelinito.infinitum
ab infinito moveri potest : in iiilinilo ergo. Sed infinitum
quidem tempus, finem non liabet; id autem quod est
motum, babet. (13) Si igitur omne sensibile corpus activam,
autpassivam, aut utramque potentiam habet, impossibilc
est corpus infinitum sensibile essc. (14) At vero quas
corpora sunt in loco, omnia sensibilia sunt. Non ergo
corpus ullum , extra caelum , inlinitum erit ; at neque etiam
finittim. Nullum ergo corpus omnino est extra caelum. Nam
m intclligibile sit, erit sane in loco. Extra enim , et intus,
lociiiii signilicat. Quare sensibile corpus erit : sensibile au-
tem niil liiin , est non in loco.
15. Licet vero etiam rationes afferrc magis logicas hu-
jusmodi. Nequc enim versari potest infinitura si sit sjmi-
liiun partium , quippe quum non sit medium infiniti : id
vero, quod versatur, circa medium movetur. Nequerecta
moveri potest infinilum : oportehit enim alium tanttim
infinittim esse locum, ad quem suapte natura movebitur;
ct alium item tantum , ad quera praeter naturam feretur.
(16) Praetcrea, sivc naturA motum babeat recta pergendi,
sive vi moveatur, utroque profecto modo moventes vires
infmitas esse oportet. Vires enim infinitse sunt infiniti, et
inliniti viressunt infinita;. Quare et id quod movet, inlinitum
esse necesse est. Est autem in hisce , qua; de motu sunt
dicta , ratio qu.Tdam , qua demonstratur, nihil finitorum
potentiam infinitam , neque quicquam infinitorum linilam
habcre. Si igilur id quod secundum naturam movetur, etiaiu
y
 378 ni:n oypanov a, r,.
cpuatv xai rcapa cpuatv EvSs'yeTat xtvr|Orjvai, iVrai Suo
aTCEtpa, to te xtvouv otiuo xai to xivouixevov. (17) "Eti
to xtvouv to aTCEtpov ti eitiv ; Et uiv Y&p OUTO laUTO ,
eu/lu/ov EUTat. Touto Ss TCCOC SuvaTov OtTTEtpOV Eivat
6 £mov ; et 3' dXXo.ti to xtvouv, Suo ^atat drcEtpa, to te
xtvouv xat to xivou(i£vov, oiaipEpovra ttjv u.optpr,v xai
Tf,v Suvau.iv. (is) Ei 31 ptr, auveyic to tc5v, dXX'
toarcEp XsyEt Ar,txdxptTOc xat AEuxtTCTroc, StuiptGuiva
tio xEvio, [xtav dvayxaTov Etvat TcdvTtov tt,v xtvr,atv.
lu Attoptctai uiv vip t0'< a/rjjxaatv rf,v Se cpuatv Etvat
9aatv auTtov [xtav, oiaTCEp av ei ypucbc Ixaatov Etr, xe-
ytoptauivov. Toutojv Se', xaOdrcep Xe'yoixev, dva-yxaiov
elva' rf,v outtjv xtvr,atv Sarou Y&p uta BtoXoc , xat
?1 aujxTcaaa yrj cps'p£Tai , xat td te irav irup xat aTctvOf.p
isstc tov auTov totcov. "ilat' oute xoucpov octcXcoc ouOsv
sarat Ttov ao)u.aTO)v, £t rcdvT' t/u Bdpoc" ei os xouso'-
TTjTa, 8apu ouoev. (is>)"Eti e! Sdpo; ey£t r\ xoucpo'rr,Ta,
Ecrat r, ea/aTov Tt tou rcavrbc r, ue'aov. Touto 0' dSu-
vaTov drcetpou y' ovto?. "OXcoc te, ou [xr] lan txecov
jo u.r,S' sa/aTov, ur,ss to [xlv dvoj to 65 xaTto, totcoc
ouOeic EaTat Toic ctotxact Trjc cpop ac,. Toutou os [xf, ovtoc
xtvrjon oux ectoi- dvdyxri yap xtvsiaOat rjtot xaTot
cpuatv ?, Tcapa tpuatv, TauTa 0' toptaTai toic totcoic
xoic t' otxEtott; xat toTc dXXoTptotc.. (20) "Eti ei
•J& ou Ttapa tpuatv ti jjtsvst t) tps^pETat, dvaYxr, Ttvbc. dXXou
Eivat toutov tov to'tcov xaTa tpuatv (touto oe iriaTOv e'x
Trjt; iizayoyjr^), dvaYxr) Sr, \iti Tcdvta r\ Sdpo; e/eiv
?| xou^oTrja , dXXa t& (xev Ta S' ou. "Oti jjiIv toi-
vuv oux esti to atou.a tou rcavTOc drcEtpov, ex toutiov
3u ^avEpov.
CAP. VIII.
AtOTt 8' ou8J tcXeiouc oTovt' oupavouc Elvat, ),Eyo>-
U.EV TOUTO votp E^tpauEV ^TCtaxETCTEOV, El TIC fjfj)j V0U.t'(j£l
xaOdXou OESeT/Oat TCEpl Ttov ao)(jtaTO)v Sti douvaTov
Ixtoc Elvat tou xdafjtou touSe &tiouv auTtov, dXXl [xdvov
35 etci ttov doptaTtoc XEtu.Eviov EiprjaOai tov Xdyov. "AwavTa
vap xat uivet xal xtvsiTat Bta xai xaTa tpuatv, xat
xaTa tpuatv [xe'v, Iv to u.e'vei u.r, 8t'ct , xat cpE'p£Tat, xat
Etc 8v cpEpETat, xat txevEt, Iv to oe Bta, xat <p£'pETat 6t'a,
xal e!c Sv Bta cpE^pEtat, Stct xat uevei. "Kti ei Bta
411 rjie r, cpopd, r) evavTta xari cpuatv. (j) "Eitl Sk to
uiaov to IvtauOa Et Bta otaOr,a£Tat r^ yr, exe"iOev, Ivteu-
Oev otaOr',aET»i £x£i xaTa cpuatv xat £t u.evei IvTauOa
r\ exeTOev u.r) Bta, xal otaOr,a£Tat xaTa cpuatv Ssupo.
Mta 8' r) xaTot cpuotv. (3) "Eti ayifxt] TtdvTac touc
*b xdajjtouc ex Ttov aijTtov Etvat atou.aTtov, Sjjtotouc v* ovTac
tJjv cpuatv. 'AXXi (jl-Jjv xai Ttov atoudTO)v £xaaTov
dvayxaiov f})v aurrjv e/eiv Suvau.iv, otov Xe'yo) rcup xat
ytjv xat Ta u.ETa^u toutiov • st yotp Sutovujxa TauTa xat
[xr^ xatot tt,v auTT)v tSc'av XEyovTat Taxtt Toic rcap'
611 T,jxTv, xal to Tcav Sixuivujxtoc av Xe'yoito xdajxoc. Ar,Xov
Toivuv 6'ti to [xev aTtb tou [XEaou cp£'p£aOat Tte-jpuxe, to
S' ETci to u.£aov auTtov , eItcep tc3v SjxoioeiSec to Tcup tio
1175,576.)
prafter naliirani moveri potest; erunt innnita tluo, id, in-
quam, quod sic movet, et id quod movelur. (17) Praeterea,
quitl est id quod inOnitum movct ? Najn si ipsum se ipsum
movet, animatiun erit profecto: llocatitem , qnonam pacto
infinituin animal esse potest? Sin aliud quippiam est quod
movet, duo crunt infinita profecto : id, inquam, quod movet,
ct id quod movctur, forma polentiaque diversa. (18) Si uni
versum autein non sit continuum, scd, ut Democritus dicit
ac Leucippug, corpora vacuosinldistincta, unum omniuni
csse motum nccesse est. Sunt enira figuris distincta : naturam
aulein ipsorum unam inquiunt esse, perinde atque si quod-
quc separatum aurum essct. Ilorum autem, titi dicimus,
eundem esse motum nccesse est. Q110 namque gieba fer-
lni, eo ct universa terra movetur; et totus iyn.i* , atquv
scintilla, eundem ad locum feruntur. Quarc si cuncta pon-
dus liabent, nullum corptis leve simpliciter erit : si ctinda
sunt levia, nulluin erit particeps gravitatis. (19) l'r.r-
terca, si pondus liabent, vel lcvitalem, aut ultiiiitiin quid
universi , aut mcdium crit. Hoc autem essc nequit : qui|>pe
quum sit inlinilum. Oninino autcm ubi mediuin non est
aut ultiiniun , ncque hoc quidem est supra, boc autem in-
fia : nullus lationis locus corporibus erit. At bic si dgo
sit, iihiIii. non erit. Movcantttrenim, aut secundum natu-
ram , aut |u .itt-r naturam , necesse est : lurc autem definita
sunt propriis alienisque locis. (20) Prscterea si , ubi (irxter
naturam manet quippiam , aut qno fortur, illura alii locum
cuipiam com|)elere natura neccssc est ( quod quidem t\
iuductionc patere potest ) ; non oinnia sane pondus aut le-
vitatem babere, sed quxdam babere , qua-tlam non liabere
necesse est. Universi igitur corpus infinitum non esse, a
iis qua; diximus, patet.
Nmif. autem dicamus, cur plures esse cseli non pot-
sunt. Hoc enim considerandum diximus esse, si quispiani
dcmonstratum esse de corporibus tiniversaliter non putet
cxtramundum buncniliil ipsorumesse possc, sed sermonem
dictum esse duntaxat cxistimet de biscc corporibus, quar
indefinitc ponuntur. Omnia ilaque cor|x>ra et vi, et na-
tnra, et mancnt, ct moventur. Atqtie quo io loco non vi
manent , ad cum sccundum naturam feruntur, ct ad qurro
non vi feruutur, in co manent natura. Quo vero in loco rl
mancnt, ad cum ct vi sane feruntur; et ad quem vi ferun-
tur, in eo vi quoque manent. Praftcrea si ba?c laliovlfil,
contraria competit seciindum naturam. (2) Atque si ad Ihjc
mcdium illinc vi tcrra fere tur, binc illuc secundum naruram
fcrctur. Et si lilc terra non vi manet, et bucnatura sanr
feretur. Unus autem crit illc motus, qui est secundum na-
turam. (3) Pra'terca, mundos universos ex eisdetn corpo-
ribus constarc , qnum sint ejusdem natur.r, necesse est.
Corporum etiam uiiumquodquc potentiam eandem babere
necesse est : ut terrain, is^nem, et ea qua; inter bsec cotlocan-
tur. Nam si lixc solo coiivenitint iiomine, ct non forma cadem
ca qiiai illic ct hic suut, dicuutur, universum quoqiic 00-
mine profecto lantum Mundus dicetur. Patct igitur, ipsorum
aliud e mcdio , aliud ad mcdium aptum essc suapte naturi
fcrri, si ignis omnis ejusdcm est formac, et unumquodque, u|
 (««,277.) DE C^ELO LIB. I. CAP. VIII.
rcupi xal toSv dXXtov txaaTov, oiaTcsp xal t& £v toutoi
ptdpta tou Tcupdc. "Oti 3' avotYXr, oGtio; e/siv, Ixtwv
ntpl T3? xtvr,a£t<; utcoOeoeiov tpavepdv aX Te yip xtvr]-
cttc Tt£TCEpaau.Evat, sVaardv te twv aTot/euov \iyttai
i xaO' IxdaTTjv Ttov xtvrjaEtov. (4) "Qat' Etrcep xal al
xivjfaetc al aurai , xai Ta OTOt/ETa dvdvxri eivat Tcav-
ta/ou Taurd. Hetpuxev dpa cpe'p£aOat xal eVi ToSe
to uiaov ti iv dXXtp xdau.10 ttjc. Yrjc u.dpta , xa\ Tcpoc
tdoe to eayaTOv to IxeT itup. 'AXX' douvaTov tou-
0 tou y^? cuu.6aivovTo; dvdYxri cpepecOat dvo> u.sv tr,v
vtjv ev tw oixEtto xdau.10, to Si Tcup ETti to tieaov, 6u.oi'toc;
oi xai ttjv ivTEuOEv ytJv drco tou iieoou tpipEaOat xarct
oustv, Tfpoc to £XEtcpEpou.Evr|VU.Ecrov Sti TOTOu<;xdau.ou<;
ouxto xEtaOat Tcpo? dXXrjXoui;. (5) 'II yap ou Oete'ov
i tt,v auTTjV Etvat <puatv Toiv arcXtov criou.ctTiov iv toi?
-Xsioctv oupavoi? , r\ XEyovTac, outox; to (jlecov £v tcoieiv
avavxTi xai to EayaTOV toutou 0' ovto; aTOTtou dSu-
vatov elvat xoctijioucj TtXeiouc, ivdc. (o) T6 3' dljiouv
aXXr,v etvat ijuatv Tuiv aitXoiv co)u.aTO)v, av aTcoa^oiatv
it D.sttov ?, tcXeiov twv otxeioiv Torctov, dXoYov • ti yip
stsfspu tocovSI ipdvat (jltjxoi; aTcoa/Etv r\ tooovSi;
SiotaEi yip xaTa Xdfov, Sco) tcXeiov txaXXov, to 5' eTSoc
tosuto. (7) 'AXXi ^r,v dvaYXT| y' eTvoi Ttva xt'vr,atv
auTuv ort u.£v ^ip xtvouvrai , tpavepdv. IIoTEpov ouv
6 {Sta itdaac ipouuLEv xtvetaOat xal Tic ivavTtac ; dXX'
0 uTj Tciipuxev 5Xo)c; xtveiaOai , dSuvaTOv touto xtvsiaOat
6ta. Ei toivuv laTt tic; xtvrjaic. auTwv xari cpuatv,
ivaYXT| twv 6u.oiO£iStov xai twv xaO exaaTov Tcpo; eva
ifiOuw totcov uTtdp/Etv ttjv xtvr,aiv, otov Tcpo? toSe Tl
«' nscov xai Tcpoi; to'Se ti eo/aTov. (s) Ei Se irpo; etSet
Taotd , tcXeio) Se; , Sioti xai Ti xaO' exaara tcXeio) u.ev,
Etoei S' Exaarov oiStdyopov, oi Tto u.ev to) 6' ou toioutov
icrat twv uoptb>v, dXX oijtotiocj Tcaatv &tu.oto>c yip arcavTa
*it' eTSoc. dStd^opa dXXr^Xojv, dptOu.w 3' ETEpov Stiouv
0 otououv. (9) Ae'^0) Se touto, Sti e! ri EVTauOa (jtopta
»poc dXXr,Xa xai Ti iv Itiptf xooijlo) iu.oitoc. e/Et, xai to
XT|iO=v evteuOev ouSiv Sta^epdvTO)? Ttpoc Toiv ev dXXo) Ttvi
xoapui) piopttov xai Ttpoc Ttov ev to) auTto, dXX' waauTO)? •
«a^ipouat vipouOlv eiSet dXXrjXtov. (10) *i2aT' dvavxaiov
» ?, xiveiv TauTac Tic UTCoOsaEti;, 5] to u.saov £v Eivat xai
to ta/aTov. Toutou S' ovto; dvdYXT) xai tov oupavov
sva ptovov eTvat xai u.tj TcXeiouc, Toi; outoTc TEXu.r,piotc
TouTotc xai TaTc auTaT; dvdfxatc. (11) "Oti S' eart ti
01 -e^uxEv rj -p) cpe'peaOai xai to Tcup, Sr,Xov xai ix.
Itwv IXXtov. "OXto? yip to xtvouu.evov ex tivo? etc ti
ttttaGdXXEt, xat TauTa i% ou xai etc 3 etSet Sta^E'p£t.
Ilaaa oi TCETCEpaatiEvri [zeTa?oXr| , oiov to UYia!Jou.evov
«x voaou ti? uYtetav xai to au5avo'u.Evov £x u.txpdTr,TOC
i'C jx^yeOoc. Kat to tp£po'u.evov dpa* xai yip touto
YivjTai TcoOev tcoi. AeT dpa eiSei Siaȣ'petv t'; ou xai
»1; 0 ite^uxe cp£oeaOat, (oaTrep to uYta^o'u.Evov, ou/ ou
«tu/ev, ouS' ou {JouXeTat 6 xtvtov. Kai t6 rcup dpa xai
^Y^i^xeic aTcetpov tpipovTat, dXX' etc dvTtx£t'u.£va.
Avrixetxai Ss xari totcov to dvto to> xaTO>, oiaTe TauTa
379
cetcrorum eae etiam partes ignis, qtiae hoc in mundo sunt.
Haec autem ita sese babere nccessario, ex suppositionibus pa-
tet quas tle raotibus prius utt tilinius. Nam et motiones finit.T
sunt, et unuraquodque eleraentorum per unumquemqqe
motuum tlicitur. (4) Quarc si motiones eeedem sunt, et
elementa sint eatlem ubique, necesse est. Partes igitur terrae
quae in alio mundo sunt, etiam ad hoc medium aptrc sunt
ferri : et ignis etiam qui est ibi , ad hoc ultimum frri i suapte
natura potest. At impossibile est. Si cnim hoc eveniat, sur-
sura quidem terram suo in mundo , ignem autem ad medium
ferri necesse est : simili modo et lcrram , qure est lilc , e mc
ilio sccuniluni naturam ferri , medium illius mundi peten-
tein , necesse est , propterea quod imimli inter sese talem
liabcnt positionem. (5) Aut enim ponendum non est, ean-
dem corporum naturam simplicium in caeiis pluribus esse :
nutsi eandem esse ponamus, ipsum medium unum, et til-
timiun itidem unum faciamns, necesse est. Quodsi hoc ab-
surdum eveuhit, uno plures esse mundos impossihile est.
(c) Censere atitcm aliam simplicium esse naturam , si mi-
nus aut plus a propriis Iocis distent, metas egredictur ra-
tionis. Quid enim refert , tanta longitudine , an tanta di-
slent? Different enim tanto ratione magis, quanto pltis
distent : formam autem eandem habebunt. (7) At vero
inotum ipsorum aliquem cssc , necesse est : patet enim, ipsa
movcri. Omnihusne igitur motibus vi moveri, contrnriisque
dicemus? At quod omnino moveri aptum non est, id ut vi
moveatur lieri nequit. Si iijiinr est quispiam motus ipsnriiin
secundum naturam, et eorum sane, qua> sunt ejusdein
fiirm.T, et -inmilorum ad unum numero locnm, ad hoc,
inquam , medium , et ad hoc ultimum , motionem esse ne-
cesse est. (8) Si vero adeadem specie, plura autem numero,
motus ipsorum sit , propterea qnod et singula plura quidem
sunt, specie vero non differunt : non huic quidem partium
tale, huic autem non tale, sed similiter oranibus idemac-
commodahitur. Eadcm cnim nec differente omnes inter sese
specie constat esse , nuinero vero quamvis a quavis differre.
(!)) Hoc autem ideo dico, quia si partes, quae hic sunt, et
partes, qiiie in altcro niundo sunl, intersese similiter hahent,
etiam ea qua: hinc est sumpta , nullam diiTerentiam ad ea-
rum partium ullam habet, qiire in alio, et in codem sunt
mundo, sed eodem se habet ad omnes : quippe quum inter
senon differant forma. (10) Quare aut hasce stippositiones
movere, aut raedium uiiuni, et ultimum unum esse, ne-
cesse est. Quod si sit, et cxltim his eisdem profecto si^nis et
cisdcm nccessitatibus unum solum nec plures essc nccesse
est.(ll) Essc autem quippiam , quo ferri tcrra est apta, ac
ignis, e\ ceteris etiam patet. Oinnino enim id quod mo-
vetur, ex quopiam in quippiam mutatur : atque lirec, c\ quo,
inqiiam , et in quod, specie differunt. Omnis autem nmlatio,
linita est sane : velut id quod sanatur, ex morbo it ad sani-
tatem ; et id quod accrescit, e quantitate parva ad magnam
acccdit. Id ergo quod fertur, legem eandem subit : et-
enim hoc cx loco in locuin eundo lil. Id ergo, ex quo, ct
id , ad qiiiul iipt 11111 cst ferri , specie differre oportet, quem-
admoduni id qnotl sanatur, non quovis sine ullo discri-
minepcrgit, ncqiicquo vnlt isqui movet. Kt ignis ergo, et
terra, non in inlinitum , sed in opposita sanc ferunliir.
Stipra autcm , et infra sunt ca qna- in loco subcunt oppo«
 380 IIEPI OYPANOY A, 6.
eotgu TCEpaTa Trj; cpopa; , \}l) ("Ttei xai ri xuxXto iyii
tco); dvTixEt'u.Eva Ta xaT& 8tdu.£Tpov tyj S' 5Xr) oux
tortv EvavTiov ouSev. "flffTE xai TOUTOi; TpdTTOV TIV51
r) xtV7)at; ei; t& dvTtxeitjtEva xai TCETCEpaau.lva. 'AvaYxr)
5 dpa elvat ti teXo; xal jjl^j si; diTEtpov epEpEcrOai. (13) Te-
xu.T|pi»v <Se tou \t.\ E?; aTceipov (pepcoOai xai to TT|V yrp
u.ev, Soo) av £YYUTEpto r) tou u.e'c;ou , Oatrov tpt-pEaOai ,
to 31 Ttup, <S<7<;> av tou dvto. Ei 8' ditEtpov rjv, aTCEt-
po; av Tjv xai r) Tayutr,; xai to pdpo; xai r) xouepd-
i» tt|;- 6>; vip to xatwtEpto TajruTTjTt £T£'pou to> {JapEt
av r]v Tayu, outoj; Et aTcEtpo; 7)v r) toutou iTtiSoai; ,
xai rj ttj; Ta^utTJTOc; etciSoo-i; drcEtpo; av r,v. (14) 'AXX4
fj.r,v 011S' utc' dXXou <ps'pETat auToiv to jjiev dvto to 81
xaTto" ouSI pta, oxjTCEp twe; cpaat t~ IxOXiuJ/ei. Bpa-
l!> SuTEfOV YaP aV IxtVElTO TO TcXeiOV TCUp aVO) Xai
7) tcXeio>v y~ xaTO)- vuv 0£ TOuvavTtov oceI to tcXeTov
ic~p OSttov ipEpETai xat r| tcXeiojv fr] Etc tov a&Trj;
totcov. OuSe OSttov av irpo; t<~> teXei ECpE^pETO, £1 T~
pta xai t~ IxOXtM/Ef TcdvTa rapTOu ptacjauivou icoppto-
9o TEpto YtYv0',ul£va PpaSuTEpov cpEpETat, xai oOev pta, exei
<p£pETat ou jJta. (1») "QoV lx toutojv OEiopouaiv eVci
XarJYTv tt;v Tcicmv Ttspi o>v Xeyoijiev txavto;. "fcvrt Sl
xal 81« Ttov ex T~; TcpoVrr]; eptXoaocpia; Xdytov SeivOcIT)
dv, xai ex ttj; xuxXto xivt^oeox; r]v dvaYxaTov dtStov
26 6u.oto><; EVTauOd t' eTvat xat ev Toie; dXXotc, xdoixotc;.
(lo) Ar,Xov Se xav o>Se fivoiTO <txotcouu.evoi<; $ti dvaYXT)
Iva Eivat tov oipavdv. Tpttov Yap dvTtov to>v ototxaTi-
xfov oT0iy£to>v, Tpsi; laovTat xat oi totcoitoJv crcotyrEioiv,
£1? (jt£v 6 tou ucptoTatjiivou oioijtaTo; 6 TCEpi t<j u-eoov,
30 dXXo; 81 6 tou xuxXw <p£pou.£'vou, SoTCEp ioTiv Eo/^a-
to?, TptTO? 8' 6 u.£Ta!;u toutiov 6 tou u.iaou ao>u.aTO<;.
'AvaYxr) Yap " toutoj Eivat to ETtiTcoXdJov Et Yap (Jtr) Iv
touto), t?;o) lorat. 'AXX' dSuvaTOv eS;o)" to u.ev Yap
dt>ap£<; to 8' l^ov pdpoc, , xaTtoTtfpo) 8J 6 tou pdpo?
35 e/ovto? otou.aTO<; totco; , EtrcEp 6 Tcpb; Tto tjtEoto tou pa-
peo;. 'AXX4 (jtr^v oJSl Tcapi <pu<jtv dXXo> Yap EOTat
xaTa cpuotv, dXXo 8' oux T|V. 'AvaYxr) dpa h Tto u.e-
Tai;u Eivat. Toutou 8' auTou ti've<; Eioi Stacpopai, ij<tt£-
pov tfpouixEV. IlEpi ijtiv ouv Ttov atou,aTixo>v orot^euov,
*u Tcotd t' IotI xai Tcdoa , xal tic, exdorou totco; , t?Tt
3' <5Xo><; tcoooi to icXrjOo; ol totcoi, SrjXov r)u.Tv ix Ttov
£tpr)u.£vtov.
CAP. IX.
"Oti 8' ou tjtdvov eT<; tfo-rlv oupavd;, dXXa xal dSuva-
tov Yt>v^oOai TcXeiouc, , eti 8' wc, dtStoe; d<pOapTo; tov xai
*i aY£VT)T0<;, Xeyo>u.ev, TtpojTov SiaTcoprjoavTEC, TCEpi auToij.
(2) Ao;eie YaP av oiSi oxoTcoutjtevoi; dSuvaTov tVva xai
jjtdvov Elvat outov • £v Srcaoi Yap xai toT; <puo£t xal
toT; diro TE'yvr); tjuvEo-ctooi xai Y'Y£VTHJt'vols' ET£pov
(■ariv atjrJ| xaO' out-Jjv 7) tjtopcpi) xai u.£u.tYU.£'v7) ptETa
M T7J; 8Xt,; , otov t~; crcpaipa; tVrEpov rb ElSo; xai r\ /puarj
xai rj yaXx" ocpatpa, xai TcdXtv tou xuxXou iTEpa
r) u.opcpr^ xai 6 /aXxou; xai 6 cjuXtvo; xuxXo;- to Yap ti
(«7.1
sitionem. Quibus eiliciturut liapc lationis sint fines. (II) Nara
et convcrsio , opposita quodammotlo tiabet ea qux |ht dia-
melrum tlistant : toti vcro non est contrarium quicqoam.
Quare et liiscc motio quodammodo in op|iosita fit, iU\w
ftnita. Sit igitur quispiam cxitus, et non sine fine feran-
tur, necesse est. (13) Non ferri autem lia-c in infinilum ,
si^iiuni etiam lioc esse videtur. Terra namqne, et igni>,
quo propinquiora sunt locis suis , illa quldem niedio, ignii
vcro supero loco, eo celerius porro feruntur. Quixlii inii-
nitus esset locus , infinita nimirumet celcritasesset.ctgra-
\ itas et levitas. Nam ut id quod inferius altero pergeret, u-
lcritate difTerens, gravitate celerc csset : sicsi inlimla essel
liujus accretio, eliam incrementum sanc celeritalis inlinittim
esset. (14) At vcro ncque ab alio, neque vi, ut qimlam in-
quiunt, extrusum, sursmn alterinn ipsoriim,<leorsiimal-
tcrum fertur. Tardius cnim, major ignis sursum, et nujor
terra deorsnm utique movcretur. Nunc autem conlrariiim
fit : ignis enim majon, ct tcrra etiani major celerius sfm|*r
proprium locum petit. Neqne porro celcrius prope finrai
pergerent, si vi e\trusione<|uc movcrenlur. Omnia nam-
que i|ti,r ita moventur, quiiin longius ab eo quod iio{ al-
tulit, distant, tardius sanc lciiinliir : atquc unde li pnl-i
sunt, illuc non vi sed suoptc nutii feruntur. (li)Qturr
lides cx liiscc siinii <le liisce de quibus loquiinur, salt* [-)-
test. 1'ra'leroa per rationcs etiain , qna< cx prima |iliil<n>>
phia adduci possunt.ct cx ipsa t'on\rreione(qumqiiidrai
blu similiter, et in ccteris inundis |>er|ieluani esse , tKoesy
est) boc idem demonstrari profeclo |>otest. (16) Fueril iu-
supcr manifcsttmi, ca-luin necessario iinmn esse, eliairmlM
considerabimus modo. Nam qumn tria sint elemenlaror-
porea, tria nimirum et loca clenienlorum erunl. Atqot
unus quidem locus corporis cjus erit quod suh wunilii-
collocatur, qui quidcm circa mediiiin est. Alius autem fj»
quod orbe fertur, qui quidem ultimus esl. Et tertius, q»
quod est inedium corpus, qui quidem inter lurc loca w
dius est. In boc enim id esse corpus necesse est, qn«l
eminet levitate. Nam si in boc non cst , extra collocabilw
sane. At boc lieri non potest. Aliud enim pondere carel, «linJ
pondus babet : locus autcm ejus corporis, qmxl |>oodus
babet, inferiorest, si is qui est in medio.gravisesttwpo-
ris locus. At neque pratcr naturani in boc est loco : <wn-
petetenim alii bocsecundumnaturam. At nullum est ali&i
corpus. In ipso ergo medio inter dicta loca boc esse neta^
est. Hujus autem ipsius qna:nam sint ^10^6011», poslen»
cxplicabimus. De corporeis igitur elementis qufiwo, ■'
quot sint, et quis cujusque locus, et quot insuper aalmiil-
litudine ipsaloca,ex bisquas diximus, patuit.
Dicamus autem deinceps oportet, mundum non soin"1
unum esse, sed etiam plures esse non posse, et iiHurs
prrprl 1111111 esse , quum neque corruptionem , neqn« »3eM'
rationem subire possit : primo duhitatione de ipso allat»
(2) Nam si boc pacto considerabimus, impossibilc e^"'
debitur, unum ipsum ac solum essc. Universis cniai r*».
quai aut a natura , aut ab arte sunt factae , aliud est i|M
pcr se ipsam forma, ct qua; est cnm materia mi»U, "'"
spbaera3 forma alia est, et aurca atque aenea splivri ■ •'
circuli rursus alia est ipsa forma, et acneuscirculus. b
 (w.) DE CjELO LIB. 1. CAP. IX.
t)v eTv«i Xeyovtec otpafpa r; xuxXw oux Ipoufptejv !v tw
Xovu ypuobv rj yaXxdv, toc oux ovTa TauTa ttjc ouatac-
liv Ss tt,v ^aXxTJv r, ypuaTJv, !pouu.£v, xat !iv (jl->i Suvto-
fjiEOa vovjaat u.tjSe Xat>Etv aXXo ti Tcapi to xaO' ?xaaTov.
s. 'Eviote yip ouOsv xwXust touto cuu;Ga(vEiv, olov Et jJtd-
voc eT; Xt^Oeit) xuxXoc" ouOsv yap tjttov aXXo laTatTO
xuxXto sTvat xat TtoSs Ttji xuxXoi , xat to f«v E.i8oc , to
8' sTSoc 4« tt) uXt) xal twv xaO' exootov. Ercst ouv
laVtv 6 oupavbc aia0r,TOc , Toiv xaO' IxaOTOV av eit, ■ to
iii yip aiaOr,Tbv dirav !v ttj uXt) uTCTJp^EV. El 8s tcov
xaO' eVacrcov, ?TEpov av sir, TtoSe Ttji oupavoi sTvat xat
odpavcji aTcXioc. ETEpov apa SSs 6 oupavbc xat oupa-
vbc aTtXoic, xal to fisv 01; elSoc xat jiopiiT), to 8' 10; tt)
uXr, (x£u.ivtjiEvov. riiv S' EOTt u,op^rj tic xat stooc,
r, TjTOt ecttiv r, !v8s'yETat tcXeio) YEvsaOat Ta xaO' exaOTa.
Eite vip eotiv eiSt), xaOaTCEp cpaat tivec, avaYXT) touto
OTJfJtSatVElV, EITE Xat yoiptOTOV [XT)0iV TWV TOtOUTO)V,
ouOsv t;ttov • etcI TtdvTwv yip outo)? SpoiftEv, b'ao>v
r, ouata sv uXtj eotiv, tcXeioj xal aTCEtpa ovto Ta 6[j.oto-
311 eiStj. "iioTE TjTOt Etot tcXeiouc ot oipavot t\ evSs/etoi
tcXsiouc sTvat. (3) 'Ex fiiv ouv toutwv uTcoXdSot tic
iv xal eTvoi xal IvSsysaOat tcXeiouc eTvoi oupavouc.- ax£-
tcteov Ss TcdXtv t( toutow XsyETai xaXwc xai Tt ou xa-
Xoic;. To fXEV o3v ETEpov sTvat tov Xdyov tov dvsu tv;;
2i uXr,i; xat tov Iv ttj uXt) ttj? u.op((iT)i; xaXwc, te XEyETat ,
xat eotw tout' dXr^Os'?. 'AXX' ouSlv tjttov ouSEtiia
a-*afx.r\ Sti touto tcXeiou< eTvoi xdofi.ouc,, ouS' IvosvETat
yEveaOat tcXeiouc; , EtTCEp outoc. e; ctTcdoT)? Ioti ttjc uXtji;,
OMITTEp EOTIV. (<) 'Q$\ 5& fiaXXoV tOWC, TO XeYOU-EVOV
30 lorat SrjXov. El ydp Iotiv t) YpuTCOTr,<; xau.TcuXo'Tr,c, lv
^tvt v\ oapxt, xat eotiv uXy) ttj yputcott|ti tj odp!;, ei
I; exTcaowv twv oapxtov jx(a vevoito oip!; xat UTcdp;siEv
TauTT) to YpuTtdv, ouOlv av dXX' out' eit) YPu1t0V oUT'
IvSEyotTo Y^^EoOat. 'Ou.ot'o)c; Ss xal ei tw dvOpwTcw
35 egtiv CXr, odpxic, xat ootS, ei Ix Ttdor,; ttjc, oapxb; xat
tcovtwv TtOV ootwv dvOpwTco? Y'v0lT0 douvaTO)V OVTWV
StaXuO^vat , oux av IvSe^oito sivat dXXov dvOpwrcov.
'iioauTox; Ss xat etci twv dXXwV oXwc, ^ip <?oo)v eotiv
t) ouota Iv utcoxeiusvt) Ttvi uot), toutojv ouSsv lvos'ysTai
111 YEvEoOat ftT) UTcapyouoric tivoc CXr,c- (t>) *0 S' oupavbc
eoti fjiiv twv xaO' E^xaoTa xat twv Ix tt,c uXr,c • dXX' e'i
(jtrj Ix fioptou outt^c ouvsott,xev dXX' I; aTcdar,c, to u.sv
sivat auTW oupavto xat twSs tw oupavoi srEpdv Iotiv,
ou ftEVTOt our' av Etr, dXXoc out' av IvSe/oito Y£v'oOat
4S tcXeiouc 8ti to Traoav ttjv SXr,v TCEpiEtXr,(p£'vai toutov.
AEiTTETai dpa touto S£i;at, Sti I; dTcavTOc tou tpuotxou
xai tou atoOr,Tou ouvEaTT,XE atotjiaTOc. (b) EtTco)fj.Ev
31 TrptoTOv Tt Xeyou.ev Etvat tov oupavbv xai Tcooa/oic,
7va LiaXXov Tjtjtiv St]Xov YEvr,Tat to ?T)TOUfjiEV0v. "Eva
ao ixlv ouv TpoTtov oupavbv Xeyouev ttjv ouatav tt,v ttjc
loyaTTiC tou TcavTOc TCEpi|iOpac , ?| aoiu.a cpuoixbv to !v
t^ loyaTT) TCEpi^opa tou TcavTOc- EtojOau.sv ^ip to Eoya-
tov xai to dvoj u.dXtoTa xaAEtv oupavdv, !v b> xat to
OeTov tcSv iSpuoOat cpau.6v. "AXXov S' au Tpdnov to
381
gneusve. Splixrx namque quidtliUtem , aut circulo assi-
(■nantcs, non aurum , non ioi in oratione dicemus : quippe
quum lixc substantia; non sint : si vcro acneain aut auream
sphxram intlicamus, sic dicemus, etiam si prseter singnlare
quicquam aliud intelligere aut sumere non possumus : ( in-
terdum eniin ut hoc. accidat, niliil obstat ; veluti si solus unus
circulus fucrit sumptus : ) non minus enim aliud erit esse
circulum, et liimc circiiluin esse, et illud qnidcm forma, hoc
autem in materia forma erit ac singulare. Quum igitur ca;lum
sensibile sit, singularium aliquid erit profecto.Sensibile euim
omne, in materia est. Si singulare autcm est, aliud erit essc
hoc cil 11111, et ciclum simpliciler. Est ergo aliud, hoc cael.um
et simpliciter c.cliun : atquc hoc est ul species atque forma ;
illud ut cum materia mixtum. Quorum autem forma quae-
dam et species est , eorum aut sunt, aut esse possunt plura
singulariter. Nam si sint, ut quidam inquiunt, formae;
hoc accidere sane necesse est : sin niliil sit talium separa-
1 11111 , non minus idem evenire necesse est. Iu omnibus enim
liisce, quorum substantia in materia est, plura esse, et
inlinita ea quo; sunt ejusdem speciei, videmus. Qtiare aut
sunt plures cxli , aut plures essc profecto possunt (3) Ex
his igitur quispiam existimaverit, et esse plurescaclos, et
posse ctiam esse. Considerandum autem rursus cst, quid-
nam liorum dicatur recte, et quidnon recte. Aliam igitur
esse Iipmii.v rationem, cam quie sine materia est, aliam, cam
quie in materia est, recte profecto dicitur : atque vermn esse
ponatur. Nulla tamen ob id ipsum , mundos aut plures
esse', aut plures esse posse , necessitas est : si hic universa
cx materia constat, ut et constare videtur. (4) Hoc autem
modo ftir-ilau id quod dicilur, magis patebit. Si enim si-
mitas, concavitas est in naso, aut in carne, caroque ma-
tcrics est simitatis; si omnibus ex carnibus una fieret caro ,
atque in liac simitas csset orta : nullum aliud simum aut
esset, aut fore omnino posset. Simili quoque modo si ma-
tcries in liomine caro cst atque ossa, si universa cx carnc
atque ossibus fieret homo, atque illadissolvi non possent :
alius liomo profecto csse non possct. Eadem fuerit et in
celeris ratio. Omnino enim quorum substantia in subjecta
materia quadam est, eorum niliil oriri potest, si non aliqua
materia sit. (5) Ca^lurn autem , est quidem singulare quid-
dam, et ex materia constat : sed si non ex ipsius materiei
parte, sed ex univcrsa materia constat, esse quidem ipsum
per se ca>lum, atqueliuccxlum esse, aliud est; non tamen
aut aliud erit, aut plures fieri possunt , propterea quod uni-
versam hoc materiam est complexum. Rcstat crgo nt hoc
demonstretur : ex universo ipsum naturali corpore sensibi-
lique constare. (6) Dicamus autem primum quidnam caplum
esse dicamus, atque quot modis : quo magisid nobis mani-
festum, quod quaeritur, fiat. Uno igitur modo ca-liun dicimus,
substantiam ultimae universi conversionis , aut id naturale
corpus, quod est in ultima universi conversione. Ultimum
enim siiperumquc corpus, cxlum maxime consuevimus ap-
pellare. in quo et universum divinum dicimus esse. Alio
 382 IIEPI orPANor A , 6.
aoviyjc; aiotta T?) IffyatT) TCEptcpopa tou TravTdc, , Iv
m 0"eXy)v/i xat rjXtoc, xat Evta tiov daTptov • xat y^?
touto lv tw oupavoi Eivai cpa;j.sv. "Kti S' dXXo); Xe'yo-
u.ev oupavbv to irEpiEyou.£vov aoiu.a utco ttjc; loyaTr,;
5 TCEptipopac; • to yap 6*Xov xat to 7tav Eio)0au.Ev Xe^eiv
oupavdv. (7) Tpiywc, Sr, Xeyou.e'vou tou oupavou, to
oXov to utco Trj; layaTT,; 7tEpi£ydu.Evov TCEpt^popac, Ij;
ciTcavTOc, avafXTi auvEaTavat tou (puatxou xai tou alaOr)-
tou ao>u.aTO<; Sti to u,t)t' Etvat u.r,5sv sljw awjjta tou
iu oupavou u.t]t' IvSlyEaOat ysvEoOat. Ei yap ectiv e-JojttJi;
iayavns 7tspt3>opae; aoiua cpuatxdv, avdyxr, autb tJtoi
Toiv aTcXwv Etvat ao)[iaTwv r\ twv auvOsTtov, xa! r\ xaTa
cpuatvTJ 7rapi cpuatv lyEtv. Twv u,ev ouv ctTcXoiv ouQsv
av EtT). Tb ulv yip xuxXw <pspo'u.svov 8E'oEtXTai ort
15 oux IvSEyETat [X£TaXXd;ai tov a&Tou tottov. (b) 'AXXa
u.r\v ouSs to a7cb tou u.iaou ouvaTov, ouSs to ucpiaTdu.E-
vov. KaTa cpuaiv u.ev yap oux av £tr,aav (aXXot yap
auTwv oixEtot totcoi), Ttapi cpuatv 0' EtTtsp siaiv, dXXco
Ttvt EaTat xaTa cpuatv 6 lijw totco;- tov yap toutw 7capi
20 cpuatv dvayxatov dXXw Etvat xa^i cpuatv. 'AXX' oux rjv
iWo aojtia 7capi TauTa. Oix dp' lan Suvotov ouOsv
twv aicXoiv l;o) Etvai tou oupavou aoiiia. Et 31 0.7)
twv arcXoiv, ouSs twv ijuxtwv • dvaYxr, yip flvat xat Ti
aTtXa tou u-txTOu ovto?. 'AXXi ptr,v ouSs yEVEaOat Su-
26 vaTOV tItoi yip xa^i cpuatv faTat r\ 7Capi cpuatv, xat
?, aTcXotiv r) u.ixto'v, oiaTE 7cdXtv 6 outo; tj^ei \6'(o$-
ouOev yip StacpspEt oxotceTv £? laTtv r\ tl yEVEaOat ouva-
idv. <l>av£pbv toivuv Ix Toiv Eipr,u.E'vo)v citi out' E^aTtv
e;io out' £y/o)p£t yEVEaOat atojjtaToc; ovxov ouOevo';- i\
3n aTcdar,i;Ydp IotittJi; otx£tac,8Xr|i;6 ica? xdatjtoc CXr, yip
r)v auTto to cpuatxbv aiou.a xai ata0r|TOv. "UaT' oute
vuv Eiat 7cXEiou; oupavot out' iyivovm, out' iiSiytnti
YEVE'a0at tcXeioui;' dXX' eT; xa\ ptdvoc; xat teXeio? oOto;
oupavdc; eotiv. (») *Au.a 8s Sr,Xov Sti ouSe tottoi; ouoe
35 xevov ouSe j(po'vo; laTtv e^O) tou oupavou- h 4:7cavTi yip
T07CO) SuvaTov UTcdpcjai atojjia- xevov S' Etvai cpaaiv iv
St ttr, £vu7tdp)T£t aiotia, Suvotov S" iaTt YEVEaOat. (10) Xpd-
vo? Se dpiOptbc; xivrjaEioc/ xtvr,atc; S' dvEU epuatxoti ao)u.a-
toi; oux EaTtv. "E5a> Sl tou oupavou S^SftxTai Sti out'
4u laTtv out' £vSE'jr£Tat -^viio-bax. atotia. ^avEpbv dpa
Sti oute totco? oute xevov out£ ypdvo; eotIv e^ioOev
SlOTCEp OUt' £V TOTCO) TaXE? TCECpUXEV, OUTE ypOVQS OUti
tcoieT y^P^uxeiv, ouo' laTtv ouSsvb; ouS£u.ta u.ETa6oXr,
Toiv UTCSp T7)V E^tOTaTO) TETaYfAEVlOV cpopdv, dXX' dvaX-
ii XoitoTa xat dTcaOr] tt]v dpiaTrjv EjrovTa ?tor,v xal tt^v
auTapxEaTaTr,v SiaTEXEr! Tbv ctTcavTa atwva. Ka\ y^P
touto Touvojjta Oeiio? EipOsYXTat Tcapi Ttov dpy_aio)V. Tb
yip te7.oc; to TCEptE^ov tov ttjc; IxdaTOu ^toric; ^pdvov, 06
[ArjOsv s^o) xa^i cpuatv, aiwv IxdaTou x£xXr,Tat. (11) Ka^i
60 tov auTOv Se Xoyov xat to tou TcavTo? oupavou te'Xo? xat
to tov irdvTa ^pdvov xal t^Jjv ditEipiav maiv/ov teXoc,
attov Iotiv, ditb tou at\ Etvat EtXrjCpw; ttjv iTcwvutiiav,
dOdvaTO? xa\ Oeioc;. "OOev xal toic; dXXot; l^pTTjTat,
toTc; uev dxpi6E'aT£pov toTi; 0' djiaupoii;, to EivatTE xat
■n%m.)
motlo ruluin id corpus (liciiiius, quod cst provimum ullinu
univcrsi conversioni , in quo luna et sol , et imnnull.u ste4la-
rum stint tollocatac : liucc cnim in Cielo «licimtis esse. lasuper
alio modo dicitur laluin , id c.orpus qntHl a conversioni?
ultima continctur : totum enim ac universtim, cjcIiiih di-
ccre consuevimus. (7) Quum igitur c.cluui tribus modis
dicalur, tolum id quod ab cxtrcma conversiooe continetur,
ex universo naturali sensibiliquc corporc constare neccss-'
cst , pro))lerea quod extra caluiii neque est quicquaxn cor-
lius , nequc csse oninino potest. Nam si extra ultimam cui
\ 11 simi, m corpus sit naturalc, ipsum aut sjmpliciura qtml-
piain corporuin, aut composiloruiu csse, et aut secundtim
naturam, aut praitcr naturam sesc babcre, necesse esl.
Simplicium igitur corporum quoddam omnino non erit.
Dcmonstratiim cal cnim, id quod orbc fertur, mutaresuum
locum non posse. (8) At ncquc id esse potest, quod e
incdio fertur, uequc etiain id quod sub omnibus collocatur.
Ktcnim natura quidem ibi non erunt : alia namque sunt
ipsorum propria loca. Si vcro praelcr naturam sunt, alii
cuipiam coi [lornni cxtcrus ilie locus compctet secundum
naturam. Qui namque buic pra?ter naturam tribuitur, is
alii compctat secundum naturam , nccesse est. At nulluru
aliud praeter lia.c esse vidimus siinplex corpus. lmpos-
sibile cst ergo, corporum extra ca'lura quicquam siinpli-
cium essc. Quodsi rorpus simplcx nequeat ullum essc,
neque quicquam mixtorum etiara ossc potest. Sint ninii H
simplicia, si sit mixtum, necesse est. Al vero neque lieri
etiam potest. Aut cnim pra'tcr naturain , au( secundtiin
naturau , et aut simplex aut mixtuin identidem erit Quarc
eadem ratio sane rcdibit : nibil enira refcrt, si sit, an Core
possit, considerarc. Patet igitur ex dictis, nec esse nec posse
esse ullius extra cxlum cor()oris molem. Universus eokn
mundus ex sua tota materia constat. Materia namque
ipsius csse vidimus naturale et sensibilc corpus. Quare ne-
que nunc plures sunt caeli , neque fucre, nequc etiam pos-
sunt essc : sed unicum est lioc caclum atque perfectum.
(9) Patet insupcr, neque locura extra caelura essc , neqnr
vacuuin, neque tempus. ln omni namque loco corpu«
esse profcclo potest. Vacuum autcm id essc dicunt , io quo
corpus non est , sed esse potest. (10) Tempns vero , motos
numerum esse constat, et motus sine naturali corpore
nullus est. At demonslratum est, extra caelum nec essc
corpus , nec etiam possc cssc. Patct crgo ncque locum extra
raliiin esse , neque vacuum , neque tempus. Quocirca ne-
que apta sunt ea quoe illic sunt , esse in loco , neque tempus
senescere ipsa facit , neque ullius eorum est ulla mutatio,
quae supcr cxtima sunt disposita latione : sed nnllis altera-
tionibus, nullis passionibus prnrsus subjecta, optimam ia
universa sempiternitate vitam et sufficientissiraam hahcnt
Divine namque nomcn boc pronuntiatum est ab antiquis
Finis enim , qui vitae uniuscujusque coatinct tcmpus, cujus
nibil est extra secundum naturam, sempiternitas uniuscu-
jusque est nuncupatus. (11) Per eandem etiam ratiom™
finis uuivcrsi caeli, ac finis is, qui tempus totum infini-
tumque continet, sempiternitas est, asemper esscndo ap-
pcllatione sumpta : immortalis sane, atque divina : unde . t
ceteris, aliis exactius, aliis offuscatius, ipsum esse vitcreqoe
 ( fn,".w.) DE CjELO LIB. I. CAP. X.
J5jv. Kak yap xaOdrcEp ^v toTc. lfxvx.\ioiq iptXoao:p7J-
[jtaot TCEpt ta Otia 7roXXdxi5 Tcpo:patvsrat toT? Xo'yot; Stt
to Osiov ajX£Ta6Xr,Tov dvayxaTov stvat Ttav to 7rptoTOV
xott dxpdraTOV 8 outoic, e/ov aapuipsT toT( etprju.evot;.
i> Outs yap aXXo xpeTrtov iartv S ti xivr]aet (exsivo yap
iv £irj OetOTepov ) out' e/si sauXov ouOev, out' evSeec
twv auTOu xaXwv ouSevdc, sart. Kai dTcauorov Srj
xivrjatv xtveirat tuXoYtoc.' Tcdvra ■» ip Tcausrat xtvouueva,
orav eXOt, eic. rov otxetov totcov • tou 8s xuxXo) au>u.a-
iii to? i aurb? totcoc, §0ev 7)p;aTO xai ei; 8v TEXsura.
CAP. X.
Tourtov Js Sto>piau.Evo>v Xe'y(o;jiev asra raura tcots-
pov i-ji^-zcx; •<! YEV71T0? xal aiOapro? rj -iOapTo';, Sts;-
eXOovtsc, TCpOTEpov rac, twv dtXXcov U7CoXr''isic.- at yap
tuv evavriojv d7C00Et;£t? otTcoptat TCEpt tmv Evavriiov
15 Etotv. "Aaa 8e xat aaXXov otv tii\ Tctari ri aEXXovra
Xt/OrjaEaOat TCpoaxr^xooVi ri twv du.^to6rjTouvT(ov
XoYfciv StxaKoaara- to yap eprju.rjv xaTaStxd^EaOai
ooxeiv TjTTOV av f,aTv iiTcdp/ot • xat Y&p 8eT StaiTrjTic.
dXX' oux dv-rtSixouc. slvat tou< jjtsXXovTa? TaXr|0sc, xpt-
*' vttv txavto?. (2) 1'Evo'utevov ptsv ouv aTcavrsc. Etvat
c^aatv, dXXa ■(■evou.evov ot |jt£v dtStov, ot 81 o^OapTOv
woTcsp otiouv dXXo riov tpujsi auvtaTaas'v(ov, ot 8' svaX-
Xi^ 6ts uiv ourto; 6re 8» dXXo)c, e/eiv (pOEtpdasvov,
xai touto txEt StarsXsTv outo)? , oicTCEp 'Ey.7r£SoxX5ji;
Sk 6 'AxpafavTtvo? xai 'IIpdxXEtTOc, 8 'E^eoio?. T6 u.ev
ouv Y£ve'o6at u.ev dtStov S' 81x0); slvai cpdvat twv dou-
vdrtov. Mova frtf raura Oeteov euXo'y(o; Saa £7ct
7CoXXlOV t| TtOtVTtOV 6piou.Ev uTcdp/ovTa, 7cspt 8e toutou
ouu.6aiv£i ToivavTiov otTcavra ^ap ti YivdaEva xat
80 (pfl£ipo'[A£va opaivETat. (3) "Ert Ss t6 u.7) e/ov dp^v
tou wS\ t/etv, dXX' dSuvarov dXXo>c, eveiv irpoTEpov
tov ditavra attova, dSuvarov xai (jtETaSdXXfiv EOfTat
fdp Tt atTtov, 3 ei urcrjpys Tcpdrspov, Suvarov av tjv
dXXio? lyeiv to dSuvarov dXXox; e/etv. Et Ss irpdrepov
* s; dXXto; lydvrwv auvsatri 6 xdaptoi;, si u.sv oei o6to);
e'/ovt(ov xai dSuvaTwv dXXto; ^/£lv, oux av eysveto. Ei
Sl YtY°vev» dvaYxri Sr,XovoTt xdxfTva Suvari slvat dX-
Xto? s/stv xat u.7) dfi oSto); £/_£iv, toarE xat auvsartoTa
StaXuOriasTat xat 8taXsXuu.sva auvsaTri EaTcpoaOEV, xat
«0 tout' drcEipdxt; J| outox; £1/_ev ?, SuvaTOv tjv. Ei 8s
tout', oux av str| d^Oaproc , out' si dXXw; £t/s tcote
out' ei SuvaTOv dXXwi; e/etv. (1) *Hv Se tivei; porjOstav
iTct/stpouai tpspstv lauroic, Ttov Xsyovtwv d^Oaprov ptlv
tivat Y£vdu.evov Se , oux sartv dXr,Orj; * oaoio); y°<P fat
'5 toT; Ti 8taYpot[Jiu.aTa Ypoif ouat xat atpof; sipT)XEvai icspt
■tri; YEVEaEtrt? , ou/ wc, Y£voasvou ttote , dXXi StSaaxa-
Xtac, /dptv wc, u.3XXov y^0'?1^7™7) waTCEp to Std-
Ypajjtaa fiyvouiwn OEaaau.Evoui;. (5) Touto 8' lartv,
WOTTEp XEYOfJlSV, OU TO aUTO- £V JJ.EV ^ip TT) TCOtr^OEt
w tSv StaYpaau.otTo>v TcdvTtov teOevtio^ Eivat fiaa t6
auTo oujjtSatvst , ^v St raTc, toutojv aTco3si;taiv ou Tau-
Ttjv. 'AXX' dSuvarov ri yap XaaSavdatva TtpdrEpov
381!
dcpcndet. Etenim ut in scholastlcis circa divina institutioni-
bus, persa>pe rationibus.divinumomne necessario nmtatione
vacarc docetur, et priiniiin ipsuni ac siimmum , hoc ita sc
habens teslis cst dictis. Neque enim aliud praestabilitis est ,
quod quideni movcret ( illud eniin porro divinius esset ) ; nc-
que pravitatis ciijnsquam cst [larticeps, nequc bonormn suo-
rum cujusquam indiget. Et incessabili rootu non absqne
rationemovctur. Universaenim ccssant dcsinuntqiicmovcri,
quum vencrint suum in locum : cjus autem corporis, qnod
versatur, idem est locus, in quo incepit , ct in quo finit.
Hiscc detcrminatis, consideremus deinccps oportet,
utrum mundiis ingenerabilis sit , an gcnerabilis , et incor-
ruplibilis, an corruptlbilis : pritis ceterorum opinionibtis
recitatis. Uemonstraliones enim contrariorum, dubitationes
de conlrariis sunt. Insuper et dicenda magis credcnlur, si
sententiarum earum quae iu controversiam veniunt, jura
prius ftierint audita. Absentes enim condemnari deterius
utique nobis videtur. Etenim eos qui bene judicare vo-
lunt de veritate , non advcrsarios , sed arbitros esse oporlet.
(2) Omnes igitur factum quidem asserunt esse, sed fastum
quidam perpetuum, qiiidam caducum , perinde ut quodvis
aliud 101 iii.i" naturaconstanl, inquiunt essc : quidam
vicissiro interdum boc, interdum alio modo sese iiabcre sub-
euntem corruplionem , idque semper boc fieri modo di-
cunt, ut Agrigentinus Empedocles et Epbesius Heraclitus.
Igitur factum quidem case, perpetuura tamen esse, asse-
rcre, ex iis est profecto qua; nequciinl esse. Ea namque
sola ponenda sunt , quac in multis aut in omnibus esse vi-
demus. De boc autem contrarium accidit : universa enira
qu;K fiunt , et corruptionera subire videntur. (3) Praeter-
ea, quod non iiabet principium boc modo hahendi, sed
aliter babere prius universa seternitatc non potest , id et
rautari profeclo neqtiit : eritenim aliqua catisa, quio qni-
dem si prius esset , aliter id 6ese habcre possct , quod alitcr
sese babcre non potcst. Quodsi mundus ex aliter prius ba-
bentibus constaret , si semper sic se babcntibus , et non po-
tentibus alilcr se babere, factus ipse profecto non cssct : si
vero est factus, nimirum illa etiam aliter sese lialiere posse, et
non scmper ita sese habere, necessc est. Quare ct constituta
dissolvcnttir, et dissoluta ante constiterunt : atque Itoc infi-
nities, aut sicse habuit, aut poterat sic habere. Quod si
itaest, non vacabit sane corruptione , neque si ollm ali-
ter sesc habebat, neque si aliter sese habere pos-.it. (4) Sub-
sidium autem , quod quidam eorum qui dicunt mundum
incorruptibiicm quidem esse , attamen factum esse , sibi
ipsis enituntur ferre, verura non est. Inquiunt enim, se
quoque , pcrinde ut geometrac , qui designationes descri-
bunt, de generatione mundi dixisse : non quia aliquando
mundus est ortus , sed gratia doctrinaj, quia disccntcs ma-
gis cognoscunt, si ut designationem viderint factum. (5)Hoc
autcm non idem est , nti dicimus. Nam in designationum
quidem cffectione, omnibus positis esse simul, accidit idem ;
in horum autem demonstrationibus, non idem. Sed im-
possibile sane accidit : nam ea qase pritis posteriusve su
 384 IlEPl OTPANOY A, i«.
xat Ccmpov intEvavTia iortv (e) i\ aTaxTtov yap tcote
TETaypiEva ytviaQai (paotv, Sua Ss to auTO aTaxTOV
tivai xat T£TaY(Jt£vov dSuvaTOv, dXX' dvaYXV| yeveohv
eTvoi ttjv yojptijoucrav xat ypdvov ev Se toic, StaYpdjx-
& uaorv ouSiv toj ypdvoj XEytopierTai. °On (xev ouv
douvaTOv auTOV du' dtStov Etvat xal vEVE0"6at, (pav£-
pov. (7) Tb 5' ivaXXii; cfuvtctTavat xal 8taXu£iv ou-
Osv dXXotoTEpov jtoieTv IsTtv rj to xaTac/XEud^Eiv auTbv
dtStov uev dXXa UETafidXXovTa ttjv uopiprjv, ojc/7t£p ei
ki ti; Ix TtatSbc, dvopa yivouevov xat i\ dvSpbc, Ttaloa 6te
uev (pflEfpEaflat 6te S' ETvatotoiTO- (s) SrjXov yapSTtxat
eic, aXXrjXa tojv orotyEiojv auvtdvTWv ouy rj Tuyouoa Ta-
![ic, Y'YVET0" xo" ffuo-Taii?, dXX' r) auTr], dXXtoc, te xat
xaTa touc, toutov tov Xoyov EtprjXOTac, , ot Trjc, StaOs'-
16 OEto; IxaT£'pa; aiTtwvTai to EvavTtov. "iloV £t to o^Xov
oto[xa cruvEyEc, ov 6te jasv outojc, 6te S' exeivojc, StaTtOETat
xat 8iaxExdo"UT)Tai , rj Se tou SXou auOTaotc, lort xdau.oc,
xat oupavd;, oux av 6 xdo-uo; YfyvotTO x5" fOEtpotTO,
dXX' ai StaOEOeic, auTou. (») Tb Ss SXtoc, yevojjievov tpfla-
a» prjvat xat ;/.r, dvaxduTCT£tv ovtoc, u.iv £vbc, dSuvaTov
EaTtv Ttptv ^ap Y£v£o6at oei uTtr]pyEv r) Ttpb auToti o"u-
aTaat?, r)v (jtr) yevouevtjv ouy oTdvT'£tva( cpausv UETa-
6oXXeiv aTCEtpojv 8' ovtojv Ev8E'yETatuaXXov. 'AXXa (xr;v
xal touto TtoTEpov dSuvaTOv r) SuvaTOV, EOTat SrjXov Ix
25 TOJV UCfTEpOV ■ (lOj tlffl fdp TIVEC. of{ EvSEySCfOai SoXEt Xal
dYEvr)To'v ti 3v tpOaprjvat xal Y^^JJtEvov dtpOapTOv StaTE-
XeTv, ojOTtEp iv tS Tiptaioj- Ixei yap <pr;«Ti tov oupavbv
YEVEaOai jjvev, ou |xriv dXX' ECEoOat y£ tbv a£t /pdvov.
IIpo; ou? ^ustxto; jxev TtEpl tou oupavou (jtdvov Etpr)Tat,
30 xaOdXou Sk TtEp\ STcavTOi; c;x£'|au.Evoic, eo-toi xal 7tEpt
TOUTOU StJXov.
CAP. XI.
IIpojTOV Se StatpETEOv Ttoj{ dY£VT|Ta xat Y£vrjTa ipa-
(xev xat tpOapTa xal dtpOapTa ■ TtoXXa/SJ; y^P ^£Y°"
fXEvojv, xav u.r,SEV StatpEprj 7tpb? tov Xo'yov, dvdYxrj Tf,v
31. Stdvotav doptCTTio? Evetv, dv ti; toj 8iaipouu.E'vto TcoXXa-
v^oji; ojc; dStatpETto yp^Taf dSr|Xov y«P xaTot Ttotav
tpuo-tv auTW (Tuu.6a{vEi to XevOev. (j) AfYETat 8' oye'-
vt|tov E*va uev Tpditov £av rl ti vuv rcpoTEpov u^i 8v dvEU
YEVEnEon; xai u.ETa6oXrji;, xaOdrtEp Evtot to dTCTEffOat
«u xal Tb xtVEtoOat Xjsyouc/iv • ou ^ap fiTvat Ytv£o6a( (paciv
aTcrduEvov, oiol xivouuevov. "Eva 8' Et ti IvSe/oue-
vov YtvEoOai r) YEVEoOat uti eotiv • Suotojc, y^P xat touto
aYEvrjTov, Sti isSi/j-cai yzviaOai. "Eva 8' e? ti SXojc,
dSuvaTov Y£VECtOai, ojoO' 6te jxev Eivat 6te SJ ur^. Tb
15 8' dSuvaTov XEyETat Styojc," r) Y*p tS ui| dXrjOlc, Etvat
EtitEtv Sti y^voit' dv, r, toj ur) ^aSttoc, urjSs Tayu r) xa-
Xioc,. (3) Tbv auTOv Sk TpoTtov xal to Y£vr)TOv £va ixev ei
(Jlrj OV TtpOTEpoV BlJTEpOV E^OTIV, EtT£ Y£VOU£VOV EIt' OVEU
tou Y(v£oOat, 6tI ujv urj dv, rtdXiv 8' ov Eva 8' £•.
50 SUVOTOV, £IT£ TOJ dXrjOET StOptCfflEVTOC, TOU SuvaTOU EtTE
toj ^aSttoc, • £va 8' £av r) yeveoic, autou in. tou urj cjvto;
eic, to ov, eit' rJSri ovto; , 8ti tou Y^VEC/Oat 8' dvTOc, ,
(«o.)
niunliir, snl)C(>iilraria midI. (C) Ex inortlinatis enim olim,
inquiunt, ordinata fuisse. Ut autem i.li-m onlinatum sit si-
niiil, at([iic inordinatum , fieri nequit, sed generationem
esse qua; sepral , tempnsque , neccssc est : in designationi-
bus vero, niliilesttemporeseparatum. Essc igitur impossi-
bilc , pcrpetuum ipsum simul , ac factum esse , ex liis qux'
diximus, patet. (7) Constituere vero mundum vici^siin
atque dissolvcre , nil aliud esse videturquam ipsum setnpi-
tiTiiiim quidem , formam autem mutantem cxstruere : per-
inde atque si quis interdum corrumpi , interdum esse pu-
taret quempiam , qui vir cx pucro , et cx viro fieret puer.
(S) Est cnim perspicuiim , si elcmenta inter sese conveniunt,
non qucmvis, sed eundem ordinem eandcmque fieri consti-
tutionera : pracsertim secundum eos qui lianc sententiam
dicunt, qui quidein tilriusque dispositionis contrarium
ipsuni causam inquiunt essc. Quarc si totum quidem cor-
pus continuum permanens, interdum lioc, interdum illodis-
ponitur modo ac pcrornatur, constilntio vero totius mun-
dus est et c.rliini ; non utique mundus , sed dispositiones
ipsius fiunt ac corruinpuntur. (9) Hoc aulem , ortum ,
inquam , mundum , omnino corruptuni iri , et non redirr ,
si sit quidera unus, irapossibile est. Nain antea quam or-
tus esset , constitutio prsccdens ipsum, semper nimimm
erat : quam quidcm baud factam , mutari non posse dici-
mus. Sin vero sint infinili , magis ficri potest. At vero boc
etiam si fieri possit necne, perspicuum ex iis qua; poste-
rius dicentur, cvadet. (10) Sunt cnim quibus fieri posse
videtur, ut ct ingenerabile quippiam corrumpatur, et or-
tum vacet corruptione : ut in TimaH) asseritur. Uliceoim
Plato cmlum esse quidem ortum , non tamen esse cadu-
cum, sed reliquo semper forc tempore dicit : ad quos, na-
turaliter quidem de ca>lo solum est dictum ; si vero .1.
omnibus universalitcr consideraverimus, de boc quoque
erit uiauifestum.
Primum autem dislinguamus oportet , quomodo genera-
bilia et ingenerabilia , et corruptibilia ct incorrupuhilia
dicamus. Nam quum multipliciter dicantur, etsi nihil ad
rationem refcrt , menlcm indefinitc sese babere necesse
cst , si quispiam ut iudivisibili eo utatur, quod multis divi-
dilur moilis. Non est cnim manifcstum, per quam ipsorum
naturam idaccidat, quod est diclum. (?.) Dicitur itaque in-
generabilc uno modo , si sit quippiam nunc quod antea non
erat , sinc gencratione et mutatione : ut ipsum tangi qut-
dam inquiunt atque raoveri ; dicunt enim , non posse tan-
gens gencrari , neque subiens motum. Alio modo, si fieri vel
ortuin esse quippiara possit, et non sit : uam hoc similiter est
ingenerabile (ingeneratum) , quia ortum subire potest.
Alio modo, si quippiam omniuo factum esse impossibile
sit , ut interdum sit , interdum non sit. Impossibile autem
dupliciter dicitur. Aul enim quia non verum est dicereortuni
esse possc, aut quia non facile, nec cito, nec bene oriri potest.
(3) Eodem modoetgenerabile uno dicitur modo, si sit quip-
piam posterius, quod prius non erat, sive per generationem,
sive sine gcneralione. Alio modo, si possibile sit , sive ve-
ritate, sive facilitate possibile ipsum sit delinitum. Al»
modo, si generatio sit ipsiusex eoquod non est, ad id quod
est, sivejam sit.pcr gcnerationem auteni sit , siveet nou
 (W,MI.) DE CyELO LIR. I. CAP. XII.
ittt xai ur,7tw ovtoc, dXX' evSe/ouevou. (♦) Kai
oOsotov 8s xai d^OapTov waauTWC eite Y&p TtpdtEpdv
ti ov uoTEpov r, ur ioTtv r) EvSs/ETat [*T| sTvat, ipOapTOv
sTvai !fao.£v, eite a^OEipduEvdv 7toT£ xai uETaSdXXov,
b eitb urj. "Eoti 3' Ste xal to oti tou ^OEtpsaOat Iv-
Seydusvov u.7) eTvoi tpOapTOv Eivai ijauEV, xat stt dX-
Xo>c to ^aoiwc «fOjipduEvov, 8 sitcoi dv T15 Eu^OapTOv.
(s) Kat Ttepi tou a^OapTou 6 outoc Xo'yoc- r\ yhp to
dvsu tpOopSc 6te usv 3v 6te 51 ur, 6v, oTov Tac ifofc,
10 Stt avsu toj mOstpsoOat Tcpdtspov ouaat {jacspov oux
ttciv, ?j to Sv usv SuvaTOv os uf, slvat , f) oux sadus-
vdv tcots, vuv S' ov au fap ei, xai f, d:pf, vuv dXX
tfuto; oOapTov, 6'ti saTat tcote Sts oix dXr,0s'c as sItcsiv
6ct eT, ouSs TauTa aircsoOai. Tt» Ss udXtata xupio>c,
15 to 8v usv, aouvaTov os ;j>6ap~vat outo>c wcts vuv ov
uiTspov uf, eTvbi f) SvSsyEaOat uf, Etvat, f) xat to
ut^iri) e^0apus'vov, 8v Ss', IvoEydusvov 8' uatspov uf,
sivat. (e) AsvETai 8' d:pOapT«v xai to uf, j>aoio>c
oOsipdusvov. Et or, tbuO' outoj; svst , axE7tT£ov Ttt~>c
jo Xs'yousv to SuvaTov xai dSuvaTOv • to ts votp xuptw-
TaTa Xevouevov dsOapTOv ti~> uf| SuvaaOat :pOap~vai
dv, ur,8' ote usv eTvoi 6te os utj • XsyETat oe xal to
aysvriTOV to douvaTOv, xai to ur| SuvduEvov vEvsaOat
OUTt»{ WOT£ 7TpOTEpOV USV UT| fivat ijffTEpOV Ss sTval, OIOV
is tt,v otdu£Tpov ouuuETpov. (7) EI OTi Tl SuvaTat XlVT.Ojj-
vat OTaota ixaTOv rj dpat (Jdpoc, oei irpbi; to tcXeistov
Xsyouev, oTov TaXavTa apat IxaTOv tj OTaSta paotoai
sxaTov ( xaiToi xat t4 udpta SuvaTat Ta evtoc, EtltEp
xat ttjv u7T£pov>iv ), oi? Seov 6pt^Eo0at 7upb{ to teXo; xat
•,ii tt,v &7C£poyriv TT|v Suvautv. AvaYXTj usv ouv to Suvotov
xaO' u7ispo/r|V TOoaSt xai toi svtoc SuvaoOat, otov e!
-dXavTa IxaTOv dpat, xai Suo, xav ei tjTaota Ixotov,
xai Suo SuvaoOat paStoat. 'H os Suvautc t~c uTTEpo-
/?;; eotiv xav st Tt aouvaTOv TOffovSi xaO' UTCepSoXr.v
35 £i7ro'vTo)v, xai t4 TtXEtto AouvaTov, olov 6 yiXia paSi-
oat OTdSta (jtr, SuvduEvoc Sr,Xov 6*ti xai ytXia xai ev.
(s) Mr,Osv 8' fiuSc, 7tap£vo/XEiTto• Sto)p(aOo) ^ap xaTa
t~c u7TEpoyrj<; to teXoc Xsyousvov to xupttoc Suvotov.
Td/a Yap EvaTairi tic av wc oux dvdYxr, to Xe/Oev •
ii) 6 Y*p 6ptov aTaotov ou xai toi evtoc 3'J/ETai ueyeOt) ,
dXXi TOuvavTt'ov uaXXov 8 Suvdusvoc iSeTv ariYur,v
r, dxouaat [jttxpou '(/d^ou xal Ttov u£t^dvo>v s~st ataOr,-
atv. 'AXX' ouOsv Stass'p£i npbc tov Xo'yov StwpioOto
Y»p tJtoi i7ti tt;c Suvduswc rj s7ti tou TtpaY.uaTOc T| UTtSp-
ts 6oXtJ. Tb yap Xsyouevov SrjXov f, uev ^ap ^J/tc r, tou
«'XdtTOVOC U7t£pE'/_£t , f, Se Ta/UTTic rj TOU 7tXElOV0C.
CAP. XII.
AlO)pl5UL£Vt>>V 0£ T0UTO)V XsXTEOV TO £'J>s5~C. El Sr|
siTtv Evta SuvaTa xai Eivat xal uri, dvaYxrj ypdvov
Ttvi toptaOai tov 7tXEtaT0v xal tou eTvoi xai tou p.71 ,
lo Asvto S' 8v ouvatbv to TtpaYua sivat xai 8v Suvatbv
u.rt stvat xaO' 67totavo~v xaTTjYOpiav, oTov dvOpo)7tov
?, Xeuxov r\ Tpt'ar,/u r\ dXX' brtouv twv toiouto)v. El
ABISTUTELES. U.
2Xi
dum sit, essc autcm possit. (i) Corruptibilc ctiam et in-
corruptibile similiter dicitur. Namsi quippiam priuserat,
postea Terononest, aut est quidcm, non esse autcm po-
i cst , sive per corniptioncm et mutationcm , sire sine Itis,
• orruptibile illud dicimiis esse. Interduin et id quod per
corruplioncm non essepotcst, corruptibile csse dicimus.
Et insuper alio modo, id quod facilc corrumpitur, quod
quidem quispiam « lacilecorniptibile » dixeril. (5) l)c in-
corruptibili quoqtie eadcm cst ratio. Aut eniin id quod sinc
corruptione interdum cst, intcrdum non est, incurruplibile
dicimus : quo pacto tactus incorruptibiles esse dicuntur,
propterea quod prius erant , ct postea non sunt sine corru-
ptione. Aut id quod quidcm cst, non esse autcm potest :
aut non est futurum unquam , nunc autcm est. Tu nempc
es nunc , et tactus est etiam nunc : corruptibilcs tamen
estis, quia erit aliquando tempus quando nec te esse, nec
bacc tan^ere vere dicctur. Id vero maxime proprie in-
corruptibile dicitur, quod est quidcm , non potest autciu
sic corruptiini esse, ut nunc quidein sit, postea vero non
sit, aut non essc possit : aut ct id quod nomlum corruptum
cst, atque est, non csse autcm posterius polest. (6) Dici-
tur etiain incorruptibile id quod non facile corrumpitur. Si
igitur bax ita sunt , considcrandum est quomodo |>ossibile
et impossibile dicamus. Nam etquod propriissimeincorrup'
tibile dicitur, ex eo dicitur sane , quia corrumpi non potest,
neque quandoque esse, quandoque non csse. l.t prorsus
ingcnerabile id propriissime dicitur, quod sic generari non
potesl, ut prius qtiidcm non sit, posterius vcro sit : qualis
est diametcr commcnsurabilis lateri. (7) Si i-ilur quippiam
pcrdccem millia passuum movcri potest, aut pondus levare,
id quotl maximum potest, diccre scmper soleinus : vcliiti
centum lcvare libras , aut pcr dccemmillia passuum ambu-
lare : quanquam et partes qua? citra sunt , potest , si ct
exccssum pote^t. Quopatet, ad finem atque excessum
dctiuiri potcntiam oportcre. Id igitur quod polest tot [>cr
excessum, et ea quac sunt citra, neccsse est : ccu si cen-
tum libras levare potest, et duas posse; et si pcr decein
millia passuum ambulare potest,et perduo ambulare possc.
Potcntia vcro , ipsius excessionis est : ct si quippiam tan-
tum non potest, eo pcr cxsuperationem dicto, etiam plura
nonpotest. Qui nainquecentum passus transire non potest,
is ct ccntuiii et uniini non potest. (8) Mliil autem nos
conturbct; id cnim quod propric potest, |>er finem exces-
sionissit definitum. Forsitan enim quispiam dicet , id quod
tlictumest, non necessario ita csse. Qni namque magni-
tudinem deccm passuum vidct, is non ct magniludines cas
quae suntcitra, videbit : sed contra potius, qui puncluui
vidcre potest , aut parvum audire sonum , is et majorum
sensum bahebit. Verum nilnl ad rationem refert : ipsa
rniiu exsuperatio, aut inpotentia, aut in re ipsasit definita.
Id cnim quod dicitur, patet : nam visusqui est minoris,
cxccdit; celeritas vero quac est majoris.
Ilis autem determinatis, dicenda suntea quac dcinccps
sequuntur. Si igitur aliqua sunt, quae csse el non esse pos-
snnt, quoddam tempus maximum et esscndi, ct non cs-
sendi, definitum cssc necesse est. Atquc dico rem esse possc,
et non es-e posse, in unoquoque prirdicamcnto : ut bomi-
ncin, aut album, atit tiicubitum, aut aliquid aliud talc.
2'>
 38G IIEPI OYPANOr A, u5.
yip fxr, eVcat Tcoejde; Ttc. , dXX' det icXeiwv tou TcpoTe-
Gsvto; xai oux eejTtv ou IXaTTOiv, aTteipov eorat ypdvov
to auTO SuvaTov eTvat xai (jl-Jj eTvat dXXov d-rcetpov.
'AXXi tout' dSuvaTOV. (2) 'Ap^ff, 8' eorw IvTetiOev
5 to fip dSuvaTov xai to ^duoo; ou TauTO cjrjjjtatvEi.
"Koti Se to douvaTOV xai to SuvaTov xai to <1/£u8o<;
xat to otXr,0l<; to usv eS; utcoOecjeo); ( Xe^w 8', olov to
Tpi'Y<))vov dSuvaTOv Suo dpOic, £/£tv, ei TaSe, xai f) 8td-
jjteTpoc ejuuueTpoc , ei TaSe ), eVn 8' exTcXioc xai Suva^i
iti xai dSuvaTa xai ^euSrj xai dXr,Gr). Ou S-Jj TauTOv
ecjti J/euSdc te ti efvat aicXoic xai dSuvaTov aicXwc •
to ydp ae fjLr, i<jT«Ta cpdvat iaTavai '|euSo; (jie'v, oux
dSuvaTov Se', 'Ouot'o)c Se xat to tov xtOapiJovTa uev uf,
dfSovTa Se exSetv epdvat tl/euSoc, dXX' oux dSuvaTOv. To
it> 0' dua loTavat xai xaOrjaOat , xat tjjv StdueTpov auu-
ueTpov eivat, ou udvov i^euSo? dXXi xai dSuvaTOv. 01 Stj
toutov e'<jTtv uTcoOsVOai iJ/euSoc xai dSuvaTov. 2uu6ai-
VEt S' dSuvaTov 1% dSuvaTOu. Tou jiev ouv xaOrjaOat
xat laTavat dua e^st Tf|v Suvautv, ort Sxt l/ji exei-
so vr,v, xat Tr,v iTEpav • dXX' oiy waxe dua xaOrjaOat xai
idTavat, dXX' ev dXXw £pdvo). (3) I£t Sr) Tt drcetpov
/pdvov iyti TrXetdvo)v Suvautv, oix eaTtv Iv dXXo)
ypdvto, dXXi touO' dua. "Qar' ef ti drcetpov ypdvov
ov efOapTdv tttrti, Suvau.iv e/ot av tou jxJj etvat. Et
•is Sf, drcetpov ypdvov EOTiv, Iotw uTcdpyov 8 SuvaTat u,fi
Etvat. "Au.a dp' ec/Tai te xat oix EOTat x.a.x' e'vepYEtav.
TeuSoc; fxlv ouv autjiSatvot dv, 5ti ij/suSoc; Ite'©»].
'AXX' e! u.r, dSuvaTov f,v, oux av xai dSuvaTov r,v to
o"uu.£aivov. "Arcav dpa xh is\ Sv aTcXwe; dcpflapTov.
ic '0u.otw<; Se xai ay£vr,xov • ei f^P fevTlT0'v> ^o"rat Suva-
■tbv /pdvov Ttvi u.f| eivat. (4) <!>0apTOv tjtiv ydp lort
xb TtpoTEpov usv ov, vuv Se jjtf, Sv r\ IvSEydpiEvdv tcote
ucjTEpov u.fj elvat • Ycvtjtov Se 8 evSe^etxi TCpOTEpOV u,f,
eivat, dXX' oux ecjtiv ev J) /pdvo) SuvaTOv to dei ov.
cttj "iiaTe u,f, etuat out' aTceipsv oute TCETcepacju.e'vov • xal
fip tov TceTC£paeju.evov ypdvov StivaTai Eivat, etitep xal
tov aTcetpov. Oux dpa IvSzytxai xo auTO xai Iv dd
te SuvaoOat eTvat xai u.f, Eivat. 'AXXi u.Jjv ouSe -cf|V
exTcdsaatv, oTov Xeyo) u.f) a£i Elvat. 'ASuvaTov dpa xai
«o dei u.e'v ti Etvat, cpOapTOv 8' eTvat. 'Ou.ot'o)<; 8' ouSs
y£vr,Tdv. AuoTv fap 8potv e! dSuvaTOv to uejTepov
dveu tou TcpOTe'pou uTcdpi;ai , ixeivo S' dSuvaTOv GTcdp-
.i;at , xai to uejTepov. "iicjT' ei to dei ov u,f, evSiyeTai
tcote u.f, elvat, dSuvaTOv xai YevrjTOv eTvoi. (s) 'Etce'1
ti S' r) aTcd^acjK; tou uiv dsi Suvaijtivou eTvat to u,f) dsi
SuvdptEvov eEvai,Tb 8' ote\ Suvdaevov u,f, eTvat ivav-
Ttov, ou aTcd^aejtc; to u.f, dei Suvdu;evov u.f, eTvat , dvaYxrj
Tie; aTcocfdcjEtc dpi^oTv toi outw uTcdp/etv, xai etvat
U.ECOV tou dtl ovtoc; xat tou ae\ uf) ovtoc; to SuvdjjtEvov
sjii ETvat xai uf, Etvat- r) ^ip ixaTe'pou dTcdcpacjie; tcote
uTcdp;£t, ti jjtf) eTr) aii. "fto-ce xai to uf) dei uf, 3v
ecjTat tcotI xai oux eVcat , xai to uf) dei Suvduevov
tivat Sr,XovoTi, aKKa tcote 5v t?)7Te xai uf, eivai. Tb
outo io EOTat Suv»tov elvat xai jxrj, xal tout' ecjtiv
(WI.JB.)
Nam si non erit tlcfinitum quiddam , sed semper proposito
majus , et quo non est minus : idem erit profecto possibile
esse tempore infinito , et non esse alio lempore inlinilo.
At hoc esse nequit. (2) Principium aulem binc sumatur.
Impossibile enim,etralsum, nonidem significant. Estautero
impossibile et possibile, et falsum ac verum, ex supposi-
tione : veluti triangulum impossihile est suos tres angulos
duobus reclis a;quales habcre, si ha;c sint ; et diaroeter com-
mensurabilis est, si hoc sit. Sunt autem simpliciter et pos-
sibilia et impossibilia , et vera et falsa. Non est igilur idem,
falsum aliquid esse simpliciter, et simpliciter irnpossibile. Te
namquc dicere stare , quando non stas , falsum est quidem ,
sed non impossibile. Simililer et eum qui citharam qtiidem
pulsat , non autcm cantat, cantare dicere falsum e-4, sed
non impossibile est. Simul autem stare atque sedere.et
diametrum commensurabilem esse , non solum est fakum ,
sed etiam impossibile. Non igitur idem est supponere fal-
sum , ac impossibile. Impossihile autero ex impossibili
accidit. Sedendi itaque quippiatn slandique simul po-
tentiam habet ; quia quando habct illam , et alterara liabet :
at non ut simul stct atque sedeat, sed in alio tempore.
(3) Si vero quippiam plurium potentiam habeat tempore
infinito , non est in alio tempore , sed simul. Quare si quip-
piam , quod est tcmpore infinito , est corruptibile , illud, ut
non sit , potenliam habet. Si igitur est tempore infinito, sit
id quod non potest. Simul crgo erit atque non erit actu.
Falsum igitur accidit, quia falsum suppositum est. Sedu
impossibile non esset, non id ulique , quod accidit, eliam
impossibile esset. Omne crgo, quod semper est inrorru-
ptibile, simpliciter est. Similiter et ingenitum est. Namsi
generabile est, erit possibile aliquo in tempore non esse.
(4) Corruptibile enim idestquod priusquidemerat, nunc
veronon est : aut quod nunc qtiidem est, potest autem
aliquando posterius non esse. Generahile vero id quod prius
non esse potest : at non est in quo tempore id quod semper
est, esse potest. Quare non esse nec infinitum, nec finitum.
Elenim finKo tempore esse potest, si et intinito possiL >'oa
ergo contingit idem ac unum, et semper esse , et semper non
csse posse. At neqtie non semper esse : qua> est negatio. Im-
possibilc est ergo , et semper qnippiam csse , et corruptibile
essc. Pari modo nec generabile. Nam si duo sint termini,
posteriorque sinc priore inesse non possit , si ille conipelere
non potcst, posterior ctiam competcre nequil. Quare si ul
quod est semper, non esse aliquando non potest, impnssibile
est et generahile esse. (5) Quum autern negatio quidra
ejus, quod semper cssc potcst , sit id quod non semper es*
potest, contrarium autem id quod non semperesse polest,
et negatio est id quod non scmper non csse potrst : nega-
tioncsamborum competerc eidem necesse est, et esse me-
dium rjus quod semper est et ejus quod scmper non est,
id quod essc, et non esse potest. Ulriusque nam que ne-
gatio quandoque competct, si non semper siU Qnare
et id quod non semper non cst, erit quandoqtie, alque
non erit ; et id quod non sempcr essc potest , sed qoando-
que est, erit sane atquc non crit. Idem crgo possjbile
erit csse alque non essc. Et hoc est medium ulrorumque.
 (l8J.) DE C^LO LIB. I. GAP. XII.
i[i?oIv fi/o-ov. (6; Aoyoc 31 xa6dXou SSe. "Earw
yip to A x*l xb B |xr|8Evt tw auTtji SuvdjjiEva uicdp-
/eiv, ctTCavTt Sl to A rj to V xal to B »1 to A. Avayxri
or, u u.t'te to A &7tap^£t uifn to B , iravTt uTcdpystv t&
4 l'A. Eo"ct>i Srj to E to (jteTa;u twv AB ■ ivavnojv
yip to uiriQsTepov us'crov. Touto) Srj dvdyxr] ducpw
uTtapyetv to Te T xatTO A. IlavTi yip rj to A rj to
r, aww xat tw E • eWi ouv to A dSuvaTOv, to V uTcdp-
(jei. '0 5' auTOt Xdyoc; xai iici tou A. (7) Olre Sr, to
10 aet ov yevrjTOV ouSl cp6apTo'v, oure to dei txrj ov. ArjXov
0' Sct xal si yevrjTbv r) cpOapTOv, oCx dtStov. "Ajxa yip
Eercai SuvduEvov ael elvat xat SuvauEvov ur| dsi eTvat •
touto S' 5ti dSuvaTOv, SsoEtxTat TcpoTEpov. (8) 7Ap'
ouv ei xai dyEvrjTOv, 3v Se', tout' dvdyxrj diStov eTvai;
is 6u.ot'w<; S* xal et d:pOapTOv, 3v Se\ Ae'yw Se to dye'-
vt.tov xal a^OapTov Tot xuptwc; XEydusva, ayi-iipov
uiv 8 eVri vtiv, xat Tcpo'Tepov oux dXrjBlc; rjv eitceiv to
u.7) eivat, dsp8apTov 81 3 vuv 3v uorEpov u.rj a\rfiU EOTat
eitceIv u.r) eTvat. *H ei uiv Taura dXXrjXotc dxoXou-
2u 6=t xai to' Te dyEvrjTOV dcpOapTov xal to dcpOapTOv dys'-
vr,TOv, dvatYxri xat to dtStov ixaT£'pw dxoXou6etv, xat
etie Tt d-fe'vr,TOv, dtStov, eits ti dcpOapTOv, dtStov.
(») A5jXov <3e xai e'x tou 6pto-u.ou auTwv • xat yip dvdy-
xr,, ei cpOapTOv, yevrjTdv. *H yip aYe'vr)TOv r\ yevr,-
25 tov e? 31 dyEvrjTOv, dcpOapTov UTtdxeiTai. Kal ei
YevrjTbv ori , cpOapTOv dvdYXT) • f) yap cpOapTOv r) d^Oap-
tov dXX'ei dcp6apTov, ayivr^zQv uicExeiTO. (10) Ei Se
u») dxoXou6ouo-iv dXXriXot? to d^6apTov xat to aY£'vr|Tov,
oux dvdYXT) oure to dYEVTjTov oute to d^>8apTov dtStov
30 sivat. Oti 0' dvaYxr) dxoXou6etv, ix twvSe cpavepdv.
To yip YevrjTov xat to cpOapTOv dxoXouOoucriv aXlr\-
Xot;. A5;Xov Se xai touto ex Ttov TrpoTepov tou vcVp
det ivTOc; xat tou dei u.tj 5vto; IottI (jteTa;u w u.t,Oe'tepov
axoXouOet, touto 8' icTTl to yevtjTOv xai cpOapTov. Au-
)5 vacov Y^p xat etvatxai [jir^ eTvat tbpicru.£'vov ypdvov ixd-
teoov Xeyw S ixaTepovxai etvat Tcocrdv Ttva ypdvov xai
ut] Etvat. (11) Ei TOtvuv io-Ti ti Yevr.Tov r) cpOapTov,
dvaYxr) touto tjtETaSu eTvat. "Ecttw yap to A to dei
ov, to 8i B to dei u.i] Jv, to Se T YevrjTOv, to 81 A
to rpOapTov. 'AvaYXr, S^ to T fjiETa;u sTvat tou A xai
tou B. Twv fjiev yap oux ecTTt ypdvoc; £tc' ouSe't£cov to
Tt£'pa; iv 10 r\ to A oux rjv r) to B t^v tw Se yevt,tw
dvaYxr, r] ivepYeta fTvat t\ 8uvdu.£t, toTc; 81 ABouSe-
TEpo);. IToct6v dpa Ttvi xai wpio-uivov ypdvov xai
•» rTctTai xai TcdXtv oux EUTat to T. 'Ouoiwi; oe xat iwi
cou A cpOapTOu. revTjTOv dpa xai cpOapTov ixaTepov.
AxoXouOoucuv dpa dXXrjXotc; t6 Y£vr,TOv xal to cpOapTov.
(12) "EctTO) Sr) t6 ly t5 E dyevrjTOV, xb S' i^>' o) Z ye-
vt,tov, to 3' icp' o) II d^p8apT0v, to 3' icp' tj> 0 cp8apTo'v.
'*" Ta ot) ZB OE'SetXTat oti dxoXouOet dXXriXotc;. "O^av
0' r\ outw xetueva w? TauTa , oTov to uiv Z xai to 0
dxoXouOouvTa , to 61 E xai to Z urjOsvi tw auTW ,
ajcavrt 51 OaTepov, Suoiox; 81 xai Ti H0,dvdyxr) xal
Ta EH dxoXouOsTv dXXrjXotc;. "Ectto) yap tw H to E
587
(6) Ratio autem itnivprsalis hapc cst. Nam a el [3 nutli eitleni
inessc possint : a veroaut y, etp aut S, cuilibet insint. Cui
igitur neque a neque p inest, ci y S cuilibet insint ne-
cesse est. Sit autem id quotl inler a et p medium c»t ,
s: id eniin , quotl neutruin contrariorum est, eorumdem
mcdiuin esse constat. Auibo igilur, r inquam et & , liuic
insint nccesse cst. Nain aut a aut y cuilibet inest; quaro
ct ipsi s. Quum igitur a impossibile sit essc, inerit ipsum y.
Eadem est et in ip^o 6 ratio. (7) Neque igitur id quod
semper est , neque id quoil semper non est , generabilc aut
comiptibile est. Patet autem ct si gcncrabilc aut corrupti-
bile sit , non perpetuum esse. Simul eniin poterit semper
esse,et uonsemper essc. Hoc autem prius dcmonstratuiu
est inipossibile cssc. (8) Si igilur ingenerabilc quippiam cst,
atqucest cns, idnc senipileniuin essc neccsse esl? ct pan
modo , si incorruptibile est, ct ens. Dico aiitein ingenerabile
et incorruptibile, ca qtiaj proprie dicnntur : ingenerabile
quidem id quod nunc esl , ct pritis non erat verum dicere
haud esse; incorruptibilc vero, quod nunc est, et posle-
rius verum non crit diccrc baud csse. Atsi h.rc mutuo so
sequuntur, atque ingcnerabile est iucomiptibile, et incor-
ruptibile, ingenerabile : ipsuni etiam perpctiiuni utrumque
sequatur, necesse est; et si est quinpiam iugenerabile , et
si est quippiam incorruptibila, sit conlinuo sempiternuin
ueccsse cst. (9) Hoc ita esse , ct ex dcfinitione ipsorum pa-
tet. Ktenim si corruptibile est , generabilc csse uecesse est :
autenim ingenerabile.autgenerabileest: at si ingenerabilc
est , incorruptibile essc stippouitur : et si gcuerabile est , ct
corruptibile esse necesse cst : aut eniin corruptibile, aut in-
corruptibile est. At si iucorruptibile est , iugencrabile cssc
sane supponebatur. (10) Siu vero mutuose iionsequun ■
tur incorruptibile atque ingenerabile , uon necesse est aut
ipsum ingcnerabile, aut incorruptibile, perpetuum esse.
Sequi autemha;csesemutiionecessario, ex his emergere |>o-
test. Generabile enim ct corrujilibilc mutuo se sequunLur.
Manifestuin est autcm boc qtioque cx antca dictis. Est eniiu
id mcdium inter id quod semper est , et id quod semper non
est, quod neutrum sequitur : boc autem est gcuerabile
ipsum , ac corruplihile. Utrumque ciiini , dciinito tempore
quodam, et esse, et non esse potest. (I I) Si igitur quippiam
aut generabile, aut corruptibile sit, id medium esse nc-
cesse est. Sit cnim id quidem quod semper est, a, id au-
tem qnod semper non est , (3 : t vero sit generabile , ct S
sit corruptibile : r igitur. inter a et p medium esse necesse
cst. lllorum enim ad neutrum ultiiuum tempus est, in
quo a ipsum non erat, aut '{, ipsum erat. Generabile autem
aut actu aul potcntia necesse est esse : ipsa vero a p neutro
modo. Tempore igilur quodam definito, y ipsum et erit et
rursus non erit. Similiterest dicendum et de ipso corrupti-
bili S. Generabile ergo et corruplibile utrumque est. Ge-
nerabile ergo et corruptibile mutuo se sequunlur. (12) Sit
itaque iugenerabile e, generabile X, : incorruptibile r,, et
corruptibile 6. F.st igitur demonstratuin , " atque 0 scsn
imitiio sequi. Quando autem sic aliqua ut hsec jacent,
velut C quidem et 0 sese mutuo scquuntur, s vero et
Cnnlli eidcm competunt, scd altcrum omni compctit , et
simili modo ipsar, atque 8 : tunc et s i\ mutuo sesequaii'
25.
 388 riKPI OVPANOV A, iS
uf, dxoXouOouv. Tb dpa Z dxoXouOr;o-si • TcavTi yap
tb E r) xb Z. 'AXXi u.f,v (o to Z , xai to 0. Tto apa
II to 0 dxoXouQrjcrei. 'AXX' urce'xetTO douvaTOv eTvat.
'O 8' auib; Xdyo? xai Sti to II w E. 'AXXi jjtf.v outw;
■■> lyti to aY£*r|Tov, icp' o) K, rcpb; to yevtjtov, icp' 5 Z,
Kal TO dcpOapTov, ecp' o> II , rcpb; to cpOapTov, ico' to 0.
(13) Tb o») cpdvat ur,81v xo)Xuetv YtvduEvdv ti dcpOapTov
Etvat xai dY£vr)TOv 3v cpQaprjvat , fiTca; urcapyoucrr,; tco
ulv trj; Ytvso-eto; tco 31 t~; cpOopas; , dvatpstv icm toiv
"' SeSouevow ti. II yctp drcetpov r\ tcotov Ttva o>oi<rue'-
vov y pdvov SuvaTat dicavTa r\ noieiv r\ Tcdcryetv, rj eTvat
r) u.T) e-ivat , xal tov diteipov 8ti touto , 6'ti toptoTai
tco>; 6 artetpo; y pdvo; , ou oux eoTt TcXeiwv. Tb 81 Tcrj
drcetpov out' drcetpov ouO' «ptcrjjievov. (u) "Eti ti jtaX-
■* /\ov e'rc't Ttooe T~) oTjjjtEibi det 3v TcpoTepov icpOdpr) r\ jjtf)
ov drceipov eYe'veTo; et ykp jjtrjOlv jiaXXov, drcetpa 81
Ta o-rjusTa, SfjXov SYt aTcetpov ypdvov r^v Tt yevtjtov xat
tpOapTov. AuvaTat dpa jjtf, elvat tov aTretpov ypdvov
au.a yip £;ei Suvatuv tou jjtf, etvat xai eTvat, to jjtev
■u> TcpoTepov, et cpOapTov, to 0' uoTepov, et yevtitov . "Qctt' iiv
uTcdpyetv Otouev dSuvaTa,Ti dvTixefjieva djjta urcdpyEt.
(15) Eti 81 xat touO' bjjtotto; iv drcavu crr)iJt4io) urcdp-
;ei , oxjt' drretpov -ypdvov tou ;jtf) fTvat xat tou eTvat
£~et cuvajjttv dXXi SsSftxTat 6'ti dSuvaTov touto. "Eti
» £t TcpOTEpov fj Suvatu; uTcdpyEt t~; ivEpYEta;, 6(Tcav0'
UTcdpjEt tov /pdvov, xat 3v dfEVrjTOv r\v, xat (jtr, ov tov
drceipov ypdvov, ytYvEoOat 81 SuvduEvov. "Atta 8ri oux
I *~7 -x/ •? , » . , r
r,v xat tou Etvai 0uvau.1v ei/e, xai tou tote jit) Etvat
xat ucrrepov drcEipov dpa /pdvov. (ie) <I>av£pbv 51 xat
;*o dXXo); 6'rt douvaTOv oOapTov 3v jjtr) tpOaprjvat TcoTe • det
yip EctTat djjta xai cpOapTOv xai d^OapTov EVTEXEVEta ,
oWte dua ecTTat 8uvaTov a£i te eTvoi xai jjtTj det.
4>0£tpETat dpa tcot! to cpOapTov, xai Et yevtjtov, yifo-
vev SuvaTov yip YeyovEvat, xai jxr) dtEt dpa sTvat.
•* (17) Ecm 81 xai cooe OEOjpvjcrai Sti dSuvarov r\ yEvd-
uevov tcote dcpOapTov ti 8iaT£XEtv, r) aYEvrjTov 3v xai
aEi Trpdttpov 3v cpOaprivai. Ou81v ^ip aTcb tou auTO-
jaaTou out' aupOapTov out' aY£vr)Tov oTovt' Eivat.
(is) To jj.lv yip auTouaTdv Isti xai to dicb tu/t;; icapi
4U to ae\ xai to to; ETci to tcoXu r\ 3v r\ YtvdjJiEvov • to
8' arcEtpov ypdvov r\ aTcXw; r\ drcd tivo; ypdvou r\ dei
r\ w; irri to tcoXu UTcdp/Ei ov. (19) 'AvaYxr) toivuv
cpuoEi Ti TOtauTa 6t1 jjtlv eTvoi 6t1 61 jjtr). Tolv 31
TOtouTtov f, aurf, Suvajjtt; Trj; dvTtcpdijEO); , xai r, uXr)
«5 atTta tou Eivat xai jjtr). "IIctt' dvaYXY) dua urcdp/Etv
ivEpYEta dvTtXEtjtEva. (20) 'AXXi jjt>,v ou6e'v y dXr,8l;
EITCEIV VUV OTt ioTl TCEpuSlV, OuSl TCE^pUCTlV 6'tI VUV icTTlV.
'AouvaTOv dpa jjtr) ov tcote CarEpov dtotov efvotf e~et
Y'ip uarepov xai tt;v tou t«.r) fTvat Suvautv. (21) nXr^v
»0 ou to~ to't£ ijl-Jj fivat fc Iotiv ( urcdp/Et yap ivEp-
YEta ov ), dXXi tou TCEpucriv xai iv to> TcapEXOdvTt ypd-
vo). Eo"to> Sr) oG eyEt ttjv 8uvau.1v urcdpyov hzp
veta- ecrat dpa dXr,01; eircEtv vuv 6'ti oux ectti TCEpuotv.
AXX douvarov • ouSEtua y*P Suvajjtt; tou y£Y0V£V~1
tur neccsse est. Ponatur ennu e ipsum rj non srqni : ergo
X, i|)sum sequetur, quippe quum cuilibet ipsum e aut X, com-
petat. At 0 etiam id sequetur, quotl sequilur ipsum X, :
crgo 8 seqiietur r, ipsum. Al impossibile csse siipponebatur.
Eadcm ratione et r, sequi ipsum e, demonstrabitur. At sic
sc babet ingenerabile t ad generabile r. , ct incorruptibile
r, ad conuptibile 6. (13) Diccrc autem niliil proliiberc
generalum quippiam incorruplibile esse, et ingenerabile
quippiam corruptum esse , seniel illo generalo , boc cor-
ni|)to , tollere est aliquid eorum qui data sunt. Aut enim
infinilo, aut quodam definito lenipore, omnia aut agere,
aut pati, aut esse , aut non essc jmssunt: et infinito, pro-
pterea qnod tempus inlinitum aliquo modo est deiinitnm,
quo non esl majus. Id vero, quod aliqua ex parte est inli'
iiilum, neque infiniluni cst , neque etiam delinituin.
(14) Praeterca cur magis boc in signo corruptum cst id tju.x!
anteasemper erat.aut gencratiun est id quod prius non
erattemporc inlinito? Nam si non magis in hoc quam in
alio, et ipsa signa sunt inlinila , crat qui|)piam, ut palet,
generabilc et corruptibile tempore inlinito : crgo non esse
temporc infinito potest. Simul enim, ut non sit, et sit,
potentiam sanc habebit, ipsum quidem prius, si corrupti-
bile est ; ipsum autem postcrius , si gencrabile est. Quare
si posiierimus esse quaj non pos-.unt, op|iosita simul erunt.
(15) Atque lioc insupcrin onini si;;no similiter erit. Qnare
nt non sit , et sit tempore inlinito, polentiain sanc habebit.
At demonstratum est, hoc impossibile csse. Prseterea si
actum |H>lentia aulecedit, universo lempor; crit, et quod
ingenerabile crat, atqne 11011 ens temivore inlinito , fieri au-
teui potens. Siniul igitur non erat, et ut sit potentiam
babcbat , et ut tunc sit, el postea tcmjiore inlinilo. (16) Pa-
tet autem et alio modo impossibile csse , quippiam corru-
ptibile non aliqtiando corrumpi. Semper enim simul et
corrnplibilc et incorruptibile erit aclu. Quare simul erit
possibile , semper esse, et non seni|>cr esse. Corruptibile
crgo aliquando corrumpitur -. et si generabile est ortumesl.
Possibile enim est ortum esse, et nonsemperesse.(i7) Pos-
sumus autem el boc contemplari niodo ini|iossibiIe esse, aut
si ortum aliqnando qnippiam est, incorruptibilc esse, aut
si ingenerabile est, et antea semper erat, corruplionem
subire. Nihil enim casu, aut incorruptibile, aut ingene-
rabile esse potest. (18) Quod enim casu est atque for
tnna, est pra?ler id qnod semper aut plerumque, autest,
aut fit. Quod vero infinito lempore aut simpliciter, aut
ab aliquo tcmpoic est, id aut semper aut plcruiuqne est
ens. (19) Talia igitur interdum esse, interdura non esse
natura, ncccssc cst. Talium autem eadera potentia est
conlradictionis, et ut sint, et non sint, causa materies
est. Quarc opposila simnl csse actu netesse est. (20) At
vero ncque verum est dicere 1111110, transacto in annocsse,
neque Iransacto in anno nunc esse. lnqiossibile est ergo, si
aliquando non cst , posterius pcrpeluum esse : baberel enim
posterius eliam |)o(entiam non essendi. (21) Vcrum nonut
tunc non sit, quando est ( est enim ens aclu ), sed in anno
pra;terito, teinporeque transacto. Sit igitur id aclu, cujns
potenliam babct. Verum igilur erit, si transacto in anno non
csse dicatur nunc. Al inijicssibilc est : nulla iiciiijic polciilu
 (■283,284.) DE CELO LIB. II. C.AP. 1.
eaTiv, dXXi tou etvat vj saeaOat. («) 'Ouoitoc; 3s xat
•to 7tpotspov3v dtStov uaTspov u.7) toxiv • s*c;ei yip Suva-
uliv oO «vEpvEia oux eaTtv. jUst' av 6tou.ev to Suva-
TOV, dXr,0si; EOtat ElTtElV VUV OTl TOUt' EOTl Tts'puatV X»l
5 SXtoc; ev tio 7rapsX0dvTt y pdvto. (23) Kat ifuoixoj; Ss
xal uri xaOdXou axo7couatv douvaTOv ?, dtotov 8v rcpo'-
Tepov oOaprjvat uCTEpov, t\ TtpOTspov ur) 3v uoTEpov dt-
Stov ETvat. Ti yip tfOapTi xat YEvr,Ti xat dXXotcori
7tdvta- dXXotouTat Ss toTc; EvavTtoit; xat i\ o>v auvtaTa-
10 Tat ti cf/uaet ovTa , xat uTto twv auxtov toutcov tpOst-
pETat.
LIBER II.
CAP. I.
"Oti u.ev ouv outs vevovev 6 Ttac; oupavbc; out' IvSs'-
yETat ^OaprJvai, xa0d7tsp tivs; cpaciv auTov , dXX' sariv
tt; xat dtoto?, dpyr,v jjtiv xat teXeutt,v oux Eyo>v tou
is xavTo; aitovo; , !yo>v 8e xal TtEpisytov iv auTto tov
a7tetpov ypdvov, exte twv etpr,uE'vtov e;soti XaGsiv tr,v
TttiJTtv , xal Oti ttJi; Sd;r|<; Trj; Ttapi twv dXXo)? Xsvdv-
Ttov xat vswiovto>v cruTOV st yip outox; uev Eyetv h-
OE'y£Tat , xaO' 8v Ss Tpditov IxsTvot vsvsVJat Xs'vouatv
ii< oux SvSsySTat, uEvdXrjv av syot xal touto £otct|v sic,
itttrTiv itspl tt,c dOavaoia; outou xat tvjc; dtSidTrjTOC-
(j) AiOTtEp xaXtoc Eyst cuu.7tEt0siv lauTOv tou; dpyaioue;
xal udXto-ta itaTptouc, rjuuov dXrjOeTc; slvat Xo'youc; , to;
sotiv dOdvaTov ti xat Oeiov Toiv iydvTo)v usv xivrjOiv ,
w eydvTO)v os Totaur/jv ioote ptrjOev eivat TtE'pa; out-7;i;,
dXXi jjtStXXov TauTTjv Ttov dXXtov Ttspac." to ts yip Tts-
pacj twv 7tEpi£ydvTtov iati , xa\ auTT) r) xuxXoaopia
tsXeiocj ouia TtEpiE^ysiTa; dTEXsT; xat Tic, lyouaa? Tcs'pa;
xat TtauXav, auxr) ft\iv ouOEU.t'av oiSt' dpyr,v syouaa
*| oute teXeutt^v, dXX' ditaucTTOc, ouora tov ditstpov ypdvov,
Ttov S' dXXo)v Twv [xev aiTta Trjc, apyrj? , tiov oe OEyo-
\uvri tX,v itauXav. Tbv S' oupavbv xal tov dvo) totiov
o\ uev dpyatot toT; OeoT; a7TEVEtu.av wcj ovta udvov dOd-
vatov (3) 6 os vuv [xaptupsi aovoc; to; dtpOapro; xat
3s dYs'vr)Toct sti 5' ditaOr,? 7tdar,cj 6vr)Tr;; SuoyEpsia; loTiv,
Ttpbc, Ss toutoic; a7tovoc; Sti to jjtr,osu.iac TtpooSsTaOai
^taiac; dvdvxric, r) xatsyet xtoXuouaa cpspsaOat tce^iu-
xdta aitbv dXXo>;- itav ^ip to toioutov S7ti7tovov , cTaw-
Ttsp av diotonspov r, , xat StaOsaso>c ttjc; dpiaTr,; duot-
4» pov. (3) AtOTtEp outs xata tov tcov 7taXatiov ptuOov
u7toXr,7tTEOv lystv , 01 tpaatv ATXavToc; tivoc; auTto
7tpoaO£ia0at tt)v atotT)piav sotxaat vip xat toutov ot
ouoti-oavTEc; tov Xdyov tt)v auTTjv Eystv uTtdXrcjjtv toT;
uatspov to? yap Ttept pdpoc; lydvttov xat Ysr,piov ctTcdv-
4b Ttov twv dvto ao)uaTO>v u7CE'aT-/)aav autto uuOtxfo; ivtxf
xr,v Eu.']/uyov. (o) OutE Sr) toutov tov TpoTtov u7to-
Xt.ztsov, oute oti tt)v Sivr,atv Odrcovoc; TuvydvovTa
^opa; tt)? oixEtat; ^OTtrjc sti ao>!jEaOai toooutov ypdvov ,
xaOdTcsp 'F,u.Tt£5oxXr;t; sr,aiv. (n) 'AXXi u.r,v ouo' ujtb
3S3
cst respcctu ipsius fuissc , scd esse vel fore. (22) Simiti-
ter et si prius sempiternum erat, et posterius non est : lia-
bebit enim potenliam ejus quod actu non est. Quare st
posueriiniis id quod potest, vcre dicctur nunc lioc esse
transacto in anno, in temporeqne omnino cxacto. (23) Na-
turaliter etiam et non universaliter si consideremus , im-
possibile sane vidcbitur, aut corrumpi posterius, quod pcr-
petuum prius erat, aut posterius sempiternum esse, quod
prius non erat. Corruptibilia enim , et generabilia et al-
tcrabilia sunt iiniversa : allerantur autem contrariis, et
ex quibtis constant ea quac sunt natura , et ab iis ipsis vor-
rumpuntur.
Cifliim igitur universum ncqne ortum esse, neque cor-
rumpi posse, ut qnidam inquiunt, sed unum esse ac sem<
pitcrnum, principium quidem et exitum crternitatis uni-
versae non liabcns , infinitum autem babeps et continens
in se ipso tempus : et cx liisce quac dicta sunt , et per opi-
nionem eorum qui aliter dicunt, aliterque id goncrant, lidem
sumere licet. Nam si sic quidcm scse babere potest, co
autcm modo, quem illi dicunt, non potest , mngnum el lioc
utique momentum ad faciendam fidom de Imuiortalitate
acternilaleque ipsius babet. (2) Quare bene sesc liabct,
quemi|ue sibi persuatlere, veteres et majorum maxinic
nostrortim sentcntias vcras esse , qua? quidem assertint, cssc
quippiam eorum immortale atque divinum , qune motinn
quidem subeunt, talcm tamen ut nulliis ipsius sit lims, sed
potius ipsc rcterorum sit finis. Et fincm cniui ex bis essc
constat, qiiie continent : et hic quiun sit perfectus, im-
perfectos continct , et cos qui finem habcnt atque cessa-
tionem : ipse namque neque principlum, neque exitum
iilluin liabet , sed incessabilis est tcmpore infinito ; cete-
rorum autem aut est principii causa, aut suscipit exitum
ccssationemve. Atque supcrum locum ca^lumquc veteres
quidcm diis tribuerunt, propterea quod solum est inimor-
tale. (3) 1'ni'st'iis autem tir.it io testis est , incorruptibile ac
ingenerahile esse, vacareque praetcrca onuii diflic.ultate
mortali ; ct insuper esse sine labore , propterea quod nul-
liusindiget vira inferentis neccssitatis , quae qiiidem prohi-
bens dctincrct ipsum aplumalio modo ferri. Omne nam-
que tale laboriostim est, quo magis perpetuum est, et
optimac dispositionis cxpers. (4) Idcirto neque putaudum
est, ipsum ita sese babere, ut veterum fabula dicit, qui
quidem salutem ipsius Atlanle quodam inquiunt indigere.
Et ii namque , qui lianc scntentiaiu attiiJerunt , idem quod
posteri, videntur existimasse. Nam quasi pondus babe-
rent supera corpora omnia , tcrreaquc essent , necessitatem
aniiiKL' participem ipsi fabulose supposuere. (&) Neque igi-
tur hoc modo, nequeob conversionem, (proptereaquod la-
tionem habct motu suopte celeriorem), conservari pu-
tandum est adliuc ipsum tcni|M)re tanto atqne incolumcm
esse, ut Empedocles dicit. (C) At vero nec ab anima cogentc
 390 IIEPI OTPAISOV. b, b.
^u/rj; euXoYov dvaYxaSouar,; [xeveiv dfotov ouSl ybip
tt,; tyv/rit oTdv x' eivat tt,v Totauxr|v c/or,v dXuTrov xat
(jtaxapiav avayxr) ^ap xai tt,v x(vr,aiv [xeta Bia; ou-
(7av, et7t£p xtvelaOat TtecpuxdTO; tou TtptoTou co)[iaTo;
b dXXo); xtvei auve/io;, da/oXov eivat xai TrdaY]; dirrjX-
XaYu.s'vr,v ^aaTtovr,; su.cppovo;, et ye jjtr.o' ojorcep tyj
^u/t; ty; Toiv OvrjToiv Stocov tattv dvd7tauat; r\ Ttepi tov
Cttvov vtvo;jtE'vr, tou atouaTo; dveat;, dXX' dvaYxaiov
'l;iovd; tivo; fioTpav xati/eiv auT7;v atotov xat atpu-
lo tov. Ei cr] , xaOdtrep ei-ou.ev , EvSs/ETat tov eipr,-
uevov e/£iv Tpoitov rrept ttj; TrpojTr,; cpopa;, ou fjiovov
auTOti Ttepi tt,; diotdTT)TO; outoi; uTroXaSeiv e,uu.tXe-
jrepov , dXXa xai ttj ptavTeta T7J Ttepi tov Oebv u.dvto;
Sv e/otjjtev outoj; 8uoXoYouu.e'vto; drrocpaiveaOat ouu-
Ci cptovou; Xoyou<;. 'AXX4 Ttov uiv toioutiov Xo'yo)V SXt;
t3TU) t4 vuv.
CAP. II.
'ETreiorj Se Ttve'; tictv ol cpactv etvat ti Seijtbv xai
dptCTepbv tou oupavou , xaOdrcep ot xaXouuevot IluOa-
Yopetoi ( exsfvtov Y»p o&to; 6 Xdyo; eotiv ) , cxeTtTeov
n, rroTepov toutov e/£t tov Tpdrrov io; IxeTvot XeYOuatv ,
/\ uaXXov ETspto;, etTtep oet TtpoaaTtTe tv Toi tou Ttavtb;
cwuaTt TauTa; t4; dp/d;. EuOuc. yap Ttptotov, ei to
oerjtbv uirdp/£t xai to dptCTepdv, eti TtpoTepov t4;
Ttpotepa; uTtoXriTtTtov undp/etv dp/4; Iv auTio. Atw-
2:. ptOTai (jtev ouv Ttepi toutoiv ev toT; Ttept Tot; twv ijoioiv
xtvrjoeic; Sti to Trjc, tpuoeo); oixeTa Tr,c, exeivwv etvar
cftaveptoc, Y^p sv Y£ T0'? VpMf UTtdp/ovTa cpatveTai toT?
uev rcdvra t4 TOtauTa [xdpta, Xe'Yto S' otov to Te JeSjtbv
zai to dptOTepdv, toT; 8' evta , toTc, oe cpuTOtc, to dvoi
:mi xatTO xaTO) txdvov. (2) Ei 8s SeTxai Tto oupavoi Ttpoo--
aTttetv ti Ttov TOtouTtov , xai to Ttpwtov , xaOaTtep et-
Ttouev, iv toT; (o)otc, u7tdp/ov euXoYOv uTtdp/etv Iv
autoi- Tpttov ^4p ovtojv exaoTov otov if/r\ tic, eo"Ti'v
Xe'Yto 8e t4 Tpta to dvoi xai to xdtio , xai to TtpdoOev
:\b xal to dvTtxtipievov , xal to 8e;tbv xai to dpiarepdv
TauTa; Y^p t4? 8iaoTa«tc; euXoYOV uTtdp/eiv toic; ffto-
utaot Toi; TeXeioic, Tcdoac,. 'Ectti 8e to [jtev dvo) tou
;a/ixou; dp/r(, to 81 cSecjiov tou TtXdtouc;, to 81 TtpdoOev
tou SdOouc,. "Eti 8' dXXtoc, xot4 t4; xtvrjtret;- dp/4;
411 yap TauTa; XeYto 6'0ev ctp/ovTat TtptoTOV at xivi^oei;
toT; ?/ouotVj EoTt Se aTtb [xev tou dvto r) auc^rjon; ,
dvrb 81 Toiv 8e;ttov rj xaTa T07tov , ditb 81 Toiv ejxTtpo-
oOev rj xata ttjv atoOr,oiv etMtpooOev ^4p XeYto eap'
8 at aioOr,o£t;. (3) Atb xai oux ev aTtavTi ototiaTt to
iii dvo) xal xaTo) xai to Sec]ibv xai dptOTepbv xat to eu-
-pooOev xat OTttaOev ^r,Tr,Teov , dXX' 8'oa e/et xtvT)5eto;
dp/r|V ev outoT; eu^u/a dvTa- Toiv ^4p d'|nj/ojv ev ou-
Oevi 6poijj.1v 6"0ev i\ dp/ri tJ;; xtvr,oeo>;. Ta uiv ^4p
5Xo); ou xtveiTat , t4 ol xtveTTat u,lv dXX' ou TtavTa-
bu /oOev butoiio; , otov to irup dvo) [jtdvov xai rj •fi) ^1" T0
[xe'c;ov. (4) 'AXX' ev ulv toutoi; Xe^ouev to dvoj xat
xaTO) xai to Ss;tbv xai dptOTEpbv rrpb; rjua; ^7tavacpE'-
(%«,M5.
sempltcrnuiu manere, consentaneum cst rationi. Nequti
enim talis ipsius aninue vita sine dolore beataque cese
potcst. Et motum eniin , qui est cum vi , si movet corpus
priiuum aliter aptum ferri , continueque movet, negolio-
sum atque ab omni voluplale mentis semotum essc ne-
cesse cst, si neque utaninue mortalium aniinaliuin requies
inest ca qu:c circa semnum sit corporis rciaxatio; sed
lxionis fatum cujusdam ipsain pcrpetuum insuperabileque
tletinere necesse est. Si igilur, uti diximus, rcs dicto
niodo de prima latione sese liabere potest, non solum con-
cinnius est ila de aMernitate ipsius existimare, sedeliam
lioc modo dumtaxat consentaneas magis ei vaticinalioni ,
quam de diis liabemus, sententias possumus cerlo pro-
fcrre. Sed de bis quidem liactenus.
Quum autem sint qui dextrum ipsius caeli quippiam, et
laevum inquiunt esse, ut ii qui Pylliagorici nuncupantiir
iest enim lucc illorum sententia), considerandum est,
utrum res sic scse liabeat, ut illi dicunt , an alio polius
modo, si Ii;im: principia corpori ipsitis universi sunt adjun-
genda. Continuonamque, si dcxtrum inest ci laevumque,
priora principia jain prius in ipso esse existimandum est.
Detcrminatum igitur de liis est in iis quai de animalium
molibus sunt tractata, propterea quod liaec propria sunt illo-
ruiii natura; et accommodata. Manifestc namque anima-
libus inesse videntur quibusdam omnes istiusmodi parles,
dcxtrum , iiiqiiam , atque sinislrum, quibusdam nonnulla? ;
plantis vero supera atque infcra solum. (2) Quodsi ca-lo
talium quippiam est adjungendum, etiam id ipsi competere,
quotl primum, ut dicimus, in animalibus inest , conscuta-
neum est rationi. Unumquodque enim trium (dico au-
tem trium, superum inferumqtie, ipsum Ante atque oppo-
silum, ct dextrum la.-vumqiie) ut piinripium quoddan
essc videtur. Has cnim omnes dimensiones pcrfectis cor-
puribus inessc consonum cst rationi : atque superum qui-
dem longiludinis,dextrum autem latitudinis, ipsum veru
Ante, altitudinis principium cst. Insuperalioniodomotuuni
ratione. lliec. cnim principia dico , unde motus iis incipiunt
qure lia-c babcnt. £st autem ab ipso quidcm su|iero accre-
tio; adcxtris autera ea motio, quae loco accommodatur;
ab liisce vero, quac ante sunt, ea motio qu.v lit sensu. At-
qiic id Anlc dic.o , quo spectant sensus. (3) Quapropter et
non oiniii in corpore quaerendum est superum atque info,
111 111 , et dextrum laevumque , atque ante , et relro ; sed in
liisce qn;r quum animata sint, motus in se ip-i» principiuin
liabent. In nullo enim corum quoe vocant inanima,
cernimus undc sit principium molus. Qu.rilain eniin
omnino non inovcntur : quxdam moventur quidem , scil
omni cx parte simili modo , veluti ignis sursum solum , cl
terra ad inedium. (4) Sed in liis superum ct ioferum,
dextruin latiiinqiie diciraus, ad nos ipsos referentes. JNam
 (*»•) de Cj*:lo LIB. II. CAP. II.
pvmc;' f) Y^P xot4 t4 TJuerepa Secjtd, woTtep ot udv-
TEt; , y| xa6' 6ji.oiOT»)Ta Toi; TiueTSpote. , otov t4 tou
dvoptdvTOc;, T| Ta IvavTiw; eyovTa tt, Oecret, oecjtbv usv
ToxaTaTO rjUETEpov apiiTEpdv, dptcrcEpbv Si to xaTa
s to ^ueTepov Se;tdv, [ xai OTttaOev to xaTa to rjuETEpov
£(XTpoo6ev ]. 'Kv auToi? Se toutoic. ouoeutav 6ptotji£v
Staipopdv £av yap dvaTcaXtv crrpacpTi, tA evavTta Epou-
uev 3s;ia xa\ dpi3TEp4 xa\ dvw xai xaTW xai EUTtpo-
a6ev xai dTttoBev. (b) Aib xat twv nuGayopEitov dv
10 Tt? Oauudoetev 8ti Suo udva; TauTac; dp£4; EXfyov , to
Sejtbv xal to dptcrcEpdv , t4<; 8e TerTapac; TtapE^tTcov
ouOev t|ttov xupta; ouaas;' ou6ev ^4p iXaTTW Stacpopav
e/et Ta dvto rtpb; t4 xaTW xai t4 eu7cpo76ev 7cpb< t4
57ci<i6ev TJ tA Se£t4 Tcpbc; t4 «picrcep4 Iv STcam toTc; £wot<; .
16 T4 jjtlv yap T?j SuvduEt Stacp£'pEi udvov, t4 Se xai toTc.
oyrjuacji' (e) xaWb usv dvw xal to xaTw Ttaot toi;
euijiuyoic; ecrclv Suotwc; £cooi? xai cpuToT;, to Se 5e£ibv
xai to dptcrcepbv oux £vu7cdpy et Toi; cpuToTc;. "Eti o' wc;
to (xrjxo? tou TcXaTouc, TtpoTEpov , ei" to uev dvw tou
2(i urjxou? dpvjrj , to Se SeS-tbv tou TcXaTOu; , t) Se tou Ttpo-
Tepou dp/T| 7CpOTe'pa , 7cpoT£pov av etr) to dvw tou Se£tou
xa^A Y^vEfftv , ItteiStj 7toXXa/w; XE^ETai TO TtpoTepov.
Ilpbi; Se toutoi? , ei to uev dvw eVti to SOev f\ xivrjaii;,
to Se Sec/ov dcp' o5, to S' el? to 7tpd36ev inv' 6*, xai
2.H outw? &v e/oi Tiv4 Suvauiv dpy^,? -cb dvw Ttpb? t4?
dXXat ISea;. Aid te Stj to 7capaXi7t£iv t4; xupiwTepa;
dpy_4; Stxaiov outoT; e7tiTtu3v , xai Sioti TauTa; bt
auaoiv Suotw? Ivdut!|ov &7rdp/Etv. 'HuTv S' IneiS^
WptOTat TtpOTEpOV Sct iw ToT? E/OUfflV dp^V XIVT^OEW?
3u at TOtauTat SuvduEt? IvuTcdp/ouitv, 6 S' oupavb? euuj/u-
■/o<; xai f/ei xtvr^oew; dp/T,v, S^Xov 6'ti e/et xat
to dvb) xai to xaTw xal to Se^tbv xat t6 dptiTepdv.
(7) Oi Set fap 47copeTv St4 to ffipaipoetSei; eTvai to
ff^jjua tou iravTO; , Srcw? eocat toutou to uev Se^tbv to
x> Sl dpto-Tepbv buotwv y' ovtwv twv uop(wv aTcdvTwv xat
xtvouulvwv tov SnavTa ypdvov, 4XX4 voetv wff7cep
av et Tt;, iv en( e/et to Se^tbv Tcpb; to dptoTepbv Sta-
!pop4v xai toTi; a/Tiuaoiv , eua TC£pi8e(r| oj^aTpav f;ei
uiv Y4p ttjv Suvautv StajpEpouffav , Sd;et S\ou Si4 tt^v
40 6uotdTT|Ta tou oyrjuaTOj. Tbv outov SJ Tpdrcov xal
rcepi tt|? dp/5;; tou xtveto-8af xat y4p e! uriSeTtOT' J[p-
5aT0, SuMi e/eiv dvayxaiov dpyi^v, S8ev av rjp-aTo,
£t 7-py_ET0 xivouuevov , xav e! o-Tatr|, xtvrjGEfrj Sv 7tdXtv.
(s) Ae^w Se u7Jxo; uiv outou to x»t4 touc 7cdXoui;
»- StaffTTjua , xai twv tcoXojv tov uiv dvw tov Si xaToj-
Staopop4v ^4p iv TouTot; udvot? Spwutcv twv ^utooat-
ptwv, tw ut) xiveTo-Ooi toui; tcoXoui;. "Aua Ss xal
etwOautv X^Y«V t4 TtXaYta ev tw xdauoj oi to dvw xai
to xaTW, dXX4 t4 Tcepl tou; 7cdXou; , w; toutou ut'xoui;
Svto;- to yAp et; to 7tXaYtdv Ioti to nepi to dvto xai
to xaTw. Twv Si 7cdXo>v 6 uiv uTtep 7)u5? cpatvd-
uevo? to xaTO) ue'po<; Iotiv , 6 S' J.uiv dSr^Xoi; to dvw.
(») Aejibv y4p IxdaTou XeYOuev, 6'0ev *) ip/n ttjc; xstA
totcov xtvriOEWc;' tou S' oupavou &f/r,v r/;; 7t£pi^op5i;,
33-I-
aut respectu nostri , dextri laevique, ut augures dicunl ;
aut similitudinc noslri, ut ea quic sunt statuao; aut ea
qux contrario modo sesc liabent positione : etenim dcxtrnm
quidem id dicimus, quod opponitur nostro sinistro, Ixvnm
autem, id quod nostro dextro, et retro, id quod nostro Antc.
In liis autem ipsis nullam difTerentiam cernimus. Si cont:a
namque vertantur, contraria dextra laivaque, supcra oc
infera, etante retroqucsane diccmus. (5) Quapropter it
Pythagoricos quispiam mirabitur, sola liac duo principia
dixi-se, dcxtruin, inquam , atque sinistrum; ceteras au-
teinquattuordirrerentiasomisisse, non minus rationem prin
cipii subeuntes. Non enim minorem ad inlcra , supera , ct
ad ea qurc sunt retro , ea qua3 sunt antc , quam ad l.cva ,
dextra , universis in animalibus dilTerentiam liabent. Ha?r
enim visolum, illa figura etiam dilTcnnit. (6) Et supcriim
quidera ac inferum omnibus animantibus inest , tam ani-
malibus quam plantis : dextrum autem laevumque plantis
non incst. Praeterea ut longitudo lalitudinem antccedit,
sic prius erit gcneratione supcrum dextro, quum niulli-
pliciler prius dicatur : si longitmlinis quidem superum,
latitudinis vero dextrum principium est, atquc prioris
principium antecedit. Insupcr si supcrum quideir- est id
unde est motio , dextrum autem a quo , ct ant>-, ad quol :
boc quoque modo vim quandam principii superuin ad ce-
teras specics habet. Increpaudi sunt igitur Pythagorici , et
quia maxime propria principia omiscrunt, et quia in uni-
versis ha?c similiter inesse putabant. Quuin autcm a nohis
sit antea definitum, lales potenlias iis incssc , qurc princt-
pium motus babent ; et cailuin sit animatum , atque princi-
pium habcat motus : palet, ipsi supemm inferumquc et ilcx-
trum atque hcvum inesse. (7) Ixon enim dubitare oporlct
ob universi rotundam figuram , quonam pacto atiud ipsius
dextrum, aliud lacvum erit, qnandoqiiidem partcs sint similcs
univcrsas perpctuoque motu cieantur : sed intelligrre perindc
oportet , atque si quispiam in hisce qtiaa dcxtri ad I.cmiiii
figuris quoque differenliam habent , circumposuerit sphae-
ram : habcbunt enim potenliam differentcm , at ob figurx
similituilinem habere non vidcbuntur. Eodem modo de
principio quoque motiis intelligamus oportet. Etenim etsi
nunquam moveri ctelum incepit , principium tamcn habeat
ipsum necesse est, iintle incepisset , si incipereJt movcri ; et
rursus cieretur motu , si stabit. (8) Dico autcm , longitudi-
nem ipsius quidem eamesse, qiiae iutcr poles , distantiam :
et polorum alterum , superam , allerum inferam iiartem.
Diljcrentiam cniin in solis his hemispliKriorum cernimus,
ex eequia poti non movenlur. Insiiper etiam in miiiulo non
ipsum supcrum , atque infcrum , scd ea quae sunt pr.Tter
polos, latera diccre consuevimus. Quo patet, han.c ipsius
cali longitudinem esse. Id cst enim lalus, quod cst prai-
tcr supcrum inferumqne. Polorum autcm is quidem qui
apud nos videtur, pars infera est; is autem qui nobis ma-
uifestusnon est, partis rationem snpcrae suhit. (U) Dextriim.
enim uniuseiijusqiie id csse dicimus, iinde principium ail
locum accommodata' motionis eraer^t. Conversionis veco
 392 IIKPl OVPANOY B, Y-
"Osv ai ivaToXa' Toiv aOTp<ov,o)OTS tout' dv eit) Seciov,
oO S" ai Suceic , dptOTEpdv. Ei ouv dp/STai ts drcb
twv Se;icov xat iirl Ta Ssijia TispttpspsTai, dvaYxr) to
dvo) sTvat tov a^avrj tcoXov £i fap EOTat 6 cpavEpdc ,
6 etc' dptoTspi iVtai r) xivr,oic, bTCspou tpaptEv. (in) ArjXov
toivuv Sti 5 dcpavric tcoXoc Ioti to dvto. Kai oi ixev
IxsT oJxouvtec £v Tto dvo) sioiv rjaiocpatpiio xai Tcpo;
xoic OE^toTc, , f,asTc 3' £v toi xaTo) xai Tcpoc, toic dpurrs-
poic, IvavTto); rj oi; ot IluOaYdpEioi Xevouaw IxeTvoi
io Y»p rj|*.a? avo) te tcoiouoi xai sv to) oe;ioi as'pei, touc
5" exei xa'To) xai ev tw dpiotepip. iujjtCatvEi Ss touv-
avTiov. 'AXXi Trjc asv OEUTspac, Ttsptcpopac, olov ttj;
t6jv TcXavT,TO)V , f,asic asv iv Totc, dvo> xai (v toTc OE;toi;
eoacv, exsivoi 8s Iv Toic, xdtto xai sv xoic dptCTspotc-
|(i dvdrcaXtv yip toutoic 7) dp/r) Trjc xtvrjosojc soti Sta xb
ivotvTiac, sivat Tac, tpopot?, ojote cuaEatvei fjaac alv
Eivat Ttpbc ttj dp/r), sxstvouc Ss rcpbc tio te'Xei. II ept
aiv ouv toiv xaxot Tac, StacTdoeic aoptojv xai Ttov xaTa
totcov o)ptca£vo)v TooauTa sipr)cOo>.
CAP. 111.
a» 'F.tce'i 8' oOx ectiv svavTiaxivr,ctc f) xuxXto tv, xuxXtp,
CXETCTEOV Sli Tt TcXeIOUC, ElCfi CpOpit , xatTCEp TCOppO)0£V
TcstpoiaEvoic, TtoistoOat tt,v ^rjTriOtv, Tcdppto o' ouvoutoi
Tto TOTcto, tcoXu Si uaXXov To) Ttov o"uu£s6r,xdTO)v au-
toTc Tcspt Tcdu.Tcav dXiYr,v e/eiv ato"0r,oiv. "Otuoc, Se
2b X(ybiU.C1. 'II 8' a'tTia TCEpi aUTWV E'vO£vO£ XrjTCTE'a.
"KxaOTOV EOTIV, 0)V EOTtV Ep^OV , EVEXa TOU lp(0\>. 0EOU
5'EvE'pYEia dOavaoia- touto S' eotI ^tor] dtotoc,. "IIot'
avaYXT| Tto Oeuo x(vr,oiv dioiov uirdp/Etv. 'KtcsI S' 6 ou-
pavoc, toioutoc, ( oiou.a ^dp Tt OeTov ) , Sta touto evei to
.•»' iYx"x',l0V °'"!JLa) 8 cpuost xtvEtTat xuxXto aEt. Ata ti
ouv ouv bTvOv to ooiaa tou oupavou toioutov ; 6'ti dvaYxrj
r/EVStV Tl TOU Oo')U.aTOC, TOU ^cpOUts'vOU XUxXo) TO cTcl TOU
y.s'oou, toutou S' oOOsv oTovts u:e'veiv pidptov, ouO' 6/,0)C,
out' ^TCt tou a^oou. Kal Y«p dv -fj xa^i tpuoiv xi'vr|Otc
35 r^v oOtou Itci to as'oov ipuost 11 xuxXo> xtvstTat- oO
•■ip av r^v dtotoc i\ x(vr,oic" ouOiv ^ip Tcapi ^uotv dtStov.
"VoTspov 3e to rcapi cpuotv tou xa^i cpuotv, xat sxora-
r;ic t(c eVtw £v tyj ■yzviati to Tcapi tpuoiv tou xa^i
«puoiv. (2) 'AvaYXT) toivuv YrjvEivai- TOUTOYip r^psasT
•II ETCt TOU (JtSOOU. Ntiv [JIEVOUV UTCOXsioOoi T0UT0,UOT£pOV
o\ XEjr6r,aETai TCEpi auTOu. 'AXXi ar,v si y^v , dvaYxr)
i-.ai Tcup sTvai* t6)v ^i? ivovriiijv e! OaTEpov tpuosi,
ctvaYxri xai OaTEpov Etvat cpuost , £dv rcsp y £vavTt'ov ,
xai sivai Ttva auToti tpuotv r) Y"P oOt^ uXr] twv
it- ivavTUOv , xal Tric OT£pr,o£0)c rcpOTEpov r) xaTa-paotc ,
).=Y0) 3' oTov to Ospi/bv tou '.kivpou. 'II S' r]pEaia
xai xb potpu XEYOVTat xa^i OTE^priOtv xou^ott^toc xai
;-ivr'o£0)c. (3) 'AXXi |jir,v £i77Ep eoti Tcup xai ^,
dvaYxr, xal Ti a£Ta;u aOTtov sivai oo')aaTa- lvavTio>-
m oiv ^ip £/£l sxaoTOV Ttov otoi/eiiov Tcpbc E^xaoTOv.
'Vtcoxe(oOo) Se xai toutovuv, SoTEpov Sk TcstpaTEOv
Si";at. Toutiov 3' urcap/dvTO>v ^iavspbv oti «vavxri
(*»,»».)
c.fli principiura id est uniic oriuntur stellse. Quare hoc
erit tlextriim : id vero, ubi liunt occasus , bcvum. Si igi-
tur a dextris incipit et circuniferliir ad dextra , poluin eum
qui iion videtur, superuui esse uecesse est. Si eniin erit is
qui videtur, motus ad partes erit siuistras : quud quidein
non dit-.imiis. (10) Patet igitur, eutn polum,qui non vi-
detur a nobis, cauii partcm superam essc. Atque ii quideui ,
qui illic babitant , in liemispbario supcro sunt atipie in
dextris, nos autcm in infero ac sinistris, contra atque [V
tbagorici dicunt. llli enim nos supra faciunt , dextraque
in parle, illos infra atque in lxvis. Contrarium autem ac-
cidit. Verum secundac conversionis, veluli vagariim stella-
rum, nos quidem in supcris dextrisque sumus, illi veru in
inferis sunt atque sinistris. Est enim bisce principium mo-
tionis contra, propterea quod lationes conlrarix sunt.
Quare blc flt ut nos in principio simus, illi in flnc sinl collu-
cati. De partibus igitur per dimensiones locove delinitis tot
a nobis sint dicla.
Quum autem conversio nonsit contraria conversioni, con-
siderandum cur pltires sunt lationes : quanquam eminus f.i-
cere inquisitionem conamur, eminusque non adeo loco , sed
multo magis boc ipso quod accidentium ipsis ca?iis perpau-
corum sensum babcmus. Dicamus tamen , atque de ipsis
causam binc suniamiis oportet. Korum quodque, quoruni
est opus, operis ipsius csse gratia constat. Dei vero operatio,
immortalitas est, boc aiitem est pcrpetua vita. Quare Deo
perpeluum inesse motum necesse cst. Quum aulem cavluni
sit tale (est enim corpus quuddam divinum), ideo corpus
rotundum babet , quod suapte natura seni|)er convertittir.
Cur igitur totum corpus cadi tale noh estf Quia corporis
ejus, quod versatur, aliquid , id inquam quod est in niedio,
manere necesse e=t. Hujus autem mancre nulla pars, aut
omnino, aut in medio potcst. Naluralis cnim ipsius niolus,
ad ipsum mediiim esset. At ipsum suapte nalura versatur.
Motus enim sempitcmiis non esset, quippe quum nibil pra;-
tcr naturam sit sempiteriium. ltl euiin quod est pra-ter
naturam , posterius est eo quod est seciindum naturam :
atquc id quod est pratcr naliiram , cxcessus quidam est in
ipsa generatione, ejus quod estsccundum natiiram. (2) Sit
i^itur terra neccsse est : ba?c eniiu in medio sanc quiescil
Atquc nunc quidcm boc supponatur : postcrius autcni dc
ipsodicetur. At si terram esse necessecst, ignem etiani esse
nccesse est. Conlrariortim enim si alterum est natura, ct
alternm cssc natura neccsse est, si sit contrarium, atquc
aiiquam ipsiusessenaturam. Kst enim eadem contrariorum
materics : et affirmatio privatione est prior, veluti caliduiu
frinido. Quies vero.ac grave, per levitatis motusve priva-
tionem dicuntur. (3) Atqui si terra est atque ignis, ea
qiioqiie corpora cssc , qua: sunt intcr ipsa, nccessi; cst.
Klcnientorum eniin unumqiiodqueconlrarietatem adquoil-
que nimirum babet. Alquc lioc etiam nunc supponatur :
postcrius aiilciu conubimur dcmonstrare. Ila-c quuni sint,
 («e,M7.) DE CMLO LIB. II. CAP. IV.
YEveatv eTvai St4 to u.t|Sev oiovt' auToiv Etvat diStov
irda/£t Y&p xat TcotEi TavavTta Gtc' dXXrjXoiv, xat oOap-
Ttx4 dXXr,Xo>v iaTtv. (4) *Eti S' oux EuXoyov eivai ti
xivt)tov dtotov, ou txr, EvSe/ETat Etvat xaTa ipuatv tt,v
5 xivTjCiv dtoiov toutojv o* £oti xtvr,at;. "Oti jjlsv T01VUV
avayxatov etvat y£Veciv , ex toutojv SrjXov. Ei Si
Yevesiv , dvayxaiov xat dXXlr|v Etvat cpopdv , v) [xiav
r) tcXeiouc/ xaTa fap tt,v tou SXou oioauToj? dvaYxaiov
£/eiv t4 CTOt/ETa Toiv ffO)jjidTO)v rcpbs dXXr,Xa. Ae/0»i-
10 CETai oi xal iT£pt toutou ev Toi; £tcou.£voic, aaoECTEpov.
(b) Nuv 0£ tocoutov ecti 8r,Xov , Si4 Ttva aWav tcXeioj
t4 ^YXuxXtd Icti ao')u.aTa , &ti dvaYxr, Yeveciv Etvat ,
yEVEstv S', EiicEp xat Tcup, touto $e xat xdXXa, ElTCEp
xal y~v' TauTr,v 5' 6ri dvaYxr, u.evstv Tt aEt , EtxEp
u, xtvEioOai Tt aei.
CAP. IV.
Zy_TJu.a S' dvaYxri ctpatpoEtSlc, e/etv to oupavdv
touto Yap otxEtoTaTOv te tt| ouata xai tvj rfuoet Tcpoi-
tov. Eitcoiuev Se xaOdXou TtEpt to>v a/T)u.dTOjv, to
tcoio'v ecti Tcpoirov , xai ev etcitceooii; xai ev CTEpeoi;.
30 "Arcav Sr| a/~ua Itcitceoov t) euOuYpau.u.dv eaTiv r, tce-
pupepo'Ypau.uov. Kat to uiv EuOuYpau.uov utco tcXeio-
vmv TCEptE^/ETat YP^.u-f^wv , to Se Tcepicp£pdYpot[J.[J.ov UTCO
uta<. 'Etcei Se TcpoTEpov ttj (puoEt ev £xdcrTo) ye'vei to
£v twv tcoXXoiv xat to otcXouv twv ctuvOe^tojv , TCpWTOV
2.) av eit| Toiv E^TCtTceSojv oyr,u.dTojv 6 xuxXo;. (2) Eti
81 Et^Ep teXeiov EffTtv o& ar,S£v £^oj XaSfiTv auTOu Su-
vaidv, 0)O7TEp wpiorai TtpoTepov , xal ttj psv EuOiia
icpdoOEOtc; £otiv det, ttj &£ tou xuxXou ouSetcote, (pav£-
pbv Sti teXeio? av etr, t) TC£pt£'/ouoa tov xuxXov • wot'
w Et to te^Xeiov TcpoTspov Tou aTeXooi; , xat Sta TauTa Tcpd-
Tipov av EtT) Toiv o-/r,u.aTO)v 6 xuxXo;. 'ilsauTo); Ss
xat ^i s^aipa tojv OTEpEoiv uovti Y»p TCEpi£/£Tat u.t3
Eiri^avEia, Ta 0' £uOuYpauua tcXeiooiv w; YaP £/.Et
6 xuxXoc, ev t&Tc, Itcitceooic, , outo); r) o(yaTpa h toTc;
jj (TTEpot;. (:t) "Eti oe xat ot StatpouvTE? £tc, iTctTceSa xat
i\ irciTCE^oojv tcc ooWaTa y£vv'~,VT£i; U£u.apTupr,XEvat
saivovTat toutoic/ pQvrp ^ap Toiv OTEpsoiv ou Staipouci
tt,v o^aipav oj; oux e/ousav tcXeiou? ^TCt^avEta; t) u.tav
r; Y»p £t? t4 ETCtTCEoa StaipEOii; oij/_ (o? av teuvojv ti;
«ii Etc. t4 uipr, SieXoi to oaov, toutov SiatpeTTat tov Tpd-
rov, dXX' d); £t? ^TEpa Toi eijei. "Oti ijlev ouv irpoi-
tov ecjtiv r, aoaipa Toiv CTEpeoiv <r/r,u,dTO)V, 3r,Xov.
(«) 'Eot( Sl xat xaTa tov dptOu.bv ttjv Ta;tv aTCoStSouatv
0'jto) tiOeuev&u; EuXoYciTaT&v, tov U.EV xuxXov xa^i TO
*'■> ev, to 0£ TptYOJVOv xaTa ttjv SudSa, £tc£(St) Suo dpOaf
EaV 51 TO Iv XOt4 TO TplYOlVOV , 6 XlixXoC. OtJXETl EOTat
07_TJU.a. (5) 'EtCEI Se TO U.£V TCpoiTOV o/y^ua TOU TCpo')TOU
ooiuaTo;, TcpoiTov Se aoiua to £v ttj £o/aTT| TCEptyopa,
asaipoEiSec, av eitj to ttjv xuxXw Tcept^EpduEvov sopdv.
6>i Kat to guve/£<; dpaexEtvw' to ^ap T(ji atjmpoEtOEi auv-
e/ec, aiatpoEiOE;. 'UaauTOj; Se xai t4 Ttpbi; to uiaov
toutojv t4 ^ap urcb tou aiaipoEtSouc, TCEptE/dueva xal
393
patet necessario gencralioncm essc , propterea quod niliil
ipsoruui perpetuum essc potest. Agiint cniin intcr seso
oontraria ipsa, inutuoqiic a sese patiuntur ac corrumpun-
tur. (i) Non esl pnvterea consentaneiim rationi , mohile
quippiain pcrpctiium esse , cujus motus secundum natnram
perpetuus esse non potfst; at liorimi est motus. Ex liis
igitnr patet, necessario generationem csse. Quodsi genera-
tionem esse necesse est , ctiam aliam lationem , aut 1111:1111
aut plures , esse necessc est. Nam ut sesc liabet totius motio
cseli, sic elementa corporum inter sese res|>eclu generatio-
nis liabere necessc est. lit boo etiam in seqnenlibus diluci-
dius declarabitur. (5) Nunc (,-intiiin patet, qiiam ob caiisam
plura sint corpora qurc vcrsantur : generalionem esse
enim necesse cst ; et generationem , si et ignem esse necesso
est; et bunc , cetcraque, siet terram : et hanc, propterea
quod consistat aliquid uianeatqiic semper necesse cst, si
uioveri quippiam scniper oporlet.
Figuram autem cxlum rotundam habere neceese est.
Hree eiiiin i-t :n 1 1'Uiiiioilalissiuia substauliaeipsius, ct na-
turaetiam prima. Dicamus autem univerealiter qtia-nam
et in planiset in solidis figura sit prima. Omnis ilaquc
figura plana, aut a rcctis lineis, aut a circiimrerentia cou-
tinelur : ct illa quidem a [iluribus, lixc ab 1111,1 linca solum.
Qiiiim vero uniiin in unoquoque genere prius sit multis
natura, compositoque simplex , figurarum planarum pro-
fecto circulus erit priina. (2) Praeterea , si |>erfectiim id
est, extra quod nilul eorumquo; sunt ipsius, accipi potest,
queniadmodum prius est definitum , et linerc quidem recla?
semper additio fieri potest, linea: vero eirculari iiiinqriaiii :
patet, perfectam eam lincam esse, qiue ipsum circulum
continet. Quare si pcrfectum prius est imperfecto, ob ba:c
ctiam circulus prima erit figura. Eodem et splicera modo
solidarnm figurarum prima eril figura. Sola namquc ah
ima superficie continetur : rectarum vero lincarum figurne
a pluribus contincntur. Ut eniin in planis circulus scse
haliel , sic in solidis s|ihcera. (3) Qui praeterea solida divi-
diint in plana , atquc ex planis corpora generant, bis tcstes
fuisse videntur. Solam enim figurarum solidarum sphae-
1:1111 non dividunt, ut non [ilures superficics quam unam
babentem. Divisio euim in plana non pcrinde efficitur, ut
quispiam dividens in partesdividct totum , scd ut in spe-
cic diversa. Patet igitnr, spbirram tigtirarum essc solida-
ruiii primam. (4) v.-t insuper maxime consonum ralioni ,
si ordo per numerum etiam assignetur, hoc ipsam modo
disponere, unitatem qnidem circulo, dualitatem autem
triangulo tribuendo : quum duobus ic-quales suos angulos
I1al1e.1t rectis. Si vero unitas triangulo tribuatur, circulus
non jam erit figura. (5) Quum autein prima figura prinii
sit corporis, primum vero corpus id sit , quod est in iillima
conversione, rotiiudum idcritsane, imod ferlur conver-
sione. Et id ergo quod illi liajrct : quod eniui lneret rotun-
do , id 1 "1 11 ii' 1 11 111 ctiam cst. Similitcr ctiam ea qiiic in me-
dio horum collocantur : ea namipie qiw a roltindo corporc
 30J IlEPl OVPANOV B, 3.
aTCTdusva c)Xa ocpatpoEtSrj avoYXir, sivar xi 8s xdcoi ttjc,
tiov rcXavr,Ttov fi7tTETai ttjc, sTcdvto ocpafpac,. 'iicTTE
acpatpoti8f,c, av £17] iraaa' itdvTa yiip aiTTETai xa\ auv-
s/9j lcm Taic. ocpatpaie;. (<s) Eti 8s Itcei epatvETat
t> xal GiroxEitai xuxXto TespicpE^pEaOat to reav, Ss'8cixTat
8' tm ty;i; to/dtTT,? Tcsptcpopae; outs xsvdv Iotiv sijo)0sv
outs totcoc, avaYxri xat Sti TauTa aepatpocior] sTvat
outov. E! fap EOTat EuOuYpau.uoe;, auu.67;aSTai xat
tdrcov itjoi sTvat xa\ ooiuia xat xsvov. KuxXio ^ip
lu OTpscpdjJtsvov to suOuYpau,u,ov ou5s'tcots tt,v auTf,v lcps-
£st /o')pav , aXX' Sreou ccpoTEpov r^v aiou.a , vuv oux laTai,
xal ou vuv oux soti , TtdXiv Ecrtai Sti tt,v TcapdXXacjiv
tiov voivttov. 'Ou-oto)? Ss xav s? ti aXXo a/rjua fsvoiTO
u.f, Taac s/ov Ta? Ix tou u.saou Yp*u.u.dc,, oTov epaxost-
15 5!cr, toostSsV Iv ctfcaat Y»p auu.6rjasTat xa\ totcov s^to
xat xevov sTvat tyjc, cpopae, Sti to u.fj ttjv aur>,v /topav
xaTS/stv to SXov. (7) "Eti S' st TtOV U.SV xivf,aso)v to
ptETpov fj tou oupavou cpopi 8ti to sTvat u-o'vt, auvs/f,c;
xat 6u.aXf,c, xat dtSioe;, Iv IxdaTO) 8s jxsTpov to IXd/t-
2(1 OTOV, IXa/iaTT, 81 XtVT,(Il? f, Ta/iaTT,, SfjXoV OTt Ta/tOTTj
av str, itaotov Ttov xtvr^ostov f| tou oupavou xivr,au;.
(e) 'AXXi u.fjv tJov aitb tou auTOu Itci to outo EXavtorr,
eot\v f| tou xuxXou Yp«u.u.r5- xa^i 3s tr,v IXa/(aTr,v
TaytOTTj f, xfvr.oic,1 tooT* st 6 oupavbe; xuxXto ts «s'pSTai
f* / - »~ » v x 1 1
li xat xa/iOTa xtvstTat, o^atpostorj auTov avayxr, stvat.
(0) AaSot 3' av Tt; xat iy. Ttov TtEpt to u.s'oov iSpuu.s'vtov
oo)u.aTD)V TautT^v tJjv 7ttOTiv. Ei fip to u.£v Sotop
EOTt TCSpl T^JV ^rjv , 6 S' i-Jjp TCSpt TO CSti)p , TO Sl TCup
Tcspt tov ds'pa, xat xi avto otou.aTa xa^i tov auTOv
111 Xdvov ouvs/rj usv ^ip oux sVttv, SrcTSTai 3s toutiov.
*II Ss tou SSaToc; i7tt^avsia o^atpostSriC. Iotiv , to Ss
to) ovpatposiSst cruvs/sc, r\ xsi'u.evov TCEpl to osatpostSsc,
xal auTO toioutov avaYxaTov sTvat. "flors xav Sti
toutou cpavspbv strj c?ti <SfaipMi$r]s iortv 6 oupavd;.
3i, (10) 'AXXa (Jtijv Sti ys ^l tou GSaTO? littcpdvEia TOtauTTi,
cpavipbv utcoOsoiv XaCouotv Sti tcsj^uxsv dst ouppstv to
.GStop si; to xoiXoTspov xotXoTspov Ss Ioti TO TOU xsv-
Tpou iYTUTspov. "ll/0o)oav ouv sx tou xs'vTpou fj AB
xat f| AT, xai Itce^eu/Oo) ly' t,; Br. 'II ouv a/Ostoa
to licl tfiv pdotv , lcp' r]i AA , IXaTTtov IitI tiov Ix tou
xsvTpou- xotXoTspoc dpa 6 Toitoe.. "Hote TcspippsuosTai
to D8o>p , £10; av ioaoOrj. "lor, 3s TaT; Ix tou xs'vTpou
fj AE. °12ot' dvdYxr) Tcpb? TaTc. Ix tou xsvTpou sTvat
to CSo)p- tote ^ip f)ptu.r'ost. 'II 81 tiov Ix tou xlvTpou
«b aTCTOu.svTj Tcsptosprli;- ocpaiposiSf|C dpa fj tou GSaTO?
Irct^dvsta, lcp' fj? BEr. (11) "Oti uiv ouv o^iatposi-
Sr^ lorrtv 6 xo'o-u,oc,, S^Xov Ix toutov , xal 8ti xot' dxpt-
6ltav IvTopvoc oStioc wote u.r,0sv u.t'ts /sipdxuT,TOv
s/stv Ttapa7tXrjofto; u.t)t' dXXo u.r,0£v tiov Ttap' f,uTv Iv
Ki d^OaXfioie; <patvou;Evtov. 'Ei; tov ^io tt,v ouOTaotv st-
XrjCpsv, ouSev o5tio SuvaTOv 6uaXdTr,Ta Ss JaoOat xat
dxpt^Eiav t>)c fj tou Tcs'pt!; cfo)u.aToe; cpuoi?- Sr,Xov ^ip
o')c dvdXoYOV s/st, xaOaTtsp u3o)p rcpb; y^v, xal Ta
TtXstov dsl drtl/ovTa Ttov otoi/siwv.
(«7.'
conlinentur, actangunt, rolnnda esse cuncta necesse ett. Al
qnx sunt sub vagarum splnrra, superam spliasram tangunt.
Quare ipsum universunt rotundum erit : omnia namque
tangunt, haerentque spiixris. (6) Prccterea quum cernalur
ac supponatur, universum ipsum versari,.demont>tratuni-
que sit extra conversionem extimam neque locum neque
vacuum esse, rotuntlum ipsum esse ob Ii.tc. etiara ne-
cesse est. jNam si rectarum linearum erit figura , eveniet et
locum esse, ct corpus, et vacuum, extima : nain qumn
rectarum linearum flgura versatur, nunquameundcra occu-
pabit locum , sedubi prius erat corpus, nunc non erit, rt
ubi nuncnon cst, rursus obangulorum transitionem erit.
Eadcm evenient etiam si quispiam aliquam figuram aliam i|ui
tribucrit non babcntem eas lineas, qus ex medio progre-
diiinturaequalcs, veluti lentis figura* similem, aut ovi. In
omnibus enim eveniet et locum esse et vacuum extra la-
tionem, propterea quod totum non eundem occupat locum.
(7) Praeterea si ca;li latio quidem mensura est rnotuum ,
propterea quod sola continuus est el uniformis sempiter-
nusquc inotus, in unoquoque autem genere mensura id
est , quod est minimum , minimus vero inotus , is cst celer-
rimus : patet, cscli motum omnium raotuum celerrimuin
csse. (8) At eorum quac ab eodem ad idem pergunt , nii-
nima ipsius circuli linea est, per minimam autem est mo-
tus celerrimus. Quare si cxlum convertitur, celernme-
que movetur, rotundum ipsum esse necesse cst. (9) Sumere
etiam quispiam ex bisce corporibus , quie circa inediiim
collocantur, banc fidem potest. Si enim aqua quidem est
circa terram , aer autem circa aquam , et ignis circa aet Mn
collocatur, etiam supera corpora per ralionem eandem ila se
liabcnt. Eteuim continua quidem non sunt, tangunt auteui
Ii.tc. Aquae vero superlicics rotunda est sane : atque quod
rolundum tangit, circaque rotundum est situm, etiam ipsuui
tale essc necesseest. Patet igitur hac etiam ratione, calum
rotundum esse. (10) At vero superficiem aqux talem esse
patebit, si suppositionem sumpserimus, aquam suaple na-
turasempcrad magis concavum locum confluere, eteum
locuin magis concavum esse , qui cst propinquior centro.
Ducantur igitur ex a centro recla; linex a p, et a y, et ex
(3 in y linea producatur [i t : ail quam ab a perpendicularU
ducatur a 0 [et protraliatur in t ] : qua; minor erit lineis ei
centro ductis. jErgo bic locus magts concavusest : quare af-
lluct aqua , quousqne fuerit in Kqualitatem redacta. At li-
nea a c xqualis est hisce qux a centro sunt ductx. Quare
aquain ipsam in bisce esse, qune sunt ex centro ductx, nc-
ccsse cst ; tunc enim quiescet. At ca qux tangit eas qwe
sunt ex centro ilucUc, circumferentia est. Rotunda estrrgo
superficies aquac , qua> qujdein est p s y. (1 1) Patet igitur ex
liisce , mundum esse rotundum , atque adeo exacte , ut niliil
corum quae manu conficiuntur, nec aliud quicquam eoruin
(|ii<u apnd nos oculis cernuntur, sit tam exacte rotundum.
Niliil enim eorum ex quibus constat , adeo uniformilatcni
et exactam rotunditatem suscipere potest , ut i|isius cor-
poris obeuntis natura. Manifestum est eniin , rationera eam
liabere, quam aqua babct ad tcrram, ct clcmcntorum ea
qtiac plus scinjtcr rcniota suut.
 (187,288. DE C.*LO LIB. II. CAP. V. VI.
CAP. V.
'ETcet S' eort StySc eVt tou xuxXou xtVT)Or;vai, otov
OJTO TOU A TT|V |X£V STCt TO B, TTjV S' tVt TO T, OTl [XEV
ouv oux etotv evavnat aCrtat, TtpOTspov etprjTat. 'AXX' et
fXrjSiV 0>C £TUye [X7,3' OTCO T«UTDU.0tTOU EvoeyeTai £v toi;
6 diSiotc etvat , 6 s' oupavbc dtStoc xat f, xuxXto tpopd, Sta
Ttva tcot' atTtav erci Odvepa tpspeTat, dXX' oux eVt Oa-
TEpa; dvdvxr| Y&p x«l touto r) dpyf,v eTvat f) eTvai au-
tou apyr^v. (a) "Jcrtoc ixev ouv to Ttepi ivttov «Tcoojai-
veaflat ti TTEtpSaOai xat to TtEpt TtdvToiv x«l to Tcaptevat
lu (xr.Olv Toly' av SdcJEtEV Eivat ot,(xeTov f) TcoXXfjc Eur/Jsiac
?, iroXXfic Ttpoflupiiac. Ou [xf;v Sixatdv ye Ttaouv Sfxoitoc
£TtiTi(xav, dXX' 6pav SeI ttjv airtav tou Xeyetv ti'c icmv,
ert 5k TtoJc eycov tm TttcrTeueiv, TTOTepov dvOporrcivioc
r) xapteptxcoTepov. Tatc txsv ouv dxptfotmpatc avavxaic
lb 6rav Ttc iTctTuyr,, tote yapiv eyetv oet toTc euptaxouai,
vuv Ss to ^atvo'[xevov ^tjtsov. (s) Ei Yap ^ <puatc aet rcotei
twv IvoeyotxEvtov to j3e'Xtio-tov, eVci Sk xaOotTtEp tmv
erct tt;c EuOetac ipopiov f) Ttpbc tov dvo) totcov TttxttoTepa
(OsiOTEpoc Y&p 6 dvto totcoc tou xotTto), tov outov Tpd-
2ii tcov xai f, eic to TcpdctOev tt;c eic TourcictOev eyet, etTtep
xat to oeijibv xal to apto-cepdv, xaflotTCEp EAEyOrj icpoTE-
pov. Kal [xapTupEt o" f, pVjfleTaa etTcopta, Sti EyEi to
TcpoTEpov xat uatTepov • aCTT] vip i\ ahia Xuei tt,v cctco-
piav. E; vap eyet u>c evSeyeTat peXTtorca , auTr, av £tr|
2i aMa xat tou etpriixevou ■ Ps'Xticttov yap xtveiotOat
aTcXrjv Te xivrjotv xai arcauaTOv, xat TauTT)V ln\ to Tt-
[xuimpov.
CAP. VI.
Jlept Sk tt^c xivi]o-E(oc auTOu, 8ti 6jxaXric iffTt xai
oux avtiixaXoc , ^?e5?iC av Etrj twv etprijxevojv SteXOeTv.
3« Ae'yio oe touto TCEpt tou TtpojTou oupavou xal TCEpt TT)C
TcpoVrrjc ^opSc " ev y«p Totc utcoxoitoj tcXe(ouc r|Sr| at
tpopai cuvEXriXuOacrtv Etc £v. Et yzp avtofxaXoic xtvrjo-e-
Tat, SrjXov Sti ETCtTaetic Earat xai otxixrj xai aveertc Tric
^op3c Srtao-a fap f| dvoiixaXoc C»opa xai aveotv eyet
li xai iTciTaertv xai dxjxr^v. 'Axfxr^ S' ectTiv t| SOev ipepeTat
t| ol tj ava [xectov, oTov totoc toTc [xev xava cpucriv oT tpe-
pOVTat , ToTc Sl TCOpOt tpUOlV 6'0ev, Toic Sl 6lTCT0U[XEVOtC
dv& [xe'c;ov. Trjc Se xuxXoi tpopac oix eotiv oute SOev oure
ol ouTe uictov • ouve yap dpyr) ouTe Tte'pac outb [xe'crov
*o e'iitIv auTTJc aTcXioc- toj te votp ypdvoi dtStoc xat Tto [*.*]•
XEt auvrlvu.Evr) xai axXacrToc. "Uctt' ei |XT| Io-tiv oixu.7|
autou tt,c <popac, ouS' av dvtojxaXia tir\ • r) yap dvto-
[xaXta yryvETat Sti Tr,v dveatv xai iTctTacttv. (i) "Eti
IiceI tcSv to xtvouptevov urtd tivoc xtveTTat , dvdyxr| tr]v
•s dvo)[xaXiav YivvecfOai Trjc xtVT)oeo)c t) Sti to xtvouv r\ Sti
to xtvoujxevov r\ St' djxipo) • efie yap Tb xtvouv (xr) ttj
auTrj SuvdjxEt xtvoi, eite to xtvoujxEvov dXXotoTro xai
|xr\ Staptivoi to aurd, etTe d[x^o) (xeTaGaXXot, ouOev xto-
wti dvo)aaXo)c xtveioOat to xtvouuevov. OuOiv 0£ tou-
395
Quum autcm in circulo duo motus fieri possint, utab a
unus ad |3 , alter ad y : non esse quidem hos contrarios ,
prius est diclum. Sed si niliil in oeternis esse fortuito aut a
casu potest , cxlum vcro perpetuum est, atque ipsa conver-
sio ; quam ob cansam ad altera, non ad altera fertur ? Nam ct
boc aut principium esse, aut ipsius principium esse, necesse
est. (2) De nonnullis igitur, atquc adeo deomnibus eniti quip-
piam dicere, nihilque praetennittere , aut insignis slultiticc
forsitan , aut valde |>arati animi videbitur esse. Non tamen
omnes siiuiliter sunt increpandi : sed dicendi causam, quae-
nam sit , videre oportet ; et quo praterea modo se I ialic.it in
credendo, utrum humane , an ita ut asscrat atque persistat.
Quum igitur quUpiam exactiores necessitates fuerit nactus,
tunc hiscequi inveniunt, gratias agere oportct : nunc autein
id quod videtur, dicendum est. (3) Nam si natura semper
id facit, quod est optimum eortim qux iieri possunt; ut
autem lationum rectamm ea prseslabilior est , qua locus
superus pclitur (est enim divinior locus superus infero ) :
sic et ea qua itur versus anteriora , pra>stabilior est ea qua
itur retrorsum : siquidem ita sese habent et dextrum atquc
sinistrum, utprius estdictum. Atque dubitatio dicta decla-
rat, prius posteriusve fiflum habere : ha:c enim causa du-
bitationem solvit. Nam si sese babet ut potest optime,
haec erit profecto causa ejus quod diximus. Est enim opti-
mum sanesimplici ac incessabili motu cicri, atque lioc ad
id quod prscstabilius est.
Post h«BC molum Ipsius uniformem , et non dirforniein
esse, demonstreinus oporlet. Atque hoc dico de primo
caclo, de lationeque priina : in iis enim qux sunt sub illo,
plures lationes in unum jam convenere. Namsi diiformiter
movebitur, patet , intensioncm lationis, statum, remissio-
nemquc ibre : omnis eniin dilTorinis latio remissionem, iu-
tensionem ac statiim habct. Statnsautem est, aul undc
mobile fertur, aut quo fertur, aut in medio : veluti for-
sitan hisce quidcm quse natura feruntur, in co ad qiiml
movcntur; in his autem qua' praeter naturam ferunlur, iu
co undc moventur; hisce vero qua: projiciuntur, in roedio.
At conversionis , neque unde, neque quo, ncque mediiiii»
cst. Neque eniin ipsius principium , netjtie finis, ncquc nic-
dium est absolute ; nam et tempore est sempiterna , et lon-
giludinecoacla,necfrangetur. Quaresi lationis ca-li status
non est,nequedirTormitas erit. Difformitas eniin ob remis-
sioncra intensioncmque fieri solet. (2) Prxtcrea , si omnc
quod movetur, ab aliquo movetur, dirformitas molionis
ob id quod movet, aut ob id quod movetur, aut ob utriim-
que liat, necesse est. Naiu sive id quod movet, non eisdem
viribus movcat ; sive id quod movetur, altcretur, ncc idem
permaneat; sive iilrumque mutctur : niliil prohibet id qmnl
movctur, cliUonni motu cieri. Nihil aiilcm liorum circa cae-
 390 I1F.PI OYPANOV B, <r.
tiov SuvaTOv rcepi tov oupavbv YeveaOat ■ to ti.lv yap
xtvouuevov SeSetxTai 6ti TcptoTOv xai drcXouv xai dvE-
vr,TOV xoti d:pOapTOV xai cjXoi; du£TaO.r)T0v, to os xtvotiv
tcoXu uaXXov euXofOv eivat toioutov to *fap TcptoTOv tou
6 TCptoTOU xai to dicXouv tgu aTcXou xai to a-^OapTOV xai
ctY£vr,TOv tou dpOotpTou xai dYEvrjTou xtvr,Tixdv. 'ETcei
ouv to xivouuevov ou ueTaSdXXet swun ov, ouo' dv to xi-
vouv ueTaSdXXot datouaTOv ov. (3) "QaTE xai TTjv cpopav
douvarov dvoiuaXov etvat. Kai yap e? yivzzai dvoiua-
1» Xoc, TjTOt 6Xt) u.£Ta6dXXei xai 6te usv YtvETai OatVriav
6ts o£ BpaSuTc'pa TcdXtv, r) Ta u£'prj auTrjc. Td usv ouv
(jteprj 6'ti oux EffTtv dvo'>uaXa, cpavEpdv • rjor| yip dv ye-
Yovei StdaTaatc twv darpo)v ev tS> arceipo) ypdvco, tou
usv OSttov xtvouuivou tou Se SpaouTepov • ou oatveTat
i!) 6' ouOsv dXXo>c £/ov toi; StaaTr,uaatv. 'AXXi [jtr,v ouSs
tt)v oTajv EY/topEi u£Ta6dXXetv • r) yap dveatc exdaTOu
YiveTai flt' douvautav, r) 0' dSuvauia rcapi cpuatv. Kai
•ptp ai sv toic £tootc douvautai Tcaaat Tcapi cpuatv etatv,
otov fr^oL^ xai ^Oiat;. "OXt) fap tao)c r) auaTaatc tojv
211 £too)v sx TotouTtov o-uveVrrjxev & Stacpspst tgTc oixsioic
TOTcotc. " ouOsv ydp Ttov uspoiv lyti tt)v outou ytopav.
El OUV SV TOtC, TCptOTOtC UT) EOTt TO TCapi CpUatV ( aTcXS
ydp xai dutxTa xai (v ttj otxeta /topa, xai ouOev auToTc
IvavTtov ) , ouS' dv douvauia etrj , tooV ouS' dvsatc
ti. ouo' erctTaatc- ei Y«p eTctTaaic, xai dveatc. (4) "Eti
Se xat dXoyov dicetpov /pdvov douvaTov eivat to xtvouv,
xai rcdXiv dXXov dicetpov SuvaTov • oiOev fap tpafveTat
Sv drcetpov /pdvov rcapa tpuatv ( t) S' dSuvauta rcapi
tpuatv), ouSe tov taov /pdvov Tcapi tpuatv xai xa^i
:<n cputriv, ouo' oXojc SuvaTov xai dSuvaTOv. 'Avdyxr, S', e!
dvir,(jiv rj xtvritTtt;, aTCEtpov dvtevat /pdvov. 'AXXa ur^v
ouS' ETciTEtvetv dei ■?, rcdXtv dvisvat Suvardv • aTcetpoi; yip
av Etr) xai ddpttjTOc rj xtvrjtiii;, fiiratTav Se cpauev ex
Ttvoe; ett; ti eivat xai iipttTuivT)v. (5) Eti S' et tic; Xd-
36 601 eivat Ttva /pdvov IXd/ttiTov, 06 oux evoi/eTat £v
eXaTTOVt xivr)Or"|Vai Ttvv oupavdv • totTTcep yip ouoe Sa-
ottratouoi xtOapitiai Iv 6to)0uv /pdvt.) SuvaTov, dXX' Ixd-
trrr;; eoTi Tcpd;eo)t; lopttrue^vot; 6 e^Xd/ttTTOt; ypdvot; xari
To u^ uTCEpfidXXetv, outo); ouoe xivr,Orjvat tov oupavov
4ti ev 6tioouv Xpdvto SuvaTov. Ei ouv tout' dXriOec, oux av
etr) dei eTctTatiic ttjc ^'Jpac, ei oe ur, ETctTaatc, ouo' ave-
atc ' 6uoto)c yip dujjto xai OaTEpov, EtTCEp Tto auTto te
ETciTEtvETai Ta'/ei r) uei^ovi , xai aTcetpov /pdvov.
[*) AetTCETai or) XEfeiv evaXXi; eivat t^ xtvr)a£t to 05t-
tb tov xai to SpaSuTEpov ■ touto oe TcavTeXtoc a\oyov xal
rcXdauaTt Suotov. Eti Se xai to [at^ XavOdvetv etc!
toutojv EuXoytoTepov • Euata0r,TOT£pa yip Ta Ttap' dX-
Xr.Xa TtOeueva. "Oit usv ouv e'c te udvoc eariv oupa-
vdc, xai outo; aYEvr,T0c xai dtSioc, eti ol xivouuevoc
bo SuaXtoc , irci ToaouTOV r,utv Etp-/;aOto.
(288,289.)
Itiin evenire potest. Itl cnitn quotl movetur, et priinuiii , et
siinplex, et ingenerabile , atque incorruptibile , el omnino
iiiunutabilc, demonstratum est esse. Id vero quod movet.
longe magis tale esse, consentaneum est rationi. Prinii
namquc primum , et simplicis simplex , et incorruptibilis
ingenerabilisve , incorruptibile in^emTabilevemotivum est.
Qutim igitur id qnod movetur, non mutetur, etsi est corpus :
ncc id quod movct , mutari potest, corporc vacans. (3) Quart»
inipossibile est , lationem esse diflbrniem. tteuiui si sit dif-
loiiuis.aut ipsa tota mutatur, et interdura celerior, interduni
nirsus tardior lit, aut ipsins partes. Patet igitur, parles dif-
formes non esse. Jam enim dissidium stellarum in tempore
iiiliiiito fuissel, si alia tardius alia celerius moverenlur. At
niilla in distantiis aliter scse babere vidctur. At nequc tota
mutari potcst. Rcmissio namque cujusque obimbecillitalem
fierisolet; imbecillitas vero res est profecto pr.x'tt-r iialuram.
Etenim onmes imbccillilates, quae in animalibus insunt,
pra'ter naturam esse videntur; ut senectus, et decrenicn-
tum. Tota namquc furtasse constitutio animalium e\ ta-
libns constat, qua; propriis differunt locis : nulla enim par-
tium est suo in loco. Si igitur in iis quse priina bunt,
non est id quod pra-ter naturam inest ( simplicia namque
sunt, et non mixta, et suis in locis sunt, atque niliil prorsus
cst conti ariiiin ipsis ) : minime profecto imbecillitas erit in
ipsis : quare neque remissio, neque intensio. Nam si in-
tensio ftierit, remissio ctiam erit. (4) Prseterea conlra-
rium est rationi, id quod movet, viribus carere tenipore
infinito , et rursus alio tempore infinito vires babere. Ni-
bil enim tempore inlinito praeter naturam esse videtur
( imbecillitas autem est prater naturam ) ; nec aequali m
tempore prirter naturam et secundum naturam est; nec
uiiiniiio potens , ac imhecille. Si vero motus remitlatur,
inlinito in tempore remittatur necesse est. At vero ne-
que fieri potest, quippiam ut semper intendatur, aut
rursus remittatur. Erit enim inlinitus indeterminatusqiie
ipse motus. Omnem autem ex quopiam in quippiam esse
dicimus, definitumque. (5) Praeterea lioc idem emerget, si
quispiam sumpserit tempus quoddam miuimiim essc, in
minore quo i-.i I11111 moveii non potest. L'l enim neque
ambulare quispiam, ncque pulsarc citliarain quovis in
tcmpore potest , sed uniuscujusque actionis deliiiitum est
minimum tempus in non cxsuperando; sic neque caelum
moveri quovis in tempore potest. Si igitur lioc vcrum est,
non erit sane lationis semper intensio. Quotlsi non erit in-
tensio , neque remissio erit. Similiter enini ambo erunt ac
allcrum , si eadem celeritate aut niajore intenditur, atque
temporc iuliuito. (G) Rcstat igitur dicere, motui celeri-
tatem vicissim ac tarditatem inesse. Iloc autcm rationc
penitus vacat et ligmento cst simile. Insuper et rationi
magis consentaneum est , nos id ipsum , si ita sit, non latere.
Ea namque qiirc juxta se ponuntur, facilius sensu per-
cipiuntur. Unicum igilur caelum essc, et hoc ingenerabile
ac sempiternum , ct uniformi scmper inotu cieri , pcr ei
t.atis , qua- j.im dixiinus, patuit.
 {m. DE &ELO LIR. II. CAP. VII. VIII.
CAP. VII.
Ilspi ok tojv xaXouu.svo>v d<TTpo>v etcojjievov av Eir,
}.£-[M, ex tiviov te tjuvEcrraiji xai Iv Tcotote tr/:r)u,a<ji
xai Ttvee al xtvr|<j£tc auTtov. EuXoYtoTaTov Sr, xai toTc
ElpT,ULE'vOl? iudu.Evov f,uTv TO Ixaorov Toiv affTpojv tcoisTv
& extoutou tou <jo>u.aToe £v o) TuyyavEt tt,v epopotv £/ov,
IrcEtori Itpauev ti Eivat 8 xuxXoi <p£pE<jOai Tcs':pux£v •
w<rjtEp yzp ol Ttuptva tpdorxovTSc sivat Sta touto Xjyou-
3tv, 6ti to avo» tjioua Ttup Etvat tpatrtv, toc EuXoyov ov
ExaaTOV truvEOTavat ex touto>v ev oic ixaoTOv eotiv,
io 6u.otox; xai t,ueT; Xs'you.ev. (2) 'II &k Ospu,o'Tr|e aTt' au-
twv xai to cpoie Y'v£Tal TtapcXTpioou.Evou tou aEpoe utco
ttjc ex£tvo)v cpopae. IIscpuxE ^ap f, xivt,ii? Exitupouv xai
JtiXa xai XiOoue xai <ri8r,pov EuXoYo'>Tcpov ouv to e"YY"-
TEpov tou icupde, EYYutEpov oe 6 dr,p olov xai eVi tojv
15 tpepouEvoiv jseXtov ■ TauTa Y»p auTot ExirupouTai outcoc
mcjte TT,xEoOai t4c u.oXu€oi8ac , xai ETtEtTCEp auTot ex-
TtupouTat, avaYxr, xai tov xuxXo) auToiv aEpa to auto
touto Ttdtj/Etv. TauTa uiv ouv auTa IxOepuaivETai Stot
to sv aept cpiipsoOai, 8c Sta tt\v tcXt,y^v ttj xivr,<Tei yi-
•21» Yv£Tat Ttup- Ttov 31 avo> sxacjTOV ev trj trcpaipa tp£'p£Tat,
o><jt' auTot uiv ur, IxTcupouorOat , tou 8' ds'poe urco ttjv
tou xuxXtxou atoiiaTOc ocpaTpav ovtoc dvaYXT) tpspou.Evr,e
"xstvr,c ExOspuaivEaOat , xai TauTrj u,aXi5Ta ?\ 6 f'Xtoe
tstu/t,xev e'voe3e,uevoi;. Ato 8f| TcXr,o"ia![ovTd<; T£ auTOU
ii *a't dvicr/ovToe xai uTtlp fjuae ovtoc YtYVETai f| OEptid-
TT,;. "OtI (JtEV OUV OUTE TCUptVOt £<JTIV 0UT* Iv TCUpi cp£p£-
t»i, TauO' f)u.Tv EtprJijOio Jtepi OtuTwv.
CAP. VIII.
'Etce'1 8c opatvETatxai t4 ourrpa ijt£Oio-totu.Eva xai <?Xo<;
0 oipavde, avaYxaTov t^toi TipEuouvxow dijt^ioTEptov yi'yve-
30 ijOat Tr,V (XETaSoXr^V, r) XIVOUUEVOIV, t\ TOU U.£V TipEU.OUVTO<;
TOU 0£ XIVOUUEVOU. 'Vu.<{>dTEpa [Jt£V TOIVUV TJpEU.£Tv dSu-
vaTov T(pEu.ou<Tri<; yt rf,<; yrfi' ou Y<xp av iyiywto toi <pat-
vdutfva. Tr,v 3e y?,v utcoxeioOo) TjpEUEtv. (2) AEiTCETaiSr,
T, datpOTEOa XlVETaOat, TJ Tt> U.EV XlVEToOai TO 8''^p£U.ETv.
35 Ei uev ouv du^OTEpa xtvr,<TETat, dXoYOv to Tauti ti/r\
tiov d<rrpo)V Eivat xal to">v xuxXow £xa<iTov ^ap bixoia/ s<;
iorai Toi xuxXco xaO' 8v <pE'p£Tat. <I>aiv£Tat ^ap du;a TOtc;
xuxXou; xaOi<TTau,£va itdXtv ei? to outo. iujxSatvEi ouv
Ju.a to te doTpov St£Xr,XuOE'vat tov xuxXov xai tov xu-
*" xXov ^vr.vs/Oat tt,v auTOu tpopdv, StEXr,XuOdTa Tr,v auTOu
rctpii.£'pEtav. Oux esti 3' euXoyov to tov outov Xo'yov e/eiv
Ta Tayr, twv d<JTpo>v xai toi u.£Y£Or, Ttov xuxXoiv. Touc
uev Yap xuxXouc, ouOev ototcov dXX' dvaYxatov dvdXoYOv
e/eiv Ta Ta/T) toic u.eye'Oe<ji, Tttiv S' doTpoiv £'xa<JTOV
15 toiv iv TOUTOtt; ouOajxtoc euXoyov. Eite y^P i\ dvaYXT,c
to tov (jtEtt^o) xuxTXov cpEpdptEvov 05ttov £<jTai, St,Xov 6'ti
xav u.ETaTEOri Ta d<jTpa eic touc dXXrjXoiv xuxXou; , to
u-ev EtjTat OSttov to Se ppaSuTEpov outo) 8* oux av
t/otEv otxEiav xtvr,tTiv, dXXi tpe'potvT' av utco to>v xu-
.,,. xXtov. (3) Eire dicb TauToptaTou ouvE^TtEaev, ou3'outo>c
3<>7
!)<• I>is autem qnas stcll.-e vocantur, dcinrcps diccntliim
<wsc viilelur, ex quibus constcnt , quasque fi^uras habcant ,
et quae sint motioncs ipsarum. Consonum cst itaque
maxime rationi , ct ea quae ilirla sunt comitatur, unam-
quamquc stcllarum ex lioc assercre esse corporc, in quo
lationem liabet : qiinm quippiam esse dicamus, qnod aptuin
est suapte nalura irrri conversione. II enim qni dicunt
ijinras essi", ideo dicunt, <ptia supcriim corpns i^ncm in-
qiiiunt essc; quippe quum coiisonum sit rationi, cx iis
unaniquamqiie constarc , in quibus est i|tia-qiie : sic et nos
bac in sententia nostra dicimus. (7.) Calidilas autem ab
ipsis liimenque ideoque tit, quia acr ab illarum molionc
fricalur. Motus eniin et ligna et lapides et iVn inn i^niic
solct. Magis igitur conscntaneinn est rationi , id quod cst
propinquius igni; propinquius vcro est aer, quale fit et in
satvittis qurc feruntur. Ilre namque adeo igniuntur, nt
ipsiun pliimbum quod est in ipsis , liqucscat. Atque qiium
in ipsis boc fiat, circumdans etiam ipsas acr boc. iilcm pa-
tiatur neccssc est. Ilaec. i^itur ideo calefiunt, qnia in acre
feruntur, qui quidcm ob iclum motione fit ignis. Snperoruin
autein <:oi•porum unumqtiodquc fertur in spbaera , ut ipsa
qnidem non igniantur; sed aer quum sub obcuntis cor-
poris sphapra sit , ob illius niotum neccssario caleliat, et
maxime bac, in qua sol est infixus. Quorirca quiim pro-
pius accedit, acoritur, et super nos cst, fil ct calor. Ilaoc
igitur a nobis sint dicta de ipsis , quibus patct neque igncas
ipsas esse, nequein igne ferri.
Quum autem et stcllae transferri videantur, ct totum
ca-liim, aut iitrisquc quiescentibus , ant utrisque subeun-
tibus moltim , atit altero quiesccntc , altero subeuntc mo-
tum, ficri mtitationern nccesse cst. Ambo igilur quiesccre,
terra quicst:cnte , impossibile cst. Non cnim ficrent quae in
ca-lo cernuntur. At supponatur tcrram quiescere. (2) Rc-
stat igitur, aut amlio moveri, aut alterum quiesccre, alte-
rum movcri. Si igitur ambo movebuntur, rationc profecto
vacat , casdem stellarum aut circnlorum esse celeritates.
Unaipiaeque enim acque ccleris erit , atque circulus in quo
fertur. Simul ciiiin ciiin circulis in idcm rcdire apparct.
Accidit igitur, simul stcllam circulum transivisse, et cir-
culum lationem suam egisse, suamqiic circumferentiam
transiisse. Non est autem consentancum rationi , celerita-
tes stcllaniin , et magnitudines circulorum , eandem ratio-
ncm habere. Circulos cnini, non est absurdiim, sed necessa-
riiim , celeritates babere rationem subcuntes eandcm, quam
ct niagnituilines subeunt : stellarum autem earum quamquc,
quii' simt in istis, liabere, nullo modo consentaneum est
rationi. Nam si necessario ea celerior erit , qua? permajorem
cirt 11I11111 fertur, patct quod, si circulos stelloB suos niuta-
bunt, iilia celerior, alia tardior erit : boc autcm modo mo-
tionem propriam non liabere; sed ab ipsis orbibus ferri vi-
deantur. (») Sin casu accidit , ncque hoc pacto consoumn
 3U8 IIEPI OYPANOY B, »i.
tuXoYov wot' £v Siractv Stxa tov te xtixXov Etvat (jlei^co
xal tt,v tpopav OaTTW tou ev auTtji daTpou • to uiv yip
?v r, Stio toutov tov Tpdrcov e/eiv ouOsv aTorcov, to Se
TcdvO' 6;xot'wc TcXdauaTt eoixev. "Aua 0= xai oux eotiv ev
& toTc (puaEi to wc etu/ev, ouSe to TcavTa/ou xat iraaiv
urcdp/ov to aTCOTU/TjC. (4) 'AXXi urjv TcdXtv ei 0! uev
xtixXoi txs'vouatv, aijTa oi t4 daTpa xtVEfcat, Taura xat
6uoiwc EaTat aXoya ■ auu6r,a£Tai fap Oarrov xtvsTaOai
ri e£o), xal Ta Ta/r) Etvat xaTa Ta [xeyeOti ™v xuxXwv.
10 'Etcei toivuv out' ajxcpoTEpa xtvEiaOat EuXofov outi to
darpov txdvov, XEtTCETat touc uev xuxXouc xtvstaOat, Ta
oe aaTpa f^pEUEtv xai EvSfSEUEva toi? xuxXotc tpspEaOaf
udvws yip outwj ouOev aXoyov auu6ai'v£f (5) to te Y&p
05ttov Etvat tou UEtSovoc xuxXou to Ta/oc euXovov TCEpt
15 to outo XE'vTpov evoeSeixevwv (oiaTCEp yip l* toTc dX-
Xotc to ueI![ov awua OSttov (pspETai tt)v oixstav (popdv,
ourwc xat ev toTc EYxuxXtotc" uEt![ov yap Toiv dtpaipou-
[XEVWV UTCO Tbiv EX TOU XtVTpOU T0 TOU USl^OVOC XUxXoU
T;xr;ixa , war euXo'yo>c ev tw taw •/ pdvo) 6 ueiIIwv
20 TCEptoiaOriasTai xuxXoc ) , to te ut) StaaTcaaOat tov ou-
pavov Std te touto autx6r;C£Tai xat Srt SE'SEtxTai auvE-
/1? 3v to 6*Xov. (e) "Eti 3' £tcei a:paiposi3ri t& daTpa,
xaOdrcE? of t' dXXot (paat xat fjuiv 6uoXoyouuevov ei-
tceiv, i\ e'x£i'vou fe tou cwuaToc YEvvwatv " tou Sk a^at-
15 pOEtooui; ouo xivi-asti; £tat xaO' auTo, xuXtat; xat Stvrjati;'
EtTCEp ouv xivoTto Ta daTpa 01' auTwv, Tr,v ETEpav av
xivoTto toutwv • dXX' ouoETEpav tpatvETat. AtvouuEva
(xev y«? eixevev av ev TauTw xat ou fxETtSaXXE tov to'-
tcov, 6TC£p ^iaivETat te xat tccivte; tpaaiv. "Eti Se TcdvTa
30 (xev euXoyov Tr,v auTr,v xt'vr,aiv xtvEtaOat, udvo? 81 So-
x£t Toiv daTpwv 6 rJXto; touto Spav, dvaTE'XXwv r\ Suvwv,
xat outoc ou 01' outov dXXot 6"ta ttjv aTcdaraatv Trj; r,uE-
TEpac o-|/£wc ■ r) Ya? o'j/i; dTcoT£tvou£'vrj uaxpiv iXtavc-
Tat Sta tt,v daOsvEtav. "Otce? atTtov tawc xat tou aTtX-
3S 6ei» ^aivEaOat tou; daTEpa; touc evSeSeue^voui;, touc oe
TcXdvr,Tac ur^ otiX6eiv ol uev y»? TcXdvr,TEi; eyy^? «I-
atv, wot* EYxpaTrjc ouaa Tcpoc auTouc d^ixvEiTat f, d^/tt;-
rcpbc os touc uevovtoc xpaoaivETat Sta to urixoc, txtco-
teivouevti Tcdppo) Xiav. 'O Se Tpduoc auTrjc Tcotsi tou
40 darpou SoxeTv Eivat t^v xivrjatv • ouOJv ^ip Sta^tpEi
xtvfiv Tr,v d'^tv r) to 6pwuEvov. (7) 'AXXa txJiv 6*Tt ouSe
xuXtETat Ta daTpa, ipavfpdv • to uev fiip xuXiouevov
aTpEtpeaOat avaYxri , ttjc Se aeXrivr|c dsi SrjXdv £aTt to
xaXouuEvov TcpdawTcov. "ilaT' Itcei xtvouuEva usv
45 St' auTwv t4c oixEia; xtvETaOat xtvr;aEic. euXoyov, Tau-
Tac S' ou tpaivETat xtvouusva, Sr,Xov Jti oux av xivoTto
St aiiTwv. (s) IIpoc Se toutoic dXoYOv to [xt,Oev opYa-
vov auioi; aTcooouvat tt,v ^uatv Tcpoc tt,v xivr,atv ouOiv
Yap w? etu/e tcoieT -'i\ &uaic , ouSI twv [xev ijwwv tppov-
60 Ttaat, Tbiv 5' outw Ttutwv utcepiSeTv, dXX' £otx£v oiaTCEp
lTciTr,0£c d^EXsiv TcdvTa St' wv EveSi/ETO Tcpotsvai
xaO' auTa, xai Sti tcXeTotov aTcoaTrjaai Toiv £/o'vtwv
opYava Tcpo; xivr,atv. (») A16 xai euXoywc av So^eiev
8 te iXoi; oupavoc a^atpoEiorii; Eivat xai ExaaTov twv
(lR9,»0.)
est rationi, nt in oninilius simul et cirrulus sit major, et
latio stellai , qux est in ipso, relerior. Unam enim , vel dnas
hoc modosese liaberc, non est abstirdum : universas vero
simili modo sese liabere, figmento est siraile. Et insufier in
iis qiia' sunt natura, non est id quod lit casu ; neque id
quod ubique et in omnibus est, proficiscitur a iortuna.
(i) At vero si orbes quiescant, stellaj autem moveantur,
eadem absurda et similiter erunt. Eveniet enim celerius ea
moveri quac sunt eitra, et celeritates per orbium magni-
tudines essc. Qiiiim igitur neque utraque, neque stellam
sotum moveri consentaneum sit rationi , rcstat , orlics qui-
dem moveri , stellas vero qiiiescere ct infixas in ipsis orbi-
bus ferri : lioc enim modo dumtaxat nihil accidit quod ra-
tionis fines ci^rediatur. (5) El vclocitatcm enim orbis majoris
celeriorem esse, conscntaneum est rationi , circa idem cen-
triiin in orbibus stcllis infixis. II enim in crteris majus
corpus celerius latione propria fertur, sic et in orbibusipsis.
Pars cnim orbis majoris major cst iis partibus qu«e aufe-
runtur ab eo plano quod per ccntriim exlcnditur. Quare
congrue ««liiali temporc major orbis circuraferetur. Deindc
accidet nec divelli calum, et proptcr lioc ipsum, et quia de-
monstratum est , totum ipsum continuum esse. (6) l'r.i--
terea quum stelliu sint rotundic , quemadmodum et ceteri
dicunt , et nos etiam ut nostris consonum sententiis dici-
mus,ex illn corporc ipsas generantes; rotundique ipsius
duae sint per se motioncs, volutio, et conversio ; si stellx per
se moverentur, liarum altera motione moverentur : at neu-
tra moveri eas apparet. Si versarentur enim , eodem in loro
sane manerent, locumque non mutarent. Yidentur autem
locum mutare, quod omncs dicunt. Praiterea, omnes quidem
conscntancum est rationi codem motu cieri. Sol autem stel-
larum solus lioc facere videtur, quum oritur atqne occidit :
et bic non per sc, sed ob nostri scnsus remotionem. Yisus
enim longe sesc extendens, vcrsaturob imbecillitatem : qiue
quidem fortasse causa est, ut stellae quidem fixac micare,
vagantes autcm non micare videantur. Yagae namque steHa-
sunt prope; quare visus sui compos ad ipsas accedit : ad
fixas autem longe valde *ese extendens, ob longitudinem
tremit. Trcmor aulcra ipsius facit ut liaec molio stcUa?
ipsius esse videatur. Niliil enira interest, visus, an id quod
cernitur, moveatur. (7) At vero nec volvi stellas perspi'
cuum essc videtur. Idenim quod volvitur, versetur necesse
est : at id , lunae quod lacies nuncupatur, semper videtur.
Quare , quum consonum sit rationi , stellas iis motibus, qui
adipsassunt accommodati, moveri,si persemoveantur; liis
autem eas non moveri appareat : patet, ipsas per se non mo-
veri. (8) Insuper nullum ipsis inslrumentum ad motuni
tribuisse naturam, rationi non est consentaneum. Nihil enim
casu Natura facit : neque animalia quitlem ipsi cune fuerr,
adeo vero praostabiles res despexit : sed universa videtur,
tanquam de industria, abstulisse, quibus perse procedere
ipsa possent, atque ab iis qux instrumenta ad inotuin habent,
quamplurimum, reraovisse. (9) Quapropter et totum cclom
rotundum cura ratione esse videbitur, et unaqmcque stci
 (290,291.) DE C/ELO LIB. II. CAP. IX.
dorotov. Ilpi; uiv yip t))v ev to) butoi xfvr,aiv f, atpaTpa
Ttov ayr|udTO)v yprjatutoTaTov ( outo) yap t*v xat Ta-
yiara xtvotTO xat udXtara xa-Eyot tov auTov totcov),
irpb; ik TT,v ftt; to irpooOev aypriOTOTaTov • f]xtaTa ^ip
6 6Wov toTc St' auTtov xivtjtixoTc; • oGSev yip d7CT)pTT)UE-
vov eyst ou8e TtpOEyov, tooTtEp to EuOuYpauuov, dXXi
tcXeTotov doearrixE TO) ay 7) uaTi tmv TtopEUTixtov ao>-
ustcov. 'Ktcei ouv oeT tov uiv oupavbv xtveTaOat xr\v
6V auTto xtvr,aiv, Ta dXXa 8' dorpa (jti^ Tcpoisvat bV au-
i„ Toiv, EuXofO); av exaTepov etr) acpaipoetSe'? • oCtoj yip
udXtara to uev xivrjoETat to 8' fjpeurjo*ti.
CAP. IX.
«tavepbv 8' ex toutoiv 6ti xat to tpdvat YtveaOat cpe-
pouevorv dpuovtav, o>; auucpontov yivouivtov twv ij/dcpiov,
xou'!/o)C usv Erpr,Tat xat TceptTTox; uTtb twv EtTtdvToiv,
15 oi urjV outok; Eyet TdXr,8E'?. AoxeT Y«p Ttotv dvaYxaTov
eTv»1 TT)XlX0UTO)V CpEpOUEVlOV OtOUOTO)V YIYVCaOai T-0'-
epov, etcei xat Ttov Tcap' f,uiv oute to»? cryxouc; EydvTtov
IOOUC 0UTE TOIOUTO) TayEl fEpOUEVtOV ■ fjXlOU 06 xai 0£-
XrivTj?, eti Tt tooouto)v to TcXrjOoc; doTpO)v xal to ue'ye-
Jo Ooc, tpEpou£vo)v Tiji TayEt T0tauT7)v cpopiv dSuvacov uf)
YrpieoOat d/d:pov durjyavdv Ttva to ueyeOoc. 'YtcoOe^uevoi
8e TauTa xai Ta? TayuTr,Ta; ix Ttov d7C00TaOE0)V eyeiv
touc Ttov auutptovioiv Xoyouc, Ivapudvtov cpaat Y'vEoOat
tt,v cptovfjv cpfpousvtov xuxXo> tcov aorpojv. IiTtEt
* 5' dXoYOV £*8dxet to ur,| ouvaxouEtv f,uai; tt^-sicovt;; Tau-
Tr,c, bTtiov toutou «aotv etvat to yiYv0.ul^v01^ eu^u?
uTcdpyEtv tov ij/dsov, ojote ut) StdSr/ov Elvat 7cpb; ttjv
ivavTtav otYYjv • Ttpbi; dXXr,Xa vip <po)vri; xat 01^?,; Elvat
tt)v StaYvcooiv, oioTe xaOdrtEp toi? yaXxOTUTCot; Sti
M ouvTjOEtav ouOev SoxeT SiacpE^peiv, xa\ toi; dv0po')7coic
Taiicb ou[x6atv£tv. TauTa orj, xaOdrtEp Etpr,Tai rcpoTE-
pov, euuE/.toc uiv XeYETat xal uouotxioc, dSuvaTov 82
toutov tyeiv -cbv TpOTcov. (2) Ou Y^p udvov to ut,Oev
dxouEtv aTOicov, Tccpl ou Xuetv EYyEtpouot ttjv aiTiav,
» «XXi xat to ur,Sjv Ttdoyetv yoipt; ato0r,oeo)<;. 01 y^P
Oicep€dXXovT£; ij/dyot Staxvaiouai xat to>v d']/uyo)V oo>-
uactov tou? oyxou^, otov & tr,i BpovTTJ? SiiOTr,oi XiOou?
xat Ti xapTEponaTa twv oo)uaTO)V. Tooouto)v Se tpspo-
UEvtov, xat tou <if6TfOM SttdvToe, Tcpbi; to ipcpduEvov ue'-
»11 Y£OoCj TcoXXaTcXdotov ue'yeOo? dvaYxaiov dstxvEtoOat te
Stupo xat ttjv layuv au.riyxvov sivat ty^c piac. (3) 'AXX'
£uXoyoi< out' dxououev oute TtdayovTa spatvETat Ti ato-
uaca piatov ouSev TtdOoc, Sti to uf) i]«)S£iv • ctua S' £oti
TO t' atTIOV TOUTtOV SrjXoV, Xat uapTupiOV TWV EtpT|UE-
,i, vtov fjuiv Xo'ywv, w{ elalv dXr,Oet<;- to ^ip aTtopr,OEv xat
TtotTJoav toui; IIuOaYopetoui; sdvat YtYvcaQat ouusomav
ti7)v !pepouevo>v f,uTv iat\ Texurjpiov. °Oaa ulv ^ip
auTi <pe'pETai, TtoiEi '!fi^m xat TtXr,Yr'v • oaa 8' iv cp«-
pouevo) lvSe'8eTat f| ivuTtdpyti,xaOdrtep iv TtoTtXoio) Ti
50 udpta , ouy oldvTe i]/otpeiv, ouS' au to TtXotov, et <pe'potTO
ev TtOTauo). (4) KatTOt touc; auTout; Xoyou? av £;Eir)
Xc'yeiv, ox; aTOTtov ei ui) tpepduevoc 6 Iotoi; xai f| Ttpuuva
399
larnni. Splwcra enim figurarum maxime utilis est ad eum
motum,qui eoilem inloco flt (sic eninietcelerrimemoveri,
et eundem maxime loriiin occuparc potest); ad niolum
autem eum quoailea pergitur loca quae sunt anle, maxime
inutilis est. Est enim minime similis liisce quee per se ipsa
movenlur. Niliil enim dependens, niliil eminens liabet, ut
rectarum linearuin flgura; sed plurimum a corporibus hisce
qua: progrediuntur, tigurasemota cst. Quum igilur ca-luni
quidem in se ipso moveri oporteat , stellas autem non per se
ipsas procedere, cum ratione niiniriiin Gt utrumque ut
ligur.-e rotundae sit. Sic eniin alterum quidem motu ciebi-
tur, allerum vero quiescet.
Ex bis autem patet , id quod dicttim est a quibusdam ,
liorum , inquam , latione concentum flcri , sonis emergen-
tibus inde ratione rata distinctis , lepide quidem esse di-
ctum atque concinne , non tamen esse verum, nec ita rem
sc liabcre. Sunt enim quibus neressarium esse videatur,
sonum fieri tantorum corporum latione , quippe quum et
eorum corporum motu , qu.e apud nos sunt, nequc molem
liabentiuin aequalem, neque talem motionis celeritalem,
qualis est solis et lunae, sonns efliciatur : et insuper quum
tot multitudine , tantxque magnitudine stcll.v tanta cele-
ritale motus ferantur, impossibile est, sonum non fieri
ingentem. Ha:c autcm supponcntes, et celcritates insuper
concentuum rationesex intervallis liabere, varios aequaliter
sonos stellarum eonversione fieri dicunt. Qiioihani vero ra-
tlonis fines egrcdi videbatur, nos bunc sonitum non audire,
causam bujus inquiunt esse, continuo sonum liuncesse
quum orimur, ut non sit ad silentium contrarium manife-
stum. Vocis enim silentiique perceptionem vicissitudine
fieri dicunt. Quare ut iis qui mulcent ferrum , ob con-
suetudinem nibil interesse videtur, sic et hominibus idem
accidere aiunt. Hoc, uti dictum prius est, concinne quidcm
musiccque dicunt : impossibile cst autem ita sese habere.
(2) Non enim solum hoc est absurdum , nibil , inquam, nos
audire, quoil quidem, solvere aggredientes dictam causam ,
affei nut : sed etiam illud , sine sensu nihil omnino pati.
Exsuperantes enim soni eliam inanimatorum corporura mo-
les offendunt : tonitrui namque sonus lapides et robustis-
sima corpora scindit. Quodsi tot fcruntur corpora , atque
eam magnitudinem , quae fertur, secundum sonitus Irans-
it : buc profecto perveniat multiplex ejus magnitudo, ac
ipsius violentia) niagna; sint admodum vires, necesseest.
(3) Sed non sine rationc nequc nos audimus, neque corpora
pati quicquam violentum videntur : propterea quod nulliim
stelUe sua motione sonum efflciunt; atque simul etisto-
rum causa patet, et testis est hisce quae a nobis sunt dicta ,
veraque esse deilarat. Id enim ipsum quod dubitatum est ct
Pythagoricos compulit banc sententiam rerre, stellarum,
inquara, latione concentum fieri, indicinm efflcilur nobis.
Quai namqne perse feruntur, ea sonitum ictumve faciunt;
qum vero in eoquod fertur, infixa sunt aut insunt, ut in 11. 1-
vigio partes, ea sonum elicere nequennt, neque etiam ipsum
navigium , si in fluvio feratur. (1) Et tamen eadem dicere
liccbit, absurdum esse si tanta: navis malus alque pnp
 •100 ni:pi ovpanov b, i, ta.
tcoieT Dvdcpov ttoXuv Tr|).ixauTr,c, veioc,, y") TtaXtv auTO tb
TcXotOV XlVOUJJlEVOV. To 8' iv JA^ Cf.EpOJAEVtO cpEpdu.svov
TCOtEl 'JrtrSOV* e'v OSpOJASVlO 0£ CUVEyEC, Xai LIT) TC010UVTI
tcXtjy^, v aOuvotTOV •avoifE "UffT* EvTauOa Xextsov ioc,
t EtTCEp iytpfzo Ta atojjtaTa toutwv eit' e'v aspoc, TcXr'9st
xeyuijievo) xari to Ttav eite Tcupd?, coarcEp TcavTE; cpa-
afv, av»Yxaiov tcoieiv urcEpiua Tcji u.eysOei tov tyoyov,
toutou 8s yivou.£vou xai OEiip' ct^txvsTaOat xai Staxvaistv.
"Uctt' ETCEtTCEp ou cfatvETat TOUTO auy.€aTvov, out' av
lo eunj/uyov oute (iiaiov tps'potTO cpopotv ouOiv auToiv, toarcEp
to jjtsAXov ESEdOat Tcpovoouor,; ttjc, cpuoEioc, 6ti [xf, tou-
tov tov Tpdrcov £youar,c tt;c xtvrjaEtoc ouOiv av r,v tcov
TCEpl TOV C/EupO TOTCOV OfiOtCOC E/OV. <JtI [XSV OUV CT3at-
posiorj Tot acrpa xai Sti ou xivsTcai 8t auroiv, £tpr,Tai.
CAP. X.
15 FlEpi 8e ttjc TtxcJEtoc; auToiv, 8v jiiv Tpdrrov IxaaTOv
XEtTat Tto Ta ;x£v Etvat TcpOTEpa Ta 8' liaTEpa , xai Tcioc
tyt\ Tcpo; aXXrjXa toic aTrocTi-ti.aatv, Ix. tTov TCEpi
acrTpoXoYtav O£top£i'o"0ti) • aevetoi yip txavtoc,. (2) iuu.-
CaivEi 0£ xarct Xdyov YtyvEcxOai Tot; exoiotou xivtjoeic
•21' toTc; arcocTTr'u.acri tco t&c usv slvat Ooirrouc Tot; 8s ,8pa-
SuTEpac" £TC£t yip OrcdxEtTai ttjv u.-v £*<7yotTr,v tou ou-
pavou Tcsptsopav oitcX^v ?' Etvat xat TayicfT^v, t4c, oe
Ttov aXXtov fipaouTEpac, te xat tcXeiou; ( £xac:TOv vap
ctvTti.£pETat Tto oupavio xaTa tov auTou xuxXov), eu-
2j Xoyov ffii\ to u.ev E^YYUTOtTto tv;c ctTcXrjc, xat TcptoTr,;
Ttspt^opac; ev TcXEiaTO) /pdvto 8ttEvai tov auT&u xuxXov,
to 8e TcopptoTCtTO) ev EXa/iaTO), TtTJv 8' aXXo)v aVt to
EYYUTEpOV £V TCAEioVt, TO 81 TCOpplOTEpOV £V EXctTTOVl.
Tb u.sv yap EYYUTaTto jjtotXtaTa xpaTEtTat, to 8e Tcop-
30 pcoTctTO) iceivTtov rlxiaTa 8tot ttjv otTcdaTaatv ■ Ta &s jxe-
Ta;u xaTot X6f>v ffir\ Tr,; dicoaTctaEfcjc, , warrEp xai
Seixvuouoiv o5 u.aOrjjxaTuoi.
CAP. XI
Tb 8e c/r|u.a TtTiv etaTpow IxotaTOu acpatpoEiSsc; j)ta-
Xtar' av ti< euXo'yioc, uTco)voi»3oi. 'KtceT Yap 8s'ostxTai
35 o'ti ou TCEV^uxaat xtvETaOat ot' auTiov , r) 8s cvuai; ouSsv
otXoYtoc; ou8s uaTr,v tcoieT, 8rjXov 8'ti xai oy^|jta toioutov
aTCEOtoxs toIc, axtv^TOtc; 8 TjxtaTct sart xiv^tixov.
HxiaTa 8s xivTjTixbv r) a^atpa ota to jvir,8£v iytiv
dpYavov Tcpbc, ttjv xivr,aiv. "flars or,Xov 8ik ayai-
«o posi8rj av Etr) tov oyxov. "Eti 8' bjjtoio)? jjlev SrcavTa
xai £'v, r) Se trfXrjvr) SsixvuTat 8iot Toiv TC£pi tt,v d']/iv
6'ti a^atpoet8r,c- ou y*? av eyiveto au;avou.E'vr) xat
(pOivouaa Ta asv TcXEtaTa ptriVOEtSr^c, r"| aix-jj)ixupTO{ ,
otTca; os SiyoTOfxoc;. Kal Tca'Xtv 8ta Tiov aaTpoXoYt-
45 xiov , 6ti oux av rjaav at tou rjXiou exXei^eic, jjtr,vosi-
SeT?. "ilaT* ElTCEp ev toioutov , oJ)Xov Sti xal TciXXa
av £tr| a^atpo£t85).
(»1.1
pis, aut ipsum rursusnavigium, vchcmentem nou faciet so-
iiitiii molione sua. Quotl vero fertur, in eo quod non frrlur,
id facit sonum : at quoil est in eo quod fertur ct iclum non
facit , id efficerc sonum impossibilc est. Quare dicendum est
litc , si stellarum corpora per aerem fusum per universum,
aut ignem, ut onines aiunt, ferantur, nece>sario vcliementem
lieri sonum, atquc liuc pervenire, et liaec fdtigare corpora.
Quod quum non fieri manifestum sit, ncque animanlis raotu,
neque violento, ullani stcllarum ferri apparet, quasi futuris
ipsa providenle natura : nam si lioc modo non sese haberet
mottis stellarum, nibil prorsuseorum esset, quae Iioc in loco
sunt, quod simili inodo sese baberet. Stellas igitur esse ro-
tundas , et per se ipsas non moveri , satis jara diximus.
De ordine vero ipsarum , quomodo quaeque disposita sit,
ut qua>dam sint priores, quaedam posteriores, et quomodo
sesc liaticant intervallis, e\ iis qux in astrologia dicuntur,
contemplcinur oportet : dicitur cnim ibi sufficicnter. (2 Ao
cidit autein |>cr rationem singularum lieri motiones ipsis
niiuiriim intervallis, ut aliae sint ccleriores, aliae tardiores.
rViiui i|iiiim sii|>ponatur, extimam quideni caeli lationem
simplicem alque cclerrimam esse, ceteras vero lardiores
ac plures ( quasque namque stclla motu fertur contrario
atque cieliiin , suo in orbe ) , consentaneum jani est ralioni,
eam quidem , quae propinquissima est simplici primajque
convcrsioni , plurimo in temporc suum orbein transire ; eam
vero quae remotissima est, in minimo : ccterarnm autem
semper eam qu;e cst propinqnior, in majore ; eam vcro
quac est romotior, in niinore. Propinqiiissima namque
maxime superatur, rcmotissima vero niinime omnium, ob
remotionem : at media per distantia? jam rationem , ut roa-
tlicmatici quoque demonstrant.
Atqui liguram uniuscujusque stellarum rotundam
esse, maxime non absque ratione quispiam existimabit.
Nam quum dcmonstratum sit, stcllas baud aptas esse per
sc moveri ; naturaque nibil absque ratione frustraque fa-
ciat : patet, eam figuram ipsam immobilibus tribuisse, quae
minime est motiva. Talis autem est rotunda, propterea
quod instrumentum nulluin tiabet ad inotuin. Quare patet ,
stellarum molem rotundam esse. Praeterca, similiter se
liiibcnl omnes atque una. At luna |>cr ea qux circa visum
accidunt, rotunda esse ostenditur. LNon enim accrescens at-
que decrcscens |)luries quidem allera ex parte curva , altcra
concava fierct , aut utraquc ex partc curva , semel aiitem
duas in partes sequales bipartita videretur. El rursus apparet
pcr astrologiam. Non enim sol qiium deficit, concavus ea
ex parte qua deficit, viderctur. Quare si stella una est taB,
patet et ccteras omnes esse rotundas.
 (»i,2»s.) DE C.*LO LIB. II. CAP. XII.
CAP. XII.
Auoiv 8' ajtopiotiv OUtTOlV, 7t£p\ wv eIxotw; av 6<itio--
OUV O7T0p>10"El£ , TCEipOTlov Xe^EIV TO CpaivdjXEVOV , 01001)5
a^iav eTvoi voptliovTa; tJ;v TcpoOujxtav [xaXXov rj Opd-
oou;, ei ti; Sta to tpiXoorocpia; Shj^tjv xal [xtxpa; £U7co-
6 pta; aYoita TCEpi wv Ta; (XEYttTTa; eyojxEV dicopta;.
"EoTt 8! tcoXXwv ovtwv toioutojv ouv fJxtOTa Oaujxaordv,
oti Ttva tcot' amav oix dsi to tcXeTov dTcsyovTO ttj;
jtpwtTj? (popa; xtvsTcai tcXeiou; xtV7)asi; , dXXa t& [XETa!;u
TtXsiaTa;. EuXoyov yap av So';eiev eivoi tou TcpwTou
10 awtxaTc; jxtav xivou;xe'vou tpopav to TcXritTiaiTaTov IXa-
vtaTa; xtvsiaOat xtvr'asi;, olov Suo, to 6' I/dtXEVov
TpEt? rj Tiva dXXyjv T0tauT7)v Ta;iv. Nuv Ss auixSaivEi,
touvovtiov IXdrtou; y^P ^Xto? xei oeXvjvt) xtvouvTat
xtviiSEt; tj twv 7iXavwtxEvo>v d<JTpo>v Evta • xeirot Tcop-
16 po')t£pov tou jxiaou xei TtXrjatatTEpov TOU 7tpo')T0U 00)-
jjtaTo; Etatv outwv. ArjXov 81 touto TCEpl Iviwv xai
T7j OJ/Sl fiyOVlV ■ TTjV ^ap OEXrjVTjV «opdxatXEV 8l£o'TO[XOV
(xev ouaav, uTtEXOouaav oe tov d<7T£'pa tov "Apso;, xai
dTtoxpu^SsvTa [xsv xaTa to txsXav auTrj; , I;sXOo'vto Ss
sc xaTa to tpaviv xai Xau:7tpdv. 'Ojxoio); Ss xai Ttspi
tou; dXXou; daTs'pa; XEyouotv ot TtdXat TEtr^p^xoTE; Ix
7tXElO"TO)V ETtOV AlYU7CTlOl XOt BaSuXwVlOl , Ttop' WV
tcoXXo; tciVcei; I/.ojxev TtEpl IxOOTOU TO)V daTpwv.
(j) Touto te 5r, Stxato); dTcoprjaEtEV dv Tt;, xai Stot
16 tivo tcot' aiTtav Iv fxsv ttj TcpwTri tpope toooutov eotiv
daTpwv tcXtjOo; waTE twv dvapttj[xrJTWv slvai Soxsiv Tr,v
rcaaav Ta^tv , twv 8' dXXtov £v ytopi; sxootov , Suo
8' ?| 7cXeio) ou s^aivETai sv ttj auT7) IvSESEtjiEve «popa.
IlEpi SJ| toutojv £t)teiv (jlev xaXio; sTyei xai rJjv E7ci
30 ttXeiov otuveoiv, xatTcsp u-txpa; ^ovra; dspopu-a; xai
TooauTT|V dTcdaTaoiv dTcs'yovTa; t6jv Ttspi outoi ourji-
fiatvdvToov o';jtto; 8' sx twv toioutojv OEtopouotv ouolv
dXoyov av Sd^stsv Elvat to vuv a7topou[jlevov . 'AXX' rjjjiei;
d); Ttepi oo)[xdTO)v auTtov [jidvov , xai tjtovdSojv Tajtv
35 [x-v lyfdvTiov, d'j/u/tov tk TcdaTcav, StavoouusGa" Ssi
3' to; (jt£T6/_dvT0)v iTcoXattSdvsiv Tcpd;sw; xai^o)^;-
outoj yap ouOsv odljsi TcapdXoyov stvat to aufxSaivov.
(3) "Eotxs yop Tto [xsv dpitjTa e/ovti uTcdp^Etv to eu
dvfu Tcpd;£u>;, tw 8' ^YYdTOTa Sta dXtYrj; xai [xta;,
4» TOT; OS TCoppWTOTO) 8ta 7cXstOVO)V, OJOTCEp S7cl CTtOjXOTO;
to (xsv ouSs Yu[xva![dixsvov su s/£i, to Ss txtxpot TCEptTca-
TTJorav, tw Se xal Spdfxou SeT xai 7cdXr(; xai xovioeo);,
TcdXiv S' erspoj ouS' STcotraouv tcovouvti touto y' av eti
U7cdp$at TOYa8dv , dXX' ETEpdv ti. (4) "Eoti Si to xo-
«5 TopSouv yjxkntov ^ to TtoXXi f^ to 7coXXdxt;\ oTov [xu-
ptou; dtrrpaYoXouti Xtou; poXfiv d[xr'yevov , dXX' eva
t1, 8uo faov. Kei TcdXiv Scav ToSi jxsv 8e't| touS' £vsxa
TcoiTJaat , touto S' dXXou xai touto iTspou , sv txcv Ivi
r, Suoi (Saov Itcitu/^eTv , Sow S' av Stot tcXeiovojv Xa^£_
60 Tcorcepov. Atb Ssi vojxtijstv xoi tJ)v Ttov doTpwv Tcpa^iv
sTvat TOtauTT|v ota Ttsp r) Ttov twtov xai outojv • xai yap
IvTauOa ai tou dvOpwTcou tcXsTotoi 7cpd;£t; • TtoXXiov
abistoti;ij.s. 11.
<oi
Quum autem dnas siul dubitatiunes, de quibus quivin non
immerito dubitaverit, enitamur id dicerc, quod nobis viiletur.
Atque lianc voluntatcm inodcstia potius dignaui qiiam conli-
dentia arbitrari oportet, si quisob pbilosopltiae sitim tcnucin
etiam dilucidationem non essc contemncndam pulct in liis
rebus,dequibus maximas dubitationes liabemus. Est aiitcni
in talibus, qua> multa sunt, non postremum admirabile, qiiam
ob causam non scmper liac stellx , quaa plus a prima lalione
distant, pluribus motibus , sed mcdiae plurimis moveantur.
Conscntaneum enim rationi videalur, primo corpore unam
latidnem subeunte, propinquissimum minimis motihus mo-
veri, ccu duobus; id aiitcm, quod bseretUU, trilms; ant
aliquo alio ordine tali. Nunc vero conlrarium accidit : pau-
cionbus enim sol et luna moventur, quam stellaium non -
111111«" vagarum , quse tamen longius a mediodistant, et pro-
pinquiores primo corpori sunt. Manirestum autcni lioc <li>
nonnullis etiam ipso visu fuit : Iunain enim videiuus dimi-
Jia parte lucidam , Marlis stellani subiisse, qua3 cclata qui-
dem l'uit in parte obscura ejus, egressa autem per lucidam
partcm. Similiter et de ceteris stellis /Egyplii et Babylonii
dicunt, qui plurimis jain annis ante ba?c obscrvaverunt, ct
a quibus multa li.le digna de singtilis stellis acccpimus.
(2) Hoc etiam non injuria quispiaiu dubitaverit, quam ob
causam ctiam in prima quidera conversione tanta est mul-
tittido stcllarum, ut univcrsus ordo subire non posse nu-
merum videalur : in cetcris autem una seorsum est stella,
duae vero aut plures eodem in orbe non vidcntur esse in-
l!i«". De his igitur bcne scse habet etiam majorem quaerere
cognilionem, etsi parvae occasioncs babcntur, lantaque est
eorum remotio , quae accidunt circa ipsa ; si tamen ex tali-
bus contemplemur, non egredi fines rationis vidcbitur id
quod nunc dubitatur. Sed nosdeipsis, ut dc corporibus ,
atque unitatibus ordinein quidem babentibus, inanimatis
aulcm penitus, cogitamus. Oportet autcin ipsa vivcnlia essc
existimare atque actionem babere : sicenim id quodaccidit,
non videbitur a ratione exorbitarc. (3) Nain ci qiiideiu
quod oplimc sese liahct, inesse ipsum boniim sine actionc
videtur; ei vero quoil illi est propiuquissimum, per parvam
et unam; at bisce qu;c sunt remotissima, per plures,
quemadmodum et in carporibus fieri solet : aliud eniin bene
sese liabct iiiillum exercilium subiens, aliud levi deambula-
tione facta , aliud et cursu indigct et luctatione ac pulvcrc ;
alii rursusncque quovisexercendi inodo, boc unqiiam inerit
bonum , scd alitid quippiam consequitur. (4) Recte autem
agerc, autmulla, aut sa-pc, diliicileest, veluti talos Cbios
[sive potius Coos ] mille projicere, impossibile est; scd
unum , vel duos, facilins est. I.l rursus quum hoc quidem
illius gratia, illud autem obaliud, et illud item ob aliud
est faciendum : iu uno quidem duobusve facilius quispiam
finem attinget ; ac quo per plura procedit , eo illud diflici-
lius assequetur. Quapropter et stellarum actionem talem
existimare oportct, qualis animalium est ac plantaruni.
Etcniin liic liominis actiones plnrimae sunt. Multa enim
 402 niiPl OVPANOr B, «6.
yip Ttov eu SuvaTat tu/_eTv, toaTE TcoXXi TrpdrcEt, xat
dXXoiv EvExa. Tto S' o>; aptdxa £/_ovri ouOiv SeT Trpd-
Escoc/ eoti yip airrb to oO ivExa- rj oe rcpatji; dsi eotiv
tv ouiriv, 6rav xai ou tvExa r, xat to toutou ivexa.
t> (l) ToSv S' dXXtov £o')iov IXaTTOu; , twv Se cpuToiv utxpd
tic, xai uia ioxo;- r\ vap £v t( eitiv ou tu/oi dv , loaiTEp
xai avOpioTio?, r\ xat to iroXXi Tcdvra rcpb 6Sou egti
irpb; to dpierrov. Tb [aev ouv e/ei xai uete/ei tou
dpiaTou , to 8' dtpixvETrat evvui; 6t' dXfyoiv, to 8e Sia
10 TtoXXwv , to 6' ouS' EyvEipEi , dXX' txavbv Et; to iffvi
tou EcryaTOu eXOeTv, olov ei uytEta ts'Xo; • to (aev o-?i
dsl uyiatvEi, to 8' ioyvavOEV, to Se 6paubv xat
!avvavOE'v, to Se xal dXXo ti irpa;av tou SpauETv
E^vExa , oWte tcXeiou; at xtvrjdEt;. (e) "Exepov S' dou-
iti vaTet irpb; to uvtavat IXOeTv, dXXi rcpb; to SpauEiv
udvov r) lcjy vavOrjvat ■ xat toutojv OaTEpov teXo; au-oT;.
(7) MdXicrra usv yip exeivou Tuyeiv dptcrrov 7ra<jt tou
ts'Xou;- ei 3s urj, del duEivdv eVtiv 8V0 av EyyuTEpov
r\ tou dpiOTOU. ' Kat Sti touto r) usv yr; SXto; oi xt-
3u verrat, Ti 0' Eyyu; SXtyai; xivriaEtc, • ou yip dtptxvETrat
Tcpb; to EayaTov, dXXi u-E/pt 6'tou SuvaTat tu/eTv ttj;
OEioTdrrj; dpyrj;. '0 8e TrpioTo; oupavb; euOu; Tuy-
ydvet Sti (xta; xtvr'c;eo)c. Ti 0' ev pieso) tou Trpo')TOu
xat Ttov la/am»v diptxveTTat ue'v, Sii tcXeiovojv S' dst-
Jr. xvEtTat xivr|0"Etov. (») I Is p\ oe tt^? drcopia; Sti xa^i
uiv ttjv TcptoTr,v utav oucav tpopiv tcoXu tcX^Oo; cruv-
EdTrjxev do"Tpo)V , twv S' dXXoiv yojpt; fxaaTOV eTXr^ev
iSia; xtvr,aEi;, 81' £v uev dv ti; TrpoVrov euXo^ytoi;
o\rfiiir\ touO' iTcdpyEiv vorjiai vip SeT tt;i; ^torj; xat
30 t^; &p/r£ ixdc/Tr,; TcoXXr,v urcepoy^v Eivat Trj; TcptoTr,c,
Tcpb; Tic, dXXa; , (9) Etr| S' av rJSe cruuSaivouaa xari
Xdyov r] uev yip TcpoVrri uta ouua TcoXXi xiveT tmv
otouaTtov Ttov Oettov, al Se TcoXXai ouoat lv udvov
ixdaTT)" Toiv -yotp TrXavojUEvtov £v Stiouv nXeiou; <pe'p£-
3^ Tat tpopd;. (111) TauTrj te ouv dvicxdCEi r, tpustt, xai TcoiEi
Ttvi Ta£tv, t^ uiv uta tpopa TcoXXi aTcoSouaa otouaTa ,
to) S' ivt' oojuaTt TcoXXi; ipopd;- (11) xai eti Sti ToSe
ev E/ouoi cioua at dXXat cpopai, Srt TCoXXi oo')uaTa xi-
vouotv at Trpb t^; TeXEUTata? xal Tr); ev doTpov iyou-
40 or,?- iv TcoXXaT; yi? er:pa(patc r] TEXeuTaia osatpa ev-
S£Oeue'vT| tpspETai, ixdoTrj Sl o^aTpa oioua Tuvydvei ov.
(12) 'lixeivr,i; av ouv xotvbv eTri to Epyov auTr) uiv yap
Exdcfrri r) 1S10; (puuet cpopd, auTr) 61 otov Tcpdo"XEiTKt.
IlavTOc, Sl TCETC£paouE'vou oo')uaTo; Tcpbc, TCETrepaouE^vov
t* /j Suvauic, ^STtv. 'A)>Xi TC£pi uev twv tt,v tYx|Jx^t!3v
jEpousvtov xivr,oiv darpo)v Eipr|Tat roT' drxa xard xe
xr,v oiiiav Ioti xai xari to ovyjua , xat rcspi tvjc, tpopac,
zai t?,c Ta;Eo>; auriov.
(»i,293.)
bona consequi potcst. Quare multa ayit, ct aliorum niinimiri
gratia. ti vcro quod quam optime sese liabet ,-non est opus
actione. Est enim itl, c.ujus gratia celera agunt. Actio vero
sempcr in duohus consistit , quando et id cujus gratia agitur,
cst, et id qtiod litijus gratia agit. (5) At ceterorum anima-
lium, pauciores sunt ; plantarum vero parva quaedam est ac
una fortasse. Aut cnim unum quidem est, quod consequi pos-
sunt, qucmadmodum et homo : aut et ipsa pleraque omnia
provehunt ad ipsum optimum consequendum. Aliud igitur
habet optimum ipsum , et parliccps est ipsius : aliud per
pauca prope acccdit, aliud pcr multa : aliud ne aggreditur
quidem, scd satis ei cst prope ad ipsum ultimum pervenire ;
veluti si sanitas est finis, alitid semper cst sanum, aliud macie
alTiTliim, aliud cursu facto in macicm deductum, aliud et alio
quopiam acto ipsius gratia cursus : quarc plures ipsius sunt
motiones. (f>) Est el itl quod ad sanitatem ipsam accedere
nequit, scd ad cursum solum, aut ad macient : atque lu>-
1 11111 11II1T11111 est ipsis finis. (7) Kam maxime quidem est
optimum omnibus, illinn consequi finem : quodsi hoc non
fiat, semper melius est, quanto propinquiusest optimo. Et
idcirco terra quidem non movetur omntno, propinqua veru
paucis motibus movcntur. Non enim ad iilliiniii» i|>sum per-
veniunt, sed quousque conscqui divinissimum ipsum prio-
cipium possunt. 1'riiuiiiii autcm c;c]uni continuo per unum
motum illinl assequitur. At ea qux sunt in medio primi ac
iiltimorum.pcrvcniunt qtiidem, per plures tamen motiones
perveniunt. (8) lllud autem in prima quidem lationema-
gnam copiam esse stcllarum, teterarum vero stellarum
qiianique scorsum proprias motiones habere (quod quidem
dubilalio est sccunda),ob unum quidem primum quis-
piam cmn ralione esse putabit. Priiii;c namquc vitae et
principii cujusque primi inagnam ad cetera intelligere
excessioncm esse oportct. (9) lloc autem accidere pcr
rationcm videtur. Prima namque una quidcm est , multa
autcm divinorum corporum movet; cetcrae vero iiiuII.t
quidem sunt , unum tamen qu.rque lantiimmodo movet :
vagarum enim stellarum qua^que plurihuslationibusfertur.
(10) iloc igiturpactonaturaipsa in scqualiUtem haecredigit
atque ordinem quendam facit, uni quidem lationi multa
corpura, uni corpori lationes complures reddens. (II) Et
insuper ob hoc unum ceterM! sphxrae corpus habent, quod
multa 1 1 >i |>i>ra niovcnt eac quae sunt ante ultimam spha?raiu,
quoc iinaiii |>ossidct stellam. In niultis enim spba?ris ultima
splwra ligata f> rtur. Splisra autem quxque corpns est.
(12) lllius igitur ipsum opus commune erit. Ha-c cnim
cuique prnpria natura latio ; illa autcm quasi adjacct. Ad
liniluin vcro , finiti corporis omnis potenlia est. Scd dc stcl-
lis qiiidem , quae conversione fcruntur, qualesnam substantia
sint atqne ligura , ct dc latione ipsariim atquc ordine, satis
juiii diximus.
 -•93. DE CjELO LIB. II. CAP. XIII.
CAP. XIII.
AotTCOV Sl 7T£pi TTJi; -fr^ tllZZlV , OU T£ TuyydvEl XEl-
u.£V7) , xat TCOTEpov twv f,psu.ouvTo>v ectIv r\ tojv xi-
voutxsWv, xai TtEpl tou ay fjuaTo; auTrjc. Ilepi ulv
&0v tv;i; Oe'ceo)c, ou tvjv auTfjV otrcavTEc. lyouat Sd;av,
b dXXi twv tcXeictcov eVi tou uicou xstoOai Xeyovtwv,
oaot tov 5Xov oupavbv TCETCEpacuivov Eivat cjaaiv, Ivav-
t«o{ ot Tcspt tt,v 'jTaXiav, xaXouuEvot 8; IIuQaYdpEioi
Xevouciv etci uiv yap tou usaou Tcup eTvat saat, Tf,v
Se Yr,v Iv twv dcTpojv ouoav , xuxXoj cp£pou.£'vr,v Tcept to
io u.e'oov vuxTa te xat f,UE'pav tcoieTv. "Eti 5' ivavTtav
dXXrjv TauTTj xaTaoxeudiJauai yrp, r\v dvrtyOova dvoua
xaXouctv, ou Tcpb; toi cpatvdusva tou; Xdyou; xal Ta;
atTiac. t>,TouvTEc , dXXi Tcpdc Ttva; Xo'youc xat Sd;ai;
auTtov Ta tpatvduEva TrpoasXxovTSc xat TCEipdiu.Evoi auy-
15 xoau.£lv. (2) IloXXoTc S' av xal Wpotc. cuvSo!;eie u.f|
SeTv tt; yyj tt)v tou u.e'cou ycipav drcoStSdvai , to tcictov
oux £X twv cpaivou.£vo)v dOpouatv aXXa u.aXXov ix. twv
Xdvtov. Tto yip Tiu.to)TaTO) otovTai Tcpoar,x£iv rf,v
Ttu.icoTaTr,v uTcoipyEiv ycopav, Etvat Sk rcup jxiv ytj; ti-
50 u.itoTepov , to S£ Tcs'pac twv u.£Ta$u , to S' say_OT0v xat
to [iEaov irspac" ojct' ex touto>v dvaXoyt![duEvoi oux
otovTat fa\ tou [jts'aou xeloOat ty;; ctpaipac auTr'v , aXXi
uaXXov to Tcup. "Eti S' 0? y£ IIuOaYdpetot xat Sti to
u.aXtaTa Tcpoav^xEtv cpuXotTTEaOat to xuptoVcaTov tou
2S rcavTo; • to Ss us'oov Eivat toioutov • 3 Atbc touXaxf,v
dvoudSouci , to Taurr,v eyov Tr,v ywpav rcup, oiaTCEp to
uiaov ctTrXwi; Xeyouevov, xat to tou u.eye'Oouc; piEaov xal
tou TcpotYU-aToi; ov jjteaov xat tr,<; ^uasto;. (3) Katrot
xaOotrcep iv toic. ^tootc; ou Taurbv tou £mou xat tou ad)-
■M uaToc; ]xiaov, outo>c, uTtoXr|TCT£'ov ptaXXov xai Tcept tov
Saov oupavdv. Ata u.ev ouv TauTr,v Tf,v ahtav ouOiv
auTouc; SeT OopufisTaOat TCEpt to icav , ouo' EtaotYEtv mu-
XaxJjv Itci to xsvtcov, otXX' IxeTvo i|r|TcTv to u.s'aov,
rcoidv te xat tcou tce^uxev. 'ExeIvo uev Yotp otpyf) to
35 u.c'aov xa\ Ttijttov, to ol tou toVou uejov eotxe TeXsuTTJ
uaXXov r\ apyfj- to ixev fkp bpt^dusvov to uecov, to
S' 6pt'Jov to Ttspa;. TtutojTEpov Sc to Tcepts'yov xai
to T:s'pai; r, to Tcepatvduevov to [xsv yotp uXr, to 0' ou-
ata tyjc cuaTacsojc; ectiv. (4) Ilspi [xlv ouv tou totcou
ui t^; vtjc. toutt,v Eyouci Ttvsc; Tf,v Sd;av, Suotox; Ss xai
Tcspi u.ovr;c; xai xivr,cso)?- ou y»p tbv outov TpoTcov
a-jvT£c, &T;oXauSavouctv , aXX' Scot [xlv urjS' e'tci tou
ueaou xsTaOat tpactv auTr;v , xtvElaOat xtixXo) Tcspi to
uecov , ou udvov os TauTr,v, otXXot xai Tf,v dvTtyOova,
li xaftotTcsp etTcou-sv TtpoTspov. 'Evioi; os Soxst xal tcXsio)
co>uaTa TOtauTa £vos'y_£aOat tps'p£aOat rcspi to u.s'aov,
f;uTv oe otor,Xa Stot Tr,v i7ciTcpdcOr,aiv t^; ytjc. Atb
xat Tac Tf^? ceX^wji; sxXsrkt? tcXeiou; r\ xkq tou f,Xtou
YtYVEcOat cpaatv tcov yap ipspouE'vo)v exacTOv dvTt-
5 ) Of aTTctv auTyjv , dXX' ou jjtdvov Tf,v ytJv. 'Etcei y«P
oux EaTtv f) yr\ XE'vTpov, dXX' dTCE'y£t to f,;xtc-J)aipiov
autr;i; oXov, ouOsv xojXueiv otovTat tc« cpatvdu.sva cuijt-
403
Itestat autcm de tcrra dicere , ubinam posita sit , et utrutn
ex iis sit qua3 qniescunt , an cx iis quac movcntur, ct
de ipsitis quoquc iigura. De situ itaque ipsius non eandem
omnes opinionem liabent : sed plurimi quidem in medi.i
positam dicunt, qui totum caelum infinitum inquiiint csse :
illi vero qui Italia? partem babitant, Pjtbagoricique vo-
cantur, contraiiuin asscrunt. Nam in mctlio quidem igneni
esse aiunt, tcrram autem unam esse stellarum , ferriquc
circa mediom , atque lioc pacto noctem ac diem cfficere.
Prteterea aliam liuic contrariam lcrram conGciunt , qiiam
terram advcrsain vocant ; non ad caquae videntur, ratione.i
causasquequaerenles, sed ad quasdam suas rationes opi-
nioncsque ea quae videntur, trabentcs atque adornare co-
nantes. (2) Compluribus cliam aliis, non ex iis quae ap-
parent, sed ex rationibus potius sumeiitibus fidem, locuin
redderc tcrran mediiim non oporlere videri potest. Prae-
stabilissimum enim corpus locum occupare prjestabilissi.
inum oporlerc pulant : atque ignem quiJcm praejtabiliorem
terra, finem autem mediis praestabiliorem esse; extre-
mum denique et medium esse iinem. Quare ex his ra-
tiocinantes non ipsam in inedio spbarra: jacere, sed potiiis
igncm putant. Prarterea Pjthagorici, ct quia maxinu:
conservari oporteat id quod cst maxime praecipuum uni-
versi, medium vero est tale, idco eum ignem, qui loctiHi
buncoccupat, cnstodiam Jovis appellant : quasi medium
simpliciter diccretur, ct mcdium niagnitudinis, et rei me-
dium essct , atquc naturae. (3) Enimvero ut in animalibus
non idem est auimalis atquc corporis medium , sic cst ma-
gis et rirca ipsum totuin caelum existimandum. Igiltir
propter banc causam non oportet ipsos circa univcrsuiu
turbari , ncquc custodiam ad centrum adducere, scd illud
quasrere, medium ipsum quale quid cst , ct ubi est aptiiin
esse. lilud enim medium, principium est, ac pretiosum :
medium vero loci simile est magis extremo, quam prin-
cipio. Meditim enim terminatur; tenniniis autem est ipse
finis. Pretiosius autcm estid quod continet, etfinis, quam
id qtiod finitur. IIoc cnim materies , illud substantia consti-
tutionis est. (4) De loco igitur tcrrae hanc babcnt qiiidam
opiniorfem, et similiter etiam de quietc alquc niotu. Non
enim codem modo oinnes existimant , sed qui in inedio
ipsam non e^se positam putant, circa mcdium moveri di-
cunt : atque non soluin banc , sed etiam advcrsam terram ,
uti prius est dictuin. Quibusdam ctiam plura talia corpora
circa medium ferri posse videtur, nobis immanifesta ob terrae
objectionem. Quocirca et lunae defectiones plures, quani
solis, fieri dicunt : unumquodque enim eorum qua; ferun-
tur, objicerc sese lnnae inquiunt, non soluin terram. Nam
quum terra centrum non sit , sed pcr ipsius totum liemi-
spbacrium distet, nibil probibcre putantea accidcrc, qn:e
 4Q1 HEPI OVPANOV B, etv.
^ouveiv buotwc ur; xaTOtxouaiv vjjj.Tv etci tou xivxpou ,
i!>v-ep xav £t etci tou ueoou r,v rj yrj • ouOiv yap ouSe
vtlv tcoieTv ETciSriXov rJjv jjuiOEtav aitE'y_ovTa? r,uac Std-
USTpOV. "EvtOt SJ Xal XElUEVYjV ETCt TOU XEVTpOU CpaOlV
r. atJTr,v tXXeaOai ttepi tov Sta TcavTo; TETausvov 7tdXov,
warrtp ev tw Ttuaiw VEYpaTcrai. (5) IIapa7cXrjauoc
81 xai Ttept tou ay_r,uaT0C au^ta6r|T£tTat ■ toTc uev yap
SoxeI eivat a:paipo£i8r)c, toi; Oc TtXaTcTa xat to ayrjua
Tuu7cavoEtor;c- TtotouvTat Se TExurjptov 6ti Suvwv xat
ii) dvaTeXXwv 6 f-Xtoc EuOsTav xai ou TCEptcpepr, tvjv etTto'-
xpu'{/tv tpatvETat tcoiouuevoc utco ttjc yt;c, w; 8s'ov,
EtTtEp v;v aipaiooEior'; , 7t£ptcpEpr; YtvsoOat tr,v a7toTour,v,
ou TcpoaXoytJlduEvoi to' te dTcdatr,ua tou rjXiou 7tpbc tt,v
yv;v xat to tv;; Tceptcpepeia; uiytOo?, toc e'v toi; cpatvo-
is uevoi; utxpoT; xuxXot; EuOsia cpatvsTat TtdpptoOEv. Ati
uev ouv TauTr,v Tr,v cpavTaatav ouSsv auTOUc dTctaTeiv
OEt ur) xuxXoTEpvj tov oyxov Etvat tt,; vv;; • dXX' ETl
7cpoaTiGs'aai , xai cpaat Sti tvjv r,peutav dvavxaiov to
ayvjua tout' eyetv auTr,v. Kai yap Srj 01 Tcepl tv;c
20 xivv^oeojc xai tv;c uovv;c eipr.u.Evoi Tpo7cot TcoXXoi tuy-
ydvouatv. (e) Tb uev ouv a7cop7;aai Ttaotv dvav/xaiov
ETceXOeiv tdya yip aXu7tots'pa; otavota; tb u/| Oau-
ud£etv tco); tcote utxpbv uiv udpiov tvj; yv;c, av ue-
TEtoptffOiv doeOrj , cps'psTat xai ue'veiv cux sOs^Xet , xai
:5 to 7tXeiov dsi 03ttov, Tcaaav Ss tr,v yv;v ei tt; d^etr)
UETEO)ptoai;, oJx av ;pe'potTO. Nuv 0' vipeuei tououtov
pdpo;. 'AXXvi ur,v xai ei tic twv epEpoj/iviov uopttov
autr;;, Ttpiv 7CE0Eiv, utpaipoir) tt\v y^v, otoOr^OETat xaTto
urjOevbc, dvTSpiioavTOc. (7) iloTE to uev aTtopEiv et-
31) xo'twc l-j£vno tptXood^riua tcSoiv to Se tac Ttspi toutou
Xuostc ur; uaXXov aTOTcouc etvat Soxsiv Trjc aTcoptac
Oauudaetev dv Ttc. Ot uev votp Ota TauTa drtetpov to
xdcto tt;; y»;c eivat tpaotv , etc' aTteipov auTr,v Ipptjto-
o6at Xe^ovTe? , o)07tep Hevo^dvr,c b KoXostovtoc , Vva
3:, u>\ TcpaYuaT' eywat ^rjTouvTec trjv atTtav Stb xai
'Eu7teooxXr;c outo)C eTrE7tXr,5ev , eitcwv d)c
ei Ttsp anetpova yr,z ts (3a5r] xat oa'{/t),6; a!0r,p,
<!); Sta 7ioX).(ov 5^ yXuooti; f)r;6svTa txaTaito;
ixxi/urat OTOU.aT<ov , oXIyov tou Ttavto; iSdvTtov.
40 Oi 8' l^' uoato; xsiaOat. Toutov yip dpyaiOTaTOv
TcapstXr;!paijtev tov Xdvov, b'v tpaotv EiTtEiv 0aXv;v tov
MtXr,atov , <oc Sti to 7tXtoTr,v Eivat ue'vouoav too7tEp
i;uXov r; ti toioutov ETEpov ( xai yap toutwv i7t' aEpoc
uev ouOev tce'^)uxe u^veiv, dXX' e^' uSaTO;), woTtep ou
4^ tov autbv Xo'yov dvTa Ttept trjc Y^c X01>' T0" uostoc tou
dy_ouvTO? tV vrjv • ouSe yko to uoo)p 7te'^uxe uevEiv ue-
TEwpov, dXX' tliTt Ttvdc Iotiv. (s) "Eti o' tooTCEp dr,p
GSaToc xou^iOTepov, xai Y*ic uSwp, wote tcwc oTdvte to
xou^dtEpov xaTO)TE'pw XEioOat tou (SapuTc^pou Trjv cpuatv;
(,11 "Eti 8' eiTtep 5Xrj tce^uxe uevetv ecp' uoatoc, SrjXov Sti
xat twv uoptoiv 1'xaoTOV vuv 8' ou cpatvEtai touto yt-
Yvouevov, dXXa to tuybv uo'ptov cps^pETat si; J3u0dv, xal
63ttov to usT^ov. (9) 'AXX' c-oixaot usy pt Ttvb; trr,T£Tv,
(293,594.
videnlur, similiter non habitantibus nobis in ccntro, sicut .-i
in iiicdio etiam esset terra. Nihil eniin neque nunc osten-
dit, per dimidiam diamctrum distantibus nobis. Quidam
autem in centro iusam jacentem volvi , et circa ipsum polum
per universum extensum moveri dicunt , ut in Tima-o e.-t
scriptum. (5) Simili modo de flgura quoque ipsius con-
tenditur. Quibusdam enim rotunda esse videtur, quibusdam
vero lata, ut tynipanum; cui hoc indicium faciunt : Quum
occidit enim atque oritur sol , per rectam lineam , sed non
per curvain celari videtur : quippe quum oporteret, si esset
terra rotunda, divisionem fieri curvam : non animadver-
tentes distantiam solis ad terram , et circunferenlix magni-
tudinem , quomodo in hiscecirculis, qui parvi eminus vi-
dentur, linea rccta apparet. Propter hanc igitur appareu-
tiam non oportet ipsos terra molem credere rotundam non
esse. Addunt insuper, atque inquiunt, figuram hanc neces-
sario ipsam hahere propter quietem. Etenim modi , qui dc
motione et quiete sunt dicti, complures sunt. (6) Omnrs
igitur de lioc dubitasse necessarium est : forsitan enim
mentis est nimis socordis, non admirari, curnam parva
jii.Tii.un pars terrx , si elevala dimittatur, feratur et quie-
scerc nou vclit, majorquc semper celerius fcratur : universa
autem terra, si quispiam ipsam sublimem elevatamquedi-
mittat, non feratur; nunc vero tantum pondus quiescit.
At vcro si quispiam eliam partcs ipsius quum feruntur, an-
tequam cadant, aufcrat terram , deorsum sane ferentur, si
nihil obstiterit. (7) Quare dubitare quidem omnibus ob
philosophiam evenit : scd solutiones non magis absurdas,
quam ipsam dubitationem , esse videri , sane quispiam mi-
rabitur. Quidam enim ob hoc infinitam inferam terrae
partem inquiunt esse, in infmitum ipsam radicatam esse
dicentes, ut Xenophanes Colophonius dixit, ne molestias
habcant causas quseritantes. Quocirca et Empedocles liis
verbis increpavit :
Iulinita siquidcm esl profunditas terra copiosusque ztlifr ,
quae per multorum ora linguasi]uc dicta frustra sunt efTuu,
hominum eorum qui perparum ipsius universi videnmt
Quidam super aquam jacere dicunt. Ilanc enim senten-
tiam vetustissimam accepimus , quam Thaletem Milesium
dixisse ferunt, terram, inquam , ideo quiesccre, quod per-
inde atque lignum aulquippiam tale, natet. Etenim nihil
horum super aerern manere cst aptum , sed super aquam.
Quasi non eadem sit de terra ratio , atque de aqua , qu.T
terram vchit. Neque enim aqua sublimis raanere esl apla ,
scd superaliquid semperest. (8) Praelerea, ut aer levior
cst aqua, sic et aqua levior est terra. Quare quonam modo
id quod est levius , inferius eo quod gravius est natura, ja-
cere putant? Praeterca, si tota est apta super aquam ina-
nere, patet et quamque partem ipsius identidem aplam
esse. Jam autem non fieri apparet, sed pars in fundum,
cl niajor quidcm cclerius fertur. (9) Al enim usqtie ad
 (294,595.) DE (LELO LIB. II. CAP. XIII.
dXX' ou usyp1 7tEp oO SuvaTov tt;; aTtoptac. Ilaat y&P
t)iiiv touto ouvyjOe?, uT| 7tpbc, to TtpaYua TtotsiaOat Tr;v
^rjtTjOiv, dXXa Ttpbe; tov TavavTta XeyovTa • xai yap au-
toc; iv auToi ClT" f-^XP1 7tEP *v °&" f"!*"1 */;! «VTt^E"
5 v eiv autbe; aurtj). Atb SeT tov uEXXovTa xaXoj; t/rjTT,-
oeiv tvOTaTixbv Etvat 8i& Ttov oIxeiojv ivoTaoeoiv tio
ysvsi, touto 8' eotiv lx tou 7tdaa<; TEOEOiprjXEvat Ta?
Stacpopde;. (lo) 'Avaejitjufvr,; 81 xai 'Ava^ayo^pa? xai
AifiudxpiTo; to TtXaTOe; airtov Etvat tpaat tou ueveiv
lu aurrjv. Ou Y«p teiaveiv dXX' iTtiTttou.aTi^Etv tov a£pa
tov xdttoOEv , SitEp cp aivctat t4 TtXaToc, lyovta tiov ao)-
jjtetTtov tcoieiv TauTa Y^p xat itpb? touc, dvEuouc, £/£t
SuaXlVT,TlOC. 5li TT,V dvTEpElOlV. TaUTO 0T| TOUTO TCOIEIV
tw TrXaTEt cpaci tt,v y?;v Ttpbc. tov uTcoxEtfjiEvov a£pa •
15 tov 8' oux Eyovta u.£Ta<mjvat totcov ixavbv dOpo'ov tio
xoItojOev tjpeueTv, tooTtEp to h TaTc xXE']ju2pat<; 03o)p.
"Oti 81 SuvaTat tcoXu pdpoe; <p£p£tv d710Xau.6avdu.Evo; xat
ixevojv 6 drjp, TExu-T^pta TtoXXa Xs'youctiv. (ii) Ilportov
ulv ouv £t u.r) tcXotu to o-y9ju.a ttjc; Yrfc I<tti , 8ii touto
2« filv oux av TipEjjtoi. KatTot Trje; u.ov9j? ou to TtXaToe;
atTtov i\ o)V Xeyouoiv, dXXi to ueyeOo; uaXXov.
Aii y*P t^i7 aTEvoyoiptav oux fyeov ttjv TtdpoSoy 6 d^p
tx£V£t 8t& to tcXtjOo;- tcoXu; 8 £<tti Stcii to &Ttb ueyeOou;
ttoXXou IvaTcoXaijtodvEciOai tou ttjc; yt|?. i2<JT£ touto
25 rjt.lv &Tcdpc;Ei , xav o^aipoEiSrjc; u.£v ^i yt| t] , TTiXtxautT,
0£ to u.e'yeOoc;" u.evei y^P xaTa tov £x£t'vo)V Xo'yov.
(12) "OXtoc, Se itpdc, ye touc outo) Xeyovto; TtEpt ttjc xt-
vi;o-£U)c, ou Tt£pt u.£ptov estiv T, du.sto5v;TT,t!i; , dXXi
7t£pi SXou Tivb; xat TtavTOc. 'E; dpyr;;; Yap StoptOTEOV
!ll 7tOT£pdv IffTl TIC, TOIC CTtOU.a<Tl OUOEl xivT,<it<; ?, OU0EU.ia,
Xat TCOTEpOV 5UTEI U.EV OUX EJTl , flta 8' ECTTtV. 'EtCEI
ak TtEpt TOUTtov Sio^pitTTat rcpoTEpov IjtlCt XaTOt TT)V Tta-
poucrav 8uvau.iv £iyou.£v, ypr)cTT£ov w? uTcdpyouoiv. Et
Yap u.T,8£y.fa cpucfci x(vt,o(c, eotiv auTtov, ouoe pfatoc;
3o EOTat- e! Si U.T; eiti ixt^te »uoei ut,t£ p(a, SXo)? ouSlv
xtvT,Oiq!T£Taf 7t£pi Y^p touto)v OTt dvaYxaiov auuSat-
veiv, 8io')jpa<jTai TtpoTEpov, (13) x«i Ttpbc; toutoi; 6'ti
ouo' tjpsueTv EvSfyETar tocntEp Y»p xiv^aie; uTtdpyEi
T) p(<x ?| ouasi, outo) xat ^p£u.(a. 'AXXot ut)v e! y{
**• daTi x(vT|a(c, tic. xaTa ^uatv , oux av f, pi'aio<; e?T| tpopa
ptdvov oi8' T|pE'uT,atc- (14) wot' ei pta vuv f, y^ u£VEt,
xai auvrjXOEv Itci to ueoov cpEpouEvri Sii ttjv SiVT^aiv •
TauTTTjv Yap t-};v aiTiav TtdvTEc. XlYouaiv Ix Ttov (v toT;
&Ypoi? xai TtEpt tov a£pa au,u6aivdvTtov iv toutoi; ycVp
*5 a£t »£p£Tat Ta uEi^to xai Ta papuTEpa Ttpbc; to ueoov
TTJ? 8(vT,<;. Atb Sr) xai tt,v ytJv 7tdvT£c. Saot tov oipavbv
YEwioaiv , £iti to ueoov ouveXOeTv tpaatv • Sti 81 uevei ,
i^TjTOuai ttjv aiTtav, xat Xeyousiv oi ulv toutov tov
TpoTtov , bri to TtXaToe; xai to u.eyeOo<; aur7;c aiTiov , oi
M 8' tocntEp 'Eu.7C£5oxXtjc. , t^jv tou oupavou cpopiv xuxXto
TtEptOsouaav xal Oatrov tpEpo<jt£vT|V tt,v tt;<; Y^fc cpopav
xtoXuetv , xa0a7t£p to ev toT; xudOote; u8o>p ■ xai ^ap qua3 in cyathis cst. Ha;c enim , quum cyathns orbe fertur,
touto xuxXto tou xudOou cpEpou-Evou TtoXXdxie; xdto) tou etsi sa^pe cyathus adeo vertitur, nt supra fiindus, infra
yaXxoti y<vou£vov Cjijuoe; ou cpipEtat xdto) Ttsouxbc. <pt- i aqua liat, non ferlur lamcn deorsum, apla deorsiun f«ni,
405
qucndatii tcrminum qonrcre viilentur, sctl non qnniisqiic
dubilationis inquisitio ficri polest. Est eniin noliis Ii.tc
omnibus consiictutlo , non ad reni ipsain qunestioncm facerc ,
sed ad eum qui contraria dicit. Etenim in sc ipso co usque
quxrit , usque quoipsc contrascipsiim dicere uequit. Qua-
propter bcne quxsiturum, aptum idunciimque esse ail
infercndas generi accommodatas objectiones oportct. Est
autcni talis, qui universas diiTerentias est contcmplaliis.
(10) Anaximenes autem , et Anaxagoras, et Democritus,
latitudinem causam mancndi ipsam inquiunt esse. Non enim
dividere, sed operire aerem tlicunt inferum : quod quidein
latiludinem liabenlia corpora facere videntur. Jliec enim
et a ventis cum dilficnltatc moveri possunt , proptcr re-
sistendi facultateni. Hoc idem igitnr lalitudine terram in-
quiuntadsubjectumaerem facere, bunc autem non liaben-
tem locum, ad quem migret, siifficientem , sinnil infra
quiescere , perinde atque aepia in clepsydris. Posse vero
aerem pondus magnum , si comprebendatiir, ferre , rom-
pluribiis signis ostendunt. (II) 1'rimum igitur, si non lala
lignrasit terrir, propter lioc quidem non quiescct. Quielis
tamen non latitudo sola est cansa ex biscc quae dicunl , sed
magniludo magis : propter angustiam enim , aeie transitiun
non babentc, manet ob miillitiidinein. Aer autem e»t co-
piosus ex eo quia a magnitudine comprebenditur inagua
terrae. Quare lioc ipsum lociim liabebit, etiamsi rotuinta
qnidem sit terra ct tanta mole : scntentia cnim illoniin
mancbit. (12) Omnino autem ad eos qui dicunt ita de motu ,
non de partibus est contcntio, scd de aliquo toto acuiii-
verso. A principio enim est detciminandum , utrum sit
quispiam niotus nalnra corporibus competcns, an nurliu
sit ; et iitrum naluralis quidcm nulliis sit prorstis , violcntus
autciii sit. Atquc quum de bis ipsis prius sint delinila , quoc
pro facultatc pra'senti potuimus, his, uli veris, ulamn.r
nunc npiirtet. Nam si nullus nalura motus competil, neque
violentus ullus erit profeclo. Si vero neutcr cst, niliil
omnino movebitur. 1'rius enim est definitum , nccessarlo
baec evenirc. (13) Et iusuper, ncque qHiescere qiiicquam
posse : nam ut et motus natura alius competit, alius o.-l
violentus , sic etiain quies. At si motus quispiam esl secini-
dum naturam, non violenta latio solum, ncc quies erit.
(14) Quare si terra nunc vi quiescit, violcnta quoqnc latione
ob conversioncm ad mediuin ipsum accessit. Omnes eniin
hanc causam dicunt, ex bisce qiioe in liumidis feruntur ct
circa aerem accidunt. In Uis enim majora semper gra-
vioraque ad ipsum conversionis mcdium feruntur. Idcirco
et lerram omnes, qui ciclum orturn asscrunt esse, ad
ipsnm acccssisse mediuin aiunt. Quia vero manet , causani
quxrunt : et dicunt partim hoc modo, latitudinem, in-
quam, ac magnitudinem causatn ipsiusesse; partim, ut
Empedocles censet, ca-luni conversione sua celeriore, quam
est terrao motio , lalioncm ipsius prohibere, ut fit in aqna
 •fOG iiepi orPANor b, «t.
pscfOat Sti TT|V out/jV ahtav. (is) KatTot u.r;TE Tri?
oivr,<; xojXuoucrr,; u.r;TE tou tcXoitou;, dXX' utcsXOovto;
tou ds'po;, rcoi tcot' otcfOr-crETai; rcpb; uiv ^ip tb ti£-
crov pia, xa\ uevei j3t'a' xaTa cpucriv oi yz dvaYxaiov
i stvat Tiva auTr,;5opav. AuTr, ouv TCOTspov avo) r, xatto,
?i tcou eotiv ; Eivai jjjv ■ya'p Ttva avayxaTov • e! 81 jjtr,ojv
uaXXov xotTto r, avto, 6 S' avoj ar,3 u.r, xtoXust Tr,v dvto
aopdv, ou5' ctv 6 urcb tt; yrj xo)),uot Tr,v xstTto- Ta yap
auTot Ttov auTtov avayxatov eivat atTta Toi; auToT;.
"• (ls) "Eti Ss rcpb; 'Eu.TcsSoxXs'a xav IxeIvo ti; eitceisv.
"Ots fc<P xa OTOt/ETa StEtcrrrjXEi yo>p\; U7cb tou veixou; ,
ti; r, atTta tt, y^ TTii [Mvtjc. t;v ; ou yip Sr, xal tote
aiTtadETat ttjv o"tvr,v. "Atotcov 81 xai to u.r, cruvvosTv
8ti rcpoTEpov u.£v 8ti tt,v 0ivT|O"iv I^EpETO Ti [j.o'pia tt;;
i; Y'!? ^pb; "cb uicrov vuv Se Sti tiv' atTtav rcdvTa Ta |3d-
po; 1/ovTa cpspSTat rcpb; butt;v; ou yotp r; ys Sivr| TcXr)-
cria!|si rcpb; r,u.a;. (17) "Eti Ss xal to rcup dtvio cps'-
pETai Sti tiv' atTtav ; ou ykp ota ^£ Tr)v Sivr,v. Et Se
touto cp£'p£crOai tcou Tts':puxsv, Sr;Xov Sti xai tt,v y^v
2» oir,TEOv. 'AXXi u.r,v ouos ttj Sivrj ye to pap» xat to
xoucpov oipicfTai , dXXi Ttov rcpoTEpov uTcapyo'vTtov ^a-
OEtOV Xal XOUCptOV TCt jJLSV EtC, TO [XECfOV Ep/ETOt , t4 8' ETCl-
TCOAa^Ei Ota tV xivrjcfiv. Hv apa xai Ttptv YEVE^Oai
tt,v Eivt[V papu te xal xoucpov , 4: tivi SitoptoTO xai tcwc.
i-' ETCEjpuxEt cps^pEaOai r) tcou; arcEipou yap ovto; dJuvaTOv
eTvoi avto r) xctTto , Sitopicrrai ci toutoi; to |$apu xat
xou^ov. (19) Ot [»sv ouv tcXeTotoi TCEpi t4; arriai;
TauTa; StaTpifioucfiv Etoi Se tive; ot Sta Tr,v 8pioio'Tr,Ta
cpasiv auTrjv (jleveiv, toOTcep tcov ap/aitov Avaijiiiav-
3" opoc,* piaXXov [i£v Y»P ouOev otvto rj xotTO) r) Etc, Ti TtXa-
Yta cpEpEccOai Tcpoar;xEi to ^tci tou uicrou iSpuu.svov xa\
6u.oiioc. Tcpb; ri to~/axa e/ov • ajjta 8' aouvaTOv eic,
TctvavTta TCotETcfOat tt^v xivr|0"iv • ioctt' i\ dvotYxr,; u.e'-
v£tv. (io) Touto Se XE^ETat xou.'|iioc, [Jiev, ouxdXr,6io;
21 Si • xari Y"p toutov tov Xo'yov dvaYxaiov 6trcav , 8 ti
av TEOrj eVi tou u.£oou, tiEveiv, ojctte xat to Tttip r,p£-
u.r^cf£f to Y^p fipi^svov oux 1810'v iati Trj; y^-
(ai) 'AXXi u.r]v ouS* dvayxaTov ou ^ip u.bvov cpaivETai
u.£voucta eItcI tou [xeoou, dXXi xal cpEpopiEvri Ttpb; to
4» u-^cfov. "Otcou y^P &tiouv cpEpETai [JtEpo; auTr,;, dvay-
xaTov IvTauOa cpEpEoOat xal ^.v o^XrjV oS Se cp£p£Tai
xaTi sucftv, xa\ uevei IvTauOoi xa^i cpufftv. Oix apa
Sti to SjAoito; e/Etv Trpb; Ti Ecty aTa • touto u.lv ^ip tc3o"1
xotvbv , to Ss cpspECfOai Tcpb; to [Xeoov tStov tri; y^;.
f> (22) "Atotcov Se xat touto jjiev ?T)TeTv, Sti Tt tcote u.evei
f, y^ M tou uicfou , to Ss Tcup u.^| ?r,TEiv Sti ti itu tou
EOyaTou. Et uiv Y^P xdxEtvo) cpuoEi totco; 8 EoyaTo;,
Sr,Xov 8*Tt dvaYxaiov eivaf Ttva xat Trj yrj cpucfet totcov
Et Ss u.r) TauTT) outo; 8 totco; , ctXXi Sti Tr,v dvaYxr,v
r,n [AEvet Tr)v rrj; 6[ioidT7)To; , locfTCEp 6 TCEpi tt,; Tpt/b;
Xoyo; tt;; io"/upto; jj.sv bjjioito; Ss TcavTri TEtvouEvr,; ,
Sti ou SiappaYrjctETai , xat tou tceivojvto; xat Si']/tovTo;
crybSpa [jlsv Siioiio; St xat tojv EOo^Stutov xat vroTtov
?70v btcs/ovto; (xat Y*P toutov r,p£ij.stv dvaYxaTov),
(».i
propter candem sane causam. (1 b) At si neque conversio,
m-qiie latitndo prohibeat , quorsum imle , qua?so , aere te-
thnte ac abeunte , feretur 1 \& nictliuin euim vi lata est,
vique etiam in ipso manet : lationcm vero ipsius essequan-
tlam si-i 'iiiiiliiin uatiiram necesse cst. II.it: i^itur cstnc ea
qu.i sursum ilni, .111 caqua itur tleorsum, au ali.i qii.nl.iitt '
aliquam enim esse , necesse est. Quodsi non magis cst ea
qua supera loui petuntur, quam ea qua itur deorsum , at-r
vero supcrior latlonem cam non proliibet , qua pergitur
sursum : neque is sane qui cst sub terra, candem prolii-
bcre , qtia itur deorsum , potest. Easdcin cnim causas eis-
dem corundcm esse necesse est. (IG) t'ra'terea, illud etiam
ad hlmpedoclem quispiam dixeril : Quando enim elementa
discordi* expertia erant , qua^nam causa terrae quietis
erat? non cnitn tunc conversiouem causani esse dicet. Ah-
siirdum est etiam non intelligcre , prius quidem terrae |..u-
tes ob conversiontiu ad medium esse latas : nunc autem
qiiam ob causam universa quae pondus babcnt, ad ipsam
leruiitur? non enim conversio quidein versum nos lit.
(17) Prxterca , quam ob causain ignis ctiam sursum fertur?
nou cniiii ccrte ob conversionem. Quodsi liic aptus cst aii-
quem ad locum ferri, palet putamlum esse, terram etiam
idcntidcm aptam esse delinitum quendam petere locum. At
vcro nequc conversione grave leveque cst definitum , sctl
eorum qua: prius erant gravia leviaque , alia in ipsum me-
diinii veniunt, alia super cetera collocantur ob motum.
Krat ergo et antequam conversio lieret, aliud grave et
aliud leve. Qua: quidem quonam erant distincta, et quo-
mudo aut quorsum apta erant ferri? Nain si inlinitum est,
superuslocus infcrusque esse non potcst : grave autem at-
que leve biscesunt tltiinita. (19) Plurtmi igitur circa cau-
sas hascc versantur. Sunt autem qui manere ipsam ob si-
militudinein dicant; ut ex vcteribus Anaximander dicebat.
lil enim, inquiunt, quod est in medio collocatum et a-quc
ad extrema se habct , non ad supera magis quam ad inlera,
aut versus latera ferri oportere, et simul ad contraria 1110-
veri non posse : quare necessario illud manere tlicuut.
(?0) Hoc autem elegauter quidem , non vere tamen dicitur.
liac enim sententia omne quod in medio ponetur, ma-
ncat in ipso necesse est. Quare etiam ignis quiescet. Id
enim quod diclum est, proprium terrae non est. (21) At
vcro neque necessarium cst : non enim solum iu niedio ma-
ncrc videtur, sed ad medium etiam ferri. Quo enim quxvis
ipsius pars fcrttir, eo totam etiam ferri necesse est : quo
vero fertur secundum naturam , ibi secundum naturam
etiam manet. Non ergo qniasc similiter habet ad extrema,
itleo manct. lloc est cnim universis commune; ferri autem
ad medium , proprium ipsius est terra;. (2'2) Absurdum est
etiam hoc quidem quxrcre, curnam terra maneat in medk) ;
illinl autciii non quxrere, cur ignis in extretno quiescat.
Nain si illi locus extremus natura competit, patft etiam
terrae locum aliquem natura competere , necessarium esse.
Quodsi hic locus natura terra; non t onipctit , sed ob simiK-
tudinis necessitatem in ipso manet ( ut ea seatcntia asserit,
qn,i- dc 1 .qiillu aHiiinr, quum vehementer quidein , sitnili-
ter autein inlcnditur utraque ex parte; dicit enim illuin
non ruptum fore : ct ileni ea qux de sitiente velienietiter
esurienlcque dicuntur, quiiin acque ab his qiuc. edun
 (JM.) DE CiELO LIB. II. CAI\ XIV.
Jr|Tr,Ttov auTotc Tcspt Tric tou Tcupbc u.ovtjc Itci twv
EO/aToiv. 0auu.aaTOV Ss xa\ to TCEpl uev ttjc u.ovr;c
cvtjteTv , TtEpt 8s ttjc cpopac autwv u.y) foiav , 8ii
tiv' aiTiav to u-Ev dvto cp£'psTat to 8' etci to (xecov u.r|-
b osvo; Eu.Tco3i£ovTOc. (2.1) 'AXXi u.r,v ouo" dXriOs'; eVti
to Xeyoij-evov. KaTa auu.6E6rixbc jj.evtoi tout' dXriOs'c,
ojc av«Yxaiov u.s'v£iv etci tou u.saou irav 10 u.r,0£v U.3X-
Xov Seupo r\ SEupo xtvEiaQai Tcpoa-rjxEt. 'AXXi Std ft
TOUTOV TOV XoYOV OU U.EVEI dXXi xtvr,Orja£Tat , OU [tivTOt
10 SXov dXXi SiEa-rcaau.ivov. (24) 'O yip auTOc apu.da£i
Xoyo; xat etci tou uupdc- dvaYxr| yap teOev u.e'veiv
5(io(uK wcrTCEp tyjv ■vrjv • 8u.oio>c ^ip sljsi Tcpbc, Ttov ar]-
u.sitov Ttov EV/aTD>v 6tiouv ■ dXX' 6u.coc oiaOrjaETai drcb
tou u.eaou, toaTCEp xa\ cpaivsTat cpspdiAEVov , av u.rj ti
15 xtoXurj , Tcpb; to Ea/aTOv ■ TcXr,v oiy 6*Xov Tcpb; £v ar\-
ttEiov ( touto yap dvaYxatov u.dvov auu.6aiv£iv cx tou
Xdyou tou TCEpt ttjc 8u.otdTT)TOc) dXXi to dvdXoYOv
udptov Tcpbc, to dvdXoyov tou lay aTOU , XEyto 0* olov to
Ts'TapTov tAEpoc Tcpbc, to TETapTov u.s'poc, tou TCEpisyov-
jutoc,- ouOev Ytxp aTtYu.^1 tojv oiou.aTOJv iaTtv. iiairsp
os xav ex uEYa).ou auvsXOot tcuxvouu.svov eic sXaTTto
totcov, outoj xav s; EXdrrovoc eic [xsit/o u.avo'T£pov
yiYvdiiEVOV ■ toaTS xav r) vrj toutov tov TpOTCov ixt-
veito drcb tou u.saou Sid v£ tov tt]c, 6u.otdTr|TOc, Xd^ov ,
X ei utj tpuoEt Trjc, yr\s o&to? totco? rjv. "Oaa u.ev ouv
Tuyydvst TtEpi te tou a/rjiuaTOc. outv^c, &TcoXau.6avo-
u.Eva xai TCEpt totcou xai u.ovr;c xat xtvr,aE(oc, o/eSov
-auT' EaTtv.
CAP. XIV.
"Hu.eT<; 8e- XsYtousv TcpioTOV TCOTEpov E/Ei xivr,atv
M rj uivEf xaOdicEp Y*p eitcoijiev, ol [aev outt|v ?v twv
darptov Tcotouatv, ol S' ItI to« u-saou Oevtec TXXEoOat
xal xtvsTaOai tpaat Tt£p\ tov tcoXov pi£'aov. "Oti S' iaTtv
dSuvaTOv, SrjXov XaGouatv dp/rjv wc stTcsp tps^psTat stV
extoc ouaot tou [juaou eit' etci tou jxEaou , dvayxaiov
35 auTr,v pia xtvEtaOat TauTrjv tt)v xivTjaiv • ou vap outtjc
ve ttjc Y7!? iaTtV xal Y°p av tojv u.opiiov IxaaTov Tau-
Tr|V eT/s tt,v cpopdv vuv S' liz' stjOEiac TcdvTa (pE^pETai
Ttpbc to u.£aov. AtOTCEp ou/ oTovt' dtSiov Eivat, piatdv
Y* ouaav xa\ Tcapa tpuatv r) Se y^ *ou xdapiou Tatjtc
to dtoidc laTtv. "Eti TcdvTa Ta cp6pdu.sva Tr,v cpopiv Tr,v
EYxuxXtov uTcoXEiTto'u.eva cpaivETat xat xtvouu.Eva tcXsiouc
titac cpopac s^w ttjc Tcp(OTr,c a^aipac , wote xa\ tt;v yt,v
dvaYxaiov, eite TCEpt to [i^aov eit' Itci tou u.E'aou xst-
u.svT] cpspETat , Suo xtvsTaOat cpopdc. Toutou Se auu.6ai-
ii vovroc dvaYXatov yiyvt(rtoii TcapdSouc xaV TpoTcic tcov
EvSsSsuivtov daTpojv. ToTIto S' ou cpaivsTat yiyvopt-
vov, dXX* dfl TauTi xa^i touc auTOuc dvaTEXXst te xat
SuETat totcouc auTTJc. (2) "Eti S' r] cpopi Ttov u.opftov
xai SXtjc auTr,c t) xa^i cpuaiv etci to u.saov tou rcavTOc
cu eotiv • Sti touto ^ip xat TUY/.dv£i xeiu.e'vti vuv etci tou
xEvTpou- (3) StaTcopriasts 8' dv tic, stceI TauTov du.;pOTs-
ptov £or\ to U.EOOV, rcpbc TCOTEpov cpspETai Ta papoc
40:
lur alqne liibunlur, dislat : quiescal enim necesse est;
qii.Trciiiluni est ipsis de ignis iiltiinis in locis quicte Mira-
Itilc autem est de quicte quidem ipsorum quaerere, d»
latione vero non qusercrc : quam ob causam alterum sur-
sum , alterum deorsum ad ipsum mcdium, si niliil impe-
diat , feratur. (23) At vero neqne vcrum est quod dicitur.
Per accidens tamen hoc vcrum est, ncccssaritim esse id
omnc in medio manerc , cui non magis huc competit quam
illuc moveri. At propter hanc sententiam non manenit ,
scd movebitur : non tamen totum , scd divulsum. (24) Ea-
dcm cnim ad ignem quoque accommddabitur ratio. Si enim
positus in medio fuerit , maneat perindc atque terra ne-
ccsse est : similitcr enim ad extremum quodvis punctorum
sese habebit : attamen a medio ipso movehitur, quemad-
modum et ferri, nisi quippiam prohibeat, ad extremuin
ipsuin cernitur : verum non totus ad unum punctum feretur
(hoc enim solum ex ratione, qua; de similitudinc fit, cve-
nire necessc est), sed pars ad extremi partem , ejusdem ni-
mirum rationis; vcluti quarta pars ad quartam continen-
tis ipsius partem. Nullumenim corpus est punctum. Ul
autem ex magno minorem in locum mutari potest, si con-
densetur; sic et in magnum ex minore, si rarefiat. Quare
et terra hoc a medio moverclur modo, per ipsius simililu-
dinis ralionem , si non natura locus hic competcret terra?.
Quae igitur de figura, de loco, dequietc, de motu ipsiiu
existimantur, haec fere esse videntur.
Nos autem primo dicamus , ntrum habeat molum, an ma-
neat. N.im , ut diximus, quidam ipsain unam stellarum
inquiunt esse; quidam in medio positam volvi moverique
circa polum dicunt. Esse autem hoc impossibile, patet ,
hinc principio snmpto : si fertur, sivc in mcdio sit , sivo
extra medium, necessarium est , ipsam hocmotu vi fcrri.
Non enim ipsius certe terra; est : etenim unaquxque par-
lium hanc lationem haberct; nunc autem ad medium uni-
verste recta feruntur. Quoeirca quum violentus sit, praeter-
que naturam, impossibile est, perpetuum motum essr.
Ordo autem mundi perpctuus est. Praetcrea , cuncta quae
conversione feruntur, post relinqui videntur, pluribiisque
lationibus quam una praeter primara sphaeram movcri. Ergo
et terram, sive circa medium sive in medio sit collocata ,
duabus lationibus moveri necesse est. Quod si sit, mutatio-
nes fieri fixarum stellarum et evolutiones nccesse cst. Hoc
autem fieri non videtur, sed eaedem eisdem in locis ipsius
semper oriuntur atque occidunt slcllae. (2) Praetcrea, latio
partium istius tolius secundiim naturam, ad ipsum est
medium universi. Ob hoc enim et in ipso centro nunc jacet.
(3) Dubitaverit autem quispiam , qiaim idem sit mediiini
 408 IIEPI OYPANOT B, iS.
e/ovto xai xot udpta tvjc vtjc xaTot cpucjtv • rcoTspov Sti
tou TcavTOC icm uecjov, r) Sioti ttjc Yvic,. 'Avayxrj Sf}
T-pbc to tgu rcavToV xai yip t4 xoucpa xal to 7cup Elc
TouvavTiov cpepduEva toic j3acpEai Tcpbc to Ea/aTov cpspe-
6 Tai TOU 7TEplE/OVTOC TOTCOU TO (XECJOV. (4) Eutx6sGr,X£
Ss TatjTO us^aov stvai Trjc Y^c xai tou TtavTOC- epspsTat
Y&p xai sVt to ttjc Y7^ usitov, dXXi xaTa o-uu6s6r]xdc,
7) TO [XSCJOV £/El EV TtO TOU TcavTO; JXSO"li). OtI Sc CpE-
pETai xat Tcpbc to ttjc Yrjc jxecjov, o"r)UEtov Sti toc cpspd-
10 uEva j3dpr) bt\ TauTT)v ou rcap' dXXr,Xa tps^pETat dXXi
Tcpbc Suoiac Ytovtac , iocjte 7cpbc £v to uecjov tpspsTat ,
xat to ttjc Y7!?- (B) ^avepbv toivuv 6ti dvdYxr) iizi
tou ue'cjou Elvat Tf,v y^v xai dxtvr,TOv, Std te Tic Etpr)-
txsvac atTta; , xai Sioti t4 (Jta $ tTCTOuusva dvti) fjdpT)
15 xaTa (jTdO;xr,v TcdXiv a.s'pETat eic TauTO, xav Etc aTcstpov
f) Suvatxtc ExpiTCTrj. 'Oti jxev ouv oute xtvEiTat out'
EXTOC XEtTOt TOU UECJOU , cpaVEpOV EX TOUTtOV • (e) 7CpOC Ss
TOUTOIC SfjXov EX TtOV EipT|(Jt£VtOV TO OtTlOV TTJC [xovr,c.
Et Y"P (pUOEl TCEtpUXE Cps'pECjOai TtdvToOsv TCpOC TG [XEC70V,
20 too-TCEp cpatvETat , xai to Ttup aTcb tgu jxecjou TcdXtv 7cpbc
to £C7/aT0v, douvaTOV £VE/Or,vai Stiouv [xdptov auTr,c djro
tou u.saooixf) BtaaOsv (xia yap cpopa tou ^vbc xai aTcXrj
tou d-rcXou, dXX' ou/ a! ivavTtar fj S' omb tou [xectom Trj
etci to (jlectov EvavTta. E2 toivuv Stiouv (jtdptov dSuva-
25 tov EVEvOrjvai aTcb tou (jisitou, cpavEpbv Sti xai xrty 8kr\v
ETl dSuvaTO)T£pOV - £?C 8 Y&p TO U.o'ptOV TCECpUXE tpE^pECfOat,
xai to SXov E*vT3tuOa Tc^cpuxEV tocrr' EtTCEp dSuvaTov
xtvr,Orivai u.r) utco xpEtTTOVOC tojruoc, dvaYxaTov av £tr)
u.e'vsiv auTr)v S7ii tou uioou. (7) MapTUpEt Si toutoic
so xai ai Tcapa tiov u.aOr,u.aTixiov A£YO|jtEva Tcspi ttjv
dctTpoXoYiav • Ta yap cpatvdptsva auu.6at'vEt [jtETaGaXXdv-
tcov Ttov ct/r|tjtdTiov otc toptCTTai TCOV aCTTpO)V Tj Ta^tc ,
coc £7ii tou (lEcrou X£tuivr,c Trjc yrt<;- jTIspl (Jtsv ouv tou
totcou xai uovr;c xai xtvr'tj£0)c , 8v Tpdrcov e/ei, TOtrauTa
3S £tpT'o~Oto TCEpi auTTJc. (s) 2/T^tjia S' £/Etv ocpaipoEiSic
dvaYXaTov aurrjv fxaaTOv yap Ttov uoptojv pdpoc s/ei
(jLefjrpi Tcpbc to (jtEoov, xai to eXarrov utco tou (jt£t'Covoc
toOouptEvov oo/ oldvTE xuptatvstv, dXXi cuixrctE^EorOat
jjtaXXov xai auY/opEiv £'T£pov irepto , e'ioc av uD.Or) Itci
40 to jjieVov. Aei oe vor)c;ai to Xeyo'u.evov tocrTCEp ctv Et yiyv(>-
;jt£vr,c Tpdrcov 8v xai tiov cpuotoXo'Yo)V XeYouat Ttve; y-ve-
oOat. UXf,v IxeIvoi [jtev [Jtav aiTitovTat ttjc xaTO) cpopac"
[iiXTtov oe TtOsvat TaXriOsc , xai tpdvat touto C7U(jt6aivEiv
Sta to 9U01V £/£tv cpEpEaOat to pdpoc. E/OV Tcpbc TO
45 u.cO"ov. Ev ouvdptEi ouv ovtoc tou txtYtxaTo; Ta Sta-
xptvotx£va £:pspeTO Sjxottoc TcdvToOev Tcpbc to (xsaov. Eit'
ouv Stxottoc drco Ttov E<j/dTO)v 8tr,pr,[X£va Ta txdpta auv-
v;/Qr) Tcpbc to (xecjov, eit' dXXtoc E/ovTa, Tcoir'tjEi Tau-
tov. (o) Oti (xev ouv itxouoc ^£ TcavTa/dflEv drcb Ttov
tiO £(7/aT0)v cpEpoixEvtov Tcpbc iv to u.e'(JOv dvaYxaiov 6'u.otov
YtYVEoOat TcdvTT) tov oyxov, cpavEpdv • foou ykp TcdvTT)
7CpO(JTlOc|XEVOU ICJOV dvaYXT) a7C£/ElV T0U (XECJOU TO Ed/a-
tov touto 5i to tJ/r)[xa tj^atpac ^cttiv. OuSiv Se Stot-
Oct Trpbc tov Xdyov, ouS' si jxt) TcavTa/dO£v buotojc
(296,297.)
ulrorumquc, ,itl iilrum ea qux pondus habent, parlesque
terra-, secuntlum naturam tVraiilur ? titruinquiaest medium
universi, anquiaest terroe? Atl medium igitur nnirersi fe-
rantur, necesse cst. Etenim levia atque ignis, ad contrarium
pondcribus terrae pergentia locum , ad ultimum ejus loci,
qui continet medium ipsum , feruntur. (4) Accidit autem ,
idem tcrra; medium esse, acuniversi : ferunturenim pon-
dera etiam ad medium terne, scd |)er accidens, ea ratione,
qua terra medium suum liabet in ipso medio universi.
Ferri autem gra\ia et ad ipsum medium terrae, hoc indi-
cium est : pondera enim qua: ad banc feruntur, non aeque
distantia, sed ad similes angulos feruntur. Quare ad unum
medium universi terra.'que feruntur. (5) Patet igitur ne-
cessario leri am in nicilio esse , atque immobilem esse , ct
obcas, quasdmmus, causas, et quia pondera quaesur-
suiu jaciuntur, in idem rursus per rubricam feruntur, elsi
in iufinitum vis illa projiciat. Neque igitur moveri terram,
ueque exlra medium collocalam csse, per baec dilucidum
fuit. (6) Insuper causa quictis ex his quse dicta sunt, pa-
tet. Namsi aptaest ad medium undique natura ferri,sicut
videlur, et ignis ad extremum e medio simili modo ; fieri
non potest ut ulla pars ipsiusemedio feratur vi non illata.
Una est enim unius lalio , et simplicis simplex ; sed non
conlraria.'. Al eaqua e medio pergitur, contraria est eiqua
ad medium itur. Si igitur fieri non potest ut ulla pars ipsius
e medio feratur, patet magis fieri non posse ut e\ eodero
motu feratur. Quo enim pars apta est moveri , eodem et
tolum aptum est ferri. Quare si impossibile est ipsam
nioveri nisi a supcrioribus viribus, in ipso medio ipsam
manere necesse cst. (7) Tcstes sunt hisce et ca quae a ma-
thematicis circa astrologiam dicuntur : eveniunt enim ea
qux apparent, quum ligurae mutantur, quibus ordostella-
nini est definilus : propterea quod in medio terra est col-
locata. De loco igilur, et quiete, motuque terrae , quomodo
sese habeant, tot a nobis sint dicta. (8) Figuram autein ro-
tundam , ipsam habere necesse est. Unaquaeque enim par-
tium , pondus ad ipsum medium habct : et ininor si a ma-
jori pellatur, egredi non potest, scd premilur potius, ac
aliaalii cedit, donec ad medium ipsum perveniat. Intelli-
gere autem oportet , id quod dicitur, perinde fieri atque si
tcrra fiereteo modo quo et Naturalium perili quidam ipsam
inquiunt ortam esse. Verum illi quidcm violenliam la-
tionis ad infera terrae causam esse dicunt. Pncstat autcm
veritatem ponerc , atque hoc ideo aceidere dicere , quia na-
turam habet id quod pomhis habet, ad ipsum medium
ferri. Quum igitur in potentia congeries esset, ea quae se-
gregabantur, undique similitcrad ipsum mcdium fereban-
tur. Sive igilur similiter ab extremis partes divisae ad me-
dium sunt congregala? , sive alio modo sese habenles,
idem facient sane. (9) Patet igitur, id quod undique ab
exlremis similiter au mcdium ferlur, sirailinecessarioomni
cx parte fieri mole. Si eniin omni ex parte acquc fiat ad-
ditio , aeqne extrenium a medio distare neccsse est. Hax
aulein figura, rotunda est. Nihil autem ad rationcm refert,
 (»7,598. ) DE (LELO LIB. II. CAP. XIV.
cruveGet Trpbc to («ioov xi (xopia autric. Tb yap ctXeTov
dtEi to itpb a&Tou eXartov TtpotoGETv dvaYxaTov [xEypt
Toti uioou tt.v p^TCT,v eydvTtov dticpolv, xal tou (JapuTe-
pOU TtpOtdGouVTO? fJLE/_p l TOUTOU TO sXaTTOV (JdpOC.
8 (lO) *0 fip BV Tt? (XICOplJOEIE, TT)V aUTT,V EjTEl TOUTOIC
auoiv • ei fip ouotjc iici tou u,e'oou xal ocpatpoEtSouc T?J5
v7;c TCoXXaitXdotov (Japo; etciyevoito itpbc GaTEpov 7,u,t-
ocpatptov, oux eorai to auTO [xeoov tou b^Xou xal to ttjc
YTJC" WOTE T. OU (iEVET ItCI TOU [AEOOU, T| ElTCEp , T.pEU,r.OEl
10 y£ xal tir| TO U.EO0V fyoUOa, ?, Ttecpuxe XlVEToGat xai VUV.
(u) Tb uiv ouv aTcopoufXEVov tout' Iotiv • ISeTv 8' ou
/aXsxbv fitxpbv iTctTEivavTac, xat SieXovtoc tcioc dijiou-
(xev brtooovouv (ieyeGo; cpEpsoGai icpbc to uicov, (Jdpoc
s/ov. Ar,Xov f ap tbc ouyl u.ey pt tou d'jJiao6at tou XEVTpou
io -b eoyaTov, aXXa Sel xpaTstv Tb tcXeov £*toc av Xd6r| tco
auTOU (JlioCO TO U.ECOV uiypt TOUTOU Vap £yEl TT.V fOTCTJV.
OuSsv toivuv touto Stacpspst Xeyeiv liti pwXou xat (10-
pfou tou tuydvroc r) irci 5Xtj? tt,c y?ic, • ou yap Sta (jtt-
xpOTTjTa t| u.£veGo? EtpTjTat to cuu.6aTvov, dXXi xaTa
^) Tcavrbe; tou foTTTjV syovtoc iTtl to uicov coote Etre o7.T]
tcoGIv icpEpETO eTte xaTa (x/poc;, dvaYxatov uiypt toutou
cpspEcGat fcoc av TtavTaydGev 8u,ottoc Xd6r| to uicov,
dvtcai.ouivcov xuSv IXaTTOvtov uirb Ttov (Jiei^ovcov ttj
TCpOCOCSl TT)C f07C?;C. (l2) EiV OUV EfEVETO, TOUTOV
2'j avayxatov fEVEoGat tov TpOTCov, wote ipavEpbv Sti oipat-
poEiSr;? t) fEVEOt? auTTJi;, eit' dY£VT)TOi; at\ (jtsvouoa,
TOV aUTOV TpCITCOV Ey_EtV SvTCEp XaV El YIYVOU.EVT) TO TCpS-
tov eyeveto. KaTa toutov te OT) tov Xo'yov dvaYxaTov
eivai to oy_T)U.a o<patpoEiSE? auTT,i;( xal 6ti TcdvTa <pe'pe-
*' tat Ta papE'a Tcpbi; 6u.otac, Ytovtac,, dXX'ou Tcap' dXXTiXa-
TOUTO Sk TTEipUXE TCpOC, TO CpUOEt OtpatpOElSs'?. '"H OUV
ioTi oipaipoetST.c , rj ^uoei ft otpaipo£tS7,c. AeI S' e*xa-
otov XeYetv toioutov elvat 3 <puo£t pouXeTat elvat xal
8 uTcdpysi, dXXa jjit. 8 |3ia xai Tcapi cpuotv. (13) "Eti
35 Ss xat Stot twv cpatvojjtEvtov xaTa tt,v atoGr,otv oute
Yap av ai ttjc oeXt.v/jc exXeii|ieic TotauTac av eTv_ov t4c
aTCOT0u.dc" vuv Yap Iv u.ev toic xaTa u.7)va oyir,u.aTtou.otc
Ttdoac Xau.6dvEt t4c Statpeoeic (xai ^ap euGela YtveTat
xai dtiipixupTOc xai xotXr) ), Tcepi Ss Tac ExXetVpEi; det
*u xupTr\v Ey_Et ttjv 6p(!|ouoav Ypau.u.T.v, wot' iTCEllTEp Ix-
XetTCEi Sti tt,v r/;c y7!? ETCiTcpdoGr^otv, J) TTJcYrlc av efr)
Tceptcpepeta tou oyr][ji.aTOC atTta ocpatpoetSr;c ouoa.
(14) "Eti Se Sta ttjc twv dotpiov cpavTaotac ou (jtdvov
ipavEpbv ciTt TreptcpepT)? , dXXot xai to [jieyeGoc oux ouoa
«5 ijtEYaXT)- (Jttxpac yap yiyvou.e'vt|c u.ETaoTdoetoc r|U.Tv Tcpbc
u.e3T)u.6piav xai dpxTov ItciS7)Xcoc eTepoc YtYveTal 8 6pt-
(,0)v xuxXoc, ioote Ta uTcep xetpaXrjc doTpa (jtEYaXr)V
eyEtv tt)v u.6Ta6oXr|v, xai (xr, TauTa cpafveoGai rcpbc
dpxTOv te xai u.eor)u.6piav u.£Ta6a(vouotv • evioi ^ap ev
60 AiYUTtTojjusv do-tepEc 6ptovTai xai TtEpi Kuitpov, iv toIc
Ttpbc dpxTov Se ycoptoic oiy SpiovTat, xai toi Sti Tcavtbc
ev toIc Ttpbc dpxTov cpatvdu.eva twv doTptov Iv exeivoic
toTc TOTtotc icotETTai Suotv. "!2ot' ou udvov Ix toutcov
orjXov TCEptcpEpsc 3v to cryaT)U,a ttjc Y^C, dXXi xat ocpatpac
409
ctsi partes ipsius non undique similitor ad medium ipsum
concurrant. Major enim semper minorem , quae ante se
est , impellat necesse est , utrisque momentum ad medium
usque habentibus, et graviore minus pondus ad boc impel-
lente. (10) Quodenim quispiam dubitaverit, eandem babct
solutionem. Si enim multiplex pondus additum alteri he-
misphxrio fuerit terra; medium occupantis atque rotun-
dam babentis figuram, non idem ipsius tolius, terra^que
medium erit. Quare aut non manebit in medio, aut si ina-
nebit , quiescet et non habens medium , quo et nunc mo-
veriestapta. (11) Quod igitur dubitatur, id est. Videre
autem non estdifficile , si parum consideraverimus, ac dis-
tiiixcrinius, quomodo censeamus, quantamvis magnitudi-
nein ponilns habentcm ad ipsum medium ferri. Patet enim,
non quousque extremum tangat ipsum centrum, scd major
pars vincat oportet , quousque suo medio ipsmn mcdium
comprebendat : hucusque enim habet momentum. Nihil
igitur interest , hoc de gleba et quavis particula, an de tota
terra dicatur. Non enim ob parvitatem aut magnitudinem,
id quod accidit, dictum est, sed de omni eo quod ad mc-
dium habet momentum. Quare sive tota , sivc per partes
aliquo ex loco ferebatur terra, eo usque ferri ipsam necesse
est , donec utique undecumque similiter sumat medium,
adacquatis minoribus a majoribus propulsione inclinationis.
(12) Sive igitur facta est, hoc necessarium factam esse
modo : quare manifeslum , quod sphaerica generatio ipsius
sit; sive ingenita ac semper manens, eodera modo liabet,
quo si oriretur, primum orta fuisset. Et hac igiturratione
figuram ipsius rotundara esse neccsse cst, et quia omnia
gravia sirailes ad angulos , sed non distantia aeque ferun-
tur. Hoc autem aptum est ad id quod natura rolundum
est. Aut igitur est rotunda , aut natura rotunda. Unum-
quodque autem tale dicere oportet , quale esse natura solet,
et quod est, sed non id quod violentia et pra-ter naturam
est. (13) Praterea, etiam per ea qua; sensu videntur. Luna;
namque defectiones non divisiones tales babcrent. Etenim
nunc quidem in figuris quae per mensem efficiuntur, divi-
siones suscipit omnes. Rccta enim (it , et utraquc ex parle
curva , el concava. In defectionibus vero semper curvam
habet lineam quae distinguit. Quare quum objectu terra?
deficiat , terra: sane circumferentia hujus figurae causa est.
(14) Praterea, per eaquae videntur de stellis, patet non
soliiin rotundam esse , sed etiam mole magnam non esse.
Si parva eniin migratio Meridiem versusac TJrsam fiat, alius
manifesle fit is qui terminat orbis : ut stellae quae sunt
super caput , mutationem habeant magnam , et non eadem
videantur Meridiem versus migrantibus, atque Ursam. Non-
nullae namque stellarum in jEgypto videntur ac circa Cy-
prum , in locis autem versus Ursasnon videutur ; et stella-
rum eae quae semper in locis versus Ursam videntur, illis
in locis occidunt. Quarc perspicuum cst ex hisce , terram
non solum rotundam essc, sed etiam magnac molis nori essc
 4to nEPi oypanoy r, a.
ou [jtSYetXri;- ou yip av ourto Tayb ettiStjXov etcoiei ixeOt-
o-Tau.Evoi; outo> |3p*/u. (i&) Atb touc; uTcoXau.6dvovTac;
auvaTCTEtv tov TTEpl Tct; 'llpaxXstouc; CTr^Xa? totcov tw
TTEpt TT,V 'Iv3lXr,V, xat TOUTOV TOV TpOTCOV Elvat TTJV OaXaT-
t Tavu.tav, u.r, Xtav uiroXau.6aveiv aTciffTa SoxETvXsYOuat
oe TSxu.atpdu.svoi xai toi; IXsipaaiv, OTiTCEpt du/poT£'pouc;
tou; totcouc; touc, la/aTEuovTac, to yevoc auToiv ecttiv, To;
to>v EoyaTtov otot to auvdrcTEtv dXX^Xotc. touto tcstcovOo-
to)v. (i<t) Kat twv u.aOr,u.aTty.tT)v 6'aot to ueyeOoc; dva-
10 XoytJlEoOai TcstpoivTai tt;; Tcspt:pEp£iac, Etc TETTapdxovTa
Xfvoufflv elvai ptuptdoa? OTaounV e; Tov Tsxu.atpou.svoic;
oi u-dvov a:paipoEior, tov oyxov dvaYxatov Etvai ttjc. Yrjc,
dXXa xai (jtrj ptEYav Tcpbc; to to>v dXXo>v daTpo>v ui-
YeOoc;.
LIBER III.
CAP. i
is IlEpi u.Sv ouv tou TtpwTOu oipavou xai TWV UEptOV,
ETl OE TCEpt TOJV EV OUToi CpaiVO>JtEVO>V dtJTpOJV, EX TIVIOV
te auvsaTaat xai tco? dTTa Trjv cpdaiv Effn, irpbt; Se
toutoic; Sci aYEvr^Ta xai d-jpOapTa, StsXr,XuQau.Ev TcpOTE-
pOV. 'EtCsI Sl TOJV CpUffEl XEY0U.£VO)V TOC jXEV EffTlV OU-
»o atai TOt S' Ep^a xai TtdOrj toutoiv (Xey<o S' ouoia; uiv
Ta te aTcXa otojjtaTa , oTov Ttup xai Yr;v xai Tot auaTOt/a
toutoi;, xai ciaa ex toutiov, oTov tov te auvoXov oupa-
vbv xal TOt u.opta auTou, xat TcdXtv Ta T£ ![oja xai t&
cpuTot xai Ta [jtdpta toutcov, TcdOr, Ss xai Ep^a Ta; te
26 xivrjoEtc; toic; toutow t-xdctTou xai Toiv dXXtov, bawv estiv
atTta xauTa xaToc ttjv Suvajjttv Tr;v £auTo>v, eti Se Tot;
bXXoicootsk xai Tac; eic; dXXrjXa u.ETafidoEti;), cpavEpbv Sti
tt,v TcX£to-rriv auu.6atv£i Trj; TC£pi cpuff£o)i; taToptac; TCEpi
co)u.aTiov Etvon • Tcaaat Y«p a' cpuatxai oiatat ?| atoptaTa
?u r) u.£Ta ffo>u.aTo)v YtYvovTat xai [XeyeOiov. Touto Ss SrjXov
ex te tou StwpioOat Tot TtoTd ecti cpuaEt, xai ex ttj? xaO'
£xaaTa Osojpta?. Hspi uev ouv tou rrptoTOu Toiv ffTot-
y£io>v EtprjTai, xai irotdv ti tt,v cpuatv, xai Sti dapOapTov
xai aYs'vTjTov Xoitcov Se TCEpi toiv SuoTv eitceIv. "Afia Se
»5 aujjtSriaETat TC£pi toutojv Xs^ouai xai Tcspi yeveVeox; xai
cpOopa? 8iaffXE'j)/aff9af ('j) Y£v£at; y*P ^t01 ^0 Tcapdrcav
oux eotiv, r| ptdvov ev toutoi? toT? aTot/Etoic: xai TOl?
l/. TOUTIOV laTlV. AuTO So TOUTO TCptOTOV iao>? OEO^prjTE^OV,
TCOTEpOV EOTIV 7) OUX EffTlV. Oi [X£V 0'JV TCpOTEpOV CdtXoffO-
to cprjaavTE? TtEpl tyjc; dXr,OEtac; xat rcpb; ouc; vuv Xe'you.ev
rjptEt; Xoyou? xai Tcpb< dXXr,Xou; StrjVE^Or^aav. Oi
[xsv Y*P auTtov 6'Xo>s dvfTXov ysve<jiv xai cpOopdv ■ ouOev
Yotp oute YiYVE<r"ai' 9a!Ilv 00TE CpOEtpEffOat Toiv dvTtov,
dXXa [jtdvov SoxeTv r,aTv, olov o! TCEpl ME'Xtaadv te xai
»s IIapu.£vtSr,v, oiic;,Ei xai TaXXa X^ouat xaXoi;, dXX' ou
^uatxoi; -[i SeT vou.t'aai Xe'yeiv to yxp Etvai dtra Toiv
dvTtov aYEvrjTa xai oXo>; dxtvrjTa [AaXXov eVtiv ETs'pai;
xai 7TpoT£'pac. r) t^c; cpucrtxr]c; axvjj/stoi;. 'KxeTvoi Se ota to
u.t/Jev [jiev dXXo rcapa ttjv Toiv ataOrjTtov ouatav uTcoXaa-
rotiiml.r. Non onim siccitomutationemfaceret, migratione
adco brevi facta. (lt>)Quaproptcriiqui loctini cum qui circa
columnas Herculcas est, conjtinctum esse ei loco qui esl
circa Indicam regioncm, cxistimant, atque hoc modo iinnm
marc esse asserunl, non videntur incredibilia valde e\isti-
inare. Dicunt autem lioc cx elepliantis etiam conjectantcs ,
genus ipsorum circa extrcma ntraque loca esse, propterea
quod ipsa extrema ita stint ob conjunctionem afrecta.
(16) Matliematicorum ctiam qni magnituriinem orbis terrap
metiri conantur, quadringentis terram cingi stadioiuui mil-
libus dicunt. Ex qiiibus si conjectura sumatur, molrni
ipsiusterrac non solum rotundam csse , sed eliam ad cete-
rarum stellarum magnitudinem magnam non essc necesse
est.
De primo igilur ca-lo, ac partibus, et de stellis qiia^in
ipso cernuntiir, cx quibus constent, et qualia sint natura ,
et instipcr ingenita ac incorrtiptibilia esse, prius jarr. pir-
tractavimus. Qtiuin autem eorum quac natura diruntur
esse, alia sint substanliae , alia liarum opcra et aflectus
( atque substantias quidein dico simplicia corpora , Igniin,
tcrram, ct qua? ejusdem sunt seriei, et itein oa quac e\
Itis constant , veluti totum ca-luiii , ipsiustiue partes, et rnr-
susauimalia, plantas, ct Imriiiii partes : affectus aulem
et opcra , inotiones liortimcujusquc, ccteronnuque, qno-
rum liaec elementavi propria sunt causae, ct allerationes,
mutationesquc, quac cx aliis in alia invicem liiiut ), patct ,
plurimam de natura scientiam de corporibus esse. Omnes
enim substantiae naturalesaut rorjrara sunt, aut cuin cor-
poribus ac magnitudinibus flunt. Hoc autem patct ct ex dc-
liiiiliuin , qua detinilur qua sint universa natura, et ex
singulorum etiam contemplalione. De primo igitur ele-
mentorum, etquale quidsit natura, et incorruptibile, ac
ingenerabile esse, satisjamdiximus.Reslat autem diceredc
duobus. Quodsi de bisce dicamus, fiet etiam de generationc
siimil corriiplioneque consideratio. (2) Generatio eniin
aut omnino non cst, aut in bisce dumtaxat est elementis,
alque in iis qtiac ex4iis constant. Hoc autcm ipsum pri-
iiiiini cst conlemplandiim, utrum sit , an non sit. Ili igi-
tur qui prius de veritate pliilosophati sunt, tam ab liisce
sermonibus, quos nunc nosdicimus, diversi, quam intersesc
discordes fucrc. Quidam eniin ipsorum, gcnerationcm e nic-
dio corruptioncmqtie tollunt. Niliil enim eorum quae sunt ,
gcnerari , aut corrumpi, scd soluin ita nohis videri diciint ,
ut Melissus, atque Parmenidcs : quos, etsi bene celera
dicunt , non naturalitcr tamen dicere oportet pUtare. Essc
namquc rerum aliquas ingenitas, omninoque immobiles,
ad aliam magis atque priorem , quam ad naturalem ccnM-
ilcrationein, spectat. Illi vero, quia niliil alind practer sub-
stantiam sensibiliuni cssc existimabant, ct quasdani (irimi
 (299,290.) DE (LELO LIB. III. CAP. I.
fidvstv tivai , TotauTa; 8e Ttva; vorjoat TtpwTot tputxet;,
ElltEp EffTOl Tl; Yvt~)0"'? 1 <ppdvT|Ot; , OUTOJ U.eTr,VEYXav
ETtiTauTa tou; exeTOev Xo'you;. (3) ETEpot Se tive; wojtEp
etcittiSe; ttjv evavriav toutoi; Itryov 8d;av. Eiai fap
6 tive; 0? cpaotv ouOiv ayivr^ov eivat twv TtpaYJJtdTwv,
dXXi Tcdvta Y'Yv£!,fjal » Y£vo.ul£V0t 8: Ta uiv dsOapra
SiaaivEiv Ta 0$ rcdXtv tpOsipEoOat, u,dXttrra u.ev ot TCEpi
'HoioSov, eTto xat Ttov dXXojv 0! TcpoJrot tpuc-ioXoyi-jo-av-
te;. 01 8e Ta U.SV aXXa rcdvTa YweoOai te tpaot xat
10 istv, cTvat 8s TcaYtw; otjflev, £v Si ti (jtdvov utcou-eveiv,
I; o5 TauTa TcdvTa usTaiyrjuaTtilEoOat TtstpuxEv ■ oVcep
eoixaat pouXeaOat Xeyeiv dXXot te tcoXXoi xal 'HpdxXEt-
to; 6 'EtpEffto;. EiaT 81 tivs; ot xat itav cwua YEVTi"
tov Tcotouot, auvTtflsvTs; xat StaXuovTE; Et; IrciTCESa
15 xat s; etcitcsoojv. (1) Ilept uiv ouv tojv dXXojv ftspo;
Iotoi Xoyoc,' toT; Setoutov TOVTpdrcov XeYOUtjtxal itdvTa
t& owijtaTa txuvttTTatrtv s; t-TctitEowv 6oa (jtev dXXa ouu.-
Saivet Xeyeiv UTCEvavTta toi; u.aflr.uaatv, etcitcoXt,; lartv
iSeiv • xatTOt Sixatov r,v r\ u,r) xtveTvrj TciaroTEpoi; atVri
2u Xoyoi; xtveTv tiov urcoOsaEoiv. (5) "EitetTa SrjXov 6rt
tou outou Xo'you l<sx\ OTepea uiv i\ iTciTce'8wv (IuyxeT-
aOat, eittrceoa 8' Ix Ypau.u,tov, Taura; 8' ix. anYjJtwv
outw 8' iydvTOjv oux dva'Yxr| to tr,; YpafiJJtr;; p-epo;
Ypaujjtr,v eTvat. IlEpi Ss toutwv eTceaxeitTat rcpoTEpov ev
a& toT; TCEpt xivr',oEW<; Xoyok;, Sti oux laTtv dStaipETa u.r,xr) .
(b) "Oaa oe TcspT twv cpuatxwv ao>u.aTojv dSuvaTa auu,-
6aivst Xe'yeiv toT; rcotouai Ta; dTOu.ou; YPaf-J*0<?» t™
jxtxpov Oeo>pr,ao>u,sv xat vuv ■ Ta uiv y»P ttTt* ixeivwv
dSuvaTa cuu.Gai'vovTa xat toT; tpuotxoic; dxoXouOr,-
3u oet , Ta 81 toutoi; etc' ixEtvojv ou^ ditavTa 8ta to Ta
(jtEv e; d^atps'o£w; XsYEffOat Ta u.aOrju.aTixd, Ta 8e tpu-
ctxi £x TcpooOsVEw;. (7) IloXXa 8' t?OTtv Sl toi; d8tat-
psTot; o\>/ oTovte &TcdpyEiv, toT; 8s tpuaixol; dvaYxaTov,
otov £* t( eotiv dStatpETOv ■ ^v dStatpETw Y&p StatpETOv
3i dSuvaTov uTcdp/etv, Tot 8e TcdOr) StatpeTa TcdvTa St/w;-
ri Y^p xaT* eTSo; r, xaTa ou[j.6e6r|xo'; , xaT' eToo; uiv
oTov ypojtjtaTo; to Xeuxov xa\ to jxsXav, xaTa o-uu6s6r|-
xb; Se, av w &Tcdp/£t »] StatpsTov, wote 8'oa artXa twv
TcaOT|UaTojv, TcdvT' itJTt SiaipeTot toutov tov Tpdrcov.
*o (s) Ati to dSuvaTov £v toi; toioutoi; iittoxetcTeov. El
orj Ttov douvdtwv Ioti IxaTepou u.e'pou;' jjiT|81v I/ovto;
pdpo; toi djjitpw £v_£tv [3dpo;, Ta 8' ataOrjTa oo')uaTa
r) rcdvTa r\ Ivta JSdpo; lyet , olov r. ytI xal to C8wp, oj;
xotv auTOt tpaTEV, £t r) otiyjj-Ti jjtrjSEV ly£t j3dpo; , SrjXov
45 t?Ti oiS' at YfJtC-at, Et Se u.r_ aoTat, ouS= ti MnzSa-
ojtrc' ou8i twv txojjxaTtov ouOev. (9) 'AXXa u^v Sti tt,v
CTtYJiriv ouy_ oTovte jidpo; lyEtv, tpavEpdv. Td jjtJv yip
jiapu Srcav xal jiapuTEpov xat to xou^ov xat xou^oTEpov
Iv8lyETai Ttvo; Etvat. Td SJ [JapuTEpov % xou:pdT£pov
fcu iooj; oux dvaYxrj papu r\ xou^ov Etvat , wOTCsp xat to
jjiev jie'yoi JJ-eT^ov, to 8i jJteTt^ov ou TcdvTw; u.s'Ya- 7coXXi
vdp ioTtv S titxpi dvTa otcXo); fiu.0); u.£t'^w Ttvtov l^lpojv
eotiv. Et or) 8 otv papu ov j3apuT£pov ^, dvaYxr) pd-
f*ei jjteT^ov sivat , xat to [Japu drcav StatoETOv btv etrj.
411
tales naturas intcllexeruDt, si cognilio alii[iia aut prutlentia
erit, ad btec illinc aceonunotlatas senlentias traduxerunt.
(3) Alii vero, quasi tle industria , contrariam liis liabuerunt
opinionem. Sunt eniin qui nullas rerum iugenerabiles esse,
sed omnes lieri tlicant : generala autem , partim permanere,
partim corrumpi. I.-l autem sententiiE talis ma\ime au-
ctor Hesiodus, deinde ceterorum ii qui primi de natura
dixerunt. Quidam autem, cclera quidem omnia fieri, fiue-
requedicunt, ac nibil prorsus slabiie >■■■<■; unum aulem
<|uid solum permanere , ex quo bnec universa transfigurari
sint apta : quod quidcm ct alii complures, et Heraclitus
Epbesius dicerc vclle videntur. Sunt et qui corpus onine
generabile faciant, componentes ipsum ex planis, ac dis-
solventes in plana. (4) De cetcris igitur ulins erit sermo.
Hisce vero qui boc dicunt modo, omniaque corpora ex pla-
nisconstituunt, quod accidit contra scientias dicerema-
tbematicas, perfacile est videre. Erat tamcn tnquum, aut
non dimovere ipsas, aut credibilioribus rationibus, quam
suppositiones sunt, dimovere. (5) Ueinde patet , ejusdeui
esse sententix, solida quidem ex planis, ex lineis auteni
plana, et lias ex punctis componi. Quae si ita sint, no»
necesse est, partem lineiu lineam esse. Sed de bisce prius
in sermonibus de motu consideravimus. Demonstravimus
enim , indivisibiles nullas longitudines esse. (6) Quae vero
de naturalibus corporibus impossibilia accidit biscedicere,
qui lineas indivisibiles faciunt, parumper nunc etiam con-
templemur. Ea namque impossibilia, qua? in illis accidunt,
etiam in naturalibus sequentur : at non omnia quae in liis
sequuntur, in illis accident : propterea quotl matbematica
quidem abstractione dicuntur, naturalia rero additione.
(7) Complura autem sunt, quee indivisibilibus competere
non possunt , naturalibus autem necessario competunt : mi
si quippiaro indivisibileessedixerimus. In indivisibilienim,
divisibile esse non potcst : affectus autem omnes, divisi-
biles dupliciter sunt : aut specie , aut per accidens. Specie
quidem, ut coloris, album et nigrum : per accidens au-
tem,si id, in quo est, divisibilc sit. Quare qui sunt affc-
ctuum simplices, omnes boc modo suntdivisibiles. (8) Qna-
propter impossibile ipsum in talibus est considerandmn. Si
igitur impossibile est, utraque parte ponderis niliil habente,
totum babere pondus,sensibi!ia vcro corpora, aut omnia,
aut aliqua poudus babent, ceuterra, et aqua, ut et ipsi
etiam dixerint : si punctum niliil ponderis liabet, patct ne-
que lineas ipsas babere; quodsi liae non habent, ncquc
plana etiam babent : quare neque corpus ullum ipsum ha-
bet. (9) At vero puuctum pondus habere non posse, patet.
Grave namque omne, gravius etiam , et lcve levius aliquo
essepotest. Gravius autem aut levius, fortasse nonnecesse
est grave vel leve esse : quemadmodum et magntim qui-
deinest roajus, majus autem non omneroagnum esse ne-
cessc est. Complura cnim sunt qua; absolute quidem sunt
parva, quibusdam autcm aliis sunt majora. Si igitur quod
quum grave sit , gravius est, id pondere majus esse necesse
est : et omne gravc divisibilc sanc erit. Punctum autem in
 412 IIEPl oypanoy r, «.
'H 8s otiyu.tj aoiaipETOv uTcdxetTat. (10) "Eti el xb
UEV Sapll 7CUXV0V Tl, TO Ss XOUtfOV U.avo'v, laTI Ss 7TUXVOV
fjtavou Sta(pe'pov to> Iv iao) *Yxq> 7tXeiov lvu7rdpyEiv.
Ei ouv soti o-tifu-r, Bapeia xai xoupr), Eatat xai tcuxvt)
6 xai u.avrj. 'AXXd tb uiv tcuxvov StatpETOv, tj 8e aTtYu,r)
doiaipsTo;. (n) Ei oi Ttav to 8apu r) u.aXaxbv rj axXrj-
pbv avaYXT) sTvai , ^dSiov Ix toutwv dSuvaTov ti auva-
YayeTv. MaXaxbv uiv YaP ^o E'« eautb utceTxov,
OxXr,pbv Ss TO U.T| UTCEIXOV. Tb 81 utceTxov SiatpETOV.
1« (12) 'AXXa u.tjv oub" Ix (tr) lydvxtov Bdpoc. eot*1 jjdpo;.
To' Te fap etci Tcdouiv auu,6r',a£Tai touto xat l7tt rcoioiv,
7co>c. Stoptouot u.T) 8ouXdu.svot TtXaTTEtv; xat si rcav
u.ei!.ov Bdpoc. Bdpou; Bdpet, ouucjrjaeTai xai exaaTOv
twv djxepojv Bdpoc. eyetv ei fip ai TETTapec, aTtYfxai
li> Sdpoc. eyouat, to S' Ix 7cXetdvo)v ?, toSi BapEOc, SvToe,
paputEpov, to Se Baploc. BapuTEpov ava.fx.ri Sapu eTvat,
olaTCEp xai to Xeuxou XeuxoTEpov Xeuxdv, woTe to u,eT*,ov
u,t3 OTtYJJtri BapuTEpov EOTat d^atpsOevTOc, tou taou.
"ilaTE xa\ r) jjtta OTtYu.r| Bdpoc. e^ei. (13) *Eti eJ u.ev
2u ta ItcitceSo u.o'vov xaTa Ypau.urjv IvSeyeTat ouvTt6ea6at,
dtoTtov • toa7C£p Ya? *■<*<■ YPaH\u^ "P °? YPau-.u/')v "V?°-
Ts'po>; auvTt'6eTai, xai xaTa (jtrjxoc, xai xaTot TtXaToc; ,
SsT xai IttitceSov IttiiteSo) tov auTOv tpoTcov. rpau.u.r)
oe Suvatat Ypau.u,ri auvTtOsaOai xatot Ypau,u.T,v l7ttTt-
V> 6eu.evT,v, eu u.r,v 7rpoaTi8Eu.evr,v . 'AXXot u.tjv e" y£ xa^
xaTa TtXaTO; IvSeyeTat auvTt'6ea6at, Eatat ti at5u.a
S OUTE aTOl/ElOV OUTE Ix aT0l/ElO)V OUVTlOeUEVOV Ix twv
outo) auvTi8e(jie'vo)V Itci7C£'So)V. (14) *Eti e? uiv TcXri8Et
SapuTEpa ta awu.aTa toc twv l7ci7ceSo)V, toa7cep Iv tco
80 Tiptato) StojptaTai, 8r,Xov 0)? £'5et xal t| YPa(*u.r) xai
r] aTiY|xri Bdpo?- dvdXoYOv y^P kP°? dXXr,Xa l/ouatv,
waTcep xai TcpOTepov eiprixauev. Ei Sl u,r) toutov Sta-
cp£'p£t tov Tpdrcov, dXXa Tw t>)v jjilv ^rjv Etvat Bapb tb Se
Ttup xouo^ov, eatat xai tuv IititceSojv to u.1v xouipov to
3& 8! Bapu- xal Ttov Ypau,u,u>v 8i) xai tojv aTiY(J-ojv woau-
tojc.- to Yap T^; •pffi e7c£7ceSov EOTat SapuTepov r) to tou
Tcupd?. "OXo); Se au(x6atvet ri'uT,Sev tcot* eTvat ^ift-
Oo? , r) Suvaa6ai ^e dvatpeOrivai, etTcep 6[jioio)? e/et
aTiYJJiri (jiev Tcpb; Ypau.u.riv, Ypau.u.r) Se Tcpb; ETttTtsSov,
«0 touto Se Tcpb; aoJua • TtdvTa ^ap £?; dXXr,Xa dvaXuo[i£va
eic, ta TcpwTa dvaXuOriaETat- ojot' IvSe^oit' av OTtYU.ai;
u,dvov eTvat , aojpia Ss u.t,Oev. (15) llpb; Se toutoic, xat
ei 6 /pdvoc, 6u.oto>c, eyet, dvatpotT' dv tcot£ t) evSeyoiT*
dvaipeOrivaf to ^ap vuv to aTOjjiov otov OTtY(Jtr) YPau-~
«5 ar,? Iotiv. (ib) Tb 8' outo auuSatvei xai toic, il dpt-
Opioiv auvTtOETat tov oupavdv Ivtot Y^p tr)V tpuatv e;
dpi6u.6")v auvtataoiv, o')OTrep Toiv Ilu8aYop£io)v tivec,1
(17) t4 (jiev Yap tfuaixa ao')[JiaTa opaivETai Bdpoi; E/_ovTa
xai xou-poTT,Ta, Tac, Se u,ovdSac ouTe owua Ttoteiv oiov-
M te ouvttO£u.evac, oute 8dpo; e/_eiv.
(2OD,$00.)
divisibile supponunt esse. (10) Prselerea, sj grave quideiu
estdensum, leve autem rarum, et, densum huc a raro
diflert , quod a?quali in mole plura ipsi insunt : si punctum
sitgrave acleve,et densum nimirum et rarum erit. At
densum quidem est divisibile, punctum autem dividi nc-
quit. (II) Quodsi omne gravc aut molle aut durum esse
necesse est , impossibile aliquod ex Uis inferri facile potest.
Estenim idmolle, quod in se ipsum cedit : durum autem
id quod non cedit. At quod cedit, divisibile esse constat.
(12) At veroneque ex hisce quae ponderis expertia sunt,
ixiiidiis erit. In quot eniin lioc atque in quaHbus accidal , quo-
nam modo definicnt , si liaud fingere volunt ? Kt si omne
majus pondere, pondus pondere niajus est, etiam unuin-
quodque sane partibus vacantium pondus babebit. Xam si
puncta quattuor pondus habent, quod vero e\ plurihus
constat , quam hoc , gravi gravius est , atque quod gravius
est, grave esse necesse est, perinde ut album est, quod
albo albius est : id sane , quod majus est uno puncto , gra-
vius erit aequali ablato. Quare et unum punctum pondus ha-
bebit. (13) Prseterea, si plana solum ut linete componi pos-
sunt , absurdum esse videtur. Nani ut et linea ad lineam
utroque modo , et per longitudinem et per latitudinem ,
componitur, sic etcum plano componi planum oportet : li-
nea vero componi cum linea potest, si superponatur, non
solum apponatur. At si per latitudinem etiam componi pos-
sunt, erit quippiam corpus, quod nequeest elementum,
neque ex elementis, si ex hoc paclo planis componatur.
(14) Prasterea, si planorum multitudine corpora sunt gra-
viora , ut in Timseo est definitum : patet et lineam et pun-
ctum pondus habere : subeunt enim inter sese rationis
similitudinem , ut prius etiam diximus. Sin vero non boc
differuntmodo, sed ex eo quia terra quidem estgrave,
ignis autem leve : erit et planorum aliud grave , aliud leve ,
et linearum similiter et punctorum. Etenim terra; planum
gravius erit , quam ignis planum. Omnlnoautem accidit,
aut nullam unquam magnltudinem esse, auttolli posse, si
similiter se habet punctum quidem ad lineam , linea vero
ad planum,-«t hoc ad corpus : omnia enim, si resolvantnr,
in ipsa resolvcntur nimirum prima. Quare fieri potest ut
sola sint puncla, corpus autem nullum. (16) Insuper si
tcmpusetiamsimilitersesebabet, tollctur aliquando, vel
tolli poterit. lpsum enim nunc, individuum est , perinde
atquc lineaj punctum. (16) Idem et iis accidit qui ex nu-
meris cailum componunt. Quidam enim ex nuraeris natu-
ram constituunt, ut Pylliagoriconnn nonnulli. (17) Cor-
pora namque naturalia pondus habere levitatemque vi-
dentur : unitates autem neque corpus facere composita' ,
neque pondus liabere possunt.
 (300.) DE CELO LIB. III. CAP. II.
CAP. H.
"Oti 3' dvaYxatov UTtdpysiv xtvr,otv toic artXoTc oco-
uaoi cpuost Ttvi TtSotv, ix twvSe SfjXov. 'EtteI y^P
xtvouuEva tpatveTat, xtvEioOai yt dvaYxaiov fiia , e! uf,
oixEiav tyti xtvrjotv • xb Se pta xai rcapi cpuotv TauTOv.
b 'AXXi uf,v ei Ttapi cpuotvioTt tic xtv7]0ic, dvaYxr) Etvat
xai xaTa tpuotv, 7tap' fjv auTT) • xai e? TtoXXai al Ttapi
cpuotv, tt,v xaTa tpuotv utav ■ xaTa cpuotv jjuv yap" aTcXcoc,
Ttapi tpuotv 8' e/ei TtoXXic Exaotov. (2) "Eti Ss xat
Sx tt;c ripEjjtta; Sr,Xov xai ^ip f)p£u.£iv dvaYxaiov f) jita
10 rj xa^i tpuotv • pta 5e usvst o& xai <ps'p£Tai pta , xat
xa^i cpuotv ou xa^i tpuotv. 'Etce'1 ouv tpatvEtat Tt us-
vov lm tou usoou , e! ulv xaTa cpuotv, SfjXov Sti xai
rj spopi f) IvTauOa xaTa cpuotv auTor £t Se (Sta , ti to
tp£'pecOat xwXuov ; e5 u.lv ^pEjiouv, tov auTov xuxXrJoo-
15 uev Xo'yov ■ dvaYxr, yap f\ xa^i tpuotv Etvat to Ttpoytov
f,peuouv f, eic aTceipov isvat, Sittp dSuvaTOv ■ e? Se xt-
voupuvov to xcoXuov cpEpsoOat, xaOdt7tEp cprjclv 'Euvite-
SoxXfjc tt]V ytJv utco ttjc Stvrjc fjpspisiv, rrou av EtpipETO,
e1tc£i3tj et; dicstpov dSuvaTov ouOsv yip Y'Yv£Tal *0'""
jn vaTOV, xb S' ditetpov SieXOsiv douvarov. °£1ct' dvaYxr)
o-t^vai tcou to tpspduEvov, xdxsi uf| pta usveiv dXXi
xa^i cpuctv. Et S' e*otIv fipsuia xaTa tpuctv, ecti xai
xt'vr,cic xa^i cpuctv rj sic toutov tov totcov cpopd. (j) Atb
xai AEUxt7titw xat ArjutoxptTO) , Toi; Xe'youoiv det xiveT-
45 oOai ti 7tpoJTa otojjtaTa ev tSi xevS xat Toi d7t£t'po»,
Xexteov Ttva xtvr,otv xai t(; »i xa^i cpuotv auToiv xivtj-
oic. Ei Y^P dXXo &7t' dXXou xtvETrai p(a Toiv otoi-
ytiwv, aXXi xai xari (puotv dvdYxrj Ttvi Etvat xtvr,oiv
ixdorou , 7tap' ■ijv ^) piaid; eotiv ■ xat SeT tr,v 7tpo')TT,v
jo xtvouoav (jti| pta xiveiv, dXXi xaTa tpuotv • e!; drtEtpov
^ip eIiiv, e! u.7) ti EOTat xa^i ipuotv XIVOUV TtptOTOV,
dXX' otei to 7tpOTEpov pta xtvouaEvov xtvrjoet. (4) Tb
auTo Ss touto ouu.6atvetv dvaYxaTov xctv ei, xaOaTtEp Iv
tm Ttuato) YEYpatTat , 7tpiv YeveoOat tov xo'ouov Ixt-
ai veTto ti aroiyjla aTaxTto;. 'AvaYXTj y^P ^ piatov
Elvat tr,v xivrjOiv t) xa^i tpuotv. Ei Se xa^i tpuotv
IxtvEiTO, dvdYxri xdouov fTvat, l&v ti; pouXr,Tat Oeo)-
pEtv l7ttoTT,oa5 • to te Y^p 7tpwTov xtvouv dvaYXT, xtveTv
auTO , xtvouuevov xaTi ipuotv, xai Ti xtvoujxEva ur, pta,
40 £V TOtq OtXEtOt; f,pEUOUVTa TOltOIC , TtOlElV TJVTtEp E/OUOl
vuv Tajtv, Ti uev pdpoc ev^ovTa ItA to ue'oov, ti 84
xou^oTTjTa aTtb tou ueoou* Tautrjv S' 6 xdouoc lyn tf,v
SiaTa;iv. (6) *Eti Se toooutov l7tavE'potT' dv tic,
TtOTEpov ouvaTOv 7j ou^ otovT rjv xivouuEva aTaxTo>c
15 xai utvvuoOat TOtautac ui^eic evta, i\ 5v ouviVtaTai
Ti xa^i ouotv ouviOTaueva ocouaTa , \ifto S' otov Sota
xai odpxac, xaOa7tep 'EuTceSoxXTJc tprjol YiveoOat iiz\
Trjc tpiXdTr,TOc- Xe'yei y^P d)C
TIoU.ai uiv xopoat etvavxrvtc t6).ioTr,oav.
ii> (s) ToTc S' aTtEtpa ev dTtetpto t4 xtvouueva 7toiouotv, et
413
Esse autetn nccossariiim , coriwribtu siniplicibus natura
motum aliquem universis compcterc, e\ liisce diluciduni
lii-l. Nam quum moveri ea manircstum sit, vi nimirum mo-
vcri nccesse est, si proprium motiim non habent. Idom
vero cst , vi moveri, et prater naturam. At si prapter natu -
r.uii est aliquis motus, etiam secundum naturam esse ne-
cesse est, privter quam ille est. Et si mulli sunt ii qui prx'tcr
naturam sunt, liniim eum essequi cst secundtim naturam,
necesseest. t"numquodi|ueenimsccundumquidem naturam
simpliciter seliabct, prieternaturam autem multos habet
motus. (2) Prreterea ex quiete hoc idem patet. Etenim aut
vi aut secundum naturam quiescant neccssc est. Vi autem
ibi manent, quo et vi leruntur : ct secundum naturam ibi
manent, quo sccundum naturam ferunlur. Qiium igitur
manifestum sit aliquid in mcdio manerc, si secundum naln-
ram, patet etiam lationem qua huc lortur, secundum nalu-
ram jpsi competere. Sin vi , quid est quod probibet ferri ? Si
enim id quod probibet ferri, quiescit,cadein verba sanevol-
vemus. Auteniin id quod primumqiiiescit,£ecundum nalu-
ramquiescit, aut in inflnitiiiii abibitur : quod quidem cst
impossibile. Sin movetur, ut EmpedoclcA terram quiesccrc
dicit conversione, aliquemin locum sane moveretur, qiiuin
iinpossibile sit in inflnitum ferri. Nullum enim impossibilc
flt : impossibile cst autem , inlinil 11111 transire. Quare stct
alicubi quod fertur, et illic non vi mancat, sed secunilum
naturam , nccessc est. Quodsi est secundiiin uaturam quics,
et inotus crit secundum uaturam ca latio qua ad liunc fer-
turlocum. (3) Quaproptcr et Leucippusdicatoportct.atquo
Democritus, qui prima corpora semper in vacuo infinitoque
maveri dicuut, quonam motu moveantur, et quis sit ipsorum
sccundum naturam motns. Nam si clementoruni aliud ab
alio vi movetur, secundum naturam etiam aliquem unius-
cujusque motum essc necesse est, praMer qucin est is qnl
violentus est : et id quod primum movet , uon vi sed sc-
cundum naturam moverc oportet. In iufinitum cnim abi-
bitur, si non erit quicquam primum movens secundiiin
naturani , sed semper ipsum prius vi subicns motum nm-
vebit. (4) Hoc idem acciil.it necessc est, etiam si, ut in lim.co
est scriptum , elementa inordinate movebantur antea quain
mundus ortus esset. Motum enim aut violentum, aut secun-
dum naturam esse , necesse est. Quodsi secundum natu-
ram movehantur, mundum esse nccessc est, si quispiain
velit cum diligcnria contemplari. Primuin namque movcns
moverc sese necessc est, ipsnm secundum naturam subiens
motum : et ca qua.' moventur, non vi, in suis quiescentia
locis, eum , quem nunc liabent, ordinem facere : ea quidem
qtise pondus habent , ad mcdium ; ea vero qnae levitatem
habent, a medio suopte pergentia nutu. Hunc autem or-
dinem mundus habet. (5) 1'ralerea, tantum quispiam
interrogaverit , fierine potcrit , an non poterit , ut inordinate
subeuntia motum , talibus etiam mistiouibus aliqua miscean-
tur, ex quihus ca corpora constant, qiia? secundum natu-
ram constituunlur : ossa, inquam, et caro,et istiusmodi
cctera, quemadmodum Empedocles in concordia fieri dicit:
ait enim,
Multa quidem capita exstiteruntsinecollo.
(6) Apud eos aulem qni infinita in infinito ea qua; moven
 414 ni;pi ovpANor r, b.
ijlev £v xb xtvouv, avavxr, utav Cf.sp£oOat (popdv, wjt' oux
axaxTw; xtvrjOrjosTai , si 8' drcetpa t4 xtvouvTa , xai
t4; (pop4; avaYxaTov aTcetpou; clvai' ei yap TceTccpaou.s-
vat, Ta;t; ti; eoTaf ou yap tw ur) (pe^peoOat ei; to outo
b f\ dra£ia ouufiatvef ouSe yap vuv ei; Tb auTO <ps'peTat
tcdvca , dXX4 t4 ouYYevrj udvov. (7) Eti to aTaxTo>;
oiOsv sWv fctpov t| to rcap4 ipuotv -f, v4p Taljt; r, oi-
xsia twv aioOrjTtov ^uot; Iotiv. 'AXX4 uf,v xal touto
aTOirov xat dSuvaTOv, to drcEtpov aTaxTov e/etv xtvr)-
10 otv EOTt ■yip r) tpuot; £xe£vr) Toiv irpaYjxaTtov oiav e/ei
t4 tcXeioi xat tov tcXeiw /pdvov ouuSaivEtv ouv outoT;
ToOvavTtov ttjv uiv dTa;iav eTvoi xot4 ipuotv , -rf|V 8e
Ta^tv xal tov xdopiov Tcap4 tpuotv xafcoi ouoev w;
Jtuve YlYVETal Twv xaTa 'f uotv. (s) "Eoixe Ss touto
16 ve auTO xaXoi; 'Ava;aYopa; XaSeiv e£ axivrjTtov vap
apyETai xoouoTcotsiv. HeipiuVTai 8s xai oi dXXot ouv-
xpivovTs'; tco>; rcdXiv xtveiv xai Staxpiveiv. 'Ex SteoTO)-
to)v Sl xat xtvouue'vo>v oux euXoyov Tcotetv tt^v y^veotv.
Atb xai 'EutccooxXt,; TcapaXetTcei Tf,v iiz\ ttj; tptXoTTiTo;'
20 ou vap av T^ouvaTO ouaTrjoat tov oupavbv ix. xe/wpi-
cuivoiv uiv xaTaoxeuaijtov , ouYxptotv Ssrotwv St4 tt,v
tpiXdTT|Ta' ex Staxexpiusvtov y4p ouve'oTT)xev 6 xdojxo;
twv OT0t/Et'o)v. "Uot' avaYxaTov YtveoOat i\ kvbs xal
ouYxexptusvou. [v) "Oti usv toivuv cot! ^uctxrj ti;
v> xtvTjOt; IxaoTOu Ttov co>uaTO)v , T)v oi pta xtvouvTat
ouol rcapa tpuotv, tpavspbv ix. toutojv Sti 8' evta e/etv
(SvaYxaiov ^otctjv papou; xai xou^ott|To;, ix Ttov8e
SrjXov. KtveToOat picv Y«p tpajjtev dvaYxaiov elvaf et
81 ut| elet tpuoet ^otc^v to xivouuevov , dSuvaTov xt-
30 veToOat r; Tcpb; to ucoov r) aTtb tou ueoou. Eotw ^4p
to ujv i-f oS A aSapE;, to 8' Itp' ou B pdpo; e/ov,
cvr^vE^/Oo) Se to d6api; t^v TA, to Sc B Iv tw 1010
/pdvo) tt,v rE" (Jtetjto yip oioOr,oeTai to pdpo; e^/ov.
'E4v S^| StatpeO?) to otoijta to e/ov pdpo; to; rj TE
35 Tcpb; ttjv TA ( SuvaTOv ^ap outu; e/etv Tcpd; ti twv ev
auTto uopuov ) , ei to 67.0V (pe'p£Tat ttjv SXr.v ttjv F E ,
to udptov dvaYXT) iv to) auTto /pdvo> t+|V TA ipEpsoOat,
i')OTE toov otoOr;oETai to dfiaps; xai to 8dpo; e/ov o^TTEp
douvaTOv. '0 S' auTO; Xoyo; xai sVi xou^dTr,To;.
40 (10) *Eti 8' Et eoTat ti otoua xtvouuevov ut]te xou^ott.to
ur^Te Sdpo; s/ov, dvaYXT) touto Sta xtvEtoOat, Sta
81 xivouuevov aTtEtpov tcoieTv tt)v xivr,otv. 'Ercci ^4p
Suvauf; ti; f) xtvouoa , to 8' eXaTTOv xai to xousdtepov
6710 Tr,; auTr,; Suvdueo); TcXeiov xtvr,Or,oeTat , xexivr)-
43 0O0) to usv e^' 0) to A , to d6ape;, ttjv EE, to 8' iy
to to 15, to Sdpo; e/ov , iv to> too> /pdvo) tt,v V A.
AtatpcOEVTo; Srj tou jjdpo; e/ovto; oo')uaTo; w; f) T E
Tcpb; tt,v TA, ouufir^oETat to d^atpouuevov drcb tou
Sdpo; c/ovto; owuaTo; Tr,v I"E cj>E'p£oOai iv Toi iotp
60/pOVO), ETCEtTCSp TO 0^.0V £l>s'pSTO TT,V l'A. Tb YaP
Ta/o; e;ei to tou sXaTTOvo; Tcpb; to tou [xet^ovo; w; to
ueT^ov ooiua rcpb; to eXaTTOv. "loov dpa to dSaps;
oioOT)OSTat owua xai to Sdpo; e/ov ev tw auTto /pdvto.
Touto 5' douvaTOv wot' £'tcs'i tcovto; tou TcpooTeOs'vTO;
(310,301.)
tur, faciunt : si unum cst id qtiod movrt, uno inovcantur
motu neccssc cst ; quarc non sinc ortline movebuntur. Sin
vero ea qux movcnt , sunt infinita , etiam lationes infinil.-iN
esse neccssc est. Nam si finilx sint, ordo quidam erit. Non
enim quia in idcm non feruntur, inordinatio accidit; neque
enim nunc in idcni universa feruntur, sed ea tantum qux cju>-
dem generis sunt. (7) Praelerea, inordinate quippiam fieri,
nil aliud est quam fieri praeter naluram. Ordo cniin pro-
prius, sensibilium natura nimirum est. At vero et boc ab-
surdum est ac impossibilc, infinituin, inquam, inordinatum
motum liabere. Est eniin ea natura rerum, quam plures et
pluri tempore babcnt. Contrarium igitur ipsis accidit,
inordinalionem quidem csse secundum naturam , ordinem
vero et mundum prxter naturam. Atqui nihil eorum qu%
sunt sccundum naturam, fit forte fortuna. (8) Vide-
tur autem Anaxagoras lioc ipsuiu bene accepisse. Kx im-
mobilibusenim incipit conficcre mundum. Enituntur auteni
et ceteri , congregantcs , aliquo modo rursus movere ac
scgregare. Ex distantibus autem ac subeuntibus motum ge-
ncrationem facere , non cst consonnm rationi. Quapropter
et Kinpcdoclcs omittit eum motum,qui estin concordia. Non
enim uclum cunstituere potuissct, e\ separatis quidem t\-
struens, ob concordiam autem faciens congregationem. E\
segrcgatis enim elementis mundus est conslitutus. Quareex
uno tiat, et congregato, necesse cst. (9) Naturalem igitur
molum uniuscujusque corporum csse, quo non vi moven-
tur, neque prscter naturam , ex liis qnx diximus , patuit.
Esseautem necessarium, ponderis nonnulla corpora mo-
mcntum ac levitatisbabere.exbisdilucidum fiet. Dicimui
enim, necessarium esse movcri. Si vcro id quod roovelur,
mouientuin natura non liabet, licri non potest ut aut e
inedio aut ad mediuin moveatur. Sit enim a quidem pon-
dcre carens , [i vero liabcat |>ondus , atque transeat a quidcm
Y'js|iatiiiin, p veroa'qualiinlcmporcspatium ys: |>er majus
enim spatium, id quod pondus liabct, fcretur. Si igitur
corpus quod babct pondus , ca ratione dividatur qua se
liabet y e spatium ad y 2 ( potest enim ad partium siiarum
alii)iiam sic se babcre , nt y e sc liabct ad y ? ) , si totum pcr
totum ys fcrlur, pars codem teini>orc perYo fcratur, nc-
ccsse cst. Quare id quod pondere vacat, et id quod Csl
ponderis particcps, pcr srquale spatium tcmpore codeni
fcrctur : quod impossibile est. Eadcm ct in levitate ratio
lociiin babet. (10) Pratcrca, si qiiodpiam corpus el ponderis
cxpcrs, ct levitatis, motum subibit, vi moveatur necewe
est. Si vero vi movcatur, infiiiitiim cmcit motiim. Nam
qiium potcntia i|iiirdain sit ca qua? movet, id autcm quod
est niiniis ac levius, plus ab eadcm potcntia movc tur :
sil molum a qiiidem pondcre carens per ^e spatium, p vero
pondus , a?quali in tempore pcr y^. Si igiturdivisuin fuerit
id quod pondus babct, ea ratione qiiam ye ad^ 5 liabet,
(icl ut id quod aufcrctur ab eoquod pondus babct, a?quaii
in tcmpore pcr ys fcratur, qnoniam totum per y? niovc-
batur. Celeritas enim minoris ad celeritatem niajoris itascse
babcbit, ut inajus rorpus se liabcl ad mintis. Per a?quale
ergo spatium ct id quod ponderc vacat , el id quod est pon-
deris parliceps , tempore eodcm fcrctjir : quinl quidcm ficri
ncquit. Quare si omni quovis proposito pcr majus spatium
 (3l'l,TO2.) DE (LELO LIB. III. CAP. III.
UEt![ov xtvrjaETat StdaTr,ua to dSapl, , aTrstpov av cf.1-
potTO. <I>av£pbv ouv 6'ti dvayjai Ttav coiua pdpo; eystv
f) XOU^OTTjia TO 3lO)piauEVOV. (n) 'EtceI 0£ cpuatc; usv
eotiv f, iv auTto urtdpyouaa xtvrjaEto, ap/Y] , ouvaut?
s 3' T| Iv dXXw vj dXXo , xtvr,at<; Sl r, ulv xaTa couatv f, Se
jjtaioc; Tcaaa , ttjv uev xaTa epuatv , oiov tio Xi'0o> tt,v
xotTto , Oarrov tcoitjoei to xaTOt Suvautv, tt,v Ss Ttapa
tpuatv SXoii; auTrj. Hpbe, ausoTEpa os toaTCEp opYavto
y prJTat tw dspr Tts':puxE -v ip ouro; xai xoucpoi; Etvat xai
10 ,8apu,. Tt,v uev ouv avto TtotT,OEi tpopiv ~ xoucpo; ,
flrav toaOrj xai Xa6») tyjv dpvf,v tXTto Trj; ouvauEojt;, tt,v
Se' xottto TcdXtv ^ papuV toarcEp vip Ivacpdvliaaa Ttapa-
Stoojstv IxaTEpo). Atb xai ou TtapaxoXouOouvToc; tou
xtvi-oavTOc; cps'psTat to jlia xivr,0s'v. Ei yip uf, toioutov
15 ti to atoua UTCTJpyEV , oux av f)v f, pia xtVTjaii;. Kai
TT,V XaTOt tputJlV S' IxdaTOU XlvrjtTlV CUVSTCOUpi^Sl TOV
«utov TpoTcov. Oti uev ouv drcav f) xoucpov fj |3apu,
xai Tttoe; ai Tcapa tpuatv syouat xivrja£i<; , Ix toutojv
cpavspov. (12) Oti 3' oute TcotvTtov icTi ymaic. ouO'
20 a-Xox; ouSsvo'; , SfjXov Ix tcov TcpoEipr,UEvo>v aouvaTOv
yip TtavTOc; ctouaTo; Etvat ylvEatv, ei uf, xal xevov
Etvat ti SuvaTov XEytoptauEvov ev o> yap scTat totcoj
TO Y'VOU£VOV, £1 lySVSTO, Iv TOUTtp TtpOTEpOV TO XEVOV
dvaYxatov Eivat atouaTO, ur,0Evb<; 5vto<;. *AXXo uev
t> yrip i\ dXXou aojua Y'YVS(I®al SuvaTOv, oiov i\ ds'poc;
mjp, cTXo)t;o' £x uriOEvbt; aXXouTtpouTcdpyovTOc; ueyeOou,
douvaTOV udXtaTa uev Y<Jtp ex SuvduEt Ttvbc; ovtoc; ato-
uaTO? £v£pY£t'a yevoit' av atoua. 'AXX' e! to SuvduEt
3v aoiua utjOev estiv aXXo atoua IvEpYEta TtpoTEpov,
M x£vbv faTat XEj^ioptauEvov.
CAP. III.
AotTcbv 3' eItceiv ti'vo)v tI Isti fittdK; atouaToiv,
xai ota ti laTtv. 'EtceI ouv ev itTcaaiv t) yv'~j011; $'*
Toiv Ttpo)Tiov, TtptoTa 3s Ttov IvuTtapjr ovto)V Tti aToiyEta,
ax£TCT£ov Ttoia Ttov toiouto)v ao>uaTtov laTt aTotyEta,
3:. xai 3t4 t( laTtv , E7t£iTa u£Ta TauTa Tto'aa te xat tcoT*
aTTa . (») Touto 3' saTat tpavEpbv utcoOeuevoi; tic; Iotiv
r, tou OTOivEtou cpuatt;. "Eotoj St^ otoi/eTov twv ao)-
uaTo>v, ei; 0 TaXXa aojuaTa StaipEtTat, IvuTcdpyov
SuvaUEl i!\ EVEpYEta- TOUTO Yap TCOTEpo);, tTl du3)tat>T,-
40 r«;atuov. Auto 3 lativ dSiatpETov ei<; ETEpa Tto £*OBf
toioutov Yap "" w aTot/Etov fiitavTEc; xai Iv tStitaat
j3ouXovTat Xeyeiv. (3) Et Sr, to Eipr,u£vov eoti aTot-
yeTov, dvdYXT) Etvat aTTa TotauTa Ttov aojuaTtov. 'Ev
pilv Yap aapxi xal t^uXo) xai IxdaTO) Toiv toioutiov
4a EviaTi SuvduEi Ttup xai y>1" tpav£pa yap TauTa i\ exei-
vo>v IxxptvouEva. 'Ev 3i Ttupi aip; r, $uXov oux Ivu-
Ttdp/ouaiv , oute xaTot Suvajjttv oute xaV IvlpYstav
t;£xpi'v£TO Y<ip dv. 'Ouottot; 3' ouS' £t £v ti udvov Etr,
toioutov , ouS' Iv IxEtvo»- ou y»P Et EaTat aiptj t) Sotouv
m t| Ttov dXXo>v Stiouv , owTcco tpaTt'ov IvurcdpyEtv SuvdttEt,
dXXi TcpoaO£o)pr,TEOv tic. 6 TpoTto; tt;<; yeve^oeox;. Avac;-
ayo^pai; 3' 'EutceSoxXei IvavTtox; Xe'yei TCEpi Ttov aTOt-
415
iil movebilur quotl pontlcre carct, pcr inRnitum utique ferri
polest. Patet igitur, omnc ilcliiiitum corpus , pontlus aut
levitatem liabere. (II) Quum autem natura quidem itl
sit principiuro motus, quod est in ipso, potenlia autem itl
quod cst in alio, ut aliud est ; atquc motus alius sit secun-
dum naturam , alius violentus : naturalem quidem motum
celerius faciet id quod potcntia movct, ut eum quo lapis dc-
orsuin fertur; eum autem qui cst praeter naturam, omnino
potentia ipsa. Ad utriimque autcm utitur aere ipso ut
instrumento : cst cnim liic aptus et lcvis esse et gravh.
Lationem igitur eam qua sursumitur, faciet uti lcvis, quum
pulsus fuerit principiumquc sumpserit a potentia ipsa :
lationem autem eam qua descendittir, faciet uli gravis ;
potcntia enim , quasi vim impressam tradit utrique. Qna-
propteret non scquente co quod movit, id ferlur quod
prater naturam est motum. Si enim non tale qtiid corpus
esset , violentus motus sane non essct. Motum eliam se-
cundiim naturam cujusque , modo eodem adjuvat . Onine
igilur corpns aut leve essc, aut grave, et quomodo sesc
habeant in bisce molus pracler naturam, cx iis quae dixi-
mus, patet. (12) Est autcm manifestum ex dictis, nequc
omnium neqtie nullius siinpliciter generationem corporis
essc. Impossibile est eniin, universi corporis generatio-
ncmesse, si non ct vacuum csse quid scparatum potest.
Quo enim in loco id quod gcneratur, erit, quum fuerit
orttim, in lioc prius vacuum csse, si nulliim sit corpus,
neresse cst. Aliud enim cx alio corpus fieri potest, velut ex
aerc ignis : sed omnino cx nulla alia antecedcnte magni-
tudinc ficri impossibile esl. Maxime cnim cx potentia-cor-
pore, corpus-actu fieri potcst. Scd si id quod est potentia-
corpus.non est prius aliud corpus-actu , separatum va-
cuum erit.
Rcstat autcm dicere, quorum sit corporum generatio, et
quam ob causam sit. Quum igilur in omnibus cognilio sit
per prima ; prima vero eorum qua.' insunt , sint elementa :
prius quscnam, et cur sint talium corporum elemenla,
dcinde quot et qualia sint , considcrandum esse videtur.
(?.) Hoc autem dilucidum fuerit , si siipposuerinius quscnam
sit ipsius elementi natura. Sit igitur id corporum elementum,
in quod cetera corpora dividuntur, in quibus inest poten-
tia , aut actu. Hoc cnim utro modo se liabeat, adliuc ambi-
gitur. Ipsum autcm est in forma diversa indivisibile. Tale
quid enim omnes ipsum elementum et in omnibtis dicere
volunt. (3) Quodsi id quod est dictum, est clementum ,
lalia quaedam corporum esse necesse cst. In carne enim
ac ligno, et similibus, inest potentia ignis atque terra.
Manifeste enim cx illis brec segrcgantur. In igne autem
caro aut lignum non inest, ncque potentia, neque actu : si
enim iuesset, segregaretur. Similiter neque si unum quid so-
lum sit tale, in illo cst : neque enini si caro, aut os, aut
quodvis ccterorum erit , inesse potentia continuo est dicen-
dum : sed antea quisnam sit generationis niodus, est con-
templandum. Anaxagoras autem de elementis contrario
modo atque Empedocles dicit. Hic enim ignem et terrani,
 416 HF.PI OYPANOV r, t.
ystwv. 'O tj.lv fip rrup xai yrp "ai toc auaTOtya
toutoic OTOtyEta ipriaiv etvat Ttov aojptaTwv xat ovvxec
cOat icdvT' ex toutwv, 'Avajayopa; Se TouvavTtov Ta
f ap 6u.otou.EpTJ aTotyeTa ( Xe^w S' otov adpxa xal Sotouv
6 xai twv toioutojv ixaaTov ) , ae'oa S£ xai Tcup (JUffJta
toutojv xai Toiv dXXwv OTrepjjiaTojv Tcdvcojv elvat yip
IxaTepov auToiv e; aopotToiv 6u,oiou.Epwv TcdvTwv i^Spoi-
au.£vwv. Atb xai ftYveaOai ttoivt' ix toutwv to yotp
Trup xai tov aiOepa TcpoaaYopsuEt TauTO. 'Etcei S' iaTi
10 TcavTO; ipuatxou aoju.aTOC xtvrjatc, oixEta, twv Ss xivtj-
asojv at uiv ajrXal at Ss fjttXTai , xai at u.sv jjuxTai
Toiv U.IXTWV at Ss aTcXaT twv otTrXwv Etit , tpavEpbv Sti
ecrTai drra aoWaTa aTcXa- etoi yapxat xtvrjsetc aicXai.
"iioTE SrjXov xat 6'ti ECfTt (TTOty eta xai Sti Tt sotiv.
CAP. IV.
15 Ilo'Tepov 0£ TCETC£pa5u.eva?l aicEtpa, xai et TceTcepa-
au.e'va , irdaa tov dpt6u.dv, lTcdu.£vov av eTt) (txotceTv.
IIpojTov uiv ouv 6*Tl OUX EOTIV dirEipa , xaOdrcEp OlOVTat
Ttvec , OewprjTsov , xai TcpoiTov touc rcavTa Tot 6u.oio-
u,£prj OTotyoTa tcoiouvto;, xaOdrcsp 'Ava^aydpac OuOeic,
■iv yip T"v outwc. drjtouvTwv dpOoJ; Xau.6avEt tb aTOiyEiov
6pwu,EV ^ap TcoXXa xai twv u.ixtoiv awudTorv eU 6u.oto-
u.spr) StatpoujjiEva , Xe'y(o S' otov cdpxa xal dcrrouv xai
^uXov Xai XlOov. "iioTT' EtTTEp TO OUvOiTOV OUX £0"Tt
cfTotyeiov , ouy otTcav eaTat to ouotouepe; OTOtyeTov ,
-'■> ctXXi to dStaipETov £tc ?TEpa toj eTSei, xaOarcEp EipviTai
TrpoTEpov. (») "Eti S' ouS' outojc Xau.6otvovTac to cttoi-
y_£tov dvdtYxri Trotstv dtTcetpa- TcdvTa yap TauTa aTCoSo-
O^cfeTat xai TceTcepaapiEvojv ovtojv , £av ti? kiGy to
outo Yap TcotTjcrei , xav Suo rt Tpta ptdvov »[ TotauTa ,
3u xaOaTcep iTrtyetpEt xal 'E(jitceSoxX?)i;. (3) 'EtceI Yap
xai 6)? outoTc cfuu.6aivEt u,r) Tcdvra tcoieTv il 6u.otO[Jui-
ptOV ( TCpOCftOTCOV YOtp OUX ix. TTpOCfOJTCOJV TTOlOUCflV , ouS'
dXXo tcov xaTa tpuotv £oryr)u.aTiCfu.£'vojv ouOev), tpavepbv
6*ti TCoXXto ^eXtiov TCETC£parj-(jtE'vac icoiEtv Ta? dpydc,
si xai TauTa; to? dXaytoTa; TcdvTojv yt tojv auTtov jxeX-
Xo'vto)V SEtxvuoOat, xaOdrcEp d;toucft xat ot iv toic
u.aOr)U.acftv de) ^ap Ti? Tt£TCEpacfu,£var; Xau.6dvouiriv
dpya? ?| tw eiSei T) tw tcoow. (4) "Eti ei awu.a ooj-
u,aTOc iTEpov XE^ETat xaTixii; oixeiac Sta^opdc, at Se
*» twv cfwu.aTwv Staiyopat TC£TC£pacfu.Evai ( StaopEpouoTi
^ip toIc ato6r)ToTc, TauTa Sk TCETCEpavTaf SeT Se touto
SetyOrjvat ) , cpavepbv 6iti xai Ti OTOiysTa dvaYxr, tce-
Tcepaou.dva elvai. (&) 'AXXi u.r)v ouS' wc ETSpot Ttvec
Xeyouoiv , otov AeuxiTcrcdc Te xai Ar)u.dxptTOi; 6 'AfiSrj-
«j p(Tr)i; , euXoYa Ta ouu.6atvovTa- a^aai ^ip eTvat Ta TcpwTa
u.£Y£'Or) tcXtiOei u.£V aTCEipa ptEYeOet Se dStaipETa, xai
ouV i\ Ivb; TcoXXa Y'Yv£o6at out' ix. tcoXXwv ?v , dXXi
Trj toutwv auu,TcXoxr) xai TCEptTcXE^et tcovto YEvvaaOat.
TpOTcov Y"p Tlva xai o&toi rcdvTa Ti 6vTa Tcotouatv
£■» dptOfjtouc xai i; dpiOu-wv xat ^otp ei u.r) aatpioi; SrjXou-
atv, 6'ptwc touto pouXovTai \iftiv. Kai Tcpbi; toutoic ,
ETcsi Sta^Epet Ti awu.aTa ayr^jjiaat», drcEtpa Si xi
(302, IOJ.)
cclcraque ejustlem seriei corpora , eleiuenlarorporum ess<>,
ac omnia ex liisce conslare dicit : Anaxagoras vcro contra-
rium asserit. Ea enim quae sunt similium partitim, car-
nem, inquam, et os, et quixque talium, elementa esse
dicit ; aerem autem, et i&niem, liorum ac ceterorum omniuni
seminum mixturam esse. Utrumque enim ipsorum, ex uni-
versis invisibilibits similium partium congregatis esse dirit.
Quapropter et omnia ex bis esse censct : ignem enim et
selhcrem idem appellat. Quum autem omnis naturalis cor-
poris sit proprius motus, niotus autem partim simplirrs
sint, partim mixti, et mixtorum sint mixti, simplicium sim-
plices ; patet, corpora simplicia quaedam cs.se. Sunt enim
et simplices motus. Quarc et elementa esse , et cur elementa
sint , constat.
Consequens autem est, utruin sint finita, an infinila, et
si finita sint, quem numerum subeant , ronsiderare ac
contemplari. Primum igitur infinita non csse , ut quidam
arbitrantur, contemplandum esse videtur. Et primum eos,
qui universa, qu.x sunt similium partium, etetnenta U-
ciunt, ut Anaxagoras, in medium afTeramus. Nemo enim
eorum qui ita censent, recte accipit elementum. Videmus
enim et multa mixtorum corporum, ut carnem, ossa, la-
pidem , lignum , in similes dividi partes. Quare si compo-
silum non est elementum , non omne quod est similium
partium , est elementum , sed id quod in diversa specie di-
vidi nequit, ut antea diximus. (2) Praeterea, neque sic
elementum sumentes , facere infinita necesse est : omnia
enim eadem reddentur, etiamsi si suut finita, si quis sum-
pserit. Idem enim faciet, etsiduo vel tria talia solum sint, ut
et Kmpedocles facere conatur. (3) Quum enim ipsis et boc
pacto non omnia ex similes partes habentibus facere atci-
dit ( faciem enim non ex faciebus faciunt , nec aliud quic-
quam eorum quae secundum naturam sunt figurata ), patet
longe mclius esse , principia facere finita , et liax quam 1111-
nima, si eadem omnia demonstrari possint, quemadmodum
et Matliemalici censent. Semper enim aut forma aut qnan-
titate , finita principia sumunt. (4) Prxterea, si corpus a
corpore diversum propriis dlfferentiis dicilur, corporum
autem difTercntia; sunt finita; ( ipsis enim sensibilibus dif-
ferunt, atque lisec sunt finita , quod quidem demonstretur
oportet ) ; patet et elementa necessario esse finita. (5) At
vero neque, ut alii quidam dicunt, velut Leucippus et Al -
derites Democritus, ea quaeaccidunt, consentanea sunt ra-
tioni. Primas enim magnitudines multiludine quidem m-
linitas , magnitudine autein indivisibiles esse dicunt : et
neque ex una multa fieri , neque ex multis iiuum , sed I1.1-
rum complexione et circumplexione oninia generari Et hi
namque quodam modo numeros universa quae sunt, atquc ex
numeris faciunt. Etsi enim non dilucide dicunt, lioc Umen
diccre volunt. Et insuper, quum figuris corpora differant ,
figurac vero sint inlinila: , inlinita et ipsa simplicia cor[iora
 (.303.) DE C/ELO LIB. III. CVP. V.
o/r|uaTa, arcstpa xat Ta atTtAa aoiuaTa cpaatv Etvai.
llfiov os xai Tt IxdaTOu to o~/r,u.<x Toiv otoi/suov, oJOev
ibtiouopioav , dXXi udvov tw -rcupi tt,v ocpaTpav drcs-
Sooxav ds'pa 8s xai u8o)p xai TaXXa uiyiQu xai ut-
6 xpOTT|Ti SieIXov, i>q ouaav atjToJv ttjv cpuotv otov Ttav-
trrcspuiav TC»VTO)V TO)V OTOI/e(o)V. («) IIpolTov ujv ouv
xai toutoi; toutov du.apTT)u.a to u.t| TCETCEpaauivac,
XaSsTv t&c, ap/ac,, i;bv drcavTa TauTa XiyEtv. Eti
8' £t U.T1 OTCEtpot tuv oo)u.aTtov al Stacpopai, SrjXov oti
io oux EOTat TacTOi/ETaaTUipa. Ilpcnoi toutoi; dvaYxr)
ua/£oOat TaT; uaOriuaTtxalc, iTCiatrjuatc droua ooi-
uaTa XEyovTa;, xai TCoXXi Ttov Evodcjow xai Ttov cpatvo-
ue'viov xaTot tt,v aToOr,otv dvatpslv, TTEpt tov £tpr,Tat
rcpoTEpov ev toT? TCEpt /pdvou xai xtvrjoEO);. (7) Aua
ifc 8e xai ivavTia Xs'yeiv outouc; aiiTotc, dvaYXT)' dSuvaTov
Y&p dTOixoiv ovtiov Ttov OTOt/etoiv (xj-fEOEi xal u,txpdTr,Tt
otacpfpEtv ds'pa xat frp xat uiojp- ou -pp oTovt' i\
• dXXr]Xo>v YtYvE^Oar utcoXeij/ei ydp dsi Ta u.e'YtOTa 00')-
uaTa ixxptvdusva, oaai 8' oBto) Y'Yv£<7^al uoo>p xat
20 dtpa xai y?,v i\ dXXr,Xtov. (s) "Eti ouos xa^i ttjV
toutiov urcdXr/j/tv 8o';siev dv aTcsipa YtYv£0"al Ta otoi-
/ela, EtTCEp T& usv otouaTa 8tacps'psi a/rjuaai, T& Sl
cr/rjuaTa rcdvTa ouYXstTat e"x Tcupaui'8o>v, Ta usv euOu-
Ypau.ua i\ EJOuYpduuojv, rt 8s acpaTpa i\ dxTto uopttov.
36 'AvaYxr, Y&p Etvat Tiva? dp/ic. twv o/r,uaTO)v. "iioTE
eite uta eTtsouo eite TcXEt'ou;,xai t& dirXa oiouaTa to-
orauTa EOTat TOTcXr,0oc,. (9) Eti8' EtixdoTto uEVTtovoTot-
/Et'o)v EOTt Ttc, oixsta xivr,otc,, xai r\ tou arcXou oo')uaT0;
aTcXri , u.rj Etot 8' at drcXaT xtvrjoEtc, aTCEtpot oti to ur,TS
so Ti? drcXai; «popi; TcXstou? Elvat ouotv u.t,te toui; tottouc.
drcEtpou?, oux iv £tr| ou8' outoji; aTCEtpa t& OTOt/Eia.
CAP . V.
'EitEi 8' dvaYxr) TCETCEpdvOat Ti CTMyeTa, Xotrcbv
crxE''jJ/aoOai TCOTEpov tcXeuo EOTat •?, sv. "Evtot Y"? 'v
udvov uTcoTtOEVTat, xai touto oi uev tlSoip, ot 8' dtpa ,
Js ot 8s Tcup, oi 8' uoaTo; uiv XsTCTOTEpov dspoc os tcuxvote-
pov, 8 TCEpts/Eiv tpaoi TcdvTac, touc. oupavou; aTCEtpov ov.
*0oot uev ouv to 2v touto Tcotouotv u8o>p r) d£pa r, uoa-
TOC, UEV XETCTOTEpOV O£p0« OE TCUXVOTEpOV, EIt' EX T0UT0U
TcuxvoTT|Tt xai jjtavdTTiTi TaXXa Y£vvtootv, outoi XavOd-
40 vouotv auToi auTou; dXXo ti TcpoTEpov tou otoi/eiou
TCOtOUVTEC,* EOTl ^ip T] UEV Ix TtOV OT0t/EtO)V YEVEOI? OUV-
Oeou;, to; o^aotv, r\ 8' ei? Ti OTOt/Eta SidXuoic, o>ot'
dvaYXT, TCpOTEpOV Etvat T^ tpuOEt TO XETCTOUEpEOTipOV.
EtCEI OUV (paoi TCaVTlOV TtOV 00)U.aTO)V TO TCUp XETCTOTaTOV
45 tivat, TcptoTov av Etr, T^ ipuoEt to Tcup. Aiacps'psi 8' ouOe'v
dvaYXT) ^ip ev ti twv dXXo>v Eivat TcpoJTOv, xai jjtr) to
iju-oov. (2) Eti oe to u,ev tcuxvottjTI xai u.avoTT|Ti TaXXa
YEvvav ouOev Sta^spet •?, XETCTOTriTt xai Tca/uTT|Tf to ijlev
Y&p Xetctov uavdv, to 8e Tca/u pouXovTat ETvat tcuxvov.
60 UdXtv 8s TbXsTCTOTT|TixaiTca/uTriTiTauTbvxai to ixsye-
Oei xai u.ixpoTTjTr Xetctov u.iv ^ip to u.txpou.£p£c;, ica/u
ce to (jttYaXouEpE';- to y^P iTCEXTEtvdusvov ini tcoXu
AIUSTOTKI.BS. II.
417
isse dicnnt. Qn.Tnam aulem sit tiniuscujusqiie elementi
(igura , nihil rlcfinierunt , setl igni solum rotundam tribuero
(iguram : aerem vero , aquam , ac cetera, magnitudine
parvitateque divisere : qnia natura ipsorum sit ul nmniiim
semen elemcntorum. («) Primuni igittir idcm etipsos er-
ror coinitari videtur, non finita ipsa principia sumere, quum
omnia eadem ipsis dicerc liccret. Deinde si corporum diffe-
rentiae non sunt infinitx, patct eiementa inlinita non esse.
Prarterea individua corpora csse diccntes, matliemalicis
scientiis adversentur, compluraqne eorum qux stih opinio-
nem omnium cadunt,et eorum quae sensu percipiuntur,
c metlio tollant, nccesse est : dequibus antca diximus in ih
qure de tcmporc ct motu dicebantur. (7)EI insupercontraria
ipsos diceresibi ipsis nccesscest. Impossibile est enim, si ele-
menta sint individua , aerem, aquam ac terram magnitu-
dine |iarvitateque differre. Est enim impossibilc, e.\ sesc
mutuo gcncrari. Corpora namqiie maxima , si segre^entur,
scmper deficieut. At hoc pacto terram aquam et aerem
vicissim ex sese fieri dicunt. (8) Prirterea , neque horuin
sententia, infinita ipsa elementalieri videbunlur : si corpora
quidem figuris differunt , ligura' vero omnes ex pyramidi-
busconstant;rectarumquidem linearum , ex iis qu.ne sunt
rectarum linearum ; sphsera autem , ex partibusocto. Sint
cnim aliqua prinr.ipia figurarum, neccsse est. Quare sivc sit
unum, sive duo, sive plura, etiam simplicia corpnra tan-
tam multitudinem babebunt. (9) Prreterea, si cujusque
quidem corporis motus est proprius quidam , simplicisqup
corporis mottis est simplex ; simplices autem mottis infimti
non sunt, propterea quod neque simplices lationes plures
quam duse sunt, neqtie loca sunt infinita : ne boc quidem
sane pacto ipsa clemcnta infinita crunt.
Quoniam antem Imita esse necesse estelementa, conside-
rare rcstat utrum plura sint an unum. Quidam enim unum
solum esse supi>onunt : et horum alii aqtiam, aliiaerem, alii
ignem, alii aquaquidem subtilius, aere vcro densius, quotl
quidem ca>los univcrsos, quumsil infinitum, inquiunt con-
tincre. Qui igitur lioc unum aquam aut aerem faciunt, aut
aqua quidem subtilius, aerc verodensius, deinde ex hot: rari-
tate cetera densitaleque gcncrant , ii sane ignorant, aliquiil
aliud eleniento se facere prius. Generatio enim ex clemen-
tls compositio est, nt dicunt : ad elementa vcro profcctio ,
dissolutto. Quare et id quod est subtilium ma^is partinin,
natura prius esse necesse est. Quum igilur oinnium corpo-
rum ignem subtilissimum esse dicant , ignis natura ror-
porum primum erit. Niliil autem refert. Iiiiiiii enim quip-
piam ceterorum, et non medium ipsum, primum esse
nccesse est. (2) Praeterea, raritatc ac densitate cetera ge-
nerare, et subtilitate atque grossitie , nihil differt. Subtilc
cnim, rarum ; grossum autem,densum esse voltint. Sub-
tilitate rnrsus atque grossitie, et magnitudine ac par-
vitate idem est. Subtile est cnim, quod parvarum; gros-
sum, quod magnarum partium cst. Quod enim ad mul
 418 IIEPI OTPANOT r, s.
XeTCTOV, TOIOUTOV 0! TO EX UlXpfov (JtEptOV OUVEOTOC. "jUot'
outoTc ouuSafvEt uurytOsi xai utxpdTr,Ti otatpeTv Tr,v
twv aXXtov ouofav. Outio oi oiopj£ous'voic otTcavTa
auu€r,asTat XsyEtv Tcpo'c Tt, xal oux EOTat aTrXoic to txiv
6 rcup to o' iiotop to 3' <xr]p, oiXXa to auTO Tcpbc u.ev tooe
itup, rcpbc os ti aXXo ar,p, 6'tcep au(j.6afv£t xai toic TcXsfo>
jjlsv to OTOt/ETa Xs'youoi, ueyeOei oi xat jjttxpOTTiTt ota-
<ps'petv tpoiaxouatv etceI fap Tto Tcoafji SllOptOTai SXaOTOV,
ESTat ti? Xdfo; rcpbc diXXr,Xa Toiv pUYsOtov, oiaTe t&
iu toutov E/ovTa tov Xdyov Trpb<; aXXr,Xa avayxri to uiv
Ot£'pa Etvat TO OS TCUp TO 0£ ^W TO 6" t/5t))p, OtOt TO EVU-
TCOp/ElV £V ToT; uet^OOl TOUC, TtOV sXaTTOVO)V Xdyouc,.
(3) "OaOl 0£ TCup UTCOTlOsVTal TO OTOt/ElOV, T0UT0 U.EV
JtassuYouatv, aXXa 5' auToic avayxaTov aXoya auuoaf-
15 VStV. Ot U.EV yap aUToiv O/rjjja TCSptOlTCTOUOl TO) TCUpl,
xaOaTCEp ol Tr,v Tcupaufoa tcoiouvtec, xat toutov oi uiv
OtTcXoUSTEpO)? X£Y0WT£> OTtTtOV UsV a/TjUcfTOjV TUrjTlXlO-
TaTov rj Ttupaufc, Toiv oi atouotTtov to r.up- (1 ) oi 5i xou-
']/OT£'po)i; Toi Xoyo) TcpoaaYOVTEc. OTt Ta uiv o"t.')u.aTa
M TtcfvTO OUYXElTat EX TOU XsTCTOU.SpSaT0lT0U , TOt OS 0-/TJ-
jjtaTa Ta OTspea ex tiov 7tupauiSo>v, uits-z tTtei Toiv uiv
co)U.otTO)v to Ttup XsTCTOTaTOv, Tojv oi c/r,uoiTtov r) Ttupa-
uic u.ixpou.EpsoTaTOv xal TtpfoTOv, to os TcpfoTOV oyrjaa
tou rcptoTou aojuaTOc, 7tupau.ic av sir) to Tcup. (6) Ot ol
'J5 TCEpi utiv <7"/r'u.aT0<; ouoiv otTto^atvovTat, XsTCTOU.Epc'crTa-
TOV Ss (JtOVOV TCOtOUJlV, ETCEIt' EX TOUTOU tJUVTlOsUE^VOU
tpaoi YfYveoOat ToiXXa xaOotTcsp av et c;urjt3)uo'0)u.s'vou 'j/r,-
YfJtaTOC. 'A(J.cpoT£'pot<; Ss TauTOt <juu6afv£t Sutr^sprj- ei
u.£v yap aToptov to TtptoTOv at/itjta tcoiouoi, TcoiXtv rjiiouoiv
mi oi TcpoTspov Etpr,u.£voi Xo'yoi TCpOC TauTr,v Tr,v utcoOeoiv.
(») "Ivct oux evOE/STai touto XeyEiv tpuaixoic. SouXoue-
vouc OstopsTv. Ei Y*p aTcav triou.a owuaTt auu6Xr,T0v
xaTot to ttooov, e/et 0' txvoiXoYOV Ta usYsOrj Toi te Toiv
iototouEpoiv upbc aXXr,Xa xai Ta Toiv aTTOivetfdv, olov
35 Ta tou TcavTOC uoaTOc Tcpbc tov tiTcavTa as'pa xai tou
OTOtvEtou Tcpbc to otoiveTov, 6u.o(o)c oe xai t-Jii Toiv
aXXo>v, 6 0' dr,p tcXeiwv tou uootoc xai 6'Xtoc to Xetcto-
uEpsoTEpov tou Tca/uuspEOTEpou , (favspbv 6'ti xat TO
otoivsTov t),aTTOV EOTat TO tou uSaTOC rj tou ot£poc. Ei
•III OUV TO eXaTTOV U.£YEOOC EVUTCofp/ElTW UEt^OVl, SiatpETOV
- av etvi to tou a£'poc OTor/Etov. '12oauTo>c 6e xai to
TOU TCUpOC Xai ciXo)C TtOV XETCT0[Jl£p£aT£'pO)V. (7) Ei OE
otatpsTov, Toi; uev a/_r|tjtaTi!|ouoi to irup auu.6'/io£Tat
ur] slvat to tou -rcupbc UE'poc Ttup ota to ur) ouYxeiaOat
45 Tr.v Tcupaijttoa dx Tcupautoo)v, eti os ur, tc3v ofoua stvat
'?, OTOf/EtOV -?| EX OT0l/_£l'tOV (tO Y"p 1*500? TOU TCUOOC
oute 7t'up ouO' ?Tepov OTOt/eTov ouoev), (s) toic oi Toi
UEYeOet SlOpiiJoUOl TTpOTEpdv Tt TOU OTOl/El'oU OTOt"/£tOV
Etvat, xat tout' eic aTCEipov JiaSfc^Eiv, eiTcep tSfrcav ooitjta
mi Statperbv xai to uixpouepE'aTaTov OTot/eiov. (o) "Eti
8e xai toutoic aujjtfiafvet Xe^etv wc TauTov -rcpbc (Jtsv
tooe Tcup ^oti', -rcpbc aXXo o' oir^p , xai TcaXtv u6o)p xal
Y?j- (10) Kotvbv ii Tcaatv au.oipTr,ua toTc £?v to otoi/eiov
uTcoTtOtuEvotc to utav u.dvr,v xfvrjaiv Tcoteiv avuotxr,v,
(ivi,m.)
tuin exlenditnr, itl snbtilc est : lale autem itl est, qumli \
parvis partibus conslat. Quare accidil , ipsos magnitudine
ac parvitate substantias dividere ceteroruni. Accidit aulein
ita definientibus, universa ad aliquid dicere. Atquejam
nonerit absolutc aliudignis, aliutl aqua, aliud aer ; sed ideni
est ad lioc ignis, ad alii|tiid aliud aer. Quod qthdem iis quo-
que accidit, qtii plnra qtiidem elementa esse aiunl, magni-
tndineautemet parvitatedifferredicunt.Nam quum unum-
quotlqiie quantilale sit definitum , aliqua ratio niminmi
inler ipsasmagnitudineserit. Quare eoruni qua? Iianc ralio-
nem habcnt , aliud aerein , aliud ignem , aliiul terram, aliu.l
aquam esse necesse est : proptcrea quod in majoribus ra-
liones minorum insunt. (3) Qui vero ignem elementuni
ipsum supponunt , hoc quidem evadunt ; alia vero ipsis acci-
dere absurda necesse est. Quidam enim ipsorum , igui figu-
ram adjungunt, ut ii qui pyramidem faciunt. Quorumqui-
dam simplicius dicunt, pyramidem quidem dicentes id esse
quod maxime fi^urarum incidere potest, ignem autem cor-
ptTiiiii. (4) Quidam probabilius, corpora quidem universa
c\ eo composita essc , quod est omnino maxime subtilium
partium, solidas vcro figuras ex pyramidibus constare di-
centes. Quare quum corporum quidcm ignis sit subtilissi-
mum, figuraruin vero pyramis maxime parvarum est par-
liiim, .■tlqiii.' prima ; primaquefigura primi sit corporis : ignis
profecto pyramis erit. (6) Quidam de figura quidem niliil
dicunt; sublilissimarum autem partium solum elemenlum
i(isiini faciuiit : deinde ex lioc compositioncm subeunte,
cetera fieri dkunt : perinde ut o?ris arena: conflaulur.
[jtrisquc autem cadem difficilia accidunt. Nara si primuui
corpus individuum faciunt , illx raliociiiationes quas antea
diximus, ad lianccandem bypolbesin, ut palet, redihunl
(0) Practerea, si naturalitcr contcmplari volunt, lioc dicere
ncqueunt. Nam si omne corpus atl corpus quantitate com-
parabile cst, magnitudines autem similitudjnem subeunt
rationis, et similium partium inter se, et elementorum ,
velut universa: aqune ad aerem universum , cl elemenli ad
elemcntum , et in ceteris eodem modo , et aer m.tjor e>t
aqua, et omnino id quod suhtiliorum est parlium, eo qutxl
est grossioruni : patet, et elenicntum aqua» minus quani
acris essc. Si igitur magnitudo minor inest majori , ele-
nientum sane aerisdivisibileerit : ct ignis idcntidem ipsiu*.
ct eorum omnino quae. subtiliorum partiuin snnt. (7) Sin
divisibilc faciunt ii qui itiiii figiiram tribuunt , cveniet, par-
tcm ignis ignem non essc , propterea quod pyramis non i-x
pyramidibiis constat. !■ I item, non omnc corpns elemeatum
esse, aut cx eiementis constare. l'ars enim ignis , nec ign s
est, necaliud elemcnlum iilliiin. (8) lis mmo qui magnilu-
dine dcfiniunt evcniet , prius quid elemento elemenlum esse,
atque lioc in inlinitum abirc, si omne corptis divisibilc est ,
et quod parvarum maxlme partium est elementum. (9) Prae-
terea , bis etiam accidit , idem ad boc ignem esse dicere ,
atl aliml aercm , et aquam rursus , ac terram. ( 1 0) Commune
autem pcccatum universis est , qui elcmentum unum su|>
 (3114,305.) DE C/ELO LIB. III. CAP. VI.
xctt jrdvTtov T/,v auT/,v. 'OpoiuEV Y«p tc5v to cpuctxbv
ooiua xivr^cEoi; s/ov dp/r]v. Ei ouv diravTa t& cto-
aaTa sv ti soti , jcdvTtov av Etr, uta xtvr.at; • xai TauTr,v
dvayxatov 6'ao>j:sp av tcXeuov •yi'Yvr,Tat, xtvETcOat uaX-
i> Xov, oioTCEp xal to Tcup octo av tcXeTov YtyvrjTat, cpEpETat
65ttov dvio tt,v a&TOu tpopdv. SuuGatvEi oi jroXXd
xaTto cps'pEcOat 05ttov. "IIcte Std te TauTa , xai rcpb;
toutoi; EitEi JitoptTTat TrpoTEpov ott jrXstou; ai cpuctxai
xtvr,ast;, orjXov 5ti douvctTOv sv sivat to otoi/siov.
l» (u) 'Ejtei os oute drcstpa oute sv, tcXeico avayxrj sivat
xai TC£Tcspacus'va.
CAP. VI.
'EjTIOXETTTEOV OS TCptOTOV TCo'r£pOV diotd eotiv r) yivo-
15 u.Eva cpOstpETar toutou y^P Sei/Osvto; cpavEpbv EOTat
xai tcoo' aTTa xat TcoTa iaTtv. 'Atota usv ouv Etvai
aouvaTov bpoiusv yttp xat Tcup xai udoip xai IxaaTOV
Ttov djrXoiv owuaTtijv otaXuduEvov. 'AvaYxr, os r) arcEt-
pov stvat r, ToTaoOai Tr,v StdXuatv. Ei usv ouv a-it-
20 pov, EOTat xat 6 ypdvo; 6 tt;; SiaXuaEio; drcstpo;,
xai jrdXtvb ttj; ouvOsoeo); • sxaaTov ^ap sv aXXco /pdvto
StaXuSTat xat auvTtOETai Toiv uopttov. °1)ote ouuSy;-
OETat s;o> tou arcEtpou /pdvou dXXov Etvat djcstpov,
drav 8 te t?,; cuvOeVso); drcstpo; r) xal eti toutou TcpoTE-
2b po; 6 ttjc; StaXuaso);. ila~i tou djcsipou s;to fiyvt^ai
drcEipov OTCEp douvaTov. Ei Ss OTr,0ETat tcou r, Std-
Xuot;, tjtoi aTOuov ECTai to aoiua sv o)ioTaTat, r, Stat-
pETOv uiv ou txEVTOt StaipE0r|OouEvov ouoetcote , xaOd-
jTEp eoixev 'EutceooxX^; pouXEoOat Xeyeiv. "Atou.ov uiv
30 ouv oux EOTat Sti tou; TcpoTspov Etpr,u.E'vou; Xo'you;-
dXXi ur]v ouoe otatpsTov f/iv ouo7tcote Se otxXuOr,odu.E-
vov. Tb Y»p sXaTTOvotoaa tou uei^ovo; EU^OapTOTEpdv
EOTtV. FitTCEp ouv xai to tcoXu cpOstpSTat xaTa TauTr,v
Tr,v tpOopdv, o')Ote StaXusoOat si; EXaTTto, eti rjtaXXov
31 touto Tcdoystv euXoyovto tXaTTov. Auo Si Tpdrcou; 6pto-
U.EV CpOElpOUEVOV TO TCUp- UTCO TE ^dp TOU EvaVTlOU CpOst-
pETat o€svvuu.evov, xai auTO ucp' auTou uapatvduEvov.
Touto ii iiiitr/j.1 to sXaTTov urcb tou tcXeiovo;, xai
OSttov, ooo) dv rj sXaTTOv. 12ot' dvdYxr) cpOapTa xai
tn YSvr,Ta EtvatTa OTOt/sTa Toiv oo)ttaTO)v. (2) 'EjceIS' eot'i
YSvr,Ta , rjTOt e; aotouaTOU ?, Ix otouaTo; loTat J) ye've-
01;, xai £t sx oo\uaTO;, tjtoi s; dXXou f| e; dXXrjXtov.
( i) 'O uiv ouv e; doo)uaTou yvrtiiiv Xifot; tcoiei ytvvat-
uevov xevov. Ilav Y^p to Y'vo';aevov ev tivi yivETat,
4:> xai ^toi doo')uaTov EOTat ev to r\ ysveoi;, vj s;st ocoua-
xai £t uiv £*;£! otoua, (5uo EOTat oo)u.ara daa ev tco
auTtji, to te YtYvdaEvov xai to jrpoujcdpyov si d doto-
aaTOV, dvaYxr, xevov Elvat dcpojptousvov. Touto 5' 6'ti
douvaTov, os'ostXTat xal TCpOTspov. (4) 'AXXa ur,v
:.d ouo' e'x ocoaaTo; tivo; i-r/oipu YivsoOat Ta OTOt/sia-
ouu€r^o£Tai ^ip dXXo coiaa TcpoTspov Etvat tiov otoi-
v=i'tov. Touto 3' e! asv s/st [idpo; ?, xouidrr.Ta, Toiv
OT0t/sio)V EOTat ti , ur,osatav 0' s/ov ^otv,v dxivrj-
tov tfoTai xai [iaOr,aaTtxdv • toioutov oe 3v oux EOTat
-110
ponunt, unum naliiralem solum , omniuniquc eundcm fa-
ccre motum. Omnc namqiic naturale corpus principiimi
liabere molus videmus. Si i^itur omnia corpora tintini quid
sunt, unus omniiim motus erit. Et lioc eo magis quoilque
moveri necessc cst, quo niajus lil, qucmatlmodum et ignis
quo major lit,eosua latione celcrius ferttir. Accidit aotem,
multa deorsum cclcrius ferri. Quare propler liacc ipsa, ct
insuper quum definitum sit prius, naturales plures csse
molus, patet unum elementum essenon posse. (I I) Quum
autem neque inflniiasint,neque imtim sit elementum, plura
profeclo alque finita esse necesse cst.
Considerandum csl autem primo, tilrum sempilerna sinl,
an generentur et corrumpanlur. Quo demonstiato , eliam
quot et qualia sunt, palebit. Sempilcrna igilur csse, im-
possibils cst. Et ignem enim , et aquam , et unumqiiodquc
simplicium corporum dissolvi vidcmus : dissolutioneni,
vero aut infinitam esse , aut stare, necesse est. Si igilur
inlinila cst, etiam temptisdissolutionis infinituni eril, et
tempus rurstis compositionis. Unaqua'que enim partium
in alio lenipore dissolvitur, atqtie componitur. Quaie fiel ut
extra tempus inlinitum.tempiissit alitul infinituni : quando-
quidcm et compositionistempus est infiniluni, et piiuslioc
dissolulionis tempus, adeo ut extra infinitnm sit infinitum :
quod cst iinpossibile. Sin stabit alicubi dissolutio , aut id
eorpus in quo dissolutio stabit, iudividuum erit : atit divi-
sibile quidem erit, non tamen unquam dividetur, ut Empe-
docles velle videtur. Individuiim igitnr non crit ; propter
rationcs antea dictas. At nequc divisibile quidem crit,
nunquam autcm dissolvetnr : minns enim corpus, facilius
qtiain majus, corrumpi polest. Si i^itur et niajus hac cor-
ruplione corrumpitur, ut in minoradissolvalur, corpus mi-
nusid etiam magispati consentaneum est ralioni. Ignem au-
tem duobus modis corrumpi videmus : nam et a contrario
eorrumpitiir,quum exstinguitur,et ipseaseipso marcescens.
Iloc aulcm patitur minor a majore, et eo ccleiius quo mi-
norest. Quare corporum elementa corruptibilia et genera-
bilia essc, necesse est. (?.) Quum aiilem gencrabilia sint.
autex incorporeo, aut a corpore ipsorum generalio erit :
et si ex corpore, aut ex alio aut ex sese vicissim ipsorum
gencratio crit. (3) Is igilur qui ipsa dicit cx incorporeo
generari, vacuuin facit. .Nam omne quod tit, in aliquo
fit : et id in qno est generalio, aut incorporeum erit, ant
babebit corptis : et, si babebil corpus, duo corpora simul
in eodcm erunt , id (inqiiam) quod fit, et id quod pra.-ce-
dit. Sin incorporcuin crit, vacuinn essc definifuin, neressc
est : lioc aulem impossibileesse, antea demonstravimus.
(4) At neque cx corpore quodam elemenla fieri possunt :
eveniet enini, aliud corpus elcmentis prius esse : afque
lioc, si pondus aut levitatem liabet, unnm quid erit cle-
mcntorum; si nullumhabet niomentiim, immobile ac nia-
tliematicum erit : tale autem si est, in loco non erit. Quo
1-.
 420 nEPi ovPANor r, ;;.
«v totcw. 'Ev (o y&P T?jpeu.Et , £v toutw xal xivEiaOai
ouvaTOv. Katl ei uiv Sia, Ttapot tpuotv, et os ijl-Jj fiia,
yxtToc tpuotv. Ei (Jtsv ouv EOTat ev TOTtw, xat tcou saTat
ti twv aTOiyEiwv ci cs u.J| iv totcw, ouOev t; auTou
6 ETrar to fap yivoVevov, xat e; ou fi-przxt, otvayx»!
aua eTvat. 'Etcei b" oute e; dawu.aTOu YtYveaOat ou-
vaTov ouV i\ dXXou awu.aTo;, XeiTCETat e; dXXy-Xwv
YiYveoOat.
CAP. VII.
ndXiv ouv ETCtaxETtTJov ti; & Tpdrco; Tr,; e; dXXr,Xo>v
10 yeveoEto; , TtoTEpov to; 'EuTtEooxXri; Xeyei xa't Ar,ud-
xptTo;, Y| w; ol £?; t4 erttTCtoa ctaXuovTE;, ?, eotiv dX-
Xo; ti; Tpdrco; Ttapi toutou;. 01 uiv ouv Ttept 'Eutce-
coxXsa xat ArjU.dxptTOv XavOdvouatv auTot ai>TOu; ou
YEveatv e; dXXrjXoyv tcoiouvte; dXXa (patvouivrjv yevsoiv
15 evuTtdp/ov y*P exaaTov IxxpivEaOai tpaatv, waitEp s;
aYYEtou tr;; y^vetei»; ouar;; dXX' oux sx tivo; uXr,;, ouSt
YiYvsaOat ueTaGdXXovTO;. (2) "EtcetTa xav outw; ouoev
r^rtov dXoYa t& auu.£a(vovTa. To Y&p outo ue'ysOo; ou
ooxeT auu.TtiXr,OEV YtveaOat papuTepov. 'AvaYxrj ol touto
2« XeYEtv toT; tpdaxouatv exxpivEaOai to ilowp ex tou a£'po;
tvuTtdpyov Stav Y&p uotop e; dtpo; YtvrjTat, SapuTt-
pOV EOTIV. (3) "Et| OS TWV U.EU.IYU.EV10V 00)U.aTWV oux
dvaYxr, yo)ptaOev OaTtpov dsi tcXeiw totcov iiteyttv §Tav
b' i\ uoaTo; dr,p YtvrjTat, tcXeiw xaTaXau6dvEi totcov
v< to bs XtTCTou.epE'oTepov (v TcXetovi TdTtw YtYvtTat. <l>a-
vtpbv os touto ye xat ev tyj jjtETaSdaEt • b\aTU,t![ou.s'vou
Y&pxat TtvtujjiaTourjLEVou tou uYpou ^YvuTat Ta TctptE'-
/ovTa tou; 0^x00; ayfiia otot tr,v OTEvoywptav. "iiaT'
ti u.£v SXto; ur) eoti xtvbv [j.r,o' ETCEXTEtvETai Ta ao>-
30 uaTa , xaOdrctp tpaatv o\ TauTa Xeyovte;, tpavtpbv to
dSuvaTov ei 0' eVci xevov xat ETCEXTaai;, dXoYOv to e;
dvaYxr,; «ei tcXeiio totcov ETCtXau.6dv£tv to ytopt^duE-
vov. (4) 'AXX' dvaYxrj xat UTCoXeiTtttv Tr,v t; dXXrjXtov
Ye'v£oiv, emep ev tw TCETC£paau£'vto jjleye^Oei jjtr, ivurca'p-
36 ytt dTCEtpa (AEYEOri TCETcepaausva. "Otov ^ap Ix. Y^i?
uotop YEvr.Tat, d^>r'pr)Tai ti tyj; yrfi, ttTCtp i?xxpi'aEt
r; Ytvtat;- xat TtdXtv b^av ex trj; uTtoXentou.Evr,;, waau-
to>;. Et (jitv ouv dtt tout' EOTat, auij6r'a£Tai ev tw
TCEttEpaauEvo) aTcetpa EvurcdpyEiv • iTtet Ss tout' dou-
40 vaTOv, oux dv det YtYvoiTO t; dXXv^Xojv. "Oti uev ouv
oux £*oti t^ Exxpiaii^i e!; dXXr,Xa UETafiaat;, £Tpr,Tat.
(5) AEtTtETai o' ti; dXXr,Xa ij.ETa6dXXovTa Yt'YvEoOai.
'1'outo oe 8iyw;# ?, ^ap Trj UETaayr|U.aTt'aEi, xaOditEp
ex tou auTou xrjpou yi'yvoit' dv atpatpa xat xufio;, ^ Trj
«4 SiaXuoEi ttj e!; t4 ETCiTtEoa, woTtep tvtoi tpaaiv. Ei u.iv
ouv tyj utTaayritjiaTioEi Y'v£Tat, aurxfiaivEi i; dvaYxrj;
aTOtjia Xeyeiv toi awuaTa • StatpETWv yap ovtwv oux
t^arai to tou Ttupb; u.£'po; Ttup , ouos to tt,; "pjt; fr, , o"iot
to [AT| £tvat (xr,Tt to tt;; Ttupaijtioo; fiEpo; TtdvTo>; tcu-
6D pauioa jjltjte to tou xuSou xu6ov. (a) Ei oe tt; twv etci-
TtEciov otaXuaei,TtpwTOv tt£v aTOTCovTO u.')] TtdvTa Ytvvav
t; dXXr,Xwv, Srcfp dvaYXT) XtYtiv auToT;, xat X^youoiv.
{sn,,™.)
enim in loco quicscil , in co etiam inoreri [>olest. tt si ti
quidem , praelcr naturam : sin vero non vi, secumlum na-
turam. Si iplur in loco erit, ctiam alicubi erit elemento-
iiiiii qui|i|>lam : sin vero n»n erit inloco, ncque qiiicquam
ex ipso erit. U\ iiiiiii i|iio.l lit, et iti c\ quo lil . simul essc
necesse cst. Qutim autem ncque ex incorporeo neijue cx
alio corporc fieri possinl, ex sesemuluo ficri restat.
Rursus igitur considerantlum est quisnam sit inniii.T pe-
ncratkinis ipsorum modtis, utrum ut Empedoclesdi.il at-
que Democritus, an ut ii qui in plana dissolrunt ; analius
quispiam sit prater lios modus. Empedoclcm igitur et De-
mocritum praterit, non gencrationem se mutuam, sed ap-
parentem facere gencrationem. Inesse enim qua-que ac
segregari d|cunt, quasi e vase sit ipsa generatio, sed non
e materia quadam ; neque generari per mutationem.
(2) Deinde, si hoc etiam modo sit generatio , non uiinus ea
qun! evcniunt , sunt absurda. Eadem eniui magmtudo si
densetur, gravior fieri non videtur. At lioc dicant ii qui
aquam inesse in acre ct inde segregari dicunt, necesse est :
quum enim aqua ex aerc cst orta, gravior est. (3) Pra^ter-
ea, corporum mixtorum alterum separatum non nccesse
est locum semper occupare majorem. At quuin oritur acr
ex aqua, majorem aer occupat locuin. Quod enim sublilio-
rum est partium , id majorem occupat locum. Patet aulem
boc et in ipsa migratione. Evaporante enim humido, spiri-
tuque turgentc, eavasa qua; raoles conlinenl, ob an?u-
stiam rumpuntur. Quare si vacuum omnino non est,
ncc extenduntur corpora, utii qui haccdicunt, inquiuat,
ipsum impossibile patet. Sin vacuum cst et extensio , vaut
hocporro ratione, id (inquam) quod separalur, luajorem
scmper locum neccssario occuparc. (4) Gcnerationem etiain
mutuam deficere tandcm necesse est , si in finita rragni-
tudinc infinita finita non insint. Quum enira ex terra lit
aqua, cx terraaliquid aulcrtur, si gencratio est segregatio:
etiterum eodem modo,qiiumc reliquaorituraqua. Si igitur
hoc semper eiit, eveniet in corpore finilo inesse infinita.
Quum autem hoc impossibile sit, non sempcr ex sese mu-
tuo generabuntur. Dictum est igitur, cleraentorum migra-
tionem in sesc mutuam , segregationem non esse. (5) Re-
stat autem, ipsa mutationem subcuntia in sese, mutuo
generari. Atque hoc dupliciter. Aut enira transfiguratione,
ut ex eadcm cera pila fit et tessera ; aut dissolutione in
plana, ut quidam aiunt. At si transfiguratione generantur,
lit ut ipsa corpora neccssario individua esse dicantur. Si
enim divisibilia sint, ignis pars ignis non erit, nequeterrs
pars tcrra , propterea quod pyramidis pars pyramis non
est, neque tcssera tessera. (6) Sin dissolutione planorum,
primo quidcm absurdum est, non omnia ex scse mutno
generare. Quodquidcm ipsosdiccre neccssarium est :atqu«
 (*».) DE C/ELO LIB. III. CAP. VIII.
Oute yip euAoyov ev udvov duotpov YSVE'aOat Trjc ueTa-
^daecoc, oute cpaivETai xati ttjv atcOr.civ, dXX' Suouoc
rrdvTa u.iTa6aXXEiv stc dXXrjXa. DuuSatvst ak Tiepl twv
■j atvouEvoiv XsYOuoi (jlti 6u.oXoYOuu.sva Xe'veiv toic tpaivo-
s uivoi;. Toutou S' aiTiov to ur) xaXioc Xa6siv Ta? Ttpo)Tac
dpydc, dXXi rcdvTa pouXeaOat Ttpdc Ttvac od;a; topiaue-
va; dvaYeiv. Aei yip taioc Ttov uiv aiaOriTCOv aicOrrtdc,
Ttiiv oe diSitov diStouc, Toiv os tpOapToiv ^OapTac eivat
t«c dpydc, 8Xo>c o" SjaoysvsTc toIc UTCoxstusvotc. Ot Ss
lo Sti Trjv toutiov tptXiav touto tcoieiv lotxaai toTc t4;
Oeceic ev toTc Xdyoi; StatpuXaTTOuciv ■ drcav yap utcoue-
voufft to auuSatvov ioc dXrjOeic e/ovtec dpydc, tocTtEp
oix £vt'a< Seov xptvEtv Ix twv d7ro6atvdvTO)v, xal \t.i-
Xicto Ix tou te^Xou?. TsXoc OE tvjc UEV TCOtr|tlXr;c eTtt-
15 aTr)uric to EfYov> tt;c Ss tpuaixrjc to tpatvduEvov dsi xu-
p(o>C xati tt,v atcOrjaiv. (7) 2uu6aivst 6' auToTc
txdXtffTa Tr,v y?;v eivat CTOtysTov, xai u.dvr,v dtpOapTOv,
etitsp to dStdXuTov dtpOapTOv t' scti xal CTOtyeiov •
r, y otp f-fl u.dv7) dotdXuTOc stc dXXo auiua. (s) 'AXXi
an u.r,v ouS' iv toIc StaXuous'votc r) Toiv TptYtovtov Tcapatto-
prjatc EuXoyoc. Zuufiatvst Ss xat toSto ev tr, sic dXXr,Xa
ixETaSdaEt Sti t6 e'; dviatov Ttji tcX^Oei cuvEatdvat Tpt-
vtovtov. (0) Iixi 0' avdvxri toTc TauTa Xe^ouoiv oux ex
co>uaTOC tcoieIv yeveciv • 6'tav ^ap e; etcitcs'6\ov ye^vrjTat,
3f- oux ex otoutaTOC EtJTat yeyovoc. (10) llpo; ok toutoic
avivx.i\ u.r, Tcav otoua Xe^Yetv StatpeTOv, dXXd u.d/£aOai
Taic dxpiSEOTaTatc lTCtoTr|iAaic- a! u-iv ydp xat to vor|-
tov Xau.6dvouai SiaipsTov, ai uaOr|U.aTixat, oi Se ouSe
to aia0r,TOv drtav auyy_o)pouai Sti to pouXeaOat ato^stv
»11 tJ;v uTcdOEatv. 'AvdYXij yip 0'S01 '/^.ua itotouatv ix.ik-
otou Ttov CTOtyettov xat toutw Stopijouat t4c ouaiac
auT»iv, dStatpETa tcoieTv auTa- Trjc yip TrupauiSoc r) t»;c
rj^aipac StatpeOsiaric tcioc oux saTai to XEtTcduEvov
a^aipa r, Ttupautc. ui2aT£ r\ to tou rcupoc us'poc ou rcup,
.•:. dXX' satat ti TtpdtEpov tou ctoi/ siou , Sti to Ttav stvai
rj otoi/eTov -^ e'x CTOt/euov, ?, ou/ dTcav aioua Stat-
peTov.
CA.P. VIII.
"OXtoc SJ to TcetpaaOat Ti aitXa coiuata ayfriuaTi-
£eiv dXoYOV.eaTi, TtpioTov uev 6ti auu6v-|CSTat ui) dva-
40 TcXr,pouaOat to S^\ov ■ ev uev vip toTc eTciTcs'Sotc Tp(a
cyr^uaTa Soxsi cuuTcXr,pouv tov totcov, Tp(y(j)vov xat
TSTpaYt»vov xat l;aYtovov, ev 8e toi; ctEpsoic Stio udva,
Ttupautc xat xti6oc' dvaYxr; Se tcXsio) touto)v XauSd-
vstv oti to tcXeio) Ti ctoty sia Ttotsiv. (j) "ETtstTa
4s ^atvETat TtdvTa uev Ti aaXa ctouaTa a/r^uaTt^dueva
Tto 7cept£'/ovtt totco), udXtcTa Se to CStop xat 6 drjp.
Atausvstv ptsv ouv to tou aTotystou ayrjua dSuvaTov
ou yip «v r^TCTETO itavTa/rj tou TCEpis'yovTOC to BXov.
"AXXi ur,v ei uETappuOuiaOriaETai, ouxe'ti Earat uStop,
t«i eircep Toi a/rjuaTt StE^spEv. "ilaTE tpavepov 6'tt oux i<mv
wptauEva Ta c/rjuaTa auTou. 'AXX' sotxsv rt suctc auTr,
touto criUatvsiv r,utv, 8 xat xa^i Xdvov ictiv • wctts:
■UM
tlicunt. Neqne enini consculaneum est rationi, unam par-
teni expcrtem esse migrationis, ncque pcr sensum vitletur,
sed omnia in sese mutari videntur mutuo. Accidit autein ,
cosde iis quae apparent , dicentes , non coiisentanea hisce
tliccre , qua? apparcnt. Hujus autcin causacst,non bcnc
prima principia capere, sed omnia ad opiniones definitas
([iiasdam reducere vellc. Sensibilium cnim principia for-
tasse scnsibilia sint, perpetuorum perpetua , corriiptibilium
corruptibilia , et omnino sub eodem sint genere , sub quo
subjecta collocantur, oportet. Hi vero propter liorum amo-
rem idem facere vidcntur, quod ii laciunt qui posiliones in
rationibus conservant. Omne enim quod accidit , toierant ,
11 1 liabentes principia vera, perinde quasi non ex liisce qiuu
eveniunt, nonniilla, maximeque ex fine dijudicare opor-
teret. Est autem finis effcctiva: quidem scientia? , ipsuni
opus; naturalis autein, id quod sempcr proprie persensus
apparet. (7) Accidit autein ipsis tcrram elcmentum maxi-
meesse, solamque incorruptibilcm , si id quod indissolu-
bile cst, incorruptibilc est, ac elementum. Terra enim sola
in aliud corpus indissolubilis est. (8) At vero neque in liis
quae dissolvuntur, triangulorum justa suspensio consona
est rationi. Fit autetn hocquoque in migratione, qua in scsc
muluo inigrant; propterca quod ex inaiqualibus multilu-
dine triangulis constat. (9) PraMerca, ii qui haec dicunt,
non e corpore faciant generationem , nccesse est. Quum
enim ex planis fuerit ortum , non e corpore erit ortiim.
(10) Insuper, non omne corpus divisibilc sit, sed exactissi-
niis scientiis advcrscntur,, necesse est- lllic enim scientia>
matlicniatii'a< cliam ipsum intelligibilc, divisibile accipiunt :
at bi ncque omne sensibile, divisibile csc cqncedunt,
propterca quod suppositionem suam servare volunt. Qui
namque figuram cuique tribuunt elcinento, et bac substan-
tias ipsorum distinguunt, ii indiviiibilia faciant ipsa nccessc
est. Pyramide enim aut pila aliquo modo divisa , non erunt
ea quae restant, pyramis aut pila. Quare aut pars ignis non
est ignis , sed crit quid elemento prius , propterca quod
omne corpus aut elementiim est, aut cx cleitientis constat :
aut non omne corpus divisibilc est.
Omnino autcm eniti simplicibus corporibus figuras tri-
buere , metas egreditur rationis : primo quitleni , quia acci-
dct non replcri totum. Inplanis autcm tres figura; complera
locum videntur, triangtilus , quadratum , et sex angulortim
ligura : in solidis autem duac sola; , pyramis , atqnc tcssera.
Plures autcm bisce sumantur nccesse cst, quia plura faciunt
elciiienta. (2) Dcindc corpora simplicia univcrsa, figuram
suscipere in loco continenti vidcntur, et maxiiue aqua , ct
aer. Permanere igitur elemcnli figuram , impossibile cst.
Xon enim totum tangeret omni ex parte id quod continct
ipsum. At si in aliam vertetur (iguram, non ulterius ctit
aqua, si ipsa differebat figura. Quare patct, figuras lioruni
definitas non esse. Scd natura hoc ipsiun nobis tleclararc
videtur, quod et cnnsciitanciim est rationi. >"am ut et iii
 422 iikpi oypanoy r, i>.
yip xai i-i Toic; aXXotc; aEtbse; xai auopsov oeT to urco-
xeiuevov eivat (ij.cc/i3Ta yip ctv outo) ouvoito j>uOui'£e-
cOat, xaOccrcsp sv to> Tiuato) ysypaTCTat , to rcavos/Ec),
outo» xal tsc CTOiysTa JeT vouc^eiv iocrcsp uXr,v sivat
i> toT; ouvOsTOtc/ otb xaibuvaTat u£Ta6aXXstv Etc; aXXr,Xa
ytopillouEvoJV Toiv xaTa TCciOr] btatpopcov. (i) Ilpbc os
toutoic, tcioc; evbEyETai ytyvscOat capxa xai ootouv
y, otiouv abiua Toiv cuvE/biv; oute yap I; auToiv Ttbv
cToiyEuov syycopsT oti to uf, yfyvsaOat ouvEysc; ex tt^c.
Hi cuvOsastoc, out' ex tcov £TctTcs'bo)v cuvTtOsuevtov T& yip
OTOtysta yEvvaTat tt; auvOsast xal ou Tct ex Ttov otoi-
VEttov. "SIot' sav tic. axptCoXoyEToOai [iouXrjTat xai uf,
e'x Tcapdbou touc Xoyouc, arcoOEyscOat touc, toioutouc;,
avatpouvTac, b<]/ETat tt,v ysvsctv ex tiov ovtwv. (4) 'AXXi
15 uf,v xai Tcpbc. tsc TcocOr, te xai tccc; ouvduEtc. xai Ta; xt-
vr,astc, aouucwova tcV ayr'uaTa Toi; ctouaaiv, scc. a ua-
XtOTa 6X£'J*avT£c; outo) buvEtuav. Otov ETCsi to Tcup
EuxtvrjTov eoti xai OspuavTtxbv xai xauOTtxbv, ot jjlev
^TCotTjoav auTo asaTpav, oc bs Tcupautba • TauTa yip
2u euxtvrTOTaTa uiv bti to sXaytcTtov aTCTEoOat xai fjxt-
CTa [isGr^xsvat, OipuavTtxtotaTa bs xai xauOTtxoiTaTa,
btoTt to uev 6'Xov eot'i ytovta , to 81 ocjuywvtonaTov,
xatEt o\ xai OspuatvEt Tatc; ytovtaic, toc; coaatv. (5) Ilpto-
TOV UEV OUV XaTOt TT,V XIVT.OIV CtUCpOTEpOl SlTjUapTTjXa-
25 otv t\ yip xai ectiv EuxivTiTOTaTa TauTa tcov ayr,uoc-
tojv, ctXX' ou tt,v tou Tcupbc; xt'vr,aiv Euxt'vr,Ta- rt ij.£v yip
tou tcuooc; avto xal xot' EuOsiav, TauTa 0' Euxi'vT|Ta
xuxXto, tt,v xaXouue'vr,v xuXtotv. (0) "Etcsit' si eotiv
'f\ yrj xuSoc oii to fi;6r,xs'vat xai us'vstv, ue'vei 0' ouy
»11 ou etu/ev aXX' s"v tco auTrjc totto), ix os tou aXXoTptou
cpspsTat [Jir| xo)Xuou£vri , xai to rcup 01 xai Ti aXXa
woauTtoc;, Jr.Xov oti xai to -rcup xai IxaoTOV tcov CTOt-
' /£io)V £v usv Tto aXXoTpio) TOTCto ocpaTpa svOTat r) rcupa-
utc;, sv Se T(p oixsto) xuGoc;. (7) "Eu 0' si OEpuaivst
35 xai xaist to ttuo oti Ta; yowtac, ctiravTa EOTat Ti
CTOt/Eta OipuavTtxa, uaXXov b' tco); ETspov i-TEpou •
rcavTa yip sy_Ei yo)viac;, oiov to te bxTaeopov xai to
owosxctESpov. Ar,uoxptTio oe xal r, ocpatpa w; yoivta tic
ouca ts'uvsi loc £uxivr,TOv. £2cte oioioEi tio uaXXov xai
411 tJttov. Touto 5' b'Tt e"ctc 'I/euooc , cpavspbv. "Aua bs
cu;j.S-<-C£Tat xai Ti uaOr,uaTtxi otouaTa xaisiv xai
Ospuatvstv E/£t yap xaxsiva yoiviac;, xai sveioiv Iv
auToic otTOuoi xai cjaToat xai Tcupauiosc;, aXXtoc. te
xai Et ectiv aToua [j.sys'0r, , xaOct-£p -jjaciv. Ki yip Ta
15 uev ri os UT), Xsxtsov tt,v Sta^opctv, ctXXv' ou/_ aTcXcoc.
outo) Xexteov (!>; Xsyouccv. (s) "Eti ei to xaio'u£vov
rcupouTai, to Ss Tcup tcu csaTpa r, Tcupauic,, avotyxri
to xatouevov ytyVEoOat ocpaipa; r, Tcupauioac Tb usv
ouv tsuveiv xat to otatpEtv outo)c"ec7to) xaTa Xbyov cuu-
f,'i Satvov to) o/r';jLaTf to 3' e; otvceyxrjC. tt,v rcupajAiba
Tcotetv TCUpauiJac, r, Tr,v ciatpav ciaipac TcavTsXbic;
dXoyov xai 6'uoiov toOTCEp et tic a;toir| tt,v ua/atpav Etc;
uayaipac, btatpsiv r\ tov rcpiova stc. Tcpiovac. (n) Eti
oe yeXoiov rcpbc. to Staipstv ubvov ctrcobouvai to c/v)ua
(3«KI,307.)
tftcris infbrnie t>tihjectuin ipsum esse oportet ( niaiiine
1'iiini lioc pacto id qnotl otnnia suscipit , formari figurasque
tusciperc polcst,ut inTimrco cst scriptum), sic elemenU
i|iioque velut materiam compositorum esse , putare oportet.
Quaproptcr et mutari in scie mutuo possunt, qutim per
aflectus ipsnruiii diffcrentiaeseparantur. (3) Insuper, quo-
nam modo generari caro et os aut quodvis compositorum
corporum potest ? Keque enim ex elementis ipsis tieri poltst,
quia non (it e\ compositione continunm , neque ex planis
compositionem subeuntibus. lpsa enim elementa compo-
silione gencrantur, et 11011 ea qua: cx elementis constant.
Quare si quispiam exacte tales sententias considerare vo-
luerit , ncc admittcre sinc cxacta discussione, generationem
cx iis qusc sunt, lias tollere profecto videbit. (4) At vero
ct ad affectus et potcnlias atquc molus ligura; non snnt
accomrnodatiC corporibus,in quse maxime rcspicientes, hoc
pacto liguras ipsas distribucrunt. Veluti quum ignis facile
sit mobilis, ct cjilcfaciat ac urat, quidam spbacrain, qui-
dam pyramidcm ipsum fccerunt. Ilavc enim facillime qui-
clcni morcntur, propterea quod minima tangunt, minime-
que stabilia sunt; maxime vero calefaciunt maxiuieqne
iiriuit : quod alterum totum angulus cst, alterum aculis-
siinum angulum habcl ; angulis autcm calefacitint, ut
aiunt,ac urunt. (3) 1'rimum igitur utrique de motu pec-
carunt. Nain ctiamsi ligurarum lirjc facillime mobilessunt,
non tamen ignis molu facile mobiles sunt. Motus enim
ignis ad supera fit atqnc rccta : btc vero facile ca niotione
mobiles sunt, qusc volutio nuncupatur. (6) Deimle si
tcrra ideo tessera cst, quia stabilis cst atque manel,
non antem ubivis, sed suo in loco manet, ex alicno vero
fertur, nisi probibealur ; et ignis etiam , et cetera sinifli
modo : palet , ct ignem , et eleincntorum quodque in alicno
quidem loco splixram aut pyramidem qnidem esse, in
proprio vcro cubum. (7) Prsetcrca , si ignis ob angulos ca-
Iefacit ac urit , nniversa elementa calcfacient sane , aliutl
tamcn alioforsitan magis. Universa enim angulos babcnt ,
ut id quod octo ct id quod duodccim scdium est. Democriti
vero scntentia splixra etiam secat tanquam quidara angulus,
ulpole facilis motu. Quare majore different, minoreque :
lioc aiitrin liilsiim esse patet Simul etiam accidet, et matlie-
matica corpora calefacere uiercque (et illa namque angnlos
liabcnt , ct in ipsis individua , et spbajra- , et cubi , ct pyra-
niiilcs insunt), prascrtim si sint individua; magnitudines,
uti dicunt. >ain si illa quidem urunt , hxc vero non urunl ,
differenlia cst dicenda , sed non sic simpliciter dicendum
est, uti dicunt. (8) Prajterea, si id quod uritur, ignitur,
et ignis aut splixra aut pyramis est : ea quae comburun-
tur, pyramidem fieri, aut spbaram , necesse est. Incidere
igitur atque divideres slc sit accidens per rationcm figur»? :
pyramidem vcro ncccssario pyramides faccrc, vel splia--
ram splia>ras, rationi plane contrarium est, simileque est
atque si quispiam gladium in gladios, aut scrram in
serras pcr divisioncm mulari ccnscat. (9) Practerea , ad
tlivitlendum solum igni figuram redderc, ridiculum cssc
 (Su7,308.) DE C^LO LIB. IV. CAP. I.
tw rrupt- SoxsT f"P u.SXXov aufxpivtiv xal auvopijstv
?, StaxpivEtv. AtaxptvEi [jlJv yotp Tot u.r, 6u.dcpuXa, auYxpivst
££ Ta 6u.dcpuXa- xal f, uiv auYxptatc xaO' auTO eoti (to
yap auvopiiliiv xal Ivouv tou Tcupdc), f| os Stdxptatc xaTa
t, auu.€£tSrjXo'c (auYxpivov yap to 6u.dcpuXov lcjatpET to dX-
XoTptov ). °i2aT' r\ irpoc au.sw ty?%v aTcoSouvat ?, u.aX-
Xov ettI t6 ouvxpivEtv. (in) IIpoc Si toutoic, etcei to
Ospuov xal to ij/uypbv IvavTta tyj SuvdptEi, dSuvaTov
aTcoSouvat tw ^u/pto <r/riu.oc w SeT yotp Evavriov Etvat
ki to drcoStSduEvov, ouOsv 6' EvavTtov eWi a/r,u.aTi. Ato
xai rcdvTEc drcoXsXotTcacji touto- xatTot TrpoarjxEv r)
ordvTa dcpopfaat <xyr'u.aatv r\ u.r,os'v. (ll) Evtot Si TCEpl
tt;c 0'Jvdu.EO); auTOu TCEtpaOEVTEC eitceTv Evavrta X^you •
atv auToi auroTc. <!>aal yip Etvat ij/u/pov to u.EYaXou£-
16 p£? ota to auvOX(t>£tv xat u.f, Sttsvai Sta twv irdpwv. Arj-
Xov toivuv 6rt xai to OEpuov av Etr) to SttoV toioutov
O' aEt TO XETCTOU.SpSC. iioTE <ruu.€aiv£t uixpoTT,Ti xat
u-eyeOei Stacps'p£iv to Ospuov xai to '{<uypdv, dXX' ou
toTc, <ryr'uaaiv. "Eti 0' ei dvtaot a\ TcupauiSEC, ai pts-
211 ydXat av e(ev ou Tcup ouo' airiov to a/rty.<x tou xaistv,
dXXi TOuvavTtov. *Oti uev ouv ou toTc cr/rju.ao*i Stacps-
p£t Ta axoi/tio., <pavspov ex twv EiprjUEvojv • (12) etce!
Se xuptbiTaTat Statpopai awuaT<>)v at te xaTa t4 TcdOrj
xat Ta Epya xal TOtt; SuvduEtc ( Ixdarou fap sivat cpauEv
ih twv tpuaEi xai Ep^a xai TcdOr) xal Suvdustc ) , irpwTov otv
Etr) TCEpl toutwv Xexte'ov, 6'tcox; OE<»prj<javT£<; TauTa Xa-
owu.£v Ta<;; ixaoTou
Exdo Sn
Tcpoc, Exatrrov otatpopa?
LIBER IV.
CAP. I.
llepi Se papEo? xal xoucpou, ti t' £<tt1v Ixdrspov xat
rt<; f, ^ua«; airwv, oxetcteov, xal ota tiv' atTtav l/outrt
ru, :i? SuvduEt; Taurac;. (a) "E<rci yip r\ TCEpt auTwv
Oswpta toT; TCEpi xtvr^oEox; Xoyoii; otxEta • [3apu yap xal
xousov tw SuvaaOat xtvETjOat tfuatxwt; tcwc, Xeyojjiev.
Taic, Se EvEpYEtatc; ovdjxaT' aurwv ou XEtTat, TcXr,v eitic;
OtOlTO TT,V <SoTCr,V TOIOUTOV. Atot Ss TO Tr,v <pu<nxr)v uiv
jj, Etvat irpaYu.aTEt'av TCEpl xivr,a£w<;, TauTa 6' £/£tv iv
EauToT; olov t^wTcup' drra xtvr^aEwt;, TcdvTEC, ptEv /poiv-
Tat Tai; Suvdu.Effiv aurwv, ou ^ir^ S«»pixaat Y£> TcXrjv
oXiy<ov. 'ISovtec; ouv irpwTOV Ta Tcapi twv dXXwv £ipT|-
ptEva, xai StaTcopr^aavTEc; S^aa Tcpo; Tr,v oxe'i]/iv TauTT,v
40 SieXeTv dvaYxatov, outw xai to ^patvdtiEvov rjuTv eittw-
uev Tcspl auTolv. (3) A^YETai Sri to u.ev otcXwc; papu
xat xouo^ov, to Si Tcpo; ETEpov • twv Yap tlv_dvTO)v pdpo;
3>a<i.£v to u£v Etvat xouopOTEpov to Se |3apuT£pov, olov
i;uXou yaXxdv. IlEpt ptEv ouv twv otTcXwc. Xeyoiaevwv ou-
4tt Ss.v Etpr,Tat Tcapa twv TcpoTspov, TCEpl Si twv rcpoc e*te-
pov ou Yap Xe'youoi t( e<;ti to |3apu xal Tt to xouipov,
dXXi ti to papuTEpov xat xoucpdrEpov ev toT; evouti
Bdpoc. (4) MaXXov S' EtjTat SrjXov to Xeyojxevov wSe.
Ti |x£v Y^p a£t tcesuxev dico tou u.s'aou iipsaOat, ri
4 23
videtur. Ignls eniiu congregarc niagis liups(|ue in iiniim
redigere, quam segregare vidctiir. Segregat eniin ea qtiaj
non ejusdeni generis stmt; congregat autcm ra qu;u suli
eodem genere collocantur. Et congregatio quidem pcr se
est (fincs enim in unum cogere atquc unire, ignis ipsius
est ) ; segregalio vero , per accidens. Congregans cniin ht
quod sub eodem cst genere, id quod alienuin est, excipit.
Quare aut ad utrunique, aut potius ad congregandum, flgu-
ram igni reddcre oportebat. (10) Insuper, quum calidum
frigidiimquc potentia sint contraria , rcddere frigido figu-
ram aliquam impossibile est, propterca quod redderc qui-
dem contrariam liguram oporlet , niliil atitem contrariiini
est ligurse. Quapropter et omues omittunt lioc : ct tame»
aut omnia liuuiis, aut riiliil definirc oportebat. (II) .\nii-
imlli autem de|M)tcntia ipsiusdicere conati, sibi i[>sis con-
traria dicunt. Frigidum enim id inqiiimit esse quoil ina-
gnarum partiumest, propterca quod premit, ct per mea-
tusnon transit. Patct igitur, etcalidumidcsse, quod trans-
it : talc autem id scmper erit quod partium subtilium cst.
Quare fit ut parvitatc magnitiidineque frigidum differat ca
lidumque, sed non figuris. Practerea , si pyramides sint inn:-
quales, magna: non ignis crunt, neque figura erit urendi
causa , sed contraritim. Xon differrc igitur elementa figuris,
ex iis qua! diximus, patuit. (12) Quum atUem propriissima;
differentii» corporum per affectus sint et operationes et
potcntias (ciijusque cnim coriwris naturalis opera , affectus
|iotentiasque dicimus essc ) , primiim de liis est diccixluin ,
ut post borum contcmplationcm , ciijusque dirfcrrntias a<l
unumquodque sumamus.
De gravi autem atque levl, quid sit iitrumqiic, ct qua?-
nam sit natura ipsorum , consideremus oportet , et pro-
pter quam causam basce potentias babeant. (2) Cuntempla-
tio eniin de ipsis , sermonibus de motu est accommodata.
Graveenimet levecx eodicimus, quiaaliquo modonatura-
liter movcri potest : operationibus autcm ipsorum nomina
posita non sunt, nisi quispiam putet talcesse ipsummomen-
tum. Quia vero naturalis tractatio est de molu, ba-c autem
motus quasi fomcnta quailain in se ipsis liabcnt : ideo uni-
vcrsi quidem potentiis ipsorum utuntur , non tamen nisi
pauci definivcre. Visis igitur iis primiim qtias ab aliis
dicta sunt , allatis etiam dubitalionibus,quaiad iianccon-
siderationem sunt nccessariae , id deindc dicainus quod no-
bis de fpsis videtur. (3) Gravia leviaque partiin sim|iliciler
partiin ad aliud dicuntur. Eorum enim qux pondus ba-
bent, aliud levius aliud gravius dicimus esse, ut n?s gravius
dicimus ligno. Dc liis igitur qua3 absolute dicuntur, niliil a
veteribus dictum est, sed de iis qua> ad aliud dicunlur. Non
enim dicunt quid sit ipsum leve, et quid sit ipsuin gravc,
sed quid sit gravius, et quid levius in iis qua? pondus
liabciit. (i) l.l autem quod dicimus, magis dilucidiim lioc
pail" fiet. Qiia cl.iin riiiin a medio semper, qiin.ilum ad
 4'24 IIKPI OVPANOr a, p.
S' dsl irpbc. to usaov. Toutojv 51 to (jtiv drcb tou uiaou
<pspdu.svov dvoj Xe^oj <ps'psaOai, xdu» o= to jrpbc. to ui-
aov. "Atotcov yap to ur, vouf&iv Elvai ti iv toj oupavu
•tb usv dvoj to Ss xd™ , xaflditsp tivsc. i\touatv ou y&o
6 sivai to uiv avo) to 81 xstoj cpaaiv, EijtEp TtdvTri duotdc,
etti, xai TcavTa/dflEv dvTijtouc Eatat TtopEuduEvoi; sxa-
(xto? autbc. «utw. (5) 'fluctc. oe to tou itavTb; eV/otov
avo) XeyoutVj 8 xai xari ttjv Osatv e'«7t'iv dvoj xat t?) spuaEi
-pojTOV • SJCSt d' sW Tt TOU OUpaVOU Ea/aTOV Xai UEffOV
10 SrjXov brt EO-Tat xai dvoj xal xotoj, djarcEp xai 01 TtoX-
Xoi Xe'you(ji, jtXr,v ouyjxavox;. Toutou 5' atriov ort
vouiSouatv ou_/ Suoiov sivai TtdvTr, tov oupavdv, dXX' iv
sivat u.dvov to ujtsp r,u.a? rjutacpaipiov, eWi TcpoauJto-
Xa6dvTE? xai xuxXoj toioutov, xai to uiaov 6uoi'b>; eyeiv
ir. Jtpbc. fiitav, to usv avo) tpr.aouatv stvat, to Ss us'aov
xaTo>. (e) 'AtcXo); usv ouv xousov Xs'youev to dvoi
ipspduEvov xat jcpbc. to E"ayaTov, "Japu Sk to arcXojc. xacoj
xai Jtpbc. to uiaov • Ttpbc. aXXo Ji xoutpov xai X0096T1-
pov, J Suoiv evovtojv |3dpo; xai tov dyxov faov xcctoj
•2v cpspsTai flaTspov cpuasi 05ttov.
CAP. II.
T5v Sr) TCpOTEpOV £>.0dvTOJV ETCl TrjV TtEpl T0UT0JV OXE-
<f tv cr/ESbv ot tcXeTo-toi Ttspi twv outoj |3ap£'ojv xal xou-
ipojv Eip^xaot udvov, Scfoiv ciuipoTEpojv e/ovtojv pa'po;
OaTEpdv eVti xou^iOTEpov. Outoj di dtEXOdvTE? otovTat
'i SioipfaOai xai Ttspi tou aTcXojc, xou^»ou xai |3ap£oc.- 6 Zl
Xoyo? butoT? oux ItpapjjtoTTEi. (a) Ar^Xov S' latai touto
fiSXXov TcpoE/.Ooustv. Aevouci yip to xou^OTEpo-/ xai
|3apuT£pov oi uev ojjTCEp ev T(o Tttxaioj Tuy/avEi ve-
Ypau.u.Evov, SapuTEpov u.lv to ex TtXEtdvojv twv auToiv
3(, auVEUTOC,, XOU^OTSpOV 8= TO l\ «'XaTTOVOJV, OJITCEp pioXi-
^oou u.dXi6So; 6 tcXeiojv fiaputEpoc, xat yaXxou YaXxd;.
O.uoioji; II xai twv aXXojv tojv buotOEtdoJv £*xa<iTov • ev
uTCEpoyrj yap tojv to-ojv txopiojv (3apuTEpov ?xao-Tdv EaTlV.
Tbv outov os TpoTtov xal $uXou udXtSddv cpaatv ex ti-
:i6 vojv Y«p twv auTwv sivai itavTa Ta aojuaTa >:al u.tac,
uXr,;, dXX' o\> ooxeTv. (3) Outoj fy oiojpiaus'vojv oix st-
pr.TatTCEpi tou d-XdJc, xoupuxat j3ap£'oc/ vuv yap to usv
Tcup ast xousov xal dvoj j_>s'pETai, r) oe Yrj xat Ta Ysripa
itdvTa xaToj xai rcpbc, to uEaov. "Uot' ou dt' dXtvdTrTa
4u tojv Tpiyojvojv ec, ojv auvsoTavai tpaatv sxaaTov outojv
to rcup dvoj r>s'psaOat tcs^uxev • to ts yap tcXsiov tJttov
dv £^.E'psTo xai [3apuTspov dv r^v ex tcXeiovojv ov Tpiyoj-
vojv. Nuv Ss cpaivsTat TOuvavTiov 6'aoj yap dv % tcXsTov,
xouspoTEpdv Eatt xai dvw aps^psTai OSttov. Kai dvwOEv
« 0» xaToj to oXiyov oiaOr^asTai 05ttov 7cup, to 0= tcoXu
ppaouTEpov. (4) Ilpbc. Ss TOUTOt?, ETcsi to u.ev sXdaaco
e*/_ov tb duoYEvrj xou^OTEpov sTvai tpaai , to Se tcXeioj
EJapuTEpov, dspa Ss xai uoojp xai Tcup ex tiTjv auToiv
Etvat TptYojvojv, dXXd Stass'psiv dXtYOTrjTi xat tcX>.Oei ,
m Stb to u.sv autdjv slvat xou^OTspov to 5= |3apuTspov,
EaTai ti TtX^Oo; dtpoc, S Baputspov uSato? EaTat. iuu-
Gatvst Ss icav touv«vt(ov dsi ts yxp 6 tcXsiojv dcrjp dvoj
(308.)
medium semper apta sunt ferri. Horum autem id quidem
quod a medio fertur, sursum; id autem quod ad medium
fertur, deorsum dico ferrl. Absurdum est enim, in cslo
non existimare aliquid supra, aliquid iafra esse, quemad-
modum quidam censent. Non enim esse aliud superum ,
aliud infcrum dicunt, si omni cx partesimile est, etun-
dique quisque gradicns adversis ipsc sibi pedibus erit.
(5) Nosautem ipsum nniversi exlremum, supra dicimus
quod quidem et positionc est supra, cl ipsa natura primum!
Quum autem ipsius caelialiquid cxlremum et mediumsil,
patet et supra essc , ac infra, qucmadmoduin et multl di-
cunt, verum non satis. Hujus autem causa est, c-eluro
ipsos non omni ex parte simile esse, sed unum tantum id
uemispuairiiiiii esse, quod snpra nos est, putare. Quod-
si sumpserunt caelum omni ex parte tale, et medium ad
universum similitcr habere, illud quidcm superum , me-
d.um autem inferum esse diccnt. (6) Id igitur absolute
dtctmus leve, quod sursum ad extremumque fertur- id
grave, quod simpliciter deorsum atque ad medium fertur
Ad almd autem leve ac levius, id esse dicimus quod aliquo
naturadeorsum fertur celerius, utrisque pondus babenti-
bus xqualemque molem.
Horum igiturqui prius ad borum considerationem vene-
runt , plurimi pa?ne de levibus boc pacto gravibusque >olis
d.xere, quorum altcrum, utrisque pondus liabentibus,
allero levius est. Atque boc pac.to de gravi levique facta
consideratione, dcsimpliciter etiam levi graviquedelermi-
natum a se fuisse putant : sermo tamen ad ipsa non aceoi»
moilatiir. (2) Hoc autem perspicuum ma^is crit, si ulle-
rius progrediamur. Quidam enim deleviore graMoreque
sicdicunt, ut in Timaeo est scriptum : gravius quideni id
esse, quod ex eisdem pluribus constet ; levius autem id
quod ex eisdem paucioribusconstet : quemadmodum plumbo
plumbum ct aes are niajus, gravius est. Similiter et unum-
quodque celerorum similium forma : in excessione enim
ici|ualium partium, quodque gravius est. Eodem modo
et ligno gravius esse plumbum dieunt. Ex quibusdam enim
eisdem omnia corpora et uua matcria esse aiunt, sed non
videri. (3) Sic definitis, non dictum est de simplicitor levi
ac gravi. Nunc enim ignis quidem sempcr est levis, sur-
sumque fertur; terra vero ac terrea cuncta deorsmu
atque ad medium Ipsum. Quare non ob triangulorum pau-
citatem , ex quibus quodque ipsorum constare dicnnt , ignis
aplus est sursum ferri. Major enim minus utique mowre-
lur, et gravior essct , quum plnribus ex triangulis constet.
Nunc autem contrarium sane videtur : quo enim major
est.eo levior est, et sursum celerius fertur. De supero
etiam loco deorsum parvus ignis celerius , et tardius ma-
gnus fertur. (4) Insuper, quum id quod pauciora habet
ea qua; sunt generis ejusdem , levius esse , id vero quod
habet plura, gravius esse dicant; aerem autcm, et
ignem , ac aquam ex eisdem asserant. triangulis esse , sed
paucitate multitudineque dilferre, quapropter aliotl ipso-
runi levius, aliud gravius esse : aliqua sane multitudo
aeris eril , quar gravior eril aqua. At totum coulrarium ac-
 (;108,:!09.) DE C.ELO LIB. IV. CAP. II.
©s'psTat tjtaXXov, xai o'Xto; Stiouv uipoc ds'poc dvto <p«—
psrat sx tou tiSaTOc. 01 (Jiev ouv toutov tov TpoTcov
TtEpi xouoou xat fJapsoc Stcoptaav (s>) toT; 8' ou/ txavbv
e3o;-v o(Jto> SteXeTv, dXXi xatTcsp dvTe; dp/aidrepoi
t irjc vuv rjXtxiac xatvoTe'po>c ivo'r,aav Tcepi Toiv vuv
Xs/OevTo>v. 4>atvsTat yip svta tov oyxov uiv sXaTTto
twv ctouaTtov 5vTa , Sapurspa Ss'. ArjXov ouv w; ou/
!xavbv to tpdaxEtv e$ tao)v auYxeTaOat Ttov TtpcoTtov toc
iioCapv taa yip av r,v tov oyxov. (o) Ti Se TcptoTa
10 xat aTOua toT; ulv srri-rsSa Xsvouaiv e; cov auvecTr.xe
t4 papo; e/ovra tcov acouaTcov, ototcov to tpdvat • toTc
31 CTepea ptaXXov £v3e'/ETai Xs'yeiv to u.ei^ov sivat pa-
puTepov auTwv. Toiv 31 o-uvOe't(ov, ET-stSiy-rsp ou cpai-
vErat toutov E/stv IxaaTOv tov TpoTcov , dXXi rcoXXi
IsJSapurepa 6ptoaev IXdrrco tov Syxov ovTa , xaOdrcep
loiou /aXxdv , eVepov to airtov otovrat Te xat Xs^ouatv
svtoi • (7) to yip xevbv luTcepiXau.6avdu.evov xou-pt^Etv
Ti ooiutaTa tpaat xat tcoieIv sartv Srs Ti u,ei(o> xoujpd-
TEpa- ttaeIov fip e/Etv xevo'v. Ati touto yotp xa1. tov
su cfyxov eTvat uet^to auYX£i'u.£va TcoXXdxtc I; tao)v aTEpEtov
?; xat E-Xarcdvtov. "OXco; 81 xat TravTOc atrtov eTvoi
tou xouporspou to tcXeIov IvuTcdpyetv xevdv. Ae^youcti
usv ouv toutov tov TpoTcov • (s) dvaYxrj Sl TcpooOEtvai
Totc ouro) 8iopi'v>uai u.r, udvov to xevov e/eiv TcXetov,
Ji av f, xoutpdrEpov , ctXXi xal to orepEOv D.aTTOv • ei yip
UTC£pE;ei ttjc TOtauTT|i; dvaXoYtac, oux eoTat xouyd-
Tepov. Ati Y"P touto xat to irup eTvai spaot xou^d-
rarov, Sti TrXetoTov eyet xevdv. 2utx6r^ffeTat ouv
utxpou Tcupb? tcoXuv ypuabv ttaeTov (yovxa to xevbv
sc eTvat xou^>OTEpov, ei u.^ xat OTepebv e';ei TroXXaTcX.d-
atov wcfTe touto Xfixreov. (9) "Evtot uev ouv twv urj
tfacrxdvTtov eivat xevbv ou3ev Sttoptaav irEpt xou^ou xat
8aoe'oc, otov 'Ava^aYopa? xat 'Eu.TceSoxXrjc • o\ Ss Sto-
pioavTe; u£v, ou tpdaxovTEC. 8e elvai xevdv , oiSsv eTirov
as oti Ti ti y-sv aicXto; xou^a Ti Se fapea twv crtouaTtov ,
xat tpepeTat ri uJv dsl dvo> Ti Ss xaTO>. "Ert 31 icepi
tou svta uet^to tov oyxov ovTa xoutpoTepa Ttov IXaT-
Tovtov sTvat <ro>udTo>v ouSsv £TC£u.vv5CiOr|(rav, ouoe SvjXov
Tcoic. ix. to>v £ipr,u£V(ov 6u.oXoYOuu.eva toTc. <patvou.evot;
»o ouu.6r,cf£T0ti Xe^etv auroTi;. (10) 'AvaYXotTov 8s xat
toTc. Tcept TTJc tou Trupb; xou'pdrr,To; atTKouevot; to
tcoXu xevbv e/etv oyeSbv ev Tat; auTat; Evs/eoOat
oucr/epEiaic. "EXottov jxev ^ip e;st OTepebv Ttov dXXoiv
oo>u.dTO)V , xat to xevov tcXeTov • dXX' 8uo); Earat ti
45 TTUpb; TCX^OOC £V 0) TO CTEpeOV Xat TO TrXr.pEC UTTEp-
6dXX£t Toiv TrsptE/ousvwv ffTspstov ev Ttvt ,utxp(7i tca^Oei
*pic. 'Eiv Ss cpoicii xat to xevov, Troic Stoptoutrt to
aTcXwc Sapu; r] Y""p ^* 1t^E'ov OTEpsbv £/etv r| to>
EXaTTOV XEvdv. Et uev ouv touto tpr,c"ouaiv , Eorat ti
bi) -rXr,Ooc •frls outo>c SXtYOv sv o> OTEpEOV scTTat IX.aTrov
•^ ev tcoX>Xo> TcXr',0Et Tcupd;. 'Ouoitoc 8s xav Toi X£V(T)
Stopiaoxjtv , earat ti xou^/OTEpov tou aTcXoi; xoutpou xat
tpspou.£vou ot£t dvto aurb <pepdu.Evov aEt xdro). Touto
81 dSuvarov to ^ip airXoic y.o~riQv &t\ xoutpoTEpov Ttov
4?>
cidit : scmper enim major acr magis sursum ferlur, et
omnino pars qu~evis aeris sursum ex aqua fcrtur. Quitlam
igitur ita de gravi lcvique definierunt. (5) Quibusdam au-
tem non satis visum est lioc pacto dividere, sed quamvis
tetate vetustiorcs essent , de liisce tamen qua; nunc sunt
dicta, modo magis novo intellexerunt. Nonnulla namque
curpora mole quidem minora, sed graviora esse apparet.
Patet igitur, non satis esse , ex xqualibus ipsis primis ea
qu.v sunt ponderis sequalis , dicere constare : essent enim
tequalia mole. (6) Majus autem ipsorum, gravius esse,
absurdum quidem est eos dicere , qui prima ipsa ac indivi-
dua, ex quibus ea corporum constent , qure pondus ba-
bent , plana inquiunt esse : ii autem qui solida esse dicunt,
magisdiccre possunt. Compositorum vero quoniam singula
non boc modo sese liaberc cernuntur, sed multa graviora ,
minora mole esse videmus, quemadmodum aes lana : aliam
quidam causam et putant esse, et aiunt. (7) Vacuum enim
comprehensum ievare corpora dicunt , et inlerdum majora
facerc leviora, quum plus habeant, ut inquiunt, vacui.
Propterea et molem babcre majorem ex sequalibus solidis
persa-pe aut ex minoribus composita , dicunt. I".t omnino
cuilibet leviori, plus incsse vacui, causamaiunt esse. Dicunt
igitur boc modo de ipsis. (8) Sed addant necesse est , qui
lioc pacto definiunt, si sit quippiam levius, non solum va-
cui plus, scd et solidi minus babere. Si cnim talem ratio-
nem excedet , Ievius sane non erit. Ob id enirn ipsum etiam
ignem inquiunt levissimum esse, quia vacui plurimum ha-
beat. Eveniet igitur, magnum aiirum plus habens vacui,
igne parvoleviusesse, nisi etsolidumipsum habuerit raul-
tiplex. Quare hoc est dicendum. (9) Quidam igitur eorum
qui non inquiunt esse vacuum, niliil de levigravique de-
terminarunt , ut Anaxagoras ct Empedocles. Qui vero de-
terminarunt quidem , non dicunt autem csse vacuum , ni-
hil dixere cur alia corporum levia, alia gravia sint , et alia
sursum , alia deorsum semper ferantur. Nullara prceterea
de hoc mentionem fecerunt , nonnulla, inquam, corporum
rnajorem liabentia molem , leviora minoribus esse. Neque
patet ex iis quoe dicta sunt, quonam pacto fieri possit ut
ipsi consenlanea dicant iis quse apparcnt. (10) Eos etiam
qui levitatis ignis causam vacui multitudinem inquiunt
esse, eisdem obnoxios diffic.ultatibus esse necesse est. Minus
eniin ceteris corporibus solidi, et vacui plus habebit. At-
tanien erit ignis aliqua multitudo, in qua suliduiii et ple-
num ea quae conlinentur in aliqua parva tcrra, solida exsu-
pcrabit. Quodsi ct vacui dixerint , quonam modo definient
ipsum simpliciter grave? Aut enim hoc, quod plurima so-
lidtirum habet, aut hoc, quod vacui minus habet. Si igitur
hoc dicent modo, erit qua-dain terra adeo parva, ut in illa
minus sit solidorum quam magno in igne. Similiter si va-
cuo etiam definiant, erit quippiam eorum qure semper deor-
sum feruntur, levius eo quod simpliciter est leve, semper-
que ferlur ad supera loca. Quod quidcm est impossibile.
Id eniin quod absolute est levc , levius est semper iis qiia?
 4 20 nEPI OVPANOY \, p.
E/OVTOlV pOipO? Xal XaTO) CpEpOIJtSVCOV, TO Ss XOUtpOTEOOV
oux dsi xoucpov oti to Xc'yeoOai xai ev Toic. i/ouai fidpoc,
STEpOV ETEpOU XOUCpOTSpOV , olOV yrjc. ujoip. 'AXXi ULT]V
ouoe to) to xevov dvdXoyov I^Etv Trpbc. to TrXripEc, ixavbv
fc Xucrat ttjv XEyoiuvrjv vuv d-rcopiav. 2uu.tSrjcr£Tai yip
xal toutov tov Tpdrcov X£'youcriv loaauTtoc; to db*uvaTOv.
'Ev yotp tco tcXeiovi Tcupi xai ev tw sXaTTOvt tov outov
E;st Xdyov to CTEpsov Trpbc, to xsvdv. <l>s'psTat oi ys
05ttov to tcXeTov dvto rcup tou sXaTTOvo;, xai XOCTO)
10 oe TcctXtv ojaaurtoc. 6 TcXsitov ypuob; xai 6 udXtSooc/
Optoto); OE xat Ttov aXXtov sxaaTOv tmv e/ovtiov [idpo;.
OtJX EOEl Sl TOUTO SuaGatVEtV , ElTCEp T0UTCO cuopiaTai
to papu xai xoucpov. (n) Atotcov 81 xai ei otoc to
xevov (jtsv dvto cciEpovTat, to os XSV0V OUTO ur, 'AXXi
ir> utjv ei ve to [iiv xevov dvco tcejiuxe cpspEaOat, XOCTO) ol
to TcXrjpEc;, xat ota touto toic, dXXoic, atTta tv;; epopac
IxaTs'pa;, ouOlv irspi Ttov cuvOeto)V sost axoTcsTv OlCt Tt
Tot u.sv xoutpa Tot cU [iaps'a tcov acouaTtov , dXXoc Tcspi
TOUTIOV aiJTtOV ElTCStV Gli Tl TO USV XOUOOV, TO o' E/Et
»1 (iOcpOC,- ETl OS Tl TO OITIOV TOU UY) otEaTavat TO tcXtj-
p£; xat to xevov. (12) "AXoyov os xal to ytopav t<J1
xevco TcotEtv, toaTcsp oux auTto ytopav Ttvot ouaav •
dvayxaTov 0' EiTCEp xivEirai to xevov, Etvat outou Ttvot
totcov, e'; o£i tjtETaSdXXEt xat ei; 6v. (13) Ilpb; Se tou-
3r. TOtc; Tt Trjc; xiv^OEO); atTtov ; ou yap 5rj to '{E xsvdv ou
yap auTO xtvsTTat udvov, dXXot xai to dTEpsdv. 'ilcrau-
Ttoc; ol auu.?atv£i xdv ti; dXXtoc; Oioptt^r;, (jtEvE^OEi xai
cuiixpdTT|Ti Tcottov fiapuTEpa xal xou^oTEpa OaTEpa Ttov
ETE^pcov, xai aXkov Jvtivouv TpoTrov xaTaaxEud^ov ,
:in jjtdvov 21 Tr|v aurJjv OXr|V drcaatv d;rooioou;, r) tcXei'ou<;
iih uTCEvavTtac; ol tidvov. Miac; ijiev yap 0U5r;c; oux
EOTai to aTcXtoc, Sapu xat xoucpov, toorcEp toTc, e'x tcov
TptyJ)vo>v cruvtcrTaa-iv • s'vavTtac; os' , xaOdxcEp oi to xevov
xai TcXripEc;, oux EOTat toi ptETa;u Ttov aTcXtoc; fjapscov
'J-"> xai xoucpwv otot tiV akiav papuTspa xai xoujpoTEpa
dXXr,Xtov xai Ttov otTcXtov ettiv. (u) Tb os [XEyEOEi
xal pttxpOTr|Ti Oiopi^Eiv tcetcXaoijiEvo) liev eoixs tjiaXXov
Ttov TrpOTspov, 5ti 6' ivo='/ETat xaO' ExactTov tcoieiv
Siasopiv Ttov TSTTaptov ottoi/eiwv, dojpaXstJTE^po); e/ei
•" Ttpbc. Tot; EaTcpoaOEv aTcopia;. Tb 81 u.iav tcoieiv cpuciv
Ttov Tto i/.EyE'OEi otacpspdvTtov dvayxatov Taurbv ouu.-
Saivsiv toT; u-iav ttoiouoiv SXr,v, xai ar;0' aTrXtoc; Elvat
ar,0£v xo\!^ov ur,TE cpEpduEvov dvio-, dXX' r, uctTspi^ov
?i eXOXiSouevov , xai TcoXXi Liixpa dXiytov [AsydXtov
*t> [iapuTEpa Etvat. El os touto ESTat, ouuGr]'crsTai tcoXuv
ds'pa xai tcoXu Tcup uSaTOc, sivat (iapuTEpa xai yr;;
dXtyr;i;. Touto S' SOTiv douvaTOV. Ta uiv ouv Tcapot
Ttov dXXcov £tprru.E'va TatiTa xai toutov XiytTOU TOV
TpOTTOV.
(3119,310.)
|K)ntlii8 liabent ac deorsum feruntiir; itl autem quotl e>t
levius, non sempcr est levc, propltrea quod et in iisquie
pondiis habent, aliutl alio levius dicitur csse, ut aqna
IitiA. At vero netpic hoc, vacuum, inquam , rationem ad
plenum liabcre, sufliciens ad solvendam tlubilationcm cssc
vidctur. Acridet cnim et hnnc modum diccntibus , ipsuin
idinliilcni impossibile. In niajore enim igni, atque minoro,
candem solidum ad vaciium rationtrn habebit. At majoritinis
minorc cclerius sursum fertur; ct majus aurum pluinbuin
que celerius deorsum movetur, ct ceterorum quodquc simili
motlo , qua; pondus hatient. At lioc atcidcre profetto non
oportebat.sibocpacto j>ravc leveque esl ilcfiiiiluiii. (I llAb-
snnlinn autem cst ctiam, si ob vacuum quidein snrsuin fe-
rantur, vaciium autein ipsiiin non sursuni feratur. Al vero
sl vacuiiin quidem aptumest sursum forri, plcnum vcrodcor-
siim; atqucob hoc utriusque lationis stint ccteris causa- :
niliil de compositis considcrare oportebat , cur alia corpu-
rnm gravia, alia levia sint; sed de liis i|>sis diccrc, cur
leve altcruin sit, altcrum pondus habeat ; cl insii|<cr, quie-
11.1111 sit causa ut plcniim vaciiumque non distcnt. (12) Va-
cat aiilcm ratione, ct locum vacuo faccre, quasi ipsum lo-
ciis quidani non sit. Quodsi vacuuni uiovctur, esse qncn-
dam ipsius locum , e quo ct ad quein mutclur, ncccssci^sl
(13) Et insupcr, quidnam ipsius molus est causa? non t-st
cnim vaciium ipsum. Non enim soluin ipsum , scd soliiluni
etiam movelur. Simililerabsunia accidunt, si quispiam altcr
delinit, masnitudine parvitatcque facicns graviora leviora-
que alia aliis, et alio quovis exstrucns modo, universis mtxlo
cadcm matcries assi^nclur, aut plurcs qnidcm , sul>contra-
1 i.-c tamen. Nam si 1111,-1 sit , non crit grave simplicitcr atquc
lcve, qucmadmodiim iis accidit qui cx triangulis cansti-
tuunt clcmenta : sin contrarirje sint , ut ii qui vacuiim ple-
niimque dicunt , dici non potcst quam ob causam ca qua'
sunt intcr simplicilcr gravia lcviaqne, graviora lcviora-
quc sint inter scsc, et simplicibns ctiam ipsis. (14) MaRni-
tudine aiitcm parvitatcque definirc, fic;mcnto qnidcni magis,
quam priora, cst siinile : sctl quia diffcrontiam clcmf nlorum
quattuor in quoqne faccre possnnt , sccurius ad antcriorrs
diibitationessehabct. Ei vcro qui naturam unam corum fatil
quac magnitndine diffcrnnt , idcm accidere qua^ hisce acci-
dunt.qiii maleriam faciunt nnam, neccsse est, ct neqin'
lcve qiiicquam simplic.itcicsse, ncqiie fcrri surstim, sod an!
l>ostcrius ferri, aut cxtrudi ; et iimlta parva paucis masnis
graviora esse- Quodsi lioccrit, accidct , niagnuni acrcm.
magnnmqne if;ncm aqua torraque parva graviorem esse :
quod quidem ficri ncquit. Ea i^itur qua? ab aliis sunt dicla,
linec sunt alque hoc modo dicuntur.
 (310.) DK C.-ELO LIB. IV. CAP. III.
CAP. III.
'Hu.eI; Se Xivojmv rcptoTOv StopitjavTE; TCEpi ou ud-
XtcTa dTropouai tive;, Sti ti t» u.iv avco C/s'psTat t« ci
xaTto Toiv IWU5TWV (xei xari tpuiiv , ts oi xai dvto
xal xdrto, txETa oi Taura rcspi [3aps'o; xat xou:pou xat
t> Ttov truuCatvdvTtov Tcspt auTa Tca0r,udTtov, Sti Ttv' ai-
Ttav txaoTov vtvETat. (2) Ilept uiv ouv tou cps'pso"0at
eU tov auTou toitov sxatJTOV (ju.oio); utcoX-/;tcts'ov oiorrtEp
xat TCEpl ri; aXXa; ytviatis xat uETaSoXd;. 'Etcei yotp
Etsi Tpsi; al xivr,o£i<;, r, uiv xaTa (juyeOo;, r, oi xot'
11) eioo?, f, Si xaTot totcov , ev sxdtjTrj toutcov ttjv usTa-
t5oXr,v 6p(ou£v yivouevt^v e"x Toiv E'vavTto>v si; Tti evavna
xai ri (XETaJu xai oux £1; to Tuybv ™ Tuydvti uETa-
6oXr,v ousav ouoito; oi ouoi xtvr,Tixbv to Tuybv tou
TuydvTOt;' dXX' wcjTCEp to dXXoto)70v xat xb au;r,TOv
li £T£pov, outo) xa\ to aXXouoTixbv xai to au;r,Ttxdv.
Tbv autbv or, Tpditov UTCoXr,TCT£'ov xal to xaTot tottov
xivTyTixbv xal xtvr,TOv outo tu/ov eivai tou TuydvTo;.
Ei ouv £t; to dvo) xat to xaTo> xtvr,Ttxbv uiv to [iapuv-
Tixbv xal to xousttJTixdv, xivtjtov Js to Suvdust papu
211 xat xoutpov, to 0' e!; tov auTou totcov tps'pso-Oai exacrrov
to tU to outou EiSd; Ltsti tpspsiOat. Kat TauTr, uaX-
Xov dv Tt; uTcoXottSot 8 eXevov oi dpyaiot , oti xb Juotov
SEpotTO irpb; to Suotov. Touto vip ou tjuu5a{v<t
TcavTtot;' ou vap £av ti; u,£TaOii Tr,v vrjv ou vuv •?) 0"E-
» Xr,vT| , oitrOr^SETat tojv uopitov tvxaUTOv TCpbc aurr^v,
aXX' Sirou Tcsp xai vuv. OX(ot; u.iv ouv toTc; 6u.ot'ote;
xat aoiatydpoic; Otto Trjc; aUTr,;; xivtjceox; avotYxr, touto
ouu.6aiv£iv , waO' barou tcesuxev ev ti tfiE^pEoOai udptov,
xat to Tcav. (3) 'EtceI 3' 6 totcoc; eotti to tou TCjpts'-
aii yovroc; TOpa;, 7rspi£'y£i t5i Tcetvra Tot xtvouusva avo)
xai xaTtd to ts Etryarov xai to us'ctov , touto oi Tpdrcov
Ttvi Y'YvETal to Ett5oc; tou TcsptEyouivou, to Etc; tov
outou tottov cpspEaOai lrpbc; to Su-otdv eVti tpEpEtiOai •
Ti yip l\r£ Suotot ecjtiv aXXr,Xotc;, olov u5top ct£'pt xat
35 arip Tcupt. 'AvotTcaXtv Si Xs^stv toTc; txiv u.s'aotc, sctti,
toTc; S' axpot; ou, oiov as'pa u.iv uoart, uoo>p Si y^'
ast vip to ivo')TEpov Tcpb; to u^' auTO, w; Eiooc; Tcpbc;
uXr,v, ourtoc; sysi Tcpbc; aXXr,Xa. (i) Tb 5e ?r,TEtv oti
Tt cpspETai to Ttup avo) xat rj yri xotro), to outo' s'o"Tt
to xai Sti Tt to UYiatjTOv av xtvrJTat xai u.ETaSoiXXr,
7j uYiatjTov, Et? CvtEiav EpyErat aXX' oux eU X£uxdrr,Ta.
Ouoitot; t5i xat TaXXa ireivTa ri dXXoto>Toi. 'AXXi ur,v
xal to au$r,Tbv (Srav u.£Ta6oiXXr| ft au;r,To'v, oux sic;
uyiEtav EpyETat dXX' fic; u.eye'Oouc; uTcspoyr^v. 'Ouoitoc;
15 oi xai toutojv ^xatjTOv to jjtiv it Tto noto) to S' lv Tto
Tcooio u.£Ta6dXXEi , xai ^v totco) Ti (jtiv xou^a dvto Ta
Si pap£'a xotTto, TtXr,v Sti ri uiv e'v auroTe Soxei systv
dpy^jv T^t; u.ETa6oXr,c, Xe'yco Si to papu xat to xou-jpov,
ra 5 ou, dXX' e;(dOev , olov to uYtacrbv xai to auc;r,Tdv.
*« KatTot eviote xal TauTa l\ auTtov (XETaSdXXsi, xat
utxpac; YEVO(jt£'vr,c; ev toT; e;o> xtvr,cjso); to uiv si;
0Y'-!'*v epysTat to 5' ei; au;r,v xa't ircst t»utov to
4!7
Nos autetn jam dicimus prinitim itl definifntes , quo de
maxime quidam dubitanl : cur alia corporum siirsum , alia
tleorsum scin|>cr, alia sursum deorsutnt|uc secuntliim natu-
ram ferantur; deimle dc gravi lcvique, atquc afTectilms iis
qui circa ipsa accidunt, quam ob causam fiant, dicentcs.
(1) De hoc itaque, ferri (inqiiam) unuinqiioilqiie suiim in
locum , perinde atquc dc ceteris generationibus el mulatio-
nibus, existimaiidum est. Kam quum tres sint motus, alitis
in magnitudine, alius in fbrma, aliusin loco : in boruni
unoquoque mtitationem e contrariis in contraria , atque in
media lieri , et non in quodvis cujusvis mutationem csse vi-
dcmus. Simili modo neque molivum cujusvis quodvis, seil
ut allerahile ac accrescibile sunt diversa, sic et alterati-
viiin ac accrcscitivum. Kodem modu etloco motivuin nou
quotlvis cujusvis mohilis, existimandum cst esse. Ad su-
penun igitur lnciim ac inferum motiva qtiidem sunt, id
quod ponderis, et id quod levitatis est cffectivum : mohile
autem, id quod |>otentia grave est, atque leve. Ferri vero
quodquc siium in lotum, niliil aliud est, quam insuam
formam ferri. Atque boc pactomagis quispiam existimave-
rit id quod antiqui /.licebant , simile ( inquam ) in simile
ferri : boceniiii nonoinnino accidit. N'on eniin si quispiam
terram eo in loco [losuerit ubi nunc est luna, qua>que par-
tium ad ipsam feretur, sed etini in locum ubi etiam nunr
est collocata. Omnino igitur similibus, ct differcntiam
non subcuntibus, lioc accidat eodcm motu necesse est.
Quarc quo pars una quacdam apta est ferri, eo et toluni
aptuni est ferri. (3) Quum autem locus ipsius continentis
sit finis, cxtreinum atiteni atquc mediumomnia quae sur-
stim moventur deoisiiniquc, contineat; atque boc forma
rjus quodainmodo sit quod continetur : suiiin in locum
ferri nil aliud est , qiiaiu in simiie ferri. Ea enim quw dein-
ceps sunt collocata, similia invicem sunt, ut aqua acri,
et aer igni. Contra vero dici in inediis quidem potest, in
cxtremis vero non potest : velut acrem aqua? , et aquam
terrae. Semper enim id quod superius est, ad id qnod
sub ipso collocatur, sio sc babet, ut ad materiam forma.
(b) Quaerere vero cur ignis ad supera loca, et tcrra ad in-
fera feratur, idcm quod hoc est, cur sanabile, si movctur
atquc niutalur, ea ratione qua cst sanabile, in sanitatem ,
et non ad albedinem veniat. Similiter et cclera alterabilia
cuncta. At vero ct accrescibile quum boc mutatur, quo cjt
actrescibile, non in sanitatem, sed in excessionem magni-
tudinis venit. Similiter ct horum unumquodque, aliud in
qualitate , aliud in quantitate miitatur ; et in loco, levia qni-
dem ad supcra , gravia vero ad infcra Ioca proficiscunttir :
excipitur tamen hoc : hxcenim, grave, inquam, ac lcvc,
in sc ipsis mutationis principiura babere vidcntur; illa vero
non in se ipsis,sed foris, ceu sanabilc ac accrescihile :
quanquam et ha?c interdum cx se ipsis mutantur, et parvo
facto in cxtcrnis motu , alterum in sanitatem , allerum iu
incremenlum accedit. Et quum ideni sit sanabile et ajgri
 428 IIKPI OVPANOY A, 8.
uYtaaTOv xii to vbaou Ssxtixov , iiv uiv xtvr,Ori fj u-,'ta •
ctov, si? CyiEiav epspETai, £av o' f voacpov, Et; vdaov.
MaXXov 5s to Bapu xat to xouaov toutoiv lv lauToi;
e/eiv c&aivETat tt,v dpyf,v ota to E-fYUTaTa t~,c oiaiac
6 Etvat tt,v touto>v CXrjv • ar,uEtov o' 6'ti r, tfopa drcoXE-
XuUEVO)V EOTTl, Xat YEVECTEl UCTaTr| TtOV Xlvr'aSlOV , (OCT£
irpojTr, otv Etr) xaTOt Tr,v ouctav auTr, xtvrjaic. (5) "OTav
uiv ouv Y'YvriTal sc; uoaTo; df,p xat ex 3aps'oc xouiov,
ipysTat eic to aveo. Aua 0" eVrt xoucpov, xat ouxiTt
10 vtvETat, dXX' exst Ictiv. <I>avEpiv Sf| 6'ti Suvdust ov,
eic EVTEXsyEtav ibv EpyETat exei xai eic toooutov xat
toioutov, ou f, evTcXiyEia xai ocou xat otou xat feou.
Tb 0' auTO atTtov xat tou fjor, urcdpyovTa xat ovTa ytjv
xat rcup xivEtaOai eic touc auTcov totcouc ur.osvbc eutco-
16 oiJJovTO?. Kai ^ap f, Tposri , OTav to xoiXuov, xai to
uyiacTTOv, #Tav to iTciayov ptf] f, , cps'psTat euOuc" xat
xtvet Se to T£ i\ apyr,c rcoi~cav xai to urcoaTcdcav
fj SOev aTCETcf,or,c£v , xaOdrcep etpr,Tat ev toTc TCpioTOi?
Xoyoi; , ev oT; Suopi![ouEv 6'ct ouOiv toutwv auTO lauTo
2u xtvet. Ata Ttva uiv ouv aktav cpepeTai tcov cpepoue'vo)v
exaoTOv , xat to cpe'psaOat etc tov auTOu to'tcov ti ectiv,
eipr.Tai.
CAP. IV.
Tic 6": Stacoopac xat t4 oruufiaivovTa rcept atJTot vuv
Xeyojuev. IlpoiTOv uev ouv SuopiaOo) , xaOarcep cpai-
Jb vETat Tcaat, (5apu uiv aTcXiiJc to rcaaiv ucitaToiuevov,
xouc/ov Se to rcaaiv eTctTcoXoiJJov. 'jVtcXwc Je Xe'yo) eic,
t£ to Ye'vo; pXsTctov , xai 6'aoic fii) ducpoTEpa UTCotpyet •
otov oaivSTai Tcupbc. uev to Tuybv ue'yeOoc avo) tpepd-
ucvov, iiv jjtrj xi Tuyri xoiXuov ETEpov, yr;c. os xaTO) •
30 TOV auTOV 03 TpO^TUOV Xat OaTTOV TO TCAEtOV. AXXlO? (5s
|3apu xal xo~'jpov, oi? ducpo'T£pa uirdpy£f xai yap eTct-
TcoXdiJouai Ttai xat 6<p(araVTai, xaOaTcep df,p xai uSo)p-
(•2) aTcXioc. uev Yap ouos'Tepov towtojv xouciov r\ (5apu •
YYJ? usv ^ap du:po> xouopOTepa (ETCtTcoXdc^Ei yap auTr; to
36 Tuybv auTtov ubptov), Ttupbc. Se ^apuTEpa (usiaTaTai
yip auTtov brtbaov dv rj tibpiov), Ttpbc. lauTa Sk drcXioc.
to uev ^apu to os xouaov df,p usv yap 6tco'coc, dv
fj, e'7tiTCoXdCei iioaTi, uotop ok b-rcdaov dv f, , de'pt uopt-
OTaTat. (3) 'Etcei Si xat twv aXkwv to\ [xiv eyst pdpoc.
4U Ti oe xou^oTr,Ta , o~Xov 6'ti touto>v uev auia TcdvTO>v
fl Iv toT? dauvOe^Totc, otacpopd ■ xaTa yip to exeivtov tf-
Tuyr,xe'vat tou usv 7:Xetov tou 0' eXaTTOv, taTat Ta ,uev
xou^a Ta oi fiape^a tcov ao)uaTtov. "i2aT£ Tcept exeivotv
XexTe'ov TaXXa y*? dxoXouOet toi? TrptoTOtc. , Srcep
«5 ecpauEV yp~vai tcoisiv xai touc. ota to TcXrjpse; to ,3apu
Xe'Y0VTa; xat ota to xsvbv to xouopov. (4) iuufiaivst
bfj ufj TcavTayou TauTa 8aps'a ooxsiv etvat xat xouiia
Ota Tf|V Ttov TcpoJTtov Siacpopdv Xeyo) 0' oiov ev uev
de'pi SapuiEpov EaTat TaXavTiaTov i;uXov [/oXiSoou
60 uvaiaiou , ev os uoaTi xoucpoTEpov ■ atTtov S' Sti TcdvTa
Bdpoc. syet TtXf|V Tcupbc. xal xou-jpdTr,Ta tcX^v y^C- 1"5jv
yiv ouv xat 6'aa y~c. eyei tcXsTitov , TtavTayou Sdpo?
(310,311.)
tudinis susccptivum : si ca ralione qua sanabile esl, mo-
veatur, in sanitatem pergit ; sin eo , qno acgrotabilc cst ,
in a?gritudinem fertur. Magis tamen grave leveque in se
ipsis principium babere vidcntur, propterea quo<l lioruro
materia propinquissima substantia; est. Signum hujusest,
lationem absolutorum esse , et ultimum motuum genera-
tione. Qnarc motus hic substantia primus orit. (5) Quum
igilur aer cx aqua lil, atque e gravi leve, in superum locum
vcnit. Simul autem est lcve, et jam non lit, sc<l illic
c»t. Patet igitur, quum polentiasit, ad actum proficiscens,
venire ilhnl et ad tantum, et ad tale, ubi cst actus et
quanti, et qtialis, et ubi. Eadem est causa, et ut lerra ac
ignisjam actu ad sua loca nullo inqicdientc moveantur.
Klciiim alimcntum, quuin proliibcns, et sanabile, quiiin
iletinens sublatmn Tuerit, continuo fertur : et movet ctiam
et id quoil initio fecit , et id quod subtraxit , aut id unite
resiluit,ut prins in sermonibus dictum est, in quibus defi-
niebamus, nihil horum ipsum sc ipsum movcre. Dictum est
i^ilur quam ob causam feralnr quoilque eoruin quae ferun-
tur, ct quid sit , suum in locum ferri.
Differentias autem , ct ea qua; accidunt o.irea ipsa., nuae
dicamus oportct. Primum igitur sit definitum ,*ut universis
videlur, grave qiiidein simpliciter id esse , quod omnibtis
substat; leve autem id quod superomuia natat. Simpli-
citer aiitem dico, et in ipsum genus respiciens, et in eain
quibus anibo non insnnt. Sic iguis quaevis magniliulo,
nisi forte quippiam aliud prohibeat, ferri sur^um cernilur;
et terrae etiam quaivis magniludo, deorsum : eodem modu
eliam celerius id ferlur quod majus est. Alio vero niodo gra-
via leviaque sunt ea quibus utrumque inest. Elenim natant
stipcr aliqua, et substant, ut acr ct aqua. (2) Absolute nani-
que ncutrtim horuni leve cst , aut grave : terra enim ambo
sunt leviora (qua-vis enim pars ipsorum huic supernatat),
igni autem graviora ( quantacumque eniin earura particul.i
igni suhsidet); ad se ipsa vero simpliciter aliud est grave,
aliud cst leve. Aer enim quantavis niagnitudiue semper est
siqier aquam ; aqua auteiii quaulavis quanlilate,subsidet aeri
scnipcr. (3) Quoniam autem et ceterorum alia [wndus habent,
alia levitatem , patet , eain dilfcrentiam , qua1 in simplii ibus
est, horum omnium causam esse. Ex eo ii.iinqiie, quod aliud
plus, aliud minus illorum stmt assecuta , alia corporum
levia , alia gravia crunt. Qiiare de illis ditcndmn esL Cetera
eniui illa prima sequuutur. Quod ct eosoportere facere dixi-
inus, qui oh plenum, grave esse dicuut, et ob vacuiun, leve.
(4) Accidit igiliir, eadem non ubique gravia leviaqueob dif-
ferentiam primorum vidcri. Lignum enim centirai librarum,
plumbo imius lihrai in aere gravius, in aqua levius erit.
Causa autcm cst, omnia, pra-lcr ignem , pondus, et levi-
tatcm, praeler tcrram, hahere. Terraiu igitur, et qna-
terrac plurimum habent , ubique gravitatem babere neccs»
 (311,312.) DE C/ELO LIB. IV. CAP. IV.
t/etv dva-pcaiov , iiotop 8s TtavTa/ou ttX^v sv y?), ds'pa
8s TtXf,v iv uoaTt xai v?j- (b) ev ttj auTOu yap /topa
TtdvTa 3dpoc. e/£t TcXr,v Tcupdc. , xai 5 dr'p. 2r,u.Eiov
S' Sti eXxEt tcXeiov 6 ZESuar,u.E'voi; aaxi; tou xevou •
& tooV ei ti aepo? e/ei tcXeiov t) •frl<; xai CSaTOc, iv usv
uSaTt £'v8s'/STat xoucpoTspov eivat tivoc, h 8s iipi Sa-
puTtpov ds'pt uev Y*p oux E7TiitoXa^£t, tw os uoaTt
£iri7ToXa![Ei. (e) "Oti o' eoti ti dTcXto; xoucpov xai
aTcXco- Sapu, ex tiovo' £OTt cpavspdv. Ae'y<o 8' drtXtTx;
io xouoov S dsi dvio xai 3apu 8 ast xaTto Tts':puxE cpEpEaOat
ur| xioXuouevov • TOtauTa yap eatt Ttva , xai ou/ toaTtsp
otovTat tivec, Tcdvt' e/stv Bapo; • (7) Sapu usv yap SoxeT
ticiv etvat xai ETs'poic, xai ast cpspsaOat 7rpb;T0 ueVov.
"Ean 8' iuottoc. xai to xoucpov bptouEV ^dp, xaOaTtsp
15 EtprjTat TtpoTEpov, 6ti Ta YEri?a Ttaatv ucptaTaTat xai
ssspETat Ttpbc tb usaov. 'AXXi ur,v topiaTai to ueoov.
Et toivuv EC7TI Tt 8 Ttaatv IrctTcoXd^si, xaOaTtsp cpat-
VETat to Tiup xai ev auTto Tto aspt dvto cpspdusvov ,
6 0' iio r,au/d!|iov, 8r,Xov 6'ti touto cps'p£Tat Ttpbc, to
2u sx/aTov. "ilats Sdpo; ouosv oTovt' e/etv outo- ucpt-
TTaTO vacp av dXXto ■ ei 81 touto, et/) dv ti irspov,
3 OEpSTai ETtl TO EC7/aT0V, 8 rcaat toT; CptpOUEVOlC, ETCl-
TcoXailet. Nuv 8' ouSlv cpaivETat. Tb dpa Ttup ou8=v
syst Sapoc;, ouOE rj Y'^ xoucpdrrjTa ouoEuiav, EtTcsp utpi-
25 cTTaTai Tcaeri xai to ustcTausvov cpepETat et:i to uectov.
(») 'AXXi ur,v &'ti y' eVti ussov Tcpbc; 8 ■?■, cpopa toic,
iyouei Sapoc, xai acp' 0C1 toT; xoucpoic;, of)^ov TcoXXa-
ydOtv, TcptoTOv usv Tto £tc, aTcstpov u-^i EvOE/EoOat cpe-
p£O"0ai ur.OEv. "floTcsp yap oux ec7Ttv ouOiv aouvaTOv,
3(1 OUTtO? OUoi YlYv£Totl' ^ ^£ ?°fa fEVECTlC, TCoOev TCOt.
"ETCEtTa Tcpbc, 5uotac, cpatvETat Ytovtac, to uev rcup avoj
cpspduEvov, ■?, 81 y*i xaTt») xal Ttav to papoc, e/ov.
'XioT* dvdtYxr, cp£p£ctOat rcpbc, to usctov. Touto Sk tco'-
TEpOV 0TJU.6aiv£l TCpOC TO T^; Y'!? Us'c70V •?, TCpbc, TO TOU
jb TcatvToc, , Itcei TauTOv ecttiv , ctXXo; Xo'yoc,. (9) 'ErcEi os
xo Tcactiv ucptcTTauEvov cpspETat Tcpb; to ue'c70v , dva'Yxrj
to Tcacriv cTciTcoXd^ov cp/pecrOai rcpbc, to ecr/aTov ttjc,
/topac;, iv |J rcoiouvTai tyjv xivr.crtv • EvavTiov yap to
u.ev ueaov tio lcr/aTto, to oe ucptcrTauevov dei tw Itci-
40 TroXdCovTt. Atb xai EuXoYtoc, to 3apu xai xousov ouo
tvffriv • xai Yap oS totcoi 8uo , to ue'ctov xal to scr/aTOv.
"Ec7Tt 8c St; ti xai to UETacju toutwv, 8 Tcpbc; ixaTEpov
auTtov XsYETat OaTSpov ectti -(hio wc, ecr/aTOv xai ue'crov
ducpoTe'pti)v to ueTa;u. Ati touto Ictti ti xal ctXXo
<5 Botpu xat xoucpov, olov uotop xai dy-p- (10) cpauEv 8e
■zb uev TCEpte/ov tou etSouc, eivat, to 8e rcepte/duevov
tt^c, uXr,;. "Ectti 8' ev Ttacrt toi; yevectiv auTr, rj 8td-
o-cacTic, • xai yao ev Tto Ttotio xai lv Ttji Ttocrto ecrti to
u£v &« ei8oc ptaXXov, to 8' toc uXr,. Kai e'v toi; xaTot
io totcov toaauTO); to uev dvw tou toptauevou , to 81 xdtto
tt;; CXrji;. OaTe xai ev outtj tyj uXrj Trj tou Sap£'o;
xai xoucpou , ^ uiv toioutov Suvduet , papEoc, uXr, , § ii
TotouTOV, xouspou- xai saTt uev r] auTrl, to 0' Eivat ou
TauTOv, MctTtEp xai to voaEpbv xal to uvtaaTOv, to
129
est ; aquam autcin ubiquc praeterquaiu in terra ; et aerem
similiter, prrjeterquam in aqua ac terra. (5) Suo enim inloco
gravitatem liabcnt omnia , praeter ignem , etiam ipse acr.
Signum liujus est, utrem inflatum plus ponderis quam va-
cuum babere. Quaie si quid plus aeris liabct , quam tcrrrc
et aqu.v, iil in aqua quidem alio levius, in aere vero gravius
esse potest : nam non natat quidem super aerem, natat autem
super aquam. (6) Esse autcm qtiippiam sirnpliciter gravc ,
atque simpliciter leve, ex liisce perspicuum est. Atque
levc simpliciter id dico, quod semper sursum ferri aptum
est, nisi probibeatur; et grave, id quod scmper deorsum
aptum cst ferri. Sunt enim aliqua talia, et non omnia pon-
dus babent , ut quidam putant. (7) Nam ct aliis quibusdam
grave essevidetur, semperque ad medium ferri. Estautem
et leve similimodo. Yidemus enim, uti dictum est prius,
terrea ipsa sub omnibus esse collocata , atque ad medium
ferri. At vero medium ipsum est definitum. Si igilur est
quippiam, quod super omnia emiuet, ut ignis in ipso aerc
sursum ferri videtur, aerc quiescente, patct liunc ad ipsum
cxtremum ferri : quare niliil ipse ponderis babere potest :
subalio cnim collocarctur. At si lioc essct, aliquid alind
csset profecto , quod ad ipsum cxtremum movcretur, quod
stiper omnia, quae fcruntur, collocarctur. Nimc autem nibil
ejusmodi cernitur. Ignis igitur nulluin pondus babet, neque
etiam terra levitatem ullam babet : siquidem subsidet uni-
versis, idque quod subsidct, ad ipsum medium fertur.
(8) At vero medium essc , ad quod latio fit eorum qurc pon-
dus babcnt , et ex quo levia sursum feruntur, ex multis pa-
tet. Primo quidem ex eo, quia nibil ferri in inlinitum po-
test : ut enira nihil est impossibile, sic neque fitimpossi-
bile ; latio vero e quopiam in quippiam generatio est. Deinde
ignis quidem sursum, terra vcro, et quicquid pondus liabet,
deorsum, similes ad angulos fertur. Quare ad mcdium ipsum
feratur neccsse cst. Utrum autem ad lerrrje medium , an
ad universi feratur, quum idem medium sit ipsorum , alibi
tractanda quaestio est. (9) Quum autem id quod omnibus
substat , ad medium ipsum feratur, id quod super omnia
natat , ad ultimum capedinis , in qua fit motus , feratur ne-
cesse est. Sunt enim contraria, medium et extremum , et
substare atque natare. Quaproptcr et cum ratione duo
sunt grave et leve : et loca enim sunt duo, medium atque
extremum. Est igitur quid et id quod est inter haec,
quod ad utrutnque ipsorum alterum dicitur. Id enim quod
est inter ea , extremum aliquo modo , et medium est ambo-
rum : quocirca est quid et aliud grave et leve, ceu aer et
aqua. (10) Dicimus autem id quidem quod continet, formre
esse ; id autem quod continetur, materiei. Atque haec dif-
ferenlia universis in generibus est. In qualitate cnim et
quantitatc est aliud ut formamagis, aliud ut materies :
et in loco simili modo supcrum est definiti : inferum
autem materici. Quare et in ipsamateria, qurje est ipsius
gravis et levis , quo quidem tale est potentia, eo gravis ma-
tcries est ; quo vero tale est, eo levis materies est. Atquc
eadem quidera est , essc autem non idem est ; quematimo
 4T) ITKPI OVPANOY A, e.
',' eivat od TauTOV OlOTtEO 0'j0£ to voiwoei Eivat
uvlEivoi.
CAP. V.
Tb a£v ouv £/ov toi«utt,v u).T|V xoucpov xai dsi avto,
to 0£ T/,v IvavTiav fjaou xa\ aYi xaTOj" to 8' irspa;
aiv toutojv, s/ouaa; d' oucto rcpb; dXXr,Xa; di; auTai,
otTcXo); xai dvo) xai xaTo> cpspoasva;' dtb dr]p xai uooip
s/ouat xai xcucsdTTjTa xai papo? ixaTEpov, xat uoo>p
asv 7tXr,v y~; Ttaatv ucptaTaTat, &.r$ cl tcX^v 7tupb;
Ttautv ETCiTcoXd^st. (i) 'Eitsi 8' sativ sv advov t 7taatv
> EirnroXd^Et xai £v 8 Ttaatv ucptaTaTat, dvdvxri Siio dXXa
sivat & xai utptaxaTat tivi xai ETttTtoXdjEi tivi. ilacs
dvdyxri xai toi; uXa; sivat Toaaura; SaaTcsp TauTa,
TErtapu;, outoj Ss TEtTapa; oj; atav asv aTtdvTojv tt,v
xotvrjv, dXXoj; te xai ei vtyvovTat £; dXXr)Xojv, dXXa
• to sTvat ETEpov. (3) Ouoiv vap XOlXuEl TMV ^vaVTUOV
sTvat atTa;u xai Ev xai tcXeuo, ojaicEp ev /pojaaatv
TtoXXa/dj; votp Xfyrrat to asTa;u xai to asacv. (t) 'Ev
asv ouv T~ auTOu /o)pa T(~)V e/o'vtojv xal jiapo; xai
xoucpdTrrra ExaOTOv s/£t pdpo;- r) 8s v~ ev ditaatv e/ei
' J3dpo;, xoucpdTr,Ta 0' oijx e/si, ei ar, sv oT; ETCi-oXd^ti.
Atb xai uTtocTto>as'vo)v uiv cpepsTat Et; to £cps;~; xaTO),
d-)jp uev ei; tt,v tou uoaTo; /o'>pav , uotop 8e ei; T7jv t~;
Y~;. "Avo) 0' ei; Tr,v tou irupd;, dvatpouixevou tou
Ttupd;, oux oiaO^aeTat b dr;p, dXX' r\ pta, toaTtep xat to
' iido)p OTtaTat , foav yevriTai to ^TCiTte Jov £v xat OSttov
o-Ttdar) ti; dvoj t~; cpopa; , i^v cpe'pETat to uoo)p xaTO).
Ouos to udojp e!; T7)v tou dipo;, dXX' r\ to; vuv £tpr|Tat.
TI yr\ Sl TOUTO ou Ttdcr/Ei, &'ti ou/ £v TO ETtlTCeOOV.
Atb to aev uotop ei; to dyYEtov TtupojOsv OTtaTai, y~
1 d' ou. "QffTtEp 81 oud' ri vr; dvto, oude to 7tup xoto)
etaiv u^aipoutiEvou tou aEpo;- ouoev vap e/ei pdpo;
oud' ev t~ auTOu -/o'jpa, toarcEp oud' r) y~ xou^OTr,Ta.
<l>e'pETat oe xotoj Tot ouo uicoaTcojaEvojv, oct to (jcev
drcXoj; papu EaTtv, 8 rcaaiv ucptaTaTai, to ds rcpd;
. ti papu ov tt; tJjv auTou /ojpav -7) ot; ^-iTtoXdCEi ,
8t" 6aotdTT,Ta t~; uXr,;. (h) Oti d' dvafxalov TtotEtv
taa; toc; dtacpopa; auTOt; , o~Xov. Ei atv vap ixta
11)^ Ttdvrojv, oTov vj to xevov v^ to TtX~ps; -Jj to asYtOo;
*i Ta Tptyojva , r\ rcdvTa dvoj r\ TtdvTa xaTo> oiaOr,a£Tat,
' f| di ^TE^pa cpopa ouxe'ti EOTat • iSctt vj xoucpov ouSev
eaTat aTcXoJ; , ei TtdvTa ^'rtEt aaXXov Tto ex ix£tI[dvo)v
Etvat atoaaTtov r\ Ix. TtXetdvojv, r\ Sxi TcXrjpy]. Touto
8e 6poJas'v te, xat osoEixTat cVti daoito; xaTto Te del
xat TcavTa/ou cpepETat xat dvoj. 'Eav de to xevov 7) ti
. toioutov 3 a£t dvoj , oux EaTat to det xaTto. Kat twv
|XETac;u d-J] EVta saTai xdro» Oartov y~;' *v v«p tw
-oXXto a£pt TptYtova TtXEtto v) t« aTEpEa r) Ta atxoa
Eirrai. Ou cpatveTat d' oude ev adptov a£po; xaTto cps-
poaEvov. Oaotto; 8e xai ETtt tou xousou , Eav exeTvo
1 Ttot~ ti; uTtEpE'/Eiv t5) uXt). (g) 'Eiv do duo Ta a£Ta;u ,
-oj; EaTat TtotouvTa a tcoieT dr^p ts xat (idojp; oTov
Et ti; cpaiv) ttvat xevbv xai TtX-~pE;. Tb asv ouv Ttup
(311.)
diim ct a'grotabile ac sanahile , idcm est , essc vero non
idein est ; quare nec .Tgrottini csse aut sanum.
Id igitur qnod talem materiam ltabet , leye est , semper-
qne sniMim rertur; id vero quod rontrariuni habet, graTe
est , scniperque deorsum fertur. At ea qu.-e diversas quidem
ab liis liabent , sic vero inter sese habentes ut liai se liabent,
simplir.itrr ot sursuin et deorsum feruntur. Quapropter
aer et aqua lcvitatcm hahent, et pondus : atque aqua qui-
dem univcrsis, lerra cxcepta, substatjacr autem super
omnia cminet , igne excopto. (2) Quum autem unum sit
soluin, quod superomnia natat, ct unum item, quod sub-
sidet universis, duo alia essc nccesscest, qii<c et cuipiam
substant, ct super aliquid collocantur. Quare et materias
quot h.-cc sunt , tot esse necesse est , qnattuor, inquam,
adeo vero qualluor, ut una quidcmsit omnium communis,
prassertiin si cx sesc mutuo liant : essc vero diversum sil.
(3) Niliil enim vetat nt intcr contraria unum sit,atque
plura : quemadmodum in roloribus. Multis enim modis di-
citur id quod cst inter, ac mrdium ipsum. (4) IJnum-
quodquc igitur eorum quai pondus habent lervitatemque,
|x>ndiis hahrt suo in loro ; trrra vrro in omnibus pondus
habrt, levitatem autem non habet, nisi in iis super qux
natat. Quapropter etiam , si subtrahatur, deorsum in id
fertur, quod deinceps est collocalum : aer quidem in lo-
< iiii) aqiiic, aqiia vero in locum lcrra\ sursuiu autem in
locum ignis, si i^nis ipse tollatur, aer non feretur nisi vi :
sinit et ipsa aqua trahitur, qiium ipsum planum fuerit
111111111 , atque crlcrius quispiam traxerit aquam sursum,
qiiani sit ea latio qua fertur ipsa deorsum. Jiequr aqua
similiter in arris locum fertur, nisi uti nunc diximus. Terra
aulcm hoc non patitur, quia planum non rst unum. Qua-
propter aqua quidcm in vas ignitum trahitur, terra vero
non trahilur. Ut autem terra non fertur siirsum , sic ne-
quc ignis deorsuin fertur, si subtrahatur aer : nihil enim
pondcris habct neque suo inloco, qucmadmodum ncque
terra tillius cst particeps levitatis. Feruntur autem duo
deorsum , si infcra sublrahantur : quia alind est absolute
gravc, quod quiilcin omnihus subsidet ; aliud ad aliquiil
grave , quod quidem sinim in locum , aut in rorura super
qtiai natat, propter materici similitudinem fertur. (o) ts>e
aulcin necossarium, aM]tiales fac<;re differentias ipsis, patet.
iNam si una sit oniniuin malcries, ut aut vacuum , aut ple-
niiin , aut magnitudo , aut trianguli , aut universa sursum,
aut universa deorsum frrenlur, allrra vcro latio non eriL
Quarc niliil erit simpliciter lcve, si cuncta inclinanttir inv
gisdcorsum, co quod aut c\ ir.ajoribus sunt corporibus,
aut ex pluribiis , aut quia stint plena. Itoc autcm et vide-
inus, et demonstratum est , similiter (inquam) deorstun
srmperet ubique, ac siirsum corpora ferri. Si vero va-
cuum sit , aut quippiam talr, quod stirstmi scmper feratur,
non crit id quod sem[>er drorsum fertur : et medioruiu
aliqua celcrius deorsum, quam terra, fcrrntur. Magno
enim in aere triangnli plures rrunt, aut solida, aut plana :
at nulla pars acris dcorsura fcrri videlur. Siruililcr rt in
levi, si illud fcccrit quispiam excctlere materia. (6)Sinvero
1I110 sunt in medio, ipsa media , ae r ( inqiiain ) et aqna,
quonam pacto facirnt ea quaj faciunt? veluti si quis dixe-
1 il csse vacuum , atque plenum. Ignem igitur vacuum c**
 (313.) T)E C^LO LIH. IV. CAP. VI.
xevdv, Sid xai avo), tt,v 31 y^v "^p5?) Stb xai xoito).
'Aepa S£ tcXeTov 7cupbc e/siv, Coojp oi Yrjc- ujTat yap ti
uSwp 8 tcXcTov £;si Tttip dXiyou aepo; , xai ar;p tcoXuc.
dXiyou uSaToc. yr;v tcXeio), wctte Siriasi dspo; ti 7cXr,0oc,
f> OSttov ^eptsOat xotTO) uSaToc. dXiyou. Touto S' ou
cpaiveTat ouSauou ouostcote. 'Avotyxr; toivuv, wcntEp
xai to TtTJp avw , Sxi ToSi e/ei , oiov to xsvdv , Ta
3' otXXa ou, xai tt,v yrjv xaTOj, Sti to TtXrjpEc. £/st,
xai tov as'pa sic. tov auTOu xai avo')Tspov tou uSaTo;,
I • OTl TOnt T£ E/£l, Xai TO IjSlOp XOtTO), Sti toiovSs Tl.
Et ol tjv ti ti api^ti) r) ouo, au.^tD o' u7toip;si TaijTa
lxaTe'po), eVrai Tt TtXr,0oc. lxaT£'pou o(j u7tEps';Ei uSo>p
te as'poc, SXiyou to> avw xai arjp uSxtoc. tw xoito), xa-
OotTrep EtpriTat TcoXXoixtc..
CAP. "VI.
is Ti oe o-/r'uaTa oux airia tou cps'pso-0at arcXcoi;
•/j xotTto r) avto , aXXi tou Oarrov r, jjpaourspov. At' ac.
3' atTta;, oi /aXETtiv iSeiv • aTcopstTai yip vtiv Sti ti
toi TcXaTsa ciiSr)pia xal udXtfiSoc; iTtirtXet Itci tou uoa-
to?, aXXa Sl sXaTTO) xai tjttov p»ps'a, av vj aTpoyyuXa
2» v) utaxpoi, otov psXdvrj , xotw tpspETat, xai 6'ti Evta
Sii pnxpdtr)Ta ETtiTtXsi, o'.ov xo 'i/r;Y;jta xai aXXa ysojSr)
xai xovtopTwSr; sVt tcu a£'po?. llspi Sr} touto>v otTcoiv-
tiov xo uiv voat'?£tv atTtov sivat wcnrEp Ar^udxpiTo;
oux opOw; E/Et. 'ExeTvoc yap cpr.cri Tot avw cpEpdtAEva
'i • Ospui eV tou uSaTo; dvaxoj/Eustv Tot TtXaTEa Ttov
£/dvTo>v Sotpo;, Ta Se aTEva Sta7ti7tt£tv dXtya yip
Etvat Tot avTtxpouovTa auToT?. (2) "KSei S' ev tw ots'pt
ETt jjiaXXov touto TtotEtv, wo-Ttsp EvtJTaTat xaxsTvoc
buto;. 'AXX' Ivo-Tac Xusi tJtaXaxw;• tpr,ai yip oux Et;
:xi £v Spaav tov couv, Xs^yoiv aouv Trjv xivr,o"tv Toiv avw
sjEpouEvwv cojutotTwv. (;i) 'Kttei 0 lax\ xk u.iv eu-
StaipETa twv ouve/wv Ti 3' rjrrov, xai Statp=Ttxi Ss
tov auTov TpOTcov Ti uev uaXXov ri S' v;ttov , TauTac;
cTvat vouto-TEOv atTta;. EuStatpETOv ulv ouv to Eudpt-
-..■> otov, xai tJtaXXov to [xaXXov ar,p Si uaXXov uoaTOc;
TOIOUTOV, CSwpSi YTJ?. Kai TO EXaTTOV Sr, IvEXaOTTO) ye'vei
=tJStaip£TO)T£pov xai Stac^aTat Saov (4) Ti uev ouv
£/OVTa TtXotTO? Sti TO TCoXu TC£ptXau6otVEtV £7ClU£V5t,
Sti to ur, StaoTcacOat to tcXeiov ^aSaoc/ Ti S' ^vavTitoc
4» 1/ovTa toi; ciyrjuaci Sti to dXiyov TcepiXauSotvstv tp£-
pETat xotTO), Sti to StaipEtv ^aoitoc. Kai ev aept tcoXu
uaXXov , &-0) EuStatpETtoTepoi; uSkto'; ectiv. (5) 'Ercei
Se to T6 potpoc e/et Ttva ic/uv xaO' r)v tpepeTat xarw,
xai Ti cruve/r] rcpbc. to |jtrj StaoTcao-Oai , Taura SeT Ttpoc;
45 aXXr,Xa cruufiotXXetv • siv yip u7tEp£oiXXrj rj toyuc; $, tou
Sotpouc. tt;c; ev tw ouve/eT Ttpd; ttjv SictoTtao-iv xai
Staipeatv, ptotaeTat xoito) Oartov, eiv Se aoOeveaTepa
rj, £7ct7toXotff£i. (e) ri£pi [xiv ouv papeoc, xai xoutpou
xai Toiv 7C£pi auci cruu.6e6r|xdTWV Sto)p(o"Oo) toutov
r>0 fjuTv tov Tpdrov.
431
tlicunl ; quapropter et sursum ferlur : terram autem ple-
num , quocirca deorsum fertur : aereni vero plus ignis lia-
bere, et aquam plus terrsc. Erit itaqnc qua-dani aqua,
quaj plus ignis habebit, quam parvus acr; et aer magnus
plustorra; quam parva aqua. Quarc magnam aliquam aeris
partem aqua parva deorsum ferri cclerius oportebit : hoc
autem nusquam unquam lieri apparet. Ut igitur et ignem
ideo sursum ferri necesse cst , quia hoc habet , vacuum,
inqiiam , cetera vero non; et terrain ideo deorsum ferri,
quia plenum lutbet : sic et aerem ideo suum in locum
ferri ac super aquarn collocari nccesse est , quia boc habet ;
et aquam ideo deorsum fcrri ac sub ipso acre collocari ,
quia boc liabet. Si vero aut unum quid ambo sint, aut
duo, ambo vcro insint utrique, erit aliqua multitudo
utriusquc, qua quidem aerem aqua parum excedet supero,
ct acr aquam infero , qiiemadmodum s.rpe est dictum.
Figurae autem causa> non sunt ut aut sursum aut dcor-
sum absolule feranlur, sed ut celerius tardiusque feran-
tur. Propter quas aulem causas , non cst diflicile videre.
Uubitatur enim niinc , cur latum ferrum plumbumque su-
per aquam natet, alia vero minora, minusque gravia, si
rotunda sint, aut longa, ut acus,deorsum feranlur; it
nonnulla ob parvitatcm, ut ramentaauri, aliaque terrea ,
pulverisque siiniiia, super aerem natent. Causam igitur
omnium borum esse putare , uti Uemocritiis censet, non
recte se babet. llle enitn dicit, ea calida quae sursum ex
aqua feruntur, gravium ca quae lala sunt, sustinere, an-
gusta vero delabi : pauca cnim ea csse quje ipsa offendunt
(2) In aere aulem inagis etiam id ipsum fieri oporlehat, ut
objicit ille ipse : objectione vero allata , molliter solvit.
Uicit cnim non in unmn motionem corum corporum ferri ,
qua; sursum feruntur. (3) Qiiiim autem conlinuorum alia
facile alia minus facile dividi possint, et divisiva modo
eodem , alia magis, alia minus : lias esse causas est putan-
dum. Id igilur facile divisibile cst, quod facile terminos
suscipere potest : et id magis quod magis. Aer autem nia-
gis est tale, quam aqua, et aqua magis quain terra. Minus
etiam quoque in gencre corpus, magis facile dividitur, fa-
ciliusque disrumpitur. (4) l.a igilur quae latiludinem ba-
bcnt, quia multum compreliendunt, ideo supra inanent,
quod non facile plus illud disrumpitur : ea vero qua:
contrario modo sese liabcnt figuris , quia pariim coinpre-
liendunt, ideo deorsum feruntur, propterca quod facilc il-
lud dividunt : et in aerc multo magis, quo facilius, quam
aqua , dividitur. (5) Quum autem et pondus aliquas lia-
beat vires, quibus deorsum fcrtur, et continua simili modo,
ut non disrumpantur, haec intcr sesc conferre oportet. Si
vires eniin ponderis eas vires, qiiM in continuo sunt, ad dis-
ruptionem divisionemqnc cxsupercnt , vim inferct ipsum
grave, celcriusque deorsnm feretur : sin imbecilliores sint,
supra manebit atque natabit. (6) De gravi igitur atquc
lcvi , et de iis quae circa ipsa accidunl, a nobis hoc modo sit
dclinitum.

API2TOTEAOY2
IIEIU
rENEiEaz
KAI «D0OPA2
BIBAION A.
CAP. I.
ITEpi ok Ysvscreto; xai tpOopix; twv apua£i Y'vou£vwv
xai mOeipoaevwv , buotwc. xotxi TcdvTwv , Ta; te auia;
5taipETSov xai tou; Xdyou? auTcov , eti <$£ Tcepi aO^r,-
aEto; xal dXXotcoaso);, ti sxaTspov, xai TCOTEpov Tr,v
s auTrjV utcoX^tcts^ov cpuatv Etvat dXXotwaEw; xat yevs-
aso>; , v| y wpf; , warcsp <$uoptaTai xai to~; dvduaatv.
(2) Ttov usv ouv dpyaiwv oi uiv tvjv xaXouusvrjv aTcX~;v
yEVEOtv dXXoiwatv slvai cpaotv, 01 0' E*T£pov dXXoicoatv
xal Y£UE0"IV- "Oaot usv yap sv ti to tcSv XsYOuatv
luEtvat xai TTetvTa e; evb; Yswwatv, toutoi; usv dvaYxrj
Tr,v YEvsaiv dXXoiwatv cpdvat xat to xupito; yiYvo'.u-£vov
dXXotooaOai • Saot Sk tcXeioi tt,v uXr,v £vo<; TiOeaaiv ,
otov 'EuirEOoxXri; xai 'Ava;aYopa; xai Aeuxitctco;,
toutoi; Sk Irspov. (3) KatTot 'Ava;avdpa; -fs. tv^v
la oixEtav cpowrjv r,Yvdr|aEv • Xe'yei y°"v o,(; to yiyveaOxi
xai d-rcdXXuaOat TauTbv xaOsaTriXE tw dXXotouaOat.
UoXXi 05 Xs^Et t& aTotyEta, xaOaTcep xai erepoi.
'EuTcsooxXr]; usv fap tcx usv ao)uaTtxa Tsrrapa, t&
os TcdvTa ustoi twv xivouvtwv s; tov dptOudv , 'Ava;-
20 aYopa<; os aTcsipa xai Aeuxitctco; xai Ar]udxpiTo;.
(4) 'O uiv y«P ~* 6u.otou.Epr] oror/sta xiOrjaiv, oiov
daTouv xai adpxa xai u-usXdv, xai twv dXXwv tov
ixdacou auvwvuuov to u£'po; itrriv Ar,udxptTo; Si xai
Aeuxitctco; Ix awuaTwv dotaipsTtov TaXXa auYxsiaflai
25 sacrt, TauTa o' d-stpa xat to TrXrjOo; Eivat xai t&;
uopsd;, auToe oe rcpb; auTa otais'pstv toutoi; s; wv
tiai xai Osast xai Ta!;Ei toutcov. (5) 'EvavTtto; 03
satvovTat Xs'yovts; of Tcspi 'Ava;aYopav to~? TCEpi 'Ea-
TCEOOxXsa • 6 aiv yip cpr,at Ttup xai iloo)p xai ds'pa xai
.ioY^v aTOf/Eta TEaaapa xai aTcXa Eivat jjtotX/.ov r) adpxa
xai daTouv xai toi TOtauTa twv 6ttotojjt£piov, oi os
TauTa u.sv aTcXa xai aTOt/Eta, i%v Si xai icup xai
uitop xai d='pa auvOsTa* TcavaTCspaiav vap Etvat toutwv.
(31».)
ARISTOTELIS
DE
GENERATIONE
ET CORRUPTIONE
LIBER I.
iv ortu autem ac interitu eorum quae natura gignuntur
intereuntque, universim dc omnibus, tum causas tum ra-
tiones eorum clistingucndo, dicamus oportet, pra;terea quid
accretio quidque alteralio sit; et eandemne alterationis
atque geuerationis esse naturam cxistimare liceat, an di-
versam, perindc ut ijisis quoque nominibus discretxsunt.
(2) Priscorum igitur quidam generationem simplicem ab-
solutamque alterationem essc inquiunt ; quidam a gene-
ratione alterationem aliud esse. Nam qui univcrsum ipsnm
aiunt unum quippiam csse , et omnia ex uno oriri ccnsent ,
ii generationem alterationem essc, et quod proprie gene-
ratur, id altcrari clicant, cst neccsse. At qui plures quam
1111,1111 csse materies astruunt , uti Empedocles, Anaxagoras
et Leucippus, illas differre dicant oportet. (3) Quan<|uam
Anaxagoras suam profecto voc«tn ignoravit : quippe quum
oriri ac interirc idem esse quod alterari dicat. At inulla
csse rerum clementa , perinde atque alii , asserit. >am Em-
pedoelcs corporea quidein elementa, quattiioi ; omnia vero
una cum hisce qua; motu ciendi vim habent , numero sex
ait essc; Anaxagoras vero et Leucippus et Democritus, in-
finita. (4) Etenim Anaxagoras ea facit elementa rerum ,
qua; similaria sunt.utos, ut carnem, medullam, cetera-
qtie, quorum cujiisquc pars eandcm cum toto sortita est
appellationem. Democritus aiitern et Leucippus, ex indi-
visibilibus corporibus, qniv et multitudine et formis infinita
sunt , cetera componi dicunt : atque ha»c intcr sese dirferre
per illa , nimirum situ ac ordine eoruin ex quibus constant.
(5) Porro Anaxagoraset Empedocles contrario dicere moilo
videntur. Ille enim terram , aquam , aerem, et ignem,
clementa quattuor, eaquc simplicia magis quam carnein .
os, ct id genus similaria : hi vcro, ha.'C quidem simplicia
elementaque, illa vcro, lerram , inquam, aquam aerem-
quc et ignem , composita esse : ulpotc qnibus gignendis illa
 (3H,5Ii.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I. CAP. I.
(e) ToTc, ptsv ouv e; £vb; TcdvTa xaTacrxEudSouatv
avaYxaiov \lyziv tT> yevesiv xat tfjv epOopiv dXXotto-
oiv a=l yap (xeveiv xb utcoxeiiaevov tsuto xat fv to
Se toioutov dXXotoucOaf cpaixev ■ toI; Se Ta ysvt] TtXetto
6 tcoioucn StacpEpEiv tt,v dXXotioo-iv T7j; Y£V£0'EW|:° 5UV"
iovtiov y*P xa^ StaXuouivtov f| Y^v£(Jl? 0"U|xSaivei xat
»1 cpOopd. Atb Xeyei toutov tov TpoTcov xat 'EjxtceJo-
x).r",; , Sti « cpuot; ouSevo'; ectiv , dXXi ixdvov u.t;i; te
oidXXaFjf; te uuyevtwv » . (7) "Oti fxsv ouv oIxeio;
10 6 Xoyo; auToiv T7) utcoOeoei outio oavat, or,Xov, xat Sti
?.e'youo"i tov TpOTtov toutov dvaYxaTov os xat toutoi;
Tf,v dXXottoo-iv eivat ixev ti cpdvat rcapi ttjv yeveciv ,
oSuvotov jaevtoi xaTot Ta utc' exeivojv XeYOutfva. Touto
0" #Tt Xeyoiaev dpQto;, faotov otuviSeTv. "£2cr7rEp ^ip
16 SptoiAEV f,pejAoucrr,; ttj; oucfa; ev auT7J uetoSoX^v xaTa
(jteYEOo; , ttjv xaXouu,evryv au^stv xal cpOidiv , outio
xal dXXofiocriv. (s) Ou |Af,v dXX' i\ tov Xeyouctiv 01
tcXeiou; dpyi; tcoiouvte; (Ata; douvaTOv dXXotouaOai.
Ti y«P TcotOri, xaO' ot cpaptEv touto eruu.6afvEtv, Sta-
1« epopat Ttov crcoiyeuov eierfv, Xey<o S" olov Oepubv '^uypdv,
Xeuxbv usXav, c;T|pbv u-fpdv, uaXaxbv oxXyjpbv xai twv
dXXtov ExaOTOv, woTTEp xat eprjtrtv 'Eu.7CEooxXf"i; •
'HtXtov uiv Xeuxiv opav xai 9epu.ov aroxvrrj,
OU.&SOV 6' ev naffiv 8vo?6evrd te ("KYaXeov Te-
St> 'O|A0l'lO; OE OlOpt^El Xal ETCt TtOV Xot7TWV. (9) i2aT' eI
ufj ouvaTOV ex Trupbc yevlaOoii uScop txrjS' e; uoaco;
YV , ouo' ex Xeuxou (jt£'Xav EjTat ouSev ouo' ix. jjtaXaxou
crxXTipdv ■ 6 S' auTO? Xo'yo; xat TTEpt twv dXXtov^ Touto
S' rjv dXXottoaic H xat cpavEpbv Sti (jttav a£t toT<;
10 evovtiok; uttoOeteov uXr,v, dv te u.ETa6dXXri xaTa T07C0V,
av te xaT* aucjrjOitv xat cpOiotv, dv te xaT' dXXottoonv.
(lo) "Eti S' 6u.oio); dvaYXatov Etvat touto xal dX-
Xoicoo-iv • eite Yotp dXXottocric; Ioti , xa\ to u7coxEiu.evov
Iv OTOtyeTov xat u.ia r) 7cdvTtov i!Xr| Ttov lydvTtov eJ;
3* dXXr,Xa u.ETa6oX7)v, xav ei to 67roxeiuEvov £'», Istiv
dXXoiiooii;. (n) 'E(jt7r£SoxXr]<; u.ev ouv eoixev ivavTt'a
XeYetv xat Tcpbc; Ta tpatvdutEva xat irpb; outov auTo';.
"Aua tt£v Yap ou cpriutv ETEpov eS; ItEpou Y'vEoOat tcov
OTOiyeiiov ouSev , dXXa TaXXa xdvTa ex toutcov , Su,a
«« o' Scav Etg Iv ouvaYCtYri T^lv ^aaa^ cpucrtv TcXf,v tou
vefxoui;, ix tou Ivb< YtYv-oOat TcdXtv E*xacTTOv. "Qctt' 1%
Evdc; tivoc; or,Xov Sti Stacpopal; tio-\ ycopt^oaevtov xat
rdOeotv Iy^sto to ptlv GSoop to Se 7iup , xaOaTcsp Xeyei
tov ulv v;Xiov Xeuxov xal OsptJtdv, Tf,v Ss Y5iv Potpu
«5 xat oxXripov. (12) 'A^atpouu.£vtov ouv toutcov t5v
Stacpoptov ( Etal y»P dcpatpeTat Y£vdu.Eva( ye.) SvjXov
0*; dvaYxr) yntaQou xat y^v e% CoaToc, xat tlStop ex
Yt]<;, Suoito; Se xat Ttov dXXtov fxajTOV, oi tote udvov
dXXi xalvuv, UETaSdXXovTa ^e toTc; TcdflEcriv. (13) "Eoti
so 8' 1% tov etpr,xe Suvdjxeva TcpocYiveciOai xat ywpi^EoOat
TcoiXtv , dXXw; te xat (jta/ou.evtov dXXrjXotc, eti tou vef-
xou; xal t5;c; ^tX.fae;. AtoTrep xal tote I; Ivb? eyevvvi-
Orjoav ou ^ip Sf, Tcup ^E xat Y^j xal uotop eti ovto ?v
ARISTOTU.eS. II.
433
sint semina. (r>) Igitur qui cx uno omnia conficiunl ,
generationcm et corruptionem esse dicant altcrationem ,
est necesse : nam subjeclum ipsum semper ideni atqm'
unum manere dicant oportet : quod autem tale est, id dici-
musalterari. Qui vero plura gcnera statuunt , a genera-
tione alterationem differrc censeant nccesse cst. Quum
enim ea coeunt aut dissolvuntur, generalio corruptiove fit.
Quocirca et Empedocles ad hunc cank modum : « nullius
est natura, sed ipsa Mistio mistornmque prius divulsio so-
lum. » Patet igitur, sermonem eorum suppositioni esse ac-
coniniodaluni, quum hoc paclo dlcuiit, atque eosad hunc
dicere modum. At necessarium illis quoque est ut altera-
tionein dicant a generatione quippiam esse diversum : fieri
tamcn haudquaquam potest, juxta ea qu.r abeis dicuntur.
Quodautem lioc rectc dicainus, facile est pcrspicere :nam
quiescente substantia , ut in ca mutationem in magnitudine,
qiia; vocatur accrctio ct decretio; ita et alterationem vide-
mus. (8) Yerumenim fleri nequit ut alteratio fiat per ea quac
dicunt, qui plura uno principia faciunt. Siquidem affcctus
ipsijuxta quos idaccidere dicimus, differentiae sunt ele-
mentorum : quod genus sunt , caliditas , frigiditas , albedo ,
nigredo, ariditas, humiditas, mollities,durities, et cetcra:
aliiu , uti et Empedocles ait :
Albentem pcnitus solein, calidumque videri:
ast imbrem intcr cuncta nigrum simul atque rigentem.
Shnilitcr de reliquis quoque ille deflnit pronuntiatque.
(9) Quare si fleri nequeat ut ex igni oriatur aqua , aut ex
aqua terra : neque profecto ex albo quicquam nigrum fiet ,
aut e iiiolli durum. Eadem de cetcris quoque ratio est.
Hoc autem est aiteratio. Hinc etiam perspicuum est opor-
tere semper contrariis ipsis unam subjicere niateriam , sivc
loco , sive accretione decretioneve , sive alteratione muta-
tio fiat. (10) Practerca similiter et hoc altcrationcm esse
est necesse. Etenim si alteratio sit, cliam subjectum est ele-
mcntum iinum , et omnium quai in sese vicissim mutantur,
una est materia : et si subjectum unum sit , alteratio essc
solet. (11) Empedocles igitur et iis qua; apparent, et
ipse sibi contraria dicere videtur. Nam et elementorum
nullum ex alio fieri, sed ex eis cetera omnia ; etquumuni-
vcrsam naturam in unum coegit praeter discordiam, ex illo
uno rursus quodque fleri asserit. Quare ex uno quodam ,
ut patet , eorum quae differentiis quibusdam ac affectibus
distincta separataque sunt , aliud aqua , aliud ignis factuni
est; quemadmodum solem ait album et calidum, terram
vero gravein atque duram. (12) Detractis igitur hisce dif-
ferentiis (detrahi enim possunt, nam genitae sunt ) , tunc
cx aqua terram et ex terra aquam necessario fieri constat.
Eodem pacto et ceterorum quodque, nec tum solum , ve-
rum etiain nunc, si modo mutentur juxta affectus. (13) Nam
de numero corura sunt quaa adesse et abesse rursus posse
dixit : praesertim adhuc inter sese pugnantibus discordia ct
concordia. Quocirca et tum ex uno orta sunt ac genita.
Non enim universum ipsum ignis, aer, aqua et tcrra, quiiiu
 434 IJEPI rENE2EQl KAI <I>eOPA£ A, p.
r,v to Ttav. (14) "A3r,Xov Ss xai TtoTEpov dp/r,v butwv
Oeteov to Iv ?, Ta TtoXXd , Xsyw 51 Ttup xat Yrjv xai tu
<7u<JTOi/a touto>v. 'II uiv yap o>; uXrj UTtdxEitai, e;
ou u.ETa€a).XovTa Sta tt,v xtvr,Tiv YivovTai fr, xat Ttup,
t> to Ev btoi/eiov r) os touto ixev ex ouvOscew; YfyvETai
auvidvTwv exeivojv, fxeiva 0' t'x SiaXutjew;, (jTot/Eiw.
SsVtEpa ^xEtva xai 7tpoT£pa Tr,v cpuatv.
CAP. II.
°OXo>; te Sr, Tcspt ytvtVeox; xat cpOopa; tt;; a7tX5;;
XsXTSOV, 7to'TEpOV £<7TIV r, 0'JX EG"Tt xai Ttto; ETTtV, xal
K Tcspt tiTjv dX).o)v aTtXwv xivr,o"£wv, oiov TT£pt a'j;»;o"£w;
xai dXXoiwosw;. (2) IlXdto>v uiv ouv u.ovov itspi yj-
vs'o"eo>; £GX£'l<aTO xai tpOopa;, (57tw; u7tdp/£t toT; 7tpd-
fu.aoi,xai TtEpt ysvs'c>eo>; ou Tcdar,; aXXi t»;; twv cjtoi-
/eiiov tcw; Ss odpxEC r\ dcrta r\ Toiv dtXXojv ti twv
15 TOIOUTWV, OuSsV STl OUTE TtSpt dXXotliXJEW; OUTE TC£p\
au;?;aeo>; , Ttva TpoTcov uTtdp/ouai toT; TtpdYu,ao"tv.
"OXw; Ss 7tapa Tct s'7ti7toXr;; Tcspi ouSevb; ouoei; iiti-
0"Tr,o"EV s;o> Ar,u.oxptTOu. (3) Outo; 0' eotxe uiv
TCEpl aitdvTwv cppovTtoat , r\ort 0£ ev tw 7io>; Siatps'-
2u pst. Ojte y*P Tttpt au;v;<j£o>; ouSsi; ouSiv Suopiosv,
coentEO Xs'you.ev, Sti ur, xav 6 tu/wv EtTtEisv, 6'ti TCpOG"-
tdvTo; au;dvovTat to> 6u.oi'to (rw;Jl touto, ouxeti),
ouSe Tcepi u.i^so>;, ouo£ TtEpi twv dXXtov w; EtTCETv ouoe-
vd;, olov tou TtouTv xat tou Ttdo/Etv, Tiva TpoTtov to
25 u.ev TtoiEi to os Tcdo"/_£i xle sutjtxa; TCOl^CJEi;. (4) Ar,-
[xdxpiTO; Sexat Asuxitctco; Ttotr,<javTE; Ta 0^'iiu.aTa, Tr,v
dXXotoxjiv xai Tr,v yevecjiv Ix. toutwv Ttoioust , Siaxpt-
cei u.ev xat (juYxptoEt Y£v£tjiv xat cpOopdv, Ta;£t 0£ xai
OictEt dXXoiwoiv. 'Etcei S' wovto TdXr,0s; ev tw cpai'v£-
30 oOat, svavTia II xal aTt£ipa Ta tpatvdu.£va, tcx oyr;-
u.aTa aTCEtpa lTtot'r,o"av, wste Tai; u.ETa6oXat; tou ouy-
x£iu.s'vou to auTO svavtiov SoxeTv dXXw xai dXXw, xai
uETaxtvEioOai u.txpoi> £u.u.iyvuu.evou , xai oXo>; ETepov
tpatvEoOai ivb; u£Taxivr|0EVTO;' ex twv autwv Yc<p Tpa-
36 yurtii xai xo>u.woia yivetoi Yp»".u.dTwv. (t>) 'Ettei Se
Soxei (j/eSov Ttacriv Etepov Etvat YsvEtJt; xai dXXoiwtrt;,
xal YivEctOat u.£v xa: tpOEipEtjOat <JuYxpivdu.Eva xai Sia-
xptvduEva, dXXoiouaOat 3e u.ETa6aXXdvrwv TWVTtaOr,u.d-
TWV, TCEp\TOUTO)V ETCKJtl-tjaSl OEWpTJTEOV. 'ATtopia; Yctp
40 £/£t TauTa xai TtoXXi; xai euXoyou;. («) Ei u.ev ^dp
EtjTt ouYxpttjt; r, YsvEtJt;, TtoXXa aSuvaTa ouu.6a£v£f
titji S' au Xoyoi £T£pot dvaYxatJTtxoi xat oux EUTtopot
StaXuEtv w; oux IvSi/txai dXXo>; £*/£iv. Ette u.rj Etttt
cuYxpio-t; 7<| YevEtJt;, r) 6ao>; oux eoti ye've<ji; ?, dXXotw-
45 <Ji;, r| e! xai touto StaXucat yaXErcbv 3v TtEipaTEOv.
(7) 'Ap/'r) Se touto>v TtdvTO>v, TtOTEpov oi>TO>Y(v£Taixai
dXXotouTat xal au^dvETat Ta ovTa xai tdvavTta toutoi;
Ttdtj/Et, twv Ttpo)To>v uTtap/dvTwv (xeyeOwv dStatpETWV,
t| ouOev Icjti uveyeOo; dSia(p£Tov • SiatpE^pet y^? touto
eo tcXeTo-tov. (8) Kai TtdXiv Et u.eyeOti, TtoTEpov, w; Ar,-
u.dxpiTo; xal AEUxntTto;, tJwu.aTa TaT>T' eutiv, r\ wtJTtep
iv tw Tiu.ai'w, iitiTtESa. Touto |xev ouv outo, xaOaTtEp
(3.5.)
adhuc unum cssent, erat. (li) Sc«l id qtioque ncquaqtiam
liquet, nlruni ipsum tinuin principium statui tlehcal, an
ipsa niiilta, ignein inquani ct tcrram, cl qusc cmn liis ejusdetn
sunt seriei. >am qua ipsum unuin ut matcria subjicitur, ex
quo mutationc ( qux niolionis opcra fit ) terra et ignis liunt,
elemcntiiin est : at qua lioc quideni ex comiiositione tit,
coeunlibiis, inqtiain, illis, illa vcro ex dissolutione, elcmenli
appellatiom' digniora siiul , naturaque priora.
Omnino itaquc de generatione et corruptione simplicJ ab-
solutaque, utium sit nccne, et quo pacto sit , et lie ccteris
absolutis molibus, verbi causa de accretione et alteratione,
ilii'i'iuluiii est. (2) Plato igilur de generatione ac corru-
ptione.quomodo rcbus ipsiscompctant, consideravit solum ;
nec id quidcm de omni, sed clcm nlunim : quomodo vero
carnes, aut ossa , aut quippiam aliud tale gignatur, neipja-
qtiam ; insupcr ncc dc allcrationc , nec dc accretione, quo-
nani pacto rebus ipsis contingant. Ad summam , de inill.t
mutationc nisi superficic tcnus, quicquam ullus delinivit,
pra;tcrquam Uemocritus. (3) Iluic omnia fuissecura: vidcn-
tur ; scd in boc nempc, qua via ar. ratione li.uit , jam discre-
pat. Nam nec de accrelione quisquam qnicqiiam definivit,
sicuti diximus, quod non vel quivis dicat (dixenint enim,
rcs ipsas acccssu rei similisaugeri : id autem quonam pacJo
liat , niiiil pnclerca dixcre ) ; nec dc mislione , nec de alio-
1 um prope dixerim 11II0 , verbi causa de actione et |>assionc,
qiionam modoaliuitagat, aliud patiatur in actione naturali.
(4) Dcmocritus autem et Leucippus (iguras conciunant, ex
quibus altcrationem faciunt atqtic generationem : el congre-
gationc quidem et scgrcgationc, generationem atque cor-
riiptiinicin; ordine vcro et posilu, alterationcm. Ceterum
quoniam qure apparent , ca vera essc putabant-, contraria
autcin ct infinila sunt qux apparent, inlinitas fecere figu-
ras : ita ut per compositi transmutationes idcm contrarium
videatur alii atque alii , transmutcturque inserta re pusiila,
etomnino permutato unoquopiam diversum quid appareat,
quandoi|uidem tragcedia et comcctlia eisdem liunt lileris.
(5) At quum generatio et corruptio diversura quid esse
omnibus fere videantur, etea quaesunt congregatione atquc
segrcgatione oriri ac occidcre, et e mutatione affcctuum
alterari : ile liis contemplentur, qui hoc instiluti habent,
oportct. Ilicc aiitcni ct multas, et qux rationis fincs non
egrediuntur, dubitationcs babent. (6) Nara si generauo
congregatio sit, mnlta ex eorum numero qua? ficri ne-
queunt , cvcniunt. Sunt autcm rursus alia; rationes qur
urgent, quaequc haud facilesolvi possunt : quod tieri non
potest ut rcs aliter sese habeat. Si geueratio coDgregatio
non sit, aut oinnino generatio non est, aut eadem al-
teralio esl. Atque id, quanquam dirficilc, enitendum e>t
solvere. (7) Principium autem horura omnium est, ntrum
ea qiiic sunt , generentur hoc pacto , accrcscant alterentur-
que, et hisce contrarias subeant niutationt», magnitudini-
bus primis nullam divisionem admittentibus ; an nulla «t
magnitudo indivisibilis. Hoc enim intcrestqiiampliiriintini
(8) Et rursuin, si magnitudines sint insccliles, utnim li*
corpora sint, ut Democrito placet atque Leucippo; an
plana, ut in Timsco scribilur. Hoc igilur ipsum, fieri, iu
 (3IMI6.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIH. I. CAP. II
xal ev dXXott; siprjxauev, dXoYOv [«'/pt etcitceSoiv Sta-
Xuaat. Aib uaXXov EuXoyov co')uata Etvai dStatpEta.
(9) 'AXXi xat Taura tcoXXtjv e/ei dXoYtav. "Ouojc, £5
aAAoitoctv xat yEveaiv
yi
Toutott; dXXoitoctv evSe'/ETat TcoteTv, xaOd-
i> TtEp EiprjTat, TpOTcr) xat Ota0iy5j uetaxtvouvTa to outo
xat TaT? to>v oyr,ixaTtov StatpopaTt;, fecp Ttoiei Arjud-
xpiTO<. Atb xai /potiv ou tpr,aiv eTvar TpoTC?) yap /pco-
uaxtsEaOat. Tott; 8' ett; £7ci7CEoa Slatpouatv ouxeti- ob-
Sev yap YivtTai tcXt^v aTEpei cuvtiOeuevojv ■ TcdOot; y*P
10 ouS^Y/Etpouat YEvvotv ouSeviSauTwv. (10) AtTiovSiTOu
£7r'£XaTTov5uvaa0aiTa SuoXoYouuEva auvopav r] aTtEt-
pta. Aio 6W Evo>xr,xaai uaXXov Iv toi; tpuctxoTt;, uaX-
Xov SuvavTat uicoTiOeaOai TOtautai; dp/it; at eVi 7coXu
Suvavtat auvEt'p£iv 01 8' ex to>v 7toXXo>v Xo'yh>v aOew-
i.i pr;TOt twv uTcap/bvTOjv bvTEt;, 7tpb; dXtya BXifl/avTEt; ,
atco^atvovTat paov. (11) "loot 0' dv tu; xai e'x toutoiv
Scov oia^>E'pouaiv 01 suatxw; xat XoYixwt; cxaTtouvTEt; •
TtEpt yip tou droua Etvat ueyeOt) ol uev tsaatv ott to
autotptYOJvov 7toXXi sVcat , ArjubxptTot; 0' av tpavEtr,
»o otxEtot; xai tpuatxoTt; XbyoK; 7CE7C£iaOat. ArjXov 0' ECTat
S Xe'youev Tcpoiouatv. "E/et '(*? atoptav, et tic Oeir)
cbiud ti eTvat xat ueYeOot; TtdvTT) otaipETOv, xai touto
ouvaTov. Ti y^P EOTat brcep tr,v Staipeatv StaseuYei ;
d yap TcavTT) otatpETOv, xal touto SuvaTov, xav 4'ua
ir. eir, touto 7cavTr, StripriUEwv, xai Et UT;Sua 8tr'pr,Taf
xavetTOUTO ysvoito, ouSlv av etr, aouvaTOv. Ouxotiv
xai xaTi to ueVov o>aauTO>;. Kat Slwi Se ei 7ca'vTT) 7te-
cpuxE Siaip£To'v, xav SiatpeOvj, ouolv laTat aouvaTov yt-
Yovd;, Itcei obS' av ei<; uupta uuptaxtt; Str,pr,u£'va
30 r, , ouoev aSuvaTov • xatTOt taox; ouSeii; av SieXoi.
(12) 'Etcei toivuv 7ta'vTT] toioutov laTt to abiua, Srr|-
pr,aflto. Tt ouv laTat Xoitcov ; ue'yeOoi;; ou yip oTovte ,
eVtai Yap tt ou S(r,pr,UE'vov, rtv Ss -tavTr, otatpsTov.
'AXXi u>,v Et ut,Sev EaTat awua utjoe ue'yeOo;, StatpE-
<(K tjno' eaTat, % tx anYUwv EOTat, xat ctueYeOT) 11, wv
cuYXEiTai, t| ouoiv 7tavTa7caatv, o>aT£ xav yivoito Ix
ur^Sevb; xav etr, auYxetUEVov, xat to 7cav St^ ouSev
aXX' r, -patvo'uevov. (13) 'Ouotoit; Se xav ^ £x aTtYutov,
oux eaTai rcoadv. '07C0Te ytip t]tctovto xai 2v r^v ueVe-
4„ Oot; xat 4'ua r^aav, ouoev ^tcoiouv [jteTi^ov to 7cav. Atat-
peOevTot; fkp ett; Suo xal 7cXet'o>, ouSiv eXdrrov ouSi
ueTJov to Ttav tou 7tpo'T£pov, oiate xav 7taaat cuvteObi-
aiv, ouSev Tcoir^aouat ueYeOot;. (n) 'AXXi pfy xal et Tt
Siaipouue'vou olov exTtpiaua Yivetat tou atouatot; , xat
45 ouTtot; e'x tou ueYe'Oout; abiud Tt dTte'p/ETat , 6 autbt; Xd-
Y*;, Ixetvo Ttbjt; Statpetdv. Ei Ss u.r^ awua dXX' eTSd;
ti /ojptarbv $ Ttdflot; 8 d7tr;X9ev, xal Icti to ueyeOo.;
CTiYtxai ?, aopat toSI 7caOouaat , dro7tov Ix ur, UEYeOSv
ueYeflo? eTvat. (15) "Eti Se tcou eaovTat xat dxfvriTOt
50 ?, xtvouutvat at CTtYuat; atpri ts det u(a Suoiv tivwv,
bjt; ovtoi; Ttvbt; rcapi -cr,v a-prjv xal ttjv Statpeatv xat
TT)v WTtYur,v. Et Sr, Ttt; flr^cETat 6tiouv r, b7tr,Xixov-
ouv ctoua eTvat Tcdvrri SiatpeTOV, Ttdvra TauTa cuix-
eaivet. (iu) 'Eti lav SieXbjv auvflbj to ?uXov rl ti dXXo,
43.5
quam, dissolutionem ad plana nsque , cancellos egreditnr
rationis : id quod alio quoqtie loco jam diximus. Idcirco
magis consentaneum rationi fuerit , corpora non posse di-
vidi. (9) Verum liaec quoque pcrabsurda sunt : sed
tamen liisce alterationem generationemque , uti dictum est ,
facere contingit , convcrsionc et attactu atqnc flguraruiii
varictato permutando , tjuod Democritus facit. Quocirca
non esse colorem asserit : nain res ipsas per conversionem
colorc tingi censet. At illis, qui in plana divisionem faciunt,
minime conlingit. Niliil enim, planis compositis, pra?ter so-
lida fit : nam qualitatem affectumve ne teutant quidem ulliim
ex illis gigncre. (10) Sed cur parum valeant, quae consen-
tanea sunt, perspicerc, causam liabet ipsa experientiae vacui-
tas. Qtiamubreni quotquot diulius circa rcrum naturaliiiin
speciilationem versati sunt, ii ejusmodi principia qua> inter
se cobaereant consentiantquc quamplurimum , supponerc
niagis possunt. At qui e multis rationibus qiiirnain vere
sint, baudqnaquam cxpenderc consueverimt , paucis in-
speclis facilc pronunciant. (II) 1'orro cx bis perpendcre
etiam quis polot, quantum inter cos intcrsit, qui naluralitcr,
quique via rationali quampiam exercent considerationem!
Nam deeoquod est magnittidines essc indivisibiles, nonnulli
quidem inquiunt quod ipse idealisque triangulus plurcs
crit : at Democritus rationibns propriis, natursque atxom-
modatis, persuasus essc profecto videbitur. Quod aiitem
dicimus , in progrcssu evadet apcrtum. Nam res ipsa dubi-
tationcm liabet, si quis corpus aliquod magnitudinemque
omnino atque omni ex parte divisibilem esse staluat, atquc
ficri posse ut penitus dividatur. Quid enim crit quoa effu-
giat divisionem? Nam si omni ex parte atque omnino sit
divisibile, et ita dividi queat,sive simul erit boc omni cx
parte divisum, cLsi non simul dividatur; sive id fiat, nibil
accidet impossibile. lgitur et secundum medinm baud se-
cus. Et insumma.siomniexparlcacomninodividiaptum
sit, si dividatur, niillum emcrget impossibilc : quando ne
ullum quidem oriatur impossibile, si in decies millies dena
millia divisum sit.quamvis forte nemo unquam dividat
(12) Jtaquequum corpus ipsum omnino lalesit, dividatur
Quid crgo erit reliquum ? magnitudo ? Id enim fieri non po-
test: esset enim quippiain haud divisum. Ateratomni ex
parte onminoque divisibile. At vcro si nec corpus ncc ma-
gnitudorelinquatur, divisio tamensit :auteorpus expunctis
constabit, ct ea ex quibus componilur, magnitudine care-
bunt; aut nibil omuino erit. Quare, sivc faclum ex nibilo
sivc compositum sit, profecto totum ipsum niliil pra^ter-
quam apparens crit. (13) Similitcrsi ex punctis constare
dicatur, quantum non crit. Nam quum uua in magnitudinc
scse tangunt , et magnitudo una perpetuaque est, atque illa
simul sunt, nibilo majus totum ipsum reddunt. Quoniain si
lotum in duo aut plura dividatur, nibilo ipsum minus
quam prius evadit. Quare puncla, ctiamsi omnia coagmen-
tata sint , niillam efficient magnitudinem. (14) Verumenim-
vero si quid tale inter dividendum corpus fiat, quale est ra-
mentum serra secti , et boc pacto corpus aliquod c magnitu-
dine abcat : idem sermo recidit, quomodo, inquam, divisi-
bile illudlit. Quodsi idquod abscedcresolet.corpusnon sit,
sed forma quadam affectusve separabilis, sitque magnitudo
ipsa puncta vel tactus sic affecli : magnitudinem ex non-
magnitudinibus constarc incongruum atque abborrens est.
(15) Ad ba;c puncta ipsa sive a motu vaoent, sive euni
subeant, uhinam erunt? unns enimsemper duornm quo-
rundam tactus est, tanquam re quapiam alia pra-ter taclum
punctumque alque divisionem exsistcnte. Si quis ergoquod-
visaut quantumlibet corpus esse omni ex parte atque om-
ninodivisibileponat, baccacciduntuniversa. (I6)i-ra;terca
•ii.
 ■136 UEPI rENESEQS KAI «I>eOPA2 A,
TTaXlV ICOV T£ Xai £V. OuXOUV OUTO); E/Et Sv.aovoti xov
Ttuw to ;uXov xaO' otiouv cr,u.Eiov. ndvTr) dpa Srrjpvj-
Tai SuvduEt. Tt ouv ecti Trapa Tr,v otaipEciv; ei yip xal
Icti Tt TrdOo;, dXXa tcw; et; TaoTa StaXue.at xal yive-
5 Tat Ix toutwv ; r\ irw; /wpii^Tai Tauta ; woY EtiCEp
douvarov £; a^wv vj CTtyuwv stvat toc UEysOv), dvdyxvj
eivat acouara dotaipETa xai uEyEOr,. (17) Ou ur,v
dXXa xai TauTa Oeuevoi; ou/ vjttov ouuGaivEt diuva-
tov. 'EcxETrrat Si TCEpi outwv lv £TE'pot;. 'AXXi TauTa
lu TTEtpaTEOv Xueiv oto TcdXtv s; dp/vj; Tr,v diropiav Xe-
xte'ov. (is) Tb uiv ouv drcav awua aiaOr,Tbv etvat
ctatpETOV xaO' Stiouv ar,usTov xai dotaipETOv ouosv
oitotcov • TO uiv yip ouvduet StatpeTOv, to b" EVTeXe/EIO:
UTcdp^Et. Tb 8' ctvat ay.a TrdvTvj StatpETOV SuvduEt
16 dSuvaTov Sd;si£v av eivat. Et yip SuvaTOv, xav ysvotTO ,
ouy wcte elvat dua ducpw £VT£XE/s(a dotatpETOv xat
oiripr,t/£vov, dXXi 8ir,pr,uEvov xaO' Stiouv cvjueTov.
OuSsv dpa eVrat Xotrcdv, xat e!; dcuWaTOv ECiOapusvov
to awua. Kai ysvotTO °" av ^dXtv vJtoi Ix CTiyuwv
*■ r\ SXw; 6? ouoevo';. Kai touto tcw; Svvoccdv ; dXXa u.f,v
6ti y£ SiatpeTrat £t; ywpiercot xai dsi et; IXotrcti) ue-
ye'0-/) xai ei; aTcs'/0VTa xai XE/wptausva , cc.av£po'v.
Oute Sf| xaTa uEpo; StaipouvTi siv; otv aTCEtpo; f, Opu-
il/t; , oute dua oiovte StatpEOvivai xaTa rcav avjUEtov
'* (ou Y^? ouvaTov) dXXee aE/pt tou. (19) 'AvaYxr. dpa
aToaa EvuTap/Eiv aEYEOr. ddpaTa , dXXw; te xat Etirep
esTat ye'v£0"i? xat coOopa r, a=votaxpi(j£i fj ol auYxptSEt.
'O aev ouv dvaYxd^Etv ooxwv Xoyoc; Etvat aEYeOr, aToaa
'juto; iaTiv Sri Se XavOdvet TcapaXoYt^daevoc;, xai
»» ^XavOdvet, Xevwijiev. (20) 'Ettei Y»? oux £*"" aTtY,af;
o-Tiyari; 1/ou.evt,, to TcdvTr, Etvat SiatpETOv e^ctti a£v
w; uTcdp/EtToi; aEyE^Occriv, eotti 0' wc.ou. Aoxei S' Srav
touto TeOr;, xai 07rr,ouv, xai TrdvTri <jTtYaf,v Eivat,
/ocit' dvotYxa'ov tlv0" StatpEOrjvai to ueyeOoc. ei; ur,Se'v
3i' -dvTr, Ya? etvat e7TtY,av.v codTE rt i* dcpwv f. ex sti-
yawv fivat. Tb 0' ecttiv toc; u7rdp/£i TrdvTr,, 6ti ata
oTrr,ouv iart, xat Ttaaat wc. IxdaTr, , Tr).££ouc, Si atac.
oux Etatv lyi\rfi yap oux eiatv, waT' ou TcdvTV). Ei
yip xaTa aeaov oiaipSTOv, xal xaT' E/oa£vr|V aTtYaf(v
i!> laTat StatpiTov ■ ou y&? tartv £/du.Evov ar,a£tov ar)-
aeiou f. aTiYy.fj artYafic.. Touto S Eart Statpeatc;
v) cuvOeaic. "ilaT' saTt xat Stdxptaic, xat cuYxptatc, ,
dXX' out' sic; aToaa xat ic; drdawv ( rcoXXa yap Ta dSu-
vaTa) oute outo); tosrE TcdvTV] StatpEatv YeveaOaf e!
45 yip v^v 1/oue'vv] aTiyaf) aTtY,av;c;, tout' av ^v • dXX' eJ;
utxpi xai IXdrcw ecti, xai auyxptai; t; IXaTTOvoiv.
'AXX' ou/ f| aTcXvj xai TiXeia Yeveat; auYxpiaEtxat Sta-
xoiaet wptarat , w; tive; oaatv, tv;v S' ev tw cuvs/eT
uETacjoX.f^v dXXoiwatv. (21) 'AXXi tout' tariv Iv t;> csdX-
w) XErat TcdvTa. "Ecti yip Y£'v£0"'^ a7t^fl xa' <puopi ou
auyxpiaEt xai StaxpiaEt, dXX' 6'rav ix«Ta6dXXv] ex
couSe Et; toSe 6'Xov. Oi Se otovTai dXXotwatv Tcaaav eI-
vafrfjV TotauTr,v uETaSoXr^v to Se StacpE^pet. 'Ev yip
Tt5 uTcox«ttie'vci) xb ue'v eoti xaTa tov Xoy°v, to Se xa^i
<m.)
si lignum aut quippiam aliucl jam clivisnm riirsum compo-
iiam, iterum onquahile pariter atque iiniim evadit. I^ilur ad
liuiie motltim rcsscsc habet, utpatet, etiamsi illtitl qnolibet
in puncto incidam. Potentia crgo omni ex parte ac omniim
dividitur. Quid igitur prii-ter divisionem crit? Nam si est
Hliriiiu qii;<'d.im , at quonam parto dissolvilur in liaec, litqiie
ex liis? aut qualiler lia^c se|)arari queunt? ltaquc si lieri
nequeat ut magnitudines cx punctis aut laclibuscoustent,
indivisibilia sint corpora magnitudinesque necesse est.
(17) At vero iis quoque qui ba-c astruunt, non minus
accidit impossibile : dc quibus quanquam alias fuit a nobis
consideratum, tamen ea ipsasolvereenilioportet. Quatnob-
rem iterum ab inilio dicenda dubilalio cst. (18) Igitur
omne corpusscnsibilc, quovis in puncto esse divisibileatque
indivisibile, nibil est absurdum : potentia siquidem divisi-
bile exsistet, actu indivisibilc. AUit simul sit onini ex parte
potenlia divisibile, lieri non possc videatur. Nam si fieri
|>ossit, et fiat : baiidquaqiiam ad buncfiet niodiimut simul
ambo sint actu , indivisibile inquam atque divisum, sed
quolibet in puncto divisum. Nihil igitur erit reliquum ; at-
qtie corpus ipsutn corruptione abibit in incorporeum. Et
rursum,aut ex pnnctis , aut prorsus ex nibilo fiet. At id
qui fieri potest? At vero quod in separabiles et subinde mi-
nores atque intcr se distantes separatasque magniludines
tlividatur corpus, certum est. Itaque nec per partes divi-
tlenti seclio qu.e in minutulafit, infinita occurret : nec
insuper continget, ut omni in signo (non enim cst possi-
bile), sed qiiadamtcuus dividatur. (19) Individuas iplur
inesse magnitiidines qua; oculi aciem lugiant , necesse est :
et praesertim si gencralio congregationc , et corruptio sectre-
gationc fieri dcbcat. Qum igitur ratio magnitudines esse in-
divisibiles necessario colligere videbalur, baec cst. Sed quod
clanculo perversa ratiocinatione utatur, et quatenuslateat,
cxponamus oportel. (20) Nam quia punctum punctonon
bxret, magnitudincs parlim sunt, et partim non sunt omni
ex partedivisibiles. Sed quum boc positum assertumque est,
punctum ubivis ac omni in partc videtur csse : ita ut in
puucla dividi magnitudincm sit neccsse ; quippe quum omni
in parte punttum sit ; quo fit ut ca vel tactibus vcl pnntiis
constet. At omni in parte divisiliilis est : quia ubi iiniim est,
et omnia, ut singulum quodquo. Uno autem plura non sunt ;
non eniin sunt deinceps. Quare non omni in parte divisibile
cst. Nam siper mcdium divisibilis sit, et per punctuni ad-
brerens erit divisibilis. At id haudquaquam fit; siquidem
nec signum signo , nec punctum puncto ha-ret. Iloc autem
est divisio aut compositio. Quare tam congregatio quam so-
gregatio esl : sed non ex insectilihus et in insectilia (com-
plura euim inde emergunt ahsurda ), nec hoc pacto ut omni
ex parte liat divisio ( id enim eveniret , si punctum puneto
lnrreret) : sed segrcgatio in parva etminora, et congregatio
ex minorihus fit. At simplex perfcctaque generatio con-
gregatione et segregatione definita non est, quemadmodum
nonnullis placet : qui et eam quac in continuo fit mutalio-
nem, alteralionem csse asserunt. (21) Vernm id ipsum
est , in quo prorsus errant : non enim gencratio simplcx
atquc corruplio congregatione sogregationeve fit ; setl quum
ex hoc iu totum hoc mutatio fit. Alii vcro omnem ejusmodi
mulationem , alterationem esse putant. At in boc discrimen
subit; nam li.vc ralione, Ula materia in snbjecto exsislil.
 (317.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I. CAP. III.
tt,v CXr,v. (22) "Otsv [jlsv ouv iv toutoic f, f, uETaSoXrj,
Ye'veo-1? saTat ?, tpOopet , orav 0' iv Toic TcoiOsoi xai xaTot
cuu£s£r,xdc, otXXoiojatc. AtaxptvduEva os xat tjuYxpt-
vduEva EusOapTa YtvETat. 'Ectv jjiev yap sic iXaTTO)
t> udtma otatpEOrj , Oarcov ctf,p YtvsTat, iav 0= tjuYxptOr,,
ppaSuTEpov. MaXXov 0' sVtat drjXov iv toic uctTspov.
Nuv os toigutov duopiaOo), 6V1 ciduvaTOv ctvat tt,v y«-
vsatv auYxpttiiv, °'atf ^rj tivec tpatrtv.
CAP. III.
Aio>pious'v:ov os toutwv, TcpwTOv 0so>pr,TSOv TcoTspov
!i. eVrt ti yivouevov a7tXioc xai ^OstpduEvov, r, xupitoc ulv
ouoe'v, aYt 0' sx tlvoc xat ti , Xs'yio 0" otov ix xauvovTOc
uYtaivov xaixotuvov 1; UYtaivovTOC, f, (jttxpbv s'x u.£Ya_
Xou xai (xsYa £X ^'"P0" > *a' TotXXa TcoivTa toutov tov
Tporcov. Ei Y«p airXwc. iVrai fivtau;, arcXtoc av y(-
15 votTO ex jjly) ovtoc, wot' dXr,QcC av eit] XsVsiv oti iiTcdp-
vst Tiat to uf, ov. Tic usv yhoy{vtai$ ix ur, ovtoc ti-
vdc , oiov ix jjfJ) Xsuxou f) u.fj xaXou , 7) ds drcXyj I;
axXiot; fjtri ovtoc. Tb 6' d7tXd>c fJTOt to TtpoJTOV orjtjtat-
vei xaO' IxdoTr,v xaTr,Yopiav tou ovtoc, f, to xaOdXou
20 Xat TO TCOtVTa TC£pis'/ov. (2) El USV OUV TO TCpMTOV,
ouotac stJTat ysvsohc tx u.r, ouoiac. 'Ll Si u.») uicdp-
/st ouoia u,r,es toos , dfjXov o>c ouos Ttov dXXo>v oudsuta
xaTr,YOptiov, oiov oute tcoiov oute tcooov oute to tcou-
/lopKjT&Yap atf S'7) Tot TcotOr, twv ouoiiov. Et ds', to u.f)
a". 3v 67ti)<; ard^aon; sVrai xaOdXou 7tavTtov, oiiTE ix u.r,-
osvb; avaYxr, YivEoOatTO Ytvotavov. (3) Dspt uiv ouv
toutiov iv aXXott; ts ot/iTcdpr,Tai xat oitopttiTai Toi; Xd-
YOt<; irci rcXsiov tiuvTdu.ti)t; ol xai vuv Xexteov, Sti Tpd-
tcov ptsv Ttva ix (jtr, dvTO? a7tXto; YlveTai> Tporrov os
sti aXXov i; ovto; ote£ * to Yap Suvoiust ov EVTEXs/sia Ss
u.r, 3v avotYXT] TcpouTCap/stv XsYdu.svov au.:pOTs'po><;.
!,0 51 xai touto)v oitoptausvtov s*/£t OauuaoTf,v aTcopiav,
7:otXtv ircavaTcoSitiTEov, rcioi; eotiv aTtXrj ysvsoic,, sit'
ix ouvotust ovtoi; ouoa site xai tcoi; dtXXox;. 'Arcopy]-
i> osts Yap atf Tl? ap' scrnv ouatai; Ys'vscrtc; xai tou touos ,
otXXot u.t)| tou toiouOs xai tooouos xat tcou. (4) Tbv
auTOv Si Tpdrcov xai Tccpt tpOopa?. Ei Yap ti Yi'tfSTat,
or,Xov d)? soTat ouvottjtsi Tt; ouoia, ivTEXs/sta 0' ou,
i; rjt; r, Ysvsot? soTat xat sic, r,v dvotYXTi (jtsTaSetXXstv
*0 TO tpOsipdtJLEVOV . (5) IloTEpOV OUV UTCOtpCEt Tl TOUTO)
Toiv aXXo>v ivTsX£/£t'a; Xsyw 0' otov ap' EOTat tcooov
r) Tcoibv -?, tcou to duva'u.£t udvov toJe xai ov, aTcXtoc. Si
1X7) TOOS JJLTjS' OV J £t Ya? (")8iv OtXXa TCStVTa OUVOtlJLEl ,
/o>pttTTdv ts auuGaivsi to uf, outojc ov, xai sti 0 u.ot-
«:, XicrTa oofiouusvot ot£Ts'Xstrav oi TcpwTOi tpiXooo^rjoavTEC)
TO ix (JLTjOEVOC Y'v£!JGa' TCpOUTCOtp/OVTOC £1 OS TO (1£V
ttvat toos ti 7) ouotav ou/ u7toip;si , tiov 0' ctXXow Tt
twv ciprjusvtov, stJTat, xaOotTccp eitcousv, /o)ptoTa t4
JtctOrj Ttov ouoioiv. Ilcpt te toutojv ouv Soov ivdi/STat
bo TcpaYfJtaTEUTsov, xai Tt'c airta tou yiviaw oei sivat ,
xal tt,v a7tXr,v xat Tf,v xaTti (X:'po{. Ouorjc 0' aiTiac
ijLiac (isv SOsv TTjv oip/f,v sivai tpauEv ttjc xivriaEtoc,
437
(22) Igiturqiium in hiscc fncrit 1n11t.1t 10, gcneralio erit vel
corrnptio ; qtium in affcctibus ct iis qua; pcr accidcns alicui
competunt, altcralio. Setl quie con^regantur, acgre; quaj
vero segrcgantur, facilecorrtiptioni retliluntiirobnoxia. Nam
si aqtia in minorcs aqu.x" part ictilas sit discerpta , in aerein
ocius mutari solet : si vcro collecta sit, scgnius. Quotl in
iis quae posterius dicenttir, apertius lict. Nunc vcro sit
liactcnus definitum , tieri non posse ut gencratio sit ejus-
modi congregatio , qualem nonnulli esse asserunt.
His autem dctenninatis pcrtractatisque, primo conlem-
plari oportct utrtini simpliciter quippiam, an proprie qui-
dem niliil generetur corrumpaturve, semper autem c\ quo-
dam qtiitldam liat : ut cx a>gro saiium , et ex sano aegrum ;
aut pusillum e magno, ct magnum e pusillo, et reliqua
omnia ad liunc moduin. Kain si gcncratio simpliciter sit,
quippiam profecto cnon-entesimplicitcr absoluteque lict.
Quare veruin erit dicere, quibusdam nou-ens compctere :
quippequum generatio qnadam e qtiodam non-enle, ut c
non albo vel non bono, liat : at simplcx gencratio e non-cntc
simpliciterfit. Porro « simplicitcr absoluteque » aut id quod
ex omnibus entis pracdicamenlis primtim est , aut quod est
universalect cunctaambit continetque, significat. (2) I^i-
tur si primum, e non substantia crit substantise gcncra-
tio. At cui substantianon competit, nec ei cetcrorum pra?-
dicamcntorum ullum , veluti qualitatcni, quantitatem , aut
ulii , . .inpetercpossc palain est : nam alioqui affeclus ipsi
a substantia scparari possent. Sin vcro , omnino ipsuin
non-rns univcrsaliter omniuin erit abntgalio. Quarc itl
quod generatur, ex niliilo gignatur erit necesse. (3) Seil
de bisce in aliis libris latius atlilubitatuni simul atquc
definituni fuit : vertun coinpendiose in prasenlia quoque
dicainus oportet , c non-ente simpliciter ahquo modo
ueri generalionem , et alio ex ente semper. Mamque cns
potentia, sed actu non-ens , pracxsistat est necesse.
Quod sane ut patet , utroque dicitur inodo Uctenninatis
autein hisce, id rursum exactc disquiramus o|x>rtct, qtioil
miram liabctainbiguitateiu : quonam inquam pacto gene-
ratio simplex sit, sive c\ entc potentia , sivc ctiam alio qito-
vis modo fiat. Dubitaverit nauique quispiani titrum sub-
stantix ac rei hujusce, sed non qualilatis, qtiantitalis, aut
ubi , generatio sit. (4) Eotlera modo et de corruptione.
,Vini si quid oriattir, quandam potcutia , ii.hi actu substan-
tiam esse, dilucidum est : ex qua fiat generatio , el in qtiam
id mutari nccesse sit qtiod corntptioncm subit. ( j) Uliuin
igiturcx ceteris quae actusunt, quippiam bttic competet?
utrura, in.piam, id quod potentia duntaxat boc aliqmd atque
ens estj simpliciter autcm neque boc aliquid, neque ens,
quantilaserit, aut qualitas, aut ubi? 11:1111 si actu niliil sit,
scd omnia potentia ; eveniet ct id quotl ita cst non-cns, ess«
scparabile, et insuper ( idquod scmper maxime sunt vcrili,
qui priini in pbilosupliia versatisunt ), niliilo pra?exsislcnte
quippiam gigni. Quod si verum non sil, lioc. qnideni sub-
stantiam ct boc aliquid esse, sctl e cetcris pranlicamentis
aliquid, continget (ut jani diximus ) affectus ipsos a snb-
stantiis posse separari. De bisce igitur, qtioatl lieri potest,
et quamain sit causa cur gejieratio , tam qua; simpliciter
quam quac sccundum partcm tit , semper sit, tlissercnduni
cst. Sed qmimuna quitlem causa sit unde molus csse prin
 438 HKPI rENEIEUS KAl *»0I>A2 A, y.
[xtac; Sk t5)c uXr)<;, tt,v TotauTrjv aiTtav Xsxteov.
(ts) IlEpi uiv yip huitiyi eiprjTat rcpoTepov ht toi? Tcepi
xiv7)aewc; Xdyoti;, Sti etti to uiv dxivrjTOv tov drcavTa
/pdvov, to oe xtvoutxsvov de(. Tourtov Ss rcspt uiv
i. ttj; axtVT,Tou dp/rjc; "zrfi iTepa? xat TCpOTspai; StsXsiv
tCTt cpiXocrotptac spyov • TtEpt 61 tou ota to auvs/we
xtvsiaOat TdXX<a xivouvto? uaTspov drcoSoTeov, titoiou-
tov twv xaO' exaora XEyojxsWv atTidv ESTtv. Nuv
Si ttjv ui( e"v uXr,; eiSei TtOsu.s'vr,v aMav £itco>[xev, St'
n r]v dei cpOopa xat ye'veat; ou/ urcoXeiTcet ttjv tpuatv •
d|xa yip av taox; touto ye'vocro SrjXov, xat Tcept tou vuv
drcoprjOsvToc; , tcw; tcots Sei X^ytiv xat rcspi ttj; aTcXrj;
tpOopa; xat ysvsaewc;. (7) E/et 0' drcoptav txavr,v
xai ti to aiTtov tou auvetpstv tvjv yeveatv, EtTcep to
i>> tpOEtpdaevov e'i<; to [xr] ov dTcs'p/£Tat, to Ss [xrj ov u.r|-
oe'v eiTtv oute yip ti oute tcoiov outs rcoaov oute tcou
TO U.T) OV. ElTCEp OUV aEl Tl TWV OVTO)V drap/ETat,
Sta Tt tcot' oix dvr.XojTat TcdXat xat opouSov to Ttav,
£t y£ TCETcepaatxEvov rjv e; ou ytvETat TWV yivotxivtov
•io IxaaTOv ; ou yip orj ota to aTCEtpov zha\l\ ou ytvETat,
oi/ utcoXeitei- touto yap dSdvaTov. KaT* Evspystav
jjtsv yip oOSsv ectiv drcEtpov, Suvdjxst S' e'tcI tt;v Siat-
peatv, wct' eosi Taucr,v eivai |xdvr,v Tr,v (xr) utcoXei-
Tcouaav tw ytvEaOai ti dst eXaTTOv vuv Se touto ou/
2& opwuev. 'Ap' ouv Sti to ttjv touSe ipOopiv dXXou sivai
y£'vsaiv xai ttjv touSe yevEatv dXXou Etvat (pOopiv drcau-
aTov dvayxaTov Etvat ttjv u.£Ta6oXr^v; (s) IlEpl (jlev
ouv tou yevsatv Etvai xat ^.Oopiv 6u.o(o)i; rcspl ?xaaTOv
twv ovto)v, TauTTjv oir,Teov Etvai rcaatv ixavr,v atTtav.
■11 Ati Tt ci tcote Ti u.ev aTcXw; yiveaOat Xe'yeTat xat
tjJ3£i'pEa0at Ti S' ou/ aTcXolt;, TcdXtv oxetcteov, stTcep to
auTO £a-t yE'v£at<; u.ev touoi tpOopi Se TouSt, xat oOopi
[/iv touSi ysvEat; Si touSi • ^r,T£t ydp Ttva touto Xdvov.
(0) Aeyou-Ev yip Sti «pOEtpETat vuv 4tcXwi;, xai ou u.d-
35 vov toSi' xai auTT) u.ev ye'veatt; arcAw;, au-cr) Ss cpOopd.
ToSt Se ytvsTai u.e'v ti , ytveTai S' aTcXoit; ou- tpau.lv
yap tov jxavOdvovTa yiveaOat u.ev lTCtaTT)u.ova , ytve-
aOat S' dTcXwt; ou. KaOaTcep ouv TcoXXdxi; Stopt^ootsv
Xe^ovte; Sti Ti u.£v toSs ti ar,u.at'vst Ti S' ou , Sti touto
«11 auu.6atvei to ?r)TOuu.evov • Starj)£'p£t yip st; S jxeTafidX-
Xtt to u.ETa6dXXov • olov tao); rt u.ev eii; Tcup 6801; ye^vEatt;
uiev arcXri , cpOopi 5s Tivdc; Iotiv, olov yrjt; , i\ 81 yrjc;
yeSeatt; ti; yE^vsaic;, ys^vEati; 8' ou/ airXwt;, tpOopi
0' otTcXwt;, otov rcupd?, watCEp IIapu.Ev(8r|i; Xeyet 8uo
4b to ov xai to jjtr) 3v Etvat tpdaxo)v, rcup xai yrjv. (10) T6
Sr\ TauTa r) TotaiiO' ETEpa urcoTtOEaOat Statps'p£t ouSev
tov yip Tpdrcov 5r)Touu.sv, aXX' ou to uTcoxe(u;evov.
(n) 'II ttJvouv eit; to u.t) 3v oitcXoJi; 686; tpOopa dTcXrj,
r) 8' eit; to aTcXw; 3v ye^vsatt; StcXtj. OTt; ouv Stdipiarai
5C eite Tcupt xai yr; eite dXXott; Ttct, touto>v EOTai to [xiv
ov to 81 ur) dv. °Eva [xev ouv Tpdrcov touto) StoiaEt to
drcXwi; ti ytvsaOatxai tpOetpsaOat tou tx^j dTcXw;, dXXov
Ss tt, uXr) Srcota Ttt; av r\- T]c; [xev yip [xaXXov ai Staoopai
toSe Tt ar,u.a(vouat, [xaXXov ouata, ^; Si aT^pr,atv, [x^)
(»■.)
upium ilicimiis, altcra vero ipsa materits, Ue Uli causa
dicarous 0|>ortet. (6) Nam de i II. 1 quidcm prius est dtclani,
(|uum de motu ageremus : esse inquam aliud quod omni
tempore perdurat immobtlc , et aliud qnod in motu semper
est. Sed de principio illoquod mutalioninon estobnoxiuni,
ptini.i' philosopliix esl detcrminare ac pcrtractare : at de eo
quod cetera idcirco movet, quia continue moveatur; quid-
nam eorum quse singularia vocantur ejusmodi causa sit,
poslerius erit assignandum. Nuncautem eam qux velut in
materiae specie sita est , causam , per quam generalio et
corruptio minquaiu natura deliciunt, ilic;imus oportet.
LVain simul forsilan et lioc emerget , et id quo de nuper du-
bitavimus : quonam inquam pacto dc generatione et cor-
mptione simplici dicere conveniat. (7) Invchit autero
id quoque magnum auunde dubium, qua?nam causa sit ut
generatio generationi scmpcrcoliapreat : si quidem quodcor-
rnptionem subit , ad id proliciscitur qtiod nequaquam e%-
sistit ; quod autcm non exsislit, nihil est. Nam qnod haud
cst , ncque substantia est , ncque qualitas , neque quan-
tilas, neque ubi. Igilur si semper quippiam eorumqux
sunt, abeat , cur non dudtim universuin ip-tim consum-
ptum fuit at<(iie iuane evasit : si id ex quo lit genitorum
quodquc , finiltim est? non enim propterea quo<I id e\ quo
quid fit, inlinilum sit, non deficit; id cnim esse nequit.
Nihil enim actu infinitum cst, sed polcntia tanttim ,
nempc divisionc ipsa. Quare hanc solam causam esse opor-
tebat, cur nunquam dcliciat : quia scmper quippiam liat
minus; nunc autem hoc fieri minime cernimus. An igi-
lur propterea quod intcrilus litijus allerius est ortus, et
contra ortus hujus,allerius inleritus, nccessario accidit ut
mutatiosubsisterc nequeat ? (8) Cur igitur generalio ct cor-
ruplio similiter, semper sit circaunumquodque eorum qua;
sunt', hanc apud omnes causam satis csse putandtitu esl.
Sed quamobrem alia simpliciter, alia non simpliciter oriri
ac interire dicantur, rtirsum consideremus oportet : siqui-
dem idem est generatio hujus et illius corruptio, alqoe
hujus corruptio et illius gcncratio : id enim quandam postu-
lat rationem. (9) Dicimus cnim quippiam simpliciter nunc,
etnon solum hoccc, corrumpi. Atque haecgoiieralio, genc-
ratio simpliciler ; et haec corruptio, corruptio simplicitet
est. Fitautem et hocce quidem aliquid, non antem simpli-
citer : etenim eum qui discit, scientem fieri dicimus, noo
autem simpliciter ficri. Quia igitur quaedam ( id quod de-
finiendo saepe diximus) hocaliquidsignificant, 1p1.t-1l.1m.
non : hacsanede causa, quod in quastione versatur, evenit.
Refcrt cnim haud parum , in quod mutetur id quod mu-
tationem subit; verbicausa, qua;ad ignem fit transitio.ea
forsitan generatio simplex est , et alicujus , ceu terra , cor-
ruptio. At terrae generatio, generatioquaedam est : ceterum
generatiosimplicitcr non est, scd corruptio simpliciter, puta
ignis : sicuti Parmenides asserit, qui duo, ens inquam et
nonens, ignem et lcrram csse dicit. (10) Vcrum baec analia
cjusmodi supponantur, interest nihil , quandoquidem mo-
dum quaerimus, non subjectum. (II) Quae igitur ad non-
ens simpliciter fit migratio, corruptio simplex e*t ; qu»
vcro ad ens simpliciter, simplex generatio. Quibus igilur
illat sive igne et terra, sive quibusdam aliis ilcliuitae sunt;
liortim profcclo alterum erts, alterum non-ens erit. Uno igi-
lur modo simpliciter quippiam generari ac corrumpi , et
non simplicitcr, hoc inter se dilTerent : altero, materi«
qualitate condilioncve. Cujus enim diffcrentia< |»tius Ikm-
ali«iuid signilicant, ea niagis subslantia est : contra, cujus
 (318,319.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONELIB. I. CAP. III.
ov, olov to uiv 0spu,6v xaTrjYopta Tt( xal eiSoc;, fj S^
^u/pdtr,? aTsprjat;. Atacpe^pouat Se y*) xal ^P xa^
TauTat; TaT; Siasopai;. (12) Aoxei Se u.aXXov toi;
itoXXoic. tw ataOr,Tw xai u.f| ataOrjTw Sta^spsiv Srav
6 uev yap ei; aiaOr,Tf,v u.ETa€dXXr, uXr,v, YtveaOai cpaatv,
6rav S' ei; atpavrj, epOetpeaOar to yap ov xat to u,fj 3v
tw alaOdveaOai xai tw u.f| ataOdveaOat Stoptljouaiv,
WOTCEp TO UEV iTCtaTTjTOV <5v, to 3' ayvwoTOv u.f, 6v •
f, yip ataOr,ot; £Tci0Tr'u.T|; eyet ouvaittv. KaOaTtep
1» ouv aiitoi tw aiaOdveaOat r, tw SuvaaOat xat £f)v xat
elvat vojju^ouatv, outw xai Ta TtpaYU,aTa , Tpdrcov Ttvi
ouoxovte; TaXr.Oi-; , auto 6s Xeyovte; oux dXr|0E;.
(13) iuu.6aiv£t S-J) xaTa 8d;av xaixaT* aXr^OEtav dXXw;
to Yiv£oOat te dTtXw; xai to cpOEtpEaOat • Ttv£uu.a yap
is xai af,p xaTa uiv tt,v ataOr,aiv fJTTdv Iotiv ( oti xat
Ta cpO£tpdu.Eva dicXw; ttj e!; Tauta u.£Ta6oXrj cpOetpe—
aOat X^youmv, yivEoOat S' Stav ei; ditTOv xai ei; y*!v
fiETaSaXXr, ) , xaTa S' dXfjOeiav tjiaXXov ToSe Tt xat
eiSo; TauTa tt;; -ff^. (m) Tou uiv ouv eivat Tf,v y.ev
20 aTtXfjv YEveotv epOopiv ouerav Ttvo;, Tf,v 6s cpOopiv tt,v
aTtXfjv YevEOtv ouadv tivo;, efpr,Tat to atTiov Sta yap
to Tf,v uXr,v StacpEpEtv f, tw ouatav elvat f, tw pirj , fj tw
Tf,v uiv ptaXXov Tfjv Se (A7| , f) tw Tf,v ulv fiaXXov ai-
oOrjTf|V eivai Tf,v uXrjv i\ r;; xat ei; fjv, rf,v Se vjttov
2:> eivat. Tou Se Ta u.£v airXwc; YtveoOai XEyecrOai, Tct
Se ti [jtdvov, u.f, t9) i\ aXXr,Xwv yeveoei, xaO' Sv eitco-
u.ev vuv TpOTcov vtiv tjtev fap toooutov oit/jptOTat, ti 811
iTots Ttaor,? Yev£crew; ouar,i; cpOopae; aXXou , xat Ttaorje;
cpOopae; ouar,c; iTe'pou tivo; Yeveaewc; , ou/ 6u.o(o)i; btco-
m> 3ioou.£v to Ytv£aOat xat to cpO£t'p£aOai toTc, eic; aXXr,Xa
u.£Ta6aXXouatv. (15) To S' 2aT6pov eipr,u.evov ou touto
oiaicopeT dXXa ti TtOTe to (jtavOavov fi£v ou XeyeTat
aTtXw; yiveaOat cJXXa yivsaOat titiaTfiuov, to Ss cpud-
uevov YtveaOat. TauTa Ss SttiptaTai Tat; xaTr,Yop(atc;-
35 Ta u.ev Yap ■toSs ti ar,u,aivei, Ta Se Toidvoe, Ta Se
Ttoadv • Saa ouv u.f) ouaiav ar,uaivEt, ou Xeyetoi dTtXw;
dXXdt tI YtveaOai. Ou u.f)V dXX' &u,o(o)? Iv Ttaat Y£V£-
otc; |jtev xaTa tcc ev ttj lTe'pa auaroi/(a X^etat, oiov
ev u.ev ouata e4v rcup dXX' oux iiv y^ > £*v Se tw Ttotw
40 eiv £TctaTf)u.ov dXX' ou/ 6*Tav dv£7TtaTfjy.ov. (ie) Oecpt
uev ouv tou Ti u.ev ditXwe; YtveaOai t4 Sl ijtrj, xat SXwe;
ev Taic; ouotat; auTat^, Eipr,Tat, xat Sioti TOuSe Ye've-
atv eivat avmyjoi aiTt'a wc; uX-/j t6 uTtoxeittevov, Sti
u.£Ta6XT,Tix6v etc, Tavav^ia, xat eotiv f, OaTEpou ^eve-
4» atc; det «Itci twv ouatwv dXXou cpOopi xai fj dXXou cpOopi
dXXou Yeveate;. (17) 'AXXi u.f,v ouo' aTtopfiaai SeT Sti
Tt Y^eTat det dTcoXXuu.£vo>v oianep Yap xal to epOet-
peaOat aTtXwi; cpaatv, 6'tav ei? dvaiaOr,Tov e^Oiri xat to
u,f, 5v, oijtoiwe; xat YtveaOat ex u.fj ovtoc; cpaaiv, 6*Tav
50 i; dvaiaOf,Tou. Eit' ouv ovtoc; Ttvo? tou UTtoxetu.evou
eiTe u.7), Y'v£Tai ex ijtfj ovto;. "flare Sutotwc; xat yi-
veTat ex u.f) ovtoi; xat CfOetpeTat eic; to jjtf) ov. Eixd-
tox; ouv ou/ UTcoXEtitEf fj Yap litcaii cpOopi tou u.fj
ovtoc;, fj Ss cpOopi Ye'veat; tou u.fj ovto;. (ik) 'AXXa
430
differentiie privationem magis significant, ea magis non
ens est; ut calor prxdicamentum quoddam et specie^
est, frigiditas vero, privatio : his autem differentiis ignis
et terra differunt. (12) At plerisquc videtur illa potius
sensibili et inscnsihili differre. Nam qiium ad sensibilem
materiam mutatio llt.tum gigni quippiam ainnt; quum
ad eam quae sub sensum non cadit, corrumpi : quandoqni-
dem ens et non-ens, sentiendo et non sentiendo deiiniunt ;
quemadmodum quod scibile est , ens essc asserunt ; quod
sciri non solet, non-ens : quippe qiium sensus ipse scien-
tiae vim obtineat. Igitur bi ut res ipsas vivere, qnia sen-
tiantant sentire possint; ita eadem esse, quia sub sen-
sum cadant , arbitrantur : veritatcm modo quodam sc-
clantes, sed boc falsi dicentes. (13) Itaquegencrari quippiam
simpliciter, atque corrumpi, juxta opinionem alio atque
verilatcm accidit modo. Nam spiritus et aer, sensu quidcm
minus sunt ( proinde illi et quae simpliciter corriimpuntiir,
mntalionc ad illa tcndentc corrumpi dicunt ; atque genc-
rari, qiiumin rem tangibilemterramque mutantur); revera
vero lioc aliquid et species magis sunt quam ipsa terra.
(14) Cnr igitur sitautnonsit simplcx genemtio , qua> ea-
dcm aliciijuscorruptio est, ct corruptio simplex qna» itidem
gencratio alicujus est, causam diximus. Nam id ob materiic
discrimeu cvenit : nempeaut quodeasubstantiasit, vel non
sit; aut quod li.fc magis, illa minus; aut quia materia
ex qua mutatione vcnil, et ad quam proficiscilur, alia ma-
gis, alia minus sensu percipi qucal. Dicuntur autem quas-
dam simplicitcr, qu.xdam solum aliquid fieri : non ob mu-
tuam generationem , sed juxta eum quem nuper' diximus
modum. Nam boc tantum nuper definilum deterniinatum-
que fuit, curnam quum omnis generatio sit alterius cor-
ruptio, et omnis corruptio cujuspiam alius generatio, tam
oriri quam interire 11011 similiter tribuainiis iis qux in
sesevicissim mutari solent. (15) At quod postremo loco
fuit dictum , boc idem minime in qua^stionem revocat : sed
quam ob rem quod discit, non simpliciter fieri , sed fieri
sciens; quod vero nascitir, fieri dicatur. H.tc autein prae-
dicamentis distincta sunt. Nam alia substanliam , alia qua-
litatem , aiia quantitatem significant. Quaecumqiic igitur
substantiamnonsignificant, ea nonsimpliciler,sed quippiam
fieri dicunlur. Verumenimvero in omnibus generatio sim-
pliciter, juxta ea quie in alterasunt seric, dicitur; ut in
substantia, si ignis stat, sed non si terra; et in qualitiite,
siscium, sed non si inscium. (lC)Quod igitur quaedam
simpliciter orianlur, quaedam non, etiam omnino in ipsis
substantiis, dictum est; et quod ut generatio conlinuesit,
causa ut inateria id quod subjicitur, cst, quia in contraria
mutativuin est. Aiquc in substantiis semper unius genera-
tio, alterius est corruptio ; et unius corruptio, generatio
alterius. (17) At vero >nec dubitasse convenit, quam oh
causam corruptis quibusdam semper generatio fiat. Nam ut
corrumpi simpliciter quippiam dicunt , quum illud ad inscn-
sibile , et id quod baud est , proliciscitur : sic et ortum sub-
ire ex eo quod liauti est , quum ex inscnsibili fit. Sive igitur
subjecto quopiam exsistente sive non , ex eo fit quod baud
est. Quare siinili modo el ex eo quod buud est, gcneratur,
et in id quod liaud est, corrumpitur. Merito igitur generatio
non deficit : quippe quum gcneratio corruptio sit ejus quod
baud est; atque corruptio, generatio ejus quod baud esl.
(18) Sed quaeret aliquis, utrum lioc ipsum quod simpliiitvr
 440 niiPl rEiNE2EQ2 KAI «D0OPA2 A, 5.
touto to u.T| 3v airXoic dTcoprjOEtEv dv ti< tcoteoov to
l'Tepov to>v SvavTioiv eWv, oTov ^9; xat to [iapu u.r) ov,
Tctip 8e xal to xoutpov to ov, rj ou, dXX' eiti xal yyj to
ov, to oe ,urj ov_ uXr, y) ttjc pis , xai rcupoc waauTtoc.
i Kai dpa ^s erepa IxaTe'pou r) 8Xr,, rj oux av yivoito
i\ dXXrjXo)v ouS' e; EvavTiwv ; toutoic yap UTcdp^et Tav-
avTta, Tcupt, f7, , uoaTt , as'pi. *H eoti uiv ojc t) au-
ttJ , eo-ti S' ok r, e>e'pa ■ o u.ev ^dp tcote 6v uiroxetTat
to auTo, to 8' etvat ou to oCito. Ilepl u.sv ouv toutwv
ic ercl ToaouTOv eiprjaOo).
CAP. IV.
Uepi 61 ftvisttaq xat dXXotojaetoc Xe'ywu;ev ti ota-
(pe'pouatv • (paptEV y&P Wp«< eivat TauTac t&c utETa-
SoX&c dXXrjXorv. (j) 'EtceiStj ouv eaTt ti to utcoxei'u.evov
xai e^Tepov to TcdOoc 8 xaTa tou uTcoxEtijtevou Xe^EaOat
15 Tce'-iux£v, xal eaTt u.eTaSoXr^ £xaTe'pou toutwv, dXXotto-
ctc u.e'v laTtv, Stiv UTcotxevovTOc tou 6Tcoxeiu;evou ,
ataOrjTOu i5vtoc, u.eTa€a'XXrj Iv TOt; auTou TcdOeatv,
r\ evavTtotc ouatv r) u.eTa$u, oTov to awixa uYtatvsi xai
TcaXtv xdptvei utcou.6vov ye TauTO, xai 6 yaXxoc aTpoy-
2ii yuXot;, 6rs Se YtovioeiSr^i; 6 outo'c •»« <5v. (3) "OTav
6" 5Xov u.eTa6aXXr) ur) uTcoptevovTOc ataOrjTou Ttvoc o>c
&TCOxeiu,evou tou auTou, dXX' oTov lx Trjc fovrji; aTu-a
Tcdar,? ?, II uoaTO? dr,p r) l\ de'po<; TcavTOi; uSoip , Ye'vEat<;
r^<5rj to toioutov, tou 5e ^Oopa, ptaXtaTa <5e', av r) ueTa-
2& &ok\ Ytvr,Tai i\ dvaiaO>)TOu tie. aiaOr.Tov r) asjir, ?, -rca-
aati; Tai<; aiaOr^aeatv, oTov 6rav uoojp Y£vr|Tat jj tjvOapr)
eic, de'pa • 5 yap aT,p iTcieixwi; dvat'a0r)TOv. (4) 'Ev &i
toutoi; av ti &Tcojjte'vr) TcaOo<; ^o auTO IvavTtoWeox; Iv tw
Yevofjievo) xai tw ipOapevTt ] oTov Stov i\ de'pot; Soojp, ei
3i' du.tpo) Sia^avr) r) ifu/pa, ou Set toutou OaTepov tcoOo;
eTvat etc 8 (jtETaSaXXEt. Ei 81 ptr), larai dXXottoatc ,
oTov 6 u.ouatxo(; avOptoTco; itfOapr), avOpiorcoi; 8' ottjtouffoc
eYe'veTO, 6 0' avOpo)Tco<; uTCO(jte'vet to auTo'. Ei ptev ouv
toutou ptrj TcdOo<; rjv xaO' auTOv r) [xouatx^) xai rj du.ou-
3:. ata, Tou u.ev Ye'veat<; rjv dv, tou Se <pOopd ■ S16 dvOpoircou
fjtev TauTa TcdOr) , dvOpojTcou Se jjtouatxou xat dvOpwttou
au.ouaou fivtait xai ipOopd- vtiv Se TcdOoc touto tou
utcou.e'vovto<;. A16 dXXoio)atc Ta TOtauTa. (5) "O^av
[Xev ojv xaTa to rcoaov rj r) u.ETa6oXrj ttjc EvavTKoaEtoc,
«0 aui;ri xai tpOiatc , «^Tav 8e xaTa totcov, <popd , ^av 8s
xaTa TcdOoc xai to tcoiov, dXXotwatc, Srav Se (jtr.Sev
utcou.e'vti ou OaTepov TtdOoc r\ ouii6e6rix6c oloic, Y^vEatc,
to Se -pOopd. (b) "EaTt Se uat) [idXiaTa u.ev xai xuptwc
to uTcoxEtu-evov Yeve'aetoc xai tpOopac Sextixov, Tpdrcov
45 U Ttva xai to toic dXXatc (JtETa6oXaic, 6'ti TcavTa S«-
xTtxi Ti &TcoxEt'|jteva IvavTioxreojv tivo>v. ITEoi uev ouv
YEveaeo>c xai ^Oopofc, etve e'aTtv etTE ptr; , xal tcSc eaTi,
xal rcepi dXXotoiaEtoc StojptaOo) toutov tov TpoVov.
(si»,i«.)
non cst , c contrariis sit alterum , vcrbi causa : utrum non-
ens sit tcrra, et id quod grave est; ens vero ignis et(|iiod
leve cst; an non : sed ens terra, non ens vcro terra: male-
ries atque ignis simiiiter. Et utrum materies utriusque di-
versasit : an nec ex sese mutuo fierent, nec ex contrariis?
namliisce, igni, inqtiam , terric , aqua: ct aeri , contraria
insunt. An partim est cadem , partim diversa ? quod enim
aliquando quum sit, subjici solet, cst idcm ; at ratio , non
item eadem est. Sed de liisce hactenus.
De gcneratione autem atquc alteratione, quo inter se dis-
crepent.agcndum : nam liasce mutationes inter sese diver-
sas esse dicimus. (2) Quum igitur subjectum quippiamsit,
et affectio atque qualitas qua) de subjecto necessario di-
citur sitque utriusque. Iiorum mutatio : altcratio sane
est, quando sensibile subjectum permanens, in suis mu
talur affeclibus, qui aut contrarii, aut inter contrarios medii
sunt , sicuti corpus idem permanens vicissim modo sanum,
modo a:grum est ; alqtie a;s, qtianquam idem, alias ro-
tundum est, alias anguli speciem prae sc fert. (3) At quum
totum mutatur, nec sensibile quicqnam ut subjectum,
idem pernianet , sed perinde evenit ut quum ex toto semioe
sanguis , aut ex tota aqua aer, aut ex aere toto aqua fil :
jam quod est tale , generatio bujus est, et illius corruptio : et
maxime, si ex insensibili ad id quod aut tactu aut sensibus
universis sensibile est, mutatio liat, aut contra , ut quum
ex aere gignitur aqua, aut eadem in aerem corrumpilur :
etenim acr propemodum insensibilis est. (4) Ceterum in
hisce si qua e conlrarietate affeclio eadem remaneat in eo
quod ortum est, quae prius in eo quod interiit, erat :
ceu si quum ex aere fit aqua, aeris perspicuitas aut frigns
in aqua , rcmaneat : affectionum alterutram ejus esse 111
quod mutatio fiat, minime oportet. Sin minus, erit alte-
ratio : verbi causa, musicus bomo corrumpitur, et homo
non musicus gignitur; homo vero idem perseverat. Si ergo
mufiica, atquc musicae vacuitas non esset affectio per se ho-
minis , generalio profecto foret alterius , ct altenus corru-
ptio. Quapropter hax hominis quidem affecliones sunt :
hominis vero musici, hominisque non musici , generatk)
atque corruptio. Jiunc autem id ejus quod permanet, affe-
ctus cst. Proinde circa ea qua; cjusmodi sunt, alteratio
exsistit. (5) Qiium igitur contrarietatis mutatio in quan-
titateest, accretio est atque decretio : quuin in loco, lalio :
quum in affectu atque qualitate, alteralio. At qiium id
non rcmanet , in quo affectuum alter aut omnino acci-
dens exsistit, tum generatio unius est, et alitis corrnplio.
(6) Porrosubjecltunorluset inlerilus susceptivum , maxinie
qiiidem ac proprie materies est. Quodam autem modo id
quoque, quod ceteris iiititalionibus subjici solet; pro-
pterea quod subjecta omnia qiiarundam contraiietatun)
susceptiva simt. De generatione igitur ac corruplione, sitne
an non, et quo paclo sit item de alteratioue, hocmodosil
detenninatum.
 DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I. CAP. V.
CAP. V.
rtept Ss au;r,cr£0)C Xoticbv EirtEiv, tt te StacpE^pst y£V£-
vtiix; xal dXXotojcrsojc, xat rroic aO;dv£Tat xwv aOljavo-
uevtov lixaerTOV xal (pOtvEi 6tiouv tojv epOtvdvTtov.
(s) ^XETCTEOV OTj TCptOTOV TCOTEpOV UOVOJC EV T(~) TCtpt
5 6* ecttiv atjTwv y; Tcpb; dXXr,Xa otacpopd , olov Srt r) usv
ix touSs £t; tooe usTaSoXrj, otov ex Suvdust oOcriac £t?
svTsXsyEta oOstav, yEVEott; ecttiv, r) Ss Ttspt ueyeOoc
ctu;Tjt7ic; xat epOtcric, rj 0£ rcspt TcdOoc dXXoto>ctc • ducpd-
TEpa OE ex SuvduEt ovtojv e!c svTEXs'ystav usTafioXr] t6jv
10 Etprjuevtov ecttiv, r, xat 6 Tpditoc otasEpEt t~; UETaSoXrjc
epatvETat fc<p to usv dXXotouusvov oOx i\ dvdYxr,c us-
TafiaXXov xaTot totcov, ouoe to yivouevov, to 6" au^avo-
uevov xat to epOTvov, dXXov 81 Tpdrcov tou (pspousvou.
(3) Tb ulv "cap epspdusvov 6/.0V dXXdrtst totcov, to
15 6" au;avduEvov 6)crTcsp to IXauvduEvov toutou yap ue-
vovto; tcc udpta usTaSdXXEt xara totcov, ouy_ o)CTTCEp
Ta ttjc ercpaipac" tcc ulv yip Iv Ttji tato totcoj usTatidXXsi
tou o/Vou ue'vovto;, t& 31 tou au;avou£vou dei etci
tcXsuo totcov, etc' IXaTTto 31 Tot tou tpOtvovTo;. (4) "Oti
20 u.£v ouv r) UETa6oXr| Stacpspst oO udvov Tcepl 3 dXXa xat
10; tou ts yivouevou xat aXXotouuevou xal aO;avouivou,
SrjXov. IlEpl 61 8 lerrtv r) UExaGoXrj r) Trjc aO;r,crEo>c
xat rj t9;c eyOi<j£toc (rcEpt usysOoc Sl Soxsl Etvat to aO-
£dv£crOai xal cpOivEtv) tcote'po); 0tcoX.t,tct£Ov, TcdrEpov ix.
is*5uvaix£i (xev ueyeOou? xat croiuaTOi; , IvTEXE^Eta S' doto-
ucctou xai auEYiOou; Y'V£a"ott crtoua xat ueyeOo;, xal
toutou Styto; evSev^ouevou Xeyeiv, TrOTs'piocj rj au^rjcri;
YtYVETai ; Tcdtspov ix XEyo^ptcruEVT,; auT^; xaO' auT-Jjv
Trj; uXt,cj, r) Evurcapyouori; ev aXXo) co')uaTt; ?, douvaTov
w ducpOTEptoc;. Xo)ptcTTrj u£v vip ouaa rl ouOEva xaOs;£t
totcov, r) oTov OTTiYuri Tt; r| xevbv suTat ?, otoua oux
aietOrjTdv. Touto)V 61 to usv oux IvoEyETat, to Se
dvaYxaTov sv tivi sivaf dst yap tcou larat to YtYvdfXE-
vov £; auTOu , ioots xdxstvo, rj xaO' auTO r^ xara ouu-
3b osSrjxde;. (t>) 'AXXot urjv Et y ev tivi u7tdp?£t, £? ulv
x£yo)ptcrusvov outw; ojctte urj Ixeivou xaO' outo r, xara
cruu6£Sr)xd; ti Etvat, <juu6r|ff£Tai TcoXXot xat dSuvaTa.
Ae'yoj S' otov st YiyvETat drjp s; uSaTO?, ou tou uSaro?
Eettat uETaSdX.XovTo; , dXXot Sta to ojerrcEp ev aYY^to) ™
<o uSaTi eveTvoi tt,v uXr,v auTOu. 'ATCstpoue; y^P ouolv
xojXuei SXa; Etvat, wote xal yi'yv£<i^~1 IvTsXEyEta. "Eti
3' ouo' outoj tpatvsTat yKyv6ii.v/OS dr,p i\ uSaTO;, oTov
I;iojv (JTcouivovTOc;. (e) BeXtiov toivuv tcoieTv Tcaertv
dy_O)pt0TTOV T^jv "uXr,v oj; oucrav ttjv auTT,v xat utav Tto
♦0 dptOutjj, t6j Xoyo>oe urj utav. 'AXXot ur,v ouSe cttiyuoi;
Oeteov ouol Ypauua; tt,v tou atouaTO? C).t,v oti t&c
auTa; atTtac;. 'Exstvo Sl oS Taura EcryaTa, r) CXrj, -?,v
ouSetcot' av£u TcdOou; oiovts sivat ouo' dvsu uop^~;.
FlVVETai uiv OUV OtTtXo); £'T£pOV £; £TE'pOU , OjCTTCEp xat
to lv dXXotc; otojpierTai , xai urrd tivo; ll EvrsXEyEta ovto;,
r, SuotoEiOouc, tj 6uoyevo~c, oTov Tciip utco Tcupb; r\ dvOpoj-
tcoc, utc' dvOptoTcou, r| utc' EVTEXsystac' erxXrjpbv Yctp ouy
441
Restat de accretione dicamus , quonam a generatione et
alteratione diflerat , et quo pacto unuinquodqueeorum quae
suscipiunt incrementum , augeatur, etquodvis eorum qua:
dccrcscunt, diminuatur. (2) Primo itaque considerare
oportet , ntrum mutua earum inter se dilTerentia in eo solum
sita sit, circa quod versari solent : verbi gratia , utrum eo
soluin inter se dissideant , quod ca mutatio qua: ex lioc in
hoc tendit , puta e\ substantia potentia , in substantiai»
actu gcncratio sit ; qurc vero circa magnitudincm versatur,
accretio et decretio ; quse autem circa affectum , alteratio :
alque carum qurje postcriore locodictae sunt,utraqueetiam
ex iis quae potentia sunt, ad ea quae sunl actu, mutatio
sit, an etiam mutationis modus diflerat. Nam nec id quod
altcrationem subit , ncc id quod generatur, nccessario mutari
loco ccrnitur : quod autem accrescit aut descrcscit , cerni-
tur, at alio qjinni quod fertur modo. (3) Quod enim Tertur
tota mole, locum mutat : quod autcm accrescit, perinde
atque- quod distendi producique solet. Hoc enim manente,
partes alio , non sicuti globi partes, migrant, suumquede-
seruntlocum. Nam globi partes, totomanentercquaiiin loco,
locum ex loco mutant : at partes eorutn qure augentur,
semper in ampliorem locum vergere solent; et eorum quac
dccrescunt, in minorem. (4) Gcnerationem igitur, altera-
tionemque et accretionem , non solum objccto, sed ipso
item mutationis modo differre perspicunm est. Ad id autem
circa quod accretio dccretiove versari solet ( versari autem
videtur circa magnitudiuein ) , utro modo accretioncm de-
cretionemve subire existimandum est? utrum, imjuam , ex
potentia quidcra magnitudine ac corpore, sed actu nec cor-
pore nec magnitudine, corpus lieri.annon, putandum cst?
Atquc quum lioc bifariara dici contingat, utro modo lit ac-
cretio ? utrum ex separata ipsa per se materia ; an exsistcntc
in alio corpore? utroque certe modo fieri nequeat ? Nam si
separata sit, aut nullumoccupabit locum, aut veluti punctus
quidam aut vacuum , vel corpus non sensibile erit. Horura
autcm alterum non contingit, alterum necesse estin aliquo
esse. Quod enim ex eo oritur, id semper alicuhi erit : quare
et illud, aut perse aut per accldens. (5) At vero si sit in
aliquo, ct ita quidcm sejunctum sit , ut nihil illius aut per
se aut per accidens sit, multa profecto quae lieri ne-
queant, evenieut. Dico autem, ut si ex aqua liat aer, id
non erit, aqua mutationem siiheuntc, sed quia in aqua ve-
lul in vasc materies ejus cst. Ni Inl cnim vctat, infinitas csse
materias : quare et actu fieri. Adde quod nec ita aercxaqua
oriri vidctur, ut pennanente aqua, acr inde egrediatur.
(6) Satius igitur fuerit , inseparabilem omnilnis tnateriam
tribuere : ut|X)te qua: nna numero eademquc sit, ratione
non una. At vero nec puncta , nec lineas , corporis materiam
ponere iisdem dc causis oportet. Sed cujus ullima siinl Ikit,
idmateriesest : quaenecsincaffectuunquam.necsiiieforina
csscpotest. Gignitur igitur absolute aliud ex alio : idquod
alio quoque loco jam definitum cst. Atquc ab aliquo actii
exsistente , quod ejusdcm sit aut generis aut speciei, ut ignis
ab ignc , aut ab liominc bomo; aut ab actu : duriiin enim
 442 nEPI rENESEQS KAl 4>0OPAi: A , e.
uTtb axXrjpou YivETat. 'Eiril 2' £5x1 xai ouaia; tiXr|
ooiaaTtxrj;, <jo')aaTO; 8' -J)Sri TotouSt (<jio<j.a ^ip xotvbv
ouoev ) , f, auT^i xai aEYs'0ou; xai TtdOou; eVti , Toi uiv
Xd-yo) yojpta-Trj, totco) S' ou ytopi<rtrj, li ar| xai TaTcaOr,
b yo>pi<rcd. (7) <I>av£pbv oi\ £x tmv 8iT)TCopr,u.E'va>v 6'ti
oux eotiv f, au;rja-ic u.£Ta6oXr) Ix ouvauEt |xeye'0ou;,
IvTEXeytta ok ptr]Sev e/ovto; aEYsOo;- vojpiaTOv vip av
eiY| to xevov, touto 8' Sti aSuvaTov, Efpr,Tat h £TEpoi;
TtpoTepov. *Eti 8' r\ ye TotauTr) u.£Ta6oXi\ oix au;r)-
10 aeoj; tSto; dXXa veveoeoi; • r\ yap au;r,<ji; Ioti tou Ivu-
Tcap/ovTo; u.eve9ou; Erciooat;, r, ol (fOiot; ue(o><ji;.
Atb 8rj e/eiv ti SeT ue'ysOo; to au;otvda£vov. 12ot' oux
e"; autEYEOou; uXvj; Sei etvat tt,v au;r,atv et; ivTeXty_tiav
[xeyeOou;- veveiji; Y^p *v £it| coiuaTo; piaXXov, oux
ie> au;r,at;. (s) Ar.TCTEOv 8r) tiaXXov otov arcTOUEvoo; t~;
£r,TT;asoi; e; dpyri;, Tcoiou tivo; ovto; tou au^avEO-Oat
r\ tou oOivEiv Ta atTta £r,TO~uev. <l>a(v£Tai ort tou
ai*avous'vou Stiouv u.e'po; r,u;r,oOai , 6(J.oto>; 8s xat £v
T(T> ^OtvEtv eXottov YEY°vevai, ETt Se TcpoatdvTO; Ttvb;
Jo au;av£oOai xat drcidvTo; sOiveiv. 'AvaYxaTov or\ r\ daoj-
u.dto) a'j;dvEoOat r, (jwuaTt. Ei utlv ouv dtnouaToj ,
sVtai yoipKjTOv to xevov douvaTov os ueyeOou; uXr,v
sTvat /o)pi(7Tr'|V, tooTCEp EiprjTat TtpoTEpov e! 8e -oju3ti,
ouo £v T(~> outco ooWaTa totco) eVcat , to te au;dy.Evov
jb xat to au;ov • eoti 8s xat touto dSuvaTov. (9) 'AXXi
u.T,v ouS' outoj; EvSs/ETai Xe^eiv YivEoOat tt,v au;r,oiv
xal ttjv (fOictv, oxJTCEp Srav e; iioaTO; dr^p- tote ^ap
u.£iCo>v 8 0^X0; y£Yovev ou ^ap au$r,oi; touto dXXa ^e-
vEut; u.£v tou £t; 8 u.ETe£aXEv EOTai, <pOopa Se tou Ivav-
3(1 tiou ■ au;rj(Ti; 81 ouSete'pou, dXX' ■}) ouSevo; ?i £t Tt xotvov
du.:t>oTv &Tcdp/£t, tm Yivou.Evo) xat Tt~> tpOapEVTi, oiov £t
oo>u.a. Tb S' SSojp oux r,u5r,Tai ou8' 5 dr,p , dXXdt to
u.ev drcdXo>XE to 8e yey^vev to (Toiua Se', EtTcep, r,u$r,-
Tat. 'AXXa xat tout' dSuvaTOv. AeT yap oo>sEtv tw
3b Xoyo> tcV u7tdpyovTa Ttj) au$avou.£vo> xat tfOlvovTt.
(10) TauTa Si Tpta Iotiv, tov £v jjtev lo"Tt to Stiouv u.e-
po; u.£tc^ov YiYV£oOat tou au^avoaevou u.eY£Oou;, olov et
aaol t~; oapxd;, xai rcpootdvTo; Tivd;, xai TpiTOv ffo>-
![ou.e'vou tou au;avou.£vou xai 07tou.e'vovTo;- ev u.ev ^ap
40 to) YtvvEoOat Ti arcXto; r\ tfOEipEoOat ouy utcou.£v£1, lv
8e tw dXXotouoOat r) au;dv£oOai ?, tpOtvEtv U7toa£vEt to
outo to auc;avd[J.Evov r\ dXXotouaEvov • dXX' IvOa u.ev to
TtdOo; EvOa 8e to ueyeOo; to auTO ou u.evei. Ei Sj\ EtTTat
rj eiprjUEvT) auc;T|tTi; , lvSe'/oiT' av u.r,Sevd; y£ Ttpooidv-
tb to; u.t)8e utcou.evovto; au^dvEoOat xai u.r,Oevb; aTttdvTo;
lOivEiv xai u.^) UTCOU.EVEIV to au;avdu.£Vov. AXXi 8eT
touto ato^Etv &TcdxEtTat y*P *\ au;r,ot; toioutov.
(11) 'ArcopritTEie 8' dv ti; xai xl eoti to aul;avo'uEvov,
TcdtEpov, o> TcpotTTtOETai Tt , oTov e! tt^v xvi)ar,v auijdvEi,
50 auTT) u.ei!Jtov, (p 81 auJdvEi, r\ Tpo^Tj, ou. Aii ti or^
ouv du.oto r,ui;r|Tai ; u.eHov ^ap xai 8 xai o>, totTTtEp Stov
ufijr,; oivov CSaTf 6u.otto; ^ap tcXeiov IxaTepov. *H Sti
tou aev aEVEi r\ outria, tou 8' ou, oTov tt;; Tpocp^; , ETtei
xai £vTa~Oa to ^Ttixpaxouv XfYETailv t~ u.i;£t, oTov 6'ti
(j:o,33I.)
non a duro fit. Quum auleni et corporese subslantix mate-
ries sit corporis jam talis ( nullum eniin est conimune cor-
pus ) : eadem et a magnitudiiie etab afTectu, ratione quidem,
non item loco separabilis est , nisi et ipsi quoque alTectus
separabiles sint. (7) Patct igitur e\ liis quae addubitaTi-
mus , accretionem non c,-se mutationem e potentia quidem
magnitudine, actu vero nullam bal>eute magnitudinem :
quandoquidem quod commune est, separabile esset. Hoc
autem esse non posse, dictum priusalibiest. Praeterea tabs
■nutatio, accretiouis propria non est, sed generationis. Nam
accretio , magnitudinis qux in quopiam inest , augmentalio
est ; decretio vero , ejusdem diiuinutio. Quamobrem id quod
accrescit , magnitudinem quandam babeat oportet. Proinde
neqiiaquain convenit, accretionem e materia qux niagni-
tudinis sit expers , ad actuin maguitudinis esse : potius enim
esset geueratio corporis, non accretio. (s) Potius itaque
suinamus oportet , quasi tractantes ab initio qua?stioneni ,
quulis accrelio decretiove, cujus causas quxrimus , eisi-
stat. Igitur ejus quod accrementum suscipit, pars qua?vis
augeri videtur ; atque pari modo in decretione , ininor eva-
derc : praeterea accedcute quopiam accrescere, et abeunte
decrescere. ltaque aut incorporeo aut cori>ore augeri illud
necesse cst. Si igitur ineorporco, vacuuin separabile
erit. At a magnitudine materiam esse separabilem , quem.
admodum prius est dictum , impossibile est. Sin vero coc-
pore , duo corpora, id inquam quod augetur, et quod auget,
in eodem erunt loco : quod et ipsum lieri netpiit. (9) At
vero nec accretionem decretionemve perinde lieri , atque
quuin ex. aqua lit aer ( tunc enim moles fieri major asso-
let ) , dicere contingit. .Nou enim id accretio , sed ejus quidem
in quod mutalio tit , geueratio , contrarii vero corniptio erit ;
neutrius autein accretio : immo aut nullius, aut si quid
utrisque , ei inquam quod oritur et ei quud interit , commune
est, veluti si corpus cjus erit. Et nec aqua nec aer accrescit,
veriini illa interit, hic oritur : sed corpus, si res fert, «u-
ctiimest. Atliocquoquefieri nequit. Nani ralione easervare
oportet, qua; ci quod accrescit decrescitvc, competunt.
(10) Hxc autcm tria sunt : quorum priiuum est, magnitu-
dinis quae accrescil parlem quainlibel majorem eflici : verbi
gratia , si caro , carnis : alterum , accedente quopiam : ter-
tium , scrvato pariter atque manente eo quod accretiouetn
subit. Nam quum quippiain simpliciter absoluteque gigni-
tur aut interit, non pennanet : at quuin alteratur, aut acT
crescitdecrescitve; quod altcratur aut incrementa suscipit,
id permanct : verum illic aftectio, blc magnitudo eadem non
manet. Quodsi mutatio illa quam diximus, esset accretio:
contingeret profecto quippiam iiulla re acccdente perux-
nenteve accrescere , nullaque abeunte decrescere , et id non
manere quod suscipit accrelionem. At boc servare oportet :
quippe quum accretio talis esse su pp< oiebat ur. (II) Sed qua>
retaliquis: quid est quod accrescit? utruin id cui nonniiiil
addilur? verbi causa : si quid crus augeat, crusne niajus
evadit; quod autem incrementum praestat, ipsum inquam
alimcntum, minime? Quare igiturambo incrementa susci-
piunt? Nam tam quod additur, quam cui additio lil.majus
reddi assolet : liaud secus atque quum aqux vinuni mi-
scneris : pari enim rationeutrumque majus est. An quia Mi
jussubstantiamaneat; illius vero, putacibi, baudquaquam ?
quando illic quoque quod evincit ac superat, in ipsa
 (3SI.322.) DE GEISERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. 1. CAP. V.
oTvo;- Ttoiei f^P T0 T0" °'vou epY0V "**' "" T0 T0U ^0"0"
:o;to oiivoXov 1x1^(1«. (12) 'Ojxoiw; 8e xa\ iit' dXXotw-
.w;, ei utvei oip!j ouoa xa\ to ti eVtt, TtdOo; 8t Tt
uTtdp/et xoiv xaO' autd, S TcpoTepov ou/ uTtrjp/ev, TjXXoiw-
s Tat touto' o> 8' r,XXot'wTat, 8tI uiv ouStv -rceTrovOev, 6te
os xdxeTvo. 'AXXi to dXXotouv xa\ f, dp/r) ttj; xtvr;-
oew; tv Toi au;avo[xevo> xa\ tw dXXoioujxe'vu> • h toutoi;
yap to xtvouv, ertet xat xb eioeXObv YevoiT* dv itOTe [xeT-
£ov, xa\ to dTtoXautiav auTOu ffiojxa, olov ei eiutXObv
i" y evoito Ttveujxa. 'AXX' ecpOapTai ^e touto itaOdv, xat to
xtvouv oix e"v touto). (13) 'Eite\ 8t 8ir|Ttdpr,Tai ittpt
auTuiv Ixavio;, Sti xat xr;; aTtopta; TcttpixffOai Xufftv
tuptlv, ffu')£ovTa; to uitOfXtvovTd; Tt tou au;avotxtvou xal
Tcpofftdvro; Ttvb; aucjdvtoOat , aTCtdvTO; 81 tpOtvttv, tTt Se
li to Stiouv OT,txeTov aio-0r,TOv r) txeisov rj eXaTTOv ytyovi-
vat, xat ptr,TS xevbv eTvat to o"iou.a txr,Te Suo Iv Tiji au-
Tto witM u.tYtOr, [xrjTt dffwjxaTto au;dveffOat. (11) Ar,-
rcrtov Sk to airtov Stoptffatxevoi; TcpuiTOv ev jxtv 6*ti xi
dvouoioixepri au^dveTat Toi Ta 8u.otou.cprj au;dvtffOat
50 (cufxtiTa'. yap Ix. xoutwv IxaoTOv) , titttO' Sti oip!; xal
dcrtouv xat txaoTOV Toiv xotouuov [xopuov to"tl Sittov)
toOTtep xat Ttov dXXo>v xtov ev fiXr) eTSo; e/dvxwv • xat
yap r} uXt) XtyeTat xat to tTSo; ffip; rj dffrouv. Td ouv
OTtouv [xepoi; au;dveo:Oai xai TtpofftdvTo; Tivbc xaTa uiv
» to tTodi; iiTiv evSe/duevov, xaTa $1 Trjv CXrjv oux eaTtv.
Aet rap vorjsat wontep et xi? u.eTpotr) tw outu> (xexpoi
uou>p- det yip «^Xo xal dXXo to Yivdpievov. Outio
S' au;dvETat r, uXr, ty); o-apxdc, xal ou/ 6tu>ouv TtavTt
TtpooYtveTat, dXXa to ulsv uTtexpei to Ss rtpoasp/tTai-
m tou 8s oyr',u.aTo; xal tou etSouc 6to>ouv [xopto>. (15) Eitt
ci Toiv dvou.otou.eptiiv touto uaXXov SrjXov, otov ytipos,
Sti dvdXoyov r,u5T,Taf f, yap CXr) Hepa ouaa 8r)Xr)
iiaXXov xou etooui; IvxatiOa r) trtl ffapxbi; xa\ Tiov Sjxoto-
jxepuv • Btb xat TeOveioTO; [xaXXov av Sd;eiev eTvai ett
:i5 ootp; xa\ ootouv r) /etp xat Ppa/fwv. "UffTe effrt [xev
<!>; Stiouv tt); aapxb; r,u5r)Tat , tffTt S' to; ou. KaTa
[X£v ^ip to etSoc Stioouv TtpoaeXr^XuOev, xa^i 81 Tr,v
uXr)v ou. RleTsOv [xe'vTot to SXov ytYO^e TtpoffeXOdvTo;
jxev tivo;, 8 xaXetTat Tpo^J) xai ivavTtov, [xeTafidXXov-
*" to; Se ti; to outo ttSo; , olov si 5r,piii xpoffeXObv uypdv,
itpooeXObv 8e [xeTafidXot xal y-'voito ^ipdv • eoTt jxev ^ip
u>? to 8jxoiov 8txoio> au^dveTai, eoTt 8' o>; dvo[xot'o>.
(l«) 'A7topr)ffeie 8' dv xi« rcoidv xt SeT eTvat to o> aujdve-
Tott. «l>avtpbv 5)\ oti Suvdjxei exeTvo, oTov ei odpi;, Su-
i:> vajxet odpxa. 'EvTeXe/tia dpa dXXo- cpOaptv SJ) touto
oip; YeYovev. Ouxouv oux autb xaO' outo • Ytveot; ^ip
av r]v, oux au$r,ot;# dXXi t6 ai^avdjxevov touto>. T(
ouv TtaObv unb toutou r|U$TjOr, ; r) jxi/Oe'v, woitep otvto et
Tt; iiti/eot CSo>p, 0 Se SuvatTO oTvov Tcotetv to |xt/Oe'v.
n> Ka\ wortep xb itup a^dptevov xou xauoxou, outw; iv xoi
au;avojxe'vw xa\SvTt IvTeXe/eta oapx\xb t"vbv au£r,Tixbv
TtpooeXOdvxo; Suvdtxet oapxb;eTcotr,oev IvxeXe/tiaodpxa .
Ouxouv oltxa ovxo;- ti ^ap /o>pi;, Ytvtot;. "Eoti utv ^ip
outo) rcup Tcotrjoai ercl to ttitaoyw £'TCtOe'vTa ^uXa. 'AXX'
443
mixtione augeri dicitur, ceu vinum. Nam universa mixtura,
vini, non aqu» functionein exercet. (12) In alteratione
quoque sitniliter, si caro ct sut>6tantia ipsa maneat , corum
vero affectuum qui per se competunt, quispiam insit, qui
prius non inerat, Itoc sane alteratum est. ]d autem quo
alteratum est, interdum nihil patitur, interdum et illud
qtioque pati solet. Verum quod alterat , atque motus prin-
cipium , in eo est quod aiteratur, et eo quod accrescit. Quod
enim movet, in hisce est : quandoquidem et quod ingeri so-
let , fieri aliquando majus potest, et corpus quod eo fruitur :
ut si quod ingeritur, spiritus fiat. Yerum quum hoc patitur,
corrumpi solet, nec in eo est id quod moventli viin obtinet.
(13) Qiiuiii autem de hisce sit abunde addubitatiuu, dubi-
tationis solutionem invenire enitamur oportet, illud servan-
tes , permanentc inquam eo quod augctur, atque adveniente
aliquo, tieri accretionem, et abeunte, decrelioncm, et in-
super, quodvis sensiblle signuin majus minusvc reddi, et
neque corpus esse inane, ncque eodem in loco duas esse
magnitudines , neque incorporea re quicquam augeri.
(14) Suinentla aiitcm eritcausauno quidem prius anobis
definito : dissimilaria inquam augeri , quum similaria ac-
crescunt. Exliisenimquotlquecomponitur. Deinde carnem,
et os, ct id genus partium quamque, perinde atque cetc-
rarum qu.r formam habent in inateria , duplicem csse. Nani
materies atque Ibrina , caro dicitur aut os. 1'artem igitur
quamlibet augeri, ct accedentc aliquo secnndum formam
quidem, est possibile : at secundum materiam, haud-
quaquam. Intelligere autem perinde oportet , atque si quis
aquam mensura eatlem metiatur: quod eniin tit, aliud atque
aliud seinpcr est. Ad hunc itaque modum carnis materies
augetur; et non cuivis parti ejus quippiam additur, sed alia
diiabitur, alia accedit. At cuivis figurae ac form.-e parti fit
accessio. (15) Id autem magis constat in iis quae dissi-
milium sunt partium , ut in manu , quod juxta proportionis
rationem aucta sit. Quandoquidem materics quum diversa
est, facilius dignoscitur htc quam in carne et iis quse
simiiium suut partiuiii. Idcirco et quum mortuus est quis-
piam , magis adhuc caro et os quam manus et brachium essc
videtur. Quare partim augetur carnis qua>libet particula,
partim non augetur. Nam secundum formain qtiidem , cui-
vis parti quippiam adjungitur ; secundum materiam vero,
haudquaquam. Totum tamen majus evadit , accedente quo-
piam , quod nntrimentuin , atque contrarium , nominatur,
et in eandem formam transeunte : ut si liumidum sicco ac-
cedat , et quum jam accesserit , mutationem subeat, liatque
siccum. Nam partiin simiie siinili , partim dissimile (li.v>iinili
accrescit. (16) Uubitaverit autem quispiam , quale id essc
oporteal quo quid augetur. Palam itaque est hoc, potentia
illud quo augetur esse oportere :ut sicaro accretionem sub-
eat, idquo illaaccrescit, potentia carnem esse. Actu igitur
aliud : quod sane ubi corrumpitur, caro lieri solet. Non
igitur ipsum per se solumque est : nam alioqui genera-
tio esset, non accretio ; sed id quod augetur, hoc augeri.
Qualiter igitur hoc alTecto, ilrad augeri solet? an mixto,
haud secus atque si quis vino aquain infundat, et idem id
quod admixtum est, eflicere vinum possit? An sicut ignis
tactum cremabile adurit, sic et id cui augendi facullas dc-
legata est, in eo exsistcns quod accrescit , quodque actu caro
est,quod accessit a potentia carnc, actu carnem facere
consuevil? lllo igitur siinul exsistcnte, id accidit; quo-
niam si seorsum esset, generatio sanc foret. Nam ignem ad
hunc facerc modum contingit, videlicct injectisin eym qui
 444 IIEPI rENESEUl KAI <I>0OPA2: A, <r.
oStio uJv au;r,at;, Sxav Se oixa t& ^uXa dyOfj , Ysvsat;.
(n) Iloabv Ss to }xJv xaOdXou ou Ytvetai, oiaTtEp ouoi
^wov 8 u.v-,t' dvOptoTto; u.tjte toiv xaO' ExaaTa ■ dXX' o>;
ivTatiOa to xaOdXou, xaxsi to Ttoadv. Zac; 81 r\ datouv
5 f, /Eip Xat T0UTO)V TOC 6u.OIO|Jt£p^. IIpoaEXOdvTo; uiv
§71 Ttvoc Ttoaou, dXX' ou aapxb; itoafi;. 'IJ usv ouv
Suvdust to auvaucpdTEpov, oTov itoaf, cdp;, TauTTjjj-sv
auljei- xa\ Y"P W0<IV °" YEV£<j00" xai <JC'Pxa' ? °^
tidvov adp;, TpE'cpEf TauTr, yotp ota^eptt Tpo:pf, xat au-
lu ir.dtt; Ttji XoYto. Atb Tps':pETai uiv £to; dv aco^r.Tat xai
rfOfvrj, au!jdv£Tai Ss oix def. Kat fj Tpocpf, Trj au^riasi
to auTO uiv, to 8' fiTvat dXXo- ?, uiv ydp eatt to Ttpoa-
tbv SuvdaEt Ttoaf, cjdp^, TauTr, uiv au$r,Ttxbv aapxd;,
?l oi udvov Suvduet adp^, Tpotpr,. (is) Touto 8= Tb
15 eTSo; dvtu uXr,;, oTov dliXo; ouvaptf; ti; ev uXtj eotiv.
'Eav Ss ti; Ttpoafr) ilXr,, ouaa 8uvdu.st diJXo;, e/ouaa
xal to TTOcrbv Suvdu-Ei, outoi EGOvTat fj.:t!;ou; duXot.
'Eiv 8= ut,xs'ti Ttotsiv 8uvr,Tat, dXX' oiov GStop otvo>
det tcXeTov uiyvuuevov TeXo;'u8apf) ttoieT xai uStop, tote
2t> cpOiatv TtotetTat tou ttooou, to 8' eiSo; u.£vei.
CAP VI.
'Ertsi 8s TtpfoTov 8ei Ttept tt,; GXr,; xai Toiv xaXou-
U£VO>V CTOl/eio>V EtTTElV, EtT* SCTIV EITE U.TJ , X»i ICOTEpOV
dtStov eWtov f) YtYve.Taf tcoj; , xai £t ftvETat , Ttdtspov
e; dXXf-Xtov Yivsrat TtdvTa tov auTOv TpoTtov fj ti Ttpto-
J5 TOV Iv aiPTWV e'0-TIV, dvaYXr, 8f| TtpOTEpOV EtTtElV TtEpl
Sv dStopioTo); Xeyetoi vuv. (i) IldvtE; ^ip °^T£ **
OTOf/Eta yevvwvte; xai ol Ta e'x twv tjTot/ntov Staxpt-
oEt /poivTat xai cuYxpicjEt xai Toi TtotEtv xat Ttacj/Eiv.
"Ecjti o f, ouYXpicft; ui;t;- Ttw; Ss ui'YVU<jOat Xs'youev,
jo ou 8io>pio-Tai oacpio;. AXX4 u.f|V oiS' dXXotouaOat 8u-
vardv, ou8s StaxpivsoOai xat ouYxptvscrOat , u.r,8evb;
TtotouvTo; u.t,8e Ttd<Jy_ovTo;• xat y«P ol TtXsiio Ta cjtoi-
■/Eta TtoiouvTE; Ysvvtoat t<7> TtotEtv xai Ttacr/siv uit aX-
XiiXtov. (3) Kairot i\ fvb; dvaYxr, Xe'ysiv Tf,v Ttoir,atv,
v, xai tout' dpOw; Xs^st Aioyevt,;, 8ti ei u.f, H tSvb; t^v
fiitavTa, oux av f)v to TtoteTv xai to Ttda/stv &Tt' dXXr^-
Xo>v, oTov to OEpptbv i|/u/£aOai xai touto OEprAatvsaOai
TtdXtv • ou Y<«p ^ OEpudtr,; (jLETaSdXXEt xal f, W/oott^
Et; dXXr,Xa, dXXa SfjXov Sti to uTtoxsiuEvov. "Uots £v
41; oT; to TtotEtv eati xai to Ttdr/Etv, dvaYxr, toutcov ufav
sTvat Tf,v uTtoxEiu.£vr,v touatv. Tb uiv ouv TtavT Etvat
TOtauTa csdaxEtv oux dXr^Oi';, dXX' ev b'aot; to ut: dXXr,-
Xo>v iatvi. (») 'AXXa tjtf|V sl Ttspi tou Ttotsiv xai itda/siv
xai TtEpt u.(;so>; Oso>pr,Ts'ov, dvaYxr, xai itspi dsfi; • outs
45 Y<5tp Ttotstv TauTa xai itda/Etv 8uvaTat xupito; a u,r,
oTdvTE d'IaaOat dXXriXo>v, ouT£(Jtfj d']/djjtsvd Tto>; IvSs/s-
Tat (jtt/Ofivat TtpfoTov. "Qots Ttspi Tpttov touto>v Stopt-
oteov, Tf dupfi xai t£ u.f$t; xai t£ Tto£r,ai;. (5) 'Ap//,v 8s
Xd6tou.£v ttjvSs. ■ jVvaYXTi Y<«p Toiv Svtiov Saot; eoTi |if$t;,
50 eTvat TauT1 dX-XfjXiov aTtTtxd- xdv et Tt Ttotet, to 8*
Ttda/st xuptto;, xai toutoi; o>aauTo>;. Atb itpfoTOV
Xexteqv Ttspi dcpfj;. {») 2-^eSov uev ouv, wairep xai twv
(313.)
jatn est lignis. Verum ita quidem accretio cst : at qttum
ligna ipsainccntiunttir.gpneratio. (17) Quanlitasautem uni-
versalis nulla lit , siculi necanimal, quod nec liomosit, nec
singularium aliquod ; sed ut liic universale , sic et illic quan-
titas. Caro vero aut os aut manus et lioruni similares par-
tes liaec quanta sunt. Accedcntc igitur quanto aliquo, sol
non carne quanta augescunt. Quo igitur potentia simul
ulrumqueexsistit, videlicet caro quanta : lioc quidemau-
get. Nam carnem quantain lieri oportet. Quo vero soluru
caro, hoc alitnr ;;lioc enim nutritio et accretio ratione dif-
ferunt. Quocirca quamdiii salvum manet animal , etiamsi
decretionem subeat, alitur : scd non seinper accrecit. At-
que nntritio qnidem idem quod accretio cst; ratio tamen est
diversa. Quo eniin id quod additur, potentia caro quanta
est , hoc carnem au;;cre potest : quo vero taro potentia so-
lnm, hocnutrire. (18) Hacc autem forma sinc rnateria est ,
ut sine materia potentia qua>dam in matcria. Quodsi male-
ries aliqua accetlat , qiitc potenlia sit sinemateria, uabeiLs
etiam quantitatcin polentia : majores cvadent.... Sin vcro
nilnl prxterea agcre possit, «ed res perinde habeat ut qiiuni
vino subimle plus aqu.x immiscetur, qtiaj tandem viniim
aqueiini ieddit , facitque aquam : tuin quanlitatis decretio
lit, forma autem remanet.
Quum autem de materia, el hisce qure nuncupantnr
elcmenta, primo dicere oporteat, an sint necne, et ntrum
unumquotlqiie eorum sempitcrnum sil , an ortiini subeat
aliquo pacto; et si gcnerentur, utrum ex sese tnutuo ge-
nerentur eodem motlo omnia, an inter ipsa ununi aliquod
primum sit : prius utique de hisce disseraimis necesse est,
de quibus nunc dicitur indefinite. (2) Omnes enim, tamqai
elcmenta ipsa, quam qui ca quee constant ex elementis,
generant, segregatione et congregatione, atque actione et pas-
sione utuntur. Estautem congregalio, niistio. Sed quonam
pacto quippiam misceri dicatur, planeac dilucide haudqua-
quam est definitum. At vero nec alterari quicquam , nec se-
gregari congregarive , nullo patiente aut agente , potest. Et-
enim qui plura faciunt elementa, actione et passione niutna
generationem fieri censent. (3) Quanqiiam ex 11110 facta oranu
dicant necesse est. Atque hoc rccte quidem dicit Diogenes,
nisi ex uno essent omnia , non posse vicissim agere et pati :
ccu calidum frigelieri, et idem rursum calefieri. Non enim
calor et frigtis in scse niutuo transeunt, sed ipsum , ut patet,
subjeclum mutationem suscipit. Quare lionim quibtis arlio
competit et passio, unam esse snbjectam materiam necesse
est. Diccre igitur univcrsa essc ejusmodi, non est venun;
sed ca quibus mutuo a sescpati et agere insitum cst. (i) At
vero si dc actione passioneque et de mistione contemplarxlnm
sit, et dc tactnspeculcmur est necesse. Kam neque aperert
pati ea possunt propric , qua? sc mutuo tangere nequeunt :
nequelieripotestiitmisccantiir.qua! non quodammodo sese
tangunt prius. Quare de liisce tribns, videlicet quiil Uctus,
quid mislio.ctdeniqiiequidsctio sit, determinandum vide-
tur. (0) Hinc autem sumalnr initium. Nam ex entibus ea
quibus mistio competit , esse apta ut sese mutuo tan^ant ,
est necesse. Atquc si quid agat et aliud patiatur proprif,
simili itidem modo atque illa arficientur. Quocirca de
tactu prius diccndum est. (6) Fere igitur ut etcetcra «,iuf
 (3M.3M.) DE GENERATIONK ET CORRUPTIONE LIB. I. CAP. VII.
dXXwv dvouaTwv Exao-Tov XE^STat TtoXXaywc;, xai Ta
uiv ouwvuuo); Ta Ss OaTspa drcb twv sTspwv xai twv
TcpoTs'pwv, ourtoc; t/u xai Tcspt dcprjc. "Ouwc; 3i to xupiwt,
Xsydusvov UTtdp/Ei toT; e/oucji Oe'cjiv. 0s'<Ttc, 8' otcjrcEp
6 xai totto; • xai yotp toTc; uaOr,uaTtxoTc, otioio»? aTcoSoTE^ov
a^r,v xai totcov, siV e'<iti xs/topio-us'vov sxaSTOv auTtov
EtY dXXov TpoTtov. Ei ouv £ cjtiv, wcj7tEp otcopiaOr) TtpciTEpov,
ToaTTTEdOai to Ta sa/aTa e/eiv dua, TatTa av aitToiTO
dXXrjXwv cfea Stwptcjusva UEYsOr, xai Oscrtv E/ovTa 4'u.a
10 e/ei tc\ sayaTa. 'EtcsI oi Oscric uev Scrotc xai totcoc
uTrdp/st, tottou Ss Sta^opi TcpwT7] to dvw xai xotw
xai Ta TOtauTa twv dvTtXEtusvtov, aTtavTa Tot dXXrjXwv
aitrduEva Sdpoc ccv syot r) xouipOTrjTa, rj dutpto r, OotTE-
pov. Ti oe TOtauTa itaOr,Tixa xai TtotrjTtxd • wcjts
ir> ipavspiv Sti TauTa dicTEcrOai Tcstpuxsv dXXrjXwv, c»v Str]-
prjuivwv ueyeOwv aua Ta lcj/aTot ecjtiv, ovto)V xtvr,Tt-
xwv xai xivrjTtov utc' dXXr,Xwv. (7) 'Ertsl Se to xtvotiv
o\>/ Suotw; xtvsT to xtvouusvov, aXXa to uiv dvaYxr)
xivouuevov xai auTO xiveiv, to 0' dxivriTOv 5v, SrjXov §ti
*o xai STti tou TtoiouvTO; IpouuEv wejauTtoc;' xai yotp to
xtvouv tcoieTv tJ cpaon xal to tcoiouv xiveiv. (s) Ou uf,v
dXXi Stapspst y£ xai SsT Stopi^Etv ou fap oTovte Ttav
TO XtVOVV TCOIeTv, ElTCEp TO TCOtOUV aVTlOr)CJOU£V TW Ttd-
oyovir touto 0' oTcj r) xivtjcjic TtdOoc" TtdOoc Si xaO'
25 6'cjov dXXotouTat jxdvov, otov to Xeuxov xai to Ospudv •
dXXoc to xtvstv sVt tcXeov tou tcoieTv SCJTiv. 'Exeivo
3' ouv cpavEpdv, o*ti sVtt uiv we; Tot xtvouvta twv xivrj-
twv ditTotT' dv, ecjti 0' w<; ou. (9) 'AXX' 6 Stoptcjubc
tou ocTtTSCjOai xaOdXou usv 6 twv Oe'cjiv e/ovtwv xai tou
so [xev xivrjTixou tou Se xtvrjTOu , Ttpic, dXXr,Xa os xtvr,Ttxou
xai xivtjtou, sv otc; uTrdp/Et to tcoieiv xai to Ttdcrysiv.
(lo) "EcjTl UEV OUV w; ETCl TO TtoXu TO aTCTOUEVOV OtTCTO-
usvou aTtTOusvov ■ xal yip xivsi xtvouusva TtdvTa tr/s-
Oov tcV EUTCoowv, Scjoic; dvaYxrj xai ^aivsTat to aTtTOUE-
36 vov d-rcTEcjOai aTtTouEvou- Icjti S' w? sVots yausv to
XIVOUV dtTCTECjOai UOVOU TOU XtVOUUEVOU, TO O' aTCTOUSVOV
ur, oiTCTEcjOat c«7rT0UE'vou ■ dXXi Sta to xiveTv xivouuEva
Ta ou.oysvri, dvaYXV] SoxeT Eivat aTcrousvou fiTcTECjOat.
"iioTE El Tt XlVEl dxiv/JTOV OV, t-XElVO USV av (StTCTOtTO T0U
«oxivt,tou, sxsivou 8s ouSsv • cpaulv Y'p svioTS tov Xu-
TtouvTa dTCTEtjOat Tjuwv, dXX' oux auTol sxsivou. Ilept
uiv ouv ajprj; Trjc; ev toTc; cpucjtxoTe; 8to)ptci0w toutov tov
TpOTCOV.
CAP. VII.
IlEpi Se tou Ttotsiv xai Tcdej/Eiv Xexteov icp£c;r);.
46 HapsiXrjcpausv Ss Ttapa Ttov TrpoTEpov UTCEvavTioue;
dXXr,Xotc; Xdyouc;. Oi ulv fap tcXsTcjtoi touto •(■£ 6uo-
vorjTixwe; Xs^ouatv, tot; to uev Suotov utco tou 6jxoiou
Jtav aTtaOEc; ItJTt ota to ur,OEV uaXXov TtotrjTixbv r\ Tta-
OrjTtxbv sivat OaTtpov OaTE'pou (rtdvTa yip buoiwe;
5i) UTcdp^stv TauTa toTc; 6uo(ote;), tcV S' dvduota xai Ta
Stdcpopa tcoieTv xai Ttder/Etv Ete; dXXr,Xa Tts^uxsv. Kai
fho Sxav to sXaTTOv rup utco tou TtXsiovo? cpOEi'pr,Tai ,
4 45
que alia nomina plnribug riicuntur moriis, cl partim uni-
vocc, partim altcra ab altcris prioribusque -. sic de taclu
quoque res sese liabet. Sed tamen quod proprie dicitur,
ari ca arcommodari solet quae situm liabent. Situs auteni
liisce quibus et locus competit. Etenim perinde , ut ma-
tliematici , de tactu et loco reddamus oportet , sive eoriiin
quodqtie separatum sit , sivc alio morio liabcat. Si ergo
tangere sit, quemadmodum antca est dclinitum, extrema
simul esse : ca profccto sc mutuo fangent, qua; quum dis-
cretas magnitudines silumque liabeant, extrema simul ba-
bent. Porro qimm situs omnibus qnibus et locus competat ,
atque supra et infra et id genus opposita , prima loci diffc-
rentia sint : oinnia sanc qurc sese mutuo tangunt , pondus
levitatemque, aut utraque aut alterum babcbunt : quae
autcm talia sunt , activa sunt et passiva. 1'ntie constat , ea
suapte natura mutuo sese tangere, quorum, quuiii vicissim
mobilia sint atque motiva, discrctis separatisquc magnitii-
dinibus extrema sunt simul. (7) Ceterum qnum iri quod
movct, nequatiuam siniiliter id moveat quori molum subit ,
sed necesse sit ut idem aliud moveat motum ct ipsum, aliuri
immobile persistens : bauri aliter de ipso quoque agente rii-
ccnrium esse in aperto est. Nain id quod movet, agere
quippiam ; et contra quod agit, movere dicunt. (8) Vcrum
differentiatn subeunt : et proinrie ea distinguamus oportet.
Non enim potest fieri ut quodvis movens agat, si patienti
agcns opponamus ; patiens autem fit, cui motus secundum
affectum compctit; affectus vero , secundum quem solum
alteratio fit : utalberio et color. Seri movcre latius quam
agcre patet. lllud igiturpalamest, ea, inquam, qua: movent,
partim mobilia tangere , partim minime. (9) Verum ea
tangere universalitcr definiuntur, quae situm liabent, et
quorum alterum motiyum est, alterum mobile, idque vi-
cissim, quihusagcrcatquepaticompetit. (10) Magna igitur
ex parte id quori tangitur, id tangit a quo tangi solet. Kte-
nim omnia ferc qnae apud nos sunt , quum inoventur, mo-
vent : per quae esse necesse est et apparet ut id quod tan-
gitur, id tangat a quo tangi solet. Intcrrium autem riicimus
movens solum tangere id quod motu cictur; et contra
quori tangitur , id non tangerea quo tangitur. Yerum quia
qu;t' ejusdcm sunt generis, quum motum subeunt , movt-nt,
ut quod tangilur, Ungat , necessarium esse videtur. Quare
siquid motus expers movcat, id profecto tanget mobile,
niliil autcm illud. Interdum enim dicimus, eum qui nos
molestia afficit, tangere nos, non nos illum. De tactu
igitur rerum naturalium boc pacto determinatum sit.
Deinceps de actionc et passione dicendum est , quutn de
liisce senlenlias inter sese subcootrarias a majoribus nostris
acceperimus. Plurimi enim uno ore boc astruunt, a simili,
inquam, simile nullum pati : quod neutrum altero polius
activum sit , aut passivum , quippe quum eadem omuia , si-
milibus similitcr insint ; at quae dissimilia diffcrentiaquc sunt,
ut mutuo agant patianturque, aptissima esse asserunt. Nam
quum minor ignis a majori corrumpitur, ob contrarietatem
 446 IIEPI rENE£EQ2 KAl <t>eOPA2 A,
oti tt)v IvaVTitooiv touto tpaot Tcdo/etv ■ ivavrlov yip
eTvat to tcoXu to> 6X1^0). (2) Ar,udxptTO; 81 itapi tou;
dXXou; tStto; iXe;e udvo;- tpr,oi ^ip to outo xai opioiov
elvat to te tcoiouv xai to Ttdo/ov ou yap Iv^topeTv t4
b Irepa xai 8ia:pepovta rcdo/eiv utc' dXXr)Xtov, dXXi xav
ftepa ovta tcoitj ti ei; dXXrjXa, ou/ tj Itepa dXX'
?j tauTov Tt UTcdp/Et, taur») touto ouu6ai'v£iv outoT;.
(3) Ta uiv ouv XeYo'u.£va tauY iotiv , lotxaoi 81 01
toutov tov Tpditov Xeyovte; lirevavTia cpatveuOat Xe^etv.
'c Aitiov 8i t~; ivavttoXoYta; 6rt Sesv SXov ti 0EO>p~oai,
uepo; Tt TUY/avouot Xeyovte; Ixdtepof to te y^P
Suotov xat to TtavTTi TCavto>; aotaipopov euXoyov u.r) Tcd-
o/etv utco tou 6uoiou u.r,0i'v • Tt y*? uaXXov OatEpov
eoTat 7totr|Tixbv f) QaTSpov; eite intb tou buotou ti rcd-
16 o/eiv ouvatdv, xai autb Crp' auTOu. («) Kaitot toutujv
oStio; I/ovtiov ouoiv av £tr) oute dpOapTOV oute dxt-
vtjtov, EtTcep to Suotov f) Suotov Tcotr,Ttxdv. Auto ^ap
outo xtvr,o£i Ttav, td Tt TcavtEXoi; £t£pov xat to u.t|-
Oaurj TauTOv moauTto;. OuSev yip dv TcdOot Xfuxdtr,;
ao urcb Ypajjtur,; r) Ypauuri utco Xeuxottito;, tcXt)v e? ur,
tcou xati ouu6E6rjxd;, olov el ouu6e'6rixe Xeuxr)v r) ui-
Xatvav elvat tt)v ypauuvjv oux l;ioTr|Ot yip dXXr,Xa
t?,; epuoeto; Soa ut)t' ivavTta ui)t' |lj ivavTti»v Iotiv.
(b) 'AXX' Itcei ou to tu/ov tce^uxe itdo/etv xai tcoieTv ,
26 dXX' Soa r) ivavTta iottv r) IvavTttootv e^/et, dvdvxr,
xat to tcoiouv xal to Tcdoyov Tt~) yevet uev Suotov etvat
xat tautd , tw $' etSet dvduotov xat evavTtov Tce'tpuxe yip
oijua uev utco otouaTo; , /uub; 3' utco /uuou , / p~ ua
S' uitb /poiuaTo; Tcdo"/_Eiv, SXoj; Se to ouovevi; utco
3« tou buofevou;. Toutou 0' atTtov Sti Tavavtta ev
TauToi yivEt itdvTa. IIoteT Se xal Ttdo/ei tdvavTta
utc' dXXr,Xo)v. *iio"T' dvdvxT) tc5; uev etvat Tau^i to'
Te Tcotouv xat to Tcdo/ov, tco»; S' etepa xal dvduoia
dXXrjXot;. (s) 'Etcei Sl xat to Tcdi/ov xat to tcoiouv
3& to) uev y£vsi Tauti xat Suota toj 8' cXSti dvduota ,
TOtauTa 8s TavavTta , cpavepbv Sti TcaOr,Ttxa xat Tcotr,-
Ttxi dXXr^Xtov Iiti Ta t' IvavT^a xal Ti ueTaJu- xat
yotp SXo); ipOopi xat •yivtais iv Toutot;. Atb xat
euXoYov t)St| to xe Ttup OepuatvEiv xat to i|/u/pbv uj/u-
«u /£tv, xat oXto; to Tcotr.ttxbv 6u.otouv lauTw to 7td<r/ov
to Te Y^P tcoiouv xat to Ttdo/ov ivavtta iart, xal
r) Y^vefft; ei; Touvavttov. "Qot' dvaYXT) tb rcdo/ov ei;
to ttoiouv uETaCaXXeiv outto ^ip ?0"Tat ei; Touvavtiov
r) yeveo-i;. (7) Kai xati Xoyov 8t) to ut) Tau^i Xe^ovta;
»b dijnpoTepoui; Sutoi; dTtteoOat ttj; ipuoeo);. Ae'youev ^ip
Ttdo-/£tv 6te u.lv to uTcoxEtuevov , olov uYtdi|eo-Oai tov
dvOpo)itov xal Oepu.aiveo-0at xal ijju/eoOat xa\ TdXXa
tov autbv Tpditov , 6te Se OEpjjiaivEaOai ulv to ^u/pdv ,
uYid^so-Oai Se to xduvov dutpdtepa S' ifftiv dXrjOrj.
liO (8) Tbv auTOV 81 TpOTCOV xai ItcI tou tcoiouvto?" 6t£ U£V
^ip tov dvOptoitdv npauev Oepuatvetv, 6te 8e to Oepudv
Ioti [jt£v jip 10; f, CXr, Ttdo-/£i, eoti S' o); TouvavTtov.
Oi uev ouv ei; Ixetvo pXe^avTE; TauTov ti Seiv mTiOt)-
oav tb itotouv lyeiv xai to Ttdo/ov , ot S' ei; Odtspa
(3»,3M.)
illura kl ipsum pati inquiunt; ilicuut enim, inultnm paiKo
csse contrarium. (?.) Dcmocrilus vero solus pra; ceterU pe-
culiariter dixit. Nnm agcns et patiens , iili-m ac simile es»-
as^erit : non cnim posse lieri arbitratur, ut dilTerentia at-
que diversa a sese vicissim patiantur 1 sed ct si qiue diversa
sunt quippiam in sese mutuo agant , lioc illis evenire , non
quo diversasunt, sed quo idcm quippiam habent. (3) Qua-
igitur dicuntur, talia sunt. Qui autem lioc pacto dk unt, sub-
contraria dicere vidcntur. Contradictionis vcro causa rsl
liaec : n.nu quum totum quippiamcontemplarioporteat, dc
parte quadam loquuntur utrique. Nam quod siniile est et
omni cx parte nullam prorsus liabet ilifferciiliain , niliil a
simili pati, rationi consentaneum est. (,'iir enim potius alte-
riim altcrn crit passivum? Item si fieri queat ut quippiam pa-
tiatur asimili, illud quoquea se pati poterit. (4) Atqui liU.nl
liunr inoiliim sese habentibus, niliilautcorruptibilc anl nni
talionis cxpers fucrit, si quidem similc, quatcnns simile ex-
sistit, aclivum sit. Nam corpus omne sese inlurno propriu-
que motu movebit : et quod prorsus divcrsum et nullatcnus
idcm cst , similitcr : nam neque albedo a linea , nequc linca
abalbcdine quicquam patietur, nisi forte per accidcns, ut
silineam esse albam autnigram acciderit. Non enimeaqua-
neque contraria sunt, neque ex contrariisconstant, sesc cx-
trudunt propelliintqueanatura. (5) Atquum non quodvis
agcre ac pati aptum natura sit, sed qua- aut contraria sunt aut
habent contrarictatem : tam agcns quam patiens genere qui-
dem sifiiile ac idcm , scd specic dissimilc atque contrariutn
csse est necesse. Nam corpus a corporc, ct sapor a sapore, ct
color a colore.et in siimma qtiod ejusdem «.t gencris, ab r»
qund cjusdem itidcm gcneris est, pati aptum cst. Cojus
causa est, quod contraria in codem genere sunt omnia. Con-
traria vcro inter scsc vicissim agunt paliunturque. Quan'
ct agcns et palicns partim eadcm sint, partim divcrsa atque
intiT sese dissimilia , neccssc est. (G) Quum autcm agens
et paticns gcncrc quidcm eadcm similiaquc sint , specie au-
tcm dissimilia , contraria vero sint ejusmodi : tum contraria
tiiin qiiie inter ea mcdia sunt, inter se mutuo activa et pas-
siva csse constat. Etenim omnino generalio atquc cormpl )«
in liiscc consistunt. Quamobrem et ignem calcfacere , rt
frigidum frigefacere, et omnino activum id quod patitur
sibi simile reddere, jam rationi consentaneumexgistit.-~am
agcns et patiens contraria sunt : et generalio in contrariuro
tendit. Quare necesse est ut patiens in id mutetur, quod
agendi vim obtinet : hoc enim pacto in contrarium rrit
generatio. (7) Itaque tametsi verbo tenus eadem oon di-
cunt , utrosqne tamen naturam ipsam attingere contingit.
Dicimus enim interdum subjectura ipsum pati , nt liomincm
sanari et calefieri ac frigefieri , et cetera ad hunc roodum ;
interdum vero frigidum caleficri, et scgrum sanari. Atqoe
iitraque vera sunt. (8) Eodem modo ct de agente diri solet.
Nam interdum hominem , interdum calidum , ojlefaeere
dicimus. Partim enim maleries ipsa patitur, partim con-
t rarium . Igitur qui ad illam respexerunt , agcns ct patk-ns
quippiam idemhaberc oportereputarunt; qui ad altcrum,
 («*.] DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I. CAP. VIII
TOuvavTtov'. (») Tbv outov oi Xo-fov utcoXtitcte'ov etvat
TtEpi tou tcoieTv xai Tcda/Etv bWep xai irepi tou xiveTv
xai xtveTaOat. Ar/ioc; fap XeYeTat xai to xtvouv ■ iv
<T> t» fiip r\ dp/jr, tt,<; xivr,aetu<; , SoxeT touto xiveIv
t> ( r\ ^ap ap/r, Tcpd>TT| Toiv aititov) , xai TtdXiv to Ea/aTov
Ttpo; to xivouixevov xai r/jv fiviaiv. (10) 'Ou.oio><; Si
xai Ttepi tou tcoiouvtoi;- xai f»P ™v laTpov cpatxev
&Yiasetv xai tov oivov. Tb [xiv ouv TtpioTOv xivouv
oucev xtoXust ev txiv juvt'cei dxivr,Tov etvat- eV evitov
lu Si xsi dvavxaiov tb 8' lo/axov dei xtveTv xtvoutxevov.
(ll) 'Eiti oe Ttoir'oEio(; xb uiv Tcpoitov dicaOec;, to 0' ea/«-
tov xai autb itaoyov Saa y^P r"l '/." TTiv <*uTr,v
uXr,v, Ttotet ditaOr, dvTa, oTov rj taTptxv autr, yap
itoiouaa uYtetav ouoiv Tcda/et utco tou uYialJouevou.
lt> Tb oi atttov tcoiouv xai autb Tcda/et «• rj ^ap Oeptxat-
vetoi rj '^u/etat ?, dXXo ti itda/et d[xa tcoiouv. "Eatt
8i r) jxiv IaTptxr, ox; dp/r,, to Se attiov to io/aTOv
xai aTctdixevov. "Oaa uiv ouv txr, £v 2Xr, e/et tr,v
tiop^rjv , tauTa [xiv drcaOrj toiv Tcoir,tixoiv , Saa 8' tSv
») CXr,, TtaOrjTixd. Tr,v jxiv fap uXr,v Xeyojxev bixoiox;
ox; etrcetv tt,v autr,v eivat Toiv dvTtxEiu.evo>v brcote-
pououv, toarcEp yevoc ov, to Si Suvdixsvov Oeptxbv etvat
napdvToc; tou Ospixavtixou xai 7tXr,aid£ovTO<; dvaYxr,
OepjxatvEoOat • otb xaQditsp eTpr,Tat , ti txiv Toiv rcotr,-
36 TtxSv diraOrj ti Si TcaOr,Ttxd. (n) Kai oxjTcep Eiti
xtvrjcT eoj; , tbv autbv e/ei Tpdrcov xai eVi toiv Tcotrittxtov •
tlxeT Te yap to Tcptotojc; xtvouv dxt'vr,TOV, xai erci twv
TcoirjTixtov to TtptoTOv Tcotouv aTcaOe';. Eori oe to
Tcoir,Tixbv atTtov i>i SOev -i\ dp/rj Tr,; xtvr'oe(oc/ to o' ou
30 evexa, ou Tcoir,Ttxbv. Atb r) uyiEia ou Tcoir,Tixdv, ei
txrj xaia [XETatpopdv • xai ^ip tou txiv tcoiouvtoc; tftav
brcdpYrj, Y'Yvetat ti to Tcdu/ov, toiv o' e;eo)v Ttapouotov
ouxeti ^ivETat, dXX' etTTtv rjori" tcx 5' etcir, xai ti Tc'Xr,
e;et<; Ttve;, rj S' uXr, ^ uXrj TtaOr,Tixdv. Tb (xiv ouv
» uup e^et ev uXrj to Oepjxdv et Se Tt etr) Oeptxbv /o>pi-
ctov, touto oiOiv av Tcdo/ot. Touto txiv ouv iook;
aouvatov etvat /o)pt(TTOv et o eotiv evta TOtauta,
eit' exEtvow av Etrj to XeYOixevov dXr,Oe'c,. (is) Ti (xiv
ouv to tcoieIv xai Tcdc/Etv loti xal Ttotv uitdp/et xai
«o 8ti t( xai Tcoi;, 3to)pio0o) toutov tov Tpdrcov.
CAP. VIII.
Hu>i 8i Iv8e/etat touto ouixfiatvetv , itdXtv XeYtoixev.
Toic, txiv ouv ooxei Tcda/etv IxaoTov 8td Ttvtov Tcdptov
elciidvTO? tou tcoiouvtoc; eo/dtou xai xupto)TaTOu, xai
toutov tov Tpdrcov xai 6pav xai dxouetv rjuat; tpaoi xai
*b tac. dXXa; alaOrjaetc; aiaOdveaOat itdaac;, c?tt oi bpaaOat
Std te depoc, xai iioato; xai Ttov Statpavtov , 8ta to
Ttdpou? ev^etv dopdtouc; txiv 8ia u.ixpo'tr|Ta , tcuxvouc; Sk
xal xaTa otoIyov , xai txaXXov l/etv Ta Stacpavrj txaXXov.
(2) Oi [xiv ouv £tc( Ttvtov ouTto 8to')ptaav , oiaTcep xai
tvo Eu.TceOoxXri<;, ou udvov iit\ Ttov TcotouvTtov xal rcaa/dv-
to)v , dXXi xai utYvuaOai cpaatv o^atov ot Ttdpoi auixtxe-
tpot Tcpbc; dXXrjXouc; etatv SSto 8i [xdXtaTa xai Tcepi
447
conlra. (9) Cclerum hatit) aliam essc ralionem de ipso
agere ac pati, quam deipso movercac moveri , existiman-
dum est. Etenim ipsum quoque movcns , bifariam dicitur.
Nam et id in quo niotus principium incst, movere videtur :
quippe quum principium prima causarum sit : et rursuni
quod ultimum est ad id quod movetur et generationcm.
(10) Simili modo de ipso agente est dicendum. Nam i-l
luedicum et vinum sanare dicimus. Niliil igitur velat iu
motu, quominus primum movens immobile sit : imo in
nonnullis etiam necessarium exsistit : at ultimuni semper
subeundo motum moveat necesse est. (II) Inactionc autcin
ipsum quidem primum nMiil patitur; ultimiim vero etiam
jpsum patitur. Quse enim eandem materiam non habent, ea
citra passionem agunt, ut medendi ars. lla-c enim sanitatc iii
erflc.it , et nihil ab eo patitur quod sanari solet. At cibus
dum agit , ipse quoque quippiam patitur : aut enim calc-
lit, aul frigcflt, aut aliud quippiam palitur, et simul agit.
£st autem medendi ars veluti principium ; cibus vero, ul -
timum ac tangens. Qusccumque igitur activa in materia
lormam non babcnt, ea pati nequeunt : quaccumque lia-
bent, queunt. Nos enim simililer prope dixerim omnes
oppositorum utriusvis eandem esse raateriam , sicut genus
unum , dicimus. Atque quod calidum esse potest , id pro-
pius adinoto prxsenteque calefactivo incalescat necesseest.
ldcirco,sicutidiximus,ex iisqiiic agendivim liabent, qua:-
il.uii pati non solent , quaedam pati solent. (12) Atque qun
niodo in motione res sese habet , sic et in actione. Nam
ut illic quod primo movet, motus expers est : ita et hlc quoil
primo agit, pati nequit. Nam causa, ut unde principium
motus exsistit , activa est : cujus autem gratia cetera Uunt ,
activa non rst. Quapropter sanitas ipsa non est activa ,
nisi per translationem. Etcnim qiiuni ea , aliquo quidein
agente, adest : patiens fit quippiam. Sed quum babitus ipsi
adsunt , nihil prxterea fit, sed jam est. Forma? aulem atquc
flnes babilus quidam sunt : at materies, ut materies, passiva
est. Igitur ignis in materia calorem habet. Quodsi calor se-
parabile quippiam esset , is nimirum pateretur nihil. Sed
fortasse ficri nequit ut bic separabilis sit : verumsi sintnon-
nullaejusmodi, in eis profccto verum fuerit quod dicimus.
(13) Quid igitur sit agere ac pati , et quibus competat , et
qua de causa, et qucmadniodum , boc pacto sit definitum.
Quo autem pacto id evenire queat, dicamus rursiiin.
Quibusdam igitur pati quodque videtur, ultimo principalis-
simoqueagenteperquosdam meatus sese intrudentc : al-
que nos hoc pacto et videre etaudire, ceterisque scnsi-
bus sentire aiunt ; tum etiain per aerem et aquam et ca
quas translucida sunt, res ipsas videri : propterea quod
meatus habeant invisibiles quidem ob parvitatem , sed ta-
men frequentes , et serie quadam ac ordine dispositos : et
magis ita habere quac magis perspicua dilucidaque sunt.
(2) Quidam igitur, quemadmodum et Empedocles, hoc pacto
in nonnullis deflnierunt, non solum in agcntihus patienti-
busque : sed et ea misceri aiunt , quorum pori atque meatus
commensiles inter sese sunt. Ralione ac via maxime de
 418 IIEPl PENESEQi: KAI <1>0OPA2 \, r,.
Ttdvtwv evi Xdfw Suopixaat Aeuxitctcoc xai ArjU.dxptTOc ,
dpyr,v TtOfr,adu£voi xaTi (puatv r,7TEp lativ. 'Eviotc
vip Ttov dpvaiwv Ioo^e to 8v I; dvaYxric lv eTvat xctt
dxivr,Tov to iiEv ykp xevbv oux dv, xtvTjOTJvai S' oux av
»> ouvaaOat u.r| ovtoc xevou XEytopiaulvou. OiS' au
TcoXXi sivat ur| ovtoc tou otttpYOVTOc. Touto o" ouoev
oiaiEpstv, et ti; otETai ur, auvEyec Eivat to Ttav dXX'
aTCTeaOat otripr,usvov, tou tpdvat itoXXi xal pr, ev
tlvat xai xevov. El uev y«? toxvtti otatpETOv, ouOsv
lu eTvoi e'v, waTE ouos TtoXXd , dXXi xevov to SXov e'i 2s
T?j USV trj Ss UT,, TtETcXaaUSVW Ttvt tout' lotxsvaf
p.E/pt Ttdaou ^ip xat Sti t! to uiv outwc syet tou SXou
xal tcXtjpe? ecjti, to Se SiTipr,u.evov ; eti bijioiwc cpavat.
dvayxaiov (jtrj tTvat xivrjatv. (3) 'Ex jjtev ouv toutwv
15 twv Xo'ywv, UTCEpfidvTs; tr,v aTaOr,atv xai TcapiSdvtEC
auTr,v wc toj Xoyw Seov dxoXouOElv , ev xat dxivr)TOv to
Tcav eTvat tpaat xai drcEtpov Ivtoi* to fko Tte'pac Tce-
paivetv av Ttpbc to xevov. (4) 01 jjlsv ouv oGtwc xai
Sti TauTa; t4; atTta; aTts^vavTO Ttepi Trjc dXr,Osi'ac •
20 ETtei Se Itci uiv twv Xd^wv Soxsi TauTa auuSaivEtv, Itci
8s twv TtpaYu.aTojv (xavia TtapaTcXr^aiov eTvat to 8o;d-
£eiv oi/cwc" ouolva y^P ™v u.aivouivwv I^EaTavai
TOaouvTOv waTE to Ttup ?v eTvh Soxeiv xat tov xpuaTaX-
Xov, dXXi (jlovov Ti xaXa xai tot (patvduEva Stot auvr)-
25 OEtav , TauT' Evtot? Sta Tr,v (jtavtav ouOsv SoxeT Siatpe-
petv. (5) Aeuxitctco"; S' e/eiv wyJOri Xdyou? oTtivec, Ttpb;
tV ataOr,aiv bptoXoYOupiEva Xeyovtei; oux dvatpr^aouatv
o3te Y^vEatv oute oOopav oute xtvr,atv xai to "ftXrjOoi;
twv ovtwv. 'OuoXoY^aa; Se TauTa uev toic, (patvo-
so [ilvoti; , toT; 8J to Iv xaTaaxeudiiouaiv w; oute av xi-
vrjatv ouaav dveu xevou to te xevbv u.-}) dv, xai tou
ovto? ouOe^ [XTi dv (prjatv Ewat. Tb ^ap xupioic. ov Ttau.-
TtXr,OEi; dv • dXX' eTvat to toioutov ouy^ ev, dXX' aTtEtpa
to tcXtjOoc, xai ddpaTa Sii au.txpdTT)Ta twv ^yxwv.
35 TauTa S' Iv Tto XEVtjj cpe'p£aOai ( xevov yip eTvat) , xai
auvtaTajjiEva uiv Yevsatv tcoieTv , StaXudpLeva Se cpOopdv.
IIoiEtv Se xai Ttda/Etv ^ TUY/dvouatv aTCToaeva • TauTT)
Yap ouy_ £v eTvat. Kat auvTtOe'u.eva Sl xai TtepiTtXE-
xdueva Ytvvav ■ ex Se tou xaT dXr]0Etav Ivb; oux av
40 Y£vc'aOat TtXriOo;, ouS' Ix twv dXriOio; tcoXXwv Iv , dXX'
eivatTouT' dSuvaTov, dXX' waTtep 'EuTteSoxXrjc; xai twv
aXXwv Ttvli; tpaat TtdavEiv Sta Ttdpojv, outw itaaav
dXXotojatv xai -rcav to Tcda/Etv toutov YivEaOat tov Tpd-
tcov, Sta tou xevou Ytvou.Evr,<; ttjc, StaXuaew? xai tt;;
45 tpflopa?, Sixotwc, Se xai ttjc aui;r,a£wc,, utceioSuouevwv
aTepewv. (e) 2/eSbv Ss xai 'EpnteSoxXet dvaYxaiov
XIyeiv, waTtep xat AeuxtTCTtd; tpr,atv eTvoi y*P "TTa
aTEped, dStaipETa 8s', et (xt) TtdvTr] Ttdpot ouveveii;
ttatv. Touto 8 dSuvaTov • ouOev Y«p laTat erEpov
50 aTEpEovrcapi toi>c Ttdpouc, dXXi Ttav xevov. AvaYxr,
dpa Ti [xlv aTtTOjjieva eTvat dStaipETa , Ti Se u.ETa;u
auTtov xevd, o&c Ixeivoc Xeyei rcdpouc. (7) OBtojc Se
xai Aeuxitctcoc Xeyet TCEpi tou tcoieTv xal itdavEtv. Oi
[Jiev ouv Tpdrcot xaO' o&c ti uiv tcoiei Ti Si TtdavEi,
(»)
oiiniiliiis fuui|irclifiisiin «leiiniere Leucippuset Demoerilu»,
principimn facicntes, quoil quiilem secundum naturam esl.
Nonnullis enim ex veleribns , itl quotl est, necessario es.-«
uniiiii atque immobile visvm est. \ .11.1111111 enim i|.>iim
iidii essc : niliil autem movcri iwssc, si vacuum separatum
in ralione rerum non sit. Nec rursus esse tnulta, si ipsiini
non s-it iil quod ca distinguit. Cclm 11111 putare universum
ipsum non essc continuum , sed ea quibus constat divisim
sese tangere , idem profecto esse atque ipsum multa , et non
iinuiii essc et vacuum dicere. Nam si omni ex parte dirisi-
bile sit, nullum unum esse : quare nec multa , sed vacuum ,
universum. Sin vero partim divisibile sit, partim non divi-
sibile , hoc figinento cuidam esse persimile. Nain quatenus
quamque ob causam pars alia universi hoc pacto sese liabe-
ret plenaque esset, alia divisa? Praeterea similiter esse ne-
cessarium, motiim non esse. (3) Obbasce igitnr rationes non-
nulli sensum praetereuntes despicientesque , quasi rationem
sequi ducem oporteat, universum ipsum unum et immobilc
et infinitum esse asserunt. Nam alioqui ( inquiunt ) fiuis ad
vacuum finiret. (4) Quidam igitur ad liunc modum et ob
causas hasce de ipsa veritate dixerunt. Sed qumu in ralio-
nibus baec videantur evenire, in ipsis vero rebus minime
hoc pacto sentire, insaniae persiraile exsistit. Nemoenim e\
iis quos insania male habet , a mentc eo usque discniit ,
ut ignem et glaciem unum esse putet, scd solum qnce booa
bonestaque sunt, et quae per consuetudinem talia esse ap-
parent, eaquibusdam ob insaniara nihil differre videntnr.
(5) Leucippus vero rationes habere se arbitratus e-t, qiin-
sensui conscntanea dicentes, ncc generationem , nec corru-
ptioncm, nec motum, necentium pluralitatem e mettio tol-
lant. Consentance aulem bisce quae apparent , ha?c quidem
locutus; illis vero qui ipsum unum conficiunt, quia sinc
vacuo non sit motus, et vacuum esse non-ens , etejusqinxl
est,nihil 110n-cr1ses.sc. ait. Quod enim proprie est, plenum
esse. Sed quod est ejusmodi, non unum essc, sed numcro
infinila et invisibilia ob molis parvitatem : atquc lia* in
vacuo ferri ( vacuum cnim esse); et quum coalescant
cocantque, generationem; quura dissolvantur, cormptionem
eflicere. Atque agcre et pati , quatenus scse tangaut : nam
eatenus non ununi csse. \.t generare quum componantur
complicenturque. Et ex co quod vere unum sit , non gigni
mullitudinem ; neque ex bisce quae vcre multa sint , unuin '
sed hoc esse impossibile. Sed quemadmodum Empedocles
et qnidam alii aiunt, per ineatus pati : sic omnem alteralio-
nem passionemque boc fieri modo, quum per vacuum tiat
dissolutio et corruptio : similiter autem et accretio, intro
subcuntibus solidis. (6) Fere autem perinde dif.it r.ni;» -
dncles atque Leucippus ait, est necesse : esse, inquam, solida
quaedara, ceterum indivisibilia , nisi meatns omni ex parte
continui sint ; quod sanc fieri nequit. Nam solidum niliil
aliud prscler poros, sed totum vacuum esset. Quas igitur
sese tangunt, indivisibilia esse, etquae inter hstc media sunt
vacua, quos ille poros meatusque appcllat, est neccsse.
(7)AdhuncmodumLeucippusquoqucdcactionect passione
dicit. Modi igitur quibus alia agnnt, alia patiuntur, fcrc hi
 (38B,3M.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. I. CAP. VIII.
o/eSbv oUtoi XeYOvtaf xa\ 7tep\ (xlv toutiov, xai itwe.
Xeyouoi , SrjXov , xat Trpo; Ti; auTtov Ototi; aT; ^pwvTai
o^tSbv 6u.oXoYOuu.evo); tpatvtTat oujxfiatvov. (s) ToT;
8" dXXot; t)ttov, olov 'Eu.ir£OoxXeI Ttva Tpoitov eorai
6 Ye'veo'.; xat sOopi xal dXXouoot; , ou StjXbv. ToT; uiv
yap Iotiv dSiatptTa Ta 7tp8)Ta twv oiou.d™v, o/r)u.aTi
SiatpepovTa jxdvov, 15 tov 7tpioTO)v ouyxeiTat xal et;
b\ ea/aTa StaXueTaf 'liu.TreSoxXti Se t& jxiv aXXa cpa-
vtpbv ori [xe/pt tSv oTot/euov e/ei ttjv yeveotv xat r^v
lo cpOopdv , auTtov Se toutiov Tcto; ytveTat xa\ cpOstpetat to
owpeuduevov [xeYeOo; , oute Sr,Xov oute EvSs/ETat Xe'Y£tv
outw |XT| Xe'yovti xal tou 7tupb; etvai OTOt/eiov , 6;xoi'w;
Jt xat tmv dXXo)V aTtdvTwv, tooTCEp ev Toi Ti[xai'o) ye_
Ypacpe nXdrav toooutov ^ip Stacpepet tou jxt) tov
u outov Tpditov AtuxtitTto) Xeyeiv , 6ri 6 uiv otepea
6 8' eittiteSa Xeyei toi doiaipETa, xa\ 6 uiv dicetpot;
wptoflai cr/rj[xaoi twv dStatpeTO)V OTtptwv exaoTOv,
6 Ss wptouivot; , eStel dStatpeTa ^e djjnpoTepot X£youoi
xat wptoixiva o/r^uaotv. (9) 'Ex Srj toutwv at ^eve'-
»o aet; xat at Staxpiaei; AEUxt7tTcw (xev Suo TpoTtot av
tlev, Std Tt tou xevou xat Stot ttj; acpr]; (TauTrj ^ap
Siatpttbv exaorov ) , 1 IXdnovi Se xaTa Tr,v acpr|V [jtdvov •
xevbv Y^p oux elvat cpTjatv. Kal Ttept,uev twv dStat-
peto)v e7ti7teSa>v eipr)xau.ev ev Toi; 7rpoT£pov Xoyoi; •
v> Ttep\ 8e Ttov dStatpe^Ttov OTepewv tb [xev eitt TcXeov
flewpTJaai to aujxCaTvov dcpeiaflw to vuv, w; Se [xtxpbv
TtaptxSaotv EtTtEiv, dvaYxaTov aTtaOe; Te exaoTOV Xbybiv
tS5v dStatpeTtov ( ou Y^P oldvTe Ttdo/etv dXX' rj Stot
tou xevou) xat u-r^Oevb; TtotriTixbv TtdOou;- outt Y^p
So <J<u/pbv ouTt oxX.r,pbv oTovt' tlvat. (10) KatTOt touto
Yt aTOTtov, to (xdvov aTtoSouvat t5 7tEpt^Epei o/yjuaTt
to 6epu.dv • dvaYxrj ^ap xa\ TOuvavTtov to i]/u/pbv dXXo)
tiv\ 7tpoor;xeiv Toiv o^r)u.dTO)V. Atottov Se xav el
TauTa (xtv U7tdp/et, Xeyw Se OepptOTrii; xa\ tyv-/p6n\z ,
2» Paputr,!; Se xa\ xou^dtri; xat oxXripdtr;; xal u-aXaxdTr,;
u.j\ &7tdp$ef xatTOt fapuTepdv ^e xaTa ttjv u7tepo/r)v
o^Tiotv etvai Ar,jjt.dxpiTO; HxaoTov twv dStaipETO)V, wote
oriXov Sti xat flepu.OTepov. (11) TotauTa S' ovTa u.i)
Ttdo/etv U7t' dXXr)Xo>v dSuvatov , oTov uTtb tou TtoXu
40 urtepfidXXovTOi; Oepu.ou to r'ip£'fjta Oepudv. 'AX.Xa u/qv
ei oxXr,pdv, xai [xaXaxdv. Tb Si jxaXaxbv yJSt) tw
Ttdo/etv ti XeYeTaf to YaP utceixtixov (xaXaxdv.
(12) 'AXXi (xi)v aTOTtov xat et p.rfiiv uitdp^et dXX' 5) [xdvov
o/^rju.a • xa\ et u7tdp/ei, £v Se (xdvov, oTov to [xev
*5 v}iu/pbv to 81 Otpfxdv ouSt Y^p av u.ta ti; 6*t) t) tpuot;
auTtov. (13) 'O[xoio); S» dJuvaTov xat et 7tXet'o) tw
£vf dStatptTov Yap 3v Iv tw auTto I^ei toi ttoiOt) , toote
xa\ ^iv Ttdo/Tj etTtep tiVu/eTai , TaUTw toi xai aK\o ti
7totr)oei r) TtetoeTat. (14) Tbv outov Se Tpo7tov xal drrt
so tSv dXXwv TtaOr|(xdTO)V touto Y^p xat Toi; OTepea xat
Toi; t7ti7tESa Xe'youoiv dSta(pETa oujxSatvet tov auTOv
TpoTtov ■ oute Yotp [xavoTepa oute 7tuxvoTEpa oTovte yi-
veoOat xevou [xr^ Svto; ^v toT; dStaipETOi;. (ib) "Kti
S' aT07tov xal to [xtxpi [xtv dotatpeTa eivat, [xeYaXa
A1IST0TEI.ES. 11.
4 49
dicuDtur, et de bisce quidem, etquo pacto dicant, perspi-
cuum est. Et ad posiUonesquibusipsiutunttir, fere consen-
tanee accidere videtur. (8) Ceteris autem minus; verbi gra-
tia : Empedocli qualiter generatio , corruptio, et alteratio
fiant, nequaquam liquet. Nani his prima corpora indivisibilia
sunt, figura tantum inter se discrepantia, es quibus primis
cntia componuntur, etin quieultima dissolvi solent : Empe-
docli vero c«tera quidem, ut patet, usque ad elementa ipsa ,
generationembabent atquecorruptionem jatboiumipsorum
acervata congestaquemagnitudo, quo pacto oriatur atqne
intereat, nequepcrspicuum est, ncque fieri potcstut ipse di-
cat , nisi et ipsius ignis elementum esse dixeril, simililer et
aliorum omniiim, uti Plato in Tim.xo scripsit. Tantum eniin
abest ut eo quo Leucippus modo dicat : quod hic solida ,
ille plana csse indivisibilia ; et hic infinitis figuris , ille (initis,
indivisibile quodque definiri asscril : quandoquidem indivi-
sibilia utriquc et figuris definita dicunt. (9) Ex his ita-
que gcneraliones et segrcgationes Leucippo quidem duo
modi esse possunt , et per vacuum , ct per tactum ( hac
enlm ratione divisibile quodque exslstit); Platoni vero
duntaxat per tactum. Nam vacuum non esse inqnit. Et de
planis quidem indivisibilihus, in illis (jti.v prius dictasunt ,
diximus. De solidis vero itidem indivisibilibus, qnod prav
tcrca considerari potcst,in prxsentia omittatur : ut autem
paululum digrcdientes dicamus, quodque eorum qnrc in-
divisibilia sunt , impalibile esse ( non enim potest fieri ut
quicquam patialur, nisi per vacuum ), nullamqne passionem
efficere ( nam vacuum, neque duriim neque frigidum esse
potest ) necesseest. (10) Alqui hoc absurdum cst , solum,
inquam, rotundic figurae calorem tribuere. Neccsse enimest,
et contraritun , frigus scilicet, alicui alii competcre figurfe.
AbMinliim eliam cst , si Imt quidem , caliditas inquam ct
frigiditas, insint, pondus autem ac levitasct duritia molli-
tiesque non insint. Atqui Democritus indivisibilium quod -
que per excessionemgravins esse asserit : quare, ut patet,
etcalidius. (11) At fieri non potest ut, qua; talia sunt,
miituo a sesenon patiantur : ceu acalore admodum exsupe-
rante , id quod lente calidum est. At vero si durum , etiam
molle. Jam autem dicitur, quia pati quippiam soleat :
quod enim cedit, molle cst. (12) At vero absurdum quoque
fuerit, si niliil nisi figurasolum insit. Kem si quid insit, scd
unum solum : ut si hoc durum sit , illud calidum : nequu
enim eorum natura una aliqua esse potcst. (13) Pari modo
impossibile fuerit , et si plura uni insint. Nain qiium sit in-
divisibile, in eodem affectus suos habebit. Quare si patitur
quatenus frigefit, eatenus nimirum et aliud quippiam aget
autetiam patietur. (I i) Ad hunc autem modum de ccteris
quoque passionibus est dicendum. Siquidem hoc ipsuui eo-
dem modo accidit, tam iis qui sobda , quam qui plana esse
indivisibilia dicunt. Nam si vacuum in hisce quae indiviii-
biliasunt, non insit,neque rariora ncque densiora fieri
possunt. (15) Ad I i.fo illud quoque pra-ter rationem exsistit,
parva, inquam, esse indivisibilia, magna vero miniinc. Nuuc
 4J0 IIIIPI rENESEQS KAl «1»90PA2 A, 0.
ot (xv vuv usv Y»p e6XoY«o? t& (jlei^co OpausTat uaXXov
twv utxpoiv Ta usv YaP StaXueTat faStioc, clov Ta
usvoiXa • TcpoaxdTCTEt i,ap TcoXXoic to 31 aotaipsTOv
S)mS Ota Tt uaXXov u7tcip/si Toiv asyaXtov toTc utxpoic;
6 (ie) "Eti oe TcoTspov uia tcocvtiov -f) tpuuii; EXSIVOVV TtOV
GTspsTov , fj otac^pst OaTepa Toiv ersptov, oiaTtEp av e!
tcx uev £17) Tcuptva, Tot os Yri'va T°v oV-ov; £'1 a^v "f*P
aia cpuotc saftv cxtcocvtcov , t( to /topiaav; r, ota ti ou
Yt'YV£Tat a\|/dusva ev, wo-Tcep uotop uoaTOc 6Tav Otyii ;
io ou3sv Yap Sia^spei to uaTepov tou TrpoTspou. Et
o' E^TEpa , TtoTa TauTa ; xal SfjXov tb{ TauTa Oeteov dp/occ
xai atTtac, tcov cruaCatvovTwv uaXXov r, Ta a/r,uaTa.
"Eti oe ota^spovTa tt,v cj.uatv , xctv Tcotrj xav Tcdcr/r,
OtYY=tvovTa dXXf,Xo)v. (17) "Eti ol Ti to xtvouv; ei
is usv Yap erepov, TcaOr,Ttxdv el 3' auco ai/TO sxaaTOV ,
fj otatpeTOv ectTat, xaf aXXo alv xtvouv xaT' aXXo os
xivouuevov, r\ xaTOt TaiiTO ToivavTia U7cdp;si , xat f, uXr)
ou udvov dpiOuio sVrat uua ocXXot xai Suvdust. (ts) "Ocot
uev ouv Ota t?,c Ttov Tcdpo>v xtvf,aEO)c cpact Ta TcaOr)
so cuufiaivsiv, ei usv xat TC£TtXrjpo)as'viov Toiv Tcdpo)v,
TCSpiEpYOV ot TCOpOf £t Yap TaUTTj Tl Tcda/£l to Tcav , xav
ptf, Tcdpouc, s/ov ctXX' outo cuve/ec 2v 7toicr/oi tov outov
TpoTtov. (19) "Eti Ss Ttoic Evos'/£Tai Tcspi tou otopav
oua6aiv£tv o>c Xs^ouatv ; oute Y&p xaTa t&c dcpac evos-
31 /STat otie'vai ota Ttov otacfaviov, oute oti Toiv Tco'po)v,
ei TcXf|pr,c, exactTo;- t! Yap Stoicrei tou ,af, E/stv Tcdpouc;;
Tcav Y<5tp iaoiwc; ectTat TcXr,p£c;. 'AXXot af,v e! xat xsva
asv TauTa , avotYXT) os cro')aaTa £v auToTc, s/£tv , touto
cua6r,o-£Tai TCOtXtv. Ei oe Tr,XtxauTa t6 (jtEvsOo; ioctte
311 utf, oi/EctOai aoiaa ar.os^v , ysXoTov to atxpov asv otsoGat
xsvov Eivai, u-E-Ya os af, ijtr^o' 6tct,Xixovouv, r, to xevov
otXXo ti otsoOat Xsyeiv TcXf,v /topav doaaTOc; , oWts
o^Xov Sti rravTi trtouaTt tov oyxov tctov EctTat xsvdv.
(20) "OX01; 3= to Tcdpou; Ttoisiv TCfpttpYOV e! asv Yap
H5 ar,osvTcotET xaTa tt,v a^r,v, ouoi Sti Toiv Tcdptov Tcoir,5Et
ottdv e! os Ttji aTCTEoOat, xat af) Tcdptov ovtojv toi asv
TCEtcTETat t4 £s icoiTjaet Toiv Tcpoc. aXXr,Xa toutov tov
tootcov tceouxo'to)v. (21) Oti ucev ouv cuTtoc, Xe'yeiv
tou? tcooou? to; tivsc; uTcoXaaCavoucrtv, r, 'J^euJoc, f) aa-
4ti Tatov , cpavspov e'x toutojv eotiv ■ otatpSTtov S' ovxtov
TtotVTTi Ttov oo)a«TO)v Tcdpouc; tcoieTv Y'XoIqv ■ r, Ya,J
otatpETot, ouvaTat /top(C<aOat
CAP. IX.
Tiva 6e TpOTcov urtocp/Ei toTc; ouat Y^vvav xal Tcotsiv
xat Tcoicr/Etv, Xs'YO)a£v XafidvTEc; ap/f,v Tf,v iroXXctxic,
45 £ipr(ae'vr,v. Ei Yotp eoti to asv SuvdaEt to 0' evteXe-
/Eta TOIOUTOV, TT£'cpUXEV OU TT) (Jtiv Trj 3' OU TCaCT/ElV,
oiXXa TtOtvTT] xaO' 6'aov e^tI toioutov, tjttov 3s xat aaXXov
fj toioutov aaXXdv EaTt xat fjTTOv • xat TautT) Tcdpout;
ctv Tt; Xeyoi aaXXov , xaOotTCEp sv toi? u£TaXXEuoa£voie;
iti ctaTEivouat tou TcaOrjTtxou cpXsSsc; auvE/sTc (2) 2ua-
iui; uiv ouv IxaoTov xai Iv ov otTcotOec;. 'Ofjcottoc oi xai
u.f, OtYYctvovTa (JirJTS aurav ar,T' aXXo>v , S rcotsiv tce'-
(3J«,3S7.>
cnim liatnl sinc rationc , qure majuscula sunt , farilius qtuin
qiirc parva , fianj^i solent. Hrrc cnim , matma stilicft, facilt-
tlissolvunttir : qtiippc qnrE in multa impin^ant. Sttl qua-
prorsus indivisibilia exsistunt , cur parvis polius qiam ma-
nniscnmpctunt? (10) Insuper utruin illorum omniumsoli-
tloriim iina est natura an inter se ililferunt, perindc atque si
molc alia i^nca, alia tcrrea csscnt ? nam si una sit omnium
natura,qi)iilnamideslquotlea ilistinxitseparavitque? aut
cur qimni se tangunt, non in iinuin roalescunt , haud se-
cus quam aqua quuin aquam tangit? niliil enim posterius a
priciri tliffert. Sin vero tlivcrsa, qualianam lirrc sunt? At-
qup perspicuiim cst, ea politisqnam figuras ipsas |»oui opor-
tere prinripia, causasqiie eorum qurr evcniunt. Pra^tcrfa
natnra differentia poni oportet, sivc agant sive patiantur,
qiiiimmiitiiosesetangant. {l7)Pr.Ttereaqiiidname»tiilqui>l
movet? Nam si aliud sit , affeclioni erunt olmoxia. Sin vero
qiiotlque sese moveat , ant crit «livisibile , ita ut altera parte
moveat, altera moveatur : ant in eodem inerunt contraria, et
materies non modo numero una , sed et potentia erit.
(18) Qui i»itiiroh meatuum motionemi>assionesarcidere in-
qniunt, si opplitis qiioquc meatibus id cvenire dirant.mra-
tus supervaranei sunt. N.irii si pa«io ad liunc flat moiliim,
iiniversum ipsum, etiam si foramina non haheat , scd ronli-
nuum sit.eodem pati modo polest. (19) Instiperqul fieri po-
test ut transpiriatur,uti aiunt? .Nam neqiieserundumtartus
per perspicua transitio ficri potest, nequeper mcatus.sisin-
l^ulipleni sint. Quid cnim niealus liaberc, an non, referrt?
totum enim similitererit pleiitim. At vero si et ha-r qnideni
vacua sint, sed rorpora in se neressatio habeant, idem mr-
suin arcidct. Quotlsi magnitudine tantilla sunt, ut nullnni
rorpus adinittere queant : putare quod parviun est, vacuiim
e-.se, quod magnum, non varuum, nc quantiiliunriinque
quidem; aut diccre, sese pularevacuum esse quippianialiiiJ
prrcter ror|>oris loctim , perinde ridirulum est. Quare, ut pa-
trl , vacmim omni corpori mole rrquabile erit. (20) I n summa,
meatus farcre, siipervacanemn est. Sam si pcr tartum agat
niliil, neque per meatus sesc insinuando aget. Sin voro
quippiam agat cx eo quia tan;;it , etiamsi ineatus nulli sint,
eorum qux> inter se agere ac |mti nata sunt , alia agent , alia
patirntur. (21) Siciigitnr meatns astruere, ut quidam
e».isliiiiaiit, aut falsuni csse , aut certc vaniim, e\ liist»
constat. Porro qiiuin corpora oinni ex parte tlivisihilia sint.
meatus facere ridirnluin exsislit. Nam quo divisibiliasuol,
hoc scparari queiint.
Quonam autem inodo ea qua» sunt, generent, asantqne
ac patiantur, siimpto initio sa?pe jam tlirto, declaremits
oportet. Si rnini aliud potcntia , aliud artu talc est, alqne
natum cst non partim pati , partim non pati ; srd univer-
sim quatcnusest tale, magis aiitnn et minus qualrniis roa-
gis ct niinus talc i'st : sic profecto melius quispiam mealus
inessc dicet , sicuti in metallicis vena; qurrdam rei affertui
obnoxia? porrigi solent. (2) Continuum igitur qundque el
unum exsistcns affectionis expers est. Similiter el ea qua-
tamctsi agerc ct pati nata suut, lamen neque sese tangunt,
 (327.) DE GENERATIOISE ET CORRUPTIONE LIB. I. CAI\ X.
©uxe xal TcdayEtv. Aifw S' olov ou udvov aTCTOusvov
OEpUafvEl TO TCUp, dXXct XCtV CCTCoOev r, - TOV UEV Y*p a£pa
to ~up, 6 o' dr,p to cioy.a QEpuaivEt, tce^uxco; tcoieiv
xai TcdayEtv. (3) To oi ty; ulv oiEaOai rcdaysiv Trj
b ge ur; , StopicavTx; £v dpyr; to»to Xexteov. Ei uev
vip o.t, TtavTTi ciatp£TOV to ueyeOoc,, dXX' Ean aoiua
dStaipETOv rj TcXaTOc,, oix av etr] idvTTj TcaOr,Tixdv,
dXX' ouol auvEyE; ouosv ei ge touto ^euoo; xal rcav
atoua oixipEtdv, ouoiv Stx^EpEi Str,pr;aOxi uiv drcTE-
lo aOat 0£, rj GixtpETOv Eivxf si yap StxxpivEaOxt SuvaTai
xXTa Tac, a^iac,, toarcEp :pxai tiv£;, xav jj^Tcto 7; Sir,pr,-
UEvov, saTai G,ir,pr1u.£vov ouvaTOv vip StaipEOr;vxf vi-
VETai vap ouOsv dSuvxTov. (1] "OXtoc, os to toutov yt-
vEaOat tov Tpdrcov ayiJJousvow Ttov atouaTtov oitotcov
10 dvatpsT vip outo; 6 Xovoc, dXXoitoaiv , 6pwau.Ev ge to outo
ctoua auvEysc, ov 6« uev uypbv gte oe TCETcrjdc,, ou
StatpsoEi xai cuvOEast touto TcaOdv, ouSs TpoTcrj xai
StaOtvr; , xaOdrcEp Xevei Ar,udxptToc," oute yap u.£TaTE-
Oev oute u£Ta£a).bv Tr;v ^uatv tcetctjyo; e; uypou yiyowf
io ouSI vuv UTcdpyEt Ta cxXrjpa xai TCETcrjdTa doiaipETx
tou; oyxouc," dXX' 6uoio>c drTcav vfoov, 6te Ss axXr,pbv
xat TC£Tcr|vo'c; eVtiv. (5) "Ivrr 5' ou6" au^rjatv oiovt' Elvat
xai tpOiatv • ou yip Stiouv EaTat yEvovbc; u£i'ov, EiTcsp
EOTat TtpdaOECic, , xai ur, tcSv [/.ETa6£?Xr,xdc; , rj utyOsV
»b to; tivoc; r, xaO' outo UETafiaXdvTOc;. (6)j0ti jjiev ouv
e^oti to fEvvav xai to tcoieTv xai to vtYVEaOai te xai
TcdayEtv utc' dXXr,Xojv , xai Ttva TpoTcov IvSi/tttu, xai
Ttva oaai jxev tive; oux ev3e'v ETat 0£ , JttopiaOo) toutov
tov Tpdrcov.
CAP. X.
so Aoircbv gs OEoiprjaat Tcspi u(;ew? xaTa tov outov
TpOTCOV T?,? ptEOoOOU • TOUTO yip r,V TptTOV TtOV TCpOTE-
Oevtiov i\ dpyrj;. Zxetcteov Se Tt t' ^aTtv rj ui;tc, xai
t( to uixtov, xai Tt'atv urcdpyEi Ttov ovtwv xai tcio;, eti
Sk TCOTEpov £aTt uijtt; r, touto 'J/euSo;- dSuvaTOv ydp
3.1 e"oti utyOr,vai Tt ?T£pov Itipbi, xaOdrc£p Xs'vouai tive;-
(2) ovTtov uev vap £Tt Ttov utyOsvTtov xat ur, r,XXotto-
u£vtov ouolv uaXXov vuv u.suty_Oat '^aatv r, TcpoTcpov,
«XX' ouotwc, £y£tv, OaTHpou oi tpOaptvTo; ou u.EuT/Oxt,
aXXa to UEv civai to 0 oux itvat, Tr,v 0£ ui;iv 6uoit>)<;
(0 iydvTwv Etvaf tov auTov 0! Tpdrcov xav £t d;jt^OT£pt>)v
auvsXOdvTtov E^OapTat Ttov [XtYvuuEvtov IxaTEpov • ou
-,'ap Etvai UEUiyuEva Ta ve S/.to; oux ovTa. (3) Outo;
ijiev ouv 6 Xdvot; Eotx£ ^teTv oiopiaat Tt oia^spEt u.T;t;
(tviatMt xal (jjOopa; , xai Ti to uixtov tou ysvvtit^
«s xai ^OapTOu • Sr,Xov ydp o)? OEi SiasEpEtv, EirtEp EaTiv.
"iiaTE toutiov ovto)v ^avEptov Ta oiaTcopr,Oi'vTa Xuoivt'
av. (4) 'AXXi u.r,v ouSe ttjv uXr,v tw rcupi [XEuIyOai
^auEv ouSI uiYvuaOat xaiou.£vr,v, out' auTTjV aC/Tr;; toT;
uopiotc; outb tw irupi, dXXi to [/.IvTcup vivEaOai, r^v S;
50 sOsipEaOat. Tbv outov Se Tpdrcov oute tco ato,uaTt Tr,v
TS03pr,v oute to oyrjua tw xr;pto jjiivvuuevov cyrjjjLaTi-
Uiv tov oyxov • ouSe to, aioua xai to Xeuxov ouo' o^Xto;
451
neque alia. Intelligi volo, tit ignisnon motlo <1nn111ta111.il.
sed etiam si procut sit, calefacit. Kam ignis aerem, aer cor-
pns excalfacit , cui ut agat patialurque, est Insilum. (3)At
lieri non posse tit qiiirquam parte altera patiatur, altera
non patiatur : qui id ipsum definiere, initio dicant oporlet.
Si enim magnittido non oninino omniqiioex partesit divi-
sibilis, sed corpus aut latitudo indivisibilis sit : non etit
profeclo quicquam omni ex parte patibile , sed ne conti-
nuuin quidcm. Quodsi lioc falsnm est, et omne corpus
est divisibile : divisumnesit, scd langat, an divisibile, ui-
liil refert. Nam si per tactus segregari possit , perinde ut
quidam affirmant : etiamsi nondum sit divisum, polerit
tamen csse divisum ; nullum enim emergit impos»,iliile.
(4) Omnino autem generationem ad lmnc fierl modum ,
neinpc discissis corporibus, fines egreditur rationis. Ele ■
nim scrmo iste alterationem e inedio tollit. At idem cor-
pus, qnanqtiam continuum, alias liquidum, alias roncri-
tum vidcinus, non divisionc aut compositione lioc passuin,
neque couversione aut attartu, sicuti Democritus asserit.
Nam nequc transpositione, uequc natura; demutalione , c\
liquido concretnm evadere solet. Neque nunc dura coucre-
taque indivisibilia inolcsunt, sed ex a?quo quodvis, nunc
liquidiim , interdum vero durum ac concrctum exsistit.
(5) Pratcrea licrinon putest ut accrenodecretiovesit. Non
enim quodvislict majus, si accretio adjeclio sit, ct non lo-
tiini niiitcliir, vcladmixto aliquo, vel ipso per se mutato.
(fi) Quod igilur generare ac agere, et generari ac pati intcr
scse mutuo sit, et quonam pacto id fieri queat , ct qunnam
quidam fieri dicant, non tamen possit fieri , boc modo sit
definitum.
Reslat ut de mistionc conteniplemnr, juxta eiindem do-
ctrinx' motlum : nam ex biscc qua; initio proposuiimis, lioc
erat tcrtium. Considerandiun autem cst, quitl niistio, quitl
mistile , quibus entibus et <iuo pacto compelat ; ct insuper
utrum sit inistio, an id falsum sit. N.-un ficri non potesl ut
quidalterumalteri misceatur, siculi quidam aiunt.(2) ICte-
nimqiium ea quae mista sunt, adbuc sinl, nec alterationeni
subierint, non magisnunc quam prius esse mista.sed simili-
tcr sese liabere dicunt : porro si altcrum sit corruptiim, non
esse mista, sed alterum essc , alterum non esse ; mistionem
autem eorum cssc qua; similiter seso babent. Eodem aiitein
inoilo etiam si posteaquam in unum anibo venerint, utrum-
que corum qua; miscentur, corriiptum sit. Non eniin ea esso
niista, qua; omnino in rationc rcrum non sint. (.1) Ilac
igitur ralio postularc videtur, ut quo mistio a geniTationo
et corruptione, ct quo mistilc a generabili et coruiptibili
dilferat, definiamiis. Perspicuum cniiu est, mistioneni , si
qnidciii sit, ab illis differre oportere. Quo fit ut, liisce co-
gnitis, quoc addubitata fucrunt solvi queant. (i) Atvero
neqtie materiam i;;ni mistam esse, neque misceri dtini coin-
buritur, aut ipsam suis partibus, aut igni : se<l igneni ^igui,
et materiam corrumpi , dicimus. Eodem autcm modo ne-
que corpori alimentura, neque figuram qua; cerrc liiolrin
efformat , cera; misceri dicimus. Nec corpori alb<'<Iinem ,
S3.
 4ia IIEPl rENESEQS KAl <I>0OPA2 A, i.
t« TcdOr) xat xi; Igm oTovte u.tYvuaOai toT; TcpdY|J.aarv-
acsduEva fi? opaTat. 'AXXa ur)v ouSs to Xeuxdv ^s xat
tt)v ETciaTr,ur)v IvoE/ETat ui/0r;vai, ouo' aXXo toiv ur)
/o)ptaTwv oiioev. ( 6) 'AXXot touto XeYOuatv ou xaXio; ol
!, rcavTa tcote 6u.ou xai cpdaxovTe; cTvat xat u.Eu.T/0ar ou
yap drcav Srcawrt uixtov, dXX' uTcdp/Etv Sei -/toptaTbv
ixaTEpov twv u.t/0£VTtov • Ttov Se TtaOoiv ouOsv /wptaTOv.
'Etcei S' latT Ta u.sv SuvduEt tci S' EvspYEia Ttov ovtuv,
Evos/STat toc ut/0s'vTa eTvat tco>; xat urj elvat, EvepYEta
iii uiv kepou ovto; tou yeyovoto; i\ atjTcov, SuvduEt 8' £Tt
ixaTe'pou aTcep r>av Tcptv ui/0r>ai, xat oux aTCoXw-
XoTa- touto Y^p o Xoyo? Str)Tcdp£i TcpoTEpov • oatvETat Oc
Ta uiYvuu.eva TCpoTEpdv te ex xe/o>ptau.Evo)v aovtdvTa
xat SuvduEva /wpt^EoOat TcdXtv. Oute Staijivouaiv
lb ouv EVEpvEia toaTcsp to awua xsi to Xeuxov, oute tfOrt-
povrat, oute OaTEpov out' da^o) ■ ao>££Tai y*P *) ouva-
ut; atjTtov. (e) Atd TauTa uev d:pEtaOo> ■ to Se auve/l;
toutoi; aTcdp^aa StatpeTsov, TCOTspov r) uT;t; rcpd; t/]v
ataOrjatv ti idTiv. "Otsv ^ap outo>; e'i; utxpa StaipeOrj
2ii Tot atYvuaEva, xat te09) irap' dXXr,Xa toutov tov Tpo-
tcov o)OT£ u.-?i SrjXov ExaoTov Etvat t?) aiaOr,a£t, tote ue-
utxTat ^ ou , dXX' eotiv wote Stiouv Tcap' 6tiouv sivat
udptov twv ui/Oevnov; XeYETat uev ouv txstvw; , olov
xptOd; UEuT/Oat TcupoT;, 6'Tav y)tioouv irap' 6vtivouv
2'. teOtj. Ei d' £axt tcoEv atoy.a StatpETOv, EtTCEp xat eoti
aiou.a aoju.aTt jjhxtov 6u.otou.cps;, 6tiouv av oeoi u.£poc,
vtvecOai irap' 6tiouv. (7) 'Etcei 0' oux eotiv Et; Ta-
Xd/iaTa StaipeOvat, oute auvOEat; TauTO xa\ u.i;ti;
dXX' ETEpov, or,Xov 0); oute xaTa jjuxpi at>)^du.£va oei
lv Ta |jUYvuu.eva tfdvat u.Eu.i/_Oat • auvOEat; ^ap EOTat xat
ou xpaat; ouoe u.i^t; , oud' £;£i tov auTOv Xoyov tw 8X0)
to u.dptov. <^au.£v d', EtTCEp o£i u.Eu.i/_Oa( Tt, TO u.i/0ev
6u.otou.Epe; Etvat, xat tooTCEp tou uoaTo; to u£po; u2o)p,
outo) xal tou xpaOivTo;. "*Av d' rt xaTa pttxpi auvOeot;
3h f| (JiT^t;, ouOev auu.6r^a£Tat touto)V, dXXa uovov u.eui-
YUEva Tcpd; tt> ataO/iatv ■ xat to outo tm uiv u.euiyu.e-
vov, Eav u.r, fiXsTCTj d;u , to> AuyxeT 0' oiOiv uipttYut-
vov, oute ttj otatpEaEi, wote dTtouvTcap' 6tiouv UEpo;-
douvaTOv y^P outo) otaip£Or,vai. (s) H ouv oux eoti
«c ut;t; , rj Xexteov touto tco); evoe/ETat Yt'YV£aOat tcoXiv.
"EaTt ot], to; Esjauev, twv ovtov t4 uev Tcotr,Ttxd, Ta
0' utco toutwv TcaOr)Tixd. Ta uiv ouv dvTtaTpscpEt ,
daiov t) auTT) uXr, eoti, xat Tcoir|Ttxa dXXrXtov xat Tca-
Or,Tixa utc' dXXr)Xo)v • Ta ol tcoiei dTcaOr] ovTa , Satov
4S ur) f| auTr) uXr,. Toutojv uev ouv oux eoti ui;t;- Sto
oio' rj taTpixr) tcoieT 6Yt£tav ouS' rj byitio< utYvuusvr)
Toi; ao')uaatv. (9) Tojv Se Tcotr,TtxtT)v xat TcaOriTtxiov
oaa EuStaipETa , TcoXXa uvev SXfyot; xat u.EY»Xa ij-ixpoi;
auvTtO£u.Eva ou tcoiei u.T;tv, dXX' au;r,atv tou xpaTOuv-
60 to; • u.ETa6dXX£i Y«p OaTEpov ei; to xpaTouv, oiov aTa-
XaYud; otvou u.upi'01; /oeuatv uSaTo; ou pttYvuTat ■ Xue-
Tat Y«p ^b eToo; xat u.ETa£dXXet et; to rcav uoojp. OTav
0« TaT; Suvdu.£atv \<si^r\ tcoj; , tote u.£Ta6dXX£t uev
£/.aT^;ov Et; to xpaTouv ex ttj; auTOu ^uoeoj;, ou Ytve-
(l«7,»M.1
ncc omnintj affcctus liabitusqtie rcbus ipsis misceri possibilc
est, quippe quum ipsi salvi cemantur. At vcro nec albcdi-
nem et scicntiam , ncc aliml quicqiiam inseparabile misceri
contingit. (5) Quin imo boc nou recte dicunl , qui omnia
aliquamlo et simtil cssc ct misceri inquiunt. Kon enini
oinnibiis oinnia misceri queunt, scd eorum qua; miscentur,
utrumque separabile quid esse oportet : affectuum autem
niillusscparabiliscxsistit. Qtium autem eorum qus sunt, alia
actu sint, alia potentia : qua; mista sunt, cssc quodammodo
etnon e^se contingit, actu quideni aliutl cxsistente co quod
ex eis factum cst, potentia vcro quippiam utriusque eorum
qurc crant antequam misccrenlur, et non perdita. Id quod
ralio prius addubitabat. Nani quaj misccntur, et prius ex
separalis coiisse, et posse rursum separari videmus. Igitur
ncqiic permanent actu , uti corpus ct albedo : neque cor-
riiiiipuntur, aut ambo, aut allerum. Nani corum virtus
alque potenlia salva manet. (6) Idcirco baec omitlanlur.
Dubitationem autem liisce continuam edisseramus opor-
tet : utrum mistio quippiam ad scn.iiin sit ; verbi gratia :
quum ea quac miscentur, ita in parva divisa fuerint , et lioc
pacto juxta sese posita , ut nullum sensu dignoscatur, tuncne
mista sunt an non? sed fit ut eorum quae mista snnt parti-
cula qua.'libet juxta quamlibetsit? lllo certe modo mista
esse dicunlur, ut liordecaea grana frumentaceis, quura quod-
libet juxta quodlibct positum est. At si omne corpus sit
divisibile, si corpus corpori mistum similare sit.partcm
quamlibet secus quamlibet esse oportcbit. (7) Atque quum
fieri nequeat ut in partcs minimas divisio liat , et compo-
silio non idem sit quod mislio, sed aliud : non oporterc di-
cere , quae miscentur, esse inista sccumium partes exiguas
quae suam adliuc retincant naturain , pcrspicuum est : com-
positioenim cssct, non tempcratura aut mistio; nec pars
eandem cum toto liaberct rationem. Dicimusautem, siquid
misceri debeat , quod mistum est , similium csse partiuin :
et quemadmodum aquae pars , aqua est ; ita et temperali
temperatum. Quodsi mistio sit compositio secundum partcs
exiguas, niliil borum accidet, sed solumesse mista ad sen-
sum; atqueidem buicquidem.si acute nonvideat, essejni-
stiiin, Lynceo vero non esse mistum videbitur. Neque divi-
sione, atleo ut qua-vis particula juxla quamvis posila sit,
mistio sit. Nam lieri non potest ut corpora sic dmdantur.
(8) Aut igilur non est mistio , aut hoc rursum est diccnduin,
quo pacto, inquam, ficri possit. Sunt ilaque (utidiximus)
eorumqiiae sunt, quaedam ac.tiva, quicdam quae ab liisre
pali solent. Quasdam igitur convertuntur, suntqne inter se
mutuo activa et passiva : quorum viilelicet eadem est
materies. Quaedam vero agunt et non paliuntnr, nirairura
quibus materies eadem non est. Horum igitur non est mi-
stio. Quare nec mcdcndi scientia sanitatem , nec saniUs
eandem , niista corporibus efliciunt. (9) Eorum vero acti-
vorum et passivorum quas facile divisibilia sunt, mulli
quidcni paucis, ct magna parvis composita mistioncm nou
faciunt , scil accretionem ejusce quod evincit. N'am altcrum
in id quod evincit , vcrti solet : nt gutta vini, dccics millc-
nis aqure mensuris non miscelur. Eteniin forma vini perit,
atque vinum in totam aquam vertitur. Quum vcro potcntias
babcnt quodammodo aequales, tum utrumque esuaqui-
dem mutatur nalura in id quod vincit »c superat , non laroeo
 (328,329.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIR. II. CAP. I.
tai Si OaTEpov, dXXa usTacu xat xotvdv. (10) <I>av£pbv
ouv 6rt TauV IotI uixto 6'aa ivavTtwatv iy ei twv tcoi-
ouvtwv • TauTa yotp Sr) utc' dXXrjXwv IctI TcaOTjTtxd.
Kal utxpd 8i utxpoic TcapaTtQs'u£va utvvuTat uaXXov
i> faov vdp xal Oarrov dXXrjXa UEQfaTr)aiv. Tb 6i tcoXu
xal uTtb tcoXXou ypovto>c tcJCto 8pa. (11) Atb toi Eud-
ptcTa twv StatpETWv xai TcaQr)Tixwv utxTa (StatpsTTat
yap sic utxpa TauTa faStwc' touto vap r)v to EuopiCTO)
Eivat), olov t& Ovpa fitxTa udXtcTa twv ao>uaTwv •
lo EudptcfTov votp udXtCTa to uvpbv twv StatpsTwv, eav ur)
vXiaypov r) • TauTa vap Stj tcXeiw xat uei!jo) udvov tcoieI
tov dyxov. "OTav S' i) OdrEpov [idvov TtaQrjTtxbv vj cravd-
Spa, to Si Tcdurcav rjpEua, rj ouOiv tcXeiov to utyOiv i\
ducpotv r) utxpdv, SiCEp auu6at'v£t TCEpt tov xaTTtTEpov
Id xal tov yaXxdv. Evta Yap ipEXXt^ETat Tcpbc dXXr|Xa
twv ovtojv xai ETcautpOTEpt^Et • tpaivETat Yap tco>c xai
utxTa rjpEua , xai o>c OaTEpov uiv Sextixov OaTspov
8' eiSoc "Otcep e'tcI toutwv cuu6ai'vEi • 6 vip xarrtTS-
po? o>c TcdOo? ti wv dv£u CXrjc tou yaXxou cr/Eobv d:pa-
2o vt^ETat , xai utyflEic dicEtcri y pwuaTtaac udvov. TauTO
Se tooto auu6atv£i xat £cc>* iTEpwv. (12) «l>avspbv toi-
vuv lx twv Eipr,UEvo)v xat 6rt ECTt uicjtc, xai Tt ecti xai
Sia Tt, xai Tcoia utxTa twv ovto>v, IrtEiTtEp ECTiv Evta
TotauTa oTa TcaOr|Ttxd te Ctc' dXXr;Xo>v xal EudptcTa xai
v> EuotatpETa" TauTa yip out' EopQdpQai av&yxr, uEutyuEva
out' eti TauTa dirXwc sivai, oute auvQsstv Elvat tt)v
ut^tv aijTwv, oute Tcpb? Tr)v a?o-Or,cftv • dXX' ectti uixtov
uiv 8 av EudptcfTOV 8v TcaOr|Ttxbv rj xal Tcotr)Ttxbv xai
TOtouTto uixtov ( Tcpbc, 6uwvuuov ydp to uixtov ),rt Si
»0 uT$n twv uixtwv dXXoiwOs^vTwv E*VWCflC,.
LIBER II.
CAP. I.
Tlept uiv ouv ui£eu>c xai dtprjc, xa\ tou TcotEiv xai
TtdcryEiv EtpriTai tco); uTcdpyEt toic, UETaSdXXoucri xa^i
cpucrtv, eti Si -rcEpi yeveoeox; xal cpOopa? Trjc, dTcXrjc, tivoc.
xai Ttwc, EOTi xai Sta tiv' atTtav. *0u.ot'(i)c, ok xai Ttspi
V> dXXotoicfEWC EiprjTai, ti to dXXotouctOai xai Ttv' «Jyst
Stasjopav auTwv. Aoitcov 8s OEtoprjsat TCEpt Ta xaXou-
ptEva tjTOiyeia twv crtoudTwv. (2) iTEvscfic uiv ydp xai
tpOopa Tcactaic TaTc cpucfEt cruvECfTwcfatc oucftatc oux dvEu
twv ataOr,Twv ao>|jidT(>)v • touto>v 81 ty,v uTcoxEtu£vr,v
40 uXrjv <A uev cpaatv Elvat utav, oTov a£'pa tiOevtec v) Tctip
r) Tt U£Ta^t> toutwv, oioud T£ ov xat ywpWTOv, ot Si
tcXeio) tov dptOubv ivo'c, 01 uiv Tcup xai ytjv, oi Si TauTa
te xai a£pa toitov, ot oi xai uSwp touto)v TETapTov,
waicEp 'EuTcsSoxXric • e; wv cuyxptvouEvow xai otaxpt-
ib vou£'vb)v r) dXXotouuEvo>v auuCatvEtv Tr)v ylvzaiv xai
tt)v tpOopav Toic TcpaY.uaatv. (3) "Oti uiv ouv Ta rcpwTa
dpydc xai arotyEta xaXoic sy£i XeyEtv, ecto) auvouoXo-
vouuevov , £; (ov ueto SaXXd-!vtwv •/) xaTa auyxptaiv xat
Stdxptatv r) xaV aX\rtv u£Ta6oXr|v auuSatvEt yzvzsw
4S3
(ilnl(cnni), sedinter utrumque mcdium atque communc.
(10) Patel igitur ca esse mistilia , quiecumque ex agentibus
contrarictatem habcnt. Hsec enim intcr se uassiva sunt.
Parvaautcm duinparvisadmovcntur, propen&iusmisceriso.
lent; quippe quum ca faciliuscelerinsque in sese transmcent.
At multum tardius lioc idcm eflicit, patiturque a multo
(11) Idcirco ex liis qux dividi possunt patique solcnl, qu:r
facile tcrminos suscipiunt , ca mUtiiia sunt : quippe qti.v
facile in parva dirimantur. Hxcenim estcjus quod facilc
tcrminatur, ratio. Verbi gralia : qu;c liquida sunt , inter
corpora niaxime mistilia sunt, quum liquidom maximc
omnium divisibilium facile terminari possil, modo non sil
viscosuin atque tenax : hxc enim molem reddunt amplio-
rcm atque majorem. Quum autcin alterum dumlaxat
passivum fucrit, aut alterum vcbemcnter ct allcrum ad-
modum remisse, vcl nihilo velcerte paulo majus evadct quod
ex utriusque mistura consurgit : quod in stanno et acre
accidit. Nonnulla enim entia inter se mintis discreta sunt
ambiguntque ; vidcntur enim quodammodo et rcmisse mi -
sceri : et quasi alterum suscepliviim, altcrum forma cssc •
quod quidcm in bisce accidit. Piam stannum quasi affcctio
qiiiiil.iin sine materia eeris , paene evanescit, mistura; toli
coloresolum indito. Quod idem in aliis quoqtie usuvenit.
(12) Patct igiturex liis qurje diximus, esse mistioneni, ct
quid ea sit, et quam ob causam , el qua'nam entia mtstili.i
sint: qtiandoquidem nonnulla sunt cjusmodi, qtiae et pati
inter se, ct facile terminari dividique possint. Ha>c cnin:
quum uii-l:i stint, non essc corrupta, nec ultra eadcm sim-
pliciter esse, ncc eorum mistioncm csse compositioncin, ncc
adscn.Mim, nccesse cst. Sed mislile quidcm est, quando
quum facile definiri queat , passivum est et activuin , ct ci
quod est ejusmodi , mistile. Nam mistile, ad cognomine dici
solet. Mistio vero cst mistilium alteratorum unio.
De mistione' igitur et tactn, ct actione et passione, quo
pacto hisce compctant quaa natura mutationem subeunt ;
et insuper de ortu et occasu simplici absolutoque, qualiter
flat, cujus sit , ct qtiam ob causam : tum etiam dc altcra-
tioue, quiil sit altcrari et quam quodque eortim habcat dif-
ferenliam , diclum est. Restat ut circa ea quac elementa
corporum appcllantur, contemplemur. (2) Nam generatio
et corruptio substantiis omnibus qurc natura constant,
haud sine scnsibilibus corporihus competunt. Quorum sub-
jcctam materiam quidam unam csse aiunt, eam acrem, aut
ignem , aut quippiam inter hxc medium , quod et corpus
sit et separabilCj ponentcs : quidam numerp plurcs una :
aliienim igncm ct tcrram; alii et hwc, et terlium aercm ;
alii ctaquam inler liicc quartain , uii Empedoclcs: ex qui-
bus concrctioncm secrclionemvc aut altcrationem subeiinti-
bus,ortum atque occasum rcbus ipsis contingere dicunt.
(:i) Quod igitur prima ipsa principia elementaque probc di-
cantur, sit in confesso : cx quibus, si aut congregatione se-
grcgationeve, aut alia mutalionc transmutcntur, generatio
 1,1 IIEPI IKNKSEQl KAI *eOPA2 B, p.
tivat xai 'iOopdv. 'AXX' oi uiv tcoiouvtsc utav uXr,v
T.api Ta Etprjuufva, TauTr,v os aoiuaTixrjv xai /copcCTrjv,
auapTavouciv aouvaTov yap avsu svavTtcoascoc slvat to
ceuu.a TOUTO ataOr,Tcv ov • r, y*P xoucpov r, (Japu r, J/u-
f> /pov r, Ospptov avotYxr, sivat to drcstpov touto, 8 Xe—
youot TtvEc civat -r,v ap/r^v. 'Ll; o i<t -£• TtjJtateu >(■='-
vpaTCTat, 0'Jos'va e/si oioptaudv • ou yip £tpr,xs aatpwc
to rcavOE/£c, ei /eupt^ETai twv ctoi/eiojv. Ouo; /pr,Tat
ouocv, cpr]aac sivat uTcoxEiuEvdv ti toic xaXoujxEvotc
1» aTOl/EtOlC TCpOTEpOV, OlOV /pUCOV ToTc £pvoic; ToTc /pu-
co'i"c. (i) KaiTOt xai touto ou xaXcoc XiyiTat toutov
tov Tpoitov Xeyouevov, dXX' wv uev dXXotwatc, ectiv
outojc, wv oi yivtoiz xal ^Oopd , douvaTov exeTvo Tcpoa-
ayopEUETOat e; ou veyovev. KaiTOt f£ tpr,at tjtaxpw
15 dXr,0£CTaTOV sivat /pucdv Xe'yeiv sxacTOv Etvat. 'AXXi
TlTlV CTOt/EUUV OVTWV CTEpECUV U.E/0t ETCtTCEOWV TCOlsTTat
Tr,v dvdXuatv • douvaTOv os Tr,v TtOrjvrjv xai Trjv uXr,v
ttjv TcpeuTr,v Ta tiTtiTTEoa civat. (i) 'Husic 81 tpauiv
u"v ctvai Ttva uXr,v twv co>uaTO)V tcuv aioOr,Twv,
!ii dXXi TauTr,v ou /eopecTr,v dXX' oec jjcet' ivavTiioaEtoc,
t;r[i; vivETat Ta xaXoutjtsva CTOt/Eia. AuopiaTaiOi TCEpi
auTWV £V iTCpOlC dxplOs'aTSpOV. (6) Ou U.r,V dXX' CTCElOri
xai tov Tporcov toutov e'otiv £x Trjc uXr,c Ta ccouaTa
toc TcpwTa, otoptCTiOV xai rcspi toutwv, dp/r,v uiv xai
'.!". rrpwTrjV oiouivotc civat tt,v Q.-i\v tt,v d/o')ptaTOv u.cv,
JTcoxstu.svr,v ol toTc EvavTtoic oute y»P to Osppiov uXr,
TW '{«U/ptT) OUTE TOUTO TCU 0EpU.C~) , a/XoC TO UTCOXElfXEVOV
du^oTv. (?) QaTE TCptTlTOV U.EV TO OUVaUEl OtUtlSl 01-
a0r,Tov dp/yj, 0£UT£pov §' al EvavTicooEtc , Xe'yo) o' otov
:t» 0£pu.OTT,c xat '|'j/poTr,cr Tpi^ov 3' Y,Zr\ Ttup xat ilooip
xai Ta TOtauTa • TauTa uev ^ap u,STa€dXX£i eic dXXr,Xa,
xai oO/ wc 'EijtTC£ooxXr;c xai STEpot Xe'youo"IV ( ouOi *(ap
«v r,v dXXouoaic ) , ai o' ivavTiojactc ou tv.£TaGdXXou-
atv. AXX ouoiv r,TTOv xai wc aojuaTOC rcoiac xai rcdaac
3.'. Xexteov dp/dc ot (Jtiv Y«p dXXot uttoOeuevoi /ptuvTai,
xac oCioiv XEYOuat oia t( auTat yj ToaauTat.
CAP. II.
'E-si ouv ^r,TotJ;j.£v ataOr.TOu ccouaToc dp/dc, touto
o' so-iv drcTou, aTCTOv o' ou f, aTa07,aic di/;, cpavc-
pov Sti ou Tcaaat at EvavTttoaEtc awuaTOC Etorj xai ip-
t" /dc Ttoiouaiv, dXXi udvov ai xaTa Tr,v dsrjv xot' Evav-
Ttojatv te Yap ota^Epouai, xai xari drcTr,v E^vavTtcuatv.
Ato outs XEuxoTr,; xai usXavta outs YX^xuTr.c xai tci-
xporr,c , ou.oto)c o ouos twv dXXojv twv aiaOr,Tcov Evav-
Ttojasojv oucsv rcotsi aTOt/Etov. KatTOt rcpoTEpov 0'Ltc
44 d^r,c, wote xa'tTO uTcox£iu£vov rcpo'T£pov. (2) 'AXX' oux
£OTC ccouaToc aTCTou rcdO&c fi aTCTOv, dXXi xaO' ETEpOV,
Xat £t STU/E Tj^ SUCEl TCpOTEpOV. AuTCOV 0£ TtpwTOV TWV
arcTwv otatpETSov rcoiat -pcoTat ota^opai xai EvaVTtto-
ajic. (:i) Eiai 0' cvavTto')CEtc xa^i ttjv dpr,v atos,
Mi 'JEpudv J/u/pdv, t;r,pbv uYpdv, |5apu xou^ov, axXr,pov
uaXaxdv, YXta/pov xpaupov, Tpa/u XsTov, Tca/u Xstctov.
Ioutcov os ^apu uiv xai xou^ov ou rotr,Ttxi ouos Tta-
(3».)
noiii fleri contingat atquc corniptioncin. Sed qni unam ultra
ca quac sunt tlicta, materiam faciunt, camque cor(iorcain
atque separabilem, errant. Nam flcri non potest ut corpus
lioc, qimiii scnsibile sil , sine contrarietate exsistat. Etenim
inliuilum hoc, quoil nonnulli principium esse dicunt , aut
lcve aut grave, aut calitlum tut frigidum sit, neccsse esl.
Quod autcm in Tiinxo est scriptum , niliil liabet certi itc-
finitique. Nam nec illc plane dixit, an id quod omnia su-
scipit, ab ipsis separetur elementis : ncc ullo uti solet,
quuin tainen priusdixerit, illud vocatis clementis, utaurum
aureis opcribus, essc subjcctum. (i) Quanquam nec id
recte dicitur, si lioc dicMur modo. Scd quorum est altcralio,
ea ita sese liabcnt : quoruin vcro generatio atque corruptio,
ca cx nominc eorum e\ quibus tiunt , appellari impossibile
cst. Atqui longe verissimuni esse inquit diccre quodque au-
rtwn csse. Verum quum solida ipsa clcmenta sint, ad plana
usque resolulioncm facit : at priinam maleriam esse plana
ipsa , de numcro corum est qua: flcri nequeunt. (o) Nu-
aiitem sensibilium corporum quandam esse materiam dici-
mus , scd cam separari non posse , scd semper esse cum con-
trarictate, ex qua clemcnta vocata flunt. De quibus alibi
cxactius est dclinilum atque pertractatum. (G) Veruin-
enimvcro quum ad liunc modiim e\ materia corpora pritna
constcnt, dc biscequoque detcnnincmus oportel, suppo-
nentcs materiam inseparabilcmquidcm, sed contrariis sub-
jcctam, principium atque primum esse. Nun euim ralor
frigori, nec frigus calori , setl quod subjicitur utrique ma-
teria exsistit. (7) .Quare primo, quod potentia sensibile
corpus exsistit, principium est; deinde conlrarietatcs ipsa? ,
ceu calor et frigtis ■ postrrmo ignis ct aqua , et qua> sunt
rjusmodi. H.tc enim in scse transmutari solent. N'ec
rcs perinde liabct , ut F.mpedoclcs et ceteri asserunt : non
enim csset altcratio. At contrarietates ipsae transmutari in
se non solent. Verum niliiloininus et ut corporis sunt , qualia
el quot principia sint , dicamus oportct. Nam ceteri suppo-
sitis utuntur, ncc cur talia sint, aut tot numero, dicunt.
Quiimigitiircorporissensibilis.boc est tangibilis.prinripia
disquiramus, scnsibile autein sit quod tactu sensuiu facil;
conslat, non onines corporis conliarictatcs , spcctes cl prin-
cipia facere, sed eas solum qua; sub tactum cadiint. Nam
contrarietate , caque tangibili , differunt. Quocirca nec al-
bor ncc ni^ror, nccclulccdonec amaritudo, ncc item cete-
rarum quaequain contrariclaliim , clcinentum facit. Atqui
visus tactu prior cst : quarc et quod ci objicitur, prius eriL
(2) Vernm non cst corpoiis tangibilis affectio, qualonu-
tangibile exsistit, sed pcr aliud , ct fortassc natura priu*.
Porro ipsorum tangibilium qualesnam sint prima; tlifiiren-
tiaeet contrarietatcs, distinguamnsoportct. (3) Sunt autcm
tangibilesrontrarietatcs line : calidumfrigidum, sicrum liu-
midtiin, grave lcve, duriiin mollr, viscosum aridtim, sca-
brum glabrum, crassum tonue. E\ quibus gravc rt leve nr-
quc activasuntnrquepassiva. Nonenimquod altrruin qnip
 (3»,J;o.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. II. CAP. II.
OrjTtxd" ou y^P tSl tcoisTv ti erspov rj Tcdcr/eiv 6:p' Ite-
pou X£yovT«t. AeT Se Tcotr,Ttxa Etvat dXXrjXwv xal
TcaOr,Ttxa t& orroi/eia • utYvuTat y*P xal uETafidXXEt
eU aXXr,Xa. («) 0Epubv Se xai «J/u/pbv xai uypbv xai
5 ;ripbv t& u.ev tw Tcotr,Tixa Etvat, Ta oe tw TcaOr,Ttxa
XjyeTai' Ospubv ^ap ecfti to ouYxpTvov Ta 6uoY£vr, (to
Y&p StaxptvEtv, SiTEp cpaai tcoieiv to, icup , GUYxpivEiv
eoVi ra 6ud:puXa- ouu6a(v£i yap iqatpsTv Ta dXXoTpta),
J/u/pbv oe to ouvdyov xai a-UYxpTvov Sjxoiwc, ra te ouy-
iii yevt; xai TOt ur| 6udsuXa ■ uypbv 05 to ddptoTOV oixstw
6pw EudptOTOv ov, c/r,pbv 8s to Eudpicrcov tisv oixetw 6pw,
ouadpiaTov oe. Tb 0£ Xeictov xai ira/u xal YXiaypov
xai xpaupov xai crxXr,pbv xai uaXaxbv xai ai dXXat
Siaspopai ix toutWv ■ (6) etcei ^ap to dvaTcXr,o"Ttxov ecrri
u tou &Ypou Stot to uri wpioOat uev Eudptcrcov o eivat xat
dxoXouOetv tw oitctoue'vw, to Ss Xetctov dvaTcXricmxdv
(XeTCTOuepEc Yoip, xai to utxpouEpEc. dvaTrXr|CtTixdv 6"Xov
^ap SXou fiTTTETai- to 6e Xetctov udXtcTTa toioutov ) ,
oavepbvSn to [/.ev Xeirrbv eoTat tou uYpou,TO oe ira/u
2u tou £r,pou. IldXtv 8e to u£v YXtcr/pov ^0" UYP°" (T0
^ap YXia/pov &Ypbv ireTcovOd? t( Iotiv, olov to IXatov ) ,
to 61 xpaupov tou ^Tjpou- xpaupov Y&p to TeXewc, ?r)pdv,
wcrce xai TteTCT,Ye'vat St' eXXet<|/tv uYpdTr,TOi;. "Eti to u.ev
uaXaxbv tou uYpou ( uaXaxbv ^ap to utceTxov et? eauTO
!.'. xai ur) ueOtCfTauevov, Sirep tcoieT to &Ypdv ■ Stb xai oix
EfiTt -b uYpbv uaXaxov, dXXot to uaXaxbv tou uYpou ) ,
to Sk axXripbv tou ^ripou • sxXr,pbv fdp eaTt to 7t£Tcr)Yd<,
to 6e TreTrriYbc, ?r,pdv. («) \iffzai 6s Sr,pbv xal uYpbv
TcXEOvayoic. 'AvTtxEtTat ^ip tw ^rjpw xai to uYpbv xai
■m to otEpdv, xai TcdXtv tw uYpw xai to ^r.pbv xai to tce-
tctjyoc, • ctTcavTa oe TauT' EOTi tou £ripou xai tou uYpou
xtiiiv TcptoTwv Xs/Oevtwv. 'Etcei y»P dvTt'x£iTai tw otepw
to Erjpciv, xai Stepbv uev eaTt to e/ov dXXoTpiav uYpd-
•cr,Ta eTCiTcoXr,?, pegpEYuevov Se to ei? pdOoc., $r,pbv Se
3r. to laT£pr,ut£vov TauTr,c., ipavEpbv 8ti to uev 6t£pbv Ecrrat
tou &Ypou, to 5' dvTixEtuEvov 5r,pbv tou TcpoiTou $r,pou.
(7) IldXtv 6e to &Ypbv xai to TCETrriYbc wcrauTw; • uYpbv
uiv Y<»p ^TTt to e/ov oixEtav UYpdTT|Ta, psSpEYuevov Sk
to e/ov dXXoTpiav uYpdrr,Ta ev tw pdOEt, TCETcrjYbc. 0£
4u to i<jTEpr,u;Evov TauTT,;. "iicfTE xai toutojv ec/Tat to
uev S^poti to 6e uYpou. (8) ArjXov to(vuv Sti Tcaoat ai
dUat Stacpopai dvaYOVTat e!; Tac, icpwTac; TETTapac,
auTat Ss ouxe'ti e!; EXdrroucr outs yap to Oepubv Stced
UYpbv ?, OTcep i;r,pdv, outs to uYpbv 6'TCEp OeptAOv f, SrtEp
ir. 'j/u/pdv, oute to tij/u/pbv xai to c)r,pbv ouO' utc' a.X^r^'
ouO' iJTcb to OEpubv xai to &Ypdv Eiatv • wot' dvaYxr,
TE^rrapac, elvat TauTac.
4:.:
piam agat riatiaturve ab altero, dictintur. At clenienta ip-.i
inter8einutuoactivasintetpassiva,oportet: nam miscentur,
et inscsevicissiminulanttir. (i)Calidumautem frigidumque,
et hiiinidum ac siccam , illa (|uidem quod activa sint, lixc
vcro quod passiva, dicuntur. Calidum enim est , quod cacon-
gregat qux ejusdein sunt generis. Nain segregare (idquod
ignem facere aiunt ) est, cognala et quaj ejusdem sunt ge-
ncris, congregare : accidit cnim ut aliena e\imat. Frigidum
vero, quod ex a'quo rogit ac congregat, tam qua; ejusdem
suntgeneris, quam quae diversi. Ilumidum autem, quod
quum facile terminos suscipiat, proprio non definitur. Sic-
cum vero, quod pru|irio termino bellc delinitur, alieno a-gre.
Tenue autcm et crassum , viscosum et aridum , durum et
molle , et cctcrae differenti.-E , ex liisce sunt. (:>) Nam quuin
quod repletivuin exsistit, ad liumiduin ex eo pertineat, quod
non sit delinitum , scd prompte terminari possit , et scqua-
turidquod ipsum tangit, tenue autem sitrepletivum, ( nam
parvarum est partimn : et quod est ejusmodi, repletivum
est; totiun enim totum tangit : tenue autem, maxime cst
tale , ) tenue sub liumido , et crassum suh sicco fore constat.
Kursum viscosum ah humido comprehendetur ; nam vi-
scosum, humidum cum quadam affectione exsistit, velut
oleum : ) aridumaulem, asicco. Aridum enim est, quod per-
fecte siccum est, adeo ut ob humiditatis dcfeclum eliam
concreverit. Insuper molle, humidum comitari solet : et
durum , siccum. Molle enim est , quod in stse rcfugit cedit-
que, et se non convertit, id quod humidum facere assolet.
Quamobrem et humidum molle non est ; sed molle sub hu-
mido,ut iliirnm subsicco collocatur. Durum siquidem est,
quod concretumseu congclalum est. Quod auteni estconcre-
tum.siccuniest. (fi) Porro siccum et humidum.multisdicun-
tur modis : nam et humidum et madens, sicco adversan-
tur; et rursus siccum et concretum, humido. lkcc autein
omnia ad humiiliim et siccum , quse priina dicta sunt, per-
tinent. Nam quum madenti siccum advcrselur; et madens
sit quod superficic tenus cxtrariam admisit humiditatem ;
et humectum, quod introrsus, siccum autem id quod hac
vacat : madens sub huinido , et ei oppositum siccum , sub
primo sicco fore constat. (7) Rursum humidum et concre-
tum, codein modo. ilumidumenim est, quod propriam ha-
bet humiditatein; humeclum autem, quod alienam habet
humiditatem in pinitiore parte : concretum vero , quotl
hac privatum cst. El proindc ex hisce altcrum humidi, al-
terum sicci erit. (8) Constat igitur, celeras omncs diffe-
rentias ad quattuor primas, ct has, non amplius in paucio-
res reduci : neque enim calidum id est quod humidum, aut
quod sicciiin cst ; neque humidum , quod calidum , aut quod
frigidum est ; neqne frigidum ct siccum subalterna sunt
nequcsub calido et liumido struuntur. Quare quattuor essc
has uecesse est.
 45G IIEPI TENE2EQ2 KAl O0OPA2 B, y.
CAP. III.
'EtteI Se Terrapa Tot crrotyEia, twv 8s TErrdpo)v £;
af e-u^EucJEtc, Tot S' svavTta oi tcesuxe cruvSud^EcrOai
(OspuAv yap xai '|uypbv Elvat to auTO xai TrdXtv c;r,pbv
xai uypbv dSuvarov), cpxvEpbv 6ti TsVrapsc. EcrovTat a\
t twv OTOt/Eiwv cru^EuJctc, OEpuou xai $r,pou, xai Otp-
uou xai uYpou, xat TrdXiv 'j/uypou xat &YP0'-'» X5t^ t'u"
ypou xai Jripou. (2) Kat r,xoXouOr,x! xaTa Xo'yov toi;
ajrXoii; cpatvouivotc, erwuaeri, Trupi xat «pt xal uoart
xatYV to uiv Y«p 'nwp Ospu.bv xat c;r,pdv, 6 0' dr,p
10 Ospubv xat uypov (oTov aruAc y»P * ^1!? ) » T0 °' 26o)p
tjiuypbv xal uypdv, f, Ss yTj ^uypbv xai cir^pdv, wctt' eu-
Xo'ywc; 8iavs'u,ea0ai toc; Siacfopa; toic, TrpwTOtc, co)u,aat,
xai to TcXrjOoe; outwv elvat xaTa Xdyov. (3) "Atcovtei;
Y&p ot Tot aTrXa o-toptaTa OTOiyEta ttoiouvtsc. 01 u.iv ev,
15 ot Se Suo, 01 8s Tpta, ol 8s TsVcapa Ttoiouatv. (4) "Ocot
u.ev ouv £v u.dvov /Evoucriv, etTa 7ruxvwaet xat u,avwcet
xdXXa Yevvwcrt, toutoi? cruu.6aiv£i Suo ttoisiv t&c, dp-
y d; , to T6 (xavbv xai to tcuxvov r\ to Oepu.bv xai to dvu-
ypdv • TauTa yap xa SrjUtoupYouvTa, to S' £v 'jTrdxetTat
JO xaOaTrsp fiXr,. (6) Ot S' euOuc; Suo toiouvtec; , coaTTEp
HapusvtSr,? icup xat yrjv , t& u.ETa;u u.i'YuaTa 7rotouiri
toutwv, olov de'pa xat uSwp. 'QsauTwc, 8s xal oi Tpta
Xs'yovtec; , xaOditEp nXdrtov lv Tat; StatpEo-Ecriv • to yap
u.ecrov U.IY"-» 7coieT. Kat cryeSbv toutoi Xeyouctiv 0? ts
15 Suo xat 01 Tp(a irotouvTEc; • irXr,v o\ u.sv T£u.voucrtv Et;
Suo to [xscrov, 0'. S' £v u.dvov Trotouatv. (s) Evtot S' eu-
6u<; reTTapa XeVoutitv, otov 'Eu.7T£Soxav;(;. ZuvaYEt oi
xat outo; etc, TOt Suo • tw Y^p ^"P1 TtiXXa irdvTa dvTiTt-
Or,otv. Oix ectti Ss to irup xai 6 ar^p xai sxacnov twv
so Etpr,u.E'vwv citcXouv, dXXot u.ixtov. Ti S' aTrXa TOtauTa
U.EV ECTTIV, OU U.EVTOI TauTa , 0T0V Et Tt TW TTUpt 6"uiOlOV,
TrupOEiSec;, ou Trup, xat to tw etept- ctepoetSec; - 6u,otwc 8e
xaTtt twv dXXwv. Tb Se Trup scrrtv uic£p6oXr, 0Epu.o'Tr,-
to?, wcrTrEp xal xpucrraXXoc; i|<uy poV/jToc; • vi Y«p rcr^ic;
S6 xal r) Jeotc; uTtsp^oXat tivec; eictiv, r] u.ev ij/uy pdrriTOc ,
r, Se 0Epu,OTT,TOC. Et ouv 6 xpLOTaXXdc ecrTi Trr,;tc; &Ypou
ij/uypou, xat to Trup ECTTat ?e'ctic. ijrjpou OEpuou. Atb xat
ouoiv out' ex xpucrTaXXou Y'YVETal °"T' '" Trupd;.
(7) "Ovtwv Se TETTapoiv Ttiiv aTcXtov crtou.aTO)v, IxaTe-
40 pov toTv SuoTv ixare'pou twv tottojv eotiv • Trup u.ev yocp
xat dr,p tou irpbcj tov Spov c&Epouevou, fr\ oe xat SSwp
TiDu Trpb; to U.SCSOV. Kat dxpa tiEv xat EtXixpivEcrcaTa Tcup
xat ytj, uE'cra Se xal uEutYueva uaXXov uSwp xai drip.
Kai IxdrEpa £xaTE'poic, EvavTta- 7rupi jxev ^otp evavTtov
45 uSoip, a£pt Ss vtJ' TauTa ^otp ex twv ivavTtwv TraOr,-
u,dro)v o"uv£'crTr,x£v. (s) Ou fx-Jiv dXX' aTcXtoc; ye tet-
xapa ovTa Ivb; IxacrTdv ectti, fr\ usv c;r,pou u.aXXov
r, ij/uypou, GSwp os ij/uypou uaXXov ?, &YP0U» dr,p S' uYpou
[iaXXov rj OEpptou, irup Ss Osptiou (xaXXov r\ cjripou.
(8S0,S11.^
Qtium aiitcm elemcnla sint qnattuor, et eorum quae sunt
quattuor, sexsint copulie , contraria autem simul copulari
non possint; ( calidtim enim et frigidum , et rtirsum siccum
et litiinidiiin idem esse , est impossibile; ) constat quod ele-
nientorum copula; quattuor erunt , nempe calidum etsic-
cum , calidum et liumidum , rursum frigidum et humi-
dum, frigidum et siccum. (2) Atque lurc , corpora ea quae
simplicia videntur esse, ignem inquam et aerera , aquam et
terram , secundum rationem comitari ac sequi solent Nam
ignis calidus siccusque est; aer vero, frigidus et huraidus ;
( nam aer, velut vapor est : ) aqua frigida humidaque ; terra,
frigida atque sicca. Unde fit ut diflerenlia; illae non injuria
primis corporibus distribuantur, et juxta rationem eorum
numerus constet. (3) Omnes enim et qui simplicia corpora
elementa faciunt, alii unum , alii duo, alii tria, alii quatluor
esse volunt. (4) Qui igitur tantum unum esse dicunt, deinde
densitate et raritate cetera generant, hisce duo principia
facere, rarum inquam et densum , aut calidum et frigiduni,
accidit : haec enim opificis munns obeunt ; unum autem
subjici solet, sicuti materies. (&) Qui vero continuo duo,
ut Parmenides ignem et tcrram, faciunt : quae inter li.vc
raediasunt, ceu aerera et aquam, lioruni misluras esse
astruunt. Eodemmodo et quiesse tria inquiunt, quemaiimo-
dum Plato in divisionibus : raedium siquidem , misturam
congeriemque facit. Atque eadem fere dicunt, quiduo et
qui tria faciunt : verum illi medium in duo secant, hi vero
unum faciunt medium. (6) Porro nonnulli slatim quattuor
«sse aiunt , ut Kmpedoties. Cogit autem et hic illa in duo :
nam igni cetera omnia contraponit. Ignis aulem et aer, et
unumquodque eoruni qnac dicta sunt, haudquaquam sim-
plex est, sed mistum. Quaevero sunt simplicia, taliaquidem
Mmt , non tamen eadem , ut quod igni simile est, igneum,
non ignis ; et quod aeri, aereuui , non aer eisistit. Simili
modo de ceteris quoque dicendura est. Ignis etiam, calo-
ris estexcessus : perinde ut glacies, frigoris. Nam congelatio
et fervor, excessiones quanlam sunt : illa quidera frigoris;
liic vero caloris. Igitur si glacies, humidi frigidi congelatio
sit;etignis, calidi sicci fervor erit. Quamobrera oec ex
glacie gigni quicquam , nec cx igni potest. (7) Quum aulera
siinplicia corpora sint qualtuor, e duobus utnimque utrius-
que locorum est. Ignis cnim et aer, ejus qui ad supertjciem
terminumque vergit ; terra vero et aqua, ejus qui ad mc-
dium. Atque ignis et terra extrema quidera sunt, et sinee-
riora ; aqua vero et aer, media et misla magis. Et utraque
etiam utrisque contraria sunt. Nam igni aqua, aeri vero
terra adversatur. Haec enim contrariis affectibus constant.
(8) Verum enini vero quumsiinpliciterquatluor sint, quodque
unius est : terra siquidem , sicci potius est quam frigidi;
aqua (aer?) vero, frigidi magisquam humidi; aer (aqua?),
humidi magis quam calidi ; ignis , calidi magis quam sicru
 (ssi. DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIB. II. CAP. IV.
CAP. IV.
"Eitti 81 SiwpiaTai TrpoTepov Sti toT; dirXotc, ao'iuaaiv
II; dXXr,Xtov f, Y"£<J1?» ^P101 &s xai "aTa tv-v aiaOr,aiv
cpatveTat Yivojisva ( ou Yap av r,v dXXotwaic, ■ xaTa ykp
t& Ttov airroiv itdOr, f, dXXotioaic. laTtv ) , Xexts'ov ti;
6 6 Tpditoc. ttjc. etc. dXXr,Xa ueTa£oXr;<, xai TCOTepov drtav
i% ditavTOt; Y'Yv£<T^at Suvstov r\ Ta uiv SuvaTOv t&
8' douvaTOv. (2) On usv ouv diravTa Ttstpuxev eic
dXXr,Xa uETaSdXXEtv, cpavEpdv ■ f, Y&p yeveo-k; eIc Ivav-
Tta xal 11 IvavTiiov, t& 8i aTotysTa irdvTa eyet IvavTio)-
10 atv Tcpbc, dXXr,Xa 8t& to tA; Stacpopac. IvavTtac. eTvaf
Toic, fJtlv yotp ducpoTEpat IvavTtat, oiov itupi xal GSaTt
(to jjtev Y&p $r,pbv xai flepudv, to 5' uypbv xat tyu-
ypdv ) , Toic, 8' f, iTEpa udvov, otov otjipt xai GSaTt ( to
usv ^ap uypbv xal flspudv, to Se uypbv xai ipuypdv).
16 (j) "Haxt xaOdXou jjiev cpavepbv Srt rav Ix itavTOc -fl-
veaflat TtecpuxEv, fJSr, 8s xaO' fxaatov ou yaXEitbv iSsTv
7tw? ■ SitavTa uev yap i\ ditdvTtov earat , Stotaet Se tco
OSttov xal PpaSuTEpov xai tio £aov xal yaXeTroVtEpov.
Oaa uiv vap Iyei auutjoXa Ttpbc, dXXr,Xa , TayEta tou-
jo tiov r) uETatlacic,, oaa Se uf, l/et, ppaSeta, Sta to
£aov elvat to Iv r\ t& TcoXXi uETaSdXXstv, oiov Ix rcupbc.
uev ECTat ir^ OaTEpou usTa^dXXovToc. (to uev yip yjv
OEpabv xal ejr,pdv, to Se flspabv xal Lfpov, (?jijte Sv
xpar/;05; to ^ipbv uzb tou uypou, dr,p Eatat ) , TtdXtv
» Sl e^ dspo? uSo>p, liv xpaTr,05j to flspabv CiTtb tou Jnj-
/pou ( to aev yap ^v Oepabv xat &Ypdv, to Se uj/uypbv
xat uypdv, wcte uETafidXXovTOc; tou OEpaou fiSwp so-Tat).
(4) Tbv auTov 8i Tpditov xat e£ CSaTO? •$ xat Ix Yrj?
TTup< lyet Yap datpo) itpb; ducpoj auaSoXa- to ajv ykp
So SStop uypbv xai U/uy_pdv, f, Se y^ '^uy pbv xal ?r,pdv, wcrTe
xpaTr,0e'vTO? tou &Ypou yrj loTat. Kat itdXtv Itcei to
uev itijp Srjpbv xal Oepadv, f, Ss y^ ^"XP'7 xa<1 ^pdv,
liv opflaprj to ijjuypdv, itup IffTat Ix -f?,i;. "QsTe (pavepbv
Sti xuxXw te eotoi r) yeveoii; Toi; ditXoti; ffojuaoi, xal
35 iSacTO? o&ro? 6 Tpdro; tt,? a£TaGoX5j? Sta to auaSoXa
IvuTtdpyEiv toT? IjJE^r,;. (5) 'Ex itupb; Se uSojp xai I;
depoc Y^v **' TtdXtv e; CSaTO? xat yr\i de'pa xat Trup
IvSeyETat uev Y£vlaflat , yaXEittitEpov Ss Std to itXEtd-
voiv elvat Tr,v ueTaSoXr^v dvaYxr, YaP> ei eVrat l|
10 SSaTO? Ttup, <pOapr,vai xai to ']/uypbv xai to uYpdv, xai
TtdXiv et ex •fqs dr^p, cpOaprjvat xai to ij/uypbv xai to
!;T|pdv. 'OaauTO); Se xai ei Ix irupbt; xal de'poi; uSojp
xai ytj, dwdYxr, du3>oT£pa ueTatjdXXetv. (g) Autr, ulv
ouv y_povtojTs'pa r, vtvEaK; ■ Idv S' IxaTEpou tpOaprj Od-
«b Tepov, fdoiv uev, oux £?<; dXXr|Xa Si f, uEtaSaan; ,
dXX' Ix Ttupbt; ulv xai ilSaTot; laTat fr\ xai dr,p, IS;
depot; Ss xai yr^ rcup xai uSwp. "Otav uev ^ap tou
uSaToc, cpOaprj to '}uypbv tou Se Ttupbt; to l;r,pdv, df,p
Earai ( XetitETat ^ip tou uev to OEpabv tou Se to UYpdv ),
60 Srav 8e tou ulv irupbc; to OEpubv tou S' CoaTOt; to uYpdv,
Y»i Sta to XetitEaOai tou aiv to !;r,pbv tou Se to J/uypdv.
(7) liaauTOK; 3! xai i\ depot; xai -(ffi itup xai CSoip •
457
Qnum autem prius sit doiinitnni , simplicia corpora mu-
tuam subire generationem , et ca insuper gigni ad sensum
videantur, ( nam alioqui non esset altcratio ; quippe quum
ea inrerum tangibilium affectibtissitasit :) quisnain mutua;
generationis sit modus, et utrum quodvis ex quovis gigni
possit, an aliqua, etaliqua non, diccndum videlur. (2) Quod
igitur uuiversa inse inviccm transmutari natura sua possint,
palam est. Nam generatio in contrarium , et e contrario fit.
Omnia autemelementa inter se contrarietatem cx co liabent,
quod dilTerentite ipsae contraria: stint. Nam aliis, ceu igni
etaquse, ambae sunt contrariae ; (ille enim calidus siccu.sque
est, bacc vero humida et frigida : ) alils vero, ut aeri et aquae,
altera solum : nam ille quidem humidus calidusque est ,
haxvero frigida et humida. (3) Quare in universum quidem
patet, qnodvis e quovis gigni natura sua posse. Jam vero
quopacto ex omnihus omnia fiant, singulatim percipcre
haudquaquam est difficile. Fient enim, sed diffcrent; nam
celerius et tardius, item facilius difficiliusque alia aliis trans-
mutationem subeunt. Quae enim symbolum inter se ha-
bent, horum celeris est migratio; quae vcro non liabent,
tarda : quod facilius est unum quam multa mutan. Verbi
causa : exigni fict aer, altero mutationem subeunte; (nam
illc quidem calidus siccusque est ; hic vero calidus et liumi-
dus : quare si sicciUs vincatur ab humiditate, orietur aer; )
rursum ex aere aqua fict, si calorem frigus evincat : siquidem
aer humidus calidusque est , aqua vero frigida ct liumida :
quare mutato calore, fiet aqua. (4) Eodem modo ex aqua
quoque fiet terra , et ex terra ignis. Nam utraque ad utra-
que, symbola babent. Aqua enim, humida frigidaque est;
terra vero, frigida et sicca : quare si humiditas vincatur,
emerget terra. Et rursum quum ignis calidus sit et siccns ,
terra vero frigtda ct sicca, si frigiditas intcreat, ignis e terra
fict. Quarepatet, circularemgenerationemsimplicibtiscora-
petcre corporibus. Atque hic mutationis inndiis promptissi-
mus cst , proptcrea quod quap deinceps sunt , symbolum ha-
bent. (5) Aqua autem ex igni , ct terra cx aere, et rursum
ex aqua ignis, et aer ex tcrra gigni quidem possunt, seddilfi-
r.ilius, quod plurium mutatio sit. Xam si ex aqua oriatur
ignis, frigiditatem et humiditatem corrumpi prins est ne-
cesse ; et rursum frigiditatem et siccitatem , si ex terra fiat
aer. Eodem modo et si ex igni et aere , aqua et terra fiant ,
utrasque mutari qualitates est neccsse. (6) Haec igitur ge-
neralio tardior est. Sin vero utriusque altera qualitatum in-
tereat, horum migratio facilius quidem, sed non in scse
mutuo, liet : sed ex igni quidem et aqua , terra et acr; ex
aere vero et terra , ignis et aqua ortum subibunt. Quum enim
aquae frigiditas fuerit corrupta , et ignis siccilas, fiet aer;
nam hujusquidemcaliditas, illins vero similiter humiditas
relinquitur:) at quumcalorignis, et aquae humiditasinterie-
rint, terra : proptcrea quod bujus frigiditas, et illius siccitas,
rcmancut. (7) Eodcui modo ex aere terraque, ignis et aqua.
 458 IIEPI TENEIEQZ KAI *0OPAZ B,
Jrav (ju£v ^ip tou d£po; aOaprj to OEpjjtbv tvj; ok -fr^ to
£r,pdv, uSoip eVrai (XEtTceTai yip tou [jtsv to uypbv tt;;
8e to ujiuypdv) , Srav 3s tou ulv dipo; to &Ypbv tv;; 51
Y?,$ TO J/uypOV, TCUp Sli TO XstTCSjOal TOU [JtSV TO OepUOV
& t?;; 31 to ;r,pdv, drcsp r)v rcupo;. (s) 'OuoXoYouus'vr|
oe xat Trj aiaOrjaet r, tou rcupb; YE'v£<Tl; ■ aaXiaTa usv
^ip rcup r) :pXd;, outt, 3' eoti xarcvb; xatdutsvo;, 6 8s
xairvb; e; dspo; xai ^r^. (o) 'Ev Si toT; £:pE;rj; oux
EvosysTat cp0aps'vTO; e'v IxaTspt.i Oar£'pou tmv aTOtystojv
lu yEVEcOai jjtsTdtSaatv ei; ouoiv tojv aoiuaTOJV cti to Xei-
rceaOat Iv dutpoTv r\ Tauri r, Tavavria • £; ouSsTEptov
oi EvyoipET viYvE^Oai awua, otov e! tou usv -upb; tsQa-
psir) to Srjpdv, tou 8' ds'po; to uypdv XaTCSTat fctp Iv
du:poTv to OEpptdv • eiv 8' scj ExaTs'pou to OEpudv, Xei-
16 TtETat TavavTta, ?r,pbv xat iiYpdv. 'Ouoioj; 5e xat ev
toi; dXXot;- Iv dzaot ^ip toi; ItpEcjr;; evuirdpysi to usv
Taurb to 8' IvavTiov. (io) "iiaO' #ua SrjXov Sti Ti ulv
e; ivb; et; 2v u.STa6aivovTa Ivb; ^OapevTO; vivETat, Ta
3' Ik SuoTv ei; £v 7rXEtdvtov. "Oti uev ouv Srcavra ix
2u TcavTo; vivETat, xat Tiva Tpdrcov £t; dXXrjXa u.£Td6aci;
viYVErat, eipiyrou.
CAP. V.
Ou u.r,v dXX' ETt xat ojoe 6£topr|0-oju.Ev TCEpt auTtov.
Ei y^P ^T' twv ^utrixiov coJu.aTiov iiXr) , tSarcsp xat
SoxeI Eviot;, uoojp xat dr)p xat Ti TOtauTa, dvaYxr,
26 tjtoi £v r, Suo Eivat Tau-a rj TcX£t'to. *Ev u.ev Srj Ttdvra
ouv_ oidvTE, olov a£'pa TcdvTa rj uoojp v) rcup ?| y^v, ei-
TCEp r/ (jLeTaSoXi1) ei; TavavTia. Et ^ap ilri dr^p, ei uev
uTcouEvet , dXXoiojot; EtrTat dXX' ou ^"£11;. "Aijia
8' ouS' outio Soxfi , toOTE uStop Eivat dijta xat a£'pa
3o •/} dXX' Stiouv. (2) 'Eo-Tat Sij ti; IvavTtojct; xat 8ta-
tpopi r,i e;£i ti OaTEpov ptdptov to rcup , otov OEpuoTr^Ta.
'AXXi p.r,v oux EUTat to yt rcup dr,p Oepjjtd? ■ dXXoitoai;
te yip to toioutov, xat ou ^aivETat. °Aua Se TcdXtv et
Earat e'x Tcupb; dr,p, tou OEpuou e!; Touvavriov ptETa-
35 6dXXovTo; eoTat. 'YTcdp$Ei dpa tw a£'pt touto, xai
eVrai 8 dr\p ituypdv Tt. "floTe douvaTOv to rciip ds'pa
Oepubv Etvat " dtjta ^ip to outo 6£p,ubv xat i{/uv_pbv
eiTat. "AXXo ti dp' du^oTepa to aurb EaTat , xai dXXrj
Tt; uXr) xotvr|. (3) 'O 8' auTo; Xo'yo; rcepi dicdvTtov,
4o Sti oux eotiv £v toutojv t\ 06 ^i TcdvTa. Ou jxr,v
ouS' dXXo ti y^ rcapi TauTa, olov u.e'oov ti a£'po; xai
liSaTo; r) aepo; xal Tcupd; , dspo; ptev irayuTEpov xat
Tcupo;, Toiv Se XeirTOTEpov • Eorat yap dr,p xai Tcup exeTvo
[xet evavTiOTr^To; • dXXi 0-Te'pr^ai; to 4'repov twv evav-
45 Tttov • ojffT oux evSe/ETat uovouaOat IxeTvo ouSe'tcote ,
ojarcep tpaat Ttve; to drcEtpov xai to TCEpteyov. 'Optoito;
dpa 8nouv toutojv ?| ouSe'v. Et ouv ur,8Ev atoOrjTdv y^
rcpoTEpov toutojv, TauTa otv eit] TcdvTa. 'AvaYxr] toivuv
r) dei u.Evovra xai du.ETa6Xr|Ta e'i; dXXrjXa , r) u.ETa6dX-
611 XovTa , xai r) SiravTa , r) Ta (jtiv Ti S' ou , toarcEp £v tm
'i'tu.ato) nXaroiv lypixtyw. U) "Ort ptEv Toivuv ptETa-
CdXXftv dvaYxr, £i; dXXr,Xa , SE'S£txTai rcpdrEpov • Srt
Nam quum aeris calor ct tcrrae siccilas intcritum subierint,
fiet aqua : quandoquidem illius liumitlitas, hujus frigiditas
relinquitur. Quum vero aeris quidein liumiditas , terrae vero
frigiditas, ignis : quia illius caliditas remanet, liujus sicci-
tas; quw nimirum igni competunt. (S) l"nem aulem gigni
etiatn sensus ipsc approbat. Maxime enim flamma, ijjnis est ;
ha?c aiitem, est fuimis ardens; fumus vero, e* aere atque
terra fit. (9) 1'orro in liisce quae siint deinceps, si in utro-
que qualitas altera corrupta sit, liaudquaqiiam elemenlo-
rum migratio in ullum corpns (ieri potest, eo quod in iitris-
qucaut eadem autcontraria rclinquantur, e\ quibus nulliiin
profecto corpus oriri potest : ut si skcitas i^nis, et aeris liu-
miditas sit corrupla, calor in utristpie remanet; si veroab
utroque calor abierit, conlraria, siccum , inqiiam, et liu-
niidiini relinquuntur. Similiter anteni et iu ceterU. Nain in
omnibusqux sunt ejusmodi, qualilatum altera eadem, al-
tera conlrana inest. (10) Unde siniul jierspicuuin evadit,
qua: ex uno in unum mutantur, uno corrupto ; qua: ex duo-
bus in unum , corruplis pluribus gigni. Quod igitur ex omni-
bus omnia gignantur,etquonam pacto in sesc vicissim com
migrent, dictmn est.
Attamen litc quoque adlinc de eis contemplemur. Si
enim naturalium corponim materies sit, siculi nonnullis
quoque placet, aqua et acr ct id genus alia : aut uimm,
aut duo, aut plura esse ha'c necesse est. Itaque ut unuin,
scilicet aer, vel aqua, vel ignis, vel terra, onmia sit, fieri
iiequil; si transmutatio in contraria sit. Nam si aer sit ,
si remanet, alteratio erit, et non generatio. Insupernrc
ita videtur, ut simul aqua, ct ignis, aut quodvis aliud sit.
(2) Essct enim adversantia quxdam, differenliaque : ru-
jus partem alteram, ceu calorem, ignis haberet. At vero nec
ignis aer calidus erit. Nain quod est ejusmodi, alteralin
est , et non generatio. Ad ba?c , si ex igni aer oriatur, calore
in contrarium mutato fiet. Hoc ergo inerit aeri, eritque
acr frigidum quid. Quare fieri non potest ut ignis aer caliilus
sit. Siinul enim idem calidum esset , atqtie frigidum. Erit
ergo aliud quid prauter utrurnque idem , et alia quaedam
communis matcries. (3) Eadcm aulcin et dc omnibus ratio
est , non esse iuquam intcr huv iinuin ex quo universa sint.
Sed neque aliud quippiain proeler ha?c, velnti m. <liniu
qnoddam aeris et aquae , aut acris et ignis , aere quidem et
igni crassius, scd ceteris sublilius. Nain illud, aer et uuiis,
cum contrarietate esset. Sed c contrariis alterum , privalio
est. Quare fieri non potestut illud unquam perse sit, quem-
admodum quidam aiunt infiuitura, et id quod compre-
hendit atque continet. Similiter ergo borura quodvis, aut
certe nullum. Si igittirnulluin sensibileliiscepriussit, haec
profecto erunt prima. Aut igitur ca scraper manere, ct in
sesevicissimtransmutari nonposse, autposse, et aut oninia
aut aliqua , ct aliqua non , queraadmodum in Tima-o Plato
prodidit, est nccesse. (4) Quod igitur necessc sit ea invi-
ccin in sc mutari, dcmonstratum cst prius. Quod vero nou
 (335,333.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIR. II. CAP. V.
8' ou/ 6uotw; Ta/Ew; dXXo i\ dXXou, Etpr)Tat TrpoTspov
6*:i toi usv s/ovTa auufioXov OotTrov Y'«tai e£ aXXr,-
Xwv, Ta 3' oux E/ovTa |3pa5uT£pov. Ei usv toivuv r) £vav-
TtoTr,; uta eVci xa6' r]v uSTaSdXXouatv, avayxri Suo
t. Etvaf r) y«p &Xr| to ue'oov dva(aOr,To; ouaa xai d/ti-
ptaTo;. Etcei 81 TtXsto) SpaTat bVca, Suo Sv eTev at
sXa/tOTat. Auo S' ovtoiv ou/ oiovte Tp(a eTvat , aXXi
Tsaaapa, oio-TTEp tpatvsTaf Toaaurat yap al au^uvtat-
£; yip ouawv tci; Suo aouvaTOv Y£v£aOat Stot to svavTta;
10 eivat dXXrjXai;. (bj IlEpi usv ouv toutwv Etpr,Tai Tcpd-
TEpov • grt 8' ETCEiSr) UETagdXXouatv si; dXXr.Xa , aou-
vaTOv «p/r'v Ttva sTvat auTtov r\ sVt tw dxpw rj ue'ao),
ex twvSe SriXov. 'Erci uev ouv toi; axpot; oux saTat,
6ri rrup saTat rj -pi TtoivTa • xat b outo; Xdyo; tw tpdvat
ir. ex icupb; r, Yrj; Eivai TtavTa- 4ri 8' ouSs usaov, <oaTcsp
ooxct Ttatv ar)p usv xal £t; Ttup usTa&tXXstv xat si;
uSwp, uSwp Se xai ei; ae'pa xal ei; yyp' t4 S' sa/aTa
ouxeti si; dfXXriXa • (e) Ssi usv yip aTr>at xai ur) el;
arstpov touto ?s'vat sV EuOeta; lip' ixetTEpa • drcstpot
2» yip ai EvaVTtd-rriTEc; sVt tou Ivb; saovTat. 1'r; ty o> T,
uotop *Y o) Y, ar,p lcp' w A, Ttup e'-^' w II. Ei orj Tb A
uETa6aX).Et £t; to II xai V, EvavTtoTr); eaTat twv AII .
"EaTto TauTa XEuxoTr); xat usXavta. llaXtv si ei; to V
to A, eaTat aXXv) • ou yap TauTO to Y xat II. "EaTO)
Jb oe ^rjpdTr,; xa\ uYpoTr];, to fxlv S ;r,pdTr;;, to 8= Y
uYpdTT);. Ouxouvei usv uevsito Xsuxdv, uTcap^si TouSwp
u^pbv xat Xeuxov, e{ 8i uri , us'Xav laTat to u5o)p • ei;
TavavTta yap r^ UETagoXrJ. 'AvotYxri apa r, Xsuxbv •?, us'-
Xav Eivat to uoup. "EaTto 8i) to Tcptorov. 'Ouoi'o>; to(-
10 vuv xat tco II to S uTcotpcUi f, ;r,pdcr,;. "EaTat apa xat
tw II Ttj) Tcupt uETaSoXi) e!; to uio)p • E'vaVTt'a ^ap
uTca'p/£t • to uev Yoep rcup to TcpwTov u£'Xav rjv, ETcstTa
8e ;r,pdv, to 8' uotop uYpdv, ETcma oi Xeuxov. (7) <I>a-
vspbv 8ri eTrt Tcaatv £; aXXrjXojv sotoi r) uSTaSoXr^, xat
3i> ETCt ye TOUTO)V, Sti xat sv Tto T TrJ yy UTca'p;Et T0( Xot-
za, xat Suo auuCoXa to us'Xav xat to uYpdv • TauTa yap
ou auvSeouaaTat Ttto;. "Oti 8' si; arcEtpov ou/ oTovt' ie-
vat, 8rc£p usXXr^aavTE; Sei^siv Itci touto suTcpoaOsv rjX-
Oousv, SrjXov ix tojvoe. (s) Ei y«P TcaXtv to Ttup ,
.'i if1 <•) II, si; otXXo u.ETa6xXEi xat ur) dvxxauj-Et, oTov
st; to W, EvavTtdrr,; Tt; Tto rcupi xat tw W aXXr) urcdp-
;ei twv E!pT)usvo)v • ouSevi Yap to auTO uTcdxstTat Ttov
1'YAIl to lf. "EaTo) Sr) tw uev II to K, tw oe W to
<l>. Tb 8r, K Tcaatv &Tcdp;st toi; FYAII- uSTaSdXXouat
H Y»p Ei; dXXr,Xa. AXXa ^ap touto uiv eoto) utjtco) Se-
oeiyuevov dXX' sxsTvo SrjXov, Sn si TcdXtv to W Et;
dXXo, aXlr, IvavTidTr); xai tw W uTcdp;6t xai tw nupi
Tt.) II. OuOlO); 8' Ot£l USTOt tou TcpoaTtOsuE^vou svavTid-
Tr,; ti; uTcdp;Et toi; EurcpoaOEv, waT ei aTCEtpa , xai
m EvavTiOTTjTE; aTCEtpot tw Ivi uTcdpc)ouaiv. Ei oe touto,
oux eaTat oute bptaaaOat ouSev outs YEvs'aOat- SsrjaEi
^dp, Et otXXo laTat i\ dXXou, ToaauTa; Sie;eXOeTv Evav-
TtOTT.Ta;, xai eti tcXeiou;, wct' e!; svta uev ouoe'tcot'
EaTat usTaCoXr-, olov st aTCEipa TOt UETa;u- aviyxq
459
ifique ccleriter aliutl c\ alio rkscatur; quod quic commu-
nem nactasuntqtialitatem.ccleriusexsese mutuooriaiitur;
qu.x vero non sunt nacta , tardius , dictum jam est. Ergo si
unasit adversanlia per quam mulationem subeant, duo
sint necesseest. Nam insensibilis inseparabilisque materies,
meditun est. Porro quum plura esse videantur, dua; ad mi-
nimum contrarietates enint. Sed qnum dna) sint, essetria
non possunt , sed qualtnor, ut patet. Tot enim sunt conju-
gationes. Nam quuin sint sex , duao ex eis (ieri non possunt,
propterea quod inter sese contrariae sunt. (5) Sed de liiscc
diximus prius. Quum antem miituo in se transmutentur,
(ieri non posse ut principiiim quoddam sit eoium, vel in
extremo vel in medio , ex liisce |>alam fiet. ln extrcmis igitur
nonerit principium, quia ignis aut terra essent omnia.
Idemque sermo est, atquc si ex igni aut terra constare
oiniiia dicamus. Prxterea neque medium principium erit :
sicuti quidain aerem quidemet in ignem et inaqiiam, aqiiam
vero et in aerem ct in terram , ultima aiitem non aniplins
in sese vicissim transmutaii putant. (G) Nam stet hoc, nec
in infinitum rccta utraque ex parte abeat , oportet. In 11110
enim, contrarietales essent inlinilx. Sit f terra.u Ivmplia
scu aqua, a aer, tc ignis. Ilaqiic si a in tc et u mutetur, una
eril contrarietas , nempe ipsoruman; sint liajc, albor ct
nigror. Rursum si in ueti mtitetiir, ent altera : 11011 eniiu
u et ti idein sunt. Sint autcm siccitascl liiuniditas, ? quidein
siccitas, u vero liuraiditas. Igitur si albor maneat , liumida
etalba erit aqua : sin minus, nigra; quandoqiiidem in con-
traria mutatio est. Aquam igituraut albam esse,aut nigrain,
necesseest. Sitprimum. Pari ergo ratione 5 inerit ipsi rt.
Transmutabitur igitur et ipse ignis n in aquam : contraria
enim sunt. Nam ignis primo niger erat , et deinde siccns :
aqua vcro buinida, et postea alba. (7) Liquet itaque, omnia
in sese vicissim transmutari : atque etiam in liisce, ipsi
terrae y reliqua conipclere, et duo symbola, nigrorem, in-
quam, et liumidilatem , li.xc eniin necdiim copulata fuere.
Sed quod tieri nequeal in in linit 11111 abilio (qnoil quidctn qiiiim
esseinus demonstraturi , in lioc ante incidinius ), ex bisce
emerget. (8) Si enim rursiiui7i, idest ignis, inaliud, ceuin
>!/, transmutetur, nec rcgressio (iat, adversanlia qu.xdam ab
liisccqiiasdixinius alia, igni tc el '{/ incrit. Nam ty niilli ipso-
rum Yuarc esse idem supponitur. Sit itaque x ipsi n, et^
ipsi 4>- KitaqueomnibiiSYuaTcinerit. Nameain sese mutuo
transniutari solent. Sed lioc qnidem nondtim sit ostensum.
lllud tameii in aperto est, quodsi >jMn aliud riirsum trans-
inutetur, alia in i{/ et in igni tc contrarietas inerit. Atque ita
semper primiscum sequentibus aliqua inerit adversantia.
Quare si infinita sint, infinita; quoque eruntin uno contra-
rietales. Quodsi boc sit, nec finiri quicquam, nec oriri pote-
rit. Nam si aliud ex alio fiel, tot et adbuc plures transire
contrarielates oportebit. Quare in nonnulla transiniitatio
fict nunqiiam, videlicet si intermedia infinitasint. Quo pro-
fecto ncccssario accidet , si inlinila sint clemenla. Prajterca
 4G0 ni'Pl rENEZEOZ KAl *©01»A2 B, c
S', sTitEp aTtstpa t4 OTOt/ETa ■ eti 3' ouo' e; dspoc, Etc
Tcup, e! aiTEtpot at EvavTioTT|TE?. (9) TivETai Ss xaT
TtoivTa ?v • dvayiiy) ^4p itdaa; UTcdpvEiv toT; uiv xaTO)
tou II t4; twv dvwOsv, Toutot; oe t4; twv xaTwOEv,
6 wote 7rdvTa sv sVrat.
CAP. VI.
Bauu.dciEts 8' dv Tt; Toiv Xeyovtojv tcXsiw £vb; t4
OTOiytTa Ttov owu.aTo>v wote u,r| u.£Ta€dXX£tv s?t; dXXr,Xa,
xaOdrrEp 'Eu.tceSoxX9;c cpr,at, tcw; EvSs'yETat Xe'yeiv au-
toT; sTvai auu.6Xr,T4 t4 OTOysTa. KatTot Xe'yei outw
TaOra ■vapTod Te jtdvta.
10 El uiv o3v xaTot to itoodv , dvdyxr) TauTO ti sTvat urcdp-
yov jtTtatrt toi; ouu.6Xt,toT; 10 u.£TpouvTat, olov e! l£
uSaTO; xotuXrjt; eiev depo; Ss'xa- to auTO ti r,v dpa
ducpw, e! piETpETTat tto auTtji. Et 81 u.T| outw xot4
to Tcoabv ouu.6Xr,Ta w; itoabv ix tcooou , dXX' Soov 8u-
16 vaTat , oTov et xotuXrj GoaTO? taov SuvaTat i|/u/£tv xat
Ss'xa ds^poc, xat outw; xaTa to itoabv oxiy 75 Ttoobv auu.-
6Xr,Ta, dXX' fj SuvavTai ti. (2) ETt) S' av xat ur, tw
tou tcooou u.£Tpo) truu.6dXX£oOat t4; SuvduEt;, dXX4
xot' dvaXoYtav, oTov w; toSe Xsuxbv tooe Ospudv. Tb
90 8' 0)? T()Se OT)[ia(v£l EV [J.SV TtOltii to Suotov , Iv Ss tcoow
to taov. Atotcov Stj toatvETat , Et t4 irwu.STa djxEtd-
€Xr,Ta ovTa jjtr, dvaXoyta auu.6Xr,Ta eotiv , dXX4 uiTpw
twv SuvdjjtEWV xaT tw Etvai toov 0£pu.bv /) Su.oiov Ttupb;
tooovST xal aEpoc. TtoXXaTcXdotov to y4p auTO itXstov
K tw bjJtoyEVEt; Etvat toioutov £;st tov Xdyov. (3) 'AXX4
u.T|V ouS' au;r,oti; 4v eit) xaV 'EjxTtsSoxXEa, dXX' r)
xa^4 TcpdoOsotv TtupT f4p au;Et to rcup-
Aujet Se ^Ouv uiv o^etedov yevoc, a!Oo'pa 8' alOrip.
TauTa Ss TcpoOTtOETaf SoxeT S' ouy_ oGto); au;£oOat t4
SO au;avdu.£va. (4) IIoXu Ss yaXfTtwTspov ditoSouvat
itEpl y^e^ew; tt)? xaTa cpuoiv. T4 ^4p Ytvdu.sva tpuost
rcdvTa Y'Yv£Tal ^ aEl W°T *} ^1? £7r'1 T0 ^oXu, t4 Se rcap4
to aEi xat w; ItcT to ttoXu 4tco TauTOuaTOU xat aitb
tuytjcj. Tt ouv to atTtov tou s^ dvOpo')TCOu dvOpwrcov
3b r, dst r, w; etcI to ttoXu, xat lx tou itupou Ttupbv dXXa
u.^) EXatav ; r) xaT e4v d)5T ouvteOti ostouv ; ou ^4p otco);
etu/e ouveXOovtwv ouSev Y'VvETai, xaOaTCEp exEivd;
tor^otv , dXX4 Xo'yw Ttvi. (5) Tt ouv toutwv oitiov; ou
^4p Stj itup ye ^l VT1. 'AXX4 ptV ouo' t) tptXta xat to
•0 veTxoc/ ouYxptosw; ^ap fidvov , to Ss StaxptoEO)? atTtov.
Touto 8' IotTv f, ouota rj £xdoTOu , dXX' 06 jjidvov
[1141? TE Otd)./.^;i; TE U.IYEVTWV,
woTcsp £X£tvdq3j>r,(iiv. Tu/r, S' eVi toutwv ovou.d^£Tat,
dXX' ou Xoyoc/ EOTt ^4p u-tjrO^vat w; I/tuv^ev. (e) Twv
46 8t) «vuoei ovto)V atTtov to outw; e^eiv, xal f, ixdoTOu
tpuot; autT) , TcspT T)? ouSsv dpa Xsyei. OuSev dpa Tcspt
csuoewc, Xeyei. 'AXX4 (Jtrjv xat to eu touto xal aYaOdv
6Sst))v u-T^tv u.dvovETcatvE~. KatTotTa YEOTOiyETa Sta-
xpivEt 06 to veTxo;, dXX' f, cpiXia t4 tptjost Ttpdtspa tou
(»•!•'
neqne ex aere in ignem transmutatio fiet, si infmiUe sint
conlrarictates. (iii Fient eliam omnia, untim. Nani omnes
superioram contrarietates , liisce inesse quae infra - sunl
collocata, et contra, necesse est. Quare omnia unum
erunt.
Mirabitur porro aliquls, eos qui elementa corporum uno
plura esse dicunt, ita ut in sc non transniutentur, sictiti
Cmpedocles inquit, quo pacto ipsi elemenla esse compara-
bilia dicere queant. Atqui ille ad hunc moilnm ait :
lum ni'i: sunt aequalia cuncta.
Si igitur secundum quantitatem, idem qnid omnibus
inessc comparabilibus quo mensurentur, est necesse, ut si
ex aqua; sextario uno, aeris decem fiant : ergo idem qnid
utraque sunt, si mensurantur eodem. Sin vero non l>oc pacto
secundum quantitatem , ut equantoquantum, sed quantum
possint, \cliilsiaqii»'sex!arius a-quefrigefacere atqueaeiis
decein possit : etiam sic secundiuu quantilatem , non qua-
tenus quantitas est, sed quatcnus possunt aliquid , compa-
rabilia sunt. (2) Fiet autem ut etiam non quantitatismensura
secundum potenths atque trires, sed pro|)orliope compa-
iniliir; vnlii causa : ut lioc calidtim , boc album. Sed«ut
lioc » iu qualitate quiaem simililudinem significat, in quan-
titate vcro «qualiutcm. Videtur itaque csse absurduw , si
corpora illa quiB transmirtari nequeunt , proportiore coci-
parabilia non sint, sed potentiarum mensuia, et eo qtiua
tantum ignis, apquale ve! simiie calidum sit atque aem
mtilto plus. Mciii natnque quum majus est , ex co qma
uniusest generis, hanc habebit rationem. (3) At vero nequo
accretio fuerlt secundum Empedodem , prspterquant qtub
additione lit. Nain igni ignem augeri censet. Inquit cni.n :
Augct terra quidem proprium genus , xtheraque xther.
Hux autem adjiriuntur apponunturque. At ea qux in-
crcmenta suscipiunt , non ad hunc modum augeri videntur.
(4) Longe antem difticilius fuerit cidem, de generatione
qune natura sit, rationem assignas.se. Nam omnia quae natura
gignuntur, aut sempcr sic aut plerumque liunt : qux vero
non semper aut plrrumque fiunt, a casu et fortuna lieri as-
solrnt. Quaenam igittir rausa cst, ut cx hoiiriiir homo, aut
sempcr aut plerumqtie , et e tritico triticum , sed non olita,
orialur? aut si ita componatur, os? non onim iitcumque,
quemadmodum inquit ille, sed ralione quadam coeunli-
bus (it aliquid. (5) Qurrnam igitur horum causa est? non
enim ignisvel terra causaexsistit. At vero neque concordia
autdiscordia : etenim haec segregationis, illa verocongre-
gationis solum causaest. Hoc aulemest cujusque essentia,
sed non
Mistio mixtorumque prius divulsio solum ,
quemadmodum inquit ille. In hisce namque fortuna do-
niinaii solet, non ratio. Fieri enim potest ut aliqua utron-
tingit ac leinere misceantur. (6) llaque sic sese babere,
eorum qtiac natura constant, causa exsistit. Atqiiccujtisque
natura hcec est, de qua nihil meminit. Nihil ergo de natiira
dicit. At vero hoc ipsum bonum exsistit : atque ille solam
mistionem collaudat. Alqui discordia liaudquaqiiam serer-
nit, sed concordia, elcmcnta ipsa, quae natura deo priora
 (333,334 .) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIR. II. CAP. VII.
Oeou' Oeoi Ss xctt TauTa. (7) *Eti 8e rrepi xtvrjoEio; otTrXcoi;
XeyEf ou Y"? ^xavov eiireTv Sioti r, iptXta xat to vsTxo;
xtveT, ei u.T| tout' r^v cptXta Etvat to xtvr,aEt TotaSi, veixsi
oe to TotaSt. *E8ei ouv r\ SptaaaOai r\ uTcoOe'aOatri arco-
t> 8eT;at, r, ctxpiSfo; ?, u.aXaxto;, r) au.io; y* tio;. (s) *Eti
0' ETtet cpaivETat xat 8t'a xai Tcapot epuatv xtvouu.Eva t&
atou.aTa, xat xotci cpuatv , oTov to Ttup avto uiv ou Sfa,
zj;w 8s 8t'a , Ttji Se 81'a to xaTa cpuatv IvavTfov. *Eoti
21 to 8tV eartv apa xai to xaTa cpuatv xtveToOat. Tau-
fo ttjv ouv rj cptXfa xtvei , r) ou- TOuvavTtov -yap ttjv vrjv
avoi xai Staxpiaei eoixev xai [xaXXov to veixo; atTtov
Tvj; xaTa cpuatv xivrjaeio; r\ rj cptXfa. "Qote xai SXto;
Tcapa epuatv T| cptXia av Etr) tiaXXov. 'AirXio; 81 ei urj
rj cptXia r| to veixo; xtvoT, auTtov twv atoixaToiv ouSEufa
15 xfvr,a{; Iotiv ouSs uovrj. 'AXX' oitotcov. (b) *Eti Si xai
cpaivETat xtvouu.eva- Sisxptve usv yap to veTxo; , tjvIyOtj
8' avo> 6 at(lr,p oi/ utco tou vsfxou;, aXX' 6ts (ae'v epr,0"tv
tooTCEp oirrb tu/t,;-
Ourto Yap eruvtxupae Ottov tote , noUaxt 8' dXXto;'
au 6te oe cpr)0"t TcecpuxEvat to Tcup avto cpepeaOat, 6 2' alOr'p,
epjiof,
Ltaxsojai xaTa /9ova Sueto fyi?ai;.
"Atxa 8s xai tov xdauov 6u.ofo>; l/etv cprjcrlv Iref Te tou
veixou; vuv xai Tcpdrepov Irti ttj; cpiXia;. (10) Ti ouv
2.-. Icrrt to xtvouv irpwTov xalatriov ttj; xtvijcrEto;; ou yip
Sr| $ cptXia xai to veTxo;, dXXa tivo; xtvVjcrEO); TauTa
atria- e! S' ectTtv, Ixeivo ap/r|. 'Atotcov Se xal el
rj "i/u/^l ^x Ttov crTot/eitov r) £v ti auTtov ai vap aX-
Xottocret; at tt,; u)<u/rj; tcw; EiovTat, cifov to u.ouaixbv
3u eTvat xaircaXtv auoucrov, r) tivr^uri r| Xr,Or| ; $r,\ov yip
Sti Et uev Tcup ^i 'i/u/r] , Ta TcaOri urcap^Ei auTrj ocra Tcupi
rj irup" eJ Se utxTOv, t4 oojtxaTtxa" toutiov S' ouSev
oo)U.aTtxdv. 'AXX4 Tcepi ulv toutiov Wpa; epyov ectTi
Osojpia;.
CAP. VII.
»5 IlEpi Sk tmv cTTOt/eitov l\ tov Ta otouaTa cruveerTr|XEv,
Seroi; [iev SoxeT ti Etvat xotvbv r, ptETaSaXXetv el; aX-
XrjXa, avavxr, Et OotTEpov toutojv, xai OaTEpov crujxSai-
vetv Scrot Se u.r) tcoiouoiv i\ ctXXriXtov vevectiv urjS' tb;
I; ixactTOu , ttXt|v w; ix. toi'/ou TcXivOou;, ototcov Tcto;
*<> eJ; exeivtov eaovTat ctapxe; xal ScttS xai Ttov aXXoiv
Stiouv. (2) E/et Se to XeycJuevov arcopiav xai toi; il
aXXr.Xtov yEvvioatv, Tl'Va Tpdicov YiyveTat e; auTtov ete-
pdv ti nap' auTa. Ae^io 8' otov Iotiv ex Tcupb; CStop
xai ix. toutou Y'YVE06at Tcup1 eoti Yap *t xotvbv to
45 uTcoxeiu.evov. (3) 'AXXa S^) xai octpc; i\ auTtov YiveTat
xal uueXd;- TauTa &7) yivt-cai tcio;; exsivot; T6 Y'P
Tot; Xeyouoiv w; 'EutceooxXt,; t(; loTat TpoTco; 5 avotYxrj
^ap ouvOeotv Elvat xaOairEps'x TtXivOoiv xai XiOtov toi/o;-
xai tb uTY.ua Si touto ex ooj^ojae^vojv ptev eoTat twv otoi-
/zitov, xaTotutxpa Se Tcap' aXXrjXa auYxeiuiviov. Outoj
■If.l
snnt : dii anteni liaec quoque snnt. (7) Preeterea rle mntu
simpliciter dicit : non enini satis est dicere cuncordiam et
discurdiam movere, nisi lixc rancordiee ratio sit, motu
inquam tali ciere, et discordim , tali. Igitur aut definivisse
aut supposuissc , aut exacte vcl molliter vel alio quolibet
modo deinonstrasse oportebat. (8) Insuper quum vi et
praeter naluram moveri corpora cernantiir, per naturam
etiam movcntur: ut ignis ad superum quidem locum non
vi, sed ad inferum vi fertur. Vi autem et natura contrana
sunt. Contingit autem vi moveri : ergo natura quoque
motu cieri contingit. Concordia igiturillo motu movet, aut
non movet. Nam terram deorsum ferri , concordia» contra-
rium est, et segregationi simili exsistit : putiusque discordia
naturalis motus causa est, quam concordia. Unde fit ut
omnino concordia [totius prxter naturam exsistat. Simplici-
ter autem, nisi concordia aut lis moveat, ipsorum corporum
nnllus motus statusve est. At boc absurdum est. (9) Ad
biec videmus corpora motu cieri : nam discordia segre-
gavil. yEtber autem in sublime subductus non a discnrdia
fuit, sed interdum illum velut a fortuna sublatum asserit :
Nam plerumque aliter, scd tum sic forte cucurrit ;
interdum ignem ut sursum feratur aptissimum esse dicit,
itemque,
Ast xther longis sub humum radicibut ibat.
Et insuper ipsum quoque mundum similitcr nunc tempore
discordia;, ut prius tempore concordia;, babere dicit.
(10) Quid igitur est movens primum, molionisque causa
exsistit? non enim discortlia et concordia, verum lnrc ali-
cujusmotus i-iiusif sunt. Quodsi sint, illa principium erit.
Porro absurdum est, animam ex elementis constare, aut
elementorum unum aliipiod esse. Quomodo enim exsistent
aninia? altcrationes, ceu musicumesse, et rursum non mu-
sicum, aut memoria, aut oblivio ? Perspicuum enim cst
qiiot!, si anima ignis sit, eadem illi quae igni, utignis est,
affectiones compctent : si vero ex elementorum mistura
constet, corporcae. At banim nulla corporca exsistit. Ve-
ruin de biscc considerare, alius ost contemplatiunis.
De ipsis autem elementis, ex quibus corpora constant,
iisquidem qui commune quid esse, aut ea inter se trans-
mutari putant; si ex liisce alterum , etiam alterum con-
tingat est nccesse: qui vero generationem mutuam non
faciunt ncc e singulissingula , sed velut e intiro laleres gigni
volunt, absurdum quid dicunt : nam qut carnes, ossa et
ceterorum quudvis ex illis erunt ? (2) Quod autem dici-
lur, dubitationem habet etiam apnd eos qui generationem
mutuam astruunt,quonam pacto ex ipsis diversum quid
ab eis oriatur. Vcrbi causa : ex ignl aqua fit, ct ex aqua
ignis. Nam siibjeclum commune quid cxsistit. (3) Sed et
caroatquc medulla ex cis fiimt. At ha;cqiiomodo? Ktenim
illis qui perinde ut Empedocles dicunt , quisnam erit ino-
dus?Nam compositionem essequomodoe lateribus atque
lapidibus fit murus, necesse est : et hajc mistura ac conge-
ries cx conservatis quidem, sed secunduoi exiguas portiones
juxta sese compositis erit elcmentis. Ad bunc itaque mo
 462 IlEPl rENESEQZ KAl <I>80PAX B, *..
or) o&p; xai twv dXXwv ExaoTov. (4) .SuuGaivEt Sr, (irj e;
orououv u,Epou; aapxo; y1?7^*1 ^? xa<l udtop, waitta
ex xr,pou Y'votT' ^v Ex "^7 touSl tou t/spou; osaTpa ,
Tcupao.1? S' e; dXXou Ttvd;- dXX' e,veSs'/STd •(■£ ££ Ixste-
;, pou ixaTEpov Y'v;oQai. Touro uiv or, toutov ftvsTai
TOV TpOTTOV £X TTj; OOlpXO; t\ 6tOUOUV au.320)- TOi; S' EXfii-
vo>; XsVouotv oux EvOE'/_ETai, dXX' 10; ex toi'//.u XiOo;
xai TcXtvOo;, ixdrspov i\ dXXou tottou xai fjis'pou;.
(s) 'Ouloiio; Si xai toT; rrotouoi jjtiav auTtov i>Xr,v E/Et
lii Ttvi etTTOptav , irw; eotsi Tt s'; du:[/OTs'po>v , otov 'iu/pou
xat Oopptou ^ Tcupo; xai fr;;. Ki yap Iotiv r. oetpc] i\
dusoTv xal (jtr.OETEpov Ixsfvtov, ur,o' au ouvOeot; oo>£o-
uivwv, Tt XstTTETat TcXr,v uXr,v Etvat to e; exeivoiv ; r\
Yap QaTspou tfOopa r, OetTEpov tcoieI r, tt,v \j\rtv. (e) Ap'
lt> ouv ETtEtor, eoti xai uaXXov xai Tjttov Ospuov xat i|u-
vpdv, Srav u.sv arcXio; >] OotTEpov EvTEAE/sta, Suvdu«.i
OaTspov EOTaf 6rav 01: cjl-J] TcavTEAto; , ctXX' d>; ijtiv Osp-
u.ov J/u/pdv, w; os '1/u/pov Ospuov 3ti to Ltiyvuu:Eva
oOEtpetv t4; u7i£po/a; dXXr.Xwv , toteouO' r, iiXrj EOTai
'ill OUTE EXElVtOV TWV EvavTltOV IxaTEpOV SVTEAE/sia CtTcXto;,
dXXec u.ETa;u- xaTa Ss to Suvdu,st jjiaXXov Eivat OEpuov
r) uj/u/pov r, TOuvavTiov, xaT& toutov tov Xdyov otrcXa-
oito; OEpuov ouvduLEi rj <J/u/_pdv, r_ TpiTtXaotto;, r. xaT'
dXXov TpdrcovTotouTOV. (7) EoTai6^i u.i/_0EvTt<)v TaXX'
jb £x tiov EvavTttov -Jj Ttov OTOt/Eitov , xai Ta OTOf/eia i;
EXEtvtov SuvduEi orto; dvTO)v, 0C1/ ouco) Ss d);-?) uXr,, dXXi
tov £tpr,u.E'vov TpoTcoV xai eotiv ouTto ulev u,T;t; , exeivio;
Sl uXr) to YtvduEvov. 'Etcei 6s xai rcdo/Ei TavavTta
xaTot tov sv TOt; TcptoTOt; Sioptoudv Ioti •_•»? to EVEp-
3u y£1't 0£pu.6v duvdu.ei '}u/p6v xal to EvEpYEia *j/u/_pov ou-
vdutEt Ospudv, tooTE £4v u.r, iodi.ri,, jAETafidXXEt £t; dX-
XrjXa. (s) 'Outott»); 3s xai eVi Ttov dXXtov EvavTttov
xai TcptoTOv outo) Ta OTOi/Eta u,ETa6dXX£i, ix Ei tou-
to)v odpxE; xai doTa xai toi TOtauTa , tou tisv OEpijiou
35 yiYvoue'vou ']/u/pou , tou os '{/u/pou 0£pu.ot3 , 6'Tav rcpo;
to ueoov EAOr/ EVTauOa y*P ouSs^TEpov, to oe ixs'oov
tcoXu xai oux dotatpETOv. 'Ouoto); 6"s xai to ;r,pov
xai uypov xai Ta TotauTa xayot (jLeoOTr.xa tcoiouoi odpxa
xai doTa xat TaXXot.
CAP. VIII.
iu "ArcavTa 61 toc utxTa odiuaTa, 6'oa TCEpi tov tou ue'-
oou towov Eoviv, £; airdvTtov ouyxEiTat twv aKXoiv. I'rj
tjLEv yotp Evurcdp/Ei Tcaot ota to exmotov Eivat ijidXtoTa
xai tcXeTotov ev tio oixEio) totoo , uSi>)p 6i Sia to SeTv
ULEV 6p(s£a0at to ouvOetov , udvov 0' Etvat Ttov d^Xtov
4b EudptoTOv to (jotop, eti os xoti Tr,v fr^ dvsu tou &Ypou
|Ar, duvaoOat ouu.u,£veiv , dXXi tout' eivat to ouve'/ov
e! y^P E;atpE0£ir| teXeio; i\ auirfi to i/Ypdv, diairirtTOt
dv. (2) Prj U.EV ouv xai udo>p dta TauTa; Ivu7rdp/Et
Ta; atTta;- artf oe xai ocup, 6'ti EvavTta eWi •rr) xai
t.i. udaTf ytJ (JL£v y«P «£pl > u5o>p Se irupi evavTiov Iotiv ,
10; Ivds/ETat ouoiav ouoia EvavTtav Eivat. (3) 'Ejtei
ouv ai YEV£o-£i; ex Ttov IvavTitov Etotv, IvuTcdp/Et Se
(334,335.)
ihim caro et ceterortim quodque fiet. (4) Accidit autem,
ut non ex qualittet carnis parte ignis et aqua gignantur, ( si-
cuti ex cera, a\ liac parte pila , ex aliqua alia pyramis fieri
potcst, ) st'il cx utraque utrumque ficri queat. Ha?c itaque
lioc iiignnntur modo e\ carne, ex quavis parte utrumqoe. At
hisce qui illo moilo tlicunt , ex quavis tilrtimque gigni non
potest, scd perinde lit 11 1 e muro lapis ct later, ex alio loco
ac parte utrtimqtie. (j) Pari modo et liisee qui ipsorum
materiam unam r.icimit, diibitalio quredaui obrepit, qualiter
ex amtiobus, calido inquam et frigido, aut igni et lerra,
quippiam erit. Piam si caro ex ambobus sit, et neutruni
illorum , nec rursus servatornm compositio , quid restat id
esse praelerquam matcriam, qiiod ex illis constat? Nani
corruptioalterius, aut alterum facit, aut matcriam. (C)Igi-
tur posti.tiam calidum ct friydum intensioncra remissio-
ncuiquc suscipiunt, quum simpliciter alterum actu fuerit,
ttinc altcrum crit potentia. Quum vero non prorsus, sed
frigidum ut calidum , et calidum ut frigidum fuerit, quod
qu.x misccntur, suas exsupcraiitias vicissim corrumpunt,
tunc ncqiic materia ncquc illorum contrariorum utniin-
que actu siniplicitcr crit, sed inlermctlium. Porro quo
potcntia magis calidum est, quam frigidum , aut contra :
boc duplo , aut triplo, aut alio id genns modo magis cali-
dum potentiaquamfrigidum exsistit. (7) Aliaitaquemixta
cx contrariis erunt , aut elementis, et elcmenla ex illii
quodammodo potcntia exsistenlibus , non tamen sic ut ma-
teria, sed dicto modo. Atque lioc quidem pacto mistio,
illu vero matcria , id quod gignitur, exsistit. Praetcrea et
ipsa contraria pati solent, quemadmodum ante prafinituni
est. Etenun actu calidum , potentia frigidum est : et actu
frigidtiin , poteutia calidum. Quare nisi ad aequalitatem
redacta sint , in se mutuo transmutantur. (8) Simili nxxlo
etiam iit ceteris contrariis. Atque primo quidem elementa
ipsa ita transmutantur : dcinde ex bisce carnes et ossa rt
e.tismodi lii.nt, qtium illa, calido quidem in frigidum et fri-
gido in calidum transeunte, ad mediocritatem venefinl:
liic ciiiin ncutrum cst ; mediocritas autem multiplcx esl,
et nequaquam indivisibilis. Similiter liumidum qocque
et siccuin et talia , carnem ossaque et cetera id genus me-
diocrilate efficiunt.
Omnia autem mixtacorpora, qua3 circa locum qui medio
universi tribuitur, collocata sunt , ex simplicibus constanl
omnibus. Nam terra quidem ideo cunctis inest, quod
iinumqiiodque maximc et ut plurimuiu in proprio terne
loco exsistit : aqua vcro, quod composita finiri opnrteat,
et illa e simplicibus sola belle terminari queat; praterei
quod et terra sine bumiditate consisterc non possit : sed
liuniidilas id sit , quotl contincndi vim ac coercendi habet.
Nam si Imniidilas a terra prorsus eximatur, ea diffiuet pro-
fecto. (2) Terra igitur et aqtia lias ob rausas insunt : item
aer et ignis , quod terrae et aqua; contraria sint. Nam aeri
terra , et aqua igni contraria est : quantum suhstantiani
substantias contrariara esse rontingit. (3) Quum igilur j:e-
nerationes e centrariis sint, et contrarioruraextremuniaJlr
 (335.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIR. II. CAP. IX
Odtepa dxpa twv evavTtoiv , dvaYXri xat QdtEpov evu-
Tcdp/stv, wut' h dTcavTt tw cuvOsto) TtdvTa toc auXa
svecrtai. (4) Maptupstv S' eoixs xai r) Tpocpr) IxaoToiv
dicavTa 11.lv f»? TpscpeTat toIc, a&ToI; i\ wvrcep sotiv,
:, aitavTa Se TtXsioat TpscpsTat. Kat yip ditrp av 5b;siev
Ivt udvo) TpecpscOat , tm uoaTt toc cpuTa , TtXeiocri Tps-
cosTaf tieutxTat y»P Tt7) 2Sau y*!' Svb xai 01 Y£o>pYOt
TcetptovTai ui;avTe; dpoeiv. 'ETtsi 0' EO-Tivr, uev Tpocprj
tt;; CXtj; , to Ss Tpe^oaevov (iuv£iXt)u.evov ttj uXr, , r)
10 u.opsr, xai tb £100;, euXoyov ffir\ to u.dvov twv aitXtov
otDuaTtov Tps'cpEoOat to itup aTtavTOjv e; aXXrjXtov yivo-
usviov , woTtsp xal oi TtpoTepoi Xsyoucuv udvov ^ap eoti
xai uaXtOTa tou eTSou; to Ttup Ota to Ttecpuxs'vat cps'ps-
oQat Ttpo; tov Spov. (5) "Exaotov oe Ttecpuxev ei; tt\v
16 sauTOu /wpav cpspEoOaf r, os uopcpr, xai to eiSo; airav-
Ttov ev toT; Spot;. "Oti uev ouv ditavTa t4 crtouaTa i\
djrdvTtov ouvetTTy]xe twv octcXwv, etpriTai.
CAP. IX.
'EtcVi 0' eWiv Evia Y£vr,Toe xai cpOaptd , xai r, ys'vecti;
TUY/fiivst ouoa ev to Ttepi to ueoov to'tcw , Xsxtsov Tcspi
20 Ttocor,? y£vs'<J£(,>? ou.oto>; Ttdcrai Te xat tive; auTrj; ai
dp/ai- Saov Y*p outto Tct xaO' fxaaTov Oetopr'oou.sv ,
orav Ttepi twv xaOdXou Xdoo)uev itptoTOv. (j) Etcrlv
ouv xai tov dptOubv taat xai tco ysvei ai auTai atTtsp
ev toT; ctioioi? te xai Ttpo')TOtc;' f\ uev y°<P scttiv ojc, oXr) ,
as. f, 0' 0)? uop^. AeT Ss xai tV TptTrjV sti Ttpoouirap-
/eiv ou Y«p ixavai itpbc; to Y£VVr,oat at Suo, xaOaiicep
ouo' sv toTc; TtpcoTOtc;. (3) 'Q( uev ouv uXr) toT; Ysvr,ToT<;
eoTtv atTtov to ouvaTov eivat xai ur, etvat. Ta ulv
Yap i\ avctYxr.c; ioTtv, oTov tc« dtSta , Ta 8' e; dvotYxric;
30 oix eotiv. Touttov Si Ta usv dSuvaTOv u^ etvat, Ta
Ss douvaTov etvat Sta to jjff) evSsyeo-Oat itapa to dvay-
xaTov dfXXtoc; e/etv. "Evta Se xai eivat xai \j.f\ eivat
SuvaToi, Sirep ebti to Ysvr,Tov xai cpOapTov tcote usv
Ycio siTt touto , Ttots S' oix EOTtv. iioT' dvdYxr, ys-
15 vsotv eivat xai cpOopav Ttepl w> Suvatbv etvat xai jjcr,
eivat. (*) Atb xai (0; uev \!>\r\ tout' Iotiv atTtov toic.
Y£vy)ToTi; , o); os tb ou svexsv f\ uop^ri xat to eiooi;- touto
0' ectTiv o \ayoi 6 tt|c ixdcrTOu ouoiac;. (:,) AeT Ss
TtpocrsTvoei xai rr,v TptTr,v , •r]v fiTtavTEi; uev dvetptoTToud'.,
♦0 Xe^/Et S' ouSei'?, dXX' oi uJv ixavr,v (or,Or,crav ahiav
eivat Ttpb; to Yl'vsctOai Tr,v twv Eioiov cpuotv , tocTTtsp
6 ev <I>aioo)vt itoxpaTr,;- xai ^ap sxeTvoc, ETttTiu.r^(7ai;
toT? dXXotc; wc ouosv sipr.xdTtv, uTCOTtOETat ott eoTt twv
ovto)V Ta usv etSr) , Ta 81 u.sOsxTtxa twv siSwv , xai
«b Stt eivat usv sxaoTov Xcyetoi xaTa to eiSo;, YtvsoOat
$i xata Tr,v uETdXr;|/tv xai cpOsipsctOai xaTa Tr,v diro-
6oXr',v , too-T' ei TauTa <xkrfif\ , Ta etor, oteTat il dvaYxr,;
atTta eTvat xat YsvectEtoc; xal cpOopac Oi S' auTrjv Tr,v
uXr,v i—'o TauTr,<; Yap etvat ttjv xfvrjjiv. (o) OuSeTe-
b > pot os XeYouat xaXw;. Et uev ^ap e'crTiv atTta Tot etor],
Sta t( oux dei ^svva ouvE/toi;, dXXi tcots uevitOTS S' ou,
ovto)V xai twv etotov dei xai twv ueOexTtxwv ; "Eti 0' e'Tc'
463
nmi insit, alterumquoque inesseest necesse. Quare in onini
compositosimpliciaomnia inerunt. (4) Sedetid cujusquerel
nutricatiocomprobare videtur. Omnia enim eisdem alun-
tur, quibus constant : omnia vero pluribus aluntur. Nam
quixcumque uno solo ali maxiine videntur, ut planlrc aqua,
pluribus alunlur : terra enim aquai admixta est. Quani-
obrcm ipsi quoque agricola; miscentes irrigarc conantur.
Quum autem alimentum ad materiam pcrtineat, quod autem
nutntionem suscipit cuin materia conjunctum, Ibrma sit
atque species , rationi consentaneum fuerit , ex oninilms
simplicibus corporibns qux inulua generatione oriiiutur,
soliun ignem nutriri , quemadmodum et priores aiunt :
quippe qui solus ac maxime forma? sit , propterea quoil
suapte natura ad terminum fertur universi. (5) In siium
autem locum quodque ferri natum est. Forma vero spe-
ciesque oinnium in ipsis consistit lerminis. Quod igitur cor-
pora oinnia ex simplicibus constent omnibus, dictum est.
Quum autem nonnulla generabilia corruptibiliaque sint ,
et generatio in eo qui circa mundi mediuin est loco sit : dc
onini generatione similiter, ct quot ct qute sint cjus princi-
pia , dicendum est. Sic enim facilius singularia conteni-
plabimur , qiiuin de universalibus prius sumpserimus.
(2) Stint igitur tot nnmero , et generc cadcm , qua> in a?ler-
nis primisqne. Nam alterum ut matcria, allerum ut forma
exsistit. Oportet autcm et tertiuin insupcr adesse. Nam duo
baudquaquam satis sunt ad generandum , sicuti nec in ipsis
primis. (3) lgitur quod esse ct non esse polest generabi-
libus causa ut materies cxsislit. Nam qua-dam necessario
siint , ut acterna : quaHlam neccssario non sunt. Quorum
illa quidem non esse, ha-c vero esse est impossibilc : eo qnod
fieri non possit ut necessarium alitersese babeat. Noiinulla
et esse possunt , et non esse, de quorum numero generabile
cxsistit, atque corruplibile. Hoc enini interdum cst, Intcr-
dum non est. Quare necesse est ut generatio atquc cor-
ruptio circa id sit , quod cssc ct non esse potcst. (i) Q110-
circa et lioc causa ut malcrics generabilibus exsistit :
at forma spcciesqne, ut cujus gratia ; liax autem est substan-
lisc cujusquc ratio. (5) Oportet autcin tertium quoquc
adesse, quod onines quidem somniant , nemo tamen dicit :
sed alii specierum naturam causam esse suflicientem ad
generandum arbitrati sunt , qucmadmodum in 1'liaulone
Socrates. Nam ubi ille cetcros increpuit, tanquam qui niliii
dixerint, eorum qune sunt qnaedam spccies essc, qua?dam
qase species participent, ct eorum quodque per speciem
csse dici , susceplione yero oriri et abjectione intcrire sup-
ponit. Quare si ba:c vcra sunt, species esse causas genera-
tionis et corruptionis nccessario putat. Alii ipsam male-
riam , nimirum a qua sit motus. (6) At neutri recte dicunt.
Nam si species causa; sunt, cur non semper gignunt con-
tincnter, scd quandoqiie et quandoqtie non, quuiusempcr
tum species tum quse eas participant , in ralionc rerum
sint? Prxterea in nonnullis aliam quandam csse causam
 464 nEPI rENESEfiS KAI *0OPA2 B,
Evttov OEtopouuEV dXXo to airiov ov uytEiav Y&p 0 laTpbe.
EUTtOlEl XOtt iTtlffTTiU.lflV 6 iTttaTrjuwv , ouott,? xai &Yt£ia?
auTr;? xai iTttaTrjuric. xal twv ueOextixwv waauTwc. Se
xai etc! tojv oTXXwv twv xaTa Suvautv TcpaTTOuivwv.
& (7) Et Ss tt,v iJXr,v tic. cpr^aEiE yEvvav 3t4 ttjv xivr)atv,
tpuatxwTEpov usv av XEyot twv outw Xeyovtwv to yip
dXXotouv xal to UETaa/r,uaTi!Jov ainojTEpdv te tou y£v-
vav , xai Iv fircaatv EtwOausv touto Xe^eiv to tcoiouv ,
iuoiwc. ev te toTc. cpua£t xai Iv toTc. drcb ts'/vt)c. , 8 av
l0 tj xtvT|Ttxov. (s) Ou uT)v dXXot xai outoi oux opOtoc, Xeyou-
atv" Tr;c. usv fip uXr,? to Ttda/Eiv esti xat to xivsTaOat,
to Se xiveTv xai tcoieiv Itspa; ouvduEoi?. ArjXov 81 xai Ini
Ttov te/vt) xai etcI Ttov tpuaEi yivop.£vttiv ou yip outo
TcotEt to u3o>p Jwov ^ auTOu, ouSs to IjuXov xXivtjv , dXX'
i& r)TE/vr|. "ilaTS xai outoi Stot touto Xe'youoiv oux doOw;,
xal oti TcapaAEtrcouat t/,v xuptwTEpav atTtav E^atpouat
Y&p TO ti T)v Etvat xai tt,v uopifTjv. (9) *Eti 81 xai
toic; SuvduEtc. diToSiSdaai toTc. aoWaat , 81' Sc. YEvvuat ,
Xtav 3pYavixtoc; , dcoatpouvTEC. ttjv xaTot to eiSoc. atTtav.
ao 'EtceiSt) Yap TtscpuxEv, wc. cpaat, to usv OEpuov Staxpt-
veiv to 8s <J<uy_pbv auvtaTavat, xat twv aXXo>v ExaoTov
to ulv tcoieTv to Se TcotoyEtv, extoutwv Xeyouii xal Sta
toutwv fiTtavTa TaXXa yiy7'0"3" xai cpOEtpEaOar o>at-
VETat Ss xat to Tcup auTO xivouuevov xat Tcaa^ov.
sj (10) "Eti Se TcapauX^aiov ttoiouoiv oiaTCEp eT ti; tw
irptovi xal IxotaTto twv SpYotvtov otcove^uoi ttjv aktav
twv YtvouEvtov avotYXT) Y«p TcptovTo; StatpETaOat xat
|e'ovto; XEatvEaOat , xai etci twv aXXo)v 6uot'o)?. "QaT*
e! 4ti uoiXtaTa tcoiei xal xiveT to Ttup, aXXi Tcioc. xiveT
30 °"X ^pio"117» °Tl /,£'pov rj t* opYava. 'Huiv Se xaOd-
Xou te TcpoTEpov £ipr,Tai Tcspi twv atTttov , xai vuv Stoi-
ptOTai TCEpi te tt]c uXt,c, xai ttj; uopyrjc..
CAP
Eti Se ^tceI r) xatot tt)v ipopav xivtisi; SsSstxTai Sti
3j atSioc, avetYxr; touto)v ovto)V xai y^veoiv Eivat auvE/toc.-
rj Yap <fopa TtotrjaEi T)|VYEv£aiv evSeXexwc. 8ii to rcpoa-
a^Etv xai dTtotYEiv to yevvt,tixo'v. "Aua Se bTr^Xov Sti
xai Ta Ttpo'T£pov xaXioc. EtprjTai , to Ttpo)TT|V toIv ueto-
€oXu)v ttjv cpopotv otXXa u-}) Triv yeveoiv eitceTv 7coXu ^otp
40 EuXoYompov to 3v toI u^) ovTt Y£VEaEtoc atTtov sivat
r) to u9) ov tw ovti tou Etvat. Tb uev ouv cp£po'uEvov
Ioti, to Se yivouevov oux EaTtv Stbxal r) cpopot TtpoTEpa
Trjc. YEVEaEO);. (2) 'EirEi 8' uTcdxEtTai xai SESEtXTat
auv£v_T,i; ouaa toT; TtpotY,u.aai xai y£v£0"H xat «pOopd,
45 epaulv 8' aitiav Etvat tt,v ipopav tou Yi'V£aOai, yavEpbv
5t-. utac. u£v ouar,; tjj? oopa; oux ivSsv_ETat Yi'v£aOai
ducpo) 8ii to ^vavTta Etvat- to YaP ot"'10 xai o>aauTO)c.
£/ov a£i to autb TtEcpuxt tioieTv. "iiaTE t]toi Y£vEatc,
dsi EaTat rj cpOopd. (3) AeTSe tcXeiou; Etvat Ta; xtvr]-
50 aEi? xai IvavTta; , r) Trj cpopa r) Trj avtouaXta- Ttov ^ap
ivavTt'o)v TavavTta airta. Atb xal ou/_ r) TrptoTr, ^opot
atTta ias\ YEvEaEtoc. xal cpOopac, , dXX' r) xaT& tov Xoc;bv
xuxXov h Tautr) Y^p xal to ouve/^ec; Ioti xai to xiveT-
(335 ,33« 0
spectamus. Nani medicus in corporc sanitatem efficit , rt
scicntiam sciens, exsistente et ipsa sanilate, et scientia , et
liis <|ii;i; eas participant : eodem modo et in ceteris, qnz
facultate quadam fiunt. (7) Quodsi qui materiam ipsam
•b motum generare dicant, naturalius profecto djxerint,
()uam qui ila dicunt. Etenim quod alterat , quodque trans-
figurationem facit, causae ut quippiam oriatur ralionem
sibi vindicat magis. Et in omnibus ex aequo, tara liisce
quae natura constant, quam qu;r ab arle proficiscuntur,
lioc agensdicereconsuevimus, quod movendi vini obtinet.
(8) Verura enim vero etiam hi non recte dicunt. Pati
namque et moveri , matcriae est : agere vcro et movere ,
alterius potentix. Palam autem est, qmim in iis qu.v arte,
tiiin iis qure natura tiunt. Nam neque aqua ex se animal
facit, sed natura ; neque lignum lecticam , sed ars. Quare
et istiob lioc, et quia potiorera omittunt causam, haud
recte dicunt. Quidditatem enim formamque exterminant.
(9) 1'ra'torea potentias atque vires corporibus tribuunt, per
quasgcncrant.admodumquideminstrumentaliter, eam qu.v
a specie sumitur, causam auferentes. Etenim quoniam, ut
aiunt, calidum segregat, et frigidum congregat naturasua,
et ceterorum quodque ita natura cotnparatum est, ut aliud
agat, aliud patiatur : ex his et per hax gigni et corrnmpi
cetera omnia dicunt. At ipse quoque ignis moveri ac pati
cernitur. (10) Pranterea perinde faciunt, acsi quis serrae et
instrumentorum cuique, corum qnao generantur, causam
trihuat. Nam quum quis serra secat, dividi quippiaro; et
quum corradit, laeve fieri nccesse est, et in ceteris siniili modo.
Quare si quammaxime agit movetque ignis.quomodo tamen
moveat, non ultra contemplantur, nempe quod deterii»
quam ipsa instrumenta. Sed et prius a nobis universaliter
de causis dictum est, et nunc de materia et forraa pertracta-
tum atque dcterminatuiu.
Prxterca quum demonstratnm sit, motum eura esse per-
pctuura, qui lationi accommodatur : his exsistentihus,
Kenerationem quoque continenter esse necesse est. Lal»
namque continue generationem ideo faciet, quia admovet
et ahmovet id quod gignendi vim obtinet. Insuperet priore
essedictarecte, lationem, inquam, mutationum prinuun
esse et non generationem, dilncidum est. Nam multo magis
consonum est rationi, id quod est ei quod non est, ut na-
scatur causam esse, quam id quod non est ei quod est, nt
sit. Sed quod lationem suhit, est : quod vero oritur, noo
est. Idcirco et latiogeneratione priorest. (2) Quumautem
supponatur, et demonstratum sit , continuam rebus iusi<
generationem corruptionemque competeie, et lationein
generationis causara essc dicamus : patet, si unica latio foret,
lieri non possc ut ambas fierent, propterea quod contrarias
sunt. Nam idem eodcmque modo semper habens, idein ut
faciat natura comparatum est. Quareaut generatio semper
esset , aut corruptio. (3) Multos autem esse motus, cootra-
riosque aut latione aut inaequalitate, convenit : contrarionim
eniin, contrarias sunt causae. Quocircaet prima latio.ortu»
ac interilus causa non est, scd obliqui circuli latio. Ea niro
 (.136,337.) DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIR. II. CAP. X.
oOat Siio xtvr,a£i;- avtxfx.-i) yap, et ye dei eVrai auvEyf,;
Yiviaic xai cpOopd, dti uev Tt xiveToO»i, Tva uf, etci-
Xeitcoioiv autat at ueTaSoXai, Suo S' , Srtto; uf, OaTepov
«uuSaivr, advov. (1) Ttjcj uiv ouv auveyeia; f) tou
• SXou cpopa aiTia , tou oe icpoatEvat xat dirievat f, fyxAi-
«i;- suu.€atv£t yap 6Teusv Ttdppw YtvsaOai ots 8' iyyvs.
'Aviaou Se tou StaaTrjuaTo; Svto; dvo'iuaXo; EOTat f, x{-
vr,at;' ioot' ei tw 7tpoatE'vai xat if(<JS eivat yevv3 , tw
d7tis'vat TaCiTOv touto xal Ttdppo) YtveaOat cpOetpet. xal et
10 tw 7toXXdxi; Ttpoaievat vevva, xat tw 7toXXdxt; aTteXOeTv
cpOetpef Ttov yotp Ivavitwv TdvavTta airia. (5) Kai
ev 1010 ypdvw xai f, tpOopa xai f, yeveoi; f, xaTa cptiatv.
A16 xat oi ypdvotxal ot ptot IxdoTwv dptOubv e/ouoi
xai toutw Siopt£ovTar irdvTwv Y«p foti Ta;t;, xai TtS;
15 fSio; xai ypdvo; uETpsTtat TtsptdSo), TtXf,v ou tyj outyj
TtdvTE;, dXX' oi uiv IXaTTOvt ot 51 TtXsiovf to"; aev yap
EvtauTo;, toT; 8s u.ei£wv, toT; Sl eXottwv f, 7CEpt'ood;
eoti to uETpov. (6) tl»at'vETat 3s xai xaca Tr,v ataOr,-
otv SuoXovouaEva toi; icap' f,uiov Xoyoi;- dpiousv ^ip
su 0V1 TtpoatdvTo; aevtoii fjXiou vivtaic; eaTtv, aTttdvTo; Sk
cpOiat;, xai ev tawypdvw IxaTEpov 100; ^ip 6 y pdvo; Tr,;
cpOopa; xsi tv;; ysveosw; Trj; xaTa cpuatv. 'AXXi auu-
fiaivst TroXXdxt; sv EXaTTOvt cpOsipsoOat 8ti Tr,v Ttpb;
dXXrjXa auYxpaaiv dvoiadXou ^ip ouar,; ttj; uXy);: xat
i!> ou TcavTa/ou TYJ; auTr,; dvaYxr, xai TCt; YEVE'°"£l? dvw-
adXou; EJvat xat Ta; asv OaTTOu; t1; oe j3padVc£pa;,
waTE auafiatvEt Sti cf,v toutwv yeveoiv dXXot; fUtaOm
cpOopdv. (7) 'Ael 0', wanep etpr,Tat, auveyf,; eotat
f, Ye'veotc; xai f, cpOopd , xai ou3e'TtOTE OtcoXei^si Si' f,v
3u eiTtouEv otttav. Touto 3' euXoyw; aua6£'6'r,xEv ii7tEi
■jfocp ev etttaatv del tou PeXtiovo; dpe'YeaOat cpauev Tr,v
cptioiv , ^eXtiov oe to etvai r) to tif, Etvat ( to S' Etvat
Ttosa/w; Xe'Yoaev , Iv dXXoi; etpr.Tat ) , touto 0 dSuva-
tov ev dTTaotv uTtdp/etv otd to Ttdppo) t^; dp/^; d^t-
w oTaoOai, tw XetTtoae'vo) Tpdttw ouvETtXr)po)oe to SXov
6 Oid; , EVTsXsyr, Ttotr,aa; Tr,v Ysvsotv outw Y«p av ad-
Xioca ouvEtpoiio to etvat Sti to eYY^caTa eivai ty;; ou-
aia; to YtveoOai a£l xal Tr,v Y^veaiv. Toutou S' aTctov,
toortep £ipr,Tat TtoXXdxt;, fjxuxXo) cpopd- advriY»p auv-
«" E/r^;. (s) Atd xai TaXXa 6'oa UETafidXXEt Et; dXXr,Xa
xaTa t4 TtdOr) xai TOt;Suvdaet;, olov Ta aTtXa ctoptaTa,
utuetTai tt,v xuxXo) cpopdv 6'Tav yap e^ uoaTO; df,p
Ye'vr,Tat xal e; ds'po; 7cup xal TcdXtv ex Tcupb; uSo)p ,
xuxXo) cpaasv TC£ptEXr,XuOEvat Tf,v yeveoiv 81& to TtdXtv
ib dvaxdaTCTEtv. "ilaTE xai f, EuOsia cpopi aiaouuEvr|Tf,v
xuxXo) auve/fj; Iotiv. (9) Aaa Se Sr,Xov ix toutwv
S tive; aTcopouatv , Sti Tt IxdaTOu twv awuaTtov si; Tr,v
oixEtav cpspoas'vou ywpav ev tw ditEipw ypdvw ou Sie-
ot3oi t4 atoaaTa. Aitiov Y^p toutou eotIv f, et; dX-
00 Xr,Xa aETaSaat;- Et y*P E*xaaTOv euevev ev tyj auTOu
yo')pa xal uf, aETsfiaXXev utto tou TtXr,oiov, ffirt stv
SiEaTrjxeaav. MsTaSdXXEi alv ouv 8i4 Tr,v cpopiv St-
TtXv)v ouaav Si4Seto aeTafidXXetv oux ivSs'/ETat as'v£tv
ouoev auTo^v sv ouisaia ywpa TETaYasvv). (ki) A'.o'tt
AIHSTOTELES. II.
4 05
quc i-l continua esl, cl duobus motibus lit. Nam si gcneratio
corruptiove fulura sit seinpcr continua, semper quippiam
quitlem movcri necesse cst, ut nc mutationes istsc deficiant ;
sed tluobus motiuus, ut ncaltera dumtaxateveniat. (i) Con-
tinuitatis igitur causa cst latlo universi ; accessus vero et
recessus, ipsa declivitas; accidit enim ut interdum procul,
interdum prope exsistat. Atque quum intcrvallum sit in;r-
qualc, motus erit insequalis. Quaresi ex eo gencrat, quia
accetlit et prope est ; etiam quia abscedit et procul exsistil ,
lioc idem corrumpil. Atque si quia sxpenumrro acccdit,
generat; etiamquia saepe reccdit, corrumpit. Conrrarioruni
enim causa?sunt conlrariae. (5) Et gencratio atqiieeorruplio
secundum naturam sequali in tempore fiunt. Quotirca et
cujusque tempus et vita numerum liabent, numcroqiie
praefiniuntur. Omniuin enim ordo est : et omne tcmpus ar.
vita circuitu mensuratiir : vcrum non codem omnis, setl
alia minori , alia majori mcnsuratur. Alii siquidem annus ,
alii major, alii minor circuitus, inensura est. (6) Appa-
rent aulem ct ad scnsiim hisce quac dicimus consentanea.
Accedente namque sole gcnerationem lieri, et recettcute,
corruptionem , et iu tempore aequali utrumque videnius.
Xam corruplionis et generationis naturalis tempiis xquabile
exsistit. Scd sa>pe accidit ut in minori corruptio fiat ,
ob miituam invicem conspiralionem. Si ciiim matcries
inaequalis sit , nec omni cx parte cadem , generationes qu< -
que insequales , et quasdam celeriores, quasdam tardiores
csse necesse est. Unde fit ut ob horum generationem alia
corrumpi acridat. (7) Sempcr aulem, sicuti dictum esl,
generatio et corruptio continentes erunt, nec tinquam dcli-
cicnt, ob eain quam diximus causam : idqne ratione optima
cvenit. Nam qutim in omnibus quod prastabilitis est natura
semper expetcre dicatur, prsestabilius anlem sit esse qtiatn
non essc ( csse autem quot modis dicanuis, alibi dictnm ), hiv
vero in omnimis inesscimpossibile sit, proptrrea quod longe
ab ipsoprincipio distent : reliquo modo dcusipsc universiim
complevit, continua facta generalionc. Nam ita maxime
ipsuin esse contincnter erit, proptcrea quod illud , sempcr
inquam gcnerationem fieri, ad substantiam proximc acce-
dit. Cnjus rci, ut s.i'pc diximus , causa circularis lalio esl ;
sola euim continens est. (8) Quocirca ctcetera alia qua; in
sese secundum alTrctiis atque vircs transmutari solcnt , ut
corporasimplicia, circularemimilantiir lationem.Namquum
ex aqua gignitur aer et ex acrc ignis , et rursum ex igni aer,
et ex acre aqua : in orbem ire gcnerationcin ideo dicimus ,
quia rursiim eodem redit reciprocaturque. Quare et recta
horum latio circularem imitata lationem continens exsistit.
(9) Simul cx bisce colliqiict id quod nonnulli addubitant :
c.ur, qiium corporum quodquc ad suum leratur locum , in
tcmpore infinito corpora diducta scparataque non Tuerunt.
Nam mutua in sese migratio , bujusce rci causa est. Si
enim in suo quodque loco mansisset , nec a vicino fuisset
transmutatum : jamseparata forcntatquediscreta.Transmu-
tantur igitur ob lationcm, qua? duplex csl ; et quia transmu-
tationcm subeunt, licri non potcst nt cx ipsis nlluni allquo
I inlocoslalomane.it. (10) Quod igilur generatiosit atque
 4r,r> IIEPI rENElEQS KAI «1»©0P.V2: B, ti.
u.sv ouv tart ysvsoi; x»i :pOopa xai Sti tiv' aWav, xai
ti to Yevr)Tbv xai cpOapTov , cpavepbv Ix toiv £ipr)u.£vo>v.
'ETcei 8' avaYxr) Elvat ti to xtvouv, ei xtvr)at; loTat ,
toartEp EiprjTat TcpoTspov h ETEpot; , xai ei aet , Sti aet
b ti oet tTvat, xai ei auve^r,; , Ev to outo xai dxtvrjTov
xal avevrjTOv xat dvaXXottoTov xai ei tcXeiou; eTev at
xiixXo) xtvriaei;, tcXeiou; |«v, rcdaa; 3e tco>; elvat TauTa;
avotYxr, utco fjttav dp/rjv ouve/ou; 8' Svto; tou /pdvou
avayxr) Tr,v xivrjotv ouve/tj eTvat , eircep aouvaTOv /pd-
lu vov "^trtpic, xivr'aso>; etvaf ouve/ou; dpa Ttvb; dptOjjtb;
6 /pdvo;' Trjc, xuxXto dpa , xaOdirsp iv toi; iv dp/rj
ACfvOK StojpiaOr). (n) Zuve/t); 8' f, xivr^o-.c; TtOTEpov
tw to xivoum.evov ouve/e; elvat ■?, to> Tb ev o> xtveTrai,
olov tov totcov Xe'yo) r\ to TrdOo; ; 3r,Xov Sr, 5n Tt~> to
n xtvouutEvov tcoJ; yip to TcdOo; ouvs/i; ciXX' r, tw to
TtpaYjia tp GutAfisSrixe auvs/s; sTvat; ei os xai tw Iv
o), jidvo) touto tw totco) uTcdp/sr [xeveOoc; Yap Tt £/_et,
toutou 8e to xtixXo) (xdvov cruve/ec, , o>ote auTO auTto
etei auv£/s';. Touto dpa eWiv 8 tcoicT auvE/TJ xivrjaiv,
ju to xuxXo) atou.a cpspdu.Evov f, 8s xivr,at; tov /pdvov.
CAP. XI.
'Eicei 8' e"v toic, auvE/io; xivouu.evoi; xaTa yeveohv
7j dXXottoaiv rj SXco; u.£Ta£oXr,v 6po>u.£v to e^e;t); Sv
xai Yivd[AEvov Tooe u,eTa ToSe oxjTe u.Tj SiaXeirceiv,
crxeTCTEOv rcdTepov eoti ti 8 i\ aviyxr^ eocat, vj ouSsv,
a dXXa irdvTa EvoE/ETat [ir^ vtviaOeti. Oti [/.ev yap
evta , 85)Xov, xai euOu; to Iotoi xai to jjieXXov tTepov
otct touto- 8 u.ev yip dXr,0s; eirceTv 5ti foTat, SeT touto
eivat tcote dXr.Olc; Sti eoTtv 8 Se vuv dXr,0E; etTceiv
8'ti jjtEXXet, oiSev xtoXuet u.-}) Yeve'o0at- (jUXXiov yap
30 av paSt^etv ti? oux av paSioetev. (2) "OXo); S', irrei
EvSi/ETat Evta Ttov ovtiov xai ai) Etvat, SrjXov Sti xai
Tet YtvdijiEva outo)? e^Et, xai ouxi:; dvdYxrjc, tout' EOTat.
IIoTtpov ouv dicavTa TotauTa rj ou , dXX' evta dvayxaTov
aTcXioc; YtvEoOat, xai eotiv worcip iiti tou fivat Ta filv
:ti dsuvara tir) Etvat Ta 8s SuvaTa , outioc, xai TCEpi tt,v
YEveotv; oiov TpoTca; dpa dvaYxr) YEvs'oOat, xai oi/
oiovTE jjtrj EvoE/eoOat. (3) Et Sr^, to Tcpdrepov ivdyxrt
Yeve'oOat , ei to SoTepov, eoTat, oTov ei otxta, Oeu;e'Xiov,
ei oe touto, TcrjXdv dp' ouv xai e! Oeu.£'Xioc, Ysyovev,
*" dvdvxr) oixiav YEvs'oOat; r\ ouxETt , £i uijj xdxETvo dvaYxr)
YEvsoOat aTcXioc,- s? Ss touto, dvaYxr) xal OsjjtsXiou
YEvojjtEvou YS^EaOat oixtav outo) y»? r;v to TcpoTEpov
e/ov Tcpbc, to uOTEpov, ioot' e! sxeTvo EOTat , dvaYxri
exeTvo TcpoTspov. (») Ei xoivuv dvaYxr) Y£VE'Oat to
45 uoTEpov, xai to TcpoTEpov i<iayx.r\ • xai si to rcpoTEpov,
xai to uoTEpov Toivuv dvaYxr) , dXX' ou St' exeTvo, dXX'
Sti utcs'x£ito ec; dvaYxr,; ladfAEvov. 'Ev oT? dpa to
tioTspov dvaYxr) sTvat , bt toutoi; dvTtOTpEtpei , xai
dfi TOU TCpOTE'pOU yevO[Xs'vou dvaYXr) YEvEaOat TO UOTE-
cu pov. (6) Ei usv ouv e!; aTcstpov eToiv iiz\ to xaTO),
oux loTat dvaYxr) to uaTEpov toSe iiviaQau dTcXoic,.
'AXX' 0C1S' e"; liT;of)s'oiti); • dsl y»? stepov su.T;pooO£v
(•»-)
corruptio , ct quam ob cansam , ct quitl gcncrabile el cor-
mplibilc, cx liis quae diximus inanifrstum est. Quum autcm
sitnccessc, quippiam cssc movcns, si fulurum est ut sit
motus , qiiriMud muiliiiii antca dictum est in aliis ; et si motus
sempcr sit, semper cssc quippiam movens; et si eontinuus,
unum idemque et immobiie et ab alteratione generationeve
immune; et si plures sint mottis circulares, pltira qtiidcm,
sed omnia Ii.tc quwlammodo sub uuo c-m- principio iii -c
sit ; ct qiiiiin tempus sit continutim, motum esse continuiim,
siquidem ficri nequit ut sit tempus sine motu : tempus pro-
lecto continui cujuspiam numerus erit : ejus igitur qui in
gyrumest, sicuti in iis qua; initio diximus, pnvfinitum
est. (II) Sed utrum motus idco est continuus, quia id
quod motum subit, continuum sit, an quia id in quo tit
motus , iocus inquum aut ulfcclus? palam sane cst, motum
ideo continuum csse, quia id quod movetur, continuum esl.
Nam quo pacto conlinuus est affectus, nisi quia res ea rui
accidit , conlinua est? Si vcro et quia id in quo , boc snli
loco competit : quippe qui magnitudinem quandam habeat :
e magnitudinibus autem sola circularis continua est, adeo ut
ipsa sibi semper continua sit. Corpus igitur circulare quod
ferri assolet , motum facit continutim; motus vero, teinpus.
Quum autem in iis qiuu per ortum alterationemve, aut
omnino transmutationem continenter moventur, boc post
boc deinceps esse ac oriri in tantuni nt non deficiant, vi-
(lcuiiiiis : n 1 111 111 quippiam sit, quod erit necessario , an
niliil , sed oninia non fore contingat , considerandum est.
Palam enim est, quod nonnulla. Alque continno fore et
essc futurum, hac de causa diversa sunt. Nam de quo rrnini
est dicere ipsum fore, de eo tandem hoc ipsum inquam esse,
veruui sit oportet : de quo vcro nunc verum est dicert
ipsum fore , hoc non esse futurum nihil vetat. Nam tametsi
futurum est ut quispiam ambulet : tainen fieri potest ut non
ambulet. (2)Omnino autcm quum ex cntibus nonnulla ,
et esse et non esse contingat : quod et ea quae gigni solent
ita sese habebunt , et non nceessurio erunt , apertum est.
rinim igitnr universa sunt ejusmodi , an non , sed aliqta
simplicitcr fore necessariutn est; et sicut in ipso esse fit ut
qu.Ttlaiu non possint non esse, quaedam possint nonesse,
sic et in ipsa quoque generatione ? verbi gratia , solstitia
fore necesse est , nec fieri potest ut non contingant. (3, Si
igitur prius fore necesse est , si posierius erit , ut si dotuus,
fundamcntum , si vero fundamentum , lutum : an ergo ,
si fundamentuiu factum est , domum quoque forc necesse
est ? an nou adhuc , nisi et eam fore siinpliciter necesse sit ?
quodsi hoc sit, facto fundamento fore domum neccsse est.
Niiin sic piius sese habet ad posterius. Qua de causa si lioc
erit, ante fore illud est necesse. (4) Si itaquc est necesse
fore posterius , prius quoque necesse est : et si prius, etiam
postcrius. Y1T11111 non ob illud , sed quia necessario futu-
rum, supponebalur. In quibus ergo posterius esse necesse
est, in hisce recurrit; semperque, si prius est factum, poste-
riusforenecessc est. (5) Qnodsi deorsiim versusin infinitnm
abeant, haudqitaquam ex posterioribus hocrc fore simpli-
citer, scd nc ex suppositione quidvni , erit necesse. Nam
 [317,138.] DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE LIR. II. CAP. XI.
avayxYi sVrat, St' 8 exeivo avayxTi fSvsaOai. "Qot'
£t urj eotiv apy_r) tou drcstpou, ouSI rcptoTov eVrat oi-
Stv, 01' 8 dvavxaiov EOTat YsvsaOat. (g) 'AXXd ur,v
ouS' ev toi; Tcs'pa; eyouat tout' iaTai si-rcsiv dXr)0w; ,
5 Sti drcXw; dvaYXT| ysvsoOai , otov oixtav, 6rav Oeu.iQ.io;
Ys'vr,Tat- §Tav yap yivrpan, st ur, dsi touto dvaYxr,
YtveaOat, auu£r;a£Tai dsi eivatTO evSe/duevov ur, dsi
Etvat. 'AXXd oeT ttj Yevsasi dei E^vat, ei ec; dvaYXT);
auTOu iaTiv rj Ye'veai;- to Y*p-s; dvaYxrj; xai del dua-
lu o Yap eivat dvaYxr, ou/ oTo'vte jxtj eTvar &t' e'i ioTtv
i; dvaYxrii;, dtStdv eoTt, xai et diotov, l\ avdyx.^.
Kai et r, fivKHt toivuv ££ dvaYxr);, dtoio; r] ■Ymffi;
TOUTOu,xaist dioto;, i; dvaYxr,;. Kt dpa Ttvb; i;
dvaYXT,<; aTcXw; f, ymat;, dvaYxr) dvaxuxXeTv xai
16 dvaxduTcrstv. 'AvaYxr, Y&p t^toi rcpa; iyetv rr,v ys'~
veau r, ut), xai et u.rj, rj ei; euOu rj xuxXw. Toutojv
S' etTcsp eoTat dtSto; , oux ei? euOu otdvTe Sta to urr
Sauw; eivat dpyrjv firjx' dv xdto), w; eui twv eaoue'-
vwv XauSdvouev, urj-' dvw , w; e'Tcl twv yivouevwv •
ao dvdYXT) S' eivat dp/_/jv, uv^ TceTCEpaauivrj; ouar,;, xai
dtotov eTvat. Atb dvaYxr, xuxXw sTvat. 'AvTtOToe-
epetv dpa dvdYXT) eVrat, oTov et ToSi e; dvdYxr,;, xai
to TcpoTEpov dpa- dXXa utjv ei touto, xai to uaTspov
dvaYXT) Ysve'<l8ai. Kal touto dtet or) ouve/w;- ouSsv
it> Yap touto Sia^e'p£i Xe'ysiv Sta Suo r| tcoXXwv. 'Ev tt;
xuxXto dpa xtvrjoEi xai Ysveaet IotJ tS e; dvaYXr,;
drcXto; ■ xai eire xuxXw , dvaYxr, exaoTOv YtveaOai xai
YSYOvsvat, xai el dvaYXr) , r, toutwv ys'veoi; xuxXto.
(7) TauTa uev Sri euXoYto;, eWi dtSto; xai dXXw; icpdvr,
3o Jj xuxXoj xtvr,oi; xai rj tou oupavou , Sti Taura l\
dvaYxr,; YtveTat xai eOTat, Soat Taurr,; xtvr^ost; xai
ooat ota TauTT,v ei Y«p tb xuxXto xtvouuevov dei Tt
xtvsi, dvaYxr) xal toutwv xuxXw ^Tvai ttjv xivr,otv
tlov tt^; dvo) epopa; ouar,; 6 -/iXto; xuxXw wSt, ercsi
•u 0' outw;, al wpat Sti touto xuxXw Y'vovTat xat dva-
Xau.TCT0U0lV, T0UTO)V S' oStio Y'VOUSVt>)V TcdXtv t4 UTCO
TOUTtOV. (s) Ti ouv Srj TCOTE TtSt UEV OUTCO CpatVETat ,
oiov uoaTa xai ar,p xuxXw Ytvdusva, xai ei u:v ve'po;
satat, Sei uoat , xai et uaet ye, SeT xai ve'po; eTvat,
411 dvOpwTcoi Se xai i/oa oux dvaxduTcrouatv et; outou;
wots TcdXtv YtveaOai tov auTov; ou Yap dvdYxr, si
6 Tcan-p eysvsto, oe YSvEoOaf dXX' si cxi , exsivov.
Ei; EuOu Se soixev sTvat outt) r) Ys'vEat;. (9) '\p/j) 0=
tt;; axe'']/£w; TcdXtv outt) , TcoTspov buotto; diravTa dva-
** xduTCTEt 'J| ou, dXXot Ta uiv dptOuw t4 Si eioei udvov.
Oawv uiv ouv do^OapTo; f) ouata f\ xivouue'vt) , pavE-
pbv Sti xai dptOuw tout4 saTai ( ^) ^ap xtvr.at; dxo-
XouOfii tw xivouue'vw ), Sawv Si ur) dXXi tpOapTT) ,
dvdYxr, tw etSet , dpiOuw Ss ur) dvaxduTCTetv. Atb
w BSwp l\ depo; xai dr,p i; CSaTo; etSst 6 outo; , oux
dpiSuw. Ei Si xai TauTa dpiOuoi , dXX' oiy wv r] ou-
ota YtvETat ouaa Totau-rr, o?a ivSi/eaOat utj eivat.
407
seiiiper alind ante necessario erit : qnocirca ct illud fore ,
necessarium erit. Qtiare si infiiiiti non sit principiiim, nec
prinium quicquam erit, ob qnod fore erit necessarium.
(ti) Atvero nec in iis quulem quae (inem habcnt atque ter-
mintirn, hoc vere dici conlinget : siinplicilcr inquam fore
qnippiam, ut tloinum, qiiiim facltim fuerit fiiinlanientiim.
\am qiium fuerit faclum : nisi semper eam fieri sit necesse,
semper id esse quod potcst non cs*e, cveniet. At genera-
tionesemper sit est necesse, si ipsius ^encralio necessario
sit; nam necessario et seinper, simnl sunt; quod enim esse
csl ncces^e , non polest non essc. Quare si quid necessii io
est, sempiternum cst : et si sempiternum est, necessario esl.
Si ilaque liujusce generatio necessario est , senipilerna est :
et si sempilerna, necessario. Si i^ilur Keneratio ciijuspiam
neccssario simpliciter sit , in orbein eal eodemque rever-
latur necesse est. Nam generatioiiem aut lerminmn lia-
bere, aut non liabere , notesse est : et , si non babeat , aut
in rcclnm, aut in rircultim. Iloriim aiilem si seiiqiilerna
sit , in rectum minime possibilc est : quia neqiiaquam sit
principium, neque deorsiim ut in futuris accipimus, neque
sursum ut in iis qna> jam facla sunt. At essc principium ,
si linita non sit , atque eam sempilernam esse ncccsse esl.
Quorcirca circularis sit , est necesse. Igitur regre^suni fieri
necesse erit; ut si boc neccssario sit , er^o etpriqs Al ^cro
si licc, et posterius forc erit necesse. Alque hoc sempcr
conlinne : nibil cnim refert, per duo an multa boc dicamus.
Igilur ncccssario simpliciter circulari inotui atqtiegenera-
tioni competit. lit si in orbem fiat «eneralio, fore qiinil-
queet-cssc factum necesse est : et si necesse sit, liornm
generalio circularis erit. (7) Haec itaqne non sine ralione
accidunt, quandoquidem et alio modo motus ille circularis
atque ca-lestis perpetnus apparuit. Nam liaec necessario
fiunt el erunt, quaeciimque hujiisce motiones sunt, cl qmr-
ciimque propter bunc riunlmotum. Nam si id quod in orhein
movelur, aliqua semper movcat , corum quoqtie inntuin
circularem esse necesse est; ut si stipera latio orbila sil, sol
orbita movetur. Quoniain autem boc paclo movetur, hac
sane de causa anni tempora in cin nlum fiunt rcdcunlqiic.
Quae quum ila fiant, omnia prnlecto quaj sub ipsis sunt,
band secus fient. (8) Cnrnani i^ilur qua3dam ila fieri vi-
dentur, nempe circulatim oriri , ut plnvia et aer ( nam si
nubeserat, pluat etiam oportct : et si pluet, nubem quo-
que fore convenit ) ; homincs vero et animalia in sese 11011
redeunt remeantque, ita ut idcm -rnrstim oriatur? Non
cnim si pater sit, te fore; sed illum, si tu sis, necessc
est. Haec aiitem generatio in rectum proficisci videtor.
(9) ItiH-siim autem hoc considerationis inilium snmatiir :
similine modo universa redeant an non , sed quaedam 1111-
mero , quffidam specie solum? Quorum igilur substantia
motum subiens incorruptibilis est, ea omnia , utpalet,
etiam nuraero eadem redire solent ( nam motus id comi-
tari solet, quod motu cictur; quorum vero non , sed cor-
ruptibilis :specie, non ilem numero, reverti neccsse est.
Quocirca quum ex aere aqua fit, et ex aqua aer, aer specie
idein, non numero, rcdit. Quodsi et eadem numero ali-
qua redcant, non tamen ea qiiorum substantia ortum suhit,
ejnsccmodi exsistcns , qune non essc possit.
 AP12TOTEAOT2
TA
META TA 0Y2IRA.
BIBAION A.
[Pag. 3,4 BraBd.] CAP. I.
riavxE; dv0po)7tot tou etSevai SpEfOVTat (fuaci • OT)-
(jieiov S' fj Toiv aEcOricrEOJV afaizrw xai fap /ojpic; VTfi
ypEta; aYaTcoivTai oV auTac;, xai u.dXi3Ta Ttov aXXtov
fj Sta twv du.u.aTO>v. Ou "fap u-dvov Tva 7tpaTT0)U.EV,
t. dXXcV xai (xr^Qiv (jleXXovtec; irpaTTEiv to Spav aipouu.sOa
avTt Ttdvftov «e; eitteTv Toiv dXXojv. Atrtov 8' 6'tt u.d-
XtdTa TTOtEt YVo>pt£stv Tt f,u.ae; auTr) Toiv aiaOrjijEiov y.ai
TroXXac; 8r,Xoi Stacpopdc;. (2) <I>u<jei u.ev ouv aTaOr,o"tv
s/ovTa ytvETat toc £<oa, sx Se zr,i aio"0r,<rEh>e; toT; u.sv
iu kutwv oux ifriyvtzai fjtvr'fjLT„ toTc. S' ly*ftYv£Tat. Kat
oti TOUTO Taura cppovifiojTepa xai tiaOrjTtxtoTEpa tov
jjlt) Suvajjtevtov u.vr,u.oveuEiv icrrtv. 'I>pdviu.o u-sv ixveu
tou u.avOav£iv, 8'oa (jtf) Suvarat Ttov uj/dcjow dxouEtv, olov
u.s'XtTTa, xat eT ti toioutov aXXo ■yevoe; tjouov eerrtv u.av-
lt> OdvEt S' 6'aa 7rpoc ttj fjLVT^rjtri xai TauTrjv iyti tt,v at-
cOt,o"iv. (3) Ta U.EV ouv dXXa TaT; cpavTaatate; £5; xai
Tai; fi.vY5u.a1c:, itjtirEipiat; Se u.£te'/si (juxpoV to oe tiov
dv0pio7ro>v fsvoc; xai Te/vr, xai XovtcrfjLoic;. (4) rtyvETat
8'sx Trjc; u.vr'u.r,t; Eu.7tstpt'a toTc; dv0po)7toic,- at yap iroX-
so Xai u.vyju.at tou aurou TtpdYfiaToc, jjliSEj EfjLTCEtptotc; Suva-
u.tv dirOTEXoucnv. Kai Soxei c/sSov e7C'.0"Tr'u.r) xal
Te/vr, Ofjtoiov eTvet f| eu.Tcetpi'a. 'ATuoSatvet S' eTcio"Tr)tjLr)
xat ts/vt) Sti ttjc; e'u.7cetpiac; toT; dvOpoWotc; • f) u.ev yap
Ejji7rEtpia Ts'yvr,v e7roi'r,<rev, ox; cc.r|Oi HoiXoe;, SpOoic; Xs-
as yo>v, f, S' drrEipta tu/tjv. (b) rryveTai 8s te/vtj , Srav
e'x TroXXoiv TTJc; efJLTceiptae; Evvor,fjtaTtov fjtta xaOdXou fl-
vr,rat 7tEpi Ttov 8fjtoi'o)V u7rdXr|<|/ie;. To fiev yap e^/etv
uirdXr,'|/tv Sti KaXXia xdu.vovTi Tr)vSi ttjv vdcrov ToSi
cuvtjveyxe xai 2o)xpaTEt xai xaO' Exaotov out<o ttoa-
30 XoTe;, eijLTrEiptac; icrrtv • to S' o^ti Ttafft Toic; TotoioSs
xa^' eTSoc; Iv dcpoptoOeTot, xdfjtvouoi T/)vSi t})v vdaov,
ouvrjveYXEV, olov toTc, tj/XEYftaTwSEcriv r\ "/oXojSeoiv t) 7tu-
psTTOuot xauoo), ■ziyyrfi. (a) npbc, (jlev ouv to TtpaT-
TStv iuTtetpia Te'/vr,c; ouSIv SoxeT otacpspeiv, dXXa xai
3B fjtaXXov iTriTUY^dvovTae; optojjiev touc; Iu.7ret'poue; Ttov dveu
t^cj EfjLTtEtpiae; Xdyov £/dvTtov. ATtiov 5' Sti f) jjtsv
Eu.TCEipt'a Toiv xaO' exaffTov eort vToictie;, f, 0£ te'/vt)
Toiv xaOdXou , ai Ss TrpaqEtc; xai at ysvsVEic; Ttaoat Ttepi
kts
ARISTOTELIS
METAPHYSICORUM
LIBER I.
( 980,081 Bkk. )
Omnes liomlncs natnra scire desiilrrant. Signum autein
est scnsuum dilecliu : nan> et absque usu proplcr se ipsos
amantur ; prx ceteris autem, qui per oculos lit : non enim
ut agamus soluin , verum etiam nil acturi , ipsum videre
pra; omnibus aliis ( ut ita dicam ) eligimus. Causa autcm
est quod scnsuuin hic vcl maximc nos cognosccre quicquam
Tacit , mullasque tlilTeronlias iiianiii st.it. (2) iNatura itaque
animaiia sensum babentia liunt : a sensu vero quibusdaui
eorum non innascitur memoria, quibusdam vero innascitur.
Et ob lioc prudentiora et disciplinarumcapaciorasunt b*c ,
quam illa qux memorarc non possunt. Prudentia quidem,
absque eo quod discant, quxcumque scilicet audire souos
non possunt, ut apes, et si quod animalium genus siinile est :
discuntautem quxculuqiieuna 1:11111 memoria huncqtioque
scnsum babent. (3) Cetera igitnr phantasiis ac memoriis
vivunt, experientia vero panim participant : bniuanuni
autem genus arte ctiaiuac ratiocinationibus. (4) Fit autem
ex memoria cxpcrienlia hominibus. Multae etenim ejus-
dem rci mcmoriac unius expericntiae vim eiTiciunt. Quare
expcricntia pauc siniile quid 6cienlix ac arti esse videtur.
Per expcrientiam autcm ars et scientia bominibus efTicitur.
Experientia cniin, ut recte ait 1'olus, artem efficit , inipe-
ritia vero casum. (5) Fit autem ars, quum e multis expe-
rimentalibus notionibus una tle similibus universalis exisli-
matio fiat. Existimare etenim , quod Callia! Iioc morbo
laboranti lioc conduxit, similiter Socrati ac singillatim aliis
multis, experientiae : quod autem omnibus liujuscemodi
secunduin unam specicm deterroinatis lioc morbo laboran-
tibus conducit, utpote pblegmaticis , ac cbolericis, aut
febre ardente laboranlihus, lioc artis proprium est. (6) Ad
agendum itaque nihil vidctur experientia differre ab arte :
quin imo videmus expertos magis id quod intendunt , ron-
scqui , qii.iin Ulos qui rationem absque expcrientia tcncnt.
Causa vero cst , quod cxpcrienlia singularium, ars anteiu
univcrsaliiim cognitio est. Actiones autem ac generalio-
 (B8I,'JSJ ) MKTAPIIYSICORUM LIB. I. CAP. I.
to xaO' exaoTov eiatv • ou y*P dvOptoitov iiYid!.ei o ta-
Tpeuojv, TcXr,v dXX' r, xaTa auu££6r,xdc,, dXXi KaXXtav
rj 2<iixpaTT|V r) Toiv aXXtov Ttvi tojv otirw XtyojjiEvwv,
w auu€e6r,xe xai avOpoircw eivat. (7) 'Eav ouv aveu
6 ttj? euTcetptac, t/ r, tic. tov Xoyov, xai to xaOdXou ulv yvoi-
pi'Jr„ to 3' h touto) xaO' ExaaTOV avvo^, TcoXXaxt; Sta-
uapr».a£Tat iffi OEpaTceiac, • OepaTCEUTOv yap to xaO' E*xa-
otov uaXXov. 'AXX' Suo)? to "(i ei5e'vai xat to ETcatEtv
Trj te'/vtj tyjc, euTtEiptac, ujcdp/Etv oidueOa uSXXov, xat
111 oostrtTtpou; touc, TE/vtTac. twv EuTtEiporv urcoXauGdvo-
uev, w; xaTa to eiSevat uaXXov dxoXooOouaav tt,v ao-
iLtav itaatv. Touto 8', 6'ti ot ulv tt,v arriav taaatv,
01 8' ou. Ot ulv fap EuitEipoi to o'ti ulv taaat, 8io'ti
0' oux taaotv 01 81 to oioti xat atTtav Yvcopi^ouatv.
lt> (s) Atb xat TOuc,dpyiTs'xTovac, Ttept exaorov Ttuiompouc,
xat uaXXov eioivai vou.it.ouev twv /EtpoTEyvwv xat ao-
owTipou; , Sti toic, aiTtac, twv tcoiouuevwv taaaiv, touc,
o' warcep xat twv di/uywv evta, tcoieiv uev, oux eiooTa
81 Tcoteiv d tcoiei, oiov xaiet to Tcup. Ta ulv ouv
»0 d'}uya 8vuaEi Ttvt Tcotetv toutojv exaaTOv, tou; 81 y£t-
poTE/va; 81' eOoc. w; ou xaTCt to TcpaxTtxouc, eivat ao^o)-
Te'pou; ovTa;, dXXi xaTa to Xdvov e/etv auTouc, xat tci;
atTt.ac, YvtoptXeiv. (9) "OXwc, tc ot,ueTov tou EtGOTGC. to
SuvacOat StSdaxEiv £ot( , xal 8ti touto tt,v T£'/vr,v Trjc.
J5 EjjtTCEipiac, oidpteOa ptaXXov eTctoTr'ariv eivat • ouvavTat
ydp , ot cl ou ouvavTat Stodaxetv. Eti oe twv aiaOrj-
oeidv ouietj.iav riYOUjxeOa eTvat ao^iav xatTOt xuptoj-
'TaTat y' eiatv a&Tat twv xaO' exaaTa yvwoeic," dXX' ou
Xeyouoi to 8ta ti icEpt ouSevdc;, otov 8ti Tt OEpptbv to
30 TCup, dXXot UOVOV 5tI Oipudv. (lll) Tb U£V OUV TCptoTOV
sixbc, tov brcotavouv EupdvTa te'/vt,v TCapi Tic, xotvic,
aiaO^oEtc, Oauud^EoOat wrrb twv dv0fwjco>v, u^| udvov
oti to /pr.aiuov sTvai ti twv ECpsOivTwv, dXX' w; ao^bv
xat otacjp£'povTa twv dXXwv. llXndvwv 6' Euptoxoue'-
ss votv te/vwv, xat twv uev Tcpbc, TavaYxaTa twv 8e Tcpbc,
8taY0)YTjv oiawv, det ao^o)T£pou; touc, toioutou; exeivotv
u)toXau€dvouEv, 8ti to ur^, Trpbc, /_pr,otv eTvat Tic, Itci-
OTr^uac, auToiv. (11) "OOev rjor) TcdvTo>v twv toioutwv
xaTeaxEuaouEvo)v at ur] Tcpbc, rjoovrjv ut,oe Tcpbc, TavaY-
4u xala twv iictOTr,uwv eup£Or,oav, xat irpwTov iv tou-
TOtC, TOTCOIC, OUTCEp EOyfdXaoav. Atb TCEpi Aiyutctov ai
uaOr.uaTtxai TcpioTov T£'/vat ouvEOTr,aav • £xei y«P
anetOr, o/oXdtjeiv to twv tepewv eOvoc,. (12) ETpr,Tat
. ulv ouv lv toT? 'HOtxoic, Ttc, 8ia^opi Te'/vr,c, xat eTciaTrj-
15 ur,c, xa\ twv dXXo)V twv 8uoyevwv ■ ou 8' IWxa vuv
TcotouueOa tov Xoyov, tout' eaTiv, Sti t-Jjv dvouai|ou£vr,v
oo^tav TCEpt Ti TcpwTa atria xat Tic, dp/ic, uTcoXaufid-
vouit TcdvTEc,, wote, xaOdjcsp eTpr)Tat TcpoTepov, 6 uev
euTcetpoc, twv bttotavouv e/ovtwv atoOr,atv fivat ooxeT
5U OOT-WTEpOC, 6 8e T£/VtTT|C TO)V IjJtTCEipWV, /EtpOTE^/VOU 81
& dpynEXTWv, at 81 0£wpT,Tixai twv tcoit,tixo)v uSXXov.
"Oti ulv ouv f, oo^ia Tcepi Ttvac, aiTtac, xat dp/dc, eotiv
eTctoTr,uri, 8r;Xov.
[i-6.] 4G!)
ncs omnes circt singulare sunt : non enim liominem , ni.si
per accidcns, sanat qui medetur, scd Calliam, aut Socra-
tem , aut aliuiu quempiara eorum qui sic dicuntur, cui ac-
cidit liomini esse. (7) Si quis itaque rationem absque ex-
perientia teneat, et universale quidem cognoscat, quotl
autemsnbeo parliculare est, ignoret,sxpenumero aberrabit
a sanando : id enim niagis sanabile est, quod singulare est.
Niliilominus scirc ct cognoscerc magis arti qtiam experien-
\\x arhitrainur incsse; ac eos qui artcm tenent, quam eos
qui experientiam babcnt , sapientiores cssc piitamus, eo
quod sapientia proptcr scicntiam magis omnes seqtiitur.
lloc autcm, quoniam illi quidcm sciunt causam , lii vero nii-
nime : cxpcrti etenim sciunt quidcm quod cst, propter quid
autem nesciunt ; illi vero , propter quid et cansain cogno-
scunt. (8) Quare ot cos qui in quaque re artliitecti ?unt ,
honorahiliores ct doctiores, ac eisqui manihns operantur.
sapientiorcs putamus, quoniam causas ooriim qiiailiunt,
sciunt ; illi vero , sicut ct qtiae Inanimata , f.iciunt qiiidem,
sed nescientia faciunt ea qiine faciunt , nt ignis comburit.
Scd inanimata natiirn quadam lioriim singula faciunt ; ma-
nihus aulem laborantes, propler consuetudinem : tanquam
sapientiorcs sint , non prout activisunt, sed prout ratio-
ncm liabent , causasque cognescunt. (9) t;t prorstis signum
scientisest, posse docere. Quamobrem magis artem quam
expcricntiam , scientiam esse putamus. Illi enim possunt,
hi vero minime possunt docere. Prsetcrea sensum nullum
putamus sapientiam esse; tametsLsingularium hic maxime
propria? cognitiones sunt : de nullo tamen dicunt propter
quid , ut propter quid calidus ignis , scd solum quod cali-
dns. (10) Primum itaque cujuscumque artis supra com-
munis sensus Inventorem , non solum quoniam utile essct
quod inventum erat, verum etiam ut sapientem , et ceteris
pnrstantein (ut vcrisimile est) homines admirabantur.
Quum autem plures artes invcnirentur, qiiarum ali.v ad
necessaria , aliae ad oblectandum essent , sempcr tales sa-
pientiores illis putamus , quod eorum scientia; non ad uti-
litatem essent. (II) Quo fit ut hujusmodi jam omnibus
institutis , ill.v sapientiarum , qua? neque ad degendiun
voluptarie, ncque ad necessaria conducunt, inventae sint,
ct in illis locis primo, ubi vacabant; quare circa j£gyptum
priiniim matliematirie artes constitutae sunt : illic inim
genti sacerdotum vacarc permissum est. (12) Dictum au-
teni in Moralibus cst , quaenam sit artis et scicntiae dif-
ferentia , ac celerorum quae ejusdem generis sunt. Cujus
autem gratia nunc sermonem facimus, illud est , quod ap-
pellatam sapientiam circa primas causas ct principia omnes
arbitrantur versari. Quare ( ut dictum cst prius) cxpertus
quidem sensum quemcunque habcntihus sapientior esso
vidctur : artifex vero, expertis : architectusetiam, manihiis
laborante : speculativi autem , factivis. Quod igitur sa-
pientia circa aliquas causas ct prinripia scientia sil, patet.
 470 [e- s] J I2N META TA <1>VIIKA A, p.
CAF. II.
'EtceI oi touttjV Tf,v ETtiaTr^ur^v £r,touu£v, tout' ov
tlr, mctTrteov, f, Ttipi 7to(a; aiTia; xai Tcepi rcoia; dpyd;
E7ciaTT;ur, ao-yia saTtv. Ei Sfj Xdfioi ti; tcV; UTcoXf/iEt;
a; eyouEV rcepi tou aosou, tdy' av ex toutou cpavepbv
• vevoito uaXXov. (2) '1'rcoXauiSdvouEv Sf, Tcpwtov uiv
ETctoTaoOat TtavTa tov GCiyhi 10; evSeSreTat , uf, xaO' Exa-
otov £/ovTa £Tct3Tr^arjv outwv £tta tov Ta yaXETccc
Yvwvai ouvaaEvov xal uf, £d3ta dvOpwTtco Y'vf')axEtv,
toutov croipov (to yap aiaOdvEoOat TtdvTwv xoivbv, Sib
111 £d?tov, xai ouoiv aosbv ) • eti tov dxpiSso-Tepov xai tov
StSacxaXtxorrspov twv aituov cooompov Elvai x£pl 7ta-
cav £rci5Tr'ar,v. (3) Kat twv eTttCTr,uwv 0! Tr,v autr,;
evexsv xai tou siSsvat ydptv aip£Tr,v ouaav uaXXov etvat
costav fj tf,v Ttiiv drcoGatvbvTwv evexsv, xai Tf,v dpyixw-
15 T£pav tr;; u7tr,pET0uar,; aaXXov eivat aocpiav ou yap Seiv
ETClTaTTEoOat TOV 0"O^OV aXX' ETTlTaTTEtV, xal OU TOUTOV
STSpiD TCSlQscOal, dXXi TOUTW TOV f,TTOV aotpdv. (t) Td;
usv ouv uTtoXiyiia; toiauTa; xal ToaaUTa; Eyouev TCEpt
Trj; aopfa; xai Ttov tro^tov. Toutwv oe to uev 7cdvTa
9.0 sTticTaaOai tio udXtcTa EyovTi Tf,v xaOo'Xou iTctST^arjV
avayxatov urcapyEtv outo; yap oioe Tco>;TtavTa ta utco-
XEiaEva. 2y£obv 0» xai yaXETcioTaTa Taura yvo^pi^Etv
toi; dvQpo)TCOt;, t& udXtCTa xaOdXou- TcopptotdTto yap
twv aiaOr,cso)v Ictiv. 'AxpifieaTaTai Se tuJv eTctarr,-
yij awv at udXtcta Ttov 7tpwTo>v eiafv at yap e; eXottovojv
dxpt?EaT£pat Ttov e'x itpoaOeaEo); XEYOaE'vo)v, olov dpt-
OuT|Tixf| Y£o)u£Tpt'ac. (5) 'AXXot af,v xal oiSaaxaXixr,
•/£ f, twv atTttov 0£wpr,Tixf| aaXXov • outoi yap otod-
axouaiv oi Tot; aitta; Xe'yovte; TCEpi Exaatov. Tb 5' ei-
au civat xai to ETctaTaaOat auTtov evexo adXtaO' UTtdpyEi
trj tou udXtata £itiaTr|Tou iTtiSTrjuvi). 'O yap to etci-
aTaaOat 8i' lautb aipouuEvo; rf,v udXtaTa ETCiaTr)ur)V
adXtaTa aipf.aETat, TOiautr, 0' eotiv f, tou adXtaTa
£Tctarr,Tou, adXiaTa 0' £TciaTr,Tot tot TcpioTa xal Ta at-
3» Tia • Sta Y«p TauTa xai ex touto>v TaXXa Yvo)pf?£tai ,
dXX' ou Tauta Sti twv u7toxEiuE'vo>v. (e) 'ApytxwTaTrj
o- twv E'7ttatr|Uwv, xal uaXXov dpytxf, tr;; urcTpETGu-
ar,;, f, Yvo)p'?ouaa Ttvo; evexe'v laTt rcpaxTsov ExaaTOV
toutc 0' eoti TdyaObv ev IxdaTot;, 5Xo); Se to dptOTOv
iv ev Trj ^uaEt Tcdar,. (7) 'IL\ a7cdvTWV ouv twv EipriuE-
vo)v etcI Tr,v auTf,v £TctaTT,ariv TcfrcTEi to !|t,touuevov
ovoua • Sei yap TauTr,v Ttov TtptoTiov dpyiov xai aiTtwv
eiveh OeojprjTtxrlv • xai ya.p zafabov xat to 0C1 Ev£xa £v
twv atrtwv E'aTiv. Oti 0' ou Ttoir.TtxT), Sf,Xov xai Ex
45 ttov 7tpo)Twv '^iXoaO!pT|advTtov. (s) Ati yap to Oauud-
^Etv oi dvOpo)Ttot xa\ vtiv xai to Tcpwtov f,p;avTO tptXo-
ao'^Etv, e; dpyf]; uev ta TcpdyEtpa twv aTcdpo>v Oauad-
aavTE;, Etta /.ata atxpbv outw rcpotdvTE; xai Tcepl twv
[jiEt^dvwv Sia7copr,aavTE; , otov TCEpf te twv trj; a£-
Ki Xtjvt,; TcaOr,uaTwv xal twv Tcspt tov ■fJXiov xai daTpa
xai rccpi ty;; tou rcavtb; Y£V£,<I£W?- O °" drcopiov xal
Oauadjiov otETai aYvostv. .'iib xal b (ptXduuOo; ^i)%d-
(«0
Qiioniam auleni lianc scientiam quaerimus, lioc ulique
fuerit consitleraniltim , circa qualcs causas et qualia prin-
cipia scientia sit sapientia. Si itaqtie repetat quisquam
quas de sapiente opiniones liabemus , fortassis ex lioc magis
appareat. (2) Primo igitur opinamur, sapientem manime
omnia, ut possibiic est, scire, non habentcm singulariter
eorum scientiam : deinde illiim , qui difficiliora, nequc
scitu facilia homini, cognoscerc possit, sapientem existi-
mamus ( senlire enim omnibus commune est : quamobrem
facile , et neuliquam sapicns est ) ; item illum , qui exactior
ac magis docere valens , causas reddat , sapientem in omni
scienlia esse. (3) Scientiarum quoque illam, qux gratia
sui ipsius, et propter ipsum scire, quam illani, quae aliorum
gratia eligenda sit , magis sapientiam esse. Et principa-
liorem quam ei subministrantem , potius sapientiam esse :
non enim ut sapienti praecipiatur, sed ut ille praccipiat, nec
ut ille ab altero, sed ut ab eo minus sapicnti suadeatur,
decet. (4) Opiniones itaque lales, ac tol, de sapientiaet
sapientibus habemus. Ilorum autem hoc quidcm , or&nia
(inquam) scirc, illi, qui maxime unirersalein scientiain
haheat , necesse cst inesse : hic enim quodain modoomnia
notioni subjectascit. Fcrc aulem et difficiilima hominibus
cognitu sunt ea qurc inaximeuniversaliasunt, siquidem re-
motissima sunt a sensibus. Scientiarum autem illac certio-
res sunt , qiKi! maxinie primorum sunt. Nain qux sunt ex
paucioribus , exacliores iis sunt quae ex additione dicuntnr :
ut Arithmetica, quam Gcometria. (5) At vero illa iuagi,
docet , qurc causas speculatur. li enim docent, qui causas
singulortim dicunt. Intelligere autem et scire eorum ipso-
ruin gratia illi proecipue scientiae inest , quac ejus est quod
maxime scibile est. Qui enim scire ejus ipsius gratia cligit,
eam quae niaxime stientia est, pracipue eligct. Talis au-
lem est ejus quod maxime scibile. Maxime autem scibilia
sunt ipsa prima , et causie. Propter hacc enim et ex iis
cetcra cognoscuntur, sed non haec per subjecta. (6) Prin-
cipalissiiiia aulem scientiarum , et principalior submini-
strante est , quae cognoscat id ob quod quodque agendum
sit. Hoc autem cst bonum in quoque, et unirersaliterquod
in omni nalura optimum est. (7) Ex omnibus itaque dictis
in candem scientiam cadit quod quaeritur nomen. Oportct
etenim hanc primorum principiorum et causarum specula-
tivam csse. Nam et bonum , et cujus gratia , una de causis
cst. Quod aulem non factiva , etiam ex primis philoso-
phantibus patet. (8) Propter admirationein enim et nunc
ct primo inceperunt homines phiiosophari : a principio qui-
tlem admirando ea quac de dubitandis faciliora erant ; deindc
paullatim ultcrius procedcntes , etiam de majoribus dubi-
tando , ut de passionibus lunae, et eorum> quae circa solem
et stellas fiunt , ac de generatione universi. Qui rero du-
hilat et admiratur, putat se i^norare : quarc philosopluis
amator fahularum quodammodo cst , co tpiod fabula ex
 (w2,9S3.) METAPHYSICORUM LIB. I. CAP. III.
goso; raoi; saTtv • 6 votp txuQo; auvxEtTai ex Qautxaauov.
"42gt' eircep 8ta to (psuvEiv tt,v aYvotav s'<piXoad®riaav,
tpavspbv Sti ota to ei8c'vai to ETctaTaaOai eSttoxov, xat
ou /prjaeo); nvoc, hin.it. (9) MapTupst 8e outo to
5 autxfieSrixdc-o/sSbvYapirdvTcov urcap/dvTO>v twv ava^-
xaitov xat Tcpb; ^aoTtovr,v xal Siavo>YT)v f, ToiauTr,
(ppdvrjatc, T)p£aTO £r,TitaOat. Ar,Xov ouv tbc, 81' ou8E(xtav
auTTjv iJr|TOU|XEv /pEtav lispav, dXX' o>Oirsp av0po>TCO<
cpaiiEv eXeuQspoc, 6 auTou evexa xat jjltj dXXou o>v, outo>
111 xat auTr, jxdvri E^XsuOE^pa ouaa Toiv £7TtaTr,ixtov (Jidvr, v/ap
auTr, auTr,; evexev ectiv. Atb xat otxauoc av oix dv-
Optorcivr, vo[xt?oiTO auT^c?) XTiiaii;- TcoXXa/T) Yap f, cpuatc,
SouXrj Ttov avOptoTctov ioviv, o>gte xaTa £ijxomor,v Oeo?
. av txdvoc touto i/oi to Ye'pa;, dv8pa 8' oux d^iov |xf, ou
lr. £r,T£iv Tr(v xaO' auTOv £,TriaTri[xr,v. (10) Kl or, XE'vouai
ti oi Tcotr,Tai xat tce^uxe (pQoveiv to Oeiov, irct toutou
o-u[x6atv£tv jjidXiaTa eixb; xa\ Suaru/ei; eivat TcdvTac
tou? TCEptTTOu;. 'AXX' out£ to. Oeiov cpOovepbv £v8e/e-
Tai Etvat, dXXa xat xaTa tt,v Tcapotjxtav « TcoXXa ipeu-
w oovrat dotSoi, » oure tt,c Totautr,; iXkr^ -^prj voutjetv
TitxitoTs'pav. 'H v&p OstOTdTT) xat TiuuoTdTT). TotauTr,
8s 81/0)1; av eir, [xdvov • f|v Te vip fxdXiaT' av 8 Osbc
e/ot, Oeta to>v iTciOTr,iio)v eOT(, xatv et ti? to>v Qeiwv
etr,. Mdvrj 8' auTT) toutiov dix:poTs'po>v TETu/_r,xeV
»? S te Y&p Oebc Soxei Toiv aiTt'o)V tcSoiv eivat xal dp/rj
Ttc, xat TTjV TotauTr,v f; udvoc f\ udXiGT' av e/oi 6 Oeo?.
(11) 'AvayxatoTEpat (jlev ouv rcctaai auT^c, dptetvojv
8' ouoeuia. Aet [xevTot 7Tto; xaTaoTrjvai tr,v xttjoiv
auTrjc, eU TouvavTtov ^txTv to")v i; dp/r^? Cr,TT)GEO)V.
3i) "Ap/ovTat [xev ^oip, o>07CEp eitojxev, aTcb tou OauixdjEtv
TcdvTE? e! outio; e/£t, xaOaTtep Ttov OauixaTtov TauTO-
[xaTa Tot? [xiitco) TeOetoprixdoi Tr,v atTtav, rj tceo\ Tac,
tou f,Xtou TpoTcic; r, tt^v ttji; StaixeTpou douupiETpiav •
OaujxaOTOV vip Eivat 8oxeT Tcaatv, ei ti Ttji Aa/toTto
36 tx-}) [XETpElTai. (12) AeT 8e ei? TouvavTtov xat to dtxet-
vov xaTot Tr,v Tcapoijxiav diroTeXeuT^oai, xaOaTrep xal
^v toutoii; 6'tov jxdOtootv ouO^v yap av outo) OaujxdaEtev
dvrip f£o)ixeTptxbc tb; ei vevouo •?) SidjxeTpoi; txeTpr,Tri.
Tt? IX*V OUV f, ipUOl? TTji; ETC10T1)|XT|? TT^C, ?r,TOU[X£'vT|? ,
4i> EipT)Tat, xat ti; 6 oxotco; oll 8eT Tuv/dvEtv tt,v ^Tjttioiv
xat t})v 8Xr,v [xe'0o8ov.
CAP
'Ercet 6c (pavepbv 6'ti tmv l\ dp/r,; a?Tt'o)v 8ei Xafietv
eTrtoTTitiTjV ( TOTe yip eioevai tpaaev IxaoTOv, §Tav ttjv
irpo)TT,v aiTtav oiwtxeOa vvo)p('Etv ) , t& 8' atTta Xc'yeTat
45 TeTpa/jos, Sv [xtav jxev aiTtav cpauEv Eivat tJiv ouotav
xa\ to ti r^v etvat ( dvdveTat yip to 8ti t( ei; tov Xd-
Yov eo/aTov, atTtov 8J xat dp/T^ to 8ti Tt TcptoTov ) ,
ire'pav ok ttjv uXr,v xa\ to uTcoxe([xevov, TptTT,v 6^ 50ev
f, dp/r) t^; xtvrioEO);, TETapTTjv 8k tt,v dvTtxet[XE'vr,v
iu aktav TauTTj, to oS Ivexa xal TayaOdv ( Te'Xc; fkp Y£-
ve'oeo)? xat xivr,ceo)i; Tcdar,i; tout' egtiv ) ■ TE0EO)pr,Tat
ixev ouv txavoi; Trspi auTolv f,ixtv iv toT; ITept »uO£0)i; ,
K»J JTI
inir.inilis constat. Quare si propter fugam ignorantiii' pliilo-
sopliatisunt, patet quod causa cognoscentli , et nullius usus
i;ratia , ipsum scire persequehantur. (9) Testatur autem
itl ipsum quotl contigit. Fereenim omnilms inventis, qtias
ad necessariaet facilitatem ac ad obloctandum conducant,
liiijusmodi prudentia queeri ccepta est. Patet itaque quod
ob aliara niillam utililatem quserimus , sed quemadmodum
dicimtisn liber liomo » deeoquisui ipsius, et non alterius
gratia est , ita et Ii.tc sola scientiamm libera e-t , siquidem
sola Ii.tc sui ipsius gralia est. Quare im-rito noii bumana
ejus possessio putabitur : natura etenim bominum in ple-
li-iiue serra est. Quapropter secundum Simonidem, Deus
nliqiie solus banc babet dignitatem ; bominem vero indi-
gnum cst non qu.isrere illam, qua; sihi convenit , scientiam.
(10) Quodsi quid poeta? dicunt, et natura coinparatuin est
ut divinilas invideat , in hoc maxime id verisimile est con-
lingere , et infelices oiunes esse , qui alteriora se qnacrunt.
Sed ncc. divinam naturam invidam esse convenit, « poeta:-
qiie ( secundum proverbium ) multa mentiuntur « ; nec
aliam, quam hiijuscemodi , decel bonorabiliorem putare.
Qu.Tenim divinissima , eadem etiam bonorabilissima est.
Talis vero hifariam dumtaxat utique fuerit. Nam et illa,
qvam maxime Deus habeat , divina scienliarum est , et si"
qua est qine divinorum sit. Ila-c autem sola ulrumque
consecula est. Deus ctenim tum causa omnibus esse
videtur, tumquoddam principium, et talem aut solus, aut
pracipue Deus haheat . (II) Ceterai itaque omnes magis ea
necessariee sunt , nulla vero melior. Oporlct autem quo-
dammodo ejus possessionem in contrarium nobis inquisilio-
num, qu.T a principio fiebant, constitui. Incipiunt eniin
omnes (ut diximus ) ab admiratione, an sic se babeat : sicut
de praestigiosis , qure per se ipsa moventur, illi qtii nonduni
speculati sunt causam; aut de solstitiisj aut de diaraetri
incoiiiniensuialiilitate : admirabile eiiiin omnibus videtur,
si quid eo quod dividi possit in rainimum, non mensuretur.
( 1 2) Decet autem in contrarium et in melius ( secnndiim pro-
verbium ) consummare, queraadraodum in hisfit, quum
discant. Nil enim magis vir geometricus admiretur, quam
si diameter commensurabilis fieret. Quainam igitur natura
sit ejus scientiae, qua? quaritur, et quac intentio, quaiu.
debet quacstio et lota tractatio consequi , dictum est.
III.
Quum autem manifestum sit qtiod primarum causarum
oportet scientiam accipere ( tum enim scire uniimquodque
dicimus, quuni priinam causam nos nosse arbitramur ) ,
causse vero quadrifariam dicantur, quaruin unam quidem
causam dicimus esse substantiam, el quod quid erat esse
( nam ipsum quare primum, referturad rationem uUimam,
causa autem et principium cstipsumquareprimum);alteram
vero materiam et subjectum ; tcrtiam autem unde princi-
pium motus; quartam vero eppositam ei causara, et cujus
gratia , et bonum ( lioc enim finis tolius motus et gencratio-
nis est ) : dc his quiilem oninibus etsi salis in Naluralibiu
 472 [g— li.] TflN META TA *YIIKA A, y.
ouo); Se 7capaXd6o>uev xai tou; TcpoTepov fjuwv el;
£7ti'cxt'}iv twv ovtwv eXOdvTa; xa\ tptXoao:prjaavTa; TCEpt
tt;; dXr.Osia;. (») i\r,Xov Y&p ori xdxsivot Xs'YOuaiv
dpyd;Ttva; xat atTta;- eTceXOouatv ouv saTat ti Tcpoup-
« YOU T7) UeOoSw TYJ VUV * f) Y&p 4'tEpOV Tl YSVO; E&prjcO-
(XEv atTta;, yj Tai; vtiv XsYOusvat; uaXXov TttaTEuaouev
twv Sf| TtptoTwv (piXoao(pr,advTwv ot TcXsTaTot Ta; lv CXrj?
Etoet udva; wr.Orjaav dp/i; slvat rcdvTwv • i; ou vip
eaTiv aTtavTa TaovTa, xat e; ou Y'vy£Tal Ttpo)TOu xai Et;
lo 8 (pOsipsTat TeXeuTatov, ttj; ulv ouaia; utcousvouc»,; ,
toi; Ss TcdOsat usTaSaXXouar,;, touto CTOiY_stov xa\
TauTr,v dpyf,v oaatv eivat xwv ovtojv • (3) xai Sti touto
outs YiYveadai ouOsv oiovTat ouTe aTtdXXuaOai, w; Tfj;
ToiauTr,; epuceo); del ffcM^oL&evYj; , wCTCEp ouSs tov 2iw-
15 xpaTr,v tpausv oute YivvEaOai otTcXio;, OTav Y'Yv»iTai
xaXb; T| uouaixd;, outs. aTcdXXuaOai, 6'cav aTcoSdXXr,
TauTa; Ta; s;si;, Sti to Otcoueveiv to utcoxeiuevov tov
2:o>xpdTr,v auTov. Ouuo; ouSs twv dXXwv ouSs'v • Set
yap Elvai Ttva cpuciv fj utav t\ tcXsiou; uta;, s; wv yi-
iu yvETat TaXXa cio!jouEvr,; exeivt);. (4) Tb ueVrot TcXfj-
Oo; xa\ to siSo; t?;; TOiauTr,; dpyfi; ou to outo TcdvTEc,
Xs'youo-(v, dXXi 0aXrj; usv 6 ttj; TOiauTT,; apyrflbs cpt-
Xoao:p£a; uSwp cpr,c'iv tivat ( Stb xa\ Tr,v ytjv s:p' uSaTo;
drcE'pf,vaTO Etvat), XaEwv taw; Tfjv uTcdXr/jjiv Ix tou
>b TtdvTO)V 6pav Tf|V Tpo:pf,v uypiv oucjav xal auTO to Osp-
UOV £X TOUTOU YIYVOUEVOV Xat TOUTti) £6")V ( TO S' 6; 00
YiyvsTat, tout' eaxiv dp^f) TcdvTtov), Std Te Sfj touto
tt,v uTcdXr,!)iv Xa6d)v TauTr,v, xa\ Sta to TcdvTtov Ti
(T7cs'puaTa Tf,v tpuotv uypiv £/£iv, to 3' iiowp dp/f,v t^c.
;io tpuaso)? elvat toic. uypoi?. (&) Eiat Ss tivs; ot xal tou;
TrauTcaXaiouc. xai tcoXu Ttpb ttjc; vuv yevsctsox; xat 7cpo')-
tou; OeoXoYr,c>avTa; outo); otovTat TCEpt Trj; (puaso); utco-
XafiEtv • 'iixEavdv ts ^ip xat Tr,Ouv S7coir,crav Tr,; ft-
vecteox; 7caTs'pa;, xat tov iipxov Ttov OeJov SSo)p, Tr,v
m xaXou,usvr,v utc' oGtcov iTu^a T(ov TcoirjTtov TiutwTaTov
usv Y^p to 7tpsa£uTaTov, 6'pxoc, Se to T(uto)TaT0v eotiv.
(c) Ei usv ouv ipyain ti; aurr, xal TcaXati T£Tuyr,x£v
ouaa 7C£p\ tr\t (puaso); f) Sd;a, Ta^' av dSr,Xov Eirj, Ba-
Xv;; usvtoi XsYETat outw; aTcoprjvaaOat 7tspl tt^; Tcpw-
*i> tt,; atTta; • iTtTcwva ^ap oux dv ti; d;t(oasiE OsTvai
u£Ti toutojv Sti Tfjv suTE^Xetav auTOu t5j; Stavoia;.
(7) 'AvaSiuE^vTj; Sl dspa xal AiovEvr;; TcpOTEpov 'jSaro;
xai udXiaT' dpyf,v TiOs'aat Ttov aTcXwv awuaTO)v, "Itc-
Tcaao; Ss Tcup 6 METaTtovTTvo; xat 'HpdxXetTo; 6 'Ecps'-
t^. aio;, 'EutcsooxXt); Ss Ti TSTTapa, rcpb; toi; stprjuevoi;
Y^v TcpoaTiOei; TE^TapTov • Taura Yap de\ Stauevetv xa\
ou YiYveoOat dXX' r] TcXr,OEt xa\ oXiyot^ti auYxptvdusva
xai Siaxptvdusva ei; sv ts xat l\ Ivd;. (n) 'Ava;aYO-
pa; Si 6 KXa£ou.ivto; t»; uev fjXixia TCpOTEpo; tov tou-
6otou, toT; S* spvoi; uaTepo;, aTCEipou; eivai cpr,at Ti;
dp/d;- a/eobv ^dp drcavTa Ti 6ijioiouepTJ , xaOdicep
uSojp rj Tcup , outo) fifvtadii xal d7cdXXuaOa( ^r,ai auy-
xp(cf£i xai Siaxpiast udvov, dXXw; 0' outs YtY^^^Oat
out' aTcoXXuaOat, dXXa Sia;xs'vsiv diSia. (») 'Kx ucv
(0S3,»S1.
speculatum sit, nihilominns tamen illos qtioqne qui antc
nos ad entium perscrutalionem venerunt et de vcrilale
pliilosopliati sunt , asciscainus. (2) Patet enim quod illi
cliani principia aliqua et causas dicunt. Proderit itaque
profecto lmic tractatui, nunc si illa breviter repetemus.
Aul eniin aliud causac gcnus iureniemus, aut certe magis
illiscredemus,qux nunc dictx snnt. Pluriini igitureorum
qui primo pliilosophati sunt, solas illas existimarunt
omniumesseprincipia,qua;inmateriiCSpeciesunt. l.\ quo
enim omnia entia sunt , et ex quo primo finnt , ct ad quod
tltimum corrumpuntur, substantia quidem perroanente,
mutata vero passionibus, lioc elementum et hoc omniuin
(■ntiiim essc princijiium aiunt : (3) ct ob hoc nihil fieri ,
neque corrumpi opinantur , tanquam Imjuscemodi natura'
seinper conservata : qtiemadmodum neque Socratem,
quando formosus aut musicus efficitur, simpliciter fieri di-
ciinus; neque qnum istos habitus amittat, corrumpi : eo
quod subjeclum ipsum Socratcs permanet : ita et cetero-
rum, nihil. Oportet enim aliipiam naturam aut unam
aut una plures esse, e quibus cetera fiunt, illa conservati.
(4) Pluralitatem tamen , et speciem bujus principii , non
eandem omnes dicunt ; sed Tbales quidem , hujurmodi
pliilosophiseprinceps, aquam ait esse : quare lerramquoqne
super aquam asscrcbat esse. Fortassis banc habuit opinio-
nem , quia mitrimentum oniniiim humidum esse videliat,
et ipsum quoque calidum ex co factuin , eoque vi*ere :
cx quo autem aliquid fit, iil cst principium oninium.
Propler lioc igitur hanc babuit opinionem, et quoniam
cunctoruin semina naturam liiimidam sorlita siiut ; a<|ua
vero naturae principium humidis est. (0) Sunt antem
quidam, qui etiam antiquissimos illos et nimis a prsescnti
generatione remotos et primos tlieologizantes sic arbi-
tranturde nalura sensisse. Oceanum nainquc ct Tethyn
generationis parentes esse cecinerunt; jusjurandum qiio-
que deoruni, aquam esse, Stygein ab ipsis poelis apnella-
tam. Honorabilissimum enini, quod anliquissimiini est:
jusjurandum anlem , honorabilissimum est. (6) Si igitur
antiqua ista ct vetusta dc natura opinio est, fortasse non est
manirestum : Thales tamen liunc in modum de prima i-.uki
dicitur asseruisse. Hipponem etenlm nemo dignabitnr
cum istis connumerare , propter intellectus ejus exigui-
tatem. (7) Anaximenes aulem et Diogenes aerem priorem
aqua, ctmaxiincsimpliciuincorporuinprincipiumstatuunt;
Hippasus autem Metapontinus , et Heraclitus Ephesius,
igneni ; Empedocle* vero quattuor, una ciim priedictis
snperaddcns etiain terram , quartum. Hsec enim semper
pcrnianere, neclicri nisi pluralitale et paucitate conjuucta
ct disjuncta in unum et cx uno. (8) Anaxagoras autein
Clazomenius, aitatc quidem illo superior, operibus vero
inferior, intinita dicit esse principia. Fcrc cnim omnia,
qu.T consimilium partium sunt, ut aquam , vel ignem , ita
lieri et corrumpi ait, conjnnclione et disjunctione solum :
alitcr vcro nec (icri nec corrumpi , seil |H-rpctua pcnna-
ncre. (9) bx his itaque solam quis rausam illam , qiii in
 ln-'i».] METAPHYSICORUM LIB. I. CAP. IV.
OUy TOUTO)V (JLdvTjV Tl{ atTtaV V0UL15616V ctv Tr,v ev uXt)C
eToel XeyouevrjV. HpoidvToiv o' outo)c, auTO to rcpaYua
tbooTcoiriaEv auToTc xai auvr,vaYxaae tjr,Teiv ei -yap 6ti
udXtaTa Ttaaa cpOopa xai Ysveatc ex tlvoc £vo? t) xai
5 TtXsidviov Iotiv, ota ti touto cuuoaivsi xal ti to airiov ;
ou y^P o"*! to y& uTtoxEiuevov auTO tcoleT u£Ta6dXX£iv
SauTO* Xeyo) 8' olov oute to £uXov oute 6 /aXxbc atTioc
tou jjLETaSaXXetv exaTepov butwv, ouSs rcoteT to uev t;u-
Xov xXtvr,v 6 Se /aXxbc dvoptdvTa, dXX' ?T£pdv ti ttj;
lu UETa6oXfjc eiriov. Tb 51 touto £r,TeTv eoti to tt,v
ETt'pav dp/f,v c^titeTv, tbc av f,ueic, cpaiTjUEv, SOev f) dp/f,
tt)? xivrjUEto;. (lo) Ot usv ouv TtduTcav e£ dp/rjc ot'1/d-
txevot tt)c ueOooou ttjc ToiauTT]c xai Iv cpdaxovTEc eivat
to uTOxsiuevov ouOev £oua/Epavav eautotc, dXX' eviot
is yt Ttov £v XeYOvTtDV, toarcEp tjttt.Oevtec uTcbTauTr)c tt;c
?T|TT^cr£toc, to £v oxivrjTdv cpaciv Etvat xai tt,v cpuaiv
£Xr,v oi (jlovov xaTa Y^veatv xai cpOopdv ( touto uev yotp
dp/aTdv te xai TtdvTEc louoXoYrjaav ) , aXXa xai xaTa
tt,v aXXr,v u£Ta6oXf,v Tcaaav • xal touto auTtov Tdidv
a» sctiv. (n) Tiov uiv ouv Ev cpacxdvrav elvat to tcSv
0 JQsvi suveGr, tt)v T0tauTr,v auvioeTv aiTiav, TcXr,v li dpa
IlapuEviOT), xai toutio xaTot tocoutov 6'aov ou udvov ev
dXXa xai Suo tco>c TtOr,atv atTtac etvai. Toic oi of)
TcXetoj Tcotouat uaXXov svos/ETai Xe'y£iv, olov toTc Oepubv
•-'& xai t|/u/pbv T) Ttup xai ytJv • •/piovTai ^ip w? xivr,Ttxr,v
eyovTt t<o Tcupl ttjv cjuaiv, iloaTt o- xai y?, xat toTc toiou-
toic TouvavTiov. (12) MeTa 05 toutouc xai tc<c Totau-
Tac dp/dc, wc wy_ txaviov ouaiov YEvvTjaai ttjv twv
dvTtov cptJaiv, TtdXiv utc' auTrjc t?,c aXr^OEiac, toaTcep el-
30 tcouev, dvavxa^duEvoi tt)v Eyou.E'/r,v ££r)Tr,aav otpyyjv •
tou y»? eu xai xaXioc Ta (jlev £/_£iv TOt Vt •(ifivsfiai Toiv
ovTioy tao)C oute TtTip oute yrp out' dXXo Ttov toiouto)v
ooOev out' eixbc aiTiov eivai out' Ixelvouc oir,Or,vat •
ouo' au t<~) auTOuaTW xat T~ tu/t) toooutov £TciTp£']/at
3s rpaYua xaXto; ei/_ev. (13) Nouv Or, Ttc eiicwv eivat,
xaOdrcep ev toic ?<;')oiC, xai ev tt; cfuaei tov aiTiov tou
xo t uou xat t^c Ta;eo)C Tcdar,c oiov VT)io>v Vif&vr^ Tcap' eixt!
Xeyovtoc touc TcpoTEpov. 'l>av£pioc uiEv oiiv 'Ava;aYO-
pav TauEv a}/du£vov tout<ov Toiv Xovojv, aiTiav 5' e/el
*i> TcpOTEpov '1'jpudTiuoc i KXa![ou.ivioc EtrcEiv. (11) 01
uiv ouv outo>c UTtoXau6dvovT£C etua tou xaXioc tt;v ai-
Ttav dp'/r,v sivat tiov ovtojv lOeaav, xai tt,v TOiaur/jv
SOev f, xivT)aic urcdp^Ei toic ouaiv.
CAP. IV.
'TfTCOTCTEuaeiE S' dv tic 'HatoSov TcpioTov i;T,Tr,aai to
45 toioutov, xav el tlc dXXoc EptOTa ?, ETCLOutXiaV £V TOLC
ouaiv eOt.xev d)c dp/r^v, olov xai IIapu£vior,c" xai yap
outoc xaTaaxEudt^<ov tt,v tou TcavTOc •(ivMjiv
HotoTtarov u.e'v ( ^rjatv ) £o<oTa Ocuiv (jLr,TiaaTO 7iavT<ov,
'llaioooc oe
50 Havroiv Ltcv TcowTiaTa /doc yevet', aurip enetTa
yaf eOpuaTcpvoc ,
rjo' ecjo; , 6; TeavxEaat ueTaTcfiJTiEt iOavaTOtaiv
(931.) 47 3
matfria: spet-ie tlicitur, pulabit. Hoc aulcm moilo procc-
dentibus, ipsa res eos duxit et coegit ulteriiis quorere.
.Nain etsi quammaxime omnis corruptio et gcneralio vx
aliquo ut ex uno aut ex pluribus sit , cnr boc acciilit, et
i|n.r causa est ' Non enim ipsum subjectum sese mnlari
farit , ut puta , dico quod neque lignum , neque as causa
cst ut utrumquc eorum mutetur; neque lignum quidem
lectum , ;i's vero statuam facit, sed aliud quippiam muta-
lionis causa est. Hoc autem qusrere, aliud principium
quaerere est, perinde atque id quod nos unde priucipiuni
motus dicimus. (10) Qui igitur omnino a principio istam
viam attigerunt, unumque esse subjectuin asseruerunt,
nildilTicultatissibi ipsis reliquerunt : vcrum quidam eorum
qui unum constituerunt , quasi duvicti ab bac quaeslione ,'
ipsum uiiiiin immobilc dicunt esse, naturamque lotam non
solum secundum generationem et corruptiunem ( lioc
enim vctus est , ct cui omnes consense1 unt ) , scd etiam
secundum reliquam omnem transmiitationcm. II lioc
coruin cst proprium. (II) lllorum igilur, qui unum soluio
esse dixerunt ipsum universiim , niilli contingit talcm in-
spicere causam, nisi (brtassis Parmenidi ; atque liuic eatcnus,
qualenNS non solum unam, verum etiam duas quodammoilo
ponit causas esse. I llis vero , qui plura faciunt , magis ac-
cidit dicerc , ut pula illis qui calidtim aut frigidum , aut
ignem et terram : iitnntiir enim igne tanquam motivam
babente naturam; aqua vero et terra et liujusccmodi , c
contrario. (11) 1'ost hos autem et liujusmodi principia,
tanquam non stiflicientia, ut cntium naturam gcnerarent,
rursus ab ipsa veritate, ut diximus, coacti, illud, quod
sequilur, qua,sivcrunt principium. Ut enim entia bcne
se partim habeant, partim fiant, ncc ignem fortassis , ncc
terram , nec aliud hujuscemodi qiiiiquam vcrisimile cst
causam esse , nec illos vcrisimile est arbitrari : nec rursns
casni et forlnna? tantam atlribuere rem , probe sc habet.
(12) Quare qui ut animalihus, ila in natura Intellectum
incsse causain niundi totiusque ordinis dixcrat, qtiasi
sobrius , coinparalus atl anliqtiiorcs vana dicentes, appa-
rnit. Islasautcin rationcs qui palain attigit, Anaxagoram
fuisse scimus : attamen Herinotinuis Clazomenius cxisti-
matur prius dixissc. (14) Qui igilur ita arbitrati stint,
principiumexsistcntium posuerunt simul tam causam ipsius
bcne, quam illam unde motus cxsistentibus inest.
Suspicarctiir autcm aliquis , Hesiodum primum hoc quic-
sivissc, ct si quis alius amorem aut desiderium in cxsisten-
libus ut principium posuit, sic.uti Parmcnidcs. Etcnim is
universi generationem monstrando, ait •
Principium ili\ mn cunctorum sevit Amorcm ;
Hesiodus vero,
Oiimia prscessit Chaos , Iktc gcncratio priina .
Terra M'i|uebatur lata ;
tlcintle Anior, insigni pra?ccllens nuiiiina form.i :
 4U [13- 15 ] TflN META TA <I>YilKA A, 0.
toc; Seov ev toTc; ouatv uTcdp/etv tiv' attiav ^Tti; xtvTjaei
xai auvd^et TOt upayu.aTa. Toutou; jjisv ouv tcwc; /f>-/j
StavEijjiai 7t£pi tou ti; TtpioToc;, ilitszot xptvEtv CaTEpov.
(•l) 'Eitsi os xai TavavTta toTc; aYaOoTc; evovTa lcpaivsTO
liv T)i tpuaEt, xat ou jjtdvov Ta;t; xai to xaXov dXXa xat
otTa^ta xai to aia/pdv, xai 7tXeiw toi xaxa twv aYaOoiv
xaWa cpauXa Ttov xaXwv, outwc; dXXo; Tt; cptXtav stcnQ-
veyxe xai velxo;, exaTspov £xaTsptov airtov toutii)v.
(3) Et fip Tt{ dxoXouOoai xai Xau.6avoi itpbc; Tr.v Siot—
10 votav xai u.r) Ttpbc; & ^EXXt^ETai Xe'ywv 'EfJtTtEOOxXrje;,
EUorjaEi tr,v jjisv cpiXiav atrtav ouaav twv dyaOoiv, to
oe vetxo; twv xaxtov • wctt' et ti; cpair, Tpdrtov Ttvot xat
Xjyetv xai TtpwTOV XeyEtv to xaxbv xai to dyaObv ap-
/ac. 'Et*TttOoxXE'a , Ta/' av Xe'yoi xaXioe;, EntEp to twv
16 dtYaOwv OTtotvTWv atrtov auTO TayaOdv sVti xai twv
xaxoiv to xaxdv. (4) Outoi uiv ouv, wartEp Xeyo[ji£v,
xat (Jts'/pt toutou JuoTv atTtaiv e^r,i}(avTO tov rtAstc. oto>-
pt'cau.Ev it toi; itepi cpuaso)?, ttjc; te GXr)c; xai tou SOsv
f, xivr.ate;, du.uopc~)<; jjievtoi xal ouOiv oaswc;, dXX' olov
*■ iv TaT; u.d/ate; oi dYutivaaTot Ttotouaiv • xai y«? exei-
vot Ttept^epdijtevot TUTCTOuat TcoXXdxtc; xaX&e; 7tXr,Y0t<;,
dXX' oute exeTvoi dreb ETtiorriftrj; oute outoi totxaatv et-
odat Xeyeiv S ti XeYOuertv • oyeSbv Y^p ooOsv /poitjtevot
oatvovTat toutoic; dXX' r\ xata txixpdv. (t.) 'AvaijaYo'-
st, pac te yap Jjtr,/av~ /pr,Tat tw vw Ttpbc TTjV xoau.oirotiav,
xal Stav drropricrri di& tiv' atTtav e; dvaYxr,c; icrTi, tote
TtapEXxEt auTov, ev c5e toTc; dXXoti; TcdvTa u.aXXov at-
Ttatat twv y\-piou.(vb>v r, vouv. Kai Eu.7tecioxXr,c; etci
•ttXeov (jtev toutou /pvjTat toTc; aiTtotc;, ou ixr^ ouO' Ixa-
30 vwc;, out' iv toutoic; EupterxEt to 6;jtoXoYOuuevov. UoX-
Xa/ou y<>uv auTW r^ jjtev cptXta Staxptvet, to oe veTxoc;
cuYxptvet. "OTav u.ev yip ei; Tot crtoi/Eia oticTTr|Tai
TO itav U7I0 tou veixouc;, TO te Ttup eIc; t?V CUYXptVEiat
xai Toiv dXXo>v OTOi/eitov t?xao"Tov ■ Stxv oe 7tdXtv rtdvTa
** uTtb Tr,c; cptXtat; tjuvto)ijtv etc; to ev, dvaYxaTov e; £xd-
otou Tot ptdpta t/taxpivECjOat TtdXtv. (o) 'Eu.tceSoxX9;<;
jjtEv ouv Ttapot toui; TtpOTEpov TtpwToc; TauTr,v Tr,v atTtav
oieXwv eiariveYXEv, ou u-tav 7totr^aai; tt,v Trjc; xiv/-o-£toc;
dp/rjv, dXX' ETEpac, te xal evavTtac;. "Eti 51 Ta wc; ev
<o uXr,c; eiost XEYOutEva OTOt/Eia TETTapa TtpwTo; etTtEV ou
u.r;v /pr,Tat ye TS^TTapcriv, dXX' we; Sueriv ouotv tjtdvoic.,
Tcupi u.£v xaO' auTO, toic d' dvTtxEtu.£'votc; w; u.ia ;pu<7Et,
Y?i te xai de'pt xal uoaTt. AdSot 0' dv ti; auTO Oeio-
piov ix Ttov ETctov. (7) Outoc; u.ev ouv, wairep Xe'you.6v,
45 outw Te xai ToaauTac; etpr.xev dp/dc;- Aeuxitctco; 81 xat
5 £Ta,ipo? auTou Ar)u.dxptToc; crTOt/eTa jj.1v to 7tXr]pEc;xai
to xevbv sivai jpaat, Xe'yovt£c; oTov to jjtlv 3v to &i jjtr, dv,
toutwv Se to u£v 7tXr)pEc xai tjTEpsbv to dv, to Se xevdv
ye xai [Aavbv to jjtr, ov ( «10 xal ouOsv ptaXXov to ov
»o tou dvTO; eTvoi tpacrtv, Sti oude to xevov tou ejtou.aToe;),
atTta ol Ttov ovto)v TauTa we; uXrv. (r) Kai xaOdrtEp oi
£v TtotouvTEe; Tr,v uTtoxsijiE'vr,v ouotav TdXXa toic; rcdOE-
atv autrjc; Yevvwat, to u.avbv xai to tcuxvov dp/ac; Tt-
Os';jtsvot Tiov 7taOr,|jtdTiov, tov auTOV TpOTtov xai outoi
(981,985.)
tanquain op|)urtunumsit, ut in cxsistentibus aliqua causa
insit, quae res ipsas raoveat atque conjungat. Ilos autem
quomodo ordinare o|K>rteat , quis scilicet eorum primus sit ,
liceat posterius judicare. (2) Quum autem contraria quo-
que bonis inesse naturae apparerent , nec solum ordo et
pulcbrum, verum etiam iuordinatio et turpe, pluraque
mala quam bona, et turpia quam pulclira, itleo aliu^
quidam amicitiam inlroduxit et conlentionem, ulrunique
utriusque boruin causam. (3) Si quis eniin sequalur et se-
cundura sententiam accipiat, non secundum ea quae bal-
butiens Empedocles dicit, inveniet, amicitiam quidem bo-
iioruni causam esse, contentionem vero malorum. Quare
si quis dicat quodammodo dicere, el primum Empedoclem
dicere, malum et bonum esse principia , fortasse bene in-
quiet : siquidem bonorum omniiim causa, ipsum bonum;
ac raalorum, ipsum malum est. (i) Hi quitlem, ut dicimus,
et bucusque duas causas, quas nos in Naturalibus detcr-
minavimus, attigerunt, materiam, et unde motus : ob-
scurc tamen , et non clare ; sed quemadmodum inexercitati
in prtrlio faciunt. Eteniin illi circutneuntes, egre^ias str|ic
plagas infligunt : sed ncc illi cx scicntia feriunt, neque lii
videnliir scire quit) dicant. Fere etenim nullo modo viilentm
bis uti, ni.si paulum quiildain : (5) nam et Anaxagon:s
tani|uam macbina utitur Intellectu ad iniimli geoerationem ;
et qinim dubitat proptcr quam causani necessario sit,
tunc cnm attrabit; in ceteris vero, magis cctera omnia,
quam intellectum, causani eorura qua? flunt , ponit Et Em-
pedocles plus quidein isto causis utitur, neque suiTKienter
tamen , neque in liis reperit, quod consequitur. Mullis enim
in locis apud euin amicitia quidem disjungit, contenlio
veroconjungit. Qnum enim in elemcnta per contenlionem
universum dissolvitur, tunc ignis in iinum coalescil, rt
celerorum elementorum iinumquodqiie : qnuni autem rur-
sus per amicitiam in unum conveniuut , necesse e>t iterum
particulas cx unoquoque separari. (G) Empedocles ilaque
prirtcr alios antiquiores, priinus banc causam dividens
introduxit : necunum motus principium , sed diversafa-
cit , et contraria : et ad baec, elementa, qua: in materiaf spe-
cie dicuntur, quattuor esse primus asseruit ; non tamen eis
11I qualtuor utitur, sed tanquam duo essent sola , igne qui-
dini per sc ipsum , opposilis vcro, terra, aere et aqua, tan-
quam una natura. Compreliendat autem quispiam id ipsum
ex ejus carminibus contrmplans. (7) ls igitur, utdicimus,
ita, et tot principia asseruit. Leucqipus vero ac ejus fami-
liaris Democritus elementa quitlrm plenum et vacuum
esse aiunt , dicentes boc quidrin ens , boc vero non-ens : et
rursus, cnsquidrru , plenum et solidum ; non-ens autem,
vacuum et rarum (quarenibilo magis ipsum ens, quam
ipsuni non-ens, essc aiunt, quia neque vacuum magis qtiam
corpus ), liaecantcm causas exsistrntium, ut materiam, csse.
(s) Etquemadmodtimqui iinuiii faciunt subjrctam substan-
tiam, cetera passionibus rjus gencrant, rarum etdensmn,
passionum staturntes princi|via, siinili modo lii quivjiie
 (»85,986.) METAPHYS1C0RUM UB. !. CAP. V.
tc<; otacpopot; atria; tcov dXXojv etvat tpaatv. Taura;
uevrot Tpsl; sivat Xsvouat, a/_r;ud te xat Tajiv xal Os'atv
otacpepstv vdp cpaat to b*v buauw xai StocOiY^) xai TpoTcrj
udvov toutwv Si 6 usv ^-jatjtb; a/rjud Iotiv, r, 8=
6 SiaOiYT] Ta;t;, r) Se Tpoirri Os'at;- Statpspst vap to uev
A tou N cr/ijjjwtTi, to o: AN tou NA Ta;st, ■zo oe Z
tou N Oeoet. nepl oe xtvrjaew;, SOev r) tcw; uirdp/et
toT; ouat, xat outoi irapaTtXvjOio); toT; dXXot; fotOuuo);
dipeloav. (o) Hepi usv o3v twv Suo aiTtwv, oioTrep
iii Xevouev, ItcI toooutov e*otxev s!|r|TviaOai Ttapa twv Tcpd-
Tepov.
CAP. V.
'Ev Sk toutoi; xal irpb toutwv ol xaXouuevot IluOa.
ydpetot t6>v uaflriudTojv d'j/duevot irpwTot Taura Ttpovj-
yayov, xat e'vTpa:pe'vTe; ev aurol; toi; toutojv dp/A; Ttov
ii ovtwv dp/a; CjjrjOriCTav etvat irdvTwv. (i) 'Eirsi Ss tou-
tiov ot dpiOuol cpuaet TcpojTOt, Iv Ss toT; dptOuoI; £od-
xouv Oeojpetv buotojuaTa iroXXa toT; oucrt xat yiyvoijls'-
vot;, (iSXXov rj ev Tcupl xal yv) xai GSaTt, 6'ti to fxlv
rotovSi tcov aptOuojv irdOo; Stxatoauvr), to Se TotovSi
:u iu/r; xal vou;, srepov Sk xatpb; xat tcov oXXojv w; si-
tceIv exatTTOv buouo; , sti 31 tojv dpuovtiov ev dptOuoT;
bptovTe; Ta irdOr| xal tou; Xbyou;- ^tcsiSv^ TOt usv aXXa
toT; otpiOpto"; e^atveTO Tr)v cpuatv a:pwu.otojo-Oai iraaav,
O! 6' aptOuoi naorj; Trj; cpuseo); irpwTOt, Ta twv aptOutov
sii atotveTa twv ovtwv iToty eta woEvtwv eivat uTreXaGov, xai
■cbv bO.ov oupavbv apuWav eivat xat dptOudv ■ xat Sia
tl/oi buoXoyoufjteva oetxvuvat ev Te toT; dptOuoT; xat
tsT; apuovtat; ^pb; ra tou oupavou iroiOr, xal us'pr) xat
irpb; tt^v SXr,v Staxdtrur.criv, TauTa ouvotYOVTe; (vr,a-
Ju U.OTTOV. (;i) Kav e? t{ tcou SteXettre, irpooeYXi/ovTO
tou ffuvetpouivrjV iratrav auToI; eivat tj^v TrpavuaTEiav.
Aeyw S' olov, l7rsior\ teXeiov ■}] Ssxa; sTvat ooxsT xal
iraoav 7rspisiXri3pe'vai rJjv Ttov dpiOuiov cpustv, xai t4
cpepdusva xaTa tov oipavbv oe'xa usv stvat cpacriv, ovtojv
35 oe svvEa udvov tojv cpavsptov ota tcoto osxaTr,v tvjv dv-
TtyOova iroiouoiv. (») AtwptOTat 21 orspt toutojv e'v
Wpot; ■JjuTv dxpiSectTspov. 'AXX' o& orj vdptv £tsp-
/ojjtcOs touto eortv, Siroi; XdSojuev xat irapa toutojv
riva; eTvat tiOeVoh toi; dp/4; xat tcw; si; Ta; eipr.usva;
4ii ExirtTCTOuotv airia;. (5) <I>at'vovTat Srj xai oOrot tov
dptOubv vouiiiovTe; dp/r^v eTvat xa\ w; SXr)v toT; oucrt
xat oj; irdOr, Te xat llet;, tou 84 dptOuou OToi/eTa to
TS dpTtOV xat TO 7CEpiTTdv, TOUTOJV OS TO UEV TTETTEpa-
c-usvov to 51 diTEtpov, to S' ?v l\ duooTs'po)v eivat tou-
*a tojv ( xat y^P apriov eTvat xat rceptTrdv ) , tov S' dpt-
Ouov ix tou £vd; , dpiOuou; Se , xaOdirEp EtprjTat , xbv
oXov oupavdv. (e) "ErEpot os twv aurwv toutojv Ta;
ip/a; S/xa Xs^ouatv Etvat toi; xara eruoTot/iav XEfOui-
va;, Tce'pa; dirEtpov, TcspiTrbv dpriov, Iv TcXr^Oo;, Se-
w ;tov dptOTepdv, dppEV Oy5Xu, r,p£uouv xtvouusvov, sCOu
xauiruXov, apw; oxdro;, dfaObv xaxdv, TSTpdywvov Its-
fourixE;. "Ovirsp Tpdrcov eotxe xal 'AXxuatojv 6 Kpo-
[ig — 17.] 4T5
diifercnlias.eausas cetcrorura aiunt esse. Has aulem tros
dicunt, fisuram, ordincm, ct situm. Differre etenim ens
aiunt duintaxat Rliysmo, Diathige et Trope : quorum rhys-
mus quidcm, figura ; diathige vero, ordo ; trope autem, situs
est. Differt autem a ab v, figura : jv vero ab va , ordine i
K autem ab v, situ. De motu vero, unde vel quomodo
exsistcntibus inest, et lii perinde atque alii per negligentiam
omiscrunt. (9) Hactenus itaque de duabus causis, ut di-
cebamus , videtur quaesitum a prioribus fuisse.
Inter lios vero, et ante istos, qui, appelloti 1'ythagorici,
primi mathematicis operam dederunt, illa prxponebant,
et cis innutriti , eorum principia, entium quoque cuncto-
rum esse putarunt principia. (2) Quum autein numeri
priores his natura sint, in numeris vero plurcs simililudines
tum ad cxsistentia lum ad ea qua? fiunt, quam in ignc, in
tcrra et in aqua inesse viderentur cernere (talis ctenim ut
puta numerorum passio , justilia , talis vero anima et in-
tcllectus, alia vero tempus, et ceterarum , ut ita dicam,
unaqux-quesimiliter) ; item quum harmoniarura in iiuinc-
ris iiis|)icercnt passiones ac rationes : quum itaquc cetera
quidem viderelur natura omnis numeris assirailari, nunieri
vcro tolius natursc prirai, nuraerorum elementa, entium
quoque cunctorum elementa esse putarunt, totumque
c»luu) harmomam et uumerum esse ; et illa quidera, quae
de numeris et harmoniis consentanea passionibus et parti-
bus ca?li ac universi dispositioni monstrare potcrant, colli-
gentesapplicabant. (3) Quodsiquidalicubideerat.studioie
supplcbant , quo tolus eis tractatus conscntaneus esset. Dico
autem, vcluti, quoniam denarius perfectus esse videtur,
toliimque numerorum naturam comprehenderc , ideo et ea
qua; in coelo feruntur, dccem esse aiunt : quum vero novem
solummodo sint , qute manifeste apparent, decimara oppo-
sltam terram faciunt. (4) Determinatum autem est a nobis
alibi de liis magis cxquisite. Sed cujus gratia haec repeti-
imis,liii't' cst : ut ab his etiam accipiamus, qua: puiiunt
es.e principia, et quomodo in dictas causas incidunt.
(5) Apparent etenim etiam isti numerum existimare prin-
cipium esse, ut raatcriam exsistentibus, et ut passiones ac
habitus ; numeri autem elementa , par, et impar : quorura
alterum finitum, altcrura infinitum, unumvero, cx am-
bobus bis esse : paretenim et impar esse : numerum autem,
e\ uno; numerosvero, ut dictum est, totum ca?lum.
(fi) Horum aulem alii decera aiunt inter se coordinata esso
principia : fraitum infinitum , impar par, unum plura , dex-
trum sinistrura, masculinum fcmininum, quiescens 1110-
tum , rectum curvum, lumen tenebras, bonum malura,
quadratum et longius altero latere. Quemadmodum ctiam
 4 7G [17— 19.] mN META TA «1>T2IKA A, e.
TomaTr,; uTroXaSstv, xai tjtoi outo; Tcap' sxEivtov
r) exeivoi Ttapi toutou Traps'XaSov tov Xdyov toutov xai
yac, eysveto ttjv f,Xtxiav 'AXxuaiojv etci vspovri IluOa-
ydpa , ditEBrivaTO 81 TcapaTrXriattoc, TOUTOtc/ orfll vap
s stvai Suo Tct TroXXi toW dvOptoTciviov, Xevtov Tic, ivav-
TtdrrjTas ou^ toaicep ourot ouopiauivac dXXa Ti; tu/ou-
aa;, oTov Xeuxbv uiXav, yXuxu Trixpdv, ayaOiv xaxdv,
u.sYa |jttxpo'v. (7) Outo; uiv ouv dotoptaTOjc, J-Eppcle
Tcepl tmv Xoituov, ot Si IIuOaYdpetot jtal Tcdart xai Tivsc;
111 at Evavruoastc, dTCStprivavTO. (s) llapi uiv ouv toutojv
duooTv toooutov eart XaSeTv, 6'rt TavavTta dpyai tojv
ovTtov ■ to 8' &'aat Tcapi tiov ete'pojv, xat Ttve; aurat
eictv. lltoc. u-evTot Trpbc, Ta; etpr,u.eva; atTtac, iv5t/z-
Tat ouvavavav, ca:ptoc. uiv ou 8ir',p0po>Tai Trap' exeivtov,
u, soixaat 0' ojc, ev CXrj; sTSst Ta arot/ela TaTTerv • e"x
TOiirtov vip w; evuTcapydvTtov auvEaravat xat TtETcXa-
aOat (paai rr,v ouctav. (9) Tiov uev ouv TcaXaiwv xal
TtXetio XevdvTO)v Tot CTOtysTa ttjc. tpuaso)? sx toutojv
txavdv scti Oitoprjaat t),v Stdvotav • sicl 8e tivsc. ot Tcepl
211 tou TravTOc, d)C/av utac. ouar,; ipuaEoic, aTte^vavro, Tpd-
Ttov 8s ou tov aurbv TroivTEC, oute tou xaXioc, oure tou
xaTa xr,v tpuatv. Etc usv ouv t/jv vuv cxsiiv tojv
atTtoiv ouSauio; auvapjjtdrret Tcspt auTtov 6 Xdyoc, • ou
Y&p ojCTcsp evioi twv (puaioXdytov ev utcoOeuevoi to ov
2i> 6*utoc, Ysvvtoatv 10; l\ uXr,? tou Ivd;, dXX' Irspov Tpdicov
ouTOt Xs'vouaiv • IxsTvot (ilv vip TrpoaTtOs'aai xt'vr,atv,
yevviovTs'; vs rb rcav, outoi 8s dxivrjov eivat cpaatv.
(10) Ou ^y dXXa toooutov ve oixEtdv sart tt, vuv oxe'-
t}<et. Ilapu.£vior,cj (jlsv yotp Ioixe tou xara tov Xdyov
3t: evo; arcTEaOat, MsXtaao; 31 tou xara Tr,v uXr,v 010
xai 6 ptsv TCETtEpaauivov, & 0' aTCEtpdv (Br,atv slvai auTo'-
E£V03jdvr,c, os TcptoToi; toutiov iviaa; ( 6 yip riapuEvi-
Sr,cj toutou XsyETat [jiaOr,TYic. ) ouOsv Steaafpriviaev, ouoe
Tr,; (jiuaeto; toutiov ouosTepat; soixe OiyETv, dXX' stc, tov
35 b^ov oupavbv d7ro£Xs''jJ/ac to £v sivai tf7iat tov Oedv.
(11) OuTOt [jtiv ouv, xaOdirep eiTrouev, dseTeot npbt; tv|v
vuv irapouaav ^r)Trjatv, ol usv ouoxat TrduTtav ux; ovtscj
[jttxpbv dypoixdTspov, Hsvo^dvr,c, xat MsXtaaoi;' Ilap-
(jteviSr,; os ptaX).ov flXsTttov eoixs tcou Xs^siv • Ttapi yip
*o to ov to [Jtr] 3v ouOsv d;ttov Etvat, 1$ dvaYxr,; 4'v otETai
elvat to ov xat otXXo ouOsv, TcspT oO aa!feaTe'po); Iv toT;
TcspT tpuastoc Etpr^xaptEv. 'Avavxa^ouevo; 3' dxoXouOETv
toTc, tpatvouiEvotc,, xat to t?v ulv xari tov Xdyov, irXeiio
0= xaTa Tr,v ataOr,atv uTroXaptSdvojv Eivat , 3uo Ta; at-
4t> Tta; xal Suo t4; «p/i? TcdXtv Tt'Or,at, OEpjJtbv xat ij/u-
/pdv, otov irup xai -frp Xe^ojv ■ toutojv oe to [iev xa^i
to ov to Oepptbv TaTTSt , OdrEpov Se xaTa to [jt}j Sv.
(12) 'Kx [Jtsv ouv tojv £tpr,u.£'vo)v xai Trapa Ttov auvr,-
Speuxdrtov rjor, Tto Xdyto ao^tov Toaaura TcapeiXr,^aptev,
&c Tcapi [jtev Ttov TcpojTOJv ao)|iaTtxr,v tc Tr,v dpyrjv ( uotop
yip xai rcup xai Ti Totaura atouaTa loTtv ) , xai Ttov
[xsv jjttav Toiv 8e irXefouc, dpvac, Ta; aiou.aTixdt; , du^o-
Tiptov uivToi TauTa; w; ev GXr,; EtSet TtOe'vro)V, irapi
os' tivo)v Taurr,v te r),v atriav tiOe'vio)V xai Tcpbc, Taurr,
(996,»S7.!
Alcmtco Crotoniales putasse vitletur : etautiste ab illis, aut
illiab istobanc mutuati suntopinionera. Fuit eteniin xUlr
Alcma'0 Pytbagora; jam senioris ; asseruit auli-ni istis simiii-
ter. Induonamqueplcrasquehumanas resaittlislingui.con-
trarictates diccns : non taiuen, ut illi, distinctas, scd quav-
cumquc, ut puta album nigrum, dulce auiarum, bonum ma-
lum, parvum magnum. (7) Is itaque indistinctum de reliquU
ettudit scrmonem ; Pytbagorici vero quot eliam et qux sitit
contrarictatcs , as&eruerunl. (8) Kx amholms igitur liis tao-
tum accipere est, quod contraria principia entium sunt :quo!
autem etqme illasint, ex ceteris solum. Yerum quomodo iHj
ad dictas causas applicari possint , clare quidem ab eis jxm
est ilrl 1 ■! 1 uinal 11 m : vidciilur tamen ut in materia- speciepo-
ncre elemenla. £x liis enim , tanquam intrinsecis , constare
ac lingi substantiam aiunt. (!)) Yeterum itaque ac j.lnrj
clementa naturai dicentium mentem ex his satis s[>eciilari
licet. Sunt autem qui de unirerso, tanquam si una nalura
esset , ita asseruerunt : non tamcu modo eodeni omnes, ne-
que cjus quod heue , neque ejus quod secundum naturam
est. In prasenti itaquc causaruui consideratioue , nullo
modo convenit sermo de eis. Kon enim, ut quidaiu physi-
corum , uiiiiin siippoiieutes ipsum ens, iiihilo minus es uoo
tauquam ex maleria geuerant , sed alio modo hi dicunt.
llli euim qiiuiu gencrent universum.adduut tameumotuu :
hi vero inuuobile esse aiunt. (IUJ Attaiueu aliquatentii
prxseuti perscrutationi propriuni est in liis. 1'armenides
miiii iiniiiu sccunduin ralionctu altigisse videlur; >!•-
lissus vero , secundtiiu materiain. Quare id ille qukleni
linitum, hic vero inlinituiu ait esse. Xenophanes auleui,
quanquani prior istis, uuum posuerat (nam Parmenide»
ejus auditor fuisse dicitur), nihil tamen clarum dixit, et
ueutrius horuin naturam altigisse videtur : .^ed ad totum
caluin rcspiciens, ipsum unum ait esse Deum. (II) Hi
igitur, ut dixinius, tlc pra-senti qua?stioue omittendi, dtio
quidem , ct penitus tanquam paululum agrestiores , Xeno-
phanes atque Mclissus : Parmcnides vero inagis perspexisse
qna- dixit videtur. Quod enim est prater ipsum em,
ipsum non-cns, nihil judicans esse, necessario unuiu puUt
ipsum ens csse , et nihil aliutt. Ue quo clarius in Nalu-
ralibus diximus. Coacttis vero illa, qua; apparent, sequi,
et unum ratione , plura vero sceuudum sensum puUns esse,
duas causas rursum ac duo principia ponit , cahdum et (ri-
gidum , velut ignem el terram dicens. Horum autein alte-
rum, r.alidimi sciliccl,cumentc,allerum vero cuiu non-eate
collocat. (12) E\ diclis itaque, et ab illis qui jam rationi
incubuerunt , sapicntibus, ista accepimus : a primisquidem
et corporalc principium ( aquanamque et ignis, et similia,
corpora sunt ), et horuni a quibusdam unum, a quibtisdini
plura corporalia principia, utrisque tamcn ista ut in mi-
teiiii' specic ponentihiis, celeris vero et lianc cauiam.cl
 1*1.) METAPHYSICORUM LIB. I. CAP. VF
tt)v oOsv y| xt'vr,at;, xai TauTTjv rcapi Ttov fjiev u.tav
rcapi twv 8s Suo. (u) Meypi uiv ouv Toiv TTaXtxoiv
xai yatptc ixstvwv (jLETptojTEpov eipr^xaatv ot dXXot rcspi
outwv, irXr^v &CT7icp eitcojjlev, Suotv te atTtatv Tuyya-
t> vouat x£ypr,[jLEvoi, xat toutwv ttjv iTspav ot uiv (jttav
ot Ss Stio Tcotouat, rr,v SOev f| xivr,atc ■ ot 8s IluOaYo-
pEtot Suo u.sv Ta; dpyic xaTot tov aurov EiprjXaat too-
tcov, roaouTOV 81 TcpocsTcs'OEaav, 8 xai TStdv sctiv auTtov,
oti to TCSTCspaau.Evov xal to aTCEtpov xat to tv ouy_ Ite-
lo pac Ttvic wr,0T)aav Etvat cpuaetc, olov itup rj ytjv r] ti
toioutov Irepov, dXX' auTt) to drcstpov xai auTO to sv
ouatav eTvat touto>v ojv xarrifopouvTai, Stb xai apt-
6tubv Etvat tt,v ouaiav aTcdvTwv. (m) IlEpi te toutwv
ouv toutov drcEorJvavTO tov Tpdirov, xai TCEpl tou ti
15 l<r:iv rjp;avTO jjlsv XsyEtv xat £pt'£eaQai, Xtav S' OTcXoi;
£>TcpaYu.aTEuOr|aav. 'Qpt^ovTO te fap sTctTcoXato.i;, xai
10 icpwTO) UTtdp;EiEV £ XsyOeic opo; , tout' eTvat t»)v ou-
atav tou TcpaYuaTOC, evdjjtt^ov, waTcsp et Ttc oioito Tau-
tov Etvat StTcXdatov xai ttjv oudSa, Stdu TcpoiTOv
•ji> urcdpyEt toI; Suai to StTcXdctov. 'AXX' ou TauTov
tao>c r-cTi to Elvat StTcXaaico xai Sudot. Ei Bk u.r| ,
TcoXXi to Sv EtfTai , 8 xdxEtvoi; ouveSatvEv. Ilapa
o.Ev ouv Toiv TcpoTEpov xai twv dXXwv ToaauTa ecTt
XaSeiv.
CAP. VI.
85 Metoi ci tok; Eip^uiE^vac; ^iXoaostac; rj nXdTO)voc, Itce-
Ye'veto TcpaYiiaTEia, Ta u.ev TcoXXa toutoi; dxoXouOouaa,
Ta Se xai tota rcapa ttjv twv TTaXtxoiv eyoucja ipiXoao-
o!av. 'Ex ve'ou te vap c/uvr,0r,(; Yevolievoi; TcpioTOV
KpaTuXoi xal Tai; 'HpaxXEiTEtoii; Sd;ai«;, wc arcdvTOjv
■io twv aiaOr)TO)V o\e\ ^eovtow xai lTCto"Tr'[jir,c, TCEpLauToJv
oux ouor,;', TauTa liev xai CctTEpov outojc; uTCEXaSsv ■
2o)xpaTou? Ss rcspl jjlIv Ta r,Otxa TcpaY,u.aTEuou.svou ,
Tcspi Ss ttjc; (TXr,!; (puasox; oiOs'v, sv (jlsvtoi toutoic, to
xaOdXou £r,TouvTo; xai Tcspi £ptcr|jitov ETCto-niciavToc;
36 7cpo')TOU Tr,v oidvotav , Ixelvov dTcoos;du.svoc; Sti to
toioutov uTcs'Xa6ev wc, rcepi lTe'pwv touto yivoulsvov xat
ou Toiv aicrOr,Twv Ttvdc,- dSuvaTOv yip Etvat tov xotvbv
Ssov Toiv aiaOriToiv Ttvdc;, oei ye [JLETaSaXXdvTwv.
(2^ Ol»twc; (jlsv ouv t4 TOtauTa Toiv ovtwv iSs^ac; Tcpocrr,-
«o Yopeuae, Ta S' aiaOr^Ta Ttapa TauTa xai xaTa TauTa
XsYEO-Oat TcdvTa • xaTot u.e'Oe;iv yap Eivat toc tcoXXoc Toiv
cruvo)vuu.o)v Toi; siSetiv. Triv Ss u.s'0e5lv TOuvou.a u.d-
vov u.sT£'SaXEv ■ oi U.EV Ycip IIuOaYdpstoi [JLtu.r,aEt xa
dvra cpaaiv sivat twv dptOu.oiv, IlXdToiv Ss ;jisOs';ei,
ts touvoua u-eTaCaXojv, t^v ul£vtoi ye H-s'Oe;tv r\ Tr,v ui-
u.r,atv tJti; av Etr, twv eiSwv, d^eTaav Iv xoiviii ^r,Tstv.
(s) "Eti oi Tcapi Ti ataOrjTi xai Ti Etor) Ti u.aOr,u.a-
Ttxi Toiv TcpaYuaTO)v Etvat cpr,at u.ETa;u, Sta^spovTa
Toiv (jlev aiaOr,Toiv Toi dtSta xal dxt'vr,Ta sivat, Toiv
M> i' siooiv Toi Ti (jlev tcoXX' aTra Saota etvat to Ss eTSoc;
iuto ev SxaaTov (jlovov. 'Etce^ 8' atTta Ti £ior| toT;
dXXot;, Taxstvoiv CTOiysia TcdvTOjv Mrfli) twv ovtojv eT-
[(9,20.J 477
cum ista , eliam unde motus , statuenlibus : et lianc, a i|tii-
busilam unam, a qiiibustlam iluas. (13) Usque acl Halicos
igitur, et absqueillis, mrdiocrius ccteri <le eis dixerunt,
nisi quod , ut diximus, duabus causis usi sunt : et barum al-
trram unde motus, quidam unam, quidam duas faciunt.
Pytliagorici vero, duo quidem eodem modo dixerunt prin-
cipia; tantum autem addiderunt id quod proprium eoruni
est ) , quod finitum, el infinitum, et unum non putarunt ul-
lasaliasessc naturas, ut puta, igncm, aut terram, aut
aliud similc : sed ipsum infinitum, et ipsum unum, subslan-
tiam borum esse', de quibus praedicantur : quare et nunic-
rum substantiam omnium essc. (14) In hunc itaque mo-
dum et debis asseruerunt, etde ipso quid est, inceperunt
quidem dicere et definire, sed valde simpliciter tractarunt.
Definiebant nainque perfunctorie : et cui primo dicta dcli-
nitio inesset,boc cssesubstantiamreiputarunt: perinde ac
si quis putarct idem esse duplum et dualitatem , qtiutiiaui
primum dualitati duplum inest : sed non est idem fur-
tassis duplum et dualitatem esse : quodsi non , ipsum iinum
erit multa , quod illis quoque accidebat. A prioribus qui-
dem ct ceteris haec demum licct accipcre.
Post dictas vcro pbilosopbias disciplina Platonis supcr-
venit, in plcrisque quidem istos secuta, quxdam autem
eliam propriapraeterltalicorum babens pbilosopbiam.Cuin
Cratylo namque a puero conversatus, ct Heracliti opi-
nionibus assuetus, tanquam omnibus sensibilibus semper
llutiilibus, ct de eis non exsistenU scicntia, haec quidcm
ctiam postea ita arbitratus est. Quuin vero Socrates de
moralibus quidcm tractaret, de tota vero natura niliil, in
his tamen universale qua?rcret , et primus mentcm ad de-
finiliones applicaret , ilhini ob hoc laudans, putavit, de aliis,
et non de aliquo sensibilium, hoc fieri : impossibilem cnhii
delinitionem coromunem cujuspiam sensibilium esse, quio
semper mulantur : (2) et sic talia cntium ideas appellavit :
sensibilia vero praeter hiec, et secundum hxc , omnia dici.
Secundum participationem namque esse pleraque sequi-
vocorum specicbus : partici(>ationem vero dicens, no-
men solum mutavit. Pythagorici etenim imitatione nu-
merorum aiunt entia esse ; Plato vero nomen mutando ,
participatione : participationem vero, aut imitationem spe-
cierum, quacnam sit, quaerere in medio rcliquerunt.
(3) Item praeter scnsihilia, etiam species mathematicas,
res ait medias esse, a sensibilibus quidem differentes, eo
quod perpclux et immobiles sunt ; a speciebus vero, eo
quod ilbjequidem multae quaedam similes sunt, spetits
vero i|)sa,unaqurequesola. Etquoniaro species catisa; cc-
teris, illarum elementa omnium putavil eiiliiim elemrnla
 47 8 [21,22.] TQN META TA <!>YilKA A, C
vat tjTOt/Eia. {*) 'iic u.sv ouv uXr,v to uiya xai "™
utxpbv tTvai dpyae, "C 8' ouotav ti fv ■ I; Ixeivuv yip
xati ue'0e:Jiv tou svbc xa EiSrj sivat touc dptOuouc. Tb
uevtov y£ Ev 0"<»av E^vat » x0" P^l ^™p0'v YE Tl °v ^E~
5 yeaOai ev, itapaTt).r,cricoc toTc lluQayopEiotc sXEyE, xal
to touc dpifluouc atrtouc Etvat Toic dXXotc tt;c ouatac
tociauTwc exeivoii;- to Ss ovti tou ditEtpou d>c Ivbc
Sudoa iroiT-o-ai , to b" aTcstpov Ix uEydXou xai utxpou ,
tout' iotov • xat ETt 6 usv touc dptOuouc Ttapi t4 ai-
10 o-QrjTa, oi V dptOuouc sTvat cpacriv auTa ta rtpdyuaTa ,
xai Toe uaQr,uaTixi UETaSu toutcov ou TtO£'aoiv. (is) Tb
ulv ouv to Iv xai tou; dptOuouc Ttapi Ta Ttpayua-a
7totr,uat, xat ur, to-TCEp ol riuOaydpEtot, xat r, twv ei-
Siov £t-ayo>yr| Sti Tr,v sv toTc Xdyotc lysvETO -xe'}iv ( ol
16 yip TtpoTEpoi 8taXEXTixr,c ou ueteT/ov), to Je oudoa
7roir,o-at ttjv iTEpav cpuaiv Sta to touc dptOtiouc £C,o> tiov
TtpuVnov Eucputo; i\ out~c yEvvacrOai , toOTtEp ex tivoc
Ixuaystou. (e) KatTot cjuu6aivEi y' IvavTttoc • ou yap
EuXoyov outcoc. 01 uev yap Ix t~c 8Xt|C rcoXXi tcoiou-
20 siv, to S' eTooc dita^ ysvva udvov, cpaivETat S' Ix utac
SXr,c uia TpaTtE^a , 6 os to eTSoc STttcpE^poiv eTc tov ttoX-
Xic TtotEi. 'Ouottoc S' E/Et xat to dppsv Ttpbt; to Ot^Xu-
to uev ■yotp Citco uta; TtXr.pourai d/Etac;, to 8' dppsv
TtoXXi TtXr,pdT- xatTOt TauTa utu^uaTa Ttov dp/jov
25 EXElVtOV EOTIV. (;) IlXdTtOV UEV OUV TtEpl TIOV I^TOU-
utEvtov ouTto SitopttJEV • tpavEpbv S' Ix TtOV ElpriUE^VlOV OTl
SuoTv atTtatv ItTTt udvov XE/_pr,uEvoi; , ttj te tou ti EtfTt
xat TTJ xaTa t^v CXr,v TOt yap EtSrj tou ti eotiv atTta
toT; dXXot?, Totc S' Etoso-t to ?v. Kat ti? ii uXr, % utco-
30 xeiu.evT| , xaO' ?fi Ta EiSrj uev Itci tiov attrOriTtov to S' £v
ev toTc eTSeiii XE'y£Tat, 6ri auTr, Sucti; EtTTt, to usya xal
to utxpdv. (8) "Eti Se tV tou eu xat tou xaxtot; ai-
Ttav Toic, tTTOi/^Eioic, ditE^StoxEv IxaTE^potc, IxaTE'pav, too-TtEp
cpaulv xat tiov TtpoTE'ptov iTtt^TrjtraJ Tivac tptXoctdcptov,
3h olov 'EuTtESoxXsa xat 'Ava^aydpav.
CAP. VII.
2uvT0utoc ulv ouv xai x£tpaXato>StT)C ETtEXriXuOauEv
TIVEC TE Xat TttOC Tuy/dvOUtJtV EipmXOTEC TCEpi TE TtOV
dpxwv xat t^c dXr,OEiac • Sutoc 8s TOtrouTOV y' £/0|iEv
i{ auTtov, Sti Ttov XEydvttov TtEp\ dp-/?jc xai atTtac ou-
4C OeIC £^W TtOV Iv TOiC TtEpt CpUCJEtOC 'fluiv 6lO)piC7UE'vtOV
EipriXEV, dXXi TtdvTEc duuSptoc ue'v, Ixeivwv Se t«oc
epatvovTai OtyydvovTEc. (2) 01 uev ydp d)C uXr,v Tr,v
dp/T|vXEyouoiv, dv te u[av dv ts tcXeiouc utcoOwcti, xat
iav te crtoua Idv te dctiouaTOv TtOiotiiv, oiov IlXdTO)v uev
45 to us'ya xat to utxpbv Xeywv, oi S' 'iTaXtxot to aTtEt-
pov, 'EutceSoxXtic Se Ttup xat yrjv xat BSo)p xa) ds'pa ,
'Ava;aydpac 3s ttjv tiov Suotousptov aTtEiptav. O&tot
te Sr, TtdvTEc t^c T0tauTr,c aktac -fli-iuEvot Etcrt, xai Iti
8301 aE'pa ?, Ttup <| EiStop rj itupbc ulv TtuxvoTEpov ds-
M, poc 8e XsTCTOTEpov xai yip toioutov Ttvsc Eipr'xaotv
Eivat to TtptoTOv tjTOt/Eiov. (3) OE/TOt uev ouv Taurr.c
t5;c atTtac T|(|«avTO udvov, ETEpot U tivec ffOsv r) dp/J|
(lWT,9SB.^
essc t (4) ct ut materiam quiilcm magniun ct parvum essc
principia, tanquam vero substantiam ipsum unum: <\ ijlts
cnim participatione ipsius unius, species numeros esse :
ipsum tamcn tinum substantiam es«e, et nonaliquicl aliud
tlici uniimcssc, quemadinotlum Pytliagoiici, direliat; at-
que numeros causas cetcris substantia; csse , similiter at-
qtie illi. Sed pro infinito tanquam uno , dualitatem facere,
inlinitum vero ex magno cl pai vo, boc cjus proprium est.
ltem is quidem numeros prater scnsibilia , illi vero nume-
ros ipsas res csse aiunt, et mathematica in mcdio lionim
non ponunt. (») Ipsum igitur unuin , et numeros praeter
res facere.et non, ut Pylliagorici, et intrcxluctio specie-
rum , propter cam , quse in orationibus fit , perscrutatio-
nem evenit ( priores eniin dialecticse wtpertes fuetnot ):
dualitatem vero faccre alteram naturam, propterea quod"
numeri, prteter primos, ex ea aptissime, velut ex quadam
eftigie, generanlur. (6) Atqui accidit contra. Non enim n-
lioni consentaneum est ita fieri. Nunieri elenim ex roateria
multa faciunt; species vero semel generat solum. Apparet
autemex unamateria, unamensa; qui vero speciem indurit,
qux una est, multas facit. Similiter autem et masculus ad
feminam se habet Hsec etenim ex uno congressu adim-
pletur; masculusvero multasimplet Atqui Uta imitationrs
illorum principiorum sunt. (7) Plato igitur de propositis
qu.Tstionibus ita determinavit. Patet autem ex dictia, qnod
duabus causis utitur solnm , ea , qnao ipsius quid est , et ea ,
quae secundum nrateriam. Species enim ceteris ipsios
quid sint , causae sunt ; speciebus vero ipsum unurn. Et qus
sit subjecta materia , dequa species quidem de sensibili-
bus, iinum vero in speciebus dicitur, quia dualitas hax
est, magnum et parvum. (8) ltem ipsius bene, ipsiusque
male , ftusam elementis attribuit utrisque utramque, qood
eliam primorum quosdam philosophorum , Empedoclem
. et Anaxagoram, dicimus qutssivisse.
Brevitcr igitur et summatim percurrimus, quinani et
quomodo locuti sint de principiis et ipsa veritate. Tantum
tamen ex eis habcmus, quod eorum, qui de principioet
causa dixerunt, nemo quicquam praeter ea quae in Naturali-
bus determinata sunt a nobis , dixerit ; sed omnes, ohscure
quidem, illatamen aliquatenusvisi sunt attingere. (2) Qoi-
dam enim ut materiam principium ponunt, sive unam , sire
plures supponant.ct sivecorpus sive incorpoream ponant.
ut Plato magnuni et parvum dicens; ltalici, infinitum;
Empedocles, ignem et tcrram et aquam ct aerem ; Adi-
xagoras vero, infinitatem similium partium. Hi ifitar
omnes talemcausamperstrinxerunt , et ad baec quicumqoc
aerem, aut ignem, aut aquam, aut igne quidein densius,
aere vero tenuius : etenim talc quidam dixerunt primnm
elementum esse. (3) Hi igitur hancattigerunt causam so-
lam. Alii vero quidam unde principium motns, qllk'^lnKluc,
 (»S8,9SD.) METAPHYSICORUM LIB. I. CAP. VIII.
ttj; xivrjaeo>c oTov 6W tptXiav xai veixo; r, vouv r, Epwta
tcoiouoiv dpyrjv. T6 Ss ti rjv etvat xa\ tt|V oiaiav aa-
&io; [iiv ouOet; dicoosSwxe , ixaXioTa S' ol t4 etor) ti-
OsvTe; Xsyouaiv oute yap o>; CXr,v toi; aiaOr|ToI; Ta
6 £101] xal to ev toT; EtSsatv, ouO' w; IvteuOev tTjV dpy_f,v
ttjc xtvriaEw; yiYv0S"v1v uTcoXau.6dvouatv ( dxtvrjoia;
^otp atTta fiaXXov xai tou h f\peu,ia etvat cpaatv),
dXXi to ti t^v Etvat ixdato) twv dXXwv Ta eiot) rcapE-
yovtat, toi; S' eTSeoi to eV (4) T6 S' oS ivsxa al itpd-
l" ;£t; xat at u£Ta£oXat xa\ at xivtjoei;, Tpditov uiv Ttva
Xs'youoiv atttov, outw Se ou Xsyouoiv, ouo Svrcep Tts-
epuXEv. 05 uiv yip vouv Xeyovte; vj cptXiav w; dyaOov
uiv Tt tauta; ti; aWa; TtOeaatv, ou ptfjv w; £vexd ys
toutiov r, ov f\ YiYvdtjtEvov Tt twv ovtwv, dXX'w; drco tou-
'!> tojv Ta; xtvrjoet; ouaa; XEyouotv. (5) 'ii; 6" auTw; xal
01 to ev •?, to tSv cpdaxovTe; Etvat tt]v Totaurrjv epuotv, ttj;
uiv ouata; airtdv cpaotv Etvat, ou u,f,v toutou ft evexa f)
elvat f) Yi-pi'08311' °Uote Xeyeiv t« xai uf| Xs'yeiv tcoj;
auu.6aiv£t autoi; TayaOov atTiov ou Y"0 dicXw; dXXa
1» xaTot ouu.£e6t,x6; Xevouaiv. (e) "Oti uiv ouv dpOio;
Stwptotai TT£p\ tojv atTioiv, xal itdoa xatitoTa, tiaptu-
pEtv eoixaotv Tjijiiv xat oStot itdvte;, ou Suvdtxevot OiysTv
dtXXr,; aitta;. Ilpo; Ss toutoi;, tftt £rjTr,TEai at dp-
yat ?, outio? drcaaat t\ tivoi Tpditov toutiov, SrjXov.
» llioc 61 toutwv fxaoToi; Etpr^xe, xai tcco« e/ei TCEpt Ttov
dpytov, Toti; £vS£you.iva? aTCopiac, [XETOt touto Sie^XOio-
u.£v TCEpt autwv.
CAP. VIII.
"Ooot [xev ouv £v te to itav xat utiav Ttva tpuotv w; I Quiciimqne igitur univcrsum unum et unam quandam
OXr,v TtOeaoi, xat toutt,v ati>[xaTtxr,v xat u-cyeOoc; esse naturam ut materiam ponunt, et hanc corporalem,
3u eyouaav, SrjXov Sti TtoXXaywc; ajjiaptdvouotv. Twv et magnitudinem habcntem,patct quodmultiplicitererranl.
Yao oojuaTojv Ta aTOtyfTa tiOeooi [xdvov, twv S' doo>- Corporuni cnim clcmenla solum ponunt, incorporeorum
jjtaTwv ou , ovto>v xat dao>u.aTo>v. (2) Kai itEpt ^E- vero minime, quum etiam incorporea sint. (2) Quumqne
ve'aEio? (xai tpOopa?) EittyEtpouvTtc, Totc. atTia? Xeyeiv,
xat Tcepi Tcdvtwv (fuotoXoYOuvTEi; , to ttjc; xtvr'aeo>i;
3' aiTtov dvatpouotv. (3) "Eti Se to ttjv ouoiav u.r,6£v6?
alTiav TtOEvat, u,r,Se to ti Ioti- xal Tcpoc, toutoii; to
6a3to>; Ttov drcXwv oo>u.aTwv XE^etv dpyr,v Stiouv tcXt]v
Yr,<; , oux ^rtiaxE'J/d[ievoi tt)v i\ dXXr^Xwv •■(iveaiv tcojc,
TtoiouvTat, Xe'Yo> oe Tctip xat Coo>p xat y^v xat aEpa •
«o ti uev ^ip ouYxptoet, Ta Se StaxptOEi e; dXXr,Xwv
YtYvstai. («) Touto Se itpo; to Tcpdtipov etvat xai
uOTEpov Stacpepet icXetoTov tri ptev ^ip av Sd^ete otoi-
/EioJOEaTaTOv Eivat TcdvTo>v e; oS YiYV0VTat auYxpioEt
TCptOTOU, TOIOUTOV Ss TO U.lXpO[Jt£pE'oTaTOV Xai XETCTOTa-
4& tov av eitj twv ao>u,dTo>v. AtOTCEp 0001 itup dpyrjv
TtOeaat , (jLaXtOTa 6u.oXoyouu.evwc, dv tw Xoyw toutw
Xeyoiev. (5) Toioutov Se xatToiv dXXo>v ExaaTo? 6u.o-
Xo^eT t6 otoi/eTov Elvat to twv owuaTwv. OuOeic
Youv twv Carepov f,;iojOE xat Iv XeYo'vto>v y^v eivat
w> oTotyeiov, St)Xovo'ti Sti ti\v ueYaXouepetav, twv os
tptwv OTOiyeiwv ExaoTOv eTXt,^e xpttriv Ttva- ol pt£v
yip rcup, oi 0' uoo>p, oi 5' as'oa tout' eivat ipaatv xai-
[Vt 24.] 479
scilicet araicitiam et conteiilionem, intellectum , autamo-
ruiu principium faciunt. Ipsum vero quid erat esse, et
substantiam , clare quidem nullus assignavit ; maxirae vero
dicunt , qui species ponunt : nec enim ut materiam sen-
sibilibus species, et unura speciebus, accipiunt, neque
tanquam illinc principium motus fieret, putant (immobi-
litatis enim causas et quietis magis esse aiunt ) : sed quid
erat esse unicuique ceterorum speciesattribuunt ; speciebus
autera, ipsum unum. (4) Ipsum vero, cujus gratia actio-
nes, raulationes, et motus, quodammodo quidem dicunt
causam, non autem ita dicunt, neque quomodo nattim est.
Qui enim intellectum , aut amicitiamdicuut, tanquam bo-
num quoddam lias causas ponunt, non tamen tanquam lio-
rum causa quicquam exsistenlium aut sit aut fiat, sed tan-
quara ex his motus eorum esscnt , ila dicunt. (5) Similiter
et qui unum vel ensesse ejusmodi naturam aiunt, substant i;u
quidem causam esse dicunt, non tamen hujus causa aut esse
aut fieri. Quare contingit eis quodammodo et dicere et nc-
gare, bonum esse causam : non enim simpliciter, sed secun-
dum accidensdicunt. (G) Quod igitur de causis, et quot, et
quales sint , recte determinatum sit , testari nobis etiam isti
omnes vidcntur, quum non possint aliam atlingere causam :
et ad haic quod principia , aut ita omnia , aut horum aliquo
modo queerenda sint, patct. Quoveropacto horum quis-
que dixerit, etquomodo de principiisse res habeat, dubita-
tiones quae contingcre possunt de his ipsis, deinceps pcr-
curramus.
de generatione [etcorrnptione]causas dicere conarentur,
et de natura omnium rationes reddere , raotus causam peri-
iiiuiit . (3) ltem substantiam nullius causam ponendo , ncc
ipsum quid est ; et ad hacc facile simplicium corporum quotl-
cumque principium essedicendo, terra excepta : non consiile-
rantes muluam inler ea generationem, quomodo fiat : dico
autem ignem , terram , aquam et aerem. Quaedam enim
conjunctione, quaedam vero disjunctione invicem liiint.
(4) Hoc vero ad hoc ut prius et posterius sit , plurimum dif-
fert. Sic etenim apparere possitid maxime omniuraelcmen-
tale, cx quo primo conjunctione fiunt. Tale vero illud fuerit
profecto, quod partium minutissimarum , subtilissimumque
corporum sit. Quicumque igiturignem principium statuunt,
maxime convenienter huic rationi dicent. (5) Tale atitem
ceteroruin quoque quisque fatetur elementum corporum
csse. Quare nemo postcriorum, qui uiiiim ponebant, terram
clementum existimaverat, scilicet propter partium magnitu-
dinem. Trium veroquodcumque clcmentorum habuit suf-
fraganlem aliquem : quidam cnim ignem , quidam aquam,
 480 [m—*>.] TQN IMETA TA «J>i'21KA A, r).
xoi oti ti tcot' ou xii tt,v y^v XEyouvtv, warcsp ol
tcoXXo! tiov dvOpwitwv; TtdvTi -pp eivii epiat yt,v.
«I>rjal os xal 'Iloioooc tt,v y^v TcpwTr;v YEvs'aOat tiov
cwuaTwv • outwc dp/aiav xai 8r,u.0TtXT|V cuu.6eSr,x£v
f, sTvat Tr,v uTtdXrjvjJiiv. (s) Kata uiv ouv toutov tov
Xdyov out' e? ti< toutwv ti XEyst TtXr,v Ttupdc, out' ei
tic de'poc usv TtuxvdrEpov touto TiOr,atv uoatoc 81 Xe-
TCTOTEpov, oux dpOioc dv Xeyoi. E! 8' ECTtl to ttj yEVEGEl
UaTEpOV TYJ tpUOEl TtpOTSpOV, TO OS TCETt£U,USVOV Xal
10 ouYXExpiutevov uOTEpov Trj yevecei , TouvavTtov av sTr)
TOUTIOV, UOWp [JIEV ds'pOC TtpOTEpOV, ^5) 2s UOaTOC.
(7) IIspl uiv ouv twv [xtav TtOsjjisvwv aittav oTav £?-
TCCUSV, ECTW TOUt' EtpT.U.Sva • TO 5 aUTO XIV El Tl?
raiiTa rcXsiw ti'0tjciv, oTov 'Eu.TtsooxXr;c TE^TTapa :pr,atv
15 sTvat coWiti t/,v iiXrjv. Kii -yotp toutw toc uiv
TauTa toc 0' tota ouuSaiveiv aviYxr,. 1'tYvdu.evd te
Yap e; dXXrjXwv Sptouev wc oux ast StauevovTOc rcupb;
xal y^? tou auTOu cwjjtaTOC ( £tpr|Tat 8s ev toTc TtEpl
epticEwc TC£pi autwv ) • xal TtEpt ttj; TtOV XIVOUUSVWV
2u atTtac, TtOTEpov Sv r, 8tio Oete'ov, out' dpOwc oute euXo-
Ytoc, oir,TE'ov Eipr,c/0at rcavTEXbii;. (s) OXwc, te aXXotto-
ctv dvatpEtaOii dva'Yxr| toIc outw Xsyouctv ■ ou yap
£X OspuOU vj/U/pbv OUOS EX '{(U/pOU OspUOV ECTTat. Tl
Y&p av auTot Ttdc/ot tdvavTia, xat Ttc, av Etr, uta cpti-
25 atc r) YlYvoEJL^vrl ™P xal "^wp, ° tXEtvoc, ou tpr,ctv.
(9) 'Ava^aYOpav 8' ei tic, urcoXdSot Suo Xe^eiv OTot/Eta ,
ptdXioT' av uTtoXdSot xaTa Xoyov, 8v exeivo; auTOc, usv
ou Sir,pOpwo-£v, r,xoXouOr|0-£ jjievt' av i; dvdYxr,c; toic,
ETtiYOuatv auTOv. 'Atotcou y«P ovtoc, xat dXXw; Toti
3» tjidoxEiv [jt.=j/.TyOai tt,v dpyr,v -rcdvTa, xat ota to ouu, -
6a(v£iv dutxTa OEtv TcpoiiTcdp/£tv, xat ota to ur, it£!fu-
xivat Ttji TuydvTt [xiYvuoOat to tu/ov, Tcpb; oe toutoic,
oti Ta TcdOr, xai ti ouu.6:6r,xdTa •/wpi^oiT' av twv
ouotbiv ( Tbiv Yip iutwv pti;ic, £uti xat •/wptau.oi;),
:ij Sptwt; eT Ttc, dxoXouOrjciEts txuvoiapOpwv S potiXETat
Xeyeiv, Toxoc av cpavEtrj xitvoTtpETCEOTEpwc Xe^wv.
(10) "Ote Yip ouOlv r|v drtoxExptuevov, 3r,Xov wc ouOev
r;v dXr/jsc eitceTv xaTa Tvjc ouoiac £XEtvr,c, Xe'yw o' oTov
Sti outs Xeu/.ov oute ptsXav r^ cpatbv r) dXXo /pw.ua ,
40 dXX' d/pwv r^v e; dviYXTjC- £t/£ Yap av Tl "utwv tcov
/pwuaTwv. 'Owtotwc 8s xai d/uu.ov tco auTbi Xoyw
toutw , ouSe dXXo Tbiv buotwv ouOev • OUTE YOtp TCOIOV Tl
oTovte auTO eTvoi outs rcocjbv outs t(. Twv y^P ^v
UJEpEi ti Xeyouevwv etStov uTtrjp/sv av auTtii, touto &&
45 dStivaTOv tjiE%uiYU.evwv ^£ rcdvTwv ■ y)St) yap av aTcsxe-
xptTO- cpricrl 8' Elvat u.Eu.iYU.£va TcdvTa tcXtjv tou vou ,
toutov 84 djjttYrj [jtdvov xat xaOapdv. (n) 'Ex orj tou-
twv o-uftSafvEt Xey^iv auTtji tocc dp/ac TO T£ £v ( touto
Yap aitXouv xal du,tYE'c) xal OdtEpov, oTov ti'0£uev to
»o ddptSTov Ttptv iptoOr^vat xal u.ETaa/ETv EtSouc tivoc.
"ilo-TE Xs'Y£Tat tjt.lv out' dpfltoc oute aacpioc, pouXsTat
ue'vtoi ti TtapaTcXiiatov toTc te tioTEpov Xeyouoiv xat
toTc tpatvousvoic u.aXXov. (12) 'AXXa ^ip wto\ [xiv
toTc rc=pi Y^vEatv Xo'yoic xai -jfOopav xat xivr,atv otxsiot
'•)
i|>iiil;iin acrom , hoc aiunt Cvse. Al cur non dicunl et ler-
rain, ut mulli liominum? omnia etenim tcrram csse dicunt.
Hesioilus quoquc primam corporum terram ait esse : Ura
viilgarem ct publicam accitlit lianc opinioiiem esse. (6) Se-
(•uiiiliiiii Itnnc itaque rationem, si quisaut quicquam liomin,
cxccpto igne, dicat, aut aerc quidem densins, aqna vero
tenuius lioc ponat , non recte profecto inquiet. QuoUi ul
quod generationc posterius, natura prius sit, quod vcro ili-
gestnm et conjunctum generatione posterius sit, contra-
rium liis esscl utiqne : aqua quidem aere |irior, terra vero
hacipsa aqua. (7) De his igitur, qui unamqualem ilixir.ins
t^tusani ponunt, liscc dicta sinl. Id i))siim autenieliam siqnis
Ii.tc pltira ponit, ut Empedocles qnattuor corpora ait esse
materiam : et liuic cnim partirn eadem , partim propriane-
ccssc est accidere. Nam rt quod invicem liunt , videmns,
utpote non sempcr ignect terraniancnte eotlein corpore
(dictum aulem de eis in Natiiralibus cst ) ; dcqtie eatisa
movcntium , uniim, an duo poncnda sint , neque recte, ne-
que rationabililer omnino arbitrandum cst dicttim fuisse.
(8) Et simpliciler alterationcm auferant ncccsse e*t qm
ita dicunt. Non cnim ex calido frigiilum , nec ex trigido
calidtim erit. Aliquid enim ipsa contraria palinnlur, ct
aliqua nna nalura sit , quic ignis et aqua fial : qtiod illc
mininie dicit. (u) Anaxagoram vero si quis pnlat duo
dicorc olemonta, maxime seeuiidtim rationom arbilrabiltir,
quam ille quidem ipse non digessit : nocessario lamon so-
qiieretur eos qui eam inforent : quandoquidom abstinltiin
alioquin sit diccre a principio omnia misla esse, lum quo-
niam accidit immista oporterc antea essi^, tum quoniam
non cst natura aplum quodcumquecuiciimque misceri. Et
adbaoc, quoniam passioncset accidontia sopararonlurasub-
stantiis (oorundcm onim cst inistio et soparatio). Si qnU
tamcn scqualur digorens una cinn eo quod dicere vult,
fortassis videatur qnajdam novadiccrc. (10) Quandoonim
nil erat scparattim, patct quod nil erat vere de illa sulistjn
tia dicendum : dico autcm quod neque album , neque ni-
grum , aut fiiscum , ant alium colorom, sed quod eolore
vacansnecossarioesset. Alioqni namqtie aliquem boruni ro-
lorum baberet. Simililer etiam sine sapore. Eadem ratione
noc aliud qiiicquam similitim. Ncc enim quale qnid pos>i-
bile est illud esse, noqucqiianliim, noque quid. Spocicnro
enim , quas in parte dicnntnr, aliqua ei sane inesset Hoc
vcroiiiipossibile, si mista sint omnia. Essent onini jatn se-
parata. Ait autcm omnia esse mista, intellectu evrcplo :
bunc, vero solum, impcrmistum et purum. (II) Ex b«
vcro illi accidit principia dicere et ipsum unum (hoc cnim
simplex et imporinistuni ) , et alterum, quale indolermina-
tnm ponimus antequam dcterminelur, et aliqua parliripel
specie. Quare dicilur quidem neque recle , noque clarc :
vult autcm simile quiddam ct iis qua? posterius dirunl , rt
iisquaamagiscvidcnter apparent. (12) Verum hi qnideni
ad illas, quaecirca generaliononi ot corriiptionein cl nm-
 (989,SJ0.) METAPHYSICORUM LIB. I. CAP. VIII. [m—88.] 481
TUY/avoucrt [aovov 07EOOV fap itepi tt,c TOiauTTj; oufftac t iim sunt rationes , solum se applicant : ferc enim tle tal'
xai Ta? dp/a; xal t&c atTtac ?T|TOu51 (jtdvov. Oaot substantia et principia et causas invcstigant solum. Qui-
Se TtEpi uiv etTtdvTtov Ttov ovtojv TtotouvTat tt)v Oeoj- cuinque vero de cunctis quidem entibus speculantur, en-
piav, tojv 5' ovtiov TOt (asv aiaOr,Ta Tot 6' oux ato(h)Ta liuni aiitcm quaedam scnsibilia, qiiiedam non sensibilia
& TtOiact, SrjXov to; TtEpi du.:poTE'pojv toJv y^vwv rroiouv- ponunt, manifestum est quod de utrisque generibus per-
Tat tt,v £irtoxi'4/iv • Sto fiaXXov av ti; evStaTpivj/EiE Tcspt scrutantur. Quare magis immoretur quispiam de iis, quid
auTtov, ti xaXto; r\ jjtri xaXto; Xeyouoiv e?c ttjv tiov bene quidvenon bene dicant, ad eorum quac nunc nobis
vuv fjtjuv itpoxEtjxevwv otxe^J/iv. (ta) Ot u.iv ouv xa- propositasunt, inquisitionem. (1 3) Qui itaque Pylhagorici
Xoujjicvot IluOaYopEioi Tat; jjtev dp/ai; xai ioi; cttoi- appellantur, principiis quidem et elementis alienioribus,
10 yetotc IxTOjtoJTEpotc /pcovTat tojv cpuaioXdYiov. To quam physiologi, utuntur. Causa vcro est, quoniam ea
6" atTtov 6rt irapsXafiov auT&c oux e"; aiaOrjTtov • Ta
non ex sensibilibus acceperunt. Entium enim quae mathe-
Y&p u.aOr,u.aTtxa tmv ovtojv aveu xtv^orew; eotiv, e^oj
matica sunt, sine motu sunt, pratcr illa qu<e circa astro-
twv TtEpi ttjv doTpoXoYtav. (n) AtaXsYOVTat jjtevTOt
xai TrpaYJJtaTeuovTat itept tpuaetoc TtdvTa • Y^wtoai Te logiam sunt. (14) Disputant tamen et tractant omnia dc
natura. Etenim generanf cxlum , et circa ejus passiones ,
15 Y&p tov oupavov, xai irspi Ta toutou fJ.e'pr| xat Ta TtaOrj
xai TOt IpYa SiaTTipouat to cru[Ji6aTvov, xai t&; dp/ac partes et opcra obscrvant quod sequitur, et principia et
xai Ta airia £tc TauTa xaTavaXtaxouaiv, o>c 6u.oXo- causas in li.vc consumnnt , tanquam ceteris pliysicis conve-
Youvte; toi? dXXotc :puatoXoYotc §Tt to' y^ 2v tout eWtv nientes, quod illud est ens, quodcumque sensibile est, et
6'aov aioOr|TOv eort xat TteptetXri^ev 6 xaXoupLEvo; oupa- quod c ntinet id quod vocatur corliim. Causas vero et
ao vd;. Totc o' ahiac xai -&c dp/dc, tooTcep etTtouiev, principia, sicut diximus, surGcientia dicunt, ut hinc etiam
Ixav&c XeYOUfftv iTcavaSrjvat xai ETti t& dvtoTEpo) ttov usque ad superiora entium transccndi possit , et liis magis
ovtojv, xai (jtaXXov r) Toic 7tepi tpuaEio; Xoyoic apjAOT- quam naluralibus rationibus convcnientia. (15) l.x quo
lousa;. (15) 'Ex Ttvo; iievtoi Tporcou x(vr>aic EOTat vero motlo motus fuliirus sit, (inito et inftnito et pariet im-
7te'paT0c xai aTtEtpou jjtdvov utcoxeiu.e'vojv xai Ttsplt- pari soliim suppositis, niliil aiunt ; aut quoniodo possibilesit,
S6> tou xai dptiou, ouOev Xeyougiv, r\ Tttoc SuvaTav dvEU sinemotu et mutatione generationem ct corruplionem esse,
xtvr,OE0)c xai (j.ETa6oXr)c yeveoiv Etvat xai cpOopav •?, toi
au tactioneseorum quae in ca?lo feruntur. ( 1 6) Item sive quis
tcov oEpou.e'vojv Ep^a xa^i tov oupavov. (to) Eti Se
eis concedatex his magnitudincm esse,sive monstreturhoc,
etTe Storj Ttc auToic ex toutojv Eivat to (jleyeOoc eite
quomodo tamcn quxdam corporum levia , qutrdam gravi-
0£t/OEtri TOUTO, 6'lJttOC Ttva TpOTCOV EOTat TOt (JLEV xou^a
tatem liabrntia erunt ? e quibus enim supponunt et disse-
30 Ta 0£ papoc f/ovTa tojv aiojjtaTiov ; ej ojv ^ip 6tcoti-
Oevrat xal Xeyouoiv, ouOsv (jtaXXov TtEpi tojv u.aOT|u.aTi- runt, nilmagisde mathematicis corporibus quamdesensi-
xeov -Xeyouoi aiou.aTOjv -Jj TCEpi Ttov aiiOr,Ttov • Stb 7t£pi bilibus dicunt. Quare de igne, aqua, aut de hujusinodi
Ttupo; 7\ YTjC VJ TIOV dXXtOV TtOV TOIOUTIOV OOJlJtdTOJV ouo' ccteris corporibus nihil prorsus dixerunt, tanquam nihil de
6tiouv eipr^xaotv, £t£ oiOev TtEpi tojv aioOriTojv oTutat sensibilitms(opinor) proprium diccntes. (17) Item.quo-
36 X^yovtec totov. (17) "Eti Se Tttoc 0£t Xafietv attta (Jtiv modo passiones quidem niimeri, et ipsum numerum, pu-
elvat Td tou dptOtxou TtdOrj xai tov dptOjjtov Ttov xaTot tandum causas eorum esse , quae in caelo sunt atque fiunt
tov oupavov ovtoiv xai yiyvou.e'vojv xai i\ dp/ric xat vuv, et a principio et nunc, numerum vero alium pra:ter hunc
dpt0u.6v S' iWot prfliva etvat Ttapot tov dptO|xbv toutov numerum ex quo mundus constat, nullum csse? Quum
i\ ou o-uve'<jtt|x£v 6 xdauoc ; Stav Y^p i'>- tojS't u.£v Tto enim in hac quidem parte opinio eis et tempus sit, paulu-
40 utEpEt Sd;a xai xatpoc auToic r| , jjtixpbv Si dvojOev r\ lum vero desursum et deorsum injuria, et disjunctio, a*it
xaTOjOEv dStxta xai xptotc r) (j.t;tc, dTcdo£i5tv Se Xeyojoiv mistio , probationem autem afferant , quod borum quidem
6*ti toutiov (XEv Iv £xaoT0v dptOijtdc Ioti, oujjtfiaivet Se
uniimquodque numerus est, contingit autem in hunc locum
xaTot tov TOTtov toutov riSri TtXr,Ooc Etvai twv auvtaTa-
multitudinem jam conslitutarum magnitudinum esse, co
[jlevojv (jieyeOojv Stet to toi TtdOr] TauTa dxoXouOETv TOtc
quod passioneshae sequuntur singula loca : utrum isteest
46 TOTCOIC JxddTOtC , TCOTEpOV OUTOC 6 aUTOC IffTlV dpiOfltOC
idem numcrus, qui in caelo, quem oportet accipere,
6 ev to) oupavoi , 6v SeT XxSeTv Jti toutojv E*xaoTOv
quod horum unnmquodque est?an praeter islum , alter ?
JoTtv, r\ Ttapa toutov dXXoc; (is) 'O ptEv yap IIXdTO)V
?T£pov eIvoi !pr,cxiv xatTOt xdxeTvo; dpiOu.ou; otETat (18) Platoetenim alium esse ait. Atille quoque numeros
xai TauTa eTvoi xai Tac toutiov aiTtac, dXXot touc (jiev putat et illa esse ct horum causas , sed intelligibiles qui-
M vorjTOuc aittouc, toutou; Ss aicOrjTouc. dem causas, lios vero scnsibiles.

ABISIOTELES. II. 31
 TUN META TA «bTZlKA
482 [28,».]
CA.P. IX.
I7ep\ uiv ouv Toiv lIu6aY0p£iwv d:pEiaOu ta vuv
Uavdv vap auTtov aVJ/aaOat tcooutov. Ot Si t4; iSsa;
aitia; tiOeuevoi TtpwTOv uiv £r,TouvTE; twvoi twv ovto>v
AafiEiv t4; aiTta; Etspa toutoi; Taa tov dptOudv U6-
t utaav, toaTCEp Et Tt; dpt6ur,aat |3ouXduEvo; iXaTrdvwv
uiv ovtuv ototTO (x-Jj £uvr,<;£o6ai, 7cXeiio Si 7toir,aa;
dptOuotv o/eSbv Yap '5a *• oux ^"Tew Ta "5ri ^ffTl
. toutwv 7tEpt wv fotouvte; ta; altia; sx toutwv tV ixsiva
itpor,X8ov • xa6' ixaatov fip Sutovuudv tt itm, xat
,o 7rapi tot; ouaia; tSv te dX).tov wv iottv £v iitt 7coXXoiv,
xat Itci toi908 xat iit\ Toi; dioiot;. (s) *Eti xa6' ou;
Tpdicou; Seixvuuev otl s*ti tl ilSr), xat' ou8s'va cpatvE-
tat toutiov • e; eviwv uiv fap oux dvaYxri flvta^1
auXXovtaudv, i\ iviwv Ss xat ouy_ o>v oidu£8a touto)v
ib sKr, YtYvtTat. Katd te y«P tou; Xdyou; tou; ex toiv
E7cio-Tr,uiov etOT| satat TidvTO)V 6'aiov eiciaTriu.ai' eiat, xai
xaTa to ev £7it tcoXXwv xat Twv dico:pdaEo>v, y.aTa Si to
voeTv ti tp6apsvTo; twv cp6apTtov ■ cpdvTaaua ydp ti
toutojv eaTiv. (:i) "Eti Ss ot dxpt6saTEpoi twv Xd-fo>v
20 oi uev twv 7cpd; Tt 7totouatv iSia;, tov ou cpauEV sivat
xa8' auTO y*™;, ot Ss tov TpiTOV dv6'po)Tcov Xe'youoiv.
"OXoj; te dvatpouatv ol TCEpt Ttov siSwv Xdyot & uaXXov
eTvat {louXovTat ot Xe'YOVTE; eTSt) tou Ta; iosa; eTvat •
auu6atv£i Y»? H-Ti £^val TTiv &vi5<x itptoTTjV dXXa tov
25 aptOijidv, xat to Tcpd; Tt tou xaO' outo, xai rcdvO' Saa
tive; dxoAOuOrjGavTe; Tai; rcept tiov ioeSv o"d;ai; r,vav-
Tio>6r,aav Tai; dpyai;. (i) "Eti oe xaTa uev Tr,v utco-
Xr,'|/tv xa6' i^v elvat cpa|jtev Ta; iSe'a;, ou [aovov twv
oiattov eaTat etor, dXXa TcoXXoiv xai «Tipwv (xat y*P
su to vdr,,ua £v ou udvov Tcepi Ta; ouata; dXXa xai xaca
twv dXXow iaTt', xat eTctaT7iuat ou [aovov t?i; ouata;
eiaiv dXXa xa\ iTEpo>v, xa\ dXXa Si uupia auuSaivEt
TOtauTa ) • xaTOt Si to dvaYxaiov xa\ Ta; Sd;a; Ta;
7C£p\ auTwv, ei eaTi u£6exTi toi etori, twv ouatwv
86 dvaYxatov iSea; elvat udvov • oi YaP xaTa <tuu-6e-
6r|xd; ueTe'/ovTat, dXXa Set TauTT) ixdaTou ueTe'/_etv,
r) ut^ xa6' u7coxeiuivou XeYeTat. Ae'yw S' oiov, et ti
auToSi7cXaaiou ueT£/£t, touto xai dtoiou u.£Te'/et,
dXXi xaTa auu6e€r)xd; • auu6e'?rixe YaP T(T' Si7tXa-
t0 afw dioito eTvat. (t>) *iioT' iaTat ouaia; Ta Etov
tauta y^P ivTau6d te ouaiav arlu.aivei xdxei • r) ti
laTat to Etvat epdvat ti Trapa rauca , to £v eItti 7coXXtov ;
xa\ Ei jxev TauTO eToo; twv ioetov xat Ttov ueTeydvTtov,
EOTat Tt xotvdv ti Y»p uaXXov iici twv ^OapTwv oud-
45 Swv xat Twv TtoXXtov uev dio(o)v Ss to Sui; etvat ev
xa\ TauTov, r) etci t' auTr,; xat t?,; tivo; ; Et oe ur, to
auTt) eTSo;, Suwvuua av eiti, xat Suotov toaTCEp Sv ei
ti; xaXotri dvOpwirov tov te KaXXiav xat to ;uXov, ur)-
Seuiav xoivtoviav irct6Xe'}a; auTwv. (o) IidvTWv Si
60 udXtaTa StaTcopiiaEtEV dv ti;, tJ tcote auu.6dAXeTat Ta
ttor, r) Toi; dioiot; twv aia8r,T<ov J) toi; Y»YVOt«ivoi« xal
j.6eipouevoi; • oute y«P xivjjaew; ouTe u.ETa6oXr,; ouSe-
A, (»0,901.)
De Pylliagoricis ilaque diccrc nunc miltamus : sufficit
cnim in tantum eos attigissc. Qni vero |>oniint idcas e>se
causas, ptimum quitlcm, quum quaerercnt horum exsiiten-
tium causas habcre, alia xqualia liis numero attulerunt.
Vclut si quis numerare volens, quum quidem pauciora
cxsistant, arbitretur non posM, plura vcro ea faciat , et ita
numeret. Fcrc ctenim spccies aHjuales, aut non pauciores iis
sunt, exquibus,dumdeciscausasqiia?rerenl,ad illas pro-
tes-serunt. Namsecundum uniiinqiiodqucaKjnivocum quid
csl, et practer substantias, ccterorum quoque, qiiorum
multitiido unitate notionis continetur, et in his singulis , et
in sempiternis. (2) ltem , quibns modis ostenditur quod
specics sunt , secundum nulliim eorum apparet. E quibus-
dam namqucnon est nccesse fieri syllogismum : equ.busdam
vero , ctiam quoruin non putamus, horimi species fiunL
Secundtim namque ralioncs, quae ex scientiis, species erunt
omnium, quorum scienline sunt; et secundnm tinmii in
inultis, etiam ncgationum. At secundum qtrod intclligitor
quippiam, ipso corrupto, etiam corruptibilium : namque
aliquod esl liorum phantasma. (3) lnsuper rationnm quae
magis accuratx sunt , qua-tlam quidem eorum quae ad ali-
quid sunt, ideas faciunt, quorum non dicimus esse per se
genus : quacdam vero , tertium hominem dicunt. Et simpli-
citer ha; de specicbus rationes illa perimuut, quae niagi»
esse quam ipsas itleasesse, volunt qui dicunt species. Ac-
cidit enim non dualitatem esse primam, sed numerum,
et quod ad aliquid , eo quod per sc est : et cuncta , qua:-
cumque quitlain, secuti de ideis opiniones, ponentes adver-
sati principiis sunt. (4) ltein sectindtim existimationeni ,
secundum quani csse dicimus ideas , non solum siibstan-
liarnm, sed multorum ctiam aliorum S|)et:ies erunt. Etcnim
unus conceptus non solum desubstanliis, sed de ceteris
etiam est : et scientiae non solum substantiae, sed etiam alio-
rum sunt ; et alia hnjusccmodi accidunt infinita. Secun-
dum vero necessitatem et opiniones de eis, sispecies par-
ticipabilcs sunt, necesse est substanliarum solum esse
ideas. ' Non cnim secundum accidens participatio earum
cst, sed eatenus oportet uniuscujusque participem esse,
quatenus dicitur non de subjeclo. Dico autem , ut ti qtud
ipso duplo participat, hoc etiam aeterno participat, sed
secundum accidens : accidit enim duplo aeterno esse.
(5) Quare species, substanliae erunt. Eadem cnimet hlc
ctibi substantiam signilicant. Aut quid eritdiccre esseali-
qnid prajter hacc , untim in muUis? tl si eadem speciesest
idearum , et participantium , erit aliquid commuue. Cur
enimmagis in corruptibilibus dualitatibus.et pluribus qiti-
dcm , sed a^ternis, dualitalem cssc unum et idem sit , quara
in ipsa pcr se et quadam? At si non est cadem species,
tcqnivocalio crit profccto, et simile, ac si quU et Calliam
et lignum homincm appcllarit, quorum nullani iuspicit
communicationem. (6) 1'otissimum vcro dubiubit aliquis,
quidnam spccies conferant aut sempitcrnis sensibilium , aut
illisquae fiunt, et corrumpunlur. Nec enim inolus, n«
 («"■) METAPHYSICORUM LIB. I. CAP. IX.
u.ta; eWiv atrta aucoT;. (7) 'AXXi u.T> oute Ttpb; tV
ETCto"rrju.r|V oJOev por,0eT tt,v twv dXXwv ( ouSe ^ip ou-
cfa EXEtva toutmv • ev toutoi; Y"P av rlv ) > 0UTe E'c T0
etvat, jj.^i EvuTtdp/ovTa ye toi; u.et£'/ouciv • outoi uiv
5 yap av Tco>; atTta oo^eiev Etvat w; to Xeuxov u.eu.iyu.£-
vov tw Xeuxui. 'AXX' oCpto; u.ev 6 Xoyo; Xtav EuxivTjTo;,
8v 'Ava;aY<ipa; uiv Ttpfoto;, EuSoijo; 0' ucTepov xat
aXXot tive; EXsyov • paotov fotp cuvaYaYEiv TtoXXa xal
dSuvaTa Ttpb; Tr,v TOiaurr,v SdEav. (s) 'AXXi |xr,v
10 ouS' ex twv eiSwv ESTt TaXXa xaV ooflEva TpoTtov twv
eiojOdcwv XsYEcOat. Tb 8e XsyEiv Ttapa8EfYU.aTa auT&
sTvat xai (xete/eiv aurwv TaXXa xevoXoyeTv eWt xal
u.eTa:popi; Xe'yeiv 7totr,Tixd;. Tf y«? ^0"" t° £pYai°-
(Xevov Ttpbc. Ti; i3e'a; ditoSXETtov; IvStyrvxi fap xal eT-
16 vatxai Y'YVE<,"al °Volov 6tiouv xai u.t\ £ixa£du.Evov Ttpb;
exeivo, wcTe xai ovto; 2o«cpaTou; xai u.^ ovto; ye_
voit' av oTdcTcep 2wxpdTr,;- 6u.o(o); 8e Sr,Xov Sti xav e?
r,v 6 iojxpd-rr;; dtSto;. (9) "Ectoi te tcXeiw 7capa-
OEiYaaTa tou auTOU , ojcte xai eTSt) , oTov tou dvOpwrcou
10 to ijoiov xat to Sitcouv, fiu.a oe xat to auTodvOptoiro;.
(loj "Eti ou u.dvov Toiv aicOr)Twv Tcapa8£t'YU.aTa Ta eTSt),
dXXi xat auTwv [twv iSEwv], oTov to yev°<;> w; YEV0C
eiSwv • wcTe to outo iVrai TtapdSeiYu-a xal £ixo'>v.
(11) "Eti od;ei£v av douvaTOV eTvoi Jfwpi; ttjv ouafav
js xat ou i\ ouoia • ioste irfo? av at iosat ouauai Ttliv irpa-
Yu.dto)v ouoat ytopte eTev; ev Se tw tfraiowvt outojc Xe-
YETat, w; xat tou eTvat xat tou YiY^EiOat atria t4 eTStj
^CTTtv. (12) Kaftot tojv eiStov ovtojv 6'u.to; oi YtyvETa!
Ta u.£T£'^ovTa, av (jtrj 7] to xtv/.aov, xal 7roXX4 yi.yvi-
"11 Tat icepa, oTov oixta xal SaxTuXto<, tov ou cpau.Ev etarj
eivaf toaTe SrjXov 5ti EVOE^/ETai xat TaXXa xat eTvat xal
YtYvEoOat Sii ToiauTac abiac ota; xai Ta pr,OcVTa vuv.
(|3) EtI EtTTEp EtOtV dptOu.oi Ta £107) , Ttfoc aiTtot ECOV-
Tat; TtoTEpov ort £*TEpoi dpiOu.oi £to't Ta dVra, otov 6S't
35 jjiEv dpiOu.bc; avOpo)Tto<, 6Si oe 2o)xpdr/);, 651 Se KaX-
Xiac; Tf ouv exEivot toutoi; aiTtof Etcftv; ouSe ^ap £i ol
u.ev dtStot oi Se u.7) , ouOiv Stofcst. Ei 8' Sti Xoyoi
dptOu.fov TavTauOa , oTov tj cruu.yo)v{a , StjXov 8ti ettiv
iv ye ti tov ettji Xoyoi. (14) Ei Sr) ti touto, t) CXt| ,
to spavepbv Stt xai autoi ol dpiOu.oi Xo'yoi tivec EaovTat
lTe'pou Ttpbi; EtEpov • Xe'yw 8' oTov, e! eotiv 6 KaXXfa;
Xoyo; ev dpiOu.oii; irupbi; xai ytJi; xai uSaTOc. xai ds^poc,
dXXojv Ttvoiv u7rox£tu.Evwv EOTat xat f, ?0£'a dpi6u.dc; ■
xai auTodvOpwTOi;, eit' dpt6u.dc; ti; wv eTte u.tj, Jjxw;
«i ecTTat Xoyoi; ev dpiOu.oi? tivwv, xai oux dpiOu.o';, ouS' eo"Tat
tic Sti TauTa dpiOu.d<;. (15) "Eti e"x tcoXXwv dpiOu.wv
t\i dptOu.be YtvEtoti> ^s EiSoiv 0= £v Etoo? 7Coie ; £i Se u.t)
il autoiv dXX' ix cfov svapfOfjiwv, oTov iv ttj u.upid8i ,
Ttwe E/ouctv ai u.ovdSec ; eite fap 6u.o£tS£ie , TtoXXi
to o-uu.6r,o-£Tat dtOTra, eTts u.t) 6u.OEtSEtc, (jtr,T6 at auTai
dXXr,Xat? u.t'te ai dXXat Tcacai Ttdsatf ti'vi ^ip Stof-
aououv aTtaOEt; oucai; oute ^ip EuXoYa TauTa oute 6u.o-
XoYOuu.dva ttj voT;a£i. (10) "Eti 8' dvaYxaTov ETepdv ti
Yevo; dpiOu.ou xaTaoxeudiietv, Ttspi 8 f\ dpi0u.7)Tix9i xai
[39—31.] 483
alicujus transmulationis ejus causa> sunt. (7) At nec atl
scientiam aliorum prosunt (nec cniin lioruin illx substan-
tiasunt : in liis etenim essent); nec ad csse, quum non in-
sint participantibus : itaetenim fortassis causx pulabunlur
esse , ut album mistum albo. Se<l ista ratio farillime everli
potest, quam Anaxagoras prius, Eudoxus vcro posterius,
et quidam alii dixerunt. Facile enim est , rniilta et impos-
sibilia ad ejusmodi opinionem congerere. (8) At nec ex
speciebus cetera sunt , secundum ullum eorum modorum
qui dici solent. Dicere vero cxemplaria eascsse et cetera eis
participare, vaniloquia et metaphoras poeticas dicvre est.
Quid enim est illudquod at;it, ad ideas inspiciens? 1'ossibile
est tiiim et essc et lieri quodcumque simile, etiam non ad
illius imaginem. Quare et exsistenle Socrate , ct non exsi-
tente, fietulique qualis Socratescst: similiterautemetiam
si Socrates senipitermis essct. (9) At ejusdem erunt plura
esemplarla : ergo ctiam species : veluti liominis , animal
et bipcs , simul autem et idealis bomo. (10) item nnn so-
lum sensibilium exemplaria species erunt ; veruin etiam
ipsarum [specierum], utputa genus, tanquam generis spe-
cteruin. Quareidem erit exemplar, et imago. (I I) Itcm, vi-
deri possit impossibile esse scparata substantiam et cujtis est
substantia. Quare quomodo ideac, quum rerum substantise
sint , separalae fuerint? In Plia'done autem ita dicitur, quod
tum ipsius esse tum ipsius licri species causa: sunt : ( 1 2) quan-
quam speciebus exsistentibus , non tamen participantia
fiunt, sl non sit quod moveat. Atquc multa alia fiunt, velut
domus, aut annulus, quorum non dicimus esse species.
Quare patet posse contingerc cctera quoque et esse, et
fieri, etiam propter tales causas , quales eorum quae nunc
dicta sunt. (13) Item , si species numeri sunt, quomodo
erunt causse? utrum quoniam ipsa entia, suntdiversi nu-
meri? utputa liic quidem numerus homo , bicvero Socra-
tes, bic autein Callias? Qul igitur illi liis causn; sunt ? ete-
nim si bi quideni irterni , lii vero non, nihil differt. Quodsi
quoniam proportiones numcrorum liiecsunt,ut consonan-
tia, patetquod iiniiin quiddam erit, quorum proportiones
sunt. (14) Si igitur hoc, matcria inquam, est aliquid, mani-
festum est quod ipsi etiam ntimeri proportiones cujusquam
alterius ad alterum erunt. Dico autem , ut si Callias pro-
portio est in numeris ignis , terrae , aqu«! et aeris, aliquo-
rum aliorum subjectorum erit proportio; atque idca etiam
ipse idcalis homo , sive aliquis numerus sit , sivc non , erit
tamen proportio in numeris aliquorum , et non simpliciter
numerus : et propterea nullus eritnumerus. (15) Hem.e
inultis numeris, iinus numerusfit : ex speciebus vero, quo-
modo species una? Quodsi nec ex ipsis, sed cx numerabi-
libus, ut ex deccm inillibus, quomodo se babent unitates?
Sive enim ejusdem speciei sunt , multa inconvenientia se-
quentur •- sive non ejusdem specici, nec e.-edcm invicem,
nec <:elei';e omnes omnibus : in quo enim different , quum
impassibiles sint? Ilac enim nec rationabilia sunt, nec intel-
lectioni consentanea. (16) Itcni necessc est aliud quiddam
numeri genus ponere, circa quod arithmetica , ct omnia
81.
 484 [31 33.] TON META TA 4>V2IKA A, 0.
ravTOt ri uSTatju XEYOuEva u7td Ttvtov • & 7tto; r) Ix t(-
voiv Earat dp/oiv; -J| oia t( uETac]u fo>v 8supd x' Earat
xaiauTwv; (17) "Eti at [jtovd8£;ai bt tyj SudSt ixaTEpa
Ix. tivo; upotEpa; 8ud8o; • xattot douvarov. Ert 8ti
b Tt ev 6 dptOtjib; auXXau.6avdu.Evo; ; Eti 81 rcpo; toI; e!-
pT|UE'vot;, EiTCEp Etaiv ai uovdos; 8td:popoi, s/prjv outo>
XsyEtv toarcEp xai Saot ci aT0i/£Ta TErcapa r, 8uo Xe-
Youatv xai fip toutwv £xaato; ou to xoivov Xsyei
aTot/Etov, oiov to aoitjia, dXXi 7tup xai yrjv, eit' eoti
1« Tt xotvbv to aoiua eite u.7]. Nuv 81 Xiyitai to; bv-
to; tou £vb; oia-Ep Tcupb; vj GSaro; 6uotou£pou; • eI
b" outi»;, oux EoovTat ouotat ol dpiOu.ot, dXXi SrjXov
Sti , EiirEp sart Tt Ev autb xat touto sVtiv dpy_Y) , 7tXso-
va/o>; XEyETat to ev aXXo>; y*P dSuvarov. (ts) Bou-
15 Xdu.EVOi 81 ri; ouata; dvdyEtv e!; Ti; dp/i; u.rjxr| u.ev
t(0eu.ev ex uaxpou xat ppa/so;, ex tivo; utxpou xat
fiEYaXou, xat E7ti7C£00v Ix 7cXaTE'o; xai arivou, aoiua
0 ex pauEo; xat Ta7CEtvou. (19) KatTOt 7to>; e;ei r, to
ettitteSov Ypau.ur,v r, to o-TEpfbv Ypauur,v xat |7[17ce8ov;
20 dXXo yip yevo; rb 7cXaTu xal to otevov xai J3a0u xat
raTCEtvdv • toaTtEp ouv oui" dptOub; U7rdp/£i ev auToi;,
6ri to 7toXu xai (5Xi'yov 4'rEpov T.ouTtov, SrjXov Sti 068' dXXo
ouOiv Ttov dvo) U7tdp;£t toi; xaTU. 'AXXi u.r,v ou8s ^£-
vo; to TtXaTU tou paOE'o;- r,v ^ip «v £7tt7t£bdv ti to
v> oo)u.a. ('?o) *Eti al cfTiY,u.ai Ix. tivo; £vu7cdp$ouatv ;
Touto) jjtsv ouvTto Y£v£t xat 8iEu.d/ETO UXa'TO)V 10; ovti
Y£0)u.£Tptxto 8dY,u.aTi, dXX' IxdXEi dp/rjv YpajxfJiri;, touto
oe 7toXXdxt; etiOei Ti;aTo'[Xou; Ypauu-d;. Kattoi &v<iy-
xr, Touttov Etvat ti 7t£pa;- ioot' I; ou Xoyou Ypauu.ri
30 e'oti, xat otiyu.11 io-Ttv. (»1) "OXo>; 8e i^r.Toutiri; t5j;
ooiyta; 7t£pt twv ^avEpwv to atTtov, touto u.£V EtdxajjtEv
( ouOtv ycitp Xeyojjlev 7t£p\ Tr,; atTta; 80ev T| dp/r, r^;
u.ETa£oXv;; ), Tr,v 8' ouotav otdu.Evoi Xe'yeiv auTtov Irspa;
usv oiiota; dvat tsau.£v, Sttoj; 8' Ixsivat touto>v ouaiat,
35 8ti X£vt;;Xe'you.£v to ^ip [xete/siv, t5)07t£p xal 7tpoT£pov
EiTtouEv, ouOs'v EOTtv. Ou8e 8^i SitEp TaT; £7ctar/;uai;
6ptou.EV ov atTtov, 810 xai 7ta; vou; xai 7taaa tpuot; 7totsT,
oubs Tautr,; t?,; ahta; rjv oauEv Eivat utav rojv dp-
/oiv, ouOsv a7TTETai ri Etor, , dXXi ye'yov£ t« uaOr^uara
40 rot; vuv f, aJtXooo'it'a , tpaoxdvtojv dXXu>v /aptv auri
8eiv 7cpaY,uaTEUEoOat. (22) "ivtt 8k ttjv 67coxEtu.£vr,v
ouotav w; uX,r,v u.a6r,uaTtxo)TE'pav av ti; 67coXd6ot , xai
uaXXov xaTr^YOpsTcOai xai Statpopiv sTvat tV^; ouota;
xai T»i; CXr,; rj uXr,v, olov to UEYa xai to [jtixpdv,
it toct7tEp xai oi cpuatoXoYOi 'j^aai to u.avbv xai to 7tuxvov,
7rpojTa; tou utcox£iu.£vou tpdaxovrE; sivat otatpopa; rau-
ra;- raura YaP Iotiv uTCEpo/r) ti; xai £)vX£fJjt;.
(23) II«p( te xivriaEO);, e! usv sarat raura xivr,at;, 8r,-
XvOV 8ti xtvr,a£Tat ri Eior, ■ Et 81 \j.jt, ttoOev r,XO£v; $\ri
60 Y»p r5! 7CEpi tpua£o>; dv7Jpr,Tat ax£'.j/t;. (24) 0 te 8oxeT
ijdbiov sTvat, to OEt^at 8ti ttv Srtavra, ou Y'Yv£Tat' T?
•yap £xOe'oei ou YtY^E^at 7rdvra £v dXX' aOro ti £v, av
8iSoi ti; 7rdvra. Kal ouSs touto, ei u>\ ylvos 8o)asi
■rb xaOdXou fTvaf touto 8' ev dviot; douvarov. (»») Ou-
(»9i,sm.)
qua>n)pdia dictintur a quibnsdam : qtiac quomodo, aut i-\
quihus pi'inci[)iiserunt?autcur media sensibiltum rennnet
ideariiineriiiil ? (17) Item, unitates, quxin dualitatesunt,
utraqueex aliqua priore dualitate. At hoc inipossibileest.
Itcm, cur unum est numerus collectus? Item , ad lnvc qn.i
dicta sunt , si unitates dilTerentes sunt, oportebat ita dicere,
sicut quicumque quattuorautduodicuntelementa. Etenini
htiruin singuli non dicunt elemcnlum , quod commune est ,
utputacorpus, sed ignem et lerrain, sive commune quid sit
corpus, sive non : nunc autem dicitur, ac si iiniiiii ita
esset, ut ignis aut aqua, similium partium. Quod si ila
sit , numeri non erunt substantia?. Sed si ipstini unum ali-
quid est, et hoc principium est , patet quod unum multipli-
oiler dicitur. Aliter namque impossibile est. (18) Volentes
autem substantiam referre ad principia, longitudincsquidem
ex longo et brevi ponunt , ex quodam parvo et magno ; pla-
num vero , ex lato et stricto ; corpus autem , ex alto et hu-
mili. (19) Atquomodoaut planum habebit lineam, aut so-
liilmn lineam etplanum? Aliud namque genus, latumet
strictum , altum et humile. Quemadinodum igitur ueque
nuraerusestin eis, eo quod multum et paucum ab bisaliud
est , ita manifestum est quod nec aliud quicquam su|>erio-
rinn inferioribus inerit. At vero nec latum , genus alti est.
r.ti-niin corpus esset planum quid. (10) Item puncta, ex quo
inerunt? At horum generi adversabatur Platotanquam ex-
sistenti dogmati geomctrico : sed nominabat principium li-
nea; , hoc vero saepius ponebat lineas indivisibiles. Atqui
necessc est , harum aliquem esse termintim. Quare ex qua
rationelinea est, punclum quoque est. (21) Et simphci-
ter quum sapicntiae sit, de inanifestis causain qtia>rere,
li.iin- quidem pra^termisimus ( nihil cnim de causa dicimus,
unde principium transmiitationis) ; suhstantiam vero eorum
dicere putante-s, alias quidem substantias esse dicimus : quo-
modo vcro ilhc horum substantiao, incassum dicimus; parti-
ciparc namque, ut prius diximus, nihil est. Piec illam etiam
quam scientiis e&se causam videmus propter quam omnis
intellectus ct omnis natura facit : nec illam causam, qnam
unam de principiis cssc dicimus, ipsae species attingunt:
sed qui hac .-ctate sunt , iis inathemata facta sunt philoso-
phia, qnamvis thcant aliomm gratia ea oportere tractare.
(22) Item , subjectam substantiam utmateriam magisma-
thematicam quis prnfecto jnitaverit , ac magis praedicari
differcntiam substantia; ac materia; essc, quam inateriam,
veluti magnum et paivum , sicuti ainnt Physiologi rarum et
dcnsum, primas snbjecli dicenlcs has differentias esse. H.xc
ctenim excessus quidam et defectus siint. (23) De motu »u-
tein , si haec quidem molus erunt , patet qnod species move-
hiintiir. Quodsi non , nnde evcnit ? tota etenini de natura
consideratio sic pcrit. (2 4) Et qnod facile videtur, probare
quod omnia tinum sint, non procedit : exceptioneetcnim non
liu 11I omnia unum, scd ipsiim iimiiii, si quis concedat omni» :
ac ne hoc quidem, nisi quis universale concedat esse genus.
Iloc autem in quibusdam impossibile. (25) Nullajn auteni
 (991,993.) METAPHYSICORTJM LIB. I. CAP. X.
Osva S' lyti Xofov ouSe toi u.et& touc dpt8u.ouc u.rlxr|
xai iTUTCESa xai o-TipEa, oute 8irw<; eo-tiv tj Eorat, oute
tiv' £y£t Suvau.iv ■ Taura ^ip oute eiSt] oiovts eTvat (ou
•(■ap eioiv dptOuot) oute Ta UETaiju ( u.aOr,uaTixa y«P
b i'xEiva ) oute t& cpOapTa , dXXa TcdXtv TETapTOv aXXo
saivtTai touto ti vevoi;. (20) OXo>c te to twv ovtoiv
£t,teTv oTOtyEta uf, StEXdvTac, rcoXXaywc Xeyousvwv,
aouvaTOV Eupetv, dXXwc te xai toutov tov Tpdrcov £r)-
touvtoc i\ ofcov eaVt CTOtyEUov. Ex t(vwv yip to
10 TcotEtv ?, Tcdaystv, tj to eCOu, oux eoti StJtcou XaSsTv,
dXX' EtTcep, Toiv ououoiv uovov ivSEyETaf wote to twv
ovtoiv otTcdvTojv Ta oJTOtyEia r\ £r,T£7v r\ oteaOat £y_£tv
oux dXr.Qs';. [3.1) llwe. S' dv tic xai u.dOot Tot twv
TcdvTwv otoryua; ar^Xov votp wc ouOlv oTovte rcpouTcdp-
it, yEtv Yvtopt!|ovTa TcpOTSpov. "ilircep ^ip tw Y^.ue-
TpeTv u.avOdvovTt dXXa u.sv evSfyeTat TcpoEtS£'vai, tov Si
f, £'TciCTr;u.rl xai irspi o>v usXXei u,avOdvetv ouOlv irpo-
YiYvwoxEt , outo) Sf) xat ETci TWV dXXo)V. (28) "fllT' Et
Tl? TWV TCavTO)V EOTIV ETCIOT^JXTI , 0)? TtVEC lj)aOlV, OuOEV
jd av Tcpou7cdpyoiYvo)pt'?o)v outo;. KatTOt Tcaas* u.dOr,atc
Sti 7rpoYtYvoxrxou.c'vo)v r\ rcdvTwv r, Ttviov eVti, xai
T| St' aTCoS-tiJEto; xai r\ St' optauiov • Sei ^ap i\ wv
6 5ptau.dc TcpoEtoEvat xai sTvat yvo)ptua. 'Ouoiw? 3s
xat fi SC ETraYtoyr,;. 'AXX& uf,v xai ei TUY/dvst auu,-
ji, sutoc ouca , Oauuaorov tcw; XavOdvou.£v EyovTEC Tf,v
xpaTtCTTjv twv £TCtOTr,u.wv. (29) "Eti tcwc tu; YvwptEt
ex Ttvoiv cOTt , xa\ tcwi; EOTat Sr,Xov ; xat ^ip tout' £y_Et
aTcoptav ■ dutptoSriT^OEiE ^ip otv ti; , woTcep xat TCEpl
Ivta; ffuXXa6d? • ot u.Jv y«P to ija Ix. tou <s xat S xal a
K faoiv fTvat, ot Se tivei; ?T£pov (j/Ooyyov tpaotv fTvat xat
ouOeva twv Yvwptjiwv. (30) *Eti Se wv Iotiv atoOr,oi?,
TauTa Tctot; dv ti« ut; sytov tt,v at50r,oiv Yvotr, ; xatTot
eSei, eiye TcdvTO>v TauTa OTOiyeTd eotiv i\ wv, woTCEp
at otuvOetoi ^wvat Etotv ex Ttov oixeiwv.
CAP. X.
3S "Oti u.ev ouv xot? £tpr,u.Eva; h toi; (putrixdtc alTiac
IJt.teTv iotxaort TcdvTEC , xat toutwv £xto? ouSEjjttav e/ot-
txiy av etTCEtv, Sr,Xov xal ex twv TCpOTepov etpr,u.e'vtov.
'AXX' dfjtuSpol; TauTa; ■ xai TpoTcov u.ev Ttva Tcaoat
TcpoTepov efprjVTai, TpoTcov Ss Ttva ouSapiwc ■ uJ<sXXi£o-
«u UEvr, Y^p eoixev r\ TcpojTT) tptXooo^ita TCEpi TcdvTO)V, Ste
v£a te xaT' dpyotc ouaa xat to TcpioTov • (2) Itcei xal
'EutceSoxXt,? ootouv tw Xo'yo) ^iT|o-iv fTvat, touto S' it7t\
to Tt tjv Etvai xai •?) oucia tou TcpaYjxaToc. *AXX4 uf,v
6uouoc dvaYXatov xai adpxa xat twv dXXwv fxaorrov
45 eTvat tov Xoyov, r\ [xr,OEvd; • Sti touto yip xai oap;
xai oVtouv eoti xai twv dXXo>v ExaaTov, xai ou Sia tt,v
SXrjv, y^v ixEtvo; Xe'yei rcup xai y^v xal CSwp xai a£'pa.
'AXXaTauTa oEXXouu.ev Xe^yovtocotuve^t^ev ave;dvdYxr,c,
oajvjpc os oux efpr,XEv. (3) IlEpi ptiv ouv twv toioutwv
oii SeSr|Xo>Tai xal TcpOTEpov Saa. Se rcept twv auTtov toutwv
aTcoprJCTEiEv dv tic, ^TcavEXOoiijiEv TcdXtv Taya ^i? *v i\
aUTwv EUTCopr,o;atu.E'v ti Tcpoc Tot; uoTEpov a7ropiac
[33—S5.] 485
rationem tiabent ncc illie , qitas post numeros , longitudi-
nes, plana et solida sunt, nec quomodo sint, aut futura
sint, nec quam vim habeant : lia-c- enim nec species pos-
sibile est csse ( non enim sunt numeri ) , nec mcdia ( 111,1-
thematica enim illa sunt ) , ncc corruptibilia : sed riirsu..
quartum aliud quoddam boc genus apparet. ('!ii) Kt simpli-
citer elementa quaerere entiiun non dividendo, quum imil-
tipliciter dicantur, impossibile est invcnire : praseiiim
qiium boc modo quaerant, ex quibus elcmentis sit. \.\
quibus enim sit ipsum agerc aut pali , aut ipsum rectum ,
baud dubie non potestsumi : imo rel si possit, desubstan-
tiis solum potest. Quare aut quaerere, aut putare babcru
omnium exsistentium elementa, nonest verum. (27) Quo-
modo vero aliquiscunctorum elementa discet ? ManiCestum
est cnim , quod non est possibilc quicquam eum coguosrere
prius. Qucmadniodum enim illiiin , qui geometriam discit ,
alia qtiidem prscscire contingit , quorum vero illa scieutia
est il ijnif docendus est, niliil prasiit, ita ct in ceteris.
(28) Quare si qua cunctorum est scientia ( ut quidam aiunt) ,
niliil protecto is praecognoscere posset. Atqui omnis disciplina
pcr prcccognita aut omnia, aut aliqua est, tam qure ptr
demonstrationcm, quam qux per deliniliones lil . \.\ quibus
enim definilio cst , illa pnrcognosci oportet ac nota esse.
Similiter etiam qu;r per inductionem. At si innata nohis
est , mirum est quomodo insciis nobis optimam scientiarum
habeamus. (29) Itcm quo pacto quis cognoscet,ex quibus
est, et quomodo manifestum crit? ctenim lioc habet am-
biguitatem. Dubilabit enim quispiam , sicuti et de quibus-
dam syllabis : quidam enim syllabam ;», cs url'i et a
aiunt esse : quidam vcro alium sonum esse dicunt et
nulluni ex nolis. (30) Item, qiiorum sensus est, ea quo-
modo quis noscet scnsum nonhabens? atqui oportcbat,
siquidcm eadcm cunctorum elemcnta sunt, ex quibus
sicuti composita: voces sunt.ex propriis sunt elcincnlis.
Quod igitur illas, quse in Naturalibus dictae sunt , cau-
sas cuncti quxrrre videantur, et praier illas nullam aliain
diccre habeamus, ex illis qua; dirta sunt prius, patct. Sed
eas obscure dixerunt. Quodammodo enim omnes ilii l.r
sunt prius, quodammodo autem minimc. Balbuticnti eiiim
simitis 1'uit primaphilosophia de oinnibus, quippe nova ex-
sistens in principioet primum in suo genere. (2) Etcniin
Einpedocles os ait esse rationc composilionis. Hoc autriin
est dicere quid sit natura et rei substanliam. At vero si-
militer necesse est etiam carncm ccterorumque singulo*
rum quodquc diccre esse rationem, aut in nullo. Proplcr
boc enim et caro, et os, cetrrorumque unumquodque
esl : et non propter matcriam , quam ille ignem , terram ,
aquam ct aercm ait. Sed lia-c altero dicente , neccssario
conscnsissrt profccto, clare tamcn non divit. (3) De liis
igitur et antea manifcstatiim est. Quodcumque autcm dn
his quispiam dubitavcrit , rursus repetamus. Fortassis ete-
nim ex eis aliquid facultatis habcbimus ad futuras ilubi-
tationes.
 48G [35 »7-1 TGN META TA <I>VIIKA a,i, s.
BIBAIOiN A TO EAATTON.
CAP. I.
*H irepl ttj; dXrjOefa; Oeoipia tt, uev /aXe7C7], tt) 8e
iaSta. 2rjtueiov Se to u.t,t' djiw; ur,0£va ouvacOat
tu/eIv auTr;;, ur^TE icdvTO); aKOTuy/avetv, dXX' ExaoTOv
Xt^etv Tt 7TEpt Tr,; cpuaEO);, xat xaO' ?va uev ur)0sv
t f, utxpbv £Tci6aXXeiv auTrj , ix. TrdvTtov 8s o-uvaOpoi!|o-
u.evo>v yiveoOat ti us'yeOo;. "QoY eiicep eotxev e/etv
xaOairep Tuvydvousv napotuta^daevot, xl( av Oupa;
auapTOt ; (i) Taurr, uev av etr, ^aSia • to 0° 8Xov ti
l/stv xat us'po; ufj SuvaaOat Sr,Xoi to /aXerrbv auTrj;.
lu "Iffto; 81 xat ttJ; /aXeTtdrr.TO? ouar,; xara Suo Tpdrcou;,
oux Iv toT; TrpaYuaotv dXX' ev fju.lv to atTtdv ecttiv au-
tt;;. "ilsrcep ^ap xai Ta twv vuxTspiosiv ouuaca Tcpb;
to coe^Yfo; e/et to jxeO' f,u£pav, outo> xat Tr,; f,u£T£'pa;
vj/u/fi; 6 vou; Tcpbc; toi T7) cpuaet cpaveptoTaTa rrdvTwv.
15 (3) Oi udvov 8s /aptv e/eiv Sixatov toutoi; wv dv Tt;
xotvwaaiTO TaT; 8d;at; , ctXXa xat Toi; sti £7rnroXatOTE-
po>; dTcocprivauEW; • xat -^ap outoi GuvsGdXovTO w ttjv
Y&p e;iv Tcpor]cxr,crav fjuwv. Ei usv yip TtudOeoi; uf,
eYeveto , iroXXf.v av uEXorrottav oux et/ouev • ei 81 uf|
so ^puvt;, TtudOso; cix av lytvtxo. Tbv aurbv 0£ Tpd-
tcov xat Toiv 7C£pt Tr,; aXr,0£ia<; diro:pr,vausvtov 7rapi
uev Yotp £v(o)v 7capstXf,:paus'v Ttva; 8d;a;, ol Ss tou yi-
VEcrOat toutou; aiTtot YeYovaatv. (4) 'OpOio; 0" e/ei
xal to xaXsTaOat tt,v cptXoaocpiav IjriaTriUTiv tt;; aXrj-
16 Ofta;. 0EO)pr|Ttxr,; uev ^ap te^Ao; aXyflna, irpaxTt-
xyj; 8' Epyov xat ^ap iav to 7tio; e/ei oxontoatv, ou to
dtStov d/Xa 7rpd; Tt xat vuv Oeo^pouutv ot 7rpaxTtxot.
Oux tousv il to aXr/Je; dveu T/j; airia;. (5) "ExacrTOv
8e udXtOTa outo tcov dXXo)V, xaO' 8 xat toi; dXXot;
30 u7rdp/£i to ouvtovuuov, otov to irup OepudraTOv • xat yap
toT; dXXot; to atTiov touto tt;; Oepudrr,To; • wote xat
dXrjOeiTaTov to Toi; uo"Te'poi; atTtov tou dXr,OE'otv fivat.
Atb Ta; Toiv det ovrtov dp/ot; dvayxatov dti Etvat dXrj-
OEOTOTa;- ou ydp 7tote dXr,OEi;, ou5' £x£i'vai; atridv t(
36 £oti tou Etvat, dXX' IxEtvat Toi; dXXot;. "QaO' ExatiTOV
w; E/Et tou Etvat, outm xat t^; dXr,OEt'a;.
CAP. II.
'AXXot u.f,v 8ti y' IotIv dp/rj ti; xat oix drrEtpa t4
atTta twv 8vtwv, out' £t; EuOuo>piav oute xot' eTSo;,
SrjXov. Oute y^P <•'? l\ uXr,; too' £x touSe SuvaTOv
«0 Uvai e;; d7r£tpov, otov crdpxa uiv ex yr^, y^v °° ^?
. aEpo;, a£'pa 8' ifx Tcupd;, xat touto uf| toTaoOaf oure
SOev f; dp/f] t^; xtvr^oEw;, oTov tov uev dvOpwirov Gtto
tou depo; xtvr|Or,vat , toutov 0' uicb tou -r,Xiou , tov 8e
■iJXiov utco tou veixou;, xat toutou ur,6cv Etvat Tt£'pa;.
«6 (2) Ouo(o); 51 ouoe to ou £vexa ei; drrEtpov oIovte ts'vai,
pdotaiv ulv uYtEta; evexev, TauTr,v 8' £u8atuovia;, Tf,v
8' Euoatuoviav dXXou , xat oIIto); ttti df.Xo dXXou e'vex£v
(W3,9M.)
Speculatio <1« Teritate, partim difficilis, partim (acilis
est. Signum auleni, quod neqtie satis eam aliqiiis conse-
quitur, neque omninoabea alierrat, sed quisque aliquid
de natura dicit , et singuli quidem niliil aut paruiu ei ad-
tlunt, ex nniniliiis vero collectis aliqua magnitudo ftt. Quare
ita fere se videltir liabere , ut in proverbio dicimus , Qnis
sagittans aberrabit a janua? (2) lloc mndo profecto facilis
esset. Totum atitem aliquod et (artem liabere non posse
lioc ejus difficultatem ostendit. Quum vero difficultas duo-
bus sit modis, furtassis causa ejus non rebus, sed nobis ipsi;
inest. Quemadmndum enim vespeiiilionum ocnli ad lumen
diei se babent , ita et intellectus anima? nostra* ad •• ;• qnx
manifestissima oninium sunt. (3) Ycrtiin non soluni illis
agenda; sunt gralix , quorura opinionibus quis acqniescel,
sed illis ittiam , qui supcrficie tenus dixemnt. Conferunt
enim aliquid etiam isti : babitum uamque nostrum praraxer-
cnerunt. Si eniin Timotheus non fuisset, multum me-
lupiriir' nequaqnam babuissemus : si tanien Plirynis non
cxstitisset , ne Timotlieus quidem. Simili modo et de illis
res babet , qui de veritate asseruerunt. A quibusdam enini
aliquas accepimusopiniones; quidam vcro , tit bi fierent,
causa fuerunt. (4) Recte autem etiam boc se babet , plii-
losophiam appellari scientiam veritatis. Speculativae ete-
nim finis, veritas : practicaa atitem , opus. Etenimsiquo
modo se liabent , ronside/ant , non causam per se , sed ad
aliquid, et lioc in tempore practici speculantur. Nescimu>
autem verum absque causa. (5) Unumquodque vero id
ipsutn maxiine aliorumest, secnndumquod ceteris univoca-
tio inest : utptita ijinis calidissiinnm. Etenim ceteris Itic
est r.diililalis rausa. Quare verissiinura etiam est id quod
posterioribus, ut vera sint, causa cst. Propter quod prin-
cipia semper exsistentium necesse est verissima esse. Sec
enim aliquando vera , nec illis ut sint, aliquid aliud causa
est , sed illa ceteris. Quare ut secundum Esse unumquod-
que se liabet , ita eliara secundum verilatera.
At vero quod cst principium aliquod, neque sunt iniinitx
entium causx , neque in rectuin progrediendo, neque secun-
dum speciem , patct. Nec enim utex materia, lioc ex lioc
pottstesse infinitum, ut c^rncm ex terra, terram cx aere,
aerein cx igne , el lioc non stare : nec tinde prinripium nio-
tus ; veluli liominem quidem ab aerc inoveri , liiinc vero
a solc, solem autem a contentione , et liujus nullum esse
finem. (2) Similiter nec cujtts causa, in infinitum pro°reili
potest : ut deambulationem qtiidem sanitatis causa, illani
vero felicitatis, felicilatem vero alterius : et ita sempcr aliud
altcritts gratia esse. Similtter atitcm et dc eo qnod quid crat
 (•»•■) METAPHYSICORUM LIB. 1. CAP. II
sTvat. Kat iiA tou xi rjv Eivat 3' wcfauTw;. (3) Twv
yip uiorov, wv eWtv e;io tt Ea/aTov xat TtpdtEpov,
oivayxaiov sivat to TtpdtEpov atnov Toiv u.et' autd. El
yip siitEiv f,ua; Ssot t( twv Tptoiv atrtov, to TtpioTOv
t> spouutEv ou yip 8f, Toy' EoyaTov, ouosvb; yip to teXeu-
Taiov dXXa u.f,v ou8s t& u.e'ook, evb; ydp. (4) OuOsv
os ota^s'psi £v r) rcXsiw sivat, ou3' aTCSipa ?j TtsTcspa-
auevx • twv 3' aitEiptov toutov tov tpdjtov xat oXo>; tou
drcsfpou 7tavta Ta udpta u.saa 8u.oio>; t«/pt T°u vuv*
IO »IT StTCEp U7)0sV ESTl TtptOTOV, 8X0); aiTlOV OuOeV E5TIV.
(t>) 'AXXi u.f)v ouo' ETti to xdro> oIovt' tV drcEtpov isvat,
tou avto e/ovto; dpv7)v, wst' ex Ttupb; uiv uStop, ix 81
toutou yrjv, xat outo); aei aXXo ti yiyveaOat ysvo;.
Atyw; yip yiyvetat tooe ex touSe, u.f) w; toSe Xs'y£Tai
15 u.£Ta toSs, oiov s; 'IaOu.to)v 'OXuuTtta, -?, w; £*x TtaiSb;
dvfjp UETafiaXXovTo;, rj £? uoaTO; ar]p. (e) '1J; (jiev
ouv ex Tcatoo; dvSpa yiyvEoOat tf.au.Ev, o>; e'x tou ytyvo-
USVOU TO yEVOVO; f| £'x TOU ETCtTEXoUuivOU TO TETsXe<TUs'-
vov • ait yoip £oti ustx^u, wo-rcsp tou sivat xai u.f, Elvat
•w ysvsat;, ouro) xai to ytyvduEvov tou ovto; xat u,f) dv-
to;. (7) "Esti 0* 8 [Jiav0dvo)v yiyvduEvo; sStto-Tritjiwv,
xai tout' eotiv 8 XsyeTai, Sti ytyvEtat ex uavOdvovTo;
eTttcjTriiuov. Tb 0' d); S; ds'po; uooip, (fOEtpou.s'vou Oa-
Tspou. Atb sxslva txsv oux avaxdu-TtTet si; dXXr,Xa,
'16 ouos yiyveTat i\ dvopb; itai; • ou yip yiyvETat ex tt);
yevsoso); to yiyvo'u.£VOV, dXXi uETi Tr,v ysvectv. OSto)
yip xai r,u.spa Ix tou itpo)t , 8ti u,Eti touto • 810 ouSs
to Ttptot s; f,u.s'pa;. 0ats'pa Sk dvaxdu.TtTEi. (s) 'Au,-
DOTspo); os douvaTov st; aTtstpov is'vat. Toiv u.sv yip
»0 ovto)V u.ETa!ju dvdyxrj teXo; sivat, Ta 8' st; aXXrjXa
dvaxdu.TtT£t • f, yip Oats'pou oOopi OaTEpou iax\ ys've-
01;. "Atxa os xal douvarov to TtpioTov dtotov 3v cpOa-
prjvat • trcst yip oux d:csipo; fj ysvEOt; ItcI to dvto ,
dvdyxrj, 15 °5 iOapsvTO; Ttpo')tou tr. EysvETO, u.f, dtStov
u slvat. (9) "Eti 8e to ou evsxa teXo; , toioutov oe 8 (jtf)
dXXou £vExa , dXXi TaXXa Ixsivou • iott' ei uiv soTat
toioutov ti scr/aTov, oux EOTat aTCEtpov, £t 8s u.r)Osv
toioutov, oux EOTat to ou svsxa. 'AXX ot to aTCEtpov
tcoiouvte; XavOdvouotv s';aipouvTs; Tf,v tou dyaOou cpu-
»» fftv. KatTOt ouOst; av EyvEtpr,ii£iEv oiOsv Ttpdrtscv (Jtfj
ueXXo>v itct itEpa; 7);eiv, ou8' av ttt\ vou; ev toi; toiou-
toi; ■ evsxa ydp tivo; aEt TtpdtTEi S y£ vouv lytov ■ touto
ydp £em 7t£pa;- to yip te'Xo; TCE'pa; ia-tiv. (m) 'AXXi
u.f,v ou81 to ti rtv E^vat svSEVETat dvdysaOat ei; dXXov
«o bpt<iu.bv TtXsovd![ovTa Tto Xdyio. Asi te ydp icrTtv
6 suTtpooOsv (xaXXov, 6 3' ucrTspo; oux eotiv • o5 Ss TO
TtpwtOV (xf) SOTIV, OU0£ TO E/duEVOV EOTIV. (ll) "iVU TO
titicTTaoOai dvatpouotv ol outo>; Xeyovte;* ou yap oidvTe
eiSevat Ttptv r\ ei; ta dtou,a tiXOeiv. Kai to ytyvo>-
:.u CfXEtv oux lcfTiv ■ Ta yip oSto); ditEtpa tcw; IvSEvETat
vostv; ou yip otiotov e'tci Trj; ypa(jiu,7);, f) xari Ti;
StatpscfEt; u.Ev ou/_ ToTaTat, vofioat 8' otlx scjti u.}) o-tyJ-
oavTa- StoTtEp oux dptOjjtr^aEt Ti; Toui; 8 Tf,v ditEtpov
Sie;twv. (12) AXXi xai Tr|v GXr,v e'v xivouu.e'vo> voetv
[37 —39. J 487
esse. (3)Mcdiorum sane.qnorum extra aliquid ullimum et
primumest, necesseest, quod prius est, causamessccorum
quae post illuil sunt. Si enim dicere nos oportuerit , quiil
trium causa sit, primum dicemtis. Non enini certe ultimum
( nullius enim ultimum causa est ), neque medium : unius
enim.(4) Nihil autem dilTertunum, an plura sint, ncc in-
finita, an finita. Inlinitorum quidem liocmodoetsimpliciler
iuliniti omnespartes mediae suntsimiliter hucusque. Quaiu
si priinum niliil est, omniuo nulla causa est. (5) At nequc
deorsnm possibile est in infinitum dcscendere, quum id
quod sursum versus principium liabeat : ut ex igne qui-
dcm aquam , cx liac vcro terram , et ita semper aliud
qnoddam genus fieri. Dupliciter enim lioc ex lioc fit, non
ut post liocdicitur, vel ut ex lstlimiis ludis, Olympiaci;
aut ut ex puero inutato vir, aut ut ex aqua aer. (6) Ve-
rumenimvero ut cx puero quidem virum fieri dicimus ,
tanquam ex co quod fiebat , id quod factum est, :.itl quod
perfectum est, ex eo quod |ierliciebatur : semper etenim
estaliquid medium, ut inter esse, ct non esse, gcneratio :
ila quodfit, inter exsistens, et non cxsistens. (7) Qui
aulein discit, fit sciens. Et hoc est quod dicitur, quod
fit ex discente sciens. Ut autem tanquam ex aere aqua ,
fit corrupto altero. Quare illa quidem non reflcctuntur
miituo ; nec iil puer ex viro. iNon cnim fit ex gcncralione
quod fit, sed post gencrationem. Sic enim dies fit ex «II-
luculo , quoniam post hoc cst : quarc nec diluculum ex
die- Cetera vero reflectuntur. (8) Ulroque tamcn modo
impossibile est in infinitum progredi. Illorum enim quum
media sint, necessc est finem esse : liacc auteni inviccm re-
llectuntur. Alterius enim corruptio, allerius gencratio
est. Simul autem impossibile est primuin corrumpi,
quum sempilernum sit. Quum enim gencratio non sit in-
finitum sursum versus, necesse est non esse sempitcr-
num illiul, quo primo corrupto quicquam factum est.
(9) Item ipsum cujus causa finis. Talc autcm est, quod
non est alterius gratia , sed ejus causa cctera. Quarc si
talc erit ultinium , non crit infinitum. Quodsi niliil tale,
non erit ipsum cujus causa. Sed qui faciunt infinilum,
latet eos quod boni naturam auferunt. At nulltis incipcret
agere quicquam , si non esset perventurus ad finem , nec
csset intellectus in talihus. Alicujus enim causa agit,
quicumque intellectum hahet. Hoc namque terminus cst :
linis vero ipse terminus. (10) At vero nec quod quid erat
csse reduci ad aliam definitionem ratione abundanlcm con-
tingit. Semper etenim prior, magis est, posterior vt-ro,
non est. Cujus aulem priinum non cst, necquod sequitur,
est. (II) Item , ipsum scire perimunt , qui ita dicunt.
Non enim possibile est scire ante , qtiain ad imlividiia de-
veniatur. Atque ipsiini cognoscere non cst. Quaeeuimila in-
finita sunt , qunmodo intclligere conlin^it ' nec enim simile
de linea cst , quae secundum divisiones qiiitlem 11011 stat :
intelligerc vero non potest , nisi sistat. Qnare non nume-
rabit divisiones , qui inGnitam pcrtransit. (12) Sed cliam
materiam necesso cst in eo quod movelur, intelligerc. At
 488 [39—41.] TflN META TA ^TIIKA B, a.
avayx?] , xai aTCEtpo) ouOevI ?aTiv eivai • tt &l urj , oux
dirttpdv y' lari to dTttfptp tTvat. (13) 'AXX4 uriv xal
Et aTrtipa y* rjaav TiXv^Oei t4 tiSr) Ttov oitioiv, oux Sv f,v
ouS" outco to yiyvb)tsx.tiv • TOTt y4p ttSevat oidutOa,
6 brav t4 atTta Ytvo>pi'ao)u.tv ' to S' aTctipov xaTa TTjv
TtpdaOtatv oux eotiv Iv TCETtEpaauevtp StstjeXOeiv.
CAP III.
Al 6" dxpodaetc xaTa t4 IOti crujxSatvouortv • <oc y4p
eio)0au£v, outmc dcjiouuev XeyeaOat, xai t4 Ttapi Taura
oi/_ 6*u.ota tpatvETat dXXi Sti ttjv aauv^Ottav dyvtoaTO-
tu Ttpa xai csvtxorcEpa ■ to yip auvr,0tc Yvo>piu.o>T£pov.
(2) 'HXtxrjv ot ta/uv e/et to ouvt)0e; ol vduot 8r)Xouatv,
iv oTc t4 uuOo')Sr) xai TcatSapuoSr) uei£ov ta/uet tou yt-
vtoaxetv Tctpi auTiov Sti to eOoc. (:i) Oi uev ouv, liv
uy, uaOT)uaTtxo>c Xeyrj tic, oux iTcoSe'/ovTat toiv Xeydv-
11 tojv, oi 0', av u.r. TcapaSeiyuaTtxcoc, 01 Se udpTupa
dc,touatv iTcdyeaOat tcoi^ttiv. Kai oi uiv TtotvTa dxat-
60)?, touc Oc XuTceT to dxptSec r) Sti to ptr, SuvaaOat
auvetpetv ri Sti Tr,v utxpoXoyiav • e/et ydp ti to dxptCcc
toioutov, woTe xaOdrcep etci tiov auufioXattov, xai liti
211 twv Xdyojv dveXeuOepov eivat Ttat SoxeT. (4) Atb Sei
TceTcatSeuoOai Tto>c 1'xaaTa dTcooexTe'ov, tbc aTOrcov 4'ua
?T|Tetv lTcto'TTiu.rlv xai Tpdrcov lTtiaTTjur)c • eoti S' ouSe'-
Ttpov ^dStov XaSttv. Trjv 0' dxptSoXoytav Tr(v uaOr)-
aaTiXT)v oux Iv dTcaoiv drcatTr,Tj'ov dXX' Iv toic ur)
25 E/ouatv CXr)v. AtOTcep ou apuatxbc 6 Tporojc Sicaoa vip
too); r) tpuoti; e^st uXr|V. Atb axeTCTeov TcptoTOv Tt eaTtv
r) tpuotc; • oBto) yip xai rcepi ti'vo)v t) tpuaixr) SrjXov
t"ciTai [xai et uta; iTcioTr)ur,( rj TcXetdvtov t4 aiTia xai
xic; dp/ic, Oetopyjaat lcmv].
LIBER II
CAP. I.
30 'AvaYXT) Tcpb; ttjv eTct£r|TOuuevr|V iTcto;Tr^u.r,v iTceXOetv
Tjjia? TrpwTOv, Tcepl tov aTcoprjaai Stt TcptoTOV Taura
S' eo"Tiv Soa Tt TCtpt outo)V dXXtoc, uTcetX^aot Ttvec, , xav
tt Tt /^topi; TouTtov Tuy/dvot Tcap=o)pauevov. (2) EaTt
Se toT? euTcopr]c;ai pouXou.e'voi; rcpoupYOU to SiaTtopTJoat
31 xaXtoc, • r) Y"P KaTcpov euTcopta Xuatc, Ttov TtpoTepov
drtopouyivoiv Ioti, Xueiv S' oix £aTtv aYVoouvTac, tov
Seau.dv. 'AXX' ^ t^c Stavotac. aTtopta SrjXot touto Ttepl
tou Tcpdvu.aToc, • ^ yotp aTcoptT, TauTT) TcapaTcXiiaiov
TteTcovOe toic SeSeutvotc dSuvaTOv y*P djjifpoTepoic
40 TtpoeXOtTv eic to TtpdaOEV. (1) Atb SeT Tac Sua/epttac
TtOttoprixevat Tcdaac TcpoTepov, toutiov Te /_otptv xai Sti
to touc ^r,TouvTac dveu Toti oiaTcoprjaat TtpuTov buotouc
eivat TOtc tcoT Set paSil^eiv aYvoouai , xai Ttpbc toutoic
ouo' et.TCOTe to i[r,Touu.evov tCpr)xtv r\ u.r| YivoWxttv to
4S yotp teXoc touto) uev ou StjXov, tw Se TCp0T)TC0pT)X0'Tt
SfjXov. (4) "Eti Ss PeXtiov dvaYxri e/ttv Tcpbc to xpT-
vat tov oiarctp dvTtStxoiv xai twv du^ta€r,T0uvTO)v Xd-
(»94,99S.)
nulli est csse infinifo : qnod si non , non infinitum es» infi-
nilo esse. (13) Quod etiam si species causarum infinitx
multitudine essent, nec hoc modo essct ipsum cogno-
scerc. Tunc cnim scire putamus, quum causascognoscimus :
infinitum vcro secundum additionem non est in tempore
finito pertransirc.
Auscullationes autem, secundum consuetndines acci-
dnnt. Quemadmodum enim ronsuevinius, ita judicamiis
dici debere , et quae przeter liaec, non apparent similia illis,
sed quia non consuevimus , ignotiora et magis peregrina :
consuetum etenim notius est. (2) Quantam vero vim con-
suetudo habcat , leges declarant, in quihus fabulosa ac pue-
rilia plus possunt propter consuetudinem, quam sicogno-
sceremus ea. (3) Aliqui igitur, nisi mathemalice loquentem
non ndmittunt ; quidam vero non nisi exemulis utentem;
quiilam autem dignum ducuntut testisproducatiir aliqui.--
poeta. £t quidam exacta omnia volunt : quosdam vers
la ili I exacti, aut propterea , quod non possunt sequi , aut
propter putidam subtilitatem. Ilabet enim exacta expositio
tale aliquid : quare ut in contractihus, ita et in orationibus
illiberalis esse quibustlam videtur. (4) Quapropter opor-
tet institutum esse, qiiomodosingiilaailmittendasint, quo-
niam absurdum cst simul scientiam et modmn scientix
qua'rere. Nculrum autem facile accipere est. Certitudinein
vero mathematicam non oportet in cunctis qua^rere, sed in
iis qiiao non habent materiam. Quare non est hic natu-
ralis modus : tota enim natura forte habet materiam.
Quamobrem considerandum est primum , quidnam n.i-
tura sit. Sic enim et de quo naturalis scientia est , mani-
festum crit.
Ad illnm , qn.T qnrrritur, scientiam necesse est in primis
nos percurrere de quibus primo dubitandum est. Ila-c
autem sunt, et quxcumque de eis aliter quidam existinu-
runt, et si quid ultra Ii.tc prnctermissum sit. (2) Est au-
tem operae prctium aliquid facultatis habcre volenlibus,
bcne dubitare. >"am posterior facultas , solutio eorum est
qiiii' ante dubitata fucrunt : solverc autcm non est , quum
nodus ignorctur. Sed intellectus haesitatio manifestum
hoc de re facit. Quatenus enim dubitat, eatenus simile
quiddam ligatis patitur : utroque namque modo impossibil;
est ad ultcriora procedere. (3) Quarc omnes primo diffi-
cultates speculari par est, et horum gratia, et propterea
quod illi, quiquxrunt, nisi primo dubitent , similes iliis
sunt, qui quonam ire oporteat, ignorant : et ad haec, neque
utrum invenerint quod quaeritur, an non , cognoscere po>-
sunt. Finis etenim his quidem non est manifestus : .1
autem , qui antea dubitaverit , patescit. (4) Item , melius
se babere necesse est illum ad judicandum , qui tanquam
 (»85,996.) METAPHYSICORUM LIB. II. CAP. I.
Y«i)v axr,xooTa 7tdvTo>v. (5) "Eart S* aTtopta Ttponrj
u.sv ircpt tov Ev toTc 7t£:ppotuiaaijtEvoic Sir,Ttopr'aau.£v,
TTOTEpOv u.tac r) 7toXXiov ETtiaTT|Uoiv OEioprjaat t4c ai-
Tiac, xai TcoTspov t4c Trjc ouciac dpy4c t4c Ttportac
6 Itrti ttJc E7ti5T^ur|C tSsIv udvov, f) xai Tcspi Toiv dpyiov
e; (OV SstXVUOUalV 07tavTEC, OtOV TCOTEpOV £vO£/ETat T»UTO
xai lv fiua cpavat xai aTtooavaf f) ou, xai Tcepi Toiv
dXXtOV Toiv TOlOUTtOV EtT* saTl TCEpt TTJV OUJtav, TCO-
Tgpov u.ia TtEpl Ttaarac r) tcXeiovec Etot , xav ei tcXeiovec,
10 TtOTEpov ditaaat ouyyeveTc, f) t4; usv aocptacTac 0' aXXo
Tt Xexte'ov auToiv. (e) Kai touto S' outo Toiv avxy-
xattov Ioti ^rjTr.cat, TtoTspov t4c atoOr.tac ouaiac Etvat
tjtdvov saTE'ov f, xai Ttapa TauTac aXXac, xai TtdtEpov
u.ovaytoc f) TtXEtova y^vti t'~,v ouatfov, oiov ot tcoiouvtec
K Ta te EtSr, xat t4 |jtaOr,u.aTtx4 u.ETa*;u toutiov te xai
Ttov aiaOrjToiv. (7) [lepi ts toutojv ouv, xaOaTcsp M-
UEV, ETtlOXETCTSOV, Xat TCOTEpOV TtSpi TaC OUCTtaC f, OeO)-
pia udvov IwtIv rj xat TCEpt t4 auu.6ESr;xdTa xaO' au-
t4 TaTc ouaiatc. (n) Ilpbc os toutoic Ttspi TauTOu
so xai lTs'pou xai Stiotou xai dvojjtotou xai TauTOTr|TOc
xai EvavTtdTT|TOc xai TCEpi rcpOTEpou xal uST^pou
xai Toiv dXXoiv aTtdvTtov Toiv toioutojv, TtEpi Saoiv oi
StaXsxTtxoi TCEtptovTat axOTtsiv ex tojv lvoo;o)v ptdvov
Tcotouusvoi Tf|V ax£'"/tv, tivoc daTi Ostopfjaat TCEpl icdv-
s» to)v. (9) "Eti Se toutoic auToTc 6aa xaO' auTa auu-
6s6r,xsv, xai uf, u.dvov ti ectti toutoiv sxaaTOv, dXXa
xai st dpa e'v ivi EvavTtov. KaV TCOTEpov at dpyjxi
xai t4 oToi/Eia t4 y£VY1 ^0"1^ ^ £'? & StaipEiTat ivu-
TtdpyovTa fxactTOv • xai e! t4 yevtj , TtoTEpov Scta iict
30 Toic dTouoic Xs'YETat TEXEUTaTa r) t4 Tcpoka, olov tco-
TEpov t^oiov r) dvOptoTCoc dpyri te xal uaXXdv Io-t1. Tcap4
xb xaO' ExaoTov. (10) MdXictTa Se ^riTrjtEOT xai Ttpa-
YUaTEUTEOV, TCOTEpOV E^OTl Tl TCap4 T>1V CXtJV oTtIOV
xaO' aOtb ?, ou, xai touto yo)piSTbv r) ou, xai TtOTEpov
8E> £v r) tcXei'o) tov otpiOtxdv. Kai xoTEpov eoti ti Ttap4
to cruvoXov ( Xe'yo) Se to cruvoXov, §Tav xaTrjYopr)65j ti
Trjc CXtjc) r) ou0e'v, r) toiv fiEV Toiv S' ou, xal rcoia
TauTa Toiv 5vto)v. (ll) "Kti of dpyai itoTEpov dptOfjtoi
t) eioei copiauEvat , xal ai ev toic Xoyoic xai al ev Toi
*o uTcoxEtuEvto • xai TtOTEpov Toiv tpOapToiv xai d^Odp-
•nov al auTal 4) I^TEpat ■ xai Tcdtspov dsOapTOt itaoat ,
r) Toiv cpOapToiv tpOap-at. (12) 'Eti Se to TcdvTO)V
yaXEicoWaTOv xai tcXeiottiV aTcopiav lyov, rcoTEpov to Iv
xal toov, xaOditEpot HuQaYopsioi xat IlXdTtov IXeyev,
*b ouy s*TEpo'v t£ iaziv dXX' ouota Toiv dvTO>v, r) ou,
dXX ?TEpOV Tl TO UTtOXEl'(JtSVOV, tOSTCEp 'E[Jt7t£SoxXr,C
<pr,ci\ tptXiav, dXXoc os tic tup , 6 Ss 5So)p, 6 Se ds'pa.
(1.1) Kai TtOTEpov al dpyai xaOdXou Etaiv r) wc t4
xaO' ExaoTa Toiv TrpavtjidTOjv, xat SuvdtiSi r) lv£pYEt'a.
10 (u) "Eti 7toTspov dXXtoc r) xa^4 xtvrjCtv xai Y^p TauTa
drcopiav av Tcapdoyot TtoXXr^v. (15) IIpoc Se toutoic
TtdtEpov ot dptOjjtoi xai t4 u.r'xri xai t4 cryrjjjtaTa xai
ai aTtY(Jtal ouaiat Ttvs'c Etatv r) ou, xav tl ouaiai, tco-
TEpov xEyo)piau.svai Toiv ataOrjToiv r) Sv toutoic. Ilspt
[41,45.] 489
adversarlos , omnes utrimque rationes oppositas autlierit.
(5) I.st autem prima dukitatio de iis qnae in proremio quo-
qne dubitavimus, utrum unius aut multarum scientianiin
sit causas speculari ; et utrnm prima suli-lantia- principia
solum hiijussit scientix considerare, an ctiam dc priuci-
piis, ex quibus omnesdemonstrant : utputa, utrtim con-
tinsat unum et itlcm simul affirmare, et ne^are, an non,
et de ceteris hiijusmodi. Quodsi circa snbstantiam est,
utrum una an plures circa omnes sint : et si plures , ulruiii
omnes inter seafiines, an aliquas earum sapientias, non-
nnllas aliquid aliud appellandum sit. (6) Et boc eliam
ipsnm necessarium est, ut quaeratnr, utmm sensibiles sub
slantias esse dumlaxat diceiulum sit , an pnrter has etiam
alias; et ulriim unum an plura substantiariim eenera
sinf : veluti qui species quique matheiualica liariim et scn-
sihilium media faciunt. (7) Et tle liis igilur ( ut dicimus )
considcrandiim cst, ctutrum circasubstantiassolum specu-
latio sit , an ctiam circa ea qu.v per se substantiis accidunt.
(8) Et ad ha.-c de eodem et diverso , simili et dissimili , iden-
titatc et contrarietate , et de priori et posteriori , et ceteris.
cunctis liiijuscemodi , de quibns dialectici considerare co-
nanlur, ex opinionibus solum perscrntantes , -cnjns sit dc
his omnibus speculari. (9) Item qusec.timqiic per se eis-
dem ipsis accidant , et non solum quid borum uniimquod-
qne sit, sed etiam iilrum iinnm uni contrarium. Et utrum
ipsa genera sint principia , et elemenla, an illa in qiirp divi-
duntur ipi.-c insunt singula. Et si ipsa genera , utrum qu.ie
ultima de individuis praedicantur, an priora : utpiita,
utrum animal, vel homo, principium,et magisquam singu-
laria sit. (10) Potissimnm vero quaerendum ct tractandum
est, utrnmsit aliqua praeter materiam causa per se, an non :
et li.-ec separata, an non : et ulrum una an plures numero :
et utrum sit aliquid prfeter cunctum ( dico autem cunctum,
quuin qiiicquam de materia praedicatur ) , an nihil , vel an
quorundam quidem sit , quorundam vero non : et qua?nam
entium talia sint. (II) Item, principia, utrum numero
an specie definita sint; et qure in rationibus, et qurc in
subjecto ; et utrum corruptibilium et incorruptiliiliiim ,
eadem an diversa. Et utrum incorruptibilia omnia, an
corruptibilium corruptibilia. (12) Item, quod omniiim
iliHicillimiim est et maximam ambiguilatem habet , ntrum
unum et ens, ut Pytliagorici et Plato dicebant , non sit
aliud quicquam , sed entium substanlia, an non : sed aliud
quid subjectum , ut Empcdocles amicitiam ait , alius vero
quidam ignem, etiam alius aquam, aut aerem. (13) Et
utrum principia universalia sint , an tanquam singularia
rerum , et potentia , et actu. (I'i)ltem iilriim aliter, an
secundum motum : et haec enim innltam dubilationem prte-
bere queant. (15) Et ad hoec utrum numeri, longitudines,
figurae et puncta , siibstantia- quffidam sint , an non : et ,
si substantifje, utrum separatre a sensibilibus , an in eis. De
 480 [43,41.] TON META TA *T21KA B, p.
■jip toutiov aTtdvTow ou u.dvov /aXeirov to cUTcoprjaai
tt); dXr,OEta; , dXX' ouSe to StaTcoprjoai ™ Xoyio &dStov
xaXio;.
CAP. II.
Tt ~ > T > T ~ * '
IlpOlTOV U.SV OUV TCEpt tt)V TtpojTOV eiTC9U.£V, TCOTEpOV
6 u.ta; r) tcXeiovojv eotiv £TcioTr,u.iov O£iopr,aai rcdvTa Ta
Y«'vri twv atTioiv. Mia; uiv y^p ETctaTTJu.r,; Tcoi; av
Etr, u.r| Ivavcta; ouaa; Ti; dp/i; Yvo)pt££iv; "EtiSs tcoX-
Xoi; Toiv ovtojv ou/ uTcdp/ouat Tcaaat. Tiva ^ip ^po-
tcov oidvTE xtvr^OEro; dp/r,v Etvat toT; dxivrjTOi; rj ttjv
io TaYaOou cpuaiv, EiTCEp fircav, 8 av rj dY«06v xaO' outo
xat Sti tt,v auTou suaiv, te'Xo; sotiv xat outco; oitiov,
6rt exeivou 1'vtxa xat yi'yvet" xat sVri TaXXa, to Ss
tsXo; xat to o\j svexa Ttpd;so'); /rtvd; eoti teXo;, at Se
Ttpa;=i; Tcaaat UEti xtvr,0£0);- ojot' iv toI; axtvr,Toi; oux
r. av svSs/oito TauTT)v tivat tt]v dp/r,v ouS' Etvat ti auTO-
* oyoOov. (a) Atb xat £v toi; u.aOrju.aaiv ouOsv Sstxvu-
Tat oti Tauir,; Trj; atTta;,ouo eotiv dTcdoEiSji; ouScu.t'a
StOTt (ieXtiov t| YEtpov, dXX' ouoe to Tcapdrcav u.Eu.vr,-
Tat ouOst; ouOevo; Toiv toioutoiv. "Qote Sii Taura Ttov
»i oo^tOToiv tive; oTov 'ApioTtTCTCo; TcpoETCT]Xdxt?,sv auToi; ■
£*v u.Ev Y«p i«'<> aXXat; TE/vat;, xal TaT; JJavauaot;,
oTov £V TEXTOVIXT) XOl OXUTlXTj , SlOTl {IsXtIOV T) /eTpOV
XEyEoOat rcavTa, Ti; Se u.aOr,u.aTtxi; ouOs'va TcotETaOai
Xdyov TCEpl dYaOoiv xat xaxoiv. (3) 'AXXi u.f,v ei ^e
k tcXciou; ETCioTr;u.at tojv atTtojv Etct xat £Ts'pa ^TEpa;
ap/r,;, Ttva toutojv ^steov Elvat ttjv Cr|Touu.£vr1v, r| Ttva
u.riXtOTa tou TcpaY,u.aTo; tou JJt)TOuu.e'vou £TCtOTr'u.ova
xtov i/dvTOjv auTa;; hSi/nai y^P tw otuToj rcavTa;
tou; Tpdrcou; Ttov aiTiojv UTcap/Etv, olov oixta;, 6'Oev
so u.sv r, xivr,ot;, rj ts'/vti xat 6 otxoSduo;, ou 0' l'v£xa, to
Epvov, uXr, Ss Y^i xal XiOot, to 0' sTio; 6 Xoyo;. (1) 'Kx
rjtsv ouv tojv TcaXat Siropiaasvojv, Ttva /pT^ xaXeTv tojv
ircioTr,;jiiov ao^iav, e/ei Xoyov sxaoTr,v TCpoaaYopeuEtv.
rH ptsv Y»p ap/ixorraTTj xat r,Y£uovixo)TaTr), xat^waTCsp
35 SouXa; ouS' avTEiTCEtv Ti; aXXa; £TciaTr',u.a; Sixatov,
rj tou teXou; xai TaY«Oou TotauTT] (toutou ^ip EvExa
TaXXa)- ^ os twv 7cpo')Tojv ahiojv xal tou jjtaXtOTa srct-
arr,Tou SitopioOr, E^vat, r, tt,; ouaia; av eitj TOtauTT).
(b) IloXXa/io; YaP ETCiaTau.s'vo)V to auTO u.aXXov uev
4u EtSEvat rpau.sv tov tw fivat Yvo)pi![ovTa ti to TcpSYJJta
rj to> jjtT) sTvat', auitov Si tuutwv STEpov £T£pou u.aXXov,
xat u.aXtaTa tov ti eotiv, dXX' ou tov tcooov r) tcoTov
/j ti tcoieTv •?, Tcaa/Etv tce'^uxev. («) "Kti Ss xat ev toi;
dXXot; to £tSs'vat 4'xaaTov, xat tov dicosEijEi; eiat, tot'
45 oidmeOa uTcdp/etv, Stav EtooJuEv xt £itiv, otov ti tsOTt
to T£Tp«YO)vi!lEiv, r^Tt u.s'or,; Etlpiai;' 6u.oio>; Se xat stci
Tiov dXXtov. (7) rhpi os Ta; yeveoei; xat Ti; Tcpdr;£i;
xat TCEpt fiTcaaav u.STa6oXr)v, ^Tav EtSoJu.Ev tt,v dp/r,v
ttj; xtvriaEO); ■ touto S' ^TEpov xal dvTix£t'u.Evov to> ts-
W) Xei. "IIot' aXXr^ av 8d;£t£v ETCtoTr'u.T); Eivat to Oeo)-
prjoat Toiv «tTioiv toutoiv sxaOTOv. (s) 'AXXa u.r)v xat
Tcep\ Toiv dTcoSsixTtxoiv dp/iov, TcoTepov u.ia; botiv e'ict-
(m.)
Uis r-iiiin omnibns non modo invcnirc veritatem difficjle,
vcriim neque bene ratiocinando dubitare facile est.
Primum ilaqtie de quibus primo diximus, iilrnm unius
an plin iiim scicntiarum sit, omnia causarum genera specu-
lari. I nius enim scientiae quomodo cssot principia, quum
non sint contraria , cognoscerc? Itcni, multis entium non
insunt omnia. Quo namque modo possibile est motns
principium in immobilibus esse aut boni naturam? si qui-
dem omne quodcumquc per se et propter suam ipsius natu-
ram honum sit , finis est , et ita causa , quoniara illius gralia
cetera et fiunt et sunt , finis autcm , et ctijus causa , actio-
nis cujusdam finissit; et omnes sane actiones cum motii.
Quare in immobilibus non poterit contingere boc prinei-
pium esse , neque esse quicquam per sc bonum. (2) Unde
in mathematicis niliil per hanc causam protiatur, nec est
aliqua demonstratio quia quid melius aut pcjus; sed omnino
alicujus talium nemo mentioncm far.it. Quaproptcr qui-
dam sophistarum, velut Aristippus, sperncbant eas. In
celeris enim artibus , ac ipsis etiam illiberalibus , ut in
fabrili et coriaria , inquiehat, cur melius aut ppjus,dc
omnibus dici : mathematicas autem nullam dc bonis et
malis rationem facere. (.1) At si plures sunt causamm
scientix , et alia alius principii , quam earum dicendum
eam esse,qua> quaeritur ? aul quis illorum qui easbahent,
rem, quae quxritur, maxime sciet? Contingit enim eidem
oinnes modos cansarum inesse : utputa domus, unde qui-
dcm motus , ars et fabcr : cujtis vero causa , opus : materia
autem , terra et lapides : species vero , delinitio. (4) Es iis
itaque qua) ab antiquis detcrminata sunt, qua; scientiarum
appellanda sit sapientia , rationabile videatur imamquam-
que ita appellandam esse. Verum quatentis principalissima
et honorabilissima , et cui ceteras scientias tanquam an-
cillas non contradicere decet, talis est scientia tinis et boni :
hujus enimcausa, cetera. Qtiatenusveroprimariarumcan-
sarum, et ejus, quod maxime scibile, definita est esse,
siilistanti.T scicntia li.cc fucrit. (5)Quumenimmultipiiciter
sit idem scire, magis quidem illuiii scire dicimus, qui rem
quidnam sit ipso esse cognoscat , quam illiim qui ipso non
esse. Istorum autem ipsorum , alterura altero magis , et
maxime illum, qtii quid sit sciat, non veroillum, qui quantum
aut quale , aut quid agere sive quid pati natura aptum sit.
(('.) Item et in ceteris tunc scire unumquodque eoruin ctiam
qtiorum demonstrationes sunt , arbitramur, quum quid sit
sciamus : ut puta quiil sit tetragonismus , quod invcntio
motliii: : similiter et de ceteris. (T) Circa generationem
autem, ct actiones , totamque transmutationem, quumscia-
mus motus principium : hoc autem aliud, et fini oppositum
est. Quare alterius esse scientkc videatur, harmn causa-
rum unamquamque speculari. (8) At vero de priacipiis
dcmonstrativis , titrum unius scientiac,an pluriumsint,
 (996,997.) METAPHYSICORUM LIB. II. CAP. II.
(TTr;u.ri; r\ tcXeiovwv, du.(yia6r|T7iaiu.dv loxiv. Ae'yw Ss
dTcoSstxTixa; t&; xotva; Sd;a;, s; wv STravTe; Ssixvuou-
tnv, olov Sti Ttav dvayxaTov r, tpavai rj dito:pdvai, xal
dSuvatov Sjxa etvat xa\ u,r| eivat , xat oaat dXXat TOtau-
i Tai TcpOTaaet;, TCOTEpov u.(a touto>v iTt(orr,u.r1 xa\ ttj;
ouata; ?, iTspa, xav si u.r| txta, TtOTspav ypr^ Ttpoaa-
Yopsustv tt)v £r)TOUU.svrjV vuv. (9) M18; uiv ouv oix
euXoyov eTvac t( yap [xSXXov YE0>u.£Tp(a; r\ SiToiaaouv
Tcept toutojv eotlv K(Ov to iTcaietv; Encep ouv Sjiotw;
1« u.sv orcoiaaouv eot(v, aTtaaoiv Ss u.rj EvSiysTa(, oiarcEp
ouSs Toiv dXXwv outo); ouSe rrjc Yvo)p'£o'iar,; t&; ouaia;
J5(dv £OT( to vtvwaxEtv Tt£pt auToiv. (10) Aua 8e xal
T(va TpoTtov E<jTa( auToiv lTC(OTr'u.Ti ; T( u.£v yap E*Xa(7TOV
toutwv TuyxavE( 3v xat vuv Yvwpt£ou,sv • ypwvTat youv
if. to; Y(vvo)axou,Evoi; auToi; xal dXXat TE/vat. Ei os
d-TtoSEixTixr, TCEpt auTwv lart, Set^oei ti ysvo; Etvat Eitco-
xeipievov, xat xa (jtiv TcdOrj t& S' d£(o}U.aT' auToiv ( Ttepi
TcdvTO)v y&p douvaTov aTcdSecJw Etvat ) • dvaYxr) yap sx
tivojv sivat xat Tcspt ti xa\ tivwv ttjv dTcdS£t;iv • wais
20 auu.6a(vei TtdvTO)v sivat ys'vo; ev ti twv Setxvuu.evwv ■
Ttaaat yap al aTcoSetxTtxat ypwvTat toT; dijto')u.aaiv.
(ll) 'AXXa [xV sl £tspa r) tt,; ouata; xat rj rcept toutow,
Tcorspa xuptonspa xa\ TcpoTE'pa Tce'«puxsv outwv; xa8d-
Xou yap u.dXiaia xal TcdvTo)v dpyat t& d;to')u.aTa JaTtv.
»B EtV eWt u.T| tou tptXoad^ou, Ttvo; eVrat itep\ auTwv
dXXou to 0£o>pr;aat to dXr,0e; xa\ to uJ/eooo;; (12) "OXw;
ts Twv oua(wv TCOTspov u.(a Ttaawv saTlv r) tcXeJou; Stci-
ar9;u.a(; si u.-v ouv u.r] u.('a, Ttoia; ouaia; Oste'ov tt)v
iTC(OTr'u.r|v TauTr,v ; to Ss jjiiav Ttaawv oux euXoYOV xa\
30 yap av dTtoSe(XTixT| (xta Ttepi TcdvTwv etr) twv xaO' auTO
auutSsGr^xoTwv, EtrcEp Ttaaa aTcoSsiXTixr) TCEpt ti utco-
XEtaevov Oco)S£t Ti xaO' a&Ta auu.6e6r,xdTa ex twv xo(-
vwv Sojwv. FIsp\ ouv to outo y2'vo; Ta auu.£s6r,-
xoTa xaO' auTa ttj; auTrj; lat\ Oso)py;aat tx twv auTwv
3S So^wv. Ihp; ts yap 8 (Jtta; , xal e$ ojv u.ta;, eite tyj;
outt;; eite dXXr,; • oiaTE xat toc auu.6s6rixo'Ta , eit' au-
Tat 6eo>pouatv, e(t' Ix toutwv u.(a. (13) "Eti Ss tco-
Tepov Tcept Ta; oiata; r] Oewpfa jjtdvov eaT(V r) xa\ Ttep\
t4 auu€e6r,xoTa TauTa(;- Xe'yw 5' oTov, si to aTEpsbv
411 ouaia t(; £ot( xat Ypajxfxai xa\ IrttTCESa, TtoTspov tt);
auTT); TauTa Yvo)p(^s(v eTC(aTrjjjtr); xa\ Ta auu.6e6r,xo'Ta
rcep( exaaTov yevo;, iwpi wv al u.aOrju.aT(xal 3s(xvuou-
atv, r, SXkrti. (n) Ei usv yap ttj; auTTj;, dTcoSE(XT(xii
T(; av S(T) xa\ vj tt;; oiaia; • ou SoxsT Se tou t( £otiv
4S dTcdSEt^t; stva(. Ei 8' srs'pa;, t(; saTa( r) Oeojpouaa
Ttept tt,v ouaiav Ta auu.6£6r|xdTa; touto yip aTtoSouvat
TcaY/dXETtov. (15) "Eti 51 TCOTepov Ta; aiaOr.Ta; ouaia;
u.dva; siva( ^>aTE'ov r\ xal Tcapa TauTa; dXXa;- xal tcote-
pov jxovay w; r) tcXeuo ysvt) TSTuyr,xsv dvTa Toiv ouatoiv,
60 oTov ol Xs'yovTs; Ta te stor) xa\ Ta piETa;u, tced\ S to;
iiaOr,uaT(xa; stva( ^aatv erctaTr^ua;. (io) 'fl; ixsv ouv
Xe'you.ev t4 EtSr) atTtd te xal oua(a; sTvat xaO' a&TOt;
e(pr,Ta( £v toT; Tcponoi; Xoyoi; Tcsp\ auToiv TtoXXayrj
0' iydvTOv 5uaxoX(av, ouOsvb; t;ttov stotcov to cpdva(
[44-46.] 491
ambiguum cst. Dico autem demonstrativa , persuasiones
communcs, ex quibus omncs demonslrant : ut pnta quod
necesse est omne aut allirm.11 v , aut negare ; et quod impos-
sibile est, simul esse et non essc, et qiiKcumque alia; si-
miles propositiones sunt : utrum una sit liarum ac substan-
li;c scientia, an diversa; et si non una, utra diccnda sit
illa esse, qua; nunc quaexUur. (9) Onius itaque nnn cst
rationabile esse : cur enim geometria; magis quam cujus-
cumque proprium sit de his speculari ? Si itaquc scqtialiter
cujuscumque est, de omnibus vero non contingit, sicuti
nec ceterarum, ita ncc illius qnu- cognoscit substanlias ,
proprium est de cis cognoscere. ( 1 0) Et ad haec , quomodo
eorum scientia erit? Quid enim horum quodque sit, nunc
quoque cognoscimus. Utuntur namque eis alia* etiam
artes , tanquam cognitis. Quodsi demonstrativa de eis cst,
oportebit aliquod genus subjectum esse , el aliquas alTectio-
nes, et aliqua corum axiomata esse ( de omnibus enim
demonstrationem esse , impossibilecst) : siquidem necesse
est ex quibusdam , el circa quippiam , et quoriindam de-
raonstrationem esse. Quare accidit , cunctorum , qua; de-
monstrantur, unum quoddam genus esse. Omnes enim
demonstrativu: utunlnr axiomatibus. (11) Atverosialia
estquae de substantia , atqueilla, quae de his, utra earum
principalior et prior est? Universalia enim maxime et
principia omnium sunt axiomata. Kt si non est pliiloso-
phi, cujus alterius erit de eis verum et falsum speculari?
(12) Et omnino utrum una omnium substantiariim, an plu-
res scientiae sunt? si igitur non una, cujus substantiae haec
scientia erit ponenda? Unam autem omnum esse non est
rationabile. Etenim demonstrativa una de omnibus acci-
drntibusesset, siquidcm omnisdemonstrativa,ea qnae perse
circa aliqnod subjeclum accidunt, speculatur ex commu-
nibus opinionibus. Circa idem itaquegenus, per seacci-
dentia ejusdem scientiie est speculari ex cisdem opinionibus.
Circa enim quod est, unius; et ex quibus, uiiiiis, sive ejusdem,
sivealterius : quare et accidenlia speculari unius, sive bae ipsae
speriilantur, sive ex bis una. (13) llrm , utriim circa sub-
stantias solum speculatio sit , an etiam circa accidcntia eis :
dico autem , utpnta si solidum quaedam substanlia est, ac li-
nea?, etplana, utruin ejusdem scientiae sit ista cognoscere, et
quae circa unumquodque genus accidunt, dc quibus mathe-
raalicae demonstrant, an alius. (14) Si enim ejusdcm, de-
monstrativa quaedam erit etiam qiiae est substantiac : non
videtur autem ipsius quid est, demonstratio essc. Quodsi
alius , quaenam erit quae speculatur circa subslantiae acc.i-
dentia? boc enim difficillimum reddere est. (15) Item,
utrtim sensibiles solum substantias csse dicendum sit , an
praeter istas etiam alias , et utrum iinuin , an plura substan-
tiarum genera sunt, ut ii qui dictint species, ct mcdia,
circa qua; matliematicas aiunt scientias csse. (16) Quod
igitur dicimus species causas ct suhstantias per sc ipsasessr,
de ea re in superioribus sermonibus dictum est. Quum
m-io multiplicem dirficultatem liabeant, nullo rainus estin-
conveniens dicere quidem esse quasdam naluras pra'tcr cas
 492 [4»— 48.] TGN META TA tfYIIKA B, p.
aev Eivai Ttva; yuaEt; Ttapi Ti; Iv Toi oupavoi, TauTa;
Se Ti; awT&; cpdvat Toi; aiaOr,Toi; TtXf,v Sti t4 asv ai-
ota Ta Se a>0apTa. Aitb yap dvOptoTtdv (paatv Jvai xai
Ttctcov xai uyiEiav, dXXo o" ouSsv, 7tapaitXr,oiov tcoiouvte;
t Toi; Oeou; [aev eivat (pdaxouatv, dv0po>7co£iOEi; 6i- oute
vao exeivot ouOsv dXXo Irtoiouv r, dv0po')7cou; dioiou;,
ouO' outoi to Eior, aXX' f| ataOrjTi dtota. (17) "Eti oe ei
ti; Tcapi Ta eioV, xai Tot ataOr,Ta t& pt£Ta;u Or^oETat,
TtoXXi; «Ttopia; £;ei. Af,Xov ^ap 10; 6u.o(o>; Ypaaaai te
10 itap' auTOt; xat Tot; aiaOrjTa; eaovTat xat exaaTOv twv
dXXo)V YEVtOV • OJO-t' ETCElTtEp f, OtOTpoXoYia IJtia TOUTO)V
eativ, Eotat ti; xai oupavb; Tcapi tov aiaOr,Tov oupavbv
xai r|Xio; xai aEXfivr, xai TaXXa bptoio); ti xaTOt tov
oupavov. KatTOt Ttio; oeiTciaTcTJaai toutoi;; ouoi. y*P
16 axivr,Tov euXoYOV eivat, xtvouaevov oe xai TcavTeXoi;
dSuvaTOv. (is) 'Oaoio>; Si xat 7tEpi tov f, drcTtxfi
7tpaYU-aTEUETai xai f, ev toi; aaOriaaatv apaovtxf,- xai
v&p Tai/ta aSuvaTov eTvoi Ttapi ti atoOr,ti ota Ti;
auti; aiTia;1 et y*P ^otiv a'taOr,Ti a£Ta;u xai aiaOri-
20 o-eh, ir,Xov Stt xal Sijia eaovtat a£ta;u autoiv Te xat
twv q>OapToiv. (19) 'ATtopv-iEie 0' av ti; xai Ttapi Ttota
Ttov ovto)v oei £r,TEiv Taura; Ti; sTciaTriaa;. Ei ^ip
touto) Stoiaei Trj; fttoSoiitji^ fj YEtopteTpta advov, Sti
f, uev toutiov eoTtv oiv ataOavoaeOa f, 0' oux aiaOrj-
2b Toiv, of.Xov Sti xai Ttap' taTpixf,v iVtai ti; ETCtaTriar,
xai Ttap' £xdaTr,v Toiv dXXo>v uETa^u auTfi; te iaTptxf,;
xai tt.o-oe tt,; taTptxr;;. KaiTOt 7toi; touto ouvaTov;
xai y»P «v uYteiv' otTTa Etr, 7capi Ti aiaOr,Ti xai auTO
to uYtEtvdv. "Aua 2e ouoe touto aXr,Oe;, w; fj Yewoai-
30 aia Toiv aiaOr,Toiv eaTt aEYeOoiv xat cpOapToiv • I^OetpETO
^ip av tpOEipou.e'vo)v. (211) AXXi pty ouoe twv aiaOr]-
Toiv av £tr| (jt£Y£Ooiv ouoe TCEpl tov oupavbv f) otaTpoXoYta
Tovoe. OuTe y^P <d aiaOr,Tai Ypaaaat TotauTai etatv,
ofa; Xe'Y£t 6 Y^^ETpr,; ■ oiOev ^ip euOu Toiv aiaOrj-
3S Ttov outo); ouoe aTpoYYtiXov • firtTETat ^ip tou xavdvo;
ou xa^i aTiY(Jtr,v 6 xtixXo;, aXX' waTc.p Ilpo>TaYdpa;
eXeyev Iaey/wv tou; ttuj.sTp*<;, ouO' at xtvriaet; xat
D.txe; tou oupavou Saotat, Tcepi o>v f, aaTpoXoYta rcoiEi-
Tat tou; Xoyou;, oute Ti ar,u.Eia toi; dtaTpot; Tf,v au-
40 ttjv E/Et (puatv. (21) Eiat oe' tive; of (faatv elvat o.£v
Ti aeTaJu TauTa XeYoaeva twv te etooiv xai Ttov at-
oOr,Toiv, ou af,v /o>pi; YE ™v «lo^ltwv, aXX' ev tou-
toi; • ol; Ti auaSatvovTa aouvaTa TCoivTa aiv rcXeiovo;
Xoyou; SieXOelv, (xavbv Se xat Ti Toiaura 0EO)prjaat.
45 0(3te ^ip W toutwv euXoyov e/eiv outo) advov, otXXi
ofjXov Sti xai Ti Etori ev8e'/oit' av iv toT; aiaOriToT;
cTvat- tou ^ip auTOU Xoyou aa^oTepa TauTa eotiv.
(22) "Kti Se Suo arepei h Toi auToi dvaYXaiov etvat
TOTcit), xai af, eivat dxivr,Ta ev xivoujxevoi; y^ c?vra Toi;
60 aiaOrjToT;. "OXw; oe Tivo; evex' dv ti; 6eit, eTvat a£v
auTa, eTvoi S' ev toT; aiaOr,Toi;; Tairi ^ip auafiriaETat
aTOica toT; Tcpoeipr^aEvoi; ■ £atat ^ip oupavd; Tt; itapi
tov oupavdv, TtXf,v y' ou ytopi; dXX' iv to> autoi totcoj •
SitEp ^ffTtv aSuvaTtoTspov.
(997,998.)
ipi.v in c.flo stint, illas vcro easdem , quas et sensibiles, po-
nerc , nisi qitod illa quidcm sempiterna sunt , h.i i rero cor-
ruptibilia. Idcalem namque Iiomincm , ct itlealem equum,
etsanitatcm aiunl, etniliil aliud : similequid illisraciente$,
qui dirunt quidcm csse deos , sed forniic similis bominibus.
>'i'c 1'niui isti alind faciebant , nisi bomincs sempitcrnos,
nec illi spccies , ni>i sensibilia sempitcrna. (17) Item.gi
quis pra'ter specics et st-n^ibilia, ponat media, mulla< dubi-
tationes babebit. Patetetcnimquodsimililcretlinca^pra-ler
ipsasetiamscnsibilcscrunl, et ceterorum genertim sinsula.
Quarequtim astrologia una earumsit, crit etca-ltimaliquou
pra-ter sensibile caluin , ct sol , et luna , cl cetera simili-
ter, qna' in carlosunt. Atqtiomodo crcdendum est talibu>*
Nam immobile, non cst rationabile esse : mobile vero, vcl
oninino c<t impossibile. (18) Simililcr et dc quibus per«pe
ctiva tractat, et qtiae in malbcmaticis barmonica. Kt hx<
enim impossibile est prater sensibilia cssc, proptcr easdem
catitas. Si enim sensibilia sunt mcdia , et sensus , tald
quod animalia ctiam crunt media inter idt-as et res cor-
ruptibiles. (19) Dubilaverit aulem aliqnis, ad quae entia
oportet has scientias quoerere. Si enitn in boc differrrl
-i)l 11 111 a geomelria geoda?sia, quod baec quidem ctmim
est qnae sentimus , illa vero non scnsibiliuin cst , patet qiuxl
prarter medicinam qiioque crit aliqua scientia, et prajler
qtiamcunqiie aliarum , intcr ipsam mcdicinam , ct banc me-
dicinam. At boc quomodo possibile est ? Etenim etiam sa-
lubria quaedam essent practer sensibilia et ipsuin salubrc.
Simul autem nec hoc vorum est , quod geodaesia sensibilinrn
et corruptibilium magnitiidinum sit : corrumpcrettir enim,
illis corruptis. (10) At ncque sensibilium magniludiouni,
neque circa boc crclimi astrologia esset. Nec. enim sensi-
biles lineae lalcs sunt , quales geometra dicit. Mliil enim
sensibilium ita recttim est neqtie rotundtim. Tangit enini
circulus regulam, non secundum pnnctum , sed sicut Pro-
tagoras dicebat , rcdargucns geometras , secundum Imgi-
tttdinem. Nec motus, nec revoluliones caeli similes, de
quibus astrologia rationes facit ; neque puncta eandem nalu-
ram, quam stella?, bahent (21) Sunt antem quitlam dicen-
tes, esse quidem haec, quae specierum ct sensibilitim nuxlia
dicuntur, non tanien a sensibilibus separata, sed in ipsis :
quosquae impossihilia seqtiantur, omnia quidcm cnumerarr
longi sermonis esset. Sufficit autcm talia spec.ulari. So«
enim de his solum, ut ita se babcant, rationabile est.seH
patct qnod eliam species coutingeret in sensibilibus essf.
Ejusdcm enim rationis utraquc haec sunt. (22) Itcm, doo
solida in eodem loco nccesse csset essc : et non esse immo-
hilia, qua' exsistant tamen in sensibilibus molis. Et omDino
cujus causaquis ponct quidom esse ea , esse vero in sensibi-
libus? Eadcm cnim , quae praedicta sunt, absurda sequcntor.
Erit namquc aliud quoddarjQ crlum praeler raelum.nia
quod non scparatum , sed in eodem loco ; quod est rti*n»
iinpossibilius.
 (m.) METAPHYSICORUM LIB. II. CAP. III.
CAP. III.
Dapl ti toutoiv ouv aTtopia 7toXXr| itoi; ott OEuevov
TV/eTv tt,; dXr,0Et'a;, xai itspl Ttov dp/oiv TtoTEpov 8eT
t4 yevt, OTOt/ETa xai dp/i; uTtoXau.6dv£tv rj u.SXXov t1!;
tov ivurapydvTtov lariv ExaaTov 7tpwTtov, otov ipo>vrj;
6 OTOt/Eia xai dp/al Soxouatv Etvai TauV i\ o>v ouyxeiv-
Tai at iiimt Ttaoat 7Cpo')To>v, dXX' ou to xotvbv rj (Wovrj-
xai Toiv ctaYpau.u.dTO)v TauTa OTOt/Eia Xs'you.ev, o)v at
dtTroOEi;Et; EvuTcdp/ouatv ev TaT; Toiv dXXo>v ditojEtjEaiv
vj TtavTO)v r, twv TtXeioTWV. (jj) "Eti Si toiv ao>u.dTO>v
10 xai ol TtXsio) Xeyovte; sivai OTOt/sTa xai ot ev, i\ tov
ouYXEiTat xat i\ o)v ouve'ott,xev dp/i; Xe'Y0uatv eivat,
oTov 'EuTtEOOxXr;; Ttup xai uJo>p xal Ta u.et4 touto>v
CTOt/ETd ^r,atv etvat i\ Jjv eoti t& ovTa ^vuTtap/dvTtov,
dXX' ou/ w; Y£V,1 ^EY£l Ta''Ta Twv ovtojv. (3) II po;
16 oJ toutoi; xai Toiv dXXtov tX ti; eOe'Xei ttjv tpuatv
dOpEiv , oTov xXt'vr,v e; tov u.op(o>v ouvsaTrjXE xai Ttoi;
OUYXE/U.£'vtOV, TOTE YVO)pt'^El tt,v i^uotv auTrj;. (4) 'Ex
(aev ouv touto)v twv Xdviov oix dv EiTjaav at dp/al
toi Y£VT| Toiv ovto)V ■ ?) 6" IxaaTOv uiv Yvo)pii/>u.EV 6ii
so -roiv 6ptau.oiv, dp/ai os t4 yevtI twv 6ptau.oiv eloiv ,
dvaYxr, xai Toiv iptoToiv dp/i; eTvoi TOt YEvri. K*v
Ei eoti tt,v Toiv ovto>v Xa^Eiv EittOTr,u;riv to twv ei-
ooiv XafieTv xaO* 3 Xe'vovTai Ta ovra, Toiv -jt eioiov
dp/ai Ta yevtj eiafv. (■>) <l>a£vovTat oe tive; xai twv
36 Xeyovtwv OTOi/eTa to5v ovtoiv to £v rj t6 ov ^ to u.eya
xai to u-ixpov uk Y£'V£0"lv auToT; /p^oOat. (0) 'AXX4
iir.v ouoe du.^0TE'pt«; ye oTdvte XeYeiv Ti; dp/d;. '0 ptev
yap Xo'yo; tyj« ouaiai; eT; ■ ETepo; S' EOTat 6 Ita twv ^e-
vwv optou.6; xai 6 Xe'Ytov e'; o>v eoTtv evuiiap/dvTO)V.
311(7) 11 po; oe toutoii; ei xal 6*ti ptdXtaTa dp/ai ta Ytvr|
etat, TtotEpov oei votxi^Etv Ta 7tpoita Toiv yEVoiv dp/i;
rj Ta Ea/aTa xatr,Yopouu.eva eiti twv aTOU.o)v; xai ^ip
touto e/ei du.^ia6r,TT,Giv. Ei jjtiv ^ip dsi Ti xaOdXou
(jtaXXov dp/a( , cpavepov 6*ti t4 dvtoTaTto tcov yevwv •
36 TauTa y«P Xe^yetoi xa^i TtdvTtov. Tooautai ouv eaov-
Tat dp/_ai Ttov ovto)v Satnzip xi nptoTa Y5'vro W(JT;'
e"oTai to te ov xai to Ev dp/ai xai ouaiai- TauTa ^ip
xa^i 7tdvto)v u.dXtOTa Xe'Y£Tai Toiv ovTtov. (s) Ou/
oldvTe 6e twv ovtcov oi5te to £v oute to ov sTvat yevoc, ■
40 dvaYxr, u-lv yip Ti; ota^opic; £xdotou Yevouc; xai eTvat
xai ptiav eivat ExdaTT,v, douvaTov 6e xaTrjYopeioOat vj Ti
etor, tou yevouc, £;tti Toiv otXEi'o)v otacpopoiv, r) to yevo;
avsu twv auTou EiJwv • wot' EtTtEp to Iv yevo; Tj TO ov,
ou3Eu.(a oiatpopi oute ov oute 2v eVrai. 'AXXa ^j.i)'/ d
45 txr, yevtj , ouo' dp/al £*aovTai, EtTtep dp/ai Ti Yevr).
(9) Eti xai Ti u.sta;u auXXau.6avdu.eva u.ETi twv ota-
CpOpoiv EOTat YJVT, U.E'/_pl TtOV aTOU.O)V vuv ge ri [X£V
Soxei Ti 6' ou SoxeT. Ilpo; Sl toutoi; eti u.5XXov ai
Sta^opai dp/ai r, itt y£'v1 ' E' '£ "«'' auTat dp/ai, aTtst-
co poi w; EirtEiv dp/ai YlVm':aKi «XXoj; Te xdv Tt; to
7tpwT0v ye'vo; dp/r,v tiOy). (10) 'AXXi u.r,v xai eI tiaX-
Xdv ye dp/oEiSs; to ev ioTiv, £v oe to dotaipETov, dotai-
[48 —50.] 403
Magna ilaque tam de liis dubitatiocst, quonam modo |>onen-
doveritateinconsequeniur,quamtlc principiis, utrumopor-
teat genera existimare elementa et principia, an illa magis
e\ quibus primis insitis quidquid est : ut vocis elementa et
principiavidcnturea esseex quibusprimisomnrs vocescom-
positae sunt, sed non vox in communi. Et ligurarum ea di-
cimus elementa, quorum demonstrationcs in cetcrarum aut
omniumaut pluritim demonstrationibus insunt. (2) Item,
etiam corporum et qui plura dicunt elementa esse, et qui
unum , ex quibus componuntur et ex quibus coWant ,
principia esse aitint : ut Empedocles, ignem et aqtiatn et
1 1 n;r cum eis sunt, elementa ait esse , ex quibus insitis exsi-
stentia tiunt :sed eanon ut genera entium ponit. (3) Et ad
lurc, si quis ceterorum quoque naturam velit considerare, ve-
luli lectum ex quibus partibus et quomodo compositis roti-
stet,tuncejusnaturamcognoscit. (i) Kxhis ilaque rationi-
bus nonessent principia.gencra entium. Qua autemsingula
cognoscimus per delinitiones , principia vero tlcliiiiliununi
genera sunt , uecesse cst definitorum etiam principia ge-
nera esse. Et si cntium babere scicntiam, < sl ipsam liabere
spccierum scientiam, secundum quas eliam dicuntur entia,
specierum priucipia ipsa gcncra sunt. (0) Videntur autem
quidam etiam corum qtii elementa cntium ipsum unum,
aut cuj , aul magnuiu , aut parvuin dicnnt, tanquam gene-
ribus eis uti. (0) At vero ncc utroque modo possibile est
principiadicere. t)efinitionan)qi]esubstantia3 una:diversa
vcro erit, qu.x1 fit pcrgcnera, de/iuitio, ct qua; dicit, ex
qtiibus sit insitis. (7) Et ad Ikcc , et si quammaxime ipsa
genera, principia sunt, utrum prima genera arbitrandum sit
csse principia, an ullima, qux de iudividuis pracdicantur?
ctenim lioc dubitatur. Si cuiiu scniper universalia niagis
principia sunt, patet quod suinina generum sunt : ba?c enim
de omnibus dicuntnr. Tot igilur principia entiiim erunt,
quot priina gencrum sunt. Quare et ipsum ens, et ipsum
iinuiii , principia ct sub.^tanlia; erunt : lixc cniin de omni-
bus maxime cntibus dicuntur. (8) Nonesl aulempossihile,
neque ipsum unum cntium esse genus, neque ipsum ens.
Necesse etcnim csl uniuscujusqne generis dilTercntias et
esse,et unamquainqueunames.se. Impossibile vero est ,
aut species generis de propriis differentiis pra>dicari , aut
ctiam gcnus absquc suis speciebus. Quare si unum, vel
ens , genus est, uiilla dillcrcnlia , ncc unum , nec ens erit.
At si non gencra , nec printipia crunt : siquidrm gcnera,
principia sunt. (9) Ilcni, eliam media cum tlilTcrentiis
collecta criint gcncra usquc ad individua. Nunc aulem
qua>dam\identur, quaedam verononvidentur. Etadliajc,
dirrercutiaietiammagispriiicipiaquamgenera. Si veroistae
etiam principia, iufinila ( ut ila dicam) principia flunt,et
maximesiquisprimumgenusprincipiumponat. (10)At vcro
etiam si principalis species magis ipsum nnum est, ( unum
autera estquod indivisibile est, omne vero indivisibile est
 494 [50,51.] J12N META TA 4>rilKA B, S.
pETOV Ss itTCav r) xaTO TO TCOOOV r) XOTa TO £160?, TCpd-
TEpov Si to xa^' eToo;, to os vevt] SiaiptTa Etc, EiSy, ,
uaXXov av ev to so/aTOv £ir| xaTr,YOpouu£vov • ou yap
£sti Y£vo; 6 avOpwTco; toiv Tivoiv avOpo')irii)v. (ll) Eti
* ev oTc, to TcpoTEpov xat uOTEpdv Eo-Ttv, ou/ oldvTe to e'tcI
touto>v tTvat ti Tcapi TauTa • olov Et TcpojTr, twv apt-
Opioiv •?) Sudc,, oux EOTat ti; aptOubc, Tcapi Ta Eto/] twv
dptOuoiv • 6y.ot'o>c, Ss ouos o/rjua rcapi Ta stor) Toiv
o/r.uduov. Kt Sl jjff) touto)v, 070X7; Toiv ve aXXtov
10 EffTat Ta yevt) irapi to £107) • toutojv yip SoxeT udXtora
Etvat yevt). 'Kv Ss toi; dTouoic, oux eoti to uev irpd-
«pov to 5' uoTspov. (u) Eti Stcou to uiv J3e'Xtiov to
8s /eToov, a:t to {3s'Xtiov irpoTspov ' ioot' ouSiv toutojv
aV £17) Y£VO{. 'J'Ix UEV OUV TOUTOJV uaXXov iaivETat TOt
15 etcI to)v aTOuojv xaTTifopouuEva ip"/at Etvat Toiv ye-
vojv. (1:1) llaXtv Oi Tcoic, au SeT TauTac. dp/ic, uTcoXa-
6e"v ou iaStov EtTTsiv. Tr|v uev yip dp/r^v SeI xat ttjv
atTtav Etvat Tcapi Ta TcpaYuaTa tov dp/rj, xat Suva-
oOat Etvat /o)pi![ouEvr|V auroiv • toioutov Se ti rrapi to
20 xaO' £xaorov Etvat Sti t( dv tic, uTcoXdSot, TrXr;v 6*Tt
xaOdXou xaTrjYopEtTai xat xaTa TcdvTOjv ; dXXa urjv £t
Sti touto , TOt uaXXov xaOdXou uaXXov Aeteov dp/dc, •
oIote dp^al Tot TrpioT' av £tr,aav y£vr|.
CAP. IV.
"J-.oti S' £vouEvr| te toutojv drcopia xat Ttaooiv va-
J6 XETOoTdTr) xai dvaYxatOTaTr, Osoiprioai, TCEpt tJ? 6
XOYOC, I^EOTr,XE VUV. EtTE y^? f-)\ 'oti ti Tcapa Ta
xaO' ExaoTa , Ta Si xaO' £xaoTa drcEtpa , Toiv dTTEtpojv
Tcio? EVOE/ETat Xafisiv ETttOTrJurjv; ^ y*P ^'v Tl xai Tau'
tov, xai |j xaOdXou ti UTcdp/Et, TauTri irdvTa Yvojpt^o-
30 uev. (1) 'AXXot ur,v e! touto dvaYxaidv ioTt, xai Sfii
ti Elvat rcapa Tot xaO' fxaoTa, dvavxaTov av Etr, Ta yevt,
Etvat Tcapa Ta xaO' ExaoTa, r|Toi t4 £o/aTa rj Ta TtptoTa-
touto S' Sti dSuvaTOv dpTt Sir,Tcopr',oauEv. (s) Eti
ei Sti udXtoTa loTt Tt rcapa to iuvoXov, CyTav XaTT)-
>5 Yopr,Orj ti ttj; 5Xr){, rcoTEpov, e! eotiv [ EtSdc. ti ] ,
Tcapa rcdvTa Sei Etvai ti, r) Tcapi u=v £vta Etvat Tcapi
S' Evta ur) Eivat , r) Tcap' ouOev ; Et ulv ouv ur,Os'v eoti
rcapi Ti xaO' fxaoTa, ouOev av £tr) votjtov aXXi TcdvTa
atoOr,Ti xa\ E^TctoTrJuri ouOevo?, ti u>5 ti; Eivat XsYEt
40 tt,v ato6r,otv Itciottiutjv. (4) "Eti ouS' dtStov ouOsv
oio' dxivr|TOv ' Ti ^ip atoOrjTi TcdvTa cj.OEt'p£Tai xat
Iv xtvrjoEt ioTtv. 'AXXi urjv ei ^e dtStov ouOs'v Iotiv,
ouSs yeveoiv Etvat SuvaTOV dvaYxr, ^ip Elvai Tt to
YtYvduEvov xai e; ou yi-ftrtan xat touto>v to £o/aTOV
45 dY£vvr,Tov, EircEp ToraTai te xai ex uT| ovtoc, yiYve'
oOat douvaTov. (h) "Eti 81 y£vs'osioc. ouor)c, xal xivrj-
oeoic dvaYXT, xat Tct^pac, Elvat' oute ^ip dTtEipdc, Iotiv
ouOEu.ia xivT|Ot; dXXi Tcdor)c eoti teao;, -(iyvt<:r)aii te
ou/ otovTE to dSuvaTov YEVEoOat- to Sl YEY0V^"i dvaYXi)
50 Eivat Ste TcpoiTov fifoiev. (&} "Eti 3' EtTCEp r) CXri eoti
Sti to aYEWTjToc sTvat, tcoXu e"ti uaXXov euXoyov fTvat
(•"■)
aut secunduni qtiantuin aut secundum specicm, prius autem
quod secundum specicm est , gcnera vero magis divUi-
bilia in species , } unum erit magis, quod ultimum prxdi-
catur. N'in enim est homo genus singularium honiinum.
(II) Itein, in quibus prius et posterius est, non est possibiie
quod deliisdicitur, aliquid praeler li.tc esse : ut puta, si dua-
litasnumeroriim est prima,non erit aliquisnumerusafri/ra-
clus prxter 6pecies numerorum. Similiter neque ligunr
pra-ter species iigurarum. Quodsi non liorum, multo minus
aliorum erunt genera prxter species : lioruni enim ma\ime
vidcnturgeneraesse. In individuisveronon cst hocquidem
prius, lioc vero posterius. (12) Item, ubirumqiie boc
quidem melius, boc vero deterius cst, semper prius est,
quod melius est : quare niliil liorum genus esset. Ex his
itaque magisapparentquxdeindividuisprxdicantur, quam
genera, essc principia. (13) Rursus tamen quomodo opor-
teat ista existimare principia , non est facile dictu. 1'rinci-
pium enim et causam essc oportet pr.Tter rcs. quarum prin-
cipium est, rl possc esse srparatum ab eis. Tale quid
autem esse prxter singulare , cur quisi]uam opinarrtur,
nisiquoniam universaliter et de omnibus priedicatur? At
si propter hoc, quae magis universalia snnt, magis ponenda
principia sint : quare prima g«nera utiquc sunt principia.
Est autem consequens bis et ad sperulandiim omnium
dirficillima maximeque neccssaria dubitalio, dr qua pra^ens
instat scrmo. Si etenim non est quicquam praHer singu-
laria , singularia vero infinila sunt , quomodo possibile est
inlinilorum habere scirntiam ? Qualcnus cnim unum quid,
etidem, et quatenus univcrsalc qiiid est, eatenus omnia <o-
gnoscimus. (2) Al si lioc necessc est t et oportet aliquid
pnvter singularia rssc, nercsserrit ut grnera aut ultima, aut
prima, sint pra-tcr singularia. Iloc aulem quod impos-
sibile sit, paulo anle dubitavimus. (3) Item , si quam-
maxinic aliquidest praitersubstantiani', quuui quit-quam de
inalcria pr.viliraliir, iilriiin, si sprcies est, pra-lcr omnia esse
aliquid oporteat , an pra?ter aliqtia esse , et pra?ler aliqua
non essc, an pra?ter niilliiiu? Si igilur niliil pra'trr singu-
lariaest, niliil intelligibile erit, sed omnia scnsibilia, et
scicntia nullius crit , nisi quis sensum dicat scicntiam csse.
(4) 1 1 ciii , nibil esset sempitcrnum nec immobile. Sensi-
bilia cnim omnia corrumpiintur, et in motu sunt. At si
niliil cst scmpiternum , neque generationem esse possibilr
est. Kecesse est eniin aliquid csse id quod fit , et ex quo
fit, etultimum borum ingenilum esse : siquidem subsistit 00
neratio, etcx non-cnte lieri impossibile est. (5) Itein, ge-
neratione et motu positis , necesse est ut finis ctiam sit : nec
enim inlinitus est aliqnis molus , sed cujusqueest finis. Et
fieri non cst posslbile id , fartum esse quod impossil'ile sit.
Quod auteni factum est, nccesse cst ut sil, qutun primo fdfliim
est. (6) Itein , si materia est , proplerca quod iugenita est,
iniilloetiani magis rationabile est, speciem essc, in quam
 (»w,«>oo.) METAPHYSICORUM LIB. II. CAP. IV,
TTjV OUatOV 8 TCOTE SXsivT) Yl'YV£Ta' • El yip UTjTE TOUTO
to-tat (ir,T' exeivt) , oufliv saTat to TtapaTcav. Ei oe
touto douvarov, «votYxri Tt eTvat rcapi to auvoXov tt,v
jxop:j.7]v xai to eT3oc. Ei 3' a3 Tt? touto 6t-<jei, aTto-
6 pta eVi TtVWV T£ OrjaSt TOUTO X»l £7cl TlVtOV 0U. "OtI
fxiv yip ETtt iroivTtov ou/ oTovte, isavspdv ou yip
av OsirjUEv Etvat Ttva otxtav Tcapi Tac Ttvic oixiac.
(7) Ilpoc ol toutoi; TCOTepov vj ouaia uia 7tdvTO)v taTat,
otov twv dv0pw7co>v; aXX' dn>7cov ev ykp drravTa wv
10 r) oioia uta. 'AXXi TtoXXi xai Stdpopa ; dXXi xat
touto dXoyov. (s; "Atxa 81 xai m; YlYVSTal 7^ uXrj
toutmv Exaarov xal eoti to auvoXov djx:po) Taura;
(9) lixi 8s Ttspt twv dp/wv xat to'3s ot7top^arEt£v av
Tt;. Et jxsv yotp EtSst eioiv iv, ouOsv Earat dptOuio
15 ev, ouS' outo to ev xai to ov. Kat to sVaTaaOai
tcwc EOTat , el jxt) Tt Effrai £v £7ti TtdvTiov ; 'AXXa jxrjv
£t dpiOtxw £v xott uia £xd(TT7) twv dp/oiv, xat jx^) fic-
TtEp tx\ twv aiaOrjtwv dXXat dXXtov, oTov ttJoSs tt;c
cuXXafirjc tw eioei tt); aur5;c ouaTjc, xai ai dp/ai eiSei
ao ai auTai1 xai yap aurat uTtdp/ouaiv dptOuio irspar ei
8i jxf, outo>c, dXX' at twv ovtwv dp/al dptOuw ev
eliriv, oux EOTat irapi Ta OTOf/Eia ouOsv Irspov to
Y»p dptOuio ev r; to xaO' 4'xaoTov XsyEtv Sta^spEt ou-
Oe'v outco y»P Xe'youev to xaO' £xao-TOv to dpiOjjtw
15 ?v, xaOoXou Se to £si toutwv. (10) "UofTtEp ouv ei
xi tt)s epwvT)c, dptOu.w r]v o-TOt/Eta wptajjiEva , dvay-
xatov 7;v ToaauTa Eivai Ti TtdvTa ypdjjtjjtaTa cjaa7t£p
xa atot/Eta, jjtr) ovtwv ys 860 twv auTwv jjtr,Si 7tX£to'-
vwv.
*u II. OuOevoc 0' iXaTTWv a7topia TcapaXE'XEt7tTai xai
Toi; vuv xai toi; 7tpot£pov, 7to'TEpov at aurai twv !p0ap-
twv xai twv d-^OdpTwv dp/ai Eiatv r, ETEpat, Ei jj.1v
yip ai aurai iiat, tcw? Ta uiv ciOapTi Ta Ss d^OapTa,
xal Sti Tiv' akiav; (12) 01 jxiv ouv TtEpi 'IlaioSov
Sfc xai itdvTEc. Saoi OsoXoyoi [jiovov IspdvTtaav tou TttOavou
tou 7tpo; auTOu;, tjjjlwv S* toXiYO)pT]aav • Oeou; y*P
TCOtotivTEi; Tic, dp/ii; xai ex Oewv ysfOvivM, Ti u.7)
Yeuaajjteva tou vsxTapo; xai tt,c du.6poa(ai; Ovr,Ti Y£-
VEcrOat apaoiv, S^Xov w? TaiJTa Ti 6vdtjtaTa Yvwplua
4C Xey'7"5? «utoTc. KatTOt TtEpi auTr,c tt^i; TtpoatpopS;
twv aiTt'o>v touto)V uTcsp r,jxac eiprjxaaiv. Ei jxsv ^ip
ydptv rjoovTJc auToiv OtYY«vouaiv, ouOiv atrta tou etvat
Tt) vt'xTap xai r) duCpoata- et oe tou etvat, tcwc etv
etEv dtotoi SEOtxEvot Tpo^r)C ; (13) 'AXXi 7tEpi [XEV TWV
45 jxuOtxwc aos.t£ouivo)v oux d;tov ueti atcouSrjc axOTCEtv
Tcapa os twv ot' aTcoSeicEwc Xeyovto)v SeT TcuvOdvEtrOat
C.lEpO)TWVTOC Ti OTjTtOT' ex twv aijTwv ovTa Ta uev dtota
tt,v suatv ^aTt Ta 81 (pGstpETai twv ovtiov. Eitti
8' oute attiav Xe^ouatv oute euXoyov outwc s/stv, Srj-
50 Xov d)c ou^ al auTat dp/ai ouos aiTiat av atJTtov eTev.
(14) Kai Y^p cJvTCEp oir|OEir, XsYttv dv tic txdXiaTa
6jxoXoYOUtxe'vtoc auTto , 'Ejxtce3oxX7;c, xai outoc toutov
TtETtovOev * TiOr^at jxev Y«p «PXT1V Tlva «iTfav ttj; tpOo-
pac to veTxoc, 8d$ete 3' av ouOsv tJttov xai iouto
[52,53.] 405
transit materia. Si enim nec haec erit , nec illa , niliil erit
omnino. Quodsi lioc impossibile est , necessc est ut forma
et specics aliquitl praBler suhstantiam sit. Si autem rursus
bocaliquis ponet, tiiibium est, de quibus lioc |)onere debeat,
et de quibus non. Quod enim de omnibus non est possi-
bilc, patet : non euim poncmus aliquam esse domum pr,-e-
ter domos sinijulares. (7) Et ad h»>c , ulrum una erit
omniumsubstantia, utputaliominum? Sed absurdum est :
unum enimessent omnia, qnorum substanlia una. Sed
multa atque diversa ? At hoc eliam inconveniens est.
(8) Simul autem quomodo materia unumquodque horum
fit.etest cunctum haecambo? (9) Item , de principiis hoc
etiam aliquis dubitabit; nam si speciesunt unum , niliil crit
numero unum , nec ipsum unum , et ipsum ens. Ipsum-
que scire quomodo erit, si non aliquod unum in omnibus
erit? At vero si numero unum, et qnodque principiorumi
unum, et non, ut in sensibilibus , alia aliorura : m pula
hujus syllabae , quum spccie sit eadem , etiam principia spe-
cie eadem snnt : etenira liajc , numero alia sunt. Quodsi
non ita , sed principia entium numero sunt unum , non
erit praeter elementa aliquid aliud. Numero enim unuin
dicere aut singulare, nihil differt. Ita enim singulare di-
cimus , quod unum numero est : univcrsale vero, quod in
bia. (10) Quemadmodum si vocis elementa numcro deter-
minata esscnt , neccsse esset tot omues literas esse , quot
elementa, quum nonessent diio aut plura eadem.
1 1 . Nihilo autem minor dubitatio et posterioribus et prio-
rihusprxtermissaest, utrumeademcorruplibiliumet incor-
ruptibilium principiasint, an diversa. Si enim cadem sunt,
quomodo haec quidem incorruptibilia, hajc vero corruplibilia
sunt, et propter quam causam ? (12) ilesiodusi^iluret ctincti
theologi (vel mvthico: philosophia: auctores) solum quod
ipsis etactati ipsorum probabile esset, curae babuerunt, nos
autem sus deque babuerunt. Quum enim principia deos
facerent, et ex diis fuisse dicerent, quxcumquc non gusta-
runt nectar et ambrosiam , mortalia dicunt fuisse , ut mani -
festum est, haec nomina ipsis quidem cognita diccntes. At-
qni in ipsis liis causis afferendis supra vires nostras dixe-
runt. Nam si voluptatis gratia ea attigerunt , nequaquam
sunt ipsius Esse causa nectar et ambrosia. Quodsi ipsius
Esse gratia, quomodo essent scmpiterni, qiium alimento
indigerent? (13) Sed de iis qui fabulose philosophanttir,
non cst dignum accurate considerare. Ab illis vero, qui per
demonstrutionem dicunt , petere oportet ac interrogare, cur,
qunm ex eisdem sint, liaec quidem entiura sempiterna natura
sint, liaec vcro corrumpantur. Quum autem ncque dicant
causam, nequc rationabilesit ita se habere, patetquod non
sunt eorum eadem principia neque causae eadcm. (1 4) Era-
pedocles namqtie , quem quis maxime sibi ipsi putaverit
consonadicerc, isquoqueidem passusest. Ponitenimquod-
dam principium, corruptionis causam, contentionem. Nihjlo
 496 [M 55.] TflN META TA 4»Y2IKA B, S.
YEvvav e;w tou tvd;- diravTa ^dp £* toutou TaXXd
eati Tt).r,v 6 Oeo';. Ae'yei yoilv,
'£5 wv navO' oeja t* f,v oaa t' tierO' oera t' t-arat e>7ti<jejco,
Ssvopea t' eSXderrrjae xai dvspe; f,5e Yuvatxe; ,
t, Orjpe; t' oiuvot Te xai uoaTo9p£u.iAove; i/,60; ,
xat Te Oeoi ooXiyaieove;.
Kat "/wpi; oe toutwv Sr.Xov • et •yap ur, r,v to veTxo;
ev Toi; TcpaYuaatv, ev dv r,v iStrcavTa , w; epr,ai'v • OTav
vap auvtXOr,, ■< toY Eayacov TaTaTO veixo;. » (i») Aio
10 xat auuSaivEt aurw tov Eu3aiuove'aTaTOv Oebv t,tt»v
tppdviuov elvai twv dXXtov ou Y^p YvwP'^El xa otoi-
•/Eia TtdvTa• to Y*p veTxo; oux £/:"> 'h 8e •vnGoit; tou
OUOIOU TW SuOlW.
rairj ttev fdp ( fifft ) valav onwTtaiiev, uoaTt 5' 06<op,
15 aiOipi 6' aiOepa oiov, aTap ltupi TtOp aior,Xov,
(rtopvTjv 6e arop-Yrj , vetxo; 6e te veixei X'jYp<j>.
(16) 'AXX' e?Oev ori 6 Xd-vot;, Tourd ye cpavepdv, 8ti otuli-
tSatvEt auTtji to veixo; utjOev uaXXov cpOopa; r, tou
eTvat atTiov. 'Ouo!o>; o' ou3' r, cpiXoTT,; tou etvaf
10 tJuvaYOuoa ftxp el; to £v cpOeipei TaXXa. K.ai dua Se
■ auTrj; Tr,; uETaSoXr,; atrtov ouOiv Xeyei , dXX' r\ oti
outoj; TCEcpuxev
'AXX' ote 8r) lUva vetxo; eVi ueXeeaatv (SOpetpOr),
ei; Ti|xti; t' dvopouas TeXetotievoio xpdvoto ,
25 6; atpiv du.ot£aio; nXaceo; TtapeXf,XaTat opxou ,
w; dvavxatov uiv 3v ueTatSdXXsiv ahiav Si tt);
avdix.ru ouoeuiav Sr,XoT. (17) 'AXX' Suw; Toaourdv ye
(jidvov XeVei 6uoXoyouuevo>;- ou y«P *<* u-sv tpOapTa xa
<5e dcpOapTa tcoieTtwv ovtoiv, dXXa TrdvTa cpOapTa TcXrjv
30 tmv otoiveuov. 'H <5e vuv XeYOUEvrj drcopta £<jti Sta
ti TOt UEV TO 0' OU, ElTCEp EX TWV aClTWV EtJTlV. (l8) "OtI"
uev ouv oux txv Eirjtjav ai auTat dpvat, TouauTa eI-
pr'<j9w. Ki 65 ETepat dp/ai, uia uev drcopia TOTEpov
dcpOapTOi xat auTai ecccivTai r, cpOapTai. Ei uev Y«p
35 cpOapTat, or^ov w; dvaYxatov xal TauTae; ex tivo>v
eTvaf dTtavTa y^P cpOEipETat Et; TaijT' il o>v e<jtiv •
wcjte cuuSaivEi twv dpvwv iTEpac, dp/at; Eivai TcpoTE-
pat;- touto S' douvaTOV, xai ei tVcaTai xai ei paSi^et
£i; drcEtpov. (19) "Eti Se tcw; eiTatTa cpOapTa, ei al
«0 dp/at dvaip;^tjovTai; t\ <3e dcpQapTOt, Sta Tt t?x udv
toucwv d^.0a'pTO)v ouawv cpOapTd Eertai, Ix Se twv Ite-
po>v diiOapTa; touto y^P oux euXoyov, dXX' rj dSuvaTov
r\ tcoXXou Xoyou OEtTat. (20) "Eti Se ouS' ifx.i./dpr,-
xtv ouSeI; £Ts'pa<; Xeyeiv, dXXa xit; auTit; aTtdvTwv Xe-
0,5 Youotv dpvdc 'AXX4 to TcpwTOv dicopr^OEv diroTpw-
Youoiv waiTEp touto utxpdv xt XauSdvovTEc..
31. TldvT0>v oe xai 0EO>pri<jai yaXETcwTaTOV xal Ttpbc.
to Yvo>vai xdXr,Os; dvaYxatoTaTOv, TCOTEpdv tcote to ov
xai to Iv cuctiai twv Svtwv £toi, xat ixaTEpov auTtov ouv
60 ?TEpdv ti 3v to uslv Sv to 81 <5v Iotiv, r\ SeT !;r,T£iv ti
tcot' ItjTt to <3v xat to ttv w; uTcox£tue'vr,; aHr,<; cpuaeo);.
01 uiv Yip ^XEivo);, oi eS' outw; otovTat Tr,v epuejtv e/eiv.
(1000,1001.)
minus tamenctiam W.rc v iiloalu r generare extra ipsum unum .
Cuncta enim alia ex liac sunt, prster Deum. Diciteuim,
Ex quibus omne, quod est, quod crat jam. quodque erit olim
Ortunt ist : liinc silv.c, alqin; bominum innrlalia sscla
Prodierunt, armcnlael aves, et in aequoic pisces,
Alque dei longxvi.
At etiam absque liis patet. Nam si non inesset in rebus
contcntio, unumomnia (ut ait) essent. Quum enimcon-
veniant, tunc extima sistilur contentio. (15) Unde et ac-
cidit ei , felicissimum deum niinus sapientem ceteris esse :
non enim cognoscit omnia elementa. Contentionem namque
non habet. Cognitio autem similis lit simili. Ait enim :
Inspicimus terra terranum omne , a-quoreque a-quor ,
.i:iliori'. jiif xlhcreum c.tlum, llaiiimauiquc per igiiciu ,
Concors concordi, litein dcnique lile.
(I6)Sed unde sermo digressus est, lioc est manifestum,
quod accidit ei , contenlionem non magiscorruptionisqtiani
ipsius Esse causam esse : similitcriiecamicitiam,ir>sius Esse.
Quum enim congreget in iiniun , corrumpit cetera. Et si-
mul ipsius transmutationisnullain causam dicit, nisi quod
itanaturaaptum sit. Quum enim ait,
Scd quando Lis magna educla in fortia mcmbra ,
Evecta ad snnimum est pertecto temporis auctu ,
<Quod inagno alternans jurando cessit utrique :
tanquam necesse sit quidem transmutari , causaru lamen
neccssitatis nullam mauirestat. (17) Tantum tamcn sibi ipsi
consentanee dicit , quod non facit lncc quidcm cntium cor-
ruptibilia, liaccrero incorruptibilia, scd omnia corruptibi-
lia pra-ler elcmcnta. QuaB autcm dicitur nunc dubilalio
est, cur, si omnia ex cisdem sunt, li.re quidcm sint, li.iv
vero noncorruptibilia. (18) Quod igiturnon sintcadcm prio-
cipia, lioec dicta sint. Quodsi diversa principia sunt, una
quidcmdubitatio cst.utnim incorruptibiliaetiam isla futura
sinl, an corruplibilia. Si enim corruptihilia.patct quod ne-
cesscestea quoque cx aliquibusesse. Omniacniin in illa, ex
quibus siint , corrumpuntur. Quare accidit, principiorum
alia esse principia priora. Hoc autem impossibilc , sive
statur.sive in infinitum progreditur. (19) llcm, si principia
adimcntiir, corruptibilia quomodo erunt? Quodsi inror-
ruptibitia sunt , cur cx liis quidcm , quum incorruptibilia
sint , corruptibilia erunt, ex alteris vero incorruplibilia?
Hoc eniin non e;t rationabile , sed atit impossihile est, aut
multis imligct rationibus. (20) Item , ncmo conatus est alia
ostcndere, sed eadem omnium principia dicunt. Sed quod
primo dubitatum est, lioc tanquam parvuin quiddam putan-
tes, obiter delibant.
21. Omnium autem et ad speculandum difficillimum ct
ad cognoscendam veritatem maxime nccessariuin est,
utrum ipsum cns ctipsum unum substantiac entiuin sinl,
etnon aliquidaliud utrumque eorum sit, sed hoc unum,
illud vero ens sit : an oporteat quidnam sit ipsum cns, et
ipsuin unum, qunerere, tanquain altera natura subjKta.
Quidam enim illo, quidam vero hoc modo putant naturam
 (iooi.) METAPHYSICORUM LIB. II. CAP. IV.
(22) nX<xT(ov uiv Y&p xa\ ot IIu9aYopEioi oty erepdv ti
tb 3v ouSs to sv, dXXi touto auTtov Tfjv tpuortv eTvai ,
ok ouorji; tr,; ouaia; auTO to £v tTvai xa\ ov ti. Ot 8e
7tep\ tpuoeo);, olov 'EurceSoxXr,; , w; ei; YvwptuojTepov
6 avaYWv Xs'ysi 6* Tt to ev eotiv. Ao^eie y^P ^v ^E"
vetv touto Tr,v tptXiav eTvat- atTta youv soViv auTV)
tou £v sTvat Tcaertv. (23) "ETSpot 8s itup , 01 0' ds'pa
ipaatv eTvat to £v touto xat to Sv, i\ o5 Tot ovra sivai
Te xat vevovevat. 'Q; 8' aurto; xa\ 01 tcXsio) Ta atot-
10 yeTa TtOsjAevoi • dvavxTi yap xat toutoi; Too-aura Xs'ysiv
to ov xa\ to £v 80-a; icsp dpvjt; eTvat ipaatv. (21) 2uu-
Catvst Se , si us'v ti; uf, OiitJETai sTvat Tiva ouaiav to
£v xat to ov, ur,8s twv dXXtov eTvat Toiv xaOdXou ur,-
Oe'v ■ TauTa vap £<jti xaOdXou udXtOTa TcdvTO)v. Et 8s
15 uf] eo-Tt ti £v auTO ur,8' auTO 6v, ovoXr, Ttov ys dXXo>v
ti &v etr, Ttapa toc Xevdueva xaO' Ixacrra. (25J "Eti 8s
uf) 6vto; tou evb; ouota;, SrjXov Stt ouS' av dpiOub;
eir, o)? xevwpmuevr, tpuot; tt; twv 6vto>v 6 usv ^ap
dptOub; uovdSs;, f, 8s uova; tfrcsp Iv Tt £cmv. EI
jo 8' eart ti outo £v xal ov, dvayxaiov ouortav auTwv ei-
vai to £v xat to ov • ou ^ao e^Tepdv ti xaO' 00 xatriYO-
psTtat, dXXl TauTa a&Ta. (20) AXXa ^y tX y' "Tal
Tt auTO 3v xat auTO fv, ttoXX-?i diropta 7twc; eVrat rt
Ttapa tauTa erepov, XeYoi 8e tcoj; eoTat 7tXeto) Ivo? Ta
2s ovta. Tb Yap ?Tepov tou ovto; oux so-tiv, ojotts xatot
tov IlapusviSou ouuSatvstv dvaYxr| Xoyov £v ^TcavTa
sTvat Ti dvTa xat touto sivat to ov. (27) 'AutpoTs'ptoi;
5e SuoxoXov • dv ts yap uf, ^ tb £v ouota dv te f, Tt
outo ?v, dSuvaTov tov dptOubv ouotav Eivat. 'Edv
»1 usv ouv u,>l ij, EtprjTai itpoTspov 01' 8- iiv 8s r] , rj
au-r)) dtcopfa xal Ttspi tou Svto;. 'Ex tivo; yitp xat
Tcapi to £v eoTat auTO dXXo s'v ; dvaYXTj ^ap uf| £v eT-
vai • drcavTa Ss Ta ovTa ?, £v rj TcoXXd , wv £v sxatrcov.
(ss) *Eti si doiaipsTov auTO to £v, xaTot uev to Zr,vto-
is vo? d;t'toua ouOsv av sTr). *0 y°P H-^ts Tcpoo-TiOsusvov
uiits d^atpouijLEVov Tcotsi ti uel^ov urjSe eXaTTOv, ou
tprjOiv sivat touto Ttov ovtoiv, d>( Sr^Xov Sti 5vto? ue-
YeOou; tou ovto;. Kat si ueYsOoi; , crtouaTtxdv touto
Yap TcdvTTj dv. Ta Ss dXXa Trto; usv TtpooTtOeueva
lt, TcotriOSi usiliov, tcw; 0' ouOsv, olov stcitcsSov xat YpauuTi-
cttiyut] Ss xat uovic; ouSautoi;. (29) 'AXX' iTcstSri
oStoc; OewpsT ipopTtxon; , xal lvos'yeTat elvai dStaipeTov
Tt oktts xa\ oStm; xat Tcpb; sxeivov tiv' Ivei aTcoXoYtav
( UEl£0V ulv Y^p OU TCOt)"|(JEl , TtXsToV Ss TCpOOTl8sU.EVOV
45 TO TOlOUTOv) • dXXi TCtO? Sf) E? EVOC, TOIOUTOU ?, TcXstOVWV
Totouttov EOTat usyeOoi; ; 6'uoiov ^ap xai ttjv Ypauufjv
sx OTtYuiov sTvat tpdtrxstv. (.10) 'A/Xot uf|v xa\ ei tii;
o2to>< UTCoXauSdvst wote YEvioOai, xaOaTtsp XsYOuat
tive;, ex tou ivbi; auTOu xal dXXou uf) Ivd; tivo; tov
60 dpiOudv, ouOsv t)ttov CrjTyjTsov Jta T{ Xa\ tcwc 6ts usv
dotOudc; 6te Se usyeOo; sorTat tb Yevdusvov, etrcEp to uv)
£v i\ dvttroTTii; xal f) auT-f, outi; f,v. Outs ^ap Stco);
s^ £vb; xa\ TauTTj; , outE otco); £; dpiOuou Ttvb; xat
tautr,? yevoit' av t4 uevs^Ori , ofjXov.
AlllSTOTELES. II.
[65—57.] 497
habere. (22) Plato namque, ac Pylhagorici, non essc
aliud quid ipsuiu ens.nec ipsuin iinum aiebant, scd ln c
eorum naturam esse, tanquam substantia ipsum unum tl
ens esset. Qui autemdc natura tractarunt, ut Empedocle.',
tanquam in magis cognitum reducens, dicit quid sit ipsiini
nnnm : videri namque possit dicere lioc amicitiam csse.
Causa certe hxcomnibus cst,nt unum sint. (23; Aliivero
ignem , et alii aerem aiunt ipsum hoc iiiiuin et ipsum ens
esse , ex quo cntia et esse et facta essc. Similiter ct qui plura
elementa ponunt : necesse enim etiam his est, tot esse dicerc
ipsum cns ct ipsum unum, quot aiunt principia csse.
(24) Accidit autem quod, si quis non ponat esse aliqnam
substantiam ipsum unum et ipsum ens, nec aliorum uni-
versalium quicquam esse : hxc enim universaiia maxime
omniumsunt. Quodsi verononestaliquid ipsnm cns et ipsum
unum , multo minus quicquam aliorum sit practer ca qu.ne
singularia dicuntur (25) Itcm , si ipsum unum non sit
snbstanlia, patet qnod nec numerus crit, tnnqiiam natura
aliqua separata ab entibus; numerusenim, unitates; unitas
vero idem qnod unum quid cst. Quodsi quid est ipsum
unum et ipsum cns , necesse est, eorum substantiam essc
unum et ens : non enim aliquid aliud, dc quo ipsa pra>dica-
tur, sed eadem ipsa sunt. (2C) At vcro si quid erit ipsiim
ens et ipsum unum, magna dubitatio est, quonam modo ali-
quid aliud preeter hxc erit : dicoautem, quomodo entia erunt
plura uno. Quod enim aliud ab cnte est , non est. Quarc sc-
cundum Parmenidis rationem , necesse est accidere omnia
entiacsseunum, ethoccssccns. (27) Utroqueautemmodo
dilficilccst; sive enini 111111111 non sit substantia , sive ipsum
iinum sit , impossibile est numerum esse subsfantiam. Et
si non sit, quare quidem, diclum cst prius : si autem sit,
eadem acde ente dubitatioest. Ex quo enim et pra'teripsnm
iinum , eiit hoc aliud unnm ? nam necessc profecto est non
nnnm esse. Omnia vero entia, aut unum , aut plura sunt,
quorum iiniimquodquc iiniim est. (28) Item , «i ipsum iinum
indivisibile est, secundum quidcm Zenonispositionem, niliii
utique fnerit. Quod cnim ncque additum, ncque demptiim,
facit aliquid majus, nequeminus, id non essc entium ait, ac
si nimirum ens magnitudo sit. Et,si magnitudo, corporalc
c t. H.rc namquc omniquaque ens : cetera vero quodam-
modo qiiidcm addita facient majus, quodammodo niiiil : ut
superficies , etlinea facient, punctum vero et unitas mi-
nime. (20) Sed quum ipse rudera in modnm speculetur, ac
contingat aliquid indivisibile esse, hinc ad illum quoque
habctur aliqua responsio ( hujuscemodi namque addilum
non majus, sed plus cfticit ) : sed quomodo tandcm ex uno
tali aut pluribus ma^nittido erit? Similc namquc est , ac
si dicatur, ex punctis lineam csse. (30) Verum ctiam si quis
ita putat, ut, queniadinodum quidam dicunt, ex ipso uno,
et alio quodam non uno , numerus fiat, niliilo minus ta-
mcn qiiErendum cst, cur et quomodo quandoque numc-
rus, quandoquc magniludo erit quod fit , si i()sum non
unum inxqualitas ac eadem natura erat. Xec enim appa-
rct, quo pacto ex unoct ista, neqnc quo pacto cx aliquo
numero et isla , magnitudines ficr> tjueant.
 •1!)S [i7 — 50.] TflN MF.TA TA <I>YZIKA R, e.
CAP. V.
Toutiov 6" eyou.s'vr, airopta, rcoTEpov ol ofptO^xoi xai
t« ciouaTa xai TOt iTciTCEoa xai at CTtvuai ouctai
tive'; eictv vj ou. Ki yotp ur, Etatv, oiatpEUYEt ti to
3v xai ti've; ai ouaiat Toiv ovtiov. (2) Ta uev yip
s itaOr, xai at xtvr,a£i; xai t& Ttpo; ti xal at otaOeaet;
xa\ ot Xo'yoi otJOevo; ooxouatv ouaiav ar,uaivetv • Xe-
vovTat Y^p TtavTa xaO' uTroxetus'vou tivo';, xai ouOev
tooe Tt. *A 8e udXtcT' av ?o;eie ariuaivEiv ouatav,
iiotop xai Y?j xai Ttup, e; o>v t4 auvOera awuaTa auv-
iii E'oTr,xE, toutidv QEpudTr,T£; usv xai i|»u£poTT,Tfr, xal
Ta TOiauTa TcdOr, , oux ouotat , to 61 aoiua to TauTa
TceTtovOo; uovov uTrouevEt 10; ov Tt xat oucta ti; ouoa.
(•)) 'AXX4 uf,v to ^e aoiua tjttov ouota Trj; tiTct^avEta;,
xai aurfl tt;; Ypauurj;, xai auT7) tt); uovdoo; xai
i 1 t7„- OTtYuri;- toutoi; yip (optCTat to aoiua. Kal
t4 ulv avEu ctouaTo; faSiy eoOat Soxet eivat, to Si
coiua otvsu toutojv eivat douvaTov. (4) AtOTcep 01 uev
TcoXXoi xai oi TrpoTEpov tv;v ouatav xai to 2v movto to
coiua eTvat, t4 oi aXXa toutou TraOr,, ojcte xai t4;
•20 apva; t&; Toiv owuaTtov toiv ovtiov eivai doyd;- of
0 uoteoov xat ao:pioTepot toutiov etvat oo;avT£; apt-
Ouoii;. (t>) Ka0a7rep ouv eittouev, ei fir, ectiv oucta
TauTa, 6'Xo>; ouoeuta loriv ouaia ouol ov ouOev ou Y&p
ot| Ta y£ ouu6e6r,xdTa toutoi; dijiov ovra xaXstv.
■ji 'AXXa ur,v ei touto uiv 6uoXoYetTat, 6rt ixaXXov ouata
t4 uriXr, twv awuotTiov xai ai OTiYuat, TauTa oi ur|
iptouEV Ttottov av Etev co>uaT(ov( ev y»P toi; aiaOr,ToT;
aiuvaTOV slvai ), oux av etrj ouota o'jOE;/ta. (0) Kti
il satvETat TauTa TtavTa otaipsaEte; ovTa tou aciua-
311 To;, to ptev Ett; TrXaro;, to S' ei; SdOo;, to 5' ei; \i.r:-
xo<;. (7) Mptx; oe toutoi; 6uoto>; eveotiv ev to> aTepEoi
iTcotovouv o^r,ua- wot' ei u.r,o' ev Toi XiOto 'Kpur,;,
ouoi to i;uicu tou xiiGou ev toi xu€o> ouT(t>; o><; dio>-
ptauevov. Oux dpa ouo' ercicpdveta • ei ^ap 6Ttotaouv,
tb xav auTT| Sv r)v f, d^opic^ouaa to rjutau. («) O 6" au-
to; Xoyo? xai Itc'» Ypaix^r); xal oti Y"-rj<; xai ptovdSoi; .
"Uot' ei udXtOTa uev ouata to oioua, toutou oe u5X-
/ov TauTa , ur| ecTt Se TOtuTa urjo' ouctat tive'; , ota-
ieuYei Tt to ov xai ti; t) ouata twv ovtiov. (») Flpo;
411 Y^p Tot; eipr,UEvoi<; xai Ttt TCEpi t»,v yev£0'iv xai rr,v
'iOopiv oujifiatvEt dXoYa. Aoxei usv ^ap f, ouata,
iiv uf| oOca TcpoTepov vuv rj f) Tcpo^TEpw ouaa {IcTepov
uf, r, , uet4 tou YtyvsaOott xai s<6£ip£c0ai Taura ttd-
c/£tv t4; 51 otiyuo; xal Ta; Yf.staut.otc; xai -ra; ETrisa-
*'■> vEta; oux EvOE'v£Tat oute ttyicfl-n oute sOjtpeaOat, 6te
ulv ouaa; 6te ee oux otaa;. (ki) "OTav Y&p aTTTr,Tat
f, 6tatpf,Tat Ta ooiuaTa, dua 6t1 uev uia otTCTOuevoiv,
6t: 6e ouo StatpouuE'vo)v Y*YvovTBt" Khjt' oute ouyxei-
u/vojv lcnv dXX' E^OapTat , 5ir,pr,ue'vo)V te eiclv al
bii rcpoTEpov oux oucat. Oux ^ap of, f| y' dotatpETo;
CTtYu.fi Str,pe'Or| ei; ouo. Et te YiYVOVTal *-*1 (pOeipov-
Ta(, ex tivo; Yl'YvovTai. (11) napaTtXr|ato); 0' e/et
(1001,1009.)
llis aiilcni cnnse<|uens duliilalio cst, iilriim nmneri, ct
c«r|K>ra , et snpi'i licirs , et puncta aliqux subslanlia: sint ,
.iii non. Si eniin nnn sunt, fngit nos quidnam ipsum ens, et
nn. !■ enliuin subslantiae sint. (2) 1'assione.s eniin, el niolus,
et qu.r ad aliipiiil sunt , ipsa>que disposiliones , ac propor-
tiones, nullius substanliam siKnificare vidpotur. Cunrta
etenim dcali<pio subjeclo dicunttir, nibilquc liorum i|tsum
est. Qumvero maxime sulwtantiam videanlur signilicare,
sunt aqua, terra, et ij;nis, e\ quibus romposita corpora
consistunt. Ilorum calidilales qiiidem.ct frisiditates , cl
bujiiscemodi , passinnes, non subslantia) sunt : corpus tero
solum , quod ba?c patitur, permanct , tanquam aliipiod ens
etaliqua exsislonssiibstanlia. (.1) At vero corpus miniisest
substantia, quam siipcrficics ; et superlicies, quam linea ;
etlinea, quam unilas et punctum : bis cnim corpus defi-
nitur. Kt ba?c quidein videnlur posse sine corporc esse,
corpus vero absque bis inipossiliile i>st esse. (4) Quare plures
qiiiileui , et antiquiorcg, substantiam quidem, et ens, pu-
taliant essc corpns, celcra vero biijus passioncs; ut et
principia corpnrum , cntium essent principia ; posteriores
vcro, ct illis sapientinrcs babili, numeros. (5) Qucmadmu-
1I11111 i^itur diximus.si h.rc non suut substantia^.nullasiib
slanlia , nec aliquod ens omnino est. Qu.x- cnim eis acci-
iluiil , non convenit cntia nominare. Al si bnc quidem con-
ccditur, quo<l longitudincs et puncla magis, qnam corpora.
Eubslantia; sint , scd qualia corpora ba'c sint , nnn videnms
( in sensibilibus nnmque impossibilc cst csse ) , non eril pro
fecln ulla substantia. (V) Item, vidcnlur brrc nmnia tli-
mcnsioncs essc corporis, bnc quideni ad lalitiidincin, Imk"
vorn ad profuiiililatein , illud vem ad lungitiulinem. (7) El
ad liicc , simililcr inest in solidu qurrcumquc figura. Quarr
m nec in lapidc Merr.nrius incst, ne dimidiiini quideni cubi
iiu"1 it in liibn sic nl disterminatiim. l-.r^o nrc superficies.
Nain si qii.Tcumque, et ea profec.lo sit, qiitc dimidinm
.ii-liiiniii.il. (8) I .-nliiii autem ratio et de linea, punrtn,
et iinitale csl. Quarc si corpus ma\inie substanlia est. lurr
autcm corpnrc rnagis, Ii.tc vero non sinl , neque subsUnti.r
ipiiiiliiiii sint, fugiet nos profecto quidnam sit ens, qiuevr
liiliiini sit substantia. (9) Ad bsec enim , qii.-e dicta snnl .
ctiam quac sunt circa generationem et corruptinneni acri-
dimt incnnvcnientia. Yideturcnim subslantia, si.qunm
ante nnu sit , nunc sil , aut quum antea sit , postea nnn sil ,
bfcc pli, fieri scilicet alqne corrumpi. At piinrla , lineas
et suiierficies neque ficri neque corrumpi conlingit, quum
quandnquc sint, qnandoquc vero non sint. (10) Quum
*iiim langunt, aut dividuntur onrpora, quandnque una,
qiium simul langunt, quandorpie dua?, quuin diviiluntiir,
liuiit. Quare ncipie jam compositis snnt , sod corrnpl.T
sunl, ct divisis sunt, quum antca non cssent. Punrtum
namqueindivisibile, non cst divisum in duo. Crleruni si ge-
nerantur et rorrumpuntur, ex aliquo fiunt. (II) Similitcr
 (t<j<>2,1003.) METAPHYSICORUM L1B. II. CAP. VI.,
xai Tcepl xb vuv to ev tt»i ypdvo)" ouSs YaP touto evSs-
y£Tai YtvvEoOai xal tpOsipsaOat , dXX' 6';j.o><; s*TEpov dei
Soxei eTvat , oux outjfa tic. ousa. 'O.uofox; 8s SrjXov
6rt tfyet xal Ttepl t4c <jtiyu,4<; xai t4c YP^P-t*-^? xal Ta
& iTcficsSa- 6 yap outo; "ko-fo^' fircavTa YaP 6u.ofto<; r)
ite'paTa r) Staips'<jsi<; siofv.
CAP. VI.
*OXo)? 8' dTcoprjostEv dv ti; 8t4 Tt xai Set ^Tetv
dXX' drca rcapd te t4 aia0r)T4 xai t4 u.sTaJu' , otov S
TtOetjttv Etor). Ei v ip Sti touto, 6ti ti uiv u.aOr,u.a-
10 Ttxa Ttov Seupo dXXto u.e'v tivi StaiyspEi, to> SstcoXX' drta
6u.ostSrj eTvat ouOsv Staospst ■ ioot' oux eoovTat autoiv
at apy_at dptOy.fp dtpo^pitju.svai , tooTtEp ouSs twv Iv-
xauOa YPau.u,aTO)V dptOu,io jjtiv Tcdvctov oux eioiv at
dpyai wpwjxevat , etSet 8e , eiv u.r) Xau,6dvrj ti<; TrjaSi
15 ttjc auXXaSrji; t) TrjtrSi ttjc <po>vrje;, toutojv S' eoovTat
xai dpiOu.fo topi<ju.evar Suoftoc 84 xai eVt Ttov u.£Ta!;u-
dicEtpa fip xdxet Ti 6u.oet8ri * (2) tooV ei u.t) eoti
icapa Ta ai<jOr|Ti xai Ti u,aOr1u.acixi erep' aTTa, oTa
XeYOUot Ti etSr) tive;, oux £<rrat jjtia dptOptoi xal EtSst
20 otiafa, ouS' at dpyai tSv ovtiov dptOu,fo Eaovtat icotjaf
Ttvec dXXi etoet ■ ei ouv touto dvayxatov, xai Ti etSr)
dvaYxaTov Sti touto eTvat. (3) Kai yap «i "■*! xa^<«><;
StapOpouaiv ot XevovTes , dXX' eVct ve touO' 8 pouXov-
Tat, xai dvaYxri TauTa Xeyetv auToic, 6rt tiov siotov
25 ouafa ti; exaaTOv etrrt , xat ouOsv xata <Tuu,6etSr)xd<;.
'AXXi u,r|v et yt 0r|3ou.ev Ta te etSr) Etvat, xai tv
dpiOjjto) Ta<; dp/_i<; dXXi ^ etSet , eipr|xau.ev &. ouu,-
Gaivetv dvayxatov dSuvaTa. (4) Suvcyyuc; Se toutojv
eoTl tb Sia7copY)aat icoTEpov Suvdtxet ^sti Ti 0"T0tyeta
3o rj tiv' eTEpov TpOTCov. Ei fjt£v Yap aXXox; tcioc, tcoo-
Tepdv ti e<rtat Ttov dpyiov dXXo* Tcpdtspov yap r) Suva-
u,t<; Ixeivr); tyj; aitta?, to Sl Suvotov oux dvayxaiov
cV.-iv(.i; tc3v eyetv. E? S' e<TTt 8uvdu.ei ri <TTOtyeTa,
e'v8e'YeTat u.r,01v eTvat t<ov ovtojv SuvaTOv y&ip eivat
16 xai to (jfTjTcto ov ■ Yt'YVETal u-^v YaP T° C1^ ^v> ou5'v 8e
YtYvsTat Ttov eTvat dSuvaTtov. (5) TauTa; te ouv t4c.
dicopia<; dvavxatov aTcoprjsai rcepi t<ov dpytov, xal tco-
Tepov xaOdXou eioriv rj oj<; Xt^YOjJiev Ti xaO' fxaoTa. Et
uiv y4p xaOdXou, oux loovTat ou<riat* ouOev fip Ttov
40 xotvtov To'Se ti OTju.aivet, dXXi TotdvSe, r] 8' ouoia ToSe
Tt. E? S' e<TTat toSe ti xai IxOEoOai tb xotvr) xa-cr)-
Yopoujxevov, tcoXX4 EtjTat £<oa 6 2<oxpdcr)<;, aucd; te
xal 6 dvOptOTCOc xai to £ioov, EtTCEp arijjtaivEt sxaoTOv
ToSe ti xal £v. (c) Et u.ev ouv xaOdXou a't dpyaf, tauta
45 <iuu,6aivef ei Se u,rj xaOdXou dXX' ox; t4 xaO' Exaota ,
oux Iffovrat iTCKJTTrcai • xaOdXou Y^P at !wiiJTT)u.ai
TcdvToiv. iiaT' tfoovTat dpyai tViepat TcpoTepat Ttov
dpyiov, at xaOdXou xaTTlYopouu.Evai, dvicEp u.eXXt) etre-
<jOat aurtov ETCttJTr)u.r).
£59,00.] 493
autem se habctclcirca Nunc quod est in teinpore : nec lioc
enim contingit generari et corruiupi, sed tamcn aliud esse
semper videtur, qiiuin non substantia aliqua sit. Patet
autem quod etiam circa puncta, lineas ct superficies si-
militer se liabet : cadem enim ratio est. Ciincla namqiie
similiteraut fines, aut divisioncs suiit.
Omnino autem aliquis dubitabit, quare oporteat alia
quanlam praeter sensibilia et media quxrere, utputaeas,
quas poiiiinus , specics ( ideas ). Si enim proptcrca quod
matlicmatica quidem ab iis qu;n blc sunt, alio quodam dif-
Terunt , in eo taii.cn qtiod plura ejusdcm spccici sunt, niliil
tlilTerunt : et ideo non crunt eorum priucipia numero de-
terminata , sicut ctiam bic litcrarum numero quiileni non
snnt omnium principia delerminata , sed specie : nisi quis,
liujus syllabx, et bujus vocis, accipiat; atque harum nu-
mcro ctiam delerminata erunt : similiter etiam de metliis;
infinita ctenim etiam illic sunt, quse ejnsdem speciei sunt.
(2) Quarc si prseter sensibilia , ct matbematica , non sint
alia quxdani , qualia dicunt quidam specics csse, non erit
una numero et specie subslantia : nec cntium principia ali-
qua numero aliquot, sed specie erunt. Si itaque hoc neces-
sarium est , et spccics proptcrea necesse est csse. (3) Etenim
quanquam non bene declarant, qui hax dicunt, hoc tamen
est quod volunt : et ncccsse cst cis hoc ditcre, quod spe-
cierum unaquioquc substantia quacdam sit, ct nulla se-
cundum ac.cidens. At vcro si ponemus spccies essc, el
principia unum numero , sed non specie esse , diximus qux
impossibilia necesse est accidcre. (4) His autein prope cst
dubitarc, utrum polenlia, an alio quodam modo elementa
sitit. Si enim alio quodam modo , erit aliquid aliud prin -
cipiis prius : potentia namquc prior iila rausa cst. Non est
autem nccessc, ut omne quod potentia cst, illo modo se
habeat. Quotlsi elementa potentia sunt, contingit niliil
entium esse. Possibile enim est esse, eliani quod nonduni
est. Fit enim quod non est : sed niliil eorum fit, qute esse
impossibile est. (5) tlas itaque de principiis dubitationes
necesseestagitare; et lianc, utrum universalia sint , an (ut
dicimus) singularia. Si enira universalia , non erunl sub-
stantiae. Nihil cnini communium, quod quid, scd quale
quid, significat : sed substantia, quod quid. Jam si po-
natur, quod quid sit ct quod communiter pra;dicatur,
absolutum et stibstanliam esso, multa animalia crunt So-
crates, et ipse, et homo , et animal : si singula quidem,
quod quid , ct unum significant. (6) Si igitur principia
universalia sunt , hxc accidunt. Quodsi non universalia
sint, sed ut ipsa singularia , non ertint scibilia : universales
enim omnium scientix stint. Quare erunt alia principia
priora principiis , ca quae universaliter pracdicantur, si sit
quidein eorum futura scientia.
32.
 500 f«l,«2.j TilN META TA «jMfSIKA T, a, p.
LIBER III.
CAP. I.
"Ec/TlV iTTKJTY-liTl Tt; 11 OsWpEl TO 8v fj OV Xal T&
toutoi &Tcdp/ovTa xaO' outo. Autt) o' eotiv 0uSeu,i5
Toiv Iv ueoei Xeyou.evwv ri agni ' °uoEuta yip ttov dXXwv
ettio-xotteT xaOcXou TCEpt tou ovto; fj ov, dXXi uipo;
6 outou ti dTcoTSU.du.svat rcsp\ toutou Oswpouat to ctuu;-
6s€Tixd; , oTov ai u.aOr,u.aTtxat twv c'Tcio'Tr,u.wv. 'Etce\
Se Tit; ap-/a; xa\ Ta; dxpoTaTa; atTt'a; ^touuev,
or,Xov w; ipusswc, tivo; out&; dvaYxatov sTvat xaO' au-
Tr,v. '2) Et ouv xai o\ t& CTOt/Eta Ttov 5vtwv £r,-
ic touvte; TauTa; t&; dp/at; e^touv, dvdYxm, xa\ Ta
ffTOf/Eta tou Svto; sTvat u.f| xaTa c/uu.6E£r|xd; , dXX*
$ dvTa • Stb xat f,uTv tou ovto; 3j 3v t&; TtpwTa; akta;
Xtjtcteov.
cap.
Tb U ov XEyeTat uiv TroXXa/w;, dXXa rcpb; £v xat
16 utav Ttvi ouc/iv, xat ou/ bfjtwvufiw;, dXX' wcntEp xat
to uytEtvbv dirav rcpb; uYtEtav, to u.ev tw tpuXaTTEtv,
to Se tw tcoisiv, to 8s tw ariUEtov cTvat ttj; uytEta; ,
to 0' Sti Sextixov auTrj; , xat to taTpixbv Tcpb; taTptxriv
( to u.ev *caP Tll> '/.£lv -«tpixriv XE^ETat taTptxdv , to
so Ss tw euosue; eTv^i rcpb; aurrjv , to os tw spYOv civat
ttj; taTpixrj; ) , 6uoiot3o'tcw; S= xa\ dXXa Xrj^duvEOa
XfiYOuEva toutoi;' ourw 3s xa\ to Sv Xeyetoi TcoXXa/w;
t/.s'v, dXX' dicav rcpb; pttav dpyirjv (a) t& uev y*P °"
oucftat, ovTa Xs^ETai, t& 8' 6rt TcdOr) ouaia;, tcV S' 8ti
S5 b5b; ei; ouatav, v) tpOopat r, aTEpr,aEt; r\ TcotdroTE;
/\ TCOtriTtxa ■?, YEvvr,Ttxa ouoia; f\ twv rcpb; Tr,v ouc/iav
Xeyo^-^w^ , r, TOUTt»v Ttvb; aTco^diiEt; ?| ouc/ta; • Sto xat
to lA-r, Sv eTvoi u.ri dv !?au.£v. (3) KafldiTEp ouv xat
TWV UYIEIVWV CtTCaVTWV Uta iTCtCfTTiUr) ECfTlV , Sfiotw;
30 touto xat etci twv dXXwv. OO ^ap udvov twv xaO' Ev
Xeyouevwv ETCto-Triur,; eo-ti Oswprisat u.ta;, dXXa xal
twv Tcpb; u.iav XEYotJts^vojv tpuatv Xat ^ap Tatira Tporcov
Ttvot XEYEratxaO' Iv. ArjXov ouv Sti xai Ta ovTa txia;
tiEtopriiTai l dvTa. (4) riavTayou 8e xuptw; tou TcpwTOu
36 v5! iTciovJiur, , xat il oS TOt dXXa rjpTriTai, xa\ Si' 8 Xi-
YovTat. Ei ouv tout' Ic/tiv r| ouota, twv ouotwv av
SeV t4; dp/i; xat Ta; ahta; e^eiv tov tptXdcfO-pov .
"ArcavTo; Se yevoui: xal atoT0r,c;i; uta Evb;xat ETctCfTrjuri ,
oTov f, -/pauuaTtxri u.ta ouaa Tcdca; OEwpsT Ta; tptova;.
4« Atb xcd tou ovto; Soa Etori Oetoprio-at u.ta; loftv trct-
o-rr,ur,; tw yevei , Ta Si EtSr) twv eISwv. (s) Ei Sr) to
8v xat to £v TauTOv xat uia tpuot;, tw dxoXou0Etv dX-
XrjXot; wcrrccp ap/ri xat atTtov , dXX' ou/w w; £vt Xoy<;)
Sr,Xouu.sva — StaepspEi S' oOOcv ouS' av btxoiw; unoXd-
w 6wuev, dXXa xat rcpb EvpY°u u-aXXov. TauTO Y«p eT;
dvOpwTT»; xat tov dvOpwrco; xat dvOpwrco; , xat ou/
ctcsdv ti SrjXoi xaTa Tr,v Xs';tv iTcavaSiTcXouusvov to
(lOOS.)
Est qurjfdam scieniia, qusc speculator cns, proutensest,
et qurc ci pcrsc insimt. Hrjecantem nulli earum qnae in
parte dicuntur, eadem cst : nulla namqtie cetcrarum uni-
versaHler dc entc, prout cns cst, considcrat , scd ejus
aliquam partem abscindentes, qtiod eiaocidit, s|i«ciilan-
tnr, ut mathemalicai scientix. Quum autcm principia et
supremas causas qurjeramus, patct quod alicujus naturse
pcr sc ncccsse est eas esse. (2) Si igitur ilti etiam qui en-
tium clemenla qurcrunt , ista principia qu<Trcbant , neccsse
cstetiam elementa cntisnon secundum accidcns essc, sed
prout entiasiint. Quare nobis quoquecntis, piout entis,
primas causas accipiendum est.
II.
Ensautcm multipliciter quidcm dicilur, vcnim ad unnrn
unamque quandam naturam ; ct non aequivocc , scd qucin-
admodum omne sanum ad sanitatem : qtiodilam eo quod
conservat; quoddain eo quod facil; quoddam co quod si-
gnum sanitatis; quoddam vero, capax cjus cst : ct medioi.
nale,ad medicinam. Quoddam enim co quod habet medi-
cinam, medicinale dicitur; quoddam proptcrea, quot! na-
tura aptum ad eam sit; quoddam propterea, quod opus
mediciiirc sit. Eodem modo cetera quoque acciniemus quse
dicuntur : ita et cns mullipliciterqtiiilem dicitur, sed toturn
ad unum principium. (2) Qusdam enim , quoniam suli-
stanlia;, enlia dicuntur ; qurcdam , qtioniam passiones sul>-
stanli.r ; qurcdam , quniiiam via ad substantiam , aut cor-
ruptioncs, ant privationes, aut qualitates, aul alh-i lu.i,
aut generativa substanlix , sive corum qurc ad substantiam
dicuntur, aut ad aliquorum ck his negaliones, aut suhstan-
tias. Quarc ct ipsum non-ens, esse non-cns dicimiis.
(3) Quemadmodum igitur sanorum omnium una scienlia
cst, ita ct dc ceteris cst. Kon cnim solum eornm quae se-
cundum unum dicuntnr, vernm ctiam corum qnae ad unara
naturam dicnntur, unius scientiae esl speculari : etenim liax
etiam quodammodosecundnm unnm dicuntur. Patct itaqnr
ctiam uniuscsse, cntia prout cntia speculari. (4) Ad omnia
autem pcrtinet proprie primi, et ex qno cctera pendcnl,
et propter quod dicuntur, scientia : quodsi hoc substantia
cst, oportet prolVcto ut substantiarum principiacl causa*
philosoplms halicat. Omnis autem generis et scnsus unus
unius, et scientia : veluti grammatica tina exsistcns, omnes
voces spcculatur. Quare entis quoquc quot species sinl,
ct specics specierum speculari , unius gcnere scientiae est
(5) Si itaque cns, ct nniim, idcm ac una natura sunt,
proptcrca quod se inviccm sequuntur, quemadrooiluin
principium ct causa, non quod una ratione sigoificantur,
— nihil autem refcrt , si etiam cadem putabimus, quinimo
magis prodcrit. Idcm enim unus homo, et ens hotno, ac
homo : et non signilicat diversum aliqnid sccundum dictto
 (1003,1004.) METAPHYSICORUM LIB. III. CA.P. 11.
eTc, loTiv dvOpomo; xai eotiv dvOptoTtoc/ 8riXav 8' Sti
ou /ojpf&Tat oux' Irci ySV£''j>-;<,,>-; 0UT' W cpOopac..
'Ouoito; 84 xat E7ci tou ivdi;. "Uote (pavepov Sti
rj TcpdaOe<Ji; iv toutoi; Tautd 8r)XoT, xai ouOiv EiEpov
;, Tt) h icapa to ov. "Eti 8* >rj IxdsTou ouaia h Iotiv
ou xaTot <juu.6E€r,xd; , 6u.aio>; 8e xai 6*7tep Sv ti *- oxjO'
6ca TCEp tou ivo; eiot) , Toaaura xai tou Svto; Ioti'v •
Ttepi (dv to ti lari tt|; outt;; litt<JTr,u.i(i; Tto y£vei Oeo)-
prjaat, Xeyt)) 8' oTov 7tepi Taurou xai 6u.oiou xai Ttov
lo dXXo)V twv TOtouTtov xai Ttov toutow, dvtixetfievwv .
(e) 2/e86v 8i TtdvTa dvdfeTai Tavaviia Et; tJjv dp/r,v
TauTT)v. Te9eo)pr,ij0o) 8' Tjutv TaTha Iv t9j IxXoy?;
tSv evavTitov. (?) Kai ToaauTa ue'p7) <ptXoao;pia; iativ
Saat itep al ouaiar wote dvayxaTov etvat TtpojTTjv Ttva
15 xai eyou.£vr|V auTtov. 'V7tdp/£i yap euOu; yivri e/ovta
to ov xai x6 ev» 8t6 xai al iTttaTTJu.ai dxoXouOrjaouat
toutoi;. *Eoti yotp 6 apiXdao:po; ioaTcep 6 u.aOr,u.aTixo<;
Xeyouevo;- xai Yap «2ttj e/et u.£pr,, xai TcpooTT) ti;
xai 8euT£pa IctIv iTctaTrjur) xai dXXat icp£t;r;; Iv toT;
ao uaOjiuacv. (s) 'ErcEi 21 jjtta; TavTixEiuEva Oeoiprjaat,
to) 3' £vi dvTixEttat TtX^Oo;, d7td|autv 6c xai aTs'pT)atv
pua; Icti O£o>pr,aai 8ta to duapoTspo); OEO)p£TaOai to
ev, ou f, aTtdipaai; rj 75 OTEpriai; (?, yap aTcXto; Xsyojaev
Sti ou/ U7tdp/Et Ixeivo r\ tivi fevef svOa jjlIv ouv xto
25 evi r, 8ta:popa TtpdaeaTi Ttapa to Iv ttj aTcorpdcet, aTtou-
ota YaP ^ aTcdtpaoti; exeivou loTiv , e'v 8» t^ <TTEpr,«t
xai uTtox£tu.evT| Ttc, (puoti; YtYv£Tat» xa"' ^' Xe^ETat
71 OTEpTjOic. ) , to) 8' evi 7tXr,0o; dvtixeiTaf woTe xai
TdvTtxetu.£va toic, etpr,u.evot<;, xd te irepov xai dvd-
3« U.010V xai dvtaov , xai Soa dXXa XeyeTat r) xaTot TauTa
v) xaxi tcXt,Oo<; xai to ?v, ttjc, eipTiu.e'vrl<; Yvo)p(^etv
eTcioT^u.T|C,- 5v la-n xai r) IvavTio^TT,; • Staiyopa ydp Ttc.
r, evavTidTT); , 7) oi Sta^opa ETspdTr,;. (9) "iQ<JT' ETtEtSr,
7coXXa/to<; to £v XeyETat, xai TauTa 7toXXa-/w<; u.£v
3i XE/Ori<JETai, Su.(o<; 8e u.ta<; dTtavTa latt Yv*>pt'Cslv " ou
^ap ei TtoXXa/wc, r ETEpa; , dXX' et u-7jte xaO' Iv u.7)Te
Tcpoc, ?v ol XoYOt dvatpEpovTai. (10) 'ETtEi 8e TtdvTa-
Ttpo; to TtpioTov dvaipE'peTai , olov Sia £v Xeyetoi Ttpoc
to TtpioTOv £v, dxjauxox; cpaxeov xai Ttepi toutou xai
4» cTEpou xai Tt7)V lvavTt'o)v e/eiv wote 8ieXo'u.evov Ttooa-
/oic, Xe^eTai' exaoTOv outo); a7to8oTE'ov 7tp6i; to Ttpco-
tov ev fxd<iT7| xaT7)Y0pta, Ttto; Ttpoc, Ixeivo XeYCTat-
Tot uev Yap xto E/etv IxEtva , t& 8e Toi Ttotetv, Tot oe
xaT' dXXou; X£/07)<jETat toioutouc; TpoTtouc,. (ri) 4'a-
*5 vepov ouv, Srtep iv TaT; dTcopfai<; IXe/Oti, 8ti u.i3c, Ttepi
touto)v xai ttjc ouoia; loTi Xoyov e/etv (touto 8' 7]v
ev Ttov ev toi; d7toprju.aotv) , xai eVtt tou «tXood^ou
Ttepi TtdvTO)v SuvaoOat OetopeTv. Ei YaP u-^ tou tpt-
Xoodcpou, Tic, eaTat 6 iTtt<jxeJ»o'u.evo<; si TauTO 2(0xpaTT,<;
tn> xai 2o)xpaT7)C, xaOTiuevoc, , 7) ei <tv Ivi IvavTtov, 7) Tt
loTt to IvavTiov, 4\ Tcotra/w; XlY£Tat; Ouoio); 8i xal
7tepi Ttov dXXtov Toiv toiouto)v. (ia) 'ETtei ouv tou
evoc, r[ iv xai tou ovtoc, 7J ov TauTa xaO' atVtd ioTt
TtdOTi , dXX' ou/ 7J dpiOuoi ^ YP01"-,110" *) tup» 89)Xav
[83—6*.] 601
iicih (Ibplicatam , iihus est' liumo, et cst liomo. Palet
autem quod non separatur ens nec in generatione, nec in
corruptione. Siniilitcr et de uno. Quare manifestiiin est
quod addilio in liis idem significat ; et quod unuro niliil
aliud est, prseter ens. ttein, cujusque snbstantia , unum
est, non secundum accidens : similiter et ip.stnn ens quodvis.
Quare quot nniusspecie», totidem et entis suul. De qui-
bus ipsur» quid est speculari , ejusdem gencre scienlia; est :
dico aulem, utputa, de eodem, et siinili, ceterisque liujus-
modi , et de borum oppositis. (ti) Fere aiitem omnia con-
traria ad boc principium reducuntiir. Coiu>iderata aulem
Ii.it a nohis sunto in dissertationc dc contrariis. (7) Ac tot
ptitlosophiae partes sunt, quot substautia;. Quare necesse
est ut aliqua earum prima , et alia sequcns sil. Sunt autcin
per se babentia genera ipsuin unum et ens. Quare etiam
scientiaj.sequentiir ista. Pliilosoplius namque est, ut ilte
qui matliematicus diciliir. Et lia* eniin liabet parles; ac
priiua qua;dam et sticunda scientia est, et ceterrc quoque
consequenter, in inalliematibtis. ;s) Quoiiiam autem unius
est opposita speculari, uni vero opponitur pluralitas; nega-
tionem vero et prirationem unius est speculari , propterea
quod utroque modo unum speculatur id , cujnsest ne^alio
aut privatio (aut enimsiinpliciterdicimus nou inessc illud ,
aut aliquod genus statuenles : in iito siquiilcin uni difTe-
rentia est secundum illud quod in negatione : negatio nam-
que absenlia illius est; in privatione vero etiam snbjccla
quxdam natura fit, de qua privatio dicilur); uni aiileni
pluralilas opponitur. Quare eliam prscdictis opposita , di-
versura, dissimile, et in.cqualc, ct quxcunique afia, qute
aul secundum eadem dicuntur, aut seciindum pluralHatem
et unitatem, cognoscere, dictaB scientia? est. Ex quibus
unum quiddam est etiam contrarielas. Contrarietas
enim est diffcrenria qun-dam; differcntia vero, diversitas.
(9) Qtiare quum unum multipliciter dicatur, Iiit-c quoque
multipliciter quidem dicentur, unius tamcn est cuncta
cognoscere. Non enim si multipliciler, ideo alterhis : sed
si neque secundum unuin , neque ad unum paliones redu-
cuntiir, tunc alterius. (10) Quum autcin ad primuin
cuncta reducuntur, utputa quotcumque unum diciiutiii ,
ad primum iiniini , similiter de eodem , et diverso , ct con-
trariis, diccndum se babere. Quapropter dividcndo quot
modis singula dicaiilur, sic altribuendum est ad primuiu
iu unoquoque prsedicaiuento , qnomodo ad illud dicatur :
quaidain cnim eo quod habent illud; quxdam eo quod fa.-
ciunt; qu.Tdain secundum alios liujuscemodi modos diren-
tnr. (il) Manifcstum itaque qnod in dubitalionibus
dicium est, unius esse, tam de bis quam de substantia ra-
tioneni babere : hoc autem unum erat corum qure in dubi-
talionibus diximus. i;i pbilosopbi est, dc omnibus posse
speculari. Si eniin non philosopbi , quis erit qui considera-
bit,si idem Socrates , et Socratessedens?aut si iinum tini
coulrariuin ? aul quid est contrarium, aut quot inodis di-
citur? SimiUter de ceteris quoque hujusceinodi. (12) Qiium
ilaquo unius prout unius , et entis prout enlis, lnt> per se
pawioucs sinl , ct non prout numeri, aut linca-, aut ignis.,
 502 [6«,».] TQN Mf:TA TA <M'2.1KA I', p.
w; gxetvr); T7J; ETCtaTrjur,; xal t( eoti Yvwpiaat xa'i t&
auu£Eor,xdT' auToT;. Kai ou TauTr, auapTdvouatv ol
TCEpi outwv axoTcouusvot w; ou cptXocotpouvTE;, dXX' oti
TcooTepov f| ouaia , TTEpl rj; ouOiv ETcatouatv, etce'i wcTC£p
6 eoTi xai dptOuou ?, dptOub; tdta TcdOr), otov TCEpiTTo'TT);
dpTiOTT);, auuuETpia iadTT,;, uTtepo/f, eXXecJ/i;, xal
TauTa xai xaO' aurou; xai Tcpb; dXXfjXou; uTcdp/Et toT;
dptOuot;- 6uo(o>; oi xai aTEpEio xai dxtvf,To: xai xi-
voujjlevo) doapeT ts xai Sdpo; e/ovti ectiv ecepa tdta-
lo outio xai tw ovti f, ov ecti Ttvi iota, xai TaTJT ecti
Tcepi mv tou cptXoodcpou E7ciox£'.paaOai TdXr,Oi;. (13) ir,-
ueiov $£• oi ^dp otaXexTtxoi xai aocpiCTai TauTOv iuv
uTcoouovTat c/f,ua tm cptXoadtpo) • f, yap coi/taTixf, cpat-
vou.e'vr| udvov aosta eo"Tt , xai 01 otaXEXTtxoi dtaXsYOVTat
\b Tcepi aTcdvTwv , xotvbv oe Tcaat to ov ectiv • StaAEVovTai
21 rcepi toutwv o?)Xov 6*ti Sta to TTj? cptXoaocpta; elvat
auTa oixEta. Ilepi uev fip to outo ye"vo; CTpicpSTat
f, GOviaTtxT) xai f, otaAEXTtxT) T?j cptXoaocpta , dXXa
StatpipEt tt,; uiv Toi TpoTro> ttj; ouvduEw; , Trj; oi tou
2i> Siou TT, Tcpoatpica. "Ecct oi r) otaXexTixr) TceipaaTixf,
T-ept (.ov f| tptXoaotpia YvwptcTtxf, , f) os cocptaTixf, cpat-
voaevrj, oiica 0" ou. (n) "Ivct twv eWvtuov f, eripa
cucTOt/ta cciprjCt;, xai Tcdvca dvaYETat eI; to ov xat
to ar) dv , xai £v xai TcXr,Oo;, olov OTaat; tou £vd;,
-(> xt'vr,ct; Si tou tcX7)0ou;. Ta 0' dvTa xai tt,v ouaiav
oaoXoYOtiatv e; ivavTttov a/sobv drcavTE; auYXsiaOat ■
TtdvTE; youv t4; dp/a; ivavTta; Xeyouciv ot aiv yip
TTEpiTTOv xai dpTtov, o't oe Oepubv xai '|ju/pdv, ot oe
Ttipa; xai aTceipov, ol Sk cptXfav xai veTxo;. IldvTa
;io Oi xai TaXXa dvaYoasva tpatvETai et; to tv xai 7cXr,0o;-
eiXr,tp8<o Y«p fi dvaYo^Y'', f|t»Tv. Ai 0' dp/ai xai Tcav-
teaS; at Tcapd tSv dtXXtov 10; £t; y£vt1 TauTa tcitctou-
atv. (15) <l>av£pbv ouv xai ex toutiov c«ti ata; etci-
CTr'ar,; to ov f, ov OEiopTJaai. IldvTa vap r, ivavTta
Jj ?, e; evavTitov, dp/ai ol Ttov ivavTttov to £v xai tcXtj-
Oo;, TaTJTa oi ata; £TctaTr,ari;, EtT£ xaO' £v XEYETat
ttT£ ar, , wa-Ep tato; e/ei TaAr,0£;. (16) 'AXX' Sato;
Et xal TtoXXa/to; XiYETat to ev, rcpb; to TcpcoTOv toXXo
Xi/Or^aETat xal Td £vavt4x 6aoito;. Kai 5ta touto xai
40 et arj iaTt to ov r) to £v xaOdXou xai Taucb ixi rcdvTow
r, /o)ptaTdv, toaTcep Tato; oux ectiv, dXXa Ta a;v rcpb;
£v tc\ 6i T(T> i|.Ec;r,;, xai 5ti toTjto ou tou yew;jie'tpou
0EO)pTJaat Tt to ivavTt'ov ?| teXeiov r\ 3v •>) £v r, Taucbv
•?, ETEpov , dXX' r\ i; U7co0£aeo);. (17) Oct aiv ouv
<5 ata; £TCiaTr'aT,; to ov ■/) 3v O£(opri<;a[ , xat Ta UTcdp-
/ovTa auTto ^ dv, Sr,Xov, xai 6'ct oi advov Toiv ouaitov
dXXd xai twv u7cap/dvT0)V f, auTr, OEo)pr,Ttx/) , tojv te
£ipr,a£vo)V xai TCEpi TCpOTEpou xai ucTEpou , xai y'vou;
xai Etoou; , xai SXou xai aipou; xai Taiv dXXtov tojv
JU COtOUTO)V.
(roM.iovs.)
patet qiiod illins scientiae cst , et quiil est cognoscere , et
accidentia eis. I .! non in lioc errant, qui tle his coasitlerant,
tanquamnon philosophantes , setl quoniam subslantia, de
qua niliil sciuut, prior est. Nain queniatlniodum et numeri ,
prout numerus est, propria; passiones sunt , ut imparitas,
paritas», commensuratio , aequalitas, exccssus, defectus, et
liactum absolutis tuni mutuo relatis insunt numeris, simi-
liter solido et imroobili et inobili et levi et gravi aliqua
prnpria sunt : ita et enti, protit ens est, quaedam propria
sunt. Et liax sunt de quibus veritatem considerare philo-
sophi est. (13) Signtun atitem est, quod dialectici et so-
phistre eandem qnidem , quam philosophus, subeunt fi^u-
ram : sophistica enim , apparens solimi sapientia est ; dia-
lectici quoque de omnibus disputant : ens vero commune
omnibus est. Disputant autcm de his scilicet, eo quod ha-c
propria philosophia; sunt. Circa idem enim genus sophi-
sticaetdialcctica versantur cum philosophia : verum pliili--
sophia, abhacquidcm modo facultatis, ab illa vero ele-
ctione vita: dilTert. Dialectica autem est tentativa, de
(|uibus philosophia est cognitiva : sophistica vero apparens
philosophia , non vera. (14) Item, contrariorum altera
coordinatio privatio est, et cuncla atl ens ct nou-ens, et
uuum et pluralitatera reducunlur : ulputa status qiiidem
iiniiis est , inotus vero pluralitatis. 1 iiti.t vero et substan-
tiani Terc cuncti concedunt e\ contrariis compositam esse
Omnes elenim principia aiunt essc contraria : quidam, irar
et impar; quitlam , calidum et irigidum; quidam, finemet
infiniliiin ; quidani, amicitiam et contentionem. Cetera
quoque omnia videntur reducla ad iiniun et pluralitatcm.
Accipialur autem lucc redurtio a nobis. Ac principia qux
ab aliis ponuntur, vel maxime in liaec tanquam in genera ca-
diinl. (15) Manifestumitaqueex hiseliamest, quodunius
scientiae estens, prout ens est, speculari. Cuncta ctcniin
sunt aut contraria, aut ex contrariis, principia vero con-
trariorum sunt unum et pluralitas. Ilatc autem sunt unius
scientiae , sivc secundum unum dicantur, sive non , sicuti
tortassis ct veritas se habet. (16) At quamvis unum mul-
tipliciter dicatur, ad primum tamen cetera reducentur . et
contraria, similiter. Ac vel propterea, etsi ens aut unum
non est universalc, et idem in omnibus, aut separatum,
sicuti (ortassis non est, luoc niliiloiniiius ad uuum , ct illa
consequentcr. Quapropter non cst geomctnc , quid con-
trarium aut perfcctiini, aut unuin , aut cns, aut idcni , aut
diversuni sit, speculari, nisi ex supposito. (i*)Quodigi-
lur uniiis m icnl iitt cst ens , prout ens est , et qua; ei prout
enti insunt, speculari niauilesluin cst : et quod non solum
siilistaiitiariiin, vcruni etiain corum quac stibstantiis insuut,
eadem spcculativa cst, ac illoruin qiux dicta sunt, etdc
priori ct posleriori , et gencre ct specie , et loto ct parte ,
cetcrisquc hujuscewodi.
 (lOOS.) METAPHYSICORUM LIB. III. CAP. III.
CAP. III.
AexTeov Sk TtoTEpov utac r\ Ixeps? l7tiaTr)UT)c Ttept
Tt twv Iv toTc uaOr)uaat xaXou^uevoiv dctwuaTwv xat
Ttepi ttjc ouatac. «l>avepov S-r] Srt utac Te xat tt)c tou
otXoad:pou xat r, Ttept toutwv Ioti mudjm; • d7taat Y&p
t> Incap/ji toTc oOatv, dXX' ou Ye'v£t tivi £o>ptc tSta twv
dXXwv. (s) Kat /piovTat uev 7tdvT£C, Sti tou ovtoc
Iotiv fj dv , fxaoTov 8i to yevoc ov. 'Etci toooutov Se
YpwvTat , eV 5<rov outoTc ixavdv , touto 8' eotiv , ooov
etce/ei to yivof wept ou (pEpouat t&c d7T00£t;Eic. "ilat'
iu etcei StjXov 6ri |[ ovTa uTtdpyet itaot (touto yip auToTc
to xotvdv), tou Ttept to Sv ^ ov Yvo)pi'![ovTOc xai Tcspl
toutwv lartv f) Oeo>pta. (3) AtOTCEp ouOeic TtOV xaTot
uspoc eittaxoTtouvTtov ly/etpei Xeyetv ti irept auTtov, ei
dX7)0r, r\ ur), oute YEW[AETpr,c out' dptOur)Tixdc , dXXa
15 twv (puatxwv Evtot, eixotox; touto SpwVrec • udvot yip
ioovto itept Te tyjc oXth ipuaewc oxotteiv xat Tcepl tou
OVT05. (*) 'Eltet O' EOTIV ETl TOU (pUOlXOU TIC, OVOjTEpO)
(iv Yap ti yevoc tou o^vtoc r\ (puatc), tou xaOdXou xa\
tou 7tepi t»)v TtpojTrjV ouaiav Ostopr,Ttxou xat f, 7tep\
■2» toutoiv av efr, axl^tc. "Eoti Si ao:pt'a ti? xal r\ cpu-
atxv) , dXX' ou 7tp(.)Tr,. (6) Oaa 8' lY"/eipouai twv
XevdvTiov Ttvi-c itept ttjc dXr,Osiac, 8v Tpditov SeT a7to-
Ss/ecfOai, 81' aTtatSEuaiav tmv dvaXuTtxwv touto Spw-
aiv ■ SeI Yap 7t£pt toutwv ^xeiv Ttpo£7tto"Tau.£vouc., dXXa
2b ur, dxouovTa; ^r,T£tv. "Oti aiv ouv tou cptXoad^ou xat
tou TtEpt 7td(rr|C ir,i ouoiac. OEtopouvtoi; 7) TtEtpuxEv, xat
7t£p't twv cuXXoYiaTixiov dp/wv EiTiv iTttcxsVJiaaOai ,
8r,Xov. (6) IIpoar,XEi Sl tov ptdXtaTa yvtopi^ovTa 7t£pt
exaaTOv Yevo; e/eiv XEyciv Ta; fhfiaiOTaTai; dpyac, tou
m TtpdyuaTo; , oxite xal tov Ttept twv ovtwv ft ovTa Tac,
TcdvTorv peSaioTaTa?. "EaTt 8* outoc 8 cptXdao^io;.
(7) Be^aiOTaTr, 8' dpyr, 7taawv Ttepi 7)v Sia^suaOr^vai
douvaTov • Yvo)piu.o>TaTr,v Te yip dvayxatov eivat tr,v
T0tautr,v (rcEpl yap S ui| Yvt,)P'?°uatv, duaTwvTat
1* 7tdvT£i; ) xai dvuTtdOeTOv. *Hv yip dvayxaTov l/eiv tov
6tiouv 5uvte'vTa Toiv ovtiov, touto ou/ uTtdOeaii;" 8 S^
Yvtopti|eiv dvayxaTov to> Stiouv YvwptJovTi, xai -Jjxeiv
E/_ovTa dvaYxatov. («) "Oti u.ev ouv 7^ TOtauTT, Ttaawv
[SeSatOTdtr, dp/7) , Sr,Xov • ti? 8' eaTiv ailTr, , ptETa
,„ TauTa Xe'yo)[iev. To fap outo fiua u7tdpy_Etv te xal
u.7) &7tdp/Eiv dSuvaTov tw auToi xal xara to auTO ( xa\
fioa dXXa 7tpoaSioptaaiu.E0' dv, eatw 7tioa8twpiau£'va
Ttpoc, Tac Xoytxac, Sua/spetac), outt| 8t^ Ttaawv euxt
fieSaioTaTT] twv dp/wv e/ei yctp tov EipT)UE'vov 810-
is piaudv. 'ASuvaTov yap Svtivouv toutov u7toXau6dv£iv
etvat xat uTi Etvai, xaOaTtEp tivJc otovTat Xe^yciv 'Hpd-
xXetTOv oux Ioti Yotp dvaYxaTov, 8. tic Xeyei, TauTa
xat u7toXau6dveiv. (9) E! Si u-J] lv8e'^ETat dua
uTtdpyEtv Tto auToi Tavavtia ( 7tpoaSiwptaOw 8' t^uTv
mi xat TauTT) tt) TcpoTaaEi Ta EiwOoTa), IvaVTia 8' eoti
8d;a Sd;rj 7) tt;c dvTttpdaEwc, oavEpbv Sti dSuvaTov
aua uTtoXaufidvEtv tov autbv eivai xat ur, eivat to
[0007.] 504
Dicendum autera esl, utriim unius an allcrius scienlia:
sit , de iis qua; in matlicinalibus axiomata nominantiir,
et tlc substantia speculari. Patet ulique ijnod unius est,
et 1'jns i|ii<i' plulosoplii est, considcratio. Oumibus cnim en-
tibus insunt, scd non alicui ^eneri sopai-alim ab aliis.
(2) Et omncs quidem utuntur, quia cutis, proutenlissunt :
iinumquodquc autera genus, eiis. Ateatenus utuntur, qua-
tcnus eis satis cst : boc autem est , quantum illud continet
yiuis , dc quo demonstrationes alTermit. Quare quum pa-
teatquod, prout entia sunt, eis insunt (lioc namque eis
coiiimirae est) , illius de liisspeculatio cst, cujus est de ente,
prout ens est, cognoscere. (3) Proptcr quod nemo eoruin
qui particulariter considerant, conatur aliquid de eis, sive
qiiatvnus vera, sive non, dicere. Ncc cnim geomctra , nec
aritlimeticus, sed naturalium quidam, merito lioc facienles :
soli namque putabant se et dc tota natura et de ente consi-
dcrare. (4) Quum autem aliquis adhuc superior naturali
sit ( uatura uanique unum quoddam enlis gcnins est ) , il-
lius uuivcrsalis, et circa priniam substantiam speculativi,
prulecto fucritde liisetiara cousideratio. Est auteni physica
quoque sapientia qiia>dam , sed non prima. (5) Quwcumquc
vcro qiiidain eorum , qui de verilate dicuut , quonam modo
oportcat admitti, dicore conantur, propter ignorantiani
Analyticorum lioc fuciunt. Oporlet enim accedere lioc edo-
c.tos, setl neqiiaqiiam, diiin aiidiuiit, quuTere. Quod ita-
quc pliilosoplii , ct ejus qui dc tutu substantia, quoad na-
tura fert , speciilatur, cliam de principiis syllogisticis est
considerare, mauifestum esL (G) Dccet autera illum , qu*
maxiine circa quodque genus cognoscat , ut dicere lia-
bcat certissima rei priucipia : quare ct illiiiu, qui de en-
tibus, prout entibus, omnium ccrlissima : bicautemest
pbilosopbus. (7) Omnium autera ccrlissimum principiura
cst, circa quod impossibile cst falli. Notissiinuin etenim ,
ut liujusmodi sit, necesse est : circa namque illa, qua:
oon cognoscunt, decipiuntur omnes. Et non cx supposU
tione : quod enim neccsse est illuin liabere, qui quodvis
enlium intcllig.it , lioc non est suppositio. Quod autem c<>-
gnoscere illum necesse cst, qui aliquid cognoscat, necess«
est ut veniat babens illud. (8) Quod igilur tale principiura
omnium ccrtissimum est, patet. Quid autem illud sit,
deinceps dicamus. ldem enim simul inesse, et non iness*
eidem , et secundum idem, irapossibile est. ( II quxcunique
alia annotaremus, sint ad logicas diflicultales annotata. )
Hoc igitur omnium cst principiorum certissimum : bubct
ctenim dictam dcterminationem. Iinpossibilc namqpe est,
quempiam idem putare esse et non esse, quemaduiodiuu
quidam Ileraclitura dicere arbitrabantur. Non enim ne-
cessccst,qiixcumqucquisdicat, eaeliam putare. (9) Quod-
si non contingit simul incsse eidem contraria (annotentur
autem a nobis cliam liuic propusilioni consucta) , contraria
vcro opinio opinioni cst, quac contradictionis est; patct
. quod iuipossibilc est, simul ciindem idem arbitrari cssc
 504 [«7—0».] TUN META TA 4>V2IKA f, 3.
oOto- du,a y^? dv £/01 T«? ivavTtat; od^ac; 6 SieiJ/eu-
tjue'voc; TTepl toutou. Atb TcdvTec; ot drcoSetxvuvTec; ele
TauTrjv avaYOUstv etiydTr)v 8d;av • cpucjet yip dpyr] xat
T'ov dXXoiv a^toiu-aTwv auTT) rcdvTO>v.
CAP. IV.
& Eici oe tivsc oi', xaOaTCsp etTcouev, outoi T£ evSe-
yeoQat cpacjt to outo eTvat xal u.rj eTvat, xat uTcoXaijt-
6avetv outo);. XpoivTat Se tw Xdyw touto) tcoXXo!
xal twv Tcepi cpuaEox;. 'IIjJteTc; Se vuv eiXr]:pau.ev w;
aSuvotTou c?vto; du-a eTvat xal [/.■}) eTvat, xai Sia tou-
ici tou ISeifjau.ev 6ti pefiatoTar/) ai>Tri twv dpytov Tcaorwv.
(2) 'AFjiouffi Sr) xai touto ditooEtxvuvat tive; St' drcat-
oeuatav Iuti yip aTcatSsujia to ur) yiyvw<txeiv "civwv
osi £r,T£iv dTcdo£t£iv xai tivwv ou Sei. "OXw; uiv Y&p
aTcdvTwv douvaTov drcdS£t;tv Etvaf et; aTCStpov yip av
ii. SotSt^oi , wote urjS' outo); Etvat dTcdSEiFjtv. Et Si
tivoiv u.r) Sei ^teiv dTtdSetyv, Ttva d;to~(jiv eivat
uaXXov TotauTT|v dpyr,v oux oiv eyotev EtTteTv. (3) 'Eoti
0' dTcoO£T*;at eXeyxtixojc, xai Tcepi toutou 8ti dSuvaTOv,
av ijtdvov Tt Xe'Yr) & dujpioriorjTwv ■ av Se (Jtr,0£v, YeXoiov
»u to JrjTsiv Xoyov rcpb; tov (jtrjOEvb; 1/ovTa Xo'yov, •/) ' ur)
£/ei • Suoto; Y^P tpuToi 5 toiouto; r^ toiouto; •/•Sr). Tb
3' eXeyxtixwc, aTcoSet;at Xe^o) Sia(ps'p£iv xai to drco-
oel^at, Sti 6 aTCoSstxvuwv uev av SbSJEtev atTeTtjOai to
iv dp/ri, aXXou 81 tou toioutou amou ovto; eXe-fyo;
■ib dv eir, xai oux dTtd8etc;i;. (4) 'Apyrj Se rcpb; dmxvTa
Ta TotauTa ou to dFjtouv rj eTvat Tt Xeyetv ?, u.J) eTvat
( touto U.EV Y^p Ta/_' dv ti; urcoXdSoi to L\ dp/rjc, ai-
TeTv ), dXXot to <jr,u.at'vetv y- tl xai a&Toi xai dXXw •
touto YapdvaYxr), etTcep Xsyoi Tt. Ei y»? u-tj, oux
3« av etri tw toioutw Xo'yoc;, out' outw Tcpb? oiitov ouTe
Tcpo; aXXov. Av Se ti; touto Siftoi, eVcai dTco'S£i;i(;'
■}fiy\ Yap ti ecTTat wpt(iu.E'vov. 'AXX' aiTio; ou/ 6 dico-
Ssixvu; dXX 6 utcou.evo)v dvatpoiv Yap Xo'yov uTcoue'vet
Xo'yov. [*Eti Se 6 touto o-uY/oipifaac; tJUYxe/dipr^xi ti
3f. dXr.Oic; eTvat /wpi; dTcoSEtc;£wc; , wcjte oux dv rcav outw;
x.y\ ou/ outo); */ot.] (5) FIpwTOv uiv ouv SrjXov S)( touto
v' outo dXriOec;, Sti or,[jiatvei to ovojjta to eTvat r) u,r)
Eivat toSi • wot' oux av tcocv ouTw;xai ou/ outw; e/ot.
Eti e? to dvOpo)Ttoc; ar)uaivEt ev, eaTO) touto to ^oiov
4ii oitcouv • Xe'yo) Se to ev 5r)u.at'v£tv touto- ei tout' EOTtv
ivOpo>Tcoc;, dv r, ti dvOpo)rcoc;, tout' eo-Tai to dvOpd)Tcw
sivat. (o) Atacjiepet S' ouOJv ouS* et tcXeio) ti; cpair)
o-r,u.atvetv, jaovov Se wptcmeW teOeit) y^P dv et»' IxdtjTO)
aoyo) CTepov dvojjta • Xe'Yio S' oTov, ei (jtr) cpair) to dv-
45 ipwTcot; ev or,u.atvEiv, TcoXXa Se, oiv £vb; u:v eT; Xoyo;,
to £wov Sitcouv, ettji Se xai erepoi tcXeiouc; , wptcruEvot
oe tov dptOudv • teOeit) y*P *v tStov dvojjta xaO' £'xa-
(Jtov twv Xo'yo)V. Et od ur| T£0£t'r) dXX' aTCEtpa (rrj-
uatvetv (pairj , tpavepbv Sti oux dv E?r) Xoyoc;- to yotp
60 ur) ev ti cjr,uat'vEtv ouOsv orjuaivEtv Icjtiv, (jtr) o-/j(jtat-
vovtoiv S: twv 6vo(jtaTO)v dvrjprjTat to StaXE^YeoOat Tcpb;
dXXr,Xouc; xaTot Se t^jv dXr^Oetav xai Tcpbc; auTOv • ou-
(|005,100«.)
et non esse : simul etenim baberet opiniones contrarias,
qui de ea re falleretur. Quare omncs qui demonstrant , ad
hanc nltimam opinionem reducunt. Natura etenim h.vr
ceteranim quoque axiomatum pmnium principium est.
Sunt autera quidam, qui (ut dixiraus) ipsi quoque di-
ciuit contingere idem esse et non esse , et ita arbitrari.
Ctuntur autem liac oratione multi quoquc eorum qni de
natura tractant Nos autem nunc accepimus, tanquam
impos^ihile sit in eodem , simul esse et non esse. 1 t per
hoc monstravimus, certissimum lioc cunclorum princi-
pium esse. (2) Conantnr autem quidam lioc quoque
proliarc , propter ignorantiam. Est ctenim ignorantia , oe-
scire quortini oporteat quajrere demonstrationem , et quo-
riiin nnii. Etenim omnino impossibile esl, omnium esse
demonstrationem : in infinitum namque progrederetur :
quare nec lioc modo cssct demonstratio. Si autein aliqtio-
rum non oportel qnaererc demonstrationem, quodnam ma-
gis principium esse tale judicarcnt , dicere non haberent.
(3) Est autcm etiam de hoc demonstrare, redarguendo quod
impossibile est, dummodo aliquid dicat , qui dubitat.
Quodsi niliil dicat , ridiculum est quaercre rationem ad eum
qui nullius hahet rationem, quatenus nullam habet ratio-
nem : similis namque planlx talis est, prout talis est
Demonstrare vero rcdarguendo, diro differre a demonstra-
tione : quia qui demonstraret , viderettir quaerere quod a
principio erat; quum autem tale quid aliam causam ha-
beat , fuerit redargutio , et non demonstratio. (4) Princi-
pium vero ad omnia ejusmodi non est petere ut aut esse
aliquid , aut non es-e dicat : ( hoc enim fortassis aliquis
cs«e putaret , quod a principio petere : ) sed aiiquid signi-
ficarc et sibi ipsi et alteri. Hoc enim necesse est, siqui-
deni aliquid dicat. Quodsi non, tali non esset sermo,
ncc sibi ad se ipsum , nec ad alium. Si autem aliquis hoc
concedat , erit demonstratio. Jam enim erit aliquid deter-
minatum. Attamen non qui demonstrat, scd qui sustinet,
catisa est. Tollens enim orationem , snstinet orationem.
(5) Primo igitur manifestum est, hoc certc verum esse,
quod vocabulum ipsum, esse hoc, aut non esse, significat.
Quare non utique omne ita, et non ita, sc habet. Ilem,
si homo unum significat, sit hocanimal bipes : dico autem
imiHii significare hoc : si hoc est homo, si quid homo
sit, esse animal bipes crit hominem esse. (6) Nihil autem
diffcrt , etiam si plura quis signiticare dicat , solum sint de-
termioaU : imponeretur etenim cuilibet detinito alitid no-
men. Dico autem utputa, si non dicat homineni unum signi-
ficare , sed iiiulta , quoruin unitis quidem una definitio ,
animal bipcs, sint autem aliae quoque plures, determinata:
vero iniinero : imponeretur elenim proprium nomen se-
cundum quamque dcfinitioncm. Quodsi non poneretur,
sed infinita significare dicat, manifestura est, quod non
esset oratio. Non unum enim significare , nihil est signifi-
care. Noniinibus vero non signiticantibus, perit i|Ksa dis-
putatio ad invicem , ct revcra etiam ad sc ipsmn. Xilul eniiu
 (1008,1007.) METAPHYSICORUM LIB. IIF. CAP. IV.
Osv Y&p svoe/ETat voeTv uvr, voouvto cv. E! 8' cv8s'y_ETat,
teOsiti av ovojxa toutm tfj> TcpaYuaTt ev. "Eoto) Siq ,
woTtEp cXsyOr, xaT' apvac, or,uaTvdv ti to ovoova xal
0-riu.aTvov ev. (7) Ou Stj £vos'y£Tai to dvOpo)7cw Etvat
6 or.u.aiveiv SrcEp ur, Eivat dvOpoVrcw , e! to avOpo)ito?
orjuatvst u.r, jxdvov xaO' £vb; dXXi xat lv ( ou yip touto
d;touusv to sv orjtjiaivEiv to xaO' £vdc. , e7t£t outw ye xav
to uouotxbv xat to Xeuxov xat to dvOpwTtoc, £v Eorju.aivsv,
wote £v STtavTa loTaf ouvojvutxa 7010), xat oux EOTat
10 eTvat xai ur| elvat to outo dXX' r, xaO' 6u.o)vuuiav,
woTcsp av si 8v f,usic. dvOpo)irov xaXouuEV, dXXot ur\
dvOpo)7cov xaXoiev. (s) Tb 8' aTcopouuEvov oi touto'
Iotiv, £t IvSsyeTat to auTO du-a etvat xa\ u,tJ eTvat dv-
Qpwrtov to ovoua, dXXi to 7tp5tYua. Ei oe u'}) orijjuxivst
lb ctEpov to dvOptoTtoc, xat to [xr| dvOpo)Tco; , SrjXov 8ti xat
to UT| eivat dvOpwicw tou eTvat dvOpo')7tw" wot' soTat
to dvOpwTtw sTvat [xrj dvOpwTco) sivar £v fkp IfoTar
touto fip ar]uaivEi to sTvat fv, 6« Xojtciov xat ijxaTtov,
ci 6 Xoyoc, eU. Ei 8' edtai Sv, £v or,u.atvst to dvOponto)
SC eTvat xa\ (Jt^ dvOpwitw. 'AXX' IoeSeixto 6ti srspov
orjuatvsi. (9) 'AvaYxr, toivuv, et ti ecrctv dXrjQsc, strcsiv
Sti dvOpwTtoc , ?<j)Ov eTvat St7touv ■ touto ^ip 3V 8 eotj-
u.atve tb dv0po)7coc;. Ei S' dvaYXT| touto , oux cvoeyi-
Tat urj eTvat to auTO !/T>ov 8t7touv • touto y&P OTrjjJtaivei
is to dvd-cxri eTvat, to dSuvaTOV Eivat ur^ sTvat dvOptoTcov.
Oux dpa EvSi/ETat au.a dXrjOsc, eTvat siTceiv to outo dv-
Oowtcov eTvat xat u;-)) etvai dvOpo)Tcov. (10) 'O 8' outoc,
Xoyo? xat Itci tou u.^ Eivat dvOpo)7cov • to Y&p dvOpwTcw
cTvai xal to u.r, dvOpo')Ttw ETvat eTEpov or,u.atvEt, EficEp
ao xa\ to Xsuxbv sTvat xat to dvOpo)itov sivat ETEpov • tcoXu
fip dvTtxEiTat exsTvo uaXXov, wote oriuaivstv s^TEpov.
Et Ss xat to Xsuxbv iprjo-st to outo xat lv or^uatvstv,
TtdXtv to auTO Ipouusv 6'Tcsp xat TtpotEpov iXs/Or, , Sti
sv TtdvTa EOTat xat ou udvov Ti dvTtxEtuEva. Ei 5s ur,
36 EvSs'/£Tat touto, ouu6aiv£t to Xe/Oe'v, av d7toxpt'vr,Tai
to £pwTO)UEVov. 'Eiv Ss TcpooTtOrj .po>TwvTO<; a7tXw;
xat Ti? aTto^doEii; , oix dTtoxpivsTat to IpwTO)UETOV.
OCiOlv fip xwXust sTvat to auTO xa\ dvOpwTtov xa\ Xeu-
xbv xal dXXa uupta to TtXrjOoc,- dXX' Suw? Ipousvou ei
40 dXrjOic. sirtsTv dvOpwrov touto stvai 7) ou , a7toxptT£'ov
to £v OTiuaivov, xat ou 7tpooOsTE'ov cjti xa\ Xeuxov xat
(»)'0u.t , ,
4i OpwTtoc. xat oix dvOpwTto.;, ou TtpooaTtoxptTEOv to)
s'pouivw st so-Ttv dvQpo^Tcoc,, Sti eotiv dua xa\ oux
dvOpw7toi; , st uri xa\ TaXXa Soa ouugseriXE TtpooaTco-
xptTSov, Soot Iot\v t\ (xrl eVtiv • liv Ss touto rcoirj, ou
SiaXcYtTai. (12) "OXw? 8' dvatpouotv ot touto XcYovtec,
w ouoiav xat to ti rjv sTvat. IldvTa ^ip SvaYxr, oujxSe-
grixsvai -pdoxEtv auToT;, xat xb Sitep dvOpwTCW sTvat rj
i;o)w eTv«i ti ?,v ETvat uri tTvai. Ei Y«p eorat ti «Ttep
dvOpw7co) sTvat, touto oux JOTat uri dvOpoW) sTvat r, ur^
eTvat dvOpwitw, xatTOi aurat drco^dosic, toutou" £v Y»p
[69—71.] 505
inlelligere conlingit niliil unum intelligenti. Qoodsi con-
tingit, imponetur nomen huic rei unum. Nomen itaque,
ut a prihcipio dictum est, sil aliquitl significans, el unum
significans. (7) Non potest igitur liominem esse significare
id quod non esse hoir.inem, si homo quidem non solum dc
uno , sed eliam unum significat. Non enira hoc dicimus
unum significare , quod de uno. Hoc enim uiodo , musi-
cum etiam , et album , et homo , untint significarent : quare
unum , omnia erunt : univoca namquc. Neque crit essc,
et non esse idem, nisi secundum irqtiivocationcm : sicuti
si qucm nos hominem nominamus, alii non-hominem vo-
carcut. (8) Quod autem dubitalur, non est hoc , si con-
tingat simul idem esse et non esse hominem nomine, sed re.
Si autem non aliud significat lionio atque non-homo , patct
quod nec non esse homincm aliud atquc ii«- homini.
Quare hominem essc, crit non hominem esse : untiin
namque erit. Hoc enim significat iinum esse, siculi lunica
et vestis , si notio una. Si autem erit unum, unum significat
homineni essc , ct non-liominem. Verum monstratum est
quod aliud significat. (9) Necesse cst igttur, si quid est
verum dicere quod homo sit, animal essc bipes : hoc enim
erat qttod signiGcabat homo. Si atitem necesse est, non
potest idem non esse animal bipes. Hoc namque significat
ipsum ncccsse csse , quod impossibilc est non csse hominem.
Non contingit ergo simul verum esse , idem dicere liominem
esse,et non esse hominem. (10) Eadem ratio est ct de
non esse hominem. Hominem namqtie esse, et non esse ho-
minem , diversum significat , siquidem et album esse, ct ho-
minem esse diversum. Multo enim magis illud opponilur :
quare diversnm significat. Si autem album aliquis dicat
unum et idem significare, rursus idem dicemus, quod et
antea dictum cst , quod sic omnia unum ertint , et non solum
opposita. Quodsi hoc non conlingit , accidit quod dicliim
estj si ad intcrrogalum respondcat. Si vero simplicitrr in-
terrogante, addat ctiam negationes , non respondet ad in-
terrogatum. Nihil enitn prohibct idcm ct hominem , et al-
bum , ct alia infinita iniill i tudiiic esse : attamen interroganli
si verum est dicere Itoc ltominem esse, an non, id respon-
dendnm est , qttod unum signifioat , el non addendum , quod
et album ct magntim. Imi>ossibile namque est, accidentia,
qoiim infinita sint, percurrere. Aut igitur omnia percurrat,
ant niillum. (II) Similiter et si infinities idem esset homo
atqtie non homo , interrogatu» si homo est , non dcbet una
cum eo quod simul etiam non bomo est, respondere, nisi
cetera quoque qua;cumque accidunt , quaecumqne homo cst
antnon est.respondeat. Qnod autem si fccerit, non dis-
putat. (12) Omnino autem, qui hoc dicunt, perimunt sub-
stantiam , et quod erat esse : nccesse est namque cis dicere
omnia accidere.et ipsum hominem csse aut animal esse
subslantia non esse. Si enim quicqnam erit hominem esse,
hoc non erit non-hominem esse , aut non essc hominem ,
tametsi ercsiint cjus negationes : unum namque erat, quod
 506 [71—73.] TilN MKTA TA 4>Y2IKA T, 8.
•^v 8 ECr'u.T)VE, *"i 3V tou™ nv0< 0"G'a- To 8' OUCtaV
cr^uaivEtv ectIv Sti oux dXXo ti to Eivai auTio. (n) Ei
8' ECTat auTto to orcep dvOpwirio ^Tvat Sntp urj dvOpwTcw
eTvat r, Strep u.T| eTvat dvOpwTcw, dXXo ti ECTai. 12ct'
b avaYxaiov aCiToi; y.£ytiv Sti ouOevo; ECTat toiouto; Xo-
yo;, aXXot TtdvTa xaTa auu.6£6r,xb; • toutw yap Suopt-
o-Tat oucia xai to auu.6£6T,xb; • to vip Xeuxov Ttji dv-
OpwTcw cuu.6e6t,xev, 6*ti ecti uiv Xeuxb; dXX' ou/ 8'rcEp
Xeuxov. Ei 3e TcdvTa xaT& auu.Gi:6rjxb; Xt'YETat, ou-
111 Oiv EtjTai rcpwTOV to xaO' ou , e! aVi to cuuGEGrjxb;
xaO' utcoxeiuevou Ttvb; cr,u.a(v£t tt,v xaTT,vopfav.
(1») 'Avavxri apa si; aicEtpov is'vai. 'AXX' dSuvaTov •
oGSs vap TcXEito cuu.TcXEXETat 8uoi*v • to Yap cuu.6E6r)-
xb; ou ou|jiGEGr|xbTi cuu.6s6r|xb;, £t ur, 6'ti du.:po> auu,-
lb Ge6t,xe TauTto- Xsvw 8' oTov to Xeuxov u-oucixbv, xai
touto Xeuxov, 6'ti dtu^w tw avOpwTcw cuu.GeG^xev •
dXX' ou/ 6 io)xpaTr,c; jjloucixo; outoi;, 6'ti du:pw auu-
£s6r,XEV ETEpW TlVl. (l») 'EtCSI ToivUV TOt U:V OUTO>;
t4 8' Exsivw; Xeyetoi culu6s6r,xoTa , 6'ca outo); XsyE-
20 Tai to; to Xeuxov tw IwxpaTEi, oix svos/ETat aTCEtpa
^Tvat eVi to dvw, oTov tw "SwxpaTEt tw Xeuxw ETEpbv
ti cujxGeGr^xb; • ou v&p fiYVETaf Tt Iv eJ drcdvTo>v.
Ouse 8r, Tto Xsuxio ETEpbv ti ECTat au;.i.6s6r,xb;, oTov to
uoucixbv ouOsv te y»? (JtaXXov touto sxsivw y) exeivo
•i:> xouTto cuu.6s6r,xsv. Kat dua buopiCTat 6rt TOt ulv
outo) cuu6s6r,x£, Ta 0' w; to uouctxbv 2o)xpaTEf 8ca
6" ouTtoc , ou cu.uGeGtixoti cuu.6E'6r,XE to cuu.6E6r,xbt; ,
aXX' 6'ca EXEivo)?- wct' ou TtdvTa xaTa cuu.G£6r,xbc; Xs-
/Or^cETat. "KcTat dpa ti xal we; ouciav cr,u;aivov. Ei
*' 8i touto , SeSEtxTat 6'tt douvaTov dpia xaTriyopETcOat
Ttit; dvTt^dcEic;. (ie) "Eti e'i dXr,0£ic; a{ dvTtcjidcEi?
dua xaTa tou auTou Tcacat , SrjXov w; dTcavTaECTat fv.
"Ectoi vapTO auTbxa\Tptr;pr|?xa\Toi/oi;xaidv0ptoTCOc;,
Et xaTtt TtavTOc; ti y, xaTa^rjcai r) aTcocp^cai Evbs/ETat,
» xaOdrcEp dvdvxri toi; tov npwTOYopou Xeyouci Xoyov.
Et ydp tw Soxst u.r) Elvat TpiTipr,; 6 dvOpo)Tcoc; , SrjXov
OTt oux ?CTt Tptr,pr,i;- iocte xat ectiv, tticEp f\ dvTi^a-
cti; dXr.Or,;. Kat vtYVETat 8-)) to tou 'Ava^ aybpou ,
• 8u.ou TtdvTa /pyiuaTa »• wcte u.r,0£v dXr,0ioc; uicdp-
111 /eiv. (17) Tb dbptCTOv ouv loixact Xeyeiv, xat otbue-
vot to 8v Xeyeiv Tcspt tou ur) 5vtoc, Xeyouciv • to vap
ouvdu:Ei ov xat (Jtr) ivzsXtytia to dbptCTOV ectiv.
(ih) 'AXXa u.r,v Xexte'ov y' auToTc. xaTot TcavTo; [TravTbi;]
Tr,v xaTa^iaciv r\ tt,v aTcb^actv ■ aTOTCov Yctp £t IxacTti)
4i r, ulev auTOu dTcb^actc, uTcdp;£t, f, 8' £te'pou 8 il^ uTcap/Et
auTto ou/ uTtdpc;Ei. Ae'yo> 6'otov ei dXr,0s; eJtceTv tov
dvOpwTCOV 8ti oux dvOptoTCo;, 8r,Xov 8ti xat 011 Tptr'pr,;.
Ei tiEv ouv ■?) xaTa^act; , avayx.T] xat tt,v aTcb^iaciv •
Et 8e fxri uTcdp/£t rj xaTa^iact;, rj yt aTcb^act; urcdp^t
so uaXXov r) r) auTou. Ei ouv xdxEfvr) UTcdp/£t, urcdp-
Iti xatr, ttj; Tptr^pou;- Ei 8' auTr, , xat ^ xaTacpaat;.
(1») Taurd te ouv cuu6afv£t toi; Xeyouci tov Xbyov
toutov, xai Sti oux dvdvxr| r) tf.dvai r) dTcoidvat. Et
•^ap dXrjOf; ectiv oti dvOpwrco; xai oux dvOpwTto;, o%-
(lfO7,ltJ08.)
signiricabat , ct liuc erat alicujtis sulislanlia. Substantiam
vero si^iiilicare, est 11111 ><1 non est ei esse aliuil quippiain.
(i:i: Si aulein i|»um limnini essc, est ei ipsum 11011-lmniini
essc aut non cssc liomini , aliutl erit Qnare necesse est eis
dicere iinotl nullius talis ratio erit , scil oninia secunduni
atcitlens : lioc eniin sulislanlia et accitlens dirTerunt. Albtdo
etenim liomini acridit, quoniam est quidem albus, sed non
est ipsa albedo. Si autein oinnia serundiini acridens di-
cuntur, niliil rrit priinum dc quo pr.vdiccnliir : si arri-
dens semper de aliqno subjerlo signiticat [irailicalioncm
(14) Necessc cst in inliiiiliiin progretli. Srd iuipossibile est •
plura enim quain duo, non conjunguntur. Arridens enini
non cst accidcnli accidens, nisi quia utminque arridit
eidem. Dico autem veluti album est musiciim, rt lioc
album, quoniam iitrumque liomini arcidK : snl non il.i
Socrates musicus, quoniam utnimque alicui alteri acridit.
(15) Quiini itaquc qiia-dain ila, qiwdain aliler arcidrnlia
dicantnr, qu.Tcumqtie ita dicuntur ut album Socrati , m>n
possunt inlinita stirsum versus esse , ut Sorrali albo allcrnni
aliqund quoque accidons. Nnn enim fit aliquid iinum c\
nmnibus. Nrquc etiam albo aliquid alind arcidens eril ,
utpiila niusiciim. NTnn rniin magis linr illi quam illu I huir
arc.idit. Kt ad har-c distinrtum csl qund qnanlam ita acri-
dunt, qiiaolamnt miisirum Sncrati. Qnntrnmque vero Iiih
iiinilci, non arcidenli arridit arcidens, se<l qunlriimqin' itbi
mndo. Quare non nmnia Rornndiim arridens direnlnr Erit
ergo aliquid tanquam suhstantiam si(jnifieans. Qnod «.i esl ,
monstratum est qund impossibile est siniulcontradirti"nis
pra?dirari. (Ifi) Item si rnntradirtionrs siinul vor« dr
eodrm omnt>s , palet quod nmnia rrnnt iinnm : rrit etcnim
idem et trlremis , et paries , ct linmn , si de omni cnnting'1
quirquain ant affirmaro aut negare, siruti illis nrrrsse nv|,
qui Protagorrr opinioncm scqnnntiir. Si en>m ruiqnam vi-
deatur liomo non csse triremis , patet quod non eril trirr-
mis : sed est etiam , si ronlradir.tio vera est. F.t jam lit
qund Anaxaiznras aiohat, « sitnnl omnes ros rssr >,iUnt
nihil vore unnni sit. (17) Indofinitum itaqnr videntiir di-
cere. F.t pulantes de rnlo trartare, de nnn-rnlr dirunl.
Qnnd rm'm pntonlia rt nnn arlu est , illnd est indefinitnm.
(18) At vern dieenda est eis de nmni aftirmatio ant nrialm
omnis rei. Inconveniens namqne ost , si cuiquc sua quidem
nogatio inerit , alterins vcro , quotl non inest ei , non ineril.
Dico autem , ntpnta si vernm est direre de linmine , qood
nnn est hnmo , manilestum est , quod etiara non triremi»
cst. Si aflirmatio igitur, nccrssc est etiam negationem
inesse. Quodsi affirmalio non inest, negatio Umen inorit,
magis quam qnai ipsius est. Si igitur et illa inest, inerit
ctiam triremis negatio : et si lnec, etiam affirmatio. ( 1 9) Hw
igitur eis accidunt, qui hanc oralioncm dicunt, etqmxl
non cst ncccssc aut allirmarc aut negarc. Nam si vrnim
csl quod liomo el non homu , patet quod cliam nor. bome
 (lOOS.J METAPHYSICORUM LIB. III. CAP. IV.
Xov 6*ti xai out' dvOpo>Tto; out' oux dv0po)TCO; EOTaf
toiv yip Suoiv Suo aTcocpaaEi;. Y.l 81 jxia ec; dtxcpolv
exeivt, , xai auTrj [xt'a dv iit\ dvTtxsijxs'vrj. (30) "Eti
7)T0t TtEpi arcavTa outo>; e/ei, xai lcm xai Xeuxov xai
i> ou Xeuxov xai Sv xat oux ov, xal TCEpi t4; dXXa; cpdast;
xai aTcocpdcrEic SjxotOTpdTcio;, r\ ou dXXa TCEfi jxsv Ttva;,
rcspi Ttva; 8' ou. Kai eI jxsv jxt) TCEpi Tcdcra;, auTai
av eiev 6ixoXo-you|ji£vaf e! 8s TCEpi irdaa;, rcdXtv tJtoi
xaO' Soojv xo eprjcrai xai aTCocpTJerat xai xaO' 6ao>v aTto-
111 cprjoai xai <p9jaai, r\ xaTa [xev o>v epTJerat xal aTcoi^oai,
xaO' Soo)v 65 dTcocpr,erai ou irdvTOJV cprjoai. Kai si
outo>;, Etrj dv ti TcaYto); oux ov, xai aurr, (3E6a(a 8d!ja •
xai e! to [xr] slvai ps'6aidv ti xai Yvo')pijxov, Yvo>pttxo>-
TEpa av etfri r) cpdat; r) dvTtxEipcevrj. (21) Ei 84 Sfxoito;
n> xai 5<ja dTcocpricrai cpdvat dvaYXr,, rjTot dXr,0£; Stai-
pouvra XEfEtv, ofov 6ri Xeuxov xal irdXiv 6ti ou Xeuxov,
t) ou. Kai Et jxev jxT| dXrjOs; StatpouvTa XsyEiv, ou
Xeysi te TauTa xai oux eotiv ouOeV t* Si |x^| SvTa
Ttio; av cpOE^Y^aiTO vj (raSiersisv ; Kai TtdvTa S' dv str)
1" ev, tooTCEp xai TcpoTEpov stpr,Tat , xai TauTOv lerrat xai
dvOptorco; xai 0s6;xai TpirjpT|; xai at dvTtcpdcrEi; aurtov.
(■11) Ei 0' Sixoto)? xaO' IxdoTou, ouOsv OtOlCTEt ETEpOV
STEpou • e! y^P Stoicrsi, tout' ECTTat dXr,0i; xai tStov.
'Ojxotoi; Ss xai e! Statpouvra EvSE/ETat dXr|OsuEiv,
•X.i outxSaiVEl TO Xe/OsV. npOC, OS TOUTO) OTt tcovte; dv
dXr,Osuoisv xai redvTE; av <|/euooivto, xai outoc, outov
6txoXoY'£t ijiEuSsoOat. (23) "Atia 8» cpavEpbv 6'Tt TCEpi
ouOevo; ioTt Tcpoc. toutov r| oxEvj/tc;' ouOev yap X/yEt.
Oute y^? outioc; oi5t' ou/_ outioc, Xe^ei , dXX' outoj; te
30 xai oii/ o8to);. Kai rcdXiv yi Taura dTcdcpr,ortv djxcpto,
OTt oiJO' oCtioc; oute ou/oCto);- e! yap (xrj, ^Sr, dv ti tli\
wptcrtxEvov. *Eti ei Stov v", ^doi; dXriOr,; rj, 7^ aTcd-
cpaat; 'j/EuSr,;, xav auTT| dXr,0r,; ^, rj xaTacpaat; >|jsu-
Sr^;, oux av Eir, to outo dixa cpdvat xal dtrocpdvai akr\-
3t> Oto;. 'AXX' taco; cpaiEV av tout' Etvat to e; dp/5j; xit-
[Xevov. (21) *Eti apa 6 [xev f\ e/eiv tc(o; uTcoXa[x6dvo)v
r| [xr) e/eiv 8iE''|/EUOTai , 6 8e dcxcpto dXr,0£U£t; ei y*P
dXr/Jjuii, ti av etrj to Xeyoixevov ^Tt TOtauTr) xoiv ov—
to)v T^ cpucrt; ; ll 8s [x^i dXr,0EUEi , dXXi [xaXXov ilr\-
*o Oeuei 6 exeivio; uTcoXajxSdvtov, t^Stj tto); l/ot dv t&
ovra , xai tout' dXrjOE; av Eir, , xai ou/ Sjxa xai oux
dXT,0s;. El oe 8[XOio>; drcavTE; xai iJ/EuoovTai xai
dXr|0^ Xe'youoiv, oute (p0s'Yc;ao0at out' eItceiv tio toioutoj
loxtv ctjxa Y«p xaurd te xal ou Taura Xe'y£i. Ei 8e
*s ixtjOev uTcoXa|xGdv£t dXX' Sfiotto; oiETat xai o-ix oiETat ,
ti av 8ia3pEpdvT(o; l/ot xtov cpuTtov; S8ev xai [xdXiOTa
csavEpdv ecttiv 6ri ouOEi; outo) StdxEtTat oute tojv dXXo)v
oute to)v Xeyovtwv tov Xoyov toutov. Aiax( y^P P«-
SiXei MfYapdSf dXX' ou/ r^cru/dljEi otdjxEvo; paStiJEtv ;
bu ou8' euOe'(o; eioOev rcopEUETai Et; cppsap r\ e!; odpaYY*,
Eav TU/rj, dXXa cpatvETat EuXaSoujxEvo; , 10; ou/ 6;xoio>;
oidtxEvo; [xrj aYaOov Eivat to Ijxtcecteiv xal aYOtOdv ;
(25) At,Xov dpa 6'ti to (xiv ^eXtiov urioXajxGdvEi to
0' oux *}s'Xuov. E! oe touto, xai to iilv dvOpo)Tcov to
[73—76.] S07
ncc non liomo erit. Duoruni enim , dute negationes. Quodsi
illa cx utrisque una, etiain ha?c una |irorectoopposi(a essct.
(20) Item aut in omnibus ita se habet , ct cst album ct non
alhum, et ens et non-cns ; ct circa ceteras anirmationes et
negationes simili modo, aut non , se<l circa aliquas, circ:i
aliquas vcro non. Et si non circa omncs, istn^utiqiie cerlre
esscnt. Quodsi circa omncs , rursus aut dc quihuscumqiie
est ariirmare, eliam negare cst; ct de quibiiscuinquc ne-
gare , etiam allirmare : aut de quihus quidem cst ariirmare,
cliam negare est ; dc quibuscumque vero negarc,non tlc
omnibusest atTirmare. Etsi ita esset, essetaliquid utique
pro certo non-ens : et hax firma opinio. Quodsi ipsum non
esse certum quid et notum cst , notior erit opposita affir-
matio. (21) Quodsi quodcumque est negare, similiter etiam
afiirmare necesse sit, aut vcrum cst dividcndo dicere, ut-
puta album , et nirsus quod non album , aut non. Et si non
est verum dividendo dicere, neque dicit Ii.tc, niliilquc
prorsus sunt : scd illaqurenon sunt, quomodo loqupntur,
aut amhulahiiiit ? Et, ut etiam antca dictum cst, omnia
unum erunt : ct homo , Dens , triremis , ac eormn contra-
dictoria, idem crunt. (22) Quodsi dc qiiocumque simili-
ter, niliil aliud ah alio differet. Nam si differet, hoc veruni
et propriumcrit. Similitcr autcm ct si diviilentem vcra di-
cere contingit , quod dictum est, accidit : et ad haec, quod
oinncs vera diccrent, omncsque mcntirentur, ijisequc se
ipsum mentiri conccdcrct. (23) Simul autcm manifeslum
est quott de nuilo cst ad hunc consideratio : nihil enim di-
cit. Neque cnim ita, nequenon ita ait, sed ita, et nonila.
Et rursus ha?c ambo negat, quod nec ita, neque non ita
dicit. Nam si non , jam esset aliquid utique determinatum.
Itcm , si, i|iiiini affirmatio vera sit, negatio falsa ; et quum
hicc vera sit , affirmatio falsa est : non sit simul idem aflir-
mareet negare vere. Sed dicent fortassis, hocesse quod
a principio vositum est. (24) Item , utrum ille quidcm ,
qui quamqiie rem aut aliquo motlo se habere existimal, aut
non sc habcre, fallitur, qui vero ambo, vcrum dicit?
Nam si verum dicit , quid aliud , quod dicitnr, est , nisi
quod talis natura entium esl? Quodsi non istc, scd illc
magis dicit vcriiin , qui illo modo cxislimat , jam aliquo
modosc habebunt exsistentia : et lioc verum csset , ct non
simul etiam non vcrum. Quodsi cuncti similiter et mcn-
tiuntur etvcrum dicunt, nec loqui nec dicere quicquam lali
homini possihile cst : simul enim eadem et non eadcm di-
cit. Quodsi nihil existimat, sed similiter arbitratur, ct
non arhitratur, quidnam diffcrat a plantis? Undcetmaxime
manifestum cst quod ncmo, nec ccterorum, ncc eoruni
qui hanc orationem dicunt, ita affectus est. Cur enim Me-
gara vadit , et non quiescit ire putans? ncc mox a diluculo
ad putcum aul ad prwcipitium aliquod pergit ; sed videtur
veritus, tanquam non similiter non bonum et bonum essc
putans, cadcrc in illa? (25) Patet ilaquequod hocqiiidcni
meliusessc putat, illud vcro iniiiinic. Si autcm lioc, nc
 608 [75—77.] TUN META TA fcVZIKA Y, t.
5' oux dvOpto7tov xat to jaJv yXuxu to S' ou y^uxu
dvaYXTi uTtoXajjLtvdvEtv. Ou y«P i? W» dtavTa JJtjteT
xat &7roXaLiSavEi , 6rav oir)Oeic; fJeXTiov eTvat to Ttteiv
uStop xa\ ioeiv dvOptortov eTta JJtiTtj auTa • xairoi -f eoet,
& e? toutov ?)V 6u.oig); xai dvOpo>Ttoe; xat oux dvOptOTtoc,.
'AXX' Srcep cXe/OT) , ouOeie; S« ou cpatvsTat Ta txev tuXa-
fioutievo? Tot 0' ou. (26) "flcm, £>< eotxe, TcdvTee; utco-
Xattfidvouotv iyetv aTcXtoc;, et litj Tcepi ditavTa, dXXi
Ttept to dtietvov xal yetpov. Et Si lit) iTcto-Td(jievoi
iu dXXa SoijdSovTee; , tcoXu uaXXov i7ttu.eXT)Te'ov dv tlrt tyj;
dXriOeiai;, toortep xai voctioSei Svti r\ UYiEivto ttj; uYteiac/ | diiin erit de veritate, siculi ct inlirmo magis, qiiam sano,
xai vip 6 oo;d£tov Tcpbc, tov ^Ttt5Tau.evov ouv uYtetvto?
StdxeiTai Tcpbc, ttjv aXr,Oeiav. (27) "Eti et oti [jidXicrta
TtdvTa outg>c; eyst xat ouy outios, dXXa to ft jjtaXXov
16 xai tjttov eveoTtv iv ttj cpuctEi Toiv ovtwv • ou yap av
611010)? cpvfcatLtEV eivat Ta ouo dpTta xai Ta Tpta, oio'
oixoiti)? Sie^EucfTai 6 x% Te'TTapa tcevte oidixEvoc; xat 6
yiXta. Ei ouv u.r) 6u.oto)C, SrjXov Sti dTepo; tjttov,
toijTe itaXXov dX^Oeuet. (ss) Ei ouv to u-aXXov eyY"-
211 Tspov, etT) y£ <*v Tl «XijOi? o3 eYYUTepov to tiaXXov
dXrjOec. Kdv ei u.T) icmv, dXX' -rjSr) yi Tt icm p"e-
GatoTEpov xai dXriOtvwTepov, xai tou Xoyou d7tT,XXa-
YfJtevoi dv EiT)u.ev tou dxpaTou xai xg>Xuovto? ti ttJ Sta-
vota Sptcrai.
CAP. V.
25 "Eo-ti 8' aTcb ttJi; auTTJi; Solr^ xat 6 IJpcoTaYOpou
Xoyo;, xal avdyxr\ 6u.oi'o>s dtxcpio autouc; r\ eTvat T) |ay)
eTvat. Eite y^P ^* SoxouvTa TtdvTa ioTtv dXr,OT) xal
Ta aiatvdu.eva, dvaYXT) TtdvTa dtia dXrjOr] xa\ ijjeuSri
eTvat. IIoXXol y-*P TavavTta uTtoXau.6dvouijiv dXXrj-
;tu Xoi? , xat tou; ijlt) TauTa Sosd^ovTai; iauTOt; StE^EuoOai
vou. tsouotv • t?)dt' dvaYXT) to auTO Etvat te xat \t.rt Eivat.
Kat ei tout' ecntv, dvaYXT) toi Soxouvta stvat TtdvT'
dXT)Or, ■ t& dvTtxetfJLeva Y^p So;d^ouotv dXXr'Xot<; ol
StE'ieu<Tae'voi xat dXrjOeuovTEc;. Ei ouv evei to; ovTa
30 outo)?, dXT|0EU<TOU5i TcdvTec;. (2) "Oti uiv ouv aTtb
ttjc; autTjc; etat Siavota; diwidTepoi ot Xo'yoi, St,Xov.
"Esti S' oujr 6 auTo; TpoTtoi; Ttpbe; TcdvTa; t^; evteu-
c;eioc;- ot u.iv y«P itetOouc; SeovTat, ol Se piac;. Ooot
jjL=v y«P ix tou aTcoprjcrai uTtE^Xa^ov outio;, toutiov
40 EuiaToc; r) aYvota- ou Y'? tpbc; tov Xoyov dXXi Tcpbc;
Tr> Stdvotav r) d7cdvTr,(7ic; auTtov • Scrot Si Xoyou ydptv
Xe'YOuat, toutiov 0' tktf/ot; facrtc; tou t' iv t?) cpo)vr)
Xo'you xat tou iv toic; Svdtiaotv. (3) 'EXr,XuOe Si tolc;
SiaTtopouoiv autr, r] od;a ix Ttov aicrOr,Ttov, r, Ltiv tou djxa
ib t4c; dvTtcpdoEic; xat TavavTta UTcdp/etv Sptootv ix TauTou
YtvdjjLeva TdvavTta. E? ouv (jlt) ivSs^ETat YeveoOat to
u.^1 5v , TtpouTtrjpjrEv SfiLoitoc; to TtpaY[Jia dpL-^co ov , tOCTTCEp
xat 'AvacjaYopai; [jLEU.iy;Oai Ttav iv TtavTt cpr,cri xat Ar)-
(jtdxptTO; • xal Yap oSto? to xevov xat to TtXrjpE; 6u.ot'toe;
60 xaO' 6tiouv u7tdpy_£tv txipoc;, xatTot to u.iv ov toutwv
Etvat, to Si u.r) dv. (4) Ilpbe; (jtiv ouv tou; ix toutcov
u7toXau.GdvovTae; ipouixev Sti Tp07tov liev Ttva opOtoe;
(|008,I«J».)
cesse est ut et lioc qnidem hoininem , iliinl vero non-lio-
minem, cl hoc<|iiidcin dulce, illud vero non dulceputet.
Mon enim sequaliter omniaqua>rit et putat, quum melius
esse hibere aquam, aut hominem visitare, arbitrelur.
deinde quscrat ea : attamen oportebat, si siroiliter idem
esset linini) et non-homo. Sed , ut dictum est , nerao est
qui non videatur aliqua verittis, aliqua non. (26) Quare,
ut apparet, omnes arbitrantur, res simpliciter se habere,
si non circa oiiinia , saltcm circa melius et deterius. Quodsi
nonscientes, sed opinantes arbitrenlur, multo raagis curan
de sanitate. Opinans namque ad scientem, non saniler
ad veritalem dispositus est. (27) Item , etsi quarnmaxiirie
omnia ita et non ita sc habeant, attauien ipsum in.u-
et minus inest entium nalura>. Non cnim siniiliter paria
essc duo ac liia dicemus; nec eodem modo mentitus est,
qui quattuor esse putet quinque, aut qui mille. Si itaque
non similiter, patet quod alter minus. Quare magis verum
dicit. (28) Si igitur quod magis est, propinquius est, pro-
fecto erit aliquid verum , cui propinquius e3t quod uay.
veruin est. Quod si non cst , at jam saltem aliquid est cer-
tiuset verius. Atque ita ab illa intemperata oratione remoti
erimtis, qua; prohibet quicquam mente determinare.
Ex eadem vero opinione , Protagorae quoque oratio est;
et similiter est hecessc , ipsas ambas , aut esse , aut non
esse. Si enim omnia , de quibus opinantur, qucrque ap-
parent, vera sunt , necesse est omnia simul vera et falsa
csse. Siquidcm niulti contraria invicem opinantur, ac eos,
qui non opinantur eadem, quaeipsi, falli putant. Qnare
necesse est idcm essc , et non esse. Quod si est, neeesse
est omnia, de quibus opinenlur, vera esse. Opposita nam-
que opinantur qui mentiuntur, et qtii verum dicunt. Si
igitur ea quae sunt, ita se habent, verum omnes dicent
(2) Quod itaque ambae orationes ex eadem mente sint
patet. Non est autem idem oinnes coarguendi raodus.
Quidam enim persuasione , quidam vero \ i indigent. Qui
cumque nanique propterea quod dubitent, ita exislimarunt
horum ignorantia sanabilis est. Non enim ad serraonem
sed ad mentem eorum obviatio fieri debet. Quicumque vero
sermonis gratia dicunt , horum sanalio , redargutio est, et
ejussermonisquiin voce.et ejusqui innomiuibus. (3) Ad-
venit autem illis qui dubilant, haec opinio, a sensibilibus,
ea qtiidem , qua dicitur, simul contradicloria et contra-
ria esse, quoniam vidcnt ex eodcm contraria fieri. Si igilur
non est possibile , quod non est , fieri , praeexstitit sinuliler
utrumque ens : sicut Anaxagoras omne in omni misceri
ait , atque Oemocritus. Etenim hic quoque vacuum rt
plenum similiter in quacumque parte esse : atqui honim
hoc quiilciii ens, hoc vero non-ens csse. (4) Ad illos
itaque , qui cx his ita arbitrantur, dicemus quod qo»
 (loog.) METAPHYSICORUM LIB. Hf. CAP. V
Asyouui, TpOTCov oswva 4yv00''<iiv- Tb yip ov Xsvstoii i dam modo qnidem verc dicunt , qiicxJam modo vcro igno-
0l'/.'>>$> ■"•"* '°"Tlv ^v TpoTrov svSs/STai Yiyv«ff6o( ti ex
tou [xr^ ovto; , eoti 8' 8v ou , xa\ dtxa to aurb eTvai ov
xat (x^) ov, dXX' ou xaTa TauTO ov ouvdixEt jxsv vap
B EvosyeTai Sixa TauTO eTvat Ta e*vavTi'a , IvTeXe^eia 8' ou.
Eti 8' djtoiaoixev outou; u7coXau.6dvstv xat dXXrjv Tiva
ouaiav s-tvat Toiv ovtwv , rj oure xivrjfftc uTcdpyet gute
ipOopa out£ ye'veo-1? to rcapaTcav. (») 'Ou.oto>; Ss xat
r, rcspt t4 cpatvdu.Eva dXr^sia sviot; sx twv ataOrjTcov
1« sXr-XuOev. Tb uiv v&p dXr,0£; ou TrXr'0ci xpt'vsaOai
otovTat TrpoarjxEtv oC8s 8Xiyotvjti, to 3' outo toT; uiv
vXuxu ysuouivoi? Soxsiv sTvat, toT; os irocpdv oiaT' ei
Tcdvrs; exapivov r) TcdvTe; 7caps;ppdvouv , 8uo 8' rj TpsT;
uytatvov rj vouv siyov, SoxsTv av toutou; xdtxvsiv xat
t5 rrapacppovsiv , tgu; 8' dXXou; ou. (e) *Eti 8s tcoXXoT;
to>v aXXojv £o>0)v Tavavrta TCEpt twv outcov cpatvEaGat
xat r\uiv,xat auTco Ss IxdaTO) 7rpo<; outov ou TauToc
xaTa tt> ataOrjatv dfi 8oxeTv. [loTa ouv toutmv otXr)05)
v| ^suorj , dor,X.ov • ouOsv yap jxaXXov Ta8s rj TaSs dXr,05) ,
2n dXX' 6uoto>;. Atb A7]u.dxptTo'; yt cprjatv tjtoi ouOsv
sTvat iXr.Os; rj r,u.Tv y' d8r,Xov. (7) "OXco; 8s Sti tb
uTroXacxgdvstv ^pdvrjfftv u.sv r))v ataOr,aiv, TauTrjv
8' eivai dXXoiWtv , to <patvdu.svov xaTa ttjv aiaOriaiv
s; dvd-pcr,i; dXTjOs; ETvai (paatv e'x toutwv yip xat
2» 'EutceooxXt;; xat ArijxdxptTo; xat to>v dX/wv o>; etco;
£i7C£iv ExaaTo; TOtauTat; 8d£ai; Y£Y£vr,VTai evoyot.
(s) Kat Yap 'Eu.7r£8oxXrl< u.ETa6dXXovTa; tt^v £;iv |xe-
TaodXXEiv tprjat tt,v ^ppdvrjutv
ripo; Ttapsov yap u.tjti? cvaujerat iv8po)7toio-iv.
to< Kat £v irs^poti; 8s Xsyei b^Ti
otov aXXotot [iet£^uv , Toaov ap o^totv aisi
xai to cpoveiv a).).oTa TiapiaTaTO.
Kat napu.£vior,(; 8s a7ro'£aivETai tov auTov TpOTrov
'Q; fip cxaaro; iy11 xpaaiv u.£>.i&)v 7to).uxau.7:T(ov ,
»."> TU5 voo; avOpciitoiat TtcrpioTaTat.
Tb y»P auTO sutiv
"OTrep 9pov££t ux)ii.iv ifOat; avOpunotatv
xai Ttaaiv xai TtavTi ' to fap tcXeov eari voy)u.a.
(») 'Ava;aYOpou Ss xat dTrd»OEyu.a u.vr]u.ovEUETai Trpb;
40 Toiv STa(po)V Ttvd;, Sti toiout' auToT; EaTai Tot ovra
ota av uTroXdGo)Otv. <l»aal 8c xat tov "Ou.T)pov Taurr,v
e/ovTa ^aivEaOat ttjv Sd;av, o'u £tcoiti<te tov "ExTopa,
o)? EjjsaTr, utco tt;; TcXrjY^;, XETaOai dXXo^poveovTa,
w; cppovouvTat; f>Ev xai .tou; TrapaypovouvTa; dXX' ou
«» TauTa. (10) ArjXov ouv 8rt, el drjtcpoTEpat tppovr]-
o£t(, xat t& ovra fiua oCto) te xat 00/ outoj; e/ei.
'1,1 xat yaXs7ro)TaT0v to auixSaTvdv eotiv ei yap o\ ud-
XttTTa to £v8eyo'u.£vov dXr,0£; Io)paxdTj; (oStoi 8' Eiatv
ol (xdXtaTa ^touvte; aurb xat cptXouvTE; ) outoi TOtau-
M> Ta; fvouot Ta; Sd^a; xat TauTa aTcopatvovTai Trspl ttj;
dXr,Osia;, tcoi; oux d;tov dOuu.TJaai tou; cptXoao^sTv
[77,78.] 609
rant. Ens namque dupliciter dicitur. Qnare aliquo modo
quidem iwssibilc ost aliqnid cx non ente iieri , aliquo vero
modo , uon est : simulque idem ens et non-ens esse , sed
non secundum idem ens. 1'otentia namque conlingit,
simul idcm contraria esse, actu vero minimc. Hem eos
efflagiUbimus aliam quoque substantiam entium cxistimare,
cui nequc motus, neque corruptio, neque omnino generatio
insit. (5) Similitcr autem verilas qnae est circa ea qua;
apparcnt , quibusdam ex scnsibilibus advenit. Nam vcrum
non pluralitate, ncque paucitate, judicari ccnscnt debcrc;
idem autem quibusdam gustantibus dulce, quibusdam
amarum esse videri. Qnare si omncs segrotarent , aut
omnes insanircnt, duo vero vel tres sani ant mentis com-
potes essent, bi utique vidcri posscnt crgrotarc atqne insa-
nire.ceterivcro minime. (G) Item multis aliorurn ani-
malium contraria apparerequam nobis : ac nostrom cui^iue
non eadcm ad se ipsnm semper secundum scnsnm appa-
rent. Qualia igitur liorum vera vel falsa sint , non est ma-
nifestum. Nibilo minus enim vel magis hac quarn illa vcra
sunt, scd acqualiter. Quare Democrilus, aut nibil cssc
verum, aut nobis ignotum esse, ait. (7) Et simpliciter
propterea quod sensum quidcm mcntem pulant, Imnc vcro
alterationem esse : quod secundum scnsum apparet, neces-
sario verum aiunt. Ex his enim et Empedocles , ct Demo-
critus, ceterorum quoquc singuli, talibus opinionibus inr-
titi sunt. (8) Empedocles etcnim babilu mutato , menlcni
quoque mutari ait :
Ad prasens eteuim sc mens mortalibus augct.
In aliis autem dicit :
Quantum alii fiunt mutantquc , eliam sapcrc ipsis
altcra scmper adest tantuin.
Parnienides quoque eodcm asscril modo :
Namque ut memhrormn est mollis complexio cuiqne,
Sic intcllectus mortalibus adstat.
Namque cst idem hoc :
Quod natura sapit mcmbrorum hominis cnjiisque,
cunctorumi|ue : intellectus nam pluribus lioium ( mem-
[brorum).
(9) Anaxagora". autem apopblbegma qnoque a quodam
suorum necessariorum memorix traditum cst. Talia eis
entia futura essc, qualia ca esse putarint. Ilonicrum etiam
talem aiunt opinionem habere videri : quippc qui faciat
Hectorem, quum a vulncre insaniret, jaccrc « aliud sapien-
teni », tanquam ct insanientes saperent quidcm, sed non
cadem. (10) Patet itaque quod , si utraque mcns est ,
entiaquoqiiesimul ita ct non Ita se babent. Qua ex re
diflicillimum quodsequitur est. Si enim qui maxime pos-
sibile verum vident ( ii autem sunt, qui maxime illud
qnrerunt et amant ) , ii talcs opiniones babent et talem de
veritate sententiam ferunt , quomodo non despcratio illis
 .',10 [78 80.] TQN META TA 4>Y£IKA T, e.
SYVEtpouvTac,; to yop ti TteTou.sva oiojxeiv xo !jr,TEiv av
etr) tt> dXr^Eiav. (il) Airiov Ss ttjc Sdc>,c toutoic 6*ti
7t£pi twv Svtwv pisv Tr,v dXr]Osiav EaxoTcouv , t4 8' ovra
iWXaSov eTvai Ta aiaOrjTi (xdvov iv 51 toutoic icoXXr;
6 f| tou aoptaTou cpuatc svuTvdpy st , xai r) tou ovtoc outwc
waTtsp e*tcou.ev Sib sixotok uiv Xeyouo-tv, oux dXr)Or)
Se Xe'Youoiv. Outoi YaP apu.0TTei u-aXXov etrceiv
r) waicep 'ETc(yjxpu.oc sic HevocpdvT]V. (12) "Eti Ss
rcaaav bpoivTSc TauTrjV xtvouuiivriv Tr,v cpuatv, xot4 8«
lu tou u.eTa6aXXovTo; ouOsv dXrlOsudu.£vov , Tcepi ye. to
TcdvTr) TcdvTWC (XETaGdXXov oix Ivoe'/ea0at dXr,Osustv.
'Ex yip TauTT)? Trjc uTcoXrtysoic eWvOriaev r] dxpOTaTr,
8b!ja twv eipr,u.e'vwv , r, twv cpaaxdvToiv r,paxXetTi'Jetv,
xai otav KpaTuXoc sTysv, 8c to TsXsuTaiov ouOsv wsto
r. SsTv Xe'yeiv dXXi tov SdxTuXov sxtvsi u-dvov , xai 'Hpa-
xXsitw £TCETtu.a eitcovti 6ri Slc tw auTw TTOTajiw oux
ECTtv lu.6r,vaf auTOc y»P tpeto ouS' fiicac]. (13) 'Hu.sic
o! xai Ttpbc toutov tov loyov spouu.sv 6ti to uiv u.eTa-
gdXXov 6*ts u.£Ta6dXXet syst Tivi auToic orXvjOrj Xdrov
2» U.-X, oteaOat eTvat. Katroi eVci ^e du.yta6riTriaiu.ov to
ts Yap dicofidXXov syet ti tou drcotaaXXouivou , xai tou
Yivvou;e'vou r,or) Avd^xr, ti sivat. "OXwc ts si cpOet-
psTat, uTtdpljei ti bV xai ei YtYVEtal5 $ <& Y'^"01
xat 111 ou YewaTat avaYxatov etvat, xat touto u.i}
26 «Tvai eic aTCSipov. (u) 'AXXi tauTa TcapeWc exsTva
Xsywusv , cJti ou TauTOv Ioti to [ASTaSdXXstv xaTa to
Tcoabv xai xa^i to tcoiov. Ka^i y.lv ouv to rcoabv
eaTw ^r, uevov • dXXi xa^i to eToo; drcavTa -<(ifV(i>axo-
ttsv. (16) "Eti 0' dctov iTciTtu.riaat toi? outw; utco-
30 Xau.6dvouatv, Sti xai outwv twv aiaOr,Toiv Itci twv
sXaTTovwv tov dpiOu.bv iSdvTe; outw<; s/ovTa rcspi ciXou
tou odpavou 6u.oio)i; ctTcscprivavTo. 'O Yap Tcspi rju.ac;
tou aiaOr,TOu totcoc, sv cfOopa xai Ysvsast StaT£X£i fidvoc,
tov • dXX' outo; ouOiv wc; eitcsTv u.dpiov tou TcavTO? saTtv ,
.15 waTE StxaioTEpov ctv St' exeTvo toutojv dics^riytaavTO
r^ Sti TauTa lxsivo)V xaTS^yiaav-o. (le) "Eti Ss
Sr,Xov Sti xai Tcpb; toutou? Tau^i toTc; itdXai XsyOETatv
spouu.EV Sti Yap eotiv dxivr)TOc; ti? cpuaic; Ssixts'ov
auToTc; xai TCEtaTeov outouc;. KatTOi auu.?aivet ^e toTc;
40 du.a codaxouatv eivatxai u.r) eTvat r,peu.eTv (xaXXov cpdvai
TtdvTa r] xtveTaOaf ou ^ap eaTtv ei; S-zt. u.«Ta6aXXef
drcavTa YaP uTcdpyei Ttaaiv. (17) Hepl 8e t^c; dXri-
Osiac, wc; ou tcoEv to cpatvdu.svov dXr,Osc;, TtpwTov u.tv
Sti ouo' i, a"aOr,ai<; ijJSuSr,; tou iSiou eaTtv, 4XX* r) cpav-
46 Taata ou TauTov Trj aiaOr,aet. Eit' d?tov Oaujxdaat
ei tout' «Tcopouai , TCOTepov Tr.XtxauTd s'oti Ti u.SY£Ori
xat ti ypo')U.aTa TotauTa oia toTc, aTcoOsv cpaivSTai
t\ oia Toi? 1-ffvOiv, xai TcoTepov oTa toT; uYtaivouatv
r\ oTa toTc; xdfivouatv , xai ^apuTEpa TcOTspov 8 TOtc,
60 daOsvouatv -J| a Toi; iayuouaiv , xai dXr|Orj TCOTepov
a toTc, xaOeuSouatv r, fi Toi; liprfiopoM . "Oti u.sv
^ip oux otovTai y<?i cpavepdv ouOst; youv liv uicoXd6r,
noclu existimet se Athcnis esse , quum in Libva sit.id
vuxTo,p 'AOrivr,atv sTvat wv £*v Atftjr,, TtopsusTat «i? to
I Areopagum vadit. (18) Item dc fiiluro, nt Plalo qnoqw
wosTov. (ir) "Eti Ss TWpl tou pisXXovTO;, waTcep xai
(miu.j
sit, qui pliilosopliari conantur ? nam qua'rerc veritatem,
non csset nisi volucres persequi. (II) Causa vero hujas
opinionis liis fuit , quia veritatem quitlem tlc entibus con-j.
derabant; entia vcro arbitrati sunt sensibilia esse sola. In
bis autcm magna indeterminali natura incst , et ejus, quoil
ita ensest, ut prwdiximus. Quare vcrisimililer quidem,
scd non vere dicunt. Ita enim magis convenit dicere,
quam ut Epicharmns in Xenophanem. (12) Jtem quum
banc omnein naturam moveri viderent , de eo autem quod
miitalur, niliil veriiicari , circa illud quod omnino mutatur,
niliil verificari possc putabant. E\ bac cnim existimatione
summa illa cornm opinio pullulavit, qtii se Heraclitum
scqui affirmabant, qualem et Cratylusliabebat, qui tandem
niliil pntabatdicere oportere, sed solum digitum movebat,
et Heraclitum , quod bis dixisset in eundcm fluvium non
esse intrare, rcprcliendebat : ipse cnim existimabat, nese-
mel quidcm. (13) Nos autem ad banc eliam rationem
dicemus, qnod idquod mutatur, quum mutatur, liabet ali-
quam veritatem.nonesseputare. At lioc quidem ambiguum
est. Abjiciens enim babet aliquid ejus quod abjicit, ac
necesse est, aliquid ctiam ejus, quod fit, esse. Et siin-
pliciter si corriimpitnr, erit aliquid ens : et si fit , necesse
est esse exquo fit et a quo gencratur, et boc non esse in in-
finitum. (14) Sed bisomissis, illa dicamus, qnod nonest
idem , secundum quantitatcm , et seciindum qualiUlem
transmutari. Detur itaque non permaneresecnndumquaij-
titatem : attamen seciindum speciem omnia copjnoscimus.
(15) Itemdignum est rcprelienderc eos qui ita arbitrantur,
quoniam, quiiin ct ipwum scnsibilium panciora numero
ita se baberc vidcrent, de toto tamen c»lo similiter sen*e-
runt. Hic enim qui circa nos est sensibilium locus, in ror
rnptionc ct gcneratione solus est : at hic nulla, ut ita dicam.
univcrsi pars cst. l'nde justius fuisset propter illa , isla
etiam absolvissc, quam proptcr ista, illa condemm<se.
(Ifi) ltem manifestiim est quod ct ad istos eadcm dicerons,
qiice olim dicta snnt. Quod cnim est immobilis qiiT<Um
natura, ostendendum et persuadendnm csl eis. Atque acci-
dit cis qui simul dicunt essc et non esse, magis dicere
quiesccre cuncta.qiiam moveri. Non enim est, in qtiod qiiic-
quam mutetur : nam oinnia omnibus insunt. (17) D«
veritate vero , quod non omne , quod apparet , verum sit :
primo quidem ncque scnsus proprii fallax est : at phan-
tasia non est idcm quod sensus. Deinde admiratione ili
gnum est, si lioc dubitant, utrum tanUc sint magniludinei,
talcsquc colores, quales cniiinis, an qnales cominns ap)»-
rcnt; etutruin qualiasanis, an qualia aegrotantibus ; rl
graviora , ntrum qualia debilibus, an qualia robustis;ft
vera, utrum qualia dormientibus, an qualia vigilantibus.
Quod enim non arhitianliir, patet : nemo elenim, si
 (ioto,iou.) METAPHYSICORUM I.IB. III. CAP. VI
IIXo£to>v Xe'yei, ou or,7coo 6uot'o>; xupta rj tou tixpou
oolja xai r\ xou oyvoouvto;, otov TtEpi xoti ueXXovto;
sasoflai uyiout; r) ur) ueXXovto;. Eti o* etc' auToiv
Toiv at<r0r,aEO)v ouy ouoto); xupia r, tou aXXoTptou xat
f> iotou r) tou 7cXr,<jiov xat tou auTr;; , aXXa jrept usv ypto-
uaTO; oj/t;, ou yeuoi;, TCEpt Sl yuuou yeuoi;, oux (Hte-
oiv ixaoTrj sv to> auTto ypdvo) 7cspt to auTO ouoettote
<pr,<Jtv aua outo> xal ouy outo>; s/£tv. (19) 'AXX' ou6"
sv iTEpo) /pdvto fp1' Te T0 ^Oo; r,ucpioCr,Tr,<TEV , aXXi
it> TtEpi to o) cuu€c'6r|xe to TtaOo; • Xs'y<o S' oiov 6 usv
outo; Otvo; oo';siev av rj u£Ta»SaXo)V rj tou <jo')uaTo; ue-
tafiaXdvTo; 6ts ulv sivat yXuxuc; 6ts os ou yXuxu;-
dXX' ou to ye yXuxu oidv eotiv <Jtov r) , ouo£7co>icote
UETEtSaXsv, aXX' aYt aXrOsust Tcspt outou, xal eVctv
15 s'; avaYxr,; to eoouevov yXuxu toioutov. (20) KatTOt
touto avatpouotv outoi oi Xoyoi oiTcavTEc;, tocjTcsp xat
ouciav ur) Etvat urjOsvd;, outo> ut,6" e; avotYxr,; utjOev
to ycVp avaYxaiov oux iv&i/ivu etXXo>; xat dtXXto;
eyeiv, oW el Tt eotiv i\ dvetYXT);, ouy £;ei outo> te
20 xat ouy outo);. (21) "OXo); t' si7tsp eoti to ai<jOr)Tov
uovov , ouOsv av Etrj urj ovtojv twv Euij/uyojv ■ atoOr,-
<jt; Y»p oix av eir,. T6 usv ouv uy;te toi aio-OrjTa slvat
u.t,ts Ta atoOr)uaTa t<jo>; dXrjOs; ( tou y^P aio-Oavo-
usvou TcaOoc, touto eVti ) , to os t4 UTCoxEtuEva urj eTvat ,
25 a 7COt£t t^jv atoOr^tjiv , xat <xveu ataOr)<iEo)c;, aSuvaTOv.
Ou Yap or| rj y' aToOr,atc; auT)1! iau-crjc; effrtv, aXX' £<jti
ti xat STEpov Tcapot T)\v atoOr|<Jtv , <5 avaYxrj rpoTEpov
sivat ttjc; aitj0r'<JSO)<;' to y«P xivouv tou xtvouusvou
<pu<j£t icpoTspdv s'tjTf xotv £t Xs'Y£Tai Tcpoc, dtXXr|Xa TauTa,
.10 OuOlv ^TTOV.
CAP. VI.
htot os Ttvec; o'l aicopoutjt xai twv TauTa tce7cei<jus'-
v<i)v xat twv touc, Xoyouc; toutouc; udvov Xsyovtiov • X,rr
TOiitjt Yap Ttt; 6 xpivo)v tov UYtatvovTa xat i'Xt.)t; tov TtEpi
exatjTa xptvouvTa dpOoic,. Ti ds TotauTa a.Tcopr,uaTa
34 ouota EtjTt Toi (i?cop£Tv TcoTSpov xaOEuSojxsv VUVTJ £Y?T|-
Yopauev. (2) AuvavTat S' ai ctTcoptai ai TOtauTat Tcatjat
to auTO" 7cavTt.)v ^ap \oym ot;iou<jiv outoi slvat- otpy^v
Yap ?v)Tou<jt, xai TauTrjv <3i' aTcoSEtlJEtoc; XauSotvstv,
STCEl OTl fl OU TCETCEKjpiEVOl Etoi , (pavEpot Eiotv ev Tal;
4U TCpOtC,E<JlV. 'AXX' <j7C£p S17C0USV , TOUTO atJTO)V to Tcotfloc;
soTtv Xo'yov Yotp t^rjTOutTiv <5)v oux sort Xoyo; • aTco8£,(-
\tu>$ Y"P «P/.^l oux aTcdo£t!;t; eotiv. OScot uev ouv
faoto); av touto tceioOeTsv e<jti y"P ou "/aXETcdv Xa-
CeTv. Oi 0' ev to) Xoy<o Tr,v I3tav udvov ^touvts;
45 aSuvaTOV ^touoiv • svavTta Yap siiTETv dt;ioutjtv , suOu;
evavTta Xs'yovte;. (3) Ei 6s u»j eoti TcotvTa Tcpd; ti,
aXX' Evtot £<jti xat aCiTa xaO' auTot , oux av eit| tcSv to
<j«atvdu£vov dXr,Os';- to ^ap tpaivdptEVOv Ttvi £<jti tsat-
vdusvov oxjte 6 Xe'yo)V otTtavTa toi tpatvdusva sivat
f>o aXr/Jr; , itTtavTa 7cot£t Ta dvTa Tcpd; ti, (4) Ato xat cpu-
XaxTsov toT; tTjv piav e'v tw XoYto ^r.Touotv, tJua os xat
&77s'vi£iv Xo'yov d;tou<jtv, Sti ou to satvdusvov eotiv,
[80—82.] 51 I
ait, non cst profecto similiter ccrta mctlici et ignari opinio :
utptita , tlt^ futnro sano , aut non futuro. Item in ijisismet
sensihus , non est similiter certus qui alicni est , et qui pro-
prii ; nec qni illius quod pro|>e cst ct ejus quod longe : setl
<lc colore quiilem visus, non guslus, de sapore gustus, el
non visos, qiiorum nullus unquam aiteoriem temporc circa
itlem simul ita et non ita se liabere. (19) At nec in alio tem.
|>ore circa passionem quidem dubitarint, sed circa illud, cui
passio accidit : dico aiitcm veluti idem qiiidem vinum , aut
ipsum mnlatiiin , aul coriwre mutato , videri possit quan-
doque dulce , qtialidoquc non dulce, scd non ipsum dulce,
qniim esl <iuale est, nnqiiam mutalum est, sed semper veri-
firaliir deco; ctquod futurum est tlulce, nccessario lale csl.
(20) Attamen oinnes illae orationes lioc pcrimunt • ctquem-
admodiini substantiam non csse ullius, ila nec quicquam
necessario essej necussaritim cnini non continyit aliter et
aliler se habere. Quare si quid necessario est , non ila et
non ita babebit. (21) Et simpliciter, si sensibilc solum
cst , niliil fuerit profccto, quoniam tum animata non essent.
Sensus enim non esset. Ncqne scnsibilia ilaque neque
scnsiones esse, forlassis verum essel : senticntis enim lia>c
passio est : at ipsa subjccta , qua; sensum fat:iunt, non e>se
etiam abst|tic scnsu , lioc impossibile est. Sensus namqiie
non ipse est sui ipsius, sed cst aliquid alitiil eliam praler
sensum , quod nccesse cst prius sensu csse. Movens eniin ,
natura prius est moto : et si ad se iuviccm haec csse dicun-
tur, niliilo minus.
Sunt autem qnidam qui dubitent et corunf quibus dc liis
pcrsiiasum esl, et eoruni qui lias oraliones solum dicis causa
edunt. (,in ;v 1 iint clcnim, quis eum, qui sanus est, el omnino
qui circa singula recte judicarit, examinel. Tales autem
tlubitationes similes sunt , ac si quis dubilaret iitrum dor-
miirins nnnc , an vigilainus. (2) Tales namque cuncta du-
bitationes idem possunt. De omnibus elcnim hi volunt dc-
monstrationem essc. Principium natnqiic, et boc per
demonstrationem acciperc quserunt. Quod atitem non
esl eis persuasum , ex eorum actionibus manifestc apparet.
Sed , ut diximus , iste coriun affectus est : ralionem nam-
que corum quaerunt, quorum non est ralio. Demonstra-
tionis enim principium non cst demonstratio Ilis quidem
igitur facile boc pcrsuadcbitur : non cnim est difficile per-
ceptu. Qui vero in oratione solum quaerunt ut vi convin-
canlnr, impossibile qurcrunt. Contraria namqiic dicerc
advcrsariiim volunt, ipsi statim ab initio contraria dicen-
tes. (3) Si autcm non sunt omnia ad aliquid, sed quxdam
ipsa pcr se ipsa sunt, 11011 erit utique vcrum omnc, quod
apparet. Apparens enim , alicui est apparens. Quare qui
dirit omnia vera , qu;c apparent, esse , omnia cntia facit ad
aliquid. (l)Quareobservandum est iis qui vim in orationc
qiucriuil, simiilquc reddere oraliouem volunt, quod non
 5IJ [M— 8».] TUN META TA <|.Y2iKA F, C.
dXXi to tpaivduevov t[> tp atveTat xai ote tpatveTai xa\
^ xat o>;. *Av 8' uTC£'/o>eri uiv Xo'yov , uf| outo> S' utce-
/ohji, ouuSrjaETai auToT; TavavTia to/uXeyeiv. (5) 'Ev-
OE'jfETat yap Ttji auToi xaTa uiv Tfjv o'1mv (xe'Xt epatve-
6 aOat , t5j Si y5"161 UY1 » xa^ T0",v d;pOaXu.oiv Suoiv ovtoiv
uf] TauTa IxaTEpa ttj 0'}/!i, av toatv avduoiai. 'EiteI
TTpoc y£ tou; Sti Ti; TcdXat EiprjUEva; alTta; to yat-
vouevov tpderxovTa; dXr,0£; Eivat , xat Sti touto TcdvO'
6u.oi'io; sTvat 'jJ/EuSfj xai dXr,0fj ( oute ^ip dtaen TauTa
10 tpatvEcOat outs Ttji auToi a£t TauTa , dXXi TcoXXdxt;
TdvavTta xaTa tov auTOv /pdvov • f) uev yip a:pfj Suo
Xe'yei ev t~ IrcaXXd^Et Toiv SaxTUAo>v , f) 3' 0'J/t; e'v ) ,
dXX' oute t~ auT~ -(t xat xaTot to auTO aiaOr,a£i xai
toaauTto; xat lv to> auToi /pdvo>, toore tout' av Eir|
ia dXr,0s';. (e) 'AXX' tato; Sti tout' dvdYXT) Xe^eiv toi;
uf) 8t' drcopiav dXXi Xd-fou /dptv Xeyouoiv , Sti oux
eotiv dXr,0i; touto, dXXi toutoi 4Xtj0e'i;. Kai oioTrsp
Sf| itpoTEpov Etpr^Tat, dvaYxri xaiicpd;Tt tcoieTv SrcavTa
xai rcpb; Sdjav xai aiaOrjaiv, oiaT' oute yeyovev °"t'
»o EOTat ouOsv ur,0£vb; TcpoooJdaavTO;. El 8e Y*Y,vev
f) EiTai, SrjXov 6rt cux av itr, ditavTa Tcpb; Sb^av.
(7) "Eti el ev, Tcpb; Iv f| irpb; ojptauEvov • xal ei TauTb
xai rjjjiiau xai toov, dXX' ou Tcpb; to SiTcXdotdv y^ to isov.
II pb; 8f) to So£d!Jov E? TauTO dvOptoTco; xai to So^a-
2B ?du.£vov , oux Eo-cai dvOptoTcoc; to So;d*,ov , dXXi to So-
cjaJduEvov. Ei S' ^xao-TOv tSTat rcpbc, to So^djov,
Tcpb; drcEtpa EOTat tw eioei to So;d![ov. (g) "Oti uev
ouv pESatOTaTTi Sd£a rcaoiov to u^i Etvai dXr,0eic, Sua
Ti; dvTtxetUE^va; tpdiEtc, , xai ti ouuSatvEi toi? outo>
30 Xeyouoi, xai Sti Tt outoj XeYOuot, TouauTa eipi^aOto.
(9) 'Etce1! S' dSuvaTov ti^v dvTt'^ao"iv dXr^OeueaOat dixa
xa^i tou outou , tpavspbv 8ti ouoe TavavTia Spia ima^-
/eiv IvSs^vETat to> auToi. Toiv (xlv ^ip IvavTUov Od-
Tepov <TTE'pr,tiic; ioTtv ouy ^ttov , oioia; Sl OTEpr^ot; ,
35 f, Se oTE^prjoi; dTcd^aoi; Iotiv aTcd tivo; ojpiau.Evou Y£-
voui;. Ei ouv dSuvaTov fiua xaTa^dvat xai drco^dvat
dXr|0oi;, dSuvaTov xai TavavTta urcdpvEtv dua, dXX' f,
tct) dtu.^to , r) OaTEpov jxev tc5j OaTEpov 6e aTcXoi?.
CAP. VII.
'AXXi ptrjv ouSe U£Ta;u dvTt^daeo); IvSe/eTai eivai
<<> ouOs'v, dXX' dvdYXT) rj tpdvat f, drco^dvat ev xaO' £vb;
&tiouv. ArjXov Se TcptoTOv [aev Sptoau£'vot; ti to aXr^-
Oi; xal t]/EuSo;. Tb uiv Y'P Xeytiv to ov uj1) Eivai
r\ to uri ov Eivai i]je~So;, to Se to Sv Etvai xal to u^)
3v uf^ Eivat dXr,0E'c o>c;te xai 6 Xe'yo>v touto sTvai r, ur|
46 dXriOEuaet rj <}/£uo-eTai. 'AXX' oute to 3v Xeyetoi ur|
fTvai r, Etvat oijTe to tuf) ov. (2) "Eti fjTot to ueTa^u
etjTai T?i; dvTi^daeto; , tSioTcep to tpatbv ueXavo; xai
Xeuxou, f) d>; to ur,Se'Tepov dvOpuTtou xai Utctcou. Ei
[jiev ouv ouTO)? , oux av UETaSdXXot ( ix uf| aYaOou yip
60 e!; aYaObv UETaSdXXEi, f) ix. toutou e{; uf| aYaOdv)-
vuv S' a£i cpaivETaf ou Yap Io-ti o.ETa6oXf| dXX' f) ei;
Ti dvTtxetueva xai utTa;u. Ei S' eoti ueTa^u , xai
(1011.)
quod apparet, est, setl qtiod apparet, cui apparet, et rjuan.l.i
apparet , et quatenus , et quomotlo. Quodsi redtlant qui-
dem orationem , non tamen ita reddant , accidet eis quam-
primum contraria dicere. (5) Potest etenim eidem secun-
dum visum quidem mel apparere, gustu autem non ; et quum
oculi duo sint, non eadem utrique visui, si visus sint dissi-
miles. Etenim ad eos, qtii propter olim dictas causas, quod
apparet, veruni esse dicunt, et ob hoc oinnia similiter esse
falsa ct vera (nec enim omnibus eadem apparere, nec eidem
semper eadem,scd pluruinque contraria, etiam eodem tem-
pore : tactusctcnim duotlicit in digitorum variatione, visus
autem unum ) dicant : sed ncque eodem sensu et secundum
idcm , et eodem modo, et in codem tcmpore : quare boc
csset verum profecto. (6) Sed ob lioc fortassis iis qni non
propter dubitationem , sed orationis gratia tlicunt , necesse
est dicere, quod boc non sit verum, sed liuic vt-rtim. £1,
ut antea dicttun est, necesse est , ad aliquid , et ad opi-
nionem , et ad sensum omnia facere : quare nec factum est,
nec erit quicquam, si nemo prius opinatus sit. At si f.i-
ctum fuit, aut erit, patet quod non ad opinionem omnu
sunt. (7) Item , si uniim , ad unum aut ad determinatum ;
et si idem est, et dimidium, et aequale, non tamen a.l
duplum, quod scquale est. Ad opinionem itaque si idein est
liomo et quod opinatum est , non est liomo , qnod opinatur,
sed quod opinatum est. Quodsi unumquodque ad illud erit
quod opinatur, ad infinita specie, quod opinatur, erit.
(8) Quod igitur omnium certissima opinio est, non simul wra
esse contradictorie opposita, et quid illis, qui sic dicunt,
accidat, et cur ita dicant, hxc demum dicta sint. (9 j Quuin
vero impossibile sit contradictionem simul de eodem veri-
ficari , patet quod neque contraria simul eideni inesse con-
tingit. Contrariorum enim alterum non minus privatio est,
ac substantia; quidem privatio : est autem privalio, negatio
a quodam determinato genere. Sl impossibile itaque est
simul allirmare et negare, vere impossibile est etiamcon-
traria simul inesse : sed aut ambo secuntlum aliquid, aul
altcrum secundum aliquid , alterum simpliciter.
At vero nec intcr contradictionem possibile est quicquam
medium esse , sed necesse est dicere aut negare unura-
quodque de uno : manifestum autem est primo quidem de-
flnientibus, quid veruin, quidve falsum est. Dicere namqnr
ens non esse , aut non-ens csse , falsum : cns autem esse, rt
non-ens non essc, verum est. Quare et qui tlicit hoc esse
aut non esse , verum tlicet , aut mentietur. Sed nec ens di-
cilur non-esse, aut essc , nec non-ens. (2) Ilem mediura
inlcr contradictioncm , aut crit quematlmodum fuscum inter
album etnigrum, aut quemadmodum ueutrum inter bo-
mincm et equum. Si itaque ita est, non 11n1t.1l.ttnr pro
fecto : ex non-bono namqtie in bonum mutatur, aut n
hoc in non-bonum : nunc vero scmpcr apparet; non enim
cst mutatio , nisi ad opposila , ct mctlia. Quodsi est me-
 (lOI2.) METAPHYSICORUM LIB. III. CAP. VIII.
outw; eTrj dv ti; eic Xeuxov oux Ix |xr) Xeuxou Yeveotc-
vuv 8' ouy Sparat. (s) *Eti itav to 3iavor|Tov xal
votjtov rj Stdvota rj xaTatprjOtv r\ dTtdipr,oiv • touto S' i\
optotxou orjXov 8rav dXrjflEurj r) ij/Eu8T|Tat. 30Tav uiv
fc wSt ouvOrj cpaoa ?| dTtoiiaoa, dXrjSeust, 6rav 81 w5t,
J/Eu3ETat. (4) "Eti itapi itdoas Sei eTvat t4; dvTttpd-
oetc, e? ptr) Xo'you evexo XefETaf wore xal outb dXr|-
Oeuoei tic out' oux dXr.OEUOEt. Ka\ Ttapa t6 3v xat to
ut| 3v liorat, wote xat Ttapot yivzaiv xal cpflopav [xeTa-
111 60X1] Tt; EffTat. (5) "Eti Iv 6Wc Y^veotv r) aTtd:paoic
to IvavTtov eTrtyepEt, xal Iv toutoi; eOTat, oTov Iv
dptOixoic oute TceptTTO; outs ou TtEptrtoc dpiO[xdc
'AXX' dSuvaTOV lx tou 6ptou.ou Se SrjXov. (s) "Eti
et; dreetpov j3aStEiTat, xat ou [xdvov rjixidXta t& ovTa
\b eVtat dXXa tcXeioi. IldXiv fap loTat dito:pr;oat touto
Ttpoc Trjv spdotv xat ttjv aTcd:paatv, xa\ tout' lotat w
r| votp ouata i<rz( Ttc outou dXXrj. (7) Eti 6rav Ipo-
uivou ei Xeuxdv loTtv eiTcr) 6rt ou, oiOlv 0TXX0 dicOTCE-
tpuxev r) to eTvat ■ drcdipaoic Se to fxr| eTvat. (s) 'EXrj-
90 XuOe 8' Ivtotc aiiTrj rj 8d;a wortEp xai dXXat twv rtapa-
Sd^tov Stav Y^P Xuetv jxr) Suvwvrat Xoyouc IptOTtxouc,
IvSovtec Tto Xdyo) ouixtpaotv dXrjflEC eTvat to ouXXo-
vtoGlv. 01 [i£v ouv Sti TotauTTjv ainav Xs'youoiv , 01
Se 8ta to tcovtojv ^rjteTv Xoyov. (0) 'Apyr) Se rcpoc
*■ drcavTac toutouc i\ 6ptou.ou. 'Opto-pioc Se fi^f:ai\ Ix
tou trr,jxaiv£iv ti dvaYxaiov eTvat outoui;- 6 Y&p Xoyoc,
qZ t6 dvou.a o-»iu.eTov , 6pt7u.6i; Y^veTat. "Eotxe 8' 6 ptev
'HpaxXetTOU Xoyoc, Xe'Ytov Ttdvra eTvat xal u.») eTvat,
SrcavTa dXr)0?| TtoteTv, 6 8' 'Ava^aYopou etvaf ti fie-
30 Ta;u TTJ; dvTtopdoeojc , toerce TtdvTa (J/euSrj- Srav Y^p
jxt/Or;, out' aYaOov out' oux aYaOov to [xtYpta, &at'
ouOev etTcetv iXr/Jsc.
CAP. VIII.
Atwptouivtov Se toutoiv tpavepov oti xat t4 piova-
/wc XeYOfxeva xai Ta xaTa 7tdvxwv dSuvaTOv 6Ttap^£tv,
ib «o-itep Ttve? Xeyouoiv, 01 fiEv ouOev cpdsxovTei; &X»jOec eT-
vat ( ouOJv Y&p xojXueiv tpaotv outtoc ditavTa Etvat wcttEp
to ttjv StduETpov ouu.u.£Tpov sTvat) , ot Se TtdvT' dXrjOTJ.
^eSov Yap outot 01 Xoyoi ot auTOt tw 'HpaxXEtTou* 6
Y&p XeYtov Sti itdvT' dXr|0rj xal rcdvTa ij(£u5r], xal X^P^
40 Xey^1 twv Xoyoiv IxaTEpov toutwv, wst' Etit£p dSuvata
IxfTva, xat TauTa dSuvaTOv eTvat. (2) "Eti 81 tpave-
ptoc dvTtipdoEtc eiaiv S{ ou^ oTdvre dixa dXr)'j£Tc etvai.
Ouoe 8X, i^euSeJc Ttdoac* xatTot Sdjete y' otv [xaXXov Iv-
S/yeoOat Ix twv eipr)(u.£vwv. (3) 'AXXa Ttpoc ditavTac
46 tou; toioutoui; Xoyouc aiTeioOat SeT, xaOaTCEp IXeyO»)
xat Iv Toic Eitdvw Xo'yoic , oux eTvat ti rj u.r| eTvat
d)Ji or^uatvEtv Tt, wote i\ 6pto|xou SixXextIov Xafidv-
Ta? Tt orju.aivet to i)/eu8oc $1 to dXrjOEi;. Ei Se [xr,Oiv
dXXo rj to dXr,0£c ipdvat -/J aTto^dvat ^euSoj Iotiv, dou-
&o varov TtdvTa vj/Euor, fiTvaf dvaYxri Y^tp Trjc dvTt^doEwc
OaTEpov eTvat [xdptov dXrjflEc (4) "Eti ei Ttav f) ipdvat
r, dito^dvat dvaYxaiov, dSuvaTOv dfxtpoTEpa <]/Eu89j eT-
AKISTOTELIS. II.
[84,85.] 513
diutn, sic otitmi aliqna crit in alliiiiti non ex non-alho gc-
neratio : nunc autcm non cernitur. (3) Item omne iutel-
lectuale et cogitabile mens aut aflinnat , aut negat. Iloc
vero ex definitione patet, quum vennn dicat, aut mentiatur.
Quum enim sic componens dicit aut negat , verum dicit :
quum vero sic , rnentitur. (4) Item , in omnibus contradi-
ctionibus medium esse oportet, nisi orationis gratia dicatur.
Quare neque verum dicet aliquis, neque non-verum : el erit
praeler ens, etnon-cns. Quare ctiam, praeler generatio-
nem et corruplionem, transmutatio subslanlix aliqua erit.
(5) Item in quibuscumque generihus negatio contrariuin
inducit , in bis etiam erit : utputa in numeris nec impar,
nec non impar numerus. Sed impossibile cst : e\ defini-
tione autem est manifestum. (6) Item in infinitum pro-
ceilet , et entia non solum sesquialtera , sed etiam plura
erunt. Rursus namque hoc negare crit ad affirmationcm
et negationem : et hoc quicquam erit : substantia namque
ejus est alia qnaedam. (7) Itcm , quum aliquo interroganle
an album sit , dicat quod non , niliil aliud negavit , nisi
ipsum esse : ipsum vero non esse negatio est. (8) Advenit
auteni quibusdam opinio ista , sicuti r.eterae quoque pra>ter
communem opinionem : quum enim non possunt argu-
menta contentiosa solvere , cedunt orationi , assentiuntque
verum csse quod syllogismo effectu m est. Quidam itaque ob
talem causain dicunt ; quidam vero, proptcrea quod omnium
causam quasmnt. (9) Principium vero ad hos omnes, ex
deGnitione. Fit autem definitio ex eo , quod necessariuni
est aliquid eos significare. Ratio enim , cujus signum est
nomen , definitio fit. Videtur autem Heracliti quidem opi-
nio, umnia esse et non essedicens, vera omnia facere;
Anaxagoroe vero , esse aliquod contradictionis medium :
quare omnia falsa. Quum enim miscentnr, neque bonum ,
neque non-bonum est illml mixtum. Quare nihil est dicerc
verum.
His autem determinatis , nianifestiiin est quod illa quo-
que quae uno modo et de omnibus dicuntur, impossibile
est esse , ut quidam aiunt , quidam quidem nullum dicentes
verum esse (nihil enim prohibece ita cuncta esse aiunt,
uti diametrum commensurabilem esse ); quidam vero omnia
vera. Fere enim rationes eorum , eaedem quae et Heracliti
sunt. Qui enim dicit qtiod omnia vera et omnia falsa ,
etiam separatim utramque haruin orationum dicit. Quare
si illa impossibilia sunt, haec quoque impossibilia esse ne-
cesse est. (2) Item patet quod contradictiones sunt , quas
non possibile est simul veras esse. Ergo neque falsas omnes :
etsi id videri possit magis contingere ex jam dictis. (3) Ad
has tamen omnes rationes petcre oportet , ut et in supe-
rioribus sermonibus dictum esl , non si sit aliquid , aul non
sit, sed si aliquid significat. Quare ex definitione dispu-
tandum est , accipientibus quid verum quidve falsum signi-
ficat. Si autem nihil aliud est, quam aflirmare aut negare,
verum aut falsum est, impossibile est omnia falsa esse.
Nccesse est enim alteram contradiclionis partem veram
esse. (4) Item , si omne aut affirmare aut negare necesse
est , impossibile est utraque falsa est 1 altera enim pars con-
33
 614 [m,S7.] TUN MKTA TA «&YIIKA A, «.
var Oaiepov Y«p u-Efo; tyj<; dvTUfdceo); ']/6uod; ectiv.
[b) iuufiaivet or, xai to OpuXouusvov icaat toT; toioutoi;
Xovot; , auTou; dauTOu; dvatpetv. '0 uiv yip rcdvTa
dXrjOr; Xeyoiv xai tov evavTiov auTou Xoyov dXir.Orj tcoiei,
b ojcte tov auTOu oux aXr,OTi ( 6 yip ivavTto; ou (yrjatv au-
tov dXrjOrj), 6 oi zdvTa vj/suorj xai auTo; aucdv. 'Eiv
o" E^atptovTat 6 uiv tov ^vavTiov to; oux dXr.Or,; udvo;
eCTtv, 6 oi tov auTOc auTou o>; oi «J/cuStj; , ouOiv vJttov
aTTEipou; auuSaivet auToT; akeTcOat Xoyou; dXvjOet; xat
iti ^euoeic- 6 y»P Xeyoiv tov dXr.Orj Xdyov dXr^OJj dXr,Or';,
touto 8' eis a7CEtpov [JaSuTTat. («) 4>avepbv S' 8x\
ouo" ot TtdvTa t,ce;.uTv )ivovTe; dXr/Jr, Xsyouciv, ouo" o?
TcdvTa xtvetaOat. Ei uev yip rjpeuel TtdvTa, del
TauTa dXr/Jr; xat -}euori iaTai, safveTat oe touto ue-
i:. TaSdXXov 6 YaP Xevojv t:ot£ auTO; oux r,v xai TcdXtv
oux ECTat. Ei 5i TcdvTa xtvetTat, ouOiv eaTai dXr^Oe';-
-dvTa dpa '^euotj. 'AXXa oeoetxTat 6ri douvaTov.
(7) "Eti to ov dvaYxr| uETaoaXXeiv ex tivo; Yap lU
ti r) uETaSoXi). 'AXXa urjv ouoi TcdvTa r,peuet r) xt-
20 veTcat tcote', det 0" oijOev ecTt Yap T' 3 det xtvet t&
xivouuevo , xai to tcomtov dxtvrjTOv auTO.
LTBER IV.
CAP. I.
'Ap/rj Xe^ETat 7) uev SOev dv Tt; tou TtpaYaaTo;
xtvr,Oetr| TcpwTov, oTov tou ur',xou; xai 65ou EVTeuOev
uiv auTrj dp/r), e; evavTta; S' ETepa- f, oi 6"0ev. av
Sh xdXXtSTa ixao-Tov yevoito, otov xai uaOr^orEtoi; oux drcb
tou irpo')Tou xai Tri; tou TtpaYu-aTOC, dp^rjc; eviote dp-
xte'ov, dXX' SOev f Sit' av udOot ■ rj 8i o'Oev rcpioTov
YtvETat EvuTcdp^ovTO; , olov wc, tcXoiou Tpdrcti; xai oixta;
OeueXio; , xai twv ^oiojv ol uiv xapotav, ot 8i eYxs^a-
So Xov, o't 0' 8 Tt av Tuytoai toioutov uTcoXauSdvouatv.
(2) '11 oi SOev YtYVETal ,rpw'rov |Jt7) evuTcdp/ovTOi; xal
SOev TcpwTov r) xivrjOt; rceipuxev dp/saOat xai f, ueTa-
60X/] , otov to te'xvov ex tou TcaTpb; xai Trj; [A7)Tpb;
xat r) \i.ay^r\ ex ttj; Xotoopta;- r) oi ou xaT& Tcpoatpe-
3b atv xtveiTat t& xtvouusva xai UETaCdXXEt Ta UETa6dX-
XovTa , ojarcep af te xaTa TcdXet; dp/ai xai at ouva-
aTeiat xai at (iaciXeiai xai TupavvtSs; dpjral Xe'YOVTai,
xai at T£/vai , xai toutojv at dp^ttEXTOvtxai udXtaTa.
(3) Eti SOev yvojctov to TcpaYua TcpoJTOv xai aiiTr) dp^r)
;o Xeyetoi tou TcpaYuaTo;, otov tojv aTcoSet^eoiv at utco-
Oe'aet;. 'laajfto; oi xai xa atTta Xe^eTaf rcdvTa Y&p
t4 aiTta dpj^ai. (i) Ilactov uiv ouv xotvbv twv dp/oiv
to TcptoTOV eTvat Sflev f) ecTtv r) YiYV£Tal ^i YlTv"'"I)'E"
Ttii' toutojv 8i at uev ivuTcdpj^oucai eiatv at oi Ixto;.
»6 (») Atb rj te tpuct; dp^r) xai to CTOt^eTov xat r) Stdvota
xal rj Tcpoaipeat; xai oucia xat to ou svexa • tcoXXSv
Yap xai tou Yviovai xai vri; xtvr)CEOj; dp/jf) xdYaObv
xa\ to x.akm.
(1012,1011.'
Iratlictionis est falsum. (5) Accidit /gitur id quod fertor
vulgo liis omnibus orationibtis, easse i|>sas periniere. Qiue
eniin omnia vera dicit , contrariam quoque sibi orationpm
vcram facit : quare suam ipsius non veram ( contraria
namque dicit eam non esse veram ) : quae vero oronia
falsa, et lia-c se ipsam. Quodsi excipiant illa quidem ron-
trariam, quotl sola non vera est, b;ir vero se ipsani , qiuxl
sola non falsa , nibilominus infinilas accidit eis petere
orationes veras et falsas. Qui enim dicit veram orationrm
esse veram, consentit huic quod veraest : boc vero in in-
finitum procedet. (6) Clarum autein est , quod nee illi ,
qui nmnia quiescere dicuiit , verum dicunt, nec qui omnu
moveri. liteniin si omnia qnidcni qtiiescunt, semper eaiiem
vera ct falsa erunl : apparet autem boc transmutari. Qui
enim boc dicit, aliquando ipsc non erat, ct rursus nou erit.
Si vero omnia movenlur, nibil erit vcrum : cuncta rrgo
falsa. Sed demonslratum est boc impossibile esse. (7) Itcm
ncccsse est , ens transmutari : c\ aliquo namquc ad aliquiJ
transmutatio. At vero , ncc omnia quiescunt aut moven-
tur aliquando, sempcr vero nibil. Kst enim quiddam,
quod semper movet ea quac moventur : et primum roovens,
ipsum immobile est.
Principium boc quidem dicitur illtitl rei , a quo quU |>ri-
iiiiiin movctiir : utputa, magnitudinis, et vite, hinc qiiidem
boc principium est , ex opposito vero aliud. Aliud princi-
pium cst illud undc quodquc optime fiat : ut doctrin.r, non
a primo ar rei principio aliquando inrboandum est, sed
unde quis facilius discat. Aliud autcm , a quo primo insito
bt ; utnavis, carina; etdomus, fundamentum : animaliuiu
quoque quidam cor, quidam ccrebrum , quidam quodcam-
que tale contingit, putant. (2) Aliud vcro a quo primo
non insito fit, et a qno primo natura aptus est rootus in-
tlioari, ct transmutalio , ut proles, ex patre et matre; et
bellum , ex contumelia. Aliud porro id , ad cujus electio-
nem moventur quae movenlur, et mutantur i|ii;c mutantor :
quemadmodum civitatum principatus, potentia», regna, rt
tyrannides principia dicuntur : etiam artes, et ex bfe
maxime architectonica:. (;1) Itera , unde primum res co-
gnita est, illud quoque principium rei dicitur : utputa, dr-
monstralionuin supposiliones. Totiesautem caus» quoqoe
dicuntur : omnes namque causac, prinripia. (4) Omnibus
igitur principiis commune est, esse primum unde ant est,
aul lit, aut cognosciliir. Horum veroquaedam inlrinscctb,
qua-dani extrinsecus sunt. ( :>) Quare et natura principiom
cst, et clementum , el mens, et electio, et substantia, et
quod cujuscausa. Multis etenim et cognitioois et mota»
prini ipiiiin ipsum bonum et honesttim.
 (|013.) METAPHYSICORUM LIB. IV. CAP. II.
CAP. II.
Airtov Xe'Y£Tat eva txsv Tpo7tov e; ou yiyvnai Tl
evuTtdpyovTOc, oTov 6 yaXxbc T0" dvoptdvTOc xai 8 dp-
yupoc tt;c cptdXric , xal Ta toutoiv Ye'vr| ■ dXXov 8s to
eTSoc xal to TtapdSetYixa , touto 8' Iotiv 6 Xoyoc tou ti
& rjv elvat, xai Ta toutou Y£vr„oTov tou oti 7taotov xa Suo
irpb? £v xai 5Xu< 6 dpi&[xo'c, xai Ta (XEpr, Ta iv Ttji Xo'yw.
(j) Eti 58ev r\ dpyr, Ttjc fxeTa6oXvjc rj TtpibTr, r\ trjc
r;pEu.r]aetoc , olov 6 pouXeuoac atrtoc , xai 6 7taTr,p tou
te'xvou, xat SXtoc to tcoiouv tou Ttotoujxevou xai to (xe-
10 Ta6Xr,Ttxbv tou [X£Ta6dXXovTOC. (s) "Etc tb; to TeXoc
touto S' IotI to ou fvexa , olov tou 7t£pt7taTeiv r,
uvteta. Ati Tt fip TteptitaTeT; cpauiv, ?va UYtaivr,,
xal eiTcdvrtc outioc otou.e9a d7toSeScoxe'vat to airtov.
Kat Soa or) xtvrjaavToc dXXou fx£Ta;u yiyvtxai tou te-
lt> Xouc, oTov tt;c UYisiac rj tayvaaia r\ r) xd8apatc r\ toc
epaptxaxa r\ ta dpyava • Ttdvta yip TauTa tou teXouc
evexa eaTi , Sta»e'pet Se dXXrjXtov tbc cTvTa ia jxev op-
yava toc 3' Hpya. (i) Ti u.ev ouv atTta ay^eSbv Toaau-
Tayioc XeyeTat, autxCatvei Se TtoXXayioc XeYOuivtov twv
20 aiTttov xai 7toXXi tou auTou attia etvat, ou xa^i aujx-
SeStjxoc, oTov tou dvoptdvTOC xal r\ dvSptavTOTCOiixr,
xat 8 yaXxdc , ou xaO' e^Tepdv ti dXX' |[ dvSpidc, dXX' ou
tov autbv Tpo7tov, dXXi to (xev tbc CXr) to S' cbc; 6'8ev
r\ xtvr|0ic' xat dXXiiXtov aitta, oTov to Ttovetv tr\<;
2» £UE;i'ae; xai auTTj tou 7tovetv dXX' ou tov autbv Tpditov,
dXXi to [xiv 6n teXoc; to S' tb; dpyrixivviaEcoc;. (b) "Eti
ol TauTO Iviote tcov evavTttov EdTtv • 8 yip Ttapbv atttov
TOuot , Tout' a7tbv aiTtc>')U.e6a evtOTe tou ivavttou , oTov
TT|V aTtoucttav tou xu6epvr|Tou ttjc; tou TtXoiou dvatpo-
3u 7trje; , o& r,v r\ Ttapouerta atTta tyj<; ottjTTjpiac;. "Attepo)
8e, xal f, Ttapoucia xat r, OTE^pr^ot;, aitta we; xt-
vouvTa. (o) "AitavTa Se Ti vuv eip7)u.eva attta eic; tst-
Tapae; TpOTtoue; TtiitTet touc; saveptoTaToue;. Ti jxev
yip o~toty_£ta tcov ouXXaScov xat rj CXrj tcov oxeuaoTtov
li xai to Ttup xat f\ yr\ xat Ti TotauTa 7ta'vTa Ttov otottd-
twv, xal Ti (xe'pr) tou SXou xat ai uTtofieoeic; tou oujx-
TtepdotxaTOC, w; to lc; o5 atTid Iotiv toutiov Se Ti
(xev toe; to &7toxei(xevov, oTov Ti tx/pr,, Ti Se tbe; to t(
/^v elvat, to Te 8Xov xai r1; ouvSeoh; xai to eToo?. (7) Tb
«u Se 07te'p|xa xal 6 iatpbe; xai 8 pouXeuoa; xat SXu>( to
7totouv, 7tdvra 88ev rj dpyr^ TT)e; jxeTaSoXrii; ?| OTaoetoe;.
Ti S' [ dXXa ] tbc to teXoc xat TaYa8bv Ttov dXXtov to
•yip o3 e^vexa piXTtOTOv xal dXoc Ttov dXXtov e9e'Xet
eTvat. AtacpEplTto 84 u.r)Sev auTO eirceiv aYa6bv r\ cpat-
4» vojxevov 0Ya8dv. (s) Ti jxlv o3v atTta TauTa xat to-
oauTa lori Tto eISei, Tpo7toi Se tcov aiTitov dpi9(xco (xev
eiot TtoXXoi, xetpaXaioutxevoi Se xat outoi IXaTTOuc.
A£'v£Tai ^ip atTta TtoXXay^toc , xal auTtov Ttov 8[X0Et-
Stov 7tpoT^ptoc xal &OTe'po)c ctXXo eeXXou , oTov tyteiac 8
BO iaTpbc xat 8 Tey viTr,c , xai tou Sti 7taotov to SntXd-
otov xat dp16u.dc, xal dei Ti TtEptc-yovTa Stiouv tiov
xa8' fxaota. (») "Eti S' tbc to ouu.C£6r,xbc xai Ti
[»7 — 89.J 51.1
Causa vero uno raodo dicitur id, ex quo insito aliquid (it,
ut aes statuae , et argeutura paterx causa est, et horum ge-
nera. Alio vero, spccies, et exemplar. Ha;c autem est ralio
cjus quod quid erat esse, et hujus genera : ut ipsius diapa-
son , duo ad unum ; et simpliciter, numerus, et partes, qua;
in liac rationc sunt. (2) ltem , unde principium mutationis
primum, aut quietis, utqui consuluit, causa est, et pater,
prolis : simpliciter, faciens, ejus quod factum est; et trans-
mutativum, transmuUti. (3) ltem, ut finis : ha;c autem
esl cujus causa , ut ambulandi sanitas. Propter quid enim
ambulat? dicimus, Ut sanetur. Et quum ita diximus, puta-
mtis causara reddidisse. Et quaecumque inter illud movens
et linem media liuut : ut sanitalis, attenuatio, purgatio,
medicamenta, aut instrumenta : omnia etenim haec finis
gratia sunt , diflerunt vero ab invicem , eo quod haec qui-
dem instruinenla , illa vero ut opera sunt. (4) Causac ila-
que ferc toties dicuntur. At quum multifariam causae di-
cantur, accidit multas quoque ejusdem causas esse, non
secundum accidens : ut statuae, et ars statuaria, etipsum
a?s , non secundum aliud quippiam , sed prout statua est :
non tamen eodem modo; sed hoc quidem ut materia , illud
vero ul undc motus. Et invicem causas esse : ut laborare ,
bonaeuabitudinis; haec vero , laborandi : non tamen eodem
modo, sed haec quidem ut finis, illud vero principium mo-
tfts. (5) ltem, idem aliquando contrariorum causa est.
Quod enim quum adsit, alicujus causa est : idem , quum
absit, causam contrarii nonnunquam dicimus : ut absen-
tiam gubernatoris, naufragii : cujus praescntia, salutis
causa erat. Ambae autem , et prsesentia ct privatio , tanquam
moventes causae sunt. (6) Omnes autem nunc dictae causa?,
in quattuor incidunt manifestissimos modos : elementa cle-
nim syllabarum , et matcria factorum , et ignis, et terra, ct
omnia hujuscemodi corporum, partes quoque totius, ct
suppositiones conclusionis, causae sunt ut ex quo. Harum
vero lioec quidcm tanquam subjectum , ut partes : haec
vero tanquam quod quid erat essc, ut tolum , et composi-
tio, etspecies. (7)Semen vcro,et medicus, et consiliator
et simpliciter efficiens, omnia unde transmutationis aut
status principium. Alia vero, tanquam finis et bonum qui-
dem ceterorum : quod enim cujus causa, optimum et finis
ceterorum vult esse : nil autem difierat, bonum id an appa-
rens bonum dicatur. (8) Hae itaque causae, ac tot specie
sunt. Modi autem causarum , numero quidem multi sunt ,
pauciores vero fiunt per reductionem in capita. Dicuntur
etenim causae multipliciier, et earum quae ejusdem speciei
sunt , prius videlicet et posterius alia , quam alia : ut sani-
tatis, medicus, et artifex : et ipsius diapason, duplum, et
numerus, et illa semper, quae continent quodcumque par-
ticularium. (9) Item, ut ipsum accidens, et eorum genera ,
33.
 6IB [ss—»i.] TGN META TA
toucojv flri\ , otov dvSptdvTo; aXXw; IIoXuxXeiTo; xai
dXXo); dvopiavTOTCid;, Szi auu.€iCrlx.t tw dvoptavTO-
ttoiw IIoXuxXtiTO) Etvai , xai Ta 7tspis'/ovTa 81 to cuy>
CiCrtx.6i, oiov dwOpwTco; atrio; dvoptdvTo;, r, xai SXo);
6 "t~>ov, oti 6 IIoXuxXeito; dvOpojTco;, 6 Se dv0po>7co;
"wov. (io) Ecct Oc xal to>v cuuSsSr,xoTO)v aXXa
aXXwv TcoppoVcEpov xai sYYUTepov, otov e' ° Xsuxo; xai
6 uouatxo; atTto; Xe'yoito tou dvoptdvTo;, dXXa uyi
u-dvov IIoXuxXeito; r, dv0po>7co;. [Ilapa] TcdvTa o=
lo xai Ta oixetw; XsYoueva xai Tot xaTa auuEeSrjxo; Tot
uev o>; SuvduEva XsYSTat Ta S' w; EvEpYouvTa, olov
tou oixoSouEiaOai oixoSduo; rj oixooouiov olxooduo;.
(n) 'Ojioftiic Ss Xs/OrjCETat xai ecp' o)v atTta t4 atna
toT; Eipr,u.Evot;, oTov touos tou dvopidvTO; r\ dvSptdvTo;
15 r, 6aoj; sixdvo;, xat /aXxou touSs rj /aXxou ?| SXo);
uXr,;- xai sVt Toiv auu6e6r,xdTO)v waauTw;. Eti 3s
cuuTcXsxduEva xai Taura xaxeiva XE/Or;asTai, oiov oi
IIoXuxXeito; oiSs dvopiavT07toid;, dtXXot IIoXux).sito;
dvSptavTOTCoid;. (12) 'AXX' 5uo>; dTcavTa yt TauV eWi
20 xb uiv 7tX~0o; s", XEYOusva Si St/w;- r, Y«p o>; to
xaO' sxaaTOv, r, w; to yevo; auTou , r\ w; to cujjtSECr,-
xd;, r, w; to ye'vo; tou cuuGE6r,xdTo;, r\ o>; cuu.7rXExd-
[XEva TauTa , r, a7cXw; XEYOusva , 7iavT'a Si r\ w; svsp-
YotivTa T| xaTot 0uvau.1v. Ata^pEt Si tocoutov, 6ti
21 Ta usv EVEpYouvTa x*i Tot xaO' txaaTOV Sua ecti xal
oux ectiv [ auTot te ] xai o>v atTta, oTov 6'6e 6 iaTp£uo>v
Toi u Yta!Jo[JiEvo) , xai 8&e 6 oixoSdu.o; twSe to> oixooo-
(jtouu.evo>, Tot Je xaTa Suvau.iv oux aei" tpOetpETat Y«p
ou/_ au.a r\ oixia xai 6 oixoSdu.oc;.
CAP. III.
30 STOtyEtov Xe'Y£Tat e; o& auYXEiTat 7rpo>T0u IvuTrap-
vovto;, aoiaipeVou tw eioei sic. ETEpov Eioo;, olov cpo>-
v~<; aTOt/sia e; wv auvxEtTat r, tptovr, xai Ei; S Statpet-
TOtt la/ara, IxeTva oe u.t,xe't' e t<; aXXa; cpo)va; £Te'pa;
Tt~> EtOEt auTtov, otXXi xav otatp~Tai, Tot adpia 6u.osto~,
35 oiov uoaTo; to (jcdptov uotop, dXX' ou t~; auXXaSr;;.
(1) 'Oaofw; Si xai tc« tojv ao)ijtaTo>v aTOt/Eta XE^ouatv
ot Xe'yovte;, e'i; S StaipstTat t4 coWaTa ec/aTa, exsTva
ol arjXE^T' si; aXXa eioei StacpE'povTa- xai Eire ev eite
tcXeiio Ta TOtauTa, Tauca CTOt/sTa Xe'youciv. (3) Ha-
m pa7cXr,ai'o); Se xai Ta Toiv StaYpaaaotTwv aTOt/Eta Xe-
Y£Tai, xal 6X10; Tot twv d7COOEi;eo>v • ai YaP tpwtott
drtoOEt^Et; xai ev 7cXei'ociv a7Co6£t;Ectv Evu7cdp/_oucat,
auTat aT0t/E~a twv a7toSEii;Eo)v Xe^ovTaf eiai Se
TOtouTOt auXXoYtaaoi ol 7cpo>T0t ex twv Tptwv 81' evo;
45 ;je'cou. (4) Kai ueTa<pE'povTs; Ss ctoi/eTov xaXouctv
evteuOev, 8 otv Iv ov xai utxpov ETci 7CoXXa r) /pr,ctu.ov.
c\io xai to atxpov xat a7cXo~v xai dStaipETOv aT&i/Eiov
X;'YETat. "OOev eX/iXuOe Ta aetXiCTa xaOdXou CTOt/sTa
Etvat, 8ti ExaaTov auTtov £v Sv xai ottXouv ev 7C0XX01;
i.. uTap/et rj Tcactv r\ 6ti rXetccot; ■ xai to ev xai tt,v
CTtYar,v dp/d; Ttct Soxst slvat. (5) 'E7CEi ouv Tot
xaXouasva Ysvr, xaOdXou xai dotaipETa ( eT; Y°tp e~Tl
*T2IKA A, y- (ioi3,.mO
ut statux , aliter Polycleliij , et aliter statuarius : quia ac-
cidit statuario , Polycleto essc : ct ea qiiru continent acci-
dens, ut homo causa slatua? , ant simplicitcr animal , qun-
niam Polyclctus, liomo, liomo autcm animal est. (10) Kst
autcm acciilentium quoque alnul alio remotius, et propin-
quius : utputa, si albusct musicus dicantur statua; causa,
et non solum Polycletus aut liomo. Praeter omnes aulem,
qux propri» dicuntur, quKvc secundum accidens , alia? ut
in potentia dicuntur, alise ut agcntes : ut xdificii exstrucodi,
aedifitator, ant asdificans «•dificator. (II) Similiter autrra
dictis ctiam de iis dicetur quorum causoc sunt : ut liujus
statua?, aut statuae, aut simpliciter imaginis : aut liujus
teris, aut a^ris, aut simpliciter nialeriae : et de accidenliUij
similiter. Item, li.v et illa?, conjuuctx dicentur : ut puta
non Polyclelus, ncc statuarius, sed Polycletus statuarius.
(12) Attamen liae omnes , mullitudine quidem sex sunl; 1I1-
cunttir autem dupliciter : aut enim ut singulare, aut ut ge-
nusejus; aut ut accidens, aut ut gcnus accidentis; aut ut
coiijtinct.T , aut simpliciter dictae : ilem tanquam agentes,
aut secundum potentiam. DiHVriinl autem , eo quod agentes
qnidem et singulares simul sunt et non sunt, tam ip*r
quam illaquorum causa: sunt : vclnti liic medicans, huic
convalescenti ; et liic txdificator, huic quod aedificatur.
Quod vero sccuntlum potcntiam , non semper : corrumpilur
cnim non simul domus et sedificator.
Elcmcntum dicitur, cx quo componitur primo inexisteute
indivisibili spccie in aliam speciem : ut vocis elementa ex
quibus componitur vox, et in qusc ultima dividitur; illa
vero non amplius in alias voces ab ipsis specie diversas;
scd ctsi dividantur, particula; tamen eorum ejusdem spe-
ciei sunt, ut aquas particula, aqua, sed non syllaba'.
(2) Similitcr eliam corporum elcmcnta dicunt , ca dicenles
ultima , in qu;e corpora dividuntur : illa vero , non ainplius
in alia specic difiercntia corpora ; et sive unum , sive plur»
liujiiscemodi sint , htec clementa aiunt. (3) Simililer au-
tem figurationum quoquc elementa dicuntur, ac simplicter
demonstrationum. Prima» cnim demonslrationcs, et qua: in
pluribus dcmonstralionibus insunt , lia! elementa deroon-
strationum dicuntur. Suntaulem lales, primi ex tribnsper
uiiiini medium syllogismi. (4) Hinc autem metaphoricc ap-
pellant ctiain elementtim, quod unum el parvumexsistens,
ad plura ulile sit. Quare ct parvum, etsiniplex, ct indivi-
sibile, clementuni dicilur. Unde et cvcnit, qua? et maxinie
universalia sunt , elementa esse : quoniam quum unum-
quodque corum unum et simplex sit, in iniillis, aut omni-
bus , aut quamplurimis inest. Et unum , et punctum, prin-
cipia quibusdam esse videntur. (0) Quum itaque illa , qux
genera vocantnr, universaba et indivisibilia sint ( una eoira
 (IUI4,I0I!>.J MKTAPHYSICORUM LIB. IV. CAP. IV.
\6fQi outwv), UTOi/fT» Ti yivr\ Xlyouai tive;, xat
uaXXov r, trjv Stacpopdv, Sti xaOo'Xou uaXXov to y&vo; '
w jjlev ^ap r\ otacpopi CiTcdpysi, xai to yevo; dxoXou-
6eT, t» oe to ye'vo(; , ou TcavTt r) otacpopd. 'AirdvTwv
t> Se XOIVOV TO Etvat dTOt/ElOV EXatTTOU TO TCpioTOV EVUTCOtp-
yOV ExdffTtO.
CAP. IV.
<I>UO"l? X.E^ETai s"va IJLSV TpOTCOV T| TWV CpUOUEVOlV VE-
vsat; , oTov £t ti; ETCEXTEtva; Xeyoi to u , sva 61 i\ ou
suETai TCptoTou to cpuduEvov EvurcdpyovTo;- eti SOev r\
i" xivr|ai; r, TcptoTif) ev ixdaTw Ttov cpuaEt ovtojv ev auTw
?j auTO urcdpyEi. (2) <l>dsaOat Ss Xeystoi baa au;rjatv
Eyst 01' ETs'pou tw SrcTsaOat xai auuTC£:puxEvai r\ Tcpocr-
TCECpuXSVat waTCEp Ta £u.6pua. At»".ps'pEl 8s 0UJX3U-
at; acprj;- EvOa uiv vip ouOsv irapi ttjv oc^prjv ETEpov
li avaYXT) Etvat, iv o£ Toi; cuurcEcpuxdatv lo"Tt ti ev to
auTO EV dutpoiv, 8 TCOIEI aVTt TOU CtTCTEdOat OUUTCECpuXE-
vat xat Etvai lv xaTa to ctuvevec, xat Tcoadv, dXXi ut)
xa^i to Tcotdv. (3) *Ivrt Se cpuat; XEyETat s; ou TcpojTou
?, eotiv r\ viYVETai ti Ttuv epuo"£t dvTtov, dpuQuiaTou OVTOC,
20 xai du.ETat3Xi)Tou sx Tr,; Suvdusoj; tt,; outou, olov dv-
SptdvTo; xai twv axfuiov twv yaXxiov 0 yaXxb; rj cpu-
at; XEYETai , twv 3e ;uXtvtov £uXov ■ Suoio); 51 xal e^tcI
twv dXXtov. 'Ex touto)v Yap eotiv ExaaTOv 8taaw£o-
uevt,; tt,; TcpoJTrjc; CXy)c, • toutov yi? tov Tpo'rcov xa\
»6 Toiv <puaEt SvTiov xi aTOiy_£id cpaatv Eivat cpuatv, ol jxev
Tcup, ot 8e fr\v, ol 8' a£pa , ol 8' uSojp, ol 8' aXXo ti
toioutov Xeyovtsc,, ot 6' Evta toutiov, ot 8e TCOtVTa
TauTa. (4) "Kti 8' aXXov Tpdrcov XiY^tat r) ^uatc, ^) Ttov
cpuaEi dvTtov ouaia, olov ot Xe^ovte; tt,v cpuatv Etvat
3u ttjv Tcpo')Triv auvOEatv, toarcEp 'EfiiTCEOoxXr,? Xe'y£i t?Tt
cjuati; ouOevo; eotiv e^ovtoiv,
aXXa (iovov (itjt; te 6.iXXa$ti: te piylvztat
iaii. , cpuat; S' tizi toT; ovotiotCeTat ccvQsumoiatv.
Atb xal oaa cpuaEt Iotiv r\ YtY^ETat, r\Sr\ uTcdpy_ovToc,
36 I; o& TCEiuxE YtY*^1^0" $ tlvat , ouTtto tpatiEv ttiv cpuatv
EyEtv, av u.71 fyr\ to eT?oc, xat Tr,v u.opcprjv. (b) 4>ua£t
ujv ouv to i\ djx^oTEpojv toutoiv ejtiv, otov ^i t^ioa
xat Ta (xdpta auTolv ■ cpuat; Ss r\ te TcptoTr) uXr| , xat
auTT| Styioi; , r\ rj Tcpb; auTO TcptoTT| t) f, cVXojc, TcptoTri
40 ( oTov Ttov yaXxiov (pvM Tcpb; auTi uiv TcptoTOc, 6
yaXxd;, #Xto; o' tato; Goo)p, e! rcdvTa Ti Tr,XTi tiStop),
xai to eToo; xat tj ouata , touto S' laTt to teXo; ty;;
Yeveoeco;. METasopa o' r,5ri xat SXto; Tcaaa ouata
ouai; Xeyetoi Sti Tau":r|V, cjti xal r, cpuat; ouaia ti;
45 EaTtv. (e) 'Ex 8r| twv Etpr|U.Evo)v r) TrptoTT) cpuat; xal
xupiw; Xeyou.e'vt) EaTtv t) oiaia r) Toiv ^ydvTOjv dpyy^v
xivrjaEO); ev outoi; |j auTa ■ r) Y«P 2Xr, ito TauTri; 8e-
xTtxr, eTvki AEYEtat cpuat;, xai at y£ve'sei; xai to cpus-
cOat tco otco Tau-rr,; sivat xivriSEt;. Kat y) ap-jfi Trj;
w xtvriaEto; twv cpuast ovtwv auTr) EaTtv Evurcapyouaa tcw;
r, ouvdptft r\ SvTEXEysia.
[»l—»i.] 517
est ipsorum ratio), gencra quidam dictint elemrnta , "t
magis quam differcntiaiu , quoniam genus magis uuiversale
est. Cuicumque enim differrntia incst, genus quoque se-
quitur illud : cui vero genus, non utique diflercntiii.
Omnilius vero roramune cst, illud cujusque esse eleinen-
tum , quod primura cuique inest.
Natura dicitur uno quidem modo nascentium generatio :
ut si quis producta voce dicat cniai;. Alio vero , ex quo
primo inexsistcnte generatur quod gignitur. Itcin , undo
primus motus in unoquoque eorum quxnalurasunt, in eo
secundum quod ipsum est. (2) Nasci autem dicuntur, qu.r-
cumque incrementum per aliud liabent, tangendo, et con-
nascendo, aut adnasccndo , sicuti embryones. DilTcrt autem
connasccntia (sic Grxci appellant cnncretionis modum )
atactu : liic cnim nihil aliml pra^ter tactum necesse est
esse; in connascentibus vero est quiddam uuiiiii in nmlio
bus idem, quod pro eo quod se contintjant, lacit ut con-
nascantur, et unum sccundum continuationem et quanli-
tatem, et non secundum qualitatem sint. (3) Item nalura
dit-itur, ex quo primo inordinato exsislenle, et immobili
ex sua potentia, aut cst aut lit aliquid eorum qux natura
sunt, ut statuae, vasorumque vneorum, a», natura di-
citur, ligneorum vcro lignum : similiter autem ct de ceteris.
Ex liis cniin uniimquodque esl , prima materia salva. Iloc
enim modo eliam eorum qua; nalura sunt clementa tli-
cunt csse naturam : qnidam ignem, quidam lcrrain , qui-
damacrem, quidam aquam, quidam aliquid aliud taledi-
centes, et quidain aliqua liorum, quidam vero liacc omnia.
(4) Alio item modo , natura dicitur substantia eorum qua,'
natura sunt : veluti qui dicunt, naturam esse primaiu
compositionem , sicut Empcdocles dicit, quod
nullius entium natnra est,
sed mislio solum, ct mixtorum perniutatio
est; natura vcro ab hominibus nominatur
Quare et quaecumque natnra suiit aut liunt, jam exsistenle,
ex quo aptum est lieri aut csse, nondum dicimus natiiram
liabcre , si spetiem et formam non babeant. (5) Natura
igitur cst, quod ex ambobus his cst : ut animalia, et parles
eorum. Natura vero est et prima matcria, et hax dupliciter :
aut <]iia- nd i(>sum prima, ant simpliciter prima (utpula
operum ameorum , ad ipsa quidem aes primura; simplici-
ter autem, aqua fortassis, si omnia quidem liquabilia aqua ) ;
et spccies, et snbstantia : ba'C autem est gcncrationis linis.
Melapborice vero jam omnino omnis substantia , natura
propter bancdicitur : quouiam et nalura est aliqua sub-
slantia. (G) Ex dictis itaque prima et qua! propric dicitur
natura, est substantia eorum quan in se i)isis, ntipsa sunt,
motus principium babent. Maleria enim eo quoil bujus est
susceptiva , dicitur natura : generationes autem , ac ipsuiii
nasci , eo quod ab bac motus sunt. Atquc principium ino-
tus eorum, qua? nalura sunt, ba:c est , insita quodam modo
aut potentia, aut actu.
 518 [vt,n.] TOIN META TA 'M2IKA A, <;.
CAP. V.
'AvaYxatov X«Y«T«t, °^ "v£u oux hlv[txi\ Tfrp wc
auvarciou, utov TO.avonrvelv xai fj Tpo^r] tw £ww dvav-
xaTov • dSuvaTov yip dvsu toutwv Eivai. Kat wv dvEu
to dyaOov tx-Jj evSe^etat ^ eTvat rj Yevs'aOai, r\ to xaxbv
6 aTco6aXeIv r\ aTepr,9rjvai , otov to tcieTv to ^dpptaxov
dvaYxaiov fva \xr\ xd[jw)*xai to TcXEuaat ei<; Afytvav
i'v' dTcoXd6r| Ta ypriptaTa. (2) "Eti to ptatov xai »1
(Sia • touto S' sari to Tcapi ttjv 6pu.T)v xat ttjv rcpoai-
psatv EjjtitoSt^ov xat xtoXuTtxo'v. To "fip (Jiatov dva-y-
lu xaTov Xfvrtat, Stb xai Xu7cr)pdv, waTcep xai Eur|vdc
<pT)cA
Ilav vip dvayxaiov Ttfiavu.' avtaoov Jju.
Kai rj p(a dvaYXT) Ttc, waTCSp xat 2oaoxXr,c Xsyei
'A).X' ri pia (ie Taut' dvavxiiiet rcotetv.
■6 Kai SoxeT r) dvaYxr, dtjtETdTcsiaTdv ti Etvat, OpOtoc,-
evavTtov Y«p trj xaTot ttjv 7cpoat'pEatv xtvrjaet xai xaTi
tov XoYtatAOv. (3) "Eti to |xr) svoeydu.evov dXXtoc,
eyetv dvaYxaldv epauEv outwc eyeiv. Kai xaTa touto
to dvaYxaiov xai TaXXa XsYETat tcwc ctTcavTa dvaYxata-
20 to te Y^p piatov dvaYxaiov XsYETat rt Ttoietv f) Tcdcrystv
tote , #Tav u.r| svSsy r.Tat xa^i tt> 6pp:r|V Sti to JJtaJd-
[jievov, wc TauTT,v dvaYxrjv ouaav, 81' r,v (jt-}| IvSsysTat
dXXwc" (1) xai Eiri Ttov auvatTttov tou J^vjv xai tou
aYaOou waauTWC" ciTav ^ip f-ri EvSs'yr,Tai svOa (jtev to
25 aYaObv I;v0a Se to £r,v xai to Etvat dvsu tivwv, TauTa
dvaYxata xai r) airta d.vafx.r, ti'c eartv outt). (5) 'Eti
r) aTcdoet;i; tSv dvaYxadov, Sti oux ^vOE'/ETai dXXto;
s/Eiv, £t aTcoSsSEtxTai aTcXtoc;- toutou 8' at-ta Ti TcptoTa,
e! douvaTOv dXXtoi; Ivstv i\ tov & auXXoYiaud;. Ttov
30 u.sv Sr) ?TEpov atTtov tou dva^xala Etvat, twv Ss ouOe'v,
dXXi Sti TauTa s*Tepd eaTtv i\ dvaYxrjc. (e) "licfTS
to TtptoTOV xai xupltoi; dvaYxatov to otcXouv efaTtV
touto Y«p oux EvS£'ysTat TcXsovayto; systv, t7iaT' ouSi
dXXtoi; xai dXXto; * tjSt) ^ip TcXEOvay^toi; av syot. Et
;i5 dpa iariv drca dtSta xai dxivr|Ta, ouOlv sxstvotc, saTi
^tatov ouSs Tcapi cpuatv.
CAP. VI.
*j!,v Xs^eTat to tilv xari au(Jt6£6T)xd(;, to oe xaO' outo-
xaTa auu.6E6r)xbi; uiv olov Koptaxo; xai to u.ouatxbv xai
Koptaxoc. jjiouaixd? • TauTO ^ip eitceiv Koptaxo? xai to
40 uouatxbv [lv], xai Kopiaxoc. tiouatxdc, xai to ptouatxbv
xai to otxatov, xai ptouaixbc. xal Stxatoc Koptaxo;- TtdvTa
^ip TauTa 2v Xsystoi xari au,u.6e6r)xdc , to (xJv Stxatov
xai to [xouatxdv, c»ti [jtta ouaia auu.6£'6r)XEv, to Se ao\j-
atxov xal Kopiaxo;, Sti Odrspov OaTs'pw auu.6£6r,XEv.
45 (2) 'O(jtouo; Se TpOTcov Ttva xai 6 ptouatxbc Kdptaxoc tw
Koptaxo) Iv, Sti OaTspov tcov (jtopio>v OaTs'pt;> au(jt6s6r,xs
tw» h tw Xo'yw, oTov to ptouatxbv T^i Kopiaxo), xat 6
[jtouaixbc Koptaxoc otxaio) Kopiaxto, Sti SxaTs'pou u.s'-
(iois.)
Necessarium clicilur, sine quo non contingit vivere , tan-
quam concausa : ut respirare, et alimentum animali neces-
sarium est : ini|Missiliile enim est , absquc liis atiimal essr.
Et sine quibus lionuni non contingit aut esse aut lieri ,
sivc aliquiJ mali repellere , aut eo privari , ut bibere po-
tionem metlicatam, necessarium est , ut non a?grotet;el
in jEginam navigare, ut pecuniam recipiat. (2) Iteni,
violentum, et vis : hoc auteni est, quod praeter proposi-
tum et electionem obstat , et prohibet. Violentum enim ,
necessarium dicitur : quare etiam triste , ut Evenus quoque
ait,
Omnc namque nccesurium res trislis est.
II vis nccessitas quxdam est, quemadmodum Sopltocles
etiam dicit :
Sed vis inc cogit ista faccrc.
Et rectc necessitas videtur inevitabilequiddam esse : contra-
1111111 enim voluntario et secundum cogitationem motuiest.
(3) Ilem, quod non potest aliter se babere, necesse di-
citnus, ita se liabere : etsecundum hoc necessarium cetera
quoque omnia dicuntur quodammcKlo uecessaria. Nam et
quod vi lit neccssarium aut agere aut pati tunc diritur,
quum non possit propter illud, quod vim infert , secundum
proposituin lieri, tanquam illacxsistcnte necessitate, propter
quam non potesl aliter : (4) et in eis qu:c concausa: vivendi,
et boni sunt , similiter. Quum cnim non possit lilc quidcm
ipsum bonum , hic vero ipsum vivere, contingere siniul et
csso sine quibiisi lain , Iinec necessaria : et hoec causa , neces-
sitas quxdam est. (5) Item, demonstratio nccessariorum :
quoniam non potest aliter se habcre , si simpliciter demon-
stratumest. Hujus verocausa; ipsaprima, si impossibile esl
aliter se babere , ex quibus fit syllogismus. Quorumdam
itaque alia est causa , ut necessaria sint : quorumdam vero
nihil,sed propter hiec , alia necessario sunt. (6) Quare
primum et proprie necessarium cst, quod simplex est : boc
enim non potest multiplir.iter se habere : quapropter, nrc
alitcr et alitcr : etenim mullipliciter se haberet. Si i^itur
aliqua pcrpelua et immobilia sunt, nibil in eis violentum,
aut prater naturam csl.
Unum dicitur uno modo secundum accidens : altero , per
se. Secundum accidens quidem, Coriscus, et musicum, et
Coriscus musicus. Idem enim est dicere Coriscus el musi-
cum unuin sunt, et Coriscus musicus : et musicum et
juslum , ct musicus et justus Coriscus. Cuncta etenim lnec,
unnm dicuntur secundum accidens : justum quidcni ct mu-
sicum , quoniam nni substantiix accidunt; musicum vero,
ct Coriscus, qttoniam alterum alteri acciilit. (?) Similiter
etiam qiiodauiniodo musicus Coriscus , ciiin Corisco unniii
est : quoniam altera partium earum quan in oratione snnt,
alteri accidit : utputa musicum Corisco, et musicusCoriscns
jiisto Corisco , quoniam utriusque pars una eideni uni arri
 (loir.,uuo.) METAPHYSICORUM LIB. IV. CAP. VI.
po;Tto auTw evi auu.6E6r,xEV s'v. (3) 'ilaauTw; Se xav
£7i'i vsvou; xav sVt twv xaOdXou Ttvb; 6vou.aTwv Xey'1-
t»i to (Tuu.6E6r.xd;, otov oti dvOpwTCo; to outo xai u.ou-
atxb; dvOpwrco;* rj vap 6'ti tw dvOpwTCco u.ta ouar, ouata
» auu6s'6r)X£ to uouatxdv, yj Sti austo twv xaO' £'xaaTo'v
Ttvt ctuu.6e'6t|XEv, oTov Koptaxw • tcXtjv ou tov auTov
Tpdirov ausw urcdpyEi, dXXa to jjlev Taco; w; y£v0? xat
tv tt) ouaia , to 8s w; e*;t; vj TcdOo; ttJ; ouaia;. Oaa
uiv ouv xaTa auu6£6r|xb; XsYETat ev, toutov tov Tpd-
iii tcov Xs^eTat. (4) Twv Sk xa&' iauTot £v Xsyo«s'vwv t4
tilv XsYETat tw auveyri sTvat, olov tpdxsXXo; SEauw xai
£uXa xoXXti , xal vpauur) xav xsxajjtjjiEvr) V) , auvtyr);
6e', jjtta AtvETat, warctp xai twv jjtEpwv £'xac/TOv, oTov
axiXo; xai Ppayiwv. (t>) Autwv 6e toutcov uaXXov £v
i:> Ta cpuaEt (Tuvevtj ri te'/_vt). iuvsys; Se Xeyetoi , ou
xivr.at; piia xaO' outo xat jjlt) oTovte dXXw; ■ tita 0' ou
dSiaipETo; , dStaipETO; 6e xaTot y pdvov. KaO' aCiTa 8i
auvEyrj 8aa «.■}) aj>r, eV si y^P fteir); dTCTo'u:eva dXXyj-
Xwv ijuXa, ou cpr^aEt; TauTa stvat £v oute ;u).ov out:
211 atojjia out' SX\o auvey;; ou0s'v. Td te or, 6/.co; auveyr]
ev Xs^ETat, xdv Eyr) xdijtjitv, xai eti ctaXXov t& ur,
fyovra xdu.'jj<tv, oTov xvr,urj rj u.r,pb; axeXou; , 6ri e'v6e-
yeTat ur, uTav stvai Tr.v xivrjaiv tou axs'Xou;. Kai rj
EuOeTa tt,; xsxajjttiLsvr,; uaXXov e'v. Tr,v os xsxautjis'-
ih vr,v xai eyouaav ywviav xat jjtiav xat ou jxiav Xeyouev,
6'ti EvOEyeTat xat ur, dua tt,v xt'vr,atv auTr]; Eivat xat
difjta • Tr,; 6' EuOsia; dst du.a , xat ouOlv udptov eyov
[ileveOo; to ulv r,pEijiET to os xtvEttat , waTCEp xr,q xe-
xajjLjjtEvr,;. (s) "Kti dXXov TpoTcov £v Xlvtrai tw to
»u urcox£i[jL£vov TW £i6et Eivat dStdsopov. 'A6td^opa 6' wv
dStaipEtov to Etoo; xaTa ttjv ataOrjatv to 6' uircxEiuE-
vov r) to TcpcoTov T) to TEXsuTatov Tcgb; to ts'Xo;. Kat
•(■ap oivo; sl; XsYSTat xat uowp sv, ^ dotaipETov xaTa
to £i6o;- xat ol "yuuot rcdvTE; XEyovTat ev, oTov sXatov,
:tb oivo; xat Ta TrjXTa, OTt Tcdvrcov to EayaTov uicoxEiijLS-
vov tb auTO- uSwp yap ?, drjp TcdvTa TauV saTtv.
(7) AsYETat 6' £v xat tbv to ysvo; £v 6tafs'pov TaT; dv-
TtxEtjjiEvat; StacpopaT;. Kai TauTa XsysTai £v TcdvTa,
OTt to ysvo; sv to utcoxeicievov Tat; 6tasopaT;, oTov
41) itctco; , dvOpwrco; , xucov sv ti , Sti irdvTa ^wa , xat Tpd-
tcov 6t) TcaparcXrjaiov, waTcsp r) tj\r\ ptia. TauTa Ss
6te usv o0to>; £v XEyETat, 6ts 8s to dvco ysvo; (8) Tau-
tov XsvtTai, av r) TsXEUTaia tou y^vou; t*Sr\, to dvti)Ts'pw
toutc>)v, oTov to iaoaxsXs; xat to iadirXEupov TauTO xat
t5 Iv ay TJtta, o^ti djx^co Tpiywva* Tpiywva 8' ou TauTa.
(s) "ETt Se £v Xs^ETat 6awv 6 Xoyo; 6 to ti tjv elvat
Xe'ywv dStaipETO; rcpb; iWov tov SrjXouvTa t£ ^v elvat
to TtpotY[Jia- auTo; ^ip x«0' autbv rca; Xo'yo; StatpETo;.
Outw Y«p xat to r,u$r,u.£vov xat (pQTvov £v laTtv, 6ti 6
60 Xoyo; eS;, waiTEp Irci twv ItcitceSci)v 6 tou eTSou; eT;.
(9) OXto; Ss wv r) vdrjat; dStaipeTo; T) voouaa to ti'
r,v Etvai, xai u.r| SuvaTat yci)piaat (xyjxe ypdvto utite
totcci) [xr^TS Xoyw, [JidXiaTa Tauta e*v, xai toutwv 6aa
ouatat. KaOdXou yip Saa [*.•}) eyst StatpEatv, ^ firj
[94 96.] 519
dit. (3) Similiter autem, tam si de genere, quam si du
aliquo universalium numinum accidens dicatur : ut puta ,
quod idem homo , et musicus liomo. Aut enim liomiui , qui
11:1.1 est snbstantia , musicum acridit , aut quoniaui ambo
alicui singularium accidunt, veluti Corisco : non tamen
eodera modo ambo insunt; sed hoc quidem ut genus for-
tassis , et ut in substantia , illud vero ut habilus , aut passio
subbtanlia?. Qiurcumquc itaquesecundum accidens unum
diruntur, lioc modo dicuntur. (4) lllorum vero, quae per
se unum dicuntur, Ii<pc quidem dicuntur eo quod conlinua
snnt : ut (ascis, vinculo ; et ligna, visco. Linea quuqne, etiani
si curva sit, sed continua, una dicitur : sicuti partium etiam
unaqineque, crus, et bracliium. (5) Ex liis antem ipsis,
illa magis unum sunt , quic natura , quam arte conlinua
sunt. Continuum vero dicilur, cujus iimis per se motus , et
non potest aliter esse : unus vero, cujus indivisibiiis : indivi-
sibilis aulem , secundum tempus. Secundnm se autem con-
tinua , qiiaTiiinqiit' non tactu unum sunt. Si enim pones
invicem se tangentialigna, non dices ea unum , neque li-
gnum, neque rorpus , nec aliquid continuum esse. Igitur et
illa qiiH!t:umque omnino rontinua sunt, unum dicunlur,
etiam si liabeant llexionem : et adhuc magis, qn,v non lia-
bent, ut tibia, aul Temur, quam crus : qugniam contingit,
unum non esse motum c.ruris. Et rccta magis, quam curva,
unum est. Curvam vero , et angulum habentem , ct unam
ct non unam dicimus : qtioniam contingit, et non simul ejus
motum, et simul esse. Recta vero, semper simul, nullaque
particula magniliidinem habens, haec quidem quicscit,
ha?c vero movetur, quiniadmodum curvsc. (r>) Alio item
modo unum dicitur, quum suhjectum sit specie indifTerens.
Inilifferens autem, quorum species indivisibilis secundum
sensum est : snbjeclum vero, aut primum aut nltimum ad
flnem. Etenim vinum unum, etaqua una dicitur, quatenns
indivisibilis secundum speciem est. Liquoresqueomnes, ut
oleum, vinum, ct liquabilia, nnum dicuntur, quoniam
omnium ultimum subjectum idem est. Aquanamque, et
aer, lucc omnia sunt. (7) Dicuntur autem unum, etiam
qtiorum unum genns differens oppositis differentiis. Atque
cuncta ha?c, tinum dicuntur, quoniam unum est genus
subjectum difTerentiis : uthomo, equus, canis, uniim
quid , quoniam omnia animalia : et quodam simili modo ,
sicuti materia una. Haec autem quandoque quidem ita iiniini
dicuntur, quandoque vero snperius gcnns idem dicitur, si
ultimae gcneris speeies sunt, nimirum quod est superius
liis : utputa , triangulus duorum a?qualium latcrum , una
et eadem figtira cum triangulo trium aequalium laterum
est : ambo etenim trianguli , sed non iidemsunt trianguli.
(8) Item, unum ea dicuntur, quorum ratio, quod quid crat
esse dicens, indivisibilis ad aliam est, quid erat esse rci
significantem. Ipsa enim per sc ipsani omnis ratio, divisi-
biiis est. Sic enim et auctum et diminutum unum est, quo-
niam ratio una : quemadmodum in superficiebus est ipsius
speciei una. (9) Et omnino quoriin.cunque intellectio,
qusequod quiderat esse intclligit, indivisibilis est, neque
separarc potest nec tempore, ncc loco, nec ratione, hax
maxime unum sunt, ct horum qua?.cumque subslantia?
sunt. Universaliter namque quotcumque uon habent divi
 520 [96 — 88. J TUN META TA *V2IKA A, ?.
i/ei, TOUTr, £v Xsy£Tai, otov l! J) dv9po>Tco<; u.f) i/ei
oiat'pe<jiv, ett: dv9po>7to<;, it 8' ^ ?wov, £v Soiov, il 84
f) u.s'ys9o<; , £v |As'ys9o;. (io) Ti (jtiv ouv TcXsierTa £v Xi-
yeTai tw erepdv ti f] tcoisTv fj Ttdej/Eiv fj s/eiv f, Tcpd?
» Ti eivai ev, Ta 61 7rpo>Tox; XEYdtjteva ev, tov f) oucjfa u.i'a.
Mia 81 r| ejuve/eta f, etSst f) Xoyw • xat y«P dpt9u.ouu.ev
6? irXeuo fj Ta p.i) ouve/rj , f) iov (jtf) £v to e(So<; , fj o>v
6 Xo'yo<; u.fj eT;. (ii) "Eti 8' e<tti iaev ox; 6tiouv fv cpa-
u.ev sivat, av rj Ttoaov xat <tuve/e'<;, eari S' ox; ou av
i" u.ij ti SXov rj, touto Sl otv u.7) to eT<5o<; ey») eV oTov oux
av <patu.Bv 6u.oi'o><; £v iSdvTe; Stcoxjouv Tti uipr) o-uyxEt-
u.Eva tou u7ro3^u.aTO<;, av u.fj oti r>,v uuvs/Etav, dXX' eiv
ourox; oxiTe uTcd67]U.a eivat xal eTSo? ti f;Sr) e/etv ev.
Ato xal f) tou xuxXou u.dXt<JTa [jtta to>v Ypau,u.o>v, Su
ie, 3Xt[ xat te^Xeioc; sstiv. (u) T6 31 evt eTvat dp/f) xivt
lortv dpt9u.ou eTvat • to ydtp Ttptotov tjtsTpov dp/r; • tT>
■j-ip 7tpo>T0) YVOJplC^OUtEV, TOUTO 7tp<7)TOV u^Tpov SxdeJTOU
Ysvouer dp/fj ouv tou yvoxiTou Ttspt fxactTov to tfv.
(13) Ou TauTO 61 h tuSo-i toTc, ye^vsTt to ev. "Ev8a
»1 uev yip 6is<ji<; , ev9a 81 to cp o>vf;ev fj dpcovov • jSdpoue;
6" erspov xai xtvrjcjeox; dXXo. IlavTa/ou 81 to £v f) t<o
ttocjo) f) Tto EtOEt aotatpETOv. (i«) T6 uiv ouv xa^i to
tcocjov xat r) tocjov dotaipETOv, to u.ev rrdvTr) xai dOe-
tov XE^ETat u.ovdt; , to oe 7rdvTr) xal 6e'cjiv e/ov cjTtYu.r),
•i6 to 8e txova/rj YP01!*^1! > T=> & 8«X? eTttTteoov, to oe
TcdvTr) xat Tpt/^ OtatpeTov xaTi to Ttoaov tjtopta. Ka\
dvTi<JTpe|avTi 8f) to jjiev 8t/_rj StatpeTov ItcitteSov, to
8e u.ova/fj YP«u-u.ri , to 8i u.r)Sau.r) StatpETOv xa^i to
tcocjov cjTiYU,f) xat ,u.ovd<;, f) u.ev d8eTO? txovdc;, f) Ss
a<, Oeto; 0TtYu.ri. (15) "Eti Se Ti u.ev xaT dpt8,u.o'v eoTtv
t;v, Ti Ss xaT eTSo?, Ti Se xari ys'voc; , Ti Se xaT
irpoc; ■
3;. 8e Ti KtjTEpa Toi; eu.TcpocjOEv dxoXouOsi, oTov txja dpt-
9u.q> xat EtSst ev, Soa S' etSst ou TcdvTa dpi9u.to- dXXi
Ys'vet TtdvTa £v StjaTtep xat EtSsr Scja Se Ys'vet ou icdvTa
etost dXX' dvaXoYta- <?<ja Se £v dvaXoYta, ou rcdvTa
Ysvet. (ia) *avEpov 8e xai 6*ti Ti TtoXXi dvTtxetu.s'-
*u vox; XE/OriceTat tio £vi • Ti tjtlv ^ip to> u.f) <juve/f; eT-
vat, Ti oe to> StatpsTfjV E"/etv Tf)v CXr,v xari to eTSo?,
f( Tf)v Tcpo>Tr,v fj Tr,v TeXsuTaiav, Ti 81 tw tou<; Xo'you<;
tcXeiou<; touc; Tt rjv eTvat Xe'YOVTa<;.
(1016,1017.)
sionem, quatenus non habent, eatenus unum dicuntur :
"tputa, si prout Iiomo non liabet divisionem , unus e*t
homo : quod si prout animal , unum animal : quod si protit
magniludo, una magnitudo. (10) Plurima itaque unum di-
cuntnr, eo quod aliud unnm aut agunt , aut patiuntur
aut habent, aut ad aliquid unum sunt. Quae vero primo
unum dicnntur, illa sunt, quorum sul>stantia una : una
vero, aut continualione, aut specie, aut ratione. Numera-
musetenim tanquam plura, aut quae non conlinua sunt,
aut quorum species non est una, aut quorum ratio nori
est una. (11) ltem est quidem utquodcumque dicamus
continuitate unumcsse, modo quantum et continnum sit :
est antein ut non , si non aliquid totum sit : hoc autem,
si non htiheant speciem unam. Non enim dicemus similiter
unum quiim vitlerimus partes calceamenti quomodocunque
compositas, nisi propter continuitatem , si, inquam, ita
unum est, ut calceamentum sit, ac quandam jam speciem
habcat. Quare maxime linearum , circuli linea una est ,
quoniam tota et perfecta est. (12) Uuum autem esse, prin-
cipium est alicui numeri essc. Prima cnim mensura prin-
cipium est. Quo namque primo cognoscimus, ha?c prima
cujusque generis mensura. Principium itaque scibilis circa
unumquodque , ipsum unum. (13) Non est autem idem in
cunclis gencrihus uuum : sed hlc quidem diesis, hic vero
vocalis, aut muta ; gravitatisautem , aliud, el motus, aliud.
Ubique autem, ipsum unum aul quantitate, aut specie in-
divisibile. (14) lliud igitur, quod secundum quantum, et
prout quanlum , indivisibile est : quod quidem omnino et
sine positione cst, dicitur unitas; quod vero omnino et po-
sitiouem hahens , punctum tquodautem secundum unnni,
linea : quod vero sccundum duo, superticies : quod autetii
omnino, et in tria secundum quantum divisibile, corpus.
Et c converso, in dtio quidem divisibile, superCcies est :
quod vero in unum , linea : quod auteni nequaquam secun-
dum quantitatem divisibile est, punctiim et unitas est :
qua; quidem sine positione, nnitas; quod vero habet posi-
tionem, punctum. (15) Item alia numero, alia genere,
alia spccie, alia analogice unum sunt. Ntiniero quidem,
quorum materia una : specie vero, quorum ratio una : ge-
nere autem , quorum eadem praedicationis figura : secun-
dum analogiam vero, quaecumque se habent ut aliud ad
aliud. Seiripcr autem posteriora seqiiiiiittir prrjecedentia :
utputa quafcumque numero , specie quoque unum sunt :
qiiarcumqiie vero specic, non etiam numero : sed genere
cuncta unum sunt , qtiKcumque etiam specie : quaecumque
autem gencre , non omnia specie , sed secundum analogiam :
quaRCumqiie vero analogia unum, nou omnia genere.
(16) Manifestum autem etiam est quod multa uni opposite
dicuntur. Quaedam cnim eo quod non sint continua; qua?-
dam vcro , eo quod divisibilem matcriam secundum spet iera
habeant , aut primam materiam , aut ultimam : qufdam
autem, eo quod rationes, quod quid erat esse dicentes,
| pluresslnt.

CAP. VII.
T6 Sv XeYcTat to u.1v xati c(o(ji6£tSyixo<; , to 81
4r. xaO auro- xa^i <Juu.6E6r,x6<; (jie'v, oTov tov Sixatovtjtou-
<Jtx6v sivat tpau.sv xat tov dv9po>Ttov (jtoutjtxov xat tov
u.ouejtx6v dv0po)7tov, TtapaicXricjtox; Xs'yovtec; wejTCsp tov
uouo-txov oixoSousiv, oti <juu.6s'6r)xs Tto oixoSduto |xou-
«Jtxol sTvat f) Tto u.ou<jixio oixoSduw • to ^ip tooe stvai
!•<) toSe or,u.a£vEt to <juu.6EGr)Xs'vat TtoSe toSs. (2) Outo>
oi xat £tci Ttov Eipr)U.s'vo>v tov dv9po>7tov (?Tav piouotxov
XiYtdu.lv xa l tov (jtoucrtxov dvOpiortov, f- tov Xsuxov utou-
Ens dicitur aliud secundum accidens , aliud per se. Se-
cundum accidens quidem, ut justum musicum esse dici-
mus, et iiominem musicum, ac musicum hominem similiter
diccntes : ut quum dicimus musicum aedificare, quiaacri-
dit a:difi«ilori musico esse, aut musico «dificatori. Hoc
etenim hoc esse diccre, significat hoc huic accidere. (2) lla
etiam in iis quae dicta sunt , quum liomineni dicimus rnusi-
cum esse, et musicum hominem , aut album musicum , sive
 (|017.) METAPHYSICORUM LIB. IV. CAP. VIII.
atxbv r\ toutov Xeuxdv, tb jxlv 8ti d[x^w tw auTtjj aujx-
SEfirixaai, to 8' Sti ouu.6e'6r,xE tw ovrr to 81 ixguoi-
xbv dv0po>7cov, Sti toutoj to jxouatxbv ouu-SeStixev.
Outoj 84 /\.£Y£Tat xat to |xr| Xeuxov Etvat, 8ti w oujx-
6 6e6i)xev, exeivo Uotiv. (3) Ta jxlv ouv xaTot ouu.6£6r,-
xb<; tTvat X£YOu.Eva outw Xe^feTat t) Sioti tw outw ovti
dtxcpw uTcdpyet , $ Sti 5vti exetvw U7cdpy et , r) Sti auTO
eo-tiv w uTtdpyet 06 outo xanfiyopEtTat. (4) Ka6' a&T&
81 Etvat XEyETat SaaTCEp arjjxaivEi tcV. ayr)jxaTa Trjc, xa-
lu TTiYoptai;- 6aaywc; Y»p Xe'YSTat, TOaauTaywc, to Etvai
OTjJxatVEl. 'EtCEI OUV TWV XaTTlY0p0UU.£VWV T& [xlv t(
eoti cr,u.aivEi, t& Sl tcoiov, Ta 81 tcooov, t4 81 Trpdc, Tt,
Tat 81 tcoieTv rj 7tdcryEiv, Ta Setcou, Tot 81 tcote, IxdaTw
touto)v to Eivat TauTO o~r,u.atvei. Ou8lv ^ap 8ta:pE'p£i to
i!i avOpoiTco? &Yiaivwv eotiv **] to dvOpwTcoc, UYtatvEt, *l T0
dvOpojTtoc, jja8i'!|o>v lariv ?, tejxvojv tou dvOpWTCoc, f3aSi-
?et rj tejxvei. 'Ojxoiwc.81 xatETcl twv oXXojv. (5) "Ett
to fTvat aT)u.a(v£i xat to eVcivSti dXr,6e'c;, to 81 jxtj e{-
vat 6ti oux dXr,6lc; dXXa tJjEuSot;, Sutotoji; eVt xaTacpd-
20 oew; xai dTcosdoewc,- oTov ort IVri 2wxpaTr,c. jxouatxdi;,
OTt dXr,8lc; touto, r\ 8ti sVrt SojxpaTr,; ou Xeuxd?, Sti
dXr)8£V TO 0 OUX EOTIV f, 8ldu.ETpOC; OUJXJXETpOC, , 011
JjeuSo?. (6) "Eti to Etvat CT)u.atvEi xal to ov to [xlv
SuvdjxEt (^Tycdv, ) to 0' evTeXeyefa twv etpriuivojv tou-
2!i tcov. 'Opwv Te Y«p eivat tpau.ev xat to Suvdjjtet ( ^t)tw?)
Spwv xal to evTeXe-^Eta • xat eTCtoTaoOat waauTW? xat
to Suvdjjtevov yp?jcf6ai ttj eTctoTrijjtT; xal to ypo)jxevov
xat ir^pejjtouv xat & f^Sr, tittapysi j^pEjJiia xal to Suvd-
tievov Tipeu.eTv. (7) 'Ojxo(o); 8e xal eVi twv oumwv
311 xat y&P 'EpjJtrjv Iv tw XtOw cpau.lv tivat , xal to fjuiicru
tt)C; YPau-u-'i? > 5ia'1 oItov tov [xt]7co) 48pdv. ndre 81 Su-
VOTOV XOl TCOTE OUTCW, Iv dXXotC, SlOplffTCOV.
CAP. VIII.
Ouota XeYeTat Ta Te aitXa owiiaTa , olov -fi xat Ttup
xa 1 GSwp xa 1 Soa TOiauTa , xat SXw; owjjtaTa xal Ta Ix
.. toutwv ouveorwTa ^<od Te xal Satjjtdvta xat Ta jjtdpta
toutwv. "AitavTa 81 TauTa Xe'YeTai ouota Sti ou xa8'
uTcoxetptevou XEYETat, dXXi xaTa toutwv t1 dXXa.
(2) "AXXov 81 Tpdrcov 8 av tj atTtov tou eTvat , Ivuicdp-
yov ev Toi; toioutok; Soa jjlt) Xeyetoi xa8' utcoxeijjievou,
«11 oTov r) vJ/uj^-Jj tw ?ww. (3) "Eti 6'oa u.dpia IvuTcdpyovTa
eoTtv ev toi; toioutoi? 6ptXovTa te xat toSe Tt or,aat-
vovra , wv dvatpoujjiEvwv dvatpEtTat to SXov, oTov Itci-
7te8ou awjxa , w; tpaot Tive; , xal eTTiTteSov Ypai/.jx7)c; •
xat 8Xw? 6 dpt8u.b<; SoxeT etvat Ttat TOlouTOl;• dvatpou-
4b |xevou Te ^ap ou8lv eivat , xat <Spt~,eiv TcdvTa. (4) "Eti
to ti ~v eivat 06 8 Xo'yoc Spiojxdc, xat touto ouata Xi-
YETat JxdoTOu. (s) 2uu.6atv£i Stj xaTa Suo TpoTcouc;
tt,v ouatav XeYeoOat , to 0' uTcoxetjxevov eoyaTov, 8 jxt)-
xeTt xa^' dXXou XeYeTat, xa\ 8 av toSe ti 3v xat y_oj-
so ptiTov T)' toioutov Sl exdoTou T) ixopij1) xal to etooc,.
[98—100.] 521
Iiunc alhum : hoc quidem, quoniam amboeidem accidunt;
illud vero, quoniam enti accidit. Hoc autem , musicum ho-
minem esse, quoniam huic musicum accidit. Ita etiam di-
citur non album csse, quoniam cui accidit, illud est. (3) Quae
igitur secundum accidens esse dicuntur, ita dicuntur, aut
quoniam cidem enti ambo insunt, aut illi enti inest : aut
quoniam ipsum est, cui inest, de quo ipsum pradicatur.
(4) Per se vero esse dicuntur, quaecumque signiGcant prae-
dicationis tiguras. Quoties enim dicuntur, toties ipsum esse
significant. Quum ergo eorum quac prsedicantur, quaedam
ipsum quid est significent , quaedam quale , quaedam quan-
tum , <| u.vilaiii ad aliquid , quaedam facere aut pati , quae-
dam ubi , quafdam quando , horiim cuique idem ipsum esse
significat. Nihilenim diiTert, homo convalescens est , aut
homo convalescit : et homo ambulans vel caedens est,
aut bomo ambulat vel cacdit. Similiter in ceteris quoquv.
(5) Item ipsumesse,et ipsum est, signiGcat quod verum
cst : ipsum vero non esse,quod non verum , sed falsum.
Similiter, tam in aflirmatione quam in negatione : utputa ,
quod Socrates musicus est , quoniam verum hoc est : aut
quoniam Socrates non albus, quoniam verum. Quod au-
tem diameter non sit incommensurabilis , quoniam falsum
est. (6) Item ipsum esse, et ipsum ens, quoddam eorum
qua: dicta sunt, potentia esse signiGcat, quoddam actu.
Vidensetenim dicimus esse , quod potentia videt, et quoil
actu. Ipsum quoque sciens similiter, et quod potest uti
scientia , etquod jam utitur. Ac etiam quiescens , tum il-
lud cui jam inest quies, tum quod quiescere potest. (7) Si-
militer etiam in substantiis. Etenim Mercurium in lapide
dicimus esse , et lineae medietatem , ac triticum quod non-
1I11111 maturum est. Quando vero possibile , et quando non,
inaliis determinandum est.
Substantia dicuntur et simplicia corpora , ut terra , ignis ,
aqua, et quae talia sunt, et universaliter corpora, et quie
ex his consistunt animalia, ct doemonia, ac eortira parli-
culac. H.tc vcro omnia dicuntur substantia , qnoniara non
dicuntur de subjecto, sed de eis cetera. (2) Alio vero modo,
quodcumque fuerit causa exsistentia?, talibusque inexsistens,
qua; non dicuntur de subjecto , ut anima animali. (3) llem,
quaccumque particulae insitaesint in talibus, deGnientes,et
quod quid signiGcantes , quibus peremptis totum perimi-
tur : utsuperGcie, corpus, utquidam aiunt, et linea, su-
perficies : ct universaliter, numerus viilctur quibusdam talis
esse; co etenim percm|>to, nihil esse, ct hunc omnia termi-
nare. (4) Item , quod quid erat esse , cujus ratio dcfinitio
est.etiam hocuniuscujnsque substantiadicitur. (5) Accidit
igitur duobus modis substantiain dici , ct ipsum ultimum
subjectum, quod non dicitur de alio, et id quod, qnum
quod quid sit, etiam separabile fuerit notione : tale vero est
cujusque forma et spccics.
 522 [ioo—ioj.] TftN META TA «I>TilKA A, 0, t.
CAP. IX.
TauTot XsYCTat xi uev xaxa auu6£6r,xdc, , oiov to
Xeuxov xai to uouatxbv to auTO , 6ti tiji auToi otju.Se-
Stjxe , xai dvOpwTcoc; xai uouatxdv, 6'ti OaTspov OaTspto
o*uu6'e'6r|xcv' to Se uouatxbv dvOptorcoc;, 6'ti tw dv-
t> Opwirw auu6£'6riX£v. 'ExaTEpto Se touto xai toutoi
ixaTcpov ^xeivojv • xai yap tw dvOpwTco) toj uouatxio
xai 6 avOpt.)Tto? xat to uouotxbv Ta&TOv XsytTai, xai
TOUTOt; Ixeivo. (a) Aib xai TtavTa Tatha xaOdXou otj
Xe^eTat ' ou fotp dXr,0sc; eitceW 6'ti Tcac, dvOpwTtoc; TauTO
10 xai to uouatxdvTa yap xaOdXou xaO' auTa uTtdpyst, ta
Se auu6£6rjxdTa ou xaO' out4 dXX' ETci twv xaO' IxaaTa
aTtXw-; XeYETat. TauTO yap SoxeT 2wxpaTr)c; xai 2w—
xpdTT)-; cTvat uouatxoV to Ss ioixpdTr)-; oux cVt TtoX-
Xojv, Stb ou Tta-; SoJxpaTr,-; XsyETat oxrTtEp Ttac; dvflpw-
■6 tcoc;. (3) Kai Ta uiv outoic, Xe^etoi TauTa , toi Ss
xaO' auTa, ojaTtep xai to ev xai fap tov r, uXr) uta
rj eTSet r\ dptOuo) TauTa XEfETai, xai tov r\ ouaia uta.
"OaTE -f avspbv OTt rj TauTdTT)-; IvdTrjc; tic, eotiv rj TcXetd-
vo)v tou Etvat, r\ Srav -/prJTai ojc; TtXsioaiv, oiov 6rav
10 Xeyt) auTO auTto TauTov ■ ojc; ouat yap yprJTat auTto.
(4) "KTEpa Si XEvETat tov rj t& eWt) -rcXetoi r| 7) uatj
r\ 5 Xoyoc, tt;-; ouaiat;- xai 6Xw; dvTtxeiuevo)-; tw TauTto
Xs'YETai TO ETEpOV. Ald-fOpa OE XE'YETai6V ETEpd EOTt
to aurd Tt ovTa, urj udvov dpiQuoi, dXX' r\ eioei v| y£VSI
2t> rj dvaXoYta. (t>) "Eti ojv iVspov to ~[iw$, xat Tot Ivav-
Tia, xai Saa i/ti h t^ ouata ttjv iT£poTr,Ta. (o) "Ouota
XeYETat Ta te Ttdvtr| TauTO TCETcovOoTa, xai Ta tcXeio)
TauTa TtETtovOoTa r, i'TEpa , xai wv •?) t-oiott)-; uia • xat
xaO' b'aa dXXotouaOat IvttcyreTat tiov EvavTt'o)v, toutwv
30 to TtXeioj e/ov r, xupiwTEpa Suotov toutoj. 'Avtixeiue'vwc;
61 toT; buototc; Ta dvduota.
CAP. X.
'AvTiXEtuEva XeY£Tat dvTt-paatc; xai TavavTta xai Ta
Ttpdc; ti xai aTEpr,aic; xai t^te; xai e'; wv xai et; $ irr/jxxa,
(oTov) at Y£v£a£tc;xai coOopai- xai 6*aa u^i EVOE^ETat dua
3S TcapEtvat tw dumotv Sextixw , TauTa dvTtXEtaOai Xe'Ye-
Tat, 7, auTa r\ i;wv eitiv. <l>atbv ^ap xaiXcuxbv dua
tw auTto ou^ uTtdp^ef Stb e; wv laTiv dvTtxEiTat.
(2) 'EvavTta XeYeTat Ta tc ur\ ouvaTa dua t^I auTto
Ttapetvat twv JtacpEpdvTwv xaTtk Yevoc,, xai Ta TtXeiaTov
«0 StacpepovTa Ttov iv tw auTw Y^vet, xal Ta TtXetaTov 5ta-
-pEpovTa twv ev TauTW Sextixw , xai Ta TtXEtaTov Sta-
o/povTa twv utco zrtv auTr\v Suvautv, xai wvr) Stacpopa
UEYiaTr) r) d-rcXwc; r) xaTa ys'voc, r\ xaT' EiSo;. (3) Ta
S' dXXa cvavTta X^YETatTa uiv tw TaTotauTa e/eiv, Ta
46 Si toj SexTtxi eTvai Toiv toioutwv, Ti Si tw TcoirjTixi
r\ TcaOr)Ttxa Elvat twv toioutojv, r\ TtotouvTa r\ Tcdo"/ ovTa,
rj dicoSoXal r) XrtyEtc; , r\ e;eic; r\ aTEprjaEt; eTvoi twv
toioutojv. (4) 'EiTEi Ss to lv xat to ov TcoXXaytoi; Xe'-
YETat , dxoXouOEiv dvaYxr) xai TaXXa Saa xaTa Tauta
60 Xe'YETat, waTE xaiTOTauTov xai to ?Tepov xat to evav-
(ion,ioi«) ■
Eadem vero, qua;d.im secundura accidcns dicuntur : ut
album, et musicuni, idem, quoniam eidem arcidunt;ac
Itomo, el iuusicum , quoniam alterum alteri accidit ; musi-
cus vcro liomo , quoniam musicum horaini accidit : utriqtte
verohoc,et huic utrumque illorum : etenim tiotnini mo-
sico et homo ct musicum idem dicitur, et bu illud.
(2) Quare omnia lirec universaliter non dicuntur. Non enim
est verum dicerc, quod omnis bomo idem et musicum. Uai-
versalia namque per seexsislunt; accidentia vero non per
se , sed de singularibus simpliciter dicuntur. Idem t-nim vi-
detur Socrates, et Socrates musicus esse. Socrates enini
non de multis dicitur. Quare non dicitur omnis Socrates,
Mcut omnis bomo. (3) Quiedam igitur ita dicuntur eaiieni :
quxdaiu vero per se, sicuti et unuro. Etenim quorum in.it' •
ria aut specie aut numero una , eadem dicuntur, et quo-
rum substantia una. Quarc patet quod idcntilas unitas
qii-Fdam essenliae est, aut plurium, autquum ut pliiribus
utatur : utputa , quum dicat insum sibi ipsi idera : ut duo-
busenim ipso tilitur. (4) Diversa vero dicuntur, quorum
aut spccics plures , aut materia, aut ratio substantia? : et
onmino, diversumdicittiropposite ad id qtiod idem dicitur.
UilTerenlia vero dicuntur, quaocumque diversastint, quum
idem quid siut, modo non sint idem numero, sed atit spe<
cie,aut gcnerc, aut proportione. (a) Iteni , quorum di-
versum genus, et contraria, et quat-cuinquediversitatem in
subslantia babent. (6) Siinilia dicuntur et qua> prorsro
idcm passa sunt, et quae plura eadem quam diversa, passa
sunt , et quorum qualitas una. Ac secundum queeeumque
contrariorum allerari contingit, id quod plura liorum aut
magis propria babet, simile illi est. Opposile vero similibu»
dissimilia dicuntur.
Opposita dicuntur, contradictio, contraria, ad aliquid,
privatio, etliabitus, etea, exquibus,et in quae ultiuia,
generationcs , et corruptiones ; et qurrcmnque suM-.pli».
amborum non tontiny l sininl adesse, lia-c opponi dicunlur,
aut ipsa , aut ex quibus sunt. Kuscum namque , et album
simul eidcm non insunt : quare ea , ex quibtis sunt , oppo-
nuntur ipsis. (2) Contraria dicuntur, qua: non possunt si-
mul eidem adesse, quum eorum sint, qu;c secundum genus
dilTerunt; etquse plurimum dilferunt, quum in eodetn»-
neresint ; quaeve plurimura differunt, qunm in eodem «os-
ceptivo sint; ac etiam qna> pluriroum differunt , quum to-
rum sint , qua; sub eatlem potenlia sunt : et qnorutn diiic-
rentia maxima, aut simpliciter, aut secundum genus, aut
secundum speciem. (3) Cetera vero contraria dicuntur,
quxdam eo quod talia liabent ; qtiicdaru eo quod su-sce-
ptiva talium sunt ; quecdam eo quod activa aul passiva ta-
lium stint , aut agentia, aut patientia, aut abjectiones , aut
sumptiones, autbabitus, aut privationes sunt boniru K
talium. (4) Qiium autem unum et ens multipliciter di-
cantur, nccesse est ut cetera quoque qua-cumque sec urKlum
haec dicunlur, sequantur. Quare et idem, et divcrsum, ct
 (|0I8,I0I«.) METAPHYSICORUM LIB. IV. CAP. XI.
tiov, wot' eTv«i JVtpov xaO' ixdaTTiv xaTriYopiav.
(s) "ETipa 8s TwetSet XevtTatSixaTETauTOu yevou^ovTa
jjl-^1 &TcdXXr|Xd ioTt, xai Saa iv TtjS auTto yevet ovTa
Stasop&v e/et , xai Soa iv ttj oOata ivavT{u>atv lyjti'
5 xat Ta ivavrta erepa tw eiSei dXXrjXwv, rj rcdvTa r) Ta
Xe-fotxeva TcpwTW?- xai 6*awv ivTWTEXeuTatwTou yivow;
etost ol Xoyoi ereoot , oTov dvOpwrco? xai Vtctco? aTOixa
Tw yevet , ot Se \6yoi erspoi auTtov • xat Saa iv ttj
auTrj ouata 5vTa eyet Stasopdv. TauTa Se tw etSet Ta
it> dvTixeiuivwc. XEYOjxsva toutoi?.
CAP XI.
ITpoTepa xai GaTepa XiyeTat evta [xsv to? Svtoc; tivo?
TcptoTOU xal dp/rj? iv ixdarw Ysvet tw iyyvTtpov dp/rj<
Ttvb; topioptivT)? , rj drcXw? xat tt, tpuaet r) Tcpdc,Tt J| tcou
-?! utco Ttvtov, otov tcc ulev xaTot totcov tw Etvat eyYUTe-
■ 6 pov ?| fpuaetTtvb; totcou wptauivou, oTov tou [xeoou t) tou
eo/aTou, ?, Tcpb; to tu/ov, to 8s TcoppwTepov CoTepov.
(2) Ta 8« xaTa ypdvov Ta uilvYap tw TcoppwTEpw tou
vuv, oTov iirl twv Yevouievwv (rcpoTepa y&p tot Tptotxi
Ttilv MrjStxwv, oti TcoppwTEpov dlti/El tou vuv), Ta Se
20 tw iyYuTEpw tou vuv, oiov iittTwv u,eXXo'vtwv Tcpdrepov
yap Nitxea IIuOiwv, 6'ti iyYUTEpov tou vuv wc; dp/rj xal
TcpwTto /pr,aau.evwv. (3) Tot Ss xatot xtvriatv • to *(kp
iyyvxtpov tou tcowtou xtvr,aavTOc, rcpoTEpov, oiov rcaTc,
dvSpd;- dp/Y) Ss xai aurrj tic, otjrXtoc,. (4) Tot Ss xaTa
26 Suvau.iV to y«P uiTEps/ov TTJSuvduLeiTcpOTEpov, xai to
SuvaTtoTepov ■ toioutov S' ioTtv ou xaTa tt)V Tcpoatpsotv
dvaYxri oxoXouOeiv OaTEpov xal to SoTspov, wote j/^|
xtvouvTO^ Te exetvou ur| xtvEiaOai xat xivouvto? xivei-
aOafr) Se TCpoatpeot; dp/rj. (5) Tl Si xaTot Ta^tv
30 rauTa b^ eoTtv Soa rcpdi; ti ?v toptotjtevov StioT^xe xaTa
tov Xoyov, oTov TcapaoTaTrii; TptTOOTaTOU TcpoTEpov, xat
Tcapav>iTr) viQTr,i;' ivOa u.iv Y^tp 6 xopu^aToc;, ivOa Si
■f, txeor) dp/T). TauTa ulvouv rcpoTepa toutov XiYeTat
TOV TpdlTOV, dXXoV Se TpOTCOV TO TT) YVWOEl TCpOTEpOV W?
36 xal drcXw; rcpoTEpov. (s) Toutwv Si dXXwc; t! xaTa
tov Xoyov xai toi xaTa tJjv aioOriotv. KaTa u,lv Y^pTOV
Xoyov Tot xaOdXou TcpOTepa, xaTa Si t^v atoOrjOtv t4
xaO' ixaora. Kai xaTa tov Xoyov Si to ouu,6E6rixbc, tou
cfXou TcpOTEpov, oTov TO U.0UOIXOV TOU [XOUOtXOU dv-
40 OptoTcw ou Y^p eoTat 6 Xoyo? SXoc dvsu tou (Jtepouc,-
xatTot oux ivSe/ETat u,ouotxov Etvat u.T) dvTO? tjtouoixou
Ttvd?. (7) "Eti TcpoT-pa XiYeTat t4 twv irpOTipwv
TcdOrj, oTov euOutt,; XEidTr,TOc," to uiv fkp Ypotu.u,T)i;
xaO' auTr> itdOo;, to S' iTct^aveia;. (s) Tot (xev Sr)
46 outw XeYETat TcpoTepa xat CoT«pa, Ta 8i xaTa tpuatv
xai ouotav, Soa ivoiyeTai eTvat dveu dXXwv„ ixelva Ss
dveu ixEtvwv [xii • ?j SiaipioEi i/pi)oaTO IIXaTtov.
(») 'Etcei 8i to fiTvat TcoXXa/w;, rcpwTov uiv to urcoxet-
uevov rcpOTepov, 810 r-, ouota irpoTEpov, EttEtTa dXXw; Ta
60 xaTa Suvautv xat xaT* ivTeXi/stav. Ti uiv Y&p x.otza
Suvautv TcpoTepd iort, t4 Si xit' ivTeXi/Etav, oTov
xaTa Suvautv [xsv -J) f,u.t'oEta ttj; o^Xt)? xai to udptov tou
[102,103.] 523
contrarium, ut secundum unumquodqtie prsedicamentum
diversum sit. (5) Diversa vero specie dicuntur, quaecumque,
quiim ejusdem sint generis , non sunt subalterna ; et quae-
cumque, quum in eodem genere sint, dilTerentiam liahent ;
et quaecumque in substantia contrarietatem liabent. Con-
traria quoque diversa specie invicem sunt, aut omnia.aut
i|ua- primo dicuntur; et quorum in ultima generis specie
rationes diversa? : ut bomo ct equus individua genere,
rationes vero eorum diversae : et qua;cumque,quum in
eadem substatilia sint, diiTerentiatn babent. Eadem vero
specie sunt, quxcumque his opposite dicuntur.
Priora et posteriora dicunttir, uno quidem modo tan-
quam aliquo primo et principio in quoque genere exsistente,
eo quod propinquius est principio cuidam dcterminato , aut
simpliciter et natura , aut ad aliquid , aut ubi , aut ab ali-
quibus : utputa quaedam secundum locum , eo quod pro-
pinquiora sunt alicui loco natura determinato, medio vi-
delicet, attt ultimo, aut adquodcumque : quod vero remo-
titts , est posterius. (2) Quxdam , secundum tempus : ali-
qua enim , co qnod remotiora a Nunc sunt ; ut de eis quae
facta sunt : Trojana enim priora sunt Persicis , quoniam re-
motius a Nunc distant. Aliqua vero, eo quod propinquiora
ipsi Nunc siint; ut de futuris : prius enim festtim Nemeum
est quam Pvtliicum, quoniam propinquius ipsi Nunc est, ut
principio et primo ipso Nunc posito. (3) Quaedam , secun-
duin inotum : quod enim prnpinquiiis primo moventi est ,
priuscst : ut puer, viro. Etcnim quoddam ct hoc simpliciter
principium est. (4) Qusdam secundum potentiam : quod
fiiim excellit potentia et fortius est, prius est. Tale vero est,
cujus ad electionem alterum posterius sequatur necesse est :
ita ut non movente illo, non moveatur, et raovente movea-
tur : electio enim principium est. (5) Quaedam , secundtim
ordinem : hacc vero sunt, qua;cumque ab aliquo uno deter-
minato proportionaliter distant, ut in tripudiis, qui secun-
dum locum obtinet, prior est eo qui tertium tenet, et para-
nete, quam nete : illic enim tripudii ductor, hic vero media,
principium est. Haec itaque hoc modo priora dicuntur. Alio
vero inodo , quod cognitione prius , tanquam et simpliciter
prins. ((i) Horum aulem aliter ea quae secundum rationem,
atque ea quac secundum sensum. Secundum rationem eniin
universalia priora; secnndum sensnm vero , singularia : et
secundum rationem accidenstotoprius : ut musicum, homine
musico. Non enim erit ratio tota absquc parte : tametsi non
contingit musicumesse, si nonsit aliquis musicus. (7) Item,
priora dicuntur, passiones priorum , ut rectitudo laevitate :
istud enim lineae per se passio, hoc vero superficiei. (8) Quae-
dam igitur ita priora dicuntur. Quaedam vero secundum
naturam et substantiam , quaccumque contingunt absque
aliis esse, ista verosine illisminime : qua divisione iisus
est Plato. (9) Quum autem ipsum Esse multipliciter dica-
tur, primo quidem subjectum est prius, propter quod sub-
stantia prior. Dcinde aliter quae secundum potentiam, et
quae secundum actum. Quaedam enim secundum potentiam
priora sunt, quaedam vero secundum actum : veluti secun-
dum potentiam quidem, dimidia quam tota, et particula
 524 [104,106.] TflN META TA *rilKA A, a6.
SXou xai f) uXti Trje ouafae, xat' evTeXe/Eiav 8' uorepov
StaXuOsvTOc y*P xaT' evteXe/eiav laTat. (to) TpoTtov
$vj Tiva itavTa Ta rcpOTepov xai iJarepov XsYOu.eva xaTa
TauTa XeYeTaf Ta uiv Y^pxaTa YEveatvevoe/eTat aveu
6 twv ere'po>v eTvai, olov to 6*Xov twv uopio>v, t4 8e xari
cpOopdv, oTov to [AOpiov tou SXou. 'Optouoc 8! xal
TaXXa.
CAP. XII.
Auvau,ic XeyeTai fj uiv dp/f| xtvr,aeo>e f) u.eTa6oXfjc
J) Iv £te'pm r\ r) ETepov, oTov f) oixo8ou,txf) Suvautc Iotiv
lo fjOujr' uTcdpyet ev tw oixo8ou.oou.Evor aXX' f| iaTptxf| 8u-
vaut; ouaa urcdpyot av Iv tio iaTpEuouivo) , dXX' ou/
fj iaTpEuo'u,£voc. (2) 'II uiv oiiv 8Xioe dpyf) u.£Ta6oXf|C
r, xtvr,o-EO); XEfeTat 8uvau.ie Iv £Te'po> fj rj Irepov, f| 8'
ucp' lTe'pou f, ^ erepov xaO' f)v yap to Tcdav/ov Tcdayet ti,
16 8t6 uiv eav 6tio"Jv, SuvaTov auTo' cpajjtev eTvat iraOetv, 6«
0' ou xari Tcav rcdOoc dXX' av eVt to (3e'XTtov. (3) "Kti
f| tou xaXtoc tout' etiiteXeTv f) xaTa rcpoaipeaiv, eviote
yip tou; ptdvov av TcopeuOe'vTac f< eiTcdvTac, u,f| xaXoic
Se rj u.f| tbc TtpostXovTO , ou <pau.ev SuvaaOatXsYeiv f| pa-
30 SiCetv. 'Ou.o(tocSe xai liri tou izaayzw. (4) "Eti 6aat
eleie xaO' 4< otTcaOrj SXo>c f) dueTetSXrjTa fj fif) f$aSi'o>e
Irci to yeTpov euu.eTaxivr)Ta , Suvotu.eic XsYovraf xXa-
Tat uiv Y^p xa\ oruvTptSeTat xat xotu,UTCTat xat 8X0)1;
cpOetpeTat ou tw SuvaoOat , dXXot Ttji u,t| SuvaoOat xat
»6 IXXEfTtetv Ttvd?" diraOri Se tSv toioutuv fi [jtdXic xat
r|p^u.a Tcdffyet Sti 8uvau.iv xal to SuvaorOat xat t6
^Eiv Tctoc. (6) AEYOu.£vr|C 8e Trjc Suvdjxetoc TooauTa-
yioc, xal to SuvaTOv e*va ptev Tpdrcov Xe/Or]oeTai to
eyov xtvr|o-eo)c dpyrjv r[ u.6Ta6oXr)c; ( xat ^otp to UTaTt-
30 xov SuvaTOv Tt) ev erepo) r) ^ ?TEpov, Iva S' iiv e/rj ti
outou dXXo 8uvau.iv TOiauTrjv, £va 8' eotv tffl u.ETa6dX-
Xeiv lcp' 6tiouv 8uvau.1v, eit' iic\ to yetpov e*T? iiti to
{JeXtiov xat yip to tpOEtpdu.£vov SoxeT SuvaTOV eTvat
tpflefpeoOat , f) oux av tpflaprivat ei ?]v dSuvaTOV vuv Se
36 l/Et Ttva StdOefftv xai atTtav xat dpyjX,v tou toioutou
TrdOouc 'Otb uiv 8rj t5 lyetv ti SoxeI , 6te 8e tw
io-Teprjaflai toioutov eTvat. Ei 8' rj tjTepr]0-ii; lo-Ttv IJic
tcojc, rcdvTa TO) l/etv etv etr| ti, 6u,tovuu.o)c Se XEYOijte-
vov to 3v, tooTE tm E/_eiv tftjiv Ttvi xai dp/riv eoti 8u-
111 vaTOv, xai to> e/eiv Tf|V toutou tJTE^prjtTiv, fi ivSe/ETai
eyetv oTEpriotv. "Eva Se Tto u,i) e/etv auTou Suvau.iv
?, dp/V dXXor) ^ dXXo tpOapTtxriv. (0) "Eti Se Taura
rcdvTa f) to) [jtdvov oiv truu.6rjvai YEvsaOat f\ u,f| yeve-
aOat, fj Tto xaXio?. Kai Y"P ^v toie d'|ju/oic; Iveotiv
46 f) TOiauTr, Suvajxtc, oTov ev Toic SpYavot;- tt|V uev ^ip
SuvaaOaicpaat tpO^Yf517®011 Xupav, t^jv S' ouOev, avrj u.f|
Eu^tovoc. 'A3uvau.(a 8' Ioti aTepriati; SuvdpiEO); xaiTr]?
TOtauTT)e dp/r,c dpatc Tt? ofa efprjTai, f) SXtoc; f| to)
TCecpuxoTt e/etv, f) xai Stc Tcecpuxev vj8r| tyziv ou yip
&o 8u.oiioe av tpaTu,ev douvaTov Etvat yevvav 7tai8a xai dv-
8pa xal euvou/ov. (7) "Eti Se xafl' £xaTe'pav Suvajjttv
eotiv d3uvau.(a dvTixetu.e'vr) , ttj te p.dvov xivr)Tixrj xai
(ioi»0
quam totum , ct materia quam substantia ; secundum
actuin vero , posterior : dissoluto etenim , secundum aetum
erit. (10) Quodam modo igitur omnia qua-cuuique prius
et posterius dicuntur, seciinduni hacc dicuntur. Qua-dam
enim secundum generationem contingit absque aliis ess«\
ut totum partibus : quaedam vero secundum corrupuo-
nem, ut pars, toto. Similiter etiam cetera.
Potentia dicitur, quxdam qnidem principium motus atrt
transmutationis in altero , aut prout alterum est , ut a-iii-
Hcativa potentia est , qua; non inest in aeriilicato : sed ars
medendi, qiiuiii sit potentia, inerit tamen in eo qui saiu-
tur, sed non prout sanatur. (?.) Quxdam igitur, omninu
principium transniutationis aut inotus dicitur potentia in
altero,aut prout alterum est. Qua>dam vero, ab altero.
aut prout alterum est : secundum quam enim , qinxj
|>atitur, aliquid patitur, quandoque, si quid quoriium-
que pati possibile est, dicimus illud posse pati; quan-
doque vero non secundum omnem passionem , s«l si sJ
melius. (3) Item, e.st polentia bene quippiam efiicien.li,
aut secundum electionem. Aliquando enim eos qui so-
lum ambularunt , aut dixerunt, non aulem bene, nec ut
proposuerunt: nondicimus poise dicere, aut ambulare. Si-
militer quoque de pati. (4) ltem , quicnmque babitus, se-
cundum quos impassibilia omnino , aut immutabilia sint ,
aut non facile in deterius moveantur, potentiaj dicuntur.
Franguntur namque, et conteruntur, et llectuntur, et
omnino corrumpuntur, non propter posse, sed propter non
posse, et in aliquo deficere. Impassibilia vero a tatibni
sunt, qua? propter polentiam , et posse, et aliquatenus se
liabere, vix et parum patiuntur. (5) Qtium atitem po-
tcntia tot modis dicatur, potens quoque uno quidem modo
dicetur, quod principium liabet motus aut transmuta-
tionis ( etenim sedativum potens quid est ) in altero , aot
prout alterum est. Alio vero, si quid ejus aliud talem po-
tentiam liabet. Alio vero, si quid in quodcumque trans-
iniitationis, sive in pejus, sive in mclius, potentiam habeat
Etenim quod corrumpitur, videtur possibile esse cor-
niinpi : aliter non cnrrumperetur, si impossibile esset.
Nunc autem liabet quandam dispositionem , causam et
priucipium liujuscemodi passionis. Quandoque enim pro-
pterea quod liabet , quandoque propterea quod pnvatur,
tale videtur esse. Quodsi privatio babiltis quodaminodo
est , oninia propterea quod babent, profecto aliquid erunt.
.Cquivoce aulem dicimus , ipsum ens : quare propterea
quod liabct liabitum qtiendam et principiuru , possibile
est : et propterea quod liabet liujus privationem , si poai-
bile est privalionem babere. Alio autem modo , proptere*
quod non liabel ejus potentiam aut principium in altero,
aut prout alterum, corruptiva. (6) Item li.rc omnia,
aut eo quod sulum contingant ha?c tieri , aut non fieri, aut
eoquod bene. litenim inanimatis etiam talis potentia iaest,
ut instrumentis. Aliquam enim posse sonare lyram aiunt ,
aliquam minime , si non benesonans est. Impotentia vero,
polentia; privatio est, et quaedam talis principii ablatio,
quale diximus : aut omnino, autab eo qui natura aptus
est liabere , aut et quum natura aptus sit jam liabere. Non
enim similiter dicamus impossibilc csse, ptierum gcnerarr. el
virum , et eunuclium. (7) Item , ulrique potenti.T est impo-
tentia opposita , et ci qua; solum motiva est , et ei quat bene
 (lOIt,I0*>.) METAPHYS1C0RUM LIB. IV. CAP. XIII
xrt xaXwc, xtvrjTtxrj. Kat douvoTa Srj t4 uiv xaxi r})v
douvauiav Taurr,v XsytTai , Ta S" dXXov Tpdrcov, oiov
Suvardv te xai douvaTOv. (s) ASuvaTOv fjtsv ou to £vav-
tiov e; dvotYXYK a\rfii$, olov to ttjv StduETpov ouuue-
6 Tpov Etvat dSuvarov, Sti ijJ/euSoc to toioutov, ou to E'vav-
Ttov ou udvov dXrjOsc, dXXixai dvdvTtr, dauuuETpov ETvar
to dpa ouuuETpov ou udvov i^euSoc, dXXi xai lc, dvaYxr;c
<j»Eu8o?. To 8' EvavTtov toutw , to SuvaTOv, Srav jjtr(
dvaYxatovf, to EvavTtov iJjeuSoc, cTvai, oTovto xaOrjaOat
lo dvOpwTcov Suvardv ou ^ip ec, dvdyxriC to ur) xaOrjaOat
d/EuSoc,. (») Tb usv ouv Suvarbv Eva ulv Tpdirov, waTrsp
Etpr.Tat, to u.T| eS; dvdYxr); '|/eu3o; orrjixatvgi, gva Ss t6
dXr,0sc. sTvat , Eva Ss to JvSe/ouevov dXr,0£C, elvai. Kari
UETatpopiv 81 r) ev tt; YE(1>uETpia Xeyetoi Suvaut;.
16 (lo) Taura usv ouv Ta SuvaTa ou xari Suvautv. Ta Se
XevoaEva xari Suvautv irdvTa Xeyetoi Tcpbc, ttjv Trpw-
tt,v (utav)- auTT) S' Iottiv dpyrj [AETaSoXrji; £v dXXw
t) T) aXXo. Ta Y^p *XXa Xeyetoi Suvari tw Ta usv
eyEtv auTwv ai.lo Tt TOtauTTjv Suvautv, t4 8e ur^ £y£iv,
ao t4 Se wSt e/eiv. 'Ouotox; 8£ xai TidSuvara. (iiJTJote
6 xuptoc, tfpoc, Trj; TrpoVrrii; SuvduEwc, av Etr) dpyj)) us-
Ta6Xr)Tixr| £v dXXto r\ fl dXXo.
CAP. XIII.
Tloabv XEYETat to StatpETOv Etc, Evurcdpy ovTa , wv
IxaTEpov r\ e"x*otov £v Tt xat toSe ti tce^uxev sTvat.
*& HXrjQoc, jjtsv ouv Ttoodv ti av dpt0u.r|Tov r) , ue'yeOoc, 8e
av u.ETpr)Tiv r), Xeyetoi Sl TcXr]0oc. uev to SiaipETOV S\j-
vduEt eic, U.T) o-uvE/rj , ueveOo; Se to ei? c/uve/5;. Me-
YeOou? Se xo uev £<j>* e\i c/uvEyJc, urjxoc,, to 8' etcI Suo
TcXaTo; , to 8' £tci Tpta pdOoc.. Toutwv 8e TcXrjOo? uev
3(> t6 Tr£TCEpao"UE'vov dptOudc, , urjxoc, &l YPaupi > TcXaTOe,
8s ^Tct^dvEta , pdOoc, Ss awua. (2) Eti t4 uev Xeye-
rat xaO' aura Tcooot aTTa, toi Sk xara oruu6E6r)xdc ,
olov r) uev YP«uur) iroadv ti xaO' lauTO, to 8e uouii-
xbv xarot o-uu6E6r,xdi;. Twv Ss xaO' auTa Ta uev
35 xar' ouoiav Iotiv, oTov t) yP*C1at) , Troodv ti ( Iv ykp
Tb) XoYW TtT) Tt EC/Tt XE^OVTt to Troc/bv IvuTcdp^Ei) Ta Ss
TrdOr) xai e^ei? Trjc, TotauTr,? IottIv ouoiac,, oTov to tcoXu
xat to oXiyov, xat uaxpbv xat fipotyy, xai TrXaru xai
ctevov, xal paOu xat TaTTEtvdv, xat ^apu xai xouipov,
40 xat TdXXa Ta ToialiTa. (3) "Eoti 8i xal to ptEYa xat
to utxpdv, xai to ueiJov xai sXaTTOv, xai xaO' auri
xai Ttpbc, dXXr)Xa XEYOUEva, tou ttoo-ou TrdOr) xaO' auTa*
uETa^EpsTat uevtoi xat £tt' dXXa TauTa Ti ovduara.
(4) Twv Ss xari ouu.6£6r)xbc, Xeyouevwv tcoiwv to
«b ulv ouTti); XE^ETat woTrsp {'Xe/Ot) Sti to uouotxbv rcoabv
xal to Xeuxov tw fiTvat tcoctov ti cj) uirdpyouot, Ti 8i
wc; xivriatc, xai ypdvoc, • xal ^ip TauTa tcoo' drca Xs'ye-
Tat xai ouvEyvj tw IxEtva StatpETi eTvoi wv £ott\ TauTa
TrdOr). Aeym Se ou to xivouuevov dXX' 8 £Xtvr]Or) • tw
5ti ^ip ttooov fTvat exeTvo xat r\ xtvrjotc, Tcoori , 6 Se y pd-
vo; TW TaUTT|V.
[lOB 107.] S25
moliva est. Impossibilia quoque quaHlam secundum lianc
impotentiam dicuntur, qtioHlani alio modo, uti possibileet
impossibile. (8) Impossibilc quidem, cujus contrarium
neccssario verum est : veluti diametrum commensurabilem
esse, impossibile est : quoniam falsum liujuscemodi est, et
cujus contrarium non solum vcrum.scd necessarium quo-
que est ut incommensurabilis sit. Commensurabile igitur
non folum falsum, sed nccessario etiam falsum est. Ipsum
vcro possibile huic contrarium , quum non sit ncccssarium ,
contrariiim falsum esse : ut setlere bomincm possibilc
est : non eniin necessario non sedere falsum est. (9) Pos-
sibile itaque uno qnidem modo significat , ut dictum est ,
quod non ncccssario falsum est : alio vcro , ipsuin verum
cssc : alio autcm , conlingcns verum csse : melapliorice
autem quae cst in geometria potentia \quadratum] dicitnr.
(10) Haec igitur possibilia , non sccundum potcntiam. Qux
autem dicuntur sccundum potentiam , omnia ad primam
dicuntur : haec autem est principium transmutationis in
altcro, ant prout alterum est. <;etera namque possibilia
dicnntur, quxdam eo quod eorum aliquid talem potentiam
habet; qurjedam eo quod non habcnt; quacdam co qnod sic
habent. Similiter etiam impossibilia. (U) Quare propria
primae potentiae dcfinitio profecto erit , principium transmu-
tativum in altero, aut prout alterum est.
Quantum dicitur, quod in insita divisibile, qnoriim
utrumque aut singula unum quid et hocquid apta sunt
esse. Multitudo igitur, quantiim quid, si nnmerabile est;
m.imiiliiiln vero.si mcnsurabile. Dicitur autem multitudo
quidem , quae potentia divisibilis est in non continua; ma-
gnitudo vero,quacin continua. Magnitudinis autcm , quae
quidem ad iiniiin continua est, longitudo : quae vero ad
duo, Iatitudo : quaeautem ad tria , profunditas est. Horum
autem multitudo quidem finita, numerus : longitudo
vero, linea : lalitudo autem , supcrficies : profunditas vero,
corpusest. (2) Item, aliaper se quanta quaedam dicuntur,
alia secundum accidens : utputa, linea quidem, quantiim
quiddam per se est ; musicum vero, secundum accidens.
Eorum vero quae per sc snnt , quapdam secundum substan-
tiam sunt, ut linea quantum quiddam ( in definitione
namquequod quid est dicenti, quantum quiddam inest);
quacdam passioncs, et habitushujuscemodi suhstantiae sunt,
11) iiiiiliiiiu ct paucum , longum et breve, latum et stri-
clnm , profundum ct liumile, grave et leve, et cetera quo-
que hujuscemodi. (3) Sunt autem magnum etiam et par-
vum, majuset mintis, tam secundum se quam adseinvicem
dicta, quanti per se passiones. Transfcrunlur auteni et ad
alia ista nomina. (4) Eorum autem quae secundum acci-
dens dicuntur quanta , quoddam ita dicitur, ut pracdictum
est quod musicum et album quantum est : eo quod illud,
cui insunt, quantum quid est. Quaedam, utmotus, et
tcmpus : ct haec enim quanta quaedam et continua dicun-
tur, eo quod illa divisibilia sunt , quorum haec sunt pas-
siones. Dico autem non quod movetur, sed qnod motum
est. Etenim quoniam illud quantum est, etiam motio cst
quanta : tempus autem , propter illani.
 526 [l07— 109.] TQN META TA <1>VZIKA A, 18, te.
CAP. XIV.
Tb tcoiov XeyeTat e'va usv Tpdrtov r, Stacpopi ttj;
ouoiot;, °Tov Tcotdv Tt dv0po>7to; Joiov ort SlTCOUV, tTt-
7to; 8e T£Tpot7couv xai xuxXo; 7toidv ti avrjua 6'ti
aYtoviov, to; ttj; Stacpopa'; tt,; xaTa tJjv ouatav TcotdTr,-
b to? ouarj;. (») "Eva uiv Sr, Tpo7tov toutov XsyeTat rj
tcoiottj? Stacoopa ouata;, £va Se to; t& dxtvrjTa xai
Ta uaOr,uaTtxd , tooTtep oi dptOuoi tcoioi tive; , oTov oi
ouvOetoi xal u.r) udvov ecp' £v dvTe; dXX' tov uiurjua to
eTtiTceSov xal to orepedv (oStoi 8' etatv oi Tcoodxt; Ttoaoi
10 rj Tcoadxt; Tcoadxt; tcoooi), xat oXto; 8 Tcapdt to tcooov
OTcdp/et iv xrj ouata1 ouota yap ixdaTOu 8 ctTca; , olov
twv S; oiy 8 81; r\ Tpt; eiatv dXX' 8 itTcac;- e; vap «rcai;
e1;. (3) *Eti Saa TrdOr, xtov xtvouueviov ouattov, oTov
OepjjtdTT,; xal tj/u/pdTT|;, xai XeuxdTTj; xai ueXavia,
lt> xai jSapuTT,; xai xoucpd-cr,;, xai Saa Totoura , xaO' a
XsYOvtat xai dXXotouaOoti t& otouaTa ueTa6aXXovTO)v.
(4) *Ext xot' dpeTTjv xai xaxtav xal SXto; to xaxbv xai
dvaOdv. (5) Z/eSbv Sr^ xaca Suo Tpd-icou; XeyotT' av
to tcoiov, xai toutuv eva tov xupttoTaTOV TcptoTT| uiv
20 vip TcotOTri; r) ttj? ouaia; Stacpopd. TauTTj; Se' Tt xai
T| iv toT; dptOuoT; Tcoid-crj; uepo;- Stacpopa y»P Tl?
oOaitov, dXX' rj oi xtvouuevtov rj ouy 7j xtvouueva. T4
Ss TtdOr, Ttov xtvouuevtov fj xtvouueva , xat al tiov xt-
VTjOeiov Stacpopai. (6) 'ApETT| S» xai xaxta Toiv TcaOr,-
»6 uaTtov uepo; Tt • Stacpopa; Yap SrjXouoi Trj; xtvrjaeio;
xai tt,; evepyeia;, xaO' S; tcoiouoiv rj 7tdo}(ouoi xa-
Xto; tJ cpauXto; Ta ev xtvTjoei ovto • to uev yaP *^o>
8uvdu.evov xtveToOat t) IvepYeiv dyaOdv, to S' i5)Si xai
evavTtto; uo/Or,po'v. MdXtoTa Se to dyaObv xat xa-
30 xbv or,uai'vEi to 7cotbv iiti tcov E'uJ/uvtov, xai toutmv
udXtOTa ItcI toT; e/ouot Ttpoaipeoiv.
CAP. XV.
TJpd; Tt Xe^eTat Ta uev to; StTcXdotov Tcpb; 7Jutau
xal TptTcXdoiov Tcpb; TptTTjudptov, xai cJXo); 7coXXa7cXd-
otov Tcpb; TcoXXooTr,udptov xal &TCEpev_ov Ttpb; u7tepev_d-
»6 uevov • Ta S' to; to OepuavTtxbv rcpb; to OepuavTOV xai
to Tur,Tixbv Ttpb; to tut,to'v, xai #Xo); xb 7coir,Ttxbv
rcpb; to TcaOrjTixdv ■ xa S' co; xb ueTprjTOV rcpb; to ue-
Tpov xai e7ctOTT)Tbv Tcpb; irciOTTjuriv xat aioOr,Tov 7tpb;
atoOrjOtv. (3) AeYeTat Si Ta uev TcptoTa xat' dpt-
«0 Oudv, 7^ aTcXto; ^ wptouevto; 7tpb; auTOu; rj Tcpb; e*v,
oTov to uev SntXdotov Ttpb; £v dptOub; topiauevo;, to Si
7toXXa7cXdotov xaT* dptOubv Ttpb; £'v, ouv toptouevov Se,
oTov TovSe ?, TovSe- to Se ^utdXtov rcpb; to ucpriutdXiov
xaT dptOubv rcpb; dptOubv coptouevov, to iTctudptov
ii TCpb; TO U7C£7CtudpiOV XaTCt ddptOTOV, tOOTCEp to tcoX-
XaTcXdotov Ttpb; to ev. (3) Tb S' u7cepiv_ov rcpb; to
u7cepe/duevov SXto; ddptOTOv xax' dptOudv • 8 vdcp dpt-
Oub; auuueTpo;, xaTa u^, auuueTpov Se dptOubv Xeye-
Tat- to yap uTcepe/ov rcpb; to UTtepe/dptevov toooutov
611 Te eoTt xai eTf touto S' ddptoTov SrcdTEpov yap eTu/ev
( 1010,1011.)
Quale dicilur uno modo difTvroutia lubstantia; : ul puta,
quale animal ltoino, quoniam bipvs; vt|uus vero, qiwdni-
pes : et circulus qualis quxdam figura, quoniam absqnc
angulisest, uttanquaiu difTvrenlia, quas svcundum substaiv
tiam, qualitas sit. (2) Uno itaque modo , qualitas dicitur
substantix tliffervntia. Alio, ut immobilia , et matbenutica,
reluti numeri, qualesquidam sunt, ut qui compositi, et
non solum qui ad unum sunt, sed ii quorum imitatio mi-
perficies, et solidum : hi autem sunt , qui quoties quanti,
aut quoties quanti quoties. Etomninoquod in substantia,
praeter quantum exsistit. Substantia namque cujusque est,
quod semel , utputa ipsorum sex , non qui bis , vel ter, sed
qui semel. Sex enim semel, sex sunt. (3) Iteni qu.n mu
que substantiarum quas niovenlur, passiones : ut cilidilas
et frigiditas , albedo et nigredo, gravitas et levitas, et qoa>
cumque similia, secundum quae dicuntur alterari corpora,
ipsis mutatis. (4) Item, secundum virtutein et malitiam , et
omnino bonum et malum. (5) Fere itaque secundum Jik-
modos dici possit ipsum quale, et horum nnum maiimc
proprium : prima etenim qualitas , substanti» diflerviitu
cst. Hujus autem pars est et quas in numeris qualitas tst :
vtenim differentia qussdam substantiarum est, sed nonatit
corum quae moventur, aut non prout moventur : ln-
autem passiones eorum quie moventur, prout moventur,
sunt, ct motuuni differentia?. (6) Virtusautem, vtmali-
tia, passionum quaedam partes simt. Diflerentiasenimnio-
tus et actionis quasdam manifvstant, secundumquas beDr
vel male agunt aut patiuntur ea quas in motu sunt. Qu&l
enim hocmodo polest moveri, aut agere, bonum : qnod
veroillo moilo, et contrario, malum. Maximc auteca bo-
num et malum significant qualitatem in illis quae animal)
sunt , et illis maxime , qua; babent electionem.
Ad aliquid ( relationem habere ) dicuntur quaedam, ut
duplum ad diinidium, et triplum ad tertiam partem : siiupli-
citer 11111I tiplex ad multiplicati partem , et excedens ad ei-
cessum. Quaedam, ut calefactivum ad calefactibilv, etse-
ctivum ad secabile : et simpliciter, activum ad passiiuir
Quaedam, ut mensurabile ad mensuram , et scibile ad stifn-
tiam , et sensibile ad sensum. (2) Dicuntur autem prima
quidem secnndum numerum, aut simpliciter, aut detemii-
nate ad eos, aut ad unum : utputa, duplum quidem ad unuin,
numcrus determinatus : multiplex vero secundum nume-
rum, ad unum, non tamen determinatum, ut hunc, vel hunc :
sesquialterum vero ad sesquialtvrum secundum numeniui,
ad numerum determinatum : superpartiens autem ad sup-
partientem secundum indeterminatnm , sicuti multiplei ad
unum. (3) Excedens autem ad excessum , omnino indeter-
minatum secundum numerum. Numerus enim commen-
surabilis; secundum incomrnensurabilem vero numeruia
dicitur. Excedens enim ad excessum tantum est, et ultra :
hoc vero , indeterminatum est. Quodcumque enim «w
 [|09 — 110.] METAPHYSIGORUM LIB. IV. CAP. XVI.
Istiv, r) toov r; oux toov. («) TauTa te ouv toc Tcpd;
Tt rcdvTa xaT* dpiOutbv XsYstat xai dpiO(jtou TcdOr, , xal
£ti to fcrov xai Suotov xat TauTO xaT dXXov Tpdrcov
xaTa fip to (?v XEYSTat TcdvTa. TauTa u.ev yap wv uta
6 t?) ouata, SjiOta 6" tov f, TcotdTTj; (jtta, toa Ss <I>v to tcooov
ev. Tb S' evtou dpiOu.ou apyy) xai fjiETpov, ujote Taura
TcoivTa Ttpd; ti Xeystoi xaT* dptOfjtbv u-sv, ou tov outov
Ss Tpditov. (5) Ti Ss Tcoir,Tixa xai Tca6r,Tixa xa^i 86-
vau.iv Tcoir,Ttxr,v xat TcaOr,TtxrjV xai IvEpYEta; Ti; TtTiv
*<» SuvdptEtov, olov to OEpu.avTtxbv Tcpb; to 0Epu.avTOV, Sti
SuvaTat, xal -jrdXtv to OEptjtaivov Tcpb; to 6EpjjtaivdjjiE-
vov xai to tejjivov Tcpb; to tsu.vou.evov, to; EVEpyouvTa.
Ttov Ss xot' dptOfibv oux sitjiv Evs'pY£iai dXX' fj 8v
Tpdreov h iTEpot; Eipr)Taf at Ss xaTa xtvrioriv EVEp-
15 Y£lal °"X uTcdp/ouotv. (e) ToJv 8e xaTa Suvau.iv xai
xaTa /pdvou; r-or, XsYovTat rcpd; Tt , oTov to TCETCotr)xb;
rcpo; to TcsTcoirjijtEvov xai to Tcotrjuov rcpb; to TroiT)0-du.£-
vov. Outcu Yap xai TcaTr,p uiou Xs'YETai -rcaTrJp- to
jjtsv Yap Tcsrcotr,xd; , to II tcetcovOo; Tt eotiv. (7) "Eti
«o Evta xaTa <rTs'pr,o-tv Suvdfxsoj; , ojtTTrsp to dSuvaTov xai
Saa ourw Xeyetoi, ofov to ddpatov. (s) Ti uiv ouv
xot' dptOu-bv xal 0uvau.1v XsYo'u.sva Tcpd; ti TcdvTa ltsx\
rcpo; Tt tw OTrep eVtiv ctXXou XsYEuOat auTO $ eotiv,
dXXi u.r, tio dXXo rrpb; Exsivo • to os u.sTpr,Tbv xai to
»0 E-tiTr^TOv xat to Stavor^Tov x5 dXXo rcpbi; outo XE^EcOat
Tcpd; ti XsYOVTai. Td te ykp Stavor,Tbv ar1u.at'vEi 6'ti
£ctiv outou otdvota , oux (<jii 0' -^ Sidvota rcpbc, touto
ou Ioti Stavota- Slc, YaP toutov Etpr,u.E'vov av «frj.
'Oaottoc, Se xai tivoc; sotiv rj d'!/tc, o^tc,, ou^ oS eWiv
so diic, • xatTot y' dXr)OEi; touto eitceTv • dXXi rcpb; /pwu.a
r, rcpbi; dXXo Tt toioutov. 'Exeivw; Bi 81; toutov
Xs/Or]o-£Tat, Sti £<itiv 0'Jvt; oO eotIv r) <fyt;. (9) Ti
[ji£v ouv xaO' lauTi XEYOfjtsva rcpd; Tt Ti fjtsv outu
XsYEtat, Ti Ss av Ti Y"r, auTtov ^ TotauTa, oTov ■})
*c taTpix-ri tcov Tcpd; Tt Sti to y«o; outt^; t) £TctoTr|iu.r|
SoxsT fTvat Ttov Tcpd; Tt. "Eti xaO' Scra Ti E/ovTa
Xs^ETai Tcpd; ti, oTov to-OTr,; Sri to "oov, xal 6u.oio'Tr,;
6'ti to Sfjtotov. (10) Ti Ss xaTi outxCse^xd; , oTov
avOptoTco; rcpd; ti Sti sufjt€s'6r,XEv auTto StTcXaotto eT-
«ii vat, touto S' eVt! twv Tcpd; ti" •?, to Xeuxov, e? tiTJ
ajTtjj orutiSESrjXE StrcXaottoj xai Xeuxw sTvat.
CAP. XVI.
Te^Xeiov XsYSTat tv |jt£v oS |xjj ecttiv s;to ti XoSeTv
tjtr,OE h u-dptov, oTov /pdvo; teXeio; txdoTOu oSto; ou u.r^
tTo-Ttv e;<u XafiEtv y pdvov Tivi 8; toutou [xEpo; e'<jtI tou
«5 /povou. Kai to xar' dpETT^v xai to eu u.r) e/ov UTtEp-
S6).i\v Tcpb; to ye'vo;, oTov te^Xeio; iaTpb; xai TEXsto; atj-
Xr.Tri;, Stov xaTi to eTSo; ttj; oixEta; dpETrl; u.ri6lv eX-
XEtTctoutv. OuTto Se u.ETatj<E'povTE; xai Ijti t<ov xaxwv
Xc'yOU.SV CUXOip<XVTTjVTE'X£lOVXat xXETCTTlVTE^XElOV.STCSlSrl
Mi xai dYaOou; Xe'youev outou; , oTov xX£TCTr,v aYaObv xai
o-uxo^a'vTr,v aYaOdv, xai *, dpETr, teXeiWi; ti;- ?xa-
o-tov ^ip tote te'Xeiov xat ouaia Tcaoa tote teXeio ,
(ioji.) 527
tingit , cst , aut owjualc aut non xquale. (4) Haec ilaque a<i
alitpiitl omnia secuntlum nuincrum dicuntur, et nutneri
passiones stint. Et atlliuc xquale, simile, et idem, secun-
dum alium modum. Secundum unum etenim omnia dicun-
tur. Eadem enim sunt, quorum substantia una. Similia
vero, quorum qualitas una. yEqualia autem, quorum
quantitas una. Ipsum vero unum , numeri principinm, et
mensura. Unde liaec omnia ad aliquid dicnntur secundum
numerum quidem , non tamen eodem modo. (5) Activa
vero et passiva, secundum activam ct passivam potentiam,
et potentiarum actiones : utputa calefactivum , ad calefa-
ctibile , quoniam possunt ; et rursus calefaciens, ad id quod
calefit; etsecans, ad id quod secatnr, ul agenlia. Eorum
autcm quae secundum numerum sunt, non stint actiones,
nisi quemadmodum in aliisdictum est. Sed secundummo-
lum actiones non exsistunt. (6) Eorura vero quae secun-
dum potentiam, eliam secundum tempora jam dicunturad
aliquid , veluti qtiod fecit, ad id quod factum cst ; et id quod
facturum cst.ad id quod faciendum esl. Sic cnim pater quo-
que filii pater dicitur : liou enim fecil , at illud passum
quidest. (7) ltem, quaodam secundum privationem po-
tt-nli.v, ul impossibile, et quaecumque ita dicuntur, ut in-
visibilc. (8) Quxcumque igitur secundum numerum et
[Kitentiam ad aliquid dicuntur, cuncta sunt ad aliquid , eo
quod ipsum quod est allerius, dicitur ipsum quod est, sed
non eo quod aliud ad illud. Mensurabile autem , ct scibilc,
et intelligibile , eo quod aliud ad illud dicitur, ad aliquid
dicuntur. Nam intelligibile signilicat, quod ejus est inlel-
lectus : non est autem intellectus a<I illud , cujus intcllectus
est; idem cnim profecto bis dictnm esset. Similitcr ct visus,
cujusdam cst visus, non cujus est visus, (etsi verum est
hoc dicere , ) sed ad colorem, aut ad aliquid aliud tale. Illo
vero modo bis idem diceretur, quod visus est , cujus cst
visus. (9) Eorum igitur qtia? per se ad aliquid dicuntur,
quxdam ita dicuntur ; quaedam, si genera eorum talia sunt :
ulputa medendi ars eorum est quae ad aliquid sunt, quo-
niam genus ejus , scientia, vidclur eorura esse quae ad ali-
quid sunt. Item, secundum quac ad aliquid dicuntur ea quae
illa babent, ut eequalitas, qnoniam ipsuin aequale; et simi-
liludo, quoniam et ipsum simile. (10) Aliqua vero secun-
dum accidcns dicuntur : ut homo ad aliquid, quoniam ac-
cidit ei duplo esse. Hoc autem eorum est quse ad aliquid
sunt -. aut album, si eidem accidit, duplo et albo csse.
Perfectum dicitur unoquidera modo extra quodnon est
ullam accipere particulam : utputa, teropusipsum uninscu-
jusqne perfectura est , extra quod non est ullum acciperc
tempus , quod pars hujus temporis sit. Et quod secunilum
virtutem et bonitatem non habet excessura ad genus : ut
perfectus medicus, et perfectus tibicen , quum secundum
propriie virtutis speciem in nullo deficiunt. lta etiam in
malis metapborice dicimus calumniatorem peiTectum , et
furem perfectum : quoniam etiam bonoseosappellamu9,
utpiita furem bonum, et calumniatorem bonum. Virtus
quoque, qua-dam perfectio est : unumquodque namque tunc
perfectum cst, cunctaque subslantia tunc perfecta, quum
 528 [lli,lla.] TUN META TA 4>rSIKA A, *, tr,.
Srav xaroc to eTSoc tyjc oixsiac apETrjc u.r,fl£v IXXEiTcr,
(xdpiov tou xot4 cpuotv utyiQous. (2) "Eti oTc UTcap/Et
to teXoc OTtouSaTov, TauTa Xs^ETai Te^Xsta ■ xaTa y^P
to e/eiv to te^Xoc TiXsta. "Uot' eWi to tsXoc twv
6 io/otTwv ti eoti, xat iitt t4 cpauXa u.ETa:pE'povTEc Xe-
Yojjlev teXsuo; aitoXo)XE'vai xat teXeuoc Itpfloipflat , 6rav
(iriJiv sXXetTcr, ty;c ^pOopa; xal tou xaxou aXX' EiTri tou
eV/oitou rj. Atb xat r, teXeut^ xot4 t*ETacpop4v Xe-
■^ETai teXoc, 6'ti au/pw tV/aTa. TeXoc oe xat to 06
lu ?vexa toyaTOv. (3) T4 uiv o3v xaO' auTi XEfo'u.Eva
TE^XEia Tooauta/ioc \l-(veaLi, t4 ulv tw xaTa to eu
u.r,0sv IXXeitceiv ur,8' e/eiv UTCsp6oXr,v u.r,os e^o) Tt Xa-
6eTv, to 8' SXwc xaTa to u/Jj e/_eiv UTC£p6oXr,v ev Ixoiotw
Ysvei u.r,8' eTvai ti e;u) , t4 Si aXXa r,Sr| xaTot TauTa
16 tw r\ TCOIEIV ti toioutov r\ E/EIY ?, apUOTTElV TOUTO) ?,
au,wc yetho; Xe^EoOancpb? t4 TtpwTwc XeYou,Eva TeT.eta.
CAP. XVII.
llepac Xeyetoi to eoyaTOv IxaoTou xat 00 iljw u.r,0sv
eoTt XaSeTv itpo')Tou , xat ou loto Ttavta Ttpwtou , xai 8
av rj eT8o; u,EYe'0ou; ?, e/ovto; [jieyeOo;, xat to te'Xo;
jo IxoJotou ( toioutov 8' itp* 8 rj xi'vr,oi; xat ^i itpa^ti;,
xai oux aip ' ou , 8ts 8' aucpo) xal a:p' ou xat £»' 8 xat
to oS e^vexa ), xat ^i ouoia Ixoiotou, xal to ti r,v eTvat
IxotoTio • ttJi; Yvtooeto; Y^p touto itepa; ■ et 8e ttjc. Y^to-
OEto;, xat tou TtpotYu.aTO(;. (2) °12ote cpavepov Sti
st. &oa/(o(;Te r\ iayji XeYETat, TOoauTa/ioi; xai to itspac;,
xa\ ETt 7tXsova/wc • r\ u.ev Y«p «pX^I Ttepa? ti, rb 81
Ttipac ou itolv ipyr\.
CAP. XVIII.
Tb xaO' 8 XeYeTat itoXXa/oic , I^va ulv Tpditov to
eTSoc xat r\ ouota IxctOTOu Ttpa^YfiaTOc , olov xaOb aYa-
3o0dc, auTO aYaOdv, iva 51 h to TtpwTW tce'^uxe YtYv£"
oOat, olov to "/p(ou.a h Trj ETti^avEta. ^2) Tb uiv
ouv TcpoKtoc Xeyo[Xevov xaOb to eTooc eojTi , 8£UTe'ptoc Se
0)C i\ uXr, IxOCOTOU Xat TO UTCOXEtjJtEVOV IxOCOTt.) ItptOTOV.
(:i) °OXo)C 8i to xaOb loa/toc xat to atTtov uTtotp^Ef
36 xata Tt Yap eXi^XuOev r\ ou £v£xa IX^XuOe Xeyetoi, xai
xa^4 ti TtapaXEXoYiOTat r\ ouXXEXoYtoTat, r\ ti to alriov
tou ouXXoyiou.ou r\ TcapaXoYiopiou. (4) Eti to xaOo
to xa^4 Oeoiv XE^eTai, xaOb ToTrixev r\ xaOb paStlJef
TtctvTa vip Tauta Oeotv or,jjLaiv£t xai totcov. (5) Qote
40 xal to xaO' auTO TtoXXayioc avotYxr, X£Y£oflat. Ev
uev ^4p xafl' autb to t! tjv eTvat ixaoTo), oTov 6 KaX-
Xtac xafl' a&TOV KaXXiac xal Tb ti rjv eTvat KaXXia- £v
8s oaa ev Tto t( Iotiv uTcoip/et, oTov t^ijlov 8 KaXXtac
xaO' a&To'v h y^P t^ Xoyoi evuTcap-/et to Jtpov
46 JJolov Y<»p ti 6 KaXXtac. (6) "Eti Se e! iv outw Se-
SexTat TcptoTO) r\ Ttov auTOu Ttvi, oTov -^ iTctcpavEia
Xeuxt) xafl' au-trjv, xal £5j 6 avflptoicoc xafl' outov r^
yap 4'u/.'l u.e'poc Tt tou avflptoicou, iv r^ Tcptotri to ^rjv.
(7) "Eti oE U.11 eoTtv diXXo oitiov. Toti Y&p avflptoicou
(1021,1013.)
srcundum speciem propriae virttitis oulla deest particuli
magnitudinis naluralis. (2) llem, quibus Dnis justusesl,
ea pcrfectadicuotur: etenim secundiim quod habent finem,
perrecta dicuntur. Quare quum linis ullimoriim qaippiam
cst, ad prava quoque transferentes , dicimus perfecte inter-
emptum esse, ct perfecte corruptum esse, quando nil cur
ruptionis aut mali deest, sed in ullimo est. Propter quod et
mors metaphoricc dicitur finis, quoniamulLimaambo. Finis
autem, et quod cujusgratia, ultimum. (3) Quaecumque
igitur per se perfecta dicuntur, tolies dicuntur, quaedam eo
quod secundum bonilatem in nullo deficiunt, nec liabent
cxccssum , nec a&sumunt quicquam extrinsecus; alia uni-
verse , pro eo quod non liabent excessum , in quoque ge-
nere, nec est qiiicquam extra : cetera vero jam secundum
Ihkc, 00 quod aut aliquid tale faciunt aut liabent, ant bnic
conveniunt, aut aliquo alio inodo ad ea quae primo dirla
sunt, perfecta dicuntur.
Terminus dicitur, quod ultimum cujusque est , «tra
quod niliil est accipere primum , et intra quod omnia pri-
mum , et quod sit magnitudinis species , aut magnitudioem
liabentis, et cujusqne finis. Tale vero est, ad quod motiu
et actus, et nonaquo : quandoque autcm ambo, et a qoo,
et ud quod, et cujus causa. Et substantia uniuscujusqoe,
et quod quid erat esse unicuique. Cognitionis enim faoc
terminusest : quodsi cognilionis, rei quoque est. (2) Quare
patet quod quoties dicitur principium , toties etiam ter-
minus , et amplius. Principium namque tenuinus quidam,
sed non otnnis terminus, principium.
Secundum quod, multipliciter dicitur. Uno modo, spe-
cies, et substanlia cujusque rei, ut secundum quod boous,
ipsum lmniiiii. Alio, in quo primo fieri aplum est, ut color
in superficie. (2) Quod igitur primo dictum est secundum
quod , ipsa specics est : secundo vero , tanquam enjusqoe
materia, et primum cujusque subjectum. (3) Etomnino
ipsuni secundum qnod , toties dictum erit , quoties dicitur
causa. Secundum quid enim venit, aut qua causa venit, di-
citur ; et secundum quid paralogizatum , sive svlloghtatum
est, et quae syllogismi sive paralogismi causa est. (4) Item ,
secundum quod dicitur, quod secuodum positionem est, se-
cundum quod stelit, aut secundum quod vadit : etenim h-vr
ouinia positionem et locum significant. (b) Quare elaecundura
se, multipliciter ut dicatur necesse est. Uno namquemodo
secundum se , est quod erat esse cuilibet : ut Callias et ptr
se Callias, ct quod quid erat esse Calliam. Alia vero, qwe-
cumque in eo quod quid est, insunt : utputa Callias, secuo-
dum se animal est : in ratione enim , animal inest ; Callias
enim, quoddam animal est. (6) ltem, si in se ipso priroo
suscepit, aut in aliquo sui : utputa, superficies alba sernn-
dum se; et bomo, secundum se vivens. Anima namque,
pars quxdam hominis est, in qua prima ipsum vivere est.
(") ttem, < 1 jus non cst aliqua alia causa. Hominis namque
 (1012,1023.) METAPHYSICORUM LIB. IV. CAP. XIX—XXII.
tcoXXo airta, to £wov, to Sitcouv dXX' Suw; xaO' aG-
tov dvOpwrto; 6 dvQpwTcd; laTiv. (g) "Eti Saa uovo>
urcdp/Ei xai ?j udvw" Stb to xe/wptauevov xaO' auTO.
CAP. XIX.
5 AtdOecri; Xeystoi tou e/ovro; ue'pT) Ta!;i;, r\ xaT&
totcov r) xaTa Suvautv rj xaT* eTSo; ■ Oeatv yap SeT Ttva
*Tvat, wdTctp xai Touvo.ua SrjXoT •)) StdOecrt;.
CAP. XX.
"E;t; Ss XeyeTat eva utev Tpdrcov oTov evepfeia ti; tou
eyovTO; xai 1/ou.evou, wcrrcep Tcpa;i; Tt;r) xtvrjaic/ Srav
lu y°"P T0 !JL-V U0'Ti T0 °^ TcotrJTat, eau Ttotr^ai; ueTa;u •
outo) xal tou 6/ovto; eaOrJTa xai Tr;; e/oixevr,; iaOriTo;
ecm utTa;u £;i;. Taurrjv uiv ouv tpavEpbv Sri oux
evSe/etat e/etv eljtv • ei; aTtetpov yap (JaSieiTai, et tou
eyouevou eaTai e/etv ttjv e;tv. (2) "AXXov Se Tpdrcov
16 elji; Xe^eTai StdOeat; xaO' r]v eu r| xaxw; StdxeiTat to
Staxeiuevov, xai rj xaO' outo ?, Ttpb; dXXo , otov r, uyteta
£;i; Tt;- StdQeoi; ya'p eVti TOtauTr). "Eti e;t; Xe^ETai
otv r) udptov StaOe'aEw; TotauTr,; • Stb xai rj twv uspwv
cJptTrj £;t; ti; eartv.
CAP. XXI.
in IlaOo; liyttai eva uev Tpdrcov TcotoTrj; xaO' r\v aX-
XotouoOat IvSe/eTai, oTov to Xeuxbv xal to ueXav, xat
yXuxu xat Tctxpdv, xat ^apuTr,; xat xou^oTrj;, xat Scra
aXXa TotauTa • eva Se at touto)v eve'pYetat xai aXXoio')-
itei; ffa. (2) "Eti toutwv uaXXov at pXaGepat cJX-
»5 Xoicoaet; xat xivTiaEt;, xai uaXtOTa at XuTcrjpai j3Xa-
Sai. *Eti t4 UEYe'Or| twv ouu^opwv xai XuTcrjpwv TcaOrj
XsYtTat.
CAP. XXII.
"STEprjdt; XE^ETat E*va uev TpoTcov av ur) e^/t) ti twv
Tce^uxoTo)v e/eerOai, xav ur} aijTO r) Tce^uxb; l/etv, oiov
jo ^utov SuuaTwv lcjTeprjoOat XeYETat. Eva Se av Tce-
^uxb; e/etv, r) outo r) to yivof, pr, e/r), oTov aXXo>;
dvOpwTco; 6 tu^Xo; ^"/ew; £oTe'pr|Tai xai acncdXac; • to
uev xaTa to y"°;) Tb Se xaO' auTO. (2) "Eti av tce-
©uxb; xai Ste tce^iuxev e/eiv ur) E/r) ■ r\ ^ip tu^Xott);
35 o-T£pr,o-t; Tt;, TuyXb; S' ou xaTa Tcaoav ^Xtxtav, dXX' ev
?! Tce'!pux£v e^/Eiv, av ui) E/r). "Ouotw; Sil xai ev
w av T) xai xaO' 0 xal rcpb; 8 xai w; av ui) e/r) tce-
^>uxd;. (3) Eti t) ptaia ixdoTOU dtpatpecn; axipr^-
01; XtYeTat. Kai Ssa/w; Se ai aTtb tou a drto^doet;
«o Xe^YOVTat, ToaauTa/ioc, xai at oTepr|Crei; Xe'YOVTai- dvt-
oov uev Y*p tw u^| e^/etv icrdTr^Ta Tcesuxb; Xe^eTat,
ddpaTOv Sl xai tw SXw; u^, ?/etv /poiua [xal tw ^au-
Xw; ] , xai ditouv xai tw ur) e/etv cTXw; Tcdoa; xai tw
^auXou;. (4) "Eti xai tw utxpbv e/eiv, oTov to aTcu-
t;, pr,vov, touto S' EOTi tw ^auXw; tco); e/eiv. (5) "Eti
tw uri paStw; ?| tw ix^j xaXoi; , olov to aTu.r,TOv ou ud-
iihiniu r-s. 11.
[iii.iu.] 529
t<< //./ dicalur lnult.v cansic sunl, animnl, hipes : attaincii
sn iiiuliini se, lioino est liomu. . ,s) llein qiiavuiiiquc soli,
et prout soli fnsunt. Quare quod scparaluni est, secumluiu
scest.
Dispositio «lifitnr ordo partes liabcntis , aut secnndiini
locum, aut secundum potentiam, aut secundum speciem.
Positionem enim quandam essc oportel, sicut ipsuni eliaui
dispositionis nomcn signilical.
Hahitus autem dicitur uno modo, tanqunm quidam ha-
bcntis ct habiti actus , sicuti actio quaedam , aut inolns.
ISam quum hoc qiiidcin efficit, illud vero fit, est mcdia
effectio : ita et habentis vestein et vestis liabitae, est ine-
dius liabitus. Ilunc itaque habittim , quod non contin^it
habere, manifestiim est. In iniinilum enim progrederetur,
si liabili essct habiliim habere. (2) Alio rnodo liahitiis
dicitur dispositio, sccundiiinqiiam benc vel malc disponi-
tur dispositum, ct aut secundum se, aul ad aliud, ut
sanitas quiilam habittis cst : dlspositio cteniui talis est.
Itcm , babitus dicitur, si particula talis disposilionis sit.
Quarc partimn quoque virtus, quiilaiu habitus est.
Passio dicitur, tino quidcm modo qualilas, sccumluiii
qtiam alterari contingit : ut albiim et ninrmn , dulce ct
amarum , gravitas et levitas, ct qiivcuniqiie alia similia.
Alio modo, horum actiones, et jam allcrationes. (2) llcm ,
hariini magis qu.v noxix alterationes ct motus, ct maxiinc
tristes noxac. Ilem, calamitatum et tristium magnitudiiics ,
passiones dicuntur.
Privatio dicitur uno modo, si non habeat aliquid eorum
quir natura aptasunt haheri , ctiamsi ipsiim non sit natura
apttim habere : ut planta dicitur oculis privari. Aliommlo,
si, quuin aut ipsum, atit genus ejus, aptum babere sit , non
habeat : utputa, aliter cxcus bomo visu privatur et aliter
talpa. Hajc quidem secundum genus, ille vero secunduni
se. (2) Itcm, si, qiitiin aptum sit, et quando sit aptum haberc,
non habeat. Cavitas namque privatio qiiicdam est : ca;-
cus autem non secundum onincm n-t.itrui, sed si, in qua
aptus est habere, non habct. Similitcr si m qno et secun-
1I11111 quod, et ad quod, et quemadmodiim nattira aptus
sit, non babeat. (3) Ilem, violenta cujusquc ablatio, priva-
tiodicitur. Et quoties negationes ab in ( vel simili negationc )
incipientes dicuntur, totics etiam privationcs dicuntur.
Iu.vqualf namque dicitur, eo quod non habeat asqnalltatem,
aptum cxsistens habere : invisibile vero, et eo quod non ha-
beat omnino colorem, et eo quod exigue : impes, eteo quod
non habeat pwies, eteo quod debiles. (4) Item, quum parum
quid habcat: ut quiim diciiuus olivam exossem, hoc anlem
est, eo quod exile quiddain habet. (5) Itcm, quum non fa
 530 [m— na.] TUN META TA tfVZIKA A, xY, x5
vov Toi ur, Ts'uv£oOat dXXi xai xJi fjir, paoiio; r\ jjir; xa-
Xw;. (o) "Eti to> TrdvTr, ur] E/etv • TuipXb; y^p ou Xe'-
Ycrat 6 irepd^OaXuo; dXX' 6 iv du:joTv urj </uy ctytv.
Atb ou Tta; d-faOb; r\ xaxd;, r\ 8ixato; r, ddtxo;, aXXa
4 xai to u£Ta;u.
CAP. XXIII.
Tb e/£'.v X£Y£Tat TcoXXa/w;, £va ulv Tpdicov to
dvEtv xara tt,v outou cpuotv r\ xara tt,v auTou 6pur'v,
otb Xefstai TcupETo; Te £/_£tv tov dvOponrov xat oi Tti-
pavvot t&; tcoXei; xai tt,v ioOrJTa oi au.TC£/d;x£vot.
lu *Eva 6' ev (!) dv ti uirdp/r, w; Scxtixoj, otov 6 /aXxb;
£/£t to Etoo; tou dv8ptdvTo; xai tt,v vdoov to suui.
"Eva 8' w; to itcpttyov t4 TCEptE/duEva' ev w ^**? eon
Tcepii/duevdv Tt, E/caOat utco toutou XsYCTat, olov to
dyvETov £/etv to uypdv <pauEv xat ttjv irdXiv dvOpojTcou;
ib xai TTjv vauv vaura;- ouro) 61 xal to SXov e/etv Ta
ucpr). (2) "Eti tb xwXuov xara tt,v outou 6pur,v ti
xtvEioOat r\ TcpaTTEtv e/eiv XryeTai touto auTO, oiov xai
oi xtove; Ta eirixeiueva pdprj, xai w; oi TcoirjTai tov
"ArXavTa ttoiouoi tov oupavbv e/etv w; ouuireodvT' av
20 irrt TT,v yt;v, woTrep xai twv ^uotoXdywv tive; oaotv.
(:>) Toutov 81 tov TpoTcov xat to ouve'/ov Xe^eTat S ouv-
E'/£t e/Etv, w? 8ta/wpio0svTa av xara t;t,v outou 6pur,v
exaoTOv. Kai rb ev tivi 81 etvat 6uotoTpoTcw; XeyeTat
xai eitouevw; to> e/etv.
CAP. XXIV.
25 Tb ex Ttvo? flvat XeYETat £va uiv Tpdirov i\ oO Iotiv
w? uXr,?, xai touto 61/w;, r\ xaTa to TrpoiTOv yevo;
r, xaTct to uorarov ci8o;, oiov Eort uev i>( SiravTa Ta
TT,xTa e; u8aT0;, eoti 8' w; ix. /aXxou 6 dvSptdc. "Eva
6' w? ex tt.i; TrpwTT,<; xtvT.odor,!; dp/r;c;, oiov Ix Ttvoi;
30 r, ud/r, ; ex XotSoptai; , 6*ti outti dp/r) tt,i; ud/T,c. "Eva
0' ex tou ouvOctou ex TTi; ZXrfc xai tt;; [jtop5.r;<; , woTcep
e'x tou SXou Ta ueprj xai ix. tt;< TXtdJot; to ctcoc. xai ex
Tr;; oixta; oi X1O01 ■ te'Xo; uev ydp eotiv r^ uop^r^ , te-
Xeiov 61 to e/ov tcXo;. (2) Ta 61 wc ix tou UEpouc to
m E180;, otov 6 dvOpwTrot; ex tou 8itto8oc xal r; ouXXa6r\
ix. tou OTOf/etou • dXXo)c yap touto xal Ji dvSpta? tx
tou /aXxou' Ix tt,c atoOr,T^c Ytitp uXr,c r, ouvOe'tt, ouota,
aXXa xai to EtSoc ex tt]c tou eTSou? vlrfi. (3) Ta ulv
ouv oiirw XcyETai, tcV 8' liv xarct ue'poi; Tt touto)v ti;
411 uTrdp/r) twv TpOTCoiv, otov ex Tcarpbc xai ur,Tpb<; to te-
xvov xai ex ytJc Ta cpurd, 6ri ex tivoc uEpouc auTtov.
°Eva 61 ueO' 8 tw /pdvo), oTov i; ^,4UE'pac vu; xai i;
euoia; /etuwv, bri touto u£t4 touto. (4) Toutwv 81
Ta ulv tw e/etv ueTa€oXr,v ei; dXXr,Xa oCto) XeYErat,
41 woTCEp xat Tot vuv £ipr,uE'va, Ta 61 Ttji xaTa tov /pdvov
£i£;r,; udvov, oiov i\ iorjuEpia; eyeveTO 6 tcXou;, Sti
uet' tor,uepiav EycvCTO, xai ex Atovuofoiv 0apyr,Xta,
6ti uetoi ra Atovuota.
cile aiit non bene : ut insecabile, non «olum eo quod dod
secetur, sed etiani eo quod non facilo, nec bene. (6) Item,
quuin omnino non liabeat. Cxcus namque dicitur, non qui
unoculiisost, sedqtii iitriusque oculi visucaret- Quare non
omnis bonus vel malus, aut justus vel injnstus, sed eiiam
interniediutn est.
Habere , multipliciter dicitur. L'no modo, quum quui
secundum suam naturam ant suum impelum agat. Quare
dicitur, quod Tebris bomineni liabet, et tyi.nini civiutes,
et induli vestcm. Alio modo , in quo quid tanquam sosre-
plivo exsislit : ut a?s habet statuae speciem, et corpus apgri-
tudinem. Alio modo, ut continens ea quae contenta suot.
In quo namqiic contentum quiddam est, baberi ab eo dici-
tur : ut vas, liabere bumidum dicimus; et urbem . honii-
ncs; et navem, nautas : sic et totum, partes liabet.
(1) Item quod proliibet aliquid secunduro suum impetuix
moveri, aut agere, liabere dicitur lioc ipsum : ut et colu-
11111.T, imposita oncra, et ut poetae Atlantem faciunt ca>
1 11 111 babere, tanquam nisi ipse teneret, casiiruro super
terrani , ut quidam etiam pliysiologorum tradunt. (3) Hoc
autem modo et continens dicitur, qu.c coutinct, habere,
tanquam separaretur secundum siiiiin impelum unum-
quodque. In aliquo etiam esse similiter et consequenler
sicuti habere dicitur.
£x aliquo esse.unomododicitur, ex quo, utex materia,
est. Et hoc dupliciter, aut secundum primum gcnus.aut
secundum ultimam speciem : utpuU, 11110 modo omuu
liquabilia ex aqua sunt; aiio modo ex seresUtua est. Porro
alio modo dicitur, ex primo movente prinripio : ut, • \
quo pugna? ex convicio : quia boc erat pugme princi-
pium. Alio modo, ex composito, ex matcria et formi :
sicuti cx toto , partes ; ct versus, ex Iliade ; et lapidts, ei
domo. Finis namque est forma, perfectum vero, quod
habet finem. (2) Quiedam vero , Unquain ex parte spe-
cies : ut bomo, cx bipetlc; et syllaba, ex elemento. Ali-
ter namque boc atque stalua ex xre : cx sensibili namque
materia , composita substanlia est. R|>ecies quoque ex spe-
ciei materia. (3) Quxdam iUqueita dicuntur. Quxdatn,
si quis hortim modorum secundum aliquam partem sit : ut
ex patre et matre , proles; et ex terra, plantx , quia ex
aliqua eorum partc. Alio modo post quod tcmpore: ute\
die, nox; et ex Eereno, tempestas : quouiam boc, post
illinl. (4) Horum autem quxdam eo quod habent mutuam
transmutationem , ita diruntiir, sicuti et qux nunc •licr.i
sunt : quxdam, co quod solum secundum tempus con*e-
quuntur : ut ex xquinoctio facU est navigatio, quonuni
post a'<|iiinoctium facta est ; et ex Dionysiis Thargelta, qua
post Dionysia.
 ^or.,102».) MKTAPHYSICORUM LIB. IV. CAP. XXV— XXVII.
CAP. XXV.
Mepo; ^sysTai eva usv Tpdrcov el; 8 StaipeOeir, av
xb Tcoobv Stcwcjouv ■ dei ^ap to depatpouuevov tou tcooou
^j Tcoabv ue'po; Xe^etai IxEtvou, olov twv Tptoiv Ta Suo
UE'po; X£'y£Ta{ tcw;. (3) "AXXov 8e TpoTtov Ta xarauE-
& TpOUVTtt TMV TOIOUTO)V UOVOV " SlO t4 8uO TWV TplWV
eoTi fjuv 65 Xe^yeTat uipo;, ectti 8' w; ou. (») *lvrt st;
d to eTSo; 5i*ipe0sirj av avEu tou tcoctou , xat TauTa
udpta XE^ETat toutou ■ Stb toi EtSr, tou ysvou; epaaiv et-
vat udpta. (4) "Eti ei; & otatpeiTat ti f, i\ o>v ouv-
I esse.
10 xetTai to 6Xov, fj to eTSo; f, to e/ov to EiSo; , otov ttj;
acpatpa; tvj; /aXxrj; vj tou xuSou tou /aXxou xai 6 "/ aX-
xb; UE'po; ( touto S' eWiv f, uXr, ev v) to eiSo; ) xal
f, Y&ma uipo;. (5) *Eti to ev tw Xdvw tw StjXouvti
exaoTov xai TauTa udpta tou 6Xou • Stb to ysvo; tou
1 j etSou; xai iiipo; Xe'YEcat, dXXw; Se tb sioo; tou y£vou;
us'po;.
CAP. XXVI.
"OXov XcYETat ou te ur,0sv drcsSTt ue'po<; e; wv Xe-
YETat 8Xov epuo-Et , xai to Tcspts/ov toi TtEptE/ouEva wars
ev ti elvat IxsTva. Touto Ss Stjrw; ■ fj yap wt; ExaoTov
20 ev, f, w; ex toutwv to sv. Tb uev Yap xaOoXou xai to
£Xw; X«youevov 10; SXov ti 3v outw; ierrl xaOdXou xai
to o),w; Xeyousvov w; SXov ti oOtw; IotI xaOdXou w;
tcoXXcV. TtEpis'/ov Tto xaTTiYOpEtoOat xaO' Exderrou xat £v
SrravTa Etvat w<; tlxaoTOv, oiov avOpo)Ttov, tr:T:ov, Oeov,
ss ^Tt aTtavTa ?wa. Tb Se ouvevei; xat TCEtiEpaouEvov,
Srav ev ti ex tcXeiovwv vj evuTtap^dvTwv, uaXtoTa usv
Suvaust, Et 6i ur,, EvspYEta. (») Toutwv S' outwv
uaXXov Tot cpuo"Et vj Ttl^vr, TOtauTa, woTrsp xat Itci tou
evo; Xe^youcv, w<; ouor,; t?,<; 6Xo'Tr,TO<; EvdTr,Tdc; tivo;.
30 (s) *F1ti tou Tcocoii I/ovto; ap/vjv xat ueoov xat *o/a-
tov, Stjwv uev uf, tcoieT f, Osotc Statpopav, nav XsYETat,
tTowv Ss tcoieT, SXov • 6'oa Se autpo) t?v6e'ysTat, xat b^Xa
xat TtavTa. Eoti Ss TauTa Sowv f, usv tputnt; f] auTV)
u.s'vet tvj ueTaOs'trEi, f, Sl uop^f, ou, otov xvjpbt; xat
:is tuotTtov xat Yap S^.ov xal irav XttYETaf e/ei ^ip au^o>.
TSwp 5= xai Scra uvpi xal aptOubt; Tcav usv XE^Erat,
SXo; S' aptOu.b<; xat 6*Xov uSt»p ou Xtfystai, av uf, ptETa-
cpopa. (1) ITotvTa Se Xe^YSTat, E^' oT; to Ttav wc; £*^>' Ivt,
eTtci toutoic, Tcavra w<; t?7ti StVjpr|Us'voie; • Ttac, outo; 6 dpt-
40 Oud;, Ttaaat aurai ai uovaoec;.
CAP. XXVII.
KoXoEbv Si XtiYSTat TtOV TCOCTWV OU TO tu/ov, dXXot
uEpio-rdv ts Sei auTO stvat xat SXov. Tot T£ ytVp Suo
ou xoXoSot. Oatepou otcpaipouuevou Ivo'; ( ou ^4? *0"0v to
xoXdSwua xat to Xoitcov ouSetcot' Iutiv ) , ouS' 8X0);
45 aptOudi; ouSei; ■ xat ^ap Tf,v ouatav 8ti uevetv ei xtiXt;
xoXoSd;, eti sTvat xuXtxa- 6 S' dptOub; ouxETt 8 auTo;.
(2) Ilpb; Ss toutoi; xav avouotouEpvj vj, ouSe Taura
-dvta • h Y^p dptOub; EtiTtv w; xcti dvduota e/et ue'pv] ,
0,117.] 531
Tars dicitur, uno quitlem motlo , in quod quoquo modo
i|iiantum dividi potest. Seniper enim qnod a qtianto, prout
quantum, aufertnr, pars illius dicilur : ut duo, pars
trium quodammodo dicitur. (2) Alio modo, ex iis ea
dumlaxat, qua; metitintur : quare, tluo quodanimodo qui-
dem sunt pars tritlm, quodammodo vero non. (3) Item
in qtiai species ahsque quanto dividi potest , liaec quoquc
partcs ejusdicuntur : quare spccies, generis aiunt.parles
(4) Item, in qua; aliquid dividitnr, aut ex quibus
totum componitur, aut ipsa species, aut qnod speciem lia-
bct, ut spha;ra' a-nese , et aenei cubi, ct ipsum a>s pars cst
( hoc autem est materia, in qua speeies), et angulus, pars.
(S) Itcmqtiic in ratione unumquodquc significante snnt,
lircc quoque pars totius sunt : qtiare genus, pars etiam spe-
ciei dicitur. Alitcr vero species, generis pars est.
Totum dicitur, cujus ntilla pars eorum abest ex quibus
totum natura dicitur. Etquod continet contenta, ut timim
quid illa sint. IIoc autem duplicitcr : aut enim ut uniiin-
qiiodque unum ; aut ex bis, iilud tinum. Ipsum euim
universale et quod omnino, ut totum quippiam ens diciliir,
sic cst universale, ut multa continens, eo quod de sin-
gulis prredicitur, et quod et unum , omnia sunt singula : ul
bomo, e<|uus, deus, quoniam omnia animalia. Ceterum
continuum et finituni , quum e pluribus insitis unum quitl
sit, maxime quidem potentia, non actu. (2) Horum auteni
ipsorum, magis qux natura quam arte talia sunt -. sictit et
de uno dicimus, tanquam totalitas unitas quacdam sit.
(3) ltem , quum qtiantum babeat principium , mediuni et
ultimum, quorumcunque positio non facit differentiam ,
omne dicitur : quorumcunque vero facit, totum : qua;
autem ambo facere contingit, et omne et totum. Sunt
autem baec, quoruin natura quidem eadem manet in
transpositione, forma vcro minime, ut cera, et vestis. Ete-
nim tolum , et omne , dicuntur : ambo namquc habcnt.
Aqua vero, ct quaecumquc liumida, ac ntimerus, omne
quidcm dicuntur : totus vero niimerus, totaque aqua, non
dicuntur nisi metapliorice. (4) Omnia vero dicuntur, tlc
quibus omne, tanquam de uno, de liisomnia, ut de divlsis :
omnis bic numerus, omnes bac unitates.
Mutiliim dicitur quantorum non quodcumque , si-.l ut
divisibile ipsum sit, oportet, atque totum. Duo etenim
non sunt mutila, altero ablato uno ( non enim aequale muti-
lamen, et reliquum unquam est ) ; nec omnino numerus
ullus : substantiam namque manere oportet. Si calix iimli
lus, adbuc oportet esse calicem : numerus vero non am-
plius idem. (2) Et ad brec etiam si partium ilissimilai iiini
sint, nec ha?c omnia : numerus etenim est ut etiam dissi
Gi.
 532 [il«,H9/J TS2N META TA *Y2IKA A, xr„ x6.
oTov SudSa , vpidoa. 'AXX' Saidc. o'ao>v u.f, tcoieT fj Oeatc;
Stasopiv ouOsv xoXoCdv, oiov u5o>p r, Tcup, dX/.a 6£i
TOtaura eTvat & xaTa tt,v ouaiav Oiatv e/ei. (3) Kti
auvs/r, ■ f, f&p apu.ovia i!j dvou.oio;jtsp<7>v uiv xai Osatv
f. s/et, xoXoSb? 0! ou vivETat. (1) FIpo; Si toutoic, oJS'
oaa oXa, ouos Taiha Stououv (xopiou aTspr',asi xoXofia.
00 vip SsT outs Ta xupta ttjc, ouaiac outs Ta Stcououv
ovt«- olov av TpuTcr,0?j f, xuXt;, ou xoXoSdc, dXX' av
to oue; f, dxpo)Tr'pidv ti. Kal 6 ovOsojtcoc; oux iiv
10 adpxa r, tov arcXr,va, dXX' iiv dxp(oTr'ptov, xai touto
oi Tcav dXX' 8 uf, s/st YE^veaiv d^atpsOiv 6'Aov. Ati
touto ol 9 aXaxpoi ou xoXofioi.
CAP. XXVIII
1'ivos Xeyetii to uiv iiv r| f, ysvecic. cruvs/f,(; twv to
eIoo; i/dvxwv to auTO, oiov XsYETat iwc; av dvOptorctov
is ■yiwt; f) , 8-1 £0)1; av rj f, Ytveaic, o"uve/f,c aurwv. Tb
Si d;p' ou av toat rcpwTOU xtvr,cavTOC eic to Etvaf outo>
yip XsYovTat "KXXr^vE; to yevo; oi 3' "Iwvec , t<T> oi usv
drcb "KXXrjvo? oi oi dicb Iwvo; Etvat TcptoTOu fEvvrjcav-
toc. Kai u.aXXov oi drcb tou yEvvv-aavTOc; f, Tfjc uXr,c-
a<> XifOVTat yip xai arcb tou O^Xeoc; to -(£vo<;, olov 01 drrb
lluppac;. (2) "li/ct 0£ toc; to etcitceoov twv a/r,utdTWv
YEvoq t<ov irctrcEOwv xat tc aT£p£ov Ttov aTEpEtov ■ £xa-
arov ^ip viov a/r,u.aTwv to ptsv etcitceoov toiovSi , to 8s
OTEpEOV £OTl TOtOvSl • TOUTO S' ECTt TO UTCOX£t'u.EVOV Tat;
2b ota^iopaTc;. (3) "Eti w; ev toTc; Xoyoic; to rcptoTOV evu-
Ttdp/OV, 0 Xs^ETai h TW Tl EOTi, TOUTO Y£v0? I ou °l«_
tpopat X£'Y0VTat at Tcoio'Tr,T£c;. (4) Tb uiv ouv y*v°?
ToaauTa/wc Xsyetbi» "b ixev xaTa Y£v£°"lv auvE/rj tou
outou EtSouc; , to oe xa^i to —pwTOv xivrjaav 6u,oeiSe;,
30 to S' 0); uXr) • oO y^P ^ Stattiopi xal rj -oiorr,? Eart ,
TOUt' £0Tt TO UTCOXEIU.EVOV, 8 X£you.ev CXr,v. (t>) "ETEpa
os Tto ys^ei X^YETai tov t^Tepov to rcptoTov uTcox£i[xevov
xai (xf, dvaXuETat OaTEpov eic; OaTEpov (j.r,o' ducpoi ei<
Taurdv, oiov to EtSo; xat rj uXr, erEpov Tto yev£'> xat
ib Saa xaO' (?TEpov a/rjua xaTr,Y°pia<; tou ovto; XE^eTaf
Ti uiv ^ip tt £aTt ar,u.aivEt Ttov ovtwv, Ti Ss rcotdv ti,
Ti S' w; Stvipr|Tai rcpOTEpov • ouSs Y^p TauTa dvaXuETai
0UT'eic; dXXr,Xa out' eic IV ti.
CAP. XXIX.
Tb ^euSoc XiYEvat dXXov u,iv Tpdrcov wc; izpzyiia
40 ij/Euooc;, xa\ toutou to ijlev to> u,f, auYXETaOai r) douva-
tov Etvat auvTEOr,vat, warcEp X£Y£tat to tt)v StdusTpov
Etvat auuu.£Tpov vj to a£ xaOr,aOat ■ toutoiv y*P 'i/suooc;
to ptiv det, to Se tcot^ • outoi ^ip °ux, dvTa TauTa. Ta
Ss 6aa iaTi uiv ovTa , rci^uxE u-evtoi cpatveaOat vj fAr,
16 oTd iaTtv •/) a (jiyj iaTtv, oTov r, axtaYpasia xai Ti ivu-
rcvta • TauTa Y*p E^Tl M>*v Tt » "^' °"7. wv ijJ1-0'2^ Triv
oavTaaiav. (2) IIpoiYiiaTa (isv ouv iJjeuSvj outw Xi-
YETat , f\ tw ptf| sTvat auTa , fj tw Tf,v d-' outwv cpav-
Taaiav f*f, ovtoc; eivat- Xo'yo<; Si 'j/£uSf,c; 6 twv fjtf, Ovtwv
su -Jj 'ip£uSr'<;. Atb -ac; Xoyo? 'Jj£uof,<; £T£pou fj ou iaTtv
(10H.)
milarc-s habeat parles, utptila liinaritim rt ternarium. O-
temm niliil omnino eorum quorum positio differentiam
nonfacit, raulilumest, ut aqua, vel igrtis : sed oportet
talia csse , quae secundum substantiam , |>ositionem liabcnt.
(3) llcui, contioua : liarmonia namque et e\ parlilms ilis-
similaribus est, et positionem liabet, niutila autem non IH.
(4) Et ad liiec nec illa qua: tota sunt, ciijuscumque parti-
cula! privatione, niulila snnt : non enim oportet, ner qiuc
principales ipsius suhstantiae, nec ubiciimqiie exsislente* :
ut si peiToretnr calix , non mtitilus , sed si ansa atit extre-
mtim aliquod : liomoquoque, non si carnem, ant splenem,
se«l si extrcmitatem, etlianc non omnem , sed quae toU
ablata non babcat generationem. Quare calvi non nmtili.
Gcnus dicitur hoc quidem, sl gcneratio eorum qua; spe-
ciem candera liabent, continua sit : utputa dicitnr, quousque
gcnus bominum sit, id cst, doneceorum gencratio conlinua
sit. Hoc vero, a quo sint primo ad Esse uiovente. Itaenim
Hellenes generc, alii vero Iones dicuntur, co quod illi qui-
dem ab Hellene, lii vcro ab Ionc primo generante sunt. Et
magis qui a generanle , quam qui a raateria. Dictititur ete-
nim a femina gencre, ut a Pyrrlia. (2) Itcm ut superli-
ci&s , ligurarum supcrflcialium genus ; et solidum , solitla-
rum. Quasque enim flgurarum , liaec qtiidem superficies
talis, illa vero solidtim lale : lioc autem est quod subjectum
differentiis cst. (3) Item, ut in rationibus quod priraum
inest , quod dicitur in eo quod quid , boc gentis, cujus dif-
ferentias dicuntur qualitalcs. (4) Genus itaque toties di-
citur, boc quidcm secundum generationem continuam
ejusdem speciei; lioc vcro, secundum primum movens
ejusdem speciei ; hoc autem, ut materia : cujus enim diffe-
rentia et qualitas est, hoc est subjectum, quod.dicimus mate-
riam. (5) Diversaautemgeneredicuntur, quorum primiim
subjectum diversum est, et non resolvitur alterum in aile-
ruin, nec ambo in idem : utputa , species et materia diversa
gcnere. Et quaecumque secundum diversam flguram pr,i-
dicationis entis dlcuntur : quaedamenim cntium, quidest
signilicant, qusedara autem quale quid, quaedam ut prius
divisum : nec cnim haec resolvuntur in invicem , nec in
nniini quiddam.
1'iilsiiin dicitur unomodo, ut res falsa, et Inijtis hoc qni-
dem eo quod non inhxret, aut quod irapossibile sit in-
liiviric : quemadmodum dicitur, diametrum esse com-
mensurabilem , aut te sedere. Horum enim illud quidem
scmper, hoc vcro aliquando falsum est : sic enim non entia
h.TC. Alia vero,qiia3cumqiiesunt quidementia, apta tarnen
11.1I111 i'i sunt apparerc, aut non qualia sunt, aut qua? non
sunt, ut adumbrata pictura, ct insomnia. Il.ec enim sunt
quidem aliquid, sed )ion sunt ea quorum faciunt pliantasiam.
(2) Res itaquc falsae sic dicuntur, aut eo quod non sunt,
aut eo quod phantasia ab eis facta non enlis est. Ratio vrro
falsa, prout falsa est, quae non entium est. lude oninis
ratio falsa, alterius est quam ejus cujus est vera : utputa,
 (1024,1025.) METAPHVSICORUM LIB. IV. CAP. XXX.
dXr,0r';, oTov 6 tou xuxXou <|/suotj; TptYcovou. (3) 'Exd-
cttou Sk Xo'yo; eoti usv to; eT; 6 tou ti ^v Etvat, eoti
o' 0); tcoXXoi, ^tcsi TauTo' tco>; autb xai outo tcetcovOo;,
oTov Eoixpdcr,; xai io>xpdTT,; uouotxd;. 'O 0» 'j/EuSr,;
b Xo'yo; ooOsvd; iotiv aTtXto; Xoyo;. Aib 'AvTioOe'vr,;
msto £ur,Oto; ur.Osv d;iiov XeYSoOat irXr,v Tto oixeim Xoym
ev is' £vd;- I; tov ouve6aive u4i Etvat dvTtXE'Y'-tv, oye-
obv Oc ur,8s <J/EuoEoOat. (4) "Eou i" sxaocov Xe^siv ou
udvov tm auTOu Xoym, aXXi xai w mpou, <1>su'3m; usv
111 xai TtavTsXio;, eoti 0' 10; xai dXr,Ow;, tooTtsp Tot oxtm
StTtXdota tm T?i<; SudSo; XdyM. (5) Tdc usv ouv outm
XsYEtat <J/su8tj, dvOpMico; 8s <]/EuSr,; 6 Eu/Epr,; xal rcpo-
aipeTtxb; tmv toioutoiv Xo'yiov, y.r, 81' Erepdv ti dXXa
81' outo, xai 6 aXXot; e^uTtoirrnxb; Ttov TOtounov Xo'yo>v,
15 tuoTtep xat Ta itpaYuaTot cpauev <J/eu8rj eTvat, Soa e"u-
TtoieT tpavTastav <j/su8r,. Atb b ev tm Ttctcioc Xoyo; Tta-
paxpouetai m; 6 auTo; <|/euSr]; xai dXrjOri;. Tbv Su-
vduevov Yap <J/euoaoOat Xa uGdve t <J/eu85j, outo; S' 6 eiSto;
xat 6 eppdvtuo; • ftt tov £xdvTa cpauXov {JeXTiM. Touto
*' Sk t|/Eu8o; XauSdvet Sta ttj; £TtaYO>Yr,; • 6 ykp Ixo>v
yo>Xat'vo)V tou otxovTo; xpetrctov, to ytoXatvetv to ut-
ueioOat XeYo>v, iTtei etYe ytoXb; extiv, -/Etpoiv (oto;,
oifTTtEp ETtt tou tjOou;, xai outo;.
CAP. XXX.
SuuSsGrixb; Xeyetoi 8 uTtdpyst uev Ttvt xai dXr,Oi;
•1 Et—siv, ou ue'vtoi out' ti; dvaYxvi; out' erti to TroXu ,
otov ei Tt; dpuTTOiv cpuTO) BoOpov sups 6r,<Taupdv. Touto
toivuv ouu€E6r,xb; to> dpuTTOVTt tov fldOpov, to EupEtv
(Jr,<jaupdv ■ oute yip e; dvdYxr^; touto £x toutou r) uecot
touto , ouO' o>; eTti to tcoXu dv ti; tpuTeuri Oriuaupbv eu-
:n ptaxet. (j) Kai jxoutTtxd; y' dv Tt; Etv) Xeuxo';- dXX'
ercsi ouTe i% dvaYxr,; oJO' w; im Tb tcoXu touto yive-
Tat, ouu6Eor,xb; auib Xe'you.ev. "Qcjt' iTtei ec/Ttv
uTtdpyov ti xal Ttvt, xai Evta toutoiv xai tcou xai tcote',
S ti av uTcdoyri uev, dXXot ixrj oioti tooi r,v ?, vuv ?| Iv-
3.s cauOa, ouu6s€rixb; EtTTai. OuSs S9j atctov Mpitrus'-
vov ouOiv tou CTuuEEtSr^xdTo; dXXa to Tuydv • touto
0' ddptoTOv. 2)uvE'6r| tm ei; Arfivav eXOeiv, et ur, Sta
touto d^tixETO 5tco>; exei e)>Ot), dXX' Grtb ystucovo; e;co-
crOet; rj utco Xvjotcov Xr|i.OEi';. 1'e'yove uev S^ xai eoti
4u to ouu6s6r,xd;, dXX' ou/ f, outo dXX' f eteoov 6 Y'?
yEtutov atTto; tou urj cJrcou etcXei eXOeiv, touto 0' r,v
AtYtva. (3) AE^ETat Ss xai dXXM; ouu6s6r]xd;, oTov
Soa UTtdpy si IxdoTM xaO' outo \it) ev ttj ouota ovt«,
olov tm TptYoivM to Suo opOa; £/£iv. Kai Tauca ulv
45 tvSE/ETat dtoia fiTvat, exEtvMv Se ouOe'v. Ad^o; Ss tou-
tou iv £te'poi;.
[119 — 121.] 5S3
qua: circuli, falsa trianguli. (3) Cujusqiie veio riilio, quo-
tlam inotlo qtiitlemuna, qua.' est cjus quotl quitl erat esse;
quoiiain modo vcro iiiiiII.t : quoniam idem qiiodammodo
est ipsum , ct ipsum passum, ut Socrates, ct Socrates mu-
sictis. Falsa vero ratio, nullius est siinpliciter ratio. Quare
Antistlienes inscite putabat, niliil dncens cssc diccndnm,
nisi propria ratione uiium dc re 1111.1 : c\ t|uibus accidcbat,
non esse contradicere ; ferc autcm , neque incntiuil (4) Est
autcm untimquotlque dlcere , non solum sua ratione, scd
ctiam ea quae altcriusest, ct falscquidem oninino, quodani
autem inodo ctiani vere : qucmadmodtim octo , tlupla sunt
ratione dualitatis. (5) Quscdam igitur ita falsa dicunlur.
Ilonio vero falsus, qui proniptiis tales eligit orationes, non
proptcr aliquid aliud, scd propter id ipsum, et qui aliis
talium oriititiiiiim causa est. Quemadmoduin res fulsas essc
dicimus, qiiif falsam pliantasiam faciunt. Undc oratio, quo:
in Hippia Platonico est, sopliisticaest, quodidem sit men-
dax et verax. Eum namque, qui potest mentiri, accipit
ut mendacem, liic vero, sapiens ct prudens est. Item, eiim
qui sponte pravus est , meliorcm ait. Iloc autcm falstiui
per inductionem accipit. Qui enim sponte claudicat, me-
lior est eo qui invitus : claudicare dicens, pro imitari. .\iiin
si claudus sponte, esset pejor fortassis, quemadmodum in
moribus, etiam in hoc.
Accidcnsdicitur, qnod inest quidem alicui et verum est
praedicare : non tamen neque necessario , nec utplurimum ;
ut puta, si quis pro planta fodicns fossam, invenit tliesau-
rum. Hoc itaquc accidens fuit fodienti fossam , tbcsaiirum
invenire : nec cnim necessario boc ex boc, aut post hoc;
nec utplurimum, si quis plantet, tlicsauriiin invenit.
(7) Musicus quoquc fuerit quispiam albus , sed qutim nec
nccessario nec utplurimum boc fiat, accidens ipsum di-
cimus. Q1111111 igitur sit exsistens aliquid et alicui, et hortim
qua?dam ctiam alicnbi, et quandoquc, qnod utcumqtic exsi-
stitquitlem, sed non piopter id quod boc est, autnunc,
aut blc , accideus erit : nec ulla causa deteriniiiata acc.i-
tlentis est,sed qnodcumque contingit ; baec autem, indeter-
minatum : ut abire in ,i£ginam alicui accidit , si non proptcr
boc cvenit ul illuc irct, sed a tempestate pulsus, aul a
latronibus captus. Fuit igitur ct est ipsum accidens, vertim
non sccundiun se, sed secundiim altcrum. Tempeslas enini
causa ut iret quo non narigabat : boc autcm erat .i.in.i.
(3) Dicitur eliam aliter accidens, ut qua?t:umque exsistunt
in unoquoquc secundum se, non exsistentia in substantia,
ut triangulo, duos rcctos babcre. Et bxc quitlem contin-
gltsempiternaesse, illorum vcronibil. Ratioautcm bujus
in aliis explicatur.
 531 [121,122.1 TiiN META TA <I>V2iKA e, «.
LIBEPi V.
CAP. I.
At dp/ai koc\ ia aiTta ^teitji tmv Ovtojv, S?,Xov oe
6'ti 7j ovto. "Hgti -'ap Tt atnov OytEiai; xai EUE$ia;,
/ai Ttov utaOr.maTixojv Etaiv dp/ai xai aTOt/eTa xai af-
tta, xai #Xo>; oe Tcaaa ETciaTr,u.7] Stavor.Tixr, vj uetI-
t /ouad ti Siavoia; Ttspi aina; xai dp/d; iaTtv r1, axpt-
6'EtfTEpa; r, aTcXouaTEpa;. 'AXXa Tcaaai auTat Tcspt ov
Tt , xai Y'vo; Tl TcspiYpa'idusvai TCEpl toutou rcpaY.ua-
TEuovTat, dXX' ou/i rcspi ovto; aTcXoi; ouos rj ov, oioi
tou ti eotiv ouOs'va Xdyov TtotouvTaf dXX' ex toutou ai
iii aiv aiaOr,ast Ttoir,aaaat auTO 5r,Xov, al S' uTtdOsatv Xa-
Couaat to Tt eVtiv, outo> Ta xaO' a&Ta uTtdp/ovTa tm
yevEt TCEpt S Eiatv dTcoSetxvuouatv r, dvayxatoTEpov
r, uaXaxojTspov. (3) Atdrcsp tpavepov Sti oux eotiv drcd-
ostcjt; oiaia; ouos tou ti sotiv e'x tt;; TOtauTr,; ijrayco-
ij yT;;, «^0' Tl? <*XXo; Tpdrco; t?,; Sr,Xo>SEo>;. 'Ouoioi;
os ouo' ei eaTtv •?, tj.rj saTt to ysvo; Tcspt 8 TcpayuaTEuov-
Tat ouOsv Xiyouat, Sti to tt;; auT?;; etvat oiavoia; to t£
ti eaTt or,Xov tcoieiv xai et eVtiv. (u) 'Krcsi os xai
r, ouarxr, srciaTr,ur, Tuy/avst ouaa tceoi ysvo; ti tou
2u ovto; (rc£pi vip Tr,v TotauTr,v eWiv ouaiav sv ? r, dp/r,
tt|; xiv7]asoi; xal aTaasoj; sv auTrj ) , Sr,Xov 6*ti oute
TcpaxTtxr, eaTtv oute Tcoir,Ttxrj. Toiv usv yap Tcoir,Ti-
xojv ev Tto TcotouvTt r, dp/r, r) vou; f) Te'/vr, rj ouvatxi;
ti; , Ttov Je rcpaxTixwv lv to> TcpotTTOvTi r, TcpoaipEai; •
•i!> t6 auTO YOtp to TcpaxTOv xal t6 rcpoatpETOv. i\z-.s. £t
Tcaaa oictvota \ TCpaxTixr) j] TcolrlTlX7,] f) OEOjprjTixr' ,
r, tpuatxr, 0£o)pr,Tixr, ti; av Etrj , aXXi Oco>pr,Ttxr| TCEpi
toioutov 3v S IffTi SuvaTOv xtvsTaOat, xal TCEpi ouaiav
Tr,v xaTa tov Xoyov o>; etci to tcoXu, ou /o>piaTr,v uidvov.
3<i (*) Aci Se to Ti ^v Eivai xai tov Xdyov tcoj; eVtI ur,
XavOavEiv, o>; dvEU y^ toutou to IJr,TETv ur,0E'v eoti
TtoiEtv. Toiv 0' 6pi!Jou£vo>v xai to>v ri iaTt t4 uev ou-
tio; uTcdp/et o>; to aiudv, Ta 0' to; to xoiXov. AtasE-
pei Se TauTa Sti to ijiev aiuov auvstXr,uu.£'vov ian ueto
J5 zr^ uXr,; • eoti ^ap to uev aiu.6v xoiXr) ^i;, V) 0£ xotXd-
Tr,; dvsu uXr,; aia07)Tr(;. Et 07] rcdvTa t! (fuatxa
6uoio>; Tto atuto XE^yovTai, oiov £i;, d^OaXud;, Tcpdao>-
tcov, adp;, ootouv, S^Xoj; t^ioov, ^uXXov, £i£a, ciXoid;,
o^.to; !f utov ( ouOsvo; Y«p dveu xivr^aeto; 6 Xd^o; auTtov,
411 dXX' dsi E/Et uXr,v) , S^Xov rcto; oii h toT; ipuaixoT; to
ti s'aTt ?r,TEiv xai Spi^eaOat, xal Sioti xai Ttspi ■fu/»;;
s'via; Oso^pi-aat tou ^uaixou, oarj ur, dvEu t?,; iiXr,; eotiv.
(b) Oti usv ouv V) !f.uatxr, 0:topr,Tixri t(; eoti, ^pavEpov
e"x toutojv. 'AXX' eoti xil r, uaOr,;j.aTixT| 0£o>pr,TiX7].
*.'. AXX' e! axtv7]To>v xai /lopiaToiv eoti', vuv dSr,Xov • Sti
UEVTOt E*vta uaOr^uaTa 7^ dxiviqTa xal 7) /o>piaTa 0eo>-
psi, Sr.Xov. El Se' ti iaTiv dtotov xal dxivrjTOv xai
/ojpiaTov, cpavEpov Srt OEtoprjTixT]; to vvwvai. Ou
us'vT0t ^iuaix^; ^e ( TEpi xtvr,Tiov fdp tivo>v r, cpuatxr] ),
(iois,iaM.)
Principia et causa; entium quxruntur, et patet quod
prout entia Miut. 1>( etenim aliqua sanitatis bon.-1-que
liabitudiniscausa; matliematicorum quoque principia, He-
inenta , et causre sunt : et simpliciter omnis intr HectualU
scientia, sivc aliquo modo intellectu participans, rirra
cansis , el principia, aut certiora, aut simpliciora, cst.
jVtlamen tiae omnes circa ens aliquod , et quoildam t:enit>
circumscribcntes , de eo traclant , sed non de ente simpli-
c.iter, nec prout ens est, neque ipsius quid est, ullani ra-
tionem (aciunt : sed ex lioc , qnaedam sensu illud nianiiV-
stum lacientes, qua^dam suppositione ipsum quid est , acci-
pientes , consequenter ea qua; per se generi insunt , circa
quod sunt , aut magis necessario aut debilius denionstrant.
(2) Quare inanifestum est , non esse demonstrationem sub-
•■t.uil i,i' ipsiusve quid est ex tali inductione , sed alium ali-
quein manifcstalionis moduro. Similiter autem nec si est,
ant non est genus , circa quod tractant , quicquam dicunt ,
co quod ejusdem intclligentia: est, et ipsum quid est mani-
festarc , et si est lioc. (3) Quuin autem physica etiam circa
quoddam entis genus scientia sit ( eieiiiiu circa talem sub-
stanliam est in qua principium est inotus et statrts, qui in
ea sunt), patet quod nec activa necfactiva est. Factivarum
etenini in faciente principium est , aut intellectus , aut ars,
ant aliqua potentia ; activarum vero, in agente electio ; idem
enim agibile et eligibile. Quare si omnis intellectus aut acti-
vus, autfactivus,autspeculativusest, physica speculatiia
1] iui-daiii profecto crit, sed speculativa circa tale ens, quod
|i"si|jikc.-tinoveri, etcircasiibst3ntiainratioiicutpliiriiiiu.il
concipiendam , sed non separabilem. (4) Oportet aulem
ut non lateat , quoniodo ipsum quid erat esse , et ratio sit.
.N.1111 absqucboc quaerere, niliil est facere. Sed deiinito-
rtiiii igitur, et ipsorum quid est , quaedam quidera ita sunt,
ut ipsiim siinum; quaedam, ut ipsum concavuin. DilTe-
ni 11 1 autem lia-c, quoniam simum quidem una acceptutu
est cum materia. 1 "st enim simum, concavus nasus : con-
ravilasveroabsquc materia sensibili. Si cuncta igitur phy-
sicaita titsimum dicuntur, ut nasus, oculus, facies, cam,
os, et oninino animai, folium, radix, cortex, omnino
plauta ( nullius enim eorum ratio absque motu , scd sem-
per liabet materiam ) , manifestuin est, quomodo in Pliy-
sicis oporteat ipsuin quid est qiuvrere, ct deunire , et cur
ctiam de quadaiu anima speculari , physici sit , quae quidero
non sine materia est. (b) Quod igilur physica speculativi
est, cx his patct. Sed et matbemalica spcculativa est. Vcrum
si iiiiiiiiiliiliiiin ct separabilium, adliuc non est manift-stum :
quod auteni aliquaniatlicuiatica, prout immobilia, et prmit
separabiliasuiit,sperulalur,diliicidiiniest. Quolsi quippiam
est immobile et perpetuum el separabile, palet quml s)>ecii-
lativae cst cognoscere ; non certequideiu pbysicae ( <lc irulnJi
 (l026.) METAPHYSICORUM LIB. V. CAP. II.
oOSe uaOr,uaTixr;c, dXXi rcpoTspac du:poiv. (e) 'H usv
yip cpucrix'/) rcspi d/toptoTa uiv dXX' oux dxivr)Ta , ttjc
§s uaOriUaTtxr.c svta Tcspt dx(vT)Ta usv ou /oiptdTa
0' tao>c, dXX' toc ev uXtj- r, Se rcpo')TT| xal TCEpl /oipidTa
o xai dxfvr.Ta. 'AvaYXT) Ss Tcdvra usv t4 aiTta dtSta
eTvat, udXtOTa os Taura • TauTa yap airta toTc cpavspoic
Toiv tttttov. (7) "iloTE TpsTc av eTev cpiXocTocpiai OecopTi-
Ttxat, uaOTjuaTiXYi , cpuo-txv), OeoXqyixtj. Ou yap aorr
Xov §Tl £1 TCOU TO OsiOV UTcdp/Sl, EV TT) TOlaUTT) CpUOEl
III UTtdp/Et, Xal TT,V TlUltiJTdTT.V Set TCEpt TO TlUlOJTaTOV
Y^voc eTvat. At uiv ouv OEoipTjTtxat tS>v dXXojv ETCtoTr,-
UtOV aipETompai , auTT) 8e TtOV 6EO>pr,TlXtOV. (s) 'Atco-
pr'(7Ei£ Y^P "v Tl? TCOTepov tcoO' it TcpoiTK) cptXocroepia xa-
OdXou EOTIV, T) TCE61 Tt yevoc xai cpuatv Ttva uiav. Ou
16 y^P ° auTOC TpoTcoc ouS' ev Taic uaOr,uaTtxaTc , dXX'
r| usv YEW^ETpta xai doTpoXoYta TCEpt Ttva cpdatv Etcjiv,
r\ oe xaOoXou itaooiv xoivr). (9) Kt usv ouv uv) soti ti;
iT£'pa oucjta Tcapi ric epuast auvsarrjxuiac , r\ epuatxr)
ov e(t) TcpoiTT) Iniar/jurj * si 8' eoti Ttc ouaia dxivrjTOc,
«1 aurr) TcpoTEpa, xat epiXoaocpia TcptoTr; , xai xaOdXou ou-
to>c 6ri Tcpoj-rr,' xai Tcspi tou tfvTo; ^ Sv Taurr,c av str|
OEwpr^aat, xai ti eoti xat Ti uTcdp/ovra fj dv.
CAP II.
'AXX' etceI to ov to arcXoic Xeyouevov XsYSTat TcoXXa-
/oic, div sv usv r,v to xari auu6E6r,xdc, e^teoov oe to
2o oic dXr,0£'c;, xat to u^| 8v w( to iJveusoc;, Tcapi TauTa
3' toTt Ti o/r^uaTa tt)c xaTT)Yopiac, olov to uev ti, to
oe Tcotdv, to Se tcooov, to Ss tcou , to Se tcots', xat El Tl
dXXo or,u.aivEi tov TpOTcov toutov eti irap i TauTa TcdvTa
to SuvduEt xat EVEpYEta • Itcei ot) TcoXXa/cTic XE-fETai to
so ov, TcptoTOV Tcspl tou xari ouu6e6t,xoc Xexteov, 6'ti ou-
Seuia iaxi Tcspl outo Otojpia. (2) SrjUEiov oi- ouSs-
uta ^ap lTCioTr;uT) etciueXec TCEpt outou oute TcpaxTtxT)
OUTE TC0lT;TtX7) OUTE 6£0)pr)TIXTj. OuTE Y^P ° TCOIOIV
otxtavTcoiETSaa ouu6ai'v£t aua tt; otxia yivousvt]- drcEtpa
3:. ydp iiTiv • toTc uev ^ip r,SsTav, toTc Ss BXafispdv, Tcic
0 wseXiuov ouOev Elvat xojXuei tt;v Tcoir,OEioav, xat
£Ts'pav <>)c eitceTv TcdvTwv Ttiiv ovtcov ■ o>v ouOevoc Iotiv
T) OtXoSoUtXT) TCOlTjTlXrj. (3) Tov auTov Se Tpdrcov
ouS' 0 fiti>\i£Tpr,<i OftopfT Ti outco ouijtSESr.xdTa Toic
4« o/Tiuaotv, oio' si STspdv toTt TpiYo>vov xat Tptvtovov
SuO OpOic £/0V. Kat TOUTO SuXoYO)C OUUTClTCTEf lOOTCEp
Yap ovoud ti udvov t6 ou,u6s6T)xdc e'otiv. Ato nXd-
Ttov TpoTCOv Ttvi ou xaxo>c T7]V oocptO"TtxT;v Tcspi TO JJLTj
ov ETajEv. (4) 1'LtTt Yotp ot to)v oo^tOToiv Xo'yoi TCEpi TO
4C OUuSeGt^XOC 'OC StTCsTv udXlOTa TCaVTtOV, TCOTSpOV s*T£pov
r\ TauTOv ixouotxov xai YpauuaTtxdv, xai uouotxoc Ko-
piaxoc xai Kopioxoc, xai £t Tcav 8 ctv *, u.r, it\ Ss,
Ys'yovev, o)ot' ei uouotxoc o>v Ypau.uaTtxoc yeY0VE) xotl
YpauuaTtxoc tov |xouotxo'c, xat Soot or\ dXX.ot toioutoi
oo Toiv Xdyo)V stoiv cpaivsTat ^ip to ouu6s?t,x6c syYuc ti
tou ur, ovtoc. AtjXov 5: xat s'x tojv toiouto>v Xdyo)V
Toiv usv Yap i}Xov TfOTrov ovto>v soTt fivsGis xai
[l21, 121
lui< ii,'iini)uo quibusdam pliysica est ) , nec matlieraalicT,
sed prioris ambabus. (6) Physica etenim circa iusepara-
hilia quidem , sed non immobilia : matbematica- vero non-
nulla sunt circa immobilia quidem , non lamen separabilia
fortasse, sed ut in materia : prinia vero etiam cirra separabi-
lia et immobilia. Neccsse autem est omnes quidem causas
perpetuas esse , maxime vero bas : lia> etcnim caus.-e ma-
nilestis divinorum sunt. (7) Quaretrcs ulique erunt spc-
culativa? pbilosophia3 : niatbeinatira, pbysica, tbeologia.
Manifestum est cnim quod , sicubi divinum exsistit, in tali
natura exsistit; et bonorabilissimam oportet circa bonora-
bilissimum genus e.sse. Spiiulativa' itaque ceterisscientiii
praeponenda; snnt, ba^c vcro speculativis. (») Dubilavcrit
etenim aliquis , utriim prima pbilosopbia universalis sit , an
circa aliquod genus, ct unam aliquam naluram. Nmi enim
idem modusest neque in matbematicis : sed geometria qni-
dem et astrologia circa quandam naturam sunt; illa vcro
universaliter omnibus commiinis est. (9) Si igitur non cst
aliqua alia substantia pra.'tereasqu.T natura consistunt, pliy-
sica prorectoprimascientiaest. Verum siest aliqua suhstair
tiaimmobilis, ba?c prior, et pbilosopbia priina , et univer-
salis sic, quia prima : et de ente, prout ens est , ac quiil
est , ct quif ei insunt , prout ens est , speculari liujus esl.
Sed qmim ens illud, quod simpliciter dicitur, multipli-
riter dicalur, quorum unum quidem crat, quod secunibtm
accidens , aliud vero quod ut verum, et non-ens, ul falsnin ;
praelcr bsec autem sunt pra?dicationis ligura;,iitquid, quale,
quantum, ubi , quando, et si quid aliud hoc modo signilical ;
itcm praeter haxomnia, quod potcntia, et aclu : qiiuiii
igitur ens multipliciter dicatur, primo de eo quod secun-
ilnni accidens est, diccndum, quod nulla circa illud spe-
culatio esl. (i) Signum autem, quodnulli scientiai cura*
est illuc), nequeactiv,i>,neque factiva;, nequc speculativfe :
nccenim qni facit domiim, facit simul quac accidunl donnii
larl.-f : inflnita namque sunt. Quibusdam enim deleclabi-
lem, quibusdam noxiam, quibusdam utilem, niliil prolii-
bet esse factam , et, ut ita dicam , ab omnibus qmc exslant
diversam : quarum rerum nullius factiva est ndilicaliv.i.
(3) Similimodonecgeometraeaqua; itaflgurisaccidunt spe-
culatur, necsidiversustriangulus, et trianguliisdiios rcclo.
habens. Et hoc ralionabiliter contingit : nam quasi no-
men soliim, ipsum accidens est. Quare 1'lato non mal«
quodam modo circa sopbislicam, ipsum non-ens applicuit.
(i) Sopbistarum etenim rationes, circa accidens, ut ila di-
cam , maxime omniuin sunt , iitrum diversum , an iilem ,
musicum ct grammaticum ; et musicus Coriscus, ac Co-
riscus; et si omne , quod est, non aulem scmper, factuni
est. Quare si musicus exsistens grammaticus lactus est ;
et grammaticus , exsistens musictis ; et qihieciinique alia-
orationum talcs sint. Videlur etenim accidens, propin-
qmim quiddam esse nonenli. Hocautemex bis etiam ora
tionibus manifestum est. Eorum eleniin, qu.T alio moilo
se babcnt, est generatio et corruplio : eoruni aulcm , quai
 636 [l24 IM-] TQN MKTA TA <!>VI1KA K, y-
cOopd, Ttov Ss xaTa cuu.6£6r,xbc. oux sctiv. (5) 'AXX'
Suti; Xexte'ov ETt TCEpl TOU 5UU.££6'/lxdxO(; £?' 3aov £V-
neyexai, Tt? r, tpuait; auTOii xal Sta tiV aiTtav eaTiv •
aaa vap SrjXov latoc; laTai xai Sta ti ETttaTrju.rj oux
6 ectiv auTou. (6) 'Ktcei ouv ectiv ev toTc; ouai t4 txlv
ot£i toaauTtot; E/ovTa xat e; avafxr,!;, ou ttjc; xaTa to
jstatov X£You.£vri? aXX' r,v Xe'you,sv tw u.r| evoE/EaOai
dXXtoc;, Ta 8' e!; dvotfxrji; u.ev oux Ictiv ouS' det, tot;
3' eVi to tcoXu , auTT| dp/T, xa't auTrj airta iati tou etvat
lu to o^)(x?e6r,xdi; ■ 8 y*P *v Ti !JlriT' del u,tjO' toc; eVt to
TtoXu, touto tf.au.ev cuu.6£6r)xbc; eTvat. (7) Otov eVt
xuvi av yetu-tov yevriTai xai ^uyoe;, touto cuu.6r)vai cpa-
u.ev, dXX' oux av itvtyoc, xai dXea , Stt to uiv dei rj toc;
eVi to TtoXu, to 0' ou. Kat tov dv0pto7tov Xeuxbv eTvai
15 auu.6s'6rjX£v ( oute yip a£t ouO' 10; bA to TtoXu ) , £toov
6' ou xaTa auu,6=Sr,xdc;. Kai to uYtd^Eiv oe tov oixo-
Sduov xaTa auu.6e6r,xdc;, 5ti ou 7ts'fux£ touto Ttotstv
otxoodrjto; dXX' iaTpd;, dXXa auvs6r, taTpbv Etvat tov
oixoSduov. Kal d^oicoibi; r,oovyi; aTO/a^dtxevo; Ttotr]-
2(i asiev dv ti CfiEivdv, dXX' ou xaTa Tr,v d'^07toir)Tixr)V •
010 auvefir) cpatjiEv, xai ectiv io; tcoiei, dtTcXtoc; 0' ou.
(h) Ttov (jlev yap dXXtov Iviote Suvdu.sic; Etaiv ai Ttoir,-
Ttxat, twv 0' ouoeu.t'a tiyvr\ ouSs Suvauic; wpiauevr) ■
twv y*P xaTot cuy.6£6r,xbc; ovtiov r) vivousviov xal to
31 aiTtdv esTt xaTa auu6£6r,xo'<;. "iloT' ETtEtSi) ou TcdvTa
faTtv 11 dvaYxr,; xat det % ovTa r, Ytvdueva , dXXa toi
Tcy.etaTa wc; etci to -rtoXu , dvaYxr) eTvat to xaTa auu.6s-
6r,xbt; ov • oiov out' oei ouO' t>>!; £rct to tcoXu h Xeuxb?
[jtouatxd; laTtv, srcet Ss ybfvtTal tcots, xaTot a»u£i€r\-
3u xb? EaTat. Et 3s ixrj , TtdvT' EaTai i \ «vaYxr,<;. "iiate
r) uXr, EaTat aWa v\ £v5£you.e'v7) Tcapi to tot; erct to
TtoXt) dXXwt; tou auu6£6r)xdTOt;. (9) 'Ap/r,v Se tr,v3t
Xr|TCTeov, TcoTepov ouOe'v ectiv out' a£t ouO' wt; e7ti to
tcoau, r, touto douvatov. KaTtv dpa ti Tcapa TauTa
:ii to fiTCOTep' etu/s xai xaTa auu6e6r,xo't;. 'AXXa Tcdte-
pov to i5)t; stcI to tcoXu, to $' del ouOevi uTcdpyei, rj eaTtv
aTTa dtoia; (10) [Tepi jjiev ouv toutwv uaTepov axe-
tcteov, 6ti 3' ETCiaTr|U.r) oux eaTt tou auu.6e6r,X0T0t; tpave-
pdv • £7rtaTr;u,») jjiev Y»p Ttaaa ?, tou del ^ tou wt; ETti
«u to tcoXu. lltoc; Yotp •/) (jtaOr,a£Tat vj 8i3di;ei etXXov; 8eT
Yotp wpiaOai ■/) Tto del r1, Tto tot; iiti to tcoXu, oTov Sti
IO^l£'XlU.OV TO (JtEXtXpaTOV TO) TCUpETTOVTt 0); £'7ti TO 7toXu.
Tb 8e 7tapa touto ou£ £;£t Xeyetv, 7toTe ou, oTov vou-
u,rjvta- rj Yap del r) wt; ejtl to TtoXt) xai Trj vou(irjvia-
4f. tb 0£ aua6E6r,xd; eaTt rcapi TauTa. (11) Tt (jlev ouv
eVtI to auu.6£6r,xbi; xai 8ia tiv' atTiav, xai 5ti e'7titrTT)(jtr|
oux eVtiv auTou, e"pr,Tai.
CAP. III.
"Oti 3' etaiv dpjrai xai afrta •ftwr\ta xai tpOapTa
dvtu tou Yt'YVE<i6ai xai cpOeipeaOai, cpavepdv. Ei y^P
t>» u.t1) tout', il dvaYxr,t; tcovt' eaTat, et tou YtYvoijie'vou
xat cpOetpouevou [jlt^ xaTot auu6£6r)xbc; attidv ti dvaYXr,
eivat. Ildtspov ycVp satai toot r) ou; sdv ■/■£ to5'i •{(-
(io2«,icr.)
secuntliim accidens, non est. (5) Altamcn dicendum pst
amplius de accidente, quoad possibile est, qua?nam eju*
natura sit , et ob quam causam sit : simul autem patelnt
et cur ejus scicntianon sit. (6) Quum igitur in enlil>iLs sin>
quavlam semper similiter se habentia , et ex necessitate ,
non ea qux secundum * im dicitur, sed quam dicimus , eo
quod non contingit aliter, quaidam ex necessitate quidem
non sunt, nec semper, sed utplurimum, lioc principium
et bujus causa est , ut accidens sit. Quodcumque enim
non semper, neque utplurimum est, boc tlitimu; accideos
es&e : (7) utputa , si sub Cane tempestas et frigus (actum
fncrit , lioc Jicimiis accidisse ; non sisestus, aut calor : quo-
niam lioc quidem semper aut ulplurimum ; illud vero non.
Ilominem quoque albura esse , accidit : nec enim semper,
nec utplurimiim; animal vero, non secundum accidens.
Et fabrum sanitatem fecisse, accidens est, quoniam non
est aptus ad sanitatem faciendam faber, sed medicus : ve-
nnii accidit , fabrum esse medicum. Coquus etiam voluptati
intentus facit quicquam salubre , sed non secundum pul-
mentariam : unde dicimus quod accidit ; et quodam modo
quidem facit, simpliciter vero minime. (8) Ceterorum et-
enim causx et \mt< uti.v sunt factiva; , horiim vero tnill.i
ars, nullaque potentia determinata est. Eorum enim q>ise
sccumluin accidens aut sunt aut liunt, causa quwpjesr-
cimtliim accidens est. Quare quum non orania ex necessi-
tate el semper aut sint aut fiant, sed multa utpluriiuuui,
necesse cst esse quod secundum accidens est : utputa , nec
semper, nec utplurimum albus musicus est. Quuui autem
aliquantlo fiat, secimdum accidenserit : quod sinon, cuncta
ex necessilate enint. Quare materia erit causa contin^ens
ejus quod aliter accittit quam illiul quod utpliirinium &t.
(!)) 1'rincipium autem lioc sumendum est: utrum niliil est,
quod nec senipcr nec utplurimum, an lioc impossibile ?
1'rxtcr lixc igitur, aliquid esl , quod utcumquc contingit ,
et serundiim accidens : sed ulrum, quod utplurimmn,
quodve semper nulli incst, an aliqua sunt sempiterna .'
(10) Deliissanepnsteriusconsidcrandum est. Qnoil aiitiin
non est accidentis scientia , patet. Omnis enim scieolia
ejus est quod autsemper aut utpluriiuum cst. Qnomtxlo
enimautdiscet,autalium docebit ? Oportetenim ut determi-
netur, aut )>er semper, aut per utplnrimum : utputa, febri-
citanti proficuum melicratum est utplurimum. Quod vrro
praeterliocest, non habebitdicere, quando non, ut in novilu-
nio : nam etiam in novilunio quatenus aut semper, ant
utplurimum : accidens vero, precter haec est. (1 1) Quid
itaque accidens sit, et ob quam causam , et quod non sit
ejus scientia , dictum est.
Quod autem sint principia et causae generabiles et ror-
ruptibiles, absque eo quod generentur et corriimpantur,
manifestum est. Etenim si non boc, ex necessitate omnia
erunt , si cjus quod generatur ct corruuipitur, non secun-
dum accidcns causani aliquam necesse sit csse. Utrum
 (10J-,H>2M.) METAPHYSICORUM LIIS. V. CAP. IV.
vr,Tar e! Sc [irt, ou' tooto Ss sav aXko. Kat outoi
or,/.ov 6'ti aEi /pdvou dtpatpouus'vou ktco 7CE7CEpaa[/.E'vou
/pdvou r^Eiliti to vuv. (2) "iioTE 6o£ aTtoOavETTat
vdao) r\ Sia , lav yE ejeXOt, • touto 61 sotv oi-j/yjo-rj • touto
6 8s eAv dXXo • xai outio; tJ;ei ei; o vuv uTtdp/st , -/] st;
TO)V Y6Y0V°TtOV Tl ' °^0V '^V 0"lT,rl07l ' T°UTO 5' £1 EoOlEl
* Spiuia • touto S' TjTOi uTcdp/Et r\ ou • 6>ot' i\ dvaYxr,;
aTtoOavEiTat r\ oux dfcoOavEtTai. 'Ou.oio); 81 xav uTcsp-
TrrjSriaT) ti; fi; Ta YEvdjjiEva, 6 auTo; Xo'yo;- fjorj yap
10 UTCap/El touto £v Ttvt, XEyu) Ss to y",070?- (3) ''-5
dvdYxr); dpa TtdvTa eaTai t4 ladjAEva , oiov to drcoOa-
veiv tov L/ovTa " r]or| ydp ti yeyovev, olov t& EvavTta ev
ti~) auTW awjxaTf dXX' eI vdao) r\ Bta, ou7tco, dXX' eav
ToSi YEVrjTai. ArjXov dpa 6*ti u.E/pt tivo; BaSt££i dp-
15 £rj;, ai/TT| 6' ouxsrt £t; dXXo. (♦) "EoTat ouv f) tou
67ldTEp' ETU/EV aUTTj , XOM OITIOV TT,; YEVSOSO); aUTT); OU-
Oiv. 'AXX' ei; dp/f,v Ttotav xai airtov tcoiov f) dva-
YOyfTJ f) TOtauTT) , TCOTEpOV d>; EIC, i)Xr,V ?, l'o; sl; TO 00
tvExa r\ d>; ei; to xtvrjoav, jidXtoTa oxe7cteov.
CAP. IV.
20 IlEpi U.SV ouv tou xaTot ou[/.6£6r,x6c, ovto; diEtoOto •
StoipiOTai Y&p ixavw;. T6 Ss o>; dXr,Qs; dv, xai jjt.f,
Sv o>; iJieuSo;, etceiot, TCEpl ouvOsaiv EOTl xai StaipEOlV,
to Ss auvoXov TtEpi [/.EpiojjLov dvTtcpdoEO); ( to jjiev yip
aXr)Osc, ttjv xaTasaotv ETci to> ouYXEijjtEvw e/ei, r/,v
25 6" aTcdaaotv iizi toj oir)prju.Ev(o, to oe 'isuooc, toutou
TOU JJlEpiOU.OU tt,v aVTt^aotv • TCOJC. OE TO dua T) TO /0)-
pi? voetv ouafiatvEt, dXXo; Xoyoc* ae'yo) oe to titu.a xai
to /topic ojote J/.T) to e^ectjc dXX' £v ti yiyveoO>i )' ou
Y«p ioTt to '{/euooc xai to dXr/jic ev toic 7tpdYu.aoiv,
30 oTov to f/iv aYaOov dXr,OE'c, to oe xaxov euOuc '|euooc,
dXX' iv otavotct- TtEpl ol Ta a7cXa xsi Ta ti e'otiv
ouo' £v t~ diavota* Soa jicv ouv ost O?o)p~oat Ttspi 16
outojc ov xai (Jtv) ov, uotEpov etcioxetcteov. (2) 'Iltcei
ik r) ouu.7tXoxr) eoti xai ft oiatpsot; sv otavota dXX' odx
3S ev toT; TfpdYJ/.aoi, TO 0' OUTO)C ov ETEpOV OV TOJV XUplO)C
( r\ Y^p to ti sotiv r\ oti tcoiov •?, 6'ct tcooov r, Et Tt dXXo
ouva7CTEt r\ otatpEi f, didvota ) , to jxiv wc ouu.GeSr,x6;
xai to o/c dXrjOE; ov d^Ets'ov ■ to Y»p atTtov tou (jlev
ddptOTOv, tou os Tr,; Jtavota; Tt TtdOo;, xat da^oTEpa
*o TCEpi to Xoi7tdv ye'vo; tou ovto;, xai oux e;o) drjXouotv
ouodv Ttva ^iuotv tou ovto;. (3) Ato Tauxa jjtilv dsst-
0O0) , oxe7CT£0v Ss tou Svto; outou Ta atTta xai Tot;
dp/a; ?j ov. <l>avep6v S' ev oi; oto)ptod|jiEOa TCEpl tou
Ttooa/^o); Xe'yetoi exaoTOV, 6'ti rcoXXa/oj; Xs'YETai to dv.
[120,127.] 53 7
eiiim cril lioc, an nbn ? Si.lioc , fiet : sin voro non , mininic :
lioc vcro, si alincl. El lioc modo videlicet , leni|>ore scm-
per dempto a tempore linilo, devenies usqne ad nunc.
(2) Qtiare liic morietiir acgritudine, aut vi , si exiverit : hoc
autem , si sitiverit : lioc autcm, si aliud. Et sic deveniet
ad id quod nunc cst , aut aliqtiid corum quae facta sunt :
utpiila si sitiverit. Hoc vero, si comederit acuta : lioc vero,
aut est, aut non. Quare, necessario morietur, ant non mo-
rietur. Similitcr et si quis ad jam facta ascenderit , eadem
ratio est. Jam enim lioc in aliquo est : dico autem quod
factum cst. (3) Ex necessilate crgo erunt omnia futura :
ut mori viventem. Jam enim aliquid factum est, utputa
contraria iu eodem corpore : sed si aegritudine, aut vi,
nondum : scd si lioc factum fuerit. Patet igitur quod usque
ad aliquod vadit principium : lioc vero non amplius ad aliud.
( i) Erit igitur lioc ejus quod utcumque contigit , causaquc
generationis ipsius nulla. Sed in quale principium el qua-
lem causam talis sit reductio, utrum ut ad materiam, an ut
ad ctijus gratia , an ut ad movens , maxime considcran-
dum est.
Dc eo itaque quod secundum accidens est , dimittatur :
dcterminatum enim su~icienter cst. Quod autem tan-
quam vcrum, ens,et non-ens, ut falsum, qtioniam circa
compositioncm cl divisionem est, et omnino circa parti-
tionem contradictionis ( verum etenim aiTirmationem in
composito liabet, negationem vcro in diviso, falsiim autem
liujus partitionis contradictionem. Quo auteni modo
quod simul, aut quod separatim est, intclligere accidit,
alia ratio est : dico atitem quod simul , rt quod separa-
tim, ut non conscquens, sed ut unum quid fiat ) : non
enim cst falsum , et venim in rebus, (ut quod bonum ,
verum; quod vcromaliini, falsum,) sed in mente: qua-
vcro circa simplicia, et circa ca qux quid sunt , non qui-
dem sui|t in mente. Quoecumque igitur speculari oportet
circa id quod ita ens, ct non-cns est, |>08lcrius perscrutan-
dnin est. (2) Quum autem compositio ct divisio in mente,
non in rebus sit,ct quod profccto ita est, diversum a proprie
dictis ens cst ( aut enim quod quid cst, aut quod qualc,
aut quod qiiantum , aul si quid aliud , copulat , aut dividit
mens) : quod taiii]iiaiii accidens, ct ut verum ens, omit-
tcndum est. Causa eniin illius quidem indeterminata ;
Imjiis vcro, mentis aliqua passio : et ambo circa reliquum
entis genus, et non extra ostendunt essc aliqiiam enlis
naturam. (3) Proplcr quod , ba."C quidem pra-tercantur.
Consideranda; autem sunt ipsius entis causae et princi-
|iia , prout ens est. Manifestum autem est in iis qux de-
terminavimus dc eo, quoties unumquodque dicatur, quod
ens multipliciter dicitur.
 638 [128,120.] TiiN META TA «MTXIKA q\ a, p.
LIBER VI.
CAP. 1.
To ov XeyETai TtoXXayio-;, xaOditep 6i£iXo'uE0a 7tpd-
TSpoV EV TOl? 7C£pt TOU TTOTa/W? - OT|UaiV£l Y*p TO U£V
Tl EOTi Xal TOOS Tl, TO OE OTl 7tOlOV T, U030V r\ TtOV
dXXoiv £'xaaTov rav outo) xaTT^Yopouusvow. (2) To-
6 aauTayioc oe Xeyoue^vou tou ovtoc, cpavepbv Sti toutojv
TtpeoTov ov to ti EOTtv, 6'rtEp sy,uatv£i ttjv otjafav.
"OTav usv ^ap eiitiouev 7toidv ti toSe , t, aYaObv Xe"yo-
uev V) xaxov, aXX' oi Tpi7tr,-/u ?, dvOptoTcov 6'tav OE
ti EOTtv, ou Xeuxov ouos Ospubv ouoe TpiTty^u , dXX'
111 dvOptoTcov y, Oeov. (3) Ti 0' dtXXa XsYSTat ovTa ™
tou outoh dvtoc, Ta usv TcoadTy,Tac. Etvat, Ta Ss 7cotd-
T7)Ta?, Ta oe TTOtOyj , Ta Js aXXo ti toioutov. Atb xav
dTropyjasts th TcoTEpov to jJaoi^Etv xai to uYtaivsrv xai
to xa0y|a0ai sxaaTov auTtov ov r\ uy, ov, 6uot'o)e. os xai
15 tTct twv aXXtov 6tououv Ttov TOtouTO)v • ouOsv Yap auTtov
EOTIV OUTS XaO' aUTO TCEtpUxbc; OUTE '/topi^EoOai SuvaTov
ttj; ouaia;, dXXi uaXXov, EtitEp, to paot^ov Ttov dv-
to)v ti xai to xaOyjuEvov xai to UYtaivov. (4) TauTa
0; uaXXov iatvETat ovTa, btOTt eoti ti to otcoxeiusvov
2" auTot? loptauevov • touto 5' EOTiv y, ouata xai to xaO'
ExaaTOv, SrtEp EusatVETai ev tr, xaT-/iYOp(a Trj TOtaur/;-
to aYaObv ^ap r\ to xaGy^uEvov oix dvsu toutou Xe'ye-
Tat. (t>) At,Xov ouv 6rt oti Tauty,v xax£t'vtov sxaaTOv
eotiv. "ilaTE to 7cotoTO); 3v xai oi Ti 3v dXX' ov
3» aTtXio; i\ ouata av eiy). (ti) IloXXayioi; uiv ouv Xe'ye-
Tat to TcptoTOv ■ cJucoc, Si 7tdvTo>v y, ouaia TcpioTov xat
XoYto xai yvcotei xai ypdvu. Toiv uiv ^ap dXXiov xa-
T7)YOoyjuaTO)v ouOiv yo)ptaTov, auTy, oe udvy,, Kai tw
XoYto 0£ touto 7rptoTov ■ ava-/xy, Ya? £v ™ ExaaTou
;ni aoyio tov tt,i; ouaiac, E'vu7cdp/£iv. Kai EtSevat tot'
otousOa ixacTOV udXtaTa , Stov i[ laTtv 6 dvOpojjco;
YviouEv y| to Ttup , uaXXov y, to 7COtbv yj to 7Coabv ^ to
Trou , iTTEt xai auToiv toutiov tote ExaaTov tausv, §Tav
ti eoti to 7coabv rj to Tcotbv YvoJ,u£v. (7) Kai S^i xai
:it> to 7cdXat te xai vuv xai dei ![y,TouuEvov xai ocei drco-
pouuEvov, ti to ov, touto lOTt Tt'c, 7) ouaia. Touto
■fap oi uev iv Etvai cpaatv, oi os 7tX£t'to y, e*v, xai ot uev
7C£7CEpaaue'va , ot 5i drt£tpa. Atb xai yi(/.tv xai ud-
XtaTa xai TtpioTOv xal udvov to; EiTtsTv 7t£pi tou outioc,
*l> OVTOC, 0EO<pyjTEOV Tl EOTtV.
CAP. II.
Aoxst 5' y, ouaia ujtdpyEtv (]>av£po')TaTa uev toi? ato-
txaatv • oto Ta te ijtoa xat Ta cpuTa xai Ta udpta auTtov
ouaiai; Etvai cpaiUEv, xai Ti (fuaixi ao)uaTa, olov 7ttip
xai iiStop xat ytJv xai tojv TOtourav 4*xaaTov, xai Saa r^
45 udpta touto)v rj ex touto)v eVtiv, t, ixopicov r\ 7tdvT0)V,
otov 8 te oupavbc. xai Ta udpta auTOu, daTpa xai ae-
A-i-vy, xai vJXioc,. (i) fldTeoov Se auTat ijvdvai ouaiat
Ens trm I tiplu ilor dicitur, quemadmoiluin in iis quxe^i-
11 iii •.iiri|iiniiis(lictisp priusdivisiimis. Significat enim aliuJ
quiilem quid est, et liocquid : aliud vern, quale, aut quan-
tiim, aut singula aliorum, qua; ita prsdicantur. (2) Quum
aiilcm ens tolies dicatur, patet primuin lionim ens esse
ipsum quid est, quodque substantiam signilicat. Quum
eniin dicimus qtiale quippiam hoc, aut bonum dicimus, aut
maluin ; sed non li iculiil uiii , aut liomineru. Quiim autera
quid est, non album, ncc calidum, nec tricubitiim, sed lw-
minem, ant deuni. (3) Cetera vero entia diiuntur.ro
quod entis propric dicti qua-daiu sunt quantitates, qiiaclam
qualitates, quredam passiones, quxdam aliqtiid aliud Ule.
Undedubilaverit aliquis , utrum ipsum ambulare, et sanum
esse, ac scdere, et unumquodqiie borum, ens , an non-ens
sit : MinililiT el dc quocumquc reterorum similium. Niliil
enini borum est per se natura aptum, neque possibilc a
subslantia separari : sed magis, siquidein, ambulans enliuin
aliquid , et sedens, ct sanmn. (4) llac aulem magiseDtu
apparent, quoniam subjectum eis delerminaliim e>t : lioc
atitem est substanlia , et singulare, quod in tali praJici-
tione apparet. Donuin eniin , aut sedens, absqtie hoc non
dicitur. (5) Palet igitur quod propter lianc, illorum qtio-
que singula siinl. Quarc quod primo est ens, et non aliqucl
ens, sed simpliciter cns, substantia erit. (6) MultLs quideni
rootlis priiniiiii dicitur; atlamen substantia, et ratione.it
cognitione, ettcmpore, [etnatura,] omnium priintiin e>l.
Aliormn enim categorematum nullum cst separabile, sal
bocc sola : ratione quoque lioc priinum : necesse est cnim
in cujusque ralione incsse rationem siibslanl a>. Scire
etiam ttinc pntamus unuinquodque magis, quum quid sit
bonio.aiil ignis, sciamiis, qiiamquiimqiiale, aut qiiantuin,
aut ubi. Nain et boriim ipsorum tunc unumquodque sci-
mus, qiitim quid sit ipsumqtiale, aut ipsum quantum
sciaimis. (7) Atque etiam quod tam olim qiiam nunc, el
semper quxritur, seinperque dubitatiir, quidnam ipsum
cns sit, boc est, qiiiriiam siihstantia sit : boc eniin quidam
iiniiin aiunt esse, quidam plura quam unum : et qiiiil.im
linita, quidam vero infinila. Quare nobis quoque et maviinc
ct primum et soluin ( ut ila dicam ) dc eute boc pacto,
quidnamsit, spectilandum est.
Videtur aiilem substantia exsistere, manifeslis.simequi-
dein in corporibus : quare animalia, et planlas, et eoruin
parles, suhstaiilias csse dicimus, ac naluralia cxirpora, ol
ignein , aquam et tcrram , atque talium singula , el «jiit-
cnniqiic aut borum partes, aut c\ his snnt, aut parli-
bns, aut onmibus : ut cxlum, et ejus |tartes, sidera, luna,
ct sol. (2) 1'trum autem \ix sol.c substantise sinl , »»
 (l()2«f,l029.) METAPHYSICORUM LIB. VII. CAP. III.
Etalv r\ xai dXXat, vj xourwv iasv ouOsv Stepat 8s Ttve;,
axsTTTEOv. AoxsT 8s' Ttat Ti tou atouaTo; TCs'paTa , olov
STctipdvsta xal Ypauur| xat aTtvuTi xal uovd; , sTvat ou-
aiai, xai uaXXov f) to aoiua xal to aTspedv. (3) *Eti
6 itapa Tot aiaOriTi ot usv oix otovTat sTvat ouOsv TotouTOv,
ot Ss tcXeiw xai uaXXov ovTa dtSta, warcsp IlXdTtov Ta
te EtSn) xat Ta uaOriuaTixi Suo ouaia;, TptTrjv 8s tt,v
twv aiaOr|Ttov ao)uaTO)V ouatav. (i) ircEuatTCTCo; os
xal xXsiou; ouaia; a7cb tou £vo; dpJdiiEvo;, xal dpyi;
i" Ixdarri; ouaia; dXXrjV usv dptOuwv, dXXrjv Ss usyeOwv,
STCEITO tpuyjj;- Xat TOUTOV Sr) TOV TpOTCOV E7TEXTEIVEI t4?
ouata;. (5) "Evtot Ss Tot u.ev ctSyj xal tou; dptOuou;
Tr,v auT»)v eveiv ipaai tpuatv, toi 8s dXXa lyduEva ,
Ypauui; xai s^TcncsSa, usypt Tcpb; tt,v tou oupavou
i& ouoiav xai Tot aiaOrjTa. (e) Ilspi S/j toutow ti Xe'yE-
rat xaXw; ?j ut| xaXw;, xai ti'vs; siaiv ouaiat, xat tco-
TEpdv stai Ttv£; 7capi t«? aiaOrjTi; t) oux Eiai , xat
aurai tcw; etat , xoti TOTEpov E*aTt ti; yo>ptaTr| ouaia ,
xai Sti TixaiTcw;, rj ouosuia Ttapi Ti; aiaOr|Td;,
20 axsrcTSOv, uTTOTUTCwaau£vot;Tr|vouaiavTcpwTov ri saTtv.
CAP. III.
AEY"ai S' T| ouata , si urj TcXsovayw; , dXX' h
Tsrrapai Y£ udXtaTa • xai yip to ti rjv sTvat xai to
xaOdXou xai to fivo^ ouaia ooxei ETvat Ixdarou , xai
TE^TapTOV TOUTWV TO U7TOXSIU6VOV. Tb 0' UTtOXsiuEvdv
25 tOTt xaO' ou Ti dXXa XEyETat, ^xeTvo oe aurb u-^xeti
xot' dXXou. (2) Ato TcpioTov 7CEpi toutou otoptaTEOv
(jtdXtaTa yip SoxeT sTvat ouaia to utcoxe(u.evov Tcpio-
TOV. TotOUTOV Se TpOTTOV U.EV Ttva rj SXrj Xt^ETat ,
dXXov Ss TpoTtov i\ u.op^Tj , Tpirov os to ix. touto>v ■
3t> XEyto 8s ttjv UEV uXrjv otov rbv /aXxdv, T^)V oe u.op-
cpriv to ay9;u.a xrji; ioeai;, to 8' Ix toutojv tov dv-
optdvTa to auvoXov. "IIote e? to eToo? ttj? uXr,; Trpd-
TEpov xai u.aXXov dv, xai tou e; datpoTv 7cpdr£pov
saTat Sti tov aurbv Xdyov. (3) Ntiv usv ouv tutco)
35 Etpr,Tai Tt 7cot' Eariv rj ouata , Sti to jjtrj xaO' urroxEt-
iieVju dXXi xaO' o& Ti dXXa. Asi Ss urj u.dvov ou-
to)i;- ou ^ip txavdv. ACito te ^ip touto dorjXuv, xal
eti r, CXt] ouaia y£v£toi. Ei ^ap u.tj aurr, ouata , ti';
eotiv aH-(\ ota^EuyEt. Il£ptaipouu.s'vo)v ^ip twv dX-
40 Xo)v' ou ipatvETai ouOev utcou.e'vov. Ti uev yio dXXa
Ttov ao);jtaTO)v TrdOr| xai Tcotr^uaTa xai OuvduEt;, to Ss
ur,xo; xai TcXaro; xai |3d0o; TcoadTT|Ts'; tivs; dXX' oux
ouaiat- to ^ip rcoabv oux ouaia, dXXi uaXXov 0) urcdp-
ysi TauTa TrpoiTto, lixEivd iartv rj ouaia. (») 'AXXi
46 utr,v doatpouijisvou u.r]xou; xal TrXaTOu; xal fldQou; ou-
Osv bpiousv UTCoXEtTcdu.evov, tcXt;v ei ti eart to 6pi^o-
u.£vov utto Tourtov, toaTE TTjv CXr,v dvaYxri tpaivEaOat
udvrjv ouatav ourto axoTcouuevot; • X.syo) 8' uXr,v r\
xaO' au-T|V ut]te tI ur|T£ icoabv utjts dXXo ur.Osv Xs'-
bu -fETat ot; o)ptarat to dv. "Kart vdp ti xaO' ou xaTrj-
-fopEiTai toutcov Exaatov, o> to etvat erspov xat twv
xaTT,Yopto)v IxdaTr,- Ta u.sv ^ap dXXa t/j; ouata; xa-
[l»9— ni.] 53M
etiam aliac, an harum quitlem nulla, set) aliquxaliae, con-
siilerandum est. Videtur antem quibusdam, corporis ter-
minos, ut supcrnciein, lincam, punctum, el unitatem , sub-
stantias esse, et magis quam corpus et solidum. (3) ltem,
pra?ter sensibilia, quidam nou putant aliquid esse tale :
quidam pltira, et quse magis sempiterna sunt : sicuti Plato,
et ipsas species, et matliematica, duas substantias; tertiam
vero, sensibilium corporum substantiam. (4) Speusippus
vero ietiam plures substantias, ab uno incipiens, et principia
cujusque substantiae statnit, aliud numerorum, aliud ma-
gnitudinuni, deinde aiiima.' : et boc niodo extendit substan-
tias. (5) Quidam autem, species quidem et numeros eandem
liabere naturam aiunt ; cetera vero sequentia , lineas et su -
perlicies, usque ad caeli substantiam et sensibilia. (G) De
bis igitur quid bene .quidve non bcne dicatur, et qua;
suhstantiic sint, et utruin aliquae praeter sensibiles sint, an
non sint, et h.r quomodo sint , et utrum sit aliqua svpa-
rata substantia, et cnr, et quomodo, an nulla prajter
sensibiles, perscrutandnm est, descripta primo snhstantia,
quidnam sit. ,
Dicitur autem substantia, si non pluribus, saltem quat-
luor modis. Maximc eteuim quod erat csse , et universale,
et genus, substantia cujusque esse videtur : et quartum ho-
rum, subjectum. Suhjectum autem est, dequo cetcra di-
cuntur : illud vero non ainplius dcalio. (2) Quarc primo
de eo determinandum est. Maxime namque substantia
subjectum primum esse videtur. Tale vero quodam modo
quidem materia dicilur, quodam moilo vero forma ; ter-
tium vero, quod cx his est. Dico autem matcriam qui
dem, ut .Ts; forniam autem, nguram idese; qinnl vero ex
his est, totam statuam. Unde si species prior matcria est ,
et magis cns, illud quoque, quod ex ambobus est, prius
erit, ob similem rationem. (3) Nunc itaque quidnam
suhslantia sit, quasi in delineata figura dictum est, quod
non de snbjecto, sed dc quo cetera. Oportet autem, non ita
solum : non eniin suflicit. Et hocnamqueipsum, non est
manifestiim : ct item, materia, suhstanlia lit. Nam si haec
non est siibstanlia , quaealiasit, fugit nos. Demptis et-
enim ceteris, nihil aliud rcmanere viiletur : cetera namquc,
passioncs corporum, el effectiones, et potentiae sunt; lon-
gitudo vero, latitudo, et profunditas, quantitates quoedam ,
scil nou substantiae sunt. Quantitas etenim non est substan-
tia , sed magis cui lia-c ipsa primo insunt , illud esl substan-
tia. (4) Eniiiiveroablata longiludine, latitudine, etprofun-
ditate, nihil videmus reliquum , nisi si quid est quod ab eis
deterniinetur, ut ita considcranlibus , materiam solam ne-
cesse sit apparere substantiam. Dicoautem matcriam, quu;
per se ipsam neque quid, neque quantum , nec aliquiil
aliud quippiatn dicitur, quibusens determinatur. Estcniin
t|uid, dc quo singula horum praetlicantur : cui Esse , ac
cuique pra'dicalionum , diversum cst. Cctera namquc de
 540 fl3I — 133.] TQN META TA <1>Y21KA Z, 8.
■rr.yopsiTai, auTr) Sk Tr,; iiXr,;. "iiiTE to iV/aTOV
XOtO' «ClTO OUTS Tl OUTE TCOOOV OUTE aXXo OuOe'v EOTIV.
Ouoi or, ai aTco:pda£i;- xai yap auTat uTcdp;ouat xaTa
auu.6E?r,xo;. (5) 'Ex [A£v ouv toutcov OEtopouat auu,-
6 6atv£t oustav Etvat tV uXtjv. 'AouvaTOv oe'' xai yap
to ytoptaTOv xat to to5s ti oTcdp/Etv ooxei [xdXtaTa rTj
ouata, 010 to eToo; xai to ec; au^oiv ouata 8o';eiev av
eivat fxaXXov Trj<; CXr;;. Tr,v uiv toivuv I; aa^oiv
ouatav, Xe'y<ij 8e rrjv ix tt,; CXt); xai Trj; ixopsrj;, a^E-
111 teov • CiaTspa yap xai Sr,Xr). <I»av£pi 6s tco>; xai f, CXr).
(6) Ihpl Se tt,; TpiTr,; cxetcteov auTT) yap dicopo)-
TctTTj. 'OixoXoYouvTat S' ouatav Etvat toiv ataOr)Ttov
tive;, ioote ev TauTat; ir,tr,T£ov Ttpiorov.
CAP. IV.
'EtceI 0' Iv ap/rj 5i£iXou.E0a Tcoaot; 6pi'^ou.Ev rr,v
lb ouatav, xai toutiov ev ti Iooxei tivat to ti r,v Eivat,
0£wprjT£Ov TCEpi auTOu • Tcpb Epyou ^ip ^b [xETaSaivEtv
Et; to Y^wptu-wTEpov. 'II fip [xdOr,ai; outoj ytvETat
rcaat Sti tojv t^ttov "pwopiujiov ouaEt £i; t4 Yvo'>pt[xa
ixaXXov • xat touto sp^ov laTtv, o>aTC£p ev Tai; Tcpd;Eat
jo to Tcoivjaai ix. tiov IxdaTo: SYaOwv Ta 6"Xo>; ayaOa
IxdaTto ayaOa, oCto); ex toiv auToi Yvo)ptu.(OT£p(ov Ta
Trj oua£t Yvo')piu.a auToi Yv(optu.a. (2) Ta 0' IxaaTotj
Yvtopitxa xai Tcptoca TtoXXdxt; r,p£ixa laTt yvt>>(iiu.z ,
xai [xtxpov i\ ouOsv l/ti tou ovtoc;- ctXX' 6'uo)i; ix. twv
v> lauXo)? jxt-v Yvioo"Ttov, aCiTO) oe YvtoaToiv, Ta 6)m<; yvo)-
aTa Yvoivat TCEtpaTiov, [XETaSatvovTac,, o)a~£p Etpyicat,
Oti TOUTtOV ailTWV. (3) Kat TCptOTOV ElTCtOU.EV Ivia
TC£pi auTOu XoYixtot;, 6'ti ejti to ti r,v stvat IxdaTO) 8
XlY^Tat xaO' auTO. Ou ^ip ioii to aoi Etvat to [xou-
30 aixoi Eivaf ou yip xa^i aauybv £t txouatxo';. "O dpa
xa^i aauTOv. Ouo- or; touto tcSv ou yip to outcoi;
xaO' outo to; ETctodvEta Xeuxo'v, 6'ti ojx etti to Irctsa-
* vEta Etvat to Xeuxw tivat. (4) 'AXXi ur\v ouo! to e;
dixsotv to ETcisavEia Xsuxrj Eivat. Ati Tt; 6ti Tcooa-
35 £aTtv auTO. 'Ev o) dpa u./) sveaTat Xo'y(o auco', Xe-
YOvti auTO , ouroc; 6 Xoyo; tou Tt vjv sivat IxdaTto.
"iiaT' Et to ETCtpavsta XeuxtJ flvai ecti to iTci'iav£i'a
eivat Xeta, Tto Xeuxo) xai Xsito sivat to outo xai £v.
(ti) 'Etcei 6' EaTt xai xaTa Ti; dXXa; xar/-,YOpia(; auvOiTa
4ii ( ejti ydp ti uTcoxEttxEvov Ixdacto, oiov TtO TCOltO xai TO)
Tcoaw xai Toi tcote xai tio tcou xai Trj xtvrjaEt ), oxetcteov
dp' eaTt Xo'yo; tou ti r,v stvat IxdaTio auTtov, xai UTcdp-
yet xat toutoi; to ti r)v Etvat, olov Xeuxo> dvOpomw Tt
r,v Xeuxw dvOpo)Tcto. (o) "ETtto) <Sv) ovoixa auTto tixi-
45 tiov. Ti saTi to iu.aTt'to eIvoi ; dXXi [xr)v oufti twv
xaO' auTO Xeyojxeviov puoi touto. 'H to ou xaO' auTO
Xe'Y£Tat 3i/(o;, xai toutou IotI to [xev ex TtpoaOlaEO);,
to 61 ou. Tb [xlv Yap tio auTO dXXo> rcpoaxEiaOat Xe'-
YETat 8 6pt'ij£Tai, oTov e't to Xeuxo) Elvat 6oi^o'[x£vo; Xe'-
60 Y<>t Xeuxou dvOptoTcou Xoyov • to 8e tw iXko auTto, oiov
Et ar)u.aivoi to tu.aTtov Xsuxbv dvOpo>Tcov, 6 oe 6p(^oi to
tu.aTtov tb; Xeuxov • to oe Xeuxo; dvOpo>Tco; lrsi\ jxev
(I0J9.)
substantia prxdicantur ; hxc vcro, dc materia. Quare
quod ultimum est per sc, neque quid, ncque quanluro,
nec aliquid aliud cst. Neque etiam negationes : eteniiu ha>
qtioque seciinduiii accidens erunt. (5) Ex his itaque spe-
culantibus accidit substanliain esse materiam. At impot-
sibile est : elenim separabile , et hoc quid csse , videntur
maxime inesse substantia! : propter quod species, et qnod
ex ainbobus, vidcturesse substantia inagisqiiam materia.
At illa substantia, qua; cx ambobus, dico aulem qu* ex
inateria et forma cst, omittcnda est. Poslerior enim etiam
maiiifcsta est. Manifesta vero quodam modo eliam ipta ma-
teria. (C) Atde tertiaconsiderandumest; hxccnim maxime
dubitabilis. Conceditur autem, quasdam esse substantias
sensibilium: quare in his primum quaerendum est.
Quum autem in principio diviserimus quot modis sut>-
stantiam determinamus , ac horum unum quiddam esse
videatur quod quid erat essc, de eo considerandum est.
Prodcst ctenim transcendere ad notius. Ita namqne disci-
plina lit omnibus, per minus nota natura, ail magis nota.
II hoc opus est , ut in actibus cx eis qusc cuique sunt bona
faccre , quae sim|)licitcr bona sunt, sint cuique bona : ita ?\
sibi notioribus , qua; natura nota sunt , sibi facerc nota.
{">.) Quas autcm singulis nota, et prima, sa»penumero pa-
ruin nota sunt , et parum , aut niliil entis participant. Atta-
mcn cx eis qtire parum nota , sibi tamcn nota stint , conan-
dum est cognoseere , qua; simplicitcr nota sunt, |>er liaec
ipsa , ut dictuin est , transcendenlibiis. (3) Ac primo qua^
dam de eo logice diccmus : quod illnd est , qnod quid erat
esse imumqt!oili|tie, ijuod secundum se dicitur. £trnim t-
esse, non est musicum essc. Non enim secundtim te ipsum
musicus es : quod ergo secundum tc ipsum; nec tamen
hoc tolum. Nec enim illud , quod ila secunduin sc est , ut
superficics alba : quoniam superficiem esse, non est album
esse. (4) At vcro, ncc quod ex aniliobus est, est «.iipfrficieni
albam essc. Quarc? quoniam ba;c incst. In qua ergo ratwnc
i|isuin dicente, non inerit ipsnm, ha>c ratio est tjus quod
quid erat c>se cuique. Quarc si superficiein albam esse, est
supei ficiem la'\em csse , album et la;ve esse , uniiut et idftn
est. (5) Quum auteni sectintlum cetera quoque pradica-
inenlaconipositasint (estetenim uliqiiodsiibji rtumcuiqne,
ut qualitati, et quanlitati, ctquando, et ubi, et motui);
pcrscrutandum est utrum sit ratio ejus quod quid erat esse
cuique horum, ct utrum insit etiam his ipsum qnod qntJ
erat, ul homini albo , quid erat albo hominj. (6) Sit aulea
nomcn ejus, vestis. Quid est vestem esse? At rero nec eorum
cst, (|ii:t: secundum se dicuntur. An hoc Non secundum »
dtiplicitcr dicitur? ct hujus cst hoc quideni ex additiow;
istud vero non. Hoc enim dicitur, eo quod ipsum, quod
delinitur, alteri adjicitur : ut puta, si album esse, defiDi<D>
dicit albi hominis rationem : istud vero, eo quod aliml
ipsi : ut si vestis album hominem signilicat , ille vero deo-
niat vestcm ut album. Quod autem esl albus homo,e4
albuiii quidem, uon lamcn ipiid erat cssc albo bomini, sbI
 (1030.) METAPHYSICORUM LIB. VI. CAP. IV.
Xeuxov, ou u.evtoi ti f,v [iTvai] Xeuxw Etvat. 'AXXi
Tto lu,9TM» Etvat apa ecjti t£ f,v Eiva£ tl [•/;] 6Xo); f, ou;
SrtEp y*? T00>e Tl ^aTl T0 T' Tiv Elvotl ' 0Tav 3' dXXo
xat' dXXou tMftycai, ou)t eVrw 6'itEp toce ti, oTov 6 Xeu-
s xb; dvOpo>7to; oux eotiv oVtep to'Ss tl, EiTtEp to to5e Tt
Tai; ouejtat; U7tdp/Ei fjidvov. Ucte to t£ f,v Eivai
eo-tiv o<io>v 6 Xdyo? ecjtiv 6pt3Lid<;. (") 'Optajxbt; 3' eWiv
oux av dvou.a Xdyo) TauTO a^tjiarvri ( TtdvTE; vip ctv eiev
ol Xdvot dpot • eVtat Y*p ovoua 6to>ouv Xo'yio tbutov,
ic okjte xai f) 'lXta; 6ptctub; eoTat), dXX' ecVv TtpwTou
Ttvb; f, • TOtauTa S' ectiv 6'oa XE^ySTai «.•/) tw dXXo
xaV dXXou XsYEcOat. OOx sVtat apa ouOev! twv lArj
Y£vou; elowv CiTtdp/ov to t£ f,v Etvai , dXXi toutoi; [xd-
vov TauTa ^ap ooxsi ou xaTa u.ETo/f,v XsYsaOat xai
I5 7td0o;, ouo' w; o-uu5s£r,xd;" dXXi Xoyo; [/ev EOTat
Exacrcou xal twv aXXwv tl cjrjUatvEt, Eav r\ dvoaa, oti
TOOS TWOS UTtap/Et , fj dvTI XoYOU aTtXou dxpl6s<JT = pO;-
optoub; o' oux lcjTat ou«s to t£ fjV Eivat. (s) H xai
6 6ptou.bc. wotteo xai to t£ eotl 7tX£ova/w; XiYETat •
2o xai Y*p to Tt Ecmv Eva uev Tpdttov 5r,rjt.aiv£i Tr,v oi-
Giav xat to toO£ ti, dXXov Ss Exaorov twv xarrjvopou-
uivwv, Ttoctdv, Tcotbv xat 6'oa aXXa TotaUTa. "iiotcEp
Yap xai to ESTtv urcapyet irasiv aXX' ou/ 6u.otwc, aXXa
TtT) y=v TrpwToi; toI; o' etcoulevw; , outw xat to ti ecttiv
2j arcXwc; jjlev t?, ouota ttwc, 6e toi? aXXotc;- xai ^ap to
TTOtOV EpOltltO' OtV Tl ECTtV, WO"T£ Xat TO TtOlOV TWV Tl EOTl
ijlev ■ aXXv' ou/ arcXwc., dXX' looirEp etci tou iit^ ovto;
/.OYtxw? cpaat tive; Etvat to jjiri ov oiy octtXw; dXXa ui^
dv, outo) xat to Ttotdv. (9) Ael jjlev ouv <jxo7TEiv xal
30 to ttw; OEt Xe'yeiv TtEpt 1'xaoTov, ou u.f,v u.aXXdv ^E f) to
Ttoic, E/Et. Atb xat vuv iTtEi to Xeyolievov C^aVEpOV,
xai to t( r,v Eivat 6110101; uTtap;Ei Ttpomoc, [jlev xa)
aTtXoi; t^ ouota, EtTa xat toT; dXXotc,, wcrTtsp xat to
tl EtJTtv, ou/ aTtXw; t£ r,v Etvai, dXXa Ttotw f, 7too"S)
36 ti t;v Etvat. AeT ^ap f) 6liwvuliw!; TauTa cpavat Etvat
dvTa, f, Ttpoo-TiOE'vTa; xai d^atpouvTac,, S>uitip xai to
rjif| iTticjTr|Tbv ^Ttior^Tdv. IitEi to ^e dpOdv e'<iti u.i(te
6ijL0)vutJL0); cpdvai pir]TE woauTO);, dXX' oxjTtsp to ia-
Tptxbv Toi Ttpb? to auTO u.ev xai ev, ou to aCiTO oe xa\ ev,
ti> o'i [jiEvTOi ouSe 6[jlo)vuu.o);" ouos Yap iarptxbv awua xat
epYOv xai cxeuo; XEYETat oute 6;xo)vu[jlo); oute xaO' ev,
dXXi Ttpb; ev. Taura fjilv ouv 6jtoT£'po>; ti; eOeXei
Xeyeiv fiiatpepet ouOev ■ ixsivo ol cpavEpbv 6'ti 6 Ttpto-
tok; xai aTtX.w; 6piou.b; xal to t£ f,v sivat twv ouatwv
«s ecjti'v. (10) Ou uf,v dXXa xat twv dXXoiv 6u.o(o); ecjti,
TtXfv ou TtptoTo);. Ou Yap dvaYxr,, av touto TtOoiuev,
toutou 6pnju.bv Etvat 8 av Xoyw to auTO tjr,uaivr, ,
dXXa Tivi Xo'yw- Touto 0' £av svb; f) , uf, Tto ouve-
/eT wcjTtsp f, 'lXia; f, ffoa cuvSi'<juw, aXX' eav ooa/w;
00 AEYETat TO ev. Tb S' i'v Xe^ETai WOTtEO TO dv • TO 0£
OV TO [JLEV TOOe Tl , TO Se TtOOOV, TO OS 7tOlOV Tt <Jr,Ua(-
vei. Atb >vxi Xeuxou dvOpwTtou ECJTat Xd-fo; xai 6pt-
• cjud;- aXX.ov Sl Tpditov xat tou Xeuxou xai oucjta;.
[l33 — 135.] 541
vestem esse, utrum est quod quid erat essc aliquid, aut sim-
pliciter, an non ? I psum eiiim quod quiil crat esse, est ipsum
hoc quid erat esse. Quum vero aliud de alio dicatnr, non
est ipsum lioc quid : ut lioino albus, non est Iioc quid, si
ipsum qtiidem lioc quid substantiis solis inest. Qtiare
quod quid erat esse, illorum est (|Uorumciinque ratio est
definitio. (7) Uefinitio autem est, nonsi nomcn idem quod
oratio sitoiilicet ( omnes eteniin scrmones, delinitiones cs-
sent : erit namque nomen idem cuicumque sennoni, tpjarc
et llias delinilio erit ) : sed si prinii alicujus sit. Talia
vero sunt, quxciiinque dicunlur, non eo quod aliud de alio
dicatur. Non crgo ulli eorum quae non sunt species i;cne-
ris, inerit quod quid erat csse , sed liis .solum : ha?c cnim
videntnr, non sectindum participatioiiem ct passionein ,
nec ut aciidcns dici. Sed oratio quidein cujusque, etiam
aliorum crit qtiid significat, si nomcn sit, quod lioc
liuic incst : atit pro siuiplici oralione , ccrtior. Dcfinitio
vero non erit, ncque quod quid er.it essc. (8) Aut dclinilio
quoque, ut et ipsum quid cst, multipliciter dicilur. Etenim
i|isiiin quid est, uno quidcin modo substantiam , ct lioc
quid significat : alio vcro singtila eoriim qua; pra'dicantur,
quantitatcm, qualitatcm, ct qiia?cuniqiie cctcra talia suut.
Qiicniailinodiiin eniin et ipstim ESTinest quidcm oinnibus,
non lainen similiter, sed liuic quideni primo, illis vcro con-
scqncntcr : ita ct quod quid cst simpliciter substantix, ce-
liris vero quodam modo. Eteniin interrogare possimus ,
quid est ipsuin quale. Quare et ipsum quale cst coriim
quorum cst quid est, non tainen simplicitcr, scd sicut de
non-cnte logice quidam aiunt esse ipsum non-cns , 11011 sim-
pliciter, setl non-ens, ila et ipsum quale. (a) Oportet iyi-
tur et considerare, quomodo de quocumquc dicerc dcccat,
non tanirn magis quam quomodo se babcat. Quare nunc
quoque quum manifestum quod dicitur sit, ipsum ctiam
quod quid erat csse, similiter inerit primo quidein ct sim-
pliciter substaiiliii', deindc ccteris , sicut etipsum quid est :
non simpliciter quid erat cssc, sed qiialitali aut quanlitati
quid erat esse. Oporlet etcnim , aut a'quivoce ista esse di-
cerc, aut cum addilione, vel ablationc : sicut et quod non
scibile, scibile. Kam rcctuiu quidem est neqne asquivocc
diccrc, neqiie codem modo : sed quemadmodiim mcdici-
iialc , eo quoil ad idem quiilem ct 111111111, non autcm idem ct
uniini , non tamen etiam a^quivoce. Nullum etenim medi-
cinalccor|)us, opus et vas dicitur a.'qiiivocc, ncque sccun-
dum iiniiin, scd ad uniim. Il.n: igitiir quoniodocunquc
dicerc quis velit, niliil dilTert : illud autcm manifestuni cst,
quod qua) priino et simplicitcr delinitio , ct quod quid erat
cssc, substantiarum est. (10) Atqui cetcroruin quoqnesuni-
liter est, non tainen prlmo. Non enim est nc<'t'Ase, si boc
ponamus, bujus delinitionem essc qiiodcumquc orationu
idem si^nificat , scd quod aliqua oratione : lioc auteni si
unius sit, non continualione, sicuti llias, aut quxcuiuque
conjunctione, scd si quoties dicitur unuin. V1111111 auteni
dicitur, sieuti cns. Ens aiitem quoddam, ipsiim lioc quid,
quodtlam quantuin, quotldam quale quid sisuificat. Quare
et albi liominis erit oratio et delinitio : alio veromodo,
et albi el substaiit:a!.
 5-12 [|35,I3<1.] TON MKTA TA <1>YS!KA Z, e, ?.
CAP. V.
"Kyet S' aTtopiav, edv ti; y.f| <prj bptaubv Eivai tov
ex TtioaO£'a£o); Xd-fov, tivo; EOTat 6ptay.b; twv oi/ aTtXoiv
dXXi auvOESuaauevtov; Ix 7tpoaOE'a£o>; yap avavxT| Stj-
Xouv. Asyo) 6" oTov, eoti 6i; xai xotXdrr,;, xai ctiijlo-
t> tt,; to Ex Toiv SuoTv Xevouevov, ti~) toSe^ ev TtjiSe, xai
ou xaTa ouu€E6r,xd( ys ouO' f, xoiXoty,; ouO' f, aiy.drr,;
TcdOo; -tTJ; ^tvd; , aXXa xaO' auTr',v • ouo' w; to Xeuxov
KaXXfat fj dvOpoWio, Sti KaXXia; Xeuxo; o> truy.^E^rjxEv
dvOpo')Tcw Elvat, dXX' w; to dppEv tw Jjtooi xai to taov
i» tw Ttoaoi xai TtdvO' Saa XivETat xaO' auti urtdpyEiv.
(2) Taura S' Iot^v ev Saot; uTtdpyei fj 6 Xdyo; fj tou-
voya, ou eot\ touto to rcdOo;, xai yf| EvoryETat SrjXoi-
oat yo)pt';, waTrsp to Xeuxov dvEu tou dv0po')7tcu evoe-
/ETat , dXX' ou to OrjXu dvsu tou JJwou. "iJaTE TGUTO)V
15 to ti f,v Etvat xai 6 bptaub; fj oux IfaTiv ouOevo; ?, ejtiv
dXXto;, xaOaTtEp Eipr;xauEv. (:t) "Koti S' aTtopta xai
£T£'pa TtEpt auToiv. El ylv '(hp xh auTO Ioti atuf| ii;
xat xotXr) 61;, to autb iVtai to otybv xat to xoT),ov •
Et Se fjiri Sii to dJiivaTov eTvat eitceTv to atu.bv dv£u
2« tou TtpaYtxaTo; ou eoti TtdOo; xaO' autd (IVtt vap to
oiybv xotXdrr,; ev ftvi), to p7va atyf.v eitceIv fj oux
eotiv fj Si; to outo EOTat EipT,u.£vov, 61; 6t; xotXr,' f, v&p
6t; f] otuf^ 61; 6t; xotXr) EOTat. Atb aTOTtov to UTtdp-
yTElV Toi; TotouTOt; to t( f,v Elvat- st 01 (jtr;, Et; otcei-
25 pov Etotv ftvt yap p\vi oty.~ cti dXXo eveotoi. (♦) A~-
Xov toivuv Sti u.dvr,; t~; ouota; £otiv 6 6ptay.d;. E!
yap xai twv dXXiov xarrivoptwv, dvaYXr, ix. TcpoaOEOEo);
Etvat, olov tou Ttotou xat TtEpirtou • ou Y*p «^eu dpt-
Oyou, ouoi to Of,Xu dv£u ^o>ou. Tb 0' e'x TcpoaOEOEw;
'■w XEyto ev ol; auy.6at'vEt S't; to outo Xsyeiv, oiaTCEp Iv
TouTot;. E! Se touto dXr,0£;, ouSe auvSua^oy.E'vo)V
EOTat, oTov dptOyou TCEptTTOu- dXXa XavOdvEt 6'u oux
dxptSw; XsYOVTat oi Xdvoi. (5) YJ S' Etai xai toutwv
Spot, f,Tot dXXov tootcov Etaiv f, xaOdrcEp i\(/Oi\ tcoX-
ayto; Aexteov Etvat tov optayov xat to ti r,v Etvat.
IIote woi yiv oOOevo; EOTat bptaud;, ouo£ to ti rjv
Etvat ouOev\ urcdp^Et TtXfjv Tat; ouatat;, wSi S' EOTat.
(e) "Oti uev ouv Eattv 6 bptaub; 6 tou ti r,v «Tvat 'toyot;,
xai to ti r,v Etvat f| y.dvo>v twv ouaioiv eotiv f) ydXtaTa
4u xai TtpwTO); xai aTcXw;, SfjXov.
C.\P
ndTEpov oe toutov eotiv f, £'T£pov to t( f,v Eivat xai
sxaaTov, axETCTEOv. "Eact ydp ti Ttpb Epvou rcpb; rf,v
TCEpt t~; ouaia; ax£'']/tv £xaoTov te yotp oux aXXo SoxeT
ttvat t~; lauToti ouaia;, xat to t( f,v Eivat Xeyetsi eT-
»5 vai f, Ixdacou ouata. (2) 'Etci jxev Sfj Toiv Xeyouevwv
xara ouy6E5r,xb; 5d;EtEv av ETEpov eivai, oTov Xeuxo;
avOpo)Tto; iTEpov xai to Xeuxw dvOpwTtto fivat. E!
Yap to outo; xai to dvOptoTcto ^Tvat xai to Xeuxw dv •
OpwTto) to autd" to auTO Y«p dvOpo)Tco; xai Xeuxo; dv-
w> OptoTto;, (•>; paotv, oWte xai to Xeuxw dvOptorcto xai to
(io3o,nai.
Habet auiemdiibitationem, si quis non dicat definitio-
iirm esse eam quae ex additione lit oralionem : cujus erit
definilio eorum qua- non simplicia, sed copulata sunt? t ■•
additione enini neces.se est manifestare. Oico autem, utputa,
est nasus et concavitas, et simitas, qnod cx ambobus di-
citur : eo quod lioc in lioc, et non secunduni accidens e*t
vel conravitas , vel simitas, passio nasi , sed secundum se :
nec ut album Callia?, aut homini, quoniam Callias albus,
rui accidit liomini esse ; sed ut masculum animali, et aH]uale
quanto, et cuncta qua? pcr se esse dicuntur. (2) Hspc sunt ,
in quilius inest aut ratio, aut nomcn ejus, cujus ha?c passiu
est : et non contingit separatim ostendere, sicuti album
absque liomine contingit ; scd non reminiunui absque ani-
mali. Quare istornm , quod quid erat esse, et dcfinitio,
aut nullius est, antsiest, aliter est quam quemadmodum
diximus. (3) 1-M autem alia quoque de eis dubitatio. Si
enini idem simus nasus, et concavus nasus, idcm eritsi-
mum , et concavum : quodsi non , propterca quod impos-
sibile est tlicere simum absque ipsa re, cujiis per se passio
est i' 11:1111 siinuni est concavitas in naso), nasum simum aut
non est tlici-re , aut bis idem erit dictum, nasus nasus con-
cavus. Piastis namque simus, nasus nasus concavus eril.
Propter quod , inconveniens est talibus inesse quod quid
ii.it esse : quodsi non , in inlinitum progredietur : naso
namque naso simo aliud inerit. (4) Patrt igitur quodso-
lius substantix definilio est. Si euim et ceterorum quoqoe
praKlicamentorum , necesse ex additione esse , ut qualilatis
[paris?]et imparis : non enim sine numero; nec liujns
quod est 1'rniiiiinum, sine animali. £x additione auten
dico, in quibusaccidit bis idem dicere, sicut in istis. Quod-
si hoc verum est, neque copulatorum erit : utpote, nuineri
imparis. Sed latet quod nunc non accurate dicuntur ora-
tiones. (5) Si autcm ct istorum sunt definitiones, aut alio
modo sunt, aut ( sicuti dictum est ) iimltipliciter est diceo-
dum , definitionem , et quod quid erat esse. Quare boc
quidem modo nullius erit definitio, nullique inerit quod
quid eratesse, nisi substanliis; illo vero modo, erit. (fi)Quod
igitur definitio est ipsius quid erat essc oratio , et quod
quiil iT.it essc aut snlistantiarum solum est, aut maxiOK
primo et simplic.iter, manifcsluni est.
VI.
t.triiin autem idcm est, an aliud ipsum quid erat csse, «t
uniimquodque , perscrutandum. Proderit etenim aliquU
ail considerationem dc substantia. N.1111 et iinumquodqoe
non vidctur aliud esse a sua suhstantia ; et ipsum quid erat
esse, dicitur esse uniuscujusque substanlia. (2) In iisigitnr,
qiue secundum accidens dicnntur, videri possit aliud esse :
utpula , albus hnmo aliud est , ct album hominem esse. Si
enim idem est, etiam hominem esse, et album hominetn
itlem : idem namque homo , et albns homo, ut aiunt : quari-
et albus homo , et liomo. An non ncccssc cst qu.Tcuniqif
 (1031,1031. METAPHYS1C0RUM LIB. VI. CAP. VI.
dvOpwrco). *II oix dvdyxr, , 6'aa xaToc auu6s6r,xd<; ,
eTvat TauTot- ou yap waairox; to axpa yiyvtvxi TauTa.
(3) 'AXX' tatiH f' Ixetvo Sd;sisv av auu.6atvsiv, Ta dxpa
YtYvsaOat TauTa xaTa auu^s^rjxdc;, oTov to Xsuxcp sTvat
5 xat to uouatxw fTvat- SoxeT 0' ou. (4) 'Etu 81 twv
xaO' auTot Xsyou.svo)v dst dvaYxr) TauTOV Etvaf otov £t
tive; staiv ouaiat wv STEoat jxt) statv oiatat ur,Si cpuaEi;
STspat irpoTEpat, ofa; cpaat tck; io£'a<; Etvai tivs<;. Et
ydp saTat srspov auTo to dyaflbv xat to dyaOoi eTvat, xat
1» £wov xai to t/oo), xai to ovti y.ai to ov, saovTat dXXat
t' ouaiat xat cpuc£t<; xai !o£'at rcapi tok; Xsyouivai;, xat
TcpoTSoat oiaiat IxsTvat, si to ti f,v Etvat ouota saTtv.
Kai £t usv drcoXsXuusvat dXXf.Xoiv, twv usv oix saTat
£TctaTfjur| , Ta S' oix iaTat ovTa ( Xsyo) Si to drcoXEXu-
io cOat, Ei ur're tw dyaOw auTtji u-rcdp/Ei to sTvat dyaOw,
ufJTE touto) to fTvat dyaOdv ) • ETCtaTr'u.T| ydp IxdcTou
ecrriv Srav to ti rjv Ixeivco sivat yvwijiEv. (5) Kat stci
dyaOou xai twv dXXtov iuotto; i/st • ojct' ei urjSi to
dyaOio sTvat dyaOdv, oiSi to ovti dv, oios to svi sv.
■iti 'Ouoiox; Si irdvTa saTtv r) oiOlv to Tt rjv etvat • wct' st
utjSs to dvTt ov, oiSs twv dXXojv ouQsv. (e) "F.Tl 10 UTj
uTcdp/et dyaOto Eivat, oix dyafldv. 'AvayxT) dpa lv
sTvat to dyaObv xai dyaOw stvat xai xaXov xai xaXto
etvai, dcra ur) xa^' dXXo XiysTai, dXXa xaO' out4 xai
ss rcpwTa. Kai yap touto ixavbv idv OTcdp/T|, xav u.rj
rt Etori • uaXXov 5' towc; xav y EtSrj. (7) "Atjta 8e hy\-
Xov xai o'ti EtTCEp Eioiv al ttSsat otac, Ttvs? cpaatv, oux
saTat to utcoxsJusvov oiaia • TauTa; fap ouatac, u.sv
dvayxatov sTvat, u.r, xaO' uTcoxetfxsvou Ss' ■ saoviat yap
311 xaTa usOe^iv. (8) "Ex ts o-^i toutwv twv Xdywv ev xal
TauTO ou xa^i auu6s6r,xb<; aurb sxaaTov xat to ti r)v
sivat, xai #ti yt to STctaTaaOat TxaaTOV, touto' eoti to
ti rjv eTvoi iTciaTaaOai, toaTE xaTa ttjv sxOsatv dvaYxrj
e'v ti sTvat dijt^o). (9) Tb Ss xaT& auu.6E6r,xbc; Xeyd-
::b uevov, oTov to uouatxbv r) Xeuxov, oti to Sittov arjuai-
veiv, oux dXrjOst; siTcsiv wc, TauTO to ti r,v eivat xal outo-
xai Y"? v auu6s6r|XE Xeuxov xai to auu.6s6r,xd<; ,
6SaT' saTt jjtev wc, TauTov, saTt Ss «o? ou TauTO to ti rjv
Eivat xai outo • to (jlsv yap dvOptoTcw xai to Xeuxw dv-
40 OpoWo) ou TauTO, to) TcdOEt Ss touto. (10J Atotcov
0' dv <pavEi'r| xdv d Tt<; IxdaTO) dvojxa OeTto twv ti v,v
eTvaf laTat yip xai rcap' IxeTvo dXXo, olov tw ti r,v
eTvat Ttctco) ti tjv eTvat (1'tctcw) IVepov. KatTot Tt xwXust
xai vuv sTvat efvta euOuc, Tt rjv eTvoi , Eircsp ouaia to ti r,v
45 sTvat ; 'AXXa ur,v ou [jtdvov <fv, dXXa xal 6 Xoyoc, 6 auTo;
auTwv, w; SrjXov xai Ix twv stprjUEvwv • ou yap xaTa
<7\ju.6tSrlxbq tiv to Ivi sTvat xai <Vv. (11) Eti et dXXo
saTat, st<; aTceipov elatv to jjlsv yap eaTat ti r,v Et-
vat tou Ivdi;, to Se to l'v, wote xai Itc' exsivo)v 6 au-
50 tb$ saTat Xdyoc,. Oti jxev ouv ItcI twv TcpwTO)v xal
xaO' auTi Xeyoijievwv to IxdaTO) eTvat xal E*xaaTOv,
to auTO xal ev sart, Sr,Xov. (is) Oi Ss oocpiaTtxoi
eXeY/ot Tcpbc; ttjv fle'atv TauTr)v cpavEpbv Sti ttj out^
XuovTai Xuasi, xal £t tiuto —0)XpaTT)c, xai io)xpdvsi
[l36 139.] 5-13
secundum accidens , eadem esse? non enim cxtrema syllo-
gismi similiter eadem fiunl. (3) Scd fortassis illud videatur
accidere, extrema eadem secundum accidens fieri : utputa ,
album esse, et musicum esse. Yidetur autem minime. (4) In
lis autem, qn.T per se dicuntur, semper necesse est eadem
esse : ut si qusc substantiae sunt, quibus diversae substantia:
non sunt, nec alhe natura; priores; quales aiunt aliqui esse
ideas. Si enim erit aliud ipsum bonuro , et bonum esse ; et
an mal et animal esse ; et ens esse , et ipsum ens : erunt et
alia> substanlioe et natura? ac idea? , praiter eas quae dicun-
tur : et ill;e priorcs substantix, si ipsum quod quid erat
esse , substantia est. Et si «li-j umtic ab se invicem, liarum
quidem non erit scicntia , illse vero non erunt enlia : dico
autem disjuncta esse, si ncc ipsi bono est esse bonum , ncc
buic, exsistentia boni. Scientia namque cujusque li;i'c esl,
si cognovimus quod quid crat illi esse. (5) Ac de bono
et dc ceteris similitcr se babet. Unde si neque ipsi bono
essebonum, nec ipsi enti ens, nec ipsi uni unum. Simi-
liter autem omnia sunt.atit nihil est quod quid erat esse :
quare si nec ipsi enti ens, nec ceterorum alicui. (G) Item,
cui non inest bonum essc, non bonum est : necesse »t
igitur, unum esse bonum, et bonum esse; et bonestum,
et lionestum esse, qua-cumque non per aliud dicuntur, scd
prima et per se. Etenim boc sufficiens est, si exsistit, etiam
si nonsint species : fortassis aulem magis, si species sint.
(7) Simul autcm patet etiam , si idex sunt quales eas qui-
dam aiunt, qnod non erit subjectum substantia. llas
enim substantias neccsse quidem estesse , dici vero de sub-
jecto non necesse : essent enim secundum participationem.
(8) Ex liis itaque rationibus, unum et idem est non secun-
dum accidens ipsum unumquodque et quod quid erat esse :
et quod scire unumquodque , boc est , ipsum quid erat essc,
scire : quare , secundum sepositionem necesse est unum
quiddam ambo esse. (9) Quod autem secundum accidens
dicitur, ut musicum , aut album, propterca quod duplex si-
gnificat, non est verum dicerequod idem sit quod quid erat
esse, et ipsum. Etenim cui accidit albnm, etiam accidens.
Qtiare quodam modo quidcm est, quodam modo vero non
est idcm quod quid crat essc , et ipsum : liomo namque , et
allms homo, non est idem; passione vero, idem. (10) Ab-
snrdum aulem appareat etsi quis tinicuique ipsorum quid
erat esse, nomen imponat. Erit namque etiam prater illud,
aliud , velut ei quod quid erat esse eqnum , aliud quod quid
esse. At vero quid prohibet nunc quoque e vestigio esse
qua;dam quid erat esse, si substanlia quidem est quod quid
erat esse? Enimvero non solum unum , scd ratio etiam eo-
rnm cadem , ut cx dictis palet. Non enim secundum acci-
densunum est unum esse, et ipsum unum. (II) Itcm si
aliud crit, in infinitum procedet. Etenim hoc quidem erit
qnid erat esse unius; illud vero ipstim unum : quarede il-
lis quoque eadem ratio erit. Quod igitur de primis, et
quae per sc dicuntur, unumquodqne esse, ct unumquod-
que, idem et unum est, patet. (12) Sophisticae aulem
ad hanc positionem redargutiones, manifestum est.quod
eadem solutione solvuntur : ct si idcm Socralos, et Socratem
 644 [118—140.] TQN META TA *Y2IK\ Z, t,
iTvat • ouOsv yap Siottpapei oute ii; wv ipoiTrVtev dv ti;,
OUTE 11 10V XuWV ETtlTU/Ol. IIC? U.EV OUV TO Tl T|V eT
vai TauTOv xai tcio; ou TauTOV ixdo-TO), efpTrrai.
CAP. VII.
Twv 8s yiyvou.e'vwv t& uiv tpuoEt Y>T*Rati Ta °"£
5 te/vt;, Ta 3e ditb TauToixaTOU . IldvTa 81 t& Y'.Yv0V£va
Ci7td te tivo; YiyvETai xai ex tivo; xat ti. Tb Ss ti Xe^o)
xaO' £xasTr|v xaTTJYOpiav • ?, YaP t(^£ 'l TO!J0V ^l totbv
£, Ttou. (2) Al oe YSVEfftt? ai u,sv"<puo-txai a&Tat tlottv o)v
r, yevEdt; ix tpuaEto; sartv. Tb 8' i; o* Y'Yv£Tali ^N
10 Xe'you,ev 8XrjV to 3' uy' ou, twv tpuaet ti ovtcov* to Se ti,
dv0po)7to; r) cpuTov r) dXXo ti twv toioutojv, & 8r| y.a-
Xio-Ta Xs'you.sv ouaia; eTvat. (3) aA~avTa 8s t4 fi-p/6-
usva r) tpuaEt rj te/vt] e/ei iiXr,v ■ SuvaTov yip xai etvat
xai u,r) eTvat exaaTov auToiv, touto 8' iaTtv iv Ixdato)
15 {jXt). KaOdXou 3s xai i; ou tpuat; xai xaO' 8 spuat;- to
yotp ftYvdtjLEVOV £/£t tpuatv, otov tpuT&v ?, ^oiov • xai
wtp' ou, •/] xaTa to stoo; Xsyou.e'vtj tpuat; r, Su.oeiS)-; •
auTT) 8' iv dXXo> ■ dvOpo)7to; YaP dvOpcoitov yEvva.
(4) Outo) uiv ouv ytpETai Ta YiYvoy-£va °"la TYiv fpucnv
W ai b" dXXat YE^saet; XiyovTai Tcotrjaii;. Uaaatt 0' t\-
aiv ai Ttotv-aEi; rj a7tb Te/vr); tj aTtb ouvdueox; rj aTcb
Siavoia;. TouTtov oe Tive? YtV'0VTal xa' a!r0 TauT0"
jjiaTOu xa\ a7tb tu//,i; Ttapa7tXr|ato); o)77tep ev toi? otTto
ouoeo); YlTv0U■-v0',; ' "la YaP xalt-' Taura xat ex ottso-
25 ptaTO? Y'YV£Tat *a' avEU ontepptaTO?. (b) IlEpi u.ev ouv
TOUTtOV USTcpOV E7tlOTXE7tTEOV • OtTCO TE'/Vr|<; Sl Y^f5'10"
t?ao)v to eTSo; Iv ttj '|u/.5i. E1001; Se Xe'yo> to ti t)V
Etvat IxddTou xal tr,v 7tpo')Tr|v oioiav. Kal Y'p Twv
EvavTt'o)v Tpo7tov Ttvi to auTO ElSoe/ tt;; y°P oTeprioeo);
30 ouota ■?, outjta rj dvTtx£itxE'vr| , otov uYtEta vdaou ■ exei-
vrji; Y^p dTtouaia S^Xoutat $) vdooe;, r) S' uYtsta 6 iv Trj
J/u/rj Xoy°; xat ev tt; ETttcrtiijjtri. FtYVETai Sr; to uy'£?
vorjtiavTOt; outo>; • ETteiSri toSI uYieia , dvaYxr) , et uyisi;
EOTat, toSi uTtdp^at, oTov 6u.aXoTr|Ta, Et Ss touto, Osp-
;i5 u.dtriTa. Kat outo); dst voei, iw; av aYaYYi £U touto
8 autb; Suvatat ec/otov 7tot£"v. EtTa r|8rj r) aTtoTOUTOu
xtvrjoi; itotriat; xaXElTat, f| £7tt to uYtatvEiv. (e) "J2<ite
tjutxSaivEt Tp07tov Ttva i\ uYtsia; tt^v uYtsiav YtvEoOat
xat Tr,v otxtav e; otxta;, ttj; oveu uXri; tjjv e/ouoav
40 CXr,v • r) Y^p taTptxT] esti xat otxoSou.txTi to eioo; tt;;
uYtEta; xat ttj; otxta;. j\e'yo> 8' outjtav dvEu uXr,; to
ti rjv Etvat. (7) Ttov 3e YE^eaetov xat xivr,aeo)v \ u.ev
voTjat; xaXetTat, rj 8s Ttotrjat;, r) u.ev a~o tr;; dp/rj;
xai tou Etoou; vdr,at; , ^ S' aTtb tou TeXeuTatou T-7j;
)5 voritJEOi; Ttot'r,(Jt;. Ouotto; os xat tiov dXXtov -tov u.e-
Ta;u sxaCTOv YtY^Eto" " Xe^o) 0' otov Et uYtavsi , Sei
SuaXuvOrjvat. Tt ouv eatt to SptaXuvOrjvat; to8i.
TouTO 8' EOTat Et 8Epu.avO^O"ETat. T0UT0 Se Tl EtJTl J
Tooi. 'T7tdp/Ei Si Tooi Suvdjjttf touto 8' r^Sr| ETt' au™.
riO Tb Sr, Ttotouv xai SOsv dp/ETat rj xtvr^at; tou uYtatveiv,
iotv txtv aTtb te'/vt,;, to eToo; itjTt to iv tt) ^u/t), sotv
3 ctr:o TauToudtou, dttb toutou 8 tcote tou Ttotsiv dp/T)
(iosj.)
csse. Niliil cnim differt, ncc ex qtiibns aliquis inlerrosa-
verit , ncc cx quibus solvens ohtinuerit. Qno igittir mo<lo
idem cuique sit quod quid crat cssc , et quomodo non
I idctn , dictum cst.
Eorum autem quac fiunt, quaidam nalura, quaedam artf,
qua^dam a casu liunt. Omnia vero quae fiunt, ct ab aliqiio,
ct ex aliquo, ac aliquid liunt. Aliquid vcro dico, secuntltim
quodque prapdicamcntum : aut cnim lioc , aut quantum,
autqualc, aut ubi. (2) Generationes vcro naturalesquidem
hau eorum sunt, quorum gcneralio ex nattira cst. Ex quo
autcm fit , ea cst qtiam materiam dicimus : a quo vero quip-
piam , coruni est qu.-c nalura aliquid snnt. Ipsum autcm ali-
quid , homo, aut planla, autquicquam aliud similium, quir
maxime dicimus snl)stantias osse. (3) Cuncta vero, qu,T
aut natura, aut arlc fiunt, hahent nialeriam. Possibile
onim est et esse , ct non esse, eorum unumquodque : hoc
aulcm cst cuique matcria. Univcrsaliler vero, et id ex quo
nalura, et illutl per quod natura. Quod cnim (it, hahet
naturam, ut planta.aut animal. Et aquo, natura,qurc
secundum spccicm dicitur, quie ejusdem spcciei est : harc
autein, in alio est : homo namque homincm generat. (4) Sic
igitur fiunt qu.T per naturam liunt ; cctcrae vero gencralio-
ncsilicunlur effccliones. Omnesautem effectiones, suntaut
ah artc, ant a potestalc, aut ab intellectu. Ilarinn autcm
quaptlam etiain a casu fiunt, et a fortnna, pcrinde atque
in iis qurc a natura fiunt. Quaedam cnim et illic, eadem
et e\ stmine , ct absque scininc fiunt. (.">) De his itaque
poslca considerandum est. Ab arteanlcm fiunt, quorum
species in anima. Speciem autem tlico , ipsum quid erat
essc uniuscujusque, ct primam substantiam. Etenim con-
trariorum quodaiumodo eadcm species est. Privalionis
namque substantia est opposita substantia : ut sanitas op-
posila substanlia acgritudinis. lllius enim absentia ostcn-
tlittir a?gritudo. Sanitas vero est ratio , quae in anima et in
scientia est. l-'il itaque sanum , ita intelligente. Quum hoc
sanitas erit, necesse est, si sanitas sit, hoc fieri : utputa,
aequalitatcm : quodsi hoc, caliditatem. Et ita semper intrl-
ligil, doncc rcdigat in illutl, quod ipse potest ullimum facere.
Sicjam niolus, tpii hinc fit , effectio appellatur, molus ad
sanitatem. (fi) Quare quodam modo ex sanitate sauita-
lcm accidit fieri , ct domum cx domo, ex ea qua? sine nia-
teria , cam quaa habet materiam. Ars cnim mcdendi , et
aedilicandi, esl spccies sanitatis et domus. Dico aulem sub-
stantiam absque materia quod quid erat esse. (?) Genera-
tiontim autcm ctmotuuni, hacc quidcm intelleclio, lurc
vero effectio vocatur : quae quidem a principio et specie,
intelleclio ; quae vero ab ultimo, ipsius intellectioni* olfectio.
Similiter autcm et in celeris mediis unumquodquc fit. Dico
auteiu, utpula, si convalescet, oportet a^qnalitcr toinperari.
Quid igitur cst acqualiler tempcrari? Hoc. ld autcm erit, M
calefiet. Hoc autem quid cst? Hoc. Id autem potesUte
incst ; hoc vcro jam in ipso ost. Facicns igitur, ot nndc
convalcscendi motus incipit, si ab arte, spocics cst in aninu :
 (|03J,I033.) METAPHYSICORUM LIB. VI. CAP. VIII.
im rcotouvTi drco TEy_vr;c, wcrrcep xai ev ™ iaTpEuetv
ttxwc aTro tou OepiAatvEiv f, dp/-»-), touto oe tcoieTt^ Tp£-
Jyet • fj OtpixoTTjC toivuv f) e"v tSj coWaTt rj u.e'poc TTi?
uytEiac vj rirETat ti auTrj toToutov 6* ecm u.epo; ttjc
i> uyiEta;, ?, Sti tcXeiovo.iv touto 6' eoyaTOv to tcoiouv,
xal to outwc uipoc icm tt;c UYiEiac xai tt,; oixtac, olov
ot XtOot, xai twv dXXwv. 0i2<xT£ xaOdrcEp XEYETat, dSu-
vaTOv vEveaOat il (/.T|Oev TcpouTcdpyot. (s) "Oti uiv ouv
ti uEpo; e; dvdYXT,; uTtdp^Et, ipavepo'v • f) -t-ap uXrj ue'-
iii po;- EvuTtdpvEt yip xai YtyveTat auV/j. 'AXX' dpa xat
twv ev tw Xo'y<;>. 'Au.cpoT6pw; os Xe'youev tou; yaX-
xou; xuxXouc ti etct, xai ttjv uXrjv Xe^ovTec 8'ti yaX-
xdc , xat to eiooc 6ti 0"/5;jia TOtdvSe • xai touto' ectti to
Yevoc; el; 5 TcpwVov TtOsTat. '0 6»\ yaXxouc xuxXo; e/et
16 ev Toi Xoyw ttjv uXr,v. 'E; ou Se d>; uXr,c YtvETat evta
Xe^YEtat, otav YsvrjTat, oux exetvo dXX' exeivivov, oTov
6 dvSptic ou XtOoc dXXi XtOtvo;. (9) 'O 0' dvOpo>Tcoc
6 uYtatvwv ou Xe^yetoi exeTvo i; ou • airtov 0' 6ti yi'yv£"
Tat ex ttjc o"TEpf|0"£o>; xai tou uTCOxetuevou 8 XeYouev'
2» TTiV uXt,v, olov xai 6 dvOpojiTOC. xai 6 xdu.vo>v YtYv£Tal
uYtr'c. MaXXov uevTOt XsYeTat Y'YveoOai ex ttjc cte-
prfceojc, oTov ex xduvovroc OYtfjC r) 1; dvOpojrcou. Ato
xduvwv u,ev uYir,c ou Xe'YeTai , dvOpo>7toc 6s xat dvOpo>-
tcoc uYtr'c. 'ilv 0' f| CTEprjCn; dor|Xo; xai dvoWuuvoc ,
15 otov tv •/aXxto oyripiaTOC otcoiououv ?, h TtXtvOotc xai lu-
Xotc otxtac , ex touto)v Soxei YtYveoOat wc ^xst ex xd-
utvovToc. (10) At6 woTTEp ouo' eV.eI e; ou touto IxeTvo ou
\iyetai, ou5' evTauOa 6 dvoptac cuXov, dXXi itapaYeTat
IjuXivoc, ou cuXov, xai j^aXxouc aXX' ou /aXxdc, xai Xi-
.tu Otvoc dXX' ouXtOoc, xai r; oixta TcXtvOtvr) dXX' ou tcXiv-
Oot, eVel oio' wc ex l;uXou fiyvnax dvSptic r\ Ix tcXivOo)v
otxta, lav tic fftpdopa eTctt>A£Tcr| , oxjvi. av a7rXwc Ettrot,
oti to oeiv (jiETafidXXovToc yifvta^oa ec o& , dXX' ou/
uTcoixe'vovTOc. Ati tnsv ouv touto outo>c Xs'YETat.
CAP. VIII.
35 'KtceI 6e utco Ttvd; te y»Yv-t<xi t° YlYvoV£vov ( T°uTo
Si Xe'yo> SOev f, dp/-Ji xr,q fzviaibx; eoti ) xai ex Ttvoc
( ecTo> 5e u.f, fj aT£pr,c;ic touto dXX' fj uXr, • fjor) Y°tp
6iwpio-Tat 6v TpOTTOV touto Xeyouev ) xai Ti YtYv£Tal
( touto 0' eOTiv fj o-iaTpa r, xuxXoc rj c? ti etu/e Ttov
ii> dXXojv ), woTCEp ouSe to uTcoxeiusvov TTOtet tov /aXxdv,
outo>c ou5i tt,v cr^aipav, et u.f, xaTa auu.6e6r,xdc , 6rt
f, /aXxrj coatpa a'^aipd eoTtv, exEtvr,v 5e tcoiei. (2) T6
vio to5e ti Tcoteiv ix tou SXo>c uTcoxetuevou toos Tt
Ttotetv io"Ttv. Ae'Yw 6' Sti tov yaXxov «TTpoYYuXov
*."j Tcotstv eVtiv ou to OTpoYvuXov rj tt,v osaTpav Troteiv,
dXX' ETcpov ti, oiov to eTooc touto ev dXXo>. Ei Y*p
Tcotet, ex tivoc av Tcotot-ii dXXou- touto y*? utcoxeito-
otov tcoieTv yaXxrjV iriaTpav touto oe outo>c #Tt Ix.
T0'j5t, 6 Ioti /aXxdc , To5i tcoieT, S ectti asaTpa.
50 (3) Ei ouv xal touto tcoieT outo , 6r,Xov 6'ti wo"auTo>;
Tcotr-cjEi, xai pa5touvTat at yevecteic e!c diTEtpov. 4>a-
yifhv dpa 5rt ou5e to eT5o;, rj 6Tt5»)TCOTe v_pf| xaXetv
AltlSTOTELES. II.
[[10 — IM.] 5*5
quodsi casu , ab eo quod t».sl facicndi principium illi , qui ab
arte facit : sic ut fortas^U et in medendo principium a cale-
faciendo fit. Hoc autcm facit fricatione. Calor itaque in
corpore aut pars sauitatis est, aut sequitur eum slatim
aliquid talc, quod est pars sanitalis, aut per plura. Hoc
autem faciens iiltiiiium, et ipsum quodammodo pars est sa-
nitatis et doimis, ut lapides , et alia aliorum. Quare quem-
admodum dicitur, impossibile est Deri, si niliil prieexsi-
stat. (8) Quod sanc pars ex necessitate cxsistet, patet.
Materia namque , pars : nam inest liiec, ct fit. Sed enini
eorum etiam, quae in ratione, pars exsistet. Utroque qni-
dem modo dicimus 3'reos circulos quidnam sint , et matc-
riam dicentes, quod a?s , et spcciem , quod talis Ggura : 1 1
boc est genus, in quo primo |K>nitur : aiit-ns igitur circulus
liabet in ipsa rationc materiam. Ex quo vcro, tanqnam
matcria, liunt aliqua, dicitur, quum fit, non illud, sed ex
illo : ut statua, non lapis, sed cx lapidc vel lapidea. (9) liomo
autem convalesccns, non dicitur illud ex quo. Causa vero
est, quia fieri contingit ex privatione et subjecto, quod dici-
111 ns maleriam : ulputa, et lioiuo et agrotus tit sanus. Ma-
gis vero etiaui dicitur ex privalione fieri , veluti ex a"groto
magis , quam ex homine sanus. Quare sanus .rgrotus qiiidem
non ilicitur, sed bomo , et bomo sanus. Quorum vcro pri-
vatio incerta et innominata est, ut in tere cujuscumquc
liiiui .!• , aut in lateribus ct lignis domus , ex his vidcntur
fieri , sicuti illic ex aogroto. (10) Q lare sicut nec illic cx
quo, boc dicitur illml ; nec liic, statua lignum : sed deriva-
tivc dicitur lignca, non liguiim; ct scnea, ct non ics; rt
lapidca, et non lapis; ct domus latcrilia, sed non latcres :
quum neque ex ligno licri statuam , aut cx laleribus do-
mum, si quis accuratc inspcxerit, profecto simplicitcr
dicet : propterea qnod oportcat fieri, mutato ex quo, sed
non permanentc. 1'ropter lioc. igilur sic dicitur.
Qiiuin aulem ct ab aliquo liat quod fit ( lioc autcni
dioo unde generationis principium est ) , el ex aliquo (sit
aulein boc 11011 privalio, scd materia : jam enim detcrmina-
tum ost quemadmotlum boc dicamus), etaliquid fit (hoc
autcm est aut spbscra, ant circulus, aut quodcumque ce-
terorum evenit), siculi ncque subjectiiin facit ipsum obs ,
ita ncqne spbaeram, nisi seciinduni accidcns, quia a:nea
spbaera, spbasra cst; illain atitein non facit. (5) lloc ali-
quid rnim faccro , cx oninino subjecto , boc faccrc est
Uico autcm quod aes facere rotundum , non cst ipsum ro-
tiindum atit splia-iam facrre, scd aliquid aliud , utputa
speciem hanc in alio. Si rniiii facit, rx aliquo alio profi'-
clo faciat : lioc rnim siipponcbaliir, ulptila facere a!iieam
sphxram. Iloc auleni ita , quia cx co quod est aes, hoc facit
quod rst splurra. (3) Si igilur rt boc ipsuin facit, patrt
quod simililer facirt, rt grnrrationcs in infinitum proce-
dent. Manifcstiun igitur cst qtiod rtiain spccics non fit, aut
quodcumquc nominare oporlct formain qua2 in sensibili ;
35
 .')JC [lt2 144.] TQN META TA (1>V:_IKA Z, 0.
tt,v ev to> aio"0r,TO) [Xop^r,v, ou •fyvivai, ouo" ettiv au-
tou -fEvssi;, ouSi to ti f,v civat • touto yotp ECTTtV 0 EV
dXXo) yiyv£T0" *i u,t0 t*'/yr,i r\ u-;b ouoeo)!; r. o\>vdu.EO>e;.
To ol /aXxr.v oipatpav Eivat irotei. IloiEt yip cx /aX-
6 xou xai o^atpa?- ii? too! Yap T0 eiooc, Ttotci, xai eoti
touto osaipa /aXxr,. Tou oi c^atpa civat SXuic. ci eotoi
fcvecfti; , cx tivo'; Tt EOTat. Aev-oet ^ap otatpeTov eivat
dci to yiyv°!jlevovi xal E'val T0 P-c* T00E T0 °- T00£ ,
Xcvo) 3' Sti to fiiv uXr,v to o' Etoo;. Ei orj coti osaTpa
> , ~ , ~« / . \ > T v
10 to cx tou jxeoou o"/r,u.a toov, toutou to u.ev cv o> coTat
8 ttoieI , to 6" cv cxctvo) , to b" djtav to yeYovo? , otov f,
/aXxrj cx^aTpa. (4) <l'avepov of, ex tojv EipT|U.cvo)v
6'ti to jxev o); ciSoc. rj oucrta Xeyou.£vov ou Y'YVETali '1
oc cfuvoSoc. f, xaTa TauTr,v XcYOu.e'vr) yi'yveto"> xal 0Tl
ib cv navn to) ycvou.evw uXr| evecm, xai eoti to uiv
TOOE TO oi TOOE. (e) lloTEpov OUV EO"Tl Tt? ct^atpa
Ttapot Toisoc r, oixta Ttapi tocc, TtXtvOouc. ; r, ouo" dv tiote
eYiy^cto , e! outco? r,v, to'3e ti* dXXa to toiovoe (TTiUat-
vct, toSc oi xai wptou-Evov oux ectiv, dXXa ttoiei xai
2» Y£vva lx touoe toio'v8e • xai 6'tav yevvT|0~ , egti tooe
toiovSe. Tb 0' drrav tooe KaXXiac. r, "SojxpaTr,; eVtiv
('•)77T£p f, ooaTpa $i /aXxrj r,oi, 6 0' dvOpti)7to? xai to
Coiov oioTtEp 5^iaTpa /aXxri SXo)c. (0) <l>av£piv dpa A'ti
r, twv eJJwv ahia , w; EitoOaai TtVEC. Xe'yeiv ii eTot,, e!
J6 eotiv drra uapa Tot xaO' cxaoTa, Ttpo; tc Tac. ytviais
xai Tot? ouciac, oiOiv /p7;o"tu.a- ouo' av eiev ota ye
TauTa ouctat xaO' auToic.. (7) 'Eiti u.iv cr, tivo>v xat
. « > ~ ~ \ T /
CfaVEpOV OTl TO YEVVCOV TOlOUtOV IJIEV OIOV TO YEVVO)U.E-
vov, ou u.£vT0t to auTO ye > ou°' -v T(T> dptOu.(|) aXXa t(~>
;ki eioei, oiov ev toii; cpunxoTc/ dvOpo>7toc ^ap avOpo)7tov
YEvva, av pr, ti 7tapa s^uotv Y£vr,Tai, oiov t7t7to? f,u.io-
vov. Kai TauTa oi 6u.o(o);- 8 yap av xotvov Eir,
iv tTtTtou xai ovou, oux o>vo'u.aoTat to £'YYUTaTa vi-
vo? , £tr, 8' av duso) Tatoc; oiov f,u.tovoc.. (s) "SltTTE oa-
35 vspbv 6ti ouOiv osi <!)<; TtapdoEiYfJia eiooc; xaTaaxtua^Etv
j u.dXtSTa Yap otv ev toutoic; iTtc?T|TOuvTo • ouoiat •(inp
u.aXicxTa auTai), dXXa ixavbv to yevvwv 7toi7Jo"ai xal
tou eioouc; atnov civat ev t~ CXtj. Tb 6' dTtav 7;'>ir, tb
TotdvJe Eiooc; ev TaTcrSE Taic; crapc;i xai 3cttoIc; KaX-
40 Xtac; xai iio)xpdtT,i;- xai £'T£pov jjlev b\a tt,v 'C/.r,1/,
hipa yotp, TauTO 8i tw EiSet • aTou.ov yap to tiooc;.
CAP IX.
'ATCopr^oEtc 8' dv Tt; oti t( Ta u.iv Yt'YVETai xai te/vv)
xal aTtb TauTOixdTou, olov uYl£la 1 Ta & ou ) °^ov °ixia.
AtTtov 0' Sti t(7>v uiv f, uXr) f, dp/oucra t~c YEVE0'E<01;
4t> iv T(~> TtotcTv xai Y'YVEOual' Tl Twv a_0 T£/v'/i?) ^v ?
U7tdp/El Tl U.£'pOC TOU 7tpdYU.aT0c; , '/) JJtiv T0ia\JT7) eo"t'iv
ota xivsIaOat u^i' auT~c, •/) 6' ou, xai TauTr,c; f, u.iv o)8i
oTaTE, f| oi douvaTO?- 7toXXoc Yap SuvaTat [xiv 655' au-
tcov xivEioOat oiXX' ou/ wot, oiov 3p/r,a:ao"0ai. "Ooo^v
r>o ouv ToiauTr, f, uXr, , ofov oi XtOot, d8uvatov woi xtvr,-
0~vat e! tj.y) uit' dXXou, 6)01 [/.evtoi vat- xai to 7tup.
(a) Ati touto t4 ;xiv oux EOTat oTveu tou e/ovtoc; tt,v
(1033,103». )
ncc est fjus gcneratio , ner tst lnc ipsurn quid erat esst
Hoc enim Cbt quod in alio lil, atit ab arte, aut a nalura, aut
potenlia : :<<neain vero splia-rani csse facit. Farit namque
ex rere et splixra : in liofcniin lianc st>eciera facit , et hoc
est splitcra renca. Ejus vcro quod est spharani esse , om-
ninosi eritgeneratio,ex aliquoaliquid erit. 0[H>rtehit nam-
que (livisil)ile sempcr esse, quod fit ; et esse, lioc quidem
lioc, illinl vero, lioc : dico aulem quod hoc quideui inate-
riaui; illud vero, speciein. Si itaque sphnera est li^ra qu.-r
a iiicdio xqualis est , hujiis hoc quidem est, in quo erit
quod l.icit ; illud aulem, in illo : totum vrio, quod (arluni
est , utputa ipsa aenea sphara. (4) Manifestum igitur e\
diclis esl, quod illud quidem, quod ut species aut suhstantia
dicitur, non fit ; copulatio vero, quae scciindum hanc ditilur,
fit : etquod in omni, quod fit, materia inest : et est Ikx:
quidcm hoc, illud vero hoc. (5) Utruni igitur est aliqua
spluera praler has sensibiles, an domus pra-ter lateres ? aa
nec factum fuisset nnquani, si ita esset, hoc quid? Sed
spccies tale significat , hoc autem et terminatum non est :
sed facit et gencrat generans ex hoc, tale : et qnum gene-
ralum csl, est hoc tale. Totum autem hoc, Callias, aut So-
cratcs cst, siculi splucra anca ha?c;homo vero et animal,
sicuti sphaera acnca universe. (6) Patel orgo quod specierutn
causac, queiuadiiiodiim quidam dicere solcnt spccies, si ali-
quae sunt practer singularia , ad gcneraliones et substantias
niliil prosunt : ncc fuerint propter haec , substantix secun-
dum se. (7) In quihiisdam etcnim etiam inanife-stum esl
quod gencrans lale cst, quale quod gcneralur : non lamea
idcni nec unuin numero, sid uniim specie, ut in natura-
libus : honio iiamqtiehoiiiinein gencrat, nisi quid pra>tcr
ualurain fiat , 11I equns niuluin. Atque ha-c similiter : qood
enim est communc equo ct asino, non cst nominalum
propinquissiuiuiii genus : fucrint autem ambo fortassis, uli
imihis. (s) Quare patct quod non oportet tanquam eiein-
plar speciem comparare (in his etcnim maxime quapre-
rcntur : ha; enini maxiine stibstanliae sunt ) ; s»-d gencrans
sufliciens cst ut faciat generatum , et causa sit speriei p*«
in inatcria : tota vero jam talis spccics, in his carnibus el
ossihus, Callias, ct Socrales : ct divcrsa quidem propler
materiam ( diversa ctcnim, ) idem autem spccie : indivisiui-
lis naniiiuc species est.
Dubitavcrit autcm aliquis, cur quacdam ct artc etcasi
fiant, ut sanitas; quicaam aulcm minime, ut doinns.
Causa vero est, quod horum quidem maleria, qua? (vrui-
cipiiim' gcnerationis est, quum fac.iamus aut fiat aliqunl
corum quae ab arte sunt , in qua est aliqua pars rei , qm»
dam talis, ut a sc ipsa niovcatiir, qu.rdain non : e( buju»,
qurcdam sic possibilis cst, qua'dam impossibilis : mului
namquc |M).ssibilia quidcm a se ipsis movcri , sed non sic,
utputa saltarc. Quorumcunque itaquc (alis materia csl,
ut lapides, iuipossibile cst sic moveri, nisi ab alio; sicl.v
mcn sanc. lta et ignis. (2) Propterca quredain non erunt
 (|034.) METAPHYSICORUM LIB. VI. CAP. X.
Ts'yVT]V, T& 8' IffTOl " UTCO f ip TOUTO)V XtV7)0r,tTETai TIOV
oux eydvTtov uiv Te/vr,v, xtveicrOai 61 Suvaixevoyv au-
Toiv, fj utc' dXXtov oux iydvTcov Tf,v TSyVTiV, f| ex ue-
cou;. (3) AfjXov 5' Ex Ttov e5p7)u,Evo)v xal 3ti TpoTCOv
fc Tiva Tcdvca f[jittn\ i\ 6u.tovuu.ou, totTTCEp Ta epuaet, f,
ex u.Epou; 6u.covuu.ou, olov f, oixia ec; otxia;, f, y7cb vou
( f) yap TE/vr, to eISo;), »1 Ix uipou; rj I/ovto; Tt tie-
po;, eiv u.f, xaTa eruu.€e6r,xb; Yt"fvr)Taf to yip atTtov
tou icotEtv Ttptorov xaO' autb u.e'po;. (4) (9epu.dTr|;
10 Y&p f) ev t~ xivr'oei Gepu,0T7]Ta ev tco <jtou.aTi e7cot7)-
oev auiTj 0' ioTtv J) uYteta r| jxepo;, f) dxoXouOeT auT~
uipo; ti t~; UYtEiac; r) auT7) f) UYteta- 810 xai Xe^eTat
tcoieTv, Sti Ixeivo icotEt Tf,v uvtEtav cT) dxoXouOsi xal
ejuu.6s6r,xE OEpptoTr,;. "liaTE cocntEp ev Toi; truXXoYt-
is <ru.ot; icavTO)v dpyf, f, ouota • ex ykf tou ti ecjtiv oi <juX-
Xoyiitu.01 etotv, IvTauOa 6s at Y£veejei;. (6) 'Otiotto; Sk
xai t4 epuejet ejuvieTTau.sva toutoi; Iy£t. Tb iaev ^ap
OTc=pu.a TcotEt cocncEp Ta dicb te/vt,; • eyet ^ip Suvdtiet
to eiSo;, xal d:p' ou to C77ce'pu.a eerrt tcco; 8u.covuu.ov
20 oO YaP TtavTa oStio Sei £r,Teiv to; e!; ctvOpcoTtou dvOpeo-
tco;, xai ^ap Yuvf| i\ dvSpd; ■ Stb fjUtovo; oix i\ fjtud-
vou" dXX' iht u.f, TCT)pco[xa fj. (0) "Oera 8s aTcb Tau-
TOu.aTou cooTtEp exei YtYVETat , tfejiov f) uXr, Suvacat xai
6^' auTrjc; xtveioOat TauTr,v tt,v xtvr,tjiv r)v to cntt'pu.a
•J^ xiveT- 8ocov Se u.rj, TauTa dSuvaTa YtYV"Oat dXXeoc ttwc;
?, e; auTcov. (7) Ou jxdvov Ssi TCEpi Trjc; oucrtae; 6 Xd-
Yo; 3r,XoT to u.^ YtYVEtrOat to Etoo? , dXXi TCEpi TtdvTtov
6u.ot'coe; tcov 7tpeoTt>)v xotvbe; 6 Xoyoc , otov Ttocjou , 7totou
xai tcov dXXo)v xaT7)Yopieov. TtYVETat y»P o)37t£p
30 7) /aXxrj cr^aipa , dXX' ou eri^aTpa ouSe yaXxdc; , xai
e?ti j^aXxou YtYvftat (del ^ap OEi TcpouTtdp/^Eiv ttjv
uXr,v xai to eTooc;), oiiTcoe; xai btcI tou ti ^ctti xai e-i
tou Ttotou xai 7coctou xai tiov dXXeov bixottoe; xaTr,YOptwV
ou Yap yiyvtxixi to tcoiov dXXa to 7totbv cjuXov, ouSe to
3!i Tcoobv dXXot to Tcoejbv i;uXov ?| t^coov. (s) 'AXX' iotov
Trjc; ouotac; ix toutojv Xa6eTv eotiv Sti dvaYxr| Trpoii-
Tcdp^etv icepav ouotav IvteXe/Eta oucjav $ Tcotei , oTov
Ooov, et YtYvecat ijeoov • 7cotbv 8' r) tcooov oux dva'YX7i
et tiT) Suvdtxet ptdvov.
CAP. X.
«0 'ETtei Se 6 Sptertibe; Xo'yo? eeJTt, 7cae; Ss Xo'yo«; uipr|
i/_et, d>; 8' 6 Xoyoc; Tcpbc, to TtpaYu-a) xal T° "-'P0? T0~
Xoy°u Ttpbe; to |XE'poe; tou 7tpaYu.aToe; 8u.ot'coe; t/tx, a7to-
pstTai rpT) Ttdcepov SeT tov tiov u.eptov Xoyov evu7tdp-
ystv Iv Toi tou 8Xou Xoyw v\ ou. (2) 'Eit' Ivtcov jjiev
«i YaP epatvovTat IvdvTa, ert' £vio)v 8' ou. Tou jjlev ycxp
xuxXou 6 Xoyoc; oix l/et tov twv Tu.r,u.aTtov, 8 6s t~;
cruXXa(5~; lyei tov tcov OTOt/ettov xoitoi StatpeiTat
xat 6 xuxXoe; ei; toc Tu.r^u.aTa lodTtep xai rj ejuXXatjf, ete;
t4 tTTOt/eTa. (3) Eti S' ei Ttpdcepa Ti u.e'pr, tou 8Xou,
1.0 t~; 8' 6p0~; -r) 8;eTa u.e'po; xat 6 SdxTuXo; Toii ?tiou ,
Tcpdtspov av eir) f) 8S;eta ttj; 8pO~; xal 6 SaXTuXo; tou
dvOpto7tou. AoxeT 8' exeiva eTvat TrpoTEpa- toj Xoyw
[l44— 11«.] 547
absque eo qui liabet artem , quasdaru eruut. Ab iis enim
movebuntur, qua; non liabent quidem artem, moTcri vero
possunt ipsamet , aut ab aliis non liabentibus artem , aut cx
parte. (3) Manifestum est autem ex iis quae dicta sunt,
etquodquodam modo omnia fiunt ex univoco, quemad-
modum qux natura sunt, aut ex parte univoca , ut domus
ex domo, aut ab intellectu ( ars enim idea>est), aut ex
parte [?], aut babenle aliquam partem, si uon secundum ac-
cidens fiat. Causa enim faciendi prima secundum se, pars
rei. (4) Calor enim in motu , calorem in corpore Tacit.
Ilic vero aut sanitas est, aut pars, aut sequilur eum aiiqua
sanitatis pars, aut ipsa sanitas. Quare et dicitur facere,
quia illud efiicit, quod sequitur et cui accidit calori , sani-
tatem. Quare, sicut in syliogismis , omniiim principium
substantia est : ex ipso cnim quid est , syilogismi sunt, lilc
autem generationes. (5) Similiter se habent et qute natura
constituta sunt. Semen namque facit , sicut ea quae ab
arte sunt. Habet etenim potestate specicm , et a quo se-
men est , quodammodo univocum : ( non enim omnia ita
oportet quacrere , sicuti ex bomine liomo ; etenim mulier ex
viro; unde mulus non ex mulo; ) sed si mutilatum non
fuerit. (C) Quaecumque vero casu fiunt, fiunt tit illic, quo-
rum quidem materia potest et a sc ipsa moveri eo motu ,
quo semen movet : quorum autem.non, b;rc impossibilia
sunt aliter fieri , quam ex ipsis/acienii&us. (7) N'on au-
tem de substantia solum ostendit ralio non fieri speciem ,
sed de omnibus primis similiter communis ratio est , utputa
quantitate, qualitate, et ceteris praedicamentis. Fit enim,
ulputa ;rm-a sphaera, sed non sphiwa, nec aes : et in a?re
fit : semper namque oportet prxexsistere materiam, rt
speciem. Ita et de quid est, et de qualitate, et quanlitate,
et ccteris pradicamentis similiter. Non enim lit qualitas ,
sed quale lignum : nec quantitas, sed quantum lignum,
aut animal. (8) Ceterum ex his proprium substanlia; ac-
cipere est, quod necesse est praexsislere semper aliam
substantiam actu exsistentem, qua; facit, utputa aniinal,
si animal fit : quale vero, aut quantum , non est neccsse,
nisi potentia solum.
Quum autem definitio explicatio sit, omnis autem ex-
plicatio partes habeat; acsicutiexplicatio ad rem, similiter
et pars explicationis ad partem rei se habeat , duhitatur
utrum oporteat parlium explicationem inesse in notione
totius, an non. (2) In quibiisdam enim videntur inesse :
in quibusdam vero non. Circuli enim notio non habet no-
tionem incisionum : notio vero svllabae habet notionem
elementorum. Atqui circulus dividitur in incisiones, si-
cuti syllaba in elementa. (3) ltem autem si partes priores
sunt toto, recti autem anguli acutus est pars, et digitus
animalis, prior erit acutus recto, et digitus homine. Vi-
dcntur tamen ista csse priora : ratione namque dicnntur ex
35.
 5-18 [mc- T12N MKTA TA <I>V!IKA Z,
vip Xs^ovTat e; exstvwv, xat tw etvat os avsu aXXvjXtov
TrpOTepa. ""II TtoXXa/w; liyetai to uipot;, wv eT; asv
TpOTC 0? TO UETpOUV XaTa TO TCOCOV. (*) 'AXX4 TOUTO
asv iiEtaOoj- e; tov d" f| oucfix w; [jL£po)v, touto axs-
r> tctiov. Ei ouv loit to asv v)>rn to d' sido;, to o' ex
toutwv, xai ouaix v| te uXy) xai to £ido; xat to ex
toutwv, Eo-rt asv to? xai r, uXv) as'po; tivo; XsYETat,
soti o' to; ou, aXX' s; wv 6 tou sioou; Xdyo;. Oiov
t?,; ulv xotXoTr,To; oux Ecm us'po; vj crap; ( outy) yap
10 ■/) uXv) eV fj; Y'Yv£Tal ) , Tr,; ds c-iadTr,TO; uipo; ■
xai tou u=.v cuvdXou avdptavTo; us'po; o yaXxd;, tou
o to; Etdou; Xeyoue'vou dvdptoivTO; ou. Aexte'ov fap
to sioo; xai f, eioo; e/ei ExaiTOv, to d' uXtxdv ou3stcots
xaO' auTO Xexte'ov. (t,) Atd 6 usv tou xuxXou Xoyoc;
16 oux s/st tov Ttov Tu.r,u.aTiov, 6 ds ty;; ouXXa6r;; tov
Ttov CTOt/sttov Ta ixsv yap crTor/£7a tou Xdyou u.s'pr,
tou Etoou; xai ou/ uXr, , t4 os TUY)uaTa outo); u.spr,
t'o; uXr, i'if oi; STciYiYv£Tar E-fYUTspo) uevto: tou stoou;
r, d/aXxd;, d'tav sv /aXxw f) OTpoYYuXoTr,; SYYevviTai.
4d (o) "KiTi d' w; ouds t4 GTOt/Eta TcavTa ty;; auXXatSv;;
ev Tto Xoyw £Vc'oTat , oiov Tadi t4 xvjptva f) t4 Iv tw
a;'pi " Y)f5r, ^ap xai TauTa us'po; ty;; (TuXXaSf,; w; uXr,
aioOriTr,. Kat ^ap f, Ypau.y.Y) oux ei otatpouu.E'vY) ei;
Ta f|U.i5y] tpOeipETat, f, 6 avOptoTCo; £t; t4 05t5 xai
•25 vEupa xat oapxa;, ota touto xat Etctv ex touto)V outio;
w; ovTtov zrfi oucta; u.Epwv, dtXX' to; e; uXr,; , xat tou
uiv cuvdXou u.£'pv) , tou etdou; oe xai ou 6 Xoyo; ouxeti-
dtoTCEp oud' e'v toi; Xoyoi;. (") Twv u.ev ouv EVECTat 6
TWV TOlOUTtOV utEpiov ^0^0;, TWV o' OU OEl Evsivai , av
M u.f, ^ tou ouvetXr,u.u.E'vou ■ ota ^ap touto svta asv e'x
toutwv w; ap/wv eotiv ei; S tfOcipovTat, Evia 8' oux
eaTtv. "Ooa [xev ouv cuvEtXrjijLijiEva to Etoo; xai f, uXy)
eVtiv, otov to txtaov -i\ 6 /aXxou; xuxXo;, Taura aiv
cp OEtpE-at Et; TauTa xat [JtE'po; auTtov fj uXr, • d'aa di av]
35 5uvEiXr,TCTat t^ uXvj a).X' ocveu u)r,;, tov oi Xd^oi tou
Etdou; advov, TatJTa o' ou ^OEtpETat, r\ i'X(i); f) outoi
ouTto y=- (s) "iJsT' exeivwv aiv ap"/_ai xat uipv) Ta
u:>' auTa, tou o' Etdou; oute u.£pv) out' cip/ai TauTa.
Kai ota touto oOstpETca o Tcr/,tvo; avopta; ei; Tcr,Xov
4ii xa\ f, /aXxv) or:paipa £t; /aXxdv xa: 6 KaXXia; Et;
oapxa xai dora, eti oe d xuxXo; £t; Ta Taf,aaTa- ectti
Yap ti 8 ouvEtXvjTCTai tyj uXy!4 ou.t>)vuu.io; ^ap XE^VETat
xuxXo; o te ctTcXw; XEYOU.EVO; xai o xaO' ixacTTa , ota
to af, eivat tdtov o/oaa toi; xaO' ExaoTOv. (9) ttpr,-
46 Tai uiv ouv xai vuv TaXr/jE;, d'ato; 0' eti oa-j)E'crTEpov
EfTco^iJtEV ETcavaXaoovTE;. "Oca ixiv vvo tou Xdvou
u.E'pr, xai ei; dt dtatpsTTat 6 Xo^o;, TauTa TcpOTEpa, y,
TtavTa r, evta. 0 Js tv;; dpOfj; Xoyo; ou SiaipEirai
st; d;£ta; XoVov, aXX4 ty;; d;st'a; st; dpOr'v /pv)Tat
5o y^"P ° dpt^oasvo; Tf,v d;stav tv; dpO^ • iXamov ^ao
dpOfj; fj d;Eta. 'Oaoto); 6z xai 6 xuxXo; xai to f,u.t-
xuxXtov s/ouotv to Y^p f|aixux),iov tw xuxXo) opt^c-
Tat xai d daxTuXo; to> 6ao>- to y>P toiovJe aspo; civ-
OpoVrcou SdxTuXo;. iloO' Soa aiv u.cpY) w; u\r, xat si;
(vx.)
islis;ct eo quoil sint absque inviccm, priora sunt. Ao!
niullis iuotlis tlicitur |>ars : t|iioruni iinus motlus, s«ur
tliim qtitinlinn 1111'iisurans. (4) Sed lioc qtiideni pratrr
mittatur. Ek quibus vcro sulistantia tanquam es partiln'-
sit, lioc considerandum cst. Si igitur htM; ijuidein matCTij
est, lioc vero species, lioc vero ex liis, et substantia e-t ■ t
materia et spccies et quod cx his, auodanimodo quiilcm
materin etiam pars alicujus dit.itur, quodamniodo vm>
non , sed ex «juibus ratio spetiei : ut puta concavitatbiMi
est parscaro ( Ii.tc eniin materia, in qua tit); sitniUlisau
teni pars aliqua est : et totius quitlein statuae pars, ses; qns
atitein quod ut species dicittir statu.Te , niinime : dicen<liim
enim specic , ct quatenus spec.icm liabet , uniunquodiitif
in:iterialc vero nunqnam iii de/inilione sccundmn se il-
cendura. (5) Quare ciriuli quitlcm ratio non habet fam
quae incisionuni ratio est , sed syllaba; eam quaj elenienlo-
ruin est, quia elementa orationis, partes sunt spoiei, t-t
non materia; incisiones vero liorum sic partes tanqnara
materia, in quibus atlveniunt : propinquiores tainen siwm
quam a», qiuiiii in ;rre rotunditas fiat. (fi) Qtiodam modn
vero nec eleinenta cuncta in ratione syllaba; inerunt, ut-
puta, lirjcc cerea, aut qua: in aere sunt. Jaiu enim ctum
hccc syllalKC pars sunt, (anquani materia sensibilis. Elmm
linca 11011 si divisa in nicdictates, corrumpitiir, aut l)im>'
in ossa , ct nervos, et carnes. 1'ropter lioc etiam ita n
liis sunt tanquam cx iis quac sunt partes snbstantix .
veriim tanquam ex materia et totius quidein sunl [larlei,
speciei vero, et cujus ratio, niinime : propter lioc, n« in
rationibus. (7) Qiioriindain ilai]iie inerit taliuni parlium
rntio : quornndain vcro non oportet inesse, nisisint siiuul
stmipti. Propter lioc enim nonniillu3 ex eis tanquam prin
cipiissunt, in quas corrumpuntur, qinrdam vero nun stint
Qiicccumque igitur siniul suuipta spec ies et nialeria sanl.
ut simuin, aut aenens circulns, illa sane iu Iwvccorrumpon-
tur, et pars eorum cst materia : qufe cuinque non simnl
ciiin materia sumuiittir, setl absque materia, ut rationes sf«
cici soluni , liajc profecto non corruiiipiintiir, aul proiliK
aul nequaqiiam ita. (8) Quare illoriim qiiidfin princi|<:
suut et partes materiales, speciei vero neque pjrtes w-
t)iie principia liuc sunt : et proplerca lutea statua in Jutuni
corrumpitur, et senea spbajra in aes,et Callias in carnrai
et ossa, iteni et circulus in incisiones. Est enim alii|uiil,i]»"'
ciiin materia sumitur. jtquivoce namque dicilur circului,
et qui siinplit.iter diciliir, et sin^uli , proplerca qtiod si"?1'
lis non est propriuin nonien. (!)) Dicta ilaque nnnc (|m>-
que veritas e.st, adliuc tamen dilucidius dic.iinus rcpetentt-^
Qua'cuiiiqiie enim rationis partes, et in quas diri'li'lir
ratio, lise priores, aut omnes, aut aliquae : ratio vero recli
non dividitur in acuti rationem, sed aculi in rerliim : "''"
tur namipie reclo, quidefinit acutuio : ininor etcnini m I".
acutus. Similiter aiitem circulus, et seniii irculii!, «*
liabent. Semicirculus nanique tirculo tlefinitur; ct d*'-
tus, toto : talis enini bomiiiis pars , digitus. Qnarefl"*'
cunupie quiclcm partcs nl materia , ct iu quas diviJitur, «t
 (lll3:>,:(l!0.) METAPHYSICORUM LIB. VI. CAP. X.
5 otatpeirai u>; uXr,v, i/CT£pa ■ Sca Ss wc, tou Xdyou xai
ttjc; oiciac. xv;; xaTot xbv Xoyov, TcpoTspa , r, rcdvTa /j
evta. (ki) "Ercsi oe f, twv Ijwojv ^u/fj ( touto yap ou-
cia tou eu'|u/ou ) f, xaTa tov Xoyov oucia xai to
f> eioo? xai to ti r(v eivat to TotwSe coiuaTt ( exacTov
yotiv to UEpo; eav 6pt'r,Tat xaXoic,, oix avEu tou Epyou
opteiTat, 8 ou/ u-dp:et dveu aisOfjceox;) • wcTe Ta
rauTr.c UEpr, rcpoTEpa , rj rcdvTa rj svia , tou cuvdXou
£(oou, xai xaO' exacTOV Sf, Suotw;. To oe aioua xat
lu toi toutou udpta uCTSpa TauTr,; vffi oiciai;, xai otai-
pe~Tai si; xauta w? et? uXr.v oi/_ f| oJcta aXXa to auv-
oXov. (11) Tou uev ouv cuvdXou TcpoTEpa TauV Ictiv
w;, ecTt S' w? ou' ouol yap eivat SuvaTat /oipt!/JuEva-
ouSe yip 6 TtavTto? E/tov SdxTu),oc. ijoiou, dXX' Sutovu-
lb uo<; 6 xeOvew;. "Evta S' dua, Saa xupta xai £v w
tcdojtoj 6 Xdyoc; xai f, ouota, oiov et touto xapota rj
eyxsiaXoc, ■ ota^spet yap ouOev rcoTepov toioutov. 0 1 1:111:1 est : nibil cniin dilTert, ulra talissit. Ilomo vero,
S' dvOpwrco; xai 6 Vtctcoi; xai Ta outw; eVi tojv xaO'
exacTX , xaOdXou oe, oux ectiv ouata, dXXa auvoXdv ti
20 ex Touii tou Xdyou xai Tr,cSi tyjc <j).rfi w; xaOdXou •
xaO' exacTov o' ex tyjc. £C/dTr,c CXrjc 6 .Soxpdrr.c fjSrj
ectiv, xai £7ci Toiv dXXtov Suotwc. (12) Mepoc uiv ouv
icTi xai tou etoou; ( eiooc, Si Xev<o to ti f,v etvat ) xai tou
cuvd).ou tou £x tou eioou; xai tv;? ulr^ xai Tr,<; uXr,; au-
Ub ttj;. 'AXXot tou Xdvou (Jt£pr, Ta tou EtSou? uovov e'oTtv,
6 Sl Xoyo; £CTi tou xaOdXou- to yap xuxXw Etvat xai
xuxXo; xai '{/u/rj £tvat xai "|/u"/rj Tauxd. Tou 0£ cuvd-
Xou f;Sr| , oTov xuxXou touoi , twv xaO' ?xa jTa Ttvo; r,
aicOr|Tou r] vor,Tou (Xcyo) Se vor.TOuc, ixev oiov touc; aaOr,-
^ci (jtaTtxoui;, aicOr,TOuc, Si-otov Tou;/aXxoui; xat ;uXivou<;),
touto)v oi oux ectiv optcadc, , dXXi jjtETa vor,ceoj; r\
aicOr]c£w; vvojpi^ovTai. (11) 'ArceXOdvTa 5' ex t^c;
EVTeXE/Etac, ou SvjXov rcoTEpdv tcote eictv ?, oux eiciv,
dXX' dei Xcyovtou xai Yvo>oi^ovTat xo> xaOdXou Xdvw.
<ij 'H S' uXr, dvvojaTOi; xaO' auTr,v. TXy) S' f, aiv ai-
cOr,r/i ectiv f, oe vor,Tf] , aicOr,Tr, alv otov /aXxoc. xai
^uXov xai Scr, xtvr,T"/) uXr, , vor,Tr, Sl f, ev Toi; aicOr,Toi;
u7tdp/ouca uf| ^ aicOr,Ta, olov ra uaOrlaaTtxd. lltoc;
aev ouv e/ei Tcspi SXou xat uepou;, xai rcepi tou rcpo-
4u xe'pou xai ucTEpou, eipr,Tat. (11) npbi; Se Tr,v epo'>Trr
ctv dvaYxr, aKavTav, OTav Ttc, spr,Tat TCOTEpov y\ dpOf,
xai 6 xuxXo; xai to !|wov TcpoTepov, r\ et? a otaipouv-
rat xal e$ o>v eici, Ta ,u£pr, , Sti ou/ aTcXwc;. Ei ulv
vdp ecTt xai fi <J_/u/f| ^oiov eu-jiu/ov r\ 1'xacTOv r, exd-
4:. cttou, xat 6 xuxXo? to xuxXw eivai, xal f, dpOf, to dpOy;
eivat xat f, oucta f, tv,; dpOr,c , ri uev xai Ttvb; oaTEOv
iicTepov, olov Ttov Iv tw Xdyw xai Ttvbc. dpOfjc, ( xai yap
f, ueTa t7,c uXr,; f, /aXxr, dpOr,, xai f) ev Tai; Ypaauaic,
Tat; xaO' ixacxa ) ■ f, 0' dveu uXr,? to>v uev ev tw Xdyo>
ta ucTEpa, twv S' ev tw xaO' ixacTa uopt'o>v TcpoTe'pa.
'AtcXwc; S' ou cpaTEOV. Ei S' ^TEpa xai urj Ictiv f,
'fu/f, swov, xai outo> xi alv cp.aTeov Ta S' ou ^aTeov,
«cixep £tpr,Tat.
[ua,i40.] 540
in materiam, postcrioics : qiirccumque vcro ut rationis, et
secundum ralioncm subslanliae, jxiores, aut omnes, aul
aliquac. (lO)Quoniam vero animalium anima ( lioccnim
substanlia animati ) est sccumlum rationein ct speciem sub-
stantia, ct quoil quid crat csse tali corpori ( cujii.sque nam-
que pars , si probe tlclinialur, non sinc co opere dcfinialur,
quodsine seusu non exsistet) : sanc parles cjus priores, aut
oinnes^aiit aliqua*, toloaniniali: et de unoquoquesimiliter:
corpus vero et tjus partes, posferiorcs liac substantia , tt
dividitur in eas, ut in matcriain , 11011 ipsasubslantia, scil
totunu (1 1) Totoitaque quodammodoqtiidemprioressunt
bae, qiiodaniinodo vero non : qiiandoquidcin ncc es-.e pos-
sunt scparata>. ?ion cuini qui qiiomoducunque se liabct
digltus, animalis cst ; sed ajquivocus eliam (jui mortuus est.
Qusedam vero simiil , qucecumque princijiales , et in qua
priina, ratio et siibstantia : utptita, si bax cor, aul ccrc-
et equus.ct quae ila se liabent, in singiilaribus sunt : nni-
vcrsalc vcro substanlia nun est, scd totum qiiiddam c\ bac
ratione et liac materia tanquam universali : singulare vero
ex ultuua inateria , jam Socratcs est ; ct <le ccteris, siinili-
ter. (12) l'ars itaquc eliain speciei cst ( speciem aiilein
dico, quod quid crat essc), et totius, qucfd e\ specie
et matei ia est , et ipsius materiac : sed rationis partes ,
quaj spccici solum , sunt ; ratio vcro, est ipsius universa-
lis. Circiilum namque esse ct circulus, ct animam esse
et aniina, idem cst. Totius vero jam ut circuli liujus, sin-
gularium alicujus sensibilis, aut iutelligibilis ( dico aulcm
inlelligibiles qtiidcin, ut inatlicmalicos, scnsibiles vcro, nt
auicos ct ligneos ) , liorum , inquain , non cst ilclinilio , scd
inlellcctione aut sensu cognoscuntur. (13) Quuin vcro
abcant ab actti, 11011 est manircstum utrum sint aliquando,
an non sint : lanicn scmpcr dicuntiir ct oognosciintiir uni-
versali ralione. Materia vero per sc ipsam iiicotinita
Materia aiiteni , quadam sensibilis, qiiactlam intelligibilis :
sensibilis qiiidem, ut acs, et lignuin , et qiiujciimque niobi-
lisinatcria; intclligibilis vcro, qure in sensibilibusexsistil,
non prout sensiliilia , utputa ipsa inatliematica. lle toto
igitur, ct partc, ac prioic et posteriore, quomodo se ba-
bcant, dictum est. (14) Ad intcrrogatioiiem vero necesse
est occurrcrc, qtium qtiis iiilerroget , utruni reclusangu-
lus et circulus , et animal , priora, an in quas dividuntur,
ct ex quibiis sunt, partes, quod non simpliciter. Nam si
aniina est aniinal aniinatum, aut unumquoilqtie, aut uuitis-
cujusqtie, et circulus circulum esse, et rcctus rectum cssc,
substantia quoque recti, aliquid quidem ct ali(|tio posterius
dicendum est , utputa iis quae in ratione et aliquo recto
( eteniin qni cum materia a?neus rectus, ct qui in singtila-
ribus lineis ) : qui vero ahsque materia , iis quidem «juaj in
ratione sunt, posterior, partibus vero quae in singulari sunt,
prior est. Simplicitcr vero non est dicendiiui : sed si di-
vcrsa est , et non cst aniiua animal, sic etiam quasdam di-
ccudiim, quasdam non diccnduui, ut dictum i-l.
 55 0 [lbO,I6l.] TilN META TA «MTZIKA Z, la.
CAP. XI.
'AiropeiTai 8' eixoTtoc xai 7toTa tou eTSouc uiprj xai
•jrola ou, dXXot tou ffuvetXriUuevou. Kactot toutou U7)
SiiXou ovto; oix eotiv SptffaoOat sVaffTov. Tou ykp
xaOdXou xai tou stSouc 6 8piffuo'c • itoia otiv laxi twv
6 ueptov o>c liXri xai 7tota ou, sotv u./, f, cpavEpd, ou8=
6 Xdfo; sVtat :pavEpbc 6 tou 7tpaYu,aT0C. (s) °Ooa uiv
ouv tpatvETat iitiYtYvdu.Eva e'^>' iTspoiv tio eTSsi, otov
xuxXoc sv /aXxTo xai XtOw xai ?uXw , Taura u£v SrjXa
eTvat Soxei Sti oCOiv ttjc tou xuxXou oufftac 6 /aXxbc
iii ouS' o XiOoc Stot to /topt'£sff6ai auTtov. "Offa 81 u^
6pStTat /o>pt£dueva , ouOev usv xo>Xuet 6uot'o>c e/etv tou-
toic, «ffrtep xav et ot xuxXot TtotvTec IwptTivTO /aXxoT
(oiOsv Y&p av ^ttov qv 6 /aXxbc ou6sv tou eTSouc),
yaXe7rbv Ss a^eXeTv touto Trj Stavota. Olov to tou dv-
16 6pto7Tou sTSoc aet sv oapVt cpatvSTai xai dffToic xal toTc
TOtouTot; uE'pE0tv ■ dp' ouv xal eot! TauTa ue'pn tou et-
Souc xat tou Xoyou; r\ ou, dXX' uXn.,, dXXot Sta xb u,J|
xat eV aXXtov £'7tiYiYVEff6at dSuvaTOuusv /toptoat.
(s) 'Eirel 8e touto SoxeT ptiv £vos'/eff6at, aor|Xov 8s
sti itote, aTtopouot tivsc ffir\ xai ETtt tou xuxXou xat TOU
Tptvwvou, toc ou 7rpoarjxov YpauuaTc SptSJeaOat xai Tto
ouvs/st, dXXi 7toivTa Tauta 6uo(«c XsYSo6at (5>aavEt
oapxec r\ oot3 tou dvOpoWou xat /aXxbc xai Xt'6o; tou
dvSpidvto;' xat dvotYOuot TtdvTa £t; tou; dpt6uou?, xa\
vii Y?01^^5 T°v ^°V0V T0V Twv °"° E'va' 9'x<5lv- (*) Kat
Ttov T«? ISla? Xeyovto>v ol uev auTOYpa;xur;v Tr,v SudSa,
ol Ss to eioo? Tr;; YP2"-^?' ^vla C-£V Y^P "vat TauTa
to eTSoi; xat ou to eTSo;, oTov Sudoa xat to eiSo; SudSo?-
ETtt Ypau^u.rji; os ouxe'ti. (6) SujxSatvEt S-Jj ev te ttoX-
»ii Xtov eTSoi; stvat , o>v to eTSoc, ipatveTat e^epov, Sjtep xat
toI{ lluOaYopEtoti; o-uvsfiatvEV xal lw£/txai tv TTavTwv
7toteTv autb EiSo;, Ta S' aXXa utj eiotj • xatTot outoh; Iv
itdvTa EOTat. (e) "Oti uev oOv e/ei Ttva ditoptav t«
itEpt touc. 6ptou.ouc, xat Sta Ttv' atTtav, eTpr,Tat. Atb
3r, xat to 7totvT" dvaYEtv outw xal dcpatpeTv tV iiXrjV Tte-
ptepYOV evta yap Tcrtoc. toS' Iv t5>8' Iotiv, rj wSt TaSl
e/ovTa. Kat f, 7tapa6oX-Ji rj sVt tou ?t/>ou, r)v £!to6£t
Xe'Yetv 2*)xpatric 6 VEioTEpoc, ou xaXto? e/Ef d7taY£t
•fdp a7tb tou dXr,0ouc, xat 7coieT uTtoXatiSdvEtv o>c evSe-
40 /OUEVOV Etvat TOV otvOplOTtOV OtVEU TtOV UEpWV, 0)OTt£p
dvEU tou -/aXxou tov xuxXov. Tb 8' ou/^ Suotov ■ at-
ffOrjTOv Y«tp tt to ^tjiov, xai avsu xtvr,ffSti)C oux EOTtv 6pt-
ffaoQat , Stb oOS' avsu tiov uspwv i/dvTiov 7to>c. Ou
Yap 7tdvTo>c tou dvOptoTtou ue^poc f[ /stp, dXX' r\ Suva-
45 USV7) TO EpYOV aTtOTEXElV, WOTE EU'](U/OC ouffa • ur|
euiJ/u/oc Ss ou us'poc. (7) nspt Ss Ta ua6r,u.aTtxa ,
Sta ti oix sioi u.s'pr, oi Xoyoi tiov Xoywv, oTov tou xuxXou
Tot r^utxuxXia; ou Ya'p EffTtv aio67]Ta TauTa. 'H ou6sv
Stacce'pef effTat y^P 8Xt) ^v'uv "«' H-^l aiff6r]Ttov, xat
M TtavToc [ Y«P 6^1 ^ ^'Tlv ] ^ C^ ^ffTl T' ^v '^val t XIX^
tTSoc auTO xa6' auTO dXXot ToSe ti]. KuxXou uev ouv
oux etiTai tou xaOdXou, tiov 8e xaO' SxaffTa lioTai ue'pr)
(lGJ6.)
Merito ntiicin .lnhilalur eliam quaenam apeciei sint par-
tes, quee vero non, sed ejus quod simul sutnitur. Atqui
lioc si non csl iiianifcstiiiii , non licct definire unnmquod-
que. Universalis etenim et speciei definitio est. Qini1 igilur
partium ut materia stint, et qux non, si non sint munilisl.r,
nec ratio rei iiianili.sta erit. (2) Quxcumque igitur api-a-
rent atlvenientia in diversis specie, ut circulus in aere, li-
gno et lapide, lircc quidem manifesta esse videntnr : quod
niliil substanliae r.irculi a?s, neque lapis est, propterra
quod ab cis separctur. Qua; vero non videntur separari,
niliil quidem proliibet similiter his se habere , quemadmo-
dum si circuli omnes viderentur aenei ( niliilo enim minus
■v» non sit ipsius speciei ) : diflicile tamen est , boc mente
auferre : ulputa , spccics liominis semper in carmbus et
ossibus et talibus partibus apparet. Ulrutn igitur sunt
litcc partes specici , et rationis , an non , sed materia ? Vc-
rum quoniam non adveniunt etiam in aliis, non possumus
separarc. (3) Quum autcm lior. videalur quidem contin-
gere , quando vero , non sit manifestum , quidam etiam de
circulo et triangulo dubitant , tanquam non conveniat tineis
et continuo deliniri : sed ba-c omnia similiter dici , sicnti
carnes aut ossa bominis, et aes ct lapis circuli : et cuncta
referuntad numeros, et lineae rationcm, eamque duorum
esse dicunt. (4) Eorum eliam , qui ideas dicunt, quidam
ipsam lincain , dualitatem , quidam lineai speciem : qnae-
dam etcnim eatlem esse speciem, et cujus species, utpula
dualilatis, etdualitalis specicm : in linea vero non est.
(5) Accidit itaque ct unam multorum speciem esse, quo-
rum speciesvideturdiversa; quod etiam Pjtliagoricisacci-
debat : et contingit unam omnium facerc ipsain speciem ,
cctera vcro non spccics : at lioc modo ununi oninia erunt.
(B) Quod itaqne liabcnt aliquam dubitationem ea qtia; circa
definilioncs sunt , et quam ob causam, dictum est. Quare
cuncta ita rcducerc , et auferrc materiam , stipervacaneuui
cst. Qucedam namquo fortasse, bor. in lioc tunt, autsic
ba;c babentia. Et comparatio de animali , quam junior
Socrates dicere solebat , non benc se habet : abducit eniin
a vero, et opinari facit, tanquam contingerct boininem sine
partibus esse , quemadmodiim absque a;re circuluui. Iloc
autem non est simile : etenim scnsibile quiddam animal
est, et absque motu definiri non potest Quare neque sinc
partihus quodam motlo se habenlibus. Kon enim om-
nino pars bominis est manus , sed illa , qu* polcst opus
perficere : quare animata exsistens; non animata vero non
est pars. (7) Circa malliematica vero, cur rationcs non
sunt partes rationum? ut circuli semicirculi. Ha?c enint
non sunt sensibilia. Aut nihil refert : erit namque quorun-
dam , etiam non sensibilium , materia , et omnis quod non
est quid erat esse. Circuli iUque universalls quidem non
ciunt, siDgularium vero erunt Ita; partes, ut prius dictum
 (1036,1037.) METAPHYSICORUM LIB. VI. CAP. XII.
Touxa , wcTCEp stpr,Tat TtpoTEpov • ecti ^ip f, uXt) f, [*£v
oiaOnTr, f, Ss vor.Tiq. (s) ArjXov Os xat Sti f, uiv '■r-u/fj
ouaia f, itpwTTj, t6 os aioua uXrM 6 o' av0po>7co; f, to
soiov to e; au:j>oTv o>; xaOdXou ■ JitoxpctTr,; os xat Ko-
6 ptaxo;, £t u£v xat fj (Jiu/rj, Sittov ot usv yap w; 'Jju-
/f]v, ot o' w; to auvoXov • £t 6" aTcXoi; f, (|ju/f, ffli xat
aoiua to'o£ , waTtep to xaOdXou [ te ] xal to xaO' s'xa-
aTov. (fl) IIoTEpov 6" ecti Ttapa Tr,v 8Xr,v twv toiou-
tojv ouatoiv ti; aXXr, , xat 6eT £r,TEtv ouatav auToiv £te'-
lo pav Ttvi oTov apiQuou; fj ti toioutov, cxetcteov ucTi-pov.
Toutou vip /aptv xat TCEpt twv ataOr|Twv ouatoiv tcei-
poiusOa otopt![siv, etcei TpOTCov Ttvi ttj; tpuatxT); xal
SEUTEpa; <f tXoao^ia; Epyov f| Tcspt Ti; ataOr,Ta; oucta;
Oscopta • ou yip udvov TCEpt tt,; \>krfi StX yvo)pt!,£iv tov
■ 6 opucixdv, aXXa xat Trj; xaTa tov Xo'yov, xat uaXXov.
(io) 'EtcI os Toiv 6picuoiv Tcoi; uEpr) Ti Iv Toi Xdyto,
xal 6\i ti eT; Xdfo; 5 6ptauo';, 6r,Xov yap 6ti to Tcpayua
ev, to Ss Tcpafua tivi ev, fju/pr) ys £/ov, cxetcteov
tiaTEpov.
80 ii. Tt uiv ouv scti to ti r)v Etvat xat tcw; auTO xaO'
outo, xaOdXou Tcspl xavTo; EtprjTat, xat oti ti Toiv uiv
6 Xdyo; 6 tou Tt r,v Etvat s/ei Ta udpta tou 6pi£ouEvou,
Toiv o' ou , xai 6rt Ev jjlev Toi xrfi ouata; Xdyo> Tot outoj
udpta wc iiXr, oux evjarat. Ouoe vap laTtv ExEtvr,;
15 [xdpta tt;c ouata? aXXa T7); auvdXr,; ■ TauTr,? ot •(' eoti
tco)? Xdyo; xat odx saTtv. MsTa uiv yap Trjc. tiXr,c oux
ettiv ( adptaTOv yap ), xaTot Tf,v -rcptoTr.v S' ouatav eaTtv,
olov avOpo')T:ou 6 Tr,i; v|/u/r,c Xdyo;. 'II ouata yap EaTt
to eTooc to evov, i\ ou xat tvJi; v\rfi f) auvoXoc XEyETai
3o ouata, otov f, xoiXdTr,c- ^x yap TauTr,; xat r/jc ptvo;
o-tjjtf, j)t; xai f, atudTT)c EaTt ■ ot; y^p £v toutoi; uTtotp-
;ei f, iSt';. 'Ev os T»j auvdXw ouata, oiov 6tvi atU7j
r, Ka)J>ta, £vs'aTai xat f, uXr,. (u) Kat Sti to ti rtv
tTvat xat IxaaTov eVi Ttvoiv uJv TauTov, waTC£p etci Toiv
35 TCpwTow oiatwv, oTov xauTcuXoTr,; xat xauTcuXdTr,Tt Et-
vat , Et TCpo)T7) EaTlV ( XEytO Sc TCp(OTr)V f) uf) XeYETKI Toi
aXXosv aXXw Euat xat utcoxeiuevo) w; uXrj )• 6*aa 6' w;
uXr, f, w; auv£tXr,uuEva ttj uXtj, oi touto, ouo' [6'caj
xaTi cuuSeStixo; ev, oTov o DwxpotTr); xat to uouatxdv
10 TauTa f4p TauTa xaTa auufieGrixd;.
CAP. XII.
Nuv os Xeyoijxsv TcpoiTov, isf 6'aov £v toI; 'AvaXuTt-
xoT; TCEpt 6ptauou uf) stpr,Taf i\ yotp iv exeivoi; otTCopta
Xs/OETaa Tcpo Epyou toi; TCEpt t7,; ouata; JottI Xo'yoi;.
Ae'yoj 8e Tautr.v Tf,v aTcoptav^Sta Tt tcote s'v sotiv ou
«5 tov Xdyov 6ptaubv Ebat cpausv, oiov tou otvOpwTcou to
Jjoiov Sitcouv • laTW ykp outo; auTou \6yo<;. (2) Ati Tt
2f, touto £v laTtv etXX' ou TcoXXoi, ^oiov xal oitcouv; litt
usv ■vap tou avOpwTco; xa\ Xeuxov rcoXXi usv laTtv,
StOV uf) 6TC0tp/T) OaTEpojOotTEpOV, Iv OS^StOV UTCOtp/T)
w» xat tcoIOy) Tt to uTcoxEtuEvov 6 avOpojTco; • TOTE -vip ?v
fiYVSTai xat EaTtv 6 Xeuxo; avOpwTco;. 'EvTauOa 3' ou
UET£/_El OaTs'pOU OotTEpOV ■ TO Y»p fim( OU SoX£l U£T£-
[l02,1.3 ] 551
est. Est elenim matcria, (|i),T(lam sensibilis, qnicddin in-
tellectualis. (8) Manircstun) autcni est, qnod anima qui-
deni substantia prima, corpus vero materia : bomo vcro,
vel animal , quod ex ambobiis tit universale. Socrates
vero, et Coriscns, si aniina quidem, duplex. Hi cnim ut
aniinam dicent, alii aiitem ut ipsum tolum. Quodsi simpli-
citer aninia haec, et boc corptis, quemadinodiim universale ,
etiam singulare. (9) Utruin autem prsetcr materiam, lui-
juscemodi substanliarum sit aliqua alia, ct oporteat qme-
rcrc substantiam corum aliquam aliam , utputa uunieros ,
aut aliquid tale, poslerius considerandum est. Hujus enini
gratia et de scnsibilibus substantiis delinirc tcntamus : quan-
doquidem qtiodam modo physicec H secunda.» philosopbi.-c
opus est, ca qua; circa scnsibiles substantias speculatio est.
Son enim solum de maleria pbysicum cognoscere oporlet ,
sed etiam de ea quae sccundum ralionem, et inagis. (10) In
definitionibus vero, qno modo partes, qua; in ralionc sunt,
et cnr una ratio , delinitio , ( patct etenini quod rcs una , )
res autem qiiomodo una, partes quidem babeK, postea con-
3'deranduin est.
11. Quid igitur sit quod quid erat esse, ct quoinodo
ipsuin per se ipsum, universaliter de ontiii dictum est : et
cur quorundam ratio ipsius quid erat esse, babeat dclinili
partes , quortindani non : et quod in ralione qtiidem sub-
stautiae, qua; ita partes stint, ut materia non inerunt : non
cnini sunt illius sul)>tantia- parles, sed tolius. Hujus vero
est quodam inodo ratio , ct non cst. Cum niatcria namque
non est : indefinitiin) cleniin : sectiniltim printam autem
substantiam est, ut boininis, animx ratio. Substanlia etiiiu
est species qua; incst, ex qua et mateiia jota ilicitur sub-
stantia, ut concavitas : ex bac enim , et naso, simus nasus,
ctsiuiitas est : bis namquc in liis incrit nasus. In tota
vero substantia, ut nasosimo, aut Callia, inerit etiam ma-
lcii.i. (12) i.l quod qtiid crat esse, et iii)uilii|iiodque in
ipiibusdam quideni idein est, ut in priinis substantiis, iilputa
curvitas, et citrvitatem esse, si prima est (dico autem pri-
main, quae non dicilur eo quod aliud in alio sit, ct subjecto
utmateria) : quaecumquc vero ittntateria, vcl ut siniul
cum materia sumpta sunt, non idcm, neqtiequa? seiunduni
accidens itnitni, uti Socrates, et musicum : hac eniin
secundum accidens , eadein sunt.
Nunc atitem primo dicamus, quatenus in Analyticisde
ilefinitioiie non est dicluni : dubitatio cuim, qua( iu illi-
dicta est , proderit ralionibus de substantia. Dico auteni
banc dubitationem , quare uniim est dcfinitum, cujus ratio-
nem dclinilioneni esse dicimus : ut bominis anintal bipes ,
sit namquc luec ejus ratio. (2) Cur igitur boc iinuin est, uou
autem multa, animal ct bipcs? horao eitiin ct album , mitlta
quidem sunt, quiim non insint alterum alteri : unum vero,
quum insint, ct subjectnm, ut liomo, aliquid patiatur. Tunc
enim albus homo iimiiu lil , et est. llic vero non est aitc-
rnm alterius parliceps : genus ctenim non videtur parti-
ceps csse difterenliariuu. Simul namqne contiarioium
 552 [163 165.] TUN MKTA TA <1>V*:IKA Z, t6.
/Etv tiov Stacjopwv • dua yip av twv EvavTiwv xb auTO
uetei/ev ■ ai yap bta^opal IvavTiat, aic btacpEpEi to
Y^voc. Ki bi xai uete/ei, 6 au-bc Xdfo;, Eirrsp Etaiv
ai btaipopai tcXeiouc, oiov tce^ov, bircouv, drcTEpov. Ata
6 Tt' y«? TauO' sv dXX' ou TrtXXd; ou ^i? Sti EvuTcdp/st-
outw uiv y^P £> a-rcdvTwv £sTai fv. AeT os y£ Sv eT-
vat 6'aa ev tw bptauio- 6 ^i? bptaubc Xbyo? t(c sVtiv eic
xai ouatac , waO' ivbc tivoc Sei outov Etvat Xb^ov • xai
yap ft ouata sv ti xai tooe ti ar,ua(v£t, 10; fiuiv,
1» (s) Aet 8' ETCtaXOTtETv TCptOTOV TCcpi TWV XSTOt t«c btat-
pSaElC 6pi5aojv. ObOiv ^cip STEpOV ECTTtV EV TW bptaUM
tcXtjv to te TrpwTov Xsyouevov -(-evoc xal ai Stacpopai" Ta
S' aXXa Y£vr, ecti to te TcptoTov xai uSTa toutou ai auX-
XauSavbusvat oia^iopai, otov to TcpioTOv 'ijiov, to S' s/b-
11. uevov tjioov JiTcouv, xat TcdXtv £mov bircouv drtTSpov ■
ouoiwc 0£ xav ota tcXeiovcov XsYriTai. OXcoc 3' ouOiv
oia-^EpEi bti TcoXXiov r, 01' bXvYiov XiYEoOai, coaT' ouoi
01' bXi^wv vj£ti buoTv ■ toTv buoiv 0= to uiv Sta:popi to
0£ y£v0?i olov T0^ £w°v oitcouv to uiv ![wOv y£voc, bta-
211 30pa bi Odxspov. (t) Kt ouv to Y£v°? airXwc ur, tO"Ti
Tcapi Ta o>c y£vou? £'0Ti , ^i £' £STl u^v <•>•; "Xr, b' Ecrriv
( r, uiv Y»p cjojvt) y£'voc xai uXr, , ai bi btaipopat toi eiot)
xai Ta aTot/Eta Ix TauTr,i: icoiouatv ) , cpavepbv 5ti 0 6pt-
crubc, ioTtv 6 ix tcov bta^opiov Xoyo?. (5) 'AXXa ur,v
35 xai OEt y£ biatpETcOat Tr,v t9;<; ota^npac, btaiopav, oiov
"(;>ou bta^opa to utcotcouv • raXtv tou £coou tou utcotco-
bo; t/,v btasopiv oei EtOEvat f, utcotcouv. *iicrT' ou
A£XTE'0V TOU UTCOTCobo; TO UEV TCTEpOITOV TO 0£ OlTCTSpOV,
«'avTCEp Xey'»! xaXioc,, dXXi bta to abuvaTEtv TcoiricrEt
3o touto • dXX' r, to [jtiv a/t^oTcouv to b' dcytoTov auTat
vap biaoopai tcooo; ■ r, y*? o"/is°^°bia TcoboTr,; ti;.
(0) Kai outco; dei ^ouXETat pabiijEtv Eto; av E/.Or, £t; xi
dbtdoopa. Tote b' EsovTat ToaauTa ttir^ ■noibz baat-
TCEp ai btaoopai, xai Ta uTtOTCoba {,mtx faa raT; bta-io-
35 pat;. (7) Ki br, TauTa outo); e/ei, ^avEpbv 6'ti t) te-
AEUTata btasopi r) ouata tou TcpaYuaTOc, Earat xal
6 6ptaubc, EiTcsp p^ Jei TcoXXdxtc, Tauri Xe'veiv h toT?
opotc," TCEpispYov y«?- 2uu6a(v£t oe' y£ touto* Srav
^io eitcti ^wov utcotcouv biTcouv, ouOiv dXXo eiotjxev
tu rj siTiov Tcbbac, e/ov, buo Tcbbac; e/ov • xav touto biatp9)
tt, otx£t'a btatpEiEi, TcXEOvdxt; gpeT xai iadxic, Tai; bta-
(,/opaic,. 'Kiv ulv or, Staipopac, Siacpopi yiyvr^xi , uia
taTat r, TtXEUTaia to eISoi; xai r) ouaia ■ liv bs xari
cuuCsor.xbc, , oiov Et btatpoi tou uTCOTroboc, to uiv Xeuxov
46 to 31 uEAav, ToaauTat 6'aai av ai rouai oiatv. (s) "12aT£
savEpbv Sti 6 bptaub; Xo'yoc, EaTtv 6 £x tcov Stacpopcov,
xal toutcov Trjq TEXEUTaia; xaTa y£ to bpObv. (9) Arj-
Xov b' av Etrj, eTti< uETaTa;£tE tou; toioutou; bptauouj,
otov tov tou dvOpioTcou , Xe'yov Jioov bircouv utcotcouv •
w UEptEpYOv y»? to urcbrcouv £ipr,u£vou tou bircoboc;. Td-
£1? b' oux EaTtv ev Trj ouaia- tcwc, y»? oei vorjaai to [jiev
iiaTspov to bi TCpoTEpov; (id) n=pi uev ouv Ttov xari
Ti; btatpEaEtc. bptauwv ToaauTa £ipr,aOw tt^v 7tpwTT|V,
"Oioi TIVEC, Eiatv.
(|037, I03H.)
idem participarct. DilTcrentirjc naniqne contrari.-e , quibu>
genus ililfcrt. Quoilsi cliani (larlicipat, eadem ratio est,
si ilifferenliic quidem plurcs sunt, ut gressivum, bipes,
impliimc. Cur enim uniini , sed non inulta sunt li.ic ? non
enim qnia insunt : sic cnim ex uinnibus erit uniiin. At-
qui oporlet unum csse , qiirecumqtic in definilione sunl.
Uelinitio namqiie, ratio qiirjedam una, et substantire eit :
qnarc unius cujuspiam oportct ipsam esse rationem. Ete-
nim siibstantia, iuiiiin quiddam , et quiHl quid , ut dicimus,
significat. (3) Oporlet aulem primoconsiderare de iis qua?
seciindum divisiones sunt, dcfinitionibus. Kiliil enim aiiud
in delinitione est, nisi quod primum dicitur p,enus, et
differentirje. Celera vero genera sunt , et ipsum prinium ,
et post hoc, qure comprelienduntur differentia.1 : utputa
i[»uin prlniiim , est animal : coiisequens vero, animal l>i-
pes; ct rursus, animal bipes implume. Similiter etiam si
per pluradicatur. Ouinino autem niliil dilTcrt, per multa
an per panca dicatur : quare neque per pauca, aut per duo.
■Juoruni vero boc quidem geuus, lioc vero dillcrentu,
titputa liujus, animal bipes, aniinal quidem genus, diffe-
rcntia vcro altcrum. (1) Si igitur genus simpliciter m
est pr.-eter eas qure ut gcneris species sunt, aut si est qui-
dcm , scd lanquam materia est ( vox namque genus et
materia ; diffcrcntire atitem species atque elementa ex hac
faciunt ) : manifestum est quod dclinitio est ex differen-
tiis ratio. (5) At vcro oportet etiam dividi difTerentix
differentiam : ulpiita animalis differcntia est, ut pedeslia-
bere. Riirsus aniinalis pedes liabentis differenliam scire
oportet , prout pedes liauet : quare non est dicendum , pe-
des liabentis aliud plnmiferuin , aliud implume , si hene
dicalur ; ( vcrum quia non |K)lest , facict lioc ; ) sed si aliud
fissos, aliud non fissos pcdes babens : lire cnim pedis diffe-
rentiie sunt. Fissio namque pedum aliqua peditas e>t
(6) Et sic scmpcr proccdi vult , donec ad indifferentia de-
venialur. Tum atitem tot pedis species erunt, quot diffe-
rriiliic : et pedes liabentia animalia, ajqualia differentiis.
(?) Si igitur lia-i: ita se liabcnt, manifcstiim est quod ultinia
diffcrcntia, rei substantia erit, et definitio, siquidein non
oportct crebro eadem in definitjonibus dicere : siiperfluuni
nanique cst. Accidit autcm lioc. Quum enim animal pedes
liabens bipcs dicat, uiliil aliud dixit, nisi animal |iedes
liabcns duos pcdcs liabcns. Kt si boc propria divisione
dividat, crebro dicet et toties, quot sunt difl'crciitia>. Si isi-
tur dillercntix diffcrcntia liat, una, qurc ultima est, erit
species, et substantia. Si nutem secundum accidens, ut si
dividat babentis pedcs aliud album, aliud nigrum, tot
quot sunt seclioncs. (8) Quarc manifcstuiu est quod de-
linitio est ratio qure ex diffcrenliis est, et ex liarum ultima
secundum rectum. (9) 1'atel autem lioc, si quis transpo-
uat talcs dclinitiones, utputa bominis, dicens aniinai
bipes babens pedes : superlluum euim est , habens pedes,
diclo bipede. Ordo vero non est in substantia. Quonam
eiiim modo inlclligerc oportet , hoc quidem prius , illud vero
postcrius? (10) Harlenus igilur de dciinitionibiis, qure s«-
riindum divisioiies liunt, qiialcs qua>dam sunt , primum
dii I11111 eslo.
 (l038,It»t>.) METAPHYSICORUM L1B. VI. CAP. XIII.
CAP. XIII.
'Ercti Si 7rept tt"; oiaia; r\ crxtyic eVr(, TcdXtv erca-
veXGwiiEv. \i~(ttrt\ 8' <oarc£p to u7coxefu.Evov ouafa
eivat xai to t( fjv eTvat xai to ex toutoiv, xal to xaOd-
Xou. IlEpi u.sv ouv toiv Suoiv Etpr,Taf xai yao rcepi
5 tou ti rjv etvat xat tou uTcoxetuivou, oti St/fo; utcoxei-
xat, r\ to5e ti dv, waTcep to ""wov toT; TcdOEatv, r) w;
f, uXr, tjj EVTEXs/sfot. (2) AoxeT oe xal 10 xaOdXou af-
Ttdv Ttatv eivat (jtdXtaTa , xat eTvat dp/f, to xaOdXou- 010
ETTEAOojUtEV XOl 7TEpl TOUTOU. "EotXE Y&p dodvaTOV El-
lo vat outriavEivaibTiouv TtovxaOoAou Xeyou.evo)v. npwTr,
(xev Yap oiafa foto; IxdaTto r\ ou/ u7rdp/£i dXXw , to Sk
xaOdXou xotvdv • touto f otp Xs^ETat xaOdXou 8 TcXetocriv
uTTapyEtv 7re'cpuxev. (3) Tivo; ouv ouaia tout' Eorat;
r\ ^ip <X7ravT0)V r\ ouOevd;. 'A7rdvT0>v 0' ou/ oTovte •
15 lvb<; 0' et Etrrai, xai TaXXa tout' EOTaf wv yip uia
fj ouota xai to ti r]v eTvat ev, xat atjTa eY (*) "Eti
ouiia Xe^eTat to ufj xaO' C7roxeiu.evou , to 81 xaOdXou
xaO' otcoxeiusvou Ttvb; XsYETat det. 'AXX' dpa outo>
uev otix lvSe'/ETat w; to ti fjV eTvat, Iv to\jt<o Sk evu-
uu Tcdp/Etv, oTov to £toov Iv Tto dvOpo')7cw xat ?7t7ro) ; Oux-
ouv SfjXov ort Ioti Tt; aurou Xoyo;. AtatpEpet 0' ouOev
ouS* et uf, TrdvTtov Xd-/;o; eoTt Ttov t!v tyj ouafa • ouOiv
Y&p tjttov ouafa tout' Earat tivo;, w; 6 dvOpwTtoc; tou
dvOpo')Ttou tlv ip uTrdpvet. tfi2crTe to aurb truu.6r|0ETat
»5 TrdXtv • ttiTai yap Jouaia) exetvou ouota, oiov to t^ioov,
ev co tlx; totov uTtdp/Et. (5) "Eti Sk xai douvaTov xai
aTOTtov to Tooe xai oucriav, et chtiv ex tivo)v, (jtr, (^ ou-
tjttov eivat itrfi' Ix tou tooe ti, dXX' ix. Trotou1 Trpdrepov
Y<xp etJTat u.^) ouoia te xai to tcoiov ouofat; te xai tou
30 tooe. "Orrep douvaTov ■ ouTe Xo'Yto ytltp oute vpdvt.) oute
yeveaet oTdvre Ttlt rcdOr, tt;? ouoiat; eTvat TcpdrEpa ■ ecjTat
Yctp v_o>picjTd. JiTt tw ioixpaTet ouejia e'vurcdp$ei ou-
tjia, wtJTe Suotv etjTat oucjia. (e) "OXtot; oe truu.6a(vei,
et staTtv ouafa 6 dvOpomo; xai Saa outw Xs^ETai , u.r,0cv
.15 Ttov iv Toi Xdyw etvat tx^OEvbt; ouaiav, u.t,5e '/topic, urcdp-
/etv aurtov u.r,o' ev dXXto, Xe'yo) S' oTov oux eTvai ti ^ioov
rcapa Tot Ttvd, oi3' dXXo twv ev toic; Xo'yoi<; ouOe'v.
(7) "F.x te b"r, toutojv OEtopouat cpavEpbv 5ti ouOev twv
xaOdXou uTcap/dvTtov ouaia t-ari, xai Srt ouOev arjjjtatvei
40 Ttov xotvrj xaTr,Yopouu.evwv toos ti, dXXot toiovSs. Et
5e ptr], dXXa te tcoXXoi auu.6a(v£t xai 6 Tpiro; dvOpw-
Trot;. (s) "Eti Sk xai o>c5e Sr,Xov. 'ASuvaTov ^ap ou-
ciav e; ouatwv Eivai evuTrap/ouawv wt; EVT£X£/£ia* toi yotp
Suo outoi? £VT£X£/Et'a ouOe'tcot£ £v ivT£X£/£ia , dXX' £av
45 SuvdutEt Suo ij, laTat ?v, oTov f, SiTcXaaia ex Suo fjU.t-
ceo)V Suvdijtet ^e ' fj Y°^P evT£Xe'/Eia /wpit^et. "iiaTe et
f, ouaia ?v, oux^aTat e"; ouattov ttVUTcap/ouawv, xai xaTa
toutov tov TpoTcov 8v Xe'Y£t Ar|U.dxpiTo; SpOto; • dSuva-
tov Y&p eTvai tpr,atv ex Suo e'v ?, e*$ Ivb; Suo Y£v£aOaf t4
611 Y^p fJt£Y'Or, rct aToaa toc; ouaia; tcoui. (9) 'Oaoio);
Toivuv SrjXov o^ti xat etc' dptOuiou e;ei, etrctp EO-riv 6 dpt-
Oab; auvOEat; uovdSo>v, waTcep Xe^ETai CiTtd Ttvtov r, yap
[i:.5— 157.] £53
Qnum autoni tle substanlia consitlcratio sit, rursus re-
deamus. Dicitur autem sicuti subjectum substantia essc ,
et quotl <|uid erat essc, ctquotl e\ liis, ct universale. De
tluobus itaque <lictum est : etenim <le qui<l erat csse , et de
stibjcclo, qnod tlupliciter subjicilur, aut lioc quid exsislcns,
ut animal passionibus, aut ut materia actui. (2) Vidc-
tur autem ctiam universalc causa quibusilamcsscinaximc,
ac esse principium ipsum univcrsale. Quare <le lioc ctiam
tractemus. Videtur namque impossibile, siihstantiam
csse quodcumque coruin quse universaliter ilicuntur. Pri-
niiim cniin substanlia uniust.ujus<|uc, quaj propria cujus-
que est, qu:c alii non inest : univcrsalc vero communc.
Iluc 1'iiiin dicilur universalc, quod pluribus natura apltiin
cst inesse. (3) Cujus i^itur lioc erit substanlia? aut eniui
oiiiniuui, aut nullius. Omniuiu vero non est possibilc.
Unius autem si erit, cctcra qiioquc hoc criinl. Quorum cnim
substantia una, et quod quid crat essc iiniiin, ipsa quoquc
unum sunt. (4) ltem substantia dicitur, quod non de sub-
jccto : univcrsale vcro de subjccto aliquo dicitur sempcr.
Sed iilruin ita quidem non contingit, ut quod quid crat
esse, in ipso autem inesse contingit, ulpula animal in lio-
iiiim-1't npio. Patet igitur quodest aliqiiacjusratio. Dif-
fert autcm nibil , si non omniuin ralio est eorum quae in
substantia sunt. Etcnim niliilo minus boc crit substantia
alicujtis, ut bomo liominis, in quo exsistit : quare iteruin
iilfin accidet. Erit cnim substanlia , ut animal , illius, in
quo ut propritmi exsislit. (5) ltein impossibile ac incon-
veniensest, ipsum quid , et substantiam esse, siex aliqui-
bus , non ex substantiis, nec ex eo quod quid est , sed cx
quali. Prius nainque non-substantia et qualc erit , quain
substanlia ct quod quid : quod impossibile cst. Nec ra-
tione enim, ncc teni|>orc, ncc gcneratione , |>ossibile est
passiones priorcs subslantia cssc ; esscnt nauiquc separa-
biles. ltem, Socrati, siibstanti.c , incrit substanlia :
quare, tluobus eritsubstantia. (G) Atque omnino, si bonio,
et quxcumqiic ita dicuutur, substanlia cst , accidit nihil
coriim qua; in ratione sunt, alicujus substantiam essc,
ncc sinc ipsis cxsistere, ncc in alio : dico autcin , ut-
puta nonessc aliquid animal prxtcr aliqua, ncque 11II11111
aliutl corum quac in ratione sunt. (7) L\ his itaque con-
siderantibus patct, nihil eorum quic universaliler exsistunt,
substantiam cssc, niliilqiie corum qux communitcr prxdi-
cantur, hoc quid , sed tale signilicare. Quodsi non , et alia
miilta acciilunt , ac tcrtius homo. (8) Itcm sic quoque pa-
tet : im|K>ssibile cnim est substantiam cx subslniiliis essc ,
quoe sic insunt, ut actu. Qurc enim duo sic actu sunt,
niinqiiani uiiiini actu sunt : sed si potcntia duo sunt, erunt
111111111 : ut diiplum, cx duohus dimidiis potcntia : actus
namqiic separat. Quare si substantia iiniiin , non erit ex
substaiitiis iiicxsistentibus , el secundum luinc modum,
quem reclc Democritus dicit : impossihilc enim ait esse ex
duobus uiitini , aut ex uno duo lieri : magnitudines namque
indivisibiles substantias facit. (0) Patct iylur qno<l simi-
litcrel dc numcro sc habcbit, si numerus quidem compo
 554 [li7— 158-] TftN META TA 4>V21KA Z, 18, te.
ouv sv r) ouoic, r) oux eoti u.ovdc e'v auTr; evTEXe/eta.
(10) "E/£t Se xb auufiaTvov aTtoptav. El y«? F^76 £x-
twv xaOdXou oTovt' tTvai u,r|S£u,iav ouaiav Sta to toiovSs
dXXa u^i toSs ti aTjU.aivav, u.i)t' i\ ouatiov EvSe/ETat
6 eWXr/sia elvai u,r|Seu,iav oiatav ouvOetov, dauvOsTOv
av eTtj ouata Ttataa , wat' oiSi Xoyoc av eit) oiSsu.tac
oiatac. (ll) 'AXXa urjv SoxeT Y£ Ttan xa\ IXs'/_8t) rcd-
Xat r) [xdvov sTvat ouaiac Spov r) pidXiaTa ■ vtiv 8' ou8e
TauTT)(.. OiSsvbc ap' earat 6ptaudc r) toowov (xe'v Ttva
K EO-Tai , Tpdrcov 8f Ttva ou. ArjXov 8' eVtat to Xeyou.svov
EX TWV SoTSpOV jJiaXXoV.
CAP. XIV.
<t>avspbv 8' i\ auTwv toutow to auu.6atvov xat toic
t4. ISsac Xevouoiv oioiac te xal -/oiptarac Eivat, xat
apia to sTSoc sx tou yevouc tcoiouoi xa\ twv Stacpopwv.
ir. El fip eVtt toc EtOT| , xal to c/jSov h tw dvOpwTcw xa\
iYctco), ^toi h xat toutov tw aptOuio e"ot\v •?, erspov.
Toi usv y«P ^Y1? '7^ov ^1 ^ ' T0V fa? a"TC,v °"l£'*£10"1
Xoyov 6 Xeyiov ev Ixarspw. (2^ Et ouv eoti Ttc avOpw-
tcoc outo. xaO' auTOv toSe ti xat xs/wftau:£vov, avayxi.
»0 xat I; tSv, oTov to £ioov xat to oitcouv, toSs ti err,uat-
veiv xal ^Tvai /oiptaTa xat ouota; ■ wote xa\ to c.wov.
(3) Et ulv ouv to auTO xa\ sv to ev tw tVtTCw xat tw
dvOpwTtw, wo"it£p cru oauTw, tcwc, to !v h toT? oucri /oi-
pt . h EOTat , xat 8ti Tt ou xat /wpt; auTou EOTai to
2t, t.wov touto; (i) "ETCEtTa £t [Ji£v u.eO£;si tou SitcoSoc;
xat tou tcoXutcoSo . , aSuvaTov Tt cuu.6atv£t ■ TttvavTta
vip Su-a &Ttap^£i auTw Ivt xat twSe Ttvt ovti. Et oe
111. Ttc, 6 TpOTco; <?Tav eiTtT) Ttc, to (.wov flvat Sitcouv -J|
TC£t.dv; (&) 'AXX' Towc, cuYXEtTat xat fircrETat rj ue-
30 jitxTat. 'AXXaTtavTa aTOTta. 'AXX' fepov h ixacrtw.
Ouxouv aTtstpa w? etco? eitceTv EOTat Sv r| ouata i.ioov ■
ou vap xaTOt ou[jL6E6T,xbc; ^x c.toou b avOpontoc. (e) Eti
TtoXXa i^o-Tat auTO to i.wov • ouata te ^ap to h IxaaTto
E.W0V ou Y^p xaT' «^0 ^£Y£Tal- ^' ^ ^» £' £X£l"
3t> vou EOTat b avOpwTco; xa\ Y£v0? «utou Ixeivo. (7) Kat
ETt i8£at SrtavTa l\ tov 6 avOpoircoc,. Ouxouv oux
aXXou ptcv ISta Eatat aXXou S' ouata ■ dSuvaTOv Ya?-
Auto dpa i.wov ixaaTOV EOTat twv h toic, i.woic.
(s) "Eti ix tJvoc. touto xa\ tcw; i\ auTo!.wou ; V. Ttioc
40 oTovte eTvat to i.wov 8 oiata, touto outo Ttap auto to
i.wov; (9) "Eti S' etci twv aiaOrjiov TauTa te auu.6atv£t
xat toutojv aTOTtwTEpa. Ei St) douvaTOv outojc £X£lv>
Sr,Xov 6'ti oux Iotiv eTSr) auTwv outwc wc tivsc cpaatv.
CAP. XV.
'ETte\ 8' f, ouata £Ts'pa to' te auvoXov xa\ 6 Xo'yoc
«5 (llfi» 8' Sti ^ u.£v outwc Iotiv ouota auv t^ SXt) auv-
et.Xr)u.[jLE'voc 6 Xo'yoc, *l 8' 6 Xo'yoc SXwc), St=" iy-£V wv
outw Xs'YOVTai, toutwv [xev saTi cpOopa • xat Ya_P
P est corruptio : nam ct generatio : rationis autem non est ,
YSVEOIC • TOU Ss XOYOU OUX EOTIV ll-
OUTWC W0T6 Cf
psaOaf ouSs yup yhtau; (ou Y«p YlYv£Tal T0 oixiac
bo fTvai dXXa to tt.Se tt, otxta ) , dXX' aveu Y*v£'aso>c
(■()».)
sitio uiiitatum csl, ut a quibusdara dicitur. Aut enim noti
est unuintlualitas, aut non inest in ca unitas aclu. (10) Ha-
betautem quod accidit, dubitationem. Si eniin nec e\uni-
versalibus possibile est ullam substantiam esse , propterea
quod tale, et non hoc quid sigiiificant, nec ex substantiis
actu contingit ullam substantiam esse compositam , quic-
quam incouiposilum erit profecto omnis substantia : quare
neque ratio ullius substantioe erit. (II) At cunctisvidetur,
et jam dictum est , aut solius substantix , aut maxime ile-
linitionem esse : nunc vero nec lnijus. Nullius igitur defi-
nitio crit : aut quodam modo quidem crit, quodam moiio
non. Manifestum autem , quod dicitur, magis erit ex poste-
rioribus.
Ex iisautem ipsis id etiam patet, qnod accidit illis, qui
ideas pariter substanlias et separatas esse dicunt : et pari-
ter ex genere et diffcrciitiis faciunt speciem. Si enim spe-
cies revera sunt et animal in homine et in equo, aut tinuni
et idem numero sunt, autalterum : ratione namque patet
quoil unum : eandem enim cxbibebit notionem qui dicil in
utroquc. (2) Si itaquc aliquis liomo est ipse per se lioc
quid, et separaliun , ncccsse cst ut eliam illa ex quibus,
sicuti animal, el bipes, hoc quid significent , et separata ac
siibstantiif sint : quare et ipsum animal. (3) Si idcm igi-
tur et unum quiddam in equo et homine , sicuti tili
ipsi , quomodo in separatim exsistentibtis idem erit ? et cur
non etiam absque se ipso erit animal hoc ? (4) Deinde
si participabit quidem bipeile et multipcde, impossibile
quiddam accidit : contraria namque sinitil incrunt ipsi
uni et buic quidem cnti. Sin minus, quis modus est
qnum aliquis dicat, animal bipcs aut progressivuni ^«6:'
(b) Sed fortassis componuntur, et tangunt , aut misccnlur.
Atcuncta inconvenicntia sunt. Sed diversum in unoquoque
est. lulinit.i igitur (ut ita dicam) erunt, quorum substan-
tia animal cst : non cnim secundum accidens ex aniniali
homocst. (6) Itemmiillaeril ipsumanimal. Nam ct sub-
stantia animal est , quod in unoquoqueest ; non enimse-
cundum aliud dicilur. Quodsi non , ex illo erit boino , et
genus ejus , illud. (7) Ac item oninia, cx qtiibus homo,
idesc. Non igitur alteriusquidcm idea crit, allcrius vero sub-
stantia : impossibile namque cst. Ipsum ergo animal erit
unuiniiuodque eorum quac in auimalibus sunt. (8) Item,
cx quonam boc erit , ct quomodo est ex ipso animali? ant
quomodo est possibile essc animal, quod substantia est,
boc ipsum prrctcr ipsum animal? (9) Item , in sensibilibus
et hwc accidunt, el his absurdiora. Quodsi impossibile est
itase babere, patcl quod non sunt eorura ideie ita, ut
quidam aiunt.
Quum autem substantia alterasit, ipsum scilicet totam,
et ratio (dico autem quod illa quidem ila substantia est
cum materia simiil accepta ratio ; hacc vero ratio simplici-
tcr ) : quaxumque igitur illo modo dicuntur, earum quidein
ita ut corrumpatur : ncc cnim gencratio est ( oon enun
fit domum csse, sed hanc doinurn ), sed absque generatioae
 (to39,I010.) METAPHYSICORUM LIB. VI. CAP. XV.
xal <pOop3c eioi xal oix eiotv • SeSetxTat y^P **■" ou"
Oeic Taura vevvS ouSi tcoieT. (2) Ati touto 8e xat
t7jv ouaiwv twv aiaOr)To>v to>v xaO' ExaaTa ouO' 6pi—
au.bc ouY dicdSEtSic Iotiv, 8ti iyouatv BXrjc fjc f) :puatc
5 ToiauT») wot' IvSt^EaOai xai elvat xal u.7)- Stb tpOapTi
TcdvTa Ta xa8' ixaaTa auToiv. (3) Ei oOv fj t' drcd-
Setrjtc twv avaYxaiwv xal 8 6piau.bc eiciOTTiuovixdc, xat
oux IvSeyETat , warcep oiS' £7ciaTrjur)v 6te uiv sVtaTr)-
(jtr|v 6te 0' aYvolav £'vai, dXXi 86\* to toioutov Iotiv,
10 outwc ouS' aTrdSEi^tv ouS' Sptaudv, dXXi 6d;a lort
tou IvSeyopievou dXXioc Eyetv, 8r,Xov 8ti oux av eit)
outwv oute 6pia(tbc oure aicdSEt^t;. "ASr|Xd te ^ap
t4 ipO£tpdu£va toTc iyouat Trjv l7riTT»)u.rlv, 6*Tav ix T?,c
aiaOi)aEioc aTCEXOr)- xat ao)£ou£vwv Ttov Xovwv ev ttj
ib 'J/uyrj twv auTwv oux iVcat oute 6ptau;bc eti oute d7cdS£t-
cjtc. (*) Atb Ssi twv 7tpb? Spov, Srav Ttc 6p(£r,Tat ti
twv xaO' ExaoTa, jxf, ayvOEtv Sti oeI avaipEtv eotiv • ou
^ip IvSsysTat opiaaaOat. OiSi 6r) {Seav ouSeutav
iaTiv 6pt'aao0ar twv vap xaO' ixaaTOV f) iSs'a, o>c ipaat',
20 xat ywptar^. (5) 'Avayxatov S' e$ 8vou.aTo>v Eivat tov
Xo'yov. Ovoua S' ou Tcoii)asi 6 6pi£diusvoc" ayvtoaTOV
YapsaTat. TaSi XEtttEva xotva Tcaatv. 'Avotvxrj dpa
uTtapy etv xat dXXto TauTa ■ olov ei tic ai SpiaatTO, £wov
Ipst tayvbv f| Xsuxbv r\ Erepdv ti 8 xai aXXw uTcdp;Et.
45 (e) Ei Se' tij tpaiv) [irfilv xoAueiv ywpic, jxev ravra
TcoXXot;, Sua Se u.dvw toutw uTcapyEiv, Xexteov 7tpw-
tov u.ev Sti xai duiioTv, oiov to ?wov Si7couv tw ^wto
xat tw StTcoSi. Kai touto iiz\ uev twv diStwv xai
avaYxr, etvat, TcpoTEpd y' ^VTa xai uEpr) tou ouvOe^tou.
30 'AXXct {jfjjv xai ytoptaTa, EtTCEp to dv0po)7co; yo)ptaTov
f^ yap oiOiv f^ dutpo). (") Ei uev ouv p.rfliv, oux EOTat
to ye'voj Tcapa Ta EtSr) • £i 8' eaTat, xai r) Sta^>opd.
EiO' 6*ti TcpoTspa tw eTvat • TauTa Si oux dvTavatpei-
xot. "EicetTa 6e ei i\ iSewv ai iSiat ( dauvOsTorcEpa
35 yip Ta e; wv), eti etci tcoXXwv SErjaEt xdxstva xaTr,Y0-
pETaOat I; wv f, iSE'a,oTov to ^wov xai to Sitcouv. El Se
(jlt), tcwc vvo)ptaOriaeTai ; larat ^ap iosa tic, r\v dSuva-
tov irci 7cXeto'vo)v xarr.YOpf^aai r\ lvo$. Ou SoxeT Se,
dXXa Tcaaa iSea etvat ueOextv (s) "ilarcep ouv etpr,-
«0 Tat , XavOdvei 8ti dSuvarov optaaaOat iv toT? dtSiotc, ,
(jtdXtOTa Se 8aa u.ovayd, otov f,Xtoc, f| OEX^vr) Ou
(jtdvov Yap Siau-apTdvouat tw TcpoaTiOevat TOtauTa wv
d^atpouuevwv eti laTai fjXtoc., warcep to rcept yfjv
ibv f| vuxTtxpu^s'?. *Av vip aT»j r\ dei tpav5j , ouxeti
*& EOTat f)Xtoc,- dXX' aTOTcov e! ur) • 6 ^ap fjXtoc, ouaiav
Ttvi arlu.at'vEi. (9) "Eti 6aa etc' dXXou IvSeyETat, oTov
lav ETEpo; Y£V,lTal toioutoc, SfjXov 8n f)Xtoc Earat.
Kotvbc dpa 6 Xoyo;. 'AXX* fjv twv xaO' i^xaoTa 6
f)Xto; , woTCEp KXeo>v f) SwxpaTT,; , ETCsi Sti Tt ouSeii;
«) Spov ^'xtpepEi auTwv iSea;; ye'voito ^ip av 85)Xov Tcetpo)-
uevoiv 8ti dXr)0ic, rb vuv eipriuevov.
[139,160.] 5S5
et corruptione sunt , et non sunt. Ostensum est enim qtiod
ntillus Ii.tc generat, neque facit. (2) Propterea etiam sub-
stantiatum sensibilinm singularium nequedeGnitio, neque
demonstratio est , eo qnod Itabent materiam, cujus natura
talis est, ut et esse et non esse contingat : quare corruptibilia
sunt omnia singularia earum. (3) Si igitur demonstratio
et deflnitio scientifica necessariorum est, et non contingit,
sicuti neque scientiam, quandoque scientiam quandoque
ignorantiam esse , sed quod tale est , opinio est ; ita neque
demonstrationem neque deflnitionem ; sed opinio est ejus
quod contingit et aliter se babere : patet quod neque de-
monstratio neque definitio eorum est. Corruptibilia nam-
que non silnt manifesta iis qui scientiam babent , qiiiun
a sensu abscesserint : et rationibus eisdcm in animo salris,
non erit amplius neque deflnitio, neque demonslratio.
(4) Quare quod ad deflnilionem attinet, si quis quic-
quam singiilarium dcfiniat , oportet non ignorare , quod
semper hoc perimi potest : non enim contingit definire. Ncc
m11.hu idcam est definire : singularium enim , ut aiunt , idea
est, et separata. (5) Necessarium autem ex notninibus
rationem esse. Nomen vero non faciet , qui definit : igno-
tum enim erit. Quac vero posita sunt , omnibns coiumu-
nia sunt. Necesse est igitur, etiam alii talia incsse. Yelut
si quis te deflniat, animal dicet gracile, aut album, anl
aliquid aliud , quod ct in alio erit. (6) Quodsi quis dicat ,
nihil proliibere separatim quidem omnia multis, simul vero
liuic soli inesse, primum quidem dicendum est quod eliam
ambobus, ut animal bipes animali et bipedi. Et boc in sem-
piternis qtiidem etiam necesse est essc , quum priora exsi-
stant, ct partes sint composili. At vero etiam separahilia, si
boc quidcm, quod homo, separabilc. N.-un aul nulliim , aut
ambo. (7) Si igitur nullum , non erit genus praeter species.
Quodsi erit , etiam diffcrentia. Deinde quoniam priora ip-n
esse : liaec vero non vicissim perimuntur. Deinde si ex
ideis iilr.-r : minus cnim composila sunt ex quibus. Itcm,
de muttis oportebit etiam illa praedicari, ex quibus idca, ut
animal ct bipcs. Quodsi non , quomodo scieturr 1 .1 il uaiir
que aliqua idea , quam impossibile est de pluribus pixdi-
cari , quam de uno. Non vidctur autem : sed omnis idea
videtur essc participabilis. (8) Quemadmodum igilur dicluin
est , lalet quod impnssibile est in perpetuis dclinire , maxime
vero quxcumque unica sunt , ut sol , aul Iuna. Non snlum
enim in bocpeccant, quod lalia 'addunt, quibils ablatis,
adliuc erit sol , utputa quod circuit tcrram , aut quod nocte
absconditur; (si enim steterit aut semper apparuerit, non
erit amplius sol ; ) sed inconveniens est , si non. Sol enim
substantiam quandam signilicat. (9) Item, quaxumque in
alio contingunt, veluti si alter flat talis, palet quod cnl sol.
Communis ergo ratio. At sol singulariuin erat, sicut
Clcon, aut Socrates. Ceterum cur nemo eorum definitio-
nem profertideaj? fiet cnim profecto manifestum tcntanti-
bus, verum esse, quod nunc dictum est.
 556 [»» — im.1 Ti2\ META TA <I>V21KA Z, i=r, {.
CAP. XVI.
<l>avepbv o' oti xat twv Soxouctwv Etvat oustiov ai
TtXEtcrTai SuvduEic eiat, xa te uoota twv 'towv • ouOsv
yotp xE/o>piauEvov auTwv estiv ' orav 3- ywptcrOrj , xai
tote ovTa wc uXm, TtavTa xai y^ xai nup xai avip' ou-
t> Otv Y&p auTwv £v estiv, dXX' otov troipoc; irpiv r) TtEsOr,
xai YevrjTat ti e; auTwv £'v. (2) MdXio-Ta 8' dv tic; Ta
tcov eu'|u/wv uiroXdCot ubpia xai Ta Trj; '{<u/r;c ird-
psyYu; dusto fifiiaOxi ovTa xai IvTEXeyEta xai ou-
vduEt, TtjS dpyi? e/eiv xivt^eojc. aTcb Ttvo; ev Tott;
Ki xauTcat; • 810 Evta ^wa SiatpoutjiEva s/V 'AXX' oWj;
SuvduEt TtdvT' eVtat, 6rav rj tt xat guve/ec. cputJEt,
dXXi ur, fiia r, cuuovUCiEi ■ to yap toioutov 7tr'pwcrt;.
(.1) 'EtteI S£ to Sv Xe'yetoi wtJTCEp xai to ov, xai r) ou-
ctta f, tou Ivbc, uia xai wv uta dptOuw £v dptOuw,
15 tpavEpbv Sti oute to ev oute to ov evse'/ETat oucriav eivat
twv 7TpaY|jLaTO)v, wartEp ouSi to CTOtyetw eivat r, dpyr; ■
dXXa !Jr,Touu.£v ti? ouv rt apyr, , tva Et; yv"1 P t txtoTe pov
dvaYaYi'>;jt£v. (4) MaXXov uiv ouv toutiov ouota to ov
xai 2v f, fj te dpyr, xai to otoi/eiov xai to airtov,
20 ourcto Oc ouoi TauTa , EtTCEp ur,o' dXXo xoivbv u.r,0iv
ouata- ouSsvi Y»p uTcdp/Et r, oucria dXX' r, auTrj te xai
tw e/ovti auTr,v, ou Ecmv oucta. (5) Ert to £v tcoX-
Xayvj oux av £ir, dua, to os xotvbv du.a TtoXXa/rj
uTcdp/£t. "iictTE 35;Xov 6ti ouOiv twv xaObXou uirdp-
25 /u Ttapa Ta xaO' ExactTa /wpi;. (6) 'AXX' 0? Ta EiSr)
Xe'yovte; t^ u.£v bpOwc; Xeyouoi ywpisOVTEi; auTa, EtTtEp
ouatat Etsi , Trj S' oux bpOw? , 8xt to ev etcI tcoXXwv eT-
00; Xeyouctiv. (7) Aitiov $' oti oux £/ouaiv drrooouvat
tive; at TOiaurat ousiat al d^OapTOi rcapa Ta; xaO'
30 E^xaoTa xai aicrOrlTai;. Ilotouatv ouv Ta; auTot; tw
eKei toi; ^OapToT? ( Taura; ^ap io-uev), auTodvOpto-
tcov xai auToiTC7rov, TtpooTiOevTE; toTc, atcrOr;ToT? to
^rjtJta to auTo'. (») KaiTOt xotv si uv) IwpdxEtUEV Tct
«JTpa, ouOiv av r,TTOv oiuat r,crav oucttat dtiioi Ttap' fltc
35 r,u£tt; ^OEtUEV ■ wctte xai vuv e! ur, e/oiuev ti've<; Etotv,
dXX' sTvai y=' Ttvac tcroic; dvaYxatov. "Oti uev ouv
oute Toiv xaObXou Xeyouevcov ouOev oucta, out' estiv
- ouota ouOEuta e; ouo-ttov, or,Xov.
CAP. 3XVII.
Tt Se ypr) Xe'yeiv xai 6ttoTo'v ti tt]V oucriav, TtdXiv
40 iWr^ oTov dp/r,v TcotriCrdijiEvot Xeyojuev tatoc yap £x
toutojv eo"toi br;Xov xai TtEpi ixetvr,; Trjc; ouaiai; vjtic.
scttI x£/o)piau.£vr] twv aitjOr,Twv ouaiwv. 'EitEi ouv
r, ouoia dpyr, xai atTia Tt? EtrTiv, evteuOev ijietiteov.
(2) Zr,TEtTat 81 to Sta Tt del outwc, Sii Tt txXXo dXXo)
45 Ttvi uTtdpyst. Tb Y'p ^teTv Sia Tt 6 tjtouoixbc dvOpo)-
tcoc dvOpo)Tcot; uoucrtxbc ecttiv, v-toi eoVi to £tpr,U£vov JJr,-
teiv Sii Ti 6 dvOptorco; uouaixb; eotiv, v^ iWo. (3) Tb
uiv ouv Sti Tt auTO ecttiv outo', ouOsv esti ?riT;tv. AeT
vip to 6'ti xai to Etvai uTcdp/£tv Sr;Xa ovTa, Xc'yi» 0' oTov
w ?ti r) cr£Xr'vr| exXeitcei. Auto Se Sti auTO, £1; Xo'yo; xai
(h>«o,i<hi j
Maniffstiim aiitcni est quotl etiam corum cjiiaR viiicntur
i-ssesnbstantia;, plures potentt> siint, ct partes animalium :
niliil enim separatum atl eas pertinet. Qiium autem se|a-
rare ntur, tuni etiam sunt ut materia ouinia , terra , itni;< , <■!
aer. Niliil enim eorum unum i>st , setl quasi ciiiiiulns anlp-
quain tlijierantur, et ex cis unum fiat. (>.) Maxiine antcm
aliqtiisaniinatornni partes putaveritet aninia-, propin pia>
ainbas lieri , ut sint cl actti , et potcnlia , eo quotJ principia
iiiolus ab aliquo in juncturis habcnt. Quare qiiavlam ani-
malia tlivisa vivunt. Setl tamcn polentia omnia enmt,
qiiuni tiiiiiin et continuum fuerit natura, setl non vi, ant
copulationc : tale namqiie hcsio c^t. (3) Quum antciii
111111:11 ilicatur sicuti et ens, et substantia unius una, tl
quoriini una nnmero iiniini niimero, manifestum quotl n>-
que iiniiin , neque cns conlinyt siihstantiam essc rcrunj, -:•
cuti neiiue eleinciito esse , aut principio. Sed qaa?riiniis
quitl crgo printipiiim? ut atl notiora rcfcramiis. (S) MagU
iuittir bis substantia est ens, ct iiniiin, qiiam principium .
cl elcmentum, ct causa. Sed nectliim ista , si nec aliml qui-
dem conimiine 11II11111 suhstantiu est. > 1 1 1 1 i eniin iiit-t
substantia , nisi sibi ipsi , et hahenti eiiin , c.ujus Mih-t.m
lia est. (^) Item ipsiim unuin , in pluribus non erit simul :
commune vero , siniul in plurihus est. Quare patct quo.1
niliil iinivcrsalium separatim pra'ter sinj;iilaria est. (C Sed
qui species tlicunt, partim rectc dicunt scparantes eas, si
Mihsliiiilin' qtiiilem suut : partim non recte, quoniain iinam
in nmltis spcciem tlicunt. (7) Causa vero est, quod n>«
liahent reildere qu:riiani talcs incorrupta: sulistautia? pnrlrr
singtilares et sensihiles sint. Faciunt igilur ea«ulcni sticth'
iis qna1 sunt corruptihiles ( has enim cognoscimus ), ipsuiu-
hominem ct ipsum-equum, ailtlentt^s vocnhnluiu Ipsinu
sensibililius. (S) Altanien ctiani si non vidcnuiiis astm,
niliilo miiuis ( ut puto) cssent substantiai per|>etiia' pnrlrr
cas qtias nos scircimis. Quare niinc quoque, si non liabea-
mus qua'nam sint, necessc tainen fuerit fortassis aliquas
esse. Quod igitur ncr eorum quicqiiain , qurc universalu
dicuntur, substantia sit , nec ulla sit substantia e\ substan-
tiis , patet.
Quid vero ct quale quid substantiani dicere oporteal,
rursus aliud quasi principiuin facientejs Uicaiiius. ForUssc-
eniui cx liis erit manifestum de illa quoque snlf-tantia, qtiir
est separata a sensibilihtis substantiis. Quum igitur sut>-
stantia principium et causa quredam sit , hinc est proce-
denduni. (2) Qujcritur vero ipstnn propler qnid , seniper
sic : propter quid, aliud alii alicui inest. Qtiiyrere namque
propter quid musiciis homo est homo musicus, certe qiw-
rere cst , qtiod dictiim est , proptcr quid homo niusicus rst ,
aut aliud. (3) QuaTere igitur propter quid ipsum est ipsum,
nibil est qurerere. Oportcl eniin ipstim quod, et ipsnni ess>%
exsistere manifesta entia : dico aiitcm , ulputa, qiiotl Iihm
patitur cclipbin. Ipsius atitein, quod id ipsuin, nou nisi uiu
 [io4i.) METAPHYSICOBUM LIB. VI. CAP. XVII.
y.ia oiti* etci TcdvTwv, Jti ti 6 dvOptoTto; dvOpoiTto;
f) 6 uouatxb; uouaixd; • 7tXf,v ei Ti( Xeyoi 6rt dotaipe-
tov T7po<; outo exaaTOv • touto 5' fjv to Ivi eTvat. 'AXXi
touto xctvov_ te xa^i TtdvTwv xai cuvtoijiov. (4) Zrj-
r, Tr-cetE 6" dv ti; oti ti 6 dvQpwitd; scti £wuv TOtovdi.
Touto usv toivuv SfjXov 6'tt ou ^r,T6t dti ti 8; ectiv dv-
Opwrco; dvOpwTcd; ecTtv. Tt dpa xaTa Ttvo; IjrjTei oti
Tt uTtdp/sr 8ti 0' U7tdp/_st, dsi drjXov eTvar et yip uf)
outm;, ouOlv iJriTei- oTov oti xl jipovTa; ota tt ^doo?
111 yifnttai iv toi; vs'osatv • dtXXo yap outw; x*t' dXXou
eCTt to £r,TOuuEvov. Kat dti ti Taoi, oiov 7tXt'vOot xat
XtOot, oixta ectiv; (jiavepbv toivuv 6'ti ^-/jteT to oitiov •
touto S' eo-Tt to ti rjv sivat, w; etTretv XoyixTo;. °0 sV
evtwv ue'v ecti Ttvo; evexa , oTov tcw; etc' oixta; r\ xXt-
is vr,;, eV evtwv 8e Tt £xtvr|0-E itpwTov • atTtov yap xai
touto. AXXi to jjiev toioutov atTtov £7tt tou YtveuOai
?r,TeiTai xat tpQEipecOat, OctTepov oi xat sVt tou eTvat.
(5) AavOavet cs udXtcTa to £r,TOuu£vov ev toT; uf, xa-
TaXXf/.w; XEYOuevot;, otov dvOpo)Tto; ti ecti ^TtTtai ota
■jti to aTtXio; XeVscOat, dXXi ufj 8topf'siv 6'ti Tade [f,] tooe.
AXXi 0£t otapOpwaavTa; £r,Tsiv • £t 81 urj, xotvbv tou
ur,Qev £r,Tsiv xai tou £r,Tsiv ti vtYVETat. («) 'Etcsi Se
ost e/etv te xat ur:a'5/£tv to eivat, or,Xov Sr, 6*ti Tr.v
uXr.v ?r,TeT TaSi oti ti ecttiv • oTov oixta TaSt oti ti; §ti
•2-i intap/et Taoi, 8 f,v oixtot etvat. Kat avOpt»7to; too"!,
r, to cwijta touto tooi e/ov. "ilaTe to oitiov !jr,T£TTai
TTJf uXr,c; • touto 5' I5T1 to eiJo; W Tl ectiv • touto 0' -Jj
oictia. <I>avepbv toivuv 6'ti eVi twv aTtXwv oux ecti
^r,tr,at? ouos Sida;tc, oiXX' E^TEpoi; TpoTtoc, tt;<; ^rj-n-creo)?
•«' twv toioutwv. (7) 'Em\ Si to ex tivo; ouvOeTOv outoji;
wcrTe £v eivat to tcSv, oiXXa ijif, wcj awpo? aXX' rj auX-
Xa€f, — f\ ok auXXafif, oux eatt Ti aTot/eia , ouds to
^ a TauTO tw p xai a, ouo' f) aip; 7tup xat YV 01*-
XuOevtwv y«P Ti (Ji£v ouxe'Tt iaTtv, oTov f] aipl; xat
'i f, ouXXafir], Ti 61 aTOtyeTa eaTt, xat to -rcup xai f, ytj.
(s) 'Eartv dtpa Tt f; auXXafir], ou tjtdvov Ti atot/eTa to
otDVTJEv xat dtowvov, oiXXi xal eteoov ti- xai f, aipcj ou
[idvov Ttup xat y'! '*, to Ospabv xai '|u/pdv, aXXi xai
ttjpov Tt. (9) Ei TOtvuv ivxyy.-<\ xaxetvo ?, aTOt/eiov
to f) tx aToi/£i'wv eTvat, ei (jtev aTOt/eTov, itotXtv 6 atJTOc
EOTat XdYO^■ ex toutou ykp xai Ttupbi; xat Yrj; EaTat
f| aap; xai eti dXXou, wot' etc. drcEipov padteTTaf ei 3' ix
• OTOt/siou , ofjXov Srt ou/ evo; ctXXi TtXEtdvwv, vj exeTvo
auto eaTat, oiaTE TtotXtv ItcI toutou tov aurbv EpouuEv
ij Xo-fov xat liti rr,c actpxbi; f, auXXaSr;;. Aojcts 0' av
eivat Tt touto xa\ ou otoi/eTov, xai atttdv y^ tou Etvat
tooi utv odpxa Todi o! auXXa6r'v. 'Ouoiw; oe xat trtl
twv a).),wv. (10) Oiaia d' Exdatou uiv touto. Touto
Y»p atTtov TtpioTov tou Eivat. 'JCtteT 6' tvta oux ouoiai
60 twv rcpaYU.aTt»v, dXX' Saat oJciat xa^i tfiuctv xai suaet
cuvscT^xact, tpavetr, av xat autr, f, tpuat; ouafa, r\ e'cTtv
ou ctoi/eTov dXX' dp/vi. itoi/Etov 0' EOTtv ei; 8 otat-
pstTat Evu7cdp/_ov w; uXr,v, oTov tyjc. auXXaSf^; to a xai
tb 8.
[i«a— 18». J 557
ralio, unaquc caiisa in omnibiis (proptcr qnid liomo est
liomo.aut musicus musicus) •. nisi quis dicat quod unimi-
quodquead se ipsum indivisibile est : hoc antem erat unuiii
esse. Setl hoc et coinmiine dc omnibus , et brevc cst.
(4) Qua.'rataulcm aliquis, propter quid homo, animal taln
qtioddamest. Hoc igitur manirestumest, quod non quaerit
propter quid is , qui est homo , homo est. Aliquid ergo de
aliquo quaerit , ' propter qnid insit. Quod autem incst,
oportet nianifetum essc. Si enim non ita, nihil qusrit :
utputa proptcr quid tonat? propter quid sonus in nubibus
lit? ita namque aliud de alio estquod qua.'ritur. Et proplcr
quid luec.utputa latcrcs et lapides.domus sunt? Manifc-
stiim itaque est quod causam qua.rit. Hajc autem est quod
quid erat essc , ut logice dicam. Quaa in quibusdam qui-
dem , cst cujus gralia : utputa forlassis in domo, ct lecto.
Inquibusdam vero, quod primum movit. Causa namqtiu
etiam lioc. Sed talis quidem causa quaritur, dum fit quip-
piam, vel corrumpilur : altera vero, in eo quod est. (a) Latct
aiitem pra?cipuc, quod qnteritur, in iis qiiaj non dicuntur
alterum de allcro (titputa qua-ritur bomo cur sit), co
quod simplicitcr diciltir, scd non detcrniinatur qnod ha'C
hoc sint. Oportct igitur rccte disiwnentes qurcrere. Quodsi
non, commiinefit ejus quod nihil est, qua?rere, ct cjus
quod aliquid , qua;rere. (fi) Quum autem et habere ct c\-
sislere ipsum esse oiiortcat, luanifistum est quod propter
quid est, ipsam materiam quserit : ulputa , hocc sunl do-
mus : propter quid ? quia lia3C exsistunt, quod erat domum
esse. Et homo hoc , aut corpus hoc talc habens : quare
causa materia; quajritur : ha3C autem cst, species qua ali-
quid est : hxc autem, est substantia. Patet itaquc quod
de simplicibus non cst aliqua quaestio, neque doclrina , sed
alius talium qua?stionis modus. (7) Quum vero quod ex
aliquo compositum , ita ut unum totum sit, sed non ut cu-
muliis, \crum ut syllaba — syllaba vero non est ipsa cle-
mcnta, nec idem.BA alquc B ct A; nec caro, ignis, et
terra. Dissolutis namque , ha?c quidcm amplius non sunt,
ut caro, et syllabaj; elementa vero, ignis et tcrra, sunt.
(8) Est ergo syilaba aliquid, non solum elementa, vocalis
et muta , sed etiam aliquid aliud; ct caro, non soliim ignis
ct terra, aut calidum et frigidum, sed etiam aliquid aliud.
(9) Si iyitur neccsse est , illud quoqne aut elemcntum, anl
cx clemcntis essc ; si clcinentiim quidem , rursus cadcin
ratio erit. Ex hoc cnim ct ignc ct tcrra crit caro, et itein
alio : qnare in inflnitum progredielur. Si vero cx clemento ,
patet quod non ex tino, scd ex pluribus, quam id ipsum,
crit. Quare iterum de lioc eandem rationcm diccmiisqiiani
decarne, aut de sjllaba. Videatur aulciii cssc aliquid tale,
et non elementum, ac causam quidcm quod hocsltcaro,
hoc vero syllaba : similitcr ct de ceteris. (10) Siihstantia
vcro cujusque quiilcm , hoc. Hoc namquc prima ipsius Esse
causa est. Quum autem qnadain non substantia; reruin
sint, sed quaicumqiic suhstanti.-c secundum naturam, ct
natura constiiiitresint , videri possit profecto aliquibiis ha-c
quoqiic natura substantia csse ,' quas non clcmcntum , sed
principium est. Elementum antem cst , in quod exsistcns
dividitur ut materiam, utptita syllab» ipsum A ct B.
 558 [im — im.] TflN META TA «MTSiKA Z, «.
LIBER VII.
CAP. I.
'Ex 8t| Ttov Eipriuivoiv cuXXofiffaoOai osi, xai auv-
afafovTa; to xsipdXaiov teXoc; eirtOeivai. EiprjTai Sr)
6rt Toiv ouatiov £r,TETTai t4 airia xai ai dpyai xat Ta
aTOtyeTa. (2) Ouaiat Se a! uiv 6u.oXoYouu.svai statv
6 Gtco TcdvTtov, Tcspi 8s svicov t5t'a tivsc, aTCE!pr|vavTO. 'Ouo -
XoYOUuEvat (jtiv at cpuatxai, olov irup ytj ilStop dr,p xai
TaXXa Ta arcXS acijxaTa, ETCEtra Ta cpuTot xai t4 u.opia
auTtiv, xai Ta £toa xai t& (jiopia twv t/oo)v, xai tsOvo;
6 oupavo; xai Ta u.o'pta tou oupavou • iSia Se tivec, ou-
10 aia< Xe^ouatv eTvat Ta t' eTSr) xai t& u.aOr,u,aTtxd.
(3) "AXXa; Os Srj auu.€aivst sx twv Xo'y«)v ouata; eTvat,
to ti T|V eivat xai t6 uTcoxeittevov. "Eti dXXtoc; to fe-
vo? uaXXov twv sioiov xai to xaOdXou tSv xaO' sxaaxa.
Tio 61 xaOoXou xai Tto y^vei xai at iSE'at auvdrcTOuatv •
it, xaT&Tov outov yotp Xo'fOv ouatat Soxouatveivat. (♦) 'EiTei
8£ to Tt v-|V Eivat ouaia, toutou 6s Xoyo; 6 6ptau.6c, 81&
touto TCEpi Spiajxou xai Tcepi tou xaO' outo SitopiOTai.
'Errei os 6 8ptau.6c Xo'yoc, 6 8s Xoyo? us'pr) svst, dvay-
xaiov xai Tcspi uipouc r)v iosTv, TcoTa Trjc ouatac u.£pr)
20 xai Tcota ou, xai et TauTa, xal tou 6ptau.ou. "Eti
toivuv oute to xaOoXou ouata oute to ysvo;. (6) [Iept
Se twv i6stov xai Ttov u.aQrjU.aTixiov uaTspov axETCTeov
rcapot yap t&c a!aOr)Tac ouaiac. T.aurac XsYOuat Ttvec eT-
vat, JNuv Se Tcepi Ttov 6u.oXoYouuevo)v ouattov stce^XOio-
25 u-Ev. Aurat 6' eiaiv al aiaOr.Tai- at 0' aiaOrjTal ouaiat
TcSaat uXr,v syouatv. (e) "EaTt S' ouaia to uiroxstu.6-
vov, dXXioc uev r, uXr, ( uXr|V Ss \tfta r) jxr) tooe ti ouaa
evEpYSta Suvdust iau tooe ti), dXXto; 6' 6 Xoyo; xai
^l u.op^rj , 8 ToSe ti 3v tS Xoyo) y_o)piaTo'v laTtv • TpiTov
30 Se to sx toutojv, ou YEVEai; u.o'vou xai cp6opa Itsti , xal
yrojptarov aTcXtoc;- twv ^ap xaTa tov Xoyov ouatiov at u.ev
ai 8' ou. (7) "Oti S' EaTiv ouaia xal r) 8Xr|, Sr,Xov sv
Ttdaaii; ^ap Tat? dvTixEiuEvatc; u,sTaCoXaT; saTt ti to
uTcoxEiu.Evov TaT; UETaSoXai?, oTov xaTot totcov to vuv
35 U.EV IvTauOa, TcdXtv S' dXXoOt, xai xaT* au^atv 8 viiv
u,ev Tr,Xtx6vSe , TcdXtv 8' EAarrov r) (JtEiiJov, xai xa^' dX-
Xottoatv 8 vuv u.Ev &Yl£'1') ^"^1* 8s xdu.vov 6u.ot'o); Se
xal xaT' ouaiav 8 vuv u,ev sv YEvsast, TcdXiv 8' sv cpOo-
pa, xai vuv u.ev utcoxeiusvov wc; toSe ti, rcdXtv 8' utco-
40 xeiusvov o); xaTa aTspr,atv. (s) Kai dxoXouOouat Srj
TauTT) ai dXXat UETaSoXat. Tojv 8' dXXojv r\ u.i3
rj Suoiv a{<Tr| oux dxoXouOsi ■ ou ykp dvaYxr) , 6t ti u\rp
s/£i TOTCtxr^v, touto xai Y6vvr,Tr|V xai (pOapTr,v lystv.
T£? u-Ev ouv Sia^opaTOu aTcXioc, YtYvsaOai xai y.i, arcXioc.,
45 ev Toi? cpuatxoi; eiprjTai.
(|0M.)
Ex iis igilurqiue dicta sunt, consummare onortet, ac
congregantlo summatim iinem imponere. Dictum autetn est
qtiod substantiarum causse, principia et elementa qua?run-
tur. (2) Sutetantix vero quaedam ab omnibus concessx
sunt, de qtiibusdam separatim enuntiaverunt quidam.
Concessaequidemquxnaluralessunt: utignis, terra, aqua,
aer et cetera simplicia corpora; deinde plantae, et parles
eariun ; animalia , et partes eoruni ; et tandem cxlum et
partesc.Tli. Separatini autem , substanlias quidam esse
dicunt species , et mathcmatica. (3) Alias vero accidit c\
orationibus substantias esse , quod quid erat esse , et sub-
jectum. Item aliter, genus magis quam species, et univer-
sale quam singularia. Universali vero et generi , idea,- quo-
que copulantur : eadem namque ratione substanliae viden-
tur esse. (4) Quum autem quod quid eratesse substanlii,
bujus autem ratio, definitin, ideo de deGnitione, etdese-
cundumse, determinalum est. Quoniam vero definitio,
oratio ; oratio autem partes habet : necesse quoque de parte
erat videre , quaenam subslantia: parles , et quae non ; et si
hae sint, defluitionis quoque esse. Item eliam , nec uni-
versale substantia est , neque genus. (5) De ideis vero , et
mathematicis, posterius considerandum est. Etenim pra-ter
seusibiles has substantias quidain ea esse dicunt. Nuoc vero
de concessis substanliis tractemus. Hae antem sunt , qu.v
sensibiles sunt. Sensibiles vero cunctae substantue, matr-
riam habent. (6) Est autem substantia id ipsum quod snb-
jicitur : aliter quidem materia, et aliter ratio. Matcriani
autem dico, quae, quum non hoc quid actu sit, potentia
est hoc quid. Aliter etiam forma : quod quum sit hoe
quid, ratione separabile est : tertium vero , quod ex his est,
cujus generatio solius ct corruptio est , et separabile sim-
pliciter : earum enim substantiaruin , quae secundum ra-
tionem, quacdam sunt separahiles, quacdam vero non.
(7) Quod autem materia quoque sutistantia est, patet In
cunctis namque oppositis transmutationibus est aiiquod
transmutalionis subjectum : utputa secundum locum, quod
nunc hlc, rursus alibi ; et secundum augmentationem, quod
nunc tantum, rursus minus, aut majus; et secundum allc-
rationem, quod nunc sanum, rursus aegrum : similiter
auteni et secundum substantiam, qnod nuuc in generationr,
rursus in corruptione ; et nunc quidem subjectum ut boc
quid, rursus autem subjectum ut secundum privationeni.
(8) Et sequuntur hanc etiam alia- transmutationes : cele
rarum vero aut unam , aut duas, haec non sequitur. Xon
enim est nccesse, s4 quid materiam habet localem, hoc gene-
rabilcm etiam et corruptibilem habere. Verum qua» ioli-r
simpliciter fieri, et non simpticiter, difTercntia sit, k l'lij-
. sicis dictum est.
 (]0t2,Iftil.) METAPHYSICORUM LIB. VII. CAP. II.
cap. ir.
'EtceI S' t) usv d)C urcoxEius'vr| xai o>c uXrj ouata 6uo-
AoYEtxai, aunri o' saiiv r\ Suvocust, Xotrcov -rijv d>c evsp-
yEiav ouatav to>v ataOrjToiv eitcsTv ti'c iaTiv. (2) At|-
udxptTOC uiv ouv Tpei? Stacpopctc Eotxev otouE^vto sivat •
6 to uev yip utcoxeijj.evov atoua Tr,v uXr|V Sv xai TauTOv,
Sia:ps'psiv Ss ?, 6uout~>, 6' l<rz\ ay~u.a , rj TpoTcrj, Seoti
Ge'sk;, r\ oiaOiYTJ, 5 eoti toc;ic. (l) <I»a(vovTai 0= tcoX-
Xai Stacpopai ouaai , oTov toc jaev auvOsast Xs'Y£Tat ttjc
uXr,c, toaiTEp 6aa xpotast xaQotTCEp usXtxpaTov, Ta os oe-
111 cuto oTov cpocxsXoc, tcc os xdX.Xr) oiov j}t6Xtov, t& 8e yoV"
CjKjl oiov XlSlOTlOV, TOt 6s tcXeiooi TOUTIOV, TOt 05 Osaet
otov ouooc xat uTcs'pOupov (TauTa Y«p t~" xsTaOa( tco>c
3iacps'pei ), Ta oe ypdvto oiov Ssircvov xat aptaTov, toi Se
totco> oiov Ta Ttvsujj.aTa, toc Ss toTc to>v ataOrjToiv tcoc-
16 Osatv oTov axXripdTriTi xai uaXaxdTrjTt xai tcuxvottiti
xai u.avoTTiTt xai c/ripdTTjTi xai uYpdTT)Tf xal tJc uiv
tvtotc touto>v t4 81 Tcaat toutoic, xai SXo>c t& usv uTcsp-
oyr] xot 6"s sXXstyst. (4) "iiaTE orjXov Sti xai t6 eoti to-
asuTayto; XEyETaf ouooc yotp eotiv oti outo>c xstTat,
2" xai to eTvsi to outo>c auTO xsiiOat ar,uatv£i, xat to xpu-
trtaXXo) sTvat to outw TcsTcuxvoiaQat. 'Evttov Ssto uvat
xai Tcaat TOUTOtc6pta0r;OSTat, twtci uev u.suTyOat, tci 31
xExpaaOat, t4 Ss SESsaOat, Tot os TcsTcuxvioaOai , Ta Se
TaTc aXXaic Stacpopaic xEyprjaOat, toentEp r\ ££tp ?i tcou;.
25 (5) Ar|TCT£a ouv Ta Y^vr, Ttov Stasoptov • auTat ^ap ap-
yai EaovTat tou Etvat, olov TOt Ttj> aaXXov xat t,ttov
r, Tcuxvfo xat aavto xat Toic aXXotc toic toioutoic." TcavTa
YOtp TauTa uTcspoyrj xat eXXei^ic EaTtv. Et oe ti ayrj-
fj.ari r) Xeio'tt)ti xai Tpa/uTr^Tt, TcocvTa euOsT xat xaa-
3o tcuXo^). ToTc Ss to sivat to u£uTyQai saTat, cxvtixei-
ixe'vo)C Ss to arj Etvat. (e) <I>avspov or^ sx toutiov oti
Eircsp T) ouata atTta tou Etvat exaaTov, 6'ti ev toutoic
^T)tr|Ts'ov Tt to atTtov tou fivat toutojv sxaaTov. Ouata
asv ouv ouOsv toutojv ouSs auvSua!|o'jj.Evov, Sao>c Se to
*» oivotXoYOv £v IxaaTO)- xai toc Iv Taic ouatatc to Trjc uXtjc
xarriYopouusvov outT) r\ evspYEta, xai ev toTc ctXXotc
Sptaaoic (J.otXiaTa# oTov ei ouSov Se'oi SptaaaOat, i;u-
Xov r, XtOov d>Si xstasvov lpou|jtsv, xai oixtav tcXivOouc
xai !;uXa d)Si xstasva (r\ ext xai to ou evexa Irt' ev(ojv
40 ^aTtv) , ei oe xpuaTaXXov, SStop tcett/iyoc r\ tcetiuxvojue-
vov d)3f auucptovta Ss 6;e'oc xal ,3ap£Oc jj.ic;ic TOtaot- tov
auTOv nl TpoTcov xai srci Ttov aXXo)V. (7) <I»avEp6v Sr)
ex toutiov OTt r) Eve'pY£ta aXXri aXXric uXric xai 6 Xoyoc
■ttov alv Yap rj auvOEatc, twv S' r\ jxTi;ic, to>v S' aXXo ti
4o Toiv Eiprijjievojv. A16 To>v 6pt^oa£vo>v ot asv Xs'yovt£c
ti laTtv oixia, Sti XtOot, TcXivOot, i;uXa, xrjv SuvajjtEt
otxtav XsY<>uatv, BXr, Y»tp TauTa • oi Se aYY£~ov axsrca-
aTtxov ao>uotTO)V xai ypr^aaTiov, r\ ti xai aXXo toioutov
TcpcaOsvTEC, tt,v EVEpYStav Xs^ouatv • oi S' aacpo) TauTa
50 auvTtOivTSc tt)v TptTT)v xal tt,v ix TOUTtov ouatav. "Eotxe
Yotp 6 aiv Sti Toiv Stacpoptov Xd^oc tou etoouc xai tt;c
e'v£pY£tac eivat , 6 S' Ix Ttov ivurcap/dvTcov tt]c uXrjc
[106,187.] 559
Quum autem quaedam ut subjecta, et ut materia, con-
cetlalur substantia, liscc autem est, quae potentia cst; re-
stat, illam, quic ut actus substantia sensibitium est, quaenam
sit dicere. (2) Democritus igilur tres diflerentias esse Tide-
tur existimare. Subjectum enim corpns, materiam , unum
etidem esse : differre autem aut rliysmo, quod est figura;
aut tropc, quod estsitus; aut diatliige, quod est ordo.
(3) Videntur autem multiB differentia: csse : utputa qiiiE-
dam compositione dicuntur materiae, sicuti quaecumque
misttira, quemadmodum melicratum : quaedam clavo, nt
arca : quendam ligamine, ut fascis : qnaedam glutine, ut
liher : quxdam pluribus ex liis : qua>dam positione, nt li-
men , ct superliminare ( lia;c enim co quotl modo quodam
sita sint, differunt ) : quaedam temporc, ut coena, et pran-
dium : quaedam loco, ut venti : quaetlam sensibilium pas-
sionibus , ut duritie , et mollitie , et densitate , et raritate ,
et siccitalc, et liumiditate : et quaedam quibusdam ex bis,
quafdam omnibus bis : et simpliciter, quaedam redundan-
tia, quaedam defeclu. (4) Quare patet quod et ipsum Est
toties dicitur. Limen enim est, quoniam ita silum est;
et esse, sic ipsum positum esse signilicat : ct glaciem esse,
sic csse densatum. Quorundam vero Esse, etiam liisomni-
bus definietur, eo quod qnaedam sunt mixla, quacdam tem-
perata, quaedam ligata, quaedam densata, quaedam ccteris
differentiis utuntnr, sicuti manns, aut res. (5) Accipienda
igitur genera differentiarum : baec enim principia exsistcn-
tiic erunt : ut qnae per magis et minus, aut densum et ra-
rum , et cetera talia. Cuncta etenim liaec , redundantia et
dcfectus sunt. Quodsi quid figura, atit laevitate, aut asgic-
ritatediflert, omnia rccto et curvo. His vcro Esse, crit
mixtum e>se; opposito autem modo, non esse. (fi) Mani-
festuin igitur ex liis est , quod , si snbstantia causa cst ut
uiiiimquodque sit, in his qiiaerendum cst quacnam, ut horum
singula sint, causa cst. Substantia itaque nihil horum est,
neque combinatum : altamen proportionale in unoquoque :
ct qucmadmodum in substantiis quod de materia pra>dica-
tur, ipse actus est, et in aliis definitioiiibus maxime : ut-
puta, si limen oportebit definire, lignuin, aut lapidem sie
positum dicemus : et domum , lateres , aut ligna sic posita :
( ac praeterea etiam cujus causa in quibusdam est ; ) si vero
glaciem , aquam congelatam , aut sic dcnsatam : consonanlia
vero est acuti et gravis niistio talis : codem autem modo et
in ceteris. (7) Manifestum itaque ex his est, quod actns
alius alterius maleriac et r.tio : quorundam enim , compo-
sitio , quornndam mistio, quorundam aliquid aliud eoruin
quac dicta sunt. Qtiare eorum qni dcfiniunt, hi quidem, qui
dicunt, quid sit domus, quod lapides, lateres, ligna, po-
tentia domnm dicunt : matcria cnim hacc sunt. Qui vero,
vas conservativum rerum et corporum, aut aliquid aliud
lale addentes, actum dicunt. Qui porro haec ambo compo-
nunt, tertiam, ct quac cx liis est, substantiam. Yidctur
ctenim ea quidcm, qux cx diffcrentiis ratio fit, speciei et
 5G0 [ie«,ino."l IllN MKTA TA 4>V2IKA Z, f.
uaXXov. (x) 'Ouoito; oi xai oiou; 'Ap/uTa; aTrE8s'/£T0
Opou;- tou auvau/jto yap Etaiv olov xi £CTt VY|ve|x(a;
f,peu,fa £v TcXriOet ctipo; • SXr, ulv 6 dtrip, ivipYEta os x«i
oucia f, f,p£u,(a. Ti ecti Y»Xr'vr,; ouaXoTr,; OaXotT-
6 Tr,; • to uiv U7C0XEIU.EV0V to; uXr) f, OaXarra , f, o' £VEp-
YEta xai f, ptop^r, f, 6u.aXo'tr,;. (u) <I>av£po.v of) ex Toiv
Eipr|U.Evtov t(; fj aioOr)Tf| ouaia eoti xai Ttoi; • f, uiv
yap »>; SXt) , f) 8' tii; tAOpfvj xai evepYtta • f, ol TpiT»)
f, EX TOUTIOV.
CAP. III.
Itl Aet 81 (xf( (XYVOeTv StI IvioTE XavOotVEl TCOTEpOV CY]-
uaivEt to dvoua Tr,v cuvOetov ouaiav r, Tr,v EvipYEtav
xai ty,v |j.op^r]v, olov r) oixia TCOTEpov ar,uEiov tou xot-
vou Sti cxsTcaou.a ix TcXivOoiv xai XiOtov toot XEtuiviov,
r, Trj; ivEpYEta; xai tou eioou; oti cxircaaua, xai Ypa|xu.Y)
if> TtoTEpov ouct; £v fjtrixEt ?| 6'ti oua';, xai t/jiov tcoteoov
■i/u/Y) ev aoju.aTt ■?, '}u/'i • autr, Y«p ouaia xai EVEpYEia
ctouaTo'; Ttvo;. 1.17) o' etv xai irc' auc/OTEpot; to £<oov,
ou/ w; £vi Xovto Xeyouevov aXX' o>; TCpo; ev. (:>) 'AXXot
TauTa Tcpd; uiv Tt aXXo oiajvipet, TCpo; 6e Tr,v tjriTr,otv
2» Tr;; ouaia; Tr,; aiaOr,Trj; cJOiv • to ykp xi f,v Etvat Tto
eioei xai Tr, E^vipYEia uiroip/st. Mu/f, uiv ^ip xai
'iu/r; Etvat TauTOv, avOpojTCto 8i xal oivOpomo; ou Tau-
tov, ei u.r; xai f, '.{<u/f| avOptorco; X£/0ria£Taf outio oe
tivi uiv Ttvi o' ou. (;t) ()u cpaivsrat of, ^rjTouatv f, auX-
25 XaSf, EXToiv aTot/Eitov ouaa xai auvOiaEto?, ou3' fj oixia
TcXivOoi te xai auvOEat;. Kai touto opOto; ■ ou yctp lattv
f, auvOEat? ouo' f, ui;tc, lx toutojv iov eaTt auvOEat; f) u.t-
;t;. (4) 'Opioiox; Si quZz twv aXXo)v ou0e'v, olov £t
6 ouooc, OeaEt, oux ex tou ouoou f; Osat?, ctXXot [xaXXov
30 outo; e; ix.iivtf. Ouol of, 6 avOpioTcoc; eoti to ^oiov
xai oircouv, otXXa ti oei Etvat 8 Tcapot TauToi eotiv, ei
TauO' uXr„ oute Ss aTot/Etov out' ex OTot/Eiou, etXX' f) ou-
cta • 0 £;atpouvT£c. ty,v iiXr,v XeYouatv. Kt ouv tout' at-
tiov tou Etvat xat ouaia;, touto auTr,v av ty)v ouaiav
K Xe'yoiev. (5) 'AvctYxr, of, TauTr,v y| atotov Etvat f, ^Oap-
tt,v av£u tou ^OiipEaOat xai ycyovivtxi oveu tou YtyvE-
aOat. AioitXTat oi xai 0£oriXo)cat £v aXXoi; oti to £i-
00; OuOeI; 7C01EI 0C1OE Y£vv? j OtXXot TCOtEtTai TOOE , vt-
YVETat CS TO EX TOUTtOV. Ei o' Etci tiov nvOapTtov ai
«0 ouaiat /topicTai, ouOiv no) or,Xov • TcXf,v 6'ti v' e'vio)v oux
EvoE/ETat or,Xov, oca uf, oiovte rcapa Tot Ttvi Etvat, otov
oixiav f, cxeCo;. (0) "jlcio; uiv oyv ouo' ouaiat siclv
out auTa TauTa oute ti Toiv aXXtov oca u.f, ^ucei cuv-
ECrr,x£V tr,v yx^ cpuciv uovr,v oiv ti; Oiir, Tr,v ev toi;
4& ^.OapTOt; oiaiav. ''iicTE f, arcopia f,v oi 'AvticOeveioi
xat oi outio; otTca&uTOt f.Ttopouv, e/ei Ttva xatpov, oct
oux ecti to ti ectiv opicacOat ( tov Y»p 6'pov Xd^ov eT-
vat itaxpdv), dXXi rcotov jjtev ti ecTtv evOE/ETai xai
ot8et;at, o')CTC£p apYupov, t( u.e'v lortv, ou, 8'ti 0' oTov
t.0 xaTTiTspo;. (7) ''12ct' ouaia; ecti u;ev f,; EvoiysTat ei-
vat opov xai Xd-fov, oiov t?;; ouvOetou, £-av te aiaOr,TY)
£av te vor.Tr, f, • i\ o)v 8' auTY) Tcptocojv, oux ectiv, £t-
K>tJ.
.irliis tnsi' : <]iia! vero ex tiis quac insunt, matorii magLs.
(8) Similiter et qnas Arcliytas approbat delinitiones : etenim
simnl 4itriust|tie sunt : ulpiita , quid est screnitas? qnies in
inultitiiiline aeris : materia quitlem aer, actus vero et snh-
stantia, quies. Quiil est tranquillitas? maris planities. Sub-
jccttim 1 1 iiiilcin , ut matcria , mare ; aclus vcro et fornia , pla
nitics. (9) Manifesliim itaque c\ tlictis est , qu.Tnain sensi-
bilis substantia, ct qnomodo sit : ctcnim baec quulem ut
materia , ba-c autem ut fonna et actus : tertia vero ei liis.
Oportet autem non ignorare, quod aliquando latet, ulruin
nomeii com|H)sitam substantiam signilicet, an actum et
forniam : utputa domus, utriiin est signuin communis, quod
operiiuentiiin est ex lapidibus et lateribus sic posilis : .111
actus, et spetiei , quod est o|>eriiiieiitiim. 1.1 linea, utroni
dualitas in lungilucline , an quod dualitas. Et animal,
iitruin aniina in corpore, an aniina. Ila-t: enim, sulistanlia,
et actus alicujus corporis. Krit autein utiquc in utrisqiie
aniinal, non ut una ratione dictum, sed tit ad 111111111. (2) Sed
ba'C ad aliinl quidein aliqiiid conferunt, ad qua^slioneni
atitem substantix sensibilis niliil. Etcnim quod quid erat
esse, speciei et actui est. Aniiua nanique, et animam essc,
idem est : homincm vero esse et liomo, non idem, nisi et
aniina bonio dicatur. Sic autem alicui quidem , alicui vero
non. (3) Non videtur igitur qua>rentibus ita syllaba ex ele-
mentis et compositione constare , neque tiomus , lateres es»e
et conqiositio. Et lioc rccte. Composilio enim, et uiistio,
non ex iis qiiormn est comriositio, aut mistio. (4) Simililrr
ncc aliorum ullum : utpula, limen , positione, non ex limine
positio, snl magis istud cx illa ; nec bomo est ipsum aniinal,
ct bipes : sed aliquid esse o|X)rtet , qnod pr.ftcr Iwc est , si
basc materia sunt : scd nec elcmentum , nec ex elcmentis,
vcrum subslantia, quod maleriam auferentes dicunt. Si
itaque boc ipsius essc et substantia? causa, hoc ipsam sub-
stantiain utique dicaut. (5) Kecesse atitein est , aut scmpi -
ternam banc esse, aut lorruptibilem , absque eo quod tor-
rumpatur, et factuni esse, absque co quod fiat. Ostensuai
iiulcin cst et tleclaratiim in aliis, quod speciem nullus factl,
nequc gcuerat, scd eflicitur boc. ; lit autem qnotl e\ his. Si
»cro corruptibiliuiii substantia.» sunt separat.T , nondum e4
niiiiiifc-tiini. Msi quod quoriinilam non contingit, patet,
qua-cumqtie quideiii non possunt prxter particularia essc,
ut ilniniiiii , aut vas. (fi) Forlassis nec substantia> sunt liax
ipsa, ncc aliorum quicquain , qu.vcumqiic non natura con-
sistunt. Nattiram ctcnim solam profccto quis pouct ram
qiia-in cnrruptibilibusest, siibstantiam. Quare dnliitatio.
qua Antistlienici ct qui lioc pacto indixti diibitabanl, liabrt
aliquam opportunitatem , quod non liceat ipsum qnkt est
dclinire (dclinitionem enim, longum esse scnnonem ) , snl
qualc quid cst, cnntingit eliam docere, queiuadmodiini
argcntum, non quid cst, scd, quale stannum. (7) Quarc
siibstantia1. quiilcin alicujus contingit definitionem et ratio-
nem essc : utputa, compositae, sive scnsibilis, sive intclle-
ctualis sit : ex quibus autem boc primis, non est. Siqnideni
 (lO4»,I0M.) METAPHYSICORUM LIB. VII. CAP. IV.
rcep xt xoto tivo; o-r,|xa(vei 6 \6yoi 6 Sptortxd;, xai
Sei to jxev waicEp CXr,v elvai , to 81 oj; fAOp^prjV. (s) <I>a-
vepbv os xal Stdct , eticEp etci tcw; dptOjxol al oua(at ,
oCtojc. E?ai xai ou/ w; Ttve; XeYOuat [xovdSoiv S te yap
b 8ptau.bc; dptQjxd; ti? (SiatpeTO; te yip xai ei; aotai-
peca- ou y^P dicEtpot ol Xo'yoi) xai 8 dpiOixbi; 81 toiou-
to?. Kai waTCEp ou8' ait' aptOtxou dcpaip£0£VTO; Ttvb;
»1 TcpoacEOlvTo;, £h wv 6 dptOjxd; Iotiv, ouxsti 5 auTO;
dptOjxd; Iotiv dXX' irspo;, xav TouXd/taTOv dsatpEOrj
lu f) icpoaTEOrj , outw; oiSl 6 Sptafxb; ou81 to t( t]v eTvat
oOxeti EffTat dcpatpEOsvTO; Ttvb; r\ TcpoaTEOevco;. (o) Kai
tov dptOjxbv 0£t fTvat Tt 5 eT;, 8 vuv oux l/ouat Xe^eiv
tivi eT;, EtTCEp iariv eT;. *II fap oux E5Tiv dXX' oTov
co>pd;, r| £tic£p iact, Xexteov t( to tcoiouv ev Ix tcoX-
16 Xwv. Kai 5 Sptajxb; eT; iactv Sjxotw; 81 ou81 toutov
i/ouat Xe^eiv. (io) Kai tout' eixotoj; auixfiatvEf tou
aucou y^P ^dyou, xai r) ouata ev oCtw;, dXX' ou/ oj;
Xefouaf tive; oTov (xovd; tU ouaa r) aTtYfxr), dXX' ivTe-
Xe^Eta xai cpuat; ti; £xdaTT]. Kal ojairEp ouSi 6 dpt-
20 Ofxb; e/et to jxSXXov xai tjttov, ou8' t) xaci to eT8o;
ouata, dXX' EiTtEp, r, (xeci Trj; CXr,;. (ii) IlEpi jxlv
ouv yeveieoj? xai cpOopa; twv XeYOuivojv ouatoiv, icw;
t' lvSe'/6Tat xai itw; dSuvacov, xai Tcepl Trj; el; tov
dptOfxbv dvaYwyT);, !aTO> (xe/pt toutojv Stojptaujjvov.
CAP. IV.
16 IlEpi 51 Trjc; uXtxrii; oufftac; oe! (xr, XavOdvEtv Sct £t
xai ex tou aucoti Ttdvta irpwcou t) twv auTwv oj; Tcpoj-
twv xai T) auTr) CXr, wj; dp/r, toTc; fiyvou.e'voti; , SfxoJt;
eo-Tt ti; otxEta ixdo-TOu, olov cpXEY.ixaTdi; iffTt TcpwTT) ulr,
toc yXuxei t! XtTcapd, /oXrjc; 8e tcV Tctxpi i) dXX' dcta.
tu *Iooj; 8i TauTa ex tou auTou. (2) TtYvovTat 81 tcXe(oui;
OXat tou auTou , Stav OaTepou rj iclpa r, , oTov cpXEY;xa
Ix XtTcapou xai yXuxeoc;, e( to Xticapbv ix tou yXuxeo;,
ex 8e /oXr,c; •toi dvaXueaOai £t? tt,v Trpo')Tr,v CXr,v ttjv
/oXrjv. At/wc; Yap to8' ix touoe , r, Sti Tcpb boou Ecrcat
a ?, 8ti dvaXuOivToc; £i; ttjv dp/r'v. (3) 'Ev8E'/ETat Se
txia; tv|; CXr,; oudr,; ETEpa yiyvta^on 8ti ttjv xtvouoav
atciav, oTov ix cjuXou xai xifiwcb; xai xXt'vr|. (4) 'Evtwv
8' iTEpa f\ CXr, lc; dvaYxr,; iTE'pwv ovtojv, oTov icptojv
oux av yevoitoIx ^uXou, ou8'i7ti ttj xtvouo») amaTOUTO"
40 ou 1f"P TcotTjo-Et icp(ova 1; Ipiou r) ^uXou. Ei 8' dpa to
outo ivo£/ETai i; dXXr); CXrnTtotriaat, SrjXov Sti t) te/vt)
xat r) dp/r) r) w; xtvouoa r) auTTj ■ £t ^ip xai T) CXr|
lcEpa xai to xtvouv, xat to -fiyovoi. "Orav ori ti; ?r,Trj
t( to atTtov, JTcel TcX£Ova/wc; ci atcta XiYETat , rcdaai;
«5 oei Xe'y6iv Ti; lvSe/0(xevac; aiTta;, oTov dvOpojTcou t(; ai-
T(a w; CXr,; apa Ti xacajxr)via; t( 8' w; xtvouv; dpa to
onipjxa; ti S' w? to eioo;; to t( rjv eTvat. Tt 8' w; oS
cvexa; to TeXo;. (bJ "Ictw; Si Tauca djx^w to aicd.
Aei 81 Ti iYYUTaTa aiTia XIyeiv. Tt; f, CXrj; ^ rcup
10 r) Y^iv> &&Ai tt\v tStov. Ilepi (xlv o3v Ti; cpuatxic; ou-
<j(ai; xal YEvvrjTi; dvaYxr, oCtoj (xeTisvat, e* ti; (xeTet-
<Tiv SpOw; , elicep dpa atcid ce cauTa xat ToaauTa , xal
AKISTOTELIS. II.
[l69 — 171.] iGI
aliquitl <le aliquo significal ratio definitiva : et oportet hoc
quidem ut materiam, illnd vero ut furniain esse. (8) Manife-
stum autem hoc etiam est , quud, si aliquo modo substantise
numeri sunt, ita sunt, et non qiiemadmodum quidain di-
cunt, unitatum. Nain et dcfinitio, numerus quidam est :
divisibilis etenim, etinindivisibilia; nonenim inlinit.r sunt
rationes : ntimerus vero , tale quid cst. Et quemadinodum
de numero, ablatn, aut addito aliquo, ex quibus numcrus
est, non est amplius idein numcrus, sed divcrsus, etiam si
minimum auferatur, aut addatur : ita nec definitio , nec
ipsum quid erat esse, erit amplius ablato aliquo, aut addito.
(9) Et numero oportet aliquid esse , qno tinus , quod nunc
non liabent dicere qnonam unus, si unus est. Ant enim non
est, sed q lasi congerics : aut si est, diccndum est quidnam
illud sit , quod unnm ex multis faciat. Ac definilio una est ■
similiter autem nec hanc dicere babent. (10) Atque lioc
merito accidit. Ejusdem cnim cst rationis , et substantia sic
est unum , sed non ( ut quidam aiunt ) ut unitas quxdam
exsistens, aut punctum , sed actus , et nalura qusedam una-
quasque : et quemadmodum nec numerus habet magis et
minus , ita neque substantia , quac secundum speciem est -.
sedsiquidem, ea estquae secnndummateriamest. (II) Dc
generalione igitur ac corruptione dictarum substantiarum ,
quomodo accidit, quoque modo impossibile est, dcque re-
ductione ad numerum , hactenus determinatum sit.
Dc materiali vero substantiaoportetnon latcrequod, etsi
ex eodem omnia primo, aut eisdcm tanqnam primis, et
eadem sit materia ut principium illis qua; fiunt ; est tanien
qu.vil.nn cujusque propria : ut plilegmatis piima materia,
ipsa dnlcia aut pinguia, cliolerx vero, amara, aut aliqua
alia. Fortassis autem hoc, ex eodem. ('JjFiuntautemplurcs
materia: ejusdem, quum alteriusalterasit : utputa, phlegma
ex pingui et dulci si pinguc cx dulci; ex cholera vero esse,
ob resolutionem cholerae in primam materlam. Dupliciter
enim hoc ex hoc , aut quoniam ex eo quod progredietur, aut
quoniam ex eo quod resolutum fuerit in prinripium. (3) Con-
tingitautem, una exsistentc matcria, divcrsa fieri propter
moventem causam ; nt ex ligno, lit arca, ct leclus (4) Quo-
rundam autem diversa materia necessario, diversis exsi-
stentibus : utputa , serra nunquam lirt ex ligno : nec cst
hoc in causa movenle. Non enim faciet serram ex lana,
aut ligno. Si autem idem contingit ex alia materia facere,
patet quod ars et principium, ut moventia, eadcm sunt.
Etcnim si materia diversa, et movens, etiam ipsum quod
factum est. Quum itaqtie quisquam , quaenam sit causa-,
qusciat ( quoniam multipliciter caiisa: dicuntur ) , omnes
contingentes causas dicerc oportet : utpnta, hominis, quw
causa ut materia? nonne menstrua ? qua; vero ut movens"
iitnim sperma? qua? vero ut species? quod quid erat esse.
Qii.t autem ut hujus causa? flnis. (5) Fortassis autem hae
ainbic, iilem sunt. Oportetautem proximas causas dicere.
Quae materia? non ignem, vel terram, sed propriam. In
naturalibus igituret generabilibussubstantiis, necesse est
ita procedere, si quis recte procedct : siquidcm ha> totque
3«
 502 [n ■173.] TQN META TA «I>YSIKA Z, «, <r.
8ci t* aiTta yvo)pi^jiv. (o) 'F.Tct 8s twv cpuaixiov yiv
cttoioiv 8s ouatoiv aXXo; Xdyo;. laoi; yip evta oux lyst
u),r)v, r, ou TotauTr,v otXXa udvov xarot totcov xivr)TrjV.
Oio' 6'aa o^, cpuast uev, ur^ oucia 8s, oux faTt toutoi;
;, uXrj, oiXXa xb utcoxsiusvov r\ ouaia. Otov ti airtov
e'xXei'|<eo);, ti; uXr) ; ou yap eartv, oiXX' r) aEXr)vr) to
~aa-/ov. Ti 3' atTtov oj; xtvrjaav xat cpOetpav to epto;;
7) yr;. Tb 8' ou fvexa tao); oux sartv. (7) Tb 8' to; st-
3o; 6 Xo'yo;, dXX' a5r,Xo;, lav ur) usTa ttj; atTia;
111 r, 6 Xovo;- otov xi exXei'{/i;; aTs'pr)ai; epeoTo;. 'Eotv 81
TrpoaTEOrj urcb yr;; ev us'aeo Y'YV,U-Svyi?> 6 auv tco airito
Xdyo; outo;. "Vtcvou 8' aor^Xov ti to TepioTOv tcoV/ov.
'AXX' 6'ti to £c~iOv ; vat, olXXa touto xaTot Tt , xai Tt TCpeo-
tov; xapoia r, aXXo Tt; stTa Crcb tsvo;; EtTa Tt to Tcoi-
!.'• Oo; to sxsivou xai uv) tou JXou; 6'ti dxtvriaia TOia3t';
vat , dXX' auTr, tw ti -rraayetv to Tcpiorov ;
CAP. V.
T.reet 8' svta tzveu YEveaeo); xat opOopSEe; eciTt xal oux
eo-Ttv, otov at oTiYfxai, etrcep eicji, xai 5Xok; Tot et8r)
xai ai ijtop^ai ( ou yap to Xeuxbv yifttxtti aXXa to ;u-
20 Xov Xeuxdv), ei ex tivoc; xal x\ tcSv to y'Yv°,UEV0V Tf1'"
vvETat, oii TcoivTa av ToivavTt'a Y'Tv0lT' *Z aXXrjXoiv,
aXX' Ite'pok; Xeuxb; avOptoTcoc; ex (jtEXavoc; avOpoiTrou xai
Xeuxov e'x uE'Xavoc;- ou8e rcavTOc, iJXrj ECTtv otXX' ociojv
YivEdic; eoti xai u.etiSoXt| Etc aXXrjXa. "Oaa 8' otveu
55 tou aeTaSaXXEtv ecitiv J| tirj, oux ectti toutojv OXr,.
(2) |-.v_£t 8' cxrcopiav tccoc; Tcpbc; Tavavria r| CXr)
7) EXOtOTOU E/El. Olov Et TO (TtOU,a 8uVGtU.Et UYlEtVOV,
E'vavTtov 8e vdo-oe; uYt£i'a, apa aucpo) 8uvau£t; xai to
uotop SuvotUEt oivo; xai d;o;; ?, tou usv xaO' sljiv xai
31) xarot to eiooc; v\ri, tou 8; xaTot 5Te'pr,c;iv xai cpOopccv
Tr,v rcapoc cpucjtv. (s) 'Arcopia 8/ Tte; eart xai 8ti ti 6
oivoc; ouy ilXr) tou d;ouc, ou5s Suvauet d;oc; ( xatTot
YtYVETOti s"; aurou o;oi; ) xai 6 £iov 8uvay;si vexpo;.
"II ou, aXXa xaTot auy.?E;>rlxb; a{ cpOopat, r, SItcu
35 ^toou uXr, auTTj xaTa cpOopiv vsxpou ouvaut; xai uXr, ,
xai to uoiop d^oue;' y'Yvet,<1 Y*p Ex touto>v coarcsp e;
r)u.epa( vu;. (4) Kal 5aa S\ outio uSTaCotXXsi Et; aX-
).r,Xa, ei; Tr,v uXr,v 6si ercavEXOstv, olov si s'x vExpou
^oiov, Etc; tt,v ulr,-/ rcpioTov, siO' outoi ![ioov • xai to o;o;
vii si; uoojp, EtO' outco; oTvoc.
CAP VI.
rispi 8e tt;; aTcopiai; Trj; eipr^u^vr,!; Ttspt te tou;
optauou; xai irspi tou; aptOuou;, ti oitiov tou ev etvat ;
TcavTtov Y'p °Ja nXeito us'pr) e/_ei xal ui) laTtv oiov
aoipb; to rcav aXX' laTi ti to 87,ov Trapa toc udpta, eoti
ir, Tt atTtov, ETisi xai e'v toi; ao'iuaat Tot; usv a:pr| airia
tou £v eivat, Tot; 8s y\i<r/p6xr\i % xi rcaOo; ETSpov
toioutov. (2) 'O 5' optaub; Xoyo; laTiv el; ou auvos-
auo) xaOotrcEO r, 'IXta;, aXXot Tto £vb; eivat. Ti ouv
sativ 8 Tcotsi £v tov dvOpoiTcov, xai 8ta xi £v aXX' ou
;<i TcoXXoi , otov to ts Jtoov xai to Sitcouv, dXXco; te Srj xai
(KH4,1N5.)
ransne sunt , et oporlet causas cognosccrc. («} IV natura-
lihus .itil.ni ac perpetuis substantiis , alia ratio est. For-
tassis etenim qua-dam non habent materiam, aut non taletn,
sed soluui qtiaf secundum locuni mobilis cst. ?>'ec qiiii-ciiin-
que natura quidcm , non aulem per sulistantiam liunt , u>-
quc materia cst, sed quod subjicitur, substantia -. utputa,
quae causa cclipsios, quac materia? non est enim , sed luna
est, qua! patitur. Quae vero causa ut movens atque cor-
rnmpcns lumcn ? terra. Cujus vero causa , forsan non est.
(7) Qu,e vero ut species, detinilio, scd non manifesta nisi
cum ipsa causa sit definilio : nlputa , quitl eclipsis? privatio
luminis. Si vrro addatur, a tcrra in medio intcrposita :
baec est cum ipsa causa dclinitio. I)c somno vero non est
nianifesttim quid cst primum quod patittir : sed nunqniil
nnimal? ita. Attamen lioc srcundiim aliquid -. et quid pri-
mumPcor, an aliquid aliud? dcindc, a quo? dcinde, quas
passio, quaj illius, ct non totius? quia talis immobilitas?
ita. Sed liacc, eo quotl ipsum priiuum patiatur quidnam?
Qmiin autcm quxdam absque generationc et corruptione
sint, et non sint, utputa puncta, si sint quideni, ct omnino
spccies, et formas (non enim albedo fit, sed lipiuin al-
bum ), si ex aliquo et aliquid fit omnc quod fit ; proferto non
omnia contraria fiunt vicissim : sed aliter albus bomo e\
nigro liomine , et albedo ex nigredine : nrc omninin materia
est, scd quorumcunque generatio, ettransnuitalio invirrm
sunt : qti3'cuniquc vcro absqueeo, quod transmiitentur,
sunt, aut non, horum matcria non est. (2) llahct autt'm
dubitationem, qiionam modo ad contraria cujusqne materia
se babeat : utputa, si corpns poli-ntia sanum, contrarinm
vcrosanitati infirmitas, utruin ambopotentia? et aqua, po-
tentia vinum, et acettim? an liujus quideni secnndiim I1.1-
bitum, ct secundum speciem , materia est ; illius vero se-
ctindum corruptionem ct privalioncm contra naturani'
(3) At quacdam dubitatio cst , cur vinum non sit matrria
aceti , ncque potcntia acrtuni, tamctsi fial ex eo acetum : et
vivens potentia mortuus. An non, sed secundum ai-fiilciis,
corruptiones? ipsa vero animalis materia, srcnnduiii tor-
ruptionem mnrtui potenlia et materia, aqua quoqiic arrti
est : fiunt eteniniex illis, quemadmodum exdie nox. (4)Et
quaocumque ita invicem transmutantur, ad malcriam npor-
tet rcdire : utputa si ex niortuo animal, primum ad in.ili'-
riam , drinde dcmum animal : et acetum , ad aquam, deinde
demum vinnm.
De dnbitationc autcm dicta et circa definitiones et rin-a
numeros, qux causa e.st ut unuin sint? Omnium namqin'
qusecumque plures partes balirnt, ct non est totmn qujsi
coacervatio, sed ipsum totum est aliquiil aliud pra-terpir-
tcs, est aliqua causa. >.idi et in corporibus quibushni
taclusest causa ut iimim sint : quibusdam vero viscosita.-,
aut aliqua alia talis passio. (2) Definitio vero , oratio esl
nn.i , non conjunctione, ut llias, sed co quod iinins est. Quid
est igitur, quod hominem facit unum, et cur unumest.rt
non multa, 11 1 animal, et bipes, praesert im si, quemadniorliini
 (|045.) METAPHYSICORUM LIB. VII. CAP. VI.
et etmv, oioTtep cpaut tivec,, airo ti £wov xai autb 8t-
7touv; Ati ti ^ip oux IxeTva auTa 6 dv0pio7tdt; Ioti,
xai laovTat xaTa u.eOe!;iv oi av0pto7tot oux dvOptoTcou
ouS' Ivb? dXXi SuoTv, £o>ou xal StTcoSot; ; xai SXox; 8^
s oux av eit) 6 dvOptoTco; £v 4X5.4 TcXfdo , i/oov xai 81-
tcouv. (s) Oavepbv 6r, Sti outto uiv u.etiouo"Iv tbc, llto-
Oaertv Spi^EaOat xai Xey£iv, oux ivoi/eTat ditoSouvat
xai Xusat t^v a7toptav. Et 8' lartv, tooTtEp Xeyou.ev,
to oiv 8Xt) to -oe u-op-pii , xal to o.ev 8uvdu.et to 0' e'v£p-
10 ftla, o&XETt dTCopta 8d?etev av eTvat to £t)touu.evov.
"Eoti yip aurr) t} ditopta r) au-r/) xav ei 6 Spoc, Etr)
iu.aTtou 6 0"tpOfVu^o< yaXxde, • Etr) yhp av <jt)u.eTov tou-
vou.a touto tou Xoyou, waTe to £r)TOuu.evdv lcrci ti
atrtov tou ?v eTvat to trrpoYYuXov xat tov yaXxdv.
15 (4) OuxIti 8' t) drtopta tpaivETat, Sti to u.ev SXt) to
8e (top^. T( ouv toutou atTtov tou to 8uvdu.ei 8v
IvepYEta eTvat, Ttapi to TcotTJaav, Iv Sffoic, Wi ]f(vf-
01«; ouOev ydp lcrciv afrtov iTEpov tou t})v SuvdjxEt
craaTpav EvspYEta eTvat crcpaTpav, dXXi TouV rjv to t( r)v
so eTvat IxaTEpto. (6) "Etrci 8e tt)c SXr.e, r, uiv vorjtri r)
3' aiff6T]T>), xai del tou Xd^ou to [xev SXr) Tb 8' lvs'pY£ta
lortv, oTov 6 xuxXo; 0-^TJu.a I7c(tce8ov. "Oera 8! u.r-
lyet ukr,t, u.r|T£ vor)Tr,v u.T)Te aitj0r)-C7)v, euOli; S^cep lv
ti ( eTvat ) Itrctv exaercov, oxrrtep xai Srtep dv ti , to
26 ToSe, to Tcotdv, to Ttosdv. Atb xai olx Iveartv ev T0T5
8pto-u.oT; ouTe to 8v oute to Iv, xaT to ti r\v eTvat eJ6u?
£v t( Iotiv woTtep xal dv Tt. (e) Atb xal oux Io-tiv
e*Tepdv Tt atTtov tou £v eTvat ouOevl toutwv, ou8e tou 5v
ti eTvat- euOu? yap IxaiTov Iutiv dv ti xai Iv Tt, oi/y
so-oj; Iv ^evet tw ovti xal t5 Ivi , o58' &t yojptortov dvTtov
•jtapi Ti xaO' ^xaffTa. Ati TauTTjv 8e tt,v ditoptav oi
(jtlv u.e0e5iv "kifoxjai, xat atTtov t( ttj^ u.e9e';e«>; xal t(
to (XETEVEtv aTtopouotv ■ oi Sc ouvouotav ( tyv/r^ ),
woTtep Auxdiptov tpTjoiv eivat tt^v l7ttor/)u.T)v tou Irtt-
35 ffTaaOat xai uJ/uvtk' oi 81 ouvOeoiv ^ ouvSeoijiov 'iu^rj?
ctou.aTt to £5)v. (7) KatTot 6 outo? Xr<YO; Itci TrdvTtov
xat yap to uYiatvetv loTat ?, ouvouata r\ ouvSeoijio; r\ ouv-
Oeoi? ^u/tk xat uytEtai;, xai tb tov yaXxbv eTvoi Tpt-
Yt>>vov cuvOeot; y aXxou xai TptYiovou, xai to Xeuxov «Tvat
40 <tuvOeo"ic, iTtt^avEta? xai Xeuxottito;. Aitiov 8' Sti
ouvdu.£to? xai IvTEXEyeta; Ct)touti Xoyov Ivotcoiov xal
Staoopdv. (s) "E<m 8', wuTtep eTp^Tat, xai t) EoyaTT)
CXt) xai t) u.op^'}) TauTO xai Suvdu.Et, to 81 IvEpYEta.
"Qare 8u.otov to ![r,T£iv tou Lvbz ti oitiov xai xou Iv
4» eTvar Iv Yap ti fxaoTOv, xai to Suvdaet xat to IvEp-
Y£ia Iv Ttto; Iotiv. "QtrtE oTtiov ouOev dXXo tcXI.v ei
ti o>c, xivrjoav Ix 3uvdu.E«c £t; IvE^pYEiav. "Ocfa 8e u.t\
ly_et CXt)v, rcdvTa i7tXto; Sitep ^v ti.
[l73— 176.] SG3
quitlam dicuot, sit quid ipstimanim.il , i'ti)ii!iii liipis' Cur
enim nou illa ipsa homo est, et erunt secundum parlicipa-
tionem liomines , non liominis unitis , sed diiorum , animalis
et bipedis? et omnino profecto, liomo non erit uniim, seil
plura, animal et bipes. (3) Manifestum itaque esl quoil
ita quidem tractantibus , ut solent di-linire et dicere, non
est possibile reddere rationem , et solrere dubitationrm.
Quodsi, quemadmodum nos dicimus , hoc quidcm materia ,
hoc vero forma est , et hoc quidem polentia , hoc vero
ar-tii, profecto non videatur amplius dubitatio esse, quod
quaritur. Etenim dubitatio est eadem , ac si dcfinitio vestis
esset, a-s rolundiun. Esset etenim boc nomen rationis
signum. Quare quod quxritur est , qugenam causa sit ut
rotundum et a-s nnum sint. (4) Amplius vero non apparet
dubitatio, qnoniam hoc quidem materia, illud vc.ro forma
est. Qnac igiiur hujus causa est , ut quod potentia est , actu
sit in quibtiscumque generatio est, prater illud qiioil fecit?
nulla enim alia causa est ut sphaera sit , qn.r potentia spliacra
erat : sed hoc erat , ipsum quid erat essc utrique. (5) Est
autem materia qua-dam intellectualis, quendam sensibilis :
ct semper rationis hoc quidem materia , hoc vero actus est ,
ut circultis flgura plana. Qiia-ciiinqno vero neque intcl-
lectualem neque sensihilem materiam babent, statim per se
unum qniddam tintimquodque est : qnemadmodum ipsimi
ens, ip-um hoc, qnalc , quantum : quare non inest in di-li-
nitionibus nec ens, nec unum : et ipsum quiderat essr,
statim per se unum quiddam est, quemadmodum et ens
quiddam. (f>) Propterea non aliqua alia cansa ulli istorm.i
est, ul unum sint , ncc ut ens quiddam sint : statim etenim
per se unumquodque est ens quiddam, et unum quiddam,
non ut in genere in ente, et uno, nec tanquam sint sepa<
rata pra-ter particularia. Ob hanc autem dubitationem ,
quidam participationem aiunt, et causam quac sit partici-
pationis, et qnidnam sit illud paiticipare, dubitant. Qui-
dam copulam, sicnli Lycophron ait scientiam esse ipsius
scire et anima-. Quidam cnm[>ositionem , ant conjunclio-
ncm .uiiniaj cum corporc, ipsum vivere. (7) Atlamrn
eadem de omnibus ratio erit. Etenim ipsum sanum essi>,
aut copuia aut conjunctio aut compositio anima; et sanitali-
erit; et a"S esse trianguliim , rompositio arris et trianguli ; rt
album esse, compositio suprrficiei et albedinis. Causa veni
est, quoniam potenliae et actus rationem quaerunt imien-
trm , et diffrrrnliam. (8) Est autem ( ut dictum est ) ultima
malrriart formaidrmct unum, illa quidem potenlia, harc
vero actu. Quare simile est quxrere qiiidnam unius causa
sit , et ut unum sit. Unum enim quiddam , unumquodqur ,
et quod notentia, et quod actu, unum quodammodo est.
Quare nulla alia causa est, nisi si quid est tanquam ex
potenlia in actum movrns. Quaecumque vero non habcnt
materiam , cuncta simpliciter sunt unum quid.
M.
 TGN META TA *Y2IKA H, «.
5G4 [175,170.]
LIBER VIII.
CAP. I.
IjWt uiv ouv tou TcpcoToic, ovtoc; xa\ repb; 8 Ttaerai
ai dXXat xaTr,vop(at tou ovto; avasspovTat eipr,xat,
rcepl tt;; ousta;. KaTa Y*p tov Trj; oucrta; Xoyov Xi-
vETat TaXXa ovTa , to' te Tcoabv xa\ to rcoibv xa\ TaXXa
r> t4 outio; X£Yo';xEva- rcdvTa y*P £?« tov tt,; ouiia; Xo-
YOV, WTTEp £ITC0UEV EV TOt; TCpWTOi; XoYOl?. (2) 'EtCEL
3= XEVETat TO OV TO U.EV TO Tl fj TCOLOV rj TCOtTOV, TO 06
xaToe ouvaiJ.iv xat EVTEXs/Etav xai xaTOt to EpYOV, Sto-
ptcrtousv xat TCEpt SuvduEto; xat £VT£XE/s£a;, xat Tcpio-
10 tov TtEpi Suvdueo); f) XsYerat jjlev udXicrca xupuo;, ou
uf,v /pTjeriur, v' ecrrt Ttpb; S [JouXduEOa vuv • etci tcXsov
vap io-Ttv /] Suvaui; xat fj eVpYeta Toiv udvov Xeyoue-
vwv xaTot x(vr,cjiv. 'AXX' EircdvTE; itept TauTT); ev toi;
TCEOt TTJ; EVEpYEta? StoplOUoT; SriXloCrOUEV Xal TC£p\ TO)V
16 dXXtov. (3) "Oti uev ouv TcoXXa/io; XE^ETat fi Suvaiai;
xai to SuvasOat , SuoptcrTai f,ulv e'v dXXoi;. Toutiov
0' ocrai uiv 6(jL(ovuu.toc, Xs^ovTat SuvdijiEi; dcpsicjOcocrav
Eviat vap SaotOTrjTt tivi XE^ovTai, xaOdieep Iv fzwiu-
Tpia xai SvivaTa xai douvaTa Xsyouev to> elvat 7co>; t)
•21' »r| sTvat. 30<rai Ss -npb; to auTO eToo;, Tcaexai dp/ai
tive; ettrt, xat rcpb; Trpoj-crjv atav XEyovTat, fl eotiv
i?y_r) u.ETa6oXric Iv uXXto r, ?i dXXo. (i) 'H uiv fkp
tou TcaOsTv scrct Suvaut;,fj ev auTco Toi Tcaer/ovTt ap/r|
aETaSoXrjc; TcaQrjTixr;c utc' dXXou r) ?| dXXo • rj S' e^tc,
3i aTcaOEiac; Tr]c, etci to /Etpov xa\ cpOopa; ty;c; utc' dXXou t|
$, dXXo , utc' dp/rlc, aETaSXriTixvl;. 'Ev ^4? toutoi;
eveo-ti Tcaot toTc, opotc, 6 tt,c. TcptoTr,; ouvdaEO); \6-(0i;.
(s) IldXiv S' aCTat at ouva'u.£tc. XE^ovTat r) tou (xdvov
TCOLrjo-ai ?, (tou) TcaOeiv r\ tou xaXoic;, totTTE xat ev toT;
3« TOUTO)V XOYOIC, EVUTcdpv_OU(Tl 7C0)C; oi Ttov Tcporspo)v ouva-
a£0)v Xoyoi. (e) 4>avepbv ouv Sti ecti aev tbc, a(a Su-
vau.it; tou 7cotsTv xat 7cder/Etv ( ouvaTov ydp eiti xai t<o
eveiv auTO ouvajjiiv tou rcaOav xat tio dXXo utc' auTou),
£o-Tt S' d); allr\. 'II u.£v ^ap e'v tw Tcdir/ovTf Sii
3:. -yip to e/_etv Tivot dp/r^v, xa\ fiTvat xa\ tt,v SXr,v dp-
/r,v Ttva, Ttdo-/£t to Tcdcrv^ov xat dXXo utc' aXXou" TO
/iTtapbv uev yap xaucrTOv, to S' utceTxov toot OXaoTov •
ouoiox; Si xai erci Toiv dXXo>v r) S' ev tw tcoiouvti, otov
to Oepabv xai r, otxoSoaixr) , r) aev ev to> OEpaavTixw,
40 f, S' ev tw oixoSoixixoi. Aib rj tTuu.7CEX.uxEV, ouOiv
Tcdcr/Jt auTo uj>' eauTOu ■ £v ^ap xa\ oux dXXo. (7) Kai
r, ftouvaaia xa\ to aSuvaTOV f| Trj TOiauTr, SuvdaEi
EvavTia c;TE'pr;G-(<; Ittiv, wite tou auTOu xat xaTa to
auTO Tcao-a Suvauic, douvau.(a. (s) 'H Si tTTEprjOte; Xe-
45 yetoi TtoXXa/toc;- xa\ yip to (t^| £/_ov xa\ to TCEcpuxb;
av ar) l/r\, ?, cVXtoc, r^ ^te rcecfuxEv, xa\ r) m5(, oTov
TravTeXtoc;, r) xav 6rc(oc;ouv. 'Etc' evuov Si', av Tcecpu-
xoTa E/Etv rjL-ri e/t) p(a , EO-TEpr,ctOai TauTa XeYoasv.
(lM6,IMt.)
De primo ilaque ente , et ad qnod ceterac omnes entis
praedicaliones referuntur, hoc est, de stihstantia, dictiini
est. Natn sccundum substantiae ralionem cctera dicuntur
cntia, quantum et quale, ac cetera, qua» ita dicuntur.
Cuncta etenim liabebunt substantia? rationem , ut in primis
sermonihus disseruimus. (2) Quum autem ens dicatur, hoc
quidem quid, aut quantitas, aut qualitas, hoc vero secun-
dum potentiam, et actum atque consummationem , deter-
minemus etiam de potentia , et actu. Et primo de potentia ,
ea quidem, quae dicitur maxime proprie, non tamen est
utilis ad quod nunc volumus : potentia namque, et actio,
latius patent, quam illa quae secundum motum solum di-
cuntur. Sed quum de ea dixerimus in determinationibus
de actione, ostendemus eliam de aliis. (3) Quod igitur mul-
tiplicitcr potentia, et posse dicatur, determinatum est a
nobis in aliis. Harum vero quaecumque quidem a-quivoco
dicuntur potentiai , practermiltantur : ipi.vdani etenim simi-
litudine quadam dicuntur, ut in geometria et po-aibilia ae
impossibilia dicimus, eo quod quodam modo sint, aut non
sint. Qiiaecumque vero ad eandem speciem, omnes aliqna
principia sunt, et ad unam primam dicuntur, qua- est prin-
cipium transmutationis in alio aut prout aliud est. (4) Ali-
qua enim est paticndi potentia, quae in ipso patiente princi-
pium est transmutationis passivas ab alio aut prout aliud (*t :
aliqua vero babitus impassibilitatis, quae in deterius est , et
corruptionis quae est ab alio aut prout aliud est , princi|>io
transinulativo. Jn his enim omnibus definitionibus intst
primae potentiae ralio. (5) Rursus autein , hae potentia: di-
cuntur, aut ipsins faciendi solum, aut patiendi, aut ipsius
bene. Quare in harum quoque ralionibus quoddammodo
insunt priorum potentiarum rationes. (6) Manifestum igi-
tnr est quod quodam modo quidem una est ipsius facere el
pati potentia ( potens enim est , et eo qiiod ii>siim habeat pa-
tiendi potentiam , et eo quod aliud ab eo ) , quodam modo
vcro alia. Haec cnim in paticnte est. Propterea enim quod
habet aliquod principium , et quod etiam materia aliquod
principinm est, patitur quod patitur, et aliud ab alio.
Pingue namque combnslibile est ; cedens vero , sic pres-i-
bile : ct similiter de cetcris. Haec vero , in faciente , utpula,
calidnm, et «■dificativa : liccc qnidem in calefaclivo, illa
vcro in aedificativo. Propter quod nullum , prout conna-
tnrale factum , ipsuir. a sc ipso patilur : iinum eteniin et non
aliud est. (7) Atque iinpotentia , et impotens, ea qiiJf
ejusmodi potentire contraria est, privatio est. Quare ej">-
dem potentia omnis est et secundum idem atque impoten-
tia. (8) 1'rivatio autem multifariam dicitur. Etenim qm>d
non habet , et quod natura aptum cst , si non habet , »»t
omnino, aut quum natura aptum sit, aut sic, ulpul>
oinnino, ant qiiomodocunque : in quibusdam autem , si na-
tura apta lialtere, vi non habcaBt, privari ea dicimus.
 (1048,1047.) METAPHYSICORUM LIB. VIII. CAP. 11,111.
CAP. II.
'Etcei S' al uiv Iv toTc; d'}u/ote; IvuTtdpyouoiv dp/a\
Toiaurai, at 8' Iv toTc. lu^u/otc xa\ Iv ^u/yj xai ttj;
^u/5ji; lv tw Xdfov e/ovti, Sr,Xov 6rt xa\ twv ouvaiuwv
at uiv soovtbi aXo-fOt , al 8s ustb Xdyou. Aio Ttaoai
t> at TE/vat xal at 7toir,Ttxa\ £TtioTr,u.ai Suvdusic; eJ-
oiv ap/a\ y«P u.ETa6Xr,Ttxai eSoiv l> dXXw fj dXXo.
(2) Ka\ at usv ustcx Xdyou TtSeoat twv IvavTiwv, at
S' dXoyoi uta ivrfj, oTov to Qepuov tou flEpuatvstv ud-
vov, 7) 8s iaTptxr, vdoou xa\ uYtEiac;. Airtov Ss 6rt
10 Xoyo? lorlv r, lTtiatr'u.r,, 6 8s Xdyoi; 6 autbi; 8r,XoT to
7tp3tfu.a xa\ tt,v OTEpr,oiv, 7tXr,v ou/ tboauTwc;, xai
eotiv w? ducpoiv, eoti S' we; tou uTcdp/ovTOc; uaXXov.
(3) "ilor' dvaYxr, xal t&? ToiauTa? Iitto-n-uai; eTvbi
usv tcov IvavTiwv, eTvai 81 tou uiv xaO' a&Toii; tou 8s
Ift ur, xaO' auTac,- xa\ -rip & Xdyo? tou usv xaO' outo,
tou Ss TpOTtov Ttva xaT& ouu6£6T)xdi; • aTtocpdoEi yap
xa\ dTto-j/opS 6r|Xoi t6 evovtiov. 'H y&P OTEprjoi; r,
7tptotr, to EvavTiov, aCrr| 8'a7to:popa OaTspou. (4) 'ETt£\
8s Ta IvavTta oux ^(yvETai Iv tw auTw, r) S' Itci-
20 otr'u.r, Suvauic. Tto Xdyov I/eiv, xal r, >{/u/r) xivrjOEwe;
£/ei dp/rjv, t6 uev uyietvov u^iEiav udvov TtoiEi xal to
OEpuavTixov 0£puoTr,Ta xa\ to i^uxtixov ^u-/pdTT,Ta, 6
8' £7tiOTT,utov ducpw. Advo? fdp loriv dutjiotv ue'v,
ou/ 6uotwc. 8e, xa\ Iv <]/u/3 rj e/et xtvr)oew<; dp/rjv •
35 tooTE duepto dTto ttji; aut^i; dpxr,? xtvr'ost Ttp6e; to buto
ouvd'l»aoa. A16 Ta xari Xdyov SuvaTa toic; dvsu Xd-
you SuvaToie; 7totEi TavavT (a • ui5 yap dp/rj 7r£pt£/E-
TBl, Tto XoYto. (5) «J>avEpov Ss xat Sti ttj usv tou su
ouvdust dxoXouOsi 7) tou udvov TtoiT,oai J) 7taOEtv 8u-
:«. vauie;, TautT) 8' EXEtvr, oux dsi" dvdYxr, ^ap tov eu
TtoiouvTa xat TtoiETv, tov Ss udvov TtoiouvTa odx dvdYxr,
xal eu TtouTv.
CAP
3S Eio\ Se TtvEc; ot cpaoiv, oTov ot Msvaptxot, Stbv
EVEpYT) udvov SuvaoOai, foav &l u^| IvepY?) ou Suva-
oOai, oiov tov u-/) oixoSououvTa ou SuvaoOai olxoSo-
ueTv, dXXi tov oixoSououvTa fi^av olxooou7) • Suoicoc; Se
xai Itc\ twv ctXXtov. OT; tc\ ouuSaivovTa aTOTta ou
40 /aXeTtov ioeTv. ASjXov y»P ^ti out' oixoSduoi; Eorai
eitv ur| oixoSouT)- to y«P oixooduoi sTvai to SuvaTto
eTvoi lortv oixoSoueiv Suoieoe; Ss xat eVi twv dXXwv
Te/vtov. (2) Ei ouv dSuvaTov Tcte; ToiauTa; e/.eiv te-
/va; U7) uavOdvovTa tcote xa\ XaSdvTa , xa\ ur) e/eiv
»5 ur) aTtoSaXdvTa 7cotI ( r) Y»p '>Ti^Tl '1 "«8« Tivl r1,
/pdvw- ou y«P Sr) tou y« TtpaYuaTOe; cpQapsvTOe;, del
Yap Iotw) , 6rav 7tauor,Tai , ou/ l^ei tt,v Te'/vr,v 7td-
Xiv 0' euOue; o?xoSoui)oei 7ctoe; XaSeov ; Ka\ Ta d|u/a Sr,
Suoiok; • oute fkf i]/u^p6v ouxe Oepuov ouTe y^uxu oute
io SXwe; aioOr,Tov ouflsv Iotoi u^) aio6avous'vwv. "£2ots
tov npwTaYopou Xoyov ouu6r,OETai Xs'y£iv auToT;.
k) 'AXXi utjv ouS' ataOrioiv ft;ei ouOsv iv ur) aiaOd-
L176 — 178.] 5G6
Qnnm autem quxdam inanimatis talia principia insint ,
i| il.uii vero in aniraatis, et in anima , et in animce ea parte
qux rationem liatiet, patet quod polentiarum quoque qua;-
dam irrationales, qua?dam cum ratione erunt. Quare
omnes artes , et factiva; scientia!, potentise sunt. Principia
enim transmutativa sunt in alio, prout aliuil est. (2) Et
qua;quidem cum rationc, omnes caedem contrariorum sunt ,
irrationales vero, unaunius : ut calidum, ipsiuscalefaciendi
solius : medicandi vcro potentia, infirmitatis ct sanilatis.
Causa vero est,quia scientia cst ratio. Ratio autemeadem
manifestat et rem et privationem , nisi quod non similiter :
etquodam modo quidem amborumest, quodammodo vero
ejus magis quod exsistit. (3) Quare necesse est taleg cliam
scienlias esse quidem contrariorum ; csse vero tiujus quidem
pcr se ipsas, illius vero non perse ipsas. Etenim ratio liujus
(|iiidem sccundum se ipsam, hujus vero quodam inodo se-
cunduni accidcns. Kegalione enim et sublatioue manifestat
contrarium. Prima namque privatio , contrarium est : liau:
autem alterius demptio est. (4) Scd quoniam contraria non
sutit in eodem , scientia vcro potentia , eo quod liabet ralio-
ncm , anima quoque motus principium habct; salubre qui-
dem sanitatem solum facit, et calefaclivuin caliditatem , et
frigefactivum frigiditatcm, sciens veroambo facit. Ratio enim
amborum quidcm est , non tamen similiter, etiarn in anima ,
qusemotusprincipium babct ; quareambo profecto ex eodem
movebit principio ad idem conjungens. Quare qua; secun-
dum rationem potentia sunt, conlraria iis faciunt, qu.-e
absque ratione potentia sunt : uno namque principio conti-
nentur, ratione. (5) Manifestum autem est quod ipsius
benc potentiam sequitur solius facicndi aut patiendi poten-
tia : lianc vero ilia non semper. Qui enim bcne faciat ,
necesse est ut etiam faciat : qui vero solum facit, non ne-
ccssario et bcne facit.
III.
Sunt autera quidam , ut Megarici , qui dicunt tunc solitm
posse quum agat; quum vero non agat, non posse : ulpula
eum, qni non a-dificat, aedificare non posse; sed sedifican-
tem , qunm xdificat : similiter quoque et de cetcris. Qui-
bus qua; inconvenientia accidant, non est difficile videre.
Patet namque, quod nec aidificator erit,si non a?dificat.
/Edificatorem enim esse, posse nedificare est. Similiter
autcm ct de aliis artibus. (2) Si igitur impossibile est liu-
juscemodi artes liabere , nisi quandoque didicerit et acce-
perit; et nonbabere, nisi amittat aliquando (autenim obli-
vione, aut quadam passione, aut tempore : non enimvero
re corrupta : semper namqueest) : qmim cessaverit, non
liabebit artem : rursus autcm statim ajdificabit, qnonioilo
aceepta arte? Et inauimata ctiam similiter : nec enim frigi-
dum , neque calidnm, neque dulce, nec uiunino ullum sen-
sibile erit non senticntibus. Quare Protagora: opinionem
(res tumetlates esse, quum el quales percipiantur)
accidet eis dicerc. (3) Atqui nec sensum aliquid liabebit , si
 566 [ n» -iso.] TQN META TA <IY11K\ H, S.
VTjTat (JLTjS' IvepYti- El OUV TU^Xbv TO UT) l/OV S^IV,
TCEtpuxb; 8s xa't ors tce^iuxe xat trt 6v, ot auTOt TUjpXot
EOOVTat TcoXXdxt; tt;; r^uipa; xa^ xto:po(. (4) "Eti
ei aouvaTov to ioT6pT,[xevov Suvdueo);, to utj yevo'u£-
t> vov aouvaTOv tVrai YEvEaOaf to 8' dSuvaTOv YEVEoOat
& Xeyiov t| eTvai rj eaeoOat ijieuiETai • to yap dSuvaTov
touto EO"T)uaivEV. "Cote outoi ot Xdvot e;atpou5t xat
xtVTiotv xa\ Yevetrtv det y&p to te io-rrjxb; £aTr,;ETai xat
to xaOrjuevov xaOEOEtTaf ou yotp dvacro-joETat av xa-
*" Os^Taf douvaTov y&p EJTat dvaaTTJvat Sye u.r, Suva-
Tat avaffTTJvat. (s) Ei ouv u.^, evSi/itdu Taura Xe'yetv,
ipavepbv 6rt Suvaut; xat IvipyEta e*TEpdv tVnv ExeTvot
8' 01 Xdyot 0uvau.1v xat evEpystav TauTO Tcotouaiv, 810
xai oi utxpdv ti ^TjToufftv dvatpeTv. aQ<n' IvSe/eTat
if> SuvaTov jjlev ti eTvat ur; eTvat 8e', xat Suvotov u.r| elvat
tivat Ss, Su.01'10; 81 xat ^tci tuv dXXoiv xaTriyoptiov
SuvaTov SaStSetv Sv ur) (3a8u|eiv, xat ur| j}aoi!|ov Suva-
tov slvat paStsEtv. (<s) "Eort os SuvaTOv touto , <o eav
uTtdp;/] T) Ivepyeta, oS XEVETai E/etv tt,v Suvapttv, ou-
211 Oiv sVcat dSuvarov. Aeyto 8' otov, e{ Suvbtov xa-
OrjaOai xat evOEVETat xaOrjcOai , toutw l&v uTcdpcjr) to
xaOrjcOat, oOOsv eVcat dSuvaTOv • xal et xtvr|Or,vai Tt v^
xivriaai r) oTTJvat rj OTTjaai r) eTvat r, ytyveaOat , r) ur)
etvat ?, uri ytyveoOat, ouotto;. (7) 'EXi)XuOe S' rj ivep-
25 yeta Touvoua, r) rcpb; ttjv IvTeXe/etav ouvtiOeu.6'vt| ,
xat eVi t& dXXa ex Ttov xtvr^crEwv u.dXiora • Soxei yap
r; Evepyita udXtira tj x(vt,oic, eTvat. Atb xal toTc, (x^i
ouotv oux d7toSiSo'aoi to xtvetoOat, dXXac, Se' Ttvac xa-
TT|fop(ac, , oTov SiavorjTa xal lTciOuu.r)Ta eTvat t4 ptr]
3ii ovTa , xtvouu.£va 8' ou. Touto $k Sti oux 5vTa IvEp-
yeta loovTat tvipyti*. Toiv yip u.r) oVnov evta Suvd-
u.ei eotiv oix £OTt 8e', 6"ti oix ^VTeXe^eia laxiv.
CAP. IV.
Et S' IotI to eipr)u.evov SuvaTOV f, dxoXouOei, tpavs-
pbv Sti oux IvSE/ETat dXr,8£; ^Tvat to eJtceTv citi Suva-
35 tov uiv toSi, oux eOTat Ss- loore tb dSuvaTa eTvat
TauTr, ota^euYEtv ■ Xeyto 8e olov tt Tt; tpa(if) SuvaTOv
tt)v 8tdu.£Tpov u.£Tpr,0^vat ou (xevTOt (jteTpr,OT|(iecrOai,
[ 6 ] u.T) Xovt^duevo; to douvaTov eivat , Sti ouOev xw-
Xuet SuvaTov Tt ov eTvat rj ytviabai, u.^) etvat [ 8e ]
111 u.T)S* eoeaOat. 'AXX' ixeivo aia-piy\ ix Ttov xetijiEvtov,
ei xal UTcoOotueOa eTvat r| YEyovevat 8 oux eoti uev
Suvavbv Se , Sti ouOev loTat douvaTov • <ruu.6y)0£Tat Se
Y», to Y&p uETpEtoOat dSuvaxov. Oi yip Srj eVti
TauTO to ts •JyEuoo; xat to dSuvaTov ■ xb ydp oe IcjTa-
tb vat vuv ij/Euoo; ue'v, oux douvaTov Se'. (2) "Aua 81
SrjXov xat Srt, ci tou A ovto; dvaYxr) to B etvat, xat
Suvbtou ovto; tou A eTvat xal to B dvaYxr, eTvat ou-
vaTOV £t Yao ijtrj dvaYXT) Suvacbv eTvai, ouOev xcoXuei
ut) eTvoi SuvaTov eTvat. "Ecrcto i^ to A SuvaTov.
6ii Ouxouv ote to A SuvaTOv Eirj eTvoi, ti teOeit) to A, ou-
Oiv douvacov eivat ouveCatvev to oi ye |\ dvaYXT, eivat.
AXX' r,v douvaTOV. Eotio 5/, douvaTov. Et or, dou-
(10.7.)
non sentiat aut operetur. Si igilur ca;cum est quod non
habet visum, natura tamen aptum , et quando aptum , et
item prout ( w; ) natura aptom est habere , iidem sa>pius in
eodem die cscci et sunli crunt. (4) Item , si impossibile id
est quod pri val 11111 est potentia , quod non fit , impossibile
erit ficri : quod vero impossibile cst fieri , qui dicit essc , ant
liitiiruni e&se , mentictur. Impossibile cnim hoc signilicabat.
Unde illir orationes «t motum ct generationera perimunt.
Sriiipir itenim.et qnod stat, stabit, et quod sedet, sede-
bit. Si enim sedet, non surget : impossibile namque erit
surgere id quidem quod non potest surgere. (5) Quwlsi
non est possibile ista ditere, ruanifestum est quod potentia
et actio aliud et aliud est : illio vero orationes idem faciunt
potentiam et actionem : propter quod non parvum quiddam
qiinTiint perimere. Quare contingit possibile quidem esse
quiddam,non esseautem, etpossibile non esse, esse vero.
Similiter in ceteris quoque pncdicamentis , quicquam po>-
sibile ambulare, non ambulare; et quum non ambulet,
possibilc esse ambulare. (6) Hoc autum possibile est , < ui ,
si illius insit actio , cujus potentiam haberc dicitur, niliil
impossibile erit. Dico autcm , ut si possibile sedere est , et
sedere contingit , liuic , si cxstitcrit ipsum sedcrc, nihil im-
possibile erit : et si moveri quicquam, aut movere, aut
stare , aut sistere , aut essc , aut ficri , aut non esse , aut non
fieri, similiter. (7) Nomen vero actionis (evepreto;) , qui
ad actum ( evreXe)(eiav ) tendit, venit etiam ad cetera,
maxime ex motibus : videtur etcnim maxime motus, actio
esse. Quare non-entibus non attribuunt ipsum moveri , sed
aliasquasdam praedicationcs, utputa intelligibilia et desi-
derabilia esse ipsa non-cntia , non autem rooventia se esse :
boc autcm, quia, quum non sint actione, erunt actione.
Kon-entium enim quirdam potentia sunt : non sunt autcm,
quoniam actu non sunt.
Si autem possibile est, quod dictum est, quatenns se-
quitiii', manifcstum cstquod non potcst verum essedicerc,
quod possibile quidem est hoc, non tamen crit : alioqui
quacnam impossibilia sint, hoc modo fugiat nos. Dico
autem , ut si quis dicat posse diametrum commensurari ,
non tamen commensuratum iri , non cogitans quidnam im-
possibile sit : quia nihil prohibeat aliquid possibile exsistcns
aut esse, aut fieri , non esse, nec futurum csse : attamen ex
iis quiB posita sunt , illml necessario sequitur, quia etiamsi
supponamus esse, aut factum esse, quod non quidcm
est, possibile autem est, nihil erit impossibile. Atqui sie
accidet : commensurari enim impossibilc est. Enimvero
non cst idcm falsum, et impossibile. Te namque nunc
starc , falsum quidem , sed non impossibile est. (2) Simul
autem manifestum est, quodsi a exsistente necesse cst ?
esse, ita ctiam a exsistente possibili esse, necesse est 3
qnoque possibile essc. Nam si non est necesse possibile esse,
nihil proliibet non esse possibile esse. Sit itaque a possi-
bilc. Quum igitur a possibile sit esse, si ponetur ipsum a,
nihil impossibilc cssc accidit. At tum ipsum ? necesse cst
csse : atlamen impossibilu erat. Sit igitur impossibilc
 (1047,1048.' METAPHYSICORUM LIB. VIII. CAP. V, VI.
vixtov ( ivavxr] ) eTvat to B , avavxKl xal to A livai.
'AXX' 7jv dpa to A SuvaTov • xat to B apa. *Av apa
T) to A Suvatdv, xa\ to B eorat SuvaTOv, etrcep oStw;
et/ov wote tou A dvTO; avaYXil tivai to B. 'Eiv Si\
b outoic, I/ovtwv tou A B ur, 7) Suvaxbv to B outo)?, ouSe
to A B £?£i tbc; Ite'0t, • xal tl tou A Suvotou ovto;
dvayxT) to B SuvaTOv tTvai e! eVrt to A , &vayx.i\ eT-
vai xat to B. Tb Y&p SuvaTOv eTvat l\ dvdYXr,c, to B
etvat , ei to A Suvotov, touto or|uaivEi, liv r\ to A xa\
iv 8te xai w« r,v SuvaTOV eTv«i, xdxeivo tote xai oStw;
eTvai dvayxaiov.
CAP . V.
"ATcacwv Se Toiv Suvduewv ooaiov twv uev ouvvEvoiv
olov twv aiaOrjOewv, twv 81 eOci olov tvjc, tou auXeiv,
twv Se uaOrjcret oTov tt^ twv Te/vwv, t4; uev dvdYxr,
lu TcpoEvepvrJoavTa; e/eiv Scrat eOei xal Xdyo), Ta; 8s
fjLTj TotauTa; xa\ Tac. litl tou Tcdcryetv oux dvdvxT).
(2) 'Etcei Ss to SuvaTOv ti SuvaTOv xa\ tcote xal tcoj<
xat Soa dXXa dvdvxri TcpocrEtvat Iv t<~> Stopiauw, xal Ta
uev xaTa Xdyov ouvaTat xtveiv xal at SuvduEi? auToiv
M u.ETa Xoyou , Ta S' dXoya xat al SuvduEt; dXovot , xd-
xetvac; uiv dvdvxri Iv lu^u/to eTvat TauTa; 8' Iv du-
cpotv Ta; uev TotauTac, SuvduEtc. avdyxr,, brav w; ou-
vavTat to TcotriTtxbv xal to TcaOr|Tixbv TcXricridiJtrtOt , xb
jjtev tcoieTv to Se Tcder/Etv, Exsivac; 8' oux dvaYxr,- aUTai
2& uev yotp Tcaoat uta Ivbc; TCOtr,Tixr|, IxsTvat Se Toiv Ivav-
Tto>v, coctte dua Tcoirja-Et TavavTta- touto Se dSuvaTOv.
(i) 'Avdvxr| dpa e^Tepdv ti eTvat to xuptov • Xe'yoj Se
touto ope?tv r) TcpoaipEaiv. 'OitOTe'pou y&p 4v dpEyr,-
Tat xuptto? , touto TcotTjOEt , Stov u>c StivaTai CiTcdpjf_r|
30 xat TcXr|Ciid!;r| to5 TcaOr|Tixoi. (4) "flcrce to SuvaTOv
xaTa Xdyov dirav dvaYxr|, 6rav dpiYTjTat, oO x' ev_et
ttjv Suvautv xat w; l/t\ , touto rcoietv. "E"/.El ^ ^101"
P«'vto; tou TcaOriTtxou xa\ toSi e/ovto{ Tcotetv. El 81
u.r), Tcotetv oi SuvTjoeTat. Tb y&p ur,Oevb; twv e^w
35 xwXuovto? TcpocrStopt![ecrOat oOOev Iti Set- ttjv y^P W-
vatxtv ev_ei ib? Ictti Suvapttc; tou TcoteTv, ?ctti 8' ou rcdv-
Ttoc; dXX' 1/dvTwv tcw?, Iv oT? d^optcrO^creTat xa\ Ta
e;w xwXuovTa- d-^atpeTTat yip xauTa twv Iv tw Sto-
ptcrptoi rcpocrdvTWv Evta. (5) Atb ouSe av dua jJouXrj-
111 Tat r) iTctOuurj tcoieTv Suo r) rdvavTta , ou Tcoiricrei • ou
Y&p outok l/et auTwv tt]v Suvautv ouS' Ioti tou dpta
TtoieTv r) Suvaut? , lite\ wv lcrrtv oStwc; Tcotr]crei.
CAP. VI.
»a 'Erce\ Se itept ttjc; xotcIi xivtjctiv XeYOuivri; Suvduetoc;
e?pT|Tai , rcept IvepYefa? Stopiowuev t( ti Icttiv i\ lv£p-
YEta xat Tcoidv Tt. Ka\ y"P to Suvotov dfta 8r,Xov
e^crTat Statpoucriv, Sti ou udvov touto Xe^ouev Suvojtov 8
tce^iuxe xtvEtv dXXo ?! xtvEToOat utt' dXXou, r) dTtXto; r)
m Tpo7tov Ttvd, dXXot xal iTs'pwc;. Atb £r|TouvTe; xa\
Ttepl toutwv 8ti]X0ouev. (2) "Ectti 8' i\ ivepYEta to Gitdp-
/t\v TOTCpaYua, urj ourw? tocitep XeYOuev Suvduet
[i80,i8i.] 567
Quodsi impossibile est essc p , netessc est etiani a esse. Sed
crat a possibile : ergo etiam p. Si igitur a possibile sit , p
fliam possibile erit : si ita quitlem se liabehant, ut 1
exsistente, necesse sit etiam (3 esse. Si ilaque sic sc li.v
bcntibus a (3, non ita possibile sit 3, nec ipsum afsc
liabebit ut posilum crat : ct si a possibili eislstente, ne-
cesse est [i possibiie esse , si a est , necesse est "• ctiani
essc. Possibilc namquc esse nccessario p esse , si a pos-
sibile, boc significat, si a sit, et quando, ct sicuti crat
possibile esse , illud quoque tunc et ila necesse est esse.
Quum autem omnium potentiarum , quxdam natura
nobis insita; sint, ut sensuum, qiiadam consuetudinc ,
tit tibiiscanendi, quaxlam doctrina, ut artium : lias qui-
dem necessc cst eos qui primo opcrati sunt, liabcre,
qu.Tciiiinpic scilicct consuetudine et ratione : quaTiim-
que vero non tales, sed paticndi polcntia' sunt, non est
necesse. (2) Quoniam vero quod potest , aliquid potest ,
et aliquando, et aliquo modo, ct qtuccumque alia ne-
cccse est adesse in definitione, et qua'dam quidcm ra-
tione possunt movere, ct potcntiae eoriiin cum ratione',
quacdam vcro irrationalia , et potcntiui irration.ilcs; et
illas quidem nccesse est in animalo csse, Iias vcro in
ambobus : hujuscemodi quidem potenlias necessc c.st ,
quuin quoad possint activum et passivum approximcnt ,
boc quidem Taciat, illud vero patiatnr; illas vero non cst
necessc : hae enim omnes, una nnins factiva, illa- vero con-
trariorum : quare siinul facicnt contraria. Hoc vero iin-
possiliile cst. (3) Neccsse est igitur, aliud quiddam cssc,
quod dominctur. Dico enim , sive appctitnm, sive clertio
ncm. Quodcumque cnim appctat principaliter, hoc faciet ,
qiiuni quoad possit, adsit et proximet passiro. (4) Quare
omne secundiim rationem potens, necesse est ut, qiium
appetat id , cujus potenliam habet , et uti babet , hoc faciat.
Habet autem passivo pracsente , et sic se Italiente , facere :
sin minus, facere non poterit. Nam illud, nullo extrin-
secus probibente, nihil jam opus est adjiccre : potcntiam
enim habct sic ut cst potestas faciendi ; est autem non q:io-
modocunque, sed aliquo modo se liabentibus, in quibus
separabuntur etiam extrinsecus prohibentia. Removentur
enim hoc eomm quaedam quse in defiuitione adsunt.
(5) Quare nec si simul velit, aut desidcrct duo, aut con-
traria , facere , faciet : non cnim ita potentiam eorum habet,
nec est potentia simul faciendi : at quorum est, bax ita
ut est potentia faciet.
Qutim autcm de potcntia, quae secundum motum di-
citur, dictum sit, de actu determinemus, quidnam actus,
et quale quid sit. Etcnim possibile qiioque simul nnni-
festum erit, si diviserimus, quod non solum hoc diciuius
possibile, quod natura aptum sit aliud movere, aut mo-
veri ab alio, aut simpliciter, aut quodam modo, sed etiam.
aliter. Propter quod inquirentcs de liis ctiam tractavi-
mus. (2) Est atitem actus id qtiod rem exsisterc, non ita
qiiemadmoiliiui dicimus potcstatc (diciimis autem pote
 568 [182,183.] TQN META TA 4>r2IKA H, C.
( Xe'you,ev 3e Suvdust oTov iv tw fjuXto 'Epu-rjv xai £V trj
oat, TT,v TjU.'aEiav, Srt dtpaipsOEir] dv, xai i7tio-TT)u.ova xal
xbv u.r| OEtopouVca, av SuvaTOc, Tj OEwprjaat ), to 3' ivEp-
f£t'a. (3) ArjXov 8' irci Ttov xaO' £xaara trj i-Rayta-fr,
6 S [3ouXo'u.£0a Xe^eiv, xal ou SeI TtavTOc, Spov JJtiteTv dXXa
xal to dvaXoYOv auvopav, Sti toc. to oixoSou.ouv Ttpb? to
&!xo3ou.ixdv, xai to iYpr,Yopbi; Ttpbc, to xaOsuSov, xat to
Sptov TTpO? TO U.UOV U.EV om/iv 8£ iy^ov, xal to airoxExpt-
uevov ix Trjc, 5Xr,; Ttpbc, tt,v uArjv, xai to d7t£ipYaau.£-
10 vov 7tpbc, to dvEpYaarov. TauT7]C. Si tt;c Stasopa;
OaWptp u.opt't.) sara) rj ivipYEta d:piopiau.s'vr), Oatipto
0£ to Suvardv. (4) AE^ETat Ss IvEpvEta ou itdvTa
6u.oi'co;, dXX' r) Tto dvdXoYOv, toc, touto iv toutw rj
itpbc, touto, toS' ev tcoSe r) rcpbc, to'3e- t4 u.sv Y&p ii>c,
15 xtvr.atc, rcpbc, 3uvau.iv, t& 3' wc, ouata itpdc, Ttva iiXrjv.
"AXXwc, 3e to drcEtpov xai to xevov xai 6aa Totaura Xs-
yETat Suvdust xat ivEpYSta TtoXXoTc, twv ovtiov, olov tw
6poivTt xai pa3(£ovTt xai 6pwu.ivw. (i>) TauTa u.£v
yap ivSr/ETat xat aTtXcoc, dXr,OsuEaOai ttots- to uiv
2o Y&p SpoJuEvov Srt 6p3Tat , to 3' oti SpaaOat SuvaTov •
to S' aTtsipov ouy outw SuvdjjtEi iariv toc, EVEpyEta iad-
uevov ywptaTov, dXXi yvumtci. Tb yap u,-}) utcoXeitceiv
tr,v SiatpEaiv dTtoSi'So)ai to Elvat SuvduEt Tautrjv tt,v
EVEp^Etav, to) Se viopi^EaOai ou.
2f> s. 'EtieI 3e Ttov 7tpd$£0>v tov EaTt Tfs'pa; ouS£u.t'a T£-
Xo? dXXi Ttov 7t£p\ to TtXoi; , olov tou iayvafvEtv rj
tayvaata auTO, auta Ss S^rav ia^vatvr) ourtoc; iartv iv
xtvriaEi, u.r) uTtdpyovTa iov fvExa rj xtvr,ai«, oux £art
TauTa 7tpa$t(; r) ou teXeio ^s* ou ^ip teXoc,, dXX' exei'vt|
3<i ivuTtdpyEt to te'Xo; xal rj 7tpai;i;. Otov 6pa, dXXd
xai (f povsi xal vosi xat vsvdrjxEV • dXX' ou piavOdvEt xal
(jLEjjidOr,xsv, ouo' uYid!|£Tai xat &Yl'ao"Tal- Eu ?? xal
eu £^r,x£v • dXXa xat suSaiuovsi xai £u8aiu.dvr|XEV. Ei
Se u.Vj, eSei dv TtOTE TtauEaOat, SaTtsp 6*Tav iayvatvr).
36 Nuv 0' ou, dXXa ^7) xal Ei|r)XEv. (7) Tourtov Srj t4;
tjtEV xtvr'a£t; Xeyiov, t4; 3' ivspYEtai;. Ilaaa ykp xt-
vrjat? drEXr;; , ia/vaaia, u.dQr)at;, pdStat;, oixoSdu.r|-
at? • aurat 3s xtvrjasK;, xat aTsXEie; Y£- O" TaP ^u-a
j}aSt't[Ei xai pEGdStXEV, ouS* oixoSou.£'t xat ti)xo8du.r,XEv,
40 ouS" Yt'Y»srat xat ysyovsv, r1, xtvslTai xal XEXtvrjxsv
dXX' ETEpov xat xiveT xat x£xt'vT|X£v. 'Eo)paxE Ss xai
6p3 a^a to auTO, xat voeI xat vEvdrjxsv. Tr,v u.ev ouv
TOtauTrjv svspYEtav Xeyw, ixsivrjv Ss xtvr|atv. Tb (jiev
ouv ivEpYEta ti T£ iart xal ttoIov, ix touto)v xai Ttov
t.'i toioutwv SrjXov f,u.lv Earto.
CAP. VII.
ridrs Ss 8uvdu.6i iaTtv Ixaarov xai tcots ou , Stopt-
atEovou Yap Stcoteouv. Olov rj Yrj ap' iaTtv dvOpto-
tco; SuvduEt; rj ou, dXXa (jtSXXov Srav riSri ylvr(ta.i
aTCE'p(jta , xai ouSl tote tato;, toarcEp (ouv) ouSe utto
&o taTpixrjc, (StTcav av uYtaaO£ir| ouS' dTtb Tuyrjc , dXX' sVtt
ti 8 SuvaTov iart, xai tout' iariv &Yta'vov SuvdjjtEt.
(s) Opoc, 8s tou ptsv dTtb Siavotac, ivrsXEyEia YtYvo,us'vou
(|048,I04S.)
state, ut in ligno Mercurium, et in tota ilimidi.nn. eo
quod auferri possit : et scientero etiam illura , qui noa
speculatur, modo speculari possit), sed actu. (3) Mani-
festum autem quod dicere volumus, per induclionem in
singularibus erit, et non oportet omniura definitionera qtue-
rere , sed etiam quod proportionale est , conspicere : quod
ut aedificans ad sedilicalivuiri , et vigilans ad dormiens, et
vidcns ad connivens , habens tamen visum , et segregatnm
a materia ad materiam , et elaboratum ad inelaboratum :
lmjus autera differenliae alteri parti actus applicalus sit,
alteri vero possibile. (4).Dicuntur autem actu non omnia
similiter, sed proportionaliter, ut hoc in hoc, aut ad hoc;
illtid in illo, aut ad illud. Quaidam enim, ut motus ad
potentiam; quasdam, ut substantia ad aliquam materiam.
Aliter autem infinitum , et vacnum , et quxcumque hujus-
cemodi, quam pleraque enlium potentia et actu dicuntur,
ut quam videns, ambulans, et visum. (i) Ktenim tuec
quidem contingunt etiam simplicitcr quandoque vera esse.
Visum enim , hoc quidem , quoniam videtur, hoc vero quo-
niani videri possibile est. Infinitum vcro , non ita potcntia
est.utactu futurum separatum , sed cognitione. Etenim
eo quod divisionem non retinquit (in infinitum dividitur)
fit ut hic actus in potentia cernatur, nunquam vero per se
et separatus.
6. Quum vero nulla earum actionum quanim est ali-
quod extremum , finis sit , sed ex eorum genere quae circa
finem versantur : velut emaciandi ipse finis est eraaciatio ;
ipsa vero quum emaciant, ita sunt in motu, quippe quse
non sint ea quoruni gratia motus fit : hxc non sunt actio,
aut certe non perfecla : nec enim ea finis est, sed illa, qua
inest finis, eliam actio est : veluti videt et vidit, sapit e<
sapuit, intelligit atque intellexit : sed non discit et didicit,
neque sanatur et sanatus est. Bene vivit et bene viiit
simul , ct beate vivil et beate vixit. Sin minus , oporteret
aliquando cessare , sicuti quum emaciat; nunc vero non,
sed vivil et vixil . (7) Uarum igitur quaedam Motus di-
ccnda> , qua-tlam Actus. Omnis enim raotus imperfectus est ,
emaciatio , disciplina , ambulatio , a-di ficatio. Hae sane sunt
Motus , et quidem imperfecti ; non enim simul ambulat et
ambulavit, neque sediucat et asdificavit, ncque fit et factos
est , aut movct et movit ; sed aliud et movet et movit. At
simul idem et vidit et videt , et intelligit et intellexit. Talem
igitur actionem , Actum dico , illam vero , Motum. Quid-
nam igitur, et quale quid sit, quod actu cst , ex hh et hu-
jusmodi manifestum nobis sit.
Quando autem potentia unumquodque est, et quando
non , determinandum est. Non enim quandocunque : ut
puta , terrane homo est potentia ? aut non , sed magis quum
jam fuerit spermaP nec tunc adhuc fortassis : quemadruo-
dum nec a medicina quodcumque utique sanetur, nec a for-
luna , sed aliquid est quod possibile est : et hoc est poteotia
sanum. (2) Determinatio vero ejus qnod potentia cns est,
 (l049.) METAPHYSICORUM LIB. VIII. CAP. VIII.
ix tou SuvdpiE! Svtoc, 6rav pouXr,8£VTo? fifv-r\-:ai u.t)8evoc
xcoXuovtoc tuv Ixto; , exei 8' EV TW £iYia^ou.£vco, STav
jir]8sv xwXut) twv h outw. 'Ou.oiwc Sl Suvdiut xal
OlXia , £t U.T)6ev XwXuEl TWV £V TOUTG) Xa\ TT) 6X7) TOU
6 flyvta&ai otxtav, ouS' eotiv 8 SeT Trpoo~f£V£d6at r\ diro-
Y£v£0-6atTl ixETaSaXfTv, touto Ouvdfut oixia. (3) Kai
Itci twv dXXwv wcrauTwc , tfowv e^wOev t) dpvr) tt;c yt-
veoewc , xai Sswv St) ev auTto tw s/ovti , Scra u.r,8£vbc
twv ec/oSev Iu.tcoSi^ovtoc idTai Si' a&Tou. OTov TO
10 OTt£'pu.a outcw SeT yap £v dXXw xat u.£Ta6dXXstv. "OTav
S' T^Sr, Stot ttjc outou dpyrjc ?j toioutov, tJSt) touto Su-
vdfur exeivo Se lT£pac dpyrjc Setrai, wercrEp t) yr) outcw
dvSptac Suvdfur fUTa6dXXoucra ylp eVcoi yaXxd;.
(4) "Eotxs Se 8 Xe'you.£V ETvat ou to'Se dXX' exeivivov, oTov
16 to xifitoTiov ou cuXov dXXa ^uXivov, ouSs to cuXov yrl
dXXa yr^tvov, TcdXtv r) vt] e? oStwc fif, dXXo dXX' exefvt-
vov, a£t IxeTvo Suvdfut drcXwc to uertEpdv eotiv. OTov
TO XtStOTlOV OU YT^lVOV ouSs yt] , dXXa £uXtvov ' TOUTO
yap Suvdfui xiScotiov xal BXr, xiowtiou auTT), aTcXtoc
90 u.ev tou otcXwc, TOuSi Se toSi to £uXov. (t.) Et 8s ti
eoTt TtpwTOV, 8 u.r|XETt xot' dXXo XeYETat IxEtvtvov,
TOUTO TcpcoTr, CXr, • oTov El T) YT) aEpivr, , 6 S' dr,p U.T) Tcup
dXXl Tcuptvoc , to Tcup CXr) Tcptorr, wc toSe ti xai ouata.
Toutu) yap StacpEpEt to xa6dXou xai to utcoxsiu.evov tw
95 flvat TOOE Tl 7) |XT] Elvaf 0T0V TOtC, Tcd8£0'l TO UTCOXElflE-
vov dvSpcoTcoc. xai crcou.a xai 410/.1! > ^"^oc. Si to (jtoucri-
xov xat Xeuxov, XsYETai Se t?,c, [toucriXTic fiyYSVOfJtevr,?
IxeTvoou LtouotxT) dXXi [loucrixdv, xat ou Xeuxott)? 6 dv-
6ptoTcoc. dXXi Xeuxov, ouSe pdStati; 4\ xtvr,o-ic; dXXa ^a-
80 Stsovr) xtvouu.£vov, w; to IxEtvtvov. (6) "Ooa p.£v o3v
ouTto , to lcrjraTOv ouffta ■ cTcra Sk u.v) o8tco? dX).' eISoc, Tt
xat toSe ti Tb xaTT)Yopouu.Evov, to loyaTov GXt| xal
ouffta uXtxn). Kal Sp6toc, Sf) cruy;6a(v£i to Ixeivivov
X£Y£<r6ai xaTa tt^v CXtjv xal Ta Tcd8r) • du.tpto Y^p ^-
35 ptoTa. DoTe [ilv ouv Xexteov Suvdu.Et xal tcot£ ou,
EfpTJTat.
CAP. VIII.
'EtCeI Ss TO TtpOTEOOV SltOpiCTTai TcocraYjoc. XrfETai ,
cpavEpbv Sti TcpoTEpov IvspYEta Suvdu,Eto(; lcrrtv. Aeyw
oi Suvdu.Eioc, ou [jidvov ttjc, topto[xevT)c, f, Xeyetoi dp/T^
*0 u.£Ta6Xr|TiXT| £v dXXt.) ^ dXXo , dXX' SXtoc, Tcdcrr,? dpYTJc
xtvT)Ttxric, r\ crTaTtxTJc,. Kal y^P $ cpuoic, ^v TauTO)
[YtYV£Taf lv TauTto Y^p] Y"61 TT1 SuvdttEf dpyjJ) Y^p
xivr,TtxT), dXX' oux h dXXtp dXX' h auTto 5) auTO.
(2) IIdo-T|C, Sf| TTJC, TOtaUTr,C, TCpOTEpa ECTTIV 7) EVE^pYEUX
*i xat Xoyo) xai tt) oucrta- ypdvtp S' ectti [xev toc,, euti
S' wc, ou. Tto Xo'y(o u.ev ouv Sti TCpOTspa , StjXov • TW
Yap £vS£Y_Eo6at IvEpYTJcrat SuvaTOV Ioti to TcpioTtoc, 8u-
vitov, otov Xevi.) o!xoSou.txbv to ouvdu.Evov otxoSou.Etv,
xat SpaTtxbv to 6pav, xdi SpaTOv to SuvaTOV 6paa6at.
w) 'O S' auToe, Xoyoc, xai iiti tiov dXXtov, toerT' dvaYXT) tov
X^yov TcpoiJTcdpv_Eiv xai trp Yvtoatv tt^c, Yvwa£<01;-
(3) Tto Se /pdvto TcpdtEpov toSc to ti~i eiSei to aUTO
[[83 185.] 569
quum a mente actu fit, est, quando quod vult fiat, nullo
eorum quae extrinsecus sunt , proliibcnte : Ibi autem in eo
qui sanatur, est , quum nibil eorum qu« in eo sunt , pro-
hibeat. Similiter autem etdomus potenlia, si nihileorum
qua: in ea re et in materia sunt , ut domus fiat , prohibeat ,
nec est , quod aut addatur, aut tollatur, aut mutetur, hoc
est potentia domus. (3) Similiter etiam de ceteris , quo-
rum e&trinsecus generationis principium , et qnorum in
habente ipso , quxcumque nullo exteriori prohibente per se
ipsa erunt : quale sperma nondum est. Oportet namque
in alio esse, et transmutari. Quum autem jam per suum
principium tale fuerit, hoc jam potentia est; illud vcro
altero principio indiget. Quemadmodum terra , nondum
est potentia slatua : transmutata namque , oes erit. (4) Vi-
detur autem esse, quod dicimus, non hoc ( exeivo) , sed ex
hoc (exefvtvov) : ut arca, non lignum, sed lignea; neque
lignum terra , sed terreum ; rursus terra , si sic , nun aliud ,
sed ixeivivov , scmper ipsum potentia , simpliciter posterius
est : ut arca , neque terrea , neque terra , sed lignea : hoc
enim potentia arca , et materia arcse Iwc, simpliciter qui-
dem ejus quod simpliciter est; hujus autem, hoc lignum.
(5) Quodsi est aliquid primum , quod non secundum aliud
dicitur EXEtvtvov , hoc prima materia : ut puta, si terra aerea ,
aer vero non ignis, sed igneus, ignis prima materia est,
tanquam hoc quid , et substantia. I l<k enim universale
et subjectum differt, eo quod est hoc quid esse, aut non
esse : utputa, quod subjicitur passionibus, honio, corpus,
et anima; passio vero musicum et album. Dicitur autem
musica adveniente illud non musica, sed musicum; et
homo , non albedo , sed album ; nec ambulatio , neque mo-
tus, sed ambulans, aut motum , utpole exeivivov. (6) Quae-
cumque igitur ita, ullimum substantia cst : qusecumque
autcm non ita , sed species aliqua , et hoc quid est , quod
pracdicatur, ultimum materia , ct substantia materialis est.
Et recte sane accidit , exeivivov dici secundum materiam,
et passiones : ambo enim indeterminata sunt. Quando igi-
tur dicendum est potentia , et quando non , dictum est.
Quoniam autem quot modis dicatur prius, determina-
lum est, manifestum est quod actus prius potenlia est.
Dico autem non solum illa potentia determinata , qux di-
citur principium transmu tatoriuni in alio , prout aliud est ,
sed prorsus omni motivo aut statorio principio. Etenim
natura in eodem est genere cum ipsa potentia. Princi-
pium enim motivum est , non tamen in alio , scd in ipso
prout ipsum. (2) Omni itaque tali prior est actus , et
ratione et substantia : tempore vero quodam modo quidem
est , quodam modo vero non. Quod autem ratione prior,
patet : potens enim est , quod primo potest , propterea quod
contingit operari : utputa aedificativum , quod potest aedi-
ficare; et visivnm, quod potest videre; et visibile, quod
potest videri. Eadem autem de ceteris quoque ratio
est : quare necesse est ut ratio praeccdat, et notilia noti-
tiam. (3) Tempore autem prius, sic, quod itlem specie
 670 [l85— 187.] TilN META TA *Y2IKA II, r..
IvspYOuv TcpoTSpov, dptOuoj 8' ou. Aeyoj 81 touto S-n
TOuSs [AEV TOU dvOpOJTCOU TOU 7)071 OVTOC XOt' £Vs'pYEtaV
xai tou oitou xai tou 6piovTOc TcpoTspov tw ypdvoi rj uXr;
xai to aTtspua xai to opaTixov, & Suvdust uiv egtiv
6 dvOpojitoc xai atTOc xai opiov, IvEpYEta S' odtcio. 'AXXot
toutojv TcpoTspa toj ypdvto srepa ovTa IvEpYSta , i\ OJV
TauTa Iysveto- a£t YaP ^x T0U SuvduEt ovtoc YiyvETai to
EvspvEta 2v utco svspYSta ovtoc, oTov dvOpojTcoc I; dv-
Optorcou , u.ouatxbc utco uouatxou , dst xivouvtoc tivoc
lu .TpoJTOU- to 0£ xtvouv IvspYSta rjSrj Iutiv. (4) EtprjTat
0" Iv to?c TCEpl ttjc ouatac Xo'yoic, Sti dTcav to yiyvo'u.e-
vov Y'YV£Tal £X Tlv0'; Tt xa^ ureo tivoc, xai touto tw
ttOEt to aiiTO. Atb xai Soxei douvaTOv sivat oixoSduov
Etvat [xrj oixoSour.aavTa (jltjOsv rj xtOapiOTTjV uriOsv xt-
ib OaptoavTa- 8 YaP u.avOdviov xi6apt'!.Eiv xtOapt!,o)v u.av-
Odvsi xtOapt!.Eiv, 6u.ottoc 8s xai ol dXXot. (5) "OOev
6 ao<ptaTixbc tXsY/oc IyiTv£T0 ^Tl 0UX £ywv Tt? Tr)v
ETCicTrjUTjv TcoirjaEi ou ^ lrciaTr,u,rj • 6 Yap fiavOdvtov
oux syst. 'AXXot Sti to tou YtYvo!Jt£vou Y£Y£V7i<I^at Tt
20 xal tou 8Xo)C xtvouusvou XEXivrjaOai Tt (SrjXov 6" sv
toTc, IlEpi xivTjOEioc, touto) xai tov [xavOdvovTa dvaYxri
lystv ti ttjc lTctaTr,,ur|C ?atoc. (6) 'AXX' ouv xai TauTr,
YS SrjXov 6'ti t. lvspY£ta xai outoj Tcporspa ttjc SuvduEcoc
xaTa Y£v£atv xa^ ypovov. 'AXXa jxrjv xai ouata y£,
25 TCptOTOV [XEV STt Ta TTJ Y£VEOEl UaTEpa T(p e?8si xai T?j
ouaia TcpoTspa, olov dvrjp TcatSbc xal dvOpojrcoc crrcEp-
jxaTOc" to [xlv Yap r^Sv) E/_Et to slSoc , Tb 8' o5 • (7) xai
6'ti dirav Itc' dpyr,v paot^st to yiyv6p.evov xal te^Xoc •
dpyri YaP T0 °^ ?«*■» T°u tsXouc S' svsxa -fj y£VE"
30 utc. TsXoc S' t) IvspYSta, xai toutou /_dptv t) Suvau.ic
XajjtCdvsTai • ou Yap ^va 5'^tv Iy^ojotiv Sptoot Ta !/oa,
dXX' 6*Tctoc SpSjoiv 3'^tv EV_oucrtv. 'Ou.otuc Si xai oixo-
8ou.ixT|v?va oixoSou.ojcft, xai tJjv 0EOjpr|Tixrjv Tva OEtopto-
civ dXX' ou OEtopousiv tva Ostopr|Ttx^v syioatv, si uv] oi
35 ptsXsTtovTEC • outoi 8' ouyi Osojpouotv dXX* r\ tb8i f) Sti
ouOsv SsovTat Ostopsiv. (s) "ETt rj CXr) laTi Suvdu-st,
citi sXOot av s?c to ElSoc 8rav Se y' htpyda ^,tots Iv
toj siSei IcttJv. 'Opioiojc Se xai ItcI tSv dXXoov xai
OJV XlVTjStC TO TSXOC. AlO OJOTCEp oi SlSdoTXOVTSC IvEO-
40 Y°"VTa IrctSstcavTEC otovTai to ts'Xoc aTcoSsSojxsvai, xdt
rj tpuotc 6u.o(ioc. Ei YaP utj °UTU Y^Y7""1 > ° Daw-
cojvoc Eorrai 'Epu-rjc ■ dor,Xoc YaP xat ^ lTcto"rr)[jtr) e!
sato rj sc^to , oiarcEp xdxEtvoc • to Yap spYOv teXoc , f\ Ss
IvspYEta to IpYov. Atb xai TOuvojia lvs'pYEta XsYSTat
46 xaTa to spYov, xai auvTsivst Ttpbc tt)v IvTsXlystav.
(9) 'EtcsI 8' sart tojv ulv sayaTov r) ypriatc , olov ojJjsojc
r^l cJpaatc, xai ouOsv YlYv£Tat tKpi TauTTjv s^Tspov aTcb
t?;c o<jjeo)c £pyov, drc' Ivttov 81 YlYv£TatTti oi°v a7T° TrK
oixoSo[Xtxric oixta rcapot t9jv o?xoSdu.Tjaiv, SutocouOsv t^t-
6i> tov Iv6a [xlv tsXoc IvOa S^ u.5XXov teXoc ttjc SuvdfiStoc
laTtv. 'H Yap oixoSdu.r)atc sv toj oixoSojjtouulvtjj , xai
dfia Y'Yv£Tat xa'1 £(m T? oixta- "Osojv [xev ouv Ite-
pov Tt saTt TcaparJjv yp^atv to yiyvO[xsvov, toutojv usv
i5! lvs'pY£ta Iv toj tcoisuusvm saTiv, oTov r, ts otxoSdurj- I fit, Uorum artus in co quod fit, est : nt acdiGratio ia e»
(l040,IOM>.)
agit prius, numcro vcro non. Dico autem Loc, qnod eo
quidem liomine, qui actu jain est, el frumento, et vi-
tlente , prior tempore est materia , ct sperma , et vUifum ,
qua.' potentia quitlciii liuniu, et fruiucntum et videns sunt,
actu vcro nondura. Scd liis alia lenipore priura actu evsj-
stenlia , e quibus ha'c facla fuerunt. Semper etenim , e.v
co quod potentia est , fit aclu ens ab actu exsistente , ut
homo ex bomine , musicus ex musico , semprr aliquo priuio
movente : movcns autem , actu jam est. (i) Uictum au-
tem est in sermonibus de stibstantia liabitis, quoJ uu.ne,
quod lit , ex aliquo, aliquid, et ab aliquo fit : et boc specie
idem. Quare videtur iiiqiussibilc , esse aedificatorem , qui
niliil a?dilicavcrit, aut cilbaracdum , qui niliil cilbariza-
verit. Qui enim discit citharizare , citbarizaodo discit alhi-
rizare. Simililer etiam qui snntalii. (5) Unde soplibaka
argumcntatio oriebalur, quod aliquis non habcns scientiani,
faciet id cujus est scientia. Qni namque discit , non habet.
Sed quouiam ejus , quod fit , aliquid factum cst , et ejus quod
aliquo modo movetur, aliquid motum est ( hoc autcm in
iis, ubi De motti cgimus , perspicue ostensum est ) , discco-
tem quoque necesse fortasseest, aliquid scientix habere.
(6) At ex boc quoque patet quod aclus prior potentia, et
generatione, et temporc est. At vero substantia etiam,
primo quidem , quia qn.-e generatione poslcriora , specie
et substantia priora sunt : ut vir puero , et homo spermate.
lllud enim jam habet speciem , hoc vero non. (7) Et quo-
niam orane quod fit, ad principium et finera progreditur:
etenim cujus causa , principium cst : generalio vero finis
gratia : finis vero , aclus : et hujus gratia , pOtentia sumilur.
Kon enim ut visum habeant , animalia vident ; sed ut vi-
deant, visum habent. Similiter etiam apdificativam , ut
aedificent; et speculativam , ut speculentur : nec ut specu-
Iativam habeant, speculantur, nisi qui exercitautur. Hi
vero non speculantur, sed aut sic, aut quia non indigent [?]
speculari. (8) ltem materia est potentia, quia progredi
potest ad spcciem : quum vero actu , tunc in specie est.
Similiter etiam dc ceteris, et quorum motio finis. Qnare
quemadmodum docentes, quum discipulum osteudant artu
operantem , putant imposuisse finem , similiter etiani na-
tura. Si enim non ita fit, erit Mercurius Pausonis (lapidi
pellucido artiftciose inclusus). Non enim erit mani-
festum , an intra , vel extra sit scientia , quemadmoduni
etiam ille. Opus enim finis : operatio vero , opus. Unde
nomeo operatio dicitur ab opere , et tendit ad perfectio-
nem. (9) Quum autem quorundam quidem ultlmum sit
usus, ut visus visio , et nihil practer hanc aliud a visu fiat
opus; a quibusdam vero fiat aliud , ut ab aedificatira do-
mus pi"ctera?ililicationcin: nihilominus tamen illic quidcm
finis, htc vero magis finis potentix est jCdificatio namquc
in sedificato est, atque simul et fit, et est cura domo. Quo-
rumcunque itaque aliud quiddam praeter usum est id quod
 ((050,1051.) METAPHYSICORUM LIB. VIII. CAP. VIII
ot? Iv tw oixo8ou,ouu.svw xai f\ uepavatc; iv tw &epatvo-
ixevw, 6|xoi'we; os xal trti twv dXXwv, xal OAwc, t] xt-
vi)oi{lv ra xivouu.^vm" 6awv Ss ixYjiicrTtv dXXo ti tpvov
7tap4 tyjv IvEpYEiav, Iv auToTe; Sitapv;£t r) IvtpYcta , oTov
* T) Spaatc; iv tw 6ptovTt xal r, OEwpta lv tw OfwpouvTt
xai rj !.wr| lv ttj ^ujrij , Sib xat 7) EuSatjxovia • £wr| yip
Ttotd ti? icmv. "Oute cpavspov 8rt tj ouaia xai to eT-
8o? IvlpYEld iaTtV. (lo) KaTOt TE 8Y| TOUTOV TOV XoyOV
epavspov ori Tcpdrspov tt) oua(a ivspyEta SuvdixEwc,- xal
lo toarcEp Ei7tou.Ev, tou ypdvou ai\ TtpoXau.6dv£t IvipYEta
lT£pa itpo Erlpas Ito; tt;; tou 4eI xivouvto; 7tpwTw;.
'AXX4 jx-Jjv xat xuptwTlpw;- t4 [xJv yip dtSta itpOTEpa
T7) ouata twv cpOapTtov, lau 6' ouOev SuvdtxEt dtStov.
(u) Aoyo; 8s SSs. Ilaoa Suvajxt; dixa T7J; dvTitpdasto;
15 eotiv to U.EV yap ptY) 8uvaT6v U7tdp£stv oux av uitdp-
Ssiev ou0ev(, t6 SuvaTOv 8i TtSiv ivSf^ETat u.y, ivEpysiv.
To dpa SuvaTOv sTvat IvSsY.ETat xai ETvat xai u.rj ETvar
to auto dpa Suvotov xai fTvat xal |xrj sTvat. T6 Si
SuvaTov [xr| sTvat faStyrcai u.r| sTvat • to 8' IvSeyou.evov
ao fxr| fTvat cpOapTov, Tj ditXw?, ?, touto outo 8 XEYEtat
IvSs/EoOat u.r| cTvat , r) xaTa tojiov rj xaTa 7toc6v
rj 7totdv ditXw; 81 to xaT* ouatav. (12) OCOsv dpa
twv dcpOdpTtov arcXwc SuvdiXEt iaxtv ov a7tXw;" xati
t\ 8' oiOlv xwXust, olov Ttoiov r) Ttou* IvEpYffa dpa
»5 7tdvTa. OuSs twv ie; dvaYXT); 8vtwv, xatTOt TauTa
TtptoTa • £? ylp TauTa u.T| Y|v, ouOev av Yjv. Ouil 87)
XtV7)aH, E? Tt? IffTlV dtSto?, ou8' E? Tl XIVOUU.£VOV dtStov,
oux Iffrt xaTa 8uvau.1v xtvouptEvov dXX' rj tcoOev 7toT-
toutou 8' CXrjv ouOsv xwXuei u7tdpv_Eiv. (13) A16 oeI
ao EvEpyEt -rjXio? xai doTpa xai 5Xo<; 6oupavd?, xai ou <po-
ti£p6v U.T) 7C0TE OT7) , 8 CpoEoUVTat oi TtEpl (fUOEWt;. OOSe
xdu.vEt touto SpwvTa' ou yap TtEpt tV Suvau.iv ttjc; dv-
TiepdoEioc; auTOtt;, oTov T0t<; cpOapToTc;, rj x^vtiok;, wote
ETtticovov eTvoi T7)v <7uv£Y_£tav T7)<; xiv7)0Ew<; ■ ^) ydp ofl-
35 cr(a SXt) xai Suvau.t<; ouoa , oux ivEpyEta , aiT(a toutou.
(14) MtgxETTat Si t4 d^OapTa xal t4 Iv u.ETa6oX9j dvTa,
olov yt) xat Tcup. Kal yip TauTa dsl EVEpyET- xaO' out4
yap xat Iv atjToT; ey_ei tt.v xfvYjOtv. Al 8' dXXat Su-
vdjXEtc;,!:. wv StwpiOTat, Tcaoat tt)<; dvTtcpdoEwc; eIoiv
*<> to yip SuvdjxEvov woi xtvsiv SuvaTat xal 1x7. wot, 8oa
ys xot4 Xoyov. At 8' dXoyot tw itapEtvat xal U.T. TTJe;
dvTicpdoEwc; loovTat ai auTat. (15) Ei dpa tivec; Etot
cpuo-si; Totautat r. ouotai ofac; Xeyouoiv oi Iv toic; Xoyoic;
t4<; iSlac; , tcoXu ixSXXov l7ttOT7)u.ov dv ti tti\ r) outoe-
«5 Tctcm.ixT) xai x!vouu.evov rj xtvTjoic;- TaTiTa Y4p lvE'pY£tat
[xSXXov, IxeTvoi Ss SuvdjxEic toutwv. "Oti (xsv ouv
itpoTBpov 7. IvlpYEta xal SuvdfXEw; xai Tcdcr»n dp/rje;
txETae>XT)TiXT)<; , cpavEpdv.
[187— 189.] 571
quod aedificatur; et cnntextio, in eo quod contexitur : si-
militer et de aliis , et omnino motus in eo quod movetur.
Quorum vero non est aliud quoddam opus prxter actionem ,
in ipsismet actio est : ut visio in vidente , et speculatio in
speculante, et vita in aiiima. Quare felicitas etiam : vita
namque quaedam est. Unde patet quod substantia et
speciesactus est. (10) Et secundum lianc igitur rationem
manifestum est quod prior substantia actus, quam po-
tentia. Et, quemadmodum diximus , tempore seraper
prxcedit actus, alius ante aiiuni, usque ad eum qui est
primo moventis : veruntamen etiam magis principaliter.
i£terna enim priora corruptibiiibus substantia sunt : niliil
vpro jwtentia .eternum esl. (II) Ratio autem luec cst :
Omnis potentia simui contradictionis est. Quod enim non
est possibile csse, non incrit alicui : ortine vero possibile,
contingit non agere. Quod igitur est possibile essc, con-
tingit et ersc, ot non esse : idem ergo possibile est et esse,
et non esse. Qnod vero est possibile non esse , conlingit
non esse; quod autem contingit non cssc, corruptibile est,
aut simpliciter, aut boc ipsum , quod dicitur, contingcre
non esse, sivc secundum locum , sive secundum qnantum ,
sive secundum quale : simpliciler vero, quod secundum
substantiam. (12) Niliil igitur simpliciter incorruptibi-
lium, simpliciter potentift est : secundura aliquid autcm,
nihil prohibet, ut quale , aut ubi. Actu ergo omnia. Nec
eorum qnae ex necessitate sunt, licet liaic prima. Si enim
hascnon essent, nihil esset profecto. Nec si quis motus
est aeternus , aul si quid quod movetur aetcrnum est , est se-
cundum potentiam in motu , nisi unde quo : hujus auteni
materiam nihil prohibet csse. (13) Quare semper agit sol
et steliae totumque caelum : neque timenilum ne quando
stet, quod metuunt qui De natura scripserunt ( Empedo-
cles). Neque illa fatigantur, quum hoc Taciunt : eo quod
motus eis non est circa contradictionis |>otentiam , quem-
admodum corruptibilibus , ita ut laboriosa eis sit motus
continuatio. Substantia namque quie materia et potenlia
est, non actio, hujuscausa est. (14) Imitanlur autem in-
corruptibilia etiam entia qnce transmutantur, ut terra, et
ignis : etenim semper ha?c agunt ; secundum se enim , el in
seipsis, liabent motum. Celerae vero omnes potentin, ut
determinatum cst, contradictionis snnt , ( quod enim iwlest
sic movcre, potest etiam non sic,) quaecumque scilicct
sccundum ralionein. Irrationales vero, eo ipso quod
adsunt, et absunt, contradictionis erutit eaedem. (15) Si
igitur aliquan natura; sive substantiae tales sunt, qualcs
dictint ideas illi qui universalibus notionibus student ( lia-
tonici ) , multo magis sciens aliquid erit quain ipsa-scientia ,
et quod moveturquam motus : iila eniiu magis actus, hae
vcro borum polentiae. Quod igitur actus prior et potentia
et omni transmutativo principio est , patet.
 572 [189,190.] TQN META TA «WZIKA H, 6, ..
CAP. IX.
"Oti Se xat PeXtuov xa\ TtuttOTEpa tt)- ffTcouSaia-
8uvdu.so>c rj IvspYSta, Ix TtovSs SrjXov. Oaa ^4p xaTa
to SuvaaOat Xiyrz&i , toutov laTt SuvaTOv TavavTta ,
olov to SuvaaOat Xeyouevov &Ytaivstv TauTOv laTt xa\
6 vodEtv ottxa* rj auiT] Y&p 8uvau.ii; tou uYtaivsiv xal xd-
jjlveiv, xat rjpEUETv xat xtvEiaOat , xa\ oixoSousTv xat
xaTaGdXXstv, xa\ oixoSouETaOat xai xaTa-tiTtTEtv.
(3) Tb u.£v ouv SuvaaOat TavavTta dua uTcdp/Et, t4
8' IvavTta dua aouvaTov. Kat t&- IvEpYSta- os Sua
10 aSuvaiov uTcdpystv ,oTovuYiaivstv xatxctuvEtv. UaT'
dvaYXTj toutojv OaTEpov eTvoi TayaOo'v. Tb Ss ouva-
oOat iuoitoc dutpoTEpov r\ ouSs'T£pov " r) dpa IvspYEta
jjeXtuov. (3) 'AvaYxT] 81 xal Itci twv xaxwv to tsXo-
xat t})v EVE^pyEtav stvat /Eipov Trj- SuvduEO)-" to yap
U Suvdusvov TauTO du:po> TavavTta. ArjXov dpa 8rt oux
ectti to xaxbv itapi t4 TrpaYuaTa • uaTspov yap ttj q/u-
ast to xaxbv ttjc ouvduEOj-. (») Oux dpa ouS' Iv toTc
i\ dpyr;- xa\ toic dtSiotc ouOlv eutiv oute xaxbv oute
audpTT|ua oute StEipOapuEvov ■ xa\yip r, 8ta<p0op4 to>v
au xaxfov laTtv. (5) EupiaxETat Ss xat t& StaYpduuaTa
EVEpYsia" StatpouvTE- Yap Eupiaxouatv. Ei 8' r)v Strj-
prjuE^va , tpavEpi av rjv ■ vuv S' IvuTcdp/Ei SuvduEt. At4
Ti 8uo opOat to Tpt'Ytovov ; 6'ti al -rspl uiav aTtYptrjV
Yojviat faai Suo SpOat-. E! ouv dvrjxTO r) Ttapa tt|V
st> Tt),Eupdv, tSdvTt av rjv euOu- SrjXov. Ata t£ t) Iv tjui-
xuxXioi opOrj xaOdXou ; Sioti l&v taat TpsT-, r] ts fjdat-
Suo xal r) Ix usaou iTciaraOsTaa SpOr), Joovti SrjXov tw
exeTvo EiSoTt. (o) "iiaTE tpavEpbv Sti Ta 8uvduEt ovTa
tl* Ive'pyeiov dvaYOUEva EuptaxETat. Atriov 8' Sti
30 vdrjat- r| IvEpY^ta • toaT* I; £VEpYEt'a- rj Suvaut- • xa\
Sta touto "TotouvTE- YtYv"<TX0U<rl' ' 2°"TEpov Yap -(i^ictx
r) EVEpYEta rjxaT* dptOudv.
CAP. X.
'Ettei 8e to 3v XE^ETat xa\ to urj 3v to uev xaTa Ti
cr^uaTa Ttov xaTriYOpitov, to 8e xaTa Suvautv •/) lvs'p-
35 YEtav toutiov r) TavavTia , to ok xupiioTOTa 8v dXr,OE-
r\ iJ/euSo;, touto 8' sVi Toiv TrpaYuaTO)v Eau t6^) auYXEt-
aOat rj Scj-pr^aOat, waTE dXr)Osu£i uev 6 to 8iT)pT|U£vov
oiduEvoc SirjprjaOai xat to auYX£t'uEvov auYXEtaOat,
UtJ/EuaTai 8s 8 svavTiio- l/tov rj Ta TtpaYuaTa, tcot' laTtv
<o 7*1 oux £aTt to dXr]0£- Xeyouevov r\ i|/euSo- ; touto fap
axETtTE'ov ti Xe'yousv. Ou y»P Stl to T|U.a- otsaOat
dXr,Oto- as Xeuxov Eivat si au Xsuxdi;, dXXa ota to as
sTvat Xsuxbv f,uEt- oS cpdvTEc touto dXr)OsuouEv. (2) Ei
Sr) Ta uev dti\ auYXEiTat xat dStivaTa SiotipsOrjvat , t4
,:, 8' dsi StrjpriTat xa\ douvaTa auvTsOTJvat, Ta 8' IvSe'y_e-
Tat TavavTia, xa\ to ulv ^Tvai laTt to auYxsTaOat xat
ev sTvat, to Ss utj fiTvat to u.t) auYxsTaOat dXXi TtXsiio
sTvaf TtEp\ uev o3v t4 IvSs/duEva r) auT^) YiYVttai i|/eu-
8t)( xa\ dXrjOi)- So^a xat 6 Xoyo- 8 auTOc, xal IvSs/ETat
50 6ts ulv oXtiOeueiv btk bi tJ/suosaOai • TCEp\ Se t4 dou-
(>«••)
Quoil antem melior ac pr*estantior, qnam ipsa bona po-
tentia, actus sit, ex liis patebit : quaecumqne enim secon-
dum posse dicantur, idem est potens contraria : ut quod
dicittir |K>sse sanum esse, idem simul etiam potest aegrotare :
naiu cadem potentia est cjus quod est sanuni et a^rotum
esse , et quicscere et moveri , et exstruere et destniere , ex-
slrui et destrui. (2) Posse itaque contraria , simul est. Con-
traria vero simul esse, iropossibile est. Atque actus simul
essc, impossibile est, ut sanum et -egrotum esse : qnare
necesse esl, unum eorum bonuin esse. Ipsum autem posse
scque est utrumque , aut neutrum : actus igitur roelior.
(3) Nere>sc autem «st etiam in malis, finem et actum de-
leriorem potentia esse. Elenim potens est idero arobo
contraria. Patet igitur quod malum non est pra>ter res :
malum namque natura posterius potentia est. (4) Non igi-
tur quicquam in iis quae a principio , et qus perpetua sunt ,
neque malum est, neque corruplum. Etenim cormptio de
malis est. (5) Matliematicarum quoque propositionnm de-
monstrationes actu inveniuntur. Dividentes namque in ve-
niunt. Quotlsi divKt: essent, maniresla) essent : dduc
autem insunt polentia. Cur triangulmn duo recti ? Quia qui
circa unum punctum anguli, duobus rectis a-quales sunt.
Si igitur qtii circa latus est, educerelur, videnti mox csset
manifestum. Cur in semicirculo quilibet angulus rectus?
Quia si tres , seqtiales ; et qui basis est, duo, et qoi ex medio
supra stat rectus , videnti manifestum erit ei qui illud sciat
((',) Quare patet quod qtiae potentia sunt , redacta in actutn
iu reni 1111 1 1 1 r. Causa autem est , quia intellectio est aclus :
quare ex actu potentia : et ob lioc agendo cognoscunt.
Posterior namque generatione est, qui secundum numerum
actus est.
Quum autem ens, et non-ens, dicatur qnoddam qnidem
secundum figuras pr-edicamentorum; quoddam aulem se-
cundum potentiam, aut actum homm , aut conlraria; quod-
dam vero maxime proprie ens verum aut f.ilsum • hoc antem
in rebus est compositione, vel divisione : quamobrem ve-
ruin dicit , qui divisum divisum-esse , et compositum com-
posilum-esse putat; falsum autem qul contra quam res se
habeant : quando est, aut non est quod vcrum aut falsum
dicilur? nam hoc jam considerandum esl quid dicamus.
Non enim proptcrea quod nos te vere putamus album esse,
tu albus es : sed propterea quod tu albus es, nos qui dici-
mus, verum dicimus. (2) Si quaedam itaque semper com-
posita et impossibilia dividi , quredam vero semper divisa et
impossibilia componi snnt, quaedam vero contingit contra-
ria esse, atque csse quidem cst compositum et unum esse;
non esse vero, non compositum , scd plura esse : ergo circa
contingcntia quidem eadcm fit falsa ctvera opinio, et eadcro
oratio ; et contingit quandoquc veram , quandoque fafcam
esse : tirca vero impossibilia aliler se haherc , non fit quan.
 (1051,1052.) METAPHYSICORUM LIB. IX. CAP. I.
vaTOt dXXeoc; eveiv ou fifit-ixi 6te j/iv dXr)Oee; 6t£ 8e
tJieuSo;, dXX'dei TauTa dXr,05, xat ']/£u8rj. (3) Ilepl 8e
S-J) t4 dcruvOETa ti to eivat rj ixr^ Eivai xai to dXr|0£c;
xal t6 tj/EuSoc, ; ou yap eoti ctuvOetov, ioctte eTvat jxev
* Stov ouYX£r,Tai , (xr^ eTvoi Se eav 8tT)pT|[xevov ^, coarcep
to Xeuxov £uXov rj to daujxjxeTpov tt^v StdfxeTpov ou8e
to dXrjOs? xal t]/eu8oe; otxoicoc; eTi &Trdpcjei xal eV ixet-
vo)v. H ojaicep ouSeto dXrjOEc; Itci toutojv to auTO,
outco; ouSe to Etvat , dXX' eoTt to uiv dXrjOscTO Se t]iEU-
10 Soc;, to jxsv Otyetv xai cpdvat dXriOe'c;i(ou Y&p TauTO xa-
tdcpaat; xat cpdatc,), to S' aYvoeTv |xr) OtYYavetv djra-
Tr,Orivai Y^p itept to t( iaxvt oux eVttv dXX' r) xaTa
<juu.6E6r,xdc. (4) 'Oixottoc Se xat TtEpi Tac u.r) ouvOet&c
ouatac ou y^P iVnv dTcaTT)Orjvat. Kat rcaaat Etaiv
15 dvEpYEta, ou Suvd|XEr lyiyvovco Y&p av xa\ lcpOEtpovTO*
vuv Se to 6v auTO ou YiY7"0" ou°£ •Wpstdi • Ix tivoc
Yap av Iy'YV£T0- W "Oaa Sr] Ijtiv Srcep etvaf. ti xal
dvEpYeta, Tcept TauTa oux ecttiv dTcaTrjOrjvai dXX' r) voeiv
rj fx>). 'AXXi to ti eiTt i|riT£iTai TCEpi auTtov, ei toi-
so aurd EOTtv rj txrj. T6 3' eTvat <bc to dXrjOEC, xat to
fxrj £ivat wcto i]/£u8oc, £v ixev Icjtiv, ei auYxetTat, alrr
Oe'c ' to 3' el U.T1 auYXEtTat , «j/suSoc;. T6 Se £v, Eiicep Sv
outoic ectiv Et Se |xr) ouTtoc, °u* ecjTtv. T6 8e dXr)-
Oic to voeiv auTa- to Se ]/Eu8oc oux ecjtiv, ouS' drcd-
85 tr|, dXX' aYvoia, ouy o?a tj TU^Xdtr,?" r^ u.ev Yap TUcpXd-
T»); Iitiv we; av fi to vor|Tix6v SXojc; u.-}) t/ot Tie;.
(e) <l>av£pov Se xa\ Sti TtEpi tojv dxtvr^Tcov oux eVtiv
dicdTr, xaTa to tcote, £t Ttc; 6TcoXota6dv£i dxtvr)Ta•
olov to TptYtovov £t ur^ [/.ETaSdXXEiv ot£Tat, oux otrj—
»0 cj£Tat tcote u.£v Stio SpOexc; £X£lv icoxl 8' ou ([/.eTaSdXXot
Yotp dv), dXXa ti uiv ti 8' ou, oTov dpTtov dpiOjjiov Tcpto-
tov eTvat u.T|Oe'va, f) Tiva? jjiev Ttvotc; 8' ou. 'AptOuep 8e
TtEpi l^va ouSe touto- oi Y°cp «i Ttva U.EV Tiva 8' oux oir,-
o-ETat, dXX' dXr,OEucrEi t) i]/£ucjeTaitoc; det ouTtoc; ^ovto?.
LIBER IX.
CAP. I.
35 To £v Sti u.ev XsYEtat TcoXXaycoe;, Iv toic; Tcepl tou
Ttoerayioe; Str,priu.£votc; eTprjTai icpOTepov TcXEovay_o)c; Se
XeYouivou, o\ <juYX£9aXatoou.£voi TpOTCot eicrl TS^TTapee;
tcov TcpcoToiv xal xaO' oOtoi X6you.e'vo)v ev , dXXoe u.f,
xaTOt eruu.6£6T,xdc;. Td te Yap cjuve^e; rj aTcXeTx; r) fj.d-
40 XiaTa Y£ to eouejEi xat u.r] asrj u.r|S£ Sectu.O)- xai toutojv
[xaXXov £v xal TcpoTEpov , o& dSiaip£TO)T£pa r) xIvT)0*tcj
xal [xaXXov aTcXr). (a) "Eti toioutov xai [xaXXov to
c/Xov xat lyov Ttvi [xopcp^v xai £tSo?' u.dXttJTa 8' et ti
cpucjEt toioutov xai txr) pta , tocjTCEp Scra xdXXr) 4\ Y0"-?10
45 r\ ejuvSEVixeo , dXX' ly^Et Iv auTeo to atTtov auTtp tou cruv-
Eyee; eTvat. TotouTOv Se Teji utav rrjv xi'vr)criv ETvatxat
dotatpeTov to'tcu xa\ ypdvo), wcjte cpavEpdv , e( ti c^uaEt
xivrjc-Etoe; dpy^riv Ey_£t ttjc, TcpoJTrie; Tr,v TrptoTr,v, olov
Xeyoj cpopotc; xuxXocpoptav , Sti touto TcpcoTov [xeyeOo;
[[90— 192. J 5/3
Joqtie vcrum, quandoi|ue falsum, sed sempereadem Tera et
falsasunt. (3) Circa incomposita vcro, quid est csse aut non
esse, et verum ct falsum ? Non enim est compositum , ut sit
quidem si compositum, non sit autcm si divisum sit , ( sicuti
album lignum, aut diametrum incommcnsurabilem esse, )
nec verum et falsura similiter etiam in illis erit. An quem-
admodum neque verum est idem in bis, itanecipsum csse?
Certe illud quidem vcrnm, hoc vero falsum est. Attingere
namque ac dicere, verum est (non enim est idem afTirmatio
et dictio ; non attingere vero , est ignorare. Non est pro-
fecto decipi circa quod quid est, nisi secundum accidcns.
(4) Similiter autem etiam circa non compositas substantias :
non enim est dccipi. Et cnncta; sunt aclu , non potentia.
Generarentur ctenim profecto, ac corrumpercntur : nunc
autem ipsum ens nou fit, neque corrumpitur. Ex aliquo
enim utique generaretur. (5) Quaecumque itaquc suat vere
ipsum esse quid, et actu , circa ha-c non est decipi , srd aul
intelligere , aut non. Verum quod quid est , de cis qua*i-
tur, si talia sint , an non. Esse vero , ut verum est , et non
esse, ut falsum , unuin quidem si composilum est , est ve-
rum : si vero non compositum est, falsum. Unum vcro est,
si ens quidem sic est : sin vero non ita , non est. Verum
autem intelligere haec : falsum vero non est, neque deceptio,
sed ignorantia : non qualis cxcitas est. Etenim caecitas quidem
est ac si omnino non haberet aliquis intelligendi potentiam.
(6) Manifesttim autem est quod neqne de immobilibus de-
ceptio est secundum quando, si quis immobilia putet : ut-
puta si triangulum non putet mutari , non opinabitur modo
duos rectos babere, modo non : mutarctur etenim. Verum
aliquid quidein , aliquid vero non : utputa, parem nunie-
rum primum nulluiii esse; aut quosdam quidem , qnosdam
vero non. Circa unum autem quoad numerum neque hoc :
non amplius enim qusedam quidem , quxdam vero non pu-
tabit : sed verum dicet , aut falsum , tanquam ita semper se
haheat.
Quod unum multis dicatur modis in divisionc de quolies
dictis expositum cst prius. Quum autem multipliciter dica-
tur, primorum, ct eorum, quac secundum sc, non secundum
accidens dictintur unum, quattuor in summa modi sunt. Et
ipsnm namque continuum aut simpliciter, aut maxime, quod
natura, et non tactn, nequc ligatione : ct horum illud magis
unum, ct prius , cujus motus indivisibilior, et magis simplex
est (2) Item tale eliam magis cst, quod totum cst, aliquam-
que formam et speciem habens, et maxime quodcumque
natura tale sit, et non vi , quemadmodum quajcumque aut
glutine, ant clavo, aut conjunctione : at habcat in se quod
causa ei sit ut continuum sit. Tale vero est, quia unus molus
loco et tempore indivisibilissit. Quarc manifestum est quod,
si quid natura motionis primae principium habet primum ,
( dico autem , lalionis circulalionem , ) id prima magnitudo
 574 [iM— IM.] TflN META TA <I>YIIKA 0, a.
?». (3) Ta (tsv 8r| outojc tv rj cruvsyEC rj SXov, t& Ss
wv av 6 Xdfo; eT? t). Totaura 81 wv r) vdr]<jic u.(a-
xoiauTa 81 wv dStatpETOC" dStatpSTOc 81 tou dctatpETOu
eTSei t| dpiflu.w. 'ApiOu.o) u.ev ouv to xaO' fxacrrov
s aSiaipETOV, eTSei 81 to tw -vvoivtu xal ttj huavfpy ,
wcrO', £v av eTt) TcptoTov to TaTc oGcriatc aTrtov tou Ivdc.
(») A^YETai u.Ev ouv to Iv ToaauTaytoc, to te cruvsyEC
cpuast xat to 6*Xov , xai to xaO' IxaaTOv xal to xaO' SXou.
Ilavxa Os TauTa £v tw dotatpETOv stvai twv uiv tT|V
10 xi'vT)crtv , twvSe tt,v vo'r,crtv rj tbv Xdyov. (6) AeT Ss
xaTavoEtv oti ouy wsauiwc Xtjtctsov Xs'YSoOai Ttota te
sv XE^ETai, xat ti Itm to £v\ Elvat , xat tic auTou Xdyoi;
( XEysTat (xsv Y&p to lv Toaauiayioc , xal sxaoTov scrrai
£v TOUTWV , 0) OtV UTCapyT) Tl? TOUTWV TWV Tpdrcwv to 8s
if> 8s Ivt E^vat 6te u.£V toutwvtivI ssrat, 6te 8s dXXw,
8 xal jjtaXXov eyyuc tw SvdiiaTt lcrrt, ttj Suvdu.st
8' IxsTva ), waTCEp xal Ttspi ircoiyeiou xat atTtou s? 8sot
Xsystv Itci ts toTc TcpaYu.a<Ti StoptsOVTa xa\ tou Svdtia-
toc Spov arcoStSdvTa. (0) Eoti u.ev yip wc ctTOiysTov
so to rcup ( Eort 8' tcrwc xaO' outo xai to dirstpov rj Tt
aXXo TOtouTov ) , esti 8* toc ou- ou Yap xb aurb Tcupi
xai OTOf/Eiw Etvat , dXX' w; (Jtlv TCpaYfid ti xai cpucrt?
TO TCUp CTTOfyStOV , TO Ss SvOJia CTT)U.atVElTb T08i OUU.Se-
Gr)XE'vat auxco, Sti Isti Tt Ix toutou w« rcpwTOU Ivu-
46 TcdpyovTO«. Outoj xa\ ircl aiciou xat £vb? xal twv
toioutwv drcdvTwv. (7) Atb xai to £vl Elvat to aStatps-
to) eot\v sivat, 6'icsp tw8s ovti xai iStqt ywptaTW rj totco)
rj EtSst r) Stavoia, r) [xat] tw SXw xal dStatpETW.
MdXtoTa Se to u-STpov slvat TcpoJTOv IxdctTOu Y"ou?
su xaixuptwTaTa tou xoctou- IvteuOev -vip xa\ Itc\ t! dfXXa
eXtjXuOev. METpov fdp iaTiv 0) to icoobv YtvvwcrxETaf
YiYVwoxETat S' r) £v\ r) dptOu.w to tcoctov ^ tcooov,
6 8' dpiOu.bc; Sicai; £v£. "Qote icav to tcooov yiyvo»-
oxETat ^ Tcoabv ttp £vt, xal tJ) TcpwTW [ Ttooa] YlYvt0"
.15 crxETai , touto auTO £'v 810 to £v dptOu.ou dpyr)
r) dptOu.dc (8) 'EvtsuOev 8e xat £v toT; dXXoti; Xsyetoi
ClSTpOV tt) TCptOTW TS EXaOTOV Y'YVW!'XE"cllj xa'1 T<> "■*"
Tpov IxddTOU^v Iv u.iqxEi,lvTcXdTSt,EV pdOEt, Iv pdpEt,
Iv Tayst. Tb YaP Papoc xat Tayo; xotvbv Iv toic;
40 IvavTton " Sittov Yap IxaTEpov auTtov , olov pdpoc to
te Stcootivouv syov 6otct]v xai to lyov &Tcspoyi)v Sotctjcj,
xai Tayoc to te Stcoot^vouv x(vr,otv lyov xa\ to uTCEpoyr>
xivr,OEwc" s<jti Yap ti Tayoc xa\ tou PpaSloc xat fidpoc
tou xoucpoTspou. (9) 'Ev Tcaoi Ss toutoic (XETpoVxai
«6 dpy^) £v ti xat dStatpETOv, Itce\ xa\ Iv Tatc Yp0'"-"-01'^
ypoivTai wc dTou.w tt) icootata. IlavTayou Yap ^b u.s'-
Tpov fv ti ^touoi xai dStatpsTOV touto S£ to aTcXouv
T) tc]) tcoiw rj to) Tcooo). "Otcou (xev ouv SoxeT u.^) sTvat
d^EXEivr)TcpoctflETvai, TouTodxptSsc TbptsTpov Stb totou
50 dptflu.ou dxptfiEOTaTov Tr,v fkp (xovdSa TiOsaat Tcdvrr|
dStatpETOv Iv S£ toTc dXXotc u.tu.ouvTat to toioutov aTcb
Yap OTaStou xal TaXdvTou xa\ oeI tou u.e(Jovoc XdOot
av xai TcpoarsOEV Tt xa\ doatpsOsv (jtaXXov r) drcb IXaT-
tovoc. (10) "Qctte ottp' o& TcpwTOu xaTa tJ)v attrflrjtrtv
(1051,1013.)
una. (3) Qiiuwlam igitur ita unuro sunt, aut continuuni,
aut toluiii ; quaedam autem quorum una ratio est. Talia Tero
quorum intellectio una : talia autem, quorum indivisibilis.
Imlivisiliilis vcro, ejus est, quod aut specie, aut numero
indivisibile est. Numero igitur indi visibile , est singulare;
specie vero, quod est cognoscibili , etscientia. Quareunnm
utique erit primum, quod substantiis ut unum sint, rausa
est. (4) Tolies igitur dicitur unum , quod natura conti-
nmini est, totum, singulare, et universale : bn-c auloni
omnia unum sunt, eo quod quornndam motus, et quo-
rundam intellectio aut ratio indivisibilis est. (5) Oportet
autem considerare, quod non est eodem modo accipien-
dum, iiunm dicatur, qus unum dicuntur, et quid est unum
essc , quaive ratio ejus est ; ( unum ctenim toties dicitur, et
unumquodque eorum, cui aliquis horum modomm insit,
niiiim erit. Esse unum autem quandoque quidem alicoi
horum erit, quandoque vero alteri , quod et magis propin-
riiiuin nomini est : illa vero potentia;) quemadmodum st
de elemento et causa oporteat dicere, et de ipsis rebus de-
terminando , et nominis definitionem reddendo. (6) Ignis
etenim qnodam modo quidem est elementum ( fortassM
vero , secnndum se etiam ipsum mtinitum, aut aliquid aliud
tale ) , quodam modo vero minime est. Non enim est ident,
ignem, et elementum e?se : sed tanquam resquaedam et na-
tura , ignis elementum est. Noraen autem significat , qnod
hoc ei competat, quod ex eo tanquam ex prirao inexsistente
aliquid sit. Ita etiam de causa, et uno, et cunctis hnjusce-
modi. (7) Propter quod , unnm esse , est indivisibile esse ,
hocaliquid, et per se exsistens, sejunctumque aut locp,
ant specie, aut mente, aut toto, atque determinato.
Maxime autem mensuram esse cujusque generis primum ,
et maxime proprie quantitatis. Hinc etenim ad cetera etiam
advenit. Mensura enim id est , quo quantum cognoscitur
Cognoscitur aulem quantum prout quantum, aut uno.aut
numero : omnis vero numerus, uno. Quare omne quan-
tum, prout quantum, uno cognoscitur : et quo prirao hoc
cognoscitur, ipsum unum : propter quod, unum principiom
est niHiieri , prout numerus est. (8) Hinc autem et in aliis
id dicitur mensura, quo primo unumquodque cognoscitur :
et cujusquc mensura unum est, in longitudine, in latita-
dine, in profunditatc, in gravilate, in celeritate. Gra-
vitas enim et celeritas, communis est in contrariis. Duplex
enim et unumquodque horum est : ut gravitas, et quz
quantumcunque ponderis liabet, ct qna; excedit pondere : et
celeritas,qua;quantumcunque motumhabet, etquseexredit
in motu. Etenim est aliqua etiam tardi ccleritas, et levis
gravitas. (9) In his itaque ornnibus, mensura et principinm,
unum quiddam et indivisibile est Nani et in lineis utiin-
tur pedali , tanquam indivisibili. Ubique etenim mensu-
rani , iinn 111 qiiiddam et indivisibile q uarunt . Hoc autem ,
simplex, aut quali, aut quanto. Ubi itaque videtnr nun
esse aut aufercndum , aut addendum , illa certa mensura
est : quare numeri certissima est. Unitatem etenim ponurit,
qu.f omnino indivisibilis est : in ceteris vero imitantur lm-
juscemodi. Ex stadio namque et talento , ac semper a ma-
jore, magis profecto latebit et additum aliquid, et dem-
ptum, quam ex minore. (10) Quare a quo primo secundum
 (|053.) METAPHYSICORUM LIB. IX. CAP. II.
[xrj IvSiy ETat, touto TcavTS; rcotouvTai [XETpovxat uypwv
xal ijr,ptov xai Sdpou; xal [xsysOouc/ xal tot' otovTat
eiosvai to tcooov , 6rav eiSwo-i Sta toutou tou [xerpou.
Kal Sr) xai xivrjfftv ttj auXrj xivt]osi xai tyj xayiarr^
5 8Xi'YtffT0v •yap outtj e^si ypdvov. Ato Iv T?j affTpoXo-
Yta to toioutov £v dpj(r, xai pufrpov xr)v xtvrjartv y&P
6txaXr,v UTCOTi'QsvTai xai Tajft'erTr,v tJjv tou oupavoti,
rtpb< i^v xptvouot toi; dXXa;. Kat Iv [xouo-ixrj Sisat;,
Sti IXdy iotov , xai Iv tpwvrj trcor/sTov. Kai Taura
10 icdvra £v ti outoh; , ouy to; xotvdv ti to ?v , aXX' waicsp
EtpijTai. (u) Oux dsi Ss to> aptOaw lv to u;s'Tpov ,
dXX' £v(otetcXeio>, otov at StlaEt; Suo, ai [xr, xot& tt,v
dxor,v dXX' Iv toT; Xoyoii;, xat at tptovat tcXsiou; aT;
(XETpoutxEV, xai r, StaptsTpoi; Suoi (XETpsirai xai r) TcXeupot
15 xai t4 u;sye07] TtdvTa. (n) Outo> Sr) TcdvTtov [xsrpov
to sv , Sti Yvwpi'£o[x£v I; tov lattv f, ouaia StatpouvTE;
rj xara to tcooov fj xaTa to «TSoc" xai Sta touto to Iv
dotatpsTov, Sti to TcptoTov ixds"T(i>v dotaipeTOv. Ouy
6(xot'o>c 8s Tcav dStaipsrov , olov tcou; xai (xovd; , dXXot
20 to [xsv Tcavrr, , to S' ei; dStaipsTa rcpo; t}|v atoOriaiv
lOsXet, worcep stpriTai rjSr]- iowc ^ap Tcav suvEysc Stat-
pETOv. (il) 'Asl Se dUYYEVci; to uiTpov [xsyeOwv [jisv
Y^p ptlYeOoi;, xai xaO'ExaiiTOv |xr'xouc [xr,xoc, nXdtou;
tcXbto;, tptovuv ipwvr; , Sdpou; fidpoc, tiovdSwv [xovdc.
zs Ourto yap Sst Xau.6dvstv, dXX' ouy 6*ti dpiOu.(ov apt-
Olioc xaiToi tSei, si Sjjtoiiot;- dXX' ou^ 6[jiofto; d-tot,
dXX tooTcsp si utovdotov [xovdSa; djttotrsts txsTpov dXXa
fxr| [xovdSa- 5 S' dptOjjto? TcXrjOo; [xovdStov. (u) Kai
Tr,v eTcio-TTitxriv Ss (xsTpov Toiv TcpaYfxaTtov XeYOtxsv xai
so r>,v atoflritTtv Sia to auTO, Sti Yvtopi?o[xs'v ti auTaTc,
ircei [xsTpouvTat [xaXXov r| [XSTpoustv. 'AXXd ffujxfiai-
vsi r,u.iv wojTsp 5v st dXXou r,[xai; (xsrpouvTOC EYvo>pi-
«ratxev TcriXixot sVfXEv tw tov icri^uv ItcI tououtov ri;xtv
iTttfidXXsiv. IIptoTaYdpa; S' dvOpwrcdv yrpi Tca'vTtov
35 sivat [xsrpov, warcsp av si tov liciCTriu.ova Etxwv -^ tov
atjOavdtxEvov toutou? S' Sti s/ouitiv 6 [xsv atcOr.otv 6 Ss
iTctcTr^u-riV, d (pajxsv stvat [XETpa twv utcox£iixs'vo>v.
OuOlv Sr, Xe'yo>v TceptTTOV tpaivETai ti Xsysiv. (u) "Oti
[xev ouv to £vi eTvoi [xdXtffTa Iiti xaTa to dvotxa ioo-
«o pii^ovTt u.s'Tpov ti, xai xupto>TaTa tou itoaou , sTra tou
tcoiou , tpavEpdv. "KtJTat Se toioutov to [xsv av r, dStai-
psTov xaTa to tcouov , to Se av xari to tcoiov StoTCEp
doiatpETOv to 2v f\ aTcXioi; ?, $ IV.
CAP. II.
KaTa Se tr,v ouoiav xai ttjv ipuaiv i|r|Tr,TE'ov TCOTE'po>;
45 £/.£1 , xaOaTrep £v toii; SiaTcopr'txao-iv lTcr,XOo(X£v ri to
h Iitti xai tcw; Sst Tcepi auTou Xa6stv, TCOTspov o><;
ouoiac Ttvoi; ouor,; auTOu tou Ivd;, xaOdrcsp ot te Ilu-
OaYopEtoi ^>aot TcpoTspov xai llXaTwv uaTspov, f^ (xaXXov
&Tcdx£tTai ti; cputri; , xai 7ctoi; SsT Yvo>pt[xwTE'pw; Xe/O/;-
to vat xai (xoiXXov worcep ol Ttepi tpuo-£o>c.* Ixsivwv ^ap
6 (xlv ti; tptXtav eTvo! (prjot to fv, 6 o' dspa , 6 Sl to
drceipov. Ei Se jxriOev twv xaOdXou SuvaTov ouoiav
[im — iw.] 57 5
spn<um non oonlingit, lioc omnes meniturain, et humidorum
et siccorum , et gravisct cxtensi Taciunt : et tunc putant co-
gnoscere quantum, quum per lianc mensuram sciant : atque
etiam motum simplici et velocissimo motti : minimtim enim
tempus liic liatiet. Quapropter in astrologia, tale untim,
principium et mensura est. Motum enim aequalem et vnlo-
c.issimum eura qui cst caeli , supponunt : atl qtieni ceteros
judicant. Et in niusica diesis, quia minimum. Kt in voce,
elementum. Et lioec omnia, ita unum quiddam, non ut com-
mune quiddam iinum, sedutpraedictum est. (II) Nonsem-
per autcm mensura nnmero ttnuin est, vcruni aliquando
plura : utpula dieses dute, quae non secundum auditum, sed
in rationibus sunt. Et voces plures quibus niensurainus ; t^t
diameter, duobus mensuratur ; et latus, et omnes magni-
tudines. (12) Sic igitur mensura omnium , unum est : quia
cognoscimusex quibus substantia est, autsccundum quan-
tum , aut speciem dividcntes. Et propterea unutn indivisi-
bile est, quia singulorum quorumcunque indivisibile cst :
non tamen omnia similiter indivisibilia sunt, ut pes, et
unitas; sed lioc quidem omnino, illud vero esse indivisibile
secundum sensum vult, ut jam dictum est. Fortassis et-
enim omne continuum divisibilc est. (13) Sctnper autcni
mensura.congenera est. Magnitudinum namque magni-
tudo, ct secundum unumquodquc, longiludinis longitudo,
latitudinis latitudo, vocum vox.gravilatisgravitas, unitas
unitatum. Ita enim accipcre oportet, et non quod nume-
rorum numerus. At oporteret, si similiter. Non tamen
similiter censct, sed ac si unitatum unilates, et non unita-
tem censeret esse mcnsuram. Numcrus enim, unitatum est
multitutlo. (14) Atscientiam quoquc, etsensum, mensu-
ram rerum dicimus essc, propterea quia per ea aliquitl co-
gnoscimus. Atqui mensurantur magis quam mensurant. Sed
accitlit nobis, ac si alio nos mensurantc cognosceremus
quantinam sumus, eo quod tolies nobis ctibitalis mensura
atlmota est. 1'rotagoras autem, liominem ait niensurain esse
cunctorum : perinde ac si scientem, aut scutientem diceret.
Istos autem , quia habent , ille quidem scientiam , liic vero
sensum , quae dicimus objeclonim mensuras esse. Nihil ita-
que dicens doctum, aliquid dicere viiletur. (15) Quod
itaque untim es.se, maxime secundiim nomcn si qnis deter-
minat, monsura quxdam cst, et maxime proprie quantita-
tis, deinde qutditatis, manirestum est. Tale autem erit,
si boc quidem seciindum quantitatem , boc voro sccundum
qualitatem indivisibile sit. Quare unum, aut simpliciter,
aut prout cst unum , indivisibile est.
Scciindum substantiam autem ct natnram quonara modo
sc liabcat, quaerendum est : quemadmodum in dubitationi-
bus tractavimus, quidnam unum sit, et quomodo de eo
opinari oporteat : utrum ut ipsuin uniim , substantia sil ,
quemadmodum Pythagorici dixerunt prius , et Plato poste-
rius : an magis aliqua subjicitur natura , et quomodo opor-
teat notius dici , et an magis, sicuti Physici. Illorum cnim
quidam amicitiam ipsum unuin ait esse, quidam aercm,
quidam inflnitum. Si autem nilul univcrsalium possibiJe
 S76 [im— i«b.] TQN META TA *TIIKA 0, Y
eivat, xaSaTcep iv toT; icepl oufftac. xal Tcepl tou ovtoc
eipr,Tai Xo'yoic;, ouS' aurb touto ouaiav to; ?v ti Tcapa
Ta TcoXXa Suvarov eivat ( xotvbv yap ) dXX' f) xaTTjYO-
prijjia u-dvov , 8r,Xov ibc, ou8i to iV to Y&p 3v xal to 2v
t xaOdXou xaTT)YopEitai udXtaTa TcdvTtov. (2) "Qare
oute Ta yevt) cpuaeic, Ttvit; xa\ ouatat y loptaTal rtov dXXtov
eiatv , oure to 2v yevo; ev8e'Y_6Tat elvat Sta t&; auT&c,
atTtac. 61' fiaTcep ouSs to 2v ouoi tt)v ouatav. (3) Eti
8' &u.oiioc; Itci tccivtojv dvayxaTov e/etv Xe^eTai 0' iaa-
10 yfoc, to ov xai to i'v toar' IrcetTcep Iv toic, Tcoiote, IutI t!
to 2v xal ti? cpuffic, , iptoitoc; 8i xal Iv toT; TtoaoTc, ,
SrjXov oti xal o^Xtoc, ?T|Tr|Te'ov Tt Tt> £v , toctTcep xal t( to
ov, toc, oujr Ixaviv &ti touto aurb r) cpuatc; autou.
(4) 'AXX& jat)v ev ye v/po>u.aff(v Itm ri to 2v X.p<")u-a > °'ov
15 to Xeuxdv , ei to dXXa Ix toutou xal tou (xeXavo; cpai-
veTai YtYvdpteva, to 8e u.lXav ffTeprjffte, Xsuxou, tooTcep
xai tponb; axoToe/ touto 8' lart ffTspr,fftc, cpond;. "ilffT'
e! Tot dvra r,v yptou.aTa , rjv av dpiBfide, tic, Tot civTa.
'AXXot ttvtov; SrjXov 8r| &rt •/_piou.aTcov. Kal to 2v rjv
20 dv Ti ev , oTov to Xeuxdv. (&) 'Ou-ottoc; Si xai ei [iEXr,
Ta ovTa ^v, dp18u.be, av r)v, StSffEtov ptevtoi, dXX' oux
dp18u.bc, t) oiffia auTtov xai to £v r,v dv Tt ou »j ouota
ou to ev dXXa Stetrt;. 'Ou.oto>i; Se xal ItcI twv cpOoy-
Ytov tjTOt/Ettov dv tjv t& ovTa dpiOjid^, xal to 2v otoi-
26 /etov cptovr,Ev xal ei cr^TiptaTa euSuYpotfjtiJta , cry^rju;dTO>v
dv r)v dptSjjtd; , xal to £v tb TptYtovov. 'O S' auTO?
Xoyoi; xal irci twv dXXiov yevmv. (e) "ilcrr' EtirEp xal
Iv toT; Tcd8eai xal ev toT? tcoioii; xai iv toT; tcoctoT? xai
ev xtvr^crei dpiBjjttov dvTtov xal Iwt Ttvo? Iv Siracriv S te
30 dp8iu.be; Tiviov xal to Iv t! £v , dXX' ouyj touto auTO
aurou f, ouota , xal ItcI twv ouottov dvaYX»] woauTt>>c;
eyetv &u.oto><>Yap £%£i ItcI TcdvTtov. (7) "Oti txlv ouv
to 2v iv Tcavri yevei icrti ti? tpucri;, xal ou8evb; Tot/Td
Y* auTo r) cpuoii; to e*v , cpavEpdv dXX' tScrTtep iv jrptojjtaot
36 /.p<o,u.a £v ^t|TT)te'ov auTO to e*v , oCtto xal Iv ouata ou-
atav [jttav aurb to fv. (s) "Oti Si TauTO OTijjtaivei
tco>c; to h xal to dv , Sr]Xov to> te 5tapaxoXou8£tv iaa/toi;
Tais xaTTjYOptai; xal u.f| E7vat iv u.T)Seu.ta, olov out'
Iv Trj ti Iotiv out' iv tt; 7totov , dXX' &u;o(o>{ e/et toaTtep
*0 t& 8v, xal to) u.T| TcpoaxaTTjYopEtaSat e*TEpo'v ti to eT;
dv8pto7co; tou dvSptoTco;, <oa7rep ouSi to Eivat icapa
to rt r^ rcotbv r) tcojov , xal to Ivl eivat tb ixdffto) eivat.
CAP. III.
'AvTtxeiTat 8e t& £v xat tcj TcoXXa xari TcXetout; Tpd-
Tcouc, , tov e*va to Iv xal to tcXtjSoi; &>q dStatpETOv xal
46 SiatpETOV Tb (Jtev Yap r) StTjpTjjjiEVOV r) SiatpErbv TcXr;8de;
ti XEYeTat, to 81 dSiaiperov rj (xrj 8iT)pr)u.evov lv.
(2) 'Eicel ouv at dvTt8e'ffetc; TeTpa/ioc;, xal toutiov xaTtlt
OTepT|fftv XeYeTat 8aTepov, IvavTta av etrj , xal outb toc;
dvTt^afftc, oure t!)!; Ta Tcpd? ti XeYotjteva. Aeyetoi 8' ix
60 tou IvavTtou xal SrjXouTat to 2v ex tou StatpeTou to
dStaipETOv otot to (xaXXov aiff8r,Tbv to TcXr,8o<; sTvat xal
Tb StatpETOv r^ to dStatpETOV, wffTe Tto Xoyi;> irpdrEpov
(lO53,10M.)
est substantiam essc, qucmailmodum in sermonibns de snb-
stantia et de ente liabitis dictum est, nec hoc ipsum ut
unum quid praeter multa, substantiam esse possibile est,
(commune namque, ) sed ut pracdicalio solum , patet
quod nec ipsum unum. Ens enim , et unum , um>ersaliter
maxime de omnibus praedicatur. (2) Quare neque genera,
nalura quxdam et substantiae a cetens separabiles sunt :
nec ipsum unum, genus contingit esse, propter easdem
causas , propter quas nec ens. (3) Adbuc autem similiter
in omnibus necesse est se babere. Dicuntur autem aequa-
liter, ens et unum. Quare quum in qualitatibus sit ali-
quid ipsum 11:111111 , et aliqua natura, similiter autem et in
quantitatibus : manifestum est quod omnino quxrendum
est, quidnam unum sit, sic uti quid ens, tanquam non suf-
ficiens sit , quod hoc ipsum ejus natura sit. (4) At rero
in colqribus, est aliquid unus color, utputa album, si ce-
teroscolores ex hoc et nigro fieri apparet. Kigrum autem,
privatio albi est , siculi tenebrse lucis : hae antem , lucis pri
vatio sunt. Quare si enlia colores essent, aliquis prof.-cto
numerus entia essent. Sed quorum? patet quod colorum :
et ipsum unuin esset utique aliquid unum , utputa album.
(5) Similiter si enlia modulationes essent, numerus essent
profecto , attamen diesium : sed non esset numerus eorum
substantia, et ipsum unum esset aliquid , cujus substantia
non ipsum unum, sed diesis. Similiter antem et in sonis
clcmentorum essent entia profecto numerus, et ipsum unum
elementum vocale : et si figura linearum rectarum , fjgura-
runi profecto numerus essent, et ipsum uniim , triangulum.
Eadem vero ratio et in ceteris generibus est. (6) Quare si
quum in passionibus, qualitatibus, quantitatibti!:, ac in motu
numeri sint, et unum quoddam in omnibns, et ipse numems
aliquorum sit, et ipsum unum aliquid unum, non autem hoc
ipsum substantia ejus sit : necesse est ut etiam in substantiis
sic se habeat. Similiter namque in omnibus se habet.
(7) Quod igitur in omni genere ipsum unum aliqua nalura
est , et quod nullius hoc ipsum unum natura est , patet. At
quemadmodum in coloribus ipsum unum unus color quav
rendusest, ila in substantia una substantia ipsum tinum.
(8) Quod autem idem quodammodo significat unum et ens,
patet etiam ex eo quod aequaliter sequitur praedicamenla,
et in niilln est, velut nec in quid est, nec in quale, sed
similiter se liabet sicuti eus , et ex eo , quod in prasdicatione
unus hoino , non addit aliquid aliud quam homo , sicut nec
ipsum esse praeter quid est, aut quale, aut quantum : et
unnm esse, est unumquemque esse.
Opponuntur autem iinuiii et multa multis modis : quo-
rum uno unum et multitudo, ut indivisibile et divisibile :
quod enim aut divisum aut divisibile est, multitudo quxdam
dicitur; quod vero indivisibile , aut non divisum, unum
(2) Quum autem oppositiones quattuor sint modis, et horum
alterum secundum privationem dicatur, contraria erunt
profecto, et ncque ut contradictio , nec ut ea quae ad ali-
quid dicuntur. Dicitur aulem ex contrario ipsum unum,
et significatur ex divisibili indivi.-ihile, eo quod mullitu-
dinem esse et divisibile magis est sensibile quam essc imli-
 (|054,I055.) METAPHYSICORUM LIB. IX. CAP. III.
to TcXrj8oc tou dStatpsTou Sti tt)v aia6rio'tv. (3) "Eerci
81 tou u.lv Ivdc , waitsp xai Iv ttj oiaipeosi twv Ivav-
tiwv ot£YpdiJ]iau.Ev » ti TauTO xal Su.otov xai icrov , tou
81 tcXtJSouc to IrEpov xal dvdtuotov xai dvttrov. Aeyo-
B u.evou Sl tou toutou TcoXXa/toc , [xai] 4'va u.lv Tpdirov
xot' dpi8u.bv X1you.ev Iviote outo, to 8' liv xai Xoyoj
xai dpi8u.io £v ^ , otov ou aauTto xai Tto eioei xai tvj
uXt) ev eti 8' liv 6 Xo'yoc 6 ttjc TcpoWjC oucrtac eT;
rj , oTov at tffat Ypau.fi.ai eu6eiat al auTat, xat Tot foa
10 xat [to] iaoYwvta TETpetYtova , xatrot TcXetio- dXX' Iv
toutoic rj tooTri? iv©TT|c. (4) "Ojjtota 81 eiv u.f, TauTot
aTtXtoc ovto , u.t,81 xaTa ttjv ouatav dStdcpopa tt,v ouy-
xetu.Evrjv , xaTot to elSoc Tauci r) , otov to u.et£ov Te-
Tpdyoivov to> u.txpto Suotov , xai al dvtoot euOcTar auTat
16 yap 6'u.otai u.ev , ai auTai 81 otTcXoic ou. Ti S' liv to
auTO eTooc e/ovto, Iv oTc to (jiaXXov xat tJttov IyY'Yve"
xat, u.rJT£ [xaXXov rj u.i)T£ tjttov. Ta 8' liv r) to au-cb
icdOoc xat lv tio etSet, oTov to Xeuxdv, txcpdSpa xal
tjttov, Suotd cpaatv elvat 6rt 2v to eTSoc auTtov. Ti
»1 8' liv TcXeto) e/t) touto r) £T£pa, iq aitXtoc r\ Ta icpd-
ystpa, oTov xaTTtTspoc dpvupo) [r\ /puato], ypuob; 81
Tcupt rj ijavObv xat Tcuppdv. "iicm SrjXov 6rt xai to
?T£pov xai to dvdu.otov TcoXXayioc X£Y£Tat. (5) Kat
to uev dXXo dvTtxeiu.evo); xal to touto, 810 rcav rcpbc,
16 AtTcav r\ touto r\ dXXo- to S' liv u.r| xai r) 8Xr| xai 6 Xd-
■voc. eTc, 810 ou xai 6 tcXtioiov Erepoc." to oe TptTOv w; Ta
Iv toTc u.a6r,u.aTtxoTi;. (s) Tb jjlev ouv £*TEpov rj TauTO
0101 touto tc5v Tcpb? Ttav XsYeTal, Soa Xeyetoi Iv xal
ov. OuSe Yap dvTttpaotc Ioti tou TauTOu- Stb ou XeyE-
30 Tat Irci toiv u.rj ovtojv ( to Ss U.-J] touto XeYETat ) , Itci
Sk Ttov ovto)v TtdvTtov r) Y"p ^v ^l 0UX ^v ^5?1"10; xal
ov xai ev. Tb u.lv ouv E*T£pov xai toutov outco? dv-
TtxEiTat, Stacpopa Si xai eTEpOTr); ak\o. Tb uiv Yap
fcEpov xal ou Irepov oux dvaYxr) Elvat Ttvi ?Tepov Tcav
35 Y*P ^i ^epov r. touto S ti av r) ov to 81 Std^op»v tivo?
Ttvi Sidipopov , wot' dvaYxr) touto ti eTvoi o) Stajplpou-
atv. Touto 81 to TaUrb r\ yivoi; r\ eTSoc* Tcav ^ap to
Stacpepov Statpepet r, Ye'v£i r\ eTSei , ^£^£1 u.lv tov u.rj Ioti
xotvr) i\ uXrj u.T|Sl YsvEtjtc ett; dXXrjXa , oiov 6'tro)v dXXo
10 o-/r]u.a Trjc xa-criYOpiai; , etSet 81 tov to auTO Y£V<>C. Ae-
YETat 81 Yevocfi du.epio touto XeYOVTatxaTi ttjv outrtav
TotStdcpopa. Ti 8' IvavTta Stdcpopa , xai r) EvavTio)t;ic
Stdcpopd tic. (7) Oti 81 xaXtoc touto uTCOTt8£u.e8a ,
SrjXov Ix Tijc Itcoyioy7!^' TC0'v'ra Y^P SiacplpovTa te cpat-
46 veTat xai touto, 06 [xdvov IVepa 6vTa, dXXi tk [ilv
to ^evoc 1'TEpa , Ti S' Iv T»i out^ outTTOijr 1'a tt]c xaTr) -
Yoptac, totxT' Iv TauTto Y£v£t xal TauTa Tto y^vei. Aioj-
pitrrat 8* tv dXXoi? TcoTa Toi Y£v£i TauTa r) £*TEpa.
aiiistoth.es. II.
[|98,IM.] 57 7
visibile. Quare multiiuJo, ratione prior, quam intlivisibile,
proptcr sensum est. (3) Item , unius quidem cst ( quemad-
modum et in divisione contrariorum descripsimus ) et idem,
simile, et acquale : multitudinis vero, dirersum, et dissi-
mile, et infequale est. Quum autem idem multipliciter
dicatur, uno quidem modo secundum numerum hoc quan-
doque dicimus; tum vero, si ratione et numero unum sit :
utputa,tu tibi ipsi , et specie et materia unum. ltem, si
prinuc substantiic ratio una sit ; ut irquales lincv rectx,
exdem, et (cqualia, ct sequalium angulorum quadrata,
tametsi plura sint : in bis tamen acqualitas est unitas. (4) Si-
milia vero, si quum non sint eadcm simpliciter, nec se-
cundum concretam exsistentiam indifrerentia, secundum
speciem eadem sint : quemadmodum majus quadratum
minori simile est, et lineae rectac insquales. 11« enim si-
miles quidem, vernm non eaedem siitipliciter sunt. Quoc-
dam vero , si qunm eandem spccicni babeant, iu quibus ma-
gis el minus lit , ncque magis, neque minus sit. Quaedam
autcm , si eadem et una specie passio sit valdc et minus , ve-
lut album , similia esse aiunt , quia una species eorum est.
Qim-ilaiii vero, si plura babet eadein, quam diversa, aut
simpliciter, aut <id;« in promptu sunt : ut stannum, argento;
aumm vero igni , prout flavus et rufus est. Quarc mani-
festum est quod et diversum et dissimile multipliciter di-
cuntur. (5) Atque aliud quidem opposite ei dicitur quod
est idem. Unde omne ad omne , aut idem aut aliud est.
Alterum vero, si non sit et materia, et ratio una : quare
tu et propinquus, diversum : tertium autem, sicuti illa,
qiiic in matbcmaticis sunt (6) Diversum igitur, aut idem
ideo omne ad omne dicitur, quiECumque unum et ens di-
cuntur. Neceiiimest contradiclio ipsiusejusdem. Quare
non dicitur de non-entibus, ( at non idem dicilur, ) sed de
omnibus entibus. Aut enim unum , aut non unum, natura
apluin ct cns, et unumcsse. Diversmn igilur, etidem,
ita opponunlur : differcntia vero, et diversitas, aliud est.
Diversum uamque et illud a quo diversum , non est necesse
aliquo esse diversum. Omne etcnim quodcumque sit cns ,
aut idem, aut diversum est. Differens vero ab aliquo, ali-
quo diflerens est. Quare necesse est aliquid idem essc, quo
diffeiunt : boc vero idem, aut genus, aut species est.
Omne namque differens, aut genere aut specie differt : ge-
nerc , quorum non e4 communis materia , neque mutua ge-
neratio : utputa, quorum alia praedicationis figuraest. Spe-
cie vero , quorum idem genus. Dicitur autem genus quo
ambo, quae tlifleruut , secundum snbstanliam idem dicun-
tur. Conlraria vero , differenlia, et contrarietas qusedam
differentia est. (7) Quod autem recte hoc supponimus, ex
inductione patet. Cuncta enim diflerentia apparet etiam
eadem esse, non solum divcrsa esse, sed quaedam secun-
tlum genus diversa , quajdam in eadem pnedicalionis coor-
dinatione. Quarc et qiiie eadem genere, in eodem genere
sunt. Dcterminatum autem in aliis est , quas eadem atit di-
vcrsa genere sint.
 5" 8 [im—»oi.} TQN META TA 40TZIKA 0, 8.
CAP. IV.
'EiceiSi 3ia:fE'peiv IvSi/STat dXXr'Xwv xi 8ia:ps'povTa
tcXeTov xai sXaTTOv, eoti twj xai u,«Y>eJTTl Stacpopd, xat
TauTT,v Xtfyw IvavTtWtv. °Ou 8' f, uey'11^ "Ti *ia"
eposd, 6r,Xov ex tt,; ETcaYo)Y?i;. T4 uev ^ap Y'vel °la~
5 cpspovTa oux e/ei 66bv ei; dXXr,Xa, dXX' diCE/El tcXsov
xai douuSXriTa- Tot; 8' eioei otacpspouoiv al yeve'<jei; Ix
twv IvavTiwv EtVtv w; eV/aTwv. Tb Ss twv eovotojv
Stdo-TTjua ue'yicitov, oxtte xai to twv IvavTtwv.
(2) 'AXXa ur,v to ^s u=Yi<rTOv Iv £xd<TTO) y^vei teXeiov.
10 Me'yio"tov te Y«p ou urj eotiv urcEpSoXr), xai teXeiov ou
ut) scrctv e;w XaSav Tt SuvaTOV ts'Xo; ^ip s/£i f, TsX£ta
6tasopa,o)07iEp xaWdXXa iw ts'Xo; s/eiv Xt^ETat teXeio.
Tou 6e teXou; ouOiv s;to- Ecr/aTOv YaP <*v Tcarrt xat
ttedie/ei. Atb ouOsv s;o> tou ts'Xou; , ouSJ TcpoesSsTTat
15 ouOsvb; to teXeiov. (3) "On uev ouv f, EvavTtoTr; e'cTTi
otasopa teXsio; , ex touuov SfjXov TcoXXa/w; 6e Xeyo -
uevcov twv EvavTtcov, dxoXouOrjOEt to teXeiw; outw; w;
av xat to EvavTtot; Etvat uTcap/r) auTOt;. (4J 1outo>v
6; ovto)V cpavspbv 6*ti oix IvSi/nai £vi tcXeiw svavTta
2ti sTvaf oute Yap tou fV/aTOu Ecr/aTo')TEpov Etrj av ti , oute
tou evb; 6ta<jTrjuaTo; tcXeiw OuoivEcr/aTa. OXco; te ei
ecttiv f( IvavTtd-cr,; Stacpopd, f| 8e 6ta:popi 8uoTv, coute
xal f| te'Xeio;. (r>) 'AvaYXI Se xai tou; dXXou; Spou;
dXr,0£i; Eivat twv t-vavTtwv. Kai ^ip tcXeTcttov StacpE-
3b p£t f| tsXeio; Stacpopd. Toiv te ^ip Y$v£l 6ta:pEpdvTwv
oix Icttiv £;o>T£po) Xa^Etv xai TWV EtOEf 8£'8ElXTal YaP
Sti Tcpb; to e;o) tou y^vou; oux ectti Stayopd- touto)v
8' auTr) uEYtoTr) , xai Tot it TauToi ^evei tcXeicttov ota-
cpEpovca ivavTta- uEYio-rri Y^p 8tacpopa toutcov f) teXeio;.
»0 Kai Tot Ev TauToi Sextixo) tcXeicttov StacpEpovTa Ivavrta-
f, Y^p uXr) f) aur)) toT; EvavTtot;. Kal ta utco ttjv
auTTjv Suvautv tcXeTotov Sia^spovTa- xatYap f) lTci<TTr,urj
TCEpt £v ye'vo; fj uta, Iv ot; teXeio 8tacpopa u.efi<jxr\.
(0) llptoTr) 6= IvavTioxri; Ri; xai <TT£pr,at; ecttiv ou
so Tcacra 6e <rT£'pr)eTt; ( TcoXXa/w; yap XtYETat fj OT£pr,at; ) ,
dXX' fjTt; otv teXeio rj. T4 8' dXXa IvavTia xaTa TauTa
X£/0^<T£Tai, t4 u£vtw e/eiv, t4o£ tw tcoieTv r) Tcotr)-
Ttxi Etvat , Ti 8i tw Xrj-j/Et; eTvoi xai aTcotSoXai toutcov
5) dXXwv ivavTtlwv. El 89) dvTtxEiTat uev dvTi^aot;
40 xat cTTEpricTi; xai ivavTiOTrj; xai Ti -rcpd; Tt , touto>v 8s
TcpwTov dvTtcpacii;, dvTt^deiEw; Sk urjOsv Ioti uETaiju,
Ttov SJ EvavTtwv lv6£'/£Tat, Sti uev ou toutov dvTtcpa-
01; xai TavavTta^SrjXov. 'H Se <TT^pr)fft; dvTt^acri; ti;
eo-tiv rj ^ip to dSuvaTov 6/\o); f?/Eiv , ?, 8 av TcEcpuxb;
45 E/Etv ur) E/r), lciTE'prjTat r) SXo); f) tcw; d^opterOEV tcoX-
Xa/oi; ^4p fjSrj touto Xe'youev , cocncEp 6trjprjTat fjulv
iv dXXot;. (7) "iitiT' ecttiv f) <JTE'pr)eri; dvTt^acrt; ti;
r\ dSuvauta SiopioOEleTa r) eruvEtXrjuuEvr) Tto Sextixw.
Atb dvTicpdeiEw; usv oux ?ctti UETac;u, <TT£pri<TEw; Se
(0 Ttvd; io"Ttv terov uiv ^ip r) oux tcrov Tcav, faov S' f) dvi-
(TOVOU Ttav, dXX' ElTCEp, UOVOV EV TW SeXTIXO) TOU ItTOU.
(s) El 6») at yevesei; Trj CXr) £x Ttov ivavTiwv , Yt'Yv<>VTal
(iow.)
Qnum antem contingat inviccm differrc, qure <]i(Tcrunt,
ct plus et iuintis , cst etiam quacdam niaxima diffcrcnlia : ct
lianc dico contrarietatcm. Quod autcm maxima diffcrentia
est, manifestum cst ex inductione. Qua? cnim genere dif-
■feriint, non liabcnt ad sc muluo viam , sed plus dUtant, el
non conveniunt : illis vero, qua: specie dinerunt, gcnera-
tiones ex conlrariis tanquam cx ultimis sunt. DistantU
veio tiltimorum, maxima est : quare etiam contrariorum
(2) Atqui quod maximum est in quoquc genere, per-
fectum est. Eteniin maximum est, cujus non est exces-
sus : perfectum vero, extra quod non est possibile ali-
quid sumere. Finem namque liabct perfecta differentia :
qiiemadmodum cetera quoqtie perfecta dicnnttir, co quod
uabeant linem. Extra finem autem niliilcst. Ullimum enim
in re omni est, et continct. Quare niliil cxtra finem cst.
nec indigct aliquo , quoil perfectum est. (3) Quod igilur
conlrarietas cst differentia perfecta, ex his patet. Quum
autem multipliciter dicanlur contraria, ita pcrfectum in-
liaerebit, sicuti eis inest esse contrariis. (i) Uis autem ex-
sistentibus, patet quotl non contingit uni plura contraria
esse. Nec enim ultimo ulterius aliquid erit : nec unius di-
stanlix plura, quam duo ullima. Et omnino si contrarie-
las differentia est, differentia vero diioruin est, ergo et
ipsa perfecta. (5) Kecesse autem esteliam reliquas con-
trariorum definitiones vcras essc. Etenim plurimum dif-
fert perfecta differentia. Namque non )>otest aliquid sumi
cxtraeaquxet gcnere differunt, ct spccje : ostcnsum est
enim quod ad ea quae extra genus sunt , non est diflc-
rentia. Horum atitem, ltaecmaxima cst. Etqnse in eodem
genere plurimum differunt, contraria sunt. Maxtma enim
horum differentia est, quje perfecta est. Etquse ineodcm
susceptivo pluriinum diffcrunt, contraria sunt. Materia
enim eadem contrariis. Et quac sub eadem potentia, plu-
i iiiiiiiii differtint. Etenim scientia circa unum eorum gc-
nus, una, in quibus pcrfecta differentia, maxinia est.
(C) Prima vero contrarietas , habitus et privatio cst : non
tamen omnis privatio (multiplicitercnim privatio dicitur),
sed qurecumque perfecta sit. Cetera vero contraria secnn-
dum liaec dicentur ^quaidain eo quodliabcant; quaedameo
quod faciant, aut factiva sint ; quaedam eo quod accipiant ,
abjiciant haec , aut alia contraria. Si opponuntur ilaqo»
contradictio , privatio, contrarietas, et ad aliquid; lioruro
autem primum contradictio; contradictionis veronihil rne-
tlitim est , contrariorum autcm conlingit : palct qtiod non
idem est contradictio, et contraria. Privatio vero, quaedam
contradictio est. Aut enim , quod omnino impotsibile est
habere ; aut quod quum nattiraaptum hauere sit, non lutlie.it.
privatum est,aut totaliter.aut modo qnodam determinaluro.
Multipliciter enlm jam hoc , ut in aliis divisum a nobis est ,
dicimus. (7) Quare privatio, quaedam contradiclio est aut
impossibilitas distincta ant complcxa in se susceplivum.
Ideo contradiclionis quidcm non est medium, sed priva-
tionis alicujus cst. Omne enim aut seqviale , aut non
squale : aequale vero, aut inaequale, non omne, nisi so-
lum in susceptivo aequalitalis. (8) Si itaque generatioDO
 (WSS,I03«.) METAPHYSICORUM LIB. IX. CAP. V.
81 v\ Ix xoii eiSouc, xai ttjc tou eiSouc. £;Etoc, r) ix crreprp
cteo>c Ttvoe; tou EtSoue; xai t^; uopcprjc; , orjXov 6rt 7) ulv
IvavTitoertc; <7TE'pT)erie; dv ti; etrj Tcaera , 7| 81 OTEpniat?
fertoc, ou itaera ivavTtdTT,e;. Atrtov 6' Sti TtoXXayioc;
6 IvSeyeTat ierteprjcrOat to la"tT|pr|u£vov I; tov ^ap ort
u£Ta€oXai lerydTtov, IvavTta TauTa. (9) <J>av£p6v 81
xal Sta ttjc, EJtaY<»Y^?. Haera votp IvavTUocrie; ly£i
OTEp^itv OaTEpou tcov ivavTttiiv. 'AXX* ouy 6u.o(o>e;
TtdvTa- tJvto-o'Tr,i; ulv Y&p isottito<; , dvouo<dTT)e; 81 Suotd-
iti ttjtoc;, xaxta 06 dpETTJc;. (iu) AiacplpEt 81 tocT7CEp eT-
pr|Tai" to uev Y«p i&v udvov 3 lerTEprjUEvov , to 8' iocv
r, itoTE r) Iv Ttvt , oTov av ev fjXtxta Ttvi rj t<o xuptto
Jj TravTTj. A16 tiov ulv eem ueTa:]u , xat lcTTtv oure
oSfaOoc; dvOpioTcoc oute xaxdc, tcov 81 oux lcrttv, dXX
15 avavxr] etvat rj TrEpircov r) dpTtov , 6rt t& ulv lyEi to
uTtoxEtuEvov <opteru£vov , toc S' ou. (11) "Qctte cpavepov
Srt asi OaTEpov t<ov IvavTtwv XE^ETat xaTa empriertv
aTedypr] 81 xav Ta TcpcoTa xat tcV yin\ tcov lvavTto>v,
oTov to £v xai Ta jtoXXct- toc yo<p aXXa Etc; TauTa avot-
■21) YETIl.
CAP. V.
'Errei 8' e'v Ivi lo"Ttv Ivavtiov, dTtoprjcrEiEv dv Tt?
ittoc; dvTtxetTat to Iv xai t& TtoXXa xal to tcrov Tto ue-
YaXtp xat Toi u<xpto. T6 yap 7toTEpov dtt iv dvTiOlcrEi
XIyouev, oiov 7cdTEpov Xeuxov f) ulXav, xai 7COTEpOV
■a, Xeuxov rj ou Xeuxov • 7tOT£pov 81 dvOpwTcoc J\ Xeuxov ow
XiyouEv, iocv ui) i; u7to6ecrEt.>e; xal ^rjTciuvTEc; oTov Ttd-
Ttpov tjXOe KXe'<ov r) 2o)XpdtTjc;. (s) 'AXX' oux ivufxr\
lv ouOev! yevei touto , dXXot xai touto IxeiOev IXr,XuO£v •
t& yap dvTix£t'u.Eva udva oux ivSI/ETat dua iiTtdpyetv •
^o (|) xal IvTauOa XprJTat Iv Tto 7tOTepoe; r^XOev ■ e? ycitp
aua IvESeyeTO, filoim to !pioTr|ua. Ei Se', xai o8t<oc;
6uotioe; !u7tt7tTet eie; dvTfOEatv , eic. to Iv r) 7toXXd , oTov
7tdtepov dijccpOTepoi r^XOov r) ctTEpo;. (3) Ei St, iv Tote;
dvTtxetuevote; dei tou TtoTepou $ ^tTjCtic;, XeyETat 81
15 itoTEpov ueTc^ov ?1 IXaTTOv rj tcrov , Tte; Icttiv r) dvTtOeote;
Ttpoe; TauTa tou terou; oute votp OaTspco udvto IvavTtov
out' ducpoiv • tl Y&p uaXXov t<o uett^ovi r) tio IXaTTOvi ;
(*) "Eti t<o dv(efcj) IvavTtov to tcrov wcrTe TtXeiocriv
lcrTai rj lv(. Et 81 to dvtccov orjUatvEi to outo Sua
io ducpoiv , Etrj ulv civ dvTixEiusvov ducpotv , xal rj d7top(a
Pot,OeT toTc. cpdcrxoucri to dvtoov SudSa ttvar dXXi auu-
6a(v£t £v Suotv IvavTtov SitEp douvaTov. (5) "Eti to
uev (aov u£Tac;u >pa(veTat ueyoXou xai utxpou, Ivav-
tiWic; 81 usTaSu oute cpatveTai oijte !x tou 6ptcruou
«s SuvaTdv ou y^P dv Etr, TEXeta U£Tac;u Ttvo? oucra,
dXXot uaXXov ly^Et it\ lautrie; Tt u£Ta$u. AetTteTat Sr)
r) wc; drcdcpacriv dvTtxetoOai r) <oc; <JTe'pr]criv. 0aTe'pou
ulv Sri oix ivSi/ETar t£ y^P (/.SXXov tou ueYaXou
r) utxpou; ducpoTv dpa aTcdcpaertc. o-Tepr,TtxTi. A16 xal
6i) 7tp8e; dujpoTepa to TtoTepov Xe'Y£Tat , Ttpo; Se OaTEpov
ou, olov Ttdtepov ueIc^ov r) tcrov , r) TtdtEpov tcrov r) IXaT-
tov • dXX' dei Tpta. Oi crTEpr,er<e; 81 i\ itifxt\^ • ou
[soi— »».] 579
ipsi materiac ex contrariis, fiunl antem aut ex specie et lia-
bitu speciei , aut ex aliqua privatione speciei ct formrc :
patct qtiod omnis quiuYm contrarietas , privalio est ; priva-
tio vero non omnis fortasse contrarietas est. Causa vero
est, qnia multipliciter privari contingit, quod priv.il 11 111 est.
A quibus enim ultimis transmutationes, li.xc contraria sunt.
(9) Hoc autem et per inductionem manifestum est. Omnis
namque conlrarictas babet alteritis conlrariorum privatio-
nem : verum non omniasimiliter; inaequalitasenim, .rqua-
litatis; dissimilitudo vero, similitudinis; vitium autem,
virtutis. (10) Piffert autem, ut dictum est. Etenim hoc
quidem, si solum privatum sit ; lioc vcro, si sit aliquando,
aut in aliquo , utputa in aliqua atalo, aut in principali, aut
omnino. Ideo, liorum quidem est aliquid medium ; ct est
ncc bonus bomo, nec malus : illorum vcro no> est, sed ne-
cesse est esse parem vel imparem : quia quxdam ba
bent subjectum determinatum, quaedam non. (II) Quare
manifestum est quod semper alterum contrariorum se-
cundum privationem dicitur. Suflicit vero etiam si prima
et genera contrariorum, utputa unum, ct mulla : cetera
enim ad Iwrc reducuntur.
Quum autem unum uni contrarium sit", dubitaverit quis-
piam quonam modo unum et multa opponantur, et
sequale, magno et parvo. Ipsum enim Utrum , scmper in
oppositione dicimus : utputa, utrum album, an nigrum ;
utrum album, aut non album : utrum vero homo, an al-
bum , non dicimus , nisi ex suppositione , et quaerentes : iit-
pula, utrum Cleon venit, an Socrates. (2) Sed hoc in nullo
genere m-cessc est. Vcnim hoc quoque illic advenit. Sola
namqne opposita non contingunt simul esse, quo et htc
utitur, in eo quod est Uter venit. Nam si simul continge-
ret, ridicula esset interrogatio. Quodsi etiam ila, similiter
etiam in oppositionem cadit, ad unum, autniulla : utputa,
utrum ambo venerunt , an alter. (3) Si sane ipsius Utrum
quaestio semper in oppositis fit ; dicitur autem utrum majus
an minus, an sequale : quaenam sequalis ad bccc oppositio
esl? nam nccalteri soli contrarium, ncc ambobus est : cur
enim magis majori , quam minori f (4) Praeterea, inne
quali iBquale contrarium. Quare pluribusquam uno erit.
Quodsi inicquale idem ambobus simul significat, erit qui-
dem ambobus oppositum -. et dubitatio juvat illos qui dicunt
inaequale dualitatem esse. Verum accidit, unum duobus
contrarium esse : quod impossibile est. (5) Item requale
quidem , medium magni et parvi videtur : contrarietas vero,
neque media videtur, neque ex definitione possibile est. Non
enim esset perfecta, si alicujus media esset : sed magissem-
per aliquid sui ipsius medium habet. Restat itaque, aut ut
negalionem opponi, aut ut privationem. Alterius igitiir non
contin^it : cur enim magis magni quam parvi? amborum
ergo privativa ncgatio. Ideo ipsum Utrum ad arobo, non
ad alterum solum dicitur : utputa, utriim majus an sequale,
vel utrum aequalc an minus; sed tria , semper : non autem
privatio necessaria : etenim non omne, quod non majus ,
11
 580 [sc3— su5.j TQN META TA <I>1'2IKA 0, c-
vip Ttav toov S u^ uettjov r, eXartov , dXX' £v ot; 7t£-
liuxev e'x£iva. (b) "EoTl 3-J) TO 100V TO I/.V)TE [t-ifCl UV|T£
uixpdv, TtEiuxbc oe UE/fa ?, utxpbv Etvat • xai dvTtxEitai
duioiv wc aTtd:paaic aTEpr)Ttxr), Stb xat UETa;u eVtiv.
6 Kai to uv-t' ayaObv uv)TE xaxbv dvTtxEiTat au^otv,
«XX' dvwvuuov TtoXXayw; YaP teytm ixaTspov xai
oux eartv £v to oEXTtxdv , 4XXi uSXXov to ur,TE Xeuxov
uv-te ue'Xav. aEv Sl ouSs touto Xs^ETat , dXX' wpt-
aueva ttw; Ta ypwuaTa e':p' wv XeVetsi aTEprjTtxw;
'" r, ditdsaatc autr, • dvdyxr, yap f^ tpatbv rj wypbv Eivat
r, TOIOUTOV Tl aXXo. (7) "iloTE 0UX dpOio; ETttTlUtOSlV
oi voui^ovte; buoiwc AE^EaOat TtdvTa , wute eaeaOat
uitoor^uaTOC xat yetpb; ueto;u to uv)te uTcdor.ua uv)te
/Etpa, Etitep xat to ur,TE aYaObv uvjte xaxbv tou
15 avaOoti xat tou xaxou , w; TtavTwv laoue^vou Ttvb; (xe-
t»;u. Oux avaYxr, os touto auufiatvetv. CH uev yip
avtixetUEvwv auvaTcd^aci; Etxttv wv satt uEra;u ti xai
oiaoTr,ua ti tcesuxev eivat- twv b" oux eoti ota^opa-
ev dXXw y»P Y£v£l wv °^ 'uvawoaaoet;, wot' ouy ev to
11" UTtOXElUEVOV.
CAP. VI.
'Ouotw; Se x«\ itept tou ivb; xa\ twv vtoXXwv aito-
pr^aetEv av xt(. Ei YaP Ta toXXoi tw evi avtXto; dvTt-
XEtTat, cuu€atvEt Evta aouvaTa. Tb Yap ^v dXtYOv
?, dXtYa EOTaf Ta ^ap TtoXXa xat TOt; 6X1^011; dvTt-
25 xEtTat. (a) "Eti toi otio vtoXXd, etitep to JtvtXdotov
TtoXXaTtXdotov , XeYetai Se xaTa Ta Suo StTtXdota ■ woTe
to e'v dXtYov Ttpb; ti Yap TtoXXi Ta Suo ei ur, Ttpb?
ev te xat to dXtYov ouOev Yap eotiv eXatTOv. (t) "Eti
w; Iv ur,x£t to uaxpbv xal Ppa/u , outw; h vtXr^Oei
'" to TtoXu xai dXtYOv, xai 8 av vj TtoXu xai TtoXXd, xat
Ta TtoXXi TtoXu. Ei uvi ti dpa Sta^>e'pet ev ouveyei
euoptOTW, to oXi'yov TtXr,0o'c ti eatat. "Qots to Iv
TiXrfios Tt, etTtep xai okiyov touto d' dvaYxrj, el toi
ouo vtoXXd. (4) 'AXX' towi; toi TtoXXi XE'vETat uev Ttwi;
36 xai TtoXu, dXX' w? ota^£'pov, oiov ilSojp itoXu, TtoXXi
S' ou. 'AXX.' 6'oa otatpETa, ev toutoi; Xe^ETat , Iva
uiv Tpditov iotv -fj Tt).r,0o; e/ov uTtepoyrjV r^ aTtXw?
?, Ttpd; ti, xai to oXi'yov woauTw; TtXvjUoi; 1/qv eXXei-
^tv, to 8e w; dptOud;, S xai dvTtxEiTat tw Evi udvov.
4" Outo)c YaP Xe'youev £v ?, TtoXXd , woTtep ei ti; etTtoi
ev xai l'va r\ Xeuxov xai Xeuxd, xat Ta ueueTpr,ue'va
Ttpb; to ueTpov xal to ueTpr,To'v. (6) Outoj; xat t4
TtoXXaTtXdota Xe'Y6Taf TtoXXot ^ap exaoTO? dptOubi; brt
eva xai Sti ueTpv)Tb; eVi 4'xao-TOi;, xal w? to dvTixEt-
■15 uevov tw Ivt, ou tw dXtYw. Outw ulv ouv ^otI TtoXXot
xal Ta Suo, w; oi TtXr,0oi; e*/ov &7tepo/r,v r] Ttpdc ti
r, dTtXw; oux eotiv, dXXa TtptoTOv. 'OXtYa 3' ditXio;
Ta Suo • TtXr,0oc. YaP ^itiv ^XXeiiJ/iv e/ov TtpwTOv.
(c) Atb xai oux OpOwc; dztCTr, 'Ava;avdf a; EtTtwv oTt
fco iuoii TtdvTa y pr^uaTa t)v drtEtpa xal TtXvjOet xal utxpd-
TT|Tt • eSei S' EiTtEtv dvTt tou « xat utxpdrvjTi • xat dXt-
YB'tr|Tl• ou y^P drtEtpa, EttEt to SXiyov ou Sti to fv,
(lOM.)
anl minus, apquale est, sed in quibus apta nalura sunt illa
esse. (6) Est igilur aequalc, quod quiim nec magnum nec
parvnm sit, natiira tamcn aptum est magnum aut parvum
esse : et ambohus, tanquam privativa negatio , opponitur :
iilco et medium est. Et quod ncc bonum nec raalum est ,
ambobus opponitur, verum innominatum est. Multipliciter
namque utrumque dicitur, et susccptivum non est unum :
sed magis, quod nec alhnm, neqne nigrum. Unum tamen
nec lioc dicitur : sed detcrminati quodam modo colores
sunt, de quibus privative h.cc, negatio dicitur. Mecesseest
enim.aut fuscum, aut paljidum , aut liujusceraodi aliquid
aliud determinatum csse. (7) Quarc non recte repreben-
dunt, qui simililer putant omnia dici : ut calcei et manus
medium sit, qtiod neque calccus neque manus est : quan-
doquidem et quod nec bonum nec malum est boni et mali,
ac si omnium foret aliquod medium. Verum non est ne-
cesse ut hoc accidat. htcniiii lixc negatio simul opposi-
torum est, quorum aliquod medium ac aliqua tlistantia
nattira apla est esse : illorum autem non est dilTerentia. In
alio enim gcnrre ea sunt , quorum simul erant uegationes.
Quarc quod subjicitur, non est unum.
Similiter autem etde unoet multisquispiam dnbilarepos-
sit. Etcuim si multa uni simpliciter oppouuntur, accidunt
qua?dam impossibilia. Unum ctenim paucum , ant pauca
erit : multa enim paucis etiam opponuntur. (7.) Prseterea,
duo sunt multa ( siqtiidem duplex, multiplex); dicitur auteu
duplum a duobus. Quare ipgum untim paucum erit. Ad quid
enim ipsa duo dicerentur multa, nisi ad unum,et paucum?
niliil namque esl minus. (3) Prxtcrea , si ut in longitodine
longum et brevc , ita in multitudine mnllum et paucuiu, et
quodcumque sit multum et multa : et rursus, quae multa,
etiam multum : nisi forte in continuo facile terminabili dif-
ferat, quod paucum est, quacdam multitudo erit : quare
ipsuiii unum, multitudo qua?dam est : siquidem et paucum :
lioc vero necesse est, si ipsa duo multa sunt. (4) Verum
fortassis, multa dicuntur quodammodo etiam multum, sed
ut differens : vcluti aqua multum, multa [plur.] vero mi-
nime. Sed quaicumque divisibilia sunt, in liis dictintur : nno
quidem modo, si qua mullitudo sit, excessura aut simplici-
ter, aut ad aliquid habens : paucumque similiter, multitudo
defectum habens, hoc vero ut numerus, quod uni solum
opponitur. Ita euimdicimus unum, aut multa, quemadmo-
dtim si quis dicat unum, et ipsauna,aut album, et ip-a
alba, et mensurata ad mensuram, et mensuratum. (5) Sicet
multiplicia dicunlur multa : multa nafnque unusquisque
numerus, quia multa una, etquia unusquisque uno men-
surabilis : et tanquam uni, non pauco, oppositus. Hoc ita-
que modo, multa sunl et ipsa duo; tanquam vero multitudo,
aut ad aliquid , atit simpliciter excessum habens, non sunt ,
sed prima. Simpliciter vero sunt pauca, ipsa duo : mulli-
tudo namque est prima , defectum habens. (6) Quare non
recte dissensit Anaxagoras, dicens quod simul cunctx res
erant, multitudine et parvitate infinitae. Decebat naraque
pro « et parvitate » dicere « et |>aucitalc ». Non enim inliuit.- ,
 (l068,I0S7.) METAPHYSICORDM LIB. IX. CAP. Vlf.
OXJTMp TIVE? tjiaCtV, dXXi Sli TO 8u0. (7) 'AvTtXElTai
Sr\ to ev xai Ta TcoXXi Ta ev dptOuoT; w; ptETpov u.£-
Tp7)Tw- TauTa 0£ w; Ta Tcpdc; ti, cxia u.r| xaO' out4 twv
Ttpo'<; ti. AtiipV,Tat 8' T,u,iv lv dXXoi; 6ri 81/w; XfYETai
j t& rcpd; ti, t4 usv wt; IvavTta , t4 S' w; iTciaTr-ija)
Ttpb; e7ti(jTTiTo'v , tw XsvEffOai xt dXXo Tcpb; auTO.
(s) Tb 8s t?v ttXaiTov Etvat Ttvd; , olov toTv Suotv, ouOiv
xwXusf ou Y»p ei eXsttov, xat dXtyov. Tb 8s rcXr,0o<;
oTov Y£vo<; e<jt! tou dptOuou ■ lcm ^ip dpiOu.b<; TcXrjOo;
111 evi u.£Tpr,Tdv. Kai dvTtxEiTat tcw; to £v xat dptOu,d<;,
ouy <!)<; evavTtov, dXX' oxnrep e(pr,Tat twv rcpd; ti svta1
i\ Y<Vp [ilrpov, to Ss u.£Tpr,TOv, TauTT) dvTtxeiTai. Atb
ou Tcav 8 av r, £v dpt0ud<; IffTtv, oTov et ti dotatpETOv
£<jtiv. (9) 'Ojaoiw; oe Xeyouevt) r) iTCKjTrjurj Tcpb; to
ib |Tci<jTr|Tbv o\r/ 6u.ot<i><; drcoStooxjtv ■ SocJeie uiv yctp av
fiETpov r} lTCiOTr,u.r, Elvat, to 8' iTCKJTriTOv to u.ETpou-
(jt£vov , oujjiSaivEi S' £TciaTTjU.r,v u.EV Tcaoav iTcio-TTjTbv
eTvat, to 8' IrcKjTrjTbv jjtrj rcav lTcio-Trju.r,v , 6'ti Tpdrcov
TlVOl fj ^TCltTTTjpLr, tJtETpElTat Ttj) ETCttTTrjTW. (ifl) Tb 0£
au tcXtjOo; oute tw 8Xi'yw IvavTtov , dXXi toutw u,sv to
TCoXu WC UTCEpEjfOV TcX7,0o<; UTCEpEyfOjJtSVW TcXtjOeI, oute
ttTj £vi TcdvTox; • iXXi to jjtsv oxrrcsp EtprjTat , 6'tt Stat-
pEibv to S' dStatpETOv, to 3' 0); Tcpdc, ti, wjrcEp rj Itci-
<7Tr,u.r) etckjttjTW, liv r, dpi6u.dc, to S' £v u,ETpov.
CAP. VII.
25 'EtceI 81 twv IvavTtwv EvS£/£Tai fTvat ti u.£Ta;u
xal Evtoiv ecttiv , dvdyxrj £x Ttov IvavTtwv fTvat t4 pte-
Ta;tl. ndvra yip t4 ptETai;!) £v tw outw fEVEt £<jti
xat 0)v £<jTi [jieTaiju. MeTai;u tjtiv vip TauTa Xe'you.ev
eU <?<xa u.£T<x€dXXEtv dvaYxrj rcpoTEpov to ptETaSdXXov •
m> oTov aTcb tt;<; UTcaTrjt; £Tci tJjv vtjttjv el u.£Ta6ai'voi tw
dXiYlOTW , Tl<;£i TcpoTEpov e!? TOtx; u.ETaJ]u tpOdyYout; , xal
ev /ptotxaotv £t T|;ei ev tou Xeuxou ei? to tjteXav , Tcpd-
TEpov r|i;£t £t<; Tb ©otvtxouv xai tpatbv -?, Et; to u.E'Xav •
bjjtoiox; Se xai ETti twv dXXwv. (2) MtTatSaXXttv S' e!;
35 dXXou ye'vou<; eU dXXo yevo; oux e<jtiv dXX' /1 xa^i <jujji-
tsEijrjxd?, oTov t-x yptou.aTO<; £t<; <ry5ju,a. 'AvaYxrj dpa
t4 u.ETac;u xat auToT; xai wv u.ETa<;u Etctv Iv tw aCiTtT)
Ye'vei eTvat. (3) 'AXXi utr,v TcdvTa ^e Ti u.ETa;u £<rrtv
dvTtxEttjtEvwv Ttvwv ■ ix T0UTti)v ^ip u.dvo)v xaO' au^i
»t> ejti jjtETatjdXXEiv. Atb dSuvaTov eTvoi ueTa!;u u.rj dv-
tixeiu.e'vo>v • Etrj y^P iv (JtETaSoXr^ xal u.r) i\ dvTiXEt-
UEVWV. (*) Twv S' dvTlXElUEVWV dvTi<pd<j£ox; [jtlv oux
EtjTi u.£Tai;u- touto Ydp.itTTiv dvTt^aoic, dvTtOEcjtt; rj?
6twouv OaTEpov jjtdptov Tcdp£<jTtv , oix E/ouar,; ouOt-v
tt, (XETatJU. TwV 8e XotTCWVTi fJt£V Tcpdc,Ti, t4 81 <JTE-
pr,<jt<;, Ti 8' IvavTta ItTTtv. (5) Twv 81 Tcpd; Tt Saa
u.T| IvavTta, oix e/ei u.ETa;u. ATrtov S' Sti oux h tw
outw yevei Iotiv. Ti Y"? ETCi<jrriu.r|<; xai ItckjttiTOu
u£Ta!;u ; dXXi u.EYaXou xai (jttxpoti. (e) Ei 8' ItJTiv lv
M TaUTW YSVEt Ti (JtETa^U , WOTCEp SeSeIXTOI, Xai [JtETa^U
IvavTtwv, dvaYxri auTa <JUYX£T<jOai Ix toutwv twv
ivavTtwv. (I yotp EtjTat ti yevo; a">Twv f[ ouOe'v. Kai
[ao5,!os.] 581
quum paiicum , non proptcr unum, tit qui<lam aiunt, se<l
propter <Juo. (7) Opponuntur i^ilur iiiiiiin >■[ niultii, <pi;u
in ninneris, ut mcnsura mensurato : li;rc vero ut ea qux
nil aliquid, qiixciinique eorum qu.r ail aliquid , non se-
runiliiiu se dicuntur. Distinctum autcin a nobil in aliis
cst, quod ea qua? ad aliquid, dupliciter dicuntur : qua'dam
ut contraria , qua-dam ut scientia ad scibile, eo quod
aliquid aliud dicatur ad ipsum. (8) 1'num vero aliquo
minus esse, utputa duobus, nibil probibet. >on cnini
si minns est, etiam paucum est. Multitudo aulem quasi
genus numeri est. Kumerus etenim est miiltitudo unu
mensurabilis. Kt quodammodo unum et nunierus opponun-
tur, non ut contraria , scd ( qiicmadinodum diclum cst) ut
qiucdam eorum qu.e ad aliqnid. Quatenus enim lioc qui-
dem mensura, illud vero inensurabile, eatenus opponuntur.
Ideo iiiin omnc, quod iiniim sit, numerus cst : ulputa , si
quid indivisibilc sit. (9) Qniiin auleni similitcr diratur
scientia ad scibile, non similiter assignatur. Viileri nain-
que possit scientia quidcin mensura csse, scibile vcro qnoil
menstiratur. Accidit atitem omncin quiilcm scientiam sci-
bile essc , scibile non onine scientiam esse , co quod modh
qiiodam scientia scibili mensuraliir. (IU) Miiltitudo autem
ncquc pauco contraria est , s«l buic niultiim tunqiiain ex-
cedens multitudo excessuc multitudini : nec uni oinnino, sed
boc quidcm ut dictiim est , quod divisibile boc , illud in-
divisibile; illud autem tanqiiain ad aliquid, qucmadmo-
dum scicntia scibili , si fuerit numerus : scibilc vero, uuum
el mensura est.
Qiium vero contrariorum contingat aliquid medium esse,
et quorundam sit , neces^e est ex contrariis mcdia esse.
Omnia enim media, et illa quorum mcdia sunt, in codcm
generesunt. Media namquc illa dicimus, in qux uecesse est
primo transmutari, quod transmutatur : utputa si ab hypate
innetenpaulatim pertranseat, prius ad medios sonosvcniet;
et in coloribus, si cx albo ad nigrum veniat, prius ad puni-
ceumet fuscum, quamad nigruin, veniet. Siiniliteraiilcm
et in ceteris. (2) Transmutari vcro ex alio genere in aliud
genus , non csl nisi secundum accidens : ut cx colore in ligii-
raiii. Mecessc igitur, ut mcdia, et sibi invicem, ct quoruui
mcdia sunt, in cutlein genere sint. (:;j At vcro omnia mc-
dia aliquorum oppositorum sunt : ex bis namqucsolis, pcr
se trausmutari est. Quarc impossibile est , mcdia esse nou
oppositorum : esset namque profecto transmutatio etiam ex
non oppositis. (4) Oppositorum vcro contradictionis qni-
dem nullum est medium. IIoc cnim est contradictio, op-
positio cujus, quum niliil habeatmedium, cuicumquealteni
pars adest : cetcrorum vero , quxdam ad aliquid , quaKlam
privatio, quacdam contraria sunt. (;>) Knriun vero, qurc
ad aliquod, quaecumque non sunt contraria, non babcnt
mcilium. Causa vero, quia non in eodem gcneresunt. Quid
namquescientiiBetscibilismedium? Verum, magnietparvi
est. (6) Quodsi media in eodem genere sunt (ut ostcnsiiiu
est ) et contrariorum media , necesse est ea ex bis contrariis
componi. Aut enim erit aliquod genus eorum , aut nulliun.
 S82 [207,408.] TQN META TA
ct u.ev -vevo; ?UTat otJro); wot' eTvat TtpoTepdv Tt Toiv
evavttwv, ai 5ta(popa\ TrpoTepat IvavTtat eVovTat at
7totr)oaoai t4 IvavTta eTSr) d>< Yevou;- Ix y4p tou ysvou;
xat twv Statpopwv t4 stSr| • olov ei to Xeuxbv xat pteXav
6 evavTta, eoti Ss to uiv StaxptTtxbv j^piojjiat to Se ouv-
xpmxbv jfpwu-a, aurat at Staipopa\ to StaxpiTtxbv xat
ouYxptnxbv TtpOTepar oxrre TauTa IvavTta dXXr,Xot;
TtpoTepa. (7) 'AXX4 u.t;v Ta •f IvavTiw; StaipepovTa
u.5XXov IvavTta , xa\ t4 Xotita xa\ t4 u.eTa^o ex tou
10 fevou; eoTat xat twv StaipopSv oTov Soa ypwjjiaTa tou
Xeuxou xat (xeXavd; Ioti u.£Ta!|u > TauTa SeT Ix tou
ysvou; XsYEoQat (eVtt Se Yevo; to vpJijjia) xat Ix Sta-
(popoiv Ttvwv. Autat 8' oux eoovTat t4 TrpJJTa Ivavttx-
et Se u.rj , EOTai £xaoTOv rj Xeuxbv rj uiXav. "Etepat
ii> apa* u.eTa?u apa Toiv 7tpo')Twv IvavTtoiv autat eoovtat.
Al TtpwTat Se Stajpopat to StaxptTtxbv xat ouYxpmxdv.
(s) "Uots TauTa TtpwTa Cl^njTe^ov boa Ivavtta pt^ Iv
fevet , Ix tivo; t4 u.6Ta;u auToiv. 'AvdyxTi yap t4 ev
TauToi vevet lx tSv douv0eTO>v Ttji Yevet ouYxeioOat
50 vj douvOsTa etvat. T4 [xev ouv Ivavua douvOeta i\
dXXr,Xo)v, wot' dpyar t4 3s u.STa£u rj iravTa r) ouOsv.
'Ex 31 twv IvavTtwv YtYvETat" Tt, wot' toTat u.ETa6oXr|
st; touto upiv r) eT; auTct • IxaTspou yap xat 7ytT0v
eotat xat u.aXXov. METa^u apa ESTai xat touto twv
ji evavTtwv. (9) Kat TaXXa apa iravTa ouvOeTa t4 (jte-
Ta^u^TO y4p tou u.ev [xaXXov tou 3' ryrrov ouvfleTov
md? I; lxet'vo)V &v XeyeTat eTvat tou u.ev piaXXov tou
3' r^TTOv. 'Eirti 3' oux lortv erepa TrpoTepa 6u.oyevri
twv lvavTt'o)v , SiravT^ av Ix twv IvavTtwv tfri t4 [jte-
311 Ta;u. "flore xai t4 xdrw irdvTa, xat TavavTta xat
t4 [jteTa^u, ex twv Trpwrwv lvavTt'o)v eoovrat. (10) Oti
u.ev ouv t4 u.eTa5u ev Te toutw Yt'vEt TtdvTa xat u.ETa;u
IvavTft*/ xat ouyxEtTat lx twv Ivovtiwv fiiravTa ,
SrXov.
CAI\ VIII.
:it> Tb 5' erepov tw etSet Ttvbj ti erepdv Ioti , xa\ Sst
touto du.tpoTv U7rdpyetv otov ei ^wov erepov tw eiSei,
atj.au Zpia. 'AvaYxrj dpa ev ylvti tw outw eTvat t4
erepa tw etoet. Tb ^4p toioutov yevoi; xaXw, 8 dacpw
£v Taurb Xe'yeTai, ^ xar4 ouu.6e6r)xb; eyov Staipopdv,
10 etO' w; CXr) Sv eTr' dXXw;. Ou u.dvov yap SeT to xotvbv
uTrdpy_stv, olov d[X3pw i^oia , dXX4 xal erepov Ixarepo)
touto aurb to !|wov , oTov to u.ev fjnrov to Se dvOpw-
7C0V Slb TOUTO TO XOIVOV ETEpOV aXXrjXoW loTl T(~) ElOEl.
(*) "EoTat Srj xaO' a6r4 to u.sv toiovSI Jwov to Ss toiov-
4.s St, olov to ptlv tTC7Co; to 0' dvOpwjro;. 'AvaYxri dpa Tr|v
Sta^op4v TauTr,v £TEpdTr,Ta tou yevou; elvat • Xeyw yap
ys'vou; Statpop4v ETepoTrjTa r) frepov ttoieJ touto outo.
'EvavTtwot; TOtvuv eorat auir|. (3) ArjXov Ss xal Ix
Trj; iTzaybrfr^. IldvTa y4p StaipeTrat to"; dvTtxet[jte-
»0 vot;, xal OTi TavavTta Iv TauToi yhn, SsSstxTar r\ ^4p
evavTtOTr,; rjv Stacpopa TeXeta, r) Sl Statpop4 f( etSet 7taoa
Ttvb; Ti- o)ots touto Tb auTO Te xat Yevo; Itc' du^oiv.
a>riiKA e, ^. (io&7,iom.)
I.t si genus quidem ita erit , ul atiqnid prius contrariU sit ,
dilTerentiae priores contrariee erunt, quse faciunt contrarias
specics , tanquam generis. Ex genere namque et diileren-
tia , species sunt : utputa si album et nigrum contraria sunt ; .
est aulem illud segregativus color, hoc vero congregatirus :
lia; ditTerentise, congregativum et segregativum , priores :
quare Iia3c priora invicem contraria sunt. (7) At vero qua>
eontrario diflerenlia sunt, magis contraria sunt. Cete»
quoque et media ex genere et difTerenliis erunt : utputa qui-
eumque colores medii inter album et nigrum sunt , hi opor-
tet ut et v\ genere dicantur, ( est autem genus color, ) et e\
quibusdam difTerentiis : lire vero non erunt prima conlra-
ria. Quod si secus , unumquodque aut album aut nigrum
erit. Ergo sunt alix. Mediae igilur primorum contrariorum
Iub erunt : prima; vero differentiae, segregatum et congrega-
tivum. (8) Quare boc primnm quxrendum est, qtiaecumque
contraria non in genere, e\ quo media corum? Quse eniin
in eodem genere sunt , nccesse est ut aut cx incomposilu
genere componantur, aut incomposita sint. Et quidcm con-
traria invicem incomposita, propterea quod principia sunt
media vero, aut omnia, aut nullum. Excontrariis vero ali-
quid lit. Quareerit in hoc transmutatio antequam in illa :
utroque enim , et magis et minus erit : medium igitur con-
trariorum lioc etiam erit. (0) Ergo cetera quoque media,
composita stint. Id enim, quod uno niinus, altero magis
est, compositum ex illis quodammodo est, quorum uno
minus, altero magis dicituresse. Qtium vero contrariorum
alia priora ejtisdem generis non sint , omnia media profeclo
ex contrarits erunt. Quare et omnia inferiora , tum coo-
traria, tum media, ex primis contrariis erunt. (10) fcl
quidem quod cuncta media in eodem genere, et contrario-
rum metlia sint, ac ex contrariis componantur omnia, jam
patet.
Diversum autem specieab aHquo, diversum aliqnid ol
Et hoc ambobus incsse oportet : ut si animal specie diver-
sum , ambo animalia. Necesse est igitur in eodem gencrv
esse, quae specie diversa sunt. Hujuscetuodi enim appetlo
genus, quo unum et idem ambo dicuntur, nonsecundum
accidens differentiam habens, sive ut materia exsistens, sive
ut aliter. Etenim non solum comniune oportet exsistere, ut
ambo animalia , verum eliam utriqtie diversum hoc ipsum
animal s ut lioc quidem equum, hoc vero hominem. Quare
lioc commune, divcrsum specic vicissim est. (2) Erit ita-
que secundum se boc quidem tale quid animal , lioc veru
tale quid : ut boc quidem equus, lioc vero homo. Kecesse
igitur, hanc differentiam gencris diversitatera esse. Oico
namque differcntiam generis, diversitatem , quae diverstint
boc ipsutn facit. Contrarietas igitur hacc erit. (3) Patet vero
etiam ex inductione. Cuncta uamquc oppositis dividuntur.
Et quod contraria in eodem genere sint, ostensum est. Con-
trarietas enim , perfecta differentia erat. Omnis vero sperie
diflerentia ab aliquo, aliquid : qttare hoc ct idetn et genii»
 (|058.) METAPHYSICORUM LIB. IX. CAP. IX.
Aio xai ev t~ out~ <Ju<jTOty_i'a TcdvTa Ta EvavTta ttj<;
xaTrj^opia;, <?<ia eiSei 8ta':popa xai u.f| yevei, iVspa te
dXXr,Xo>v [xaXiCTa ■ TtXfia yap »1 Sta:popd , xai djjta dX-
XrjXot? ou viYvtTat. 'II dpa ota^opa EvavTioxiu; EtjTtv.
» Touto apa Eori to iwpoi? ttvai tw eioei, to ev TauTto
yEvEt ovTa ivavTioxriv systv <XTOu,a O/Ta. Taiui 0£ tw
EtoEi, £<ja utJj e^ei IvavTtWtv aroy.a 6Vra • ev ^ip trj
SiaipEset xai ev toT<; u,ETac;u vtyvovTai «vavTiojtjeit; Ttplv
etc. Ta aTOu.a eXOeTv. (4) "Ucjte cpavEpbv 6'ti irpo? to
1» xaXouu-Evov ov Y£vo; oute TauTov oute ETEpov t<~> etSei
ouOev iffTt Toiv di; y£vou? £iSoiv irpo<jr,xdvTtov (f, yap uXr)
diro:pd<jEi 6r,XouTat, to 8s yEvoi; uXrj ou Xe^etoi y£'v0?>
ixr, ok; to tiov 'HpaxXetSoiv, aXX' 0«; to bi t~ cptxjet ) ,
ouSe rcpb<; Ta u.r| ev TauTto ye'vei , dXXi Sioioei Toi ye'vei
16 exeivo>v, eiSei Ss toJv ev TauToi ye'vei. 'KvavTtoxjiv votp
avaYxr, etvai Tr,v Stacpopiv ou SiacpepEt eJSer aur<i
O UTCap^El TOt? EV TaUTO) VEVEl ouai jjtovotc;.
CAP. IX.
'Arcopr^EiE S' av tk; Sti ti yuvr, dvSpb; oux eiSei Sta-
(j>£'pei EvavTtou tou Or',Xeo; xxi tou appEvot; ovto;, t~<; Sl
»1 ota^opa? ivavTio')tj£toc; • ouSi £5ov OrjXu xat appsv E*T£-
pov tw eioei, xaiTOt xaO' outo tou Jo')Ou auTT) f, oia^opi
xal o\>/_ 0); XEuxo'rr,<; r) jXEXavta, aXX' f) i^olov xai to
OrjXuxat to appEv urcap/Ei. (2) "lidTt 0' f, aTcopta aiiTr)
o^eSov f) auTrj xai Sti ti f, |xev tcoieT toi eioei ETEpa
ib EvavTtoxjt; , f, S' ou, otov to tce^ov xai to TCTEptoTov,
Xeuxott,; Se xat u.EXavi'a ou. *H Sti Ti jjtiv oixfiTa rcaOr)
tou y£vou;, Ti 3' fjTTOv; xai ETrEiSrJ iazi to (aev Xo'yo<;
to 8' CXr| , Offai t/Ev Iv Ttjt Xoyto slaiv ivavTto'Tr,T£<; eioei
Tcoiouui Stacpopav, o<jat S' iv tio tTuvEiXr,u.u:Evo) t^ iJXr]
ao ou Tcoiotj<Ttv. (:i) Atb dvOpwTcou X£uxOTr)<; ou tcoieT ouSe
usXavta , ouSe tou Xeuxou dvOptonou EJTi Siaiiopi xaT'
£100« Tcpb; u-E^Xava dv6po>Tcov, ouo' av ovoua £v teO?;.
'ii<; uXrj yip dv0po)Tro<;, ou tcoieT 51 Sta^opiv f, CXrj •
oux dvOpwrcou yip EiSr) £to"iv of dvOpo)Tcot Sii touto,
■jh xatTot £T£pat ai <ra'px£; xai Ti otTTa e'; tov t?0£ xai Soe-
dXXa to tuvoXov £*TEpov u.Ev, eiSei 0' ou/ ETEpov, Sti ^v
TtO XoVO) OUX EffTlV EvavTlOXJti;- TOUTO S' lcTTi TO 'tJ/tXZOV
OT0U.0V. 'O Se KaXXia; ectiv 6 Xdyo; UETi -zr^ "ik-i]<;-
xat 6 Xeuxo; or^ dvOpo>Tco<;, Sti KaXXiaf Xeuxo'<;' xa^i
4ii <juu.Ge Sr,xb<; ouv 6 dvOptoTco; Xeuxo';. (4) OuSti /aX-
xoui; Sf, xuxXo; xai IjuXivo;, ouSe TptYtovov. yaXxouv
xat xuxXo; cjuXtvo;, ou Sii Tf,v uXr,v eicei Sia^E'pou<jtv,
dXX' Sti ev to> Xdyo) evecjtiv IvavTtoxjK;. (») IIoTtpov
S' f| 2Xr, ou tcoieT ^TEpa Tto eioei, ouid tcox; lT£'pa,
4:> ?, ecjtiv o); jtoieT; Sti ti yip 6S1 6 Ttctco? TouSi dvOpco-
-ou ETEpo; Tto eTSei ; xatTot auv tr, vkr, o\ Xo'yoi auToiv.
11 Sti eve<jtiv £v Tto Xdvto IvavTttotJK;; xal ^ip tou
Xeuxou dvOptoTtou xal tjtE^Xavoc; Vstcou. Kai »?<jti ^e ei-
Sei, dXX' o!r/ rj h u.£v Xeuxoc 6 Se [XE^Xai;, ItceI xai ei
to atfpo) XEUxi fjv, ou.o>c av r,v eiSei ETEpa. (g) Tb Si
appEv xal Or.Xu tou i^toou oixETa (jttv TcdOr,, dXX' ou xa^i
ttjv outjiav dXX' ev t~ uXr; xxi Toi <jo'>u.aTt. Aib to auTO
[208— 2lu.] SS3
in ambobus. Ideo in eadem courdinatione praeilicalionis
sunt otnnia contraria , qu.Tcuiiique non genere dilTerunt, cl
invicem maximc divcrsa. Perfecta namquedirrercntia, et
simul invicem non liiint. Diffcrentia crgo , contrarietas est.
Hoc igilur estdiversa spetie esse, quod quuin in eodem ge-
nere sint, contrarictatem liabent imlividiia exsistentia. Ea-
dem autem specie , qiurcumquc contrarietatem non liabent
individua exsistentia. In divisione namque, et in mediis
fiunt conlrarietates antequam ad individua deveniatnr.
(4) Qu.tiv inanilcstum est qtiod ad universale genus, utc
cadcm, neque diversa specie, ulla, qux ut gcneris spc-
cies conveniunt. Maleria namque negatione ostenditur :
genus vcro, matcria ejus cst, cujiis genus dicitur : non ut
quod I lt't aclidat 11111 , scd ut t|uotl esl in natura. Nec ad ca
quae non in eodein gcnere sunt, scd ab illis genere different,
s|>ecie vcro ab iis quat in cotlcm gencrc sunt. Etenim dif-
f ercntiam necesse est esse contrarictatem ejus a quo specic
differt. Hacc autem iis solis inest, qua} in eodcm genero
sunt.
Dubitabit autein quispiam , cur mulier a viro non spccie
differat, quiun mas ct femina contraria exsistant, differentia
vero contrarietas sit : neque diversum specie animal mascu-
linum , et femininum , quum tamen luec differentia pcr se
animalis sit, et non ut albedo ct nigredo, sed qtiatenus
animai et masculinum et femininum iasit. (2) lln < autciu
dubilatio fere eadem cst , atque illa ■. cur liaac qutdem con-
trarietas diversa specie faciat, baec vero non ■. ut gressibile et
volucre, albedo vero et nigredo non : an quoniam illa quidem
propria' passioncs generis sunt, ba'c vero miniine? ct quum
illud quidem ratio, boc vero matcria sit, quxcumque in
ratione contrarielates sunt, specie differcntiam faciunt;
qnxcumque vero in coassumpto materiae, minime faciunt.
(3) Quare hominis albedo vel nigredo non facit, ncc bominis
albi ad hominem nigrum secundum spcciem diffcmiti.i cst,
etiamsi unum nomen ponatur. Homo namque, ut materia
esb: materia vcro non facit diffcrenliam. Non enim bominis
species sunt bomines ob boc, etsi carncs, et ossa , ex quibus
liic et bic est , diversa sint : attamen totum diversum qui-
dcm , specie vero non est diversum ; quoiiiatn in rationc
non est contrarictas : hoc autcm est ultimum individuum.
Callias vero, ralio cuin matcria est : et albus bomo, quo-
niam Callias albus. Per accidens igitur bomo cst albus.
(i) Nec aneus circulus ct triangulus ligneus, sive trian-
gulus a>neus , et circulus ligneus ob materiam specie diffe-
runt , sed quoniam in ralione contrarietas inest. (5) Utrum
autem matcria non facit diversa specie, quum qiiodammodo
diversa sit , an aliquo modo facit ? Cur enim bic equus ab boc
bomine diversus specie? atqui rationes eorum cnm materia
sunt. An quoniam in ralione contrarietas inest? ctenim
bominis albi et equi nigri. Atque est specie diversitas , non
tamen prout hic quidem albus , liic vcro niger. Siquidcm et
si ambo albi essent, nibilo minus specic diversi vssent.
(6) Masculinum vero et femininum propria; quidem animalis
passiones sunt, sed non secundum substantiam, verum in
 584 [sio—2H.1 TQN META TA <I>Y2IKA I, a.
ajrepua OrjXu r, dppev f'YV£T011 itaOdv ti TcdOoc Tt
U.EV OUV EOTl TO Tt~) ElOEl ETEpOV fiTvat, XOl Sli Tt TOt [AEV
StacpipEi etSetTa 8' ou, eTprjTai.
CAP. X.
'ETcetSr^ 81 t4 IvavTta erepa tw stSst, to 8s cpOapTov
6 xal to aifOapTOV evavTta ( crapricjic. vip dSuvajjiia Stoi-
picrjjLEvTf] ) , dvaipcri erepov eTvat tw vevet to cpOapTov xa\
to dcpOapTOV. JNuv ulv ouv Itc' auTtov EiprjxauEv tojv
xaOdXou dvouaTtov, coots Sdcjetsv av oux dvavxatov eTvat
&tiouv d^OapTOv xat tpOapTOv ETEpa Etvat tco eiSei,
lu wcrTCEp ouSi Xeuxov xat uiXav. Tb yip auTO EvoeyeTat
etvat xat dpta, liv r) Toiv xaOdXou, worcep & dvOptoTcoc,
eiTj av Xeuxbc. xa\ uiXac/ xat Ttov xaO' exootov, Etr, vip
dv u.^1 dua 6 auTOc. Xeuxoc xat u-fXac. • xairot IvavTtov
to Xeuxbv Tto uiXavt. (i) 'AXXi tiov IvavTttov Ti (Jtlv
16 xa^i cuu.6e6r,xbc. urcdpyet evioic, olov xat Ti vuv el-
prjuiva xa\ dXXa TcoXXd, Ti 81 dSuvaTOv, tov £ar\ xat
to cpOapTov xal to d^OapTOv ouOev yap ectti cpOapTov
xati auu6E6rjxdc, • to u.sv yap auu6E6rjxbc. ev8e'/£Tat
(jl^I uTtdpvsiv, to Si (fOapTov Toiv i\ avayxrfi uTtapydv-
■aO toiv S^tIv oT; U7tdp/Ei • r) faTat TauTO xat £v cpOapTov
xa\ dtfOapTov, e! EvSsysTat [xf, EiTtdpyetv auTto to tpOap-
tov. *H rr,v outrtav dpa r) e"v ttj oucrta dvdfxr| Ortdp-
/etv to cpOapTov ixdcfTO) Toiv cpOapTtov. (3) 'O S' auTOc,
Xdvoc. xat TCEpt tou dcpOdpTOU- Ttov vip '5 dvdvxrjc. uirap-
26 ydvTtov dijtsco. 'H dpa xat xaO' 8 TcptoTOv to u-ev
a/OapTOV to 8' d^>0apTov, e/u dvTtOeortv, tocrTe dvaYxri
revEt ETEpa eTvat. (4) <I>avepbv TOtvuv 8ti oux hii/t-
Taf eTvat et5r| TOtauTa oTa XEyouct tive; • eiTat -yip xal
dvOptoTcoc; 8 uiv cpOapTb; 6 8' dcpOapToc;. KatTot Ttji ei-
so 8et TauTi XefETat Etvat Ti £t8r, toTc, tiui xat ouy 6uco-
vupia- Ti Sk ye'vei erepa tcXeiov 8te'cfTT)XEV r^ t4 etost.
LIBER X.
CAP. I.
*Ott t».lv fj tro^ta Ttepi dp/ic iTctcrTiiijirj t(c £cti, 8r]-
Xov Ix Ttov Tcpo')TO)v, ev oTc; Sir)Tcdpr|Tai Tcpb; Ti utco Ttov
dXXtov eiprijjtEva Tcepl Toiv dp/oiv aTcopr^aEtE 8' dv tic,
3s TCOTEpov u.t'av &TcoXa6etv sivat 8et tJiv cocptav ^TCtCTr^u^v
r( TcoXXdc Ei itsv yip [Jtiav, pt(a y E^oVtv det tcov svav-
Tt'o)v • at 8' dpvat oux Ivavrtat. Ei Sk (jl-Jj uta , Tcota? ost
Ostvat Tau-acj; (2) "Eti Tic, aTcoSstxTtxic, dp/i; Oeo)prj-
oat [jtiai; r) tcXsiovcov ; ei (xsv ^ip 4uta<; , t( u-aXXov TauTrj;
I11 r| STCOtatrouv ; et 8s tcXeiovojv, rcoia; SeT TauTa; OsTvat;
(3) "Eti TcdTepov Tcacfcov tcov oicrioiv ?, ou ; e! [isv vip (ji^
Tcaccov, Tcotiov vaXETcbv aTcoSouvai- eI Se Tcaotov u.ta,
dorjXov tcco; IvSi/STat tcXeiovojv t^,v auT^v iTctcfTrjur.v
eTvat. (4) "Eti TCOTepov TCEpt Tic oucrtac; jjlovov r) xal
♦6 Ta suuSES^xoTa [dTcdSei;t'c, Icttiv]; ei yip tspf f£ t*
<7UjjLGE6r,xdTa drcdSst^tc, ecttiv, rcspt Ta; oucrtac, oux ecrTtv.
Ei S' ETs'pa, Tt'c IxaTs'pa xat TCOTe'pa oo^ia; f, ulv yip
(1068,106».)
materia, et corpore.Quare rdem sperma aliquam passioneru
passum, aut (emioa, aut mas fit. Quid igitur specie diversuro
esse, et cu r quaedam specie di ITerant, quaedam non, dictum esL
Quum vero contraria, specie diversa sint, corruptibile
autem et incorruptibile contraria sint , ( privatio namque
determinata impotentia , ) necesse est diversum genere esse
corruptihile et incorruptibile. Nunc igitur de his uuiver-
salibus nominibus tliximus : quare non esse necesse videa-
tur, quodcumque incorruptibile et corruptibile diversa
specie esse : quemadmodum nec album, et nigrum. Idem
cnim contingit et sintul esse , modo universalium sit : sic-
uti bomo prorecto esse possit et albus, et niger : et singula-
rium : nam fuerit sane idem ( sed non simul ) albus et niger,
tametsi album nigro contrarium sit. (2) Yerum contrario-
ruin quaedam secundum accidens quibusdain insunt, ul ra
qmi! nunc dicta sunt, ac alia multa : quanlam impossibile
est, quorum est corruptibile, et incorruptibile. Nihil enitn
sccundum accidens corruptibile est. Accidens naroqtie con-
tinqit non essc : corruptibile vero eorum est.quae nccessario
insunt iis quibus insunt : aut unum et idem corruptibile et
incorruptibile crit, si contingit non inesse ei corruptibile.
Autsuhstantiamigitur, aut in substantia cuique corruplibi-
lium, nccesse est corruptibilc csse. (3) Eadeni autein ratio
etiam de incorruptibili est. Eorum enim ambo sunt , qua-
necessario insunt. Prout igitur et secundum quod primum
lioc quidem corruplibile , illud vero incorruptibiie, opposi-
tionem liabent : quare necesse est, gcncre diversa esse.
('1) Manifestum itaque est quod non contingit tales species
sivc ideas esse , quales quidam dicunt. Erit namque et
liomo hic quidem corruptibilis, ille vert> incorruptibilis.
Qnamvis species eaidem specie cum particularibus esse di-
cantur, et non •vquivot-ic : quae vero genere diversa sunt ,
plus distant, quam quae specie.
Quod sqiientiascienlia qu.xilam circa principia sit , palrt
ex primis, in quibusad ea qtiae ab aliis de principiis dicta
fuerunt, dubitatum est. Ambigat autcm quispiam utrurn
ipsam sapientiam par sit existimare unam esse scientiam.
an plures. Si enim unam , una certe semper contrarioriim
est. At principia contrari.i non sunt. Quotlsi non unam,
qualcs has ponere oportet? (2) Item demonstrativa [>rin-
cipia speculari, utrum unius est, an plurium? N"am si uuius,
cur hujus magis quam cujuscumque ? Quodsi pliirium.qnales
has ponere oportet ? (.1) Praeterea utrum omnium snbstan-
tiarum, an non? >'aiii si non omuiiiin, diflicile erit, qualimi-
nam sit, reddcrc. Si antein omnium una, incertum est
quonam modo contingat plurium eandcm scienliaru essr.
(4) Prcctcrea utrum circa substantias solum , an etiam rirra
accidentia? Si eniui circa accidentia demonstratio cst, circa
suhslanlias non est. Quodsi altcra , qu.Tiiam utraque et utn
 (1059,1060.) METAPHYSICORUM LIB. X. CAP. I
dxoaeixTtxri cosia rj Ttep\ t4 auixCsSijxoTa, rj Se rcep\
t4 rrpioTa rj tiov oucrttov. (5) 'AXX' ouoe TtEpi t4? ev
toTc, tpucrtxoTc, etpT|u.evac; atTiac; ttjv £rjTouu.£VT]v iTTKrrr)-
u.r,v Osteov. Oute f ip Tcepl to oO evexEv • toioutov
6 ^ip TaYaSdv, touto 8' ev Toic, itpaxToTc, &7tdpyEi xai Toi;
oucrtv ev xtvrjo•el• xat touto TtptoTov xtveT (toioutov yip
to ts'aoc, ) , to Ss TtpwTOv xtvrjcrav oux ecmv iv toTc. axt-
vtJtoic;. (b) "OXojc, 8' drcoptav eyst ito'TEpdv. tcote rtepl
t4; aicrflrjT^c; ouertac, ecrriv rj CrjTOuu,e'vr| >uv ilTctcrTrju.r|
I» r) ou, itepi SeTtvac; erspae;. Et ^ip Tt£p\ dXXac;, rj rtept
Ta £tor| Etr, av rj Ttspt toi u.aOrju.aTixd. Ti uiv ouv
£t8rj STt ouxectti, SrjXov. (7) "Otiioc, 8' ditopiav £/et,
xav eivai tic. auTa Orj, 8ti ti itot' ouy tocncEp eitt tcov
u.aOrju,aTixiov, outon; eyst xat eVt tiov dXXtov tov ecrttv
15 Etirj. Ae'y<>) 8' oti Ta u.aOr,u.aTtxi uiv jjtETa^u te tTov
elSiov TtOeaat xa\ tcov aicrOrjTiov oTov TptTa Ttvi rcapa
Ta etSrj te xa\ toc Seupo • TptTO; 8' avOpcoTco; oux Ictiv
ouS' Ttctcoc; itap' outov Te xat touc, xaO' exacrrov. (s) Ei
8' au jjtrj eciTiv o)? Xeyoucti , Ttep\ TcoTa OeTeov TcpaY,u.a-
20 Teueerflat tov u.aOr|u.aTixdv; ou yip Sfj Ttept t4 Seupo*
TOUTtov yip ouflsv dcrttv olov al u.aOrju.aTtxa\ ^rjToucrt
Ttov JiTcicrcrjU.ii)v. OuSe u,rjv Tcep\ t4 u.aOr]u,aTixi rj Jjrj-
TOu;<.evr| vuv dcrTiv Itcictt/iu.71 • ytoptcrtov ^4p auTtov ou-
Gs'v. 'AXX' ouSl Tcept tcov aiefOT]T(ov ouertiov cp9apTa\
25 Y^P' (9) "OXo)c, 8' dTcoprjiTEiE Ttc; oiv Tcota; Ictt\v iitt-
o-tt'|U.t|; to SiaTcoprjcrai TCEpt ttj; twv u.aOr|u.aTixiov uXi];.
Oute Y^p Trji; cpucrixr^c;, Sta to itepl t4 e/^ovTa ev a&ToTc;
ccp/T]v xtvi]crE(i)? xa\ crtdaEtoc; ttjv tou cpuotxou Ttacrav
eivat TcpaYJJtaTeiav, oioe urjv ttjc; crxOTCoucrrjc; itept aTto-
30 S£i';£iOi; Te xa\ lT«crTr|U.r|c; • it£p\ ^ap auTO touto to ye-
voc, t)]v ^Tjtrjotv TtoieiTai. AeiTCETat toivuv tt;v itpo-
xei(Jt£VTjv cptXocro^iav rcep\ auTtov tt|V crxeuVtv TtoteTcrOai.
(10) AiaTcoprjcreiE 8' dv tic; e! 8eT Oeivat tt^v i;rjTOuu.evT|v
lTtio-Trju,r]v Ttept t4? dp/i? t4 xaXoutneva 6tco tivcov
a6 OTTOtyeia • TauTa Se Tcdvte; IvuitdpyovTa Toi; cruvOeTOtc;
TtOeacriv. (n) MaXXov S' av Sd;ete tcov xafldXou Seiv
eTvai tt\v ^rjTouttlvrjv ilTcierTrjtjtr^v • tcSc; ^4p Xoyo? xat
Ttaaa Itciott](jiti tcov xaflo^Xou xa\ ou t£ov eoyfaTtov, ioctt'
e tr| Sv outo) Tiov TtptoTiov Yevfov . TauTa Ss yifvoiV av
«0 to T8 8v xa\ t6 e'v TauTa Y*p u.dXtcrT' otv &TtoXrj^Oet'r)
Ttepteyetv t4 dvTa itdvTa xai (jtdXtcrTa dpyaic; lotxevat
Si4 to eivat TcpioTa ttj cpucref tpOapEVTtov ^ip autiov
cruvavatpEiTat xal t4 XotTcd ■ TtdvTa ^4p ov xal ev.
I^ 8e t4; Stacpopic; auTtov dvaYxrj (jtereyetv ei Orjcret tic;
4& auTi Y^i Statpopi 8' oi8eu.ta tou y^vouc; jjteTeyet,
toutt] 8' oux av 8o'$ete 8eTv out4 TtOevat yevtj ou8' dp-
ydi;. (is) "Ett S' ei (jtotXXov dpy}] to aitXoucrTEpov tou
t]ttov toioutou, t4 8' icryaTa twv ix tou y^vou; arcXou-
crtepa tmv yevcov (ftTOpia ^dp, Ti yevt] 8' eic; eT8t| TtXEtto
«o xat StatpspovTa StatpsiTai), [jiaXXov av dpy^j Sd;£tev
eivat Ti etSrj Ttov ytVMv. H Se cruvavatpeiTai toi;
Y^vecri Ti etdrj , Ti Yevrj Tai; dpyai; eotxe (jiaXXov ■ dpy^]
Y^p to cruvavaipouv. T4 uilv ouv tt^v drtoptav eyovta
Tauta xat Totaut' ecrfiv itepa.
[211— 214.] .'.85
sapienlia est ? nam demonstrativa quidem sapientia est ea quae
ciica accidentia est ; quseautem circa ipsa prima, eaqua? sub-
stantiarum esl? (5) Ac nec circa causas, qua; in naturalibus
dicbesunt, quam quasrimus, scientia ponendaesl : neque
enim circa ipsum ctijus causa. Tale enim est bonum. Hoc
voro in agendis, et iis quae sunl in motu , exsistit. 1:1 hoc
primum movet ( taie namque finis est) ; primum movensau-
tem non est in immobilibus. (6) Et omnino dubitationem
babet, utrura circa sensibiles substantiasest, quae nunc quas-
ritur scientia , an nun , sed circa alias quasdam. Elenim si
circa alias, aut circa species erit profeclo, aut circa maflie-
malica. Quod autem species non sint, manifestum est.
(7) Attamen etiam si quis eas ponat esse, dubitationem ha-
bet cur non ita se babet de ceteris quorum species sunt,
quemadmodum de mathematicis. Oico autem quod ma-
thematica quidem media ponunt specierum et sensibilium
esse, quasi tertia quaedara prseter species et ea qux litc
sunt : at tertius homo non est, nec equus, praetcr ipsum
et particulares. (8) Quodsi non sunt utdicunt, circa qtialia
statuendum est tractare mathcmaticum ? non enim circa
ea qiiae hlc sunt. Nihil enim horum tale est , quale nialltc-
maticae scientiae quaerunt. At vero nec circa mathematica
est, qua: nunc qua-ritur, scientia. Nihil enim iioruntse-
paratim est. Verinn nec scnsibilium substantiarum : cor-
ruptibiles namque sunt. (9) Et omnino dubitare aliquis
possit qualisnam scientiae sit, de mathematicorum mate-
ria dubitare. Nec enim physicae , eo quod circa ea qurr in
se principium raotus et quietis babent , omnis physica; in-
tentio est : nec illius quae de demonslratione et scienlia
tractat ; circa namquc id ipsum genus considerationera fa-
cit. Restat itaque, philosophiam propositam de liisce re-
bus tractare. (10) Dnbitaverit autera quispiam profecto ,
si haec,qua3 quxritur, scientia , ponenda sit circa principia
qua? a quibusdam elementa vocantur ■. hacc autem oinuc
incsse composilis ponunt. (11) At magis videalur, univcr-
salium eam oporterc esse , quae quaeritur, scienlia. Omnis
enim ratio, et omnis scientia , universalium, non ultimorum
est : quare sic erit utique primorum generum. Haecautem
sane fuerint ens, et unum. Haec enim inaxime putabuntur
cuncta entia continere, et maxime principiis assimilari, eo
quod natura prima sint. Corruptis namque eis, siinul cetera
quoque pereunt : omniaenim ens et unum. Quatenus autem
necessc est ut differentiae participent his, si quis haec genera
ponat, nulla vero differentia participat genere , hoc pacto
non videatur ea genera ponere oportere, neque principia.
(12) Item, si magis principium esl, quod simplicius quam
quod minus tale sit, ullima vero eorum, qua; ex genere
sunt, simpliciora quam generasint, (harcenim individua
sunt, genera vero in plures spccies et differentes dividun-
tur, ) magis species quam genera videantur principium essc :
quatenus vero species simul cum generibus pereunt, genera
magis assimilantur principiis. Principium namque est,
quod cointerimit. Hacc utique , ct liujuscemodi alia , sunt
qnoe dubitalioncm habent.
 586 [214,215.] TON META TA «I>Y2IKA I, 8.
CAP. II.
"Eti icoTspov 8eT Tt8ev«t ti raxpi to xa6' exaaTa
r) ou, dXXi toutoiv r) £r|TOurjievTj hacrr\i».i\. 'AXXa Taura
drcetpa. Ta ye u.t)v rcapi Ta xa6' e^xaoTa yevt) f) EtSr)
ioTlV ■ dXX' OUOETEpOU TOUTOJV r\ (jTiTOUUiVT) VUV STCIOTTJ-
5 U.T). Aioti yap aouvaTov tout', eipr|Tat. Kai yip SXcoc
arcopiav syst rcoTspov 8ei Ttvi uTcoXaSsiv ouaiav etvat
ytiipiCTTrjv rcapi Tic ata8r)Tic ouciac xai Ta oeupo, r) ou,.
aXXi TauY Etvat Ti ovTa xai Trepi Taura ttjv aoptav
uicdp/eiv. Ztjteiv u.sv yip EOixauev aXXrjV Ttva , xai
lo to TcpoxEijjtEvov tout' £'aTiv r)uTv, Xe'yo> 81 to tSetv e? ti
yojpioTov xa6' auTO xai UT,oevi Toiv ataOrjToiv uicdpyov.
(») *Eti 8' ei icapi Tic ataOrjTic oiaiac eaTt tic ere'pa
ouaia, icapi Tcoiac TtJiv atoOrjTtov oet TtOevai Taunqv et-
vat ; Ti yip u.3XXov rcapi touc dvOpo)7touc r) tou; Ttctcou;
15 r) twv dXXtov JJwtov OriCfei Ttc auTrjv r) xai Ttov d'j/uyo)V
SXo)c ; To fe UT|V fcac TaTc ataOr)Taic xai cpOapTaic ou-
atatc dVSiouc Itepac xaTaaxeud^etv Ixtoc Toiv euXoYtov
8d;e'ev av TciTcreiv. (3) Ei 8e jjfJ) /o>ptaTT| Ttov ao)ud-
tojv r) ^TiTouu.evT| vuv Ictiv dpyr), Tiva dv tic dXXrjv
20 uaXXov Osirj Trjc ZXr^; outt) ^e fjfJjv IvepYEta jjisv oux
eo"Tt , Suvduet 8' sctiv. MaXXdv t' av dp/_r) xupttoTepa
Taucrjc 8d;etev slvat to eiooc xai r) uopcprj ■ touto 8e
cpOapTOv, toc8' 5Xtoc oux cctiv dtSioc ouaia yo)ptcTr] xai
xaO' auTTjV. 'AXX' aToicov • eotxe f ip xai £r)TsiTai <r/z-
25 8dv utco Ttov yaptEOTaTOJV o>c ouad tic dpyr) xai ouoia
TotauTT) ■ rctoc fip ^OTai Ta;i; u.T) tivoc ovtoc dtotou xai
/ojptcfTou xal uevovToc; («) Eti 8' etrcep eaTt tic ou-
aia xai dp^r) TOtauTTj ttjv cpuatv otav vuv ^touuev, xai
. auTT) uia TcdvTtov xai r) auTTi tojv diSitov te xai ipSap-
3« Ttov, aTcopiav t/ti Sti ■xi tcotb tt]c auTrjc dpy^c ouarjc
Ta uev eotiv dtoia tiov utco ttjv dp^r^v, Ti S' oux diota"
touto ^ip aTorcov. (s) Et 8' dXXrj uev iaTtv dp^r) twv
cpflapTiov, dXXr) Se Toiv dfSttov, ei usv dtStoc xai r) Toiv
cpOapTtiiv, 6uoio>c dTcopi5aouev Sti ii yip oux dtoiou ttjc
35 dpyrjc ouotjc xai Ta utco tt)v dp/rjv dtSta ; tpOapTrjc S' ou-
otjC SXkr\ Ttc dpy_9) YiyveTat TauTTjc xdxEivrjc ^TE'pa, xai
tout' etc aTcetpov Tcpdetatv. (e) Ei 8' au Tt; Tic Soxou-
aac udXtaT* dp^ic dxiv»]Touc etvat, to' ts 3v xai to Iv
6/)aet, irpioTOv uev ei ptr) toSe ti xai ouaiav JxaTepov
40 auTtov ariuaivei, rctoc frovTat jrtoptaTal xal xaO' a&Tac;
TOtauTac Se JJrjTouuev Tic diSiouc Te xal rcponac ap/at;.
Et fe ur)v To'Se ti xai ouaiav IxaTepov auTtov Sr^Xoi,
TcavT* la^iv ouaiat Ta 5vra • xa^i rcdvTO)v yip to 8v
xaTT)YopeiTai, xa^' ivitov Se xai to ev. Ouaiav S' el-
ir, vai icdvTa Ti Svza i]jsu8oc. (7) "Eti Ss toTc ttjv Tcpo)-
tt,v dp/jr,v to £v Xe^ouat xai tout' ouaiav, e'x Si tou Ivdc
xal ttjc oXr,c tov dptOudv Yevvoiai TcptoTov, xat toutov
ouaiav odaxouatv etvat, Tctoc ivSe'/ETat to Xeyouevov
dXrjOec elvat; t))v yip 8udSa xai Toiv XotTctov ixaaTov
M) dpiOutov Toiv auv8eT0)v Tttoc Iv SeT vorjaat; rcepi toutou
yap ouTe Xeyouatv oi81v outb ^dStov eiTcetv. Et ye ptijv
ypauuic r) Ti toutojv £/dueva ( Xe'yio S' erct^avEiac Tic
(ioso.)
Item utrum ponendum cst quirquam praetcr particuUria,
an non, sed horum est, quze quxrilur, scientia. At lu-
inlinita sunt. Qux quidem pncter singnlaria sunt, aot ge
nera, autspecies sunt : neutrius auteru liorum, quxqua--
ritur, scientia est. Cur enim lioc impos.sibile sit, dictuni
est. Etenim omnino liaesitationem liabet, utrum arbitran-
dum sit , aliquam separatam substantiam praeter sensibilr*
snbstantias , et has, qtia; hlc sunt, an non, sed illa esse
entia, et circa illa sapientiam versari. Qua^rere naniqib;
vidfiniir aliam quandam, et boc est nobis propositoin.
Dico autem videre si quid per se separahile sit, et in nullo
sensihilinm exsistens. (2) Item , si pra-ter sensibilis sub-
stantias est aliqua alia suhstantia , prater qualt-s sensibiies
ea ponenda est ? Cur enim raagis prxter homines, quam pr.t
ter equos, aut alia animalia, automnino etiam inanimata
ponat alfquis eam? At his sensibilibus et corruptibiiibus
substantiis alias sempiternas a^quales ponerc , proleclo exlra
rationem cadere videatur. (3) Quodsi id quod nunr. quc-
ritur principium, non est a corporihus separabile, quod
aliud magis quam materiam quis ponet ? At hxc , actu qui-
dcm pon est , potcntia vero est. Magis itaque ac principa-
lius ea videatur esse principium , species et forma. Vcrnm
li;i'c corruptibilis est. Quare omnino non est perpetua
substantia, separahilis et per se. Scd hoc iiiconveiiieu>est
Vitlet ur namque esse et a cultissirais quxritur, tanquam sit
aliquod principium, ac talissubstantia. Quo namque pacto
ordo erit, non exsistente aliquo perpctuo, separato, acper-
manente? (4) Item, si cst aliqua substantia , et principium
uatura tale, quale nunc quacrimus, et hoc orunibus unum et
idem, perpetuis atque corruptibilibus , dubitationem habet,
cur quum idem principium sit,qusedam, qu.t sub ill» princi-
pio sunt, xterna sint, quaedam non. Hoc euim inconveniens
est. (5) At si aliud quidem corruptibilium principium, aliud
a-ternorum est : sietiam corruptihilium aeternum est.simi-
liter duhitabimus : cur enim principio a?terno exsislente,
non sint .ctcnia , qu;e sub prlncipio sunt? corruptibili vero
exsistente, aliud quoddam hujus principium fit, et iliias
aliud , et hoc in infinitum procedet. (0) QuouUi quis
rursus , quae maxime videntur immobilia principia es»,
ens et unum ponat, primo quidem nisi hoc quid et sub-
stantiain utrumque eorum significet, quomodo separabihi,
et per se ipsa erunt? talia namque prima et a?terna prin-
cipia qucerimtis. Quodsi substanliam , et hoc quiJ,
utriimque eorum significet, omnia entia substautia? suot,
quiiin. ilc omnibus ens praedicetur, de quibusdam vero
etiam uiium : cuncta vero entia subslantiam esse, falsum
est. (7) ltem illis, qni prinium principium ipsum uluih
aiunt, et lioc suhstanliam esse ex uno vero, et materia,
primo numerum generant, et hunc siibstanliam essc dicuat,
quomodo contingit verum esse quod dicitur? dualiUteni
namque, et ceterorum compositorum numerorum unum-
quemque, quonam modo unum intelligere oportrt? Pe
hoc enim ncc dicunt aliquid, nec ut riicant, facilc est Si
qui verolincas, aut quas has sequunttir (dico autciu pri-
 (lU0U,10«l.) METAPHYSICORUM LIB. X. CAP. III.
TtpoVtac) Or'<TEi tic dpydc, TauTa 8' oux flalv ouatai yto-
piaTat, Touai Sk xai StatpeVEic ai uiv irctipavEiiov al Si
(jwuaTtfiv, al 81 ottYuai fpauuwv, ert Se TCEpaTa twv
atuTtov toutoiv ■ rcdvra Si TauTa E*v dXXotc intdpyEt xal
yiopiaTiv ouOs'v eotiv. (8) "Eti tcmc ouafav u7toXat>£iv
iTvat oet tou £vo? xai orTiyuTj;; Ouaiac UEV.yap Tcatrrii;
6 YEVE'W eVn, oriYUTJ< 3' oux EOTtv ■ StaipEatc yap r) OTl-
Yur|. (9) llape/ei 8' ditopiav xat to Ttaaav uev irt-t-
c-tr)UT]v Etvat tiov xaOdXou xat tou toiouSi, trjv 8' ou-
atav ur^ tcov xaOo"Xou eTvat, uaXXov 8s toSc Tt xat
)(o>piaTo'v, waV ei itepi Ta; dpydc eotiv iTciOTrjur) , tooc
10 Set tt)v ap/r(V u7toXa6Etv oiatav Etvat; (10) "Eti tco-
xepov eoTi ti Ttapi to auvoXov tj o3 ; Xe'yo) os tt,v CXt)v
xalrb UEti tauTr,?. Ei uev yap urj, Ta y' h CXr,
(pOapTa itavTa. Ei S' e^oti ti, to eTooc av e?t) xal
rj uop:prj. Tout* ouv eVt tivwv lari xai litt Trvtov ou,
16 /aXercov dipopiaar irt' ivitov yip SrjXov oux 8v yo)ptarbv
to eTSoc, oTov otxtac. (11) "Eti Ttdtepov al dpyai etSet
r\ dpiOutp at autai; ei yip dptOuto, TtdvT* saTat Tauta'.
CAP. III.
Ercet 8' eottv r) tou (ptXoodipou iTriOTrjUr] tou ovtoc
3 ov xaOdXou xat ou xaTa us'po; , to 8' 8v JtoXXaytoc
20 xal 06 xaO' fva Xe^veTat TpoTtov • e? uiv o3v 8uo)vuu(o?
xaTa oe xotvov ur|8E'v, oux iVriv EiTtb jjttav iTtiotrjurjV
( ou y»P ^v ye'voc twv toiouuov ), ei Sk xaTa ti xoivdv,
eir) a* uitb utav Jma-rfju.T)v, (2) "Eotxe 8^| tov eipr)ue-
vov XeYeorOatTpditov xaOartep tote iaTpixbv xal &yieivo'v
25 xat fap touto)v exoiTEpov TtoXXaywi; Xcyouev. AeyETat
8e toutov tov TpoTrov £xaffTov t5) to uiv Ttpbc Trjv iarpi-
xt)v eTtiOTT)ur,v dvaYeo-Oat Ttwc, to 8s Ttpbc UYteiav tb
8' dXXcoc , Ttpbc Tautb 8' ^xaoTOV. 'laTptxb? yap Xd-
voc xat uayaiptov Xe^eTai tw to uiv drcb ttjc iaTpixrjc
3<i eTcio-n)uric eTvat, to 8= TauTr) ypT)Cftuov. 'Ouoitoc 8i
xat uYtetvdv • to uiv yap Sti crriuavTixbv uyiEtac, to
8" o^ti TcotT)Ttxdv. '0 8' auTOc TpOTcoc xat Irci tiov Xot-
Tttov. (3) Tbv auTOv 8^) Tpdrcov xai to 8v 47cav Xe'ye-
Tat • T(o Yap tou ovtoc i) 8v TcdOoc r^ e^tc r) SidOEaic r|
3i xivrjatc ?i Ttov dXXo>v ti twv toioutiov eTvoi XeyeTat
exacfTov auTtov ov. (4) 'Ercsi Sk TtavTOC tou 6vtoc
Ttpbc e*v Tt xal xoivbv r) dvaYO)Y^) ■ytvveTai, xal Ttov
EvavTttooEtov IxdaTV) Ttpbc Tac TcpwTac Sta^popic xai
lvavTto)OEic dvayOr^oreTat tou ovtoc, ette tcXtjOoc xai h
«o etO' SuotdTTjc xai dvouoiOTr)c al Tcpokai tou ovto? eiol
3ia<popa(, etT* dXXat tive'c- loTtooav yip aCTat TeOeo>-
pr)u.evat. (b) Ata^epet 8' ouOsv tt^v tou ovtoc dvavo)-
YV)v Ttpbc to 8v r| Ttpbc to ev Ytyvecj&ai. Kat yip ei
UT| TOUTOV dXXo 8' ECfTlV , dvTtO"Tps'cpEl fS • TO TE v4p £V
•:. xai fa itioc, to T£ 8v ev. (a) 'Eitei S' loti Ti e"vav-
Tta Ttdvra tr)c auTr;c xat utSc litiffTr^ur,c O£o)pr;o-ai,
XeyeTai 8' exaotov auTwv xa^i oTE^pr.otv, xaitot y' evia
dTtopr]cfei«' Ttc av tcwc XeyETat xati CTE'pr|5iv, wv e*otiv
dvi ueoov ti, xaOdrcep dSixou xai Stxaiou, Trepi Tcdvta
50 o^) ri Toiauta tt,v at£'pr,oiv 8eJ TtOivat, ur^ tou SXou
[•215— JI7.J 587
niiis superficies), principia esse ponat, hacc non sunt sub-
stantiae separabiles , verum decisioncs et divisiones, illae
quidem superficierum , hae vero corporum : puncta vero
linearum sunt, et etiam ipsarum earundem termini : lnec
autem omnia in aliis sunt, et nibil separabile est. (8) Item,
quonam modo arbitrandum sit, unius et puncti substan-
tiam esse? Omnis namque substantiae generatio est;
puncti vero , minime. Punctum enim divisio est. (9) Pra>
bet autem dubitationem boc etiam , quod omnis quidem
scientia universalium est, et ejus quod tale est : substan-
tiam vero non esse universalium , sed magis ipsum hoc
quid , etscparabile. Quare si scientia oirca principia est,
quonam modo arbitrandum sit , principium substantiam
esse? (lO)]tem,utrumestaliquid practer cunctum ( dico
autem materiam, ct quod cum ea est), an non ? Nam si non
est , qua; in materia sunt, omnia corruptibilia sunt. Quodsi
est aliquid, species, et forma profecto fuerit. Iloc itaque,
in quibusest, in quibusve non est, difficile determinare
est. In quibusdam enim manifestum est non esse speciem
separabilem, utputa domo. (11) Item , principia ulrum
specie , an numero oadem sunt ? Si enim numero unum ,
omnia erunt eadem.
Quum autem pliilosophi scientia sit entis, prout ens, uni-
versaliter, et non sccundum partem ; ens vero multiplici-
ter, et nonsccundum unum modum dicatur : si squivocc,
et non secundum aliquid commune dicilur, non est sub una
scienlia. Talium enim non est unum genus. Quodsi se-
cundum aliquod communc, erit utiqne sub una scientia.
(2) Videtur igitur prajdicto modo dici, quemadmodum
medicativum , et salubre. Etenim utrumque horum mul-
tiplicitcr dicitur. Dicitur autem hoc modo unumquod -
quc eorum, eo quod hoc quidem ad medicandi scienliam
quodammodo referatur, hoc vero ad sanitatem, hoc vero
aliter, umimquodque vero ad idem. Medicativus namqiic
senno, et cultellus, dicitur eo quod ille quidem a medi-
candi scientia est , hic vero ei utilis. Similiter et salubre :
hoc enim, quia sanitatis significativum ; hoc vcro, quo-
niam factivum. Idem autem modus ctiam de ceteris esl.
(3) Eodem igitur modo cliam omne ens dicitur. E0 nani-
que, quod enlis prout ens est , passio, aut habitus, aut dis-
posiUo, aut motus, aut aliquid lnijusceniodi sit , dicitiir
ens unumquodqueeorum. (4) Quum autem omnis cntis
ad unuin quid etcommune reductio fiat, contrarietatum
quoquc singulae ad primas difTerentias et contrarietates
entis reducentur, sive multitudo et unum , sivc similitudo
et dissimilitudo prima; sunt entis dirfereutia; , sivc aliqua;
aliac : sint autem hse speculatione pcrceptae. (5) Ni|,ji au-
tem interest, ad ens, vel ad unum, entis rcductionein
fieri. Etenim si non idem, sed aliud sit, attamcn conver-
titur. Et ipsum enim unum quodammodo ens , et ipsum
ens, unum est. (6) Quum autem unius et ejusdem scien-
tiie sit cuncta contraria speculari, unumquodque autem
horum secundum privationem dicatur, — licet de quibus-
iliim, quorum aliquid intermedium est, quemadinoduiii
jusli, et injusti, dubitaret quispiam quonam roodosecun-
dum privationem dicantur : circa liaec igitur omnia priva-
 588 [»i7—«».1 TQN META TA *T2IKA I, 5.
Xdvou, tou TeXEUTatou oe eiSouc oTov eI Iotiv 5 St-
xatoc xaO' £$tv Ttvl TcetOapytxbc toTc vduotc, ou rcdv-
to)c 6 dStxoc Eatat tou 6fXou aTEpouusvoc Xoyou, TtEpt
Se to TtEiOEaOat TOt; vduotc ExXeiTtwv Ttrj, xai TauTrj f|
b aT£'pr,aic uTOip^ei auTto. Tbv outov 6= TpoTtov xai
ETtt twv aXXtrtv. (7) KaOaTtEp 0' 6 uaQriuaTixbc irept
Ta ££ a^atpeo-Et»); t^v 0EO)pt'av TcoteiTat ( TcepteXwv yap
ravTa t! aiaOrjTi Oeo^pei , olov pdpoc xai xou;poTr,Ta
xat 0-xXif|pdTViTa xai TOuvavTtov, ?ti oe xal OEpudtriTa
i(i xal <j/uyodTr|Ta xai t!c aXXac aioOr,Tac EvavtuoaEtc,
udvov oe xaTaXetirei to itoabv xai auvsyEc, tiov u.ev
etp' £v Toiv S' Eitt Suo twv S' eVi Tpia , xai t! itaOr, t4
toutwv |j Ttoad saTt xat cuvEyr,, xal ou xaO' E*T£pdv ti
OEtopet, xai tSv [xev t!c Ttpbc dXXr,Xa Osceic axoTtEt
lb xai t! TauTai; urtdpyovTa, twv Sl t!c auuueTpiac xai
dauuuiTpiac , twv Ss touc Xdyouc, dXX' 5ulo>c utav Ttav-
to)v xai Tf,v auTr,v TtOeuev litto'Tr'u.rlv Tf,v yewueTpt-
xr]v ), tov auTOv Sf) Tpdrcov eyet xat Ttepi to dv. (s) Ti
yap TOUTO) o"uu.6s6r,xdTa x»6' Saov icTtv dv, xal Tac
jo EvavTtwcEic auTou rj ov, oux aXXrjc ETriCTriuric rj tptXo-
co:p(ac OEtopfjcat. TSj ipuaixr) u.lv yap ouy fj ovTa,
uaXXov S' #| XlVT}a£WC UETEy El , tJjv 0EO>ptav Ti; drcovei-
u.£i£v av. II ye u-riv SiaXexttxfj xai f, ao^teTixf|
twv auu6e6r)xdTo>v u.e'v Etat toT? ouatv, oujr rj S' ovTa,
■e, ouSe Ttep\ to Sv auTO xaO' Saov dv £aTtv. "iioTe Xei-
TtsTat tov iptXdao^ov, xaO' Saov ovt' eaTtv, eTvat Ttept
t! XeyOsvTa Oewpr|Ttxdv. (9) 'Ettei Se to Te Sv d'Ttav
xaO' Sv Tt xal xotvbv XeveTat TtoXXayw; Xeyoijievov, xai
Tdvavrta tov auTOv Tpditov (eti; t4? TtpwTa; vap Ivav-
m Ttwaet? xat Sta^opic tou ovto? dvayeTa^t ), Ta Se
TOtauTa SuvaTOv tntb pitav £ittaTr)u.r|V fiTvat, StaXuotT' av
fj xaT* dpyii; drcopia XEyOslaa, Xeyw S' Iv ^ Strjito-
p£tTo Ttw5 Eatat TtoXXwv xat Sta^dpo)v ovtidv tw vevEi
uta ti; lTtto-triu.T|.
CAP. IV.
:i» 'Etcei Se xat 6 u.aOriu.aTtxbi; ypT|Tai toi; xoivo"?
iStwc, xaWl; toutwv dpyli; av £tr, OEiopyiaat TflcTtpw-
tt,i; cptXoao^tai;. "On yap ditb twv tawv tao)V dyat-
peOevTwv taa t! Xeiitdu.eva , xotvbv ptev ^aTtv ItcI Ttdv-
twv twv itoawv, f) u.aOrjU.aTtxfj S' dicoXaSouaa itept
40 ti uipoc; Tric olxetac uXrj; Ttoteirai ttjv Oewptav, oTov
Ttepl Ypau.u.lc f| ywvtac /1 dptOptouc f| twv Xoitcwv ti tco-
awv, ouy_ f} S' dvTa dXX' ^ auv£y_ec auTtov ^xaaTOv iV £v
fl Suo f) Tpta • fj Se ^itXoao^ia TCEpt twv ev u.e'p£t u.e'v,
f[ toutwv ixdarip ti auu-SeSriXEv, ou axorcet , Tcept to Sv
45 S' % ov twv toioutwv Ixaarov OewpeT. (2) Tbv auTOv
8* eyet TpoTcov xal TtEpt Tfjv tpuatxf,v iTtiaTriuriv tvj [jta-
Oriu.aTiXT) • t! auu.6E6r,xdTa ylp f, ^uatxf| xat tIc dp-
yac 0£wp£T t!c twv dvTwv ^ xtvoujxeva xai ouy rj ovTa.
Tf)v Se TtpwTrjv etprixatiEV £7ttaTriu.T)v touto>v sTvat
60 xaO' Saov dvTa t! uTtoxEtuEva lattv, dXX' ouy ^ ete-
pdv Tt. Atb xai TauTrjv xal ttjv uaOr,uaTixf,v ETctatri-
ur,v uEpr, ttjc aopiac sTvat 8eTe'ov.
tio ponentla, non totius rationls, sed ultimae speciei : utpoU
si justus est , est secundum liabitura quendam legibusob-
tempcrans, uon erit omnino non -justus tota ratione privatus
circa vcro obetlientiam Iegum dcflciens aliquatenus, etob
hoc ei privatio inerit. Eodem auteni rnodo et de ceteris.
(7) Quemadmodum vero matliematicuscircaabstracUspe-
culatur (tollendo namque omnia sensibilia, ita speculatur :
utputa gravilatem et lcvitatem , el duritiem , el tontra-
rium , item caliditatem et frigiditatem , et ceteras semi-
biles contrarietates ; solum vcro relinquit quantum et con-
tinuum , borum quidem ad unum , liorum vero ad doo.
Iiorum autem ad tria, ct passiones eorum prout quanlart
continua sunt,nequead aliquid aliud speculatur, et bo-
rum quidem situsad inviccm considerat , et ea quse eis in-
sunt , horum vero commensurationes et incommcnsuralio
ncs , horum aulem rationes : attamen unam omnium et ean-
dem scientiam ponimus geometriam ) : eodem modo etiain
circa ens se babct. (8) Qua: enim ei , prout ens est, acci-
dunt.et ejus, prout cns, contrarietates , non cst altcriu-
scientia: quam philosophin: speculari. Pbysicas namqiu-
speculationem de eis, non prout entia, imo prout notu
participant, attribuere queat quispiam. Uialcttica vero,
et sophistica, deiis qua; accitlunt quidem enlibus, sunt,
verum non prout entia sunt, nec circa ipsum ens prout ens
est. Unde restat philosophum esse circa praedicta speculati-
vum, prout ea entia sunt. (9) Qiium vero et omne ens se-
cundum unum quid et commune dicattir multipliciter di-
clum , contraria quoque eodem modo ( ad primas namaoe
contrarietates ct dirferentias entis rcducuntur), hujusce-
modi vero possibile sit sub una scienlia esse , solvetur pro
fecto dubitatio a principio dicta : dico autem eam, in qui
dubitabatur, quonam modo multorum et genere differen-
tium una qnuxlam scientia erit.
Quoniam vero mathematicus iis quae comrounia sunt sibi
accommodatis propriisque factis utitur; borum quoqoe
principia speculari , prima? philosophia? profecto erit. Quoti
enim ab aequalibus, demptis xqualibus, sequalia sunt
qu.c restant, commune quidem in omnibus quantis est :
Mathematica vero sibi sumens, circa quandam suae materix
partem spectilatur, ut circa lineas, aut angulos, antno
mcros , aut aliquid ceterorum quantorum : non tamen
proutrntia, sed prout iinumquodque borum ad unum,
vel duo, vel tria contimmm est. Philosopbia vero >k
particularibusquidem, prout unicuique horum aliquul ac-
cidit , non considerat ; circa ens vero prout ens, unumqaod-
que hornm speculatur. (2) todcm autem motio circa natn-
ralem etiam scientiam sc habet, quo circa matliematicam.
Physica namque, accidentia, et principia entium , prout
moventur, et non prout entiasunt, speculatur. Primani
vero scientiam horum diximus esse, prout ipsasubjecta
entia sunt , sed non pront aliquid aliud. Proptrr quod et
illam , et matbematicam scientiam , sapientia? partes esse
ponendum est.
 (iom,io«2.) METAPHYSICORUM LIB. X. CAP. V.
CAP. V.
"Eoct Se tic, iv toic. ouotv dpyr| rcep\ r]v oux ?ort
Ste'j/Euo8ai , TOuvavtiov 8' avayxaTov det TcoieTv, Xey«o
8e dXr|8eu£iv, oTov Srt oux evSs/ETai to outo xa8' £va
xa\ tov auTOv ypdvov [xrj eivai, xa\ TaXXa Ta toutov
6 aOToT; dvTtxEiptEva tov Tpditov. (») Ka\ 7rtp\ Ttov
toioutiov' aTcXioc; txsv oux EOTtv aTcdSEtcjic, , Tcpbc, tovSs
3' eotiv. Ou f"P ecmv ix 7ctOTOTe'pac, dpyr;; outou
toutou Tcotrloao6at tov suXXovispidv, SeT 8e y', eticep
eVcat to btcXioc dTCo8sSETy8at. (3) Ilpbc, 8« tov Xe-
10 yovza. tok; dvTixEiu.svac. cpaoEie; tw Seixvuvti Sioti ij/eu-
80; Xtjtcteov ti toioutov 8 TauTo txlv IffTai tw u.r) ev-
Seyeo6at TauTO eTvat xat u.r| eTvat xaO' eva xa\ tov
auTov ypdvov, fxr; od;et 0' eTvat TauTOV oijTto yap fjtd—
voj; av dTcoSeiyOEir) Ttpb; tov cpaioxovTa t-vSsysoOat t&c,
15 dvTtXEt[AE'va; cpdostc, dXr,OEUEoOat xaTa tou auTou.
(«) Touc, S^i ixeXXovtoc, dXXr,Xotc, Xdyou xotvtovTjoetv Sei
ti ouvtsvat auTtov • jxrj yi'[voii.£vo\) Y«p toutou tcwc,
eVcat xotvuivia toutoic Tcpbc dXXr,Xouc, Xdyou; AeT toi-
vuv twv dvou.otTiov fxaOTOv eTv«i Yvtoptutov xat SrjXouv
m Tt, xat jjiTj TtoXXa, (jtdvov S' ev av 8s 7cXEt'to orjixaivri,
«avepbv 7rotetv iV 8 cpspEt Touvotxa toutojv. (6) 0 Srj
Xs'yi>>v sTvat touto xat jx-Jj stvat, touto § cpr)Civ ou cpr|Oiv,
tocO' 8 ar<u.ai'vEt TouvOfxa tout' ou cpr,ct ar)U.atvEiv touto
3' douvaTOv. "Qot' EtTcep crjU.aivEi ti to ^Tvat tooe ,
ss cr,v dvTtsaatv douvaTov dXr,OEUEtv xaTa tou outou.
(«) "Eti S' et ti orjfxaivEt Touvo;xa xat tout' dXr|8EUETai, SsT
tout' e; dvctYXTic eTvat • to S' i\ dvaYxr,; ov oix IvSe-
/ETat tcote u.T| Etvat' Tac dvTtxEiu.e'vac, apa oux ivSiyt'
Tat ^aoet?dXr|OeuEiv xaTa tou auTOu. (7) ETtSEtixr,-
su Oiv jxaXXov ^i cpaot; rj tj aTcd^aoti; dXr/JeuETat , 8 Xey<ov
dvSptoTcov r) oux avSptoTcov ou6iv [xaXXov dXrjOEUOEi.
Ao;eie 3= xav ouv Ttctcov slvat cpaoxtov tov av8ptoTcov rj
uaXXov rj ou/ tjttov dXT,6EUEtv ?, oux avOpojTcov, ioots
xat Ttctcov epaoxtov sTva: tov auTOv dXr|0Euost • t4; y^P
U dvTixettxE'vac 81x010); r,v dXr|Oeustv. 2u|x?atvst Totvuv
tov auTOv avOptoTcov eTvat xat Vtctcov tj tiov aXXoiv Tt
>)wv. (8) 'ATcdSettjic, txEv ouv ouSEtxta toutiov eotiv
aTcXtoc., Ttpb; jxsvtoi tov TauTa tiOejxsvov d7coS£tc,tc,.
Tavswc, 8' av ti; xal auTOv tov 'HpaxXEiTOv toutov
to E^ptoTrioac; tov tootcov rjvaYxaoEV SixoXoysTv [XTjSetcots
dvTtxstuEvac, cpdoEt; SuvaTOv eTvat xaTa Ttov auTtov
dXr|8EUEo0at • vtiv 8' ou ouve\c; eauTou t( tcote Xs'yei ,
TauTTjv sXafis ttjv So1;av. (0) "OXtoc, 3' ei to Xeyojxs-
vov utc' auTOu eotiv dXr|6E'<; , ouS' av outo touto eiT)
ti dXrjOe?, Xe'yio Se Tb lvSe'v_eo8ai to auTb xa8' eva xal
tov auTov /pdvov eTvat te xa\ (xt) eTvoi. Ka6aTCEp ykp
xat 8irlpr|U.EViov auTtov ou6ev [xaXXov it xaTa^aot; r) rj
aTcd:paotc, dXr|8EueTai, tov auTOVTpoTCOV xat tou ouvatx-
^ote'pou xa\ tou ouu.TCETcXeY(xe'vou xa8a7cep jxtac; Ttvb;
iw xaTacpaoewc, ouor,; ou8ev |xaXXov f| aTtdcpaoic, r) to o^ov
o>; h xaTacpaoet Tt6etxevov dXr|8euoeTai. (io) "Eti
V ei [xr|8lv Iotiv dXr|6toe. xaTacpTioai, xav auTO touto
[ai9—aai.] 5S9
Est autem aliquod in entibus principinm , circa quoil fal-
snm csse non licet , sed necesse est semper contrarium fa-
cere, dico autem vcrum dicere : utputa, quod non contingit
idem secundum untim et idem tempus esseet non esse : et
cetera eodem, atque lia-t; , modo invicem opposita. (2) Et
de liis tallbus simpliclter quidem demonstratio non est, ad
aliquem autem cst. Non est enimex certiore principio syl-
logisnwm ipsius eju^dem facere, sed ita oportet, si qui-
dem licebit simpliciter demonstrare. (3) Ad illum vero ,
qui dicit locutioncs oppositas de eodem simtil esse vcras,
accipiendum est ah eoqui monstrat lioc falsum esse, ali-
quid tale , quod ideni erit quidem eo quod'non contingit se-
cundum tinum et idcm tempus idem esse et non es«e, non
aiitcni appnrrat idom essc. Sicenim solummodo demon-
stretur ad euin, qui dicat, oppositas locutiones de eodein
verificari. (4) Qui autem sermonem invicem communica-
turi sunt , oportet ut aliquatenus inviccm intelligant : lioc
enim non facto , quomodo erit eis invicem sermonis com-
municatio? Oportet igitur nominum unumquodque notum
esse, et aliquid significare , noc miilta , sed unum solum : si
plura significet , manifectare ad quod eorum nomen fert.
(5) Qui igitur dicit essc lioc et non esse, lioc ipsum, quod
omnino esse dicit, non dicit : quarc id, quod nomen si-
gnificat, id ipsum non significare dicit: lioc autem impos-
sibile est. TJnde si quidem significat aliquid , lioc scilicet
esse hoc, impossibile est conlradictionem de eodem verifi-
cari. (6) Item, si nomen aliquidsignificat, et hoc verifica-
tur, oportet hoc necessario esse. Quod vero necessario est,
non contingit aliquando non esse. Oppositas ergo non est
possihile locutiones de eodem verificari. (7) Item, si niliilo
magis affirmatio quam negatio verificatur : qui dicit homi-
nem, vel non-hominem, niliilo magis verum dicet. Attamen
videri potest, quodsi hominem non-equum essedicat, aut
magisaut non minus verum dicere, quam si non-hominem.
1'wle etiamsi eundcm dicit equum esse, verum dicet : oppo-
sitasenimsimiliter erit veras esse. Accidit igitur, eundein, et
homincm, et eqtium esse, aut ceterorum animalium aliqnod.
(8) llariini sane iiulla est simpliciter demonstratio ; verum
ad eum, qui lixc ponit, demonstratio est. Facileautem et
ipsum illum Heraclitum quispiam hoc modo intcrrogans,
concederecogeret, nunquam possibile esse oppositas locutio-
nes de codem verificari. Nunc vero quum se ipsum, quid-
nam diceret, non intelligeret, lianc opininnem habuit.
(9) Simpliciter autem, si hoc, quod ab eo dicitur, verum est,
nec hoc ipsum verum erit : scilicet (inquam) quod contin-
git idem secundum nntim et idem tempus esse et non essc :
quemadmoduro enim et ipsis divisis nihilo magis affirmatio
quam negatio verificatur, eodem modo simul utroque, ac
complexo, ac si una qu.Tilain affirmatio esset , nihilo magis
negalio quam totum tanquam in affirmatione positum ve-
rificabitur. (10) Item , si nihil est vere asserere , iil etiam
i|isum falsum erit diccrc , assertioncm niillain veram essc.
 590 [s*i—M3.] TON META TA «I>rZlKA I, c.
OieuSo; eit) to cpdvat ur|8£uiav dXrjOri xaTapatriv uTcdp-
V £IV. Et 8' EOTl Tl , XuOIt' 5v TO XeYOUEVOV UTCO TIOV
Tot TOiauTa evioTauevtov xai TcavTeXto; dvatpouvTiov to
StaXiYEaOat.
CAP. VI.
s napaTcXr)Oiov 0£ Toi; EipT)UE'vot; lcrti xai to Xe/Osv
Ctco tou IlpoiTaYopou- xai Yap £"xeTvo; e^T| TcavTojv
yprjUotTMV tlvat usTpov dvOpo)Tcov, ouOev E*T£pov Xsyiov
r\ to Soxouv IxaffTo) touto xal eivat TcaYto);. Toutou
Se YtY70!*^7011 T0 auT0 ouu-SatvEi xai Elvat xal utj el-
ii) vat, xai xaxbv xat otYaObv Etvat, xai TaXXa Tot xaTa
Ta; otvTixEiiiEva; XEYOUEva cpaOEt;, Sti to TcoXXdxt;
TotaSi usv cpaivEoOat tooe Etvat xaXbv TOtaoi oi TOuvav-
tiov, (XETpov 3' Elvat to u>atvd[j.Evov £xotcTO). (2) Auoito
0' av aUTT) r, ctTcopta 0EO)pr,craot rcdOev t) dp/r) ttj;
16 uTcoXityso); toutt,;. "Eoixe fkp Iviot; uev ex ttj; to>v
tpuijtoX^Yo^v Salr^ ye.ytvr]aQzi , toi; 5' ix. tou ur, Tauta
Tcepi tojv auTwv drcavTa; YtYv0,0'xelv> dXXa Totaoi uiv
r,Su Tooe tjiatvEoOat TOtooi 8e TouvavTtov. Tb Ya?
(jtr;Osv ex (jt9j ovto; yl*(vtafiaLi tc3v 8' e; ovto;, o/eoov
10 otTcotvTtov eWi xotvbv SoY[*ot Ttov TCEpt cpuoeoj;. (3) 'Eircl
ouv ou Xeuxov yiyvcxaK Xeuxou teXe'o); ovto; xai ou-
SauTi uvrj Xeuxou, vtiv 8e Y£Y£VTIU-£V0V uri Xeuxbv Y'~
Yvoit' av ex U7) Svto; Xeuxou to YiYv0!Jt£V0V ("•*)) Xeuxo'v
ojote ex ur; ovto; yiYV01T' av X,T' extivoue, E' ftT)
a» &TCT]pyE ixt) Xsuxbv to auTO xai Xeuxov. (4) Ou /aXs-
tcov 8s StaXusiv tt)v aTcoptav TauTT)V EtpT)Tat ^ap £v
Toi; cpuctxoi; Ttto; in tou (jtr) 5vto; Yt'Yv£Tal Ta Y'YV0"
[jtEva xai Tcto; 15 ovto;. Td y£ H-t,v 6[xoio>; Tcpoo^/Etv
TaT; od$at; xai TaT; tpavTaotat; Toiv Tcpb; outou; Stau-
so "■io'€t1touvto>v euTjOs;- StjXov ^ip &'> tou; iTepou; au-
Ttov avotYxr, 8t£')VEuo0ai. <l>avepbv Se tout' ex tojv
YtYvoaivtov xaTot tt,v aioOricftv • ou8e'tcote Yap T0 auTO
<pa(v£Tat Toi; [xev yXuxu toT; 8e TOuvavTtov, (x-r) StE^Oap-
iXiVt.iv xai XeXtpCrjU^voiv Ttov £TE'po>v to aicOr,Tr'ptov
i& xai xptTriptov Toiv Xe/0e'vto)v /u(juov. Toutou 0' ovto;
toioutou tou; lT£pou; ptiv uTtoXr^TtTE^ov (jiETpov Etvat, Tob;
8' Ite'pou; ou/ &TcoXr1TCT£ov. (5) 'Optoio); 8s touto Xe'yo>
xai ETCt dtYaOou xat xaxou, xai xaXou xal ato/pou,
xal Ttov aXXo)v Ttov toioutojv. OuOev fap StatpspEt
40 tout' a^touv t) t4 tpatvdjjteva toT; utco ttjv d'i/tv 6tco-
6etXXou-t tov SaxTuXov xai tcoiouoiv e"x tou £vb; cpai-
vEcfOat Suo, Suo t' sTvat 8ta to tpa(v£oOat TOtrauTa xai
TcaXtv £v • toT; yitp u.i\ xtvouot tt)V 5'Jj/tv £v cpaivETat to
ev. (e) *OXo); 8' dtTOTcov ix. tou cpaivEOiOat Tot Ssupo
« (jteTaSoiXXovTa xal ut)Setcote 8taue'vovra ^v toi; au-
toT;, Ix toutou TCEpl tt]; dXr,OEia; tt)v xpicrtv TcotsToOat.
Asi ^ap Ix Ttov det xaTa TauTa e/ovtojv xal UT)SEu.iav
uETafioXr^v Tcotouuivtov TdXr,OJ; OripEUEiv. (7) TotauTa
S' laTi t4 xaTot tov xdouov TauTa Yap 0UX °^* I-^V
60 TotaSi TcdXtv 8' dXXoia tpaivETai, TauTa 8' dsi xai uETa-
6oXri; ouSEtitia; xoivtovouvTa. (g) *Eti 8' el xivr^ii; Ioti
xal xtvouuEvdv ti , xtvEiTat Si tcSv ix tivo; xai ei; ti
(io«j,io8j
Quoilsi alii)tiiil sit , solvctur prufirln qtiod ab illis dicitui.
qui ad Uujusccmodi instantiam faciunt, et qui toUlitei
ipsum disputare perimunt.
Simile autem dictis est etiam quod a Protagora dictumest
et ille namque omnium remm mensuram hominem aiehal
essc,nihilaliud dicens, nisi quod id, quodunicuiqueap-
paret , hoc etiam indubitato esse. Hoc. autem posilo, jdem
accidit esse et non essc , et malum et bonum esse , et cetera,
i)ii:i' secundum oppositas locutiones dicuntur : propterei
quod plerumque his quidem hoc apparet, istis vero con-
trarium esse bonum ; mensuram aulem esse, quod unkm-
que appareat. (2) Solvetur autem hi£C dubitalio, riso
unde hujus opinionis principium venerit. Videtur etenim
quibusdam quidem ex physicorum opinioue sumptnm esse
principium ; quibusdam vero ex eo, quod non omnesea-
dem de cisdem co^noscant , sed quibusdam hoc appareat
dclcctabilc, quibusdam contrarium. Nihil enim cxnon-
ente fieri , omne vero ex ente , fere omnium physicorom est
dogma. (3) Quum igitur non fiatalbum ex perfecte albo et
minimenou-albo, (iatex non-ente albo illud quod fit album :
quare fiat ex non-ente secundnm illos , si non erat idem al-
bum et non album. (4) Nnn est autem difficile hanc dubib-
tionem solvere. Dictum est enim in Naturalibus, quomodo
ex non-ente , et quomodo ex cnle fiant , quae fiunt. At «i-
militer utrisqne opinionibus ac phantasiis eorum , qui sibi
ex adversoaddubitant,attendere, stolidnmest. Manifesliim
est enim quod alteros eorum necesse est falsum dicere. Hoc
etiam ex illis patet, qua> seciindum sensum fiunt : nnnquam
cnim idem quibusdam dulce, quibusdam contrarium ap-
paret, non corruptis et la?sisalterisorgano sensus et jodi-
catiro prsedictorum saporum. Hoc antem ita se babente,
alteros quidem putandum mensuram esse, alteros vero mi-
nime. (5) Similiter autem et de bono et malo , et pulchro
et turpi, et ceteris hujuscemodi, dico. Nam non ponere esse,
nisi ea quae apparent , niliil differt ab iis qui digitum Ttsui
supponentes, ex unoduo apparere faciunt, ac duo esse po-
tant ( propterea quod tot apparent ) et rursus unum : illb
namque qui visum non movent, unum apparet, quod unum
est. (6) Simpiiciter autem inconveniens est ex eo quod
pr.Tscntia videntur mutabilia et nunquam in eisdem per-
mancntia, ex hoc de veritate judicare. Oportet enim ei
eis quaR semper similiter &e habent , nullamque mutationem
faciunt , veritatem venari. (7) Talia vero sunt corpora
cailestia : htec enim non quandoque quidem talia , rursas
autcm alia apparent, verum semper eadein , nullins mula-
tionis participantia. (8) fra-terca , si motus V>t et aliquid
molum , omne vero ex aliquo et in aliquod movetnr, opor
 <!0M.) METAPHYSICORUM UB. X. CAP. Vl
Sei dpa to xtvouuevov etvat ev exeivoi eJ; ou xivrJoETat
xoci oux Etvat ev butw, xal Et; toSi xtvfToOat xai viyve-
oO at iv toutw, to 61 xaTa tt|V dvTisaatv jxtj dXr,0£ueaOai
xaT* outou;. (») Kal ei xaTa t6 tcooov auveyw; t4
5 Seupo ^et xai xiveTTai , xat ti; t.uto OetT) xafrcep oux
dtXr.Oe; ov, Sti ti xaTa to tcoiov ou uivtt; <I»ai'vovTai
Y*f> ou/ -JjxiOTa Ta xaTa t&; dvTt:pdaei; TauTou xatri-
yopsiv t'x tou to tcooov OrcetXr^evat ur, uEvetv eVt twv
co)u.aTtuv oti to xai etvat TeTpdrnjyu to outo xai oux
i" Etvat. 'H 6" ouata xaTot to tcoiov, touto 8i tt;; wpt-
auivr,; tpuaew;,To 8e tcooov tt;; doptOTOu. (h>)"Eti Sti
•ct TcpooTOTTOVTo; tou iaTpou ToSi t6 oitiov rcpooEVEyxa-
oOat TcpoasEpovTat; ti fap u.3XXov touto dpTo; ettiv
t) oux eoTtv ; ioot' ouOev dv ote/ot ipayeTv rj ut| ^ayeTv.
•& Nuv 6' w; dXr,OeuovTe; rcepi outo xai ovto; tou TcpooTa-
yOevTo; oitiou toutou Tcpoa^spovTat touto. KaiTOt
Y' oux eoei u.rj otauEvouar,; rcaYiw; u.r,8su.iS; ©uoeo>; sv
toI; ataOr,Toi;, dXX' det rcaowv xtvouusvwv xat Seouawv.
(ll) "Eti o'et uev dXXotouusOa dsi xai ur,?s'TC0TE Staus'-
50 vousv ot auTot.Tixai OauuaOTOvei u.r,?s'rcoO'r,u.iv TatjTa
nvaiveTat xaOdrcep toT; xdavouotv ; xai yip toutoi; 8ta
to u.t] ouoiw; StaxstaOat tt,v e;iv xai 6*0' uyiatvov, o\if
ouota cpaiveTat Ta xaTa toi; atoOr]aEi;, auTOt jjlev ouoe-
uta; Std ye touto ueTaSoXv;; xotvwvouvTa t& atoOr|Ta,
25 aioOrijxaTa 8' ItEpa TcotouvTa toT; xduvouot xai ur,
TauTa. (is) Tbv auiov or, Tpdrcov £y£iv xat tt,; eipT;-
ue'vr,< UETafioXT;; Yifvousvr,< toto; dvaYxaidv eotiv.
Ei 6e urj UETa6dXXou.£v dXX' ot auTOt otaTeXouu.£v 5v-
tec,, EtT) dv Tt uevov. (i:j) Hpo; uiv ouv tou; ex Xoyou
30 Tot; Eipriuiva; djropiac, e/ovtb; ou ^aotov StaXooat u.tj
tiOevtoiv ti xai toutou \6yov u.r,xETi d^atTouvTwv •
outio yip Tca;Xo'YO(; xai vcaoa dTcd3st;tc; YtYVETat- [xri-
Oiv Y&p tiOe'vte; dvatpouot to SiaXeYEoOai xat SXto;
Xoyov. "floTE Tcpo; uiv tou; toioutou; oux eoti Xd-
Sr. yo;, rcpo; 8s tou; JtarcopouvTa; £x Ttov TcapaO£Oou.£'vtov
drcopttov ^dotov diravTav xai otaXuetv Ta TcotouvTa rf;v
aTCoptav Iv auTOt;. Ar,Xov 8' £x Ttov Eipr;u.EVtov.
(14) "iioTE tpav£p6v 2x toutiov Sti oix evSsyeTat to;
dvTix£iuEva; ipdo£i; rcepi tbutou xaO' eva ypdvov dXTj-
tu Oeueiv, ouoe Ta evav^ia , 8ti to XiYeoOat xaTa OTE^prj-
otv rcaaav ivavTto'Tr,Ta. Ar,Xov Si tout' etc' &■>'/?{*
tou;Xoyou; dvaXuouotTOu;Ttov ivavTttov. (15) Ouoio>;
8' ouSs tIov dva ue'oov ouQev owvte xaTT,YopEtaOai
xaO' £vo; xai tou butou. Aeuxou yip 6vto; tou Otco-
45 xeiuevou Xe'yovte; auTO elvat oute Xeuxov oute u£'Xav
J/EuodueOa • ouu.6aivEi Y&p etvat Xeuxov outo xai u.tj
Elvaf OaTepov yaLp Toiv auu.TceTcXeYu.evo)v dXTjOEuaeTat
xaT* auTOu, touto 8' IotIv dvTttpaot; tou Xeuxou.
(is) Oi)TE S-f) xaO' 'HpdxXEtTov IvSfyrrai XE^ovTa;
50 dXr,0£UEtv, oute xaT* 'Ava^aYOpav. Et 6e u.r^ , ouu.6rj-
OETat TavavTia tou auTOu xaTTjYopETv S^av yinp £v
rcavTt opvj rcavTO; Etvat uoTpav, oCOlv uSXXov Elvai opr,ot
YXuxu t) rcixpov t) tiov XotTcolv &Tcoiavouv evavTtwoeojv,
etTcep ev fircavTt rcav urcdp/et u'}] Suvduet udvov
[M3,MI.] 591
tet igitur quod movetur, esse in eo ex quo movebitur, et non
esse in altcro , et ad hoc moveri , ac esse in eo, at contradi
ctionem non verificari secundum *os. (9) Ac si seciindum
quantum pra-sentia iluunt et moventur, et lioc aliquis po-
nat, quamvisveruin non sit, cursecundum qualenon ma-
nenl? Videntur autem liaud minime ca quae secundum
contradictiones sunt , de eodcm praedicare , ex eo quod pu-
tant qiiantum in cor(ioribus non manerc, propterea quod
idem et qiialtuorctibitorum est, et nonest : substantia vero
setundum quale : bocenim determinatw naturx ; quantum
vero, indrterminatae est. (10 Item cur, quum bnnc ci-
l>iiin praecipiat mcdicus, sumunt? quid namque magis boc
panis quam non-panis sit? quare nihil diffcrat comedere vel
non comedere. Nunc vero tanquam vertim tenentes circa
id ipsum , et hoc vcre cibo exsistente , qui pracceptus fuit ,
sumunt illum. Atqui non oportebat, quum nulla natura in
sensibilibus firmiter maneat, sed omnessemper fluant ac nio-
vcantur. (I t) Item , si semper quidem alteremur, et nun-
qiiam iidem permancamus, quid mirum si nunquam nobis
eadem apparent, quemadmodum etiam aegrotis? Etenim
bis, eo quod non similiter dispositus habitus eorum sit, ut
quum sani erant , non ea apparent similia, quae sunt secun-
dum sensus : quum ipsa quidem sensibilia nullam inutatio-
niin propter lioc participent, diversas tamen aegrotis et non
easdem sensationes faciunt. (12) Eodem igitur modo for-
tasse neccsse estse habere, si dicta mutatio fit. Quodsi
non mutamur, sed iidem permaneamus , sit aliquid profecto
permanens. ( 1 3) Ad eos igitur, qui ratiocinando praedictas
dubitationes hahent, non estfacile dissolvere, si nihil po-
nant, nec liujus orationem quasrant. Hoc enim modo
omnis oratio omnisque demoustratio fit. Si enim nihil
ponunt, ipsmn disputare, et omnino orationem perimunt.
Quare ad bosquidem non est sermo : ad illos vero, qui
hxsitant cx jam traditis dubitationibus, facile est obviare,
et ea dissolvere qux facinnt in eis dubilationem : ut ex prav
dictis patet. (14) Quare manifestum est ex his, quod non
est possibile locntioncs oppositas de eodem , uno et eodem
tempore verificari, nec ipsa contraria : quum oiunis contra-
rietas secundum privationem dicatur. Hoc autem pate-
bit, resolvenlihus ad principium rationes rontrariorum.
(15) Similiter nec mediorum quicquam possibile est de uno
et eodem praedicari. Si enim album sit aliquid suhjectum,
dicentes illud nec nigrum nec albiun esse, falsum diccmus :
accidet enim illud album esse, et non esse : alterum enim
complexorum de eo verificabitur ; hoc autem est, albi
contradictio. (16) Neque igitur secundum Heraclitum di-
centibus, vera dicere contingit, neque secundum Anaxa-
goram. Aliter accidet, contraria de eodem pracdicari.
Quumenimin omni re dlcat omnis rei partem esse,non
magis dicit esse dulce, quam amarum, aut quamcunquc
ceterarum contrarietatum , si omnia quidcm non notenliA
solum in omni, verum etiam actu et sejunctim insunt.
 S9J [in—vm.] TilN META TA «MIIKA 1, ?.
dXX' ivtpftla xai dTtoxsxptuivov. (17) 'Ojxoto); Ss
ouos Ttdaa; 'lisuSsT; ouS' dXr,0ET; Ti; ipdast; SuvaTOv
Etvat, 8i' aXXa te rcoXXi twv auva-/GEVTO)v av 8ua/E-
pwV 8li TaUTTjV T/|V Gsatv, xai SlOTl Jjeuowv U.EV oOawv
r> 7taawv 0118' autb touto Tt;"<pdoxwv dXr^Osuasi, dXr,Gwv
8s ^suSeT; Elvai Ttdoa; Xe'ywv ou ^EuasTai.
CAP VII.
Ilao-a 8' imoDiu.r| C»)TEt Ttvi; dp/_i; xal atTta;
TtEoi sxaarov twv \i-f auTT,v STctaTTjTwv, oTov taTptxr,
xal vuiJivaffTixrj xai tojv Xoitcwv ixdoTT) twv 7totr,Tt~
10 xwv xai u.a6T|U.aTixoiv. 'ExdaTT) ^ip toutojv TtEpt-
Ypa<iau.s'v7) ti ysvo; auTrj TtEpi touto itpaYJJtaTEUETat w;
uJtap/ov xat ov, ou/_ r) oe ov, dXX' iTE'pa ti? auTT,
Tcapi TauTa; Ti; irctaTriu.a; eotiv Eitio-tviu.r,. (2) Twv
8J Xs/GEtawv l7ii(TTr|jjiwv £xaffTri Xa6ouad 7to); to ti
l& sotiv ev IxdaTW yevei itEipatai Sstxvuvat ti Xonta u,a-
Xaxo)T£pov r, axpi6s'o-TEpov. AauSdvouat 8s to t£
igrtv ai uiv Sti tri; alaOriaso); , at 8' uiroTiOs'u.Evat •
810 xal 8r,Xov Ix Trj; TOtauTr); i-TtaYWY^? ^Tt "**K o\iala(
Xat TOU Tt EOTIV OUX EOTIV aTtoSstiji;. (3) 'Ercsi 8' EffTl
20 Tt; r, TtEpi <fuasw; i7ttaTr)u.r, , SrjXov 8tt xal 7tpaxTix5j?
ETs'pa xai*TtoiT|Tixri; eotoi. IIotr,Tixrj; ulv ^ip ev tw
TtotouvTt xal 0C1 tw tcoiouu,evo> ttj; xtvr,a£w; f, dp/r,, xat
tout' eotiv eite te'/_vt, ti; eit' dXXr) ti; Suvaut;. 'Ofjiotw;
Ss xai tt|; TtpaxTtxri; oix iv tw 7tpaxTw, [xaXXov 8' iv
26 toT; «paTTOuffiv r) xt'vT|Oi;. II Sz tou ^iuatxou 7tspt
Ti e/ovt' ev SauTOt; xtvriaEw; ap/riv iativ. (t) "Oti u.ev
toivuv oute 7tpaxTixriv oute 7toir,Ttx-}iv <xXX4 OswprjTt-
xr,v avaYxaTov tTvat tV tpuoixriv i7tto-Triu.r,v, SrjXov tx
toutojv • £i; £v Y*p Tl toutwv Twv yevwv dvaYxrj Ttt-
:t» 7tTEiv aitriv. 'Etcei Se to Tt eotiv dvaYxaTov lxdo"tr)
tcio; twv iTno"tT|U.wv stSs'vat xat toutw /pr^oOai dp/rj ,
SeT u.^i XavOdvstv Ttw; 6pi<TT£ov tw (fuotxw xat Ttw; 0
t^; ouota; Xoyo; Xr,TCTE'o;, TtoTEpov w; to 0-tu.bv ?, u,aX-
Xov w; to xoTXov. Toutojv Y«p 8 jjtlv tou atu.ou Xoyo;
35 ;j.£Ta tt;; uXrj; XsYSTat Trj; Toti 7tpaY,u.aTo; , 6 Ss tou
xotXou /_wpt; t^; uXri;- rj fxo <nu.0Tr,; e'v ^tvi YtY«Tat,
Stb xai 8 Xo'yo; auTrj; (XETi TauTTi; OswpETTat • to mu.iv
Yap eoti 81; xotXr,. <I>avEpbv ouv Sti xai aapxb; xai
8ii6aXu.ou xai twv Xot7twv u.opt'o)v (iETi Trj; uXri; del
40 TOV XOYOV dltoSoTE^OV. (5) 'E7t£i 8' EOTl Tt; ETtlOTriptT)
tou ovto; r^ 8v xai -/wpiaTOv, oxE7tTE0v TtOTEpo'v Ttots
Trj cpuCTixyj tJjv auTT,v Gets'ov TauTT,v slvat ?1 [iSXXov
iTspav. 'H u.ev ouv (puoixr) TtEpi Ti xtvrioEO); l/ovc' dp-
/■))v iv outoT; isTtv, rj 8s u.a6r)u.aTixr] OEwpr)Ttx^| usv
4& xai TtEpi u.£vovTa Tt; outt) , dXX' ou /^wptcrtd. IIspl
to ywpiOTOV dpa 8v xai to dxtvrjTOv iTEpa toutwv dfji-
OOTEpO)V TWV ETtll7Tr,|JlWV icfTl Tt;, ElTTEp U7tap/_Et Tt;
ouota TOtauTT, , Xs'yw 8J /o>ptOTri xai dxt'vr,To;, 8rtEp
TCEtpaodu.£Oa Sstxvuvat. Kai E?TC£p eoti ti; TOtauTT)
no tpuat; ev toT; ouotv, ivTau6' av Etr) Ttou xai to 6eTov,
xal auTr) av eitj Tcpo')tr) xai xupiWTaTr) dp/r). (e) Arj-
Xov toivuv 8ti Tpta Y"r) twv 0EO)pr)Tixwv ETCiO"tT,u.wv
(lO63,10«4.;
(17) Similiter autem nec omnes locutiones falsas, nec reras
possibile estcsse, tum propter alias multas difTiculUtes,
qux ob lianc positionem cvcnirent , luiii etiam , quoniam a
cunctae falsie sint , nec quum lioc ipsum aliquis dicet, n-
rum dicet : si autem ver« , quum onines faUas dicet, non
falsum dicet.
Oninis autem scientia circa unumquodque eorum qiur
sub ea scibilia sunt, principia quaedam et causas quarit :
ut medicativa,ete\ercitativa, ac singulae effectivarum, et
matliematicarum. Harum etenim unaqu&que circa quod-
dam circumscriptum genus , tanquam exsUtens et ens , noo
tamen prout ens est , tractat : sed htec alia qua°dam sckn-
tia praeler illas scientias est. (2) Dictarum vero scitntia-
rura unaquaeque accipiens aliquo modo ipsum quid est in
unoquoque genere , cetera vel debilius vel exactius conalur
ostendere. Accipiunt autem ipsum quid est quaedam per
sensum , quaedam supponentes. Unde ex hac inductiooe
patet, substantiae , ct ipsius quid est, demonstrationem non
csse. (3) Quum autem sit aliqua de natura scientia, patet
quod et a practica, et ab effectira diversa erit. Effectiva?
namque, in faciente, non in eo quod fit, motus princi-
pium est : et boc aut ars quxdam , aut alia vis est Simi-
liter et jrrac ti«c , non in eo quod agitur, sed magis in ageo-
tibus niotus est : physica vero scientia , circa ea qus in
se ipsis liabent motus principium , est. (4) Quod ilaque
neque practicam , neque effectivam , sed speculalivam esse
natuvalem scientiam necesse sit, ex his palet : in unum
namque borum genus eam cadere neceste est Quum ve-
ro unicuique scientiarum necesie sit aliquo modo ipsum
quid est scire, et lioc ut principio uti , oportet non latere
quonam modo dcfiniendum physico sit, quove modo sub-
sianlia.' ratio sumenda sit : utrum ut simum , an migis ut
concavum. Horuro enim simi quidem ratio una cuin ma-
teria rci dicitur; concavi vero, absque materia : simitas
namque in naso fit, etideo ratio quoque ejus cum eo dicitnr.
Simum enim est nasus concavus. Manifestum est igitur,
etiam carnis, ct oculi, ceterarumque partium rationem cum
materia semper reddendara essc. (5) Quum autem que-
dam sit entU scientia prout ens et separabile est , conside-
randum est utrum eandem cum physica ponendum sit, an
magU aliam. Physica sane circa ea est, quai motos prin-
cipium in se ipsis habent : matbematica vero speculativa
quidero est ; et haec qusedam oirca manentia , non tamen
separabilia. Circa separabile igitur ens et immobile, aua
prreter bas ambas scientia est, si aliqua quidem talu sub-
stantia est : dico autem separabilU et immobilU : quod
tentabimus ostendere. Et si qua talU in cntibus natura est,
illic fere etiam divinitas erit, et hoc crit primum et princi-
pale principium. (6) Patct igitur tria genera speculalivarnni
esse scientiarum, physicam, nialliematicam , theologicaro.
 (1004,1005.) METAPHYSICORUM LIB. X. CAl\ VIII
iaTt, cpuaixrj, u.aO/iuaTixrJ, QeoXoyixii. (?) BeXtigtov
uiv ouv to Toiv Oeo>pr,Ttxiov t,Tciarr]u.oiv yvio<;, toutiov
5' autoiv r, T£),EUTaia XeyOEtoa- TCEpi to TiutioTaTOV
YOtp EOTl TtOV OVTIOV, (JeXtUOV Ji Xat /E130)V ExdoTr,
6 XeveTat y.aii to oixetov EraoTr.Tdv. («) 'ATCopr',a;t£
8' OV TIC TCOTEpOV TCOTE T7)V TOJ OVTOC T) OV E7Tt5Tr,ULr,V
xaOdXou fiEt Oiivat Tj oii. Toiv u.iv Y»p uaOr,u.aTixdjv
ixaaTTj TCEpi ev ti y£vo; dT>o>ptau.£vov eVtiv, f, oe xa-
OdXou xoivrj TC£p'i rcavTiov. (o) V.l uiv ouv al (puatxai
lo ouatat rcpioToti Toiv ovto>v Etai, xav r) c&uatxr, TcptoTT)
Toiv £7ri(TTT|u.iov 6t*i • £i o* eotiv £T£pa cpuatc xai ouafa
yo»ptoTT, xai dxtvrjTOC , iTEpav dvaYxr, xai ttjv ETciarrj-
pr,v auTTJ; Etvat xal TcpoTEpav Trjc <puaiXT)C xai xaOd-
Xou tw TcpoTEpav.
CAP. VIII.
15 Ercsi 8i to otTcXio; 8v xaTot tcXsiou; XsyETai Tpd-
tcouc, o)v eT; ioViv 6 xaTOt auu6£6r,xbc Xeyouevoc, oxe-
TCTEOV TCpioTOV TCEpt TOU OUTIOC ovtoc. (2) "Oti [AEV ouv
Guoeuta Toiv TcapaoEOOuevojv £TctaTr,uiov TcpayuaTEUETai
TCEpi to ouu6£6r,xd<;, 8r,Xov outj yap oixooouixy| axo-
10 tcei to ouu.6r,<70UEvov toi; Trj oixta y pr,aou.£votc, oTov £1
XuTCTjpio; \ TouvavTtov otxr,aouatv, ouO' uyavTtxr) oute
oxuTOToutxr, outs 0'J/OTcottxr'. Tb 8i xaO' auTr,v totov
lxaO"TT| TOUTtOV axOTCEl TO)V iTCtaTTJU.iov udvov • TOUTO
8' eVti to oixEtov teXoc. Ouoi u.oucixbv xai vpau.u.a-
26 Ttxov, oioe tov ovTa uouctxbv 6ti yevouevoc, YpauuaTtxo;
Ta ducpoTEpa aua iVcat , TcpoTEpov oux tov, 8 oi ur, aei
8v eoTtv, eveveto touto , oiaO' dua u.ouatxbs ey£'veto xai
YpauuaTtxdc, TOUTo[8i] oioEuta £r|TEi Toiv 6u.oXovou-
uivtoc oiaoiv lrctaTr|U.iov TtXr,v f, aostaTixr, • TCEpi to
10 auu.6£6r|Xbc vetp auT7) u.dvr) TcpaYuaTEUETat, 010 IlXot-
tojv ou xaxoit; £tpr,xE (prjaac, tov aocptaTvjv TtEpi to ur|
8v SiaTptlSEtV. (3) "OTl O' OUO' EVOE^duEVOV EOTIV Elvat
tou auu6E6r,xoToc, ETciaTriu.r,v, cpavEpbv EOTat TC£tpaO£~-
oiv tOEtv ti tcot' eoti to auu.6E6r,xdc. Ilav or, ;pau,tv
M Etvai to u.iv dei xai e; dvotYxr,; ( dvaYxr,; 8' oi Tr;;
xaTa to [liaiov X£YOu.Evr,c , dXX' ^ ypo)UEOa Iv toi;
xaTa toi; aTCOOEtUic, ), to 0' toc etci to tcoXu, to 0' ouO' toc
Itci to tcoXu out' dfi xai e; dvdyxriC dXX' Srcto; ecu-
yev oiov eVt xuvl yevoit' av i|/uyoc, dXXot tout' ouO' d)c
4o dei xai i\ dvaYxric ouO' d)c ETti to tcoXu yiyvtxai) auu-
6air, Se tcot' dv. Eoti Sr, to auu6£6r,xbc 8 YiYv£TI1
[jiev, oux dtet 0' ouo' i\ dvaYxr,; oio' toc eVi to tcoXu.
(4) Ti u.iv ouv eot! to auu.6£6r,xdc, EtprjTaf oioti 8' oux
eaTtv eTeiaTT)u.r, tou TOtourou, or,Xov • erctaTTiur) u.iv
i5 Y"P itSact Toti dsi ovtoc r, wc £~i to tcoXu , to oi auu-
6e6t,XOC i"v OUOETEpO) T0UTO)V EOTIV. [b) "OtI 8i TOU
xaTa auu6£6r,xbc ovtoc oiix etoiv araai xal dpyal
TOtauTai olaircEp tou xaO' a'jTO ovto;, Or.Xov • EOTat
Yap ctrcavT' t; dvaYxr,c. Ki y^P Tdo£ u.e'v eoti touoe
60 ovtoc, toOe oi touoe , touto Si u.r) otcojc etu/ev dXX' e;
dvaYxr,c, e; dvaYxr,; ttaTat xai ou tout' rjv atTtov eoi; tou
teXeutoiou Xeyouevou atTiaTOu- tojto 0' r,v xaTot aujjt-
AHISTOTELES. II.
[iM — 228.] U93
(7) Optimum igitnr speculatirarum qni.lem scicutiaruin
genus : liarum vcro ipsarum ca qtiic ulliino tlicta est : circa
namque lionorabilissimum cntium est. Unaqurcque vero
melior aut tleterior tlicitur secundum proprium scibilc.
(8) Dubitavcrit autem quispiam, iitrum cntis prout en»
est , scientiam universaliter ponere oporteat , an non. Ma-
theinalicarum etcnim unaqua?que circa ununi quoddam
detcrminatum genus est; universalis vero comnuinis dc
omnibus e? t. (9) Si itaque naturales substantia1 , primae
sint cntium , ipsa quoque naturalis scientia , priina scien-
tiarumerit. Quodsi alia natura atqnc substantia separa-
bilis ct inimobilis est, neccssc cst utscientia quoquc ejus
alia sit, et naturali prior, et univcrse, quia prior.
Quum autem simplicitcr cns pluribus esse modis dicatur,
qiiorum unus est, qui sccimduin accidcns dicitur esse ,
primo de cnle boc pacto considerandum cst. (2) Quod
igitur nulla scientiarum , quce traditse sunt, circa accidens
versetur, patet. Nec eniin ars a>diiicatoria quidnain illis ,
qui usuri sunt domo, accidet, considerat; ulputa si anxie
vcl e contrario liabitabunt : nequc textura, ncque sutura.
Quod vero proprium sibi ipsi est, id solum unaquacquc ista-
ruin scientiarum considerat. Uoc aulem tinis proprius cst :
neque quateuus musicmn ct grammaticum : nec quod is,
qui niusicus cst , factus cst grammaticus, simul ambo crit ,
qtium prius non esset. Quod autem , quiim non sempcr
csset, cst, boc fiebat : quare simul musicus ct gramniaticus
fiebat : boc niilla earum qnx' certa; scienti.i: sunt, qua:rit ,
prueter sopbistiraiu : baoc enim sola circa accidens ver-
satur. Quare non malc Plato ait, quiim dixit sopliisticam
f\rca non-ens iminorari. (3) Quod autem ncc sit possibilc
accidenlis scientiam csse , manifesluni crit , si viderc cona-
bimur qniiln.iiii accidens sit. Omne itaquc dicimus , quod.
dam quitlem semper et cx ncccssitalc esse ( ex necessilatc
autem non eam dico , quae secundum violenliam dicitur,
sed qua in dcmonstrationibus utimur ), quoiMam vero ut-
plurimum, quoddam aulem nec utpluriinuni, nec semper
et ex nei^ssitate, sed ut contingit : utputa sub Cane fiat
frigus : sed lioc nec utsemperetex necessilate, nec utplu-
riinuin fit , quandoque tamen accidat. Accidcns ergo est ,
quod fit quidem , non sempcr tamen , nec ex necessilate ,
nec ulplurirniim. (4) Quid itaque accidens sit, diclum e>t :
cur vcro non sit biijusceinodi rei seientia , patet. Omnis
namque scientia , ejus cst, quod semper aut iitpliirimum
cst : accidens vcro in neutro boriim est. (5) Quod autem
entU sccundum accidcns non sint causae et principia talia ,
qualia per se entis , manifesliiiii est. Essent emm oiunia
ex nei essitate. Nain si I101; exsislente , boc erit , et lioe.
exsislente, boc, (atque id, non ut coiiliiiJ.il, sed ex neces-
silate, ) illud quoque ex necessitate erit, cujus boccau-a
crat, usque ad ultiiuum dicturu causatum. tloc vero se-
:is
 .VJ4 [218 — 330.] TUIX META TA <t>V2.lKA I, r,.
6E6r,xd;, iojt' e; dvaYxr,; dTcavT1 scTar xai to OTcOTE^peo;
s"tu/e xaiTO EvSi/EaOaixal Y'Tvw"ai x5" M TcavTfXtoe;
ex Ttov yaou.imn dvatpslTat. Kav uf, 3v 8s dXXa
ytYvdaEvov Tt> atTiov uTCOTsOrj, Taura cuu6r,csTaf Tcav
6 vap e; dvaYxr,; Y£vfjoreTat. 'H Yap auptov tsxXsidyt;
YevrjcETai oev toos YsvrjTai, touto 8' av ETEpdv ti , xai
tout' av i\\o' xai toutov or, tov Tpdrcov drcb rcercepa-
cus'vou /pdvou tou ditb tou vuv (Jt£/pt auptov dsatpou-
jjie'vou ypdvou f,;Et tcote st; to urrdp/ov. "Uct' E^rcsi
10 tojt' ectiv, arcavT' s; dvaYxr,; t4 uETa touto YEvfjOS-
Tat, eocrs —a'vTa e; dvaYxr,; Y'YvecOai. (o) Tb 8' eo;
dXrjOs; ov xoti ufj xaTa cuuSsSrjxb; to ijlev eVtiv ev
cuuTtXoxfj tv£ Stavota; xai TrdOo; £v Tau-rr, ■ Stb TCEpi
[XEv to outio; ov ou £r,TOuvTai at dp/at, TCEpi 8s to e;o)
16 ov xai ycoptcTOv • to S' oux dvaYxaiov dXX' ddptccov,
Xe-,-0) 8s to xaTa cuu6s6r,xd; ■ tou toioutou b" aTaxTa
xai drrEtpa toi atTta. (7) Tb Ss Evsxd tou iv to"; cpu-
C£t y'Yvou'voi< ^i a7t0 Stavota; ectiv. Tuyr, S ectiv
firav ti toutoiv YSvr,Tat xaTa cuu6s6r,xd;. ilcTCEp
30 xai ov ecti to usv xaO' ai/TO to 81 xaTa cuu6s6r,xo';,
outw xai aiTtov. 'H Tu/r, 0' atrtov xaT.i cuu6s6r,-
xb; ev toi; xaTot Tcpoaipsctv tmv 1'vExd tou YtYVouevot;.
Atb TCEpt TauTO Tu/r, xai Stdvota- Tcpoatpsci; YaP 0J
yo>pi; Stavota;. (g) Ta 8' atTta ddptcTa dcp' cov av
55 Ys'voito toc aTcb Tuyr,; • otb dor,Xo; dvOptorcivio XoYtcueo
xai atTtov xaTot cuu6E6r,xd;, octcXio; 0' oCOsvb;. 'AYaOr,
ci Tu/r, xai xaxr, b^Tav aYaObv rj cpau)ov a7co6rj- eutu-
yta oe xai 8ucTu/(a TCEpi ueyeOo; toutwv. (9) 'Etcet
8' oiOiv xaTot cuu6E6r,xb; TcpOTEpov Ttov xaO' autd ,
»0 ouo' dp' atTta. E! dpa Tu/r, r\ to auTo';xaTOV atriov
tou oupavou , TcpOTEpov vou; attiov xat cpuct;.
CAP. IX.
"Ecti 8J TO uev IvEpYSta udvov, to 8e SuvduEt, TO
8e SuvduEt xai svspYEta , to uev ov, to 8! rcocdv, to Sk
Ttov Xot-tov. Oux ecti Ss xt'vr,ci; rcapa Ta TcpaYuaTa-
35 UETa6dXX£t Yap asl xaTa Ta; tou 6vto; xaTr)Y0pi'a;.
Kotvbv 0' Eiti toutcov ouOev ^CTtv, 8 ouo' sv uta xan,YO-
pta. "ExaCTOv os 81/w; uTcdp/Et Tcactv, olov to toos-
to usv Yap uopcpr, auTOu, to 8s CTE^priCt;1 xai xaTa to
tcoiov to uev Xeuxov to 8e u£Xav, xai xaTot to 7tocbv to
40 uev te'Xeiov to 8' aTsXs';, xai xaTa cpopiv rb uev dvco
to Sl xaTo), r, xou^pov xai jiapu. (») "12cte xtvi,cEto;
xai (jtETa6oXr,; tocout' Et8r, b'ca tou ovto;. Atr,pr|U.£'-
vou S£ xaO' sxacTov ye'vo; tou uiv SuvduEi tou S' Ivts-
XE/_sia , Tr,v tou SuvduEt , rj toioutov Ictiv, sWpYEiav
45 Xsyoj xt'vr,civ. "Oti S' dXr,6r, Xe'youev, evOsvSe S^Xov"
6rav YaP T0 otxoSour,To'v, ^ toioutov outo X«'yousv st-
vat,lv£pYEt'a r), otxoooustTat, xai ecti touto oixoodu.r,-
ct;. 'Ouoteo; udOr,ct;, iaTpsuct; xai xdXict;, pdotci;,
eJXct;, Y^pavct;, dSpuvct;. (3) 2uu6atvst 8s xtvEicOat
10 OTav f, EvTeXE/Eia i, auTr, xai oute 7cpOT£pov ouO' ucte-
pov. 'H Sf, tou Suvduet ovto; EVTEXs/sta , Stov evt:-
Xe/eioi 8v IvEpYrj f\ auTO r\ dXXo f, xivr,TOv, xtvrjci; ectiv.
(«•.;
cundum accidens erat : quare e\ ncccssitate omnia trunt :
ct |tror$us de enlibus aufcretur tuin quod ad utrumlibet se
liabct , ttun ipsum contingere et licri , ct non fieri. At et
si causa non ut cns, sed ut ea, quac fit, supponatur, eadem
accident. Omne nainquc e\ neccssilate fiet. Ktenim
crastina cclipsis fiel , si boc fiat : boc vcro , si aliud quid-
dain : et lioc , si aliud : et lioc itatpie modo , si ab eo tcm-
pore finito, quod a nunc cst usque cras, dematur teniput,
deveniet aliquando ad cxsislens. Quare quum iioc sit,
1:11111 la qua: sequuntur, ex neccssilate profecto fienl : un.le
cx necessilale oiiinia lieiil. (G) Quod autcm ut veruin 1 1
quod secundiun accidens cst cns, quoddam est in nien-
tis coinplexione , cl passio iu ca : quare circa illud, quod
ita est ens, non quscruntiir prineipia, verum circa id quod
extra et separabile ens cst. Quoddam vcro non necessa-
rium , sed infinitum : dico aulein qnod sccujidum accideos
est. Hujus vcro inordinata: et inlinil.T causa- sunt. (7) Ip-
stim vero aiicujus gratia, in cis est qua; a natura aut a
mentc litint. Fortuna vero est, quumalii|uid liorum secun-
iliun accidcns liat. Qucmadmodum eiiim et ens quoddam
per se, quoddam secuiidum accidens est, ita et causa.
Fortuna vcro secunduni accidcns causa est in eis quae se-
cundum electionem alicujus gratia fiunt. Quare circa idem
fortuna et mens : cleclio nainque absente mente tton t -t.
(8) Causai vero quibus ca liant qtui' a fortuna sunt , m-
dcteriiiiiial.e sunt : quare bumanx cogitationi incerta et
per accidens causa esl, simpl ic.iter vero nullius. Bona vero
fortuna et mala dicitur, quum bonuni aliquod aut rnaliim
evenerit • fors fortuna vcro, et infortunium , < irra magni-
tudincs lioruin. (9) Quuni autem niliil scciindum accideos
prius iis sil , quac secundum se sunt, nec igitur causx. Si
itaque fortuna aut casus caeli causa cst , prior, mens et m-
tura , causa crit.
Estautem boc quidem, actu solum; illud vero, pot«-
tia ; lioc autem , potentia et actu : liocquidem, ens; illod
vero, quantum; boc autem, ceteroruin aliquid. Hoa
cst autem motus pneter res : mutatur enim semper secun-
duin ontis pracdicationes. Communc autem nibil in life,
quod non sit in ulla prsedicatione. Unumquodque vero
dupliciter oiiinibus inc-t , velut lioc. Nam lioc ut fornu,
boc vero ut privatio : ac sccundum qualitatem, lior albuui,
illud nigruro : secundum quantifatetu, lioc perfectum,
illml imperfectum : secundum lationcm, lioc .sursuni , iilud
deorsum, aut levcet grave. (2) Quare motus et mutatio-
nis tot sunt spccies, quol cntis. Quuin autcm unumqiiod-
que genus in actum et potcnliam dividatur, artuin ejus
quod potenlia est, prntil tale cst, dico csse motum. Quod
auteni vera dicimus, liinc constat : qiiuui enini a-dilica-
bilc, prout tale essc ipsum dicimus, .11 lu est, atlifiralur,
atquc lioccst aililicalio. Siinililer eruditio, curalio, voln-
tatio, ambulatio, sallalio , sencscentia , ac increscentia.
(3) Accidit autem moveri, quum actus hic fuerit, et deqne
prius, neque |M)Stcrius. Actus igitur ejus, quod cst poteii-
tia , qiiuin actu cns agat, aut ipsum, aut aliud, prout mo-
 (I085,I0M.) METAPHYSICORUM LIB. X. CAP. IX.
AifM Sl to fj ioSt ' EdTi fbp 6 /aXx6; Suvduet dv-
8ptd;- dXX' outo; ou/ rj tou •/otXxou evTeXe'/eia, rj /aX-
xd;, xivrjai; eauv. Ou y^P TauTOv /aXxiii eivat xal
Suvduet Ttvi, etceI ei TauTOv r)V arcXio; xaxot tov Aoyov,
6 ^v av f, tou /aXxou evTeXe/^eiot xivr)at; ti;. Oux eVct
8e touto'. (4) Ar,Xov 8' etc'i twv EvavTtwv* to uev yap
SuvaaOat uYtatvEtv xai SuvaaQat xduvstv ou TauTOv ( xat
■yap av to uYtaivetv xai to xduvetv toutov r,v ) , to
8' uTcoxeiuevov xai uytatvov xai voaouv, etO' uYpoTr,;
10 etO' aTua, touto xai ev. 'Ercei 0' ou TauTov, warcep
ouSi /ptoua TauTOv xai 6paTov, f, tou ouvaTOu rj Suva-
tov evTeXe/eta xivr,a(; Iotiv. (6) Oti uev ouv eoTtv
auTTj, xal 6ti auuSaivEt tots xtveioOai Srav r) evTeXe'-
/eta rj aurr|, xai ouTe TrpoTEpov ouO' uoTepov, Sr.Xov.
16 'EvSe/eTat yip exaaTov 6te uev evepYeiv 6ts Ss urj,
oTov to otxoSouriTov rj o?xo3our,To'v, xat r) tou oixoSourj-
tou e've'pY£ta |[ oixoSourjTov, oixoodur,ai; eotiv. *H ^ip
toutou eoTtv r, oixoodur,ai; f, eve'pYEta ?, oixia. 'AXX*
6rav oixta r) , ouxeti oixooourjTOv iaTat ■ oixoSouEtTat
So Si to otxoSour.Tov. 'AvotYxr, apa oixoSdur.atv Tr,v ^vep-
YEtav eTvat , f, 0' oixoSdur,at; xivr,at; Tt;. '0 0' outo;
Xo'yo; xai eVt twv dXXwv xtvr,aewv. (s) "Oti 8; xa-
Xw; etpr,Tai, 8r;Xov i\ tov ot 0TXX01 X^YOUat rcepi auT?,;,
xai ex tou uf| ^aStov Etvat Stoptoat aXXto? autr^v. Oute
2» Y"f ^v «^<J> Tl? Y-V£l SuvatT* av OeTvat auTr,v. ArjXov
8' i\ wv Xe^YOuatv oi aev fT£poTr,Ta xai avtooTr|Ta xal
to urj ov, tov ouOsv avotYxr xtveiaOai. (7) 'AXX' ou5'ri u.e-
TafioXrj out' e?; TauTa out' ex toutojv u.aXXov •?, e'x Ttov
avTixeiu£'vtov. Aitiov Si tou ei; Tat/Ta TtOe'vat Srt otdpt-
30 otov ti Soxei etvat i\ xtvr,atc , Trjc S' eTEpac auaTot/tac
at dp/ai Sti to aTepr,Ttxai eivat ddptaTOt • ouTe y*P to'8t
oute TOtdvSe ouSeuta auTtov outc Ttov XoitcuIv xaTTJYOpttov.
(s) Tou 3! Soxetv ddptaTOv eivat Tr,v x(vr,atv atTtov 6'ti
out' ei? Suvau.iv Ttov ovtiov out' ei; eve^pYEtav eoti Ocivat
36 auTrjv outc Yap to SuvaTov itoaov etvat xtvetTat t; dvotY-
xr,;, oute to evepYeta rcoadv, rj Te xivr,atc Ivspyeta jxev
eivat Soxei ti; , aTEXr",; Se • airiov 8' Sti aTeXe; to Suva-
tov ou eaTtv evspYeta. (b) Kal Sti touto /aXeTcov auTr,v
XoSeiv t£ eattv • ?, ycVp ei; aTe'pr,atv dvaYxr, OeTvat ?, eic
40 Suvau.iv ?, e?c ^vE^pYetav aTfXrjv, toutiov S' ouOiv jpatvE-
Tat evSe/o'u.Evov. "flaTe XeirteTai to Xe/Oev etvat xa\
evepYEtav xai ^ eVpYSiav Tr,v Eipr,u.e'vr,v, iSetv uev
yaXeTrrjv evSe/oue'vriv S' etvat. (10) Kai 8ri eotiv
») xtvrjat; ev Toi xtvr,TtT), SrjXov • EvTEXs/Eta Y«p ^oti tou-
4& tou utco tou xtvT|Tixou. Kai Tj tou xtvr|Ttxou Eve^pyeia
oux dXXrj laTtv Sei uev ^ip eivat ivTeXe'/etav du^oTv
xtvrTixov piiv Yap Ioti Ttji SuvaaOat, xtvouv Se tm evep-
YEtv. 'AXX' eotiv EvepYr,Ttxov tou xtvr,Tou , waO' Suottoc
(xtx-ri du3>oiv lv£'pY£ta, warrep to outo otdaTT,ua ev
to rcpoc Suo xal Suo Tcpo; e'v, xai to dvavTe; xai to xd-
TavTE?, dXXi to eivat ou/ ev. 'Ouotto; Sl xai erci tou
xivouvto; xai xtvouuevou.
[«30,231.] 595
bile, motus est. Dicoaatem prout, sic : nam aes potentia
cst statua, non tamen aclus ecris prout as, motus est.
Non enim idem cst scs esse, el aliquam potentiam. Naiu si
iilcin essct simpliciter sccundum rationem, esset profccto
airisactus, motus quiilam : at non cst idem. (4) Quod in
contrariis patet. Siquidem posse sanari posseque a?sro-
tarc, non est idcm. Alioqui et sanari et irgrolare itlem
foret. Suhjectum vero, quod ct sanabile et a'grotabile cst,
sive liiimor sivc sanguis, unum idemquc est. Quiimnonsit
igilur idcm , sicut nec color ac visibile itlem cst, constat
motum esse actum rci possibilis, prout possibilis est.
(5) Quod igitur ipse est , et quod tunc contingit inoveri ,
quumactus boc sit, et quod nec antc nec post, manirestum
est. Nam contingit , unumquodque aliquando quidem ope-
rari, aliquando miiiiiiic : velut a?diflcabile, prout icdilica-
bile ; ct xdiflcabilis prout xdilicabilis actus, ifdilicalio est.
Aut cnim liujus actus est a?diflcatio, aut domus. Al
ubi domus sit , nnn ultra scdiflcabilecrit. yEdiflcatio vero
ejus cst , quod a-dilicabile cst. Kecesse itaque , ttdilicatio-
ncni, actum essc : a?dilicatiovcro, motusquidamcst. £a-
dciuque in ceteris motibus ralio cst. (G) Quod vcro ba?c sint
recte dicta , cx bis quoque conslat, quaj alii de ipso refe-
runt : tiuii ex eo , quod non facilc est ipsum aliter dcflnire.
Nec cnim licebit cuiquam in alio genere cum collocare.
Ac palet ex iis etiam qua; alii protulcrunt, quidam alterita-
tem , inxqualilatem , et ipsum non-ens , quorum nul-
lum necesse est moveri. (7) Al neque mutatio in li.cc, ,
ncque ex bis potius quam ex oppositis est. Causa vcro,
propter quam in liis motum statucrunt, ea est, quod indc-
flnitum quiddam videtur esse motus : alterius vero coor-
dtnationis principia, utpote privativa, indefinita sunt. N'am
ncc lioc quid, nec tale, nec aliorum pra^dicamentorum
ullum , ipsorum est. (8) Quod vero motus indefinitus esse
vidcatur, ea estcausa, quod ncque inter ea qux sunt po-
tentia entia , ncc qiue secundum actum , poncre ips;im cst.
Nec enim quod potest quantum esse, moveri necessarium
est, ncc actu quanlum. Ac motus, actus quidcin aliquis
esse videtur, qiianqnam imperfecttis : causa vcro est, quod
imperfectum est possibilc, cujus actus est. (9) Quamobrem
difficilccst ipsum comprclientlere, quidnam sit. Nam aut iu
privationem nccessario reponetur, aut in potentiam , aut in
actum simplicem. Ilorum aiitcm nullum videtur contingere
posse. Superest igitur quod dicttim est, esse et actum,
et non-actum , qui dictus est : qui etsi difficilis cognitu sit,
tamen contigit esse. (10) Simul et illud perspicuum est,
motum esse in moto : actus enim ejus est a motivo. Neque
alius est motivi aclus : oportet enim utriusqiie actiuu esse.
Nam motivum cst , eo quod posslt; movens vero, eo quod
operelur. Verum ac.tivum, cst ipsius mobilis. Eodem ita-
que modo unus utritisque actus, quemadmodum cadem
distantia ad tluo nnius, et ad unum duoriim , ascensus quo-
que ac descensus : at esse, non est unum. Ila etiamin
inoventc, et in eo quod movelnr.
 5'J6 [a33,TO.] T12N META TA «TSIKA 1, i.
CAP. X.
To S' drcEipov f) xo douvaTOv SieXOeiv to> yf| rc£;pu-
XEvat SttEvai, xaOdrc£p £, otovf, ddpaTo;, f\ to Sie;ooov
. l/ov aTeXjuTr.Tov, f, o ydXt;, f, 8 Tce:puxb; e/eiv yf, e/ei
Sie';o5ov f, rcepa;- eti TrpocOeaet f, daaipeW f) dyjio.
i (j) XtoptOTOv u.iv Sy) auTO Tt dv, aia0r,TOv S' cu/_ oiovt'
Etvat. Ei yip u.r,T£ yEyEOd; eoti yrjTS TcXfjQo;, ouata
S' auTO to atEioov xat uf auuSEfir.xd;, aStaipETOv ecTaf
•tb yap StaipsTOv f, yeysQo; f, TcXf.Qo;. Ei oe dStatps-
tov, oux d-sipov, ei (Jtf, xaOa-£p f, (po>vf, ddpaTO;.
10 'AXX' oO/ outio Xsyouatv oio' f,yei; £r,TOuy£v, dXX' o>;
dotsljoSov. (3) "Eti tco>; svos/ETai xaO' aUTO Etvat djret-
pov, Et u.f, xat dptOyb; xat y£y£0o;, o»v TcdOo; to djrei-
pov; (*) "Eti ei xaTa auy6s£r,xd; , oux av Eir) ctoi-
/eTov tmv ovtoiv rj drcstpov, tocTCEp ouSs to ddpaTov Tr;;
15 S:aXe'xTOu, xattot f) cpo>vf, ddpaTO;. (b) Kai Sti oux
?cjTtv ivspyEta sivat to drcEipov, SfjXov. EaTat yap
Stiojv a-jTO-J drcEtpov ys'po; to Xay.Gavdu.Evov to yap
drcitjo) Etvat xat drcEtpov TauTO, EtTCEp ouoia to d-stpov
xat uf, xaO' utcoxeiu.e'vou ■ 6>cte fj dotatpsTov, f) et;
20 drcsipa StatpeTov, ei usptcTov. IloXXa S' Etvat to auTo
douvaTOv drcsipa- ioCTCEp yap ds'po; ar,p y£po;, ouuo;
dirsipov drcstpou, e! eotiv ouaia xat &?/f,. 'AyEptOTOv
dpa xat doialpETOv. (e) 'AXX' dSuvaTov to ivxtlt/tia
ov aTteipov ■ rcoabv yip Etvat dvdyxrj. KaTa cuu6s—
li 6r,x.o<; dpa uirdp/£i. 'AXX' eI outco;, eipr,Tai 6'ti oix
£vO£/£Tat Etvat dp/f,v dXX' exsivo o> <ruy6E'6r|X£ , tov
d='pa f, to dpTiov. (7) Auttj ysv ouv f) JrjTT,o-it xaOd-
Xou- Sti S' ev toT; aioOr,Tot; oix eotiv, evOevSs Sf,Xov.
Et "fap otoyaTo; Xdyoc to etcitce'ooi; wptoyEvov, oix Etr,
Jo av aTEipov ctTiya out' aiaOr,TOv oute vor,To'v, ouO dpt-
Oyb; o>; x£/(opiay.Evo; xat aTCEtpo; • dptOur,Tbv Y«p
6 dptOyb; f, to e/ov dptOydv. (s) <I>uaixto; Se ix. twvoe
Sr.Xov^ouTE vjp uuvOetov oiovt' Etvat ouO' drcXouv.
2uvO£tov y£v vip oix EOTat ctoya, IrcEtTCEp TCErcepavTat
«6 Toi TiXr^O£t Ta oToi/Eia. Ae" yip iad^Etv TavavTta xat
uf, Etvat ev auTtov diTEtpov • Et yip Stcooioouv XEiTCETat
f| OaTEpou co>yaTo; Suvayt;, cpOapr^aeTat utco tou aTcet-
pou to TC£TC£paay£'vov. (9) "ExaaTov S' drcEtpov ^ivat
dSuvaTov awua ydp eoti to TcdvTr) £/ov StdaTaatv,
«0 d^Etpov 0£ to drcEpdvTO); StE0TT,xd;, ioote to drcEipov
awua T.avrr\ EaTat aTCEtpov. (to) OuSe ev 0£ xat cetcXouv
EvSe/ETat to d-Etpov Etvat aioya , ouO' to; X£'vouai tive;
Tcapa Ta aTOi/£ta e; ou vEvvioai TauTa ( oux eaTi yap
xb TOtoijTO aioya rcapa Ta aTOt/ETa- djcavTa vap e;
45 d>v ioti xat StaXuETat e!; TauTa, ou cpatvETat Se touto
rcapa t« arcXa otoyaTa ) , ouSs Tcup ouS' dXXo ti xiov
OTOi/Eitov ou0e'v. Xtopi; yap tou aTCEtpov etvat ti autiov
d'"uvatov to otTcav, xav r| TCETCEpaayEvov, f, £?vai fj yt-
yvEcOat £'v ti auTwv, toarcEp 'HpdxXstTo; tpr.atv djtavTa
M yiyvEaOai tcote Tcup. (11) 'O S' auTo; Xtiyo; xat in\
tou Evd;, 0 rcotouai rcapl Ta axov/tix o\ ipuaixot. [lav
yip yeTaSdXXEi l\ IvavTtou, oTov ^x Oeouou e?; '^u/pdv.
(|0«6,I067.)
Inflnitum vcro est, aut quod impossibile cst pertransire,
co qiiod non sit aptum penneari; quemadmodiim vox in-
visibilis : aut quod Iransilum babct inconsiinimabilcm , aut
quod vi\, aut quod natura aptum est Itabere, nequaquam
tamin Iransitum aut fioem bahet. Hcm , secnndum appo-
sitioncm , aut ablationcm , aut ambo. (2) Scparatum sane
ipsum qiium sit, sensibus percipi impossibile cst. N;nn si
iiit magnitudo, ncc inultitiido est, sed infinitiim ipsum
subslanlia est ct nonaccidens, indivisibile erit : siquidrm
divisibile aut magniludo aut mullitiido est. Quodsi e*t in-
divisibile, non est inflnitnm , nisi qiicinadmodum vox inii-
sibilis est. Verum ncc sic aiunt, nec nos sic qurcriraus, sed
tanquam impcrmcabile. (3) Practcrea quonam mo<lo con-
lingct esse pcr se ipsnm inliiiitiuu, si nec numerus, nec
magnitudo sit, quorum inflnittim passio est? (4) Prarterea,
si secundum accidens, non esset sane rerum clcmcnlum
prout inliiiitum, sicuti ncc invisibilitas locnlionis, tametsi
vo\ invisibilis est. (5) Quod antem infiniliim non notest
cssc actu , palct : erit namque qiiacque pars ejus infinita,
quse accipitur. Nani infinilo csse, atque infiiiituin, idcni :
si quidcm infinitiim substanlia, ct non dcsubjecto sit. Aut
ii;ilur indivisibile, aut |>er infinila divisibile, si partibile cst.
Yerum mulla infinita, idem esse impossibilc cst. Quem-
admodum enira acris acr pars est ita ct infinilum inliniti,
si substantia et principium est. Impartibiie igitur, ct indi-
vislbile est. (C) Verum lioc irapossibile, aclu esse ens iufi-
nitum. Necessarium enim quantiim cssc. Sccundum ac-
cidcns igitur exsistit. At lioc modo , diclum cst non posse
principium esse, veriim id potius, cui accidit, aerem, vel
par. (7) Sed lixc inquisilio univcrsalis est. Quod vero
in sensibilibus non est , binc constat : nam si cst corporis
ratio boc, csse superficie definitum, non sane fuerit inti-
nitum corpus, ncc intelligibile, ncc scmibile. Celerum
ncc numerus ita eet , tanquam separatus, atque infinitus :
quippe quum numeriis, aut quod liabeat niimprum, iiiiine-
rahile slt. (8) Quodsi pbysice polius cnntemplcmur, e\ liis
patet : ncque cnim compositnm, neqnesini|>le\ poteritese.
Compositum namquenon crit corpus, si finita quidein sunt
multitudine elementa. Oportct naraque contraria squari,
nec esse unum eorum inlinitiiin. .Nani si qiiantunivis in-
ferior sit altcrius corporis virtus, corniinpetur finitmn ab
inlinito. (9) Ncc possibilc c^t iinumquodque essc inliiiitum,
si corpus quidem cst , qnod undecumque habet dimensio-
ncm : iniinitum vero qnod infinite distat : quare infinilum
corpus, undecumquc infinilum erit. (10) Nec vero ununi
et simplex cniilinitil infinitum cssc corpus : nec ( 11I quidam
aiunt) pr.vter clementa, unde ba.>c gencrant (lale namque
corpus praiter elemcnta, uon cst : nam cuncta ex quibus
sunt, in ca eliam resolvunlur : lioc vero non videtur, pra-
tersimplicia cor|>ora); ncque ijinis, ncqne aliud ullum ele-
mentorum : ctenim absqueco, quod aliquod boriim infini-
tiini cst, impossibile est, universum, elsi linituni sit, aut esee
aut fieri aliquod eoruiu unum : ut Heraclilus ditit, omnia
quandoque igncm (ieri. (II) Eadem ratio ct dc unoest,
quod faciunt prcrter elementa phjsici. Omne cnim ex con-
trario in contrarium, vclut ex calido in frigidum transil.
 (|067.) METAPHYSICORUM LIB. X. CAP. XI.
(12) "Eti to aiaOrjTbv a<ou.a tcou, xai 6 auTOCTorcoc cJXom
Xai UOptOU, 0T0V TTJC Y*W- "C"' El U.SV SuOflOEC, <**'"
vr,Tov tTarat f, dsi oiaOr,aETat. Touto os aouvaTov t(
■yip uaXXov xdtto f, dvo> f, 6-ououv; olov si [JioXoc etr,,
6 tcou auTTj xtvr.asTat f, usvsi; 6 ykp totcoc aux^; tou
ouyy^vov; atouaTOc, aTCEtpoc. KaOscJEt ouv tov #Xov to-
tcov ; xai ttw;; tic ouv f, fjtovf, xat f, xfvnjdic;; fj TravTa-
you u.sveT; ou xtvr,aETat apa. *II rcavTa/ou xtvrjaETat;
oux apa ffTT,c7ETai. (13) Ei 0' dvduoiov to irotv, avo-
10 fxotot xai ot totcoi , xai TcptoTOv u.£v ouy ?v to aiofjia tou
TcavTo; dXX' f, t<~> aTCTSoOat, sTra fj TcsrtEpaafjisva tout'
ETTat f, arcstpa eiosi. IIsTCEpaausva usv ouv ouv_ oiovte-
Iotoi y»P Ta ulv arcEtpa tcV 8' ou, si to Tcav ditEtpov,
oTov rcup f, uotop- cf.Oopa £s to toioutov toIc, IvavTtote,.
15 El S' aTcstpa xal otTtXa, xal ot totcoi drcstpot xat sVrat
dtTCEtpa ra aTotysta- si os tout' aouvarov xat ot to'tcoi tcs-
rcspaauivot, xai to 7cav dvaYxr, TCETcspdvOat. (14) "OXcoc
8' douvaTOv ccTCEtpov Etvat ctoua xai totcov toTc, cwaa-
atv, e! tcSv t7tT)|jta aiaOrjTOv v\ pdpoc i/n •/) xou^oV/jTa.
20 *I1 Y*? ^7" ™ [*e'oov f) dvco oiaQr^aETat, douvaTov Sl to
BTCStpOV fj Ttav f| T0 •'(u.tau ^TCOTEpOVOUV TCETCOvOs'var 7TWC
Yap StsXsTc; fj tcwc tou d-Etpou saTat to (xiv xdcco to
&' dvco, f} layaTov xat u.saov; (ib) "Eti rcav awfia
aiaOr,TOv ev totcco , totcou os eKti s; , de)uvaTov S' Iv tco
2S d7cst'pto atouati tout' Etvat. OXcoc 5' e! douvaTov to-
tcov aTcstpov Etvat, xat atoaa douvaTov to ^ap ev totcco
tcou, touto os ar,u.atvsi fj dvo> fj xaTto fj Ttov /.otrctov
Tt, touto>v S' sxaacov rcs'pac; Tt. Tb 0' drcstpov ou Tau-
tov ?v |jiEYs'Ost xa\ xivr,asi xat /po'v<o w; piia ti; ^uatc;,
80 dXXi to uaTEpov XtYETat xaTee to Tcpdcspov, oTov xt'vr,aic;
xaToc to u.eyeOoc; ly ou xivstTat fj dXXotouTat fj au;E-
Tat, ypdvoc, Ss 5ta Tr,v xivr,atv.
CAP. XI. '
MeraCdXXEi Sl 10 fjtETaodXXov to u.sv xaTa auu.6s-
6r,xdc , wc, to u.ouaixbv pa3t'![Eiv, to os tco toutou ti ijis-
86 Ta£dXXstv aTcXtoc, Xs'YETai fjtsTaCdXXstv, oTov Saa xaTa
fjts'prj- uYtd^ETat Y«p to aeou.a, 6"ti 6 d^OaXudc (2) "EaTt
Se' ti 8 xaO' ai)TO TcpioTov xtvETTat, xal tout' Ioti to
xaO' oCto xtvr.Tov. EaTt oe [ti] xat etci tou xivouvtoc,
waauTcoe;- xiveT ^ap to ijisv xari auu.6E6r|xbe; to os xaTa
40 txs'po; to 0! xaO' auTO* saTt Ss' ti to xtvouv tcscotov soti
Ss' ti to xtvoutjtsvov, sti sv to /pdveo xal sc; ou xa\ eJ; S.
(1) Ta 0' Etorj xai Tot TcdOri xai 6 TOTroc, , e'ic, Si xtvouv-
Tat Ti xtvouusva , dxtvr,Td sattv, oTov ETciaTrju.r) xai
Ospu.oTr|C,- sjti S' ovy f, Qspijt.o'Tr,<; xt'vr,ate; dXX' ft Os'paav
45 ote;. 'II eU fjif, xaTa auu.Ss6r,xbc fjt£Ta6oXfi oux sv d-a-
atv uTca'p/6i, dXX' iv toic ivavTiot? xai tiSTacju xai iv
dvTt^dasi. Toutou os TctaTtc sx ty;c STcaYtov^c- (4) Ms-
TaSdXXEt oj to fijcaSdXXov f) s; ur:oxstas'vou si; utco-
xeiasvov, f, oux s; urcoxstusvou sic u7Toxst'u.svov, fj e';
60 U7C0XEIU.e'vOU EtC OU^ U7C0XSt'aEV0V, f, oux i\ u7roxsiu.s'vou
s?c u7coxEt(i£vov. Ae'yo) b"z u7coxst'asvov to xaTasaast
or,Xouasvov. (r.) *ilaT' dvaYxr, TpeTc Eivat uETaSoXdc-
[23» — 236.] 597
(12) Item, corpus scnsibile altcubi cst, iuemque totitis ac
partis locus, vclut tcrrae : quare si uniformc sit, aut im-
mobile erit, aut semper ferclur. Hoc vero impossibile est.
Quid enim deorsum potius, quam sursiim aut usqiiam ? vclut
si gleba sit , qtio luec movebitur, aut ubi manebit? Locns
enim congcnei corporis illiii3, inlinitus cst. Coutinebit igi-
turtotum locum? et quomodo? Qua> igitur mansio, tnotus-
que ejus? An ubique manebit? Non movebiliir er^o. An
ubiquc movebitur ? Non ergo stabit. (13) Quodsi univer-
sum dissimile sit, loca quoque dissimilia erunt. Ac primum
quidem non unum universi corpus, nisi tactu : deindc aut
finita erunt Iktc, aut infinita specie. Finita quidem, im-
possibilc est : n.im qua-dam inlinitacriiiit, qiuedam minime,
si totum infinitum sit,velut i^nis, antaqua. Actale erit
corruptio contrariis. Quodsi infinila ac simplicia, loca
quoque infinila, atque erunt inlinita elemcnta. Quod si est
impossibile, locaque linita sunt, totum ctiam necessario
finitiim erit. (14) l.t oinnino impossibile infinitum esso
rorpus el tocum torporibus : si omne quidein corpus scnsi-
bile, aut gravitatem liabet, aut levitatem. Aut enim ad
mediuni , aut siirsum movebitur. Verum impossibile , in-
finitum aut totnm, aut medinm, alterum utrum passum
essc. Quo enini modo divldes? aut quo pacto inlinili lioc
quidem sursum fuerit, boc vero deorsum, aut extrcmiun
autmediiim? (!5) Item, omne corpus sensibile esl in loco;
loc.i vero specics scx : in corpore vero inlinito lisc csse non
possunt. Et siinplicitcr, si impossibile est locum infini-
tum esse, corpus quoquc, impossibilc est. Quod enim in
loco est, id alicubi est. Hoc vero aut sursum , aut dcor-
sum, aut aliquid ceterorum significat, quorum unumqiiod-
quc terminus quidam est. Inlinitum vero non idem in
magnitudine , motu ct tempore, tanquam 1111:1 qua.'dam na-
tura, scd ipsum postcrius scc.undum prius dicitur : velut
motus, sccundum magnitudinem supcrqtiani fil motus, aut
augmentatio : tempus vero propter motuin.
Pcrmnlatur vero, quod permutatur, hoc quidcm sccun-
dum accidcns , veluti qiinm dicimus imisiciim anibularc :
illud vero, co quod ejus quippiam mutetur, simpliciter di-
citur niutari : ut qux secundum partein dicuntur. Sanatnr
namque corpus, quoniam oculus. (9.) Est practerea aliquid,
qnod per se priinum movetur, ct boc est per tc mobile. list
item demovente quoquc codem modo. Movet namque quod-
damperaccidens, quoddam sccundum partem,qiioddanipc."
sc. I- st rursus aliquid , quod primo movct : et cst aliquid
quod movctur. Ilcm tcmpus, in quo : ac prxtcrea, cx
quo : dcniiiiii , ad quod. (3) Species vcro passionesquc ,
ac locus, ad qurc moventur inota, ea iiiiinota siinl; veiuti
scientia, et calor. Est vero motus, non calidilas, scd ca-
lcfactio. Mutatio autcm non per accidcns, liaudqiiaquam
in omnibus estvsed in contrariis, ac mcdiis, atque etiam in
rontradictionc. Cujus rei fides in inductione cst. (4) Mu-
tatur autem , quod mutatur, aut ex subjeclo in snbjectum ,
aut ex non-subjecto in subjcctum, aut ex subjcclo in
non subjcctum , aut cx nun-subjecto in subjeclum. Aio
autem subjectum , quod affirmatione cxplanatur. (.">) Quare
 598 [236—237.] TON META TA OYZIKA I, ip.
f, yip £; ouy u7rox£iu.E'vou e1; (jlti uttoxeIuevov oux san
UETaSoXi) • oute -vip EvavTta oute dvT{:paa(; lartv, 6rt
oux dvTtOsoi;. 'H usv ouv oux I; uTroxstus'vou e'i; utco-
xsiusvov xaV avTi^amv Ysveat; Iotiv, i) uev aTcXio;
6 aTrXr;, r, 3s Ttvb; ti;- rj S' s; u7TOXEtus'vou ei; u.rj utco-
XEt'tUEvov <pOopd, r, uiv otcXw; a7c).r;, r) 5= Ttvb; Tt';.
(6) Et Sr) to ur, 2v XsfETat TcXsovayw;, xat ur,TE to
xaTa auvOsatv r\ StatpEaiv IvSs/ETai xtvEtoOat, ut]te to
xaTat ouvau.iv to Ttji arrXw; Svti dvTtxsfusvov • to yap
10 ut) Xsuxbv r^ ur, dyaObv Suto; IvSe^etbi xtVEtaOat xaTa
auu6s6r,xo; (str, *(*p av dvOpo>7co; to ur, Xeuxov), to
S' aTcXw; ur; toce ouoauw; • douvaTOV yip to ur; ov xt-
VEicOat- £t Ss touto, xat Tr,v •(ivzaiv xivv)atv sivaf
YtvvETat fip to u.7) ov. Ei yip xal Sti udXtaTa xa^i
16 auu€E6r,xb; yiyvnm, dXX' §uo>; dXr,fls; eitteTv o'ti
&Tcdpyst TO ur, ov xa^i tou YtYvou--'vou airXw;. 'Ou.oio>;
Se xai to vWuitv. (") TauTa te S/| auuSaivst ouayE-
prj , xa\ Et xav to xivouuevov iv tottw , to oe ur, ov oux
sVtiv ev tottw' eit) yi p dv Ttou. Ouos Sv) T) tpOopi XI-
'.io vrjat; ■ ivavTtov yip xivtjoei xivr;ai; r) r,p£uta , tpflopi Sl
vivsati. (s) 'Etcei os rcaaa xivr,at; usTaSoXrj ti;,
uETaSoXat Ss Tpsi; al Eipr,UEvat , touto>v 3' at xaTa
veveoiv xat tpOopiv ou xtvvjaet;, auTat S' staiv at xaT
dvTtipaaiv, dvaYXT) tt,v e; uttoxeiuevou ei; u7rox£t',UEvov
•lb xivr,oiv sivai uovr,v. Ti 8' 67roxEt'u.£va r\ IvavTta
r) ptETa^u • xal yip ft aT£pr,ot; XEtaOo) IvavTtov, xat ot)-
XouTat xaTaydsEt, otov to yuu-vov xal vwSbv xai to
UEXav.
CAP. XII.
Ei ouv al xaTTiYOpiat Stvjp^vTai ouaia, iroio'r/)Ti,
»o totco) , Tw tioieTv t) Trdo/Etv, tw Trpo'; Tt , TW TC0OO) ,
dvaYXT) TpsT; stvat xtvr,5£t;, tcoiou, tcooou, to'tcou-
xaT* ouaiav 3' oti Sti to ur,9iv Etvat ouata Evavriov, oiSs
tou 7rpo'; ti • eoti Y»p OaTE'pou ut.Oev uETaCdXXovTo;
iit\ dXrjOsuEoOat OdrEpov jit^Oev UETa6d),Xov, wstte xaTi
»5 auu.£EGr,xb; r, xivr,at; aurwv. (2) Oio£ tcoiouvto; xal
TcdayovTo; , r) xivouvto; xal xivouuevou , 5rt oux EaTt xt-
vi)OEO); xivT)at; ouoe yeve'oeo); yeveoi;, oio' b^Xo); UETa-
6oXtj; uETaSoXi). At/w; Yap EvSE/ETat xivr^asw; Eivat
xivr,atv, r\ w; uiroxEtu.£'vou, olov 6 dvflpo)Tro; xtvEtTai Sti
»o ix Xeuxou e!; UE7.av UETa€dXX£t, wote outo> xat r) xi-
vr,at; r) OEpu-aivsTai r, '^u/STai r, to'tcov dXXdrrEi r\ au-
c^ETat. Touto Ss douvaTov ■ ou Y»p twv uttoxeiue^vojv ti
t) UETaSoXv). *II to) 1'teoo'v ti UTcoxsiusvov £x [*ETa6oXr];
jjtETaSdXXEtv £t; dXXo £tSo;, otov dv0po)7rov ex vo'aou ei;
46 uYiEtav. 'AXX' oiSs touto SuvaTOv 7cXr,v xa^i auufis-
Gr,xo';. Ilaaa ^ip xivr,at; i; dXXou Et; dXXo eot\ ue-
TaSoXrj, xai yeveoi; xai (pOopi waauTw;- TrXriv at uev
£t; dvTixEtuEva wSt r\ wSt ou xivT)aEi;. "Aua ouv ue-
ta6dXX£i I; uYtsia; Et; voaov, xat i; auT?;; Taurr,; ttj;
60 uETaSoXr;; Et; dXXr,v. (3) AvjXov St) 5ti av voai)aT),
UETaGsSXr^xb; sVrai Et; bTroiavouv (Ev3£'yETat Yap T)pE-
(jiitv J xat ETt si; ur, tt;v Tuyouaav dii • xdxsivr, sx Ttvo;
(lO87,I0M.)
ncccsse est , tres mutationes esse. Illa enlm , qna? ex non-
subjecto in non-subjeclum non est mutatio : nec enim con-
traria , ncquc contradiclio est, quia neque oppositio. Mu-
tatio igitur ex non snbjecto in subjectum secnndum conlra-
dictionem, Rcneralio est : quxquidem simpliciter, simplex;
qii.T» vero i-iijiimI.iiii, qua'dam •. at qure dcsubjecto in non-
siibjectum , corruptio : qure simpliciter, simplex ; qiiae cu-
jusdam , quaedam. (6) Si ilaque non-ens iiiiillif.iri.ini dici-
lur, et nec quod secundnm coinpositionem aut divisionem
dirilur, nioveri conlingit, ncc item quod secimdtim poten-
tiam , quod opposiluin est ei quidem , quod simpliciler est :
( non albuni enim aut non bonum , contingit nibilo minus
sccundum accidens moveri : esse nainque bomo polest,
non albuin) : quod vero simplicitcr non lioc, id nei]uaquam.
Nam impossibilc est, non-ens moveri. Si igitur boc, et genc-
rationem motum csse : fit enim non-cns. Nam si vel maxime
secundum accidens fit, attamen verum est dicere de eo
quod simpliciter fit , qnod est non-cns. Eodem modo igitur
et quiescerc. (7) Hxc itaque omnia accidunt absnrda, si
quicquid movetur, in loco cst; non-ens vero in loco mro
est : esset enim usqiiam. Nec corruptio igitur motus. Si-
quidem motui motus aut quies contrarium est : corruplio
vero gencrationi est contraria. (8) At quum omnis motus,
mntatio qusedam sit, mntaliones vcro tres, quae dicUn sunt,
liarum vern,qu.Tsecundum generationem et corruplionem,
minime sint motus, (sunt aulem illa- secundum contradi-
ctionem, ) necesse est cx subjccto in subjectum mutalionem
solam , motum esse. Subjecta vero aut contraria , aut me-
dia : nam privatio contrarium esse ponatur, quandoquidem
et ailinnatiunc declaratur, velut nudum, caxuni et ni-
grnm.
Si igilur pradicamcnta , substantia, qualitate, loco, (1-
cerc, pati, ad aliquid, et quantilate dividuntur, tres e^sc
niottis necessc cst , qualis , qtianti , ct loci : secundum vero
siibstanliam minime, proplerca quod substantiae niliil con-
trariiiin est, nec ejus quod ad aliquid. Fit enim altero non
miitato, non veririceturalterum nullalenus miitatum : quare
secundum accidcns, lioruin niotus cril. (2) Nec pra-terea
agentis aut paticntis, neque omnino nioti ac moventis : quiiin
non sit motionis motus, nec generationis generalio, necde-
nique mutationis mutatio. Cir.iri.un riiiin conlingit molionis
motiim esse. Nam aut tanquain subjecti : ul liomo mo\e-
tur, quia cx albo in nigruin mutatur. Quare sic etiam mo-
tus aul calcfit , aut rdgefit, aut loco transtertur, aut crescit
Id vero impossibilc est , quum motus non sit aliquod suhje-
ctorum. Aut eo, quod aliud quoddam subjcctum, cx mu-
tatione in aliam speciem mutetur : ut iiomo ex niorUo in sa-
nitatem. At ncc boc possibilc, pra?terquam per accidens.
Omnis namque motus in aliud ex alio mutalio est : et ge-
neratio item ac corruptio eodem modo : verumtamen qii.e
cx oppositis sic, aut sic, inin sunt motus : ali<X]iii siiuul
ex sanitate in morbuin mutatur,atqiie ex ea ipsa rautatione
in aliam. (3) Constal itaque , quod, quum a'grolaverit, in
quamvis mutatus erit ( continget enim quiescere ) ; ac pra'-
ter ea non semper in quamcunque : ct illa qtioquc cx aliquo
 (1068,1063.) METAPHYSICOUUM LIB. X. CAP. XII.
lt( Tl dXXo EOTOl, t5a6' -fl dvTlXEtuivT) EITOl &Y'av<1'? '
dXXct tm autjL6s6r|XEvai , oiov e; dvau.vr,aEto; ei; XrjOr)v
ueto6oXXei, Sti 5 OrcdpyEt exeivo [l£Ta6dXX£l OTE U.EV
£1? ETtio-rr/uirjV 6te 8s e'.; Ovieiov. (4)" EtieI; dicstpov
t BaJtetTai, ei EOTai [XETaSoXri; [aeto6oXt| xat Y£vs'aso>;
Yeveat;. 'AvaYxr, Stj xai tt,v TcpoTEpav, et r\ OaTs'pa •
olov ei *, otcXti yiveo-ti; eyi'yveto tcote , xat to YiYvd,usvov
tiTcXio; eyiyveto, ioote outco) tjv yiy^oV-Evov aTcX<7>;, dXXa
ti yiyvoVevov Y'YVOV-EVOV ■ Et 2-}| xat tout' Iy'YV£T0
io tcote, twffT' oux r,v tcw to't£ y'YV0VEV0V- (5) 'Eitil ^£
TIOV OTCEl'pO)V OUX EOTl Tl TCpwTOV, OUX EOTOl TO TtptOTOV,
<5aT' ouoe TO EyOUEVOV. Oute Y'YVEI7®al 0UV °"TE Xl"
VEtaOat oTovte oute (jLETaSdXXstv ouOsv. (o) "Eti tou
outou xtvr,at; f, evavTta xat r,pEur,ai;, xai YEv£at; xat
16 tpOopd. "ilo-TE to yiyv0Vevov 0Tav Y£'v1Ta' Y'YV0U-EV0V>
TOTE sOEtpETat • OUTE Ya? EuOO; YlYv°U£VOV OuO' UOTCpOV
eTvat Y»p bu to tpOEtpdtxevov. (7) "Eti oet SXr,v OtteT-
vai ™ yiyvouevio xal tjLETa<5dXXovTt. Ti; ouv eotoi ,
tfitiTtEp to aXXotorcov oojua ?, '{'uy>), outo) ti to yiYV0"
20 uevov xtvr,at; r, YEvsat; 5 xai eti ti ei; 8 xivouvtoi ; tSeT
Y&p eTvoi Tr,v touSe ix touSe £t; tooe xtvrjciv ut) xivtj-
atv. Ilio; ouv; ou Yap saTat u,dOr,at; tvj; u,aOrta£to;,
cSct' ouoi YEvsat; YS»s'aso);. (8) 'Eicet 8' out' ouaia;
OUTS TOU TCpd? Tl OUTE TOU TCOlEtV XOt TCaayElV, XEtTCETOt
2i xaTOt to Tcotbv xat Tcoabv xai totcov xtvriaiv eTvoi- toutojv
yap cxaaTO) ivavTtwaic. £itiv. AeVio Je to xcotbv oi to iv
•ct) ouata ( xat Yap xa' ri oto^opa 7iotdv) oXXa to tco-
9r]Tixdv, xaO' 0 Xeyetoi Tcda/Etv rj aTraOi; eTvoi. (0) Tb
8s oxt'vr,Tov to te S).to; douvaTOv xtvr,Or,vat xat to u.6-
3u Xt; ev ypdvco tcoXXio r, SpctoEto; dpyduEvov, xat to tce-
epuxb; (Jt=v xtvEiaOat xat GuvduEvov, u.t; xivouuevov os
<Ste TCEtfuxE xat ou xat w;- 3 xaXto ^peueTv tSv dxtvrj-
Ttov (jlovov • IvavTiov Yap r^pEuia xtvr^aEt, 0)0T£ aTEpvjat;
av Etr, tou oexTtxou.
Sfc 10. "Auo xoto to'7itov 6«7a iv £vt to7TO) TcptoTo), xat
yo)pl; oaa ev dXXto. Ar.TEaOat 51 tov Ttx dxpa dua.
W£Ta;u 6' ei; 8 Tce'i.uxe TcpoTEpov d^ixveTaOat to ueto-
tSdXXov ?, Et; 8 eayaTOv u.ETa6dXX£t xotoi spuatv [to]
suvsyto; uETaSdXXov. 'Evovtiov xoto totcov to xot' eo-
411 Oeiov oTTE^yov 7tX£taTov. (11) 'E?rj; Si oO uETtSt tt,v dp-
yjjv ovto;, Oeoei t\ eiJei r) dXXoi; tto); djoptaOs^vTo;,
tjtr,Ojv u.ETa;u eoti twv ev toutio yevei xal ou E^Eivj;
iaTiv, oTov Ypa,uuat YpajjtuTJ; ■?, uovd?s; tiovdoo; ■?, 01-
xta; oixta. "AXXo 8' ouOsv xioXuei u.£Ta;u eTvaf to
4b YaP ll*A TIV°; E?E>''i; xa>' oiTEpdv Tf ou Yap T° £v IJt;;
Ttov 8uo, ouo' r) vouu.r)Vta tt^; OEUTtfpa;. 'EydjiEvov
Si 8 av e;y;; ov SrcTr,Tat. (1») 'Ette: oe Tcaaa UEtatioX-»)
iv toT; dvTtxEiuivoi;, touto Sk to t' evavtia xa't dvtt-
tpaat;, dvTi^daeto; 8' ouOsv dvi [i.E'aov, or,Xov w; ev toi;
50 evavrioi; to jjLETa;u. (13) Tb Otl <suvv/l<; OitEp lyd;jL£-
vdv ti t) aTCTouEvov. Ae'yo) oe auvEyJ; Stov touto ye'-
vtjtoi xat iv to £xaTs'pou TCE'pa; oT; OTrTovTat xat auve'-
yovTat, (oote or,Xov Sn to auvEyJ; sv toutoi; ti; (ov £>
ti tceiiuxe yi-(vt<s(ion xaTa Tr,v auva^tv. (u) Kat Sti
[S37— 138] 599
in alinil quidtlaii) erit. Qnarc opposita erit convalcscenlia.
\'crum ex accitlenti , ut ex reminiscentia io oblivionem mii-
tatur, quia id, cui inest, quamloque in scientiam , quarnJo-
que in sanitatem rautatur. (4) In infinitum praterea pro-
cctlet, si nintationis mutalio, et gencrationis gcneratio fuerit.
Necesse igitur et priorem fore , si poslerior fuerit : nt si sim-
plex aliquando fiebat generalio, illud quoque, quod fiebat,
simpliciter fiebat : quare nomlumerat quodsimpliciter lic-
bat, sed quod fit aliquid quod jam ficbat. Si igitur boc
etiam aliquando fiebat, ergo nondum erat, quod tunc (iebat.
(5) Quum vero in infinitis non sit aliqtiid priinmn , non crit
priinum : quamobrem nequc consequens crit. Nec fieri igitur
nec moveri , nec mutari quicqiiam , possibilc est. (C) Ejus-
dem praterea erit motus contrarius, alquc quics, genera-
tioque ct corruptio. Quarc quod fit , quum factum fuerit
quod lit , tunc corrumpitur. Ncc enim statim , quum fiat ,
nec post. Nam esse opus est, quod corrumpitur. (7) Itein
neccsse estmateriam subcssc ei quotl fit et mutatur. Quas-
nam igitur crit, sicut altcrabile corpus, aut anima, ita qtiid-
nam quod lit, motus, aut generatio? et praelerea quid illud
in quod moventur. Nam opus cst aliquid bujus ex boc in
hoc, quod motus nonest, esse motum. Quonam igilnr
modo? non enim eritdoctrina doclrinaj, quare neque ge-
neratio generationis. (8) Quum vero ncque substantix nec
ad aliquid, ncquefaciendi,acpatiendi, supenst secundum
quale, et quantum, et ubi, motum dumtaxat csse : quan-
doquidem in boriim singulis contrarietas est. Quale autem
dico , non quod in subslanlia ( siquidcm eliam differentia ,
quale est ) , verum passivum quale , quo dicitur res aut pati
aut impassibilis essc. (9) Immobile autem est, et qnod
omnino impossibile est inoveri, et quod in iiiulto tempore
vix niovetur, aut quod larde incipit : ct quod natiim quidem
est moveri , non possit aulem, quando natum est , et uhi , et
quomodo : quod sane inter immobilia solum voco quie-
scere : conlraria enim quics motui. Quare privatio erit
susceptivi.
1U. Simul secundum Iocum esse dicuntur, quac in uno
loco primo sunt ; et separata , quae in diverso. Tangi aiitem,
qiinrum cxtrema sunt simul. Meditun , in quod natum est
prius venire, quod mutatur, quam ad quod ultimuin mu-
tatur, secundum naturam coutinue mutatum. Conlraiium
scciindum locum , quod sccundtim rectam lineam pluri-
niiiin distat. (II) Consequcns est, cujus principium se-
quentis , aut situ , aut specie , aut alio quodam modo defi-
niti, niliilest inediuin eorum quse in codem gcnere sunt,
ct cujus consequens est : velut linea linese, aut nnitas uni-
tatis, aut domus ipsius domus : aliud vero medium csse,
nibil prohibet. Consequens namque, alicujus consequcns,
ac quoddam posterius est. Non cnim unum consequcns
duorum ; neque novilunium , consequens sccundae. Atli-
guum vero, qtiod consequens tangit. (12) Ceterum quiim
omnis mutatio in opposilis sit, Itacc vero contraria, ac con-
tradictio , contradictionis vero niliil mediiim sit : consfat
quod medium in contrariis est. (13) Continuum vero,
quod attiguum , aut tangcns est. Dico autcin continuum,
quum idem fiunt atque umis ulriusque termini, quihus
tangunt et se conlinuant. Quare patet in liis esse ronfi-
nuum, ex qiiibus nnum quiddam nalum est .secuiidiim
rontartum fieri. (14) Et quod consequcns primum sit,
 600 [md—mi.] TI2N META TA <I>V£IKA IA, ot, p.
TcpcoToV to lytlr^, SrjXov tb yip £<jrj<; ou/ (StTCTETat,
touto 2' l<p£;f;<;- xat si <juve/s'<; , (StTCTETat, il 3' oitcte-
■rai, outco) <juv£/e<;. 'Ev oT<; 31 ur) e'(7tiv a:pr', oCx eoti
<Juu.<j>u<jtc, ev toutok;. "Hut:' oux e<jti <JTiYaf| uovaSt
5 TauTOv • Taii; ulv ^ip uTcoip/Ei to arcT£<jOai, Talc, 3' ou,
ctXXi to iyt\rfi' xat to)v uiv usTa;u ti, Ttov 3' ou.
LIBEIl XI.
CAP. I.
Ilepl Trjc, ouejtac, f| Osoipia ■ tcov yap ou<jtiov at ap/at
xat Ta atria ^rjTOuvTat, Kai yip ei o><; o^Xov ti to Ttav,
r) ouata TrptoTov u£po<;- xat Et tw ej.e;y]c;, xav outo)
10 TcpioTov fj oucria, EtTa to Tcotov, EtTa to Tcoodv. 'Atia
3' ouS' ovto: o><; eitceiv aTcXox; Taura, olov tcowttjTEc;
xai xtvr'<JEi<;, r, xit to ou Xeuxov xai to oux euOu • Xs-
Yousv fouv stvai xai TauTa, otov ecjtiv ou Xeuxov.
(2) Eti ouOiv T(ov aXXtov /o)pto"To'v. MapTupouat oi
III xat ot ap/aTot e*pY<>>" Trjc; ^ap ouota; e^tJtouv ap/ic, xal
(TTOt/_E~a xai aiTta. Ot uiv ouv vuv Ta xaOdXou ouoiac,
uaXXov TtOfao-iv ■ Ta yap y;'vt) xaOdXou, & saotv ap/ac;
xai ouaiac, Etvat uaXXov Sti to XoYixio; ^teTv • ot oi
TcaXai Tot xaO' £xao-TOv, oTov jcup xai -ff^, aXX' ou to
30 xotvbv erwua. (:)) Oucrtat 31 TpiTc,, uia uiv aio-Or]-
tt; , ffi vj ;/.iv atoto; rj 3i ^OapT-i; , r,v TcavxE; 6aoXoyou-
(jtv, oiov Ta cpuTot xat Ta ^ioa, y, 0' aiotoc;, •/,; avayxrj
T& 5T0t/Eia Xa6;Tv, eite £v EiTETcoXXa- ctXXr) 21 axivr,-
to;, xat toutt,v tivec; sivat tfaci /o>pi<TTrjv, oi u.ev eic;
JS ouo otaipouvTE;, 01 05 ei? utav (fuoiv TtQEVTEc; Ta Etor)
xal t4 (j.aOr)uaTtxa , oi 3i tjc aaOT.aaTtxa udvov tou-
to)v. 'lixEtvat tjiiv St, (pudtxrj? ( u.etoi xivt.teo); yap),
aUTT) 3' irspai;, e! uT,oEu.ia auToT? ap/T, xoivt^.
CAP. II.
'II 3' ataOriTTi ousta u.£Ta6),T|TTJ. Ei 3' f, uETafioX^)
30 |x TO)V aVTtXElU£VO)V V) T(T)V U£Ta;u, dvTlX£lU£V(OV 31 U^)
TcctVTO)V ( ou Xeuxov vap rt csoivr) ) aXX' £X tou £vavTtou,
avayxT, uTCEivai vt to U£Tat5aXXov Et? tt,v EvavTtiootv •
ou ^ap Ta EvavTta uETa€a/XEt. (2) "Eti to uiv utco-
UEVEt, TO 6 EvaVTlOV OU/ UTCOUiVEf £<ITIV (Xpa Tl TpiTOV
.15 Tcapa Ta ivavTta, f, uXr). Ei 2-J) at UETaSoXat TETTa-
p£?, r, xaTa to ti r\ xaT<a to rotbv r) tcotov r) tcou, xat
f£V£<ii<; uev f) arcXrj xat ^Ospot f) xaTa toSe, au;r,<jic, Sl
xat tpOicte; f) xaTa to Tcocxdv , aXXotoxTK; Si fj xaTa to
tcoiOoc;, tfopa 31 f) xari totcov, e!<; svavTttocrEK; av £i;v
40 Ti; xaO' EXaoTOv a! u£Ta€oXai. 'Avayxr, 3f, u.£Ta6aX-
Xstv tt,v CXrjv Suvau.£vr,v autpco. (3) 'Etcei Sl Sitcov
to ov, u£Ta6otXX£t i:av ex tou SuvauEt ovto<; £t<; to tv£p-
yEta ov, otov ex Xeuxou Suvaust £t<; to svspyEta Xeuxov
buotox; 31 xat Itc' au^r'<T£ox; xai oOtaEox; ■ oxjte ou ud-
i:. vt.v xa^i (juu6£6r,xbc, svSs^/ETat YtvvEoOat ex uf, ovto;,
aXXa xat tt; 5vto{ YtYv£Tat Tcavva, SuvauEt uevtoi <Jv-
[io«9.]
conslat. Consequens namquc non tangit : lioc vero conse.
quens cst; el si continuum est, tangit. Quodsi tangit ,
nonduiii continuuin est. In quihus vcro non est tactus, in
liis non est colia;centia. Quare non est punctum idem uni-
tati. Nam illoriiin esl tactio , liaruin vcro mininie, sed con-
sequenter : ct illorum quidcm est aliquid intermedium,
haruin vero miniine.
Spenilalionobisdesubstanliaest, siquidem substantbrnm
principia el causm qineruntur. Elenim sive ut totuin ali-
quid tiniversum cst, substantia, prima pars est : sive pro ntne
ca/egoriarum , hoc quoque modo priinuin est suhstantia,
deindequale.postea quantum. Al simul (ut ila dicam)
ncc cntia sunt ista simulicitcr, verum qualitatcs, et molus :
si non, sunt etiam non album, et non rectum. Uicimus
nainque lircc quoque esse, veluti, est non album. (2) Pite-
terea , celerorum nullum separabile est. At lioc idcm re
ipsa testantur antiquiores : quippe qui principia, elcnienta,
et causas subslantia; quaerebant. liecentiores vero uni-
versalia magis ponunt essc substanlias. Genera namqiie
universalia snnt , qnae asserunt niagis principia at<|iie sub-
stantias esse , propterea quod logice qua?nmt : antiquiores
vero , singularia ( ut ignem et terram ) , non autem corpns
commune. [II.] (3) Veruin substantia; tres sunt : una qui-
dem sensibilis , quam omnes conccdunt, partim cwrupti-
hilis, veluti planta;, ctanimalia; partim sempiterna , cujus
elementa , sive uiium, sive multa sint, accipere necesse est :
alia immobilis, qtiam aliqui separabilcm aiunt esse; quidain
in duo dividenlcs, quidam in unam poncntcs naturam , tam
specics, quam matliematica; quidam cx his matliemalica
solum. Illae ilaque philosopliiae naluralis ; cum motu nam-
quc sunt : ista autcm alterius est , si nullum eis conimune
principium est.
Sensibilis vero subslantia, mutab:lis est. Si itaque ex op-
positis , aut mediis mutatio sit , opposilis vero non omnibus
(albumenim non ex vocc), vertim ex contrario, necesseest
aliquidsubcsse, quod in contrarictatem niutetur : non enim
contraria transmutantur. (2) 1'raterea hoc quidem per-
manet , contrarium vero non permanet. E.^t igitur aliquid
terlium pra-ter contraiia, ipsa materia. Si itaqtie trans-
mutaliones sunt quattuor, aut secundum ipsum quid, ant
secundum qnale, ant qiiaiitum , aut ubi ; ac generatio sim-
plcx ct corruptio, qna." secundiim lioc quid fit, augmenta-
tio et (liniinutio , qtia; secnndiim quantum, alteratio, quae
secundum passionem, lalio vero, qua? sccunduin locum :
pfofecto in contrarietatcs iii unoquoque mulatioms sunl.
Necesse est igilnr nmtari niateriam , qua; amho pas>it
(3) Quum aiitcin duplex sit ens, oinn? inutattir ex (votcnlia
cnte in aclu ens, nt cx |>otenlia alho , in actu album. Eo-
dem autem modo et de aiigmcntatione, et diminntione.
Quare non solum |>er accidenscx non-cnte fieri conlin;it,
scd cliam cx cntc omnia fiunt , vcrum potenlia qiiiilcm
 (1069,1070., METAPHYSICORUM LIB. XI. CAP. III.
to; , ex u/}j ovto; Ss cvepytfa. Kai tout' eaTt to 'Ava-
^a-fopou 2v ( 8e'XTtov f ip r, 6uou rcdvTa ) xai 'EutcjSo-
xXeou; to u-iYH-a xal 'Ava;tudvSpou • xat w; ArjudxpiTd;
cprjctv, r,v 6uou rcdvTa, ouvau.tt, EvepYEta S' ou • wcte
6 tt,; uXr,; av eTev i\uuevoi. (4) IlavTa S' uXr,v e/ei Saa
•fiSTafiaXXei, dXX' ttipav xat twv diSiwv Saa ur, ^ev-
vt]toi xivTyra 0£ cpopa, dXX' ou fEvvrjTjjv, dXXi tcoQev
tcoT. (5) 'ATCopr.aEte S' av Tt; ex tcoiou u^i ovto; r, yl-
VEfft; Tpt/w; yap to ur, ov. Et Si) ti ecti SuvduEt,
10 dXX' Suto; ou tou tu/ovto;, dXX' ETEpov e; irEpou.
OiS'ixavbv Sti 6uou TcdvTa /pr'uaTa- Stacps^pEt yip ttj
CXtj, etcei Sta ti d-stpa ey"eto a^' °"/. *v> ° Yap
vou; eT;, wot' ei xair, ilXr, u.(a, Ixsivo eyeveto EvEpYsia
ou" ^i iiXr, ^v ouvdu.Et. (e) Tpta Sr) Tot airta xai TpeT;
l& ai dp/at, Suo uev rj £vavTtWi; , r^; to usv Xoyo; xat
eTSo; to Ss CTEprjat;, to Se TptTov rj uXrj.
CAP. III.
Met4 TauTa Sti ou Yt-piETai oute r) fiXr) oute to ei-
So;, Xey<>) Se TOt Ecr/aTa. llav yap usTaSdXXst Tl xat
utco' Ttvo; xai £t; Tt. 'V^' ou u.sv, tou TcptoTOu xtvouv-
lu to; ■ 3 Si , rj UAT) • Et; S Se' , to eioo;. Ei; drtEipov ouv
eiatv, ei urj udvov 6 /aXxb; YlYv£Tai o-TpoYyuXo; , dXXot
xat to OTpoyYuXov r) 6 yaXxd;- dvaYxr, Srj OTrjvai.
(2) Metoi TauTa 6'ti ExdoTri ex cuvoivupiou Yt'YvETai ou-
oia- Tot YaP ?uo-£t ouaiat x»i TaXXa. *II Yap T£/.VTi
25 •/, ^uast yi'yvetoii r) Tu/r| ?, Ttji auTOuaTti). H 4u=v ouv
TE'/vr, dp/r, siv otXXw, r) Si o^uot; dp/^) ev auTiu- dvOpto-
tco; Y^p dvOpoiTcov YEvva • ai Se Xotrcai aiTtat o-Teprjoet;
toutoiv. (3) Ouatai Ss TpeT;, r) uev uXr) toSe ti ousa
Toi cpaiv£O-0ai ( Saa YaP iorrtv d|rj xai u^) truu.^ucfei,
30 uXr) xai uTcoxetuevov ) , -f) Ss cpuot; xa\ Tooe Tt, et; r|v,
xai £41; ti; • £ii TptTr, r] ix. toutwv •?) xaO' exaaTa, ctov
2o>xpaTY|; t) KaXXta;. (4) 'Etci uev ouv tivwv to to'Se
Tt oux EaTt rcapa TTjv ouvOett)V ouaiav, oTov oixta; to
eTSo;, ei ur) ■/) te'/vt) • ouS' eaTt ye'veo-1; xat cpOopa tou-
36 to>v, dXX' dXXov TpoTcov eiai xa\ oux eiaiv oixia te
■f) dveu 8Xr,; xai uYteia xal tcSv to xaTa Te'-/vr)V • dXX'
eTrcep, ETci twv cpuaEt. Atb S^) ou xaxw; 6 IlXaTWV Ecprj
OTt eTSt) EaTtv oirdaa cpuaet, etTcep IotIv etSri dXXa tou-
twv, oTov Tcup, aap;, xecpaXr]. "AiravTa -yip CXr, eaTi,
10 xai tt;; udXtaT' ouata; r) TeXeuTaia. (5) Ta uev ouv
xtvouvTa atTta w; TcpoYeYEvr,u.eva ovTa , Tot S' w; 6 Xo-
yo; dua. "Ot= y^P uYiatvet 6 dvOponro;, tote xat
r) uYietd eaTtv, xai to a-/r;u.a tvj; /aXxr;; acpaipa; dua
xai r) /aXx^ acpaipa. Ei Ss xai uaTepdv ti utcouevei,
45 axeTCTeov • i~" eviwv Ya? <^Oev xwXuet , otov ei rj ^u/r,
toioutov, u-T) Ttaaa dXX' 6 vou; ■ Tcotaav Y«p douvaTOv
Tac.i;. (fl) <I>avepbv Sr) Sct ouOiv SeT Std -(i tout' £ivat
Tot; ioE'a;# dvOpwrco; Yap dvOpoircov Y£VV?> ° xa^' "a"
ctov tov Ttvd. 'Ouoiw; Se xai ejci twv te/vwV r) Yap
50 iaTptx^) te/vt) 6 Xoyo; Trj; 6Yt£ta; eWv.
[«41 — 842.] COl
ente, aclu vero ex non-ente. Et hoc est Anaxagorae nnum
(inelius natnque hoc qiiam Cuncta simul ) , el mistura I'.m-
pedoclisac Anaximandri : et, ut Democritus ait, « simul
omnia erant » potentia quidem , actu vero minime : quare
materiam tetigerunt. (4) Cuncla vero qiia?cumque mutan-
tur, materiam liabent, sed diversam : alqne ipsorum sempi-
ternorum quaecumque non sunt generahilia, sed latione mo-
bilia; attamcn non generabilem, se<l nnde, quo. (:>) Dubi-
tare vero quispiam possit, ex quo non enle generatio liat :
tripliciter enim non-ens dicitur. Si igitur quippiam cst
potentia, tamcn non cx quonumqiie gcneratur, sed alteruin
ex allero. Nec id suflicit, quod simul omncs reserant,
quia diflerunt materia. Citr enim infinita facta fuissent, et
non iinum? quum quidem inlellectus unus sil : quare si ma-
teria im.i , illud actu fuisset factum, quod potetitia erat ipsa
materia. (6) Tres itaque causae, et tria principia ; duo qui-
dem ipsa contrarietas, cujns hoc qnidem ratio et species,
hoc vero privatio ; tertium vero materia.
l'ost hitc ostendendum est, qnod neque materia fit, neque
forma : dico autem, extrema. Omne enini, quod transniu -
tatur, aliqnid est.et ah aliquo in aliquod transmutatur.
Ab aliquo quidem , primo movcnte : quod vero , malcria :
in qtiod autem , formam. In iiilinilum itaquc procedet , si
non solum a's rotundum fiat, verum ipsum rotundum , aut
as : quare necesse cst slare. ('») Dcinde dicendum quod
qucelibet substantia ab univoco fit. Substantio; cnim sunt,
quresunt natura, atque alia : aut enim artc, aut natura, auc
fortuna, aut casu fiunt : scd ars quiilem, principium in alio;
natura vcro, principium in ipso. Homo namquc hominem
generat. Cetcra; caus* privationes horum sunt. (3) Sub-
stantia; vero , tres : una , materia , quae hoc quid est sc-
cundum apparentiam ( quaecumque enim tactu, non coadhac-
rentia sunt, materia et subjectum sunt ) ; altcra vcro, natura
ct hoc quid, et quidam habitus ad quem. Tertia itcm , quas
cx his , q u.-r singularis est : ut Socrates , aut Callias. (4) In
aliquibus igitur hoc quid non est praeter composilam sub-
stanliam (ut domus forma, nisi ab ip-a arte) ; nec est gene-
ratio aut corruptio eorum , verum alio modo sunt, ct non
sunt, tum domus, qure absque materia, tum sanitas, et
omne quod secundum artem est : sed si quidem sunt, in
iissunt quae nalura fiunt. Propler quod non male Plato
dixit quodspeciessive idexeorum sunt, qmc natura sunt :
si quidem species sunt diversa; ab his, qualia ignis, caro,
caput. Cuncta namque materia sunt, et maxime ejus sub-
stantia; , qua; est ultima. (5) Causre itaque moventes , tan-
qtiam antea ortae exsistunt : qua; vero nt ratio, simul sunt.
Quum enim sanus est homo, tunc etiam sanitas est : et forma
a'nene sphacra; simul cst atqiie aenca sphaera. Si autem ali-
quid etiam posterius permaneat , considcrantluin est. In
quibusdam enim , nihil prohibct : veluti si anima talc sit
non omnis, setl intelleclus : omnem namquc forlassis im-
possibilc est. (fi) Manifestum itaque est qtiod praeter ha?c
certe non oporlet ideas esse. Homo namque hominem gc-
nerat, singqjaris aliquem. Similiter etiam in artihus. Me-
dendi enim ars, ratio sanitatis est.
 002 [212 241.] TQN META TA «I-YSIKA IA ,
CAP. IV.
T4 8' «ttia xai al dpyai dXXa dXXoiv iVttv wc, ?tti
8' wc, av xaOdXou Xiy? Tl? xal X~T' BVaXovlav, TaJ-
Ta Ttdvrav. 'ATCoprja£tE Y&p dv tic, TtoTEpov iTEpairj al
aUTai dpyal xai CTOtyEta Toiv ouatoiv xat Toiv Tcpdc. :t,
6 xal xaO' lxdcTT)v or) Toiv xatriYopiwv 6uoi'o>{. AXX' aTO-
tcov £t Tauti TtdvTojv • Ix twv auToiv yap ECTat t4 Ttpdc
Tt xai rt ouaia. (g) Tt ouv tout' saTat ; rtapa yip rr,v
otiaiav xat TaXXa t4 xaTr;Yopouusva ouOev Icti xotvdv.
IIpoTEpov Si to otoi/eTov t) wv Ioti CTOtyETov ■ aXXa
Iti ur|v ou8' f, oucta CTOtysTov TtTiv Tcpdc ti, ouSi touto>v
ouOiv ttjc ouaiac. (3) "Eti rcoic EvOE/ETat TcdvTtov eT-
vat TaUTa CTOtysTa ; ouOiv '(ap oiovt' Etvat Toiv ctoi-
y£t'o)v xiji ex Toiv CTOiysiow auYxstuivw to outo, olov
Tw BA to B vj A. OiiSi Srj twv vor)Toiv aTOtystdv
15 sotiv, otov to ev ?, to ov urcdpyEt Y&p TauO' sxdaTw
xat Toiv cuvOs'to)v. OuOiv dp' E*aTai auToiv ouV ouaia
oute Ttpd; Tt • dXX' dvayxaTov. Oux ectiv dpa TtdvTwv
TauTa cTotysta. (4) *ll 6y>CTt£p Xs'youev, ecti uiv o>c,
s*aTi 8' wc ou , oTov tc(»c tmv aiaSrjTwv ao>uaTO)v wc
211 uiv dooc to Oeouov xal dXXov Tpdrcov to i|/uyp6v r, cts-
pr,aic, CXr, 8s to Suvdust Taura TtpwTov xaO' outo, ou-
aiat, oi Taurd te xal t& sx touto>v wv dpy at TauTa ,
r\ £t ti ix Ospuou xat ij/uypou Y'yv£Tat Iv, oTov cap*;
r\ octouv • etesov fkp dvaYXT) exsivoiv Etvat to yevoue-
25 vov. (5) Touto>v uiv ouv TauTa CTOtyEta xat dpyat,
dXXo)v 8' dXXa , TtdvTo>v 8i outo> pkv stTtETv oux ectiv,
to> dvdXoYOv oe, o>c7t£p £t ti? EtTtot 6*Tt dpyai sict Tpet<;,
to eioo; xat r, cTs'pr,at; xat f, uXr,. 'AXX' ixaaTOv tou-
Ttov E*Tspov Ttspi ixacTOv ^£^0; eVtiv, oTov Iv ypoiuaTt
SO Xeuxov, UEXav, ETCt^dvEta, ipo)?, axdtoi;, dr,p" ex 8i
touto>v r;u£'pa xat vu;. (o) 'Ercei oi ou udvov Ta Ivu-
rcdpyovTa attta, aXXa xat to>v exto; oTov to xtvouv, Srr
Xov Sti £*T£pov dpyr] xai aTotyfTov, attta o' du^to-xat
si; TauTa 8tatpETTat r; dpyr, • to 8' w; xtvouv r\ ict4v
36 dpyr) Tt; xat ouata. "iicTE CTOtyeTa uiv xot' dvaXo-
■yiav Tfta, aiiiat 8i xat dpyat TEtTapsc, • dXXo 8' £v dX-
Xo>, xal to TtpioTov atriov w; xtvouv dXXo dXXo). TvtEta,
vdco;, ctoua- to xtvouv iaTptxr;. Eiooc,, aTa*;ta TotaSi,
TcXivOof to xtvouv oixo8ouixrl. ( Kat Etc, Taura Stat-
40 pEtTat i\ ip/r\. ) (?) 'Etcei 8i to xtvouv tv uiv toic,
ouatxoic; dvOpwTcotc, dvOpo)Ttoc. , ev 8i toic, drto 8tavo(ac,
to eToo? r) to IvavTtov, Tpd-rtov Ttva Tpta atTta av Etr),
wSl Si TETTapa. 'Tvftitj yixp tco)c, r) iaTptxr;, xai oi-
xiac. Eiooc, r) oixoooptixr; , xai dvOpwTtoc, dvOpwrcov yevvS-
U sti napa TaiJTa wc, to TtpwTov rcdvTwv xtvouv TtdvTa.
(lOTO.)
Cansat! rcro, atquo principia, qtiodam quidrm modo
alia aliornni sunt, quodain vcro modo , si quis iiui\.T-.v
liler dicat et secundum analogiam , omnium cadem. Du-
liitarc namqtie qui^piam possit , utrum alia , an eadem
principia et elementa substantiarum sint, ct eorum qus
ad allquid simt : et eodem modo in quolihct prapiliraincnlo.
At absurdum est , si omnium eadem sunt :ex eisilem enim
erit ad aliquid et substantia. (2) Quid igitur Itoc eril?
prirler enim sui)stantiam, et cetera, qua; praetlicantur, niliil
commiine est. Prius aulem clemcntum cst , qnam ea quo-
rum est clemcntum. At vero ncc suhstantia , eorum qi«
ad aliquid sunt , elementum cst : nec aliquid liomm , suli-
stantia*. (7.) ltem quomodo continget , omniumeadem esse
elcnienta? Nulluin eniin elenicnloriiin idem potest esse, ei
quod e\ elemenlis com[>onitiir : veluti ipsi |\ i , ipsum ;-. ,
aut ipsum a. Neque sane ullum inlellectualiiim , ut unum
vel ens , elementuni est : ha;c cnim unicuiqtie etiam compo-
sitorum insunt. .Nnllniii igitur corum, neque stibstantia, nec
ad aliquid erit. At necessarium est. Non sunt erg<i omriiiim
eadem elementa. (4) Aut ( ut diximus ) quodammodo qui-
dem sunt, quodam modo vero non : veluti fortassis corpo-
niiii sensibilium, calidum tanquam species, il alio moilo
frigidum , ut privatio ; materia vero , quod primo per sc
potentia Iia3c erat : substantia: vcro, tum lia?c, tum ea ex ii-
quortiin ha>c principia sunt , aut si quid ex frigido et calidu
flt unum , ut caro, aut os : nam necesse profeclo est aliud
ab liis cssc illud quod factum est. (6) llorum itaqne eadeni
elementa atquc principia sunt, alia vero aliorum : omniuin
vcro ita quidem diccre non cst , sed analogice : qiiemadmo-
dum si quis dicat, quod principia sunt tria, species , privatio
et materia. Vcrum iinumquodque lioriun , circa unum-
quodquc gcnus aliud cst : ut in colorihus albtim, nigrum ,
siipcrficies , lumcii , tenehra1 , aer : ex liis vero , dies et
nox. (6) Quum vero non illac solum , qua; insunt, causar
sint, verum ctiani ex iis qua; extrinsecus sunt , illud quod
movet ; patet quod aliud est principiiiin , aliud clcmentuiu,
ambo vcro causic sunt : et principiuiii in hxc diviililur.
Quod autcm ut movcns vcl sistcns cst, principium quod-
dam et suhstantia cst. Quare elementa quidem analogicc
tria, causa; vero atque principia quattuor : aliud vcro io
alio, et prima [factiva? Jcausa, ut movens, in alio alia :
sanitas, morbus, corpus; horum movens, ars medcndi ;
fonna, inordinatio talis, lateres : horum movcns, anliflca-
tiva. (7) Quum autem movens, in naluralihiis quidem
homo honiini, in iis vero qux a mente flunt, ipsa spccies
vel contrarium sit, modo quodam tres prnfecto caiisa? enint,
alio vero inodo quattuor. Sanitas namque, quodaininodo
cst ars mcdendi : cl ardiflcativa , spccies domus : et homo
homincm generat : praeter liuec item cuncta movcus, tan-
quam oninium primum.
 (lOTI.) METAPHYSICORUM LIB. XI. CAP. V, VI.
CAP. V.
'Etcei 8' IotI t4 usv yoipiora t& S' ou ywptoTa,
ouoiot IxsTva. Kai Sioe touto rcdvTtov atrta TauTa, Sti
Ttov ouattov dvsu oux eoti Tot TcdOr) xai at xtvrjostc.
"EireiTB EGTai TauTa tyv/i\ iook xai oioua, r) vouc xai
& opEC/c xai oioua. (2) *Eti 3' dXXov Tpdrcov Tto dvdXo-
Yov dpyai at aurai, otov EvspyEta xai ouvau.ii;- dXXot
xai TauTa aXXa te dXXotc xai dXXtoc. 'Ev evioic uev
yap to outo 6ts uiv svspYEta eotIv 6te oe SuvduEt, oTov
oTvoc r, ootpc v) avOptoTio;. (i) nircTE1. Ss xai TauTa
lu £t? toi EtprjaEva atTta. 'EvspYEta usv Y&p to eTSoc ,
e&v r, /lopioTov, xai to ec; du:foTv, oTs'pr,oic Ss oTov
oxotoc r, xduvov, Suvdusi oe r, uXr, ■ touto Ya'p ^oti T0
SuvauEvov Yi*fvsoOai aa^to. (<t) AXXtoc; S' [r)] EvEpyEta
xat Suvdust Staopspsi, tl)v urj eotiv r) autri uXr,, tov
15 OUX ffoTl TO OUTO sTSoC StXX' ETEpOV, WOTCEp dvOptOTCOU
atTtov TCt te OTOtyEta , Ttup xai yr, 6>c uXr) , xai to totov
eTSoc xai EtTt dXXo s;o>, oiov 6 TcaT^p, xai rcapoc TauTa
6 tJXioc xai 6 Xo;o; xuxXoc, oute uXr, ovTa out' e!5oc
oute OTs'pT)otc oute SuoeiSec, dXXi xtvouvTa. (5) Eti
2« Ss opav SeT &ti t4 usv xaOdXou eotiv eitceiv, toi S' 00.
ndvTo)v Sr) TcptoTat dpyai to EVEpyEta rcpioTOV TOOt,
xai dXXo 8 SuvdaEt. 'Exstva uiv ouv Ta xaOdXou oux
eotiv. 'Apyr) Yap T0 xaf''' £xaSTOV Twv xa0' EXaOTOV
dvOptoiroc usv ^ap dvOpoircou xaOdXou ■ dXX' oux eotiv
26 ouOstc, dXXot Hr.Xsuc 'A/tXXso);, oou Ss 5 TcaTV)p, xai
ToSi to B TOuSi tou BA, SXox; Sk to B t«u aTcXioi; BA.
(0) "E-TEtTa EtSr) Ta Toiv ouotiov dXXa Se dXXo>v atTta
xai OTOiyYTa, t&OTCEp EXs^yOr, , Ttov arj ev TauToi fEVEt,
y_po)aaTo>v, 'J/o't}o)v, ouotiov, TcoooTr,Toc;, TcXr,v Tto avd-
SuXoyov xai Ttov Iv TauTto eioei ETEpa , oux EiSst,
dXX' Sti Ttov xaO' IxaoTOv alXo rj te or, GXrj xai to
xtvrloav xai to eTooc, xai r) eu.») , Tto xaOdXou Sl Xdyto
-rauTa. (7) To Sr| I|r|TE~v tivei; dpyai ■?, OTOt/Eta twv
ouotiov xai Tcpdt; Tt xai Tcoiiov, TCOTEpov ai auTai rj Ite-
36 pat, SrjXov Sti TCoXXayioc te Xeyouevojv eotiv IxdoTou,
8iaipE0EVTO)v Ss ou TauTot dXX' ETEoa , tcXtjv toSi xal
TcdvTO)v. (8) 'iiSi asv TauTot (?, ) to) dvdXoyov, Sti
6Xrj, eToo;, OTs'pr,otc, to xtvouv, xai woi Tot twv ou-
otiov atTta w; auta TcdvTo)v, Srt dvatpsTTat dvatpou-
40 aEvtov. *Eti to TcpioTOv EvTEXs/sia. 'Siot Ss ^Tspa
rcpioTa S-;a toc IvavTia , S arJTE wc Ysvy) XsY^Tai urjTE
TcoXXayioc Xs^ETaf xai eti ai GXat. Tivec aiv ouv ai
dpyat Ttov aioOr.Tiov xai rcdoa, xai Tcioc ai auTai xai
Tcioc £*TEpai, EtprjTat.
CAP. VI.
15 "Etcei S' rjoav TpsTc ouotat , Suo usv ai cpuotxai, uia
S' rj dxt'vr,T0c, TCEpi TauTr)c Xexteov, Sti dvaYXT) £tva(
Ttva diStov ouotav dxivr^ov. A? te y^P ouoiat Tcpio-
Tat Tolv ovtojv, xai ei Tcaoat tpOapTat, rcavTa cpOapTa.
(1) 'AXX' dSuvaTov xivr,otv r) Y£v£oOat r) tpOaprjvaf a£t
50 Yotp rjv. Ouos ypdvov • ou Yap oTovte to TcpoTEpov xai
[«!—««.] 603
Quum autem quxdam separabilia, qurcdam Inseparabilia
sint, illa siuit snbstantise : propter quoil brcc, omniiim
causa! sunt : siquidem absque substantiis passiones et motus
non sunt. Deinde ha;c erunt , anima fortassis, ct corpus,
aut intellectus, appetitus, et corpiis. (2) Ilcm alio modo,
analogice principia sunt eatlem , ut actus , ct potenlia : ve-
rum liacc ctiam in aliis alia, ct alio modo sunt. In qnibus-
tlam eniin itlem qiiantloque actu , qnandoqiie polenlia est :
utviniim.aiit caro.aut liomo. (3) At liaecetiam inpra-tlictas
causas cadunt. Aclu namquc est species , si separabilis sit,
et quod cx ambobus ( concretum) : privatio autem , 11 1 te-
nebra;, aut a'grotans : polenlia vero matcria. Hoc namqtie
est quod ambo lieri potest. (4) Aliter aiitem quam actu
potentiaque difTcrunt, quorum non eadcm materia est, quo-
rumnoncademspecies,seddiversacst:velutiliominiscaiisa,
eleinciita , ignis et terra , ut materia, et propria species, et si
qnid aliud extrinsecusest, ut paler : ct prreter ha?c,sol et
obliquns circulus, quac nec matcria, nec species , nec priva-
tio, nec ejusilem speciei sunt, vcruni movcntia. (5) Pra?terea
videre oportct quod qua?dam est univcrsaliter dicerc, qux-
dam minime. Omniiun itaque prima principia , quotl actu
primum hoc, et aliud, quod potentia. At illa,quae uni-
versalia dicimus, nonsunt. Singulare namquc, principium
eorum est qure singularia sunt : honio cnim boininis uni-
versalis, profeclo nullus cst; vcrum Peleus Athillis, tui
autem pater ; et Iioc quidem p sit ipsius p a , ct ipsuin [i
omnino ipsius p a simpliciler. (6) Deinde videnda? specics
qu;c siihitantiarum sunt : alire autem aliorum causae ct
elementa, ut diclum cst eorum qua? non in eodem genere
sunt, colorum, sonorum, substantiarum, quantitatis, nisi
co quod analogon : eorum quoque, qua? in eadem specic
Eunt divcrsa , non specie, sed quoniam singnlariiim aliiul ,
ettua matcria , ct quod movit, et species, ac mea matcria :
universali vero ralione.eadem. (7)Qua?stioigitiirqurenam
principia sive elementa substantiarum , ad aliquid , et qua-
litatum sint, utrum cadem an divcrsa, patet quotl , quum
multipliciter dicantiir, uniuscujusqiie sunt : at si dividan-
tur, non eadcm , sed diversa , nisi quod alquo modo vel
cunclorum sunt eadem. (8) Sic igitur analogice eadcm :
quia materia, species, privatio, movens. Ac illo modo
substantiarum causre , quasi omnium causa? sunt : quia pe-
remptis, perimuntiir. Pra?terea, quod primum, actu est*
lllo vero modo, diversa prima, quot sunt contraria, qua? ncc
ut gencra, neque mullipliciter dicuntur : item et materire.
Qua? ilaque scnsibilium principia sint et quot , quovc modo
eadcm, et quo diversa, dictura est.
Quum vcro tres sint substantia?, durfiquidemnaturale»,
aliaautemimmobilis, de bac est dicendum , quod necesse
est pcrpctuam aliquam et immobilera substantiam csse.
Etenim substantia? prima? enlium sunt : et si cuncta? cor-
ruptibiles, omnia corruptibilia sunt. (2) At impossibilc cst,
aut generari motum , aut corrumpi : nam semper erat.
Neque tcmpus : quum non sit possibile prins et postciius
 604 [248, 2t7.] TQN META TA «DVIIKA IA, <r.
uaTepov elvat u.^) ovtoc ypdvou. Kat r) xtvr,o*i; dpa
outio auveyf,c waTcep xai 6 ypdvoc ■ vj yip to oOto f)
xtvrjaetoc Tt TtdOoc. K(vr,atc S' oux eorri auvEyfc
dXX' f, f, xaTa T07tov, xal Taucr.c f, xuxXto. (.») 'AXXi
5 (Jtrjv ei eiTai xtvr,Ttxbv f, 7coir,Ttxdv, u-f, Evepfouv oe ti,
oux ecti x{vr,atc" EvoeyETat yap to ouvau.iv Eyov u.J|
EvepYEtv. OOOev apa o^eXo? ouS' liv ouafac Tcotfjaio-
u.ev diofouc, tSaTCJp ot ci EtSr, , ei u.rj tic Suvau.Evr)
IvsaTai ipyf, u.£Ta€dXXEtv. (») Ou TOtvuv ouS' aliTr,
10 txavr) , ouo" aXXr, ouafa icapi ci EtSr, • et yotp u-^) IvEp-
■y/jOEt, oux EOTat xfvr,atc. Eti ouS' ei evepYrjaei, f)
5' ouafa outyjc Suvau.ii;- o'> yip Eacat xfvrjatc itSioc
evSe/ETai yap to SuvduEt ov u.f, Etvat. AeI apa sTvai
dpyf,v TotauTr,v f,c fj ouafa EvspyEta. (s) *Eti toivuv
16 Tauca; Sei t4? ouafac etvat avEU uXr,c. 'AtSfouc yap
Sei, £i 7C£'p y^ "a't aXXo ti atStov. 'Ev£pYEt'a apa.
KatTot dicopfa- Soxei yip to uiv evepyouv Tcav S6-
vaaOat, to Se Suvdu.£vov ou Tcav evEpYEtv, toace rcpd-
tesov eivat tt,v Suvau.iv. 'AXXi u./,v ei touto, ouOiv
20 lacai tiov dvTtov evOE/ETai ^ip odvaaOat u.£v Eivat
u.rJ7C(ij 8' Eivat. (o) Kaicot et d>c XEyouotv ot OEOAdyot
Ot EX VUXTOC YEVVtOVTE; , f, wc. ot suatxot f,v Suou TCCtVTa
ypr-aaTa yaat, to auTO aSuvaTov. Ilioc yip xivrjOj]-
OETat, Et u.r,Osv EOTat IvEpYefa atTtov; ou ^ip *) Y- 2Xr,
26 xtvrjaEt aucr) EauTr,v, dXXi TEXTOvtxrj, ouoi Ti E7CIU.75-
vta ouS' f, Yr,, iXXi ci aicspaaTa xat 75 Yovrj. (7) Aib
Evtot Tuoiouatv ast evspYEiav, olov Aeuxitctco; xat IlXot-
tiov aet ^i? etvai ^iaat xtvr,atv aXXi oti Tt xat Ttva oi
Xeyouoiv, ouoe tooi, ouos Tr,v aiTt'av. OuOlv yip 10;
30 etu/e xtvEicat, oiXXi Sc( ti aet UTcapyEtv, tf)a7C£p vtiv
ouaet u.£v toot, ^ia Se f, U7cb vou r, aXXou woi. Eica
7coia 7cp(OT7) ; Sta^E'p£( ^ip au.r,y_avov fiaov. (s) 'AXXa
u.f,v ouSe IIXdtTtovi y^ oidvTE Xeyeiv t)v 0*£Tat EVtOTE
apyf.v eivat, to aucb lauTO xtvouv • uaTepov ^ip x««
36 fiaa Ttj) oupavio f] tyv~/j\ , 0)? tpr,aiv. (9J Tb uiv Sf,
Suvau.iv ouaOat ivEpYefai; 7cpoT£pov eoti u.ev (!>(xaXiE;,
eVci 0* to? ou- E(pr,cat oi tcio;. "Oti S' IvepYEta
irpoTEpov, u.apTupei 'Ava;aYo'pac. ( 6 Y"p v0^ ^vfPT?'¥ )
xat 'Eu.7CESoxXf,(; tptXfav xat veTxo; , xat oi aet Xe'yov-
«0 tec. xtvTjatv slvat, toa7C£p Aeuxi7C7coc (10) "ilac' oux
7jv dtTCEipov ypdvov yotoc f, vu;, otXXi TauTi aei f, 7ce-
otdSto f, aXXwc, E(7C£p 7cpoT£pov IvepYEta Suvau-Eioc.
Ki Sfj to auTO aYt TtEptoSo), SeT ti a£t u.e'veiv d)aauTo>c
EVEpYOuv. El Si uiXXet Y£VEaic xat tpOopi Elvat, aXXo
«6 Sei flvat aEt Ivesvouv aXXto; xat aXX(i>c. 'AvaYxr, apa
d)St txiv xaO' aucb IvepyeTv, d)St Se xot' aXXo- 7)toi
apa xaO' e^TEpov f, xaTa to Tcptocov. 'Avo(Yxr, of, xaci
touto- 7taX(v y*P exsTvo auTW te atTtov xaxefvw.
(11) Ouxouv PeXt(ov to TtpioTov xat ^ip atTtov rjv
50 exeivo tou aet toaauctoc, tou S' d!XXo)c e*TEpov • tou
S' dst aXXo>c au.^0) SrjXovoct. Ouxouv outioc xat
£/ouaiv at xtvr,a£tc. Tf ouv aXXac SeT Jr)TeTv dp/ac;
(l07l, 19720
csse, tempore non exsistenle. Et niottis sanc ila ronlinuus
est, sicuti et tempus. Aut enim idem , aut quardain i)>siin
motus passio est. Motus vero non est continuus, pnrter
eum qtii secundum locum, et liujus is qui circularis est.
(3) At vero si nmli vimi aut eflectivitm est , non aulem ope-
rans aliquid , non cst motus. Possibile namque est non
operari , quod potrntiam habeat. Nulla igitur utilitas erit,
nesi quidem perpetuas substantias faciamus, queniadmo-
diim qui facinnt species,nisi aliquod principium insit.qnod
mntare possit. (4) Non igitur vel ill.i sufliciat, nec
alia subslantia praeler species. Nam si non operabilnr,
mottis non erit. Ncc item si operabitur quidem , snHan-
lia vcro ejus potenti4 sit : non enim eril perpetuus motu*.
Qnod enim potcntia est , conlingit non csse. Oportet igitnr
csse tale principium , cujus subslantia acttis sit. (5) Itwj
lias oportet essc substantias absqnc materia : sempilernas
enim esse oporlet , si aliquid quidem .Tlemum est. Arln
igitur sunt. Alqui dubitatio est : nam omne quidem agens
posse qiioque videtur, polcns vcro non omne, ajcre : qiiare
potentia crit prior. Verum si lioc ita sit , niliil enlinui
erit. Contingit enim iwsse quidem esse, nondum vern es-e.
(6) At si ut theolngi , qui e\ norte cuncta grnerant ; sive,
ut physici dicunt, omnes rcs simnl erant : iden> impossibile
erit. Qno namqiic modo movebniitiir, si nulla crit aclu
causa? >"on enim certc materia se ipsam movebit , venira
opifex virtus : ncque menslrua, neqneterra, vcrum >c-
mina atque liiimaniiin scmcn. (7) Propler qiiod quiilam
facinnl semper actum , velnt Leucippus, et Plalo, qiuim
semper esse motum dicant : cur vcro , non aiunt , nec cnr
sic, ncc causam. Niliil cnim susquc deque movelur, sed
o|K>rtet sempcr ut aliquid prarexsUtat : sicuti nunc, na-
tura quidem bocmixlojvi ctiam aut ab intellertti , ant
ab aliquo alio, lioc modo. Deinde quisnam pritnus e>t?
differt enim qiiaminaxiine. (8) At nequc Platoni posrf-
bilc cst (licere id , qund quandoque putat principium esse,
id quod se ipsum movet : postcrior enim et pariter ca>lo
est anima , ut ait. (9) Arbitrari itaque potentiam artu
priorem , quodam modo quidem benc est , quodam modo
vero minime. Dictum autem est, qoo modo. Quod au-
tem acttis sit prior, testattir Anaxagoras (intellectus nam-
que actu est ) , et Empcdocles amicitiam et conlenlionem
ponens, et qui semper esse motiim aiunt, ut Lcucippns.
(10) Quare non erat tempore infinito cliaos, anl nox, vcrum
seinper eadcm aut circuitione, aut aliter, si aclus quidem
prior est polentia. Jam si semper ideiu circuilione, oporlct
nt aliquid sempcr similitcr operando permaneat. Qiindsi
futura est gencratio et corruplio, aliud senqier esse oporlet
operans aliter ct aliter. Necesse igilur cst boc quidem moiio,
illud secundnm se opcrari , lioc vero serundiim aliud.
Aut pitur sccundum diversum , aut secundum primum.
Necesse igitur est ut secundiim boc : boc namque mr-
susetsibi et illi causa cst. (ll).Disnius er$.o est , qnod
priinnm est : hoc naraque, ut semper similiter sc labeat,
causa erat ; ut vero alitcr, aliud : ut autcm semner aliter,
ambo scilicet. Patet igilur quod motus quoque ila se la-
bent. Cur igiluralia qtiacrere oporlct priucipia?
 (ll>73.) METAPHYSICORUM LIB. XI. CAP. VII.
CAP. VII.
'Etcei 8' outo) t' IvSi/ETat , xai si (Jtf, oStoii;, ex
vuxto; laxai xal 6u.ou TtdvTojv xai Ix (jtf, ovtoi;,
Xuoit' av Taura , xai egti ti aet xtvoufitsvov xivr,atv
dnauaTov, auTr, o" f) xuxXov xai touto ou Xoryto jiovov
& dXX' tpY10 5?|Xov. "Uct' dtStot; av ttr, 6 TcpfoTo; ou-
pavo<. "Esti toivuv ti xai 8 xivei. 'EtceI 81 to
xivouulevov xai xtvouv xai u.saov, toivuv ssti ti 8 ou
xivouusvov xtvEt, diStov xai ouaia xai mpYEta ouaa.
[VII.] (l) KlVsT Si 0)6s TO OpEXTOV, Xat TO V0r,T0V XlVEl
10 ou xivouu.£vov. Touroiv t4 Tcpiora toc aurd. 'ETctOuu.r)-
tbv ujv fap to cp aivdu.svov xaXo'v, ^ouX^tov os TcpoJTOv
to ov xaXdv. 'OpEYou-sOa 6s Sioti SoxeT (jtaXXov r,
£oxeI Stdxt 6p£Yo':u.E0a. 'Ap/f, yotp f, vdr,aic;. (3) Nou;
Ss utco tou vor,TOu xivEtTat, vor,T/) Se f, £rs'pa auaTOt-
15 /_ia xaO' auTr,v xai TauTr,; f, ouafa TcptoTr), xai Tau-
trjc f, aicXfj xai xat' svs'pY£iav. "EaTt 6s to £v xat
to drcXouv ou to auxd- to ijlev ^ap £v (jtsrpov ariu.aiv£i,
to 0£ drcXouv tcoji; £/ov at/TO. (4) AXXot u.f,v xai to
xaXbv xai to 81' auTO aipsTbv Iv tv; auTvj auavot/ia-
20 xai sotiv aptdTov ati r) avaXoYOV to TtpoJTOv. "Ort
8' saTt to ou EvExa Iv Tot; dxtvr,TOtc;, f, Staipsai? 8»;-
Xot. "EaTt Yap Ttvt to ou Evexa , cov to u.ev eoti to
8' oux esti. KiveI Ss tb; £ptOU.EV0V, xtvouusvov Ss
TaXXa xtvst. (5) Et u.£v ouv Tt xivsiTat, ivSi/nai
26 xai dXXox, e/eiv. ffi2crT' e! cpopi rj 7cpoJT») [xai] Ev£'p-
YEta EOTiv, yj xtvEtTat, Taur/) (Se) £vO£/ETat aXXoj;
l/^etv, xaTa totcov, xai ei [xJj xaT' oucriav. 'Etcei
8' £0"ti ti xtvouv outo dxivr|Tov ov, ivEpYsia ov, touto
oux Iv8£/«Tai a)>Xtoc; e/eiv oooau.6*)c;. <l>opa ^ap r|
30 TCpOJTT) TOJV U.£Ta6oX(OV, TaUTTjC, 8e f, XUxX(0 " TaUTT,V
81 touto xivEt. 'E; dvdYxr,i; apa ectIv ov • xai i)
dvaYxr; , xaXioi; , xai outoj; df/v;. Tb Yap dvaYxaiov
toaauTa/io; , to u.£v pia Sti irapa Tr,v 6pu.r,v, to 8e ou
oux dvEu to £u,to Ss u.f, IvSe/oujevov aXXox; dXX' aTcXtoc;.
35 'Ex TOtauTr,; dpa dp/TJi; fjpTr,Tat 4 oupavbc; xai f, cpuatc;.
(0) AiaYOJYf, S' eotiv ota f, dpicrT») u-txpbv /pdvov fjjjtiv •
outoj ^ap afi exeivo eotiv ( f,u.Tv (i£v ^ap dSuvaTov ),
iTCEi xai f,Sovf, f, svipYEta toutou ■ xai Stot touto EYpV
Yopai;, afo6r,cri;, vdr)cnc; y)Siotov, eXtciSec; oi xai u.vfj-
40 jxai 8ii Tauia. 'H 8e vo'r,ati; f, xaO' auTfjv tou
xaO' auTO dpiaTOu , xai fj [jidXiaTa tou (jtdXtaTa. Au-
tov 8e voeT 8 vouc; xaTa (XETdXrj^tv tou votjtou • vorjToc;
Yotp YtYveTOtt 8lYY°'vt'lv xa^ voo",v) ojaTt toutov vouc; xai
vor,TOV. Tb Y«p Sextixov tou vot,tou xai ttjc; ouafa;
45 vou?. 'EvEpYEt 8e e/ojv oWt' IxeTvo txaXXov TOUTOU 8
8ox£t 8 vouc; OeTov £y£tv, xai f, OEo>p(a to fjfltaTOv xat
dtpiaTOv. (7) Ei ouv oSto)C, eu £/_£t, ojc; f,fjt£ic; tcote',6
Oeoc; dsi, Oauu-aaTOV ei 8e tjtaXXov, ?ti Oauu.aaitoT£pov.
"E/_£i Ss ojot. Kai £o)f, Se' y^ uTcdp/Ef f) YaP v0"
60 IvEpYEta ?ojv) , IxeTvoc; Ss fj EVEpYEta • eVpYEia 6s f)
xaO' auTr,v Ixei'vou ?ojf, dpfaTT) xai dtotoc;. (8) *i>m-
tiEV os tov Osbv sTvat ?<oov dtStov dptaTov, waTE ^ojf.
[247—249.] 605
Quutn vero ct ita contingat, ct si non sic, ex noctc et
simnl omnibus, et ex non-cntc erunt, Iidcc profecto sol-
venlur : et aliquid , quotl seinper incessabili motu move-
tur; liic vero, circularis est. Et lioc non soliim ralione,
verum etiain opere palcl. Quare seternum isl profeclo pri-
muin calum. Est igilur aliquiti etiam , qtioil inovet. Quum
vero id.quod niovetur, ct movet, mediuin sit, est ctiam
aliquid, qtioil non iiioluin movet, quod a?ternum,substan-
tia, et actus e-.t. [VII.] (2) Movct aiilem bunc in modum id
quod appetibile est, et quod est iutelligibile, ila movet, ut
ip>um non moveatur : lioruin |)rima, eadem : nainque expe-
libile id est quod pulcbrutn apparet ; quod atitem voluntate
expetibilc priiiiuin, id est quod omnino piilclirum : cxpeti-
nius aulem niagis, quia pulclinun videtur, quam pulcbrura
videltir, quia cxpetimus. Principium cnim intelleclio.
(3) lntelleclus autem ab intelligibili cietur, at inlelligibile
aliam seriein pcr se et propriain eflicit, atque bujus, sub-
stantia prima , ejusque illa qnas simpliciter constat, ct aclu.
Est vero iinum et simplex non idem : nam unuin mcnsuram
significat, simplex vero babitudinem quaudam rei ipsius.
(4) At vero, quod pulcbrum ct quod per se expetibile, in
eadcm serie : et est optimum seiuper, vcl proportionc, id
qnod priinum. Quod vero in iniuiolis cst id ctijus causa, di-
visio declaral : cst enim id quod cujtis causa , quoruni al-
terum est , allcnnn non est. Movet aiileni ceu id quod ama-
tur : niotuin atilcm cetera movet. (5) Atsi quid movelur.
contingit aliter se baberc. Quare si latio prima acttis est,
quo niovelur, lioc niodo sane tontingit aliter se babere,
secundum lociim , quamvis non sccundum substantiam.
Qiium atilem aliquid sit movens, ipsum inunobile exsLstcns,
actu cns, hoc niillo niodo coutingit aliter se babcre. Latio
namque prima inutationum est : liujtis aulem, qinc circula-
ris cst : banc aulcm illud movel. Ex necessitale itaque cst
cns : et prout necessitas, bcne cst. Et sic principitim. Nam
necessarium toties dicitur, quodtlam vi , quia pr.rler in-
clinationem ; quoddam, sine quo non bene csset : qunddam,
quod non aliter contingit sc babere, sed simpliciter cst.
A tali crgo princ.ipio tum caduiii , tuin nalura dependet.
(G) Vita vero, qualis nobis paucotempore, optima illi est :
siquidem ita seuiper illud est ( at nobis id impossibile esl) ,
quoniam cliam dclectatio actus bujus est. Et ob lioc vi-
gilatio, sensus, intellectio , inaxime delectabile esl ; spcs
aulcm , ac memoria, propter ba)c. Jpsa vcro intellectio
secuudum se, ejus estquod secundum se optimum est :
el qu.i' inaxhiie est, cjusqiiod maximeest. Se ipsum vero
uitellectus intelligil assumptione inlclligibilis. IntelligibU
lis namque fitattingens et intelligens, ita ut idem iiil.llc-
ctus et intelligibile sit. Susceptivum enim intellig;hilis et
substantiu) cst intellectus. Operatur autem, inlelligibile
babens. Quare istud magis, quam illud, est id divinuni
quod intcllectus videtur babere : cl speculatio optiniiiui
et maxime dclcctabile est. (7) Si igitur il.i bcne sc babct
Deus sempcr ut nos aliquando , admirabiie est : quodsi
magis, admirabilius est. At ita se babet. Cetcrum vita
quoque ita inexsistit : siquidem iutellectus operalio , vita
est : ille vero , est aclus : actus vcro per se , illius vila opti-
rna et perpetua est. (8) Dicimus autem, Deum, seinpi-
ternum optimumque auimans esse. Quare vita , et .nnin
 COC [240,251.] TQN META TA <I>Y2.lKA IA, »1.
xal atoiv ouvEyr,; xal dtotoc &7rdp/£t tw Oew- touto
Y«p 6 Osbc. (9} "Oaot Se 07roXau6dvouatv, waiTEp oi
Hu0aYo'p5ioi xai .SrcsuatTCTroc, to xdXXiaTov xai dpt-
ct« u.rj sv ap/yj Etvat, Sta to xai to>v sutwv xai twv
5 ^wojv rac dp^ac aTrta usv fivat, to 5= xaXbv xai te-
Xsiov ev toTc ex toutwv, oux opOoic otovTat. Tb fip
OTCEpua S; irs'po>v sVri 7rpoTs'po)v teXeiwv, xat to rcpw-
tov ou a7rs'p;.ia eotiv, dXXa to tsXsiov • olov Trpbrsvjv
dv0pw7tov dv <fx(y\ ti; sivat tou aTCEpuaTo; , oO tov sx
10 toutou Y£vbu.£vov , dXX' ETEpo- e; ou to ff^ipu.a.
(111) Oti ulv ouv loTtv oOata tu; diotoc xat dxtvrjToc,
xat XE^iopiau.evr) twv aiaOr,T~>v, ^avEpbv ix. twv Eipr,-
uevwv. AEOEtxTat Ss xai Sti ujyeOoc, oOQsv systv ev-
OEyErat TauTr,v rr,v oua(av,dXX' duEpr,; xai dotatpETOc
15 eotiv. KiveT yip tov aTcstpov ^pbvov, oOOsv 6' lyEt
0uvau.1v djTEtpov 7rE7tEpaausvov. 'EttsI 01 irav u.1-
YeOoc yJ a7C£ipov r) TCETrspacusvov, TCE7rspaaus'vov usv
ota touto oux dv lyot us'ysOoc, a7r£tpov 3' brt 6*Xw; oux
eotiv ouOiv aTTEtpov us'yeOo;. (11) 'AXXa ur,v xai 6'ti
20 aTraOsc xat dvaXXouoTov • Tcaoat ^ap ai dXXat xiv-/-asic,
uaTspat t~c xarct to'ttov. TauTa txsv oOv S~Xa oioti
TOUTOV EyEt TOV TpbltOV.
CAP. VIII.
nbrEpov 31 (xiav Oeteov tt,v TOtauTiyv ouctav r\
ttXeiouc, xai Tcbaac, SsT txr, XavOdvEtv, dXXa uEuvvjcOat
25 xai t&c tojv dXXo>v a7co:pda£ic, 4ri TCEpi 7rXr,0ou<; oOOsv
Etpr-xaaiv, 6 ti xat aatps; siTrsTv. 'H (jiev ^dp 7CEpi Tac
tOEa; u7rbXr,'|tc ouOEatav e/_ei ax£']/tv iSiav dpiOjjtou?
Yap X^YOuai Tac to£'ac oi Xeyovtec VAic., Trepi Sk twv
dptOu.~>v 6ts u.sv o>c TtEpi dnEipojv XsYOuatv, ots os wc.
30 M/p1 T~c SsxdSoj wpta;ji£vo)v • Ot'r]v8' atriav ToaouTOv
to tcX~Ooc twv dpiO(xwv, oiOsv Xs'YSTat (iETa aTtouorjc
d7CO0EtXTtX~C. (2) 'Hu.Tv S' EX TWV U7COX£tUE'vO)V xai
oto>piau.Evo)v Xexteov. H usv fap dp/r) xai to TrpwTov
twv iJvto>v dxtv7)T0v xal xaO' aOrb xai xaTa ouu.6E6r,-
15 M<;, xtvotlv Se Tr,v 7rpo'>TT|V dtoiov xai jjtiav xtvriatv.
'Ettsi Ss to xtvouusvov dvaYxri utio tivoc, xtvEtaOat , xai
to 7rp~>Tov xtvouv dxtvr,Tov Etvat xaO' aurb, xatTr,v di-
Stov x(vr,atv uTtb dtSiou xtvsTaOat xalTrjv u.(av u^' svbc,
SpoiuEv Se Tcapi Tr,v tou 7cavrbc rr,v a7rX~v sopdv, r,v xt-
to veiv ^au£vTT,v 7rpwTr,v ouaiav xaidxivrjTov, dXXa; ^opii;
ouaai; t4c twv 7rXavr|TWv dtotouc ( dtotov ^dp xai dara-
xov to xuxXw aoiua • Ss'3sixTai 8' iv toTc tpuatxotc rrepi
touto>v ) , dvaYX7] xai toutwv £xdaTr,v twv (popwv
£i7c' dxivrjTou te xtvsTadat xaO' aurb xai dfStou ouatac.
45 tl te /fap twv darpwv ^uatc dtotoc ouata Tt? ouaa ,
xai to xtvouv dtotov xai 7rpOT£pov tou xtvoutxs'vou, xai
to xpoTEpov ouotai; ouoiav dvaYxatov Elvat. (.1) <l>a-
vspbv toivuv 6'ti TOoauTa; ts oOatac dvaYxaTov Eivat
tTjv te ^.uoiv dtotouc xai dxtvrjTou; xaO' aurac xa^i
50 dvEU ueysOouc , Sta Tr,v £tpr,u£'vr,v airtav TcpoTE-
pov. "Oti [aev ouv Eioiv oOotat, xai touto>v t(c 7cpo)TY)
xai SfUTEpa xara tJjv oOtt)v Ta;tv TaT; tpopaic twv
(1072,1073.)
continuum ct xturntim Deo incst. Hoc enim est t)eos.
(9) Quicumque vero, ut Pytliagorici et S(ieii.sippus, putant
optimum et pulctierriinum non csse in principio, eo quod
pianlarum quoquc ac animalium principia, caus.-e qnidem
snnt , l)i>iiiini vero et perfectum in iis essc, qu;r ex liis sunt,
non rccte putant. Spcrma namque ex aliis prioribus per-
fcctis cst, neque spcrma prioium est, swl quoi) p«rf«tuin
est : veluti liominem tlixcrit quixpiam priorein spermate
essc, non illum, qui eo generatur, sed alium, ex quo
ipsum sperma c»t. (10) Quod itaque ost quadam «terna
iinmobilisque subslantia, eta sen»ibilibiisseparata,ronstat
cx dictis. Oslensum autcm est eliam quod nec iillam ma-
gniludincm possibile est lianc substantiam babere, verum
impartibilis indivisibilisquc c»t. Nam inlinito teinpoj-e ruo-
vet : niliil vero finitum inlinitam potenliam lialiol. Quum
vero omnis magnitudo aut inliuila , aut linit.i sit , liiiitam
quidem propter lioc non haberet magnitudinem ; infinitam
vcro, sed omnino nulla est inlinita magniludo. (I I) At vcro
etiamquod principiumimpassibilceliinmulaliilcest; omnes
namque rcliqui motns postcriorcs eo suut , qui secundum
lucum cst. Lt quidem bxc, propter quid boc se babeanl
modo, dilucida sunt.
Utrum autem una sit poncnda talis substantia , an plures,
el quot, non oportet nos latcre, sed mciiiinisso quoque
aliorum sentenlias, quod de pluralitate niliil quod dictu
clarum sit, protuleruut. Ue ideis nainque 0|>inio nullam ac-
commodatamsibicnnsiderationem liabet. iNumerosnamqne
dicuiit idcas, qui dicunt ideas esse : de numerU vero quai:-
doque ut de intinilis loquuntur, quandoquc tanquani us>)tic
ad denarium determinatis : qua vero dc causa tanta numeru-
rum pluralitas sit, niliil cuni dilig^ntia denionstraliva ilici-
tur. (2) Nobis vero ex prasuppositis alque delenuiiialis
dicendum est. Principium euim , ac priinum entiuin, li m
per se tum per accidens immobilc est : iiiomhs auteni,
primo , scmpiterno , et uno motu. Quiim vero (piod mo-
vetur, nccesse sit ab nliquo moveri , priinuiiique niovcus
immobile per se csse, ac motum ajtcrnum ab a-tcrno mo-
veri.et iinuin , ab tino ; videmusque praeler simplicem la-
tionein totius, quam dicimus primaiu substantiam et im-
mobilem movere, cetcras cliam lationes, quac errantiuin
sunt, sempilernas esse ( sempitenium namque et irre-
quiescibile cst circulare corpus : monstratiim autem est de
bis in Physicis) : neccsscest liarum quoque lationum unam-
quamque a per se immobili et a'terna subslantia moveri.
Nam et stellarum natura, perpetua substanlia quaEdam ex-
sislens; et quoc) movct, perpetuum, et pritis cst molo; ct
quod prius substantia est, substantia sit neresse est.
(3) Constat itaque , necesse csse , tot substantias esse na-
tura perpetuaset per sc immobiles, acabsque magnitudine,
ob rausam prius dirtam. Quod igitur substantia- sunt , et
liarum quaDnam prima , qua;ve secunda , secundum etim
ordincm, quem ct lalioncs sidcrum habcnt, patct. (i) 1*1»»-
 (1073,1074.) METAPHYSICORUM LIB. XI. CAP. VIII.
aerrpwv, epavepov. («) To 81 tcXtjOo; fjor, twv cpopwv
1*. tt;; oixeioraTr,; eptXoerocpia twv fiaOr,uaTixwv iTticrTr,-
u,iov SsT oxotceiv, ix T7)$ doTpoXoYta;' auTr, ^ip TCEpi
oucria; ataOrjTT;; ijtsv diStou 81 TtoteiTai Tf,v 0Eo>p(av,
5 at 8' dXXat Ttspt ouSEuta; ouata;, oTov f; te TtEp\ tou;
dptOijLOu; xat Tr,v yEtou.ETpiav. (5) Oti uiv ouv
tcXeiou; twv cpEpouivow a't cpopai, cpavepbv Toi; xat
u.ETptu>; f,uusvoi;- TcXsiou; yap sxao-Tov cpE'p£Tat jjiia;
twv TcXavwus'vo)v aaTptov. Ildcrai 8' auTat TUYydvou-
10 ctv ouerai, vuv uiv r,uEt? d Xsyoucti twv u.aOr,iuaTixwv
tivs; svvota; /aptvXEYOuev, Srtw; tj ti tyj Stavota TtXfj-
Oo; wptcuivov U7t«Xa€EtV ■ to 3s Xotrtbv Ta UEV £r,TOUV-
Ta; outou; SsT, Ta Ss TcuvOavouivou; Ttapi twv £r,Touv-
tiov, av ti cpa(vr,Tai Ttapi ta vuv e!pr,u.evix toT; Taura
16 ■7tpaY1uaTEUouEvoic, cptXeTv jjt.lv du.cpoTE'pou; , TtEtOsoOai
Se toi; dxpt6Ecrrs'poi;. (6) Eu5o:;o; jxev ouv f|X(ou xat
aEX7)vr,; IxaTtpou tf,v cpopiv lv Tpteriv ItiOet' Etvat
trcpa(pai;, tov Tr,v uiv TcpwTr,v t;))v twv drtXavtov dcrTpo>v
elvat, tf,v Ss SeuTE^pav xaTot tov Sta ue'oiov twv jw-
20 8(wv, Tf,v 81 TpiTr.v xaTa tov XsXocitouivov ev tw TcXd-
tei twv L/oS(o>v Iv (jtEt^ovt Sl TtXaTEt XEXo;wcrOai xaO' Sv
fj GEXrjvr, cps'pETat ?, xaO' Sv 6 fJXto;. Twv 61 TcXavto-
uivwv aotptov Iv TErtapatv ixdcrtou crcpatpat;, xal tou-
tcov 81 tt,v uiv Ttptotr,v xat OEUTe'pav rf,v auTf,v E^vat
25 Ixetvat; ( Tr',v te ^ap Ttov aTcXavwv Tf,v aTcdera; cpe'pou-
erav ( eivat ) xat tf,v utco Tautr,v T£TaYue'vr,v xat xaTa
tov ota ptEatov Ttov ?tooio)v Tf,v cpopiv iyouaav xotvf;v
aTtaotov Etvat), t^; oe TptTr,; drtdvTtov touc; TtoAou; ev
Tto oti U.EO10V Ttov ^tooio)V Etvat, ttjc; Se TETaptr,; t^jv
30 «popiv xati tov XsXo5tou.s'vov Ttpb; tov (jleVov Tautr,;-
etvat Se t^; Tpitr,; ocpaipac; touc; TtoO.oue; Ttov u.£v dXXo>v
SStoue;, tou; Se ttjc; 'Acppo4tTr,c; xat tou 'Epuou tou; au-
tou;. (7) KdXXtTrrcoc; Ss Tf,v (aev Oe'oiv Ttov csatpiov
ttjv auTfjv ItJOeto EuSo'!;to , tout' eoti twv ditoaTr|U.d-
35 tojv Tf,v Ta$iv, to Ss TtXrjOoi; Tto piiv tou Aib; xai tco
tou Kpdvou to auTO ixeivti) aTcsSiSou, Tio S' fjXiou xat
Tto OEXriWjc; Suo ioeto sti TtpooOeTEai; eivat opaipae;, Ti
cpatvdu-eva et tieXXet ti; dTtoScocreiv, toTc; Se Xoitcoic; tiov
7tXavr,Ttov IxdctTto ptiav. (s) 'AvaYxaTov Se, e! u.e'X-
40 Xouot auvTtOEtcrai Ttaaat ti cpatvdtjteva d— ootooEtv,
xaO' E^xaciTOv tSv TtXavwuevojv Itipae; ocpaipae; (Xta
eXaTTOva; eTvat xin dvEXiTTOucrae; xat eie; to autb aTto-
xaOtOTdoac; tyj Oeoei Tf]v TtpwTr,v oopaTpav aEi tou utco-
xazoi TETaY.uivou dorTpou * outco y^P (Jidvwc; IvSsysTat
«6 Tf,v twv TtXavrjTwv cpopiv 4'Ttavta TcotEToOat. (9) 'Etcei
ouv ev aT; uev auti cplpETat ocpaipat; aS uiv Sxtw at
Sl tce'vte xai Etxooiv Eiotv, toutojv Si (jtdva; ou SeT dvE-
Xi/0?jvai Iv ate; to xaTondto) T£taYu.£vov cplpsTat, ai
filv Ti? Ttov Tcptotwv Suo dvEXiTtoucrai S; EoovTat, ai
60 81 Tae; twv uoTEpov T£TTapo)v IxxaioExa , 6 Se dTtaowv
dptOtxoc; twv cpEpouoiov xal twv dvEXiTTOuowv TauTae;
TtEvtrxovTd te xai tisvte. El 61 t»j creX»iv»j te xat
Tto f,Xiw uf, TcpoiTtOEir, tic; fit; eutouev xtvricrEte;, ai
Tcaoat crcpaipat lcrovTat evtTa te xat TEaoapdxovTa.
[251— 25J.] 607
raliUtem vcro lationum ei peculiarissima pliilosophiae
matl)ematicarum «cientiarum, videlicet ex astronomia,
(•.onsiderandiim est : li.tr eniin de substantia sensibili tiuidem
at sempiterna speculatur ; ceterx vero de nulla quidem
substantia, veluti quae circa numeros, atque quae ciroa
geoinetriam. (5) Et qtiidem quod plures sint corum qua;
feruntur, lationes, manifestum ctiani est iis qui parum at-
tigcrunt : pluribus cnim, quam una, erranlium astrorum
unumquodque fertur. Quot vero li.x sint , dc eo nunc qui-
dem nos ea, quae quidam matliematicorum aiunt, intelligendi
gratia dicimus , ct ut aliquam detcrmiuatam mente plura-
Iitatem perci)>iamus. Deinceps quaedani quidem nos ipsos
qua.'rcre decet, quacdam autem a quaerentibus sciscitari, si
quid praeter ea quae nunc dicta sunt, iis videatur, qui circa
ha;c versantur : diligere quidem utrosque , adliaerere vero
certioribus. (6) Eudoxus igitur solis et luna;, titriusque
lationera in tribus posuit spliaeiis esse : quarum prinuin
quidem eam esse, quac iioii-cnaiiliimi stellarum ; sccun-
dam vero , secundum orbem per medium zodiacum ; tcr-
tiam porro secundum eum,quiin latitudinc zodiaciobli-
quatur : in majori aulem latiludinc obliquari cum, sccun-
dum quem luna fertur, quani sccundum quem sol. Erran-
tiuui vero stellarum uniuscujusque in quattuor spliaTis :
quarum primam quidem , et secundam , candera illis esse
( etcnim quac non-errantium cst, illam quae omnes fert, et
eam, qii.ie sub ipsa ordinata est, ac qux secundiim zodia-
cum lationem liabet, communem omnibiis esse ); lcrlia:
vero omnium polos in eo orbe per medium zodiaruni esse ;
qtiartae autem lationem, secundum eum qui obliquatus
ad inediiim ejus est : esse vero tertiac splixrae polos alia-
rum quidem proprios, Veneris autcm, et Mercurii , eos-
dem. (7) At Callippus, situm quidcm spliaerarura eun-
dera Eudoxo ponebat, hoc est, dislantiarum ordincm;
pluralitatera etiam stellae quidem Jovis, ac Saturni , ean-
dem illi attribuebat : soli vero et lunae binasadlmc puta-
bat sphacras addendas csse , si quis eorum , qn.v sensibiliter
apparent, causas assignarc debeat; ceteris vero errantiuin,
unicuiquc unam. (8) >ecesse vero esse , si debent omnes
simul posita?, eorum quac apparent, rationem reddere,
secundum unamquamque erranliiim alteras sphaeras, una
pauciores esse, qnn1 revolvant, et ad idcm posilione sem.
per primam ejus astri spliaeram , quod inferius ordinalum
est, constituant : hoc enim modo soliim contingit ut illa
oiunia errantium lationem cfliciant elexplicenl. (9) Quum
igitur in quibus ipsa quidem feruntur sphaeris, h;c qnidem
octo, li.i- vero viginti quinquc sint, harum sane illas solas
non oportel revolvi, in quibus ferlur quod infime ordinatum
esl : qiiH! qnidem duarum primarum sphaeras revolvunt, scx
erunt ;quae vero posteriorum qualtuor, sedecim : cunctarum
vero niiinerus, luin earum quae fernnt, tum quae revolvunt
cas , quin((uaginta quinque. Quodsi lunai et soli non addat
aliquis, quos diximus, motus, oiimw sphaerae erunt septem
 G08 [353,254.] TQN META TA *Y2IKA IA, 6.
(lo) Tb ia£v ouv TcXrjOoc twv atpatpoiv EaToj toctoutov,
oiote xai Ta; oiafac xai Ta<; dp/ic t»; axivy,TO'j; xai
t4; aiaOr,Tic ToaauTac EuXoyov ujroAaSeTv • to vip
dvayxaiov dtp£t'aOo) Toic ia/upoT='potc XE-fEtv. Ei oi
6 urjOEufav oiovt' Etvat cpopiv ur) auvTcfvouaav rrpbc
aOTpou tpopav, eti oe Ttaaav tpuatv xai Tcao-av ouaiav
aTcaOr; xai xaO' auTr,v tou dpiarou TSTu/rjxuiav te'Xouc
Etvai oei vouii^Etv, ouOEuia av Etr) Tcapi TauTac £T£pa
tpuatc, dXXi toutov dvdvxr) tov dptOubv Etvat twv ou-
10 atiov. litTE Y°t? Etatv (TEpat, xtvoiEv av coc teXoc
ouaat tpopac. 'AXX' Etvai ys dXXac tpopa; douvaTOv
rcapi Ti? £ipf,ijt£va;. Touto o" euXoyov ex Toiv <t£po-
us'vo)V u7coXat>Eiv. (n) Ei yip Ttav TO tpEpOVTOU cpspo-
us'vou /dptv tcsouxs xai cpopi Ttaaa tpEpousvou Ttvbc
16 Eavtv, ouOEuia cpopi aCrcr,c av EvExa Etr, ouo' dXXr,c tpo-
pac , dXXi tcov daTpoiv £'v£xa. Et yap eVrat tpopi
cpopac ?vExa, xai Exsivr,v ETspou osr,asi /dptv Etvar
wrr' iTCEtof, ou/ oTovte ei; aTCEtpov, teXoc savat Ttaarjc
cpopac Tt5v cp£pous'vo>v Tt Osioiv aoiuaTWv xaTa tov ou-
20 pavov. (12) "Oti oi sTc oupavbc, tpavEpbv. Ei yap
tcXeiou; oupavoi waTtEp dvOpwrtoi, saTat eioei jjtia f)
TCEpt ExaaTov dp/rj, dptOato oe ye TcoXXaf. 'AXX' Saa
dptOucji TtoXXd, uXr,v e/ei- eic yip Xbvoc xal 0 outoc
tcoXXwv, otov dvOptoTtou , 2ojxpaTr,c, os eTc. Tb oi t(
25 rjv Elvat oux e/e: uXrjv to TcptoTOV svTsXE/Eta f°tp.
°Ev dpa xal Xovw xat dpiOuw to TcpwTov xtvouv
dxivrjTov cjv • xal to xivouuevov dpa dit xal auv£/wc,
e'v ubvov ■ eT; dpa oupavbc, ubvoc,. (13) IlapaOEOOTat
Se Tcapi Ttov dp/aio)v xal TcauTcaXaiwv £v uuOou a/r,—
30 uaTt xaTa/iEXEtuuEva ToTc uaTEpov oti Osoi te siaiv
outoi xat TCEpts/Ei to OeTov tvjv Skr^ tpuatv. Ti oi
XotTca • uuOtxwc r,or[ Tcpoar,XTat TCpbc Tr,v tceiOw twv
tcoXXwv y.at Tcpbc ttjv eic touc vbuouc xat to auuTispov
/p^atv dvOpoiTcoEtSEic te yip toutouc xat twv dXXo)v
3& Jwwv buoiouc Tiat Xe^ouoi, xai toutoic ETEpa dxbXouOa
xai TcapaTtXrjaia toic EiprjuEvotc. rflv ei tic /topiaac
outo XdCot uovov to TcpwTov, Sti Oeouc wovto t4c TCptO-
Tac ouaiac £tvai, Oeiojc dv £ipr;aOat vouiaEtsv, xai
xa^i to Etxbc TtoXXdxic £&pr,u£vrjC eic to buvaTOv
40 §xaarr,c xat T£'/vr,c xai tptXoao^iac xai TcdXtv oiOstpo-
uevojv xai TauTac Tic 2b;ac exeivwv oTov Xeivl/ava 7te-
ptaEawaOai u£'/pt toi5 vuv. 'H uev ouv TcaTptoc
8b;a xai f, Tcapa twv TtptoTOjv eVt ToaouTOv r]uiv ipa-
vepi ubvov.
CAP. IX.
15 Ta Se TCEpi tov vouv t/ti Ttvic drcopiac* Soxsi usv
Y»p Etvat twv osaivouE^vo» OEtbcaTov , Tttoc S' e/o)v
toioutoc dv Etr, , E/Et Ttvac SuaxoXiac. EtTE yro ur,-
Oev vosi, t( dv Etr) to asuvbv; dXX' e/ei waTCEp dv £t
6 xaOEuowv eite voei , toutou S' a\ko xuptov ( ou yap
5» iazi touto 0 £aTtv auTou f, ouafa voV|aic, dXXi ouva-
utc ) , oux av f) dpfaTr) ouafa eiti- bta vip tou voeTv to
tiuiov auTtji uTtdp/Ei. (2) "Eti 6s eTte vouc f| oiiafa
('««.)
rtquatlraginla. (10) Pluralilas itaque Epliarramm [ latio-
niMii.' I taiil t sit. Quarc snhstanlias quoque et principia
1 11111 imniobilia tum scnsibilia, tot rationabiliterarbitrandum
cst essc : quoil enim ncressariuin cst , rclimpialiir potentio-
ribus dicendum. Quod^i 11 nllam lalioneiii poMSibile tst es^e,
qua," non ortlineturad lalionem stcll.r, omnem item nalurani,
omneniqiie substantiain impas.sibilem , et per se , arbitrari
oportet optimum sortitam fincm esse , nulla profeclo pra-ler
has alia natura erit, sed bunc necesse est numerura suhstan-
tiarum esse. Si ctenim aliae sunt, utique movebunt , quiim
lationis iiuis sint. Scil essc alias lationes pra;ter iliclas.im-
possibilc cst : boc aiilem cx iis qua: feruntur, rationabile est
accipere. (II) Si enim omne , quod fert , ejus gratia qund
icrlur, suaple natura est, omnisque Iatio alicujus , quod
liTlur, est , nulla latio sui gratia erit protecto , nec alterius
lalionis, verum stellarum causa. Si namque latio lationii
cau-a erit, illam quoque oportebit aliariini gratia esse.
Quare quum non sit processus in infinitiim , linis oinnis la-
tionis erit divinorum corporum aliquod, qua: in calo femn-
tur. (12) Quod autem coelum est unum , manifestum est :
si enim plures essent caeli, ut boiuines, principium uniuscu-
jiisqiie erit specic unum, nnmero multa. Atqua-cumque
multa numero, materiam liabent : una etenira et eadeni
multorum ratio est , veluli hominis; Soorates vero, unus.
Ipsinn vero quid crat cssc priimini , non habet materinm ,
quum actus sit. Uuiiiti ergo tum ratione, tum numero,
priiniim movens immobile ens est : id etiam igittir, quod
semper continuoque movetur : iiniiin ergo tantiiin cacliim e>t.
(13) Tradita autem sunt quxdam a majoribus nostris et
admodum antiquis, ac in fahiihe fi^ura posterioribus relicta,
quoil hi dit sint, universamquc naturam divinum contineat.
Cetera vero fabulose jam ail multitudinis persuasionem , et
ad legum, ac ejus quod confcrat, opportunitatem , illata
sunt : bominiformes namque ac aliorura aniraalium non-
nullis similes eos dicunt , ac alia consequenlia et similia iis
qii;e dicla sunt : quorum si quis ipsum solum primum se-
paramloaccipiat, quod dcos arbitrabantur primas substan-
tias esse, divine profecto dictum putabit : et (ut verisimile
est) Mrpius quaque artc et philosophia, quoad possibile
fuit , invenla , corruptaquc rursus , has illorum opiniones,
t|uasi ipiasdam reliquias , nunc usque salvatas esse. Pa-
tria itaque ac primorum opinio Ul tanlura modonobisma-
uifesta sit.
Ea vcro, qiire circa Mentem sunt, quasdam dubitationei
hahent. Vitlclur enim eorum qu;i' apparrnt, inensquid di-
vinissimum csse. Quo vero modose habens taliserit, ilifii-
cultates quasdam bahet. Siveenim nihil intellijzat, sed ita
se haheat, ut dormions.quidnam pra-cellenserit? Sive in-
tellijiat , I111JDS vero aliud sit principale ( non cnim id quod
est ejus suhstantia, intellectio erit, seii potentia), proferto
non erit optima substantia : siquidem eo quod intellii:it,
ci bonorabililas inest. (2) PraUerea, iivc mens, siie in
 (1074, 1(175.) METAPHYSICORUM LIB. XI. CAP. X.
autoTi eits vdrjafc eoti, Tt vosT; rj yip auTOc auwv
t, Srtpov ti. Kai £i ^Tipdv Tt,-^ TO OUTO <X£l rj aXXo.
IIoTcpov ouv otaiyspEi ti ?| ouOev to voeiv to xaXbv rj to
tu/ov ; r) xai ototcov to StavoEioOat TCEpi evuov ; SrjXov
6 TOIVUV OTl TO 0£IOT«TOV xai TllXlOITaTOV VO£l , XOtl OU [/.E-
TagdXXsr e!( /Eipov yap rj u.£Ta6oXrj , xat xtvrjotc Tt?
TjOT! to toioutov. (n) FIptoTov uiv ouv ei (irj vdrjotc
eotiv aXXa ouvatxt?, EuXoyov etcitcovov livai to ouve/sc
auTto tyjc votjoewc 'EwEtTa SrjXov 6ti dXXo Tl av BtT|
IU TO TlU,l(OTEpOV T| 6 VOUC , TO VOOUU.SV0V. Kai yip TO VOEIV
xai i\ vdr,ai; ujrap^Et xai to /stptoTov voouvti. "£1ot'
ei oeuxtov touto ( xat y«P Ht''l °Pav "la xoeTttov
?) opav ) , oux av Etrj to dptoTOv rj vdrjotc. Autov dpa
VOEl, EtTCEp £OTl TO XpaTlOTOV , XOl EOTIV i\ VOrjOlC Wrr
15 oso)c vdr.ot;. (4) <I>atvsTat 0' aYi dXXou rj £TnoTr'u,r|
xat f, 01007,011; xat rj odja xai •?, otavota, outtjc 0' iv
TcapEpYW. Kti ei aXXo to voeiv xal to vosToOat, xaTa
tcotsoov auTto to eu U7cdp/Et; ouSs yip TauTO to Elvat
votjoei xat voouuivw. (6) *H tV Evtwv rj tTCto-n-u.rj to
an Tcpaf,u.a' etc! uiv twv tco»|tixwv av£u CXrjc rj ouota xat
to x( r,v Eivat, tit\ oe tcov OswprjTixwv & Xdyoc to
rcp5Yu.a xai f, vdr,ot?. Ou/ Wpou ouv ovtoj tou voou-
u.£vou xatTOuvoti, Saa (irj uXtjv e/ei, to outo eotoi,
xai t) vdTjOtc tw voouu.£V(p u.t'a. (e) *Eti Sr, X£t7CETai
85 aTcopia , d ouvOetov to voouuevov UETaSaXXot yip av
^v toT; (xipEot tou S\ou. *H aSia(p£Tov rcav to (jtrl
£/ov uXr,v. "QorcEp v&p ° avOpwTctvoi; vou?, [rj] 8 -ve
twv ouvOetojv , E/Et ev Ttvi /pdvw ( ou yip t"/Et to eu iv
TtpSi rj e"v twoi , aXX' iv SXw Ttvi to aptOTov , 2v aXXo
30 ti ), outwc; 8rj e/ei auTTj auTrj; rj vdrjotc, tov SrcavTa
atwva.
CAP X.
'E7CIOXE7CTE0V Sk Xal TCOTEpWC, £*/£! rj TOU SXoU 0'JOIC,
to ayaOov xal to aptoTov , TCOTEpov XE/oiptou.£vov ti
xai auTO xaO' aurd , yj Tr,v Ta^tv ; r| 4u.iiOTE'pwc worcep
35 OTpaTEuua. Kal yip tv t^ Ta$£i to eu xai 6 OTpaTrj-
'{6$, xai [xSXXov outoc,- ou Y&p outo; oti ttjv Ta;tv dXX' ' dine est ejus bene esse, ct dux ipsc, atque inagis bic : non
£x£t'vr, ota toutov eotiv. navTa Si ouvTETaxTat 7«.);,
aXX' 06/ ou.oi'wc. , xai TcXwTi xai 7CTr,va xai ^uTa- xai
OU/ OUTtOC, £/El 0)0T£ U.TJ fTvat OaTEpw TCpOC OctTEpoV
«o jxr,0£v , aXX' trsxi tv 7rpbc u.ev yip ^v aTtavTa ouvteto-
XTac i\X wo7C£p h otxta toTc sXrjOEpotc rjxtOTa
E"U<"tV S Tl ETU/E TCOlEtV , CtXXi 7C0lVTa r) Ti TcXftOTa
TETaxTat , toTc Ss otvSpaTcdooic xai toic Or,piotc (Jttxpbv
TO EIC TO XOtVOV , TO Ss TCoXll 8 Tt ETU/EV TOtaUTT] vip
45 IxdoTou dp/r; outwv ij ^uotc eotiv. Ae'yo> S' otov eic principium cujusqtie eorum, natura est : dico autem quod
Y£ to Staxpt07,vai dvdYXrj fiTcaotv eXOeiv , xal dXXa
oiJtwc ^otIv wv xotv(.)VEt i'7cavTa eic to SXov. (al "Ooa et alia ita sunt coinmuniler omnia conferentia ad universum
Se dSuvaTa ouu.6atvEt r\ aT07ca toTc dXXo>c Xe'youoi , xai
Tcota ot /api£OTE'po)c Xe'yovtec, xal t?Ttt 7co(ti)v ^Xd/t-
f.ii OTat dTtoptat , Sei u.^j XavfldvEtv. ndvTSC y^p ^S ivav-
Tt'o)v Tcotouot 7cdvTa. Oute Se to rcdvTa outs to i\
EvavTtwv SpOwc , out' ev Sootc Ti Ivavrta uTcdp/st, tcwc
ARISTOTm.ES. II.
[266,558.] 600
telleclio ejns substantia sit.quid intclligit? aut enim ipsa
ee ipsam , aut aliquid aliud. Quodsi aliud , aut idein sein-
per, aut aliud. Ltnim autcm diflert aliquid , an niliil, iu-
telligere bonuin , vel quodcumqiie ? An vero de quibusilam
ipsam etiam cogitare absurdurn csl? Manifcstum itaque
est quod illud quod intellif-it, diviiiissimum lionorabilissi-
mumquc cst , neque mulatur : indeterius namqtic mutatio
ficret, ac motus aliquis liujusmodi jam csset. (3) Primo i<M-
tur, si non cst intcllcctio , scd potentia , rationabile cst , la-
boriosam ei conlinualioncm intelligcndi csse : deinde dilu-
cidum , qtiod aliquid aliud honorabilius esset , quam mens,
id scilicet quod intelligitur. El intclligere profeclo , ac in-
tellcctio , et quod pessimum inlclligenli inerit. Qiiare si
fugicndiim liocsit ( etenim qinedam mcliusest non videre,
qiiamviderc), non sane fuerit, quod oplimum, intellectio.
Se ipsam crgo intelligit , si cst quidem quod optimuni est :
et cst intellcclio, intelleclionis intellectio. (4) At videtur
scmper altcrius csse, tum scientia , tum sensus, ct opinio,
ac mens : sin vero ipsius , fortuito ct obitcr. Si alind'.
prajterea intelligere, aliud intclligi sit, secundum utruni Im-
rumincstei benecsse? quandoquidem non est idem intelle
ctionem cssc, ct intellectum. (5) An in quibusdam scientia
est ipsa res? in cffeclivis quidcm absquc materia rescst
substantia ct ipsum quid crat esse; in spcculalivis vcro
ratio, ct intcllectio. Quum igitur non sit diversum ab po
quod intelligitur, intellectus, in iis quscciimque non liabcnt
materiam, idemerunt,ac intellcctio una ciim co quod in-
tclligilur. (6) llem reslat dubitatio, ulrnm compositum
sit, quod intclligilur. Mutarctur etenim in partihus tolius."
At omnc non habcns matcriam, indivisibile est. Nam quem-
admodum humanus intellcctus, licet composila cogitans,
se in aliquo tcmpore babet ( non enim asscquilur bonuni
in hoc, ant in hoc, vcrum in toto quodam , quod optiinum
est, aliud ab ipso exsistcns ), tic ipsa stii ipsius inlellectio ,
| per totum (clcrnum se liabet.
Perscrutandum autem etiam hoc , quonam modo natura
universi habcat ipsum bonum , et ipsum optimtim : utriim
separatum quiddam, ct ipsum per se, an ipso ordine, an
utroqucmodo; quemadmodum excrcitus. Etenim in or-
cnlm hic proptcr ordinem, vcrtini ordo propter ipsum est.
Cuncla autem coordinata quodam modo sunt, verum non
similiter, et natantia.et volatilia, et planUc : nec ita se ha-
bent, ut sit tillum altcri ad alleriitn; sed sunt ad quip-
piam ; ad unum namque coordinata sunt omnia : verum
quemadmodtini iu domo liberis quidem ininime licet quod-
c.umquc facere, sed omnia, aut pluriina, Iiis ordinatasunt ;
mancipiis vero, ct bestiis parum quod ad commune confe-
rat, sed utplurimum quodcumque conlingit : tale namque
nccessc est omnia in mutuum quidem discrimen venire;
servandum. (2) Qua-cumque vero impossibilia, sive absur-
da aliter dicentibus accidunt , qua?ve dicunt gratiosiusdi-
centes , ac in quibus minime dubitatione» sunt, non decet
nos latere : omncs namque ex contrariis omnia faciuot. At
non recte « oinnia » , neque « ex contrariis » dicunt ; ne-
que, quibus contraria insunt, quonam modo cx contranif
 «10 [r.6— 258.] lliN META TA <I>YIIK\ IA , t.
e'x twv evavTtoiv ^UTOit , ou XiYOUOtv aTraOr, yip Ta
EvavTta utc' dXXr,Xo>v. (:t) 'lluTv Ss XuETat touto eu-
Xoyo>? tw TpiTOv ti sivat. Ot 81 to 4'teoov twv evav-
xiwv u\rtv Tcotouaiv , waTCEp oi to dvtaov to> tao> f) tw
!. £vi Ta iroXXa. AuETat Ss xai touto tov auTOv Tporcov
f) ^ap uXr, f, uta ouOevI ivavTtov. (t) "Eti drcavTa tou
epauXou ueOscei e;o» tou evoc- t6 ^ip xaxov auTO OaTE-
pov Toiv otoi/ei'o)v. Oi 0' aXXot ouo' dp/ac to ayaOov
xal to xaxo'v xatTOt h otTcaat udXtOTa to aYaOov dp/rj.
Iti Oi Ss touto udv opOoic OTt dp/r,v , dXXi Tcoic to ayaOov
dp/f, ou Xe'youoiv , iroTepov wc teXo; f| 10; xivrjaav f,o>c
ilZo^. (5) 'Ato'tco)c Ss xai 'EuTCESoxXfic- ttjv yap <p tXtav
TCOtEt to avaOov. Autt, S' ap/_r| xai o>c xivouoa ( auv-
aYEt y»P ) t-*1 <«>< "Xr,- udptov yip tou utYuaToc. El
ir> Sf, xai Tto auToi ouu6£'6r,XE xai o>c CXr) dp/5j Elvat xat
o>C xtvouvTt , dXXi to y' «ivai ou touto. KaTa tcots-
pov ouv cptXta ; "Atotcov 8e xai to d^OapTOv Etvat to vei-
xoc- touto 0' eo-Ttv auTO f, tou xaxou cpuatc. (s) 'Ava-
EaYopac, Ss o>c xtvouv to dvaOov dp/r,v, 6 •Y£fy vouc
20 xtveT- dXXa xtveT fvexd tivoc, wote EtEpov. IIXf,v o»c
f,u£Tc Xeyouev f) y^P iaTptxf, ^oti rco>c f) UYteta.
"Atottov 8e xai to ivavTtov (*f) Tcotr,aat tw oyoOw xai
Toi voi. (7) ndvTec, 8' oi TavavTta Xe^ovtec; ou /pwv-
Tai toic, svavTiotc;, liv u.f) puOuttnj ti;. Kat Sti ti Ti
2f> ulv cpOapTi Ti 8' acpOapTa , ouOeic, Xe'yei- itdvTa ^ip ti
ovTa Tcotouejiv ix twv outwv dp/wv. (s) Eti ol u.sv
t'x tou u.f| ovto? Tcoiouot Ti ovTa- oi S' iva ur, touto
dvaYxaaOoiotv, 2v TcdvTa Tcotouatv. Eti ota ti det
soTat YEveaic, xai ti atTtov y&veoeok , oioeic; Xe'yei.
3n (o) Kai toT; ouo dp/ac, Tcoiouaiv iy,\y\v dvdYxr) dp/r,v
xupto»TE'pav tlvat, xai toic, Ti Etor), trt dXXr) dp/r| xu-
ptoiTsp»- Sti ti y*P usTsa/sv f) uete'/si; (10) Kai toic;
uiv dXXotc, dvaYxr) r?) aotpia xai ttj TtutwTaTT| eTci(jT»)ur|
eTvai xi evavTtov, f,uTv S' ou- ou Yap eaTiv Ivavxtov tw
35 Tcpo')TO) ouOe'v. IldvTa ^i? fi evavTta uXrjv £/st xai
ouvd;j.st TauTa eaTtv f) 81 evavTia dtYvota ei; to evav-
tiov tw 01 TcptoTO) EvavTiov ouOe'v. (11) ElT£ [Jtf| EOTat
rcapa Ti aiaOr,Ti dXXa , oux eaTat dp/f| xai Td^ic; xai
YsvEatc, xai Ta oipdvta , dXX' dsi Tr,? dp/f]c dp/r|, woTtEp
41, T&Tc OeoXoYOtc xai toIc ipuaixoic Tcaatv. Ei 3' EOTat Ti
Etori fj ol dpiOuot , ouSsvoc aiTia" e! 8e \xr\ , outi xtvi^-
ceioc Y£- "'''Tl "**? EOTat e; oueyeOwv usyeOoc xai
cuve/ec; 6 y^P dptOuoc ou Tcoir)0£t ouve/£c , oute wc
xtvouv out£ o>c eTooc. (12) 'AXXi ufjv ouO£v y' eaTai Toiv
»:, ivavTuov 8ittp xat Tcotr,Ttx6v xai xtvr,-txo'v ev8e'/oito
^ip av uf, Etvat. 'AXXi |Jtf,v uaiEpdv yeto tcoeTv Suvd-
;j.£0)C oux dpa dtSta ia 5vTa. 'AXX' sotiv dvaip£T£Ov
dpa touto>v ti. Touto 0 £tpr,Tat tcwc. (l3) "Eti
Tivt ol dptOuot £v f, f) u)>u/fi xai to ooiua xai 6*Xwc to
60 eTSoc xal to TcpaY.ua, ouOiv Xiyt\ ouOei'c' ou8' ivSiytxai
EtTC£tv,eiv uf| wc f,4ueTcetTcrj,o)CT6xtvouvTcoiET. (1 1) 01
ct XsvovTec tov dptOuov tcowtov tov ua0r,uaTtx6v xai
0'jto>c dei aXkr^ e/ouevtjv ouatav xal dp/ic lxdoTr,c
d/.Xac, ETcetaooitoor, Tr,v tou rcavTOc oioiav Tcotouatv
(lB-5 1
emnt, 1- v p. >ttiml : (|iiaii(l»<|iiiili;in conlraria inifiassiliilu
siinl :ili se invicem. (3) A uobis autem rationi consentaneuni
lioc solvitur, qiium aliquid tertium sit. Quidain vero alle-
rum contrariorum materiam faciunt, queiuadmodum qui
inxquale xquali, aut uni iniilta. Solviltir autem lior etiam
eodem modo : nam matcria una nulli contrarium ist.
(4) Item cuncta participabunt malo, pra:ler i|isum ununi:
alterum namque elemenlorum, ipsum maliitn est. At alii
neque principia ponunt bonum et rnaluui; quanquam 111
omnibus maxitne principium ipsum bonum sil. Quidam
autem boc quidem rccle, quod principium : quo veromodo
ipsum bonum principium sit, iitruin ut finis, an ut inovens,
an ut specics, non dicunt. (S) Cmpedocles quoque alisurde :
nam amicitiam lacit bonnm, quiim ba?c principium sit,
et ut movcns (siquidem congregat ) et ut materia: iwun
mixti pars cst. At si ctiain eidein accidat, et ut ih.iI.tu
principio csse , et ut moventi , ipsum certe tamen esse non
idcra i-t. Secundum quod igitur Itorum, amicilia est?
Inconveniens item est , contentionein incorruptibilein esse ,
quum h.ci- ipsa mali natura sit. (G) Auaxagoras autem
bonum ponit principium, ut movens. Mens enim movet.
Verum alicujus gratia movet : quare altenun. Nisi sit ut
nos dicimus : ars enim medentli qiiodaiu modo sanitas est.
Inconveniens ctiam est, <.;uod non Tererit alitjuid bono
mcntique contrarium. (7) Porro nulli eorum qui poniint
contraria, utnnlur contrariis, nisi quis in jtistam f.inii-uii
redegerit qtise dicunt. I t cur quaedam corruptibilia , qus-
dam incorruptibilia , nemo dicit. Omnia nainque enlia e%
eisdem principiis faciunt. (8) Prxterca quidam ex non cnle
faciunt entia : quidam, ut lioc non cogantur, unutii cuncla
faciunt. Ctir ilcm sem|icr gcncratio erit, quidque generatio-
nis causasit, dicit netno. (9) Atquc illis, qui duo princi
pia faciunt, aliud principalius principium necesse e>t e«e :
ilem iilis, qui species, pra-terca aliud principaliuH princi-
pium esse debet. Cur enim participavit , aut participat'
(10) Etaliis qiiidem necessecst, sapicntiae ac nobilUsinia
scicntix aliquid contrarium ponere esse, nobis veromininx*.
Xihil enim est primo contrarium : qiiandoqaidem cuncla
contraria materiam babent, et potentia hn-c sunt; contraria
vero ignorantia , ad contrarium : prirao autein nihil contra-
riuin est. (II) Pmtcrea, si nonerunt alia practer sensibi-
lia, nnn erit principium, ordo , generatio , ipsa ca-ltstia, * 1
seniper principii principium , ut tbeologis pliysicisque cun
clis. Si autem crnnt species aut numeri , nullius canvc
erunt : sin vero, non sallem ipsius motus : quo namqiie
itcm modo ex non liabentibus magnitudinera magnitiHl»
continuumqtie erit?>°iiinerusnamqiienonfacietcontinutun,
neque ut movens, neque ut species. (12) Ceterum niliil
lontrarioriim erit ipsum et factivum , et motivum : alinqui
conlingere sanc possit non essc. Verumenimvero faccrc
|>osteritis qiiani potentia est. Enliaerso non enmtseiupi-
terna. Attamen sunt. Tollendum igitur aliquid horum
est : hoc aulcm supra dictuin cst quomodo intrlligendnm
sit. (13) Item quomodo numeri sunt unum, autanima rl
corpus, et omiiino species et res, nemo aliquid dicit, oer
dicere possit, nisi ut nos dicat, quod movens faciat. ( 1 4) Qoi
vero dictint matbematicum niimerum priinum, et itasemprr
aliam attiguam substantiam, ac alia cujusque prinri|iut, in
 (>o78.i METAPHYSICORUM UB. XII. CAP. 1,11.
( ouOlv Y*p *j ers'pa tt) STs'pa auuCdXXerat ouaa r\ fxr,
ouaa ) xai dp/otc TroXXdc- ra 8s ovxa ou {JouXsTai tcoXi-
TEUsaOai xaxwc. « Oix ay«9ov TcoXuxotpavtr,- eTc xot-
pavoc. »
LIBER XII.
CAP. I.
6 Ilepi uiv ouv ttjc twv ataOr,Twv ouafac Eipr,Tai tic
iartv, Iv uiv ttj [xsOdow ttj twv (puatxwv TCEpi ttjc uXr,c,
uaTEpov oi Tcspi tt,c xaT* £VE'pYEtav. EtcEi S' r, axe-
itc eari TTOTEpov eart ti; rcapa t&c a?aOr,Tac ouatac
axivTjTO? xai dtotoc r) oux eVrt , xai ei eoti t(c ean,
ro tcowtov t4 irapa twv dXXwv Xeyo^uEva OswpriTs^ov , Srcwc
eite ti ult) xaXwc Xe'you(ii , jxr, toic a&Toic evo/oi ioixev,
xai £t Tt 8ofua xotvbv f,uiv xdxstvotc , tout' tota u.r,
xaO* f,uwv 8uay spatvwusv dYaTcr,Tbv Y*p £* tic ra fxiv
xdXXtov Xs'foi Ta 8s txf, /Etpov. (j) Auo 8' Eiat od;at
ir. Tc£pi toutwv Ta te faf [xaOrjtxaTixd (paotv ouatac etvat
Ttvec, olov dptOjxouc xai Ypau.u.4; xai Ta auYYEvrj tou-
Totc , xai TCaXtv t4; tSia;. 'Ettei oe ot u.ev Sdo Taura
Yevrj Tcotouai , Totc te iSsac xai touc [xaOr,u.aTtxouc dpt-
Ofxouc, ot os [xiav Quatv dusoTspwv, ETEpot Setivec Totc
i» u.aOr,txaTtxac udvov ouaiac Eivat tpaat, axETrreov rcpwTov
uev rcepi twv u.aOr,uaTtX(ov , u.r,Seuiav TrpoartOsvTac
cpuatv dXXrjv auToic, oTov TroTspov i8e'at TUYydvouatv
ouaat rj ou, xat Tcdrspov dpyai xat ouatat twv ovtojv
rj ou, etXX' w; TCEpt u.aOr,u.aTtxo)V u.ovov eit' etatv etTe
■la txr, etai, xat ei Etorl tcw? Etatv , etceito u.etoi Taura /w-
ptc. Tcept twv tSewv outwv aTcXto; xat Soov vduou /otptv
TEOpuXr,Tai y«P ^ TcoXXot xat Ejtco twv E';wT£ptxwv
Xdywv. (3) "Eti Se Tcpbc; exetvr|V Sei Tr,v oxe'|<iv arcav-
•rav tov tcXeuo Xdyov , Srav iTctoxorcwjjiEv ei ai ouotat
3n xat al ap/at twv ovtwv dptOu.01 xat iSeat etatv u.Era
yap t4j iSsa; auTri XEtTCETat Tptrr, oxe^ic. [II.] [*) 'A-
vayxr, 8', EtTCEp eoti Ta [jtaOr,u.aTixoi, r\ ev toJ? aiaOr,To~;
etvat auTot, xaOotTCEp XEYouat Ttve;, r\ XE/wptau.e'va twv
aiaOr,TWV (XeYOuat SEXatoljTto tivec, )" r, ei u.T|S£T£pwc,
*> rj oux Eiatv r\ aXXov TpOTCOv fiatv. °iiaO' r, du.&ta6r|-
Tr,atc Tjuiv earat ou TCEpt tou etvat dXXi Tcept tou
tpotcou.
CAP. II.
"Oti u-ev TOtvuv ev y£ Toic aiaOr,Toic dSuvaTOv Elvat
xat Sjxa TcXaatxaTtac S Xdyoc , £tpr,Tat u.ev xat £v totc
40 8iaTCoprju.aaiv Sti Suo dijta aTEpei eivat dSuvaTov, eti
Se xat Sti tou outou Xdyou xai t&c dXXac Suvdu.£tc xai
tpuaetcev Toic aiaOr,TOtc Elvai xai u.T)SEu,tav x£/wpia(j.e
vr,v. '1'auTa u.£v ouv Eipr.Tai TrpoTEpov. (s) 'AXXi
irpbc toutoic «pavEpbv Sti dSuvaTov oiaipEOrjvai Stiouv
46 awua. KaV jItcitceSov ^ip SiatpEOriaETat , xai touto
xaTi ypau.jxrjv , xal auTn, xaTa aTiY[XTiv , wot' tl irtv
aTtY[XTjv SteXeTv dSuvaTov, xai tt;v fpa^.y.r,v, et Ss
[208— mo.] Gl I
congruam nnivcrsi substanliam facinnt (nihil cnini altcra
alteri confert, sivc sit sive uon sil), et principia multa ;
at entia nolunl male gubeniari. « Non est bonus miillo-
ruui principatus : unus sit princcps, »
De sensibilium itaque substantia , quannam sit , dicttim
est : in tractatione quidem nattiralium , de materia , [losie-
rius vero de actu. Quum autem baec consideratio sit,
utrum prii-lcr sensibiles substantias aliqua sit iimnohi-
liset teterna, necne, et si sit , quasnam sit : qua: ab aliis
dicuntur, primo speculandum est, ut lum .si quid non
recte dicant, non eisdem impingamus; tum si quoil nobis
ct illis commune dogma sit , boc ««[>aralim non contra nos
graviter feramus. Sufflciens cnim erit, si quis queedam
melius dicat , quaedam non'deterius. (2) Dua; autem de
bis opiniones sunt. Quidam ctenim ipsa matbematicn
subslantiasesseaiunt,iitmimeros, lineas, et qtia; liis cjus-
dem generis sunt, ct rursus , ideas. Quum aiilem qiiidam
ideas numerosque matbematicos duo genera facianl, qtiidaai
unam aniborum naturam, quidain atitein alii matbematicas
tantum substantias esse dicant : primtim quidcni de ma-
tliematicisconsiderandum cst, nullam aliam eis addendo
natiuam , veluti utrum idea> sint nctne , et utrum piinci-
pia substantixque entium.an non, verum tantum, ut de
matbcmaticis, utrum sint, an uon sint, et si sint, qiionam
modo sint; deinde postea seorsum de ipsis ideis simplici-
ter, et quantum recepli moris gratia : divulgata namque plu-
rima sunt, etiam in exlerioribtisratioiiibns. (3) 1'nrterca,
ad illam considerationem oporUt majorem sermoiiispai-
tcm attenderc, quum de bis considerabbnus, titrum sub-
stanlia: principiaque entium , nunieri ac ideae sint : post
enim ideas, bscc tertia consideratio restat. [II.] (i) Necesse
autem, si niatliemalica sunt, aul in sensibilibus ca csse,
qiiemadniodum aliqui dicinil , iiut a seusibilibus separata
( et boc etiam modo quidam aiunt ) ; aut si nentro inodo ,
aut non sunt, aut alio modo sunt. Quare dubitalio nobis
non de ipso esse crit , verum de modo.
Et quidem quod in sensibilibus ea esse impossibilc est,
quodque siiiml fictitia ratio est, dictum sane in dubita-
tionibus est, quod simulduo solida esse impossibile est.
Item quod ejusdem rationis est, cetcras qnoqiie potenlias
et naturas in sensibilibus esse, ac nullam separatam : h.cc
itaque prius dicta sunt. (2) Verum n.l luev eliam con-
sl.it , qimil impossibile esset quodcumqiie corpus dividi.
Divideretur enim secundum superficiem , et lia-c secun-
dum lineam, et ista seciindiiin punctum. Quare si
piincliiui im|iossibilc cst dividere, ctiaui lincain : quod»i
.ia.
 612 [mo-mj.] TUN META TA *V2IKA IB, p\
TauT,r,v, xa\ TaXXa. Ti ouv StacfEpEi yj TauTa; Etvat
TOtauTa; cf>u<7£i<; , v| auTce; uiv u.rj, tivai 8' tfv auTai;
TOia-JTa;c[>uaEi;;TbauTb Y'p auu.Sr;aETar8iaipouu.svo>v
Y&p twv aioOr,TMv 8tatpe0r;aovTai, r, oios ai aiaOr,Tat.
& f») 'AXXau,r,vooos x£/wpiou.s'va; v-' etvat cpuaEt; TOtauTa;
OuvaTov. Ki Y«p eoTat OTepea Tcapot Tot aia0r|TOt xe/o>-
ptauEva toutwv ETepa xai Tcpbrepa Toiv aiaOr,Twv, 89jXov
Sti xat Ttapot Ta tTciTceoa srcpa dvaYxaiov elvat EirtTCEoa
XE/ojpiau.Eva xat o-TtYu.it; xai Yp3tu.u.d;' tou fip «utou
10 Xoyou. Ei 8e TauTa , TtdXtv Tcapot t« tou uTepeou tou
[jLaOriU.aTtxou eTeiTceSa xai Ypauu.ot; xat aTiYu,a; ETEpa
xs/toptausva. IlpoTepa yotp Toiv auYX£tusvo>v eoTt to
dauvOETa' xai etTcep twv aiaOrjToiv itpOTEpa atouaTa txr)
a?oOr,Ta , Toi outw Xo'yo) xai twv s^tcitce^Swv Toiv h toi;
16 dxivr;TOt; aTepeoT; Tti auTot xaO' auTa. ilaTe STspa
TauTa CTCtTceSa xai YP»u.uat twv a'y.a toT; CTEpeoT; toi;
x£/o>picu.s'vot;- tA uev y^P #.aa T0<? uaOr,uaTtxoT;
CTEpEoT;, TOt 8e TcpoTEpa twv u.aOr;u.aTixwv CTEpEoiv.
U) HdXlV TOtVUV T0UTO)V Ttov 6tcitce'8o)V ecovTat YPau—
2u u.at, tT)v TcpoTepov 8sr,cei ers-pa; Yp*u.ua; xai CTtYua;
eTvat 8ta tov auTOv Xoyov xat Toiv Iv TaT; 7tpoTE'pai;
Ypau.uale; mpa; TcpoTe'pa; CTtYud;, o>v ouxs'ti TcpOTepai
tvepat. (s) "Atotcoc; te S^ flfittai rj ctopeuct;' auu-
fiatvet Y^p tJTepeot jjlev uova/a rcapa Ta aiaOr,Td , e'tci-
m, TCESa os TptTTOt Tcapot toi ai<jOr,td , Ta te Tcapa Ta ai-
aOr,Tot xatTot tv toi; u.aOr,uaTtxoi; CTEpsoT; xai t& Tcapot
TOt ev TOUTOtc; , Yp»u.f(.ai 81 TETpa;ai , aTiYjJLai oe tcev-
Ta^ai. "Uote Tctpt TcoTa at ETciaTrjijLat EaovTat ai uia-
ArjuaTtxat toutojv ; ou fhp Sr; Tcept Ta Iv tw tmpeoi Toi
30 dxtvr,Teo e-tTceoa xat Ypotuuote; xat aTlYu.a'c;• det Y«p
Tcept tc( TcpoTEpa r] £TciaTr,ur|. (e) 'O 8 auToc, Xoyoc;
xat Tcept twv aptOuoiv Tcap' Ixdata; Y"p ™$ aTiYuote;
ETepat laovTat u.ovdSEe; , xat rcap' ExaaTa Tot ovTa ai-
aOrjTa, eTt^ toi vor,Ta, oiejx' laTat Y^ri drcEipa twv
85 (jLaOr.uaTtxoiv dptOutov. (7) "Eti aitEp xat ev toT;
dTcopr^u.aaiv eTcr',XOouev , Tcoie; Ev8E/_£Tai Xueiv ; TCEpi S
yap r^ daTpoXoYia E'aTtv, 8u.oiw; taTat Tcapot Ta aiaOr,-
Ta , xa\ Tcspt S rj -jtmfi.txfif elvat 8' oipavbv xat t4
ubpta auTOu Tcto; SuvaTOv , r| dXXo 6tiouv e/ov xtvrnTtv ;
40 (») 'Ouolo>; te xat Tot 8tctixc< xat Ta apuovtxd- eaTat
Yotp C/0)vrj te xat 0']/t; Tcapot Ta aiaOr,Ta xat Ta xaO'
ExaaTa. "iiaTe or,Xov oti xat at dXXat aiaOr',att;xal Ta
dXXa aiaOr,Ta- -zi YtVp uaXXov TaSe r\ TaSe ; si 8e TauTa ,
xat i^oia eaovTat, Eircsp xc/.t aiaOr^aet;. (n) "Eti Ypd-
«f, tpeTat Evta xaOdXou utco twv u.aOr1u.aTixoiv Tiapot txuto;
toi; ouata;. "Earat ouv xat aurr, ti; oaXt] ouata ue-
Tacju xe/wpiau.Evr| twv t' iotoiv xat Toiv u.Eta;u , r) oute
dptOuo'; iaTtv oute ueyeOo; oute /pbvoq. Et Ss touto
dSuvaTov , 6r,Xov b*Ti xdxsTva dSuvaTOV Eivat xs/top!tJu.£ •
60 va Toiv aiaOrjToiv. (10) ffOXo); 0£ TouvavTtov auubai-
v£t xal tou dXr,Oou; xat tou eiojOoto; uiroXaut>dvEaOai,
eT ti; 0r'aet ouTt»; eTvat Ta u.aOriUaTtxot w; xE/toptay.e-
va; Ttvi; cpuaet;. 'AvaY>tr, Y«p &l* T0 a" outo); eivat
auTot; rcpoTEpa; Etvat Toiv aiaOr^Toiv ueyeOwv , xaTa to
(f078,1077.)
Iinnc, cctcra quoi|iic. Quiel ij>itnr diffort aut lias rssr
tales naturas, aut non essc quietem , setl cssc in cis tales
naturas? Idcm namque accidet : divisis enim scnsiliili-
btis , dividcntur ; aut ncc ipsa> sonsihili-s. (3) At nec
separatas csse talcs naturas possibile est. Nam si erunt
pra>ter sensibilia solicla scparata ab bis diversa , prioraquo
sensibilibus, patet quod etiam praeter supcrficics, alias nc-
cesseestessc supcrlicies scparatas, puncta quoque , ct li-
neas : quandoquidem eadcm ratio est. Quodsi ba;c , rur-
snspra?termalbematici solidi superficies, lineas et ptlnrta,
alia erunt separata : siquidem incompoyta, priora compositis
sunt. Et si scnsibilibus priora sunt corpora non sensibilia,
eadcm rationc superficiebus etiam , qua; in solidis immobi-
libus sunt , priores sunt ea; quao pcr se ipsas exsistunL
Quare aliae sunt ha> tum superficics, tum linea- , ab iis quai
simul cum separalis solidis sunt : b;n namque simul rum
matbematicis solidis, illsc vcro bis priores sunt. (4) Rur-
sus illarUm su|H'rficierum linea; erunt, qutbus priores alias
oportebit cadem ratione lineas punctaejuc cssc : et eorum
i]ii;i' in prioribus lineis, alia puncta priora , quibus non
cruntainplius alia priora. (5) At absurda sane coacervatio
flt. Accidit namquc solida quidem , unica pra'ter scnsibi-
lia esse; superlicies vcro tripliccs, pra;tcr scnstbiles : illa:
scilicet prantcr sensibiles, ct qua; in nialbemalicissunl soli-
dis, qua-que praeter cas quan in bis sunt : lineac aulcm qtia-
tb-iiplices, puncta autem quintupla. Quare circa qualia
borum niatbcmalic» scicntia; erunt? non etenim circa sii-
perficies, lineas et puncla, qua; in immobili solido sunt :
quandoquidem semper scientia circa priora cst. (6) Eadctn
ratio de numeris quoque : pra;ter enim quadibet puncti,
aliae unilates crunt, ac prater quaclibct cntia sensibilia :
dcinde practer intelligibilia : quare niimerorum matbema-
ticorum infinila gencra crunt. (7) llem , quonam mo«lo,
qua; in dubitationibus pcrccnsuimus , solvere possunt?
Etcnim ea, circa quac astronomia est, simili niodo pra?ter
scnsibilia sunt, ac circa quae geometria. Essc vero cae-
lum, ct partes ejus , quonam modo possibile est, autaliud
quodcumque niotum babens? (8) Similiter autem perspe-
ctiva) et barmonica; objecta. Erit namque vox et visns
praeter scnsibilia et particularia. Quarc patet quod alii
sensus etiam aliaque sensibilia sunt. Cur enim magis illa,
quam ista? Quodsi baecsunt, animalia quoqne erunt.si
quidem ct sensus. (9) llem quaedam a matlieinaticis uni-
versaliter proeter bas substantias scribuntur. Erit igitur haec
quoque alia quajdam substantia scparata , ac media inter
idcas ac media, qua; nec niimerus, nec puncta, nec ma-
gniludo , nec tempus sit. Quodsi boc impossihile esl, ron-
slat illaquoque impossibilc cssc a sensibilibus se|«rata.
( 10) Et omnino contrarium , tum vero , tum ei quod exisli-
mari solitum est , accidit , si quis ita cssc malheinatica
ponat, ut quasdam naturas scparatas. Nam necesse profa to
cst, propterca quidem, quod ilase habeant, priores sensibi-
libus magnitudinibus esse, sccundum autem vcritatcm i«
 (1077.) METAPBYSICORUM LIB. XII. CAP. III.
&Xr)0sc 8s uaTe'pac" to yip aTEXEC ue'ysOoc Y£v£C£l uiv
TCpOTCfdv EOTl , TV) 0U5l'« 3' C(7T£p0V , otov dlj/U/O/ lu'i/U-
you. (n) Eti tivi xai tcot' earai ev Ta uaOrjuaTixa
ptSYEOr); toi usv Y«p EvTauOa <!/uy?j r) ^£pEi '^uyrjc
b r) dXXco tivi EuXdyw" Et 8s u/), TtoXXi xat 8taXusTat.
'Exctvot; oe StatpEToic xat TtoaoTc ouat ti atrtov tou sv
Eivat xat auuuEvetv; (12) "Eti at ytviatis 8r,Xouatv.
HpwTov uEvYap etci urjxoc Y'Tvet*i , sha sVt TcXaTOc,
tsXsutoTov 8' Et? pdOoc, xat te'Xoc eV/ev. Ei ouv to
ki tyj yeve'uei uaTEpov tyj ouaia TcpoTspov , TO atoua Ttpd-
TEpov av Eir, etutcsSou xai ur>xouc' xat Taurr, xal teXeiov
xat SXov uaXXov , oti Ejrj/uyov yiYv£T0"' Yp~u-a"'l *£
luij/uyoc r) ETtircESov tcioc av eit); uTclp y»? t&c aiaOr,-
astc Tac, r]ueT2'pac av eit) to icttoua. (13) "En to
ib uiv aojua oiaia tic r)Sr) Yap syji tcioc to ts'Xeiov at
51 ypauuai Tttoc ouaiat ; oute Y»p toc siSoc xat uopcpr]
Tt?, otov ei apa v) <j/uy_rj toioutov , oute t«c r) uXr| , oiov
to atou.a- ouOev y«P sx YPau-a'0V 0IJ*' £TCi7reSiov ouSe
otiyuSv ^aivETai auviaTaaOai ouvdusvov. Ei S' tjv
ati ouaia tic OXixr) , tout' av ec/atvsTO Suvdusva Tcdayetv.
(11) Tto usv ouv Xdyo) eoto) TtpoTEpa. 'AXX' ou TcdvTa
Saa Toi Xdyo) Tcpdcspa , xat Tvj ouata TcpoTspa. Trj usv
yip ouataTcpoTEpa SaayoiptiiduEvaTtoElvai uTTEptSdXXst,
to) Xdyo) 6e oWv ot Xoyoi ex twv Xoyo>v TauTa 81 ou/
ifc 4tua uTcdpy_£i. Ei yap ur) EaTt Ta TcdOr) napa t&c ou-
aiac , otov xtvouuEvdv Tt r\ Xeuxov , tou Xeuxou dvOptoTcou
to Xeuxov TcpoTspov xaTa tov Xdyov , dXX' ou xaTa tJ|V
ouatav ou yotp Ivos^yETat Etvai x£/o)ptau.£vov , dXX' a£t
Sua To) auvdXo) EaTtv auvoXov os Xiyo) TbvavOpo)Tcov tov
30 Xcuxdv. "iiaTE cpavcpov 6'ti oute to i\ dcpatpEaEtoc TcpoTE-
pov oute to sx TcpoaO£OEO)c uaTepov Ix TcpoaO£'a£toc Y«p
Ttji Xsuxto 6 Xeuxoc dvOpo)Tcoc XEyETat. (15) "Oti uiv
ouv oute ouaiat uaXXov Ttov ao)uaTO)v Etaiv , ouxe rtpd-
TEpa Tto EtvatTtov aiaOr,TO)V, dXXot TtoXdyo) udvov, oute
35 xej(0)piaueva tcou etvai 6uvaTo'v , eipr)Tat txavoic.
CAP. III.
'Etcei 6' ouo' ev to~c aiaOr^Toic IveSe/eto auTa Eivai,
iavEpov 8x1 r) 6Xo>c oux EaTtv r, Tpdrcov Tivd eoti xat 8ti
touto ou/ aTcXoic Iotiv ■ TcoXXa/oic yap to etvat X.eyo-
uev. (2) "iisTCEp yotp xa\ Ta xaOdXou sv toic uaOrjuaatv
40 ou TCEpt x5/o>piau£vtov soti Tcapot t4 ueYeOr) xai touc
dptOuouc , dXXa Tcspt toutiov ue'v, ou/ ?\ Ss. ToiauTa ota
e/Etv ueyeOoc r, Etvat 8tatp£Td, 5rjXov 6'ti EvoE/ETat xat
Tcsp\ Twv ataOr,To)v ueyeOiov sivat xat Xdyouc xat otco-
ostcEtc, u)\ fi os ataOr)Ta, dXX' |j TotaSi. (s) "SlarCEp
45 YcVp xal r\ xtvouueva ptdvov tcoXXoi Xo'yoi siat , /iop\c tou
Tt sxaaTOv eoti Ttov toiouto)v xat Toiv auu6s6ir)xdTiov
auTOtc, xat oux dvaYxr) 8ti Taura •?, xs/o)piauEvov ti
sivat xivouuevov Ttov aiaOr^Twv v) iv toutoic Tiva c^uatv
eivat dcJtoptausvrjv, outo) xat ItcI twv xivouu-evojv laov-
60 Tat Xoyoi xai ^TCtaTrjuat, ouy ?) xtvouuEva oi dXX' ft ao')-
ptaTa udvov, xat TcdXtv ft erctTceSa udvov xai f, \*.rjx.r\
udvov, xat ^ StatpETa xai r) dSiatpETa E/ovTa 8s 0£'atv,
[ 161,2«:!.] 01 3
sleriores. Sii|uitlcm imperfecla magnitutlo , gencrationc
prior, substantia posterior est, ut inaniniatuiii animato.
(1 1) Itein , qua ratione tantlcm magnitudines mathematicce
unuin erunt ? nam quae quitlcm lilc sunt, aninia, aut parte
aniina', aut aliquo, qnotl particcps est rationis : quottsi non,
multa erunt ac tlissolveiitur. Illis vcro, qiiutn divitibila,
qiianl;cque sint, quidnam causcccst, ut nnumsint, con-
jnnclicqiie maneant? (12) ltein ipsa; etiam gencrationcs
hoc nianifcstant : quaniloquitlem primum ca ad longitutli-
ncm, deinde ad latitudinem , et tandem atl profiindilatcm
flt, ac fincui nacta est. Si itaque substantia prius, quod
gencrationc postciius est.corpus profecto tuin snperficic
tum longitudinc prius crit : ct liac latione perfectum
magis, atque totuin , quia fit animatum. Linca vero,
sivc superlicics, quonam niodo animata eril? Siipra nani-
quc noslros scnsus li,-ec certc postulatio fucrit. (13) Item,
corpus qiiidem substantia quaxlani cst , qnippe quod jam
perfeetionem quodammodo liabeat : linca; vcro quonaiu
modo substantia: erunt? nec cnim ut spccies et fornia
qna-dam , vcluti si anima sit quod tale cst : ncc ut matc-
ria , veluti corpus. Niliil cnini ex lineis, ncque ex super-
liciebus, ncque punctis vidctur consistcre posse. Atqui si
qua materialis substantia cssct, hocpati possc profcclo vi-
dcretur. (14) ltatione itaquc prior sit. Non laiiicn omnia
quxcumque ratione priora, substanlia quot|iic priorasunt.
Substantia namque priora, quaccumqiie scparata , excedunt
csscntia : ratione vero, qiiorum notioncs geneiales ex no-
tionibus singulariUus : hxc autcm non sunt simul. Si
cniin passionesnonsint prapler substanlias, veluli qmiddam
niotum, velalbuin, homincalbo seciindum ratioiicm albetlo
prior cst, non sccuntlum substantiam. Non enim polcst
separata cssc, verum seinper uua cuin totocst : dico autcm
totiini, liiiinini'1,1 albiiin. Quarc manlfestum est , ucqiiu
prius cssc, quod cx ablationc est , nequc postcrius, quod
cx appositione est ; ex appositione nainquc, ipsa albcdino
albus liomo dicitur. (la) Quod igitur ncc substantiae sint
magis quam corpora , ncc esscntia scnsibilibus priora sint,
verum sola ratione, nec usquaui efse separata possibile essc ,
satis dictum est.
Quum vero ncc in sensibilibus ea csse contingat , mani-
(cstum est quod aut omnino non sunt, aut modo quodain
sunt, et ob hoc non simpliciter sunt. Mulliplicitcr nam-
quc ipsum essc dicimus. (2) Qiicmadmodum eiiim uni-
versalia in mathematicis non sunt de scparatis , circa magni-
tudiues numcrosqiie, vcrum tle liis, quanqiiaiu non qu.i-
tcnustalia, ut inagniliidincni babeant , aut divisibilia sint;
patct quod eliam dcmagnitudinibus scnsibilibus ratioues ct
demonstrationes sunt, vcrum non prout scnsibilcs, sed
prout talcs sunt. (3) Quemadmodum cnim, prout iuola so-
lum, mullac rationes sunt , absque eo, quotl quidsitunum-
quodque corum , ac cis accidentium, considcretur, et non
est neccssc propterea idem aliquid motum vel a scnsibilibus
separatumesse, vel in eisaliquamnaluram segregatam csse :
ita de motis etiam crunt rationes alquc scicnlia; , non ta-
inen quatenus mota , verum quatcnus corpora tantiim; ct
riirsus prout superficics tantum , et prout longitndines tan-
tiim , ct qualcnus div isibilia ct qnatcnus indivlsibilla siluni
 CM [201,26*.] TQN META TA *V2IKA IB, r.
x*i ?) dotxtpsTa udvov. (*) "SiaT' eWi otTcXoic Xsystv
dXrjOEC fjt-ri u.dvo"v Ta /o>ptaT0t sivat dXXa xai t& u.fi /o>-
ptaTa, oTov Ta xtvouusva Elvat, xai T& uaOr,u.aTixoi 6'ti
£<jtiv aTrXwc dXr,0sc siTtsiv, xai TotauTa ye ola Xe'fouo-iv.
6 Kai waTCEp xai T&c txXXa; sVtaTriuac aTcXSic dXr,0sc
sitceTv toutou elvat, ol/i tou ouuSeStiXOto;, otov Sti
Xeuxou ei to uYteivov Xsuxdv, f, 8' EOTtV uyieivou, dXX
EXEtVOU ^ EOTtV EXOOTOU, El T) UYIEIVOV &YIEIVOU, El
o' f) dvOpcoTtoc dvOptoTtou , outo> xai tt,v Y£o>ueTp(av oux
10 ct o-uu.6e'St|XEv aiaOr,Ta stvat wv sVri, pi eo-ti o' t, ai-
a0r,TOt, ou to>v aiaOrjTtov EaovTat ai uaOr,u,aTtxai etci-
CTTJuat, ou aevTOt o&Ss TcapotTauTa aXXtov xr/o>ptaai-
vo)v. (5) IloXXot oe auu6s'Sr|XE xaO' aCiTa toTc irpd-
Y.uaaiv fj Exaa-ov uTcdp/st Toiv toioutojv, ettei xai f, OfjXu
15 to Soiov xai fj appsv, tota 7raOr, Eaitv, xatTOt oux eoti
Tt Of;Xu 000' appev xe/o>ptau£vov Toiv £o>o>v • 0)0Te xal
fl arjxT| udvov xat fj ETrtTteoa. (fl) Kai Saw otj av Ttspi
TtpoTepoiv Toi Xoyo) xai <XTcXouoTs'po>v, ToaouTco aaXXov
e/Et TaxptfiE'? • touto Ss to oticXotiv laTtv. ilaTE aveu
ao te aEYs'0ou4 uaXXov r, uetoi aEYeOouc, xat aotXtaTa aveu
xivrjaEtoc. 'Eav Ss xivr,5iv, aotXtaTa tt,v 7rpt>'>TT)v •
OTrXouaraTTi ^dp, *«' Taurr,c f, ouaXrj. {7) '0 S' au-
to; Xoyo? xai Trspi dpuovixr,c xai dirrtxr)?- ouosTs'pa Y&p
fj fyn T| f, ^o)vf, Oeo)pei, aXX' -^ Ypot.aaai xal aptOaoi-
»5 oixeia asvTOt TauTa TrotOr] Ixeivo>v. Kal f, ar,/avtxr]
£e waauTO);. (s) "ilat' £t tic, Oeaevoc, xe/toptaaeva
Toiv aufjt6E6r,xoTO)v axo7r£t Tt 7T£pi toutwv r^ ToiauTa ,
ouOev Sta touto ti/Euooc. i}/EuaETai, waiTEp ouo" STav ev
Trj y^ TP0"?^ X=I>' rtooia(av cprj tJ|v uJ) TroStaiav • ou
30 fap ev Tatc. TrpoTdtaEat to ij/suoo;. (9) AptaTa 3' av
outo) OEwpT,OetTi Exaarov, st th; to af| xe/o)ptaas'vov
Oeit, /ojpiaac,, 6'rrEp 6 apiO;jtr,Tix6i; TtoiEt xai 6 yewixe'-
Tpr,c.. °Ev asv Y«p xal dotaipETOv .6 avOpo)7roc fj av-
Opo)7roc; ■ 6 3' sOeto iv aStaipETOv, eTt' £OEo')pr,aEv st Tt
3S Toi avOooVrtio aua6E'6r,XEv ^ dotaipETOc,. *0 8s yit>>u.(-
Tpr,? ouO' ^ dvOpo)Troc, ouO' fi doiaipETOC, dXX' ft ote-
psdv. *A Y«P xav £' ,tiri ^00 riv dotaipETOC UTriip/£v
auToi, ofjXov 6'ti xal dvsu touto)v EvSE'/ETat auToi urcdp-
/Etv to SuvaTOv. ilaTS Siot touto dpOwc ol ystau.itpai
4'> Xs'you?i, xai TCEpt ovto>v StaXE^ovTat , xal ovTa Iotiv •
OITTOV V'p T° °v> T0 r1^ £VTEXE/Et'a TO S' OXtxtoc.
(10) 'Ettsi oe to aYaOov xai to xaXov ETEpov (to aiv
Yotp dei ev TtpdEei, to oe xaXov xai h toi; dxtvrjTOt; ) ,
ot s>daxovT£c ouOiv Xe'yeiv Tac aaOr,aaTixotc E7:taTT]aac
45 Trepi xaXou f) aYaOou '|EuoovTai. Xt^ouai Y«p xai
Sstxvuouat adXtaTa- ou -jao ei u,t| dvoadjouat, Ta 0' Ep^a
xai touc Xd^ouc Sstxvuouatv, ou Xs^ouat 7i£pi outmv.
(11) Toti oe xaXou uE^taTa Etor) Ta;tc xai auaasTpia
xai to toptaasvov, d udXiaTa OEtxvuouatv ai aaOrjaa-
to Ttxal E7ttaTr,aai. Kai ETrsi ^s TroXXGv atTta cjvaivETat
TauTa ( Xs'yo> 0' oTov f] Ta;tc xai to tbptaaEvov ) , SfjXov
6'ti Xe'Yotev av xai ttjv Tota'jTT|v aiTt'av tt,v wc to xaXov
atTtov TpoTrov Ttvd. MxXXov oi YV°)P'(XW? ^v dXXotc
Ttept auTojv IpouuEv.
(1077,1078.)
Ii.tbcntia, ct protil intlivigibilia tantum. (4) Quare qniini
siinpliciter verum sit dicere, non solum separabilia, «ed < I
n»n scparabilia esse , veluli mota essc ; et malliematica
cssc simplicitcr veruro est dicere , ac talia quidem , qual:a
dicunt : et quematlmodum etiam ccteras scientias simpli-
citer verum csl dicere hujus esse , non cjus quod ei accidat :
vcluti non albi, si salubre album sit ( at est ca salubris
scicntia ), sed illius, quatenus cujusque, est, si salubri»
prout salubre , si vcro bominis prout boruo est : ita ct gen-
metriam : non si accidit sensibilia csse quorura est, non . -t
aiilcni eorum, protit sensibilia sunt, eruntsensibilium ina-
Mi.-iii.il h.r scientia? : non profecto propter bocc alioruni sf-
paratorum erunt. (j) Multa vero per se rcbus accidunl,
I rmil untiinquodquetalium est : quoniam etquatenus femi-
ninum animal , et qtiatenus masculiniini , propria; stint pas
sioncs, etsi non est aliquod (cinininum neque inasculiniiiu
scparatum animalium. Quare etiam prout longitudines so-
liim.ct protit superficies. (6) Et qtianto de prioribus ralionc
ac siinplicioribus , tanlo magis id cci tiliuliiiciii babet. II. •
autem simplex est : quare absque magnitiidinc majys, quam
1 11111 magnituiline, ct maxime absque molu. Quo<l si liaM
motum , primum maxime : siquidem liic simplicis»iiiius c*l
ct liujus qui regularis cst. (7) Kadcm ratio de barnioiiica
et pi rspectiva est : neutra namquc, proutvisus, wl proul
vox, si>ectilatiir, vernm prout lineae et numeri : propriic
nami|tie illorum bx passioms sunt. Ac meclianica quoipic
similitcr. (8) Quare si quis ab accidentibus scparet, ac de
cis aliquid, quatenus talia sunt , consideret, minime proplcr
hoe inentietur : quemadmodum nccquum in lcrradescriliat,
ac eam, qu.x- pcdalis non csl , pedalcm dicat. Kon enim in
propositionibus falsitas inest. (9) Optinic vero ita tinnm-
quodqtie profecto considerabitur, si quis separans ponat,
ipiod non cst scparattim : quod arillimelicus geometraqoc
l.icil . I iiiiiii enim et iinliv i-11111 cst lioino , prout homo :
iilc vero postiit untim indivisum, deinde spcculaliiscst, si
quid bnmini, prout indivisus est , accidit. At geomclra
ncc pront bomo , nec prout indivisus , considerat, vcrum
prout solidtim. Nam quae, etiamsi nullibi erat indivisus,
inerant ci , patet quod eliain absque bis contingit ei posse
incsse. Quarc propter hoc recte gcoinetrie dicunt , et de
entihiis disscrunt , et enlia sunt. Duplcx enini cst tns,
lioc quidem actu, hoc vcro materia. (IO)Quuiu autcm
! n 111 11 111 cl piilcliruin differant (siquidem illudsemper inoptv
r.ilione, ptilclirtim vcro ctiam in immobilibus est ) , qui di-
cunt mallicmaticas scientias nihil dc bono vel pulcliro di-
cere , falstun dicunt. Dicunt elcnim et ostendunt maxime :
non enim, si nnn nominant, opera tamen et rationcs oslen-
dunt, dici potcsteos non dicere de eis. (II) 1'ulcliri nam-
i|ue maxiina! species sunt, ordo, comniensiiralio, et detiui-
liiin, qua,' maximc nstendunt nialliematicae scieulL-E. I.t
quum Ii.tc multorum causx' cssc apparcant (dico anlem
vcluti ordo , ct dclinitum ) , patet quod ctiam siinilem i .111-
sam, qu.c utbonum causaest, quodam niododicaul. M.u..
autem aperte in aliis diccmus siqicr his
 (I071SI0W.) METAPHYSICORUM LIB. XI. CAP. IV.
CAP. IV.
Ilepl ulv ouv twv uaOr.uaTtxojv, firt tc ovTa eart xat
tcojc, ovTa , xat Tcoic, TcpoTepa xat tcojc, ou TcpoT«pa , to-
aauta eiprjaOoj. Ilepi oi Ttov iSeiov TcpoJTOv auTT;v tt,v
xaT& tt,v ioiav Sd;av eTctoxCTCTEov, utjOev auvdrcTOVTac,
t> rcpoc. T7;v dpiOutov rpuctv, dXX' ojc. »Tce'Xa£ov 1$ dpyrjc;
ot TcpoWot t&c. ioca; tprjaavTEc. ctvai. (s) iuvcfir) 3' fj
irepl tojv eiSoJv od;a toi? eitcouci Sta to TCEtaOfivai Tcept
■cric, dXr.OEtac, toi? 'HpaxXEtTEtotc, XoYOtc. ojc, icdvTojv Ttov
aUOrjToiv aet pedvTOjv, ojot' eticep E^TctaTrjuri tivo? eoTat
id xat eppdvr.atc;, lTe'pac, Seiv Ttvic, cpuaetc, elvat rcapa toic,
aiaOrjTac, uevoucoc,- ou yap etvat twv fedvToiv Itciott)-
tt-r,v. (3) iowpaTOUc, 31 Tcept Totc, r,Otxac. dpETOtc. rcpa-
YuaT£uouevou xat Ttepi tcutojv 6pis£a0at xaOdXou <,y\-
TOUVTOC, TCpWTOU TO)V U£V fap CpUClXtOV cVl UlXpOV
!•■> Ar.udxptTo; ftyaTO udvov xat dipiaotTd tcioc, to OEpuov
xai to J/uypdv oi 3e HuOaYOpEtoi TcpoTspov TCEpt tivojv
dXivoiv, o'jv touc. Xdyouc. cic, touc, apiOu.ou; dvrJTCTOv, otov
ti icTt xatooc. r\ zo Sixatov r\ Yauoc, • exeTvoc, 3' euXoyojc,
e^rJTEi to Tt ectiv. 2SuXXoYiSec0at Y&p e^TjTei , dpy_f|
iv ?s Toiv auXXoYiouoJv to Tt Ictiv. (4) AtaXexTixT) y&P
ta/uc outco) tot' 7;v, toarE SuvaaOat xat ytopic. tou tt
eciTi TavavTia ctcio-xotceiv, xai tojv ivavTuov ci f) auTf;
lTcio-Tr|UT|. Auo yap ectiv d tic. av dTto3oir| SojxpaTEt
otxa(o);,Tou; t' ^tcoxtixouc, Xoyou? xal to SpiljEaOai xa-
■;& OdXou • TauTa y<»P eoTtv du^to rcepi dpyr;v etcic/ti^utic,.
'AXX' 6 jjlev 2o)xpdTTjc, t! xaOdXou ou ytoptoTTa s^tcoiei
ouJe touc, 6ptcjuou; • ot 8' l/wptorav, xat tk TOtauTa tojv
ovtiov Eosac, TcpoorjYdpcuaav. (5) "Uitc auv^Satvev
auToti; ct/eSov to5 auTto Xo'yoj TcdvTojv ioeac, etvai Ttov
:io xaOdXou Xcyouevojv, xal TcapaTcXTjatov t?)5Tccp ctv ct tic,
dptOu^aat pouXduevo? eXaTrdvojv ucv ovtojv oioito u'})
6"uvr|OEaOai, TcXEito Se TcotTjaa; dptOu.oirl• TcXctoj ^dp laTt
tojv xaO' ExaaTa aiaOr(Ttov ojc, eiTCEtv t4 ei3tj, TCEpi ojv
?titouvtk to\<; atTiai; e'x toutojv exeT TcporjXOov xaO e"xa-
15 crcdv ts y*P ouojvuuov £cti , xat Tcapa Tac. ouata^ tojv
[tc] oXXojv i'v ^otiv t?Tct tcoXXojv, xa\ Itci ToTaSe xai £tci
Toi? diSiotc,. («) "Eti xaO' ou; TpOTtou; SEtxvuTat Sti
ecti TOt eSfSr) , xaT* ouOeva tpaiv£Tat toutojv • Q. eviojv
uev Yap oix dvaYxri yifisa(ion ouXXoYtaudv, i; £vitov
*o Se xat ouy_ tov otovTat toutojv ei3t| YiYVETat. KaTa te
Yap tou; Xo'you? tou; ix Ttov £TctaTT|UoJv EOTat £107] Tcdv-
tojv Satov iTciaTriuaj fiatv, xat xaTa to Iv eVt TcoXXtov
xat tojv dTcocpdaEcov, xaTa Sc to voeiv ti cpflapEvToc, tcov
cpOapTtov • cpdvTaaua Ya'p Tt tjutojv iaTiv. (7) *Eti Se
»6 oi dxpi^earaTOt twv Xoy<ov oi uev tojv rcpdc, ti Tcotouatv
loe'ac ojv ou cpaatv civat xaO' outo Y^vo?, ot Sk tov Tpi-
tov dvOpojTcov XeYOuatv. (s) "OXojc, ts dvatpouatv ot
Ttepi tojv EiSiov Xoyoi fi uaXXov pouXovTat Etvat ot Xe-
YOvte; EtSr, tou Ta; iosac, ctvaf auuCatvet ^ap [tr^ etvat
10 TcptJoTOv ttjv SudSa dXXi tov dptOudv, xat toutou to
Tcpdc. ti xai touto tou xaO' outo', xat rcdvO' 3aa tivec.
dxoXouOr'oavTEi; Tatc, Tcepi tojv eiSiov Sd;atc f)vavTiojOr,-
[Wi— 207.] f.15
l)o in.ttliriiiiiticis igitur, cl quod t-nli.i stint , et qnomodo
entia , quoqtie modo priora , et quomodo non priora , tot
diota sint. [IV.] I10 ideis autem, primo ipsam, quo; de
idca est, opinionein considerandum est, ad numerorum
naluram niliil rcferentibus , sed qucmadmodum opinati
sunt a principio qui priini ideas esse dixcre. (2) Accidit
vcro de idcis opinio illis, qui dixerunl, propterea quod de
vcritate adliirsorant Ilcraclili rationibus, tanquam omnia
sensibilia semper fluant. Quarc si qua cujuspiam scientia
prudcntiaque erit , oportct alias quasdain naturas pcrma-
nentes esse , pratcr sensibUes : non cnim fluentium esse
scicntiam. (3) Quura vcro Socrates circa morales virtutes
vacarct , et de bis universalitcr dcfinire primus quxrerot ;
( naturalia enim parumper Uemocritus toligorat solum , ct
aliquatonus caiidum et rrigidiim dofinierat; P)thagorici
etiam prius de quibusdam paucis , quorum rationes ad 1111 •
mcros rcducebant, veluti quid sit tempus, aut jiistum ,
aut nuptiae;) illcsanerationabilitcrquaerebat, ipstim quiil
est. Syllogizare enim quaerebat : syllogismorum vero prin-
cipium est ipsum quid est. (4) Nondum enira liim- erat \ is
dialectica , unde et possent absque co ipso quid est , con-
traria considerare, et utruin contrariorum cadem sciontiu
c.-irt. Duo namque sunt, qua: Socrati jurc proprio attri-
buat quispiam, induclivas oratiunes , et definitioncm uni-
versalis. H.ic enim ambo circa principium scientia: snnt.
At Socrates quidem universalia non ponebat scparata , nec
defmitiones : isti voro separarunt, ac talia, entium ideas
appellarunt. (5) Quarc accidcbat cis fcre eadem ra-
tione, oninium quae universaliler dicuntur, idoasesse. At
simileest, sicuti si quis numerare volens, quum quid. m
pauciora exsistant, arbitretur non possc : quuin vero plura
faciet, numeret. Plures etenim (ut ita dicam) specios
sunt, quam sensibilia particularia : de quibus quutn c.111-
sas qtia:rerent, ex bis ad illas processcrunt. Nam et sc<
cundum untimquodque ejustlem nominissunt, et pratrr
stibstanlias cctcroriim in multis est unum, et in liis, ct
senipiternis. (6) Ceterum quibus modis ostrnditur quod
species sunt, secundum nulluin borum apparet. Equi-
busdam nainque non est necessc fieri syliogismtnn ; c qui-
busdiiiii vcro, etiam quorum non putant, borum specios
fiuiit. Secundum namque raliones, qu.x ex scientiis, spccios
crunt omnium, quoriimcuiique scientiae sunt ; scciinduin
vero unum in multis, etiam nrgationum; et secunduui
quod intelligimus aliquid ejus quod corruptura est , etiam
corruptibilium : siquidem borum aliqua conceptio rst.
(7) Insuper qua>dam ralionum, eorum etiam, qu.ne ad ali-
quidsunt, (quippequum exar.tissimae sint , ) ideas faciunt,
quorum non dicimus esse per se gentis : qiix'dam ctiam
tcrtium homincm dicunt. (8) Et simplicitcr hae de spccie-
bus rationcs, illa perimunt, qnae magis , quam ipsas idras,
cssc volunt, qui species dicunt. Accidit rnim non essc
prius dualitatcm , scd numerum, et liujiis, quod est ad ali-
quid, ct bor, rjus quod pcr sc cst; ct cuncla quarcumi|iir
qiiidam.qiiiim srqiirrrnturdr idrisopinionrs,ailvrrsafrrrre
 CIG [207 — 269.] TUN META TA «MT2IKA IA, s.
cav TaT; apyaT;. (o) Tti xot-Ji uiv Tr;v urco'Xr('piv
xaO' r;v cpaatv sivat Ta; ioE'a; oi pidvov twv ouatwv ecov-
Tat Eiorj dXXi xat dXXoiv tcoXXwv ( xb vip vdr,u.a sv ou
p.dvov Trspl Ta; oiaia; dXXi xat xaii u.r| ouatwv sVri,
6 xai ai STctaTr;u.ai ou udvov tt]; ouaia; siai- auu.€aiv£t
Ss xai aXXa ptupia TotauTa ) • xari Se to dvavxaTov xat
Tft; Sdija; Ti; TCEpi auToiv, ei scti u-sOeXTi Ti 1 107|, twv
ouatwv dvaptaiov i3s'a; Etvat u.o'vov • ou yip xaTa auu.-
SeStjXO^ (umyovTat, dXXi SeT t«utt) ixdatou (UTSyitv
lii rj u.r| xaO' utcoxeijjlevou XtyETat. Asyw o' oiov et ti au-
tou StTcXaciou u.ET£yet, touto xai dioiou u.ETs'yst, dXXi
xa^i auu.€s6V,xd; • auu.6s'Sr]xs vip Toi SurXaaio) diSioi
sTvat. (lo) Ucts sccai ouaia Ti sior). TauTa S' iv-
TauOa ouaiav <rT)u.al'vEi xdxsT • r) t( ecTat to eTvbi cpd-
15 vat ti rcapi Taura to Iv etci tcoXXwv; Kat st uiv Tauib
eiooc, twv iSewv xai twv u.STEydvTwv, scTat ti xotvdv •
ti' yip (JtaXXov Irci twv (pOapTwv Sudowv, xai twv Sud-
Swv Ttov tcoXXwv u.£v dtoiojv Se, to Sui; Iv xat TauTOv,
?, im t' auTrjc, xal ttj; Ttvd; ; (l i) Ei Se u.r) to buto
ae eiSo; , 6u.wvuu.a dv eitj , xat 8u.otov oicTcsp av £t ti; xa-
Xoir, dvOpo)TC»v tov Te KaXXiav xai to £uXov, u.rjO£;xtav
xotvwviav eTci£Xe''jyac, auToiv. Ei Ss t4 uiv dXXa tou;
xotvouc Xdyouc s,ipapu.dTTStv Oifcou.sv toTc eTSeciv, olov
eV auTOV tov xuxXov cyrju.a stcitceoov xai Ti Xonti
25 u.s'pr) tou Xoyou, to S' ou eoti TcpoaT£Or,a£Tat , axoTceiv
Ssi (jfJ) xevov r) touto TcavTeXioc. Ttvt Te ^ip TcpoaTE-
OvjaETat ; tm u.eato rj tw ItcitceSoj r) Tcaatv ; TcdvTa yip
Ti dv t?) ouaia ioEat, otov xb ijtoov xal to Sitcouv.
(u) "Eti Sr,Xov Sti dvaYxr) auTO Etvai Tt, waTcep to
so EitiTcsSov cpuatv Ttvi r| Tcaatv lvu?rdp;ei toTc etSeatv toc
yevoc.
CAP. V.
IldvTtov Ss u-dXiaTa StaTcop^aetEv dv ti; t( tcots
cuu.6dXXovTat Ti etori t) toTc dtoioic Ttov aiaOrjTtov r) toic
YiYvoijtsvoic xat [toicJ tpOeipou.evotc • oute yip xtvrjastoc
35 daTtv out£ u.ETa6oXrjc ou3eu.i5c airta auToTc. (2) 'AXXi
u.^v oute Tcpbc t)jv eTctaTT|U.r,v ouOsv j3or,0ei tt,v twv
d/.Xtov ( ou3e yip ouaia ixeiva toutwv • Iv toutoic yip
av t,v), out' eicto eivat, u.r) EvuTcdpyovTa ye toic u.£-
TEyouatv outw u.sv yip tao)c atTta Sd^eiev dv Eivat t>)c
40 to Xeuxov u.Eu.tYu.evov tw Xeuxoi. (3) 'AXX' outoc u.ev
6 Xd-foc Xiav euxfvr|Toc, 8v 'Avacaydpa; uiv TcpoTepoc,
l'.uSo?oc S' uaTEpoc eXEys Starcopwv xai s*TEpoi tivec •
i^aStov fip TcoXXi auvayaYETv xat dSuvaTa Ttpb; ttjv
TotauTrjv Sd^av. 'AXXi u.^)v ouS' (x. twv eiSwv latt
45 TaXXa xa^' ouOeva TpoTcov twv eiojOotow XEfEaOai. (4) Tb
Ss Xe'yeiv TcapaSs'Yu.aTa sivat xai ijtETs'y_Etv auTwv TaXXa
xsvoXoyeIv iaTt xai u.STa(popi; Xsystv TcoiriTixd;. Tt
•(•dp ltj~\ to £pYaJo'u.svov Tcpb; Ti; tos'a; aTtoSXsVov; sv-
SsyETat ^ip xai stvat xai YivvjaOat 5u.oiov Stiouv xal
50 (Jir) s!xa^o'u.Evov, oWte xat ovto; iltoxpaTou; xal u.r) ov-
to; vIvoit' dv oTov ISwxpaTT,; • baoito; Ss or,Xov oti xav
ei rrv 6 ijoxpatr); dtoto;. "EaTat Ti tcXeio) rcapa-
(1079.'
printipiis. (9) ltein, eecundum exUtiinationem , secun-
dtim quam dicunt ideas esse, non soluni siilislanliarum,
veruin etiam multorum aliorum species erunt : etenim unu>
conceptus, non solum de substanliis, sed de non-sulistao-
tiis eliam est : et scientiae non solum substantix erunt ; et
alia id genus accidunt iniinita. Secundum vero necessila-
tcm et opiniones de eis, si species participabiles sunt, ne-
cesse est substanliarum solum essc ideas. Non eniin s*cun
dutn accidens participatio earumest,sed oportet eatenu»
unai|uaque participare , quatenus dicitur non de subjt-cfo.
Dico autcm , ut si quid ipso duplo parlicipat, boc eliaiu
irtcrno participat, sed secundum accidens. Accidit enim
duplu atcinuin esse. (10) Quare species substantixerunt.
Eadem autem btc et ibi substantiam signincani. Autquid
erit dicere esse prceter Iwc , ipsum quid untim in niulU-'
£t si eadcm quidem species est idearum ct participanlniiii,
erit aliquid cuiimiiuie. Cur enim magis de corruptihilibm
dualitatibus, et de pluribus quidem , scd acternis , dualit&j
unum ct idem sit, quam de bac el aliqua ? (II) Quodsi nun
est eadem species, ixquiroca erit (irofci to , et simile, ac m
quis homineni appellaret et Calliam et Hgnum, nulUin
inspiciens communicationem eorum. Si atitem cctera qni-
dem, coinmunes rationes speciebus convenire ponemus,
vcluti ad ipsum circiiluiii figuram planam , et ceteras ra-
tionis partes, et quodei, cujus est, apponatur, conside-
randumest, ne omnino vanum boc sit. Cui namque ap-
ponetur? medio, an plano, an cunctis? Omnia enim, qua:
in substantia sunt, ideae sunt, ul animal, et bipes.
(12) Item patet quod ipsum quoque necess* est aliquid esse,
vcluti planum naturam quandam , qu;e omnibus speciebus
ut genus inerit.
Potissimum vero quispiam dubitabit, quidnam speries
conferant aut sempiternis sensibilium , aut illis qu.v liuul
et corrumpuntur : nec enim motus, nec alicujus transmuta-
tionis, eis ipsis causa- sunt. (2) At nec ad scientiam aliorum
quicquam prosunt : nec enim hortim ill.e substantia: sunt :
in his eteniin essent. Nec ad Esse : quippe quum non insinl
|iarticipantibus. lta etenim fortassis causac pntabunturesse,
ut album mistum albo. (3) Sed ista ratio facillime redargui
|iotest, quam Anaxagoras prior, Eudoxus vero posterior,
dubitans , et alii quidam dixerunt : facile est enim multa et
impossibilia ad hanc opinionem congerere. At nec ex spe-
ciebus cetera suntsecundum 11II11111 illorum modorum, qui
dici solent. (4) Dicere vero exemplaria eas esse, et ce-
teraseis parlicipare, vana et figmenla poetica estdicere.
Quid enim est quod agit , ad ideas inspicicns ' Possibile
enim est et csse et fieri quodcumque etiam non cx ima-
gine. Quare et exsistenlc Socrate , et non exsistente , fiet
utiqiie qualc Socrates cst. Similiter etiam diliicidum , si
Socratcs sempitcrnus esset. ( i) AUjue ojusdcm crunt ('lura
 (1079,1080.) MRTAPIIYSICORUM LIB. XI. C.4P. VI.
SstYuaTa tou autou, waTS xai eiStj , oiov tou dvOpwTtou
to t/oov xal to St7couv, dua oe xai auToavOpwwo?.
(o) "Eti ou udvov twv aiaOr,Ttov TtapaosiYuaTa Ta eTott),
dXXi xai auTwv, oTov to ye'vo; twv wc ysvou? siowv &t£
b to auTO sVcat 7capdostYua xai sixoiv. (7) "Ivct cdijsitv
av douvatov yo>ptc stva; Tr)v ouatav xai ou r; ouata •
owts irwc av ai cSsai ouaiat twv TtpaYuaTwv ouaat yo>-
ptC eisv; ev oe -rco <l>a!So>vi toutov XsYSTat tov TpoTtov,
o)? xai tou sivat xai tou yiyvwQixi airta Ta eiStj eaTtv.
Ki Kaaoi tiov etooiv ovtojv oaoiq ou Y<YVETal> av arl Tl T0
xtv^uov, xat tcoXXci YtYVETal "spa, °'ov °txta xat °"a~
xtuXioc, wv ou oaciv sivat eior). («) "iiaTS orjXov 6'ti
tvftsyETat xaxEiva, o>v c&aaiv toeac Etvai, xal Etvat xat
YtYveoOat Sti TOiaurac airtac otac xai Ta ^rjOe'vTa vuv,
1:. aXX' ou Sta Tot eTS/). 'AXXct irept usv twv iSewv xal
toutov t6v tootcov xai Stot XoYtxo>TEpo)V xai axpi6eo"Te-
po)v Xo'yo)v ectti TtoXXa t7uvaYaY"v Stioia toic tsOsoj-
pHU£votc.
CAP. VI.
'Etcsi Se StwpiaTai 7cspi toutojv, xaXw; eyet TtdXtv
■jo Oeo>pr,aat t& 7tepi touc dptQuouc auuSaivovTa toTc Xs-
Youaiv ouaiac outouc sTvat ywptaTac xai twv ovto>v al-
Ttac irponac. (1) 'AvaYXT) 0', etitep Icttiv 6 aptOtxoc cpu-
5tc Ttc xai ur) dXX/) Ttc ecjtiv auTOu r, ouata aXXa tout'
kuto, wtriCEp cpaat TtvEc, tjtoi eivat to |i5v TtpwTdv Tt
aci c«jtou, to o's/dii£vov, £*Tspov 3v Tw sTSst fx»o"Tov xal
touto r) eTti to,v jiovaSwv euOuc u7tapy_£i xai sxmv dsujjL-
6).r,T0c 67totaouv pcovac 67totaouv u.ovaoi • rj suOuc s^ie-
c;r|c Ttaaat xai auu.6Xr,Tai OTtotatouv 67toiataouv, olov
XsYOuatv Eivai tov jxaOriaaTixov aptOadv • £v YaP T<j>
30 uaOr,tjiaTixw ouOev Sta^E'pei ouSsaia uovotc £Ts'pa £te-
potc ' ^ TaC H-iv aua6Xr)Tac tocc 6s ar| , olov st laTt
u£t4 to sv 7tptoTr, rj 6uoic, s"7tEiTa r^ Tptac xai outo) 6r)
5 aXXoc dptOadc , stai Se aua6Xr|Tai al ii IxdaTO) dpt-
Ouw uovd6sc , otov al ^v tr, SudSt Trj Ttptor/j auTatc, xai
3S sv trj Tptdot Trj 7tptoTr) autaTc, xai outo> i"r| £7ti twv
dXXwv dptOatov, ai 8' ev Trj Sudot auTrj 7tpoc Tac h tv;
Tptdot otuTrj dauix6Xr|T0i • oaoitoc 60 xai sTtl twv dXXo>v
Toiv E^s^rjc dptOuoiv. (3) A16 xai 6 usv uaOr(uaTixoc
dpiOuETTat u.£Ta to sv Suo, 7tp6c t5 sa7tpoaO£v evi dXXo
tu sv, xat Tot Tpta 7tpoc toTc ouai toutoic dXXo £v, xal
6 Xoitcoc oi waauTWc ' outoc os asTa to £v ouo STEpa
dvsu tou ivoc tou TtpoVcou, xal f, Tptac dvsu ttjc SudSoc,
6uot'o)c Sc xai 6 dXXoc dptOudc. *H T0V uiv stvat Ttov
dptOuwv oToc 6 TtpwToc sXs'/Ot), tov 8' oTov oi uaOr)ua-
40 Ttxoi Xs'YOuat, TpiTOv Se tov ^r,0£vTa TfXsuTaTov. (i)"Eti
toutouc rj yo>ptaTOuc fivat touc dptOaouc Ttov icpaYad-
to>v, rj ou /wptaTouc dXX' s^v toTc aiaOriTOtc, ov/ oStojc
S' WC TO TtptOTOV E7t£aX07C0UUSV, dXX' wc £X TWV dpt-
Oatov Evu7capydvT0)v dvTa Ta aia0r,Td • r) tov usv outwv
Mi sivat tov os uJ) ['/) 7cdvTac] stvat. (6) Oi usv ouv Tpd-
tcoi xaO' ouc svSs'ysTat auTouc stvat outoi siatv s? dvaY~
xr,c advot. iysoov Ss xai o\ Xs'yovtsc to iv dpy^v
[•269 —S70.] G17
cxemplaria : qnare et species, utputa Immiuis, animal , ct
bipes, siniul autem el itlealis liomo. (6)ltem, nonsolum
sensibilium exemplaria specics erunt, verum etiam i)>sa-
rum : utpuU genus specierum , n,ua} ut generis sunt : qnare
itlcm erit evemplar et imago. (7) Item, viileretur im-
possibilc, esse separatam substantiam, et id, cujus sub-
stantia. Quamobrem quomotlo itleae, quum rerum sub-
stanliae sint, separataecrunt? In Pligetlone vero hocmodo
dicitur, (iimd tum ipsius esse tum ipsius licri specics causic
sunt. Attamen , quamvis species exsistant, non fiunt , si
non sit quod moveat : et multa alia linnl, ut domus, et an-
nulus, quorum non dicunt species essc. (8) Quarcpatet,
cetera quoque, quorum aiunt ideas esse, posse et esse et
fieri propter tales causas , quales eorum sunt, quaa nunc
dicta sunt , et non propter species. Sed de ideis quidem,
et lioc modo , et per alias lum magis dialecticas , tum exa-
ctiores rationcs, multa jam consideralis similia congregari
possunt.
Quum autem de his delcrniinalum sit, decet rursus,
qiiie circa numeros illis acciduut, qui eos substantias sepa-
ratas dicunt ac enlium causas primas, speculari. (2) Necesse
vero cst , si numerus quaedam natura est , nec est alia quie-
dam ejus substanlia, sed boc ipsum , ut quidam aiunt , aut
quoddam ejus primum esse, quoddam consequens, quod
sit secundum , qiiodque specie diversum , et lioc aut in uni-
tatibus confestim exsistit , et est quaecumque unitas cuique
unitati incomparabilis ; aut sunt conlestim consequenter
omnes, et quwcumqiie quibuscumque combinabiles : ( qua-
lem aiunt matliematicum numerum esse : in matbcmatico
enim imlla unitas alia ab alia diflert : ) aut quasdam coiii-
binabiles, quasdam non : veluti si post unum est prima dua-
litas, deinde trinitas , et sic reliquus numerus. Sunt autcm
unitates in nnoquoque numero, veluli quae in prima duali-
tatc siini , invicem combinabiles , ct qua: in prima trini-
tate sunt , invicem : et ita in celeris numeris. Qua? vero
in ipsa dualitate, incomparabiles eis quae in ipsa trinitate
sunt : et similiter de aliis consequeatibus numcris. (3) Idco
matbematiRiis quidem numeratur post unum duo, ciiin
anteriori uno aliud unum ; tria quoque cum bis diiobus
aliud unuiii : et rcliquis qtiidem similiter : iste vero i»ost
unum , duo alia absque primo uno , et trinitas absque dua-
lil.ilt:. Similiter autem et reliquus numerus. Aut igitur
quendam numcrorum esse oiwrtet, qualis primiis dictus
est, quendam autem, qualem mathcmatici dicunt, tertium
vero, qualis ultimo dictus est. (4) ltem , islos numeros
aut separatos a rebus esse , aut non separatos , sed in ipsis
sensibilibus : non autem ita utprius considerabamus, sed ut
ex numeris inexsistentibus ipsa sint sensibilia ; aut quendam
eoruin esse,qucndam non, [aut omnesjesse. (5) Modi
quidem , secundum quos contingit eos essc, bi sunt nercs-
sario soli. At lii ctiam, qui dicunt ipsuui iiiiiini principium,
 TflN META TA <I>VIIKA TA , c-
GI8 [-271,273]
eTvat xat ouoiav xat OTOt/siov itdvToiv, xat sx toutou
xat dXXou Ttvbc; sTvat tov dptOuo'v, ExaoTO? toutwv Ttva
twv Tpo'itwv £ipr,x£ , it>.r,v tou itdaat; Tac uovdSa? elvat
aiuu.6}.iiTou<;. Ka\ touto ouu.6s6t1xev euXdvto?- ou ^ap
6 ev8s'/£Tat ETt dXXov Tptjicov eTvat Ttap&Tout; Eipr.uivoui;.
(») Oi usv ouv dutpoTs'pout; cpactv Etvat iov< dptOuou;,
tov usv s/ovTa to itpoTEpov xal iifftepov Tott; iSeae;, tov
os uaO'r,uaTtxbv rcapot Tott; iSsac, xa\ Ttx a'taOr,Ta, xat
/wptoTou? autfOTt'fOut; Toiv aiaOriToiv ■ ot 8* tov uaOr,-
10 uattxbv udvov dptOubv eTvat tov npwtov Toiv ovtwv xe-
£wptoue'vov twv aioOT|Twv. (7) Kat oi lluOaYbpsioi
$' £v«, tov uaO^uaTtxbv, TtXr,V ou xs/wptouEvov dXX' £x
toutou Ta? ataOr,Tae; ouaiai; auvsoTdvat tpactv • tov Y&p
SXov oipavbv xaTaoxEud^ouatv i\ dptOuoiv, itXr.v ou
lb uovaotxoiv, dXXi
XX& tocc uovoioac.
uovdSac uTtoAaubavouotv
urcoXauCdvouatv !/£
s/
us'yeOoc • bmoc 8s to itpoitov sv ouveott, l/ov ueYsOoc,
ditopslv Eoixaotv. 'AXXoc Se Tte; tov itpwtov dptOubv
tbv Toiv elSwv ?va eTvat, eW 8e xa\ tov uaOr.uaTtxbv
tov outov toutov eTvat. (s) 'Ouoiw; 81 xa\ Tcep\ t»
jo ur.xr) xai rcept TCt ETctitESa xat itEpt toc OTEpEa. Ol
uev vap stspa Tot uaOr,uaTtxa xa\ Ta uSTa t&c. iSia; ■
twv 8' dXXwc Xeyovtwv 01 usv Ta uaOr,uaTtxa xai ua-
Or,uaTtxoic Xs^ouatv, booi u>, iroiouat toc; iosac; dpt-
Ououc ut,se sTvai tpactv tSsac.ot 81 TOt uaOr^uaTtxd, ou
ib uaOr.uaTtxoic oe • ou fap TsWaOat oute ueyeOo? r;av
tic; ueysOt,, ouO' 67totaoouv uovdoot? Oudoa sTvat. (9) Mo-
vaSixou? os tou? dpiOuouc; sTvat itdvtEt; TtOeaat, tcXt,v
twv [luOaYopsioiv, Sooi to £v otoi/e"ov xat dp/T,v tpa-
otv eTvat twv ovtwv • exsivot o' E*/ovTac; ueyeOoc;, xaOd-
;io it£0 EtpriTat itpotspov. 'Oaa/w; usv ouv Ivos/ETat
Xe/OT-vat itepi autoiv, xat Stt TidvTEe; eiotv eipTiUEvot ol
Tpditot, tpavspbv e'x toutwv eoTt 8s TtdvTa usv douvaTa,
uaXXov 8' tffwe; OaTSpa twv lT£po>v.
CAP. VII
IlpwTOv uev ouv oxeitTe'ov el ouuGXt,to\ al uovd8£t;
S6 t| dauu6XriToi, xa\ £t dauu6Xr|T0i, itOTspoic; ojoitEp
otEiXousv. "KoTt uev y^P bitotavouv slvat iitotaouv
■jtovdSt douuSXTjTOv, eoti 3s Ta; e'v autT) tt, oudot itpb;
t&c; Iv aut^ ttj TptdSt , xai outwc; Srt dauuCXT>ou; £1-
vat Tae; ev SxdoTO) tw itpwTW aptOuoi itpbc; dXXr,Xac;.
in (4) El usv ouv rcaoat ouu6XT,Tai xal dSidtfOpot ai ao-
voSe;, 6 uaOT,uaTtxbc; fi';vnai. dpiOub? xat tU ubvot;,
xat Totc; iosac; oux Evo£/ETat sivat touc; dptOuouc;.
flotoc; Yap EOTat dptOubt; auTodvOpoiito? r, ?t;)OV T, aXXo
otiouv twv eiooiv ; iosa (xsv y'P r1'1 ^XO<<ITOU > °'ov
|h auTou dvOptoitou uta xal autou c^wou aXXr) uta ■ 01
0' ctuotot xat dStdcpopot aTcsipoi , wot' ouOsv uaXXov
rfii 5\ Tptac; auTodvOptorcoc, r\ bTcotaouv. (3) Ei os ur,
e si idca; non sunt numcri , ncc omnino possibile est eas esse :
1,11 Ouo;
ai dp/ai xat toc OTOt/sta X=YOVTat tou dptOi/.ou eivat,
Td;ott ts oute Tcpottpa? Evos/sxat Toiv dptOutov auTat;
(i.w.iosi.I
ftulijtantiam ac clementuin omnium esse, et ex hoc et alio
quodam numcrum esse, fere singuli, lioruni aliquem nto-
dorum dixerunt, pratci-quam quod omncs unitates incomlii-
nabiles sint. Et lioc rationaliler accidit : non enim contingil
alium motium csse, prater eos qui dicli stint. (G) Qnidam
itaque anibos nnmeros csse aiunt : illum quldem , qui prius
et posterius liabet, ideas; matliemalicum tero , pra-ter
ideas, et sensibilia , ac ambos a sensibilibus se|>aratos. Qui-
dam niatbematicum solum numerum esse primum cntiiiin,
ac a scnsibilibus scparatum. (7) Py tbagorici qtiotiue iiniim
ipsum malliematicum , vcnim non separatum , sed e\ en
sensibiles substantiasconstare ilicunt. Totumenim calmn
cx numeiis constriiunt , prscter id quod non ex monadii-is :
sed nnitalcs cxistimant liabcre magnitudinem. Quo antorn
11101I0 primum uniini constitit iiia^nitinlinera liabens , diibt-
tare vitlentur. Alius aiilcm qnidam primum numerum,
ipsum specierum iiniim esse : alii vero ipsuin matbeinali-
ciim , Imnc cundem esse. (8) Sirnili modo etiam cirea lon-
Hitiulines , et plana , ct solitla : quidam enim , alia esse uia-
I bematica , et alia , qua! post ideas. Kurum vero qui alil-r
tlicunt, quiilam matbematica etiam matliematice dicunt,
t|iiiciimque ideas non faciunt numeros, nec esse ideas aitint :
iliiidam matbematica, non matbematice. Non eteniin se-
cari omnein magnitudinem in magnitudines, m>qiie quas-
cumqiie unilates dualitatcm esse. (9) Monatlicos aulrai
nunicros csse pominl omucs, pra-ter 1'ylbagoricos , quicum-
quc uniiin, elementum atquc principium cntium ainnt esse :
illi enim habenles magnitudineiu aiunt, 11 1 prius dictum
cst. Quot igitur modis contingat tlc eis dit i , quodqu<i
oinnes modi tlitli sint , ex liis manifestum est. Sunt auteni
cuncta quidem impossibilia, magi» vero fortassis altera al-
teris.
Primo itsque considerandum cst utrum combinabiles sint
unilates , an incombinabilcs. Quoilsi inrombinabiles, quo-
nain modo , ut divisimus : est enim quamcunquc ciik-jim-
quc nnilati incombinabilem esse; est autem, eas qua- in
ipsa dualitate sunt, ad eas qua; in ipsa trihitale : et sic
cas, qua: in unoqiioijuc nuniero primo sunt, incombinabi-
les inviccm esse. (2) Si oinnes igitur unilates incombina-
biles et indifferentes sint , matlicnialiciis uuinerus lit , et
unus sulus : neque contingit itleas numcros csse. Qualis
namqiie niiincriis , idealis liomtr, aut animal , aut aliqiu
alta spccierum crit? Idea namquc una imiuscujusque, ve-
luti ipsius hominisuna , et ipsius animalis alia una : lii vero
siinile-s et indiffereiites, indeliniti. Quare nilulo magis ha-c
triuitasipsc idealis tiomo erit, quam qua«cumque. (3; Quod-
ex quibus namquc principiis idcie erunt ? Numerus enim ei
uno et diialitate indetcrminala est : ac principia ct elemenl»
ipsius iiunicri dicuntur, neque ea contingil aut priora a»l
 (IOHI.) METAPilYSICORUM LIB. XI. CAP. VIF.
ouO' GoTEpai;. (4) Ei S' douu€Xr,Toi ai uovdSE? , xai
OUTIOC daUufiXrjTOt ioote fjuaouv f|TlVlOUV, oute tov ua-
Or)u.aTixov EvSsysTat sivat toutov tov dptOubv ( & uiv
Y&p uaOrjUaTtxbc s; dStaiidpoiv, xai t& Seixvuuevo
5 xaT' auTou o>c stti toioutou dpuoTTct ) outs tov tiov si-
Soiv • ou Y«p E*OTai f, Suotc TcpoW, ix tou £vbc xai tt;c
aopiOTOu SudSo? , etceitoi <A e;5;c dptOuoi toc XEysTat ,
Suac , Tptdc , TETpdc • fiijta -vap al iv -n; SudSt tyj TcptoT-»)
UOVCtSsc YEVVMVTat, EITE (OOTCEp 6 TrptOTOC E17TWV e; avt-
10 atov (iaaaOs'vTo>v yip iyivofto) site dXXtoc. (5) "ETcscra
si EOTat f| ET£'pa uovot; -crjc lTE'pac TcpocE^pa, xai Trjc
SudSoc tt;c e'x touto)v sVcat rcpoTEpa • 5rav rip ^ ti to
U£V TCpOTEpoV TO S' UOTSpOV, Xal TO Ix TOUTOJV TOU U.EV
EOTat rcpoTspov tou S' uaTjpov. (e) *Kti stceiStj Ioti
16 TCpioTOv u=v auTO to ev, etceito Toiv aXXojv EOTl Tl
TCptOTOV £V SsuTEpOV 51 UET* e'xeTvO , XII 7Ca).lV TplTOV TO
SsUTEpOV UEV UETOl TO SfiUTEpOV TptTOV OS UET& TO TCpio-
tov £v • o)*te itpoTspat av e!ev at uovdSec r\ o\ dptOuoi
i\ tov -cXE'xovTat, oTov ev T7| SudSt TptTr; uovot; EOTat
ao rcpiv Ta Tpta Etvat, xai £v Trj TptdSt TETapTr, xai f,
tcs'utctt, Tcpiv tou; dpiOuouc toutouc. (7) OOOslc uev
OUV TOV TpOTTOV TOUTOV £ipr,XEV auToiv T&c uovdSac ciauu-
Gatjtouc, s-jti Ss xaT i ulv t&c Sxsivtov dp/ctc EuXoyov
xai outojc, xaTa uevtoi t),v dXr^OEtav douvaTOv. Tdc
ao te yap uovd3a;TCpoTSpac xai ucfTEpac EtvatiuXoYov, Et-
TCi-p xal TcptoTr, ti'; iffTt uovic, xai (v TCptoTOv, 6uoto){
Se xai SudSac , EtTcsp xai Su&c TcpojTT| Iotiv uetoi yap
to Tcptorov EuXoyov xai dvayxatov SsuTEpdv ti Etvat ,
xai e? 3£UT£pov, TptTOv, xai outo) Sfj Ta dXXa ItpE^rjc.
■K (») Aua S' ducoo'TEpa Xe^eiv, uovdSa te ueto to Iv
TcptoTT^v Etvat xai SsuTEpav, xai SudSa TtptoTr,v, dSu-
vaTov. Oi Ss Tcotouat uovdSa uiv xai ev TcpioTov, oeu-
TEpov Ss xai TptTO» ouxeti, xai SudSa TcpioTr,v, Seute-
pav Se xai TpiTr,v ouxsTt. (9) <I>av£pbv Ss xal Sti oux
as EvSs^ETat , e! dauu6Xr|T0i Tcaaat ai uovdoE;, SudSa
Etvat auTT,v xai TptdSa xai outo) tou? dXXouc dptOuouc.
"Av te *(•»? toaiv dStd^opot ai [jtovaOEC dv te Sta^epou-
aat ixdaTT, ExaoTr.c, dvaYxr, dptOaEiaOat tov dptOubv
• xaTot -rpdaOEOtv, oiov tt,v SudSa Tcpb; xto Ivi dXXou
<u ivbc -TpoaTEOsvroc , xai tt,v TptdSa dXXou Ivbc Tcpbc
toTc Suai tcpooteOevtoc , xai Tr,v TETpdSa toaauTO);.
(lu) TouTtov Si ovtiov dSuvaTOv tt,v ■yivEatv Etvat Toiv
dptOutov, wc YEvvioatv ex tt,c SudSoc xai tou evo'c* ud-
ptov ydp vtYVETat f, Suot; T^c TptdSo; xal outv| Trj; te-
tt> TpdSoc' tov outov Se Tpdrcov auu€atv£t xai eVi tiov
1/oue'vojv. (11) AXX' e'x tt,c SudSoc Tr;c Ttpo')Tr,; xal
tt,c dopiaTou SudSo? e'yi'yvsto f| TETpdc, Suo SudSsc
-rap' auTr,v tt,v SudSa* Ei Sc urj, udptov EOTat auTf, f,
Sudc, Ixioi 8i TcpoaEOTat uia ovic,, xai f, Suac EOTat
bO ix tou evoc auTOu xat dXXou lvo'c. Ei Se touto, ou/
oTovt' sTvat to ETEpov aTot/Etov Sudoa ddptoTov uo-
vdoa y*P ix'av "C£vv?> "^' ou OudSa wptausvriv.
(12) I'.ti 7T»p' aurr,v tt,v TptdSa xai auT/iv tt,v SudSa
Tcio; EaovTat dXXat TptdoEc xai SudSsc,; xai Ttva Tpd-
[2Ti— 274. J Cl!)
posleriora numcris ortlinare. (4) Si vero unitates incom-
liinaliilc* sunt, et ita incombinahiles , ut qua-cumque cui-
cninque, nec matlicmaticum hunc contingit csse numeruin
( malbematicus namque ex intliiTerentibus est : et ipi.r tlu
co ostcntliintur, tant|tiam in tali conveniunt ) , nec bunc
cssc specierum : non enim erit dualitas prima ex uuo tt
intleterminata tlualilatr; deinde consequcntcs numcri, ut
dicitur, ilnalilas , trinitas, quaternitas : siinul ctcniin qnac
stmt in prima dualitatc unitates , generantur : sive, quem-
admodum qui prius dixit , ex inajquabilibus •( faclis nam-
que u-qualihiis fiebant), sive aliter. (.">) Dcinilc si altera
unitas prior altcra erit , dualilatc cliani , qu~e cx his iit,
prior erit. Quum cnim aliquid sit, quoddam prius, qtiod-
dam postrriiis , et quod ex his , hnc quidein prius , illo vero
posterius est. (G) Item quum primuni t|iiidrin ipsum uiiuiii
sit , deinde ceterorum aliqnod unum primum , secunilum
vero post illud , et rursus trrtium , quod secundtiin csl post
si-ctiiiiliini , terliuiu crit post prinium unum : en;o priores
profecto erunt unitates, qiiam ntimeri, qni eas com-
plectuntur : veluti in dualitatc erit tertia unitas anle quam
tria sinl; i-l in trinitate, quarta, et quinta anle quam hi
iituneri sint. (7) At nemo eorum hoc modo dixit unitates
incomhinahiles : verum secundum principiaquitkmeoruin,
ita essc rationabilc est ; secundum veritatem aiitem , im-
possibile est. Etenim unitatcs priorcs et posteriores essc
rationabile est , si et quajdam quidem prima unitas cst ,
linumque primiun : et dualitates similiter, si et prima qui-
dem iiualilas est ; posl primuin namque, rationabilr et
necessarium rst, secundum qtiiddam esse ; et si secundum,
tertium : ct ita cetera conseqiienler. (g) Simul vero
utruinque dicere, unilatemque primam post unum esse,
atque secundam , et primam dualitatem , impossibilc csl.
Hi verounilalem quidem et unum primum faciunt, secun-
dum vero et terlitim nequaquam : ac dualitalem primani ,
secundam vero et tcrtiam minime. (!)) Conslat autcm
quud, si omnrs unitates incombinabiles sunt, non contingit
dualitatem ipsam essc, ac trinitatem, ct sic ceteros nume-
ros : sivc iiamqucsint unitates iniliffereiites , sive dilferrn-
tes singula> a sin^ulis, nccesse est numerutii numerari per
additionem -. veluti hinarium, ad unum uno alioaddito; ter-
narium quoque, alio uno ad duo apposito; et simili iiiimIo,
quaternarium. (10) Qua- quum ita sint , impossihile est
nuiiierorum essc i^rnerationcm, queinadmodum ex dualitatc
ct unilate generant. Hinarius namquc, pars tcrnarii fit ; et
hic, quatcrnarii. Eodrm autem modort inconseqiientihus
accidit. (1 1) At cxpriino hinario, interminatoque binario,
licbat quaternarius, duo binarii pra-lrr ipsum hinarium.
Quodsi non , pars erit ipse biuarius , ultrr vrro adhtic erit
untis biuariiis : et binarius erit cx ipso unn, et alio uno.
Quod si rst, non rst possibile allerum rlcincniuin essc indc-
terminatnm hinariuin. Unain enim iinitatnn generat , srd
11011 determinatiim hinariiini. (I?.) Item praeter ipsiim ler-
iiariuiii , ipsumipic hiiiaritim , qiiomodo rruiit alii ternarii,
 G20 [i74— S79-.] TON META TA *V2IKA IA, ?.
TCOV £X TCpOTSpOlV [AOvdSoW Xai UOTEpOJV OUYXElVTal ;
itoivTa y*P TauY eoti xai TcXaauaTo>Sr] , xai dSuvaTov
sTvat Tcpo'>Tr,v SudSa, eit' auTr,v TptdSa. (13) AvtXYXT)
S', ETtEiTtep Earat to £v xai f, idptOToc oua; oTOiYEta.
6 Ki 0' iSuvara Ta"ouu.GatvovTa, xai Ta; dpyic Etvat
tauT«5 dSuvaTOv. (u) Ki uiv ouv Std-j-opot at uovd-
Ssc orcoiaiouv Srcotataouv, TauTa xai TotauO' jrfpa
auu.6aiv£i i\ dvetYxr,;. [VIII.] Ki 0' at uiv sv dXXt.j
oia-yopot, at S' £v Tto autto dpiOuio dotapopoi aXXr,-
m Xatc udvat, xat outojc ouOiv sXaTTO) ouu,€atvst xa
Suovsprj' otov y>P ^v TT' SfxdSt auTrj eveioi Ssxa u.o-
VaOSC , C7UYX£lTai Si Xat EX TOUTO)V XOtl SX OUO TCEVTa-
Stov f| oEXac;. (lb) 'K~ii 0' oiy 6 Tuytov dptOjjibc auTf,
f, 'Ssxdc , ouSi auYXStTat ex Toiv Tuyouaeov TcsvTaScov,
lt> toarcEp ouSi uovdSeov, dvatYXT) Sia^spsiv Ta; u.ovdSac
tic ev tvj OExdot TauTT). *Av y»P uf, StacpE^poiaiv,
ouS' at TCEVTaSi; Stotoouoiv i\ o)V eotiv tj OExd; • etcei
Sk Sia:pspouat, xai at uovdSsc Stoiaouoiv. Ki Si Sta-
cf/Epouai, TCOTEpov oux EOOvTat TCEvTaSsc; dXXat dXXi
20 i*dvov auTat ai Suo, f| eoovtoi; eits Si uf, Eaovrai ,
aTOTcov • eit' EOovTat , Tcota ttoTat Ssxic 1; exfivtov ;
ou y«P eotiv ETs'pa Ssxic ev tt; SsxdSt rcap' auTr',v.
(10) 'AXXi u,f,v xai dvaYxr, y^ uf, ex tcov Tuyouaeov
SudSeov tt,v TETpdSa auYXEtaOaf f| ^ip ddptoTOc Sudc,
v.> w^cpaai, XaSoucra tt-,v o>pi5u.E'vr,v cudoa Suo SudSa?
«Tcotr.oEV tou -ycitp Xr,iO£'vToc, f,v Suotcoio';. (17) "Kti
to Etvat Tcapi Tac, Suo uovdSac, Tf,v SudSa tpwrtv Ttvd,
xai Tf,v TptdSa Tcapi Tie; TpEtc, uovdSac;, Tcoic, Ivos^E-
Tat; f) y»P u-eOecJei OaT£'pou OaTEpov, ojtrrccp Xeuxoc,
SO dvOpiorcoc; Tcapi Xsuxbv xal dv0po)7rov ( uete/ei y«P
toutmv ), f, STavr, OaTE'pou OaTEpov Sta^opd ti; , tooTtEp
6 dvOpo)Ttoc, Tcapi £cT>ov xai Sitcouv. (ir) Kti Ti uev
ayr, ECTTiv 4'v, t« Se utiJEi, Ti Si Oe^oei- o>v ouOiv ivSiytvxi
uTcdp/Etv Tatc, ixovdcriv i\ wv f, Suac, xai f, Tpidc,-
86 dXX' OKTTCEp o\ Stio dv0pO)TCOl OUV_ EV Tl Tcap' du&OTE-
pou;, outo); a.va'(Ki\ xai ric, jjtovdoac,. Kai ojv Cjti
dSiaipETOi , Sioterouai Sti touto • xai ^ip otl OTtYual
dotaipETOi, dXX' bVcoc, Ttapi Tic,Suo ouOiv StEpov f, Suic,
auTtov. (10) 'AXXi uf,v ouSi touto Ssi XavOdvstv, 6'ti
40 auufiaivEt TcpoTE^pa; xai uaTEpac, Eivat SudSac,, Sptotto;
Sk xai tou; dXXou; dpiOuouc. - Ai uiv y»? sv ttj te-
TpdSt SudSe? EaTO>aav dXXf,Xatc, aaa- dXX' auTat Toiv £v
tt) SxTaSt TcpoTSC/at £tat, xai E^Evv^aav, warcEp f, Suic,
TauTac, auTaiTi;TETpd5aCTic£VTTi SxTaSt auTrj. "iioTE
»5 e! xai f, Tcpo>Tr, Suic iSsa , xai aurat iosai Ttvic eoov-
xat. (10) '() S' auTOc Xdvot; xai ircl to>v uovdSeov ai
^ip cV T^ SjdSt Tipo')TT| U.0Va$EC Y£vv<~)t>"' Ti? TETTapEC
Tic e"v tt) TETpdSt, oioTE Tcaaat ai uovdSEc iSsat yiyvov-
Tat xai auYXEtaETai tSia i\ iSecov. "12ote Sr,).ov Sti
50 xdxctva, o)v iosai auTatTUYydvouaiv ouoat, ouYXEiuEva
EOTat, oTov e! Ti !|e~ja cpaiT) Ttc auYXEtaOai ix. ^eotov,
Ei touto)v iS^ai Eiatv. (21) "OXo>c Si to tcoieiv Tic
uovdSac Sia^idpouc orceooouv aTorcov xal TcXaouaToiSEC
( Xs'yo> 81 TcXaau.aTtoSEC to Ttpbc utcoOeoiv p£Siaau£-
(l0Sl,ll>W.
et binarii? quove modo ex prioribus et poslerioribus uni-
t ilihus t-oiiiponiintur ? Im-tr enim omnia et lirlilia sunl, el
impossibile essct esse primum binariurn , deiiuie ipsum Ifr-
narium. (13) At net«sse est, si quitlem uuum et intle-
tcrminatus binarius elemenla erunt. Venim si qucc acri-
dunt, iiii[ui'ssiliilia suiit , haec quoque principia impossibile
csl esse. ( 1 4) Si ilaque unitates quaecumque a quibuscum-
quc diiTerant, liaic et alia liujuscemotli necessario actidunt.
[VIII.] Si autem quae quitlem in alio differenles sunt , qu*
vero in eodem numero iodifrercntes invicem solae, non pau-
ciora dillicultatem ingerentia lioc quoquc modo accidunl ,
vcluti in ipso denario, decem unitates sunt. Conqionilur
aiitem dcnarius tum ex liis, tum ex duobus quinariis.
(15) Quum vcro ipse denarius non sit quicumqne numerui,
nec cx quibuscuinque quinariis componalu-, sicuti nrc
unitalibus, necessc cst, unilates, ejua? in boc denario simt,
dilferre. ^am si non differant, ncc quinarii difTerent, e\
quibus denarius est. Quum \cn> dilferant, unilales quo-
quc different. Si i^itur differant, utrum non erunt quinarii
alii, sed lii duo tantiim, an erunt? Sive igilur non erunt,
inconveniens est; sivc crunt, qtialisex cis denarius eril?
IVon cst cnim in denario alius denarius, praeter ipsum.
(16) At vero eliam nccesse est ut non ex quibusvis binariis
quaternarius com|ionatur. Indclerminatus nainque bina-
riiis, ut aiunt, fleteniiinatuin accipiens binarium, duos
binarios cflccit : co cnim quotl cepit, binarii Itiit efficicns.
(17) Itciu, quonam modo conlingit, binariiim pra?ter duas
unitates, ac ternariiim pracler trcs unilales , aliquam csse
naluram? sive eniin ceite alterum altero participabil
( qiiemadmodum albus bomo practer album et boniinem :
liis etcnim participat ) , sive quum alterum quadam al-
terius differeutia sit, qiiemadmodum bomo pra-ter .1111
mal et bipcs. (18) Itein quasdam tactu, qu.-Fdam mi-
stione, quacdam positione sunt unum : quorum uibil unita-
tibus, ex quibus binarius atque ternarius lit, compelit : scd
queniatlmoduin duo bomincs non sunt unum quid prater
utrumi|iie , ila tle unitatibus quoquc neccssc est. Kt non,
quoniam indivisibiles, idcirco different : etenun puncti
quoquc indivisibilia sunt ; verumtanicn dualitas enram
niliil aliud est prater duo. (19) At vero nec boc latcre
dccct, qtiod accidit priores postcriorcsque dualitates esse :
similiter autem et ceteros numeros. Binarii enim qui in
quaternario sunt , sint invicem simtil : scel lii iis qui octo-
nario insunt, priorcs sunt , ct genuerunt ( qucmadiucKluni
binarius ipsos ) ipsi qtiatcrnarios, qui in ipso octonario
sunt. Quarc si etiam pi iinus biuarius idea , bi quoqne qu.i'-
tlam ideaj erunt. (W) Eadcm ratio de unitatibus eliaiu
est : <pi'r cniui in prinia dualitate sunt unitatcs, genc-
rant qualtuor unitates, quae in quaternario sunt. Quare
omncs unitates idca- liunt, et coniponctiir idca ex ideis.
Qiiamobrem patet quod ctiam illa, quorum licc sunl iilca-,
composita erunt, vcluti si quis animalia dicat cx anitna-
libus componi, si borum iilo.r sunt. (21) Kt omnino fi-
cerc unitales quomodocunque diffcrcntes , absurdum et
licliliuin est : dico autem ficlitium, quotl ad supposilio-
 (lliS2,IU81. METAPHVSICORUM LIB. XI. CAP. VIII.
vov )• oute Y^P xaT" T0 Tcoobv oute xa^i to tcoiov
6po>uEV Stasspouoav uovdoa uovdSoc, dvaYxr, te r, ijov
?j dvtoov elvai dptOudv, TcdvTa usv dXXi udXtoTa
tov uovaStxdv, wot' Et utJte tcXeiwv |At|t' iXaTTtov,
& taoc. Ti S' taa- xat 5Xo>c aStdsopa TauTa uTcoXau-
fiavouEv ev toTc dptOuoic. Et 8s u7), ouS' ai eV
autYJ ttj SfxdSt Sudosc dStdsopot EoovTat taai ouaat ■
Ttva yap atTtav £;ei Xe'y£iv 6 cpdaxo>v dStasdpouc eT-
vat; (22) Eti £t dTcaaa uovic xat uovi; aXXr, Suo,
10 r, ex tt,c SudSoc ocCitvji; uovic xat f, ex ttjc Tptdooc
auTT,; Suic £OTat £x StaipEpouowv te, xat TCOTEpov -po-
T«'pa ttj; TptdSoc ?| uoTs'pa ; uaXXov yip eoixe 7cpoTs'-
pav otvayxatov Etvat ■ 7) usv yi? i[*a T*i Tpt5<^1 > *l
8' dua tt) SudSt twv pwvdSwv. (23) Kat rjusTc usv
1 j uTcoXauSdvoy.Ev 6/\o>c £v xat ev, xat £iv rj taa Tj dvtaa,
Suo Etvat, olov TavaObv xat to xaxdv, xal dvOpo>Tcov
xat Ttctcov • ol S' oCtwc Xeyovtec ouSs Tac uovdSac.
(24) Eite oe ur) £5Ti tcXeudv dptOubc 6 T7Jc TpidSoc au-
ttjc ?| 6 ttjc SudSoc, OauuaaTOv eite eoti tcXeiojv, Srj-
20 XOV Sct Xat lOOC EVEOTl T7J SudSt , WOTE OUTOC dStd^o-
poc auTTJ ttj SudSt. 'AXX' oux ivSt^lTai, ei irpwTOc
ti'c eotiv dptOubc xat SEUTspoc- ouSs 'aovTat al t$s'at
dptOuot. Touto usv yip auTO SpOwc Xs'youoiv ol Sta-
odpouc Tac uovdoac d;touvT£c Eivat, EticEp ioEat eoov-
25 Tat, OIOTCSp Etp7)Tat TCpOTEpOV 2v ^i? TO EtSoC. (2f>) Ai
Sl uovdSsc Et dStdyopot, xat at SudS^c xat at TptdoEc
EoovTat dotd^opoi. Atb xat to dptOuEToOat outo>c, £v
ouo, UT| 7cpooXau6avou£vou Trpbc Toi ^TtdpyovTt dvay-
xatov auToic XEyEtv ■ oute ^ip ^l ylvttsit; EOTat Ix T7Jc
30 aoptOTOU SudSoc, out' iiE^av EvSi^ETat Etvat" £vu7cdp$Et
yip £T£pa tO£a £v iTEpa, xat jcdvTa Ti eTSt] £vbc (JtspT).
(•ic) Atb Tcpbc uev tt,v utcoOeoiv SpOolc Xe'youoiv, oXo>c
S' oux opOwc" TcoXXi ^ip dvatpouotv, £71=1 touto y outo
EyEtv Ttvi (p^oouotv a7cop(av, TCOTEpov, 6(Tav dptO,uwu£v
35 xat £iTco>u£v fv Suo Tpta, TcpooXauSdvovTEc dptOuouuEv
?, xa^i u£ptSac. IIoiouuev Sk du^)OTE'pwc • Stb yeXoiov
TauTT,v £ic TT,XtxauTT)v tric ouotac dvaYEtv Sta^opav.
CAP. VIII. [IX.]
IldvTwv Se TcpwTov xaXwc £/£t StoptoaoOai ti'c dpt-
Ouou Sia^opi xa\ uovdSoc, st eotiv. \vify.rt Sy) 7^ xa^i
40 to tcooov r\ xa^i to 7C0tbv Sta^EpEtv • toutiov S' ouSe'-
tesov oatvETat EvSiyEaOai u7cdpy_ov. ' AXX'* dptOucc
xa^i to 7coodv. Ei &k S7. xat ai uovdoEc to> tcoow
StE^Epov , xav dptOubc dptOuou Sie' ^pspEv 6 taoc to> tcXtjOei
TWV [JlOvdSwV. (2) "EtI TCOTEpOV al TCpWTOl USt^OUC
46 t\ eXottouc, xal al uoTEpov £>Ti$iSda<7iv r, Touvavciov;
TcdvTa ^ip TauTa dXoYa. 'AXXi uf,v ouos xa^i to
tcoiov Sta^pEtv £vSs'/ETat. OuOsv ^ip auTaic oTovte
u7cap/_£tv 7cdOoc uoTEpov ^ip xat toTc dptOuoTc ^aotv
uicdpyEtv to tcoiov tou tcooou. (aj *Eti out' etv aTcb
511 tou Ivbc tout' auTaTc yivoKto out' av aTcb tt;c SudSoc-
to u£v Yap oij Ttoidv, 7, Sl tcoootcoiov tou yap 7coXXi
Ti dvTa Eivat aiTta aurr,c 7) tpuotc. Ei S' apa 5/Et
[270 578.] 621
ncm coactum est. Nec cnim secuntlum quantum , nrc sc-
cundum quale , videmus iliflrrrc unitatcm ab unitatc : nc-
cesseque est auta?qualem aut inaequalem esse oinnem qui-
iIimii niiiiirriim , setl prtccipue monadicum. Quare si nec
major ncque minor, xqualis : arqualia vero , et omnino
indirTcrentia, eadem putamus esse in numcris. QuoiUi non
ila sit , nec dualitates, qu;c in ipso denario sunt, iinliffc-
rcnlci erunt, quum icqualcs sint. Quam enim causam
diclurus est, qni dicit indifferentes esse? (22) Iteni, si
omnis tinitas, cl unitas alia, duo faciunt, unitas, qua; cx
ipso binario , et qua: cx ipso tcrnario , erit binarins , ct ex
indilTcrcntibus. Et iilriiin ternario prior, an postcrior?
Ma. i- namquc vidctur neccssarium priorem esse : b.cc nam-
que unitatum simul ternario, illa vero simul dualitate.
(23) Et nos quidem omnino putamus iiiiiun et uniim , sivc
acqualia , sivc inscqualia sint, duo csse, veluti bonnm ct
malum, et bomincm ctequum : qui vcro ita dicunt, ncc
ipsas unitates. [7i) Sive autem non cst major numcrus
ipsius ternarii , quain dualitatis, miriim est : sive cst major,
constat quod nrqualis dualilati inest : quare ipse indiffcrcns
al> ipsa dualitate. Yerum non contingit, si primus aliquis
numerus est, et secundus. Nec erunt idcv nuincri : boi
enim ipsnm rcclc aiunt, qui unilates difTerentes debere csse
arbitrantur, siquidcmerunt idc.ne, nt priusdictumest: n.-ini
una profecto erit spccies. (25) Si vero unitates indifferer.-
tes, dualitatesquoque ac tcrnarii indifferentescrunt : quare
necesse est eis dicere , ita numerandum esse , unum , iluo,
non superaddito jam prircxsislcnti. Nec cnim generalio ex
indeterminata dualitatc erit, nec ideam esse contin^it. Ineril
namquc altera idca in allera , cuncbrque specics , iinins
partes. (26) Quarc secundum siippositioucm quidem, recte
dicunt ; simplicitcr vcro, non rccte : multa namque pcri-
munt , quum boc ipsum liabcre quandam profecto dicturi
sint dubitationem , utrum, qnum numeremus et dicamus
uiiiim duo tria, assumentes numeramus, an secundum par-
tcs. Facimus autem utroque modo : quapropter ridiculum
est, banc ad tantam snbstantia; differentiam reducerc.
Ante autem omnia probe sc habet , dclerminare quaenam
numeri ct unitatis differcntia sit, si est. Necesse est igilur,
iiut secundum qnantum, aut sccundum qualc dillcnc.
Neutrum aiitem boriim videtuc posse csse : verum prout
niimerus, sccundiim quantum. Si itaquc ctiam unilatcs
quantitate difTcrrent , numerus quoque a numero diffcrrct,
qui avqualiscst, plenitudinc unitatum. (2) Item, utriim
prima; majores, an minores , et postea crescant, an c con-
trario? bxc enim omnia absurda sunt. At vero nec sccun-
dum qualitatem dilTcirc conlingit : niillam enim incsse pas-
sioncm possibile est. Etenim numcris quoque postcrius
aiunt inesse qualitatem , quam quantitatem. (3) Item, ncc
ab uno boc ipsa: patientur, ncc a dualitate. Hoc cnim non
cst quale, illa vero qualiucum. Nam ut entia niulta
sint, bujus natura causa est. Si igitur aliter quoquo modo
 622 [278,279.] TiJN META TA
Tttoc aXXoic, Xexteov ev dp/rj jiaXiuTa touio xai Jtopt-
ffTt!ov TtEpt fiovaoo? otacpopac, udXtaTa usv xai Cioti
avaYXV| uTcdp/Etv £t os ixr, , Ttva XEYOuatv; (i) "Oti
uiv ouv , EtrcEp Etaiv dptOuoi ai iosat, oSte auu,€Xr]-
t&c Ta? (/.ovaoa; dicdoac Ivos/etoci stvat, tpavepdv,
oute dauu.6Xr,TOuc dXXv;Xaic ouos'T£pov tcov TpoTcwv.
[X.] (h) 'AXXa |j.r,v ouo' wc ETEpot tivec Xe'youoi Tcspi
twv aptOfxtov XiVETat xaXtoc. Kiai o" outoi oaot ios'ac
u.iv oux otovTat Etvat ouO' aTcXioc outs wc dptOuouc
Ttvac ouaac, Tot Ss u.aOr,uaTixa Elvat xai touc aptOjjiou;
TtptoTOu? twv ovtwv , x-ai dp/f,v outwv Etvat auTO to ev.
'Atotcov y*P t' ^v iy-ev Eivat Tl TtpWTOV TIOV Ivtov ,
waitsp EXEtvot tpaat, Suctoa il twv oudotov u.rj , u.7|Se
Tptdoa twv Tptdotrtv • tou yap auTou Xoyou TcdvTa EaTtv.
(6) EJ. (J.EV OUV oCTlOC, E/El TCt TCEpt tov dptOu,bv xai
Or^crEt ti; Etvat tov uaOr,u.aTixbv udvov , oux e^jti to sv
dp/rj. 'AvaYXT| yap Sta^spstv to Iv to TdiouTO twv
dXXoiv (jtovdoo)V • Et oe touto , xai oudSa Ttvi TcpwTrjv
Ttov oudJwv, 6uot'o)c Ss xai touc dXXouc. dpiOu.0»? touc,
i Zytlr^. (7) Ei 8s' eoti to £v dp/rj , dvaYXT] u.aXXov ,
tooiCEp HXaTtov eXe^ev, e/eiv t4 TCEpi touc dptOuouc,
xai sivat Ttva oudoa rcpwTrjv xal Tptdoa , xai ou ouu,-
CX^touc Etvat touc dptfluobc Tcpoc dXXrjXouc. *Av 0' au
TcdXtv tic TiOrj TauTa , EtprjTai 6rt dSuvaTa TcoXXi auu-
Gaivsi. (s) 'AXXa (tr^v dvaYxri ys *\ outioc r\ Ixeivo);
E/EIV, WOt' £1 (Jtr,OETE'p<i)C , oux 5v evSevoito Eivat TOV
dptOuov /D)ptffTOv. <I»av£pbv S' E*x toutwv xai #ti
/EtptoTa Xs^ETat 6 TptTOc Tpdrcoc, to Eivat tov auxbv
dptOu.ov tov Ttov EtStov xal tov u.aOr|U.aTtxo'v. 'AvaYxri
■ yap Etc ,uiav Sd^av aujjt6a(vEtv ouo duapTiac- outs vap
uaOr)[jiaTixbv dptOjjibv Evo£'ysTat toutov Elvat tov Tpd-
tcov , dXX' totac utcoOe'o-eic utcoOsusvov dvaYxrj jjir,xuv£tv
6'oa te Toic t»>c stSr) tov dptOu.bv Xe^youcti ouuSatvEi , xai
TauTa dvaYxatov Xc'yeiv. (9) '0 oe Ttov IInOaYopsttov
. TpOTCoc Trj («iv sXaTTOuc E/_st Suo/Epstac twv TcpoTSpov
stpr,u.s'vwv , Trj os iotac ^Tspac. Tb u.ev Y&P u-r) /0)-
ptOTOv tcoieiv tov aptOubv d ^atpsTTat TcoXXot TWV- dou-
vaTtov to os TC< owu.aTa il dpiOtuiov Etvat ouYXEtjjtEva,
xai tov dpiOu.bv toutov Etvat u.aOr)uaTtxdv, douvaTov
1 Iotiv. Oute Y&p aTojia (jtEYEOrj Xe^eiv iXrfii^ ' EtO' Sti
(J.dXlOTa TOUTOV S/El TOV Tpdrcov, ou/ at y^ («.OVaSEC
u.e'Y£Ooc l/ouotv ■ u-eyeOoc 0' E^ dotatps^TOJV lUYXsTaOat
Tctoc ouvaTov; (io) 'AXXot u.r,v 8 y' dptOu.r,Tixbc dptOutb.c
uovaotxdc saTiV. 'Exstvot os tov dptOubv Ta bVca Xs-
. Youatv Ta youv OEiopr'uaTa TcpoaaTcrouat toic atouaatv
wc e5 Ixsfvwv ovtwv Ttov dptOuwv. (11) El TOIVUV
avdvx.1) (J.EV , EtTcsp laTiv dpiOubc twv ovtojv ti xaO'
a jto , toutojv Etvat Ttva twv Eipr,u.Evo)v Tpo'rco)v , ouOsva
os "toutwv Evc£/ETat, tpavspbv wc oux eotiv dptOuou Ttc
1 T0tauTT( cpuatc ofav xaTaaxsud^ouatv ot /toptoTbv notouv
tec auTOV. (12) "Eti TCOTEpov IxdaTr) [jovac ix tou
u-EYaXou xai pttxpou iaaaOsvTwv Iotiv, r; f, jjev ex tou
tuxpou r\ o" ex tou (XEYaXoj; E? ptiv Sf, outo)c, oute Ix
TcdvTtov Ttov aTOt/Ettov sxaaTOV oute doid^opoi al u.o-
<1>V1IKA IV, a- (<o«b.)
st> lialn'1 , (licpiKliini lioc nin\iini> in principio e>l , ct de dif-
rcrcntia iinilalisdclerminainliiiii, niaxinicqiiidcm cl proplcr
((liid neccssc est exsisterc. QiuhIm non, quam dicunt'
(4) Kt quidcm si idcic numeri sunt , dilucidum cst quol
iieiiti'omodoriimcon(ingit,ncccombinabilescunctasunitalc>
csse, nec inviccm incombinabiles. [X.] (5) At nec, nt afii
qnidam de numeris dicunt , rcctc dicilur : sunt autem hi ,
quicumque idcas quidem essc non putant , nec simpliciler,
n«c ut numerosquosdam exsistentes; matliematica Terocsse
ct numeros cnlium primos, ac eoruin principium esse ipsum
imiiin. Absurdiiin namqucest, uiiumquidemessequidpri-
mum unorum, ut illi aiunt : dualitatem vero non eiseduali-
t.il 11 1 1 1 . 111 ■quc ternariuin tcrnariorum ; ejusdem enim rationii
omnia sunt. (6) Si igitur ita se babeant qux circa nuine-
rum sunt , ct solum matliematicum quis esse ponat, ipsura
untim non cst principium. Neccsse enim essct , ut Ule
iiniiin dilTerret abaliis unitatibus. Quodsi boc, dualilateni
quoque aliquam primam a dualitalibus , et similiter celcrus
quoque consequentes numeros. (7) Si autem ipsum uoum
est principium , necesse magis est, qucc circa numeros sunt,
sc liabere ut Plato aicbat , ac csse dualitatem aliquam pri-
mam, et ternarium ; nec esse nunicros ad se invicem combi-
nabiles. Si qtiis vcro rursus bxc ponat , dictum est quod
innlla impossibilia accidunt. (8) At necesseest aut bocaut
iUo 1111 nli 1 se liabere : quare si neutro modo, non est possibil';
niimeriim esse scparatum. Constat autcm ex liis, quoil
tcrliiismodus pessime dicitur, eundem videlirct esse matlie-
maticum et specicrum numerum. Necesse est enim in unam
opinionemduoserroresconvenirc. Necenim mathematicum
numerum cootingit lioc modo esse , sed proprias supposi-
tiones supponentem necesse cst prolixum esse, et in^uper
qua^cumque accidunt eis , qui ut species nuinerum dicunt ,
lucc eliam nccesse cst diccre. (9) Modus vero Pylliagorico-
rum partiin pauciores babct diflic.ullati.-s , quam prius dicue
sunt, partiin alias proprias. Kam non separatura facere
nuincruni , aufcrt multa impossihilia. Corpora vcro ex nu-
meris esse composita , et hune. numerum matliemalicnm
esse , impossibile est. \ec enim individuas magnitudines
dii-ere, verum est : et, si hoc modo vel maximc se ba-
hent, unitates certe non hahent magnitudinem : magDitudi-
nem vero ex indivisibilibuscomponi, quonam modo pos-
sibileest? (10) At vero numerus arilhmeticus, monadicus
est : illi vero niimcrum entia dicunt. Speculationes enim
adaptantcorporibus.tanquam exsislentibusex ipsis numeris.
(II) Si igilur necesse quidem est horum aliquo dictoruin
modorum esse numcrum , si quidem aliquid per se entium
est, nullo autem borum esse conlingit, conslat non esse
aliquam talem numeri naturam , qualem asserunt qui eum
separatum faciunt. (12) ltem.utrumunaquaequeunilasei
magno et parvo adaiquatis est, aut ha;c quidem e parvo, illa
vero ex magno ? Si ita sit, nec ex onmibus elemenlis unum-
quodquc est , nec nnitatcs sunt indifferentes : in liac raim
 (10U,IU8I.) METAPHYSICORUM LIB. \\b CAP. VIII.
vaJfi;- ev tyj uev vop to ^Y" " T? 8i T0 (JllxPov
uTcdp/et, evavciov t5) tpuset bv. (13) *Eti at ev.ttj
Tptaoi auTrj tcw;; uia vip iciptrnj. 'AXXi Sti touto
10»; outo to Ev Tcotouatv iv tw 7C£ptTTw usaov. Ei
& 3' exaTEpa tmv uovdSwv e; ducpOTEpoiv iWtv iaacOsv-
Ttov, r) Sui; itw? eVrat ixia ti; ouffa epuat; ex tou ue-
yotXou xai utxpou; r, ti Stoiaet ttj; uovdSo;; (14) *Eti
TcpoTEfa rj uovi; tt;; SudSo;, dvaipouutvr,; vip dvat-
pEtTat r, Sud;. 'ISeov ouv 5Ssa; dvavxatov auTr,v Etvat,
111 npOTEpav y' ouaav iSe'a;, xai Y£Yov*va' TcpoTe^pav. 'Ex
tivo? ouv 5 Y} vip d«'pto"co; Sui; Suotcoio; rjv. (15) *Eti
dva-fXTi tjtoi aiceipov tov dptOubv elvai rj icETCEpaouivbv
/wptaTov yip Tcoioum tov dptOubv, oigte ou/_ oTbvre urj
ou/i toutojv OaTEpov uTtdp/Etv. (ib) Oti uev toivuv
15 dicEipov oux IvSE/STat, SrjXov • oute vip TCEptTco; 6 aTCEi-
pb; to-Ttv ouY dpTto; , rj Se ysvsoi; twv dptOuwv r) tce-
ptTToti dptOuou rj dpTtou a£t egtiv , wSi usv tou ecvoc;
Et; TOV dpTlOV TUTCTOVTO; TCEplTTO; , wSi Se ttj; uev
SudSo; eutcitctouoti; 6 do' ivb; StTcXaaiaiJbuEvo;, wSi
211 Se twv 7CEptTTwv 6 dXXo; dpTto;. (17) Eti e! icaaa
tcja tivo;, ol Se dptOuoi ISeat, xai 6 ditEtpo; eacai iSsa
Ttvb;, rj twv aiaOrjTwv f, dXXou Ttvb;. Katcot oute xaTa
tt]v Oeoiv itSi/ixai oute xa^i Xbyov, TaTTOuat S' oDtoj
Ti; iSs'a;. (is) Ei Se TCETcepao-uEvoi;, u£/pt Tcbaou;
sr. touto Y«p Sei XeyEoOat ou ubvov Sti, dXXd xai oioti.
'AXXi utjv ei us'/pt ttji; SexdSo; 6 dptOub<, woTcep tive;
ipao-tv , 7cpwTov uev Ta/u ETCtXEiuJ/Et Ta EtSr) • olov si ecttiv
r) Tptai; auTodv0pw7coi; , Tt; EO-Tat dptOubi; auTotTcicoi; ;
auTO YaP e^xooto? dptOub; uivpt OExaoo?. A»ctvxT|
:tn 5^1 twv ev TOUTOt? dptOuwv Ttvi Eivaf ouoiat ^ap xai
ioe'at oStoi. 'AXX' Suoji; iTctXei^Ef to( tou ?wou yip
etSrj uTcepe^et. "Aua Sk SrjXov bri ei outwi; rj Tptdi;
auTodvOpoiTCo; , xai ai dXXat TptdSe;- Suotat ydp at h
TOt? auTOti; dptOuoi; , wst' aTtEipot EffOVTat dvOpoiTcot ,
35 e! uev JSsa ixdo-TT) Tpid;, auTO exao-To; IvOpwrco;, e?
Se ur] , dXX' dvOpoiTcot ft. (19) Kal ei uepo; 6 e^XaTTwv
tou uei^ovoi;, 5 ix twv auu6XT)Twv uovdSojv twv iv tw
auToi dptOuw , eJ Stj rj TETpi; auTT) io£'a Ttvb; Istiv ,
olov ?tc7cou rj Xeuxou, 6 dvOpoiTto; EiTat ue'po; Ttctcou,
40 £i Suai; 6 dv0po)7co;. "Atotcov Se xai to tyj? uev Se-
xdSoi; Etvat iSe'av, IvSexdSo; Se [t.ri , ur,Ss twv i^ouevwv
dptOuwv. (20) *Eti Se xai (ati xai YfyvETai Evta xai
5v eiSti oux ijTtv , wcte Sta t{ ou xaxetvoiv etSri eo-tiv ;
oux dpa atTta t& eiSti estiv. (21) Eti aTOTcov £t
46 5 dptOub? 6 UE'/pt ttJi; SexdSo; uaXXbv ti 2v xai EtSoi;
auTT|4 ttJi; SexdSo;- xatTot tou uev oix eo-ti ^«'vEffi; wi;
Ivb;, Tr,< 8' IffTtv. IletpwvTat S' w? tou ue'/oi trfi
SexdSoi; teXsiou ovto; dptOuou. Fevvwo-i youv Ta £ttc'-
utva, oTov to xevov, dvaXoviav, Tb TCEptTrbv, Ta dXXa
60 Ti TOtauTa Ivto; ttji; StxiSoi • Ti uev yip Taii; dpv_aT;
dTcoStobafftv, oTov xivrjouv, «Tafftv, aYaObv, xaxbv, Ti
S' dXXa toT; dptOuot;. Atb to £v to TCEptTTOv e! yip
ev Tr, TptdSt, Tcoi; rj TCEVci; TCEptTTOv; (22) *Eti Ta UE-
veOti xai &'(xa TOtauTa us/pi tcojou, oTov i\ Tcponri
[-279—281.] C:'3
magmim , in hac vero parrum inosl , suapli! nalnra conlra-
rium cxsistens. (13) Iteni , q»a> in ipso lernnrio, quonain
modo sunt? una enim supcrdua est. SeJ proptcrca fortassis
ipsum unum in impare mcdium faciunt. Quodsi utraque
unilatum ex ambohus est ada>quatis, quonam modo dualitas
una quxdam exsistens natnra, ex niagno et parvo erit? aut
quid ab unitate differet? (14) ltem, unitas prior est dnali-
tate : perempta namque liac, perimitur dualitas. Idcam igi-
tur idea necesse est eam esse, quum prior ideasit, ac priorem
factam fiilssc. Ex quonam igitur? indeterminata enim dua-
litas , dualitatis eflicierjs erat. (15) Item, aut (inilum aut
infinitum necesse est numerum esse : numernm enim sepa-
ratum faciunt : quare non est possibilc, non csse borum
alterum. (16) Et quidem quod infinitum esse non contin-
git , patct. Infinitus enim , nec par nec impar est. Gene-
ratio vero numerorum , aut imparis numeri , aut paris scm-
per est : boc modo, uno incidente in parem , impar cflici-
tur; alio modo, dualitate incidente in eum , u qui ab uno
duplicatur; il.iu ,ilin , i\ imparibus rlupliaitis alius par.
(17) Item, si omnis idea alicujus cst, numeri vero idesn
suivt, infinitusqiioqiicniimeruscrit alitujus vel sensibilium
vel alicujus alterius idea : quanqtiam nccsecunduni positio-
nem, neque secundum rationcm contingit, ita tamen ordi-
nant ideas. (18) Quodsi linitus, usquequo? Hoc enim dici
cporlct, nonsolum quod est, verum etiam propter quijl est.
At vero, si numerus ad denarium usque procedit, ut quidam
aiunt, primoquidemcito deficient species : putasi ternarius
est bomo idealis, quis niurierus erit idealis eqims? Etenim
ad denarium tisque numcrus cst idealis. Quare necessc est,
eorum qui in bis sunt nnmerorum aliquem essc. Ili cnim,
sulistantix idexque sunt. Attamen dcficient : species nam-
quc animalis excedent. Simul autem constat quod , si boc
tnodo tcrnarius idealis bomo sit, ceteri quoque ternarii ,quum
similes sint idea3 , qtiae in eisdem numeris sunt : quare iuli
niti bomincs erunt, ant unusquisque idealisliomo, si unus-
quisque ternarius idea est : aut si non , saltcm boinincs.
(19) Et si minor |>ars sit majoris, qui cx iis combinabilibus
unilatibus est, qua; in eoilcm sunt numero; si igitur ipsc
quaternariiis sit idea alicujus, vcluti equi aut albi , bonio erit
parscqui,siliomodualilassit. Absurdum item est, denarii
quidem iileam esse, undenarii autem non, ncqnc seqiiculium
mimcrorum. (50) ltem, etsunt, et fiunt qua?dam , quo-
rum species non sunt : uinlc qua de causa non sunt illorum
quoquespecies? non snnt ergospccies causa". (21) Item, in-
conveniens est , si numerus usque ad dcnai ium magis quid
ens est et ipsiusdenarii species : tametsi biijus quidem non
sil generatio tanquam uniiis, illius tamen sit. Tentant .111(0111
tanquamsi is qui ad denarium usqueest, perfeclus nume-
rus sit. Generant igitur, qu;n scquuntur, veluti vacuum ,
proportionem , abundans , ceteraque bujusceinodi , intra
denarium : quxdam enim principiis attribuunt , puta mo-
I11111 , stationcm , bonum, malum : alia vero numeris : ideo
iinum , impar est : si cnim in ternario , quomodo quina-
rius impar? (22) Magnitiidincs itenr, ct quaicumqtie si-
milia , aliquatenus sunt , veluli prima linra indivisibilis ,
 C24 [mi—M3.] tqn meta ta «i>yiika ib, 0
YpafX[ji.-?| aTOfioc, Etxa Sudc, ilta xai TauTa ixs/pt 8s-
xdSoc. (23) "Eti ei eoti /oipiaTOc 6 apiOu.dc , drcopii-
CEIEV OV TIC TCOTEpOV TtpOTEpOV TO EV r) T) Tptic Xai
t) 8udc. rH u.Ev or, ouvOetoc 6 apt0u.dc, to ev , $t 6s
6 to xaOdXou TTpOTEpov xai to eTooc, 6 dpt0|xdc IxdaTT]
vip twv fxovdooiv jxdptov tou dpt0u.ou toc uXr), 6 6' wc
eTSoc. (24) Kai eoti u.ev wc T) dpOr, TtpOTe'pa Trjc
d^Eiac, Sti wptaTat xai tw Xdvto- eoti 8' c!>c r) d?Eia ,
oTt txspoc xai eic TauTrjv StaipEiTai. 'ilc [xev orj uXr)
1 ti r, d;sia xai to otoi/eTov xat r) jxovac TcpdtEpov, o>c ce
xata to eTooc xal tt,v ouatav tt)v xot4 tov Xdyov r) dpOrj
xai to 67.ov to ex ttjc uArjc xat tou iiSouc* EYVUTepov
•fap tou ei6ouc xat ou 6 Xdfoc to dixcpo) , yeveoei 6' GVtE-
pov. (25) riuSc ouv dp/r) to e*v; 6ti ou otatpeTOv,
lt> cpaatv. 'AXX' dotatpeTov xai to xaOdXou xal to £Tci
ix£'pouc xai to OTOt/eiov, dXXi Tpdrcov dXXov, to jxev
xaTa Xdvov to oe xaTot ypdvov. IIoTEpoK; ouv t6 ev
dp/T); woTTEp yotp EiprjTai, xai r) dp0r| ttjc d^Etac xai
aiitri ixetvr.c SoxeT TtpoTepa eTvat xai IxaTEpa (xta.
20 (2«) 'Au.50Ts'po)c Sr) Tcotouat to Iv dpyr|v. Eort 81
aSuvaTOV to (xev ^ip wc eTooc xai r) oucrfa, to 8' wc
U.E'pOC Xai d)C uXr). "EtfTl fOtp TtO)C iv EXOtTEpOV TT) IX£V
dXT|0eta Suvdtxet, et ^e 6 dptQjxoc lv ti xai jxtj «oc ffwpdc,
dXX* Irepoc lc; 1te'pwv [xovdSojv, wartEp tpacrtv • IvteXe-
2i /Eta 8' oux strtt fiovic lxaTE'pa. (27) Aitiov 8i ttjc
ouu.6aivoutrr,c atxapTtac Sti fitxa ix. twv txaOr,fiaTwv
EOripEuov xai sx TwvXdywv twv xaOdXou , oxit' i\ Ixetvo^v
(xev wc o-TivfiriV to £v xai ttjv dpjf_r)V I0r,xav r) yip
txovic 0-tiyu.Ij oOetoc lctTtv. KaOdrtEp ouv xai cTEpot
80 tivecIxtou IXa/ttrtou Ti dvTa ffuvETiOeoav , xai outoi.
"Uote YtyvETat r) [xovic CXr) twv dptOjxwv xai &pa Ttpo-
TE'pa ttjc SudSoc, TtdXiv 8' uarEpa ojc 6^ou Ttvoc xai
Cvoc xal EtSouc ttjc SudSoc ouor,c. (28) Ati 8s to xa-
OdXou ^TjTeTv to xaTTJYopouixEvov ?v xai oCto>c wc f-Epoc
3t< IXEyov. TauTa 8' Sixa tw auTw dSuvaTov Oitdp/Etv.
Et 61 to £v aijTO Set txdvov dOeTOv eTvat (ouOsvi vap
StacpE'pet r) Sti dp/r| ) , xai r) jxev Suic StatpETr) r) 8e
fiovac ou , 6(xotOT£'pa av eit) tw Ivi auTw r) fiovdc ' £t
8' rj (xovdc, xdxEtvo ttj (xovdSt r) Tr, 6ud8f toctTe itpo-
40 Tepa av etr) lxaTe'pa r] jxovic ttjc SudSoc. Ou ^acrt
8e- YEWWO-l youv TTjV SuOtSa TtptOTOV. (2») "EtI £1
ecttiv r) Suac £*v ti autr) xai rj Tptic auTr^ , dixtpo) Sudc.
'Ex tivoc ouv auTT) r) Sudc;
CAP. IX. [XI.]
'ATcoprjOEiE 8' dv tic xal ItceI 5cpr) jxiv oux Iutiv h
«t Toic dptOtxoTc , to 8' IseStIs , 6*oo)V fnr) iaxi ftETa;u jxo-
vdStov, otov twv iv ttj SudSt r) tt) TptdSt, TtoTEpov ecps-
c]ric Tw Ivi aijTw r) ou , xai 7tdtepov T) Suic TtpoTE'pa tw
isEcjrjc r\ Toiv ptovdSwv ^TtOTEpaouv. (2) 'Otxouoc Si
xai TtEpt twv uctTEpov Yevoiv tou dptOptou erutxSatvEi Ti
DO Sua/Epr), Ypautiric T£ xal littitsSou xai crtijjxaTOC. Oi
(xJv yip Ix Toiv EtSoiv tou fiEydXou xai tou fitxpou plano rt corporc, accidunt. Quidam rniin ex niacni et
Ttotouatv, oiov lx (xaxpou fi£v xal Ppa/soc Ti u.r;xT) , 1 parvi speciebus faciunt , veluli ex longo quidera , ct brrvi
(lOSt,IOK.)
ileindo (lnalilas, dcirnlc lw><- ctiam ail tlpnariiiin usqne.
(2.1) lteni , si niimerns separatus est , dubitaverit quisniam
iitriiin unum prins,an ternarius, et binarius. Quatenus
enim numerus composilus est, unum est ; quatenus vero
universalc prius et species , numeriis est. Unaquxquc
enim unitatum, pars numeri, ut materiaest; illevero, ul
species. (:> i i Ac quotlam quidein modo rectus prior acuto,
quia etin ratione definiente positnsest : quodam vero minlo
acutus, quia pars est, ac in litinc dividitnr. Tanquam i^itnr
materia, acutus, et elementiiin , et unitas prius : ut ven>
MTtincliiin speciem , et eam , qurr secundum rationem est,
substantiam , reclus , ac totum , quod ex materia et specie.
Quod enim ambo est , propinquius est specie, et ei cnjiis
ratio est, t;eneralione vero posterins. (25) Quo igitur modo
ipsum unum , principium est ?qnia non est divisibile , aiunt.
Scd indivisibile est ct universale, et partictilare, et ele-
mentum : verum alio modo , illuil quidem sccnndum ra-
tionem , lioc vero secundum teinpus. Ulro itaque modo
ipsum unum est principium? ul enim dictum est, et rectus
acuto, et iste illo prior esse viJetur, et ulerque nnus.
(26) Utroquc igitur modo ipsum iintim faciunt principium.
At est ini|«i-.siljilc : lioc enim ut species et substantia, lioc
vero ut pars et materia. Est namque qiiodam modo unum,
utruiuqtie secundum veritatem quidem potentia, si quidem
uiniiii quid est numerus, et non quasi acervus, sed ajius ex
aliis, utaiunt, nnil.it ilius : actu sane non est utraque unilas.
(67) Causa vero erroris , qui accidit, quia simul ex matlte-
maticis et universalibus rationihus venabantur, il c ut ex
illisquidem lanqiiam punctum posuerint ipsum unum, d
principium. Unitas enim , punctum sine positionc est.
Quemadmodum igitur alii quidam ex minimo entia compo-
suerunt, ita et isti. Quare unitas cfficitur numeromm nia-
teria, simulquc dualitate prior; rursusque poslerior, tan-
quam dualitate exsistente toto quodani , et uno, et specie.
(28) Ex eo vero , quod univcrsalc quaerebant praedicatum
unum , etiam ita ut partem dixerunt : at simtil li.er eideni
incsse, impossihile est. Quodsi ipsuin iiniiin solum sint-
positione cssc oporlct ( in nulloeniin differt, nisi quod prin-
cipium est ), et dualitas quidem divisibilis, unitas vero non,
similior erit profecto ipsi uni unitas : si autem unitas, illud
quoqiic unitati quam dualitati. Quare utraqneunitas prior
dualitatc crit. At non dicunt : generant sanc denarium
primo. (29) Itcm, si dualitas ipsa unum quid est, ac i|isa
trinitas, ambo dualitas : ex quo igitur lusc dualitas?
Dubitabit antem quispiam, quod, quum tactus qnidem in
numeris minime sit, sed consequentia , qiianimrunque
t|uidem non cst aliquid medium unitatum, veluli eamm qiue
in dualitate ternariove sunt, utrum consrqtientes sint ipsi
uni, an non; et utrum dualitas prior sit iis qure conse-
quuntur, an quaectimque unitatum. (2) Simili modo ln-
difficultates de poslerioribus etiam numcro generibus, linea,
 (ll)85.) METAPHYSICORUM LIB. XII. CAP. IX.
r.Xaxeo? S£ xai otsvou t& STtiTrsSa , ix. {JaOsoc os xai
TaTretvou touc oyxouc Taura 8s eotiv Et07) tou u.EfaXou
xal utxpou. (3) Tr^v 8s xaTa to sv dp£r,v dXXot dX-
Xojc TiOeaffi tiov Totourtov. Kai ev toutoic Ss uupfa
t> tpatvETat Ta te dSuvaTa xat t& 7rXaauaTojSr) xai Ta
uirsvavTta Traot Toic euXo'yoic. 'A-rroXEXuusva te yip
dXXr,Xo>v auuSatvet, ei ur; auvaxoXouOouat xai at dp-
yat, ojct' eTvat to TrXaTU xai otsvov xai uaxpbv xat
Ppa^u* et Se touto, EOTat to e7ci7tsoov yp>,u(xt| xai to
10 o-T£pEOV ETCtTtESov. (4) *Eti 8s Ywv'at xat oyrjuaTa
xat Ta TOtauTa 7r6)c aTtoooO^oeTat; TauTOTe auuSaivst
Toic Trept tov dptOudv Taura YdpTrdOr) usyeOouc Iotiv,
dXX' oux Ix toutiov to usYeOo,,- , ojoTrep ouo' il euQsoc
xai xauiruXou to urjxoc, ouS' ex Xeiou xal Tpa/e'oc Ta
15 OTEpsd. (5) IIdvTO)V Ss XOIVOV TOUTIOV OTCEp eVl TloV
eiStov Toiv «c y^vou? auu.6a(vst StaTropeTv, 5rav tic Or,
t4 xaObXou, TTOTEpOV TO J^toOV aUTO EV Tto £tOO> rj STEpOV
auTOu £toou. Touto y«P f>T) jftopiaTOu (liv ovtoc ou-
OEfjttav Ttotr|05t aTCopiav yiopiaTou S', loaTcsp ot Tauta
2u Xe'yovte; <paot, tou Ivbc xat Ttov dptOutov ou fdStov
Xuaat, ei (Jtr^ Sdotov SeT Xe^eiv to douvaTov. "Otav
votp vorj tic, iv ttj SudSt to Iv xal SXtoc iv dptOuto , tco-
TEpov auTO voet ti 4\ eTspov; (s) 01 usv ouv t& [jiSYeQrj
YEVvtooiv ex TOtauTrjc uXr,c, STspot 8s ex tt;c otiyu-t;;
26 ( if) Se otiyut, auToT; SoxsT sTvat ou/ Iv dXX' oTov to sv)
xat dXXric. uXr,c; ol'a; to ttXtjOoc , dX-X' ou irXr^Oouc- 7rspt
wv ouOsv rJTTOV ouu.€at'v£t Ta auri aTrbpstv. El usv
^ap uta ■{) uXtj , TauTO YP*uui) xat ettitteoov xai ote-
pEov • sx Y«p ttov auToiv to auTO xat £v soTat. Ei Ss
so TcXstoui; at OXat J xat ^TE'pa uev Ypotuurii; ETs'pa Se tou
iTct-ireSou xai iXkri tou OTspeou , t^toi dxoXouOouotv dX-
Xr,Xaic, rjou, woTe TauTa ouufirjoETat xai outojc- 5) Y&p
ouj^ Rei to iTrfreeSov Yp^uuT^v rj e^orat Ypauu^. (7) "Eti
xto? usv lvSs'yeTai stvat ex tou evbc. xal ttXt^Oouc tov
35 dptOubv ouOev ETctystpsiTaf ^ttojc S' ouv Xe'youoi TauTa
ouu^atvEt Suo/EpT) fi7rsp xai toTc e'x tou Ivbc xai ix. tt^c
Sudooc tt^c doptoTOu. '0 ulv Y«p sx tou xaTTjYopou-
(jievou xaOdXou Ysvva tov dptOubv xai ou tivoc TcXi)-
OoUC , 6 S' cX TtVOC 7rXv)0oUC , TOU TCf tOTOU So • ttjv Yap
40 SudSa TrpwTOv Tt sTvat 7tXr,0oc. "£2ote Sta^ispsi ouOsv
o>c EtTtsiv, dXX' al d7roptat aurat dxoXouOy]OOuot, ut;tc
?, Oe'or; r; xpaaic ?, yiticii; xai Soa dXXa TOiaura.
(8) MdXtOTa S' dv tic l7ri^r,Ty]a£tsv, ei uia IxdcTr, uo-
vdc , ix- tivoc lartv • ou Y»p Sr) aurd ^s to £v Ixdcrr;.
45 'AvaYXT) S' ?1 sx tou Ivbc auTOu stvat xai TrXrjOouc,
^ uopiou tou TtXr;0ouc. Tb usv ouv 7rXr,0o'c ti sivat
ipdvat ttjv uovdSa dSuvaTOv, dStaipSTOv y' ouaav ■ to
S' s"x uopiou dXXacs^et 7roXXac Suajfspsiac • dStaipsTov
Te y»P e*xaoTOv dvaYxaTov eTvat tiov uopiojv, r) 7rXr^0oc
50 eTvat xai tt\v uovdSa StatpeTTjv, xai ut^ oTot/eiov ^Tvat
to Iv xal to TrXrjOoc ' f\ Y&p uovac ixdatr, olx ix. tcXtj-
Ooucxailvdc. (9) Eti ouOev dXXo tcoieT 6 touto Xe^ojv
dXX' rj dptOubv fTepov ■ to yap ttXt^Ooc dStatpsTtov eotIv
dptOudc. (10) "Eti iJr,tT)Ts'ov xai Ttapa tou; oStoj Xe'-
ARIST0TELE3. II.
[283 235.] 625
longituilines ; ex lalo vero et stricto, plana ; ex profundo
autem et liumili, moles. Has autem tnagni et parvi species
snnt. (3) Principium vero, quotl secundum ipsum unum
est, talium alii aliter posuerunt. At etiam in liis inlinita
viclentur impossibilia, et fictitia , et omnibus rationabilibus
onnlraria. Sejuncta enim plane ab invicem accidet ea
esse, si principia ctiam non couscqunntur, ut sit latum
et itrictum, longum et brevc. At si hoc erit, planum eiit,
linea, ct solidum planum. (4) Anguli item, ct figurae et
linjusmodi, quonam modo assignabunttir? Idemque ac-
cidit, quod eis qna; circa numerum. llie namque magni-
tudinis sunt passiones, scd non cx his magnitudo, quem-
admodum nec ex recto et curvo longitudo, ncc ex laovi et
aspero solida. (5) His autem omnibus commune, quod in
speciebus, quae sunt ut generis, dubitare accidit , qutim quis
uni vcrsalia ponat : utruiu aniinal ipsuin in animali sit, an al-
tcrum ab ipso animali. Hoc namque si sit non separalum,
nullam dubitationem faciet. Si vero sit, quemadmodum
aitint qui hxc dicunt , scparatum ab uno et numeris non est
facile solvere, si non facile dicere oportet, quod impossibile
est . Quum enim unum quis in dualitate intelligat, ct omnino
in nuraero, utrum ipsum quid , an aliud intelligit? (G) Qui-
dam itaque ex tali materia magnitudines generant , quidam
ex puncto (punctum autem cis non unum, sed quale
imum csse vidctur) et altera materia qnalis est multitudo,
scd non ex multitudine : de quibus nibilo minus eadem acci-
dit dubitarc. Namsi materia unaest, idem Ijnea, planumet
solidum sunt : c\ eisdem enim uniiin et idem erit. Quodsi
matiTi.i! plures, et alia quidem lineae, alia plani, alia
solidi , aut sequuntur invicem , aut non : quare boc etiam
modo cadem accidcnt. Planum etenim aut non liabebit
liiiram, aut lineaerit. (7) Item, quo quidem modo con-
tingit cx uuo ct multitudine numerum esse , niliil dicere
conantur : quomodocunque autem dicant , eaedem difficul-
tates accidunt, qnae illis quoque, qui ex uno ct indetermi-
nata dualitate dicebant. Quidam namquc ex eo quod univer-
saliler praedicatur, et nulla miiltitudine numerum gcnerat;
quidam ex aliqua multitudine, prima tamen : dualitatem
namque primam quandam multitudinem esse. Quare, ut
itadicam, uibil diffcrunt, scd ea-dem illic dubitationes se-
quentur, sive mistio sit, aut posilio, aut tempeiamentnm ,
aut generatio, et quaicumque alia similia. (8) Maxime
aiilcm aliquis inquirat, si una sit quaeque unitas, ex quonam
sit : 11011 cnim erit unaquacque ipsum unum. Nccesse autem
est, aut ex ipso uno et multiludine esse, aut ex parte
multitudinis. Atqui multitudinem dicere unitatcm esse,
impossibile est, quum indivisibilis sit. Quod autem ex parte
sit , alias babet uiultas difficultatcs : unamquamque enim
partium , aut indrtisibilcm , aut multitudinem necesse est
esse, ac unitatem divisibilem, etipsum unum, acmultitu-
dinem, non esse elementum : quandoquidem unaquaeque
unitas non est ex multitudine ac uno. (w:> ltem , qui boc
dicit, niliil aliud quam alium numerum facit : multitudo
namqueindivisibilium numerusest. (IU) Item, qnacrendum
40
 (26 (isi— 2Si.] TI2N META TA «MZIKA [B, 0. (l((8i,IC«0.)

vsvtb(, Trdtspov djtEtpo; 6 otptQ[jLO<; r, TCETrEpaauEvo;.
TTcrjp/E Y«p, to; eoixe, xai TtETtEpaauivov Tc).r,0o;, e;
ou at TtETtEpoiauEvai uovdoE; xai tou £vo; ■ tatt te ete-
pov auTO tcXtJOo; xai TcXr,0o; aTCEipov. IloTov ouv tcXtj-
6 Oo; CTOt/sidv e'<jti xai to ev ; (n) 'Ouofw; Slxai TCEpi
(TTiYur.q dv Tt; £r,Tria£iE xai tou aTOt/Etou e; ou rcotouai
Ta U.£Ye0tj' OU Y*P r1'" YS r""07 CfTlYU-T^ IcTIV OUTTj.
Twv youv dXXo>v aTiYuiov IxdjTr) Ix. tivo; ; ou y*P Sr,
ex Y£ oiaaTriuaTd; tivo; xai autr,; aTiY,ur,;. (13) AXXa
10 ur,v ouos udpia doiaipeTa £VG£/£Tai tou StaaTrjuaTO;
eivat udpta, wanEp tou TtXr,0ou; i; cbv al u.ovdo,£c/
6 uev Y^ip dptOub; £; dotaipsTwv auYXEtTat, Tt« oe u.e-
Ye'0t, ou. IldvTa orj TauTa xai dXXa Totaura tpavEpbv
etiam abeis, qni sic ilicunl, utrum numerus intinitus, ,-,n -
finitus sit : erat namque, ut apparet, multituilo quoqur
liiiitn , ex qua et unosHnt unitates finito! : aliudque est ipsa
iiutltit 111I0 , mullitudoquc inlinila : qualis itaquc multituilo,
et unum , cst clemcntum ? (II) Similiter autem de punrlo
quoque aliquis qua?reret , ac clemento , c\ quo faciunt ma-
gnitudincs. Non cnim unum solum punctum hoc est. O-
terorum iuitur unumquodque punctorum ex quonam? non
enimex quadam dimensionc, ipsoque puncto. (12) At vero
necpartesdivisibilescsseconlingitpartesdimensionis, quem-
ailmodum multitudinis, ex quibus unitates : numerus nam-
que ex indivisibilibus componitur, magnitudines vero mi-

Ttotei 6'ti douvatov sTvat tov dpiOjxdv xai t& ueye'0t| nime. Hifc itaque omnia cetcraque similia manifctant
lr. /oiptaTa. (13) "Eti 8= to SiatpwvEtv tou; Tcpo'>tou; quod im|X>ssibile est numerum ac magnitudines separata.-.
TCEpiTwv dpiOuiov <jT|u;Tov Sti Ta TcpaYuaTa TauTaoux esse. (13) Praeterea, quod ipsi primi de numcris discor-
dvTa dXv,0ri Ttaps/Ei tt,v Tapa/r,v auToi;. 01 uev yip dant, signumest, ipsasres, quum non sint venc, ipsis
TtV uaOr,uaTixa udvov tcoiouvte; Tcapi t4 aiaOr|Ta, prxbere confusionem. Quidam enim , qui mathematica tan-
6p<ovT£; tt,v Tcepl TtV eiOt, 8utr/£'p£iav xai TtXdatv, drc£- tnm faciunt pra?ter sensibilia, quum viderent difficultatcm
2<i aTT,tjav drtb tou £iSt,tixou dptOu.ou xai tov u.aOrjuaTi- atquc fictioncm circa spccies, destiterunt a numero ideali ,
xbv tTcoir,aav ' oi os TtV eioti !3ouXduEvot dtta xal dpt- ac matliematicum fecerunt ; quidam vero , quum species
Ouou; tcoieIv, ou/ dpwvTE; 6e , et t4; dp/d; ti; Taiita; simul et numeros facere vellent, neque viderent quonam
Ori<j£Tai, Tcoi; eatat 6 uaOr,uaTtxb; dptOu.b; Tcapa tov modo, si quis ba!C principia ponat , mathcmaticus numerus
EioT,Tixdv, tov auTOv Eidr.Tixbv xai u.aOr,uaTtxbv Itcoit|- pra;ter idcalem esset , cundem idealcin ac mathematicum
2:. tjav dptOubv twXoyw, £tcei EpYW ye avr|pr,Tai b uaOr|-
numerum fecerunt ratione : quum re ipsa jam sublatus sit
ijiaTixd;- tdia; y»P *«« °'J u.aOr,uaTtxa; utcoOeVei^Xe- lnathcmaticus ; proprias cnim ct non mathematicas supposi •
Youotv. (l«).'0 Se rcpwTO; Qeuevo; Ta te eiot, Etvai
tiones dicunt. (14) Qui vero primus species esse, elnume-
xai dptO[Aou; ia eiSt, xai Tti u.aOrjtxaTixa flvat euXoyw;
ros esse species , et mathemalica csse posuit , rationabiliter
E/topttJEv. "iitJTE jcdvTa; <juu.6a£v£i xaxi uev ti Xe-
stparavit. Quare accidit omnes secundum quid recte di-
,». v£tv dpOio; , £Xw; <5' oux dpOw;. Kai autoi <5i 6uoXo-
cere, omnino vero non recte. Ac ipsi etiam fatentur non
Youaiv ou TauTa Xe'yovte; dXXa TavavTta. (15) AtTtov
eadem, sed contraria dicentcs. (15) Causa vero cst, quotl
0' 6'ti at utcoOewi; xxi ai dp/al t]/Eu5£i;. XaXETtbv
suppositiones atque principia falsa sunt. Difficileautem est,
3' Ex ar| xaXio; e/ovtiov Xe'yeiv xaXw;, xaT* 'ETtt/ap-
ut ait Epicharmus, ex non bene proesuppositis bene dicere.
uov dpTio); T£ y«P XiXtXTai, xai euOew; tpaivETat ou
Quum primum cnim aliquid dicitur, confestim apparet non
v. xaXio; Ifn. (10) 'AXXi TCEpi \tbi twv dpiOutov ixavi
bcnc dictum. (1G) Sed de numcris quidcm sufficiant , qtw
xa dir.itopriUEva xal Siwpiauiva ' uaXXov -{ho ex tcXeio-
dtibitata et qnae determinata sunt : cuicumque namqueper-
vwv av eti TCEttiOEtri ti; tc£tc£i<7|X£vo; , Ttpb; £1 xb tcei-
suasum cst, roagis ci cx pluribus pcrsuasum fuerit : ut
aOr,vat (xt) jt£Tcei(JUE'vov ouOev uaXXov. [XII.] IlEpi Ss
autem illi pcrsuadcatur, cui non est pcrsuasum , niliilo ma-
twv Tcponojv dp/iov xai Ttov TcptoTWV ahtwv xai otoi-
gis. [ XII ] De primis vcro principiis, primisquc caiwis,
«11 /Eiojv Stsa uev Xeyouo-iv ot TtEpi udvr,; xrj; attjOrjTr,;
et dementis, quaxumquc quidcm dicunt qni de sola sen-
oucia; StopiiJovTE; , t4 [xev ev toI; TC£pi tfutjEw; £tpT,Tat,
sibili substanlia determinant, quaedam in Natnralibus dicla
Tti 8' oux satt ttI; [xeOocIou tt]; vuv 5aa 81 oi tpaaxov-
sunt, quacdam non sunt praesentis tractationis. Quaecumque
T£;£lvat Tcapi TtV; aiaOr,Ta; ete'p»; ouaia;,_ 1/duEvdv
vero aiunt qui tlicunt pra?tcr sensibiles esse alias substan-
eaTt 0EO)pT,aatTtov Etpr,uEvo>v. (17) 'Ercei ouv XeYOuai
tias, consequens cst diclis speculari. (17) Quum igitur
t:, tive; TOtauTa; eIvoi tcc; iOE'a; xai tou; dptOuou;, xai
quidam idcas ac numeros talcs esse dicant, elementaquc
TOt touto)V aTOt/Eta twv ovtojv eivat aTOi/£ia xai dp-
corum, elemcnta principiaquc entium esse, considerandum
/d;, ax£TCT£ov Tccpi toutwv ti Xs^ouat xai Ttio; Xeyou-
dc bis , quid , et quonam modo dicant. Verum qui nume-
atv. Oi uev ouv dptOuou; tcoiouvte; udvov xai toutou;
rostantum, et hos uiathematicos faciunt, posterins cxami-
uaOr,uaTtxou; uaTepov iTctaxETtTsoi * Ttov oe Ta; ibea;
nandi sunt : eorum autcm, qui ponunt idcas, simul quis-
r>n Xsyovto)v dua tov te Tpdrcov OEaaatT1 ctv ti; xai ttjv
piam ct modum profecto viderit, et dubitationem, quae dc
aTtopiav tt,v Ttepi auTwv. "Aua Y«p xaOdXou te w;
eis fit : simul namquc universales snbstantias faciunt idcas,
oiaia; Tcotouat Ta; ioea; xai itdXtv to; /o)ptaTa; xai
ct rursus ut separatas, ct singularium. ( 1 8) Hsc vcro quod
twv xaO' ExaaTov. (is) Taura 8' 8'ti oux evSE/ETat
non contingant, dubitatum est prius. Causa vcro eis, qw
oir,Tcdpr,Tai TcpotEpov. Aitiov 8e tou auvd-jVat Tauta
 (11.80,1087.) METAPHYSICORUM LIB. XII. CAP. X
•eic toutov toic Xeyouii ti? tSsac xaOdXou, brt toT?
aiaOrjToTc ou Tac outo; ouaiac Itcoiouv. (19) Ti [xsv
ouv ev toT; a?<jOr)Toic xaO' Exaora fsTv evoai^ov xat
[xsveiv ouOev auTtov, to Ss xaOdXou Ttapi touto eTvat
5 te xat ftEpdv ti Etvai. Touto 8', wcjitEp Iv toT; eu.-
7tp*otj0£v e,aeyou.ev, ExtvrjffE txiv 2o»xpaTT,; Sti touc 6pt-
<j;iouc, 06 [xvjv Eywpicjs ystwvxoO' ifxaaTOV xat touto
dpOwc evdr;<j£v ou ywpiaac. Ar,XoT os Jx twv spYo>v "
dveu [xsv yap tou xaOdXou oux eVctv Itckttj-u.tiv Xa-
10 6civ, to 8s ywpt^stv oiTtov twv eju;x6aivo'vTO>v Sua/s-
poiv TTEpl Toti; i8s'ac I<tt£v. (20) 01 S' wc ovoyxaTov,
eTitEp ?<tovto£ tivec ouatatTtapi to; aloO/iTo; xat ^sou-
aac, yu>ptatic Eivat, aXXa; u.s'» oux styov, touto; 8s
to; xaOdXou Xeyojx^voc I;e'Oe<tov, wots auu.6atvEiv <t/e-
15 £bv Tic auTa? <pua£tc Etvat Ta<; xaOdXou xa\ tou; xaO'
exocttov. AStt) ixsv ouv auTT) xaO' outtjv eit| tic av
8u<jye'peta twv eiprjtxs^vwv.
CAP. X.
°0 Se xat toi? Xe'you<xi to; iSsac EyEt Ttvi aTcoptav
xat toTc u.^1 Xeyouoiv, xa\ xot' dpyic e"v toTc Siaitopri-
20 txaatv iX.EyOvi itpoTEpov, Xeywjxsv vuv. El [xsv ^ap
Ttc txr, OrjaEt to; ouatac eTvoi XEywptcjjxEvac , xal tov
Tpdicov toutov wc Xsyetoi to xaO' 1'xaaTa twv ovtwv,
dvatpirjaei ttjv ouatav, wc (JouXdjxeOa Xeyeiv • av 8e Tt{
89) to; outna? ywpiffTac , tcwc Oqeret t<x aToij^eTa xai Tac
»t> dpyic ouTtov; (3) El uev ^ap xaO' fxaoTOv xa\ u.t)
xaOdXou, ToaauV eottoi t<x ovto SaaTcsp to cJTOtysia,
xa\ oux iTno-TTiTa to OTOt/Eia. "EffToxxav Yap at jxev
Iv TT) <ptovrj ouXXa6ai ouotai, Tot Se crTot/Eta auTtov
o~coi/_£ia Ttov outrtoiv ■ <xvc«yxt) 8r) to BA £v Etvat xa\
30 Exot<jTT,v Ttov cuXXaSoiv jxtav, EtTcep [XT) xaOdXou xal to>
EtSet al ouTat , dXXot [xia £xdo-TT| tw dpt0|xo> xa\ toSe
ti xat [XTj 6txtovu[xov, e^ti S'aucb S eotiv £v exootov ti-
Oeaatv. (3) Et S' at auXXafiat , outio xa\ i\ wv Ettjtv *
ouxearot dpo icXet'o> dXtpa ivdt;, ouoe twv dXXwv <jtoi-
35 yetwv ouOiv xoto tov outov Xoyov bvrcep ouSe twv dX-
Xwv <juXXa6wv rj ouTT| a.\\y\ xo\ dXXrj. 'AXXot [xr,v e!
TOUTO, OUX ItJTOlTCOpi Ti OTOl/Eio £'TEpa OVTO , dXXi
IXOVOV Ti <JTOl/Eta. "EtI Se OuS' £Ttl0TT)Ti Ti <JTOl-
/eia- ou ^ip xoOdXou, vj S' |7CI<jtT;[xt| twv xaOdXou.
40 (*) ArjXov S' ex Te twv aTroSettJEWv xo\twv Sptajxiov ou
Yip y^T*6"701' 'uXXoYitJjxb; StitoSeto Tpt'Yt>>vov Suodp-
Oat?, e} txr, tcoiv TptYWvov Suo dpOai?, ouo' Sti 6S1 6dv-
Opwico<; i^wov, et txr, Tca; dvOpo>Tcoc, ?wov. (5) 'AXXi
txT)v e*YE xaOdXou at dp/a\ tj xat at ix. toutwv outjtat
«6 xaOdXou, ItJTOi tx-}) ouata rcpOTEpov ouo•la<;• to [xev ^ip
xaOd)vOU oux oucta , to Se OTOt/Etov xa\ i) dp/r, xaOd-
Xou • icpdTEpov Se to otoi/eTov xa\ r, ap/T) wv dp/f, xat
CTOt/_EtOV eotiv. (o) Touto TE Sr) icdvTa <Jutx6otv£t
euXo'yo>; , b*Tav ex otoi/eiwv te toiwoi Ti? tS£'a<; xal
tso Tcapi Ti<; to outo eTooc; i/ouaa; ouatoc, xa\ iSe'ac h ti
o;iwatv eTvat xey_wpt<J[x£vov. Et Se txrjOEv xo>Xusi
oioTcep iitl Ttov ttjc <pwvrjc tjTOt/etwv icoXXi etvat to
[287,288.] C2 7
universalcs ideas dicunt, ut eas in idem conjungant, fuil ,
quia sensibilibus non raciebant easdem substanlias. (t9) Sin-
gulariaetenim, qua? in sensibilibus, ftuere putabant, nec
aliquid liorntn manerc ; univcrsalc autcm pra?ter ba?c tuni
esse, tum aliud quid esse. Ilocautem, ut antea diceba-
iiius, movit quidem Socrates propter definitiones, non ta-
men a singularibus separavit : et lioc recte intellexit , non
separans. Comtat autem ex opeiibus : etenim absque uni-
versalibus quidem non est accipere sapientiam ; separare
autem, causa difficultatum, qu:u circa ideas accidunt, est.
(20) Quidam vero, tanquam necessarigm sit, si substantiae
quKdam praeter sensibileset fluentes ertint, separatas esse ,
(alias quidem non babebant,) eas sanc, qua3 universales
dicuntur, attulerunt : nt fcre accidal, easdem naturas uni-
versales ac particulares esse. At ha-c ipsa per se ipsam erit
difficultas eorum , de quibus dictuin est.
Quod vero et iis qui dicunt idcas, ct iisqui non dicunt,
aliquam dubitationcm habet, quod et a principio in duhi-
tationibus diclum est prius, jam dicamus. Nam si quis
substantias non ponat esse separatas, et boc modo sicuti
entium singularia dicnntur, perimet substantiam, quemad-
modum dicere volumus. Quodsi quis substanlias separatas
ponat, quomodo principia earum et elcmenta ponet? (2) Si
singulare namque , et non uuiversale , tot erunt entia , quot
elementa, nequescibilia erunt elcmenta. Sint eteniip syl-
labeequidem, quae in voce sunt, substantiae; elementa vero
earum , elementa substantiariim : necesse igitur est U A et
unamquamque syllabarum unam esse , si non universaliter
quidem et spccie escdem, sed una numero unaqua:quc, et boc
quid , nec acquivocum; item, ipsum quod est unumquod-
que, unum ponunt. (3) Quodsi syllabae, ita illa quoque,
ex quibus sunt : non ernnt igitur plura A quam umun, nec
aliorum elcmentorum ullum secundum candem rationem ,
secundum quam ncc aliarum syllabarum eadem altera et
altcra. At vero si hoc, prater elcmenta non crunt alia cn-
tia, sed solum clementa. I tcni, ncc erunt scibilia elementa,
quum non sint universalia , scientia vero unirersalium sit.
(4) Constat vero ex demonstrationibus ac definitionibus :
non cnim fitsyllogismus, quod bictriangulusduobus rectis
eequalis, nisi quod omnis duobus rectis; nec quod hic
homo animal, nisi quod omnis liomo animal. (5) At vero
si principia universalia sunt, aut etiam substantiae, qua; ex
bis fiiiut, universales sunt, erit non substanlia prior sub-
stantia. Universale namque non est subslantia : clementum
vcro , et principium , universale est. Est autem elementum
et principium, prius iis quibus principium et elementum est.
(6) Iliec itaque omnia rationabilifer accidunt, tum quiim
ex elementis ideas faciunt, tum quum praler eas ideas sub
stantiasque, quae eandem speciem habent, ununi quid se-
paratum essc ccnsent. Quodsi nihil probibet, quemadmo-
dum in vocis elementis multa A , multaque I! esse , nihil
40.
 028 [288— 2W.] TQN META TA <1>V21KA Il\ a. (1057.)

dXsa xat Tot [ifJTa xai urjOsv eivai Ttapa -i TcoXXa
outo a/.^a xal aiiTO S/JTa , euovtii svsxd ys toutou
aTCEtpot ai 6'uotat cruXXaSai. (7) Tb 0: Tf,v ETrtcrT-/;u.Y)v
Etvai xaOdXou rcacrav, iootte dvayxaiov Etvat xai Ta; tiov
5 ovtojv dp^i; xaOdXou Etvai xai uf| oucrta; X£/o>picru.s-
va;, i/u usv iiaAWT1 drropiav twv Xe/Oevtcov, ou uf,v
dXX' tOTi uev to; dXr/js; to XsyduEvov, eoti 0' to; oux
aXr,0s'c. 'II yap £,rrtcrTr'u.rl, (oCTCEp xai to ETCtcrTacrOai,
OITTOV, 0)V TO USV JuvaUEI, TO 01 EVSpysta. («) 'H USV
10 ouv ouvaut; to; ilXr, (tou ) xaOdXou oOcra xat ddptoToc
tou xaOdXou xat dopicrcou e'ctt(v, f, 6' EvE^pyEiajopicruEvr]
xat toptcrusvou toos ti ouoa touoe tivo;. 'AXXi xaTa
o-u;jt£sor,x6c f, 6'j/t; to xaOdXou yptoua6pa, 6'n toos to
/ptouaSopa /ptoua ecttiv, xat o OEOipsi 6 ypauuaTi-
l!> xd; , tooe to dXcpa dXcpa • e"tc£i ei dvdyxrj Tctc. dpy i; xa-
OdXou £tvat, dvdyxrj xai Ta s'x toutiov xaOdXou, wcrTrsp
ETCl T(OV dTC05£i;EtOV. El OE TOUTO , OUX EdTat ytOptCTTOV
ouOsv oiio" ouaia. 'AXXi £r;Xov oti EaTt usv co;f) £TCt-
CTr^ur, xaOoXou , sVrt 6' to; ou-
(|tic prreter mulla ipsa A ipsaque li esse , eninl ob Imk
infinitae siniiles RjllalKr. (7) Quod autem onmis scienlia
iiniversalium sit, atleo ut necesse sit, tum enlium prin-
cipia universalia esse, tum non essc separatas substantias,
lioc plus quam ulia prredicla maxime tlubitationem liabet ;
at t|iiotlam quidem modo vcrum, quoddicitur, est ; quoilain
aulem modo non vcrum. Scientia namque, sicutet ipsum
scire , duplex cst : quorum aliud potentia , aliud aclu est.
(8) Potentia igitur, qiiuin sit lauquam inateria uniter-
salis ac indeliiiita , universalis indcfinitique cst; aclus vero
delerminalus, et dctenninati, quum hoc quid , Ir.ijusque
alicujus sit. Yerum per accidens videt visus colorem univer-
salem, eo quod liic color, quem videt, color est; et qnoJ
granimaticus speculatur, lioc alpha , alpha est. >arn si ne-
cesse est principia universalia esse , necesse est ea quoquc,
quan cx liis sunt, universalia esse, qiiemadmodum in denion-
strationibus cst ■. quod qiiidem si ita est , nibil erit separa-
tum , nequc substantia. Sed constat quod quodam niodo
quidem scientia universalis est, quodaru modo autem mi-
nime.

LIBER XIII.
CAP. I.
2» rhpt usv ouv Tr,c ouciac TauTr,c EiprioOio Toaatha, Dc liac itaque dubitatione tot dicta sint. Omnes vero,
TCaVTSC Oi TCOIOUCTI TC<C dp/i; EVaVTtaC , (OCTTCEf EV TOIC queniadmndiuTi innaturalibus, simililer cliam circa imrao-
cjiuatxoTc, xal TCEpi toic dxivr,Touc; oucrtac 6uottoc. E! bilcs substantias, principia contraria faciuut. Si aiitem
ol Tr,c toiv d—dvTtov dpyrjc ufj ivoijnxi. TcpdTspdv ti oniniiim rcrum principio non potestprius aliquiil esse.ini-
Etvat, douvaTov otv str, r/,v dpyf.v stEpdvTt oOcav sivat possibile erit profecto principium aliquid aliml e\sii>reiis,
15 dp'/f,v, olov £inc Xiyot to XEUxovdp/f,v sivat ou/ f, ete- principiiun esse : veluli si quis dicat album esse principium ,
pov dXX' fi Xeuxov, sTvai uEvTot xaO' uttoxeiu.e'vou , xal 11011 primt aliud, sed prout album, esse tamen in subjecto, et
£'T£pOV Tl OV XEUXOV Elvaf EXSIVO yip TCpOTEpOV SCTTat. aliquid aliudexsislens, album esse: illud eiiimsane priuserit
(2) 'AX/.a uf,v yiyvETat ~dvTa s; IvavTtcdV oj; utcoxei- ('/.) Al vero cuncta ex contrariis fiunl, tanquam quodam suh-
uevou Ttvdc dvdyxT) dpa udXtCTTa toTc; EvavTtot; jecto. Neccsse ergo est, maxime boc contrariis ine^se. Seni-
3ii touO' urcdp/Etv. 'Aet dpa TrdvTa TavavTta xaO' utco- I per igitur cuncta conlraria de snbjecto snnt, et uulluni c-t
X£iue'vou , xat ouOiv /o)pi<TTdv. 'AXX' waTcEp xai cpat- separaliile. Celerum, quemadmoiluni et apparet, et ratio
VETat, ouOsv ouota E'vavTt'ov, xai 6 Xdyo; uapTupEt. testatur, nihil substantia; contrarium est : nulltim ergocon-
Oufliv dpa Ttov EvavTtwv xupicoc &o/'f{ rcdvTtov dXX' tiariorum omniiim proprie principium e>t , sed allerum est.
ETE'pa. (jj Ol 6f. TO ETEpOV TtOV EVaVTltOV uXr,v TCOtOU- (3) Quidam vero alierum contrarioriim materiam faciunt;
'i"i cuv, oi u£v tto svt Tto ict(i) to avtcov, to; TOUTO T/,V TOU (|uidam, uni scilicet requali ina'quale, quasi bnc natura mul-
TcXf/Jou; oucav cpucuv, oi 6k tw evi to TtXrjOoc. 1'ev- liluilinis sit; quidam, uni multitiidinem. Generantur enim
vaivTat yip ot dpiO,uoi toic uev ex Tr,c Toti dvtTou cui- numeii a qiiibusdam ex dualitate inrequalis , ma^no ac par-
60; Toti UEydXou xat utxpoti , t<o 6' ex Toti TcXr^Oou;, urco vo ; a quodam ex imiltitmtiiic : ambolms tamen ah substan-
Tf]c tou £vo; 6s oucuac duioTv • xai yip i to dvtaov xai tia uniiis. tteniin qui inreqnale et unum dicit clementa,
4i> £v Xcyo)v Ti CTTOt/sta, to 0 dvicrov Ex usydXou xai ut- inavjuale vcro ex magno et parvo dualitatem, lampiani
xpoti oudoa , dj; £v 6vTa to dvtcrov xai to UE'ya xai to unum sint, ina^quale et magniim et parvum dicit, nec deter-
utxpov Xsyst , xai ou otopi^Et 6'ti Xdyto dptOu.to S' ou. minat quod ratione, niimero vero ininime. (4) At vero prin-
(t) 'AXXi ,uf,v xai Ti; dp^ic S; OTOi^Eta xa/.oticriv, ou cipia etiam, qiw elemenla vocant, non beneassignanl.quiim
xaXco; dTtooiodacriv, ol u-v to u£'ya xai to ,utxpov Xi- quidain magnum et parvum paritcr ciim uno , hacc tria nu-
45 yovTs; UETa tou lvdc,"Tpia TauTa CTTOi/Eta Ttov dpt- nierorum elementa dicunt, duo quidem materiam, unum
Outov, Ti usv ouo uXr,v, to 6' Ev Tr,v uopcprjv, o't &i to vero formam; quidam Tero multum et pauciim : quia
tco/.u xai dXiyov, OTt to ,UE'ya xai to uixpov u£y£'Oouc mngnum et parvum magnitudini magis secundum naturam
ot/.EtOTEpa T'/,v cpOcriv, ot 0£ to xaOdXou uaXXov ETti TOU- peculiaria sunl ; alii autem , quod magis universale in lii*.
T<OV TO UTCEpE^OV Xat TO UTC£p£^d,U£VOV. (5) AtaCpE^pEl excedcns el excessum. (5) At milluin istorum alkpml dif
 (i«8-,io88.) METAPHYSICOMJM LIB. XIII. CAP. I
Ss toutoiv ouOsv o>c eitceiv Tcpbc, ivta T«v auuSatvdvTtov,
dXXa 7tpbe, Tac, XoYtxac, udvov Sua/Epsfa; , Sc. :puXaT-
TOVTat Sta to xai a&Toi Xoytxa; tpepEtv Ta; aTcoSst^Eic;.
nXrjv tou auTOu '(i Xdyou iaTi to uTtepE/ ov xai tb urcsp-
6 E/dusvov Etvat dp/a; dXXi uv) to pccya xai to u.txoo'v,
xai tov dptOubv TcpoTEpov tt,c. OudSoc. ix Toiv otoi/euov
xaOdXou yip du:fdT£pa uaXXdv iaTtv. Nuv os to uiv
Xe'youo"i to S' ou Xe'you!iiv. (o) Oi Si to EiEpov xai TO
dXXo Tcpbc, to £v dvTiTtOs^aatv, oi Si tcXv;0o; xai to £v.
10 Ei S' IffTtv, wmrEp pouXovTai , t4 ovt« e; ivavTHov, TM
Se Ivi r) ouOsv EvavTtov, r, etTcsp dpa uiXXst, to TcXrj-
Oo; , to o' dvtaov tw tao> xai to ETspov Toi TauToi xai
to iXlo auToi , udXiaTa usv oi to £v tw TcXrJOsi dvTtTt-
Osvtsc, E/ovTat Ttvo; od;r,i; , ou ur,v oub' outoi ixavu; •
15 eVrat yap to £v dXiyov tcXtjOoc; uiv yip dXtyoV/iTt, to
Si tcoXu Toi dXtyo) dvTixetTat. (7) Tb S* ev 6'ti uETpov
ar,tuaivEi, <pav£pdv, Kal iv TtavTt taTt Tt ETEpov urco-
xeiuevov, oiov ev apuovia Stsan;, iv os ueys^Oei odxTu-
Xoc, ?| tcouc. t) ti toioutov, iv os ^uOaoi; Sdatc. r, auX-
ao Xafi/j ■ Suoiidc, oe xai sv pdpsi aTaOad; Tt; toptausvoc.
iaTtv xai xaTa Tcdvuov os tov atjTOv Tpdrtov, iv usv
toT; TcotoT; Tcotdv ti, iv Si toi; 7coaot; tcooov ti. Kai
dotatpETOv to us'-pov, to uiv xaTa to e{oo;, to oe Tcpbi;
Tr,v aiaOr|5tv, ox; oux ovtoi; tivoc, tou evo; xaO' outo
»5 ouo-ta;. (s) Kai touto xaTa Xoyov " o-/|Uaiv£t i-ap to
ev O^Tt ue^Tpov TtXrjOou; tivo';, xai 6 dptOab; 6'ti 7tXr,0o;
aEa£Tpr|U£vov xai ttXyjOoc; asTpo)v. Atb xai euXoyoji;
oux £0"ti to e'v dptOao';- ouoe yap to usTpov tjtETpa,
dXX' dp/r, xai to asTpov xai to £'v. AeT oe it\ tb
30 OUTO Tl UTcdp/StV TCOtJt TO UETpOV, oiov El tTCTCO; TO UE-
Tpov, iTCTcou; , xai si dvOpo)Tcoc; , dvOporrcou; ■ ei 6' dvOpo)-
tcoi; xal ?tctco; xai Oeo; , ^oiov too)?, xai 6 dptOab; auToiv
EOTat i[o)a- ei 0' dv0po)Tcoi; xai Xeuxov xai Saoi^ov,
7jxtaTa uev dptOabc; toutojv Sta to TauTw rcdvO' UTcdp-
36 /Etv xat ivi xaTa tov dptOadv, Sato; Si fsvoiv ESTat
6 dptOubc; 6 touto)v, rj tivo; dXXr.i; TOtauTr,? Tcpsar^YO-
pta;. (9) Oi Se to dvtaov d); ev Tt , ttjv Sudoa Se dd-
piorTOv TcoiouvTEC, ueyoXou xai utxpou, Tcdppo) Xiav Tffiv
Soxouvto)V xal SuvaTtiiv Xeyouiiv ■ TcdOr, te y*P TauTa
40 xai autu6E6rlxoTa aaXXov r, u7cox£ia£va toi; dptOuoti;
xai toTc. aEYEOeaiv iaTt, to tcoXu xat oXiyov dptOaou ,
xai us^a xal atxpbv ueyeOou;, o)aTcsp dpTtov xai rcs-
ptTTOv, xai XeIov xai Tpa/u , xai euOu xat xaariuXov.
(10) "Eti Si rcpb; TauTr]T7J aaapTta xai rcpo; Tt dvaYxv)
45 Etvat to UEya xai to atxpbv xat 5aa TotauTa • to Se
Trpd; ti TtdvTO)v rjxtaTa ouat; ti; r, oiafa twv xaTr-
YOptoiv iaTt, xai uaTi'pa tou ttoiou xai Tcoaou- xai Ttd-
C»; Tt tou Tcoaoti to Tcpd; ti, oiaTcsp e'Xe'/_0-/i , d),X' ou/
8Xv], tl Tt ETEpov xai Toi 6"Xio; xotvoi icpdc; Tt xai toT;
50 uipEaiv auTOu xai Etosaiv. OuOiv yap iaTtv oute ptEYa
oute atxpdv, outstcoXu oute dXtYov, ouO' 6*Xo)c Tcpd; Tl,
8 ou/ iTEpdv Tt ov tcoXu y| oXiyov r) u£Ya ■?, atxpbv r| Tcpdc;
Tt iaTtv. (u) 2Dt|U.eTov S' 6'ti -ijxtaTa ouaia Tt; xai ov
ti to Tcpd;Ti to ;xo'vov arj Eivat Ysvsatv aurou ar|Ss cpOo-
[•290—291.] C29
fert (Mt ita tlicam ) quoad qua-tlam eorum qua; accidunt, nisi
ad logicas tantnm difficuHates, a quibus cavent, propterca
quodaliiquoquclogicasafforuntdcmonstrationcs. Ejusdcm
tamcn rationis cst excedens ct excessum , at non magnuin
ct parvum, principia esse, ac numerum dualilate priorem ex
elementis ponere ; ambo namque magis universalia sunt. At
nunc illud quidcm dicunt , lioc vero miniine. (6) Quidam
vero alteruni, etaliud, ad untim opponunt; alii autein mul-
titudinem et uniiin. Si igitur entia ( ut volunt ) ex conlrariis
suiit, uni vero aut niliil contrarium, aut, siquidemest,
multitudo est, ipxquale vero «'qnali, et alterum eideni,
atque alitttl ipsi : maxime quidem illi qui uiiuin opponunt
multitudini, aliqua specie veritatis nituntur; neque tamcn
vel lii suflicienler. Unum elenim tuin erit paucum, quan-
doquidcm mtillitudo paucilati, nuiltuni vero pauco oppo-
nilur. (7) Unum vero quod mensuram significet, mani-
feslum est. Ac in cunctis est aliquid aliud supposilum ,
velnti in harmonia , diesis; iu niagnitudine, tli^ilus, aut
pes, aut aliquid gimile; et in rlivlhmis, gratlus, aul sjl-
luba ; similitcr iu gravitate, poiulus aliquod determinatum
cst : ac eodein modo de omnibus, in qualitatibus, quale
quid ; in quantitatibus, quaiitum quid. Mensura enim e.-t
indjvisibile, quredam sccuudiim speciem , qiia-dam setun-
dum sciisum, lanqiiam tinum nou sit aliipia per se sub-
stanlia. (8) Et lioc rationabiliter : iiniim namque si^nilicat
quod mensiira eiijusdain mullitudinis cst : ac numcriis,
multitudo mensurata, et mulliludo mensurarum. Quare
rationabiliter unum non est liiimerus : neque pnim men-
sura, mensuim; verum tam mensura qiiam unum piinci-
pium est. Oportet autem ut mensiira semper idcm cum
onmibus sit : veluti si sint equi, equns mcnsiua; si lio-
mines, liomo. Quodsi liomo et equus ac Deus, animal
fortassis, et numerus eoruui animalia crit. Si aulcin homo
et album ac ambulans, miuimc quidem lioriim nunicrus
est, eo quod eidem unique secundmn numerum omnia in-
sunt : atlaincn ntimerus boruin generHin erit, aut alicujus
alius similis appellationis. (9) Qtii vcro inaequaie ul
unum quid , dualilatem autem indeterniiuatam ex maguo
parvoque facitint, veltementer longe tum ab apparentibus
tuin a possibilibus dicunt. 1'assiones namqtic magis hnec,
et accidenlia, quam subjecta numeris et inagnitudiuibiis
sunt. Mullum namque et paucum numeri , ac magnom
et parvum magnitudinis , sicuti par el inqiiir, Uevc et a-pe-
runi, rectum et curvum. (10) Praeterea ad liunc errorem
accedit quod necesse est, magnimi cl parvum, et qiiaet.um-
quc similia, ad aliquid (relativa) esse. Ad aliquidvero,
minime pra'dicamentorum omnium natura qiiiedaiu aut
substantia est ; ac posteiior tum quali, tuni quauto ; et quu>
dam quanti passio tst Ad aliquid, utdiclum est, scd non rna-
teria, si quid alitid ornniuo commiini ad aliquid e.st, parli-
busqtie ejus et speciebus. Niliil enim cst nec magiium, nec
parvum, nec mullum , ncc- paucum , nec ouinino ad aliquid,
quod nonaliquid aliud cxsistens, inultitiu aut paiicum, aut
magnuin aut parvum, aut ad aliquid est. (II) Quod autein
Ad aliquid , minime aliqna substanlia , aut cns aliquod sil ,
signum cst, quod ejns soliini non est generatio, neque t;oc
 030 [202 —S9i.] TUN META TA 4>Y£IKA II', p.
potv ur,os itivTjSiv, waitsp xavi to Ttoabv ai;r,ai{ xat
<pOiat;, xatct to 7roiov dXXoio>at;, xatot T07tov tpopa ,
xata Tf,v ouaiav f, a7tXfj Ysvsat; xat cpOopd. 'AXX' ou
xata to Ttpd; ti" dvEu Y«p tou xtvr,Or,vai 6te aiv ueT-
i £ov 6tE 8£ sXarrov ?, taov tVtai Oatspou xivT|Oe'vto; xaTa
TO Ttoadv. (12) 'AvaYxr) te IxdaTOu uXrjv sivai to 8u-
vduet toioucov, 6>jTe xal ouafa;- to Ss 7tpd; Tt oute
Suvduet ouata oute EvspYeia. "Atotcov ojv, uaXXov 8s
dSuvatov, to ouoia; uf| ouaiav 7ioieTv otoi/eIov xai
lu Ttpdtspov • Catepov Y»p Tcaaat at xatr^opfat. (13) *Kti
Ss TJt OTOt/Eta ou xaTr,YopeTtai xaO' tov aTot/sTa, tb 81
TtoXu xai oaiyov xai /oipi; xai dua xaTr,vopEiTat dpt-
Ouou, xaitb uaxpbv xai tb [Spa/u Ypauuy;; , xai iTtirce-
Sdv satt xai TtAatu xal otevov. Ki 8s Sf, xai eVci ti
is 7tXr,0o; ou to aev dsi o/.iyov, olov f) oudc; ( ei y*? tcoXu,
tb Ev av 6Xt'YOv Etr, ) , xav tcoXu octcXio; strj , oiov fj osxot;
TtoXu, ( xai ) Et Tautr,; urj iaxi 7tXeiov, r) t4 uupta.
(h) Iltoc, oiiv Eatat ojto); e; 8Xi'you xai tioXXoj 6 etpt-
Oud;; r, Y»p dacpto eosi xaTTjYopsTaOat r, ar,0E'tepov vuv
si) os to Etspov udvov xaTr,YOpettat.
CAP. II.
'AtcXm; Si 8si sxotceTv, apa Suvavbv t& dtSta Ix
CTOt/Ettuv ouYXEicrOai ; uXr,v YctptcJEf ouvOetov ^ap Tcav
to £x <itoi/e£<»v. Ki Toivuv dvaYxrj, i\ o& lotiv , ei
xai aEtEOTi xav et eyeveto, extoutou YiYvsoOai, YtYvs-
sr, Tat oe Ttav ix tou SuvduEt ovto; touto 8 YtYvsTai ( ou
^ap av £^£^^£^0 ex tou douvaTOu oios f,v ) , to 8s Suva-
tov EvoE/ETat xai IvEpY^Tv xai u.t), ei xai 8ti adXtcrTa
dtt EUTtv 6 dptOabc; f, 4tiouv aXXo CXr,v l/ov, ev8e'/oit'
av aJj E^vat , toaTtep xai to ,atav f,aE'pav £/ov xal to
311 87toaaouv etr;- Et 8' oCtw, xai to tosoutov /pdvov ou
ar; £5Ti 7ts'pa(;. (2) Oix av toivuv eir) dtdta, Et7tEp afj
. dtotov ;b EvoE/daEvov af, eivat , xaOdusp ev dXXot; Xd-
Yot; ctuve'?tj TtpaYaa-ceuOr^vat. Ki 8' icm to Xeyoue-
vov vtiv dX^Oee; xaOdXou , 8tt ouSEata Icttiv dt8io; ouaia
» iiv jjtfj ^ EvspYEta , Ta Js aTOt/Eia CXrj tr,e; ouaia; ,
ojSeata; av Etr, diotou ouatac; atot/eta s; tov eotiv evu-
7tao/dvTtov. (3) Kiai os' tivs; ot 8ud8a asv ddptaTov
Tcotouat to asta toj £vb; otoi/eIov ,to 0' dvtaov 8ua/s-
patvouatv suXoy<o<; Oti Ta auafiaivovta douvaTa- oie;
4u ToaauTa advov dsrjprjTat t<ov Sua/epiov, 8'aa otct to
Ttoittv to dvtaov xai to 7tpd; ti aTOt/siov dva^xaTa aua-
6aivst Toic. Xs^ouaiv Saa 8s /<opi; Tautr,; tt;;; od;r,;,
TaT/Ta xaxEtvot; UTtdp/Eiv dvaYxaiov, Idv te tov Eior,-
Ttxbv dptOabv e; autiov itotoiatv, iiv te tov aaOr,aa—
i5 Ttxdv. (i) IloXXa aiv ouv Ta atTta ttj; ETti Tauta; Ta;
attia; sxTpojtr};, adXtaTa os to d7topf.aat dp/aixio;.
"Koo;e Yap autol; TtdvT EOsaOat svTadvTa, autb to ov,
ti ar, ti; Xuast xai oudas jSaStsTTat tw Ilapasvioou Xoyo^)
otl Yctp u.f,7tOTE Touto 5aTJ; eivat y.ij iovta ,
111 dXX' dvdv/.r,v Etvat to afj ov oei;at ott eotiv outio ^ap
ix toj ovto; xai dXXou Ttvb; toi ovTa saeaQat , si TtoXXd
(|OS7,IOM.)
riiplio, neqne motus, quemadmotlum secnndum quantum
cst augmentatio et diminutio ; sccundum quale, al teratio ; se-
cundum iocum, latio ; sccundum substantiam, simplex gene-
ratio et corruptio. At secundum Ad aliquid, minime. Absqoe
rniiu q tiod movcatur, quandoque majus, quandoque minus,
aut a?qualecrit, altcrum secundum qiiantum nioto. (12) Ne-
cesse itcm cst cujusquc materiam cssc, quod potentia tale
cst : qnare cliam substantiae est. Ad aliquid vero, neque
potenlia ncquc actu substantia cst. Inconveniens itaque
esl, imo impossihile, subst.intia- clementiiin farere non-sub-
slantiani , ac prius. Postcriora naniquc omnia praedica-
incnta sunt. (13) Item, clcmcnta non pratlicantur de iis
quoruni rlcincnta sunt. Multum vero ct paucum, scorsuui
ct simiil, nradicatur <lc numero, ac longum et breve, de
linea, planuniqucct latum et strictum cst. Quodsiqua miil-
lituilo est, cujiis semper ipsum paucum sit, ut dualilas
( i].im si rainulliim sit, uniiiii prorecto paucumerit), etiam
iiiulMiin simpliciter erlt, vcluti denarius inultum, si eo nul-
I11111 iiiiijorcin rsse sl.ituiint, vel drnique drna inillia.
(14) Quo igitur modo ila ex pauro imilloque nnineriis erit?
Aut eniin amiio prrcdicari oportebat, aut neutrum : nunc
vero alterum tantum pruidicatur.
Considerandum antcm est simplicitcr, utrum possibile
sit, iclcrna cx eleinentis componi : matrriam namque liabr-
biint. Omnc namqne, qnod ex elementis est, compositnm
est. Si ilaque nccessc sit, ex quo quid est, sivc semper sit,
sive factum sit, cx lioc lieri, ouinc vero fiat rx ro, quod
potenlia est id quod flt ( ncc cniin ex impossibili factum
fuisset, nec esset); quod vero possibile est, contingit ut
et agat, et non, etiamsi ( quamniaxime scmper sit aut
numerus aut quodcumque aliud maleriam ltabens : con-
tingat profccto non esse, liaud sccus et quod unum diem
lialicl , 1 1 quod annos quotcumque : si vero sic, etiam per
tempus tantuin, cujus non est terminus. (2) Non enint
ergo atorna ; siquidem tjmnl conlingit non esse, non rst ster-
niim, quemadinodiim in aliis libris tractatum est. Quodsi
vcrum tiniversaiiter cst quod nunc dicitur, nullain substan-
tiam a?tcrnain cssr, si non sit actu , elcmenta vero matcria
subslantia: sint : niillius profecto rrtcrnae suhstanti.ie elrmenta
erunt, ex quibtis inexsistrntibus flt. (3) Sunt aiitem qui-
dam , qui iliialitatrm quidcin indeterminatam una cum uno
faciuut elcmcntum ; ina-quale vcro liaud ab re spemunt,
propter impossibilia, qua' cveuiunt, a quibus tot soium de
difficultatibus adcmpt.T sunt , quotcumque necesse rst iilts
accidere , qui inaequale ct Ad aliipaid faciunt elcinentmn :
quotcumque vcro prrcter lianc opinionem sunt, lias illis
quoqiic nrcesse cst accidere, sive idcalcm iiunieriim sive
malliematicum ex ris laciant. (4) iMiill.c igilur causic sunt,
quarc in lias causas dclapsi stint ; maxime vero ra qua; ex
antiquitate dubitatio venit. Vidcbatur namqtie eis omnia
entia fore unum , scilicet ipsum ens , nisi quis solutionem
afferat et obsistat Parmenidis rationi :
Nuniuiain cnim tioc noscas, essc non ens;
vrruni ncccsse cssc ostcndcrr, quotl non-ens sit. Hot.
nainquc niotlo c.\ cnte ct aliquo alio entia fore, si niulla
 (|0W>.) METAPHYSICORUM LIB. XIII. CAP. II.
cstmv. (5) Kaitoi irpwTOv i/u/v, ei xo 3v TcoXXayco; ( to
t«iv fip Sxi ouatav <rr,u.a(vei, tb 8' 6ti tcoiov, xb b" crrt
rroadv , xai Ti; dXXa; 6^1 xaTr.Yopia; ) , Tcoia ouv ri
ovTa iravTa £'v , ei uf, xb jjtf) 3v sVrat ; irdrspov at
5 ouciai r, xi TtaOri xai ri dXXa Sf) oaoiw; f, drravTa ,
xai Earat £v rb toSe xai to toiovSs xai to tocovSe xat
raXXa 6'aa ov Tt ar,uaivsi ; 'AXX' droTcov, jxaXXov Ss
dSuvaTOv, TO (Jttav ouctv Ttvi Ysvouivr^v atrtav etvat
TOU tou ovto; TO U.EV TOOS Etvat , to Si TotdvSe , to 8e
10 TOCOvSs, TO 0£ TCOU. (o) l'.TCEtTa SX 75010U U.f| OVTO;
xat ovto; xa ovra ; TcoXXayw; ^ip xai to uf, dv, STrstSf,
xat to ov xat to usv jxf, dvOpwrcov aruaivei to uf) eivat
tooi, to Se u.^i euOu to uf, etvat toiovoi, to Si uf| Tpi-
7rr,yu to uf, etvat ToaovSf. (7) 'Ex rcotou ouv ovto;
15 xai uf, ovto; TroXXi ra dvra ; (3ouXsTat jjiiv of, to 'isuSo;
xai rauTr.v rf,v ^utnv AEyEi to oux dv , s; o& xai xou
ovto; TtoXXi ri ovra. Atb xat sXeyeto 6'rt SsT'j/su3d; ti
uTcoOs^aOai, cocTtEp xai 01 YSOiusTpai to icoStaiav sivat rf,v
uf) TroStaiav. (s) 'Aouvarov 31 rauO' outw; e/etv. Oute
■iv ^ip 01 •vEtoaerpat <|/£udo?ouOlv uTcoriOivTat (ou YipsvTw
auXXoYto-ato f) TrpoTaat; ) , out' ex tou outw u.f, ovto; ri
ovra Yt'YV£Tal °'-1^- oOetpsTar dXX' irrEtof, xb aiv xari
xi; TTTwaet; af, ov icra/io; xaie; xaTr,Yopt'atc; Xe'Y£Tat,
irapi touto os to w; •jJ/euooc; AEYETat af, ov xat to xaxi
25 ouvaatv, extoutou r) yevccic; lcrrtv, iy. tou af) dvOptoTtou
ouvdijtei &l dvOpcorcou dvOpcoTroe; , xat ex tou af, Xeuxou
Xeuxdv , baoiojc; £av te e'v ti Y'YVETOtl '^7 TE ^o^^a.
/
(») «l^atveTai oe rj ^r)Tr,ate; Trioc; TcoXXi to 3v to xari
xie; ouoiac; Xsyouevov dptOu.o't ^i? "ai fjtr^xr, xai oco-
30 (Jtara xi Y£vvtouEvd scttiv. Atottov of, to otcw; asv
TroXXi to ov to ti s'<jti t]r,T^CTai, tcwc; os rj Troti
f^ Ttocd, jjtr). Ou ^ip Sf) f) cui; f) ddptoTo; airia ouSe
to (JtEYa xai to atxpbv tou ouo Xsuxi r) icoXXi Etvat /pw-
(jtara f) yuijtouc; f) oyr,aaTa* dptOaoi ^ip av xai raura
15 ^cav xai aovdSsc;. (10) 'AXXi af,v et ^e xauT* £7r/)X-
Oov , EtSov av to airiov xai to s'v sxeivoti;- to yip aixb
xai xb dvdXoYOv atrtov. AiJtt) Yap f, Tcaps'x6aciie;
airfa xai tou to dvTtxsiasvov ^TOuvTa; Ttjj dvrt xai
Tco Ivi, e; ou xai toutcov ri dvxa, to Tcpdc; ti xal xb
40 dvtcov uTCoOsTvai, 8 out' svavxtov out' aTrdyacrii; £'xti-
vwv , aia te cpoTtc; Ttov ovtwv wcnrsp xal to xi xat rb
7rotdv. (ll) Kai £r,TETv eSei xai touto, tcw; TtoXXi
xi Tcpd; Tt dXX' ou/ £v. Nuv Ss tcw; uiv TcoXXai u.o-
vdSs; Trapi rb Tcpwrov Iv !jr)TEtTai, Ttio; Ss TcoXXi
4,> avtcra 7tapi to dvtoiv ouxsrt. Kairot ypwvTat xai
Xeyouoi as'Ya atxpdv, tcoXu oXiyov, s; eov 01 dptOjjtoi ,
uaxpbv ppa/u, e; wv to jjtf^xo; , TrXaru arsvdv, e; cov
to etcitcsSov , paOu Tarcstvdv, s; ojv ol 0^x01' xal Iti Sf)
TcXsiw stor, Xsyouci tou Trpd; Tt. Touroi; Sf, tJ at-
60 tiov tou rcoXXi sivat ; (12) 'AvaYtr, jjtsv ouv, waTrsp Xt-
YoaEV, urcoOsTvat to Suvdast ov IxdaTw- touto Ss Ttpoa-
«TCS^f,vaTO 6 raura ae'ywv, t( to SuvdaEt 16Z1 xai
ousia, af, ov Ss xaO'aurd, ort rb rrpd; ti, warrsp e! eitcs
to 7rotdv,o outs ouvd;astEaTi to sv f\Todv, oute aTrdsaat;
[soi — M8.] 031
sunt. (5) Atqui primum quidem , si ens multipliciter ili-
catur ( quodilain enim , quia substantiam significat ; quod-
dam , quia quale ; quoddam, quia qiiantum ; et reliqua sane
pravlicamenta ) , qualia igitur omnia cntia erunt unum ,
sinoncril nnn-ens ? utriiin sulistantiic, an passiones, et
rcliqiia sane similiter, an cuncta , cl erit unnnt lioc, el tale,
et tantuin, et alia quxcumque ens aliquod significant?
At inconveniens est, imo vcro impossibile , unam aliquam
nultiKiin factam esse causam quod cntis sit quoddam
lioc, quodilam tale, quoddam tantum, qiioddam vero ulii.
(6) Deinile cx quali non-ente ac ente entia? Mullipliciter
enim dicitnr etiam nonens, quippe ens quoque. Ete-
iiim quod non-liominem significat , non es»e hoc; qno.l
non-rcctum autem, non esse tale; quod non-triciiliitiiin
vero, non esse tantum. (7) Ex quali igiliir entc et non-
ente, mnlta entiacrtint? Vult itaque falsum , et lianc na-
Uiram non-en? dicit , ex quo et ente nuilta entia. Qnare
dicebatur oportcre aliquod falsum suppnnere, quemadmo-
diiiii geoinctrse pedalem essc, qnae non sit pcdalis. (8) At
impossibile est liasc ila se babere. Neque enim geome-
trae iilliim siipponunt falsnin ( non enim in s>llot;ismo
propositio cst ); neque enlia fiunt ex ita non-cnle, neque
corrunipuntur : veruin quoniam non-ens quod seciindmn
casus dicitur, a?quc ac prrrdicamenta dicitur, pripter hoc
autem non-ens dicitur quod 11 1 Falsum , ac id quod sccun-
dum potcnliam , ex boc generatio esl , e\ non-homine, po.
tenlia vero hominc , homo ; et ex non-albo , potentia vero
a'bo, alhum. Similiter, sire iintim -quiil, sive iniilta liant.
(9) Apparet autem qurestio, quomodo ens , quod secnmliim
substantias dicitur, multa sit, qtium profccto miincri, lon-
gitudincs, et corpora, ca sint, qnae gencrantor. Inconve-
niens itaque est, quomoilo qiiidem ens, quod quid est,
multasit, quasrere, non aiitcm qiiomotlo, autqualia, aut
quanta. Non enim indeterminata dualitas, ncc magnum
et parvum, causa est ut duo alha, aut multi colores, aut
sapores, aut figura; sint. Niimcri namqiichsec etiam crant ,
acunitates. (10) At vero si ha;c considcrasscnt , vidissent
profecto, qnid etiam in eis causre est : iileni enim sivc pro-
portionalitas causa est. Ila;c enini aberralio causa est
etiam, quod quxrentes enti et uni opposituin , ex quo ct
liis entia farerent, Ad aliquid et iiirrqualc supponerent ,
quod neque contrarinm , neque ne^alio illoruin e>t, sed una
natura entiiiui , quemadmodum quid, etquale. (II) Opor-
tcbat i^itnr hoc cliam qiKvrere, qiionam modo Ad aliquid
muHaesset, et non uniini. Nunc vero quo qnidem niodo
lnnil.i' unitatcs sint pneter primuni iiniim , quacritur : quo-
modo vero mulla inaequalia, praetcr primiim inrcquale, mi-
iiiiin:. Qiianqiiam utuntur, et dicunt magnuni, parvum,
uitiltum, pauciim, ex quibus numeri ; longum, brevc, cx
qiiihus longitutlu ; latum , strictum , cx quihus planum ; pro-
funtlum, humile, e\ quibus moles ; ct pliires prasterca spe-
cies cjus dicunt , quod ad aliquid esl. Qnid igitur his causaj
est til inulta sint ? (12) Nccesse itaque est, qiicniailmodiiiii
dicimus, unicuiquc su|i|ionere potenlia ens. Nam et ille
qui luer dixcrat, hoc qtioque aildidit, quitl sit boc |iotentia,
ens etiam substantia; non-ensaulem pcr se ipsiim, vidcli-
cctquia ad aliquid : acsi diceret, tale, qiuid ncquc poten-
tia cst uiiuin aul cus, ncque tmius aut entis negatio tst,
 632 (io«9,iw»o.) TUN META TA «M2IKA IT, y
tou Ivbc; ouSe' tou ovxo;, 4XX' £'v ti twv ovtoiv tcoXu TS
fj.aXXov, coaitEp iXs^ 0r„ ei e^tjtsi to tcwc; TcoXXi Ti dvTa ,
(j.f, toc £v tyj auTyj xarr,Yopia £r,TEiv, Ttioc; TCoXXai ouaiat
vj TcoXXi Tioia, aXXa Ttioc; TtoXXi Ta ovTa- Ta jj.sv yipou-
6 oiat, Ta cs 7td0r„ Ta oi Tcpdc; tt. (13) 'E7ti uivoiv twv
dXXo)v xatvjYOptcov e/ei Ttvi xai aXXr,v ETttCTacrv ttwc;
TtoXXd- Oli fip TO uf, ^WplSti ElVatTWTb UTCOX£t'jJ.EVOV
TcoXXi YtYvEoOat xai Etvat Ttoid te TtoXXi Etvat xai Tcood.
KatTot OEt y^ Ttva Etvat uXr,v ixdcTco ysvEt- TtXf,v yw-
10 plCTf,V dJuVaTOV TWV OUCIWV. 'AXX' tVl TWV TOOE Tl
EyCEl Ttvi XoyOV , Ttioc; 7toXXi TO TOO£ Tl, El Urj Tt EOTat
xat to2s ti xai cpuatc; ti? TOiautr,. AiiTr, 5s ectiv exeT-
6ev (jlSXXov f, otTtopta , Ttco; TtoXXai tvspYEia ouaiat dXX'
ou (xia. (u) 'AXXi (J.f,v xai Et uf, -tautdv scti to tooe
16 xaiTO Ttocdv, ou XE^ETat 7tw; xai Sti ti TtoXXi Ti ovTa,
aXXi 7tco<; 7toai TtoXXd. 'O vip aptOjj.0; Ttac; tcocov ti
cr,uaivEr xal f, ixova? , £t jjlvj uETpov , oti to xa^i zo
tcocov dotaiptTov. Ei uev ouv etsgov to ttocqv xai to
Tl SCTIV, OU XtYSTal TO Tt SCTIV EX TlVOc; oioS Ttioc; TCdXXd-
20 si Ss t»uto , TtoXXi; u7tous'vsi 6 Xe'ywv ivavTitocEK;.
(15) 'ETtiaTrJaEiE 0' dv tic; tt,v axcvj/tv xai 7t£pi twv dpt-
Ouiov tcoOsv JsT XafisTv TfjV tcictiv wc; Etaiv. Tco u=v
Yap iSt^a; tiOsjxevo) 7taps'/ovTat Ttv' atTtav toT; ouatv,
tiirEp sxaaTo; tcov ocpiOuwv io£a ti;, f| 3' io/a toic;
85 aXXot; ai-ta tou Etvat ov or\ tiote Tpo7tov laTco ^ip
u7tox£iu.Evov aucci; touto. (ie) Tw Ss wjtov jj-ev tov
Tpo7tov oux oiouEvw oti to Ta; Evouaac; oua/Epsiai; 6pav
TtEpi Tic; loixi, wats ota ^e TauTa jj.f, Ttouiv apt0[j.ou<;,
TcoiouvTt 8s dpiOu.bv tov uaO^uaTtxdv, tcoOev te ypf)
30 TtiaTEuaat w; ciaTi toioutoi; dpiOu.dc, xai ti Tot; dXXoic;
/pr'aiu.oc; ; ouOevoc; ^ip oijtE cpr,aiv 6 Xs^wv outov Etvat,
dXX' wc; auTr'v Ttva Xe'yei xaO' autfjV cpuatv ouaav , oute
cpaivETat wv atTto;- Ti ■j,ip OECj)pr,u.aTa tcov dptO;j.r,Tt-
xiov TcdvTa xai xati twv aiaOr,Twv urrdp;£t , xaOaTCEp
K> eXe/Ot).
CAP. III.
05 (J.EV ouy TiOs'(tEvoi Tic iosac; sTvat xai dptOuouc;
auTic; Eivat xa^i to exOsoiv IxdaTou rcapi Ti TtoXXi
Xaufidvsiv, to tv ti £xaaTov TtEtpwvTai ye Xe'yeiv Ttwc;
xai oti t! eotiv. Ou (if,v dXX' stce! oute dvaYxaTa
40 oute Ouvaca TauTa, ouos tov dptOubv oid y£ TauTa
Etvat Xexteov. (2) Oi Os HuOaYOpEi01 Sii to opav uoXXi
tcov dptOucov TcdOr, uTtdp/ovTa toT? ataOr,Totc; awuaatv,
slvat u£v dptOuouc; E'Tcoir,aav Ti civTa, ou /ojptaTouc; 3:,
dXX' e; dptOuiov Ta dvTa. Aii ti' oe ; 6'ti Ti TtdOr, Ti
45 twv dptOuiov ev apjtovta uTtdp/Ei xal ev tco oupavio xai
t-v TtoXXoic; aXXotc;. (3) ToT; os tov [j.aOr,uaTixbv jj.ovov
Xs'YOuaiv sivai dptOuov ouOlv TotouTOV ^vOE^/Etai Xe'yeiv
xaTi Tac; urcoOs'aEu; , dXX' OTt oux EcrovTai aCiTtov ai etcc-
aT^uat ^Xeyeto. 'Huei^ os' ^xuev Etvat, xaOdrtEp
to EtTcouEv TtpoTEpov. Kai or,Xov Sti ou XEywptaTat
ta jj.aOr,uaTixd- ou y^p dv xsyfc)pia(j.s'v(ov Ti TtdOT)
CtcTiP/ev ev Toic; cc.Vj.aatv. (4) Oi ;j.ev ouv IluOjvdpEtoi
[i9«,Kr;.]
verurn unum quid entium est. At multo etiarn magis, ut
dictum est , si quxsivissct, quonam modo entia multa sint,
non qux sunt in codem praedicamcnlo , quomodo mulUe
substantiic ant multa qualia , quaerendo , Terutn quomodo
mulla enlia. Quardam namque substantix, quaedam pas-
sioncs, quxdamad aliquid sunt. (13) Inaliis igitur pra.'-
dicamenti» liabel aliam etiam quandam considerationem ,
quonam modo mtilta sint. Etenim propterea qucxl non
sunt separabilia , co quod subjectum multa lit , ot est , qua-
lia qiioquc multa sunt, et quanta. Atqui oportet uni-
cuique Rcnori aliquam essc materiam, separabilcm tamer
a subslantiis impossibile est. Sed in iis quae hoc quid sunt
liabct qnandam rationem, quomodo multa ipsum licx
quid sunt, si non quid erunt, et lioc quid, ct qua-dam ta-
lis natura. Ila?c vero dubitatio illinc magis cst , quomodu
miilt.i' actu Mib-bnli.r sint, scd non una. (14) At vero si
non idem esl hoc et quantum , non dicilur quomodo ct cur
cnlia multa sint, sed quomodo et quare multa quanla.
Omnis namqiienumerusqiiantiim quid signilirat; ct unitas,
si non est mensura , sijmilicat, aliquid secundura quan-
tum indivisibile essc. Si igitur quantum , et quod quid e>t,
altcriim , non dicitur, quod quid est , e\ quo , ncque quo-
moilo mulla. Si autem ideni , multas sustinet contradi-
ctioncs, qni liacc dicit. (15) Insistcre autcm quispiain de
numeris cliam considcrationi possit, umlenam sit acci-
picnda fidcs quod sint. Apud eum namque qui ponit
idcas , praebent quandam entibus < ausani : siquidem unus-
qiiisquc numerorum idea quinlam est ; idea autcm ccleris
ut sint, quomodocunque causa est. Sit cnim lioc cis sup-
positum. (IG) llli vcro qui hocquidem modo non putet,
propterca quod videat diliicultates, quac circa ideas ensi-
stunt, ita ut propter hacc eas non faciat numcros, faciat
vcro numcrnm inathcmaticum, unde crcdcndum est quod
talis numerus sit, et ad quid ceteris utilis? Nullius namque
ncc illc ait , qui dic.it ciiin cssc , vcrum ut quandam i|isam
pcr sc exsistcntem naturam csscdicit, ncc apparet cum
causamesse, quandoquidem omnia arilhmeticoriim thcore-
mata etiam dcscnsihihbus (ut dictum est) erunt.
Qui igitur ponunt idcas essc, ac numeros eas esse, abs-
traclionem cujusque generalis facicntcs pmeter singnla
multa , diccre tentant quomodo et qua de causa sit quod-
quc unum. At vcro quoniam hacc neque necessaria , ne-
que possibilia sunt, ncc|ue numerum propter haec <sse
asserendum cst. (2) Pythagorici vero eo quod multas
numerorum passiones sensibilihus inesse corporihus vide-
hant, numcros qniclem esse entia feccrunt, non tamcn sc-
|iaratos, verum ex nnmcris entia. Cur autem ? quoniara
niimerorum passiones in liaimoniasunt, ct in ca?lo, et in
aliis niullis. (3) Illis vcro, qui mathematicum solum
numcruiu csse dicunt, nihil tale secundum suppositiones
dicere contingit, verum quod non erunt dc cis scientia; ,
dicebatur. Nos autem dicimus csse , queniadmoduni dixi-
inns prius. Et patet qtiod mathematica non sunt sepa-
rata. Si enim scparata essent , non incssent corporibus pat-
sioncs corum. (■'■) Pythagorici quidem sccundum talc nul
 (1000,1091.) METAPHYSICORUM LIB. XIII. CAP. III
xati p&v to toioutov ouOevi Evoyof eioiv xot4 [wivTOi
to Troielv il; dptOu.fov t4 tpuoix4 cwijun, ix [atj l/ov-
tiov [Jdpoc, u.T)S£ xouipdtT-Ta iyovTa xou^njTa xal
(Jdpo;, iofxaot Tcept dXXou oupavou XeYeiv xai ooju.aTO)V
6 aXX ou t6jv aioOrjTOJV. 01 Se yiopiffTbv tcoiouvte;, ort
eVi twv aiffOr|TOJv oux eorat t4 d£io>u.aTa , dXr|9ri 8s
t4 XtYdu.tva xat ffalvei tJjv J/uyr]v , elvat te inroXau.6d-
vouot xal yojpiffTOv eTvaf 6u.oitu? Ss xat t4 u.syeOt| t4
u.a9r)u.aTtxd. (s) AriXov ouv ort xal 8 ivavTtou,u.Evo;
l» Xd^o; TavavTta Ipei* xat 8 apTt ■tlnoprfir^ Xuteov toI;
outco XeYOuot , St4 t( ou8au.fo; iv toT; aiaOrjToIc, uTcap-
^ovtoiv t4 TcdOr) uTcdpyei auTiov ev toT; aioOrjToTc,.
(») Etff\ 8e Ttve; ot ix tou irepaTa etvat xal eff/aTa
tt,v (TTtYU-V jiJv YpoH-H-ri? , tout»jv 8' irciTreSou , touto
IS 8e tou OTepeou , otovTai eivai dvdYxr)v Totaura; tpuoeic,
sivai. AeI S-J) xai toutov Spav tov Xd^ov , u.rj Xfav
5j u.aXaxd;. OuTe ykp ouofat eifft t4 eVyaTa aXXa
[laXXov TcavTa TauTa Trepaca , iice\ xai ttj; paSiOEto;
xai tVXoj; xivr,56(;)? iffrf ti Tce'pa;. Tout' ouv eiiTai ToSe
20 Tt xa\ oiffia tic. 'AXX' aTOTCov. (7) Ou jjJjv dXXa ei
xal eioi, ToivSe tojv a?ff9r)Toiv esovTai TcdvTa- irc\ tou-
ttov ybp 8 Xdyo; etpr,xev. Ai4 t( obv v/wpiori forai;
(s) "Ect 8£ iiciilriTrloeiev dv Tt; u.r\ Xiav eu/Epr,; tov
Tcep\ u.ev tou dpi9u.ou TcavTOc, xa\ tcov u.aOr)u.aTixojv to
a& u.r,6iv ffuu.6dXXeff0ai dXXr^XoK; Ti TcpoTepa toi? SffTepov
u.^ dvTO? y^P ^0" dptOu.ou ouOiv vjttov Ti u.EYeOr, eoTat
Toi? Ti u.aOr,u.aTtxi (jlovov etvat q>auivoi;, xal toutow
u.^] ovto)v r, 'j/uyr, xat ci ffo')u.aTa Ti aidOrjTa. (9) Oux
e*oixt S' f| fpufft; iTCEiffoSitoSr,!; ouoa ex to>v ipatvoae^vtov,
3<) oioTcep u.o/Or,pi cpaYtpSia. ToT? 8e t4; iSe'a; ti0eu.e-
vot; touto [xev ix^euYEf tcoiouoi ^4p t4 ^itfi(h\ ex tyjc,
uXr,; xai dptOu.ou , ix u.Jv tt]? SudSo? t4 u.rixr) , ix Tptd-
80? 8' fffo); t4 eTtiTceoa , ix 8e ttj? ceTpdSo? t4 0Tepe4
t) xa\ e; dXX.tov dpiOu.tov SiatpepEi yotp ouOev. (10) 'AXX4
35 TauTa ft TcOTepov ioe'ai eoovrat , r) tic, 6 TpOTCO? auciSv,
xa\ Tt ouu.6dXXovTat toI; ouoivj ouOiv Y*p> (SffTCEp ouSJ
t4 u.aOr,u.aTixd , ouSi touto ouu.6dXXETai. 'AXX4
u.TJv ouS' UTcdpyEi ^e xot' outiov ouOev OEwpTjua, i4v
U.TJ ti; [3ouXr,Tai xiveTv t4 u.aOr|u.aTtx4 xal tcoieTv iSfa;
40 Tivi; 8d;a?. EffTi 8' ou /oXetcov Sicotaoouv &TcoOe'ffei?
Xau.6dvovTa; u.axpOTCOteiv xat ouveipeiv. (11) Outoi
ptJv ouv toutt) TcpoffYXi/_du.evoi TaT; iSeVt; Ti u.aOr|u.a-
Ttxi 8iau.apTavouoiv ol Se TcpfoTOi Suo touc. dptO|xouc,
TCoir)ffavTe{, to'v Te Ttov eiSfov xai t8v u.aOT)u.aTtxov dXXov,
45 0'jSau.o)? out' eiprixaoiv out' f/oiEv av eiTceiv tcwc, xal ix
Tivo; eotat 6 u.aOT)U.aTixdi;. Iloto«fft Y«p auTOv u.6Ta;u
tou eiSriTtxou xai tou aio9T)Tou. (li) Ei [isv y4p ix
tou [iteYaXou xal [xixpou , 6 aucoc, ixefvo) ?OTai Toi Ttov
iSefov , i; dXXou 8e' tivo; [iixpou xal u.eYaXou' t4 y^P
»0 u.EYeOri tcoieT. Ei 8' erEpdv ti ipei, TcXefto t4 OTOi/eia
ipei- xal ei 2v ti exaTepou i\ dp/^, xoivdv ti iic\ tou-
tojv eoTat to ?v. Ztittit^ov Te Tcfo; xal TauTa tcoXX4
to fv , xal 5u.a tov dpiOu-bv YeveuOat dXXo); t) l\ Ivb;
xai SudSo; dopfoTou dSuvaTOv xaV ixelvov. (13) ndvca
208,290.] 633
lius culpabites exsislimt : at secundum quod naturalia cor-
|x>ra ex numeris faciunt , ex non habentibus gravitatem *el
levilatem, gravitatem et levitatem babentia, videntur dc
alio ca:lo, corporibusque aliis, non autem desensibilibus,
dicere. Qui vcro faciunt scparatum numerum , eo quod
axiumata non sunt in sensibilibus, quodque vera snnt , qux
dicuntur, et animse adblandiuntur, et esse existimant, et
separatum numerum csse : similiter quoque et magniludi-
nes inatbeinaticas. (5) At dilucidum est quod etiam con-
traria oratio dlcet contraria : et quod jam dubitalum cst ,
solvendum ab illis boc pacto sciscitanlibus, quam ob causam,
si nullateniis ea sensibilibus insit, passiones eorum in ipsis
sensibilibus sint? («) Sunt autem quidam, qui ex hoc,
quod termini extremaque sunt, punctum line.T, li.ic su-
perficiei , ista solidi , putant debere tales naturas ex ncces-
sitale esse. Oportet igitur banc quoquc rationem conside-
rare, nonne nimium debilis sit. Nec enim substantia: sunt
extrema, imo omnia haec termini : quum et ambulationis,
et omnino motus aliquis terminus sit. Hoc igitur erit hoc
quid, et substantia quxdam. At absunlum est. (7) At vero
etiamsi sunt, sensibilium horum oinnia crunt : in his naraque
cssc, ratiodixit. Cur igittir separala erunt? (8) ltein, in-
quiretquispiam, qui non admodum facilis sit ad creden-
dum, de omni quidem numero, et mathematicis , hoc
ipsum, quod nihil confcrant invicem priora posterioribus.
Nani vel non exsistente numero, nihilo minus magnitudincs
crunt illis qui matliematica solumesse aiunt : et his non exsi-
stentibus, anima ct coi pora scnsibilia erunt. (9) Ex iis vero
qux apparent , non videtur natura inconnexa, quemadmo-
dum viliosa tragccdia. In eos vero , qui ponunt ideas, hoc
quidem non cadit. Ex materia namquc et numero faciunt
magnitudines : ex binarioquiilem,longitudines; ex ternario
vero fortassis, plana; ex quaternario, solida,aut ex aliis
numeris : nihil cnim interest. (10) Sed haec iitriiin erunt
ideae? aut quis modus earum est, quidvc conferunt entibus ?
Nihil profecto, quemadmodiim neque raalhematica , nec
i»la' conferiint. At vero ncc ullum theorema de eis est,
nisi quis vclit mallieinatica movere, ac proprias qiiasdam
opiniones facere. Non est autem diflicile, eos qui quascum-
que suppositiones sumunt , prolixum quippiam facere, at-
que connectere. (II) Hi quidem boc modo mathematica
ideis agglutinantes peccant. Primi autem qui duos nume-
ros fecerunt , tum idealem tum alium mathematicum , nullo
modo dixerunt, nec dicere habeant, quomodo vel ex quo
mathemalicus erit : faciunt enim cum medium inter idea-
lem et sensibilem. (12) Si enim ex magno et parvo,
idem erit ille qui idearum cst : verum ex alio quodam ma-
gno et parvo magnitudines sane facit. Si autem aliud quod-
dam dicet, plura elementa dicet. Et si principium utrius-
que iinum quid est, commune quid in his, id unum erit.
Atquajrendum cst qiiomodo haec qnoque niiilta iinuiu sint.
Et simul secundum illum , aliter quani ex uno et indetermi-
nata dualitate, nunicrum lieii Impoggibile est. (13) Haec
 654 (i09i.) fQN META TA <I>V£IKA ir, 8.
W| Taura Skdya, xat udyETai xat out! iauToT; xai.
Toi? euAdfOi? , xai Eotxev ev auToT? eTvai 6 MtuomSou
uaxpbc; Xoyoct YiyvETai yip 6 uaxpbc; Xoyoc. cooTCEp 6 tcov
SouXcov , O^Tav u.r|0sv ufisi; Xe'yo>oiv. «l>a(v£Tat ss xai
* auTa t! OTOtyjTa to plfa xat to utxpbv ^oav w; IXxo'-
UEva" ou SuvaTat yap ouSaucoc; y^vtJ0111 ™v dptOubv
dXX' rj tov d^' evoc; SizXao-iaJdusvov. (14) "Atotcov Si
xai Y£v£alv tcoieTv dioiojv ovtojv , uaXXov 0' ?v ti tujv
douvotToiv. Oi jjlev ouv IluOaYdpEioi TcoTEpov ou tcoiou-
lu otv rj tcoiouoi yeveoiv ouOev SeT otSTa^eiv cpavEptoc; yap
Xe'youoiv o)? tou ivbc; ouoTaOs'vToc; , eit' l\ ImtziZbn eit'
in. y potS; eit' e^x oitE^puaTOc; eit' e; tov a7copouotv Et7CEiv,
suOuc; TO£YYio"Ta tou dicEipou 6"ti eTXxeto xal i7tEpat'v£T0
u-itb tou Tre'paTo;. (l^) 'AXX' iitEio^i xoouo7toiouai xat
lb cpuatxojc; pouXovTat Xeyeiv, oixatov outou; ejeTaileiv ti
Tcepi cpuaetoc, ex Ss -zr& vuv dcpeTvat ueOooou- t!{ y"P
iv toT? axtvrjTOii; ^tjtouuev dpy d« , coote xai Ttov olpi-
Oucov Ttov toioutojv £7tt(7XE7tTeov tt,v Ye'veatv.
CAP. IV.
Tou uev ouv 7teptTT0u ye'v6o:iv ou tpao"iv , ox; orjXov
20 5ti tou dpTtou ouar,<; Y£V£<r£0)?' tov 0' dpTtov TtpcoTOV
i\ dviacov Tivl? xaTaorxeud^ouot tou u£Ya'Xou xai u.t-
xpou iaaoOs'vTO)v. 'AvaYxr, ouv 7tpoTEpov uTcdpystv tt,v
dviodtTiTa auToic; tou iaaaO?;vai. Et $' ii\ rjoav iaa-
aus'va , oux av r.aav dvtaa TcpdtEpov • tou ^lp dsi oux
2b EOTl TCpOTEpOVOuOsv. "iloTE CPOtVEpOV 8rt OU TOU 0EO)pr]aai
evexev Ttotouoi tr,v YEveotv twv aptOutov. [IV.] (2) "Eyti
S' a7toptav xai euTtopTJoavTt iTtiTtur^oiv , 7tol; eyet 7tpb?
to OYaObv xai to xaXbv t! OTOtyEia xai ai dpy ai, aTto-
piav uev TauTr,v TtoTEpdv eoti Tt EXEivwv oiov pouXdueOa
30 Xe'y£iv auTO to aYaObv xai to dpiaTOv, r\ ou, dXX' u«Te-
pOYEvrj. Ilapl usv ^ip Toiv OeoXoyojv fotxcv 6_uoXo-
YEtoOat Ttov vuv Ttotv, ot ou ipaotv, dXXl TtpoEXOouonr)?
ttj? Ttov 5vto)V ouoeo); xai to dYaObv xat to xaXbv
eu^aivEOjOai. Touto Sl Ttotouotv euXa^ouuevot aXy\-
3i Otvr,v Suo"yE'petav, r] ffuufiatvEi toT? Xe'Y0uotv, o)07tEp
evtot, to £v dpyrjv. (3) "Eoti 0' r) SuoyE'pEta ou Sti
to trj dpyri to eu a7coStodvat o)? u7ta'pyov , dXXl Sta to
to ev dpyr,v xai dpyr,v d)? OTOtyeTov xai tov dptOu.bv ix
tou Ivd?. Oi Se Ttotr,Tai ol dpyaioi Tautrj 6u.oito;,
40 i) paotAEUEtv xai dpyEtv tpaoiv ou tou; Ttptotou?, oiov
vuxra xai oupavbv r| ydo? r\ wxeavdv, dXXa tov Aia.
(») Ou ur,v dXXi TOUTOt? uev otl to uETaSdXXeiv tou?
dpyovTa; twv ovto)v ouuSaivEt TotauTa Xeyeiv , ETtei
oT y£ uEjj.tYU.evot auToiv (xai ) tco ut) uuOtxtoc; c?7tavTa
4;. Xe'y£iv, otov «teptxuorjc; xai £*t£poi tive;, to Y£WT\crav
TtptoTov dpiaTOv tiOeocti, xat oi MaYOt, xai toiv uotte'-
po)v 0£ oo^tov, oiov 'EuTtEOoxXr,? te xat 'Ava;aYopat;,
6 jj-ev tt,v cptXiav oTotyeTov, 6 8s tov vouv dpyr,v Ttotr,-
oac;. Tojv Se t1; dxtvvjTouc, ouaia? Eivat Xeyovtcov oi
60 uev tpaotv outo to ev to aYaObv outo etvat • ouoiav
ue'vtoi to 2v outou coovto Etvai udXtoTa. 'II uev ouv
aTtopfa autr| , 7tOTE'po); SeT Xe'y£iv. (5) 0auuaoTOv
[299 — 301.]
iiaqae omnia irratiooabiliasunt, ac ipsa sibi ip&isct rationi
conscntaneis ptignant. Vidctur sane in eis esse longus
Simonidis sermo : lit namque longus serrao, queniaduio-
duin is qui servorum est, quum niliil santim dicant. Ipsa
quoque elementa magnura et parvum videntur c4anure,
quod extrahuntur : non possunt enim ullo modo geoerare
numerum, nisi etira qui ab uno duplicalur. (14) Inconve-
niens etiam est, imo vel impossibile, generationem quoque
eorum facere, quae perpetua sint. Utrum autem PjlliasD-
rici faciant, an non faciant generationera, niliil opus est du-
bitare. Manifeste namque dicunt quod uno constituto sivc
cx planis, sive ex colorc, sive cx semine, sive ex quibus iwn
possunt clare dicere, confcstim inlinito prnpinquissimuiu
traliebatur, terminabaturquc a tcrmino. (15) Verum quo-
niam de inundi factura ac naturaliter vcrba facere volunt ,
dccens crat aliquid eos de natura invesligare, a prvscnti
vero via discedere. Qiiariiuiis namque principia , quse io
immobilibus sunt. Quare etiam talium numerorum gene-
rationem considerare oportet.
Imparis itaque generationem non dicunt , quasi vitlclicet
paris generatio sit. Parera vero prinium ex ina-ipiali-
bus, magno et parvo oequatis, constituunt. Necesse itaque
est prius esse ipsis inxqualitatera , quam ipsiun aili-
quiiri. Si autem semper adaequata fuisscnt , non fuisscnt
inaequalia prius. Ipso enim Semper niliil cst prius. (juare
patet quod non contemplandi gratia faciunt generationeni
ntimerorum. [IV.] (2) llabet dubitationcm, et a bene ilti-
bitante repreiiensionein , quonam modo ad bonum atque
|inl( liriini elemcnta principiaque se babeant. Dubitatio-
nem quidem banc, utrum aliquod istorum tale sit, quale
volumus ipsum ideale lioiium et optimuni dicere, an non,
sed postcrius genita sint. A quibusdam enim recentiori-
bus tlicologis conccssum esse vidctur, qui non aiunt , nisi
quod entium natura procedente, bonum quoque ac pul-
chrum apparet. Hoc autem faciunt, veratn veriti ilidicul-
tatem , quae accidit dicentibus , quemadmodum quidani di-
cunt, ipsum uuum esse principium. (3) Difficultas auteiu
est , non quoniam principio bonuin tanquam iusitum attri-
buerunt, venim propterea quod ipsum 111111111 posuerunt
principium, et priucipiumut elementiira,nuraerumquoque
ex uno. Poeta; vero anliqui similiter, quo modo regnare et
principia esse aiunt non primos, veluti iioctetn , ct caluiu,
aut cliaos , aut etiam oceanum , sed Jovem. (4) At vero
bis quidem, eo quod mutaut entium priucipes , talia dicere
accidit : quia ii quidcm eorum , qui mixti fucrunt, eo quoJ
non omnia fabulose dicunt, ut Plierecydej et alii quidam,
primuui gcncrans optimum ponunt , ac etiam Magi , et po-
steriorum quoque sapientum , ut Einpedoclcs et Anaxago-
ras, quum bic quidem araiciliam, elemenlura ; ille vero ai
tcllectum principium lecerit : eorum vero qui immobiles
substantias dicunt, quidam ipsiim unum, ipsuin bonum esse
aiunt : substantiam tamen cjus ipsura unuin tuaxime pu-
tabant esse. Dubitatio igitur ba^esl, utro mododicen-
dtun sit. (5) Mirabile autcm cst si primo et iicrncluo *
 (1091,1002.) METAPHYSICORTJM LIB. XIII. CAP. V.
8' £t TW TCptOTW XOtl dlSlO) X«\ OtUTapXEITTOTb) TOUT' CtUTO
TtpioTOV ou/ o>c oy«Oov UTcdp/_Ei to auTapxEc xal t) ata-
TTjpta. 'AXX4 [x^|v ou 81' dXXo ti dipOapTov r) Stdn eu
eyet , ou8' auTapxec. Ilacs to uiv tpdvat Tr,v dp/T]v
6 TOtauTT)V ttvat euXoyov dXriOic eivat. T0 jjlevtoi Tautrjv
eTvat to ev, r\ £t u.rj touto, aTOt/etdv te xat arot/eTov
dptOuoiv, dSuvaTOV ejuu.6atv£t yap TcoXXri Sua/epeta,
r]v evtot c^£uyovt£i; aTCEtprjXaaiv, ot to £v uiv 6uoXo-
Youvtec dp/r,v elvat TcpojTrjv xat aTot/eTov, tou dpiOuou
10 8e tou uaOr,uaTixoti. "Aicaaai y4p at uovdSec yiyvov
Tat Srcep d^aOov ti, xal icoXXr; ti? euTtopta aYaOoiv.
"ETt ei t4 Eiorj dptOuoi, Tct EtSri irdvTa SitEp dyaOov.
(a) 'AXX4 utjv Stou pot/XeTat tiOctw tic. elvat ioeac • ei
u.£v yap twv d^aOwv u.o'vov , oux EaovTat ouaiai at i8e'af
l& et 6e xai twv oicrtwv, TtdvTa t4 £wa xai t4 tpuTa
dyaOa xai t4 u.6T£/ovTa. TauTa Te Sr^ auuSatvsi
aTOTca , xai to EvavTtov otoi/eIov , e*te tcX5;0oc Sv eite
to dvtoov xat [ilyoi xal [jtixpdv, to xaxov aiTO. AtOTtEp
6 uiv eaEuyE to dyaOov TcpoaaTCTEtv tw £vi wc dvaYxatov
■-0 ov , etceiSy] i\ IvavTioiv t) yeveoic. , to xaxov ttjv tou
TcXr^Oou; tpuotv Etvaf ot 8e Xeyoust to dvtoov tt,v tou
xaxou tpuatv. (7) 2uu.6atvEt 8r| TtdvTa t4 ovTa ue-
Te/etv tou xaxou e;w £voc outou tou £vdc , xal u.aXXov
dxpaTOu u.eTE/etv to6c dpiOu.ouc r) t4 ^cyiOri , xal to
35 xaxov tou aYaOou /wpav etvat, xat uete/eiv xai 8pe'-
YeoOai tou cpOapTtxou • tpOapTtxov y«p tou ^vavTtou to
Ivavrtov. Kai el wcnrep eXeYotjiev Sti f, CXt) la-ci to
Suvduet e*xaoiTov , olov Ttupoc. tou ivepyeta to Suvduet
Ttup, to xaxov EOTat auTO to SuvduEt aYaOdv. (s) TauTa
30 8^ TcdvTa auu.Gat'v£i, to uev 6'ti dp/r,v icaoav stoi-
/etov Tcotouoi, to 8' 8ti TavavTta dp/d;, to 8' 8ti to
ev dp/r^v, to 8* 6'ti tou; dpiOuouc Tac. TcpwTac. oioia;
xal /wpic/T^c. xai etor).
CAP. V.
Et ouv xal to ut. TtOevai to dYa^v ^v Ta'< "fXB'<
s& xai to TtO/vat outoic, douvaTov, SrjXov Sti al dp/at oux
ooOwc. dicootSovTai ouSs a? TcpwTat ouatai. Oux dpOwi;
8" uTcoXauSdvet ou8' et tic. Tcapetxd^Ei t4? tou Skou
dp/4; tv; twv £wwv xai cpuToiv , 6*ti i\ dopiaTWV aTeXtov
Sk at\ t4 TEXeiOTepa , 816 xai eVt twv TcpwTwv outwc.
«u e/eiv <pr,atv, waxe UTiol ov ti eivat to Iv outo'. Etal
Y4p xai IvTauOa T£'Xetat at dp/ai e; wv TauTa • dv-
OpwTcoc. Y«p dvOpoiTcov Yevva , xal oux eoti to aTce'pua
TcpwTov. (3) "Atotcov os xai to totcov Sua toI; aTEpeoii;
[xai] toic, uaOriuaTtxoi? Tcot^aat (6 uiv ^4p totcoc. Ttov
45 xaO' e*xaaTov iotoc., 816 /oiptaT^ totco), t4 6i uaOr,u.a-
Ttx4 0C1 tcou ) , xai to eirceTv ptev Su tcou eaTat, ti Se
eaTiv 6 totcoc., u./'. (3) "ESei Si touc. XsYOVTa; ex
aTOi/etwv eivat t4 ovTa xal twv Svtiov t4 icptoTa tou?
dptOu.ouc , 8ieXou.evouc tcwc dXXo i\ dXXou lattv , oOtw
no X^y^v Tiva Tpdrcov 6 dptOudc eitiv ix twv dp/oiv. IIo-
TEpov ut;st; dXX' oute tc5v uixtov, to tb yiyvoVevov
ETepov, oCix soTat te /toptaTov to £v ouo' £Te'pa tpuatc,
[301—303.] 635
sibi ipsi suflicientissimo lioc ipsum primum , per se suffi-
cirnitia, et salus, non sit Unquam bonum. Enimvero
non propter aliud incorruptibile vel sibi sufliciens est , nisi
quoniam bene se habet. Quare dicere quidem principium
lale esse , rationi consentaneum est verum esse : hoc vero
esse, ipsumunum, aut si non hoc, elemenlum, etnumero-
rum elemeatum esse, impossibile est. Accidit enim multa
tlillicultas, quam quum quidam fugerent, qui unum quidem
talebantur primum principium esse ac elementum , ipsius
tamen mathematici numeri, rem deseruerunt. Cunclae
nanique unitates revcra fiunt aliquod bonum : et magnabo-
norum ertt abundanlia. Item , si spccies sunt numeri, om-
nes species ipsum bonum aliquod. (6) At vero cujuscum-
quc velit , ponat quis itleas esse : si quidero bonorum solum ,
non erunt substantiae idea; ; quodsi ctiam substanliarum,
cuncla aniroalia et plantx bona sunt, atque etiam participan-
tia. Uaocitaque inconvenienttaaccidunt; et ad haec, contra-
riumelementum (sive inultitudo,siveinaequale, et tnagnum,
et parvumsit) ipsuminalum ent. Quarequidam fugiebat
bonum uni copularc, tanquani necesse sit, quurn generatio
sil ex contrariis, naturam iiiullitiidiuis malum esse : qui-
dam insequale, mali naturam dicunt. (7) Accidit igitur,
omniaentia, prxter unutn quod est ipsuin unum, nialo
parlicipare, et numeros eo magis puro participare , quain
magnltudincs : et malum , locum esse boni , ac participare,
et appetere corruptivum. Contrarium namque corru-
ptivum contrarii cst. At, si quemadmodum dicebamus,
quod matcria est id quod potentia unuroquodque , veluti
ipsius actu ignis , quod est potentiA ignis , maliim erit ,
ipsum potentia bonum. (8) Haec igitur omnia accidunt,
quoddam quidem , quia omne principium faciunt elemen-
tum ; quoddam , quia contraria principia ; quoddam , quia
i|)6um unuro principium; quoddam , quia numeros primas
substantias, separabiles , ac species.
Si igitur tum non ponerc bonum inter principia, tum ita
ponere impossibile est , constat quod non recte assignan-
lur principia, neque primae substantiae. At etiam ncc is
recte putat, qui universi principia , animalium plantarum-
que principio assimilat : quia ex indeterminatis ac impcr-
fectis semper perfectiora : et ideo etiam in prirois ita sc
liabere ait, ut nec ens aliquod sit ipsum unum. Verum
etiam lilc perfecta principia sunt , ex quibus liaec sunt.
Homo enim hominein generat , ncc sperma primum cct.
(2) Absurdum item est , locum simul cum solidis ma-
tliematicis facere ( locus namque singularium proprius ;
quare loco separabilia sunt : matliematica vere non sunt
alicubi ) ; et insuper dicere quidem quod alicubi crunt ,
quid vero locus sit, non dicere. (3) Decebat vero eos,
qui cntia dicebant csse ex elemcntis, primaque entium uu-
meros, dividere qualiter aliud ex alio sit, et ita dicere,
quonam modo numerus ex principiis sit : utrum mistinne?
At non eatomne miscibile, etquod fit, altcrum, nec crit
separabile unum ipsum , ncc allcra uatura : quod iii vo
 G36 (ium.) TU^ META TA *Y21KA ir, c
oi 8e (JouXovTat. 'AXXi ouvOe'oet, woTcep ouXXaG/iv;
'AXX4 Oe'otv Te dvaYxr) uTcdp/etv , xai /wpic 6 vowv
vor,oet to £v xai to tcXtjOo?. (4) Tout' ouv eVrat 6 dpt-
Oudc, uovic xai TcXr,0oc, f) to sv xal dvtoov. Kai eWt
6 to Ix tivwv elvat eoTt uev wc evuTcap/dvTwv eoct Se wc
ou, iroTe'ptoc 6 dpiOudc; ouco>c Y»P wc evuTcapydvTow
oux cotiv dXX' rj wv Y^veotc, eoTtv. 'AXX' wc aTtb
OTce'pu.aT0c; aXX' ou/ oTdvTe tou dotaipeTou Tt aTceXOsTv.
'AXX wc eV tou evavTtou ur) uTcou.e'vovTOC ; dXX' Soa
lu outojc eVct', xai i% dXXou Ttvdc Iotiv uTcouevovTOC.
(si 'ETtei toivuv to Sv 6 ,u£v tw TcXr,0et wc svavTtov ti-
Or,otv, & 8s tw dvtow, wc tow tw Ivt /pwjxevoc, toc e$
evavTtwv etrj av 6 dptOudc. "EoTat apa ti erepov etj
od CiTcouevovTOc xai Oace'pou eoftv ?, yiyww. "Eti ti
16 Srj Tcoce Ta uev dXX' 6'oa i^ svavTtwv r, oic eWtv evavTta
(pOstpsTat, xav ex Tcavcbc vj , 6 oe aptOu.bc ou; Tcepi
toucou vap ouOiv XeyeTat. Katcot xai evuTcap/ov xai
urj ivuTcapyov cpOetpst to evavTtov, otov to vetxoc to
uTYua. KatTOt ye oux eoef ou ^ap sxstvw ye e'vav-
*o Ttov. (e) OuOiv 8s Stwptorai ouos 6tcots'po>c oi dptOuoi
atTiot twv ouotwv xai tou etvat, TcoTepov wc 6'pot, olov
al ortYuai Toiv pLeyeOwv, xai wc Eupuroc eTarce ti'c
dptOubc tivoc, olov 65i uiv dvOpwTcou , 651 oe itctcou ,
woTcsp ol touc dptOuouc dyovTec eic Ta oy_r,u.aTa Tpt-
20 vwvov xat TeTpdywvov, outo>c d^ouotwv Toic <}ir|^oic t«c
jjtop^ac twv (fUTtov rj o'ti (6) Xdyoc rj ouuaojvta dpt-
OuSiv , 6uot'wc os xat dvOponcoc xai twv dXXwv exaarov ;
Ta ok Stj TtdOrj tcwc dptOuot, to Xeuxbv xai yXuxu xai
to Oepudv ; (7) °Oti Ss ou/_ oi dpiOuo) ouotai ouoe Trjc
30 uopcprjc atTtot , 8r|Xov • 6 Yap Xdyoc t5 ouaia , 6 6" dptOubc
uXr) • olov oapxbc f\ Ootou dptOubc 'h ouota outo) •
Tpta Ttupdc, fT|C 0» 6uo- x«i «et 6 dptOijtbc oc av r] Tt-
vwv eaTiv, r\ icuptvoc ?] ytIIvoc r) uovaotxdc. AXX' rj ou-
cta to TOffdvo' etvat rcpbc Toodvoe xaTa tt\v uT;tv ■ touto
36 S' ouxeTt dptOubc dXXa Xdyoc ut^eoic dptOuwv owua-
tixwv r\ 6tcoio)vouv. (s) Oute ouv tw Tcoi7;oai atTtoc
6 dptOudc, outc SXo>c 6 dptOubc ouTe 6 uovaotxdc, ouce
CXr] ouit Xdyoc xai elSoc twv Tcpav;udTO>v • dXXa utjv
ouS' wc to 00 evexa.
CAP. VI.
»o 'ATCop7;oEis S' dv Ttc xai Tt to eu eon to aTco twv
dptOuwv Tw Iv dptOuio elvat ttjv uT;tv, ?, ev euXoYtoTw
•?i Iv TceptTTw. Nuvt fap ouOsv &yieivdTepov Tpic Tpta
av rj to ueXtxpaTOv xexpaue'vov, dXXa uaXXov w^sXr,-
oetetv av Iv ouOevi Xo'yw 3v uoapsc os r) iv dptOuw
45 dxpaTOv Sv. (2) "Eti oi Xd-cot ev TcpooOeoet dptOuwv
etoiv ot Ttov ut^etov, oux iv dptOuoTc , oTov Tpta Tcpbc
Suo, dXX' ou Tpic Suo- to y«? auT° ^et ysvoc etvat
Iv TaTc TcoXXaTcXaotwoeoiv. "iioTe Set ixeTpeToOat tw
Te A tov otoT/ov E!j)' o& ABT xai tw A tov AEZ- wore
bo tw auTw TcdvTa. Ouxouv eoTat Tcupb; BEPZ, xai
uSaTOc dptOubc Slc Tpta. (3) Ei S' avi^xt) TcdvTa
dptOuou xotvwveiv, dvaYxr tcoXX4 ouuGafvttv Ta auTa.
[«13—305.]
Iiml At compositionc , tlicent , ul svllabam ? Scd situm
neccsse est essc ; et qui intelligit, -seorsum intclliget unum
et mullitudincm. (4) Hoc igitur numerus crit, unitas, et
niiiltitudo, aut uniim, ct in.fquale. Et qtium id quod est
e\ aliquibus essc, cst quidcni ut cx iis qux insunt; e>t
vcro ul non , utronam niodo numerus cst ? Sic eniru ut e\
iis qua? insunt, non sunt nisi ea quorum generatio est. Sed
tanquam a spermate erit ? At non possibile ab indivisibili
aliqind abirc. Verum fortassis tanquain ut e\ contrario
non [Hi inaiunlc :' At qu.-ccumque ita sunt, c\ alio quo<]Uf
ipiotlam permanenle sunt. (5) Qtium autem unum qoidani
qiiidem ut conlrarium multitudini, quidam vero inaquali
ponat , uno ut a?quali utens , tanquam c\ contrariis erit
numerus profccto. lissel igiturquippiam aliud, e\ quo per-
mancnte , ct altcro, est aut factus est. Pra-terca , cur cc-
tora qnidein , quajcumque e\ contrariis sunt, aut ea , qui-
bus contraria sunt, ctiamsi e\ omnisint, corrumpuntur;
numcrus vcro minime?dc bocenim niliil dicitur. Quamvb
contrarium tam quod incst quam quod non inest , corrum-
pat, ut contentio misturain : attamen nnn oportebat : non
enim cst mistura? cerlc contraria contentio. (G Nibil auteni
determinatuin cst, qualiter numeri subslantiariim et t\si-
stcntia; causa; sunt : utriim ut lermini, vclut pnncta magni-
tndinum, ct ut Euryliis ordinabat quiscujus sit numerus :
puta , bic qnidem hominis , bic vero cqui : qiiemadmoduin
illi , qui niimeros ad liguras , trianguluin et ipiadratum , re-
duciint, ita plantarum formas supputdtionuni calculis assi-
inilant. Aut quoniam symplionia est ratio mimerorum , si-
militer etiam bomo et aliorum unumquodipie ? At passiones
qualiter sunt nnmeri, album, dulce, ct calidum? (7) Qucol
autcm nuiueii non siut substantia, neque causae fonnas,
palet. Substantia nainque ralio cst , numcrus vcro mate-
ria : veluti carnis, aut ossis numeius substantia, sic : tria
ipsius ignis, terra; vero duo : et sempcr numerus quicumque
fuerit, aliquorum cst , vel igneus, vel tcrrcnus, vel inonadi-
cus : vcrum substantia est tantum ad tantum esse secundum
mistionem ; boc autem nou est mimeius , sed ratio mistioois
numerornm corporalium , aut quorumcunque. (8) .N<>c
igitur eo quod (aciat, causa numerus cst, nec omnino nu-
mcrus nec monadicus, aut materia , aut ratio et species re-
rum est : sed neque ut id quod cu|us causa.
Dubitaverit autem aliquis, quidnam sit illud Bene, quod
a numcris, eo quod in numcro mislio sit, aut in rationali, aul
in impari. Nunc etcnim nibil salubrius per ter tria si mcli-
craliim sit nii\tuiii : sed magis proderit fortassis, si in 1111II -i
proportione sit, sed aquosum, aut si in numero sit puruni.
(2) Item rationes mistionum in additionc numerorum , non
in numcris sunt : veluti tria ad duo , non tcr duo : idem
enim genus essc oportet in multiplicatioiiibus. Qnare ipso
A mensurare oportet ordincm in quo ABG;et ipso D,euni,
in quo DEZ. Quare eodem omnia. Non igitur erit ipsius ignis
BEGZ , et aquae numerus bis tria. (3) Si autem nece&se
est omnia numero participare, necessc est multa eadcm ac
 (lu93.) METAPHYSICORUM LIB. XIII. CAP. VI.
xai dptOabv tov oCitov ToioE xai dXXo). 'Ap' ouv
tout' atrtov xat cti touto' ecti to TcpaYaa , v) dor,Xov ;
olov eo-ti Ttc; twv tou f,Xtou cpopoiv dptOabc,, xat TcdXtv
Toiv ttjc askfws, xai twv £u>o>v yt ixdaTOu tou Siou
b xat r,Xix(a;- ti ouv xtoXust Evioucj asv touto>v TSTpa-
ytovou; eTvat , sviouc; Ss xuSouc. , xat Taouc; , tou; Ss 01-
TrXaacouc.; oCiOsv y*P xioXust , dXX' dvaYXT) tv toutoi;
o-TpesEoOott, £t dpiOaou rcdvTa Ixoivtovet, eveos/eto' te
TOt Sta-pscovTa utco tov outov dptOaov tcitcteiv. Uo"t' ei
10 tio-iv 6 aCiTo; dptOabcj aua€s6r,xsi , TaCrci av r^v dXXvi-
Xot? sxsTva to auTO eTooc dptOaou E/ovTa, olov rJXto?
xat asXrjvr, Ta auTa. (4) 'AXXi Sti ti atTta Taura ;
STrri asv oojvriEVTa, irtTi Ss /opoat r, dpaovtat, iiTTa
51. al TcXEtdoEi;, iv iitTa Se oSbvTac. |3dXXsi, Evtd yt,
:-, Evtd 0' ou- ETTTa 8s 01 stci Qffiat. Ap' ouv ort
toiooSI 6 d21Ou.be; Tcs':puxsv, Sti touto t| exeTvoi eyevovto
iiTTi % tj TcXstic, ETCTa darspojv EO-Ttv ; r) o\ aiv Sti
Ti; TtuXa; rj dXXr,v Ttvi alriav, ttjv Ss r,asic outioc
dptOaouaEV, ttjv 8s dpxTov ys SwSsxa, 01 8e tcXsiouc.
■iu 'Etcei xai T8 £WZ auacpwvtac cpaaiv Etvat, xai 6'ti
EXEtvat TpsTc, xai TauTa xpia. "Oti 3e aupta av £tr)
xotauTa, ouOsv as'Xsf Ttji yap T xat P Etr) dv £v otj-
astov. (5) Et 0' OTt SiTcXdatov Ttov oTXXo>v sxaaTov,
dXXo S' ou ( atrtov S' 5ti Tptoiv ovrtov tottcov Iv
is £»' sxdoTou £Tci^s'psTat to oiyaa), Sti touto Tpta ab-
vov EOTtv, dXX' ou/ oTt at oua-jptovtat TpET?, etcsi tcXsiouc;
fe a't auacptovfaf EVTauOa 3' ouxeti SuvttTat. Oaoiot
Srj xai oCtoi toic, dp/atoti; 'Oaripixoii; , ot atxpii;
bijtotoTTiTai; bpoioi, atvdXa; 3s Tcapoptootv. (0) Ae-
:«i fouat 3e tive; 3ti icoXXi TOtauTa, oTov ai ts aEoat
r, alv svv='a ^i 3s oxtio, xai to etco; SExaETCTa, todpt-
Oaov TOUTOtcj ' fiatvETat 3' sv aiv Tto OE;ioi svvea ouX-
Xaoatc, sv Se Toi dptaTEpiji 3xto). Kai b'rt toov to 3td-
OTT,aa sv te toT; vpdaaaotv aTcb tou A icpbi; to il, xai
35 ar.b tou fldaCuxoc, irci tt^v 6;uTaTr,v v£aTr,v ev auXoTc,
r^c, 0 dptOab; tooc, ttj ouXoas)>st'a tou oupavou. 'Opav
Se Ssi arj TotauTa ouOsic, av dTcoprjOEtEV oute Xe'ysiv
ouO' suptoxstv sv TQic, dtStoti;, etce! xai Iv tok ^Oap-
toTc (7) '/\XX' at ev TOt; dptOaoTc, cpuost? ai ETcatvou-
411 aEvat xai Ti toutoi; svavTta xai SXtoc, ri ev toT? aa-
Or^aaotv, wc, asv Xsyouot tive? xai auta Tcototiot tt^c,
<puo£0);, eotxsv outiooi ve oxououaEvoti; 3ta-pEUY£tv
xot' ouOs'va ^ip TpoTtov twv 3to)pioas'vo)V Tcspi Tac,
dp/ic, ouOsv auTiov atTto'v sotiv. 'Exeivo jjuvtoi
th Tcotouot cpavspbv Sti to su uTcdp/st xai tt^; auoTOi/iacj
s'0Ti TTJ? TOU XaXou TO TCSptTTOV, to eCOu , TO toov, al
Suvdasti; evioiv dptOaoiv daa yip topat xai dptOab;
TOtooot- xai TaXXa Sr, 6aa ouvdyouatv ex twv aaOr,Tt-
xoiv OstopriaaTOjv rcdvTa TauTr,v E/st Tr,v 0uvau.1v.
(0 («) Atb xai Eotxe auaTCToWaatv ■ eoti vi? auaSsSriXOTa
as'v, dXX' oixsTa dXXr^Xoti; rcdvTa, ev 3s tio dvdXoYOV
ev ixdoTT) ^ip tou ovtoc. xaTr,Yopi'a laxi to dvdXoYOv,
wc euOu iv aijxEt , outo); iv TtXaTSi to 6aaXov too);,
sv dptOaoi to TcsptTTOV, ev 3s /po'a to Xsuxbv. (9) Eti
[305 —307.] G37
fiiliTr , et niiitiiTiiin e nndcm liuic el .'ilii esse. Utruin igitur
hoc est causa , et propter lioc est res , an id inimanifestiim ?
veluti est quidam solis ac rurstis luiiiu lationum numerus,
et uniusctijusque animalium vitae et xtatis. Quid igitur
proliibet, quosdam eorum quadratos csse, quosdam cubos,
et xquales, alios duplos ? Kiliil enim proliibet : sed necesse
est in his ea converti , si omnia numero participabant , et
qnae dilTerunt , contingebat sub eundem numerum cadere.
Quare si quibusdam idem numerus acciderit , eadem invi-
diii illa erunt, eandem liabentia numeri speciem , puta,
sol et luna , eadem. (4) Sed propter quid causa; hiec sint ?
Septem quidcm vocales , septem autem c liord.-c , aut har-
moniae, septem vero Pleiades , inscptem autem annis qurc-
dam abjiciunt dentes, quaedam vero non : septem etiam, qui
conlra Thebas. lUrum igitur, quoniam talis quidam nume-
rus natura obtinet, idco aut illi ruerunt septem , aut Pleias
septenarum stellarum est? an hi quidem propter portas
Xliebarum aut>aliam qtiandam causain , illam vero nos ita
numeramus. Ursamaulemduodecim,quidamaulemplures?
nam etiam duplices consonas Q* symphonias aiunt essc ;
et quoniam illae tres , hxc quoque tria ? Quod autem niille
taliasint, nemo curat. Ipsis enim y e I p esse possit unum
signum. (5) Si autem , quoniam duplum aliorum unum-
quodque, aliud vero minime (causa quidem est, quia quum
tria loca sint , iinum in unoquoque infertur o ) , propterea
tria tantum sunt, sed non quoniam consonanlix tres : nam
plures consonantix sunt : hic vero non amplius possunt.
Similes vero hi quoque sunt antiquis Honieri interpretibus,
qui parvas similitiidines vident , magnas vero non vident.
(6) Uicunt autein quidam quod multa talia suut , veluti
ips.i' medix, qu.-cdam novem, quaedam octo; et carmen,
decem et scptem, his esse.-nqnale nuniero. Ascenditur aiitern
in dextro quidcm novem syllabis, in sinistro vero, oclo :
et quod xqualis distantia tani in litteris ab a ad w, quam
in tibiis a gravissimo bombo ad acutissimam neten, cujus
numcrus xqualis est omnimodae ca'li melodiae. Yiderc
auteni decetne talia quisquam dubilaret nec dicere nec in-
venire in perpetuis, qiioniam et in corruptibilibus. (7) Sed
i|ii.i- in nuineris laudantur natura;, et qu;e his contraria,
ac omnino qu.-e in mathematibus, tit quidam dicunt ct cau-
sas hxc natune faciunt , ea videntur lioc inodo conside-
rautibus elabi. Secuiidum nullum enim inodum eorum
qui circa principia determinati sunt, illorum ulluni causa
est. lllud tamen manifestum faciunl, quod ipsum Bene est,
ct quod de coordinatione ipsius boni cst impar, rectum ,
a>qualc, qua; quorundam numerorum sunt potentia?; si-
niul namque anni tempora , et talis numerus ; ac cetera
quaecumque colligunt ex thcoiematibus matliematicis ,
hanc potentiam omnia habent. (8) Quarc assimilantur
casualibus accidentibus. Sunt enim accidentia quidem,
sed convenienlia invicem omnia, unum autem ci quod pro-
portionale est. In unaquaquc cnim entis pra?dicatione est
id quod proportionale est, ut rectum in longitudine, ita
in latitudine acquale fortassis , in nuinero impar, in co-
lore autem album. (9) PraHcrea, harmonicorum atque si
 038 (looa.) TflN META TA «HTSIKA IV, '■
OU/ ot £V TOt? £l3£0"lV <Xpl9u.ol OITIOV TWV 4p[AOVtO)V
xal twv toioutiov ■ otai^Epouat fap exeivoi aXXriXwv ol
?<TOi eioei, xal fop et{ jjtovoiSe?- wffTE Stot ys Taura e(8»i
ou 7coir,T£Ov. (10) Ti u.=v ouv auulvaivovta TauTot
. te xav £Tt irXeto) oruva/Oeii). "Eoixe 8e T£xu.rjpiov
e!vat to iroXXa xaxoTtaOtTv irepi tt,v yYvetiv outoiv xat
u.rjO£va TpoVov ouvacOat cuvttpai tou u.rj /aipto-Ta «■
vat to u.a6r)U.aTtxi Toiv aicOrjTtov, wc. £»">' Xeyouci ,
u.rloe TauTac Etvat \ac, apyjxq.
[307.]
milium non sunt causa numeri, qui in speciebus sunt ( idea-
les ). llll namque aequales specie ab invicem dilTerunt : et-
enini ipsae quoque unHales : quare propter h;rc, non sunt
facit-nda: species. (10) Quae igiturex illis efliciunlur, luec
et alia ctiam liis plura possunt colligi. Videtur aulem lioc,
quod inultis ronfligitur difficultalibus circa generationem
eorum , et quod nullo niodo possunt haec concinnarc, quia
inathematica non sunt a sentibilibus ( ut quidam dicunt )
•u-parata, docuiucnto essc quod ne haec quidem sint prin-
cipia.
^Sli^&^
m*
%&&■*■*:'

ymt :
,vVvVy
i
jVW

' *'
^

iWv

?«p. #SWV

■WVVVVVv^w^ •

.yV
yV

,,„„.»'
.-'v-WWVyyy^yy*,'''
' , ju'*^»^
^gii®!
V^VWVv

mwvviii»^^^ *'vv
 vwVyvwvvwV'* •

UNIVERSITY OF MlCHIGAN

3 9015 07463 9157

jVVVwY^wyvvvwwvwv
w

-WV

yVyww .
*yjH
w^swwai

VV I
'wgVyv>
'vv-vvwww^

<wwy$M

/to&yww

pppi
jvj ***¥!!■ v V

iiiifcl^
iiMI Pw
*v w**vWV\

rTii-wL
«$tomr
i**

^^^H^^^^^B

tjtfc

0^1

•^•-.V^