I

>
 XXX\x. €. //.

DUKE
UNIVERSITY
LIBRARY

Treasure %oom

y. -g-gTifLACKWELL
Booksellers
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
Duke University Libraries

http://www.archive.org/details/aristotelisomnia09aris
 . . .

-Nonunu Volumeru

A V E R R O I S
CORDVBENSIS
Sermo dc Subftantia^ Orbis.

Deftructio deftru&ionum Philofophie;

Algazelis.

De Animae beatitudine , feu epiftolsu

dc> Intellcdtu
£>uos quidem libros m philofophia , tum Naturali, tum Poflnaturali
extra omnes in ^njiotelem commentarios tpfe edtdtt.
Qmd autem m ipjts addttum ftt^erfa,
pagma demonflrat

M.AntonijZimara: in fermonem de Subftantia Orbis

Contradi&ionum Solutiones.

VENETIIS APVD IVNCTAJ.

M. D. LXII.
q/oqi
 IN HOC NONO VOLVMINE
HAC CONTINENTVR.
Averrois Sermo de Subftantia orbis, caftigatus,ac
DuobusCapituhsauc1:us, ab Abramo deBalmesHe
bra?o latinitate donatis.
Deftru&io deftru&ionumPhilofbphie Algazelis,Calo
CalonymosHebr&o mterprete:in Metaphyficis qui
dem m Sexdecim diuifa Difputationes,duabus addi-
tis,cum priusantehanctranslationemnon nift Qua
tuordecim efTent,pra?terquam q> in earum quamplu
rimispla?raq;interiecl:afuntdi!bia, qua?priu non ex
tabant:in Phyficis autem in Quatuor,quasidem La
timsdonauit.
Ti aiftatusde Anima? beatitudine:
Cui addita eft Epiftolade Intellecl:u,qua: idem eft cum
didi libclli parte,eodem Calo intei prete.
M.AntonijZirnararSolut.Cont. infinctotiasvolumi-
nispofita?funt.

.
 H

TfcEASSW DEX CAPITVM LIBRORVM,

QV,I IN HOC NONO VOLVMINE ftftft
CONTINENTVR. 0*7/7 (

Capita lermonis deSubftan- quitate mttndi,ejr earu deflruclionibus,

tia orbis.
Dijf>. i . Dr dejtrtttlione fermonit eoru de
E fttbftantia cceli , eittsq; ttternitatemudi.ejr tpis,ejr motus. J 8.c

forma, ac materia. Ca. I Dtjp. 3 . De declaratione deceptionis eoru y

folio J.A dtcenttum Deuglortofum ejji ages mvt

Dr natura corporis ccelt- di, Cjr mundum opus cjr operatione eius.
-
flit , quo pailofitfim fo. 44.K
plex,noncompojitum,nograue,neq; le- DiJjr.+.Dc declaratione , quodno pojfunt
ite : ac de pluribttt ipfitnaccidentibus. ajferre rattonem , quodftt ejftciens mun
Caj>l fo.$.M di. fo.6?.A.
Torma cceli virtuteejfe ne in corpore : ip- Dtjp. 5 Dr declaratione, quodno pojfunt
.

Jumqifimplex ejfe,nocopofitttm : eiusq; ajferre rationem quod Veusglonojusfit

yirtute inacHone finita, infinito ster-

y
, vnus:cjrquodimpoftbile eflponere dua
Ttoq;tpemouerc,Cap.$, fo.%.1 necejjarta in ejje.ejr quodlibet eoru non
Quopaffo neceflariafit motut coelt conti habeat caufam. fo.74.Ji.
nuatio ctt htt mferiorihttt. Ca.^.f. I o.c Djp. b.Decouenientia eontm circafalfi-
Df cceli ftmplicitate^ac ftirituahtate. Ca. tatem conflittttioiusjcienti<e,pofJe,cjr vo
put.e,. fo lO.L luntatis inprimo principio. fo.io.d
H<er duo fequentia capita ab Abramoite Dtfp. 7 . Dr dejhufltonefermotut eorum,
fialmes lattnttate donata , quanquiab quod impofiibileefl vt communicctcum
lyoc traflatufeparata ejje videantur, cu aliogenere,ej>*feparetHrabeo dtffer.etia
ia ei fnitfit impofitut: quia tamen n ea aliqua:ejr quodnon dirigitur adidvtri
dem verfanturreftn qua ejr prtora:'tdeo ficatione intelleflus dtutjio ingenus , ejr
ip/a Sextum, cjr Septimti traflatus hu differentiam. fo.yi.t,
ius captta conJlttuimus. Difp. 8. Dr deflruflioe difli eorum, quod
Corpora caeWslia non componi ex matt- ejjepr mi fit fimplex,f. quodef} ejfe ab-
rta ejr forma:multaq; de Vrimo motore folutttm, ejr no efi quidttas nect>erifica
Cap.6. fo.li.V. tio.ad quas referatur e(fe,fedefj'e conue
C\u^fitum,quo oJleditur quo corpora coe niens et eflfuut quiddit.it alieri.f. 9 8 . R
leflta,cumftnt finita exfe, acqutrantab Dr dtmintttione eoru circaprobtt
Dijp. 9 .

alw aternttatem. Cap.j. l

J . ttone,quodpnmu nofit corptts. I oo.G
f.
Dijp, l o.lw declarando dimtnutione decla
Difputationes Libn,Deitrn<ftio de-
rationis eoru, quod Dtus mttndifit ca
ltru&ionum Philofopluas Al ef
fictens,ejrquodfermo Uaretici fequitur
gazelis appellati.
e><-
/0.103.F
IN METAPHYSICJS. DiJp.lJ. De diminutione tenentts qubi

D IJputatio prima
tionum phiiofophornm
. Dr narr.it ionera
circ.t anti-
Vrimufcit altttd ab eo,cjrJcitgcnera,ejr
Jfeciesmodovniuerjali. /.105.E
 1 G
Index
Dijp. i i..Dediminutione eornm in aidu- dictrequoicorrumpaiitur ifl/cammt,
cendo raitonem, qubd-ipjejcttjetpfitm. Jedcum reperianfur,funt £tern<s,perf>c-
fo. no.F tu<t,ejrnonpote$icbjyderaricorruptio,
Dijp. I
J .De desiruflione eius, quoddi- ejrfinitat earum. fo. 1 4 5 .C
cunt,quod Deusgloriojits, abfit,ignorat Dijp.4. Dtdtclo eorum , qubdfttfalfinn
farticularta diutfa ad diuifionem tempo qubdanim<ereuerlantur amplius in cor
ris,adpr<efens, cjrpr<eterttum , ejrfutu poribus. fo. 146.A
rum. fo. 112.D
Difp. 1 4. Df diminutione eoru in confti- Capita Tradlatus de Anim^
tuendo rbnem quod cceli Jint animati,
, Beatitudine.
feruientes Deo glortojb motu circulari
eorum fo.n6.E PRoponit declarare anim<t beatitudi-
Dijp. 1 5. Dedes~iruc1ioneeius,quoddt- nem, qu<e eflfecundum Ariflo. conitt
xerunt de intenttone>ejr virtute motiua tlio intelleffus abflrafli cum anima hu-
cceh. fo. 1 9.G mana.Cap.l , /0.148.8
&$. l6.De deflruclioe ditli eortt, qubd De intelleflus materialis effentia , tum ex

animxcceh rejpictunt ota particularia, Antiquorum,tu*nex proprifs diflit de

qu<e fiuntinhocmundo. fo. m.D clarata. Cap. t. fo. I 48.
De intelle&us materialis cum abfiraclts
IN PHYSICIS. ntelleclibus c onnexione.Ca.$.fil ]o.d
De intelltHus agentis natura :ac quopar

D \jp. I . De iudicio eorum, quodhxc

copulatio,qu<e apparet in ejfe

caufas ejr caufata,eflcopuhttio,qu<t con

mter
ffo intelleclionis caufa fit humano in-
telleclui.Cap.^.
De ordtnt Vrtnctpioru. Cap.
fo.
5 .fo. 1 5 3
1 5 1.K
.G
fequtturneceffario. fo.\i6G De Connexione intelleclus abflracli ctttn
'Dijp. 1. De dtfio eorum qubdai&huma-
, homtnt libellus. fo. I 5 5 . H
'
n£funtJubflanti£exiTientesinJe,ejrno
funtimuttaincorpore. fo.lJ^.K Viiiu.

DiJp.}.Dedlfioeorum,qu'odfal[umefl
 g

A V E R R O I" S
CORDVBENSIS
SERMO DE SVBSTANTIA ORBIS,
NVPER CASTIGATVS, ET DVOBVS
CAPITVLIS AVCTVS.

Defubflantia Q.ali,e\m'(^forma , ac materia.

Cap. I.

N hoctradta- quarumvna dicitur forma,altera

tu intendimus matena,fcilicet vtrum ha?c mate-
jjTg fn MM
perfautari de na,&forma,qua:funthic, fint ea-
9
rebus,exquib dem cum ilhs, aut diuerfa fecundu
t(5\%
componit' cor ma<ns,& minus. SecLli fintdiuer

M. pusccclefte:de
terminatu eft
farfpecie, tunca.'quiuoce diciturdc
eis corporeitas,aut fecundum prius-

enim corpus cctlefte coponi cx dua & pofterius. Qupd autem ha: dua;
bus natuns,ficut generabilia,& cor- natur^exiftentcsin his generabili-
ruptibilia corpora Sed tamen in
. bus,& cceleftibus corponbus noa
iftiseftdeclaratumhas duas natu- fintconuenientes fpecie, manifeftu
ras eflc propter generation?,& cor- e(t,pofno corpore ccelefti ingenito
rupponem in eis inuentas, in coele- & incorruptibili,& corporibus,quac
ftibus autem propter motum loca- funt apud nos,genitis & corrupubL
lem.Quiaenim declaratum eft hec libus.caufasenim corporis genera-
corpora moueri ex fe in loco am- biIis&corruptibilis,& anerni eflc
:

C pliusautemid,quod moueturexfe eafdemimpoflibileeft.Remaneti* p

componiturex duabus naturis,vide giturperfcrutaride eis,quibusha: ide ?.c^.
hcet recipiente, & agente:quoniam dua:natur^,qua:funtincorporecce 6i.Sc ?.
cum declaratum eft omnemotum difreruntabeis,qua.*funtin Mecl S-
lefti ,

habere motorem ampliusahquid

: corpore generabili & corruptibili.
morum efle,& mouens lnquatum , Pnncipium quidem igitur perfcru-
idem,impoflibileefle:cum hocin- tationiscftin hoc,quodaccepimus
quam fit,declaratum eftcorporac^ dciftisrebusab Arifto.quiaopinio
leftiacomponi ex duabus naturis. eius eft opinio,qua nulla verior per
Inhoc traCtatu ioitur perfcruta- uenitad nos dehominibus pno--
turi fumus de his duabus naturis,ex ribus eo nequc minoris dubitatio-
,

quibus corpus caleftecomponitur, nis,& mainris certitudinis . Eft lgi-

vtium fintfimiles illis naturis,ex turopiniofua in humana natura,
quibusgeneiabiha componuntur, qu.Teft vltimainterea,quccomprc
A lij hendit
 ,

ScriTJo
G hendithomofuointcIIeeT:u,"neoq? modofa£honis:quodenimeftim- K
eftrhomo,&,ficut Alcxand. dicit,eft poifibilc,non fit.Ampliusinueni-
ille.fuper quo nitimurin fcicnujs. tur-nccefiario efle illud ,exquoeft
Incipiam ergo commemorare opi- fa&io rei,& ad quod ef I, efle contra
nionem eius de natura corporum ria,& habere idem genus Et q? illa
.

quae funt hic,&quid ponit dceo,q<f contrarietas reducitur ad primam

funtcompofitaexmateria & for- contrarietatem,f.nonefIe,&forma.
ma,& quod dixit de natura materi^ Differuntautemin hoc,quoniam
& forma^qua: funt in eis: poftea rc- inuenit trafmurationem mdiuiduo
uertar de eis ad compofitionem na rum in fuis fubftantijs cogere fubie
ture fimilis iftis, in corporibus ccele ftum non efle cns in actu,&non ha
ftibus,fiin quo conueniunt,& I quo bereformam,quafubftantiatur. fi j

TrSfmu- diuerfificanc". Etdicoq? Arift.cum enim haberet formam, nullam alia

'

tauo du- inuenitindiuidua exiftentiaperfe, reciperet,nifi illajdeftruda:vnum e-

plex. Idi.
q Use vocantur fubft.-mtie,tranf
ria» C) nim fubiedum habcre plufquam
^ 1
* y
pj ferri devna difpofitione inaliam, vnamformameftimpofIibiIe.Et,fi L
inuenit hac tranimutationem duo- eilet fubftantia fimpliciter exiftens Vnufub-
ha
bus modis aut rrafmutationem in maclu.tunceflecimpoffibile, &no "^" , -
:

difbofitionibus extrinfecis a quidi- receptiuum.quod enim eftinadu vnatoraj

tatibus fubftantiarum exiftentium
per fe ,
quae non facit illa
deferenua illasdifpofitiones tranf
mutari in nomine,neq; in definitio
ne,ficut difpofitiones,qu? dicuntur
«[uantitates,&qualirates,& alia pre^
dicamenta,qu«j appellantur accide-
no recipit ahquod,quod fit in actu, c impoFe.
indiuidua fecudum quod fit in achi.Vnde na-
turahuiusfubiedtirecipientis fub- t6
J? »?.*
ftantiales fbimas,videlicet primse
li^prini»
mateiix.necefleeftvtfit naturapo macenx.
tentiaj,fiq>potentiafiteius differen Oppoh.i.
Etideonullam ha P h y-7»
tia fubftantialis.

tia: aut tranfmutationes in diipofi- bet formam propriam, & naturam

rionibus,quae faciunt indiuidua dc-
ferentia ipfas tranfmutari
& definitione: qua? tranfmutatio di
. citurgeneratio, &corruptio. Cum
duos modos
igitur coiyderauit hos
nanfmutationis,inuenit in eis com
munia,&propria.c6iaquidem funt
<juinq-„qu3e iniunt tranfmutationi
fobftantiali,& accidetali. Eft.n.coe
his duabus habere vnum fubiedciT,
recipienstraufmutarione. Amphus
exiftentem in aftu:fed eius fubftan
nomine, tia eft in pofle:& ex hoc matcriare
cipitomnesformas. Sedpofle,quo
fubftatiatur hoc fubiedcum, differtJ~L-—•
etiam a natura fubiecli , quod fub-
fbintiaturpcihocpoile, inhoc, q>
poflc dicitur refpecf u fornKr: hoc au
tem fubiectum eft vnum entiu exi-
ftentium per fe, &elementum vnii
aneinum exiftentium per fe, quoril
fubftantiaeftinpotentia Etidco.

neceflarium eft non efle prxcedere lmagina

eft difficile uitelligeie, vel

cfle rei geni tq & corrupti bilis,& om n illud,ni(i in comparatione adal-

mnoinnerereeius,quodfit:non.n. tcrum,ficutdicit Anftocc. Et,quan
|

£t,nifi ilIud,quod non eft.Similiter doinucintfubftantiales fbrmasdi-

autem inucniturpofie piscedere ef uidi fm diuifionem huius fubiecti,

(e in fubiecco necenario 3 in vtroque diuifioautem noefthuic fiubiecco

nifi
 ,

De Subftantia orbis
A nifiinquantum haberquatitarem dimenfionesaerisnonce/Iantdimi D
fciuitq? primum eorum, quxexi- nui,donec fpolietur a f iia forma & ,

ftuntin hoc,funrrres dimenhones, recipiat forma aqua:. Dimeniiones

quae funr corpus.Er,cum inuenu hl
cis dimenfionibus comunican for-
masomnes, quarumquehbet
quantnatem terminatam ^ppnam,
fciuirdimenfionesterminatas vln-
moa&u nonpofleefle,nifi
Id. x.8 aTa forma fubftantiahseft ineo,ficut
C.4.& 3.
cftdifpofirio de ahjsaccidentibus
«?c-'7-
Sc-jx. a&u.Inuenit etiam q? fubiedta- om-
nium accidenrium funt indiuidua
igiturfimpl'r,qua*appellanturcor-
pus fimprr,nondenudanr'' a prima
het materia,ficutnccaha acchtia coia
oibus corporib*c6trarijs,aur duob'
eoru,autpIurib 9 ,v.g.diaphaneiras,
poftqua in qua coicant ignis, & aqua.Et,qa
lllaforma,f dimenfionis non termi
nat? exiftit in prima matcria primi
1
tus,&fuccedit fibi in ea,cum impof
fibile fit hocfubiedu recipe duas ea

111 aclurde qui

fubftantia:,qua: funt
bus declaratumfuitabcoeflecom
B pofita ex formis,& fubiecln , quod
eftin potentia. Eraccepiteriam fi-
gnum ex hoc, quod hoc fubiedum
recipir accidentia conringentia in
eo,cp non fimplex.qm,fi eet fim
eft
ru in eadem parreexhtes terminat§
quatitatis,i6impoieefta fubiecto
denudare foima,vel fubiedumdc- E
nadariaforma,mfip formxdeftru
ctionemmeq; et eft pofe ipfam fic-
ri ln fubiecTn,nifi perages extrahes
de porcntia ad actum. Vnde nc
illa

plex aftu,uon pofietrecipereaccide cefieefthasformasefie contrarias,

tia:pati.n.corraiium eft ipfi a&ui. adeo cpaltera couumpat fuam con
PrTa mi Et,quiainuenitoesformas coicari trariam , & fubieclum recipiat for-
fi (tnurlat
in dimenfionibus non rerminaris, ma fimile,vndeform?eFntoru fiint
adimello
fciuit q>prima mareria nunquam contraria;. Et io paffiua dicunujuo
nib» iter-
minaiis. denudatura dimenfionibus 116 ter dammodo efle cotraria,& quodam
minatis. quia, fi denudarerur,runc modoeflefimilia. Vnde,fiahqua
corpuseffetex non corpore,&dime corpoia fimphcia funt,quorum for
fioexnon dimenfione:&runcfor- ma caret contJarijs,contingitquod
c mx corporales eflent 'contraria?,& illa'formefinriiecghabiIes,neccor
*a.l. pmu fuccedentes fibi in hoc fubie<£k>,fi- ruptibiles,nechabetesfubieduc6e. F
«bilcs.
cuteftdifpofitiode fbrmisfubftan Declararum eft lgitur q? caufa cor-
nalibus.Er hoc rorum conuenit fen ruptionis entium,& fa&iois eorura
fui.vf.n.forma caliditatis agente in eft contrarierascxiftens in fuis for-
aqua,aquaaugeri,&crefcerein di- mis,&c6efubieclum,quodnullara
mefionibusj&vicinan in dimelioni habet propriam formam :fed eft po
busaeris:cuigirurperuenir adma tentia recipiens numerum fecundtl
ximam quanntatem aqua:, tucfub formas dmerfas in fpecie, & nume-
iectumeiusdenudatura formaaq, rum fecundum formas diuerfas m
&quantirare dimeufionum aquae numero,& qu$ fit fecundum mai%
propria,& recipir formam aeris , & & minus.Etcaufahuius totiuseft,
ciuantitatem dimefionum propria- cphoc fubiedum recipit primitus
rum formx aeris.& fiirfacit contra dimcnfiones mterminaras & quia ,

rium foima frigiditatis m aere, C. cp eftmultuminpotentia.Quoniam,

A iiij fino

Sermo
fi non haberet dimenfionem, non
reciperet ifimul formas diuerias nu
mero,neque formas diuerfas fpe ci
"a.1. addit *fed in eodem tempore non inueui
niil I tpi -
retur,nifi vna forma.Et cum hoc q>
b^diueriis
eius materia eft vna numero,fi non
eflet multa potentia, non denudare
tur ab illa vna forma,quam recipe-
ref,& efletforma in fubftantia illi 9
fubiecti,& iftud fubiectum eflet im
poflibile vtdenudaret^a fua foima
omnino, aut corrumperetur illa fbr
ma,&aliafbrmageneraretur. Et,
quia iftud fubiectu non recipit mul
tas formas infimul,vel fuccefliue,ni
fi ex hoc,q? recipit tres dimenfiones
H primitus,manifeftum eft,q> fi fubie
ctum aliquod fit,quod non recipir,
nifi vnam formam femper, q> fit v-
numnumero fimpliciter,&q>nul-
la multitudo eft in eo omnino,neq;
potentia,neq; actu, & q? non diuidi
tur per formam,neq; forma per ei 9
diuifioiiem.Etcaufainhocelt,quia
non recipitquantitatem primo,an-
te recepuonem formarum :quia , fi
xeciperet , eflet diuifibile fecundum
formam,& forma diuifibihs fecun-
dumeiusdimenfiones, fcihcet per
fubiec~hdiuifionem,&finiti eflent
adtusfecundum finitatemilli 9 qua
titatis, & eflet poflibile in ea forma
reciperemaius&minuSjpartem &
totum. Siigituraliqua forma eft,
J5.ph.78'.
qu^ non recipitmaius& minus,ne
& 79.
que diuiditur per diuifionem fubie
fubiectum diuiditur per
cti fui,neq ;
diuifionem forma; , fcilicet per eius
diuerfitatem , manifeltum ef t q>
fubiecloiftiusformarnon exiftunt
dimenfionesprimitus, fed poftqua
forma exiftit. Etintelligo poft,fecu
dum cfle.non poft, fecundum tem-
pus,ficut eft difpofitio in prima ma
:
,
non inueniuntur in
teria,fcilicetq> K
habet fbrmam exiftente.
ea,nifi vt
Vnde putauit Auicen q> difpofitio
.
trium dimenfionum exiftentium i
materia fimpFr,fi non terminataru,
eftdifpofitio dimenfionum termi-
natarum ne
in ea: quapropter dixit
cefle eft formam primam exifterel
prima matena, anteq dimenfiones
exiftantinea. Exquo acciduntei
multa impoi'ia.vnum eft , formam
non diuidi per diuifionem materie_:
quapropter non recipietdiuifione
& ipfam efle anernam non diuifibi
lem per diuifionem fui fiibiecti,&ip
fam non habere cotrarium fibi fuc L
cedensin eodem fubiec~to quod fi .
itaeflet,tuc materia nullam recipe-
ret formam preter iftam^ibifppna.
Cum igitur fuerint declarata ab A-
U propria rebus gnabilibus,
rifto.if
& corruptibilibusex parte fubiecti,
& ex parte forma?,ex quibus accidic
lftis entibus fenfibilibus generatio
9
&corruptio,findiuiduisexiftentib i.c?.atex.
per fe,& fuit declaratum de corpon 1 i4-v% x
bus cceleftib 9 ipfa efle neq; gnabilia finem -
neq; corruptibilia,negauiteahabe-
re fiibiectu recipiens numerum , &
diuifionepexfniam fimplicium di «
*
mgfionuineoprimoanteexntiam
forma?,& ipla ee in potentia multa,
&vnunumero. Et negauitformas
corporu caleftiu diuidi per diuifio-
ne fubiecti fui,& eflefinitarii adio-
num pp finitatem eorumcorporu i
qm potentia totius in formis diuifi-
bilibusperdiuifionem fiii fubiecli
in eft maiorpotetiaparns.Quado er-
go inuenit eoru actionesefle mfini
tas,concIuditformas eoru nonefle
1fubiecto mediaribus dimenfioni-
bus,fed eas no efle potetias in corpa
ribus. Er,cum figebaturiniftisp.ro
por-
 De Subftaritia orbis.
5
A portioibus,&inuenitpotentiascoe eft,quiamateriaeoruredpitdime- D
leftes agere actione innnitam,con fionesprimareceptione medianti-
clufit mediantibusdimenfionibus bus llhs fbrmis fuis, &non recipit
hasvirtutesnonefle mcorporeoi- fbrmas mediantibusdimefionibus
no,neq; habere mateiiam recipien exiftetibus in eis in potetia,f.no ter
tem eas mediantibus dimenfioni- minatis,ficuteftdifpofirioindim6
neq;materiam multamin po- fionibus,quxfuntin prima mate-
bus,
tenria,neq; recipere magnii,& par- ria cu forma iftius materix , fed di-
uum,neq;haberecontrarium.&to menfioes,qux funt in materia coe-
tum hoc fequitur ex hoc q> formx Iefti funt jppriu propriorum eius*
, ,

eorumaguntactioneinfinita.&oe Et,cumfuentdeclaratumei de cor

hoceftprobatum in Phyficoaudi- poribus caeleftibus eorum formas
tu.Et,cum fuit perfcrutatusetia de exifterei fuis fubie<5tis,videlicetex-
naturaiftorumcorporum I primo iftentiaq>non diuidunfperdiuifio
Tex. zo. Coeli, &declarauitipfaeflefimpli- ne fuifubie<5ti,&q>cainhoceft,qa
«inde. c acx hoc, cpmotuseoru funt fim- non exiftutinfubiectis,
j fmq>funt E
plices,& q> natura eoium eft neque diuifibilia,fuit ei declaratum,quod
grauis,neq; leuis,i. naturanoinna iftx fbrmxnon conftituunturper
ta difponi per leuitatem, autgraui- fubiectum,immo funtabftracte;in
tatem:& fuit declaratii ei q> corpo- efle.qrh,cum exiftunt in toto fubie
ragrauia,& leuiafuntcotrana, qa cto, &non diuiduntfpeiusdiuifio-
motuseorii funtcontrarij:amplius nem contingitqmonconftituun-,

q? motus corporum coeleftiii no ha tur per fubiectum: non.n.exiftunt

bentcontraria:conclufit hqc corpo ineo,neq; in toto, neq;inparte,&
raefleingenerabilia,&incorrupti- vPrnecindiuifibili,necinindiuifi-
bilia,&ip(a nonhaberefubiecrum Et,cum itafit,necefleeft vtfor
bili.

recipiensdimenfionesprima rece- ma,quamouetur,fitilla,adquam

ptione,itaq> formx fuxdiuidantur mouetur: in formis.n. conftitutis
per diuifionem fui fubiecti & hoc .
p fua fubiecta dirFerunt,fi quiafbr-
intendit, cum dixit in primo Coeli, ma,quamouentur,noneft illa, ad
q> formx horum corporii caret co- quam mouentur,& ideo ols forma F
^ trario,& fubiecto,queadmoducon
J
hmoi, fque mouet adfcipiampfi-
chfithocidem ex hoc,q> mot 9 eo- ficiedapformaaham,necefleeft vc
ru a principijs,qu^funt ineis, funt fuumouerefitfinitu,cu no mouet,
infiniti. Et, quiamaiiifeftu eftfen- nifiqh mouet". Ethoceteft vnum
fui,q>corporacceleftia recipiuntdi eoru, q mouerunt Arift. adopman
menfiones terminatas f"m fuas for- du q> formx corporu cceleftif! non
mas, neq; pofluntrecipeie formas funt conftitutxp fua fubiecta ,qm
mediantibusdimenfionibusinter- tiic motuseoru efientfinni.Et non
minatisjicuteftdifpodeformisge eftdicenduq^form^, quibusmoue
nerabilibus, & corruptibilibus, ne- tur corpora cordeltia fint aheab eis,
ccfleeftea reciperedimenfiones ta ad quas mouen£&q>ifte, quedicu
li mo,ex quo no conringir formas turnoefle rn materiaoino,& q ca-
&gcnerabiles, & corruptibiles : qcf rent fitu, funtformx, adquasmo~
uentur»
 , . »

Sermo
G uen£cu tfi ill? cjbus mooenrf, Citit terijs,qu?,f. acquirunt ^ternitate ex
, K
forman materijs, &fintdiuifibiles formisimmaterialibus,nihileft.co
per diuifione earu. Qm,fi ita eflct, uenitenim vtid qd non habet na ,

tunc ill? forme exifterent in fubie- turam eflendi jeternum, acquirac

c"tis,& mouerentper motum fiibie- eternitatemabaho.&totu hocefl
£toru,& fic diuiderenfad diuifione impoflibile.natura enim generabt
fubie&oru. mot ii.ri.fi mouet eflen lis,&corruptibilis, non recipitetei:
tialiter , erit diuifibile eflentiahter nitatem ab alio. &hoc manife—
& fi per accides,p accfis. Ergo nihil ftumeftei, qui cofyderatfundame
9
eft in corponbus coeleftib ,quo for ta Anft.Declaratu eft igitur ex hoc
ma,quaeftmot9 ,difFeratabea, ad fermone,qu£ fit fubftantia cceli, &
qua eft motus: immo funt eede for fubftantia quiditatis forma*,& ma«
ma%& non difterunt nifi in difpo- teriaz eius.non tn omnia, quae dixi-
,

ne.Et,fi ita eflet, tunc fiium moue- mus,inuenimuseadeclaratain li-

reefletfinitum.quod.n.mouet^im- bris.qui peruenerunt ad nos ex vcv
9
poleeft vt fit prlcipiu mot ^terni. bis Arift. fed aliqua eorum inueni- L
H & dicit Arift.q? intelle&us, & Itelle- mus I eis ab eo declarata & ahqua ,

cttiidefunt incorporibus ccelefti- lequunturex didiseius.Apparetm

bus.& hoc totu di<fru ef t in alijs lo- ex verbis Arift.q? la declarauit om-
i. Cgc.ij. niaiftainlibris,quinon peruenc-
cis. Etnoeftdiftucceluhfealam ,
74>c
niflp^ appetitu exiftente meo, & runt ad nos. Vocetur lgitur lftc tra-
motu locale.appetitus vero,q eft in ctatus Sermo de fubftatia orbis.di-
hoc corpe,no eft, nifi qaeft corpus gnior. n.eft hoc nomine,q libri. in-
ccelefte viuii per fe,appetes p fe, no tituletur igitur hoc titulo. &hic fi-
potentiaexiftenteineodiuifibi nituseftfermo.
j?p
lepereiusdiuifione.eet.n.generabi
Dcnatura corporis ccelefis, quopatloftt
le,& conuptibile df ee motu per
. & ftmplex.non compofttum,nongra-
principiu feparatu,qd eft in eo, no
ut, ntq; leue ac depluribus
per prlcipiu, qd eft ps in eo. & hoc :

ipftus accidentibus
xno df viuu, &intelligens. Et,fi cet
intelligenspparteineo, n5eetin-
Cap. i.
M
I telligensp (e:&eflet fimilehomini PErfcrutandu eft igitut dc natu-
in hoc, q> ho eft intelligens p parte ra corporis cceleftis, & quid in-
in ipfb,& fiFr ho eft viuens,& appe- ipfum efle fim
tclligunt, cu dicunt

tens,& mouens in loco. Et vfr, quia plex,& non compofitu, & ipfum ec
9
declaratu eft aclione ifti corporis neq; graue,neq; leue.Dicamusigi-
9
eflectema^declarabitTorma ei no turquomodoilludcorpus nonco-
rxiftere p fuum fubiectum & fuu poniturexmateria&forma, ficut
fubie&um efle fimplex non com- generabilia&corruptibilia compo
,

pofitum cx materia & forma :q«o- nuntur. nulla.n.potentiaeftin eo

nia , fi na eflet, eflet generabile & , omnino:oe.n. in quo eft potentia
corruptibile. Etqcf dicuntincjpien no eft potentia, nifi ad duocontra-
tes philofophari, q> anim^ iftorum dic~toria,fi potentia, quae eft in fub-
corporu cceleftiu funt form^ in ma f tainia. Et manifeftum eft etiam q>
forma,
 ., '

DeSubftantia orbis.
fbrma,qua mouetur,non eftgene- corporiseftaliaa naturaanimf^qa D
risformarum quatuor clemento-- eftcompofitufinedubio ex moue-
rum:quoniam,fi eflctaliquid genc te,& moto,& necefleeft moucns,&
ris illarum,cflet praue , aut leuc , & motum efle diuerfa,neceflc cft con
mouereturex feperaccidcns,vtde- fyderare de natura illius coiporis.
ii.ttk claratum eft m O&auo Phyficoru. Et,quia declaratii eft hoc coipus ee
rcmanetigiturvtnaruraeiusfitna ingenerabtle,& mcori uptibilc ap- ,

tura anima:. Sed,quando nos infpc parct cp eft necefle vt fit corpus fim
xerimusammalia, qut-funthic,in- plex, non copofitum ex matcria, &
ueniemusduo principia duorfi mo forma. Et,quia eft lndiuiduum dc-
Iuum,quorum alterum principiu monftratum,&cnsdemonftratum
jnotus redi , (cilicet motusad infe- in actu & liabcns vnam figuram
,

riusant adfupenus,&(ecundueft inaCtu,&omnia lftafiintin corpo

principium motus localis procefli- rcpropter matenam,& funt in ma
ui.& inuenimus motum iftum efle teria propterformam,necefleeft vt
B contranum motui declinatiois ef- hoccorpusccelefte fitmateiiaani- E
ientialis,qui eft i eo. Et ideo accidit mahum cctleftium.qu^ mouentur
d feflitudo,& cogituradquietem . circulariter ex fe,& vt fit yfecli9 mo
vnde necefle eft vt principium mo- dis cxteris materi*e. quia & lioc,
tus coeleftis corporis (itgenerisani- noneft in eodepotentijs,nifi po-
ma: tantum:& cp motus, quem ha- tentiain loco,&demotu localino-
bet circulanter, motuspropria:
(it bilior omnibus , fcilicet circulans,
animx, fecundum q> eft anima.Et, quemadmodum habet nobilifli—
Idc.i.de cu ita fit,fequiiurq> illa natura cft mam, & perfecliffimam figuram, v >3'-cce
Aia.14.Sc
j-Ccr.6.
facit ipfiim efle corpus neque leue, fcilicet fphacricam Et,quia de—
. &"*'£
&. 71. neq$ graue, & moueri circulariter claratum eft dc formis cccleftibus X j.
Qdodiffe Et ammali, quod eft hic,contin2it ipfas non habere conftitutioncm
rataia cij. non mouea circulariter,nmquia per corpora cceleftia : nam , fi ha~
&aiaaia-
eiusanimacoftituitur pcrcorpus, bercnt , tunc mouercntur ex fc per
liu inmo
tu. quod mouctur motu rc£to,&fic op accidens & indigercnt moto cx Ic
,

c ponitfdeclinatio hic. Sed, quia ani- primo eflcntiahter declaraui eft F :

ma,qua:eftincorporeca:lefti,non enim in Octauo Phyficorum quod

cinnata mouericirculariterabco, mota ex fe, qua? funt hic vna eflen
quod eftinnatum circulariter mo- tia in fpecie, reducuntur neceflario
Vide pro uen,quia non eft anima in eo \t in ad motum eflentialiter,& moucns,
y
h0c3.de corpore graui aut leui cum ipfum &qu6dfitcopofitumex vno mo-
,
Ala. jj.
moueatur ex (e ab anima, ideo ani uente & vno moto primo, & <p il-
.

mam habettantum &nonhabet lud mouens non fitpotentia m cor

,

aliudprincipium.&^quiamouetur porc omnino: vidctur qubd forme^

circulariter, (amusq> proprium il- corporum caleftium,& maximc
lius ani mc,f m cp eft anima,eft mo- forma vltimicontinentis fit quo -
uerc circulaii ter Natura lgit" lftius dammodo anima , falicet pro—
.

corporis non eft, nifi natura animc; ptcr appctitum cxiftentcmin eo,
moucntisinloco. Scd, quia natura & proptcr mouerc fit quodam—
modo
 , , ,

Sermo
modo intelle&us, & fitfbrma fim» quia eft finitarum dimen-
cetTario, H
pliciter,pquaanimalcceleftecom- fionu,& terminararum fuperficie c.ViJ c5-
fi!'e 1. Ph.
poniturex vnomouete,&vnomo continenteipfum.&oe talc, cuin-
74.S.Ph.
to.Econtrario deammalibus,qua: tellect:us,pofueritipfumexiftensp 15-3.de
funthic. apparet.n. q> mouensco- ie,abfq;eocj7aliud :argiaturipfi p- Aia.5. &
ponitur ex duobus mouentibus, ex manentia,& c^ternitatem, d necefie 36.&.1..
ala videlicet,& re defyderata extrT- de Gener.
eft vt ita fit de finitate Cuq permane
ala.ca. 4.
*Vitf.3.3 fecus mouente anima,*& ideo mo- tit;, ficut eft de finitate fuze adtiois
d Hoc vf
:
aTa.49-& tuminueniturineiscompofitu,no
&ideo necefleeftin lntelledtuefle repugnar
f4.8c.1r.
fupius di-
Me. 3 6.c. fimplex.Corpus aut ccelefte e quafi potentia largientem ipfi permanen
cto.cj, cce.
materia iftius formcj abftradse, ua tiam c^ternam, quemadmodu largi
e fimplac,
eftmateriaexiftensinacftu.&ideo turipfi motupropriucrernum.Et & no het
nonaffimilatfmateriasjnifiinhoc non tm hoc, fednecefleefthicefle potetiam
tm, quia eft materia fixa ad recipie virtutem,q largitur ei motum pro- ad corru-
ptionenw
H dum forma . | & ideo digniusdicic' priu,fiue adionem,qux eft aeterhi-
t Ccelii di fubiecT:u,q materia.materia.n. quq tas mter caueros motus,f. motu lo-
gni 9 df fu eft hic,df materia, quia efl
bieftii
pote- m calem in circuitu & figuram pro-
,

q ua forma in eo fixa,& df fubieclu

,
pna iiti motui,fifphencam,& mert
rua.Ide. 8.
Met.c.iz. quiaeftfixaform3f,&fitc6pofitu fuiit propriam vnicuiq.illorucor--
alde.j.de ex matena&forma. a Etvfq>ad porum, &connenientiaintereaad
aia.59.60 efTecorporisccelertisnon fitnecef inuiceminordine,&quatitate, ita
gi.Ide.i.
deaia.15.
fariaeius forma,ficuteftdifp6in cpexomnib 9 pficiturvnus actus,f
&.6z.Id. corporibus animaliu,qfunthic.in totusmundus.NulIa.n. dfiaeftin-
l.CcE. 57. animaljbus.n.quaefunthic,anime; ter indigentia virtutisadtiuct mcor
&. I. & eorii videntur neceflarie
f,
pro ee cor pore,& 111 01 corpore,aut T vno cor-
n.Mc,;6
poru eorum quia non faluarentur
, pore copofito ex corponbus fimpli
animalia,nifiperienfibileanima, cibushmoi, &indifFerenter fiueil-
&imaginatiua: corpus auticcele- ludcorpusfueritgeneratu,fiuen5
fte,cum fit fimplex, & no tranfmu- generatum.vnde videmus ccelu ha
tabileabaliquoextrinfeco, nofdi- berevna virtutem,non tm mouen M
get in fuo efle anima fenfibili , aut tem oTa,fed agente, & conferuante,
bCceltlin
imaginatiua, b fed tm indiget ani- ficuteft difpo m corpore hominis
digec tfh mamouenteipfumin Iocofemp, &incorporefa&oppfinepropiiu.
aia moue &virtute,quenonfitcorpus,necin Finb figni
linis.n.fignificatagesfignificatio-
te in Ioco corpore
ficat ages
ad largiendii ipfi permane ne neceflaria, ficut motu fignificat gnatio-
fp, & vir- tiam eterna,& motum eternu qui
fi

tute,cj no , mouens.Sedingenereagentiuqff- neneceflk

fit corp' nonhabctpiincipiuneq;fine. cEt dameftpnustemporeado,&om- ria.

ad largie- debes fcire q> iftud corpus ccelefte ne,quodfitinfphaeraiftiusmundi,

du fibi g-
nq indiget virtute mouente femp eft iftius agetrs,& iftius adti, quod-
manentia
.-cterna, & in loco tantu , fed virtute Iargiente dam eft prius natura,ficut eft difpo
VicTcouTe
motiieter infe,&fuafubftantia permanen- firiotemporiscumorbe,&agentis
i.cce. co.
ntl. Vide tiam <jternam.qm , fimplex fit,
etfi cum orbe,f.facietis ipfum in difpo- 105.&.
opp.z. Cc.
6.Vide co
& non habet in fe potetiam ad cor fitionibus necefTarijs in inuenien- io6.Vide

Ma.Zim. ruptionem,tn eft finitaj actionis ne do finem,ob quem fuit Et cu igno n.Me.41.
.

co.
rauerunt
 ,,

DeSabftantiaorbis. 7
lauerunfhoc quidam efledeopi-- eflet corpdreitatem deftrui decor-£)
nione Arift. dixerunt ipfum no di- pore conupto ad no corpus, & cor-
cerecaufam agentem vniucrfum poreitatem generatamgenerariex
fed caufam mouentem tantum , & non corpore quodeft lmpoflibile.
:

illud fuitvaldeabfurdum.Et non vndeneccflc ef t eas habere natura

cii dubium in hoc , quod agens ip- corporalem (ibi commune. Querc
iumeftmouesipfum.quod.n.mo- dum eftigitur vtru llla fitvna ,aut
uet ipfum motuilli propno,eftil- plures.& fi vna,vtrum vna potetia,
lud.quod largimrilli primo difpofi autactu : & C\ plures, fimiliter.cogi
tiones, per quas acquirit motu pro- mur igitur poncre vnam iu poten-
prium.Et harc ef t virtus llla ,
quam tia,& plures m potentia. Declarabi
laudauit Arift.inmultislocis fui Li turigiturfm hoc,cpcorpora,qua:
de Ccelo, & indicat ipfam ee coe
i.Goe. io. Jbri funt hic generabilia & corruptibi-
,

&.i.Ccel.
lo nobiliorem , & altiorem Et iam . lia,ipfa coponantur ex fubf tantia,
J7.&.61,
66. induxitnos amor explanandi hoc qeft in potentia, & dimenfionibus
£ facere digreflionem a pricipali , fia exiftcntibus in ea , qux funt m po- E
declaratioe corporis cceleftis quod tentia,& et q> lllud corpus eft vnum
,

cftde ccelo, tanqcorpusdeanima- potentia,& multapotentia,&cp,cu

Ji.Redeam 9 igitur ad ld, in quo fui- exit iu act um, ent materia in adru.
mus , & dicamus cp corpus ccclefte Vnde dicit Arif t. cp matcria 116 ha- 1 u Mctc.
communicat cum coi poribus gene bet efle in actu,nifi. f"m cp vf,quead o'4.
&conuptibilibusthoc
rabilibus, moduformano habetee inaclu,
quodeftex tnbusdimenfionibus, nififm qcf Itelhgitur . Corpusvero
&eftfubftantiarecipiensdimenfio ccelefte,cum non tranfmutetur fm
nes, & cpvtraq-, fubftantia non eft fubie£tu,necefleeftc6poni ex fub-
finedimefiombus Sed inuenimus
. ftantia in a&u , & dimen fioibus iix

fubftantiam defercntem dimenfio aclu.&ideoeftingenerabile, &in-

nes , & dimenfiones in corpore ge- corruptibile. £t,cum ita fi t , coi pus
nerabilij&corruptibili, vel corpori ccelefte eft materia recipics forma
busgenerabilibus,&corruptibilib 9 cceli hocmodo,qui 9
declarat eftde
eafdenumeroinpotentia.noneaf- hacmateria,fideeiusconucnicntia F
dem in actu fi cp dimenfiones oes cii materia generabili, & corruptv-
,

coesommbus corponbus generabi bili in ahquo, & diuerfitate eius ab

libus.funteodemmodoinpotetia: eainahquo. Nam in vtroqueetia
quiainucnimus idemcorpus traf- eftmateria,fmcpvidetur,&fimi-
ferri de forma m
formam ,&exdi- literetiam f>m q> inuenitur leis po
menfionibus in dimelioncsalias in tentia ad motum I loco, & fi in cor-
actu,v.g.q>corpus,qiieftaer,tranf- porecccleftino fitpotentiaadtrafi-
fertur m corpus, quod eft lgnis . Si mutationem.Et fubftantix exiften
igiturhoc corpus,quod cft coe for- tes in fubftantijs exif tetibus in
cor
m?aens,&ignis,efletidcm nume- pore coelefti,non funtpotcntiaad
roinaclu, tuncformaefletaccns. tranfmutationem , vt fuhltantia:
&,ficflcntduo rn aetu, &tranfmu- euftenj^
exiftcntes in fubftantijs
taretur vnum iu aherum , necefle bus incorpore generabili & corr ,

rupu-
 , ,
. ..

Sermo
ruptibili . & fimilitcr eft in corpore niuntin illuminationc, &obfcuri- X
ccelefti.declaratum cft.n.de eis cas tate.fed hcc magis vident* dici ?qui
efle conucnientes cu formis genera uoce,c|fmprius,&pofterius. Lux
bilibus, & cot ruptibilibus 1 aliquo, enim videturfieri in hoc corpore
& in aliquo differentcs ab eis. Et ex igneo diaphano fimphci , qcf cft m
hoc modo id, qcf cogregatur hic ex concauo orbis Lune,qh agit in cor
anima,& corpore, df animal , cum pore denfb, & admifcetur cum eo
hoc,q>illud,qcfcongregaturillicex atcaufailluminatiomspartiu cor-
corpore,& ala df non c/quiuoce ani poris caleftis , fcihcet ftellarum vi-
mal,fed fm prius & poftenus & io : detcfle denfitas illius partis diapha
riecefle eft in talibus naturis vt pii
9
na: in aclu ex orbe . & hoc apparet
fitcaufa pofterioris , vt didtum eft in ftellis, qua; eclipfantfeadinui-
dehacnaturaalibi,v.g.illa,que;di- cem, & hoc bene apparet in Luna
cunturcalida,feddiuerfan£*fm ma Et , cum ita fit,ftellaru, & coeli fub-
gis,& minuSjQm igitur coclum co ftantia eft eadem natura , fecun— L
H ponitur cx mareria &
forma , ficut dum quod omnes Antiqui dicunt,
cft difpo in animalibus, q funt hic, & vtnarrauit Ariftotelesin lib.Cor
declaratum eft.Ampliusin quo co Ii: &corpusccelefte fecundum hoc
uenit fbrma iftorum cum fbrmis il diaphanum per fe in aclu, econ
eft
lorum,&in quodifferut & in quo trario corporibus diaphanis quac
,
,

difFertvltimus motor iftoru ab vlti funt hic,quf funt diaphana m a<ftu

Ingb» ae mo motoreilloru. Remanetigitur apudpratfentiam lucis. Etpartes
declarare in quo differunt hxc duo diuerfantur m hoc in diaphaneita-
co
cfitib»
ueninnt
dirJerant' genera,quo ad accidetia, & in quo te,& non diaphaneitatc,i ta qu6d n i

corpora conueniunt. Pifferuntinnapaffi- eis fit aliquidfimilecolori, iicutin

cclelha,& ua,que df alteratio , conueniunt & galatia. EtLunavideturefleden-
<jhic
f m accidentia fm quae non tranf-
, fa,& obfcura,& recipiens lumen ab
mutaturfubftatia.hec.n.alteratio, alio , fcilicet a Sole. &
in librode
f m quam tranfmutatur fubftantia Animalibus dixit quod na- Vitie. r.
Arifto.
altcrati,vf eflepropriacorporibus, turaeiuseft vnigenea natura tcrra: cat 4?«
quorum fubftantie; admifcenfpo- plufquam cxterarum ftellarum. *J
tentie,& funt corpora gcnerabilia E t forte corpora calel tia diuerfan-
& corruptibilia. Accidentia vero ,
(\ tur in raritate,& den(itate,qu£ funt
non tranfmutant fubftatia dcfere- caufx illuminationis, & obfcurita-
tis,funt coia vrriqj corpori . Et pri- tis, licethxcnoninucniantur nifi
mu iftoru cft motus localis ,& dia- m Luna tantum . Secundum igi-
phaneitates, &qualitates, quasfc- tur hoceft intelligenda, vtmihi vi
quuntur ifta, f rantas & denfitas, detur,difpofitio,& illuminatio cor-
videturenim qjraritas, &denfitas porum coeleftium. Etdeaccidenti-
caufie fint fere diaphaneitatis , & bus conuenientibus corpori coele-
nondiaphaneitatis. Sedtamendi- fti, & generabihbus,& corruptibili
cuntur vtrsque in vtroque corporc bus,eft calefacerc . Et Arift.dicirq)
fccundum prius, & pofterius, ficut corpora cccl* tia nu calcfaciunt,fc- 1 e <x.
. &
df corporeitas . E t fimiliter conuc- cundum q> funt calida> fcd fccun- i.Mcteo.
dum
 .

A dum vclocitatem motus.&ratioci-
natiu in hoc ex hoc, q> accidit in fa
gitta direcla,& refoluit
quod eft m ea.& dicit m Metaphy-
De Subftantia orbis 8
ne faciensaliquod accides difpona D
tur per illud.v.g.qm non omne, qct
plumburn, mouet debetmoueri,neq; oe,quod
nigrificat,debetee nigrum Ethoc .

iicacj» non fequitur vtfiaraccidens apparet etiam ex hoc, q? fi alteratu:

ex fibi fimili,neq; in genere,neque ex altcrato, & calidum ex cah-
eflet
in fpecie, ficut fequitur iu qualitati do.tuncprocederctur in infinitu,&
bus,qux funt fubf rantia:. Et expofi non lnueniretur primu alterans, fi-

tores dantfecundam caufam ,fci-
licet illuminationem. dicuntenim
quod lux,in eo q> lux , videtur cale-
facere,quando refleclitur,& dicunt
qjnoneft de accidentibusproprijs
igni,(ed deaccidentibus communi
busignij&ccelefticorpon. Etforte
B dicendumeftadhoc,q?noneftre-
motum vt calor dicatur in eis xqui
uoce per hoc fignum , fcilicet quia
acliocorumdiueifatur. calorenim
ignis corrumpit,& deftruit entia,&
maxime ignis illuminantis,calor
vero corporum caleftium largitur
vitam vegetabile,fcnfibilem,&ani
malem Etfm hoccaloreritduo-
. cius eft a natura neq; graui,neq; le
bus modis, calor,qui cft de qualita
tibus paffiuis,qua: tranfmutat fub-
ftantiam, in qua funt,& calor , qui
non eft de quahtatibus paffiuis d-
cuteftdifpofitio indiaphaneitate,
& non diaphaneitate, fiq> qua;dam
C fequiturqualitatem pafliuam,&q-
dam non. Confyderantesaiitactio generis & n ponantur,debent dici :
cut fequitur in motu. neceflc eft lgi
tur peruenire ad alterans non altc-
iatum,ficutad mouens non motu.
Sed differunt, quia mouensin loco
non peruenit ad aliquod moues fe,
fccundum totum , fcd ad mouens
ahud: in alterationibusautem per-
uenire poteftadalteras perahqua E
difpofitionem ,qua: non habet cau
fam,& ifta funt corpa calefha. Sed!
illa difpofitio,quq eft in eis,forteeft
degencreeius,quodagitTaliud, ec
fortenon.v.g.quiacalefadtio, qua
agit in infetioribus,eft a natura ne-
que calida,ncq-, fngida,ficut motus
ui. & hoc ef t magis,quod apparet,
cum hxqualitatesfintinuice ac"H-
ua?, & pafliuaj necefle eft peruenirc
. ad qualitatesactiuas, que non funt
pafliua?. Etapparenciuseft,&di-
gnius, vtiftx,qua: funthic,nonrc-
ducaturadqualitates, qua'funtfui F

nem ftellarum in antiquo tempore fecundum prius, & pofterius fe— :

vere dicuntq?qua:dam largiuntur quereturenim vtdegcnerequalit.t

caliditatem& ficcitatcm,quxdam tum pafliuaruefletaliqua non pa£
caliditate& humiditatem,quarda fiua.quod eft remotu apparet if/ic*
.

frigiditatem & ficcitatem,qua:dam ex hoc q» ignis n5 fit primu calefa-

etfrifnduate& humidiutem. &fic cies,quia e pafliuus, fed nccefle efl
quatuorqualitatescoescorpoiibus vtprimucalefaciens calefaoat per
calertibus, & quatuorelementisdi qualitatem no palliua, ficutpnmil
cunturequiuoce, autfecudupnus, mouens mouet per difpofitionem „
& pofterius Et fbtte corpora cale-
. non mobile. Hoc eft igitur,qd cur-
ftia laigiuntur calore , licet 116 fint ritin hac quasftione curfu demon-
calida in fe:non .11. fequitur Yt om- ftrationum fcriptarum in iflisre-
bus
 .

Sermo
G busfm fundamenta,qu2e adepti fu corruptibilis,&quiahoceft, decla- K
musapetficiente hos fermones , cj ratum fuitilhcquodiftudmouens
Nichomachi filius &,
fuit Arifto. . non eft virtus m
corpore , ficut eft
3uiaiam peruenimus ad locjuen- animalibus, fcihcetquod mouetia
um fecundum menfuram,ad qua ipfa funt vntutes I corpore Ethoc .

peruenit noftra fcientia Naturalis fuit declaratum ponendo duas pro-

inrebusdiuinisremotis abiftolo- pofitiones, quarum vna eft q> om—
co noftro, compleamus huc fermo nisvirtus inmateriaeftfinitazmo-
nem,& gaudcamus de fcientia, qu? tionis : Altera autem eft quod vir-
accidit nobisdeiftisrebus optimis tus,quae eft maxima in corpore coe
magis,quam gauderimus de fcien- infinitaj motionis ex qui-
lefti, eft :

tia cie rebus nobis propmquis , &q busconcluditur q> virtus,qu? eft in
ii> nobis inuemuntur . quamuis. n. corpore ccelefti, non eft in materia.
fcientia noftra de eisprior fit fcien- Propofitio autem dicens quod vir-
tia de illis, rhodicum tame de re no tus , qux eft in corpore coelefti , eft

H bili , & defydeiata nobis eft nobih

9
infinita; motionis^declaraftn O&a 1+
multo alio , & fcientia eius eft ma- uo Phyfi.per eternitatem motus, &
Modicu 3 gna.fortafleattamen id modicum, tempons. Dicens vero quod omnis
rc nobili, quodeftibi,efteligibili 9 multo, qct virtus,qu<e in materia,eft finita,eft.
U. dclyde
efthic. Deus igitur perducat nos manifefta per hoc,quod omnis vir.
rata nobis
i nobili 9 ad felicitatem humanam , & vlti— tus in corpore, fcilicetvirtus corpo
mrto alio mamperfe£tione,qu£innobis na- ralis materialis, videtur diuidi per,-
vi de pro turahter muenitur:dequa fi per- diuifionem corporis fecudum pau-.
hoci.de
fcurabiturhomo, videturnobilius citatem,& multitudinem. Siigitur. Ate)r.i4.
Parti.ani-
maliu. c. omnibus: & Deus no ponat nos in omne corpus eft finitum, vt decla- v l ^ ai % -

eis,quorumimpedimentafuntres. ratum eftTertio Phyfico. impofll-

q i nobis funt exttifece,& intrlfece. bile eftvittutem infinitam efle in
corporefinito . &hoc manifeftum
Tormam coeli yirtutem ejfe non in corpo- eft per inductionem.Et Arift.labo-

I
re : ipjumq;jimj>lex eJfe,non com-
fofitum: eiuscj; yirtutem, in
rauitin oclauo ad declarandu hoe f^'
1

ex fundamentis declaratis ab lpfb , 3^36.

^
atlione finitam,infini f. q> omnis motus eftin tempore,ex M
to,&ternocj; t£t quointulitq?,fivirtusinfinitaeflet
mouere in corporefinito,contingeretiftud
CaJ>. 3. moueri per illam in non tempore.
corpora. n. non excedunt fe in velo,

Q kVia declaratu eft corpora cce

Meftia componi ex mouente ,
'& moto,& motor
corpuSjficut eft difpofitio in caneris
in eis 116 eft
citate,& tarditate,nifi in exceflu eo
rumi
libus,
vntutibus motiuismateria-,
& exceflus virtutum fequitur
excefliim corporum,f q? corpus, cu
motis ex fe : & hoc in vltimo Oclia-maior e velocioris mo ius virtuseft
78.8c.79 ui Phyfi. lnquoetiamdeclaratum tus.exquofequiturq?, fiahqcf cor-
eft cp motus, quo mouetut hoc cor pus habuerit virtute infinita,vt mo
pus,eft «eternus,ingenerabilis,& in- ueatur in non tge .fed declaratii eft
omnem
 ,

de Subftantia orbis.
i A -omncm motum eein tempore .na. v.g.virtus,p q celum df habere mo
in
9
omni motu eft prius,& poften , tum circularem,ficutgrauia & Ie- ,

quxfuntin tempore. Et,cii itafit, uiaperformam declinationis mo-

uxflio. &eildcclaratum o? corpus ceji co- tum redum, qua videhcet dicatur
ponitfex motore,& moto & q? ifte
, efleneq;graue,neq;lcue, ita cp ifta

motor oon coftituitur per rem mo virtus fit in matena,& quod aggre-
tam,neq;cxiftitinea,fedeftabiblu ga^cxmateiiaj&ipfafit corpuscce
tusabomnimateria,quaEredumeft leite,ficutdicit Auic.fcquitnecefla-
de hoc, qnod mouet ab eo,f.de cor- riovtina^ternofitpofle adcoirup-
poreccelefti vtrum fit copofitii ex
, tionem,abfqj eo q> corrumpatur.
materia,& forma, ficut difpofitio qd deftruiun vltimo tradatu Pri-
corporu quse mouentur apud nos
,
mideCclo. Efleigiturneceflariii Atex.ii4
exfeaprimo motore,qui eitineis, noneftnifi duobusmodis,nccefla- vfq; i fine

£corporumanimaliurn,qua'moue rhi.fiexfe,&neceflariuab alio qrf :

tur ab anima,an fit fimplex & non, tamccftpoflibileexfe.ficpoteft ali

eo potentia oTno,nec forma,a
eft in
quaproueniat adio prXKl' forina
mouentc,qux no conftituit per ip-
lum,f formam.qux largit ei motii
continuum,f.mouere inrinitum.
(Olucio.
Dicamuseigo,qi fifuentcoceflum
quisexiftimare in corpore ccelefti
cpipfum.fhabeat virtutem finitam
&acquiratneceflitate a virtutemfi
ni ta.&fuper hoc fundauit Auic.fua
declarationemdeefle primi princi
pij finededarationeeius.cpeft mo-

cpolsvirtusin materiaefinita,nul- tum a-ternum effe, &eft declaratio

ladfiaeftinhoc, q> fitacliua,aut fundatafuperpropofitionesinftabi
pafliuaX receptiua. fiigitur corpus leSjficuttuvides. Sedeftqu^ftio
mouere infinitum, dehoc. quia Ariftoteles dicitinde
ccelefterecipit Dubitacio

\tdeclaratumeft, necefleelt vtno Ccelo q> virtutes corporum ccele-

fitcopofitumexmateria, &forma, ftiumfuntfinita-adionis.quiacor-
&vtfit fimplex.fi fubiectii fiinplex pora cejeftiafuntfinitxquantitatis
primomotori,quieftforma ipfi"': &exhacpropofitione declarauitq?
ofenim cSpolitumex materia, & corporacceleftiafunt finita: quan-
formaeftfinit;creceptionis, ficutfi titatis,& dedit caufam in hoc quia ,

nitarmotionisin aliud. eftigifpro corporum coeleftium qua-dam mo

prium lfti moto cx fc ,quod eft cor
puscc;lefte,hoc videlicet q> motor res,&dixitqu6dfiftella',qua:funt
ipfiusnoneftinmateria,&q> iftud
quod moueifab eo, eft fimplex non
compofitum,& ficintendimus veri
ficarepropofitione,inquapofuim 9
quodcuiushbet virtutisin corpore
fuum mouere eft finitum , & fuum
mouetietiamcftfinitum. It,fico
ceflerimuscpincorpore caeleftieft
"virtusfinitaaliaa virtute motiua,
q no cft ln eo,nec coititui ft> ipfum,
uent vnam ftellam, & qua'dam plu-
in orbeftcllarum fixarum,efletmi
nores.aut maiores non poflent mo-
ucreeasomnino, &declarauitillic
virtutes,quxfunt I corpori
vl'rq>,fi
buscceleftibuseflentin calcfacien-
do,&mouendovniuerialiterinfini
tat,moueret corpora, auq funt apud
nosin inftanti.&hocfacitexiftima Sofo vide
2.CC.J9.&
re quod in corporibus cceleftibus
71.fic.11.
funtvirtutesadtiu?finit?. Adhoc Mct.41.
Extraord.Auer. B dica-
 Sermo
G dicamusbreuiter, q>infinitum dici leceptionefinita.quiavcro virtn-* K
turduobusmodis,quorum vnuse tesj/enerabihum &corruptibilium
virtusinfinitajactionis, &paflionis funt materia!es,ideo nullam infini-
in tempore,& eft finita in fe,f. in ve tatem recipiunr.Etnon fequiturex
locitate,& virrore,fecunduseft vir- hoc,quod incorporecelefti eft vir
tusinfinitae actionis, &pafllonis in tusfinitain actione,&paflione, vc
fe.virtusautem infinita in actione in eo fitvirtusfinitain tempore.ne
fiia,autpaflione nonexiftnin cor- quefequiturexhocq? fit virtusfini
pore,fiuefuent cejefte, fiuegenera ta:aCtionis,&paflionis,vtfitcorpus
bile,&corruptibile haecenim non
. poflibile vt corrumpatur, aut vt fit

acciditcorpori,nififm q>eftcorpus compofitum exmateria,&forma.

infinitum.&ideoorbes mouent,& Poflibilitas enim non debet efle ni-
mouentur in tempore,virtutesve- fiexhoc,quod virtus finitaintem- .
roinactione,&paflione infinitasT porefir &quodipfafit compofita.
v

H remporeneceflariumeftefleincor Eteft manifeftum q>, pofuerim9

fi

ponbusccele(tibus:paflionequide, corpusceeleftecomponiexmateria
cja funt fimpliciter fimplicia:actio- & forma,fequitur in ipfo efle virtu
ne vero,qa fua: forme no conftituu tem finitae actionis,& paflionisin te
turperfubieitum.&vtrunq;eftim pore,Manifeftumeftenim q>,fi m
poflibilein corporibus generabili- corporecompofito ex materia, &
bus,&corruptibilibus, quiafunt c5 formaefler virtusinfinita in tem-
poiitaexmateria,&forma. lnfini pore,fequereturinipfbefle virtute"-
tum lgiturin vigore,cuiuscau(aeft mfinitam in ipfaactionc, aut pafc
corpus,fm q? corpus,impoflibile eft fione,&eftimpoflibileq> Ariftore.
incorponbus fiue coeleftibus, fiue mtulitex poffe virtutu,quibusmo
alijs:infinitum vero in temporene uenturcorporacelefliain tempore. j.
cefle eeeincorporibus cejeltib9 ex Eteftmanifeftum q? non fequi-
diuerfitate motoris , & moti in eis a turetiam exhoc, q> corpusrecipit-
j corporibusgenerabilibus, &corru paflionem finitam in fe infinitam
ptibihbus:& eftimpolfibileincor- intcmpore,vt fit compofitum ex
poribusgenerabilibus, &corrupti- materia,& forma, ficut fequeretur
bilibus,quia virtutes eorum moti- cum actio,&paflioeiusfueritfinita ^
&corpora fua,
uae funt materiales, in temporeprimum enim contin-
quxmoueturabeis, funt compofi- gitei,fecundumquodeft corpusta
taexmareria,&forma. Corpo— tum:fecudumautem,fm q>eftcor
ia igitur cceleftia , & generabiha, pusnoncompofitum. Modusde-
& corruptibilia conueniunt in'hoc, ceptionisinhacqu2eftione,&quod
quodactio, &paflioineisexiften- fecitputan Arift. conrradicerefibi,
tcsfuntfinitaeinfe, &perhocmo- eft a:quiuocatio iftorum duorunv
uentur in ternpore,& qua?dam funt nominum ,finitum, &infinitum.
velociora quibufdam.&,cum virtu quoniam,cii non diftinguitur fini-
teseorum motiuxnon funt mate- tas,&infinitascontingentesin tem-
riales,ideorecipiunt ex modo illo poreafinitate,&infinitatecontin-
receptioneinfinitain tempore,n5 gentibus in actione,& paflione , co^
tingit

de Subftantiaorbis.
tingit??taambiguitas,&exhac
tatc,in quaconueniuntcorporaccc
leftia,& materialia,declarauit Arif
vircorpusocefle finitum, non ex
finitatc,quxacciditcorpori
componiturex materia, & forma.
&pei hxcabfcinduntur dubiratio-
<
Dubitatio nescontra Arift. Etpoteftaliciuis
dicereq>,cuomne corpus agit per
aliquod,&patiturperaliud,necefle
eftvtoecorpus (it compofitum ex
materia,&fbrma. Etad hocdica-
f Solutfo. museflevcrum.fed corporiiquod-
dameftc6pofitum,itaq:>forma 116
coftituitur per materia,uaqi mate-
iiaeft fubieclu tm,&uon matcna,
cuiuseflefitin potentia,* vt coiptis
Corp r ce-
lefteeftfu
coeleftxr&quoddam eftcopolitum
Me&u tm exmateria, quxeftin potcntia, &
h nu. Iitc forma,quxcoftituit per mareiinm
S.cap. :.&
S.Mc. cii.
vtcorporagiiabilia , & corrupnbi-
11. &,t.de tEt ex hocvf qjcorpusclicifde
lia.
f<j.9i.Sed cisxquiuoce:quiaxtcrnum,&non
vidc opp. atcrntim noncoicantinaliquoom
?.Met. 17
tCorp^df
nino. Apparetetiam exhoccorpus
gquiuocx cclcftcnon habcre fubicctum, nifi
de«rtern(s tm proptcr motu IocaIem,corpora indigetipfa,quiaeftpermanensper
& Inlcno aiit gnabiiia, &corrupribiliahabct
jrilnis.
materiam jij>gencrarionem,& cor
c
ruptionem,daturaiiteisfoima jjp
adtionem,fed difTercnter,quiainal
teroeft temporeinfinita,in altero
verofinita:proptereaillx funt im-
mareriales,iftx vero formx mate-
riales. fccudum hoc igiturdcbetin-
tellioiiftaqftio.qua icrnoraui diu
•a.l.longr» ante* Iogicam pcrfcrutationem.
Quopaflo nectjjuriaft motus calt conti
nuatto chth his mjlrioribus
0/>. 4 .
Vm dedaratum
Anft. q-> motusceli'eft
primusmotusj&fuitet
diitum q-> motus eft in
.
10
fini moto, feqtiitur ex hoc vthoc,qct D
mouetui hocmotu,(itxternum. fi
enim eflet generabile, & corruptibi
le,(icmotuseiusn6efIetprim 9 mo
, fm q> tus.&,cucofyderauit res poffibiles
in motu,&quiete,fuit neccfle etia,
propterhoc,q>motuseius eftmot9
primusanteomnem motu,vteius
motus fitxternus. Et,ciideclarauic
corpusefIexternum,&
ifta,fcilicet
motumetiam, peifcrutabatur pn-
mo demotuccli.&inucnitiftuma
virtutenequcgraui neque leui.cu!
enim omnisvirtus,aut leuis, auc
giauis exiftatin corpore generabi E
n,ixcorruptibili,autnaturagenera
bili,&corruptibili , aut animacxi-
ftcte in materia, necefTefuitvthxc
virtus,quxne*q;eftleuis,neq;gra-
uis,fitincorporefimplici,nonna-
fubiedtum,nec contrarium ,
Ixmis &
\t fit anima necelTario, non admix
ta materixjfed animacorporiseter
anima non fit abftra-
ni,iravtifta
claacorpore,& cumhoc feparata
abipfb,inquantum iftudcorpusno
fe,ficut eft difpofitio in animalibus
quxftintcu virtutibusnaturalibus,
&vtillaanimafitin eo:nam omne F
motumcxfe mouetur per virrute
exiftentemineo. Et,cumconfydc
rauitin iftisvirtutibus,declaratum
ipfam efie virtutem appeti-
fuit ipfi
tiuamdevirtutibusanimxtantu.
Et,cum confyderauit de iftis virtu- Vide.ii.
£c '
tibusappetitiuis cceleftibus,inue - }
&
'
niteasmoueri ad appetibile nobi-
liusipfis. Et, ciim confydcrauit in
virtutibusappetitiuis cceleftibus,in
eft ab ueniteaseefinitarupotetiaru. Et, 11# mc , ^,
ciicofyderauit in cotinuationc mo
tus earu.fuit declaratu q> ca cotinua
tionisiu motusearu no e ifta virt 9 ,
B i) qua
 .

Scrmo
G qua mouetur.fed illud quod Iargi-
,
rialis,fiuenon,pluresindu*u ader K
tur eicontiriuationem,eftaliquid rorem,&multotienslocuti fuimus
appetibile. Et,quiacontinuatio no dediflolutione quaeftioniscontin-
prouenitnifiamotorenon moto, gentisin ea,&fimiliterlocuti fui--
fequitur quod iftud mouens neque m us de hoc,quod contingit ex hoc,
ertcorpus,nec]-, potentiain corpore q>videlicet primummotum ex fc,

&q> efi intelligetiaabftracla: quod &exalioeft motum peraccidcnsp

etiam dedaratum eft in lib. de Ani naturam motorisfui. &hocinten-
ma.fiq? oe qcf eft tale, eft intelligen- debamusdeclarare.&eft manifeftri
tiaabfira£ta,&q>iftad corpus cce- q?qui deftruxit fcientiam caufarii
lefteinteliifnthancintelligentiam: illorum trium quasfitorum,non c5
intclhgentiaenim tranfmutatipsu plebitur in eo fcientia cceli.
fecundum hocdeiyderium.Et, cu
Tex,c.ii4 confyderauitetiam decaufaxterni De cxlifmplicitate , acfpiritualitate.
&» n de. tatisceh,deciarauitinvItimoprimi Gp. 5.
•" deCcelo&mundo,ineononexifte
re potentiam omnino,& dedarauit Erfcrutandu eft de hoc,
etiamde virtute,qua moueturcoe- quoddicunt,q>corpus
lum Iocaliter.fcilicetahima appeti- ccelefte cft fimplex , &
tiua,ipfam non habere materiam, fpirituale. intendunt.n.
nifimateriam, quae eft in potetiain inipfoeiledimenfionesnonin ma
locotantum.cum igitur fciuit has teria:& ideo non recipit alterationc
trescaufas,compleuitfcientiam de in qaalitatibus,necinfubftantia.&
ccelo.Eteftdedaratumexhocto- elt ficut dixit Themiftius,q> Sol, &
to,quoddixitin.i. Cceli&mundi, Luna,& alia? ftella» autfunt forme,
Tex.c.71
fcilicetq^TnnceJo eflentpluresftel ideftdimenfionesnon in matctia,
9
l2e,autmaiores,cefIarentmotusei , ideftcorporafpiritua!ia,aut habet

Si motus autefTentminoreSj&ficceffaretco- materiamsquiuocecumiftismate

ceUciftrue motus:motusenim eft ne-
tinuatio riis.Nullusautem dubitatin hoc Hicv? vel
ref.ctftrue ceflarius, quoadcontinuationem. quod funt corpoia,qux mouentur, le corpo—
ret, &cc.-
&f u itdedaratum ex his omnibus &etiamnullus dubitat q> corpora M
,- ,j t> q> dator continuationis motus eft non recipiunt aherationem,& tran ra ccleftia
lu. Id. De f > r•
r r eediuerfa
ftruc. de dator motuscceh,quia, nilupfeel- fmutationem in fubftatia,nifi quia
rufperu.
ftru.difp. fet,deftrueretur motus,&,fi motus, funtin materia,&ideoinueniturin Id Deftr.
.

prima.ui- etiam ccelum:ccelum enim eftpro eisplufquam vnunumero, &funt deftru.di-

1
* pter motum fuum.& motus fi cceli fpecies,& genera.corpora igitur ce- fpu.j. Sed
Met. 41 vide opp.
videconc deltrueretur,motusentium inferio leftiafuntabfblutaamateria. Sed
i.cce. 49.
Zim. rum deftrueretur,&ficmundusex tamen fuit dubitatum deeis,vtrum &c. 1 9. co.
qeoverihcaturq>dator continua- habeant materiam , propter poten- videconu
tionismotuseft dator efle omnibus tiam,quaseft in eisad vbi:omnis.n. Zini.
78.&. 79 aliisentibus. Demonftratio aute", potentiaexiftitin materia fedforte Materia
quavfuseftin vhimo.8.Phy. pro- videtur qjiftamateriahabetce me cejihetee
medium
bans, f q? virtusinfinitanon exiftit dium inter materiam, qua: eft om- ma-
inter
in corporcfinito.fiuefuerit matc- ninoinpotcntia,&inter actum pu tcria, qux
rum,
 , , :

de Subltantia orbis. ii
A rum,taIicettresdimefiones,inqui- per difpofitionem additam illi, & (j
eft olnol busnoti eftpotentiaomnino,&fic eftpeimanentium perfe :quiaper-
pocenria
p©tentiahabebitgradus,&materia manentiaeftpriuatio motus,&pri
&ac"tum
purum. gradus,&perhancpotentiam indi uationonacaditei,nifi quiacaret
gentcorpora cccleftia motore, in agentemotum . & fcias quod haec
quo non eft potentia omnino. quxftioeft valdebona&ficconfu-
Dubitacio Ioannesautem dedit quxftionem, matuseftlibellusdefubftatiaorbis.
loanis.n. de qua pluresconfyderantes no po-
Mec.41.
tueruntcuadere.dixitcnim fi mun Hfc duo fiquentia capita, ab kbramo
duseft finitus,debet habere poten- deRalmes latiiutate donata, quanquam
tiam finitam,igitur eftgenerabilis, abhoc traclatn feparata ejje -videantur,

Solucio.
&corruptibihs. Etadhoc dicen- cum iam eifinisftt impof.tus: quia tamert
«lumeftq>generatio,& corruptio, in cadem uerfantur re,in qua CS" priora
&omnismotusefta viimte,quxc :
tdco ipfu Sextum, ejr Septimum tracla-
habitus:&omnc,quodcatet caufis tus buitis capita confituimus.

niotns,necefIc eft habere quietcm E

quxefteiuspriuatio. Etnoncft CorporacceleTJianon componi exmatt-
impoilibilecxiftcrcincorporefini ri'i> O-forma. Cap. 6.
to,quodcaretmotu,quieteminfini
tam,licetcorpusfit finitum, quies Iriphilofophantes du-
enim eftpriuatio, &priuatio non bitauerunt de re moto-
eftpotentia.vndedicit Arift.quod, risprimi, quando dixe-
cum ftclIxcaretcaufismotus,quas runtq>nonfit necefla-
habentcorporacocleftia,denecefli- lium q> iithicmotor,quinonfitm
tatehabentquietem infinitam,qu£ corporeomnino:&iftud, quiaipfi
cft priuatio motus. Et fimiliterdi- dixerunt,quodin cejisfuntdue; vir
citquodteiradebethabere quiete" tutcs,quarum vnaeftq» funt jeter-
infinitam, quxeftpriuatiomotus, ni,& altera q? fint compofiti ex ma-
quiacaretagentemotumin ea m- teria,&forma,exquohxceftdifpo
hnitum &ideodicit quod quies,
. fitiocuiushbetcorporis:ficquecon
qux eft in ea, contingit neceflaiio cluditurexhoclfiguratertiaquod y
vtfit fortior virtute cccli , qua mo- aliqua corpora xterna fin t com pofi
ueiur,quiamouis fuper ipfam fit taexmateria&forma, & illa funt
ctiam motusimpofiibihsineo,qd ccTrporacceleftia. Hocautemeft,
eftquiefcetiSjCum caretcaufismo- quia ipfi putauerunt q? omne pene-
tus.& hoc manifcftum eft per fe, rabile, &corrupcibile compohrum
In Coeloigitureftpriuatioinfinita fitexmateria& forma,&iftudnon
licetfitfinitum,cumquiesfitpriua- couertatur Etveritaseflquodifta
.

tio,nonvirtus,ficut exiftimaueriit propofitiocouertitur:&hoc: quia

quidixeruntquod, quies eft in
per virtutem,immo neceflario cft
per priuationem virtutis. & ideo vi
demusloquentesin hac quxftione
quxrere,vtrummaneatper fe, aut
eo dictum dicentisomnecorpusgenc
rabile,&corruptibile eft compofi-
rum ex matcria,& forma,eft defini
rio generabilis,& corruptibilis,defi
nitionesautemconuertuntur cum
B iij dcfini-
 , ,

Scrmo
G definitisfuis.Etiam oecompofitu formaein materiis,quiaefTenrgene K
ex materia,&forma eft alterabile: rabiles, & corruptibiles id autem :
,

&oninea!terabileeitgenerabile& quodelttalis dcnominationis, eft

corruptibile.&, cum hoc ita fuerit fimplex neceflario. Quando autem
omnecompofitumex materia,& Aiifto.inuenitmotum circularem
formaeftnonasternunr.ficquecon motum f infinitum,incepit perfti u
dudetur ccelos nOn efle com pofitos taridemotoreiftius motusinfuiiti
cxmateria,&forma. Arifto.autem vtrumfitpolfibilis,q> fi pofietefle
dedarauithancrem. quia ex quo virtusincorpore, illudcorpuseflet
»on eftincoelistranfmutatio fecun fimplexjvelefletfubftantia fepara-
dum fubftantiam,nec alteratio ex , taab omnicorpore^&viditcjMiotu
cjuo non eft eisfubiectum,neq; con fitcp iftaadioinfinitanonpofficef

trarium,manifeftumeltdedifpofi- feex virtutefinita:&quodimpofli

tioneeorum cpipfi funt fimplices:
fimplexautemefta:ternumnecefla
H rio:&q>inueniaturexeisdedifpofi
tionematerixqjin eis fic potentia
advbitantum,&q> propterea
dignioresfint nominis fubiedi, c£
nominismateria;. Etexeodeclara
tum fuerac ci q? res fimplex no mu-
tatfubftantiam fuam,fequiturq?ce_
motor appofitus,& hic motor
lisfit
non habeatconfiltentiam in ccelo.
quia.fi hoc eflet ita , ceji non eflent
fimplices,& eflet in eis potentia ad
receptionem formx mouentiseos.
fi autem eflet in eis potentia, feque-
retur q? corrumperentur. & ratioci
I natuseftfuperhocquia, fiineflet
eispotentia,efletfua pofitio,quia
bilefitneceflanovt quicqua fic ex
virtute infinita,& denommetur fc- L
cundum hanc denominationem
quiaeftIfubiecto:quia virtus,qu3S
ipfi eft forma in corpore, non denomU
naturperfinitatem , neq;peripfius
priuationem, nifiperfubiedunvn
quoeft, exquonon contingit lfta
denominatio qualitati,nifi propter
corpus,cuicontingit quantitas per
fe.& vidicq>,fidenominarencur vir
tutesiftajperpriuationem finitatis
propterfubicclumfuum , fequetur
ex hocq>eflent«xfubiedo mfinir
toinadu,hoceftex corporeinfini
to.&iam declaratum eft impoflibi-
litasentitatiscorporisinSniti,&de M
claratum eft q? no fit qna
virtus , de

iam exiuiflent m adtum , boc eft ia verificecurcpfitinfinita fecundum

fuiflentcorrupti. quod eft falfum
poflibile:h<jc enim eft difpofitio po
tentix,& poflibilitatis.igitur ex po-
fitioneiftiusfequitur abfonumim
poflibile, videlicet cp aiternum fit
corruptibile. Iam autem declaratu
huncmodum,exquo non eft cor-
pusinfinitum:ficq;manifeftumeft
exhoccpdemonftratio de motore
abftradoconfiftitfupcrvenficauo
necpinfinitum inadu fic falfum :
ficq; relinquitur ei.fecundum q? co

cftinhbro Priorum cpextalfo pof- gatdiui(io,q?dicamusei forfanhec

fibilinon fequitur impoflibile. qh
autem verificatum eftq> in cejisno
fitpotentia,fequiturq> fintfimpli-
ccs,&q?motoreorumnon
inaineis fecundumjcp inueniutur
virtuseftin corporefinito,fiuehoc
corpusfitcompofitumex matcria,
&forma,fiuefitfimpiex.Etinccpit
fit for- declarareqjnonpofliteflevirtusin
finiia,quiafitincorporefinito.hec
eaim
 de Subftantia
A enimpofitiofibiipficontradiceret,
hoc eft pofitio dicens virtus,qu?de
nominatur q? fitinfinita,quia fit in
iubiedo.&ponereturfubiectum il
ludhnitum:&fecitdehoc fpeciem
<lcmonftrationis,inquadubitaret
<jui non efletexercitatus in il!a,&
iamfecitillam eandcmin pluribus rificatafuerateih3ecpofitio,&con-
locis naturalium aufcultationum,
&hocinprincipioSeptimi,&Oda
uiPhyfic.&eftinquaaccipiatpro-
pofitionem poflibilem per fejicet
fitimpoflibilisperaccidens,&con-
iungatillipiopofitionem,cuiusde
B ftrudionem venatur,& condudit
* cx hocimpoflibile. Et,cumhocita
fit,exquoilleiampi3emiferat,&de
Priorum cp ali-
claraueratinlibro
quandofequaturcondufioimpof-
fibilisex illo,cuiusamha» praunifl?
funtpoflibiles,velalteraearum. v.
g.quia iam dcclaratum eft q> linea,
mquantum linea,diuidatunn infi-
nitum,licet fit impoflibilis ipfius di
uifio per accidens,inquantum cft
nea m corpore naturali aqua , , vel
igne.&exquodedarata eft ei ha;c
pofitio,q> poneretur corpus fini-
fi
tum,inquoeflet virtus infinita, vt
C fitgratiacxemplicorpusccclijiam
eflet poflibile q> poneretur corpus
xnaiuscorporecccli,hcet fitimpof-
fibileperaccidens: dcindeconiun-
XU,&pofuitremnotam dedifpofi-
tione iftarum virtutum, quxfunt
in corporibus,fiue fint virtutes cor-
porumfimplicium,velcompofito-
ium,q>vjrtus corporis maioris eft
maiorvirtutecorporisminoris, ex
quo hx virtutes,quae fun t m corpo-
ribus.dcnominanturpermagnum
&paruumpropterfubiedaearum,
inquibusfunt,Etexquo verificata
fiicrat ei ha:c pofitio , pofuit corpus
orbis. 1 1
maiusccelo,quod eftpoflibile pfe, D
impollibile per accidens, & coclufit
q> huitiscorporis virt* fit maior vir
tutecorporisminoris, qcFeftcaelu
ppcam.qua diximus:quaeeft ppee
vututemdenominatam perquan-
titatem expartefubiedi,cxquo ve-
iuxeratei qiincorporc finito fitpo
teiuiainfiuita maior virtuteinfini-
ta,qua?fitin minori. hocautemeft
impo;libile,i.q> infinitum litmaius
infinito.O^adoaiitfciiiitqjimpof-
fibilenon fequaturex poflibilijqcF
pofitum fuerat in hoc fyllogifmo : E
neq;ex pr3emifladicenteq> virtus ,
quf eftincorporemaiore,fitmaior
virtute,qua:eftincorpore minori:
fciuitq>falfitasefletq> concludatur
expofitionecorporisfiniti ,inquo
fit potentiainfinita. Etiftacftde-
monftratio vera,in qua non cft du-
bitandum.quia Ari.ia declarauit q>
in corpore finito non fit potetia Uv
li finita,non fblu in corpore compofi
to ex m a & forma,fed et in corpore
fimplici.&declaratiofuaianotaeft
de corne abfblute,fiue fuerit copofi
tii,fiuefimplex. Etfit hocnotude
corpibuscceleftibus,cpopa eorum F
funtfinita,&q>ipfamouenturtem
poribusfinitis,&q> quardaeorum
funtvelocioraaliquibus, &qua.'da
tardioraquibufda.&qiiintellioerc
tur principia^quibusmoueYcorpa
p motore propriu eis hoc e
cclef tia ,
virtusdefyderatiua animalis,vidc-
returdedifpofitionefuaq>non pof
ficefle virtusnaturalis,quia virtus
naturalis mouetur ad vbi, & eft vir
tus,adcuiuseefequituraltcracio,&
illaeftgenerabilis,&corruptibilis:
& virtutes,quibus motientur cceli,
no funtgnabilesueq; corrupnbiles
£ iiij ciim
 .

Ser mo
G cumautemnonfintnaturales.iam leftftimpoflibile fit quin fit in eo K
neceflariofuntanimse. Ethociam virtusdefyderatiua, qua mouetur
declaratur,quia nobilifhmu anima admotorem,quieftfinis, & quod
torumjquodeftcorpusccekfte, no fitcum virtute defyderatiuaintelli
poteftefiequinfitanimatum. Et, gens,& quod hec virtus defyderati-
quiahaecanimanon fequitur alte- ua cum fuo efle in corpore finito
rationem,exquofuerat ingenera- fitfinita,etfiefletfimplex proutdi ,

bilis,& incorruptibilis ipfa naq; eft

, ximus.Etiamdeclatauithoc Arift.
abflra&ain hoccorporefecundum perahasdemonftrationes, dequib*
difpofitionem,quam dicimusdea- eft quod,ex quo declaratum fucrat
nima,qu6dfequaturalterationem, eiquodhicfint motaexfe, quoru
& fit generabilis & corruptibilis.qa qua:damgignuntaiiqua exeis,&
rcs,qua:mouetur exfe, non habet fic in infinitum, ficutgeneratur ho
motionem nifi inquantum eft in a- moexhoie,&equusexequo, & fic

H nima,nonfecundumqu6dfuntfor defimilibus,conclufit quodfithic

mae in materiis in corporibus com- mobileprimumcx fe,quodfitcau- L
pofitis,quarumgenerationem prss fa,quafunthxcmouetiamota,qujc
ceditalteratio. &exquoetiam fuit funtinfinita :quiahoceft poflibile
9
per fe notum quod corp maiusha- per accidens non ce mobile primu
betvirtutem velocionsmotus, le- peraccidens:quiacaufiequ£ funtp
quereturexpofitionc virtutis infi- fe,noneftdubiumqu6d afcendunt
nhaeincorporefinito,qu6dmoue- in caufam primam per fe,in qua eft
returvelociusquocunquemotu,a- vltimum,& primum & fequuntur ,

deoquodmoueretur in non tem- ex iftoprimocaufeinfinita.* perac

pore,quodeft impoflibile. Sicque cidens,inquibusnon eftprimum,
demonftrationcshuiusfpeciei, ciim nequevltimum. Etexquofuitmo
ponerenturfecundumhunc modu tonshui 9 motiquodfitipfum mo-
cflentdemonftrationesvera::& notu ex feipfb per le,quod eft ex quo
igno- eftprimum,&ficeodem modoim
eetleisdifficultas,nifiilli,qui
raueritid, quod declaratumeftex poflibileeftipfumefle motcm per
I hoc in libro Priorum Et ideo nos accidens,ficut eit difpofitio motoru
.

OpioAue nuemrnus Auepace,quafinegante exfeipfisgenerabilium.&corrupti-

j M
eas,&intelligentemex forma ver- bilium,ex quo, quicquid mouetur
borum Auic.dubium in hac re. & fubcccloexfehabet motum fuum
ideo inueniuntur plures illorum, fequentem alterationem , alteratio
quiinftiterunthbriseius verifican- aute"eftcorporiautextrinfecus,vel
tes motusinfinitos ,qui finiretur in abintra,fedmotum primi motinS
coelo,quod nonfequereturex hoc, fequitur akeratio,quia extra ipfum
quodfithicmotorabftractusa ma noneftcorpus,necipfumeftcom-
Caufa autem huius erroris
CSerroris terijs. pofitumexmateria,&formapoten
Auepace. fuit,quiapoflibiIeeft apud illos q? tiali ad fubftatiam, fed ef t fimplex
in corporexterno fit rescompofita &intedimusperfimplex quod no
ex materia & forma ficq; ex eo eft
. fit in eo hyie potentialis, nifi ad vbi
manifeftum quod, fi fitcorpuscoe- folum. Et,cum motuseius fit conti-
nuul
 3

de Subftantia orbis. 1
A num,&ipfum fitinfefinitnm rmo- plex,&intranfmutabilis,quiamo- D
tumperformam^qua-eftineo^que uetcontinuo. &manifeftum eftq>
9
eftaTadefyderatiua,&fuentcorp motumprimum fitvnum fimpler,
ccelefieaTatum,&oe aiatum mouet"' exquonon monetur peraccidens.
adamatum per dclydcnii exiftens quia, fi ipfum eflet compofitumex
ineo&oecorpusfueiitfinite virtu forma, & materia,efletmobiIeper
tis,ficq;eftmanifcftumqi,fivirtus accidens. Et,cum hocitafit,manife
• defydcrijefl'etinhoccorpor,inqua- ftueftq? fithic motor primusfim-
tumeft.fblumcfletfinit^motionis, plexintranfmutabilis,quieftnecef-
&eftmanifeftum cpipfum acqui- farioabftradtusamateriis.&mani-
fieritcontinuationem motus p mo feftumeftq> hocfitmotumab lllo
torem,adquem finiturmotus. Et primum fimpiex,quodeft coelum.
exhoccftdeclaratu dcrehuiusmo & hoceft,cuiusdeclarationeminte"
tuscpipiefitintellectusabftra&usa debamus.&jam Ariftot. declarauit
materia, &q?ccelinon mouentur, hancrem. Exquo,quandofueritco
B nifiiecundumqiintelligruntipfum. pofitumexduobusoppofitis, &in- B
Siautem imaginarcturaiiquodcor uenitur vnum eoru feparatumfm
pus ece!efte,in quo fit virtusinfini- efle , ficutetiam alterum inuenitur
ta,efletmotustotius, &partisidcm, feparatum fecundum efle,exempli
& finirctur qnicquid eft hicde mo- gratia , fi mueniretur rcs mota mo-
tibusabillis,&cflet vnusmotusfi- uens,& vltrainueniretur resmota
netemnore. &hoceftdi(pofitiofer non moucns,fic manifeftum eft q?
monis Arifto. Et,fieflentincorpo fequaturexhocq? inueniat^rcsmo-
reftcllatoftclia:pli;resijs,qiia:funt, uens non mora, omninofeparatafe
ftaretcorpus,quiapotcntiaeius cft cundumefle. verbigratia, quando
finitafupraid,quod mouet.&,fi fta inueniturcolor compofitusexalbe
retmotus,non poflerprimusmotor dine, & nigredine, vt diceresru-
fi

facereacquncicci continuitatcmo beum, & vltrainuenitur nigredo j>

tus ultra deperdit!onem,&cflet mo ncceflarium vtinueniatur
,fe, ficeft

tuseiuscorruptibihs.fi auremcoriu albcdopcr fefeparatatirubeo. Ac

C peretureiusmotus,coirumperetur iterum,quia,vtait Arift. principiu ^
ipfum perquietem,& conumperc- oportetefle,quodpta:cedatnatura-
turomniaentia,quorumefleeft in liter id,cuiuseftpnncipiuni.quia,(i
motu. Laudetur Deusille, quipro- indigeret hoe,noneflct priusnatu-
uidit huic mundo per inuentionem ra,quia prius natura eft quod,qua-
huiuscorporismobiIis,quodeft fi- do aufertur,aufert"'id,qi!oeftprius',
niti motnsfccundum aliquam par- &quandohocitafucrit,fotmacon
tem &infiniti fccundum aliquam
, ftansinmaterianoneftpriornatu-
partem.Ex quoautcm motumpri- ra,qmateria,ficq-, noneft verumq>
mumexfe nonfinirur motuseius, principium fitcompofitum exfor-
ncq; moueturpei accidens,quiamo ma,&materia.&iterumomneco-
torineofm modu agentiseft mo- pofitumeftin potentia fimplex,in
torfm modum finis, manifeftu eft nulloautem auerno eft potcntia vt
oj eiusprimusmotorfitvn 9 ,&fim- difloluatur. Ha:itaq;funt dcmon
ftranones,
 .

Sei mo
G ftrationes, qutbus vfuseft Arift.fm omnicorpore, ficutexquifrtumeft %
hancquantitatem,&funtuua:,& vc Primo Ccclij&mundi Et, firesita .

rae,vt cerno. Complaceat fibi Deus fehabet, lamomnis vntusin corpo

innobisdceo, quod fcripfimusin re,agcns vcl patiens , eit neceflano
hocqu^fitOjquodeftnobilillimum quo virtus totiusineiseft
finita:ex
qua:fitum,&maximein quoerra- maior virtute partis,& virtus maio-
ueruntphiloibphi.Hocautema&u riseorum eft maior virtute mino-
cftinMarrochiaanno. dlxxiiii. ris.resaut ua eft,fi in corporibusccje
ad computum innouatorislegis, id lcftibus fit virtus recipiens, & agens
eftmaumethi hoc au
in aliud neceflario eft finita.
tem ficexiftenteiam poftibilia efset
Qu£fiturn-,quo 0flendit,quomod<> corpora fm eorum naturam Siauthocita .

ccelefiia, cumjintfinita, ZST posfibilia eflet,tunc eflet aliquod ^ternum pof

cxfe,acquirant ab ali-o <£ter- fibiliscorruptionis. iam aut oftenfa
nitatem, Qap.7. efthuiusimpoflibilitasPrimo Cce-
li.quia,fi hocefletpoflibile,[iam pof t
|} —X quo declaratum eft fibileefletq? conuettaturpoflibilei
de re corporu cceleftiu neceflarium. &, fi dixerimus q> non

motorum motu circula haberent poflibilitatem corruptio-

_ ri , q? eorum motusrion nis,iam non haberent virtutes rece-
defecenr , neq ; defednrus fu, & de- ptrices,necagentes finitasrquodeft
claratum eft q> omne motu habeat impoflibile,cum fintcorporafinita.
inouens,oportet q> mouens ha:c cor cum autem eftcommonftratum q>
pora fit potentia.vel potcnti? qua- . earum virtutes receptrices, & agen-
rum confiftentia non fit in corpo- tesfunt finit£,ex eo quod contingit
re,exquofuntimpartibiles adparti eisde vehementia motus. & eiustar
tioncm corpons illarum.Et manife ditate, & virtuteajjentis in aliudab

itum fuit quod funt impartibiles ad eis,&«iusdebilitate.intendoautem

partitionem corporum earum,quia per virtutemagenti.<.id,quod ema-
virruscorporis minoris earu, cor & lusin ccelo,v.g. in fua calefa&ione , »,

I ponsmaiorisfunt arqualesinmobi & per ages minus,ficut eit calefa&io

litate non deficicte Si autem efleut
. aliarum ftellarum. Etdicimusq>
partibiles ad partitionem corporis virtutcscorporca: iecipientes,& agc
earum ,in quofunt,fequeretur ne- tes,quedam funtneceflariofm natu
ceflarioq> virtuscorporis minoris, ras fuas finita?, quae funt in potentia
Vtfidixiflem virtutem mouentem materix primae,& non eft poflibile

orbem minorem, moueret breuio- eisq>fintinfinit3e, hoceftq>fintdc

ri tempore q virtus moues orbe ftel naturaneceflarij, nequeex natura
latum. quiaiameftmanireftum q> fua.ncq; ex alio ab eis , vel fine mc-
virtuspartiscorporum ,quoru vir- dio, vel mediantibus potentijsalijs
tntespartiuntur ad pai titionem eo- inuentisin materia. &hoceft, quia
rum,fit minor virtute totius.& haec iftarnm potcntiaru agenteshhtcon
demonftratiocontinet virtiuema- tiaria^&patientesfuntcoiundbefor
gentem , & patiemem , quje funtin
mis,quibusfunt contraria, fiuefue-
rint
 de Subftantia otbis.
A rintifbefimplices,fieutsutquatuor
elementa,(iuefuetintcompofitxex
elementisi&qusdaearu funt,quaz
funt finitx fm nacura fuam, (ed red-
ditxfunt infinitx,&tranflatrfue-
runta na poflibihsin natura necef-
larij,quiaeftfmfuam naturaminh"
«itum agens,& neceflarium,& funt
potentia:, qua: non funt in corpori-
bus,& i£rae funt,quibus non fun t co--
rraria,neq; funt in materia median-
tibusformis,quibusfuntcontraria.
Et,nifihoceflec,cogerernosduhiu
prxcedens,& elt (ermo dicentis quo
etit a.'ternumid,inquoeit potentia
14
do perfcrutatusfuerit intelleclusde D
virtutibusfinitis.quibusnofuntco-
traria,decernetearum naturaapud
ipfum q> fua? adioncs, &pasfiones
funthnita.*:&,quando perfcrutatus
efietdeis,(ecundum q-> non fitpolfi
bileeisq>feparcnturabinfiniroage
refecundumearumfubftantia,fuif-
fetapudipfum (alium cpfirineispo
tentia ad poflibilitatem , fecundu q>
funtconfiftentesin rebusnon pofli
bilibus,fedneceflariis(ecundumfub
ftantiam earum. Et, quandohoc
fuerit intelleclum
;
fecundum hoc,
difloluereturdubium praeccdehs ,

B poflibilitatis,&efletaliquodpofli- & foret veium quod dicit Alexan. E

,

bile non exiens in adum toto tepo- de regiminibus orbium, quod eft
re.Hocauteft falfum,quia porentia hoc.fcilicet fi impoflibileeflecquod.
poflibilicatisin hocloco, quaeom- fit coi pus infinitum , lam omnccor
prehendithicinfcli'usinuaeaif,c6- puseflecfinitum &, fi omne cor-
.

prehedtfea.poftqipfam denudaue- puseflet finitum haberet virtutem

,

ritapotentiisnopoflibilibus fm na fintam. exquo autem cceli funtcor

xuram. denudatio autem illaif ab il- pusfinitum, fcquitut quodeorum
lis eft fel(a.& p5 illi us poi'is et fm fua virtusfit finita. fi autem eflet fini-
nam eft falfa.& hoc, quia femita in ta, aliqua die quiefceret . quando
reli'useftq>denudetnaturas,quen6 autem quiefcerecdeftruererur. fiau
fuerintdenudatseaieinuice^&fcru- tem totum hoc eflet, iam redirc-
teturconfequentiaiHasnaturasefse mus,&diceremusquodptimorum
tialiter, &iudicetdeeis,fmq>fucrlt corporum continuatio eflet pro -
denudatx,iudicio quodam qn au t . pter ca ufam primam & continua- ,

"C confyderareteasfmqtfuntcompo- tiocorporum tranfmutabilium pro 1

iita:,&fua:conditionisfitcp nonfe- pter corporaprimaconfiftenriapro
parantur,iudicaflet defalfitatcilli' pter primam eaiflam. Et fuiflct
iudiciideeis.Ver. g. etiamfermo Auicen. verus, videli-
quodfacitGeo
metra.ipfe.n. qhdenudauitfuperfi- cetquod resncceflanefintduarum
ciem aequalem, &circularem a ma partium neceflanxex fuafubftan-
teria, iudicarecq? vtamureis fm re tia. eft autem ncceflanum cx fua
indiuifibilem.quandoautemPhy- fub(tantiaillud,quoddiciturnecef-
ficusperfcruracuseflechoc,declara- fariaeenricacisfecundum fuam for-
receiusfalficace", exquoomniaduo mam, & quxdam
funt ncccflari»
corpora, qua: tangerentur a corpo- exalioabeis, poflibilesex fubftan-
ribus naturalibus , oporrerccquod tiafua. hoc elt diclum fecundum
unum tangeretaliud (ccundum par confyderationem fua; fubftanriae ,

tcmditifibUcm. Eclimilitcr^quau- uon quod cispenitus fit poflibili-

tas,
 .

Sermo
G tas, & hx fiint,de quibus dicitur bileeffet ipfumeffe neceflarium p K
quodearum naturaconuertacurcx aliud ab eo.poflibile autem fimplici
poflibiliin neceflarium apudintel- tercft opofitum neccflario fimpli-
Jec"tum,fednoninefle,&impofTibi- citer, &natura medij interilla eft
liseftipfiustranslatioadefle. Acet poflibilisexfua fubftantia necefla-
animx corporum coeleftium non ria ex alio ab ea. fic itaq; eft udiciu i

funt aliquid vltra virtutescompre- verum apud intelleclum in eiusco-

hendentesformasfpirituales denu- prehenfione harum potentiarurh
datasa materia,&quando intelle- Etfecundum hocexponeturfermo
«ftusfcrutatusfuerithasvirtutes, & Prophetatin Alchorano,quandodi
denudaueriteasaformis fpirituali- citur,omnisreseftcorruptibilispre;
bus,inuenit easde natura poflibi- terfaciemeius.Etexeo,quodmani Djfloluti»
°"
Iis.quando au tem eas ftrutatus eflet fcftatum eft in hocfermone,diflol- ^nnS
fm q>impofTibileeftvtdenudentur ueturquseftioloanniscontra Peri-
a formis fpiritualibus, inuenieteas pateticosdexternitate mundi. quia
H de natnra neceflanj fm aliud ab eis. ille ait iam oftendit Ariftoteles q? l
quia,fiipf?eflentneceflaria: fm fua. omnecorpusfitfinitu, &cpcuiufq;
fubftantiam , ficutdeeiscrediderut finitivirtusfitfinita,ergonon veri-
Aldaharij, non eflent de natura pof ficare^demundoqjfitaucrnus.quia
fibilisfm fuamfubftantiam.iam au impoflibile eftcpillud, cui noncft
tem conftitit demoftratio q> fint de virtusinfinita,fit virtutisinfinita:,
naturapoflibilisfm fuam fubftan- pofe eet cppofe couertatur in nc
nifi

tiam quandoeasintellecT:usdenuda
5
ceflanum Latuitauteucpvirtutes
.

uerita natura necefTatij fecundum finitxfuntduarum fpecierum.Vir-

fuam fubftantiam, qusfuntforma: tus , cui ab eiusinitio eft poflibile q>
fpirituales,quia ipfiefuntcorpora recipiat neceflitatem ab alio ab eo,
finita,fed no funt compofita ex for- & non auferatur neceflarium, quia
ma & materia , fm quod fua forma poflibile eft a?ternum efTe necefla-
confifteretin materia. quiatahasut num,flcutdixit Ariftoteles octauo
pollibilia ex fua fubftantia , non ne- Phyficarum aufcultationum. Et vir
* ceflaria ex alio ab eis. Et fill hoc eft tus,dequaeftimposfibiIecprecipiat
M
difpofitio caufgcum caufato.& hoc neceflitatem ab alio ab ea.& fimi
eft,quiaomnecaufatum,quandoip literneq-,inparticulari,uel
fumfpeculatusfueritintelleclus^iu- in vniuerfalibusfuis,
dicabit ipfum efle poflibile ex fua velfuisgene-
fubftantia.&,fi efletcaufatum acau nbus.
faaeterna,'effetomnimode necefla-
rium pei ahud abeo.fi autem efTet SermonU Ae Jubjlantla orbis fnlt.
caufatum acaufapoffibili,impofli-
 R OTION
V E RDESTRV
ADESTRVCTIO I
V M
S
C
PHILOSOPHIjE ALGAZELIS.
Calo Calonymos Hebraeo interprete:
Vubijs MgaTjUs, <jr:<eprituapud
Adiunclismultis Difputationibus,ac etiam
Latinos mmime reperiebaiHnr .

VKOLOGVS AVERROIS. adefleipfiusaliquidinclinans. Et,(i

Ntentio noftra in hoc
fermoneeftdeclarareor
dinem, &apparentiam
opinionum ietmonum
_
pofitoru m libro Deftru&ionis Phi
lofophia: Algazclis,&diminutione
plurimorum dictorum eiusa gra-
du veritatis,&demonfttationis.
DISPVTATIO 1«
Denarrationerationum Phikv
fophorum, circa antiqui
tatem mundi 3cVearum
deftructionibus,
g a z E
a L i.
It Algazel, recitansra
tiones Philofophoru
de Antiquitate mun-
eflemundiabeofuitpoflibilepofli
bihtate abfoluta, tunc, cum produ-
<ftusfuit,noneuadet quinmnoua-
tum fitquoddaminclinans, autno.
*
finonfuitquoddaminnou3tumin
clinans,ergomudusremafitinpof-
(ibilitateabfoluta,vtfueratantea.(i
vero innouatum fuitinclinans,per-
mutabiturquidem (crmo de hoc in
clinante.quare nunc inclinauit,&
nonantea. &ficautprocedetin in-
finitum ,aut deuenietur ad ahquod
inciinans,quod nuuquam defecit ef
feindinans.
AV ERROES.
ItAuer. Iftc (crmoeftiermo
.F
J\^ in fuprcmogradugraduu to
pica:,& non peruenitad demonftta
tionem .quoniapropofitioneseius
funtgenerales:&generalesfuntpro
xima:communibus propofitiones
:

di. Sufficitautem no- vero demonftratiua: funtex perfc

bis narrare ex rationi- dic~Hs,&appropriatis. Nam nomcn
bubeorumid, quodeftconueniens poflibilisdicitursequiuocedepofli-
arimae. Etdicimusq>hic modusra bili vtplunmum,&polfibih vtra-
tionisefttriplex. Primusquidem, ro,& poflibili c/maliter:& non vidc
cudicunt impolTibile eftvrproue- tur ncceflitasinclinatis ineisefleco
niat innouatum ab antiquo abfolu- dem modo.poflibilecnimvtpluri-
to.nam cum pofuenmuscp ab anti mum bene exiftimaturcp inclinc-
,

quonon proueneritmundus exem tur ex (eip(b,non autcm ex inclina-

ph gratia, deinde prouenit , tunc no tc ab cxtra in oppofi tum quide pof-
proueniebat antea, quonia non fuit fibilis xqualiter. Sic ctiam & poflibi
litas
 .

Difpi«utatio
G litasaliquaeftinagcntc&eft polTt tiquusapudplurimostorum. &»ut K
bilitasngendh&ahquaeftinpatien ahquicorii,apudquosnon permit-
tc,&eftpoflibilitasrecipiendi.Etno titur,&pra:cipueapudquofdam An
uideturneceflitasinchnantiseflein tiquoseorum.&nonapudalios. Si-
eiscodem modo. Nam poflibilitas, militer&agensaliquodeft.quoda-
qua? eft in patiente,apparet in ea ne- git voluntarie,ahquod vero natura
ceflhasindinatis abextra.apprehe- hter &noneftquidequalitasema-
:

ditur.n.fenfuinrebusartificialibus, nationisa&ionispofiibilisexeisea-
& multi- ex rebusnaturalibus.eft th dem, C. circaneceflitatem inclinatis.
dubium in rebus naturalibus. nam Etquisfcitan fit haecdiuifio agen-
muha-ex rebusnaturalibuseftpnn tiumfufliciens?autinducetdemon-
cipium inutationiscarumexeis.& ftratioadagens,quod nonaflimila-
ideo cxiftimatur in plurimisearum tur agenti naturaluer,neq; ageti vo-
, q? motorfit motum &noneftno-
: liitane,quodnobisapparet. Omnia
tum perfeq?oemotumhabeatmo- iftafunt qusfitamagna, &excelfa:
H torem,&q^non fithicres, quarmo- & vnumquodq;eorumiudigetfpe L
ueatfeipfam nam hoctotum indi-
. cuhtionefeparatim,&cum eo,qdr
getdeclaratione: &ideoperfcrutati dixerint Antiquide eo. Aflumere
funtdeeo Antiqui. Poflibilitas ve- aut vnumloco multorumquaefito-
ro,quzeft'in agente exiftimaturin rum eftlocusfamofuslocorum fal-
p!urimiseiusq>nonindigeatin exi- Ientium turpiu:&errorin vnohojf
tueiusinactuminclinanteabextra. principiojf eftcaufaeirorismaximi
nam permutatio agentisex non a- circa fpeculationem de entibus'.
gendo adagendum exiftimatur in A L G A Z E L.
plnrimiseiuscpnon fitmutatioin-
digens mutate: ficut pmutatio Geo
Altdupliciter.Primo quidem
Alga Dubitatio autem eft
.

, vt
metrx ex non geometrizando ad dicatureis,quarenegatisid:quoddi
geometrizandti,&permutatiodo- citur,cpmudusfueritprodudus vo
centisexnondocendoadjdocendu]. luntateantiqua,qua?determinaue-
&mutatio,quxdf indige- ratefleeius,& q>procederet priua-
Sicetiarn
remutate,aliquaeft,qua?eftinfub tio vfqueadfinem,adquemperue- M
I ftantia,&aliquainqualitate, &ali- nit,&q?inciperetcfleabeo, inquo
qua in quantitate,& ahqua in vbi. inccepit, & efle antea non fuit de vo
EtAntiquum etahquoddf de anti Iuntateeius,&ideononfuitprodu-
quoexfe, &aIiquoddeantiquo ex <5tus:attamen in hora,quaprodu<5t,9
ahoapudmultos,Vlteriusmiuatio- fuit.fuitdevoluntateeius, volunta-
nes,ahquz earum apud aliquos per- te tamen antiqua,& idco innouatus
mittutur de antiquo vt poflibilitas fuit ? Quid ergo prohibet hanc opi-
,

q?fitvoluntas innouata in antiquo nionem,&quideamfalfamreddit?

averroes.
(

apudCarneos,&poflibi!itasgenera
tionis,&corruptionisinmateriapri A It Auer. Iftefermoeftfallax.
ma apud Antiquos, & th e antiqua jf\. quoniam cum impoflibile fit
Sicet &intellcdadicunturdeintel eidicere poflibihtatem retardatio-
!e<ftu,quieftinpote"tia, &theftan- niseflea<ftia<ftioniidagenris,& deli
berantis
 Prima» 1 6
A-Derfaisa&ione^iplam.curn fuerita- difpofitionis,qua?eft conditio rc- D
srcnseligens, dixipoflibilitatem re- quifitainagendo, eftipfummet. &
tardationiseiusprouenirea volun- noneritha:caclio,qua:pofitaeft,c-
tateaoentis . retard-itioaiJtCacriex manataab eoprima, federir a&io
volutate agentis bcne pofli bihs elt , eius,propter illam difpofitione,qua:
fedretardatioeiusactioni agftiseft requiriturin agente, antequaagat
knpoflibilis, & fic retardatioavtio- aftum.&hocfequiturnecefTario,vc
nisex deliberationead agcdumin vides. Nifi dixeritaliquisabufiue,
aaente voluntario Attamen dubi-
. quod funtaliqux difpofitiones,que:
tano remairet,prout eft. nam de ne fiunt in agentibus, non indigentes
vnaduarumie- quidemmutatc. &hocprofectoefl
oeflitate eueniet ei
rum,autq? a&ioagentisnoncau- abfurdum,nifiapudpermittentesq>
fubitinagente mutationem,exqua funthicaliqua,qua:fiuntcxfe:&eft:
fequitur vt fit ei mutasabextra, feu ftimopiimorumex Antiquis,qui E
q.i ex. mutationibus alic] ua e de fiib- negauerunt agens. & eft fermo, cu-
B ftantiamutati abfq;indigent;a mu iusfalfitaseftmanifeftacxfeipfa.
'
tantis,autquod reperit' aliquanui- Attamenin hacdubitationeeitcon
tatio,qux benepotefteuenireanti- fufio. nam,cum dicimusvoluntatS
quoabfque mutante. Namid,ex anernam ,&voluntatem innouata,
quo manutcnetur ootiouerfia hic, dituntur, ajquiuoce.&etiamincon
duo quorum Vnu eft, cp a&io
jRint .
trarietate. nam voluntas, qua: nobis
agetis fequiturex ea neceflario mu apparet,eft potentia, in quaeftpofc
tatio,&omnemutatum habetmu- fibihtas agendi vnum duorumop-
tantem.Secundum vero,q> antiquu pofitorum xqualiter,&poflibilita$
non mutatur mutationealiqua.& recipiendi vnum duorum volitoru
hoctotum eft diflicilis declaratio- a:qualiter,cum voluntas fitdefyde-
Bis.Etqmonpotdtfe faluareab eo riiiagentisadactionem. &, cumea
fedaaflariaeftponcreages primu, egent, defecitdefyderium, &per-
feu aclionem primam,quoniaim- uenitvolitum.&hocquidcm defy- p
C poflibileeft eisponere cpdifpofitio derium&a&ioalligaturduobusop
agenriscircaactum,quodinnouat, pofitisa?qualirer :fed ,ciimdicitur,
fit hora actionis difpofitio eius ho- quod hic fit volens vnum duorum
ra priuationisactionis. & ibi procul oppofitorum a:ternum,aufertur dc
dubio cft aliquadifpofitio,qua:in- finitio voluntatis propter permu-
nouatur, &proportio, qua:nofue- tationem naturxeiusapoflibiliratc
rat & hxc neceflario feuinagen-
: , adneceflitatem. &,cumdiciturvo*
te,feuin paticnte,feuin vtroque.Et, luntasa?terna,nonaufertur volun-
cu ficfuerit,tuncilladifpofitio,qua: tasapud peruentionem rei volita?.
innouatur, ciim deneceflitateom- &,cum non fuerir ei principium,
neinnouatum fitei agens, eritpro- nonfuitinnouataabeohorainper
culdubioagenseuis, autaliudages. uentione rei volita:.& non poteft
& fic no erit hoc agens,| primu ages, innui talisefle,nifi dicatur cp demo-
& noneritfufhaens m agendoipsu ftratio pcrducatadinuentionema-
fblum , fcd cum alio.au t agcns iliius gentis fccundu pote"tiam,q uon eft,
ncc
 . &

Difp utatio
G nec voIuntaria,necnaturalis,fed lex AVERROES, K
appellateam voluntatem,ficutper- It Auer. Hoceftmamfeftum
ducitdemonftratioadres,quaeexi- invkimitate manifcftationis,
ftimanturprimoafpectueflTeoppo- nifiapud negantem aiiquam pro-
fita& tamen non funt oppofita vt
, , pofitionum pofirarum fuperius.fed
d'cimusdeente,quodnoneftinfia Al?a. fepermutauitab hocadexe"-
mundum,necextra eum. plum pofitiuum & inuoluit cu eo
.

A L G A Z L L. hanc lefpofionem Philofbphorum.

Altfbphis.
Alga. refpondens pro Philo & hoc ei t, quod dixit
Siaute dixentaliquis A L G A Z E L.
hocfalfumeflemanifefta
quoniam innouatum habetefficie-
falfitate:
Altiusgenerisincaufato,
Alga.Etnoneftfalfitashu-
&cau-
te,&caufantem, ficuteftfaliumin- fante neceffano, & per fe tatum,fed
nouatum efle abfq; efficiente,& cau etiam accidetah pofitiuo. nam,fi ho
Iantc,ficetiam eft falfum efle aliqcF mo dixerit repudiarevxorem,& no
H efficienscum complemeto fuarum peruentrit repudiu,ftatim non ima T
conditionum,adhocvtfit efficiens, ginaturq? adhucperueniet : quo-
&caufans,acfundamentum,adeoq> niampofuitfermonemcaufam iu-
t

non remafitex eis ahquid omnino, dicijpofitione,&deliberatiue:&n5

deinderetardatur abeo caufatum. intelligiturretardaricaufatum,nifi
apud verificationem dependeat repudium in aduentu pa
fed effe caufati
caufantiscum complemento fuaru tris,autin introituindomu.&non
coditionum eft necefl*arium,& eius eritftatim,fedcumaduentu patris,
tardatio eft falfa,ficut eft falfum effe & in introitu in domum. & fu perfe
innouatumcaufatumabfq; caufan- debit peruentio causati vfq ad inu£ ;

te. E t ante effe mundi erat volens re tioneeius,quod non inuenitur nuc.
&
pertum, voluntas reperta , pro- & & non peruenit res,nifi iam innoua
9
portio ei ad volitu reperta,& no eft ta fuerit difpofi tio, & eft ingreflusf
innouatumuolens, nec volutas,nec domum,autaduentuspatris,adeo
fuitinnouata voluntati proportio, q?, uolueritaliquisaflumerecaufa
fi

1 quaz ante no fuerat. nam totum hoc tuma Ioquelacirca peruentionem ..

eft mutatio.ergo quomodo innoua eius, quodnon peruenit, nonin-
tum eft volitum? & quid prohibuit telligitur,licetipfemet fit ponens
quin fitinnouatum antea?&difpofi eligensexpreflepofitionem.&,cum
tio innouationisnon feparata eft a hsecpofitionon fueritintellecta.&
difpofitione priuationis innouatio- eam non intelligimus,quomodo in
nis in aliqua rerum,nec m
aliqua di relligemushocincaufatiseflentiali-
fpofitionum, nec hora horaru , nec busintellectualibusneceflariis? In
proportioneproportionum,fed om confuetudinibusautemid,quodeft
niaeadem,ficutfuerant antea,&ad in intentionenoftra, noretardatur
huc non fuiteffe rei volitx, reman- abinteniione cumprxfentiainten-
ferunt prout fueranr,& tamen repe- tionisadid, nifipropterprohibens.
ritur voli tum, ergo non eft hoc nifi fiautverificabiturintentio,&pofc
vltimitas infania;. fe, &auferunturprohibentia, non
intelligitut
 .

Prima. 17
A intelligitur retardari ci efle intenti pendet.&efthora, quaintenditefle D
&hocquidem imaginaturin deli- eius. Attamennoneftficinmate-
9
beratione. quoniam deliberatio no nalib 9 ,ficuteftiintellectualib .qui
ad hoc, vt fit actio, fed delibe autcmaflimilathuncmundum ma
fufficit
ratioadfcribendum niiquamfacier terialem intellectuali eft ex eis, qui ,

fcripturam, nifi innoueturintentio fequuntur cortices rerum.

reperta in homine, cu venerit hora A A 2 E L. IS
actionis.Siautfueritvoluntasanti-
qua. vteftintentionoftraadactio -
Alt Alga.Noneft necefle apud
iuflum,& noneftapudadue-
jiem , non pot imaginari retardan tum conditionis rerardantis iuflui
intentum,nifi piopter prohibcs,nec mandantis. quoniam noeritiuflus
imaginari prarceflionem intcntio- abfq;co,cpcopuletur ci actio man-
nis,nam non intclligiturintcntio in dantis , & non eft proportio intelle-
dieadfurgcndum inmane,nifi pcr ctiexeo,quodaflumitura naturai
viam deliberationis. Si antcm fue- hac intelhgentiaafubiecto fibicon
tit voluntas antiqua, vteftdelibera uenienti. Deindedixit Alga. refpo E
** tionoftra,hocquidenonfufficitin densquidem profccta Aflaria.&re-
aduentudeliberati, fcdimpollibile fponfioelt,vtdicaturfalfum eflevo
eftabfq;innouatione emanationis luntatem antiquam dependere ab
intentionisapudinuetione. &ineo innouatione rei, quicquid fit, &c.
eftfermodemutatione. Iterum re- vfque ad, & mconueniens abfolutu
manctdubitatio.quare hx'c emana- non fufficitabfq; demonflratione.
tio,autintentio, auteIectio,autvo- AVERRO ES.
lutas(appella eam vt vis) innouatur
nuc,&non antea.& ficautinuenie-
Alt
Auer. Hicfermoeftexfer-
monibus nimium rethoricis.
tur innouatumabfq;caufa,autpro- &viseiuseftq>, cu pofucritaliquis
cedetininfinitum.&reuertiturfer- quod, cumfitagenscum omnibus
mo ad id,quod reperi tur caufans cu fuiscoditionibus , lmpoflibileeft vc
complemento fuarum conditionu. retarderureiactum,n6euadetquin F
** &nonremanfit aliquiddemoftra- ponat hoc fciri aut rone , aut quiae"
tum tale, &tamen retardaturcaufa- ex rebus u fe notis.fi aut rone,opor-
ium,&eritabfq;dilpofitioneinuo- tet quideeu.vt eaafterat: & tn nulla
uata:quod eft ralfum. cft ibi ro fi vero pofuerit hoc tan<|
.

AVERROES. perfenotu, oportetvtidfciantoe"s

Alt. Auer . Hajcexemplificatio hoies difputantes,&alij hoc non . &
eft pofiti ua de repudio.& cxi- eft verum:quoniam noneftdecon
itimauit cumea roborare rationes dicione requifita in rebus per fe no-
Philofbphorum eastamen
: debili- tis, vt fcianteasoeshoies: nam hoc
tat nafectaafTaria poteft dicere q>,
. noneft magis c£eflefamofum:ficuc
(icutretardatur repudiumloquela: non eft necefle ei , quod eft famosu,
vfq ; ad aduentum conditionis,ciim vtfitperfenotum.
fueritmane,autaliud,ficretardatur A L G A Z E L.
eiTcmundiinactioneDeivfq;adte* DEindedixit Alga.tanq refpon
pusinuctionisconditionis,a quo dc dcnspro fecta Aflaria. Nos au-
Extraord.Auer. C tem
 t>ifp utafio
G tem dcneeeffitsteinrelle&usfcimus opinio, benepoflibilc eri t de identi- 1C
Op non imaginaturcaufanscumco- tate edrum apud Philofophos efle
plementofuarum conditionuabfq; demonftrationem.&fimiliter,fifue
caufato.& permittete hoc eft domi- rit per fenotumq? non retardatur
natioex neceflirateintellectus^&c. a&um a^entisadioni eius, & pofuc
vfquead nonfciebat artem fuam
, ritcotrariumhuiusfeda Aflariaex
omnino. eo,quodapudeosinhoceftdemon
AVERR.OES. ftratio, nos quidem fciemus fenten-

Alt Auer. Summahuiuslermo

non ponuntpof-
niseftq^tpfi
fibilitatem contrarij eius,quod vide
turdeneceflitate impoffibilitatis re
tardationis acli attioni agentis
fiue, &abfque ratione perducente
jj eosadhoc.fedpofuerunthocex de-
monftratione qua? perduxit eosad
,
innouationem mundi. ficut no po-
nunt Philofbphi contradi&ione ne
ceflitatisintelledionisfciticum nu-
rnerationefcientia:, &fciti,e6quod
vniunturin Deoglo .nifiperviam
demonftrationis,quamexiftimaue vero q> non fit uerfus non reuerti-
tiaincifiua quodnoeft apudeosirt
hoc demonftratio. Ethocquidem,
&fimilia, quandoeuenerit eisdif-
putatio,reuertitur resadconfydera
abu tionemcreationisconuenientis,quc
non fitnutmainopinionc&exifti
matione.quandoquidemidimagi- L
natuseftillecum fignis, & conditio
nibus,quibusdiftinguiturinterve-
ritatem,&exiftimationem in libris
Logicae:ficuteft,cumcommotifue
rintduoin vnofermone, & vn 9 qui
dem eojf dicit,q> fit vei fus , reliquus
:

runtadduxifle eosadhocinzterno tur iudicium in eo,nifi ad creatione

ipfo,&eomagiseum ,qui pofuitex perfed:a:qua:quidem difcernit ver-
Philofbphiscontradidtionem uecef fum a no verfu,&ad fcientiam ver-
fitatiseius, qifciensfitfeipfum , & fuum & ficut ille , qui apprehendrt
.

nonfcitopusfuum, cnm dixeritin verfum, noprohibeturei,quin ne-

Deoglo. quodnonfcit,nififeipsu. get eum negans , fic etiam eft in eo,
T
Attamen hicfermo.cuminfpicitur, quodeft verumapud vnumhomi- ._
eftdegenere oppofitioniscorrupti nem, no prohibetur ei ,quin neget
corrupto nam om ne fcitum fcien- idnegas. Iftiautem fermones oe"s
.

tiavera, &
vniuerfali in omnibus funtin vltimitatemolIitiei,&debi-
cntibus , non reperitur demonftra- litatis.oponcbat tamen eum,vt non
tio, qua: contradicat ei. & omne,cui inuoluiflethuncfuu librumhisler
repentur demoftratio contradices, monibus, fi fuerat intetio eiusin eo
reputaturquidemefleverum , non loquicumhomnibuspriuatis. Et,
quodfitverum in rei veritate. Et qmconfequetia,quxadduxitinhac
ideo, fi fuerit notum per (e vere efle fuadifputatione,sutextranea,&ei-
numeratam fclam &, fcitum in ap- tra difputationem , dixit ftatim fed
parentij&inocculto, nosprofedto nopermittemus cofequentiahuius
lententiabimus quod non eft de- difputationis ,&dicimus eis,quarc
monftrario apudPhilofophos efle negatisaduerfariis,cumdixerintan
eandem,& inDeo glo.fi vero fermo tiquitatem mundieflefaHam? quo-
de numerationc facwix , & fciti efl niaminducitad tcnendum reuolu-
tiones
 Primai 18
/ tJonescCeliinfinitasnumeroj&non numeroreuolutionumSaturnijfic D
cftnumerusvnitatibusearum,licet noneftfinis innumero reuolurio-
habuerintfextum,quarrum,&me- num Solis,Iicetfinttertiapaisdeci-
dium,&c. vfq-,ad> &necefTeeft vo- m x,& fic etiam no eft finis in reuo-
bisdicerecyinonfitpar, necimpar, lutionibus orbis ftellarufti.qua: vol
vtrecitabimuspcftca.Eth.-ecctiam uuntur in trigintafex millibusan-
eftquxilio fbphi(lica.& fiimmaei' norunifeme!,ficutnoncft finis irl
e(t.qib,quemadmodum vosnopo- motibusortusSolisindie, &noifre
teltiscoinradicerenoftre*rationi,q? femel Si autem aliquis dixerir q? fal
.

mtindui fit creatus, & eftquia, fi
fet non crcatus , eflent reuolutiones roquomodo recedctabhocfermo-
nonpares, necimpares,ficctia nos
nonpoflinnus contradiccrefcrmo-
ni vcftro.q>,cum fueritagensnS dc
ficiens haberc conditiones agentis,
B non retardetnr einctum.&hicqiii-
dem fermo finiseiuseftconfirmare
dubnationem.&eamcofircri: &eft
vn?. intcntionum fbphiflarum. Tu
aurem,qui huiclibro incumbis,iam
fciuiitifermores,qiiosdixerut Phi-
lofbphi arca afrirmationem.cp mu-
dus(itantiquus,cum hacratione,&
fermone^qviosdixitfecla Aflanain
coriadidtioneiius. &audirationes
fel\x Aflariarcircanouitatem:&au
difl" moiH'S,ouosdixerijtPhilo(b-
phi in contradictione rationu feftae
Aflaria: in eo ,
quod fcripfit ifte ho.
A L G A Z E L.
C A It Algazel. Erdicimus, quare
XV. negatisaduerfario , cu dixerit
antiquitarem mudieflefalfam^quo
niamcaufabit reuolutionesorbisin
finitasnumero, &none(t numerus eftproportiototiusad totum.Ver-
vniratibus carujicec habuerintfex-
el- fitas huius habetur neceflario.qua»-
ne?Si vero vixerit,numerusharu re
uolutionuauteftpar,autimpar> fiP
feupar,& impar?(eu nec par,nec im
par . Siquidemdixeritispar, &im-
par (imul,feu necpar,necimpar,tiic E
habebitut falfitaseiusneceflario. Si
verodixeritispar,tuncpar fietim-
parin eodem.&quomodo determi
nauitid, quod cft infinitom vnum.
Si vero impar, tunc impar fiet
par in eodem.& quomodo termina
uit hoc vnum,quo fit par? & fequi-
tur vobisneceflario fermo, q) no fit
necpar,necimpar.
AV £RROES.
AltAuer.Summahuiusfermo
nis eftjcum imawinati fuerint
duo motus habcresreuolutionesin
ter extremiratesvniustPts,deinde F
imaginata fucritpars vniufcuiufq;
eoif inter extremitatesarceriustepo
ris,tunc proportio parris ad partern
bi gratia,fi
f uerit reuolutio Saturni

tum,quartum, & medietatem. nam infpatio temporis.quod dicituran-

orbisSolisvoluitur inanno vno, & nus, tertiaparsdecimarpanis reuo
orbisSatumi voluit" in trigintaan- huionisSolisineodemfpatiojtunc,
nis,iiff reuolutio Sacurni erit tertia ciim lmaginatifuerintomnesreuo
parsdecimqreuoli:tionisSoIis,&re lutiones Solis ad omnes reuolu-
uolutio Iouis medietas fexta? reuolu tiones Saturni,qux fuerint in co-
tionisSolis: naipfe voluirurin duo dem temporc, de neceflitate qui-
decim annif. & ficut non eftfimsin dem crit proculdubio proportio
C i i om-
 :

Difputatio
omniumreuolutionum vniusmo- dubitationeseuenieteseisrahoc ca- IC
tusad oesreuolutionesaltenus mo- pimlo. Et difficillima omnium cft
tusproportiopartisadpartem.Atta illa , q ua afliieti funt dicere, f.fi fuc-
men,cu non fuerit duosmot' rintmotusintemporeprarterito in
inter
vfisproportio:quiavnufquifq;co- finiti, non reperitur motusex eis in
rum eft in potentia,i .non hris prin- tcmporepraefentidemonftrato, nifi
cipium,nccfinem, &fueritibipro- finitt fintantca motuslfiniti. &hoc
portio inter partes,quia vnaquccjuc quideeft verum,&concefI"um apud
earu m eft in actu
tunc no fequitur
, Philofophos, fi pofitifuerint motus
dcneceflitatevtfit proportiototius prjeccdcntcsconditiorequifita
ef m
ad totum proportio partisad parte, fepofteriorum.nam,cumoporteat
Ytpofuerunt hoTes inronibusfuis: vtreperiatur vnus, oportet vtrepe-
qm non reperitur proportio-tnter rianturantecumcauGe infinira:.&
duasdimenfiones, &duasmefuras, nemofapientum concedit eflecau-
H quaif vnaquaeq;poniturinfinita,cr fasinfinitas, ficuteft poffibile hoc
goAntiqui,quiapofueruntexempli apud Daharios quoniam fequerc- : L
gratia vniuerfum motum fblis non tur efTe caufatum abfq; caufa, & mo
hfeprincipium,necfinem,&ficmo tum abfq; motore fed Philofbphi, .

tum Saturni, non erit quidem pro- quiainduxit eos demof tratio,q> hi c
portiointereosomninovtfequatur fit pnncipium motiuum xternum.
cx hoc, vtfumma vniufcuiufq; eoif cuius efle no habet principium, nec
9
fit finita ficutfequitur in duab par- finem,& q uod a&io ei us necefle eft
tibusipfiusfummai.&hoceftmani vt fit non retardans efle eius,fequi-
feftumperfe. Hicaiitfermo facit turergoapud eosvtactioeiusnon
opinari q>,cum fuerit proportio par habeat principium,ficuteftin efle
tiumad partes proportio multi ad eius finautem , tuncaclioeius eric
.

paucum,>ficetiam fequit' in gencre, poflibilis,non neceflaria,& non eric

vt fit proportio vnius eorum ad al]- principiumprimum,ergofcquitur
terum proportio multiadpaucum. vt actionesagentis.cuiuscflenoha
I Attamenhocfequitur.cumfuerint betprincipium,nonhabeantprinci
amba: fummx hni tae : ciiaiit no fue pium,ficuteftdifpofitioinefleeius. M
ritibi finitas, non eft lbi multuudo &,curaficfuerit, necefleeftvtnon
necpauci tas.&, cum ponitur, q> ibi fitaliquafuarum operationum pn-
fitproportiomultitudinis adpauci marum conditio requifita ln effefc
tatem,,imaginaturq> fequatexhoc cundae. quoniam vnaqueq;earum
fit infinitum ma
alia falfitas,& eft q» non agi t per fe, & efle vnam ante al-
ius infinito: quod quidem efl falsu. teram eftper accidens.&eftpoffibi-
cum.n.accipimusduo infinita in a- leapud eosefle infinitumper acci-
clu,tucreperitur ,pportio inter ea dens,nonautemperfe.immoeftnc
ciim autem accipimuseain poten- ceflevtfithaicipccies infinitinece£
tia,non eft ibi proportio.Hjec ef t re fariafequensefleprincipij volunta-
fponfio huicquaeftioni: non autem ri) aeterni . & hoc non ef t in imagi-
id,cum quo refpondit Alga.pro Phi nationibus motuumfucccdetium,
lofbphis. &cumhoc rcfoiuutur oe"s autcontinuorum tfhjfedetin rebus
in
 ,

Prima. t 9
A inquibusexiftimatur quodprsece- habetprincipium,habetfinem:hoc D
densfitcaufafubfequetis,vthomo, autemnonhabetfinem : ergonon
qmo-enerathominem,&fimilia,na habuitprincipium.&ficeftdifpofi-
faciens hominem demonftratum tioin primo,&vltimo,fcilicetcpoe
mediantealio homine, necefleeft habensprincipium,habctfinem :&
deuenueadagens primii antiquil, quodnonhabetprincipiumnoha-
cuiuseflen6riabetprincipium,nec betfinem :&quod nonhabetfine,
infaciedohominemabhomine, & non eft ceffatio alicui partiumeius
cflehominemabaliohomineinin inrei veritate,neceft principiuali-
finirumeftgeneratio peraccidens: cui partium eius in rei veritatc: &
quod non eft principium alicui par
anticipatio vero,& poftpofitio p fe,
namficut?gens, cuiuseflenonhfttiumfuarum,nonhabetfinem. Ec
principiom,noeftprincipiumope ideo,cuminterrogauerunt Loquen
rationibusfuis,quasoperatur abfq; tesPhilofbphos,ficeflauerintmo-
o inftrumeto, ficnoueftprincipiuin tus,quifunt antemotum prazfente*,
ftiumento,quo operaturoperatio- refponderutcpnonceflauerintnam E
nesfua.squibusnoneftprincipium expofitioneeoru,cpnonefteisprin
cx operationibusquidem eius,qua- cipium non habentceflationem. o-
runi moseft, ut fintcum inftrume- pinio autem Loquentium, q? Philo
to. Et,quiaopinatifunrloquetesq> ibphiconceduntceflationemeoru,
id,quodeftperaccides,fitperfe,ne- noneftvera. quoniam non ceflae
gaueruntefleeius,&cftdirricile£ol- apudcos,nifiid,quodinccepit. Igi-
uerefermonemeorum:&exiftima turdeclaratumeft tibicpinrationi-
uerutcpratio eorumfit neceflaria. bus.quas recnauitex Loqnentibus
Attamehoceft manifeftumex ver deinnouationemundi,noneftfuf-
bisPhilofophorum qm declarauit ficientiaad rangendum gradum vc
.

pnncepsPhi!ofophorum,&eft Ari ritatis,&q?non deueniuntadgra-

ftoteles, cp , fi motus haberet motu, dum demonftrationismecrationes,
nonefletmotus:&,fielementumha quasreritauitexPhilofbphisinhoc
q beretelementum, nonreperiretur Iibro,perueniuntadgradusdemon
clemcntum.Ethicquidemmodus ftrationis.&hoceft, quodintcndi- *
infinirinon habetapnd eosprinci- musdcclarareinhoclibro. Etme-
pium.necfinem,quarenoneftve- liusquodpoteftcumeo refponderi
rumdiceredealiquoeius^qifiniat*, intetrogantideeo,quodingreflum,
neqjqjfit ingrediens ipfum eflein eftexoperibuseiusin tcmporeprar
tcmporepra:terito,necfiniet,qm o- terito,vtdicatur q? ingrefTum eftex
mne,quod finitur,iamincacpit, & opcribusfuis, ficutingreflumefter'
quodnoninccepit,non finietur,& cflceius.amboenim nohabe"tprin-
hocetiameftmanifertum ex eo,qct cipium.Idautem,cumquorefpon-
principium,&finisfuntinpraedica- dit Alga.proPhilofbphiscirca con
mentorelationis.Quarefequiturei, tradi&ionemrationis,qu6dfitah-
quidicitcpeltinfinitasinreuolutio quis motuum orbium velociora-
nibusotbisinfuturum, vtnonpo- lio,& dirficultatemincis, efthoc,
natineisprincipium.namoe",quod quoddicit.
C iij ALGA-
 ,

Difputatio
<» algazei.. &finemextraanimam,autdenomi K
Siautemdicatur lo- natur inhocexeo,quodeftinani-
ATtAlga.
cuserroriseft,cum dicunt,q> ma,nonautemcxtraanimam.idau>
hxreuolutionesfuntcolledtio vni- tem, quodeftex eototum ina<ftu,
tatum:quiaifla?nonfuntin rerum & detcrminatumin prarteritum in
na:pra:terirum.n.finitumeft,futu anima,&extra animam,eft nccefla
rum veroadhucnon repcritur:col- rioautpar,autimpar.quod veroex
ledtio autcm innuit entia prarfentia, colle&io non determina-
cis fuerit

&tamennon reperiturahquidhic. taextraanimam,n6eritquidemdc

Deinde dixit Algazel , in contradi-
ctione huiusdicimus quodnumc-
rusdi«idituracipar,&impar,&fal-
fom eft, vtexcludarurnumerusab
eis.fiuenumerarum remaneat,fiuc
terminatum, nifi ex eo, quod eft in
anima:anima.n. non poteftima^i-
nariid.quodnofiniturincflefuo,
& denominaturet hocmodo q>fic
par,autimpar inco vero q?eftex-
:

deficiat.cumactem pofuerimusnu traanimam, nondenominarur nec

" merumexnumeris, necefTeeftcre- par , necimpar. & ficeriamcftid, *
dereq>nonporeftquifpiam cuade- quodfuerit deeoinpra:tcnrum,&
re,quinfitpar,autimpar, fiueiudi- ponatur eflein potentia extraani-
cauerimuseum efle.fiue n5 efle . na mam,f q? no habet principium, ncc
licetnon reperiaturpoftefle,n5de- denominaturcpfitpar, necimpar,
ficittnha3cpropofitio,&noiimuta nifiponaturinactu,f.habenspnnci
tuc harc cft fumma fermoniseius. pium, & fincm ergo omnes motus
.

averro es. nonhabciirestotum,neccolle<ftio-

AltAuer. Hicfermocftverus nem,f habentesprincipium,&fine,
haben te principium,& fine
in eo,quod eft in aTa, ficuteft di
nifi in

extraanimam,feuinanima,Cq? fit tempore,& motucircula

fpofitio in
iudiciumintellecftusdeeocircapar, ri,necefleeftin naturaeoru,vrnon
&imparhorapriuationis,&horaef Gtnecpar, necimpar,nififuerirex
£ecius.idautem,quodeftinpoten- eo,quodeftinamma. Caufaautem
tia, fcilicet non habens principium, huiuserroriseftquoniam res,cum
necfinemnon vcrificaturdeeo,nec fueritin anima in vna denomina- w
«j>fitpar,necimpar,neq;q>inccepit, tione.imagiuaturo^fitextraanima
Bequcq>finietur,necingrcdiens in indenominationeilla.Et,quoniam
tcmpus prasteritum, nec in futuru : nihil eft eius, quod fuerat in pr^te-
nam id,quodeftinpotentia,efttac£ ritum, quodima?ineturinanima,
id,quodnoneft.&cftid, quod vo- nififinitu,exiftimaturq>oe, quod
hieruntPhilofbphi,cum dixerintq? fuerat in praetentum, fitficnatura
reuolutiones^quaefuerantinprane- eiuscxtra animam. Et,quoniam
iitum,&infuturum nonreperiun- id,quodcriteiusinfuturum,adiu-
tur. Difpofitio autem huiusquae- uat imaginatio q» fit infinitum ex
ftioniseft, omne,quod denomina- eo,q> imaginabitur pars poft parte",
tur eflc colledtio determinata,habes ficut exifti mauit Plato , & fe£ta Af-
p.rincipium,&finem,autdenomina fariaq>fit poflibile, vtfintreuolu-
turin hocex eo,cp habet pnncipiu tionesor bisin futurum infinitae.Et
boc
 ,

hoctotumeltiudicium imaginabi
le,nondemoftratiuum. &ideofuit
magisapprehedens radicem fuam,
& magis con (eruans pofitione fuam
ille.qui pofuitmiidum habereprin
cipium ponendo habere finem ut
, ,
fecerantaliqui Loquentium Ser-
moautem Alga. pofteaq>nosdici-
museisq;noneftfal(um fecundum
radices veftras ponereentia prx(cn
tiaeademin efle, diueriatamenin
denominatione, & funt infinita , &
Prima. zo
ralitatis,ficut, cilmaliquispofuerit D
aliquem fermonem efle verfum, a-
lium vcroquod nofit verfus,qu6d
difcerneie hoc fpedatad virum per
feda* na turalitat is fcientia In ata ho- ^
mini. Ponere autem animas abf-
. que materiamultas nnmeroe'tc|d
nonnotum exopinionibjs Plnlo -
fbphorum. nam caufa multirudi-
nis numerahs eft matetia apud Carmllti-
tL " ,m ,'"'.
eos:caufa verodiftindionisinmul
.. T meralis c
.

titudine numcralielt rorma. Re- ip& n u,

fun t animx hominu feparata.* a cor-
poribus hoiamortis,qua:funten-
tianondenominata,necparia , nec
peririautem multanumero,eadem di.anctio
tamen formaabfque matcria, eft «syero
j
quid dubium nam non cognofci- nl')!,"^^
.

impatia. ipfi autcm negant quod df tur, nec diftmguitur indiuiduum ma .

contrahoc(cientianeceflaria,ficur, abindiuiduo aliquoattnbuto, ni- E

ciim vos pofuiftis deftruCtione de- fiperaccidcns, quoniam rcpcritur
pendentue voluntatisantiqu? inno aliud.quod communic.it ci in atiri-
uationi nece(Iariara,eft fermo in vl buto illo : diftinguitur tamen indi-
timitatemollitiei. Summaauteius uiduumabindiuiduoex parre ma-
eft, q* non debet denegari id quod ,
terix. Etiam impoflibilitas repe-
dicimusde eo quodeft, neceflariii riendi infinitumei, quodeftina-
apud vos.q? no fit neceflarium,poft du, eftradix notaex opinionibus
quam vosponitis res poflibiles, qua Philofbphorum, fiuefintcoipora,
rum impoflibilitatem pomt aduer- fiuenon fuucorpora & non rcperi .

farius efle nota de neccsfitate mtelle turaliquis, quifatiat difterentiam

clus.ideftq>,ficutvosponitisrespof inter habentem fitum , & nonha-
fibiles,&aduer(ariusopinaturquod bentem fitum in hacre,nifi Aui-
fintimpoflibiles, ficponitisvosres cennatantum:ahj veroomnes,non
necefiatias, &aduer(aiiusponiteas inuem ahquem eorum, qm hoc di-
non efle neceflarias &
nonjpoteftis
. car.&nonconuenit radicifuarum F
in hoctoto adducere differcntiam radicum & eft ex rebus vanis. nam
inter duas pofitiones. Et iam decla- Philofbphi denegant infinitumin
ratum huiufmodi adu feu corpusdeu no corp us.quo
eftin Logicisq> ,

eftdifputatio Rhetorica debihs,aut niamiequiturexeo, quodfit infi-

Sopbiftica. Attamen refponfio in nitum maiusinfinito. Auicenna
hoccft,vtdicatur cpid,quodponi- autemintcditblandiri vulcro in eo,
tur notum, neceflario eft fic in feip- inquoafliietisutaudirede anima.
io. Qjjod verovosponitis, quod Sedeftfeimopaucxfu(ficienti.t, &
deftrudio eius fit nota neceflario, blanditiei. nam, fi eflentinfintain
nonett.ficut vosponicis. &noneft adu.efletpars vttorum,fcilicetcum
viaadhabendum differcntiim co- diuifum fucrit infiiutum in di.as
xum , nifipcr virum perfcde, natu- partcs.vcrbigra. fihnea,autnumc-
C 1 1 i j rus
 . :

Difp utatio
C rusefTet infmitainaclu cxduobus opinioneeorumdedependentiaTo K
Jatenbus, deindcdiuidaturinduas Junrarisanriqua? in innouarione,ni-
partes,tuncefletquxhbetparriuin- fi cum rariombus neccfiiraris inno-
finita in a&u , & totu eft infiniru in hoc fit poflibile
uanris requifiti, q>
a&u.crgo totu,&pars,quadibeteoif &q?ipfinon poflimrabfbluiabeo,
cfleinfinitum in actu. & hoc eft fal- quiratiocinatur neceflariocumeis
fum.& hoc totum fequitur,cu poni in his rebus contra opinionem eoif,
turinfinirum in aclu, nonaurem & non poref t fugi,& euadi ab eo.
in porcnna
A L G A Z E l.
AV ERROES.
AltAlga. Siautemdixeriropi-' AltAuerr. Socrates eft aliusi
nionem Plaronisefle vera : & Platone numero:&tamen ip-
eft q? anima fir anriqua,& vna: diui fe,& Plato funt idcm in forma,quae
di cur ramen in corporibus: &, cum eftanima .fi autem efleranima So-

feparerurabeis,rediradfonrem , & cratisalia ab anima Platonis nume-

H radicem,&fitvna.Picimusq? hoce ro,ficut SocratcseftaliusaPIatonc **

magis abominabile,& magis abfur- numero , tunceflet anima Socraris,

dum, &potiuscredidebetq>fitcon &anima Platonisducnumero , &
tradicensneceflitarisinrelle&us.Na eaedem in forma. &efleranim?ani
rosdicimus q? aia Socratis eft alia ma & cum necefle fuerit
. , , vt fi t a-
abaniniaPlatonis.fienimefletea- nima Socratis, & Platonis eaderrt
dem,fequererurinconueniensnecef in forma , & idem in forma, euenit
fario. quoniam vnufquifq; appre- eimultitudonumeralis, ideftdiui-
hendiranimamfuam,&benefcitq? fio propter materias, tunc, fi anima
nonfitanimaalterius. fiauremef- non montur ad morrem coiporis,
fereadem,eflentaequalesinfcientijs, feu fueririnea aliquidhuiufmodi,
quae funt attributa eflentialia ani- necefle eft,cum feparerur a corpori-
mabus,ingredienriaquidem cfi ani bus, vt fitvnanumero. hxcautem
mabusin omni relarione.Si vero di fcienria non eft via adipifcendi eam
xeritisq>fitvna,diuiditurtamecir- in hocIoco.Sermoautem,quemfe \|
I caalligantiam cumcorporibus,dici cirindeftructioneopinionisPlaro-
musdiuidi vnum,nonhabensqui- nis,eft fophif ticus. & fumma ei 9
eft,

dem magnitudinem, menfura quoniaanima Platonisauteftalia

ali-

qua in quantitate menfurabili eft ab anima Socraris aur eft eade: fed ,

falfum dencceflitareintelledus. Et illa non eft anima Soeratis:ergo effc

quomodo vnum fiet duo? immo alia. Attamen nomen alietatiseft
millerdeindereditin vnu. fedhoc arquiuocum fic etiam& iden titatis .

intelligitur de habentemagnitudi- nomendicitur totmodis,quibusdi

ncm,&quantitarem:ficurmaredi- cituralietas. &animaquidcm So-
uidirur in lacus, & flumina,& ad id cratis ,& Platonis funreaedemali-

redeunt:id autem quod non habet

,
quo modo,& mulraealiquo modo
quantitatem, quomodo diuiditur ? acfi diceresfunreaedem ex partefor

Et inrenrio in hoc roto eft declarare mae, &mulraeexparte fubiecTi ea-

cj>ipfinon vicerunt aduerfarios ex rtim.Cum autem dixit cj> no imagi
natur
 . 1,

Prima.
A naturdiuifio,nifiineo,quodhabet
quantitatem,eftfermofalfusin par
te.quoniam hoc eft verum in eo,
quoddiuiditur perfe,&noncft ve-
rumin eo,qund diuiditurperacci-
dens:ideftquod illuddiuiditur per
accidens,quiaeftindiuifibiliperfe.
autem per fceft corpus
diuifibile
exempligratiadiuifibileper acci—
tlens eft,vtdiuifioalbedinis reper-
tx in corporibus,cum diuiditur cor
pus per fe:& fic forma:, & animar di
ividunturperaccidens, ideft per di-
uifionemfubie&iearum. Anima ineo.hicquidem
. autemprarcxterisaflimilaturlumi
1
quopofTumusabfbluiabeo. Nam D
omnisfermodedaraturcum rebus
notis,cjuibus arqualiter ambo cre-
duntaduerfarii. &,cumratiocma—
tuseftvnusaduerfariorum in om-
nifermonequodfitaliterquamfit,
ilIe,quepofuitaduerfarius, nonerit
fibi via contradicendi ei,fed taliseft
extrafpeciem huraana, &funt ho-
mines,quosdebemus corrigere, &
caftigare.Qui vero ratiocinatuseft
in per fe noto quod no fit per fe no-
tum propter errorem inqredie"rem.
eft-ei medela.&
eftfoluere dubitationem lliam .

B ni,&,ficutlumendiuidituraddiui- Attamenqui noncoceditper feno-

fionem corporum illuminatorum, tum,quia eft diminutusin natura- E
<3eindefitvnuminablationecorpo litate,hicquidem noneft eum ali-
rum,fic eftres in animabus cum quiddocendum,neccorrigendum.
corporibus. Etadducerehocl his nameft,ficutille, qui imponitcarco
demonftiationibuscftturpe. nam vtfciatdefignatione"colorum, feti
reputaturdeeo, quod nonfitho- eorum efTe.
moralis,cphoceumlateat :fedvo- a t g a z e l.
luit cum hoc hominibus
blandiri A It Alga.ratiocinanspro Pht-
fuitemporis:&eftremotumamo- XjLlofophis. Siaute" dixerithoc
ribuseorum,quiintendunt patefa- conuertiturcontra vos quoniam .

cere vcritatem.Et forteifte virha Deusglo. ante creationem mundi

bet excufationem ex tempore, &
lo poterat eum creare menfura anni
cofuo,ficutdifcerniturilibro fuo. autduorum annorum,&noneftfi
l . Etjquoniamiftifermonesnonad nispofl*eeiu$:&quafiexpe(ftauit,&
C iuuantad veritatemaliquam,dixit noncreauit,deindecrcauit,tunct£- «
&intentumexhoctotoeftdec!ara- pusdimiflionisautfuitfinitum,aut
req> ipfi non vicerunt aduerfarios infinitum.fi dixeritisfinitum,ergo
ex opinioue eorum de dependentia efle creatorisfuit finitum.fi vero in
voluntati6antiquaeininnouatione, finitum,ergo finitaeftmenfura,in
nificum rationibus necetfitatis in- quafunt poflibihtates infinitx,&
nouatisrequifiti:&ipfino poflunt ambofalfa. Dicimuscpmenfura,&
abfbluiabeo,qui ratiocinatur de- tempusfuntcreataapud nos. &nos
monftratiuecumeis in iftis rebus declarabimusverificationem refpo
• contraopinionemeorum,&nopo fionisadhoc,cum loqucmurde lc-
tcfteuadiabeo. Egoauremdico cundarationeeorum,
cpquiratiocinatuseftdc eo, quod a v E RROES.
eftnotumperfe quod fit talealiter A It Auer. Plurimieorum,qui
quamfit,non reperitui flrmo,cu jfxdixcruntinnouationcmmua
di
 .

G di,dixeruntinnouationem tempo-
riscum co.Quare,cum ciixit
futadimiflioni<;autcftfinita,autin
finita,eftfet mo non verus.nam qcF
non habetptincipiu, n6ceflat,ncc
finitur:&ctiam qm aduerfarius no
confiteturcpfitdimiflioni menfu-
ta.Quod vero debet dici eis, eft v-
trum fit poffibile vtinnouatiotem
poris extremitas eius,qua:eft eius
fi
principiii,Iongiorabinftate,inquo
fumus?autimpoffibile?Sidixerint
impoffibile,tuncpofueruntmenfu
xamterminatam,qua maiornopo
teft imaginari ab agente & hoc efl
. nerepoffibilitateanteid,
H falfurn,&abominabileapudeos.Si
verodixerhcjjfitpoffibilevtfitex-
tremitascius longior ab inf tante ex
tremitatiscreats.dicatureis,
Difp utatio
autem falfum efl repcriri reuolutio K
cj? me nesinfinitasantereuokitionem re-
pertam minftante, tunceritfalfum,
repcnri poffibilitatcm reuolutionii
infinitarum- nili quod poflet dice-
realiquisquodtempuseft termina
tum mcnfura,ideft tempus mundi:
&impoffibileeftreperiri tcpusma-
iuseo,& minuseo.vt Philofophi di
cunt de menfura mundi.& ideo ifti
fermonesnqn funt demonftratiui.
Qjjareeflct magis cautum dicenti
mundumeflecreatum poneretem
pusterminatum menfura, &nopo
quod eft L
posfibile,& pouereetiam magnitu-
dinem finitam.fed magnitudo het
totum,tempus vero non het totu
vtrum A L G A Z -E L .

fitpoffibilein hac extremitatefecu

da,vt fit extremitaslogior ca ? Si di
xerint f\c,Sc non euadent ab hoc, di
catureisergohiceflpoffibilitas
nouationis menfurarum infinita-
rum numero,&fequitur vobis ', vt
fit ceflatio earum fecundum vos in
reuolutionibus conditio requifita
ininnouationemenfurae tempora-
lis,quajcftexeis. Siantem dixeri-
tisqu6did,quodeitinfinitum,non
•j ceflat,tuncid,quodfequit"' fecundu
vosaduerfario in reuolutionibus.fe
Alt Alga.tecitasdcphilofbphis
eo,q> negar untaduerfario,
in
cpfitexperfenotisretardari actio-
m- nemantiquiantiquo,aliquafpecie
rationuminhac propofitione. Si
autemdixerit,quare negatisdimit-
tentirationesnecesfitatis,&adducc
tirationemeisex alijs modis? &c.
vfque & non difcernitur, & cogno-
fcitur res a fuo fimili in ahquo.
AVEKROES. M
AItAuer.Summaeius,quodre
citauitipfede Philofophis iti

quitur vobisin poffibilitate mcnfu hoccapitulo ,eft in adducendora»

rarum temporu , quaz innouantur. tione,cpimposfibile fit reperin in-
Siautemdixeritcpfitdifferentiain- nouarumabagenteanerno ex eo,
terea,qmpoffibilitatesilla:infinit^ quodimposfibileeft vtfitibi volu-
qujefuntin menfuris, nonexierut tas. Attamenha:cqua:ftioefteis co-

in actum,& poffibilitates reuolutio grua,cum conceflennt aduerfario

*ium infinitarum iam exieruntin cpoppofitaomnia funtindfiarefpc
actum,dicitu r eis q> poffibilitates re &u ad voluntatem antiqua.tam id^
rumfuntexcis,qua: connectuntur quodfueritexeisin tfpore, vtpri%
rebus,fiuefintpracedentesresipfas & pofterius,& ta id.quod eft in qua
fiue cum eis,vt tenet aliqui , & funt albedo, & nigre-
litatc contraria,vt
rxcefiarionumerantesrcsipfas. Si do:&ficpriuatio, &eflefuntapud
cos
 1

Prima. i
A eosindifrerentiarefpe&uad volun funtfalfa.Inprimoautem fermonc D
tntem primam.&, quoniam concef quaficonccderenteis,q?oiafuntfi-
ferunthancpropofitionemaduerfa miliarefpe&uadagensprimum, &
rio licetnon teneanteam,dixerunt approprianspn*
fequitfeisvtfitibi
eisqidenatura v oluntaris eftnoin eo.&hoceftfalfum.Et,quiarefpon
clinaremasrisa&ionem vniusduo- denrq? voluntasfitatttibutum,cu-
rum indiffercntiumprcalio,nifiex iusnaturaeftdifcernerc, &cogno-
atiquoappropriante.&eft caufa,q fcerefimileafimih,ineo cpeftfiPe,
reperiturin vnoduorum,quamon contradixerunteis,q?hocnonintel
3fepentnrinalio.finautem,tunceet ligitur,neceftquidintellctcualede
vnumduorumindiffcrentiumcafu voluntate,&quafi negauerut cis ra
&fortuna. Philofbphiautem conft dicem,quaiamc6cefierunt.Heceft
tentureishunciermoncm. nam, fi fummahuiuscapituli.&eft pcrmu
cflctvoluntasabartcrno,tuncer!et tatio fermonisa quaiftione prima
posfibile fieri innouatum ab anti- ad fertmonem de voluntate.-permu-
B quo &,cum nonpotucrintLoquc*- tatioautcmeftoperatiofophiftica. E
tesre(pondere,coacTi funtaddicen- a l g A z e t.
dumquod voluntas antiquafitat- A It Alga rcfpondens pro Lo-
.

9
tributnm,cui naturafitdiftingue-
rerem abindiflcrentiabfqueeo, q?
fnibiapproptiansinclinans actio-
nem vniusduorumindifTerentium
prxalio: ficutcahditaseft attributu
cuiusnaturaeftcalefacere, &fcien-
tiaeftattributum,cuius natnraeft
apprehendere fcitum. Attamen
cisrefpondctaduerfiirius ex Philo-
fbphis,hoc eft falfum,& non poteft
imaginariefleeius.quoniam duo
indifFercntia,qua: apud volentem
C funtarquaIiter,nonpedetac~tio eius
magisin vnoquaminalio, nifi in
eofuntdinrerentia,ideftineo,qdr
eftin vnoeorumattributum,quod
noneftinalio.cum vero fuerinta:-
qualia omnibus modis,& non fuc-
rtt ibi appropriansomnino, tuc vo
luntaspendebitineisxqualitcr. &,
cumpendebitineisxqualiter,&ip-
fa fucrit ca actionis, non eft depen-
dentiaaclionisin vno eoru magis
otiam inalio.&tunc aut pendetin
duabusactionibusfimul.autnope-
Ucmcqucm vuocorum,& ambo
JTVquentibuscirca affirmatione
volunratis.Dubitatioautem cftdu-
pIiciter,Primoquidcm, cumdixe-
rinthoc,nonpoteft imaginari':n£
anfcitishoc de necesfitatc,aut fpecu
latione,autimposfibile eft ratioci-
naiialiquodeoru,vfq-,ad affirma-
reattributum,cuiusnatura eft ap-
propriareremfuoindifferenci?
AV£R*.OES.
Altditurinduabus
Auer.Iftadifputatio inclu-
rebus.Prima
eft,quiatpfeconcedtt,q>voluntas,q
apparet nobis,noncft verum deca
dicerequoddiftinguatremafimi-
li,ineoquodcft fimile. &ratioin-
tellecfualisiam cogit,vt fit attribu-
tum tale in agente primo,& id, quo
exiftimaturiniposflbilccfleattribu
tumtale,eft,ficutcxiftimaturcpn6
efthicens , ncc infra mundum /ncc
cxtra.Etfecundum hocvoluntasat
tributaipfi Dco gIoriofb,&volun-
tashominiscrtndi&xaequiuoccjft
cuceftinnomincfcietia:,&aliisac-
txibutis,
 Difputatio
G tributis,quorum efTeinaeterno,no
9
eft proutcft in innouato,appellam
tameneam voluntatem inlege.
Attamen apparet q? finisgradus hu
iusdifputationisefttopicus. quo~
niamdemonftratio, qua: indticit
ad affirmandum attributum tale in
hacrc,fiq>approprietfimiIein efle
anonfimili,eft pofitio volitorum
fimilium,&tamen non funt fifni-
lia:immo etiam funt oppofita,poft
quam omnia oppofitareuertuntur
adefle,&pnuationem,qu2efuntin
vltimitateoppofjtionis,quxeftre-
H pugnansfimilitudini.&pofitio eo-
rum,q>resin quibuspendet volun
tas,fintfimiles,eftpofitiofalfa:&fer
mo crit de hoc poftea. Si autem di-
xerint,nosautem diximusq>funtfi
miliarefpectuad volens, poftquam
fueritremotumab intentionibus:
intentionesenimfunt, quaeappro-
priantrem magisvniactioni, qua
alteri:dicimusq?intentiones, qua;
fiintex eis,quibus perficitur fubfta-
noftra , qua
tia volentis, vtintentio
pendet volutas noftra in rebus,funt
falfiedeDeo.quoniam voluntasta- eorum,&elec~honeeius, potiusqua
liseftdefydenum rei ad perfedio- in dimiflione alterius,f cum ponan
nem apuddiminutionemrepertam turinteutionesin eisa:quales,quo-
I in fubftantia volentis intentiones niamipfe non eligit accipere vnu
.
vero,quasfuntin fubftantia voliti,
non ex eo q> aliquid voliti peruenit
volenti,quodnonfueratineo, fed
hocpcrucnitvolito tantum,vtexi-
tus rei a priuatione ad efle , non eft
dubium qjefTeeft me]iusfibi,qua
priuatio,i.rei exeunti .& hxc eft di-
fpofitio voluntatisprima^ cum cnti
bus.quoniamipfaeligit femper eis
melius duorum oppofitorum: &
hoceflentialiter,&primo.&ha:c e
vnafpecierumdifputati6is,quasin
cludithicfermo. Secundaveroeft
quiaipfenonconcedithocattribu- K
tum voluntatis,qua:eftinapparen-
tia nobis,& conatuseft affirmare q>
reperiatur in nobisin rebusfimili-
bus voluntas,qux eligit rem prae fi"
mili.&adduxitadhoc exemplum,
vt fi ponanturantealiquem duo da
clyli fimilesomnimode,& confyde
rat cp impoffibile eft eos fimul cape
re,&confyderatq>non imaginetuc
apud cum inclinansadaliquem eo-
r um,& lpfe proculdubio eliget vnu,
eorum ln capiendo. Quod quidern,
eft fophifticurh. Nam,cum pofue-
ritahquod taIe,&pofuerit volente
queminduxitneceflitasadcomede £
dum da&ylum , feu ad capiendum,
tunc captio quidem vnius duorum
daclylorum ln hac difpofitione n5
eftdiftinguere fimile a fimili,fed
eft tenere fimile loco fimilis : &
quemcunqueeorumacceperit, pec
ueniteivolitum, &eritadimpleta
eius intentio:& voluutas fua erit pe
densinelectionecaptionisvniuseo
rum,potiusquam in dimiflioneab-
foluta,nonautemincaptione vni'
j^|
eorum,quodcunq;fit,&inclinateu
adrelinquendtimaliud. &hoceft
manifeftum per fe nam ele&io v-
.
niuseorumpraealio eft inclinatio
vniuscoru pr? alio,&impofeeft vt
inclinetad vnum duorum fimiliu
eo q? eft fimile. fi autem
prae alio ; in
fuerint in efle fuo,in eo q? funt duo
indiuidua,nonfuntfimilia:namo-
mniaduo indiuidua , differtvnum
eorum abalioaliquoattributo,ap-
propriato ei.ergo,fi pcfuerimus vo
luntatependereinaliqua^re appro-
priata

Prirrta.
A priataalicuieorum,tuncimagina- innouatiomundidignioralia/dici
tur efle voluntasin aliquo eorum p
alio,proprer differentiam repertam
ineis,iguur nonerit pendens volu
tasiuduobusfimilibus, ineo quod
funt fimilia. Hxc cft difpofitio rei,
quamnarrauitdeprimo mododu rentiamrquorum vnumeftappro-
bitationis.Deinde recitauit Alga.fe
cudummodumdubitationisineo, bus:fecundum vero appropriatio
quoddixerit non reperiri attribu- locipolorumorbium quoniamo-
tum,c]uoddiftinguet vnum fimi—
lium ab alio,& dixit.
a l g a z e i.
Alt Alga.Et modus Secundus
dubitationiseft,quianosdici
B mus,vosautemin opinione veftra
eftisindigentes appropnationc rei
prxfimili.quoniam mundus eft a
caufafuacaufanteeum in difpofi-
tionepropriacumaffimilatioedif-
ferentiarum eius : &
quare appro-
priaturaliquibusmodis? &falfitas
difrerentix rei afimili in intellectu
autlnecelfitatenatiualiter,aut coa
clenondirFerr.&c.vfquead, fuitau
tcm affirmatio fitus m eo , potius
quammutatiofitus.&hoceftjqcF
non poteft euadi ab eo.
averroes.
Altmonecpoportetde
Auer.Prouenitexhocfer-
ncceffita-
tc Philofbphosconfiteri q> fit hic a -
liquodatttibutumagenti mundu,
appropriansrem prxfimih.namip
fiteuentqj munduspotefteflema-
ior quam eft,aut minor.&,cum fic rxin innouatione mundi funt fimi
fuerit,funt fimiles circa efTe eius.Si
autemdixerintPhilofbphi q?mun
duspoflibileeftvtfitinfigura fibi
propria,&quanritatecorporum ap
propriatorum,& numero appro-
priato.&qjhaicaffimilationoima-
ginatur,nifi rn tempotc innouatio
ais,& q> non finb i hora.in qua fuit
3
1
D
tur eis q> iam poflibile faerat eis re-
fpondere huic q? creatio mundifuit
inhoradigniori.fedappropinqua-
tureisduo fimilia,interqua:impof
fibilc eft Philofbphis ponere diffc-
priatio partis motus,qui eft m orbi
mniaduopunctaoppofita,qua:po-
fuerimus in linca protracta ab vno
eorumadaliud,tranficns percen-
trumfpha:ra:,pofluntefle poli.ap-
propriatioautemduorumpunclo-
rumprarcarterispuctis.qu.Tjpoflunt E
eflepolieiufdemfplucra: prxcaete-
rispunctis,qua:funtinilla fphajra,
noent,nifiex attnbutoappropria-
te vnumduorumfimilium. Sive-
ro dixcrinrq» non eft verum vt o-
mnislocusfphejra: pollit efle locus
polorum,dicitur eis,fequitur uobis
fecundumhancradicemq? no erit
fimiliumpartium:& iam vosdixi-
ftis in multis locis q> eft fimplcx, &
propterbocfuiteingura fimplcx,
& cft rotunda. Viterius.fi pofuerint
q>fintibilocanonfimilia,dicefeis
quomodofuntdiffimilcs naturali- F
ter? an exeoq>funt corpus,aut cx
eo q> funt corpus ccelcftc?& non po
teft efle priuatio fimilitudinis his
duobusmodis.Dixit&.cumficfue
nt,(icutftatapudeos,dicere q> ho-
bene ftat aduerfario diccrc q>
les,fic
omnespartcsorbisfunta2quales,vt
fintpoli.&nonvideturqjhocap—
propriatureisin vno fitu pra: alio,
necinvnolocopraralio.&bajccfc
dedaratiohuiusquarftionis, & cft
rhctorica:nam multa,qua:apparent
demonftratiue cflc neceflaria, funt
ptimo
 Difp uratio
G primoafpeclupoflibilia. Attame
»e cop6~ rcfponfioapud Philofophos ett q?
ne mundt
jpfiopinaturfuifleapudeos demo
quamplu
nma. ftrationem,q> mundusfitcompofi-
tuscxquinquecorponbus,corpore
quidem neq;graui,neq; leui, &eft
corpus coelcfte rotudum,q uod mo-
ueturcirculariter,&quatuorcorpo
iibus:quorum duofuntficut extre
ma:nam vnura efigraue abfblutc,
& eft terra,quas ert centrum corpo-
riscirculari«,&alrerum eft leueab-
fblure,& eft ignis,qui eft in concaui
tateorbiscircularis:&id,quodfeq-
turterram,&eftaqua,eft grauein
cornparationeadaerem.&leuequi
H demincomparaticneadrerram:&
circularis: corpora verO reclartim K
dimenfionum nofuncfinitaex fe,
cumpoflitefleineisadditio,& di-
minutio.funttame finita,quia funt
in mediocorporis,cui impoiltbilis
eftadditio.&diminutio:&ideoeft
finitumexfe,&propter hocimpof
fit corpus circuens mun
fibile eft vt
dum,nifi circulare.fin autem,fequc
retur vt corpora aut finiantur ad a-
liacorpora,& pioadetin infinitu,
aut finiantur in vacuum.&iam de-
clarata eft im poflibiluas amborum
fimul,Quiautemimaginatasfuerit L
hoc,fcietq> omnis mundus,qui po-
nitur,impoflibile eft vtfit, nifiex
iftis corporibus,& cp corpora au t e-

aflociaruraquaeaer,&eflleuisinc6 runt circularia,& erunt non grauia

parauoneadaquam &grauisinc5
3
necleuia,autrec~ta,& eruntgrauia
parationead ignem.Et caufa q> ter- autleuia,f.ignis,autterra,autquod
rarfitgrauitasabfolute,eftquiaeft eft inter ca,& q> ifta no funt,nifi cir
Ivltimitateremotionisa motu cir cularia,autincontinentecirculari:
culari:&ideofuit centrum fixum. quoniam omnecorpus aut rriouc-
Etcaufaleuitatisignisabfoluteeft, turamedio,autad medium,autcir
quiael vltimitate appropinquatio camedium:&q>inmotibus corpo
nis niotui ci rculari,& corpora, qua» rum cceleftium eft dextrum,& fini
funtinterea,reperitur eis vtrunq; ftrum,&comifcenturcorpora qua
fimul.fgrauitas&leuitas,quiafunt tuor,&fiuntexeisomnesgeneratio
in medio inter duo extrema .f loctl nescontrarix:&q>iftaquatnorcor M
I6giorem,&locum propinquiore. pora contraria non deficinnt efle^p
&,nifi effet corpuscirculare , n5 eet pter motus illos in generatione con
ibinecgraue,nec leue naturaliter, tinua,&corruptionecontinua,i.in
eciurfum,nec deorfum naturali- partibusfuis. quoniam, fideficeret Si defiei
ter,nccabfolutequidem,necrefpe- aliquishorum motuum,tunccor— reta, qii '

<Stiuc,neceflentdiuerfanaturaliter, rumpereturbxcordinatio, &pro- ^,^"

adeo cp terra,exempligratia,dena- portto.nam mamfeftum efl q> ha?c corrupci
tura eiuscf t vt moueatur ad locum' ordinationecefleeft vtfitcofeques turhecc
appropriatum, & ignisde natura e- numetum repertumin iftis moti- dmauoi
°
iusetiameftvtmoueatUi'ad alium bus.fi cnim eflet magis,aut>minus, *g°i™
locu,&fic quodeftintereaex cor- perucneretur h^cordinatio.auteet fufia orl
poribus,8tmuduseftfinitusex par alia ordinatio, &numerus horum ca-4.ui(
tecorporiscircularis. corpus enim motuumauteftdeneceffitateadef?P pofij
circulare cft finitum ex fe,& natura feeius,quodefthic,autad beneee: viderf
fuaex eo,epidcircun furjficies vna Ethoctotum non expc&es hic zim.
declara-
 Prima. 24
/ declararidemonflratiue.fi autem feruntinanimali non rotundo fi-
fuerisex hominibus demonftrario gura,&potentia,&inanimah rotu
nisjfpeculr.redelii- inlocis fuis. & dodifteruntpotentiatantumrqua-
audihicfcrmones,qui funt magis reexiftimaturineisprimo afpecla
fufncicnres(ermonibusiftorum:&, cp nondifterant,&q->poffibilefitvc
finonfecerintteadijifci ventatem fintpoliinorbe, qua:cunquepun-
facienttamen te adipifri dominiu cfafuerint.Etquemadmodum,fia-
cogitationis:quxmouebitte ad ha hquisdixeritcphicmotusl hacfpe-
bendum vcritatem in fpeculado in cieanimalis.i.quafefthic^poiTibile
icientiis.Namconfydcraq-quihbet cft vtfitinquocunq;Iocoeius,&q?
orbisorbiumcejeftuimeft viuens: fitin loco,vbi eftin a'ia fpecie ani-
quoniamfunthabentescorporade malium,eftderidendum:quoniam
terminat? mffuiar,&figi'.rx,& mo datum trft ommanimali motu fie-
uenturexfecxpartibusdetermina- riinlocisconucnientibus naturanl
tis,nonexquacunquefit:&omne, liusanimalis,autinlocotali,&iu a-
* quod efttale^eftviufs ncceflano.f. lio nonpoteft fien motus illiusani
nos,cum videmuscorpus determi- malis:ficeftdifpofitio in diucrfita-
nata?quantitatis,&qualitat:smoue tecorporum coelcftiurn in locis po
riin locoex fea paitedeterminata, lorum exeis.nam corporacceleftia Corga coc
non propteraliqi>idabcrtra,neccx non funteademfpecie plura vero leftia non
,
funt eade
quacunouepnrteexpartibiis.&mo numero,fed funtplura fpecie,vrin- fpe. Idcm
uetur fimulad duaspartes oppofi- diuiduaanimalium diuerfbrum,li- lib.defba
tas,(cntcntiabimi!S decifiuc q-> dr vi cetnon reperiatunlliusfpeciei nifi orb.ca. f.

uens.Diximijsautcm nofi nroptcr vnum indiuiduum tantum. Eth^c vide opp.

ic<j. 4V.
aliquidabextra ,qiioniamferrum cadem refponfioeft, quatdiciturin & 5 9-c6.
moucturad magnetem.cumoccur refponfione, qnarecccli mouentur Vide c6jt.
ritei magnesab ertra,acet:.ini quia adpartcsdiucrfas nam ex eo ,quod Zim.
C moueturadcaaqualibe! nartc par funranimalia,ncceflceft vt mouea F
tium.Et,cum verificatu fucrithoc, turexpartibusdcterminatis,ficute
crgocorporacceleftiahabent loca indexttQ,&fimfho,&ante,&retro
qux funt puli natu;a!itcr:& iiiipofi- quxfunt partes determinara' in mo
fibilccil vtfintpoli prsetcr lUa lo- tuanimalis,nifi q>funtduierfaina-
ca.ficutanimalia,quae(unt hic, ha- nimahbusdiuerfisfigura, &poten-
bentmembrapropriain pro-
locis tia,&funtdiuerfaincorporibnscoe
priiscorporis,&ineorum operatio lcftibuspotentia.&ideo pofuit Ari
nibuspropriis,&impolTibile eft vt fto.q? in cejo fitdeftrum,&finiftru
fint in aliisloeiscorum, ficut mem ante,& tetro,&furfum,&deorfum.
bramotus,quae funtinlocisdeter- Diuerfitasautcm corporum ccelc-
minatisanimalis.poliautem funti ftiumin partibusmotuueft, quia tCorp» ce.
animali circulari in gradu horum difreruntfbecie:&cftquidpropriu kiteeftv-
membroruro.fq^funt mebra mo- eis,Ccpdifrerantfpecieseorum pro- nu aial. vi
de!j- dlp.
tuum.EtnullaeftdifTeretia in hoc pter diuerfitatcm partium mocuu
j.&.i. c<;.
interanimaliarotundi corporis,& corum. tEtconfyderacorpuscce- 4i«7t.&
non ro tudi,nili q? ifta inembra dif- lcfte pnm um ee vnum aninval , cui 74.
dctermi-
 ,

Difputatio
G determinauitnatnrafuafeuad ne-
cefTitatem,feuadbeneefle,vtmo-
ueaturfecudum omnespartes fuas
vno motuaborienteinoccidens:a-
lij vero orbes, determinauit natura
eorum.vtmoueantur contrahunc
motum.& pars orbis totius,qua de-
terminauitnatu"ra,eltmelioromni
buspartibus,cu hicorbis fueritme
lior otb orbibus,& totis melius mo
9
bilibusoportet,vtfitei parsmelior.
Et hoc totum declaratfi eft hic mo-
do rhetorico:in locis aute propriis
declaratumeftdemonftratiue. fier
godilexerisefle ex hominibus de-
H nionftrationis,perquiieea in Ioco
ne.hocidemeuenit toquentibus,
decorporeccrleftii. Etomniaifta
funtcogitationesprimo afpectu, &
ficutquiopinatusfuenthoc in fa-
dtis,ignorat facta,& fa&ore, fed ha-
betin eisopinionesnon veras,ficet
eft difpofitio in creatis. Et aduertc
huicradici,&nonacceleiesiniudi-
cadocreaturasDeiglo.primoafpe-
<flu,& erisex eis,de quibus dicitur,
tuespropeoseorum,&Ionge abin
tei ioribns. Uluminet Deusglo. o-
culos noftroslumine fcientia: fua:,
&auferatanobis velamma ignori
tix.nam ipfeeft tribuens (cientias:
&noticia operationum propriaru J

proprio. Et,cumfciuerishoc, non corporumcceleftiumeft noticiafa

erittibidifficiledebilitare rationes cientisea,qucm infpexit Abtaam.
quibusratiocinatuseft Alga.cufue requiefcatin pace,cum dixerit fa-
rintduomot9 diuerfifimilesiu c5- ciens cejum,& terram:&nostranf-
parationeadquemlibetorbem or- feramus ad fermones Algazelisin
bium c^leftium,&incomparationc motibus.
adid,quodefthic. quoniam appa- a l g a z e l.
retpnmoafpectucpmotus orienta A It Alga.Secundum verocon-
lis poiTlt efle atijs praeter orbem pri ./Vfequensconfyderaturexpar-
mum,& q? motus occidentalis pof- tediuerfuatis motuum orbium: ali
fitefleei.&hoc(vtdiximus)eft,vt quiquidemexorientein occidens,
fiquisimaginatusfueritq?parsmo &aIiquiecontra,&c.vfqueadpofli
tusin Cancrofitparsmotus inho- bileeft aduerfario afferre rationes
mine.&non euenithzc exiftima diuerfitatisin rebus, &difponibus. M
I tiodeCancro. & homine propter AVERROES.
diuerfitatem figurae in eis:euenit ve
ro orbibuscaeleftibus,quia funt co-
Alt Auer.Non latetaute teRhc
torica in hoc fermone , ex eo
cordesin figura. &qui conf/dera quod pracefTit, ac etiam eius refp5-
ueritinaliquofa&oractorum,non fio,&q?hoctotum efteius, quino
declarabitnreifcientiaeius,nificu intelligitnaturasillasexcelfas, &o-
declarata fuerit ei fcientia intenta perationesnobiles,quaefiuntexeis
inillofaclo,&finisintentusineo.& &affimilatfcientiam Dei glo.fcien
cumnonfciueritomnino fcietiam tiaehominisignorantis.Et,cumdi-
ei*,poflibileetit vtexiftimetcppoFe xit,fiautem dixerintdua: partesop
fitreperirihocfactu,licetfitin qua pofit«efuntcontrariae,&quomodo
CUnque figura fuerit , & in quacuq; -ficnt xquales,dicimus cp hoceft,fi-
quantitate,&quocunque fitu par- cutid,quoddicitur,q?ante,&pofl
tium,& in quacunque compofitio- in inuentione mundi fuut contra-
ria,&
 Pri
A ria,& quomodoponifaflimilatio
eorum.Idautem,quod exiltimauc
runc,q>ficnotum elle fimilicudine
liorarum diuerfarum in compaia-
tione ad poflibilitarem ellendi,&
adomnecongruum quod imagi-
,
m. 2.5
eritefleeiuscortuptiopoflibilitatis D
priuationiseius, &erit poflibilitas
effc,&pnuationisex patte agcntis:
nonautem ex parte rccipicntis. Et
ideo,quiconatuseftex hac viaaffir
maie agenselt fcrmo fufficiens ta- ,

naturpoficioeiusin efle, & ficetia meneft rhetoricus.&copicus, non

cfl nota a?qualicasdifpofitionum,& demonftratiuusrlicetexiftimatum
fltuum, &locorum,& partiumin fucntin Alfarabio, & Auicenna q»
comparatione ad congruum ei ll- , ipfi proccllcnnthacviaad proban-

ludeltfermo manifeih erroris ex dumq>omnisacT:iohabearagens.&

fe,nam,fi conccflTum fueritq^ pofli eft via,qua non proceflerunt Anti-

bilitas efle hominis,& pnuationis qui:& profcctoiecuti funcifti duo

fitxqualiterin materia, exquacau viriin hocLoquences noftrxgcn-
B fatusefthomo,&q>hocfit ratioad cis. Accamenquo ad innouatio-
probandutuq? fit inclinansfaciens nem totiusapud tenentem innoua- E
efle,&non priuationem tuncnon tionem ciusnonimaginaturquide"
,

eft poffibile imaginari q^ poflibili- ineoantecedes,necfubfequens. qtn

tas videndi,& non videndi ipfius o- antecedens,&fubfequens in horis
culifita:qualiter.nam nemopoteft imaginantur in comparacione ad
ponereq>partesoppofic«finca:qua inftansprjcfcns: &,cum non fuerac
les,feddebecponete q> recipiensea ancecreacionem mundiapudeosre
eftindifferens,& fequuntur ex eis pus,quomodoiinaginacur vcprs-
operationesindifferentes. & fican- cedacinltansipfum, in quo creatus
te,&port,qua:funtfimilia,cx eoq> eftmundusP&nonpoteft demon-
hoceftante,hocveropoft,poflibile ftrari hora I creacione mundi:quo
cfttamenvrponacurcpfinc fimilia niamanceaaucnonfuerac tcmpus,
circa receptionem efle Attamen
. autfueraccempusinhnituni: &am
hoctotumnoneft verum. namqcK bobus modisnon demonftracurci
C ineftoppoficis, eflencialiter eft, vc hora propria,in qua pendeac volun
recipie"tiaeorum fintdiuerfarcpau- cas.&ideoHfclibernomcn propriii F
tem recipiensactionem contrario- fibi congruum pra: cxtcris eft De-

rum fitvnuminvnahora hoc eft ftruclio fimplicitcr, nondeflruclio

impofhbile. Philofbphiautenon
tenent poflibilitatem efle rei,& pri -
uationis jequahter in vna hora fed . &deuaftarefententias. Et, cumdi
tempus pofli bili tatis efle efl aliud a
tcmporepriuacionis, &horaapud
eoseftconditio requifita in inno-
uacione cius,quod innouacur, &
corrupcioneeius, quodcorrumpi-
tur.Siaucemeflettcmpuspoflibili-
taciseflerei ,& tempus priuacionis
idem,idcfll materiarei propinqua
philofophandi.nam quod facitadi-
pifciincumbentcmeieftdeftrucre,
xitfiautem fuerintei poflibiles ra-
tionesdiuerfitacis cum fimilicudi-
ne,conueniuncaduerfario raciones
m diuerfitatisin rebus,&difpofitioni-
bus,.i.fi verificacum fueric Philofb-
phis ponerediuerficatem in partib*
motuunijverificacur etiam aduerfa
rioponercdiuerfitacem in tempori
Extraord.Auer. D bus
 .

Difputatio
G bus cum credulitate fimilitudinis Seddebesfcircq?Plii!oibphi pmit- 1C
ineis. tuntefleinnouatum abinnouatol
Artamenharceftcontradi-
ctiofecundumfermonem dicentis, infinitum peraccidcns, cum fuerit
nonfccundum remipfam,cumco- hocreiteratum in materiacompre-
ceditur proportiointer partesoppo hcnfa finita:vtq>fitcotruptiocor-
fitas,& tepora diuerfa.&huiccotra riiptiineiscouditio requifitafnef-
dicitproporuoin hacmutatione te fefecundi tantum.ver. g. quoniam
porum,&panium.&aduerfarioeft eftnecefleapudeos vtfiomo abho
ponerearqualhatemintereosinra- minegcneretur,cum conditione,
tione diuerfitatis, aut ratione fimili q> corrumpatur homo praecedens,
tudinis,quareomnia ifta funt fer- exquagenerctut
itacp fitmateria,
mones topici. tertius. verbi gratia q> imaginentut
a l g A z E l. duohomines,quorumprimusfccic
AItAlga.Dubitatioautem Se- fecundumexmateriahominiscor-
cundaproradicerationis eo- rupti:&,cumfuerithomo feciidus,
H rumeft vtdicatur, vosnegatisema ipfemethomoprimus corrumpit, L
nationem prouenientem ab anti- &facithomofecundus ex materia
quo,& tamen impoflibileeft vobis eiushominem tertium,iterumcor-
ablquecofeflioneeius.Nam inmu. rumpitur homo fecundus,& facit •

dofuntinnouationes,&habentcau exmatenaeiushomo rertiushomi

fas.fi autem innouationesilke pro- nem quarxum. Nam poteftimagi-
ceflerintadaliasinnouatioes, &fic nariin duabus materiis pofle fieri
ininfinitum,eitfalfum. &hocnon actionem ininfinitum, abfqjeoq?
eft id,quod cogitet aliquis intelli- fequatur inde falfitas. & hoc tantu,
gens.Siautem hoceetpoflibile, eii quantum remanctagens.&, cuhoc
abfque neceflitate concedendi a-
tis apens non fuerit ei pi incipium, nec
genSj&affumarcneceflariumiiief finisineflefuo, tunchxcadrionoa
ie,quodeftfuftentaculuminnoua- habebitprincipiumineflefuo,nec
tionum poflibilium.&jCuminno- finem,vtdeclaratumeft fuperius.
uationeshabuerint extremitatem, Etficacciditimaginari ineisin te-
adquam deueniat pr#cefTus earii, porepra:terito,fcu prarcefleritho- M
tuncillaextremitas crit antiquum minem homo,quieum fecerit,&
ipfum.ergonon euadet fccundum ho corruprus,&antehominem il-
radicem veftram,quinpermittam
9
lumhomo,qui eum fecerit, & ho-
cmanationeminnouatiab auerno. mocorruptus.nam omnetale,cum
averroes. fuftentatur inagenteantiquo,tunc
AltAuer.Sivellent Philofophi eftinnaturacirculi,inquoimpofli
ponereens anriquum in efle bilecfteflequid totum.Si verofuc
«ppter ens,quod innouatur,hoc mo rit homo ab hcmine ex materiis in

doinferedo rationem,fcihcet fi po- finitis^&poflibileeft vt addatur ad

fuiflent q>innouatum, I e6q>eftin
nouatum, emanat ab auerno , tunc
efleteis refugium exonerandi fe a
dubitatione rn hac difputatione
ditioneinfinita,tiiceftfalfum:quo
niam eflet poflibile reperiri mate-
riaminfinitam,&reperireturqu»d-
dam totum,quod no finiretur:quo
niam»
 ,
PriiTi a.
A niam/i reperiretur totum finitum
additum additioneinfinita, abfque
eo,q? corrumpatur aliquid eius,tuc
crit poflibile , vt reperiatur totum
quodnon finitur :&hoceft,quod
iam probauit Arifto.in lib.Phyfi.er
gomodus,quoprobauerunt Anti-
quiensantiquum,quod nonmo-
ueatur omnino,noncftex partecf
fe innouatorum ab eo, in eo q» funt
innouata,fedineo q> funt antiqua
ingenerc. Etconueniens apud eos
eft,quod hic proceflus in infinitum
fcquatfabenteagcteantiquo: quo-
niam innouatum necefle eft vt fe«
B quaturpcrfeacaufainnouata.Sed
modus,quo pofuerur Antiqui quo ,
adefleensxtcrnum vnum numc-
ro,abfqueeo,quod recipiataliqua
fpeciem mutationis, fed duo modi:
quorum Vnuseft,quotiiam inuene
runthocefle circulare antiquum',
inuenertuitenim generationem ho
ininis,qui reperitur nunc, efle cor-
ruptionem prxcedentis, &genera-
tionemhuiuscorruptionem prxce
1
dentis,&ficcomiptionemeius, qcr
corrumpiturexeis, lnueneruntefle
generationemfubfequcntis: &intu
lerunt de neceffitate quod hxc mu-
C tatio antiqua fit a motore antiquo>
&motoantiquo, non mutabili ex
fc,fedquod mutatur tantum inlo-
co fecundum partes,fcilicetappro-
pinquando quibufdam generatis,
&diftando.&hoceritcaufa corru-
ptioniscorruptiexeis,&generatio-
nisgenerati:&illudeft corpuscele-
fte &hocquidem corpuseftens,no camodosdubitationumcontraeos
mutabiIe:&ipfumeftcaufainnoua
tionum exparteoperationum fua-
rum^qua^hunr^&ipfutnjexparteco
tinuationisharum operationumjei
Cnon habcnsprincipium, nec fiue,
±8
eft non habente principiu,
ex caufa D
necfinem. Secundusautem mo-
dus,quopofueruntens antiquum,
noncorporeum omnino,nechabes
materiam,efr, quia inuenerunt om
niagenera motuu deuenire ad mo
tum in loco,& inuenerunt motum
inlocodeueniread mobile ex fe a.
motorcprimo,nonmotoomnino,
necperfe,nec peraccidens:{inaute,
reperirentur motores,qui moucu-
tur,fimulinfiniti:&hoceft falfum.
Etoportetvthicprimusmotor fit
xternus:finautem,non efletprim*.
Et,cum ficfuerit, tuncomnis mot*
incflcdeucnitadhuncmotorem p E
fe,non autem per accidens:& ef id, t
quod reperitur cum omni moto in
hora,quamouetur. EfTeautemo-
bileantemotorcm,vthominemge
nerari ab homine , hoceft per acci-
dens,non perfe. Motoraute, qui
rcquiritur in homine a principio
generationiseiusadfinem cfleeius
eft hic motor & fic efle huius mo-
.
torisrequiriturinefleomniumen-
tium,&requiritur in conferuatio-
ne eorum,qux funt in ccelo & ter- ,
ra,&reliquorum , quxfuntinme-
dio.Ethoctotum 116 dedaratur m
hocloco demonftratione,fed fer- I
motnbus, quifuntde genere huius
fermonis,&funtmagisfufricientes,
quam fermones aduerfarii ci,qui
confiteturveritatem. Et,cumdc-
claratum fuerittibihoc, nonindi-
gescuafionibus,quibus tuetur fe Al
ga.a quxftione Philofophorum cir
m hac difputatione quoniam funt
:
euafiones dimiiiutx.nam , cum n5
fuent fibi declaratus modus,quo po
fuerunt ens xternum in efle, n5 erit
dcclaratusei moduseuafiomscoru
D ij ci
 ,

Difputatio
G exefTe innouatiab xterno. & hoc abactemo,nonautem innouatum K
cft,ficutdiximus,mediateeo,quod primum,ideo quxftione
reiterauit
eftanernumexfe^fedgenerabilc, & eis. Sedrefponfiohuiusquaeftio-
corruptibilejppter motus fuospar- nis eftid,quodpra:ceflit de modo
ticulares, non propter motum vni- emanationis innouati ab antiquo
uerfalem circularem,feu mediante primo,non in eo q? eft innouatum,
eo,quod eft paflionis £16^112 in ge- fedin eoq->eftanernum,exeoq5effc
nere,fnon habensnecprincipium, anernum fecundum totum,innoua
necfinem. Sermoautem Alga.re tum vero fecundum partes. nani 06
fpondet pro Philofophis Si autem agens*cternum apud eos, fi emana-
.

dixerit,nosequidem non negamus ueri t ab eo nnouatum per fe,no eft

i

cmanationem innouati ab an tiquo antiquum primum apudeos.&a-

ideftquodcunqjinnouatum fuerit ctioeiusapudeosfubftentaturanti »
9
fed negam emanationem innoua- quoprimo.faduentus conditionis
H tiabantiquo,quodfit caput inno- actionisantiqui,quod noneftpri-
uatorum abantiquo.poftquam no mum,fuftentatur antiquo primo,
diftitTniiturhora innouationis ab eomodo,quofuftentatur innoua-
ca,qu£ fuerat antea circa inclinatio tum ab antiquo primo:&eft fufte-
nem modi eflendi,non ex eo, quod tatio,quce eft fecundum totum , no
imaginaturhora,necinftrumentu, fecundum partes Deindeaddu-
.

necconditio,necnatura,necaccides xit refponfionem pro Philofbphis

neccaufacaufarum,qu3ecanfatali- ineo,quodipfeimaginatusfuitpar
cjuam rem . Cum autem non fue tim imaginationem opinionis eo-
rithocinouatumprimu,ipfumpo rum:&eftq>nonpoteft imaginari
teft eflevtemanetabeocuminno- innouatumabantiquo, nifi media
uationealterius reide difpofitione temotucirculari,g.aflimilaturanti »»
aduentu ho
fubiecti recipientis,feu quo,ex eo q> non habet principiu
raeconuenientis,auteoq? curnt na necfinem:&aflimilatur innouato
9
hoccurfunaturali. Et,quiarefp5 quia omnis pars ei imaginatur ge-
diteis Alga.hacrefponfione, dixit, nerata,&corrupta: &hic motusex
refpondenseis, interrogatioautem innouatione partium eius erit prin
de aduentu difpofitionis,aut aduen cipiuminnouationum,&eritinx-
9
tuhoraj,&omni,qaodinnnouatur ternitate vniuerfitatis ei ac"tio xter
in eo,eft conucniens , &
aut proce- na. D. d. circa dubitationem huic
detininfinitu,autpcruenietadan- modo,quo emanat innouatu ab aa
tiquum,exquoeritinnouatum pri tiquo primo fm opinione Philofb-
mum. Attamenosdicimusqubd phorum,&dixiteis,motuscircula-
hednterro<*atioeft,quaminterro- risauteftinnouatus, aut antiquus,
gauitprimoi&haxfpecies cofeque Siai1teftantiqu 9 ,quopofIiteeprin
tiajeftilla,quam intulitcontra eos, cipium primuinnouatorii?Si vero
ad tenendum q> emanet innouatu innouatus,tuc indiget innouate , &
abanerno.&.quia refpondit ei rc- jpcedetresininfinitu.Si vero dixc-
fponfionibusnon congruis interro nntcpipfeaflimilafantiquoaliquo
gationi,&eft permittere innouatu modoj&aflimilafinaouatoaliquo
modo
 Prima.
A modo:naaffimilat*antiquo,exeo
c£eftpermanes,&afiimilatinnoua
to,exeoq>innouaf Dicimusvtrii
. dum,auteritpiiorcaufalitate,non
fitprincipiuminnouatorum,exeo
cpeftpermaneiis,autexeoq>eftin-
nouatus.Siautexeo q? eft perma-
nens,\gifemanat aliquod innoua-
tum ex aliquo,ex eo cp eft pmane"s.
Si veroemanatabeo,exeo cpeftin
nouatus,ergo indiget eOjqcFfaciet
innouationem, & ^pccdet hoc in in
finitum &ha:ceftdifp5 fermonis
. dum tcmporenon habente
cius. Eteftfermofbphifticus.qih
noemanatabeoinnouatum,cxeo
pmanens,sed emanat ab eo,ex
q> eft
" eo,q>C'7nouatus.fedipfen6indiget
cainnouate.qminnouatio ciusno
cft noua,fedeftoperatio antiqua.C
27
noeftdemonftrariua.&fummae- D
luseftfi Deusglo. pra?cefleritmun
tpe,ficutprioritashominisrefpe<ftu,
vmbrcfue:auteritpnortpe,vtprio
ritasardificatons rcfpectu parietis.
Siautemfueritprior prioritateho-
minisrefpectu vmbrafux: & Dcus
eftantiquus:ergo mundeseftanti-
quus.Si vetofucritprior priorita-
te tpis,fequitur vt fit prxcedens mii
princi-
pium,&erit tempus antiquum.na,
cuantetempusfuerittempus, non
poteft imaginari innouatio eius.&,
cum tcmpusfueritantiquum,ergo E
motusefta:ternus:qiTinon imaoi-
naturtempus,nifiinmotu:& cum ,

abfq;principio,&abfq;fine. &nc- motusfuenta?ternus,erit motuin

cefle efl vtagenshuiusfit agcnsan coa:ternum,&motorcius deneccf
tiquum:qm s<ftioantiquaeftaba- firatextcrnus. Attamenharcde-
genteantiquo,&innouata abagen monftratio noneft vera quia Dc* :

teinnouato: motusautem intelligi glo.noneftexeis, quorum natura

tur de antiquitateeius , q> non hdat
piimum,necvltimu.&hoceft, qcP
intelligiturdcpcrmancntiacius.na
motusnoneftpermanes,fedeftfuc
cefhuus.&^quia Alga. confyderauit
cfl efle in tpe:mudus veroeft cuius
naturacftccintpe.&non eft vera
apudeosproportioxterni ad mun
dum,itaq>autcrunt fimul,aut effc
anteeum temporc,feu ca eternum .

hoc,dixiteisineuafioneabhaccon enim noneftexeis,quorum natu-

fequentia,eftfpecies induftrixreite racftcflein tempore mundi vero
:

C rataquibufdamquxitionibus. naturaeftefleintempore. f
A L G A Z E L. ALGAZEL.
Altruihacdifputatioee,qincxi-
Alga. Secundaautcm ro co A It Alga. Dubitatio autem eft
JTX vtdicatur cp tcmpusfitinno-
ftimauerunt q> dicens mundu poft- uatum,&creatum & non eft ante
,

pon/Deoglo.&Deuglo. prxcedc- id tempusomnino. Et didum no-

reeu,vfq;ad,&,cum "ncceflefueric
antiquitas tpis,& eft prolatio
rcmotus,fcquiturantiquitasmot9
&,cumfcquiturantiquitas motus,
fequiturantiquitasmoti.
A.VERK.OES.
ftrum,cp Deusglo.fitantcmundu,
menfu & tps,ef t q> ipfe f uerat, & no fuerar,
. mudus,nectps: deindefuit& cueo
muduSj&tps.Etdic^u noftru,naq;
fuit,&non eutmundus, nectern-
pus,cftefl'efubftantiacieatoris, ncc

Altfermonis,quf
Aucr. Viaautcm procefTus priuatiofubftantixmudi. Etdiitu
rccitauit de eis, noftrum,fuit & cum eo mudus, eft
D iij cfle

i
 ,

Difp ntatio
G efleduarumfubftantiarum tantu, tastemporalis,necprioritascaufiei £
& prasceflio eftfeparatio in efle tan caufato,qu3efunt de natura entis,
tum,&munduseft vt vnum indiui quod mouetur : vteft prioritas ho-
duum.Siautcdixerimnsfuit Deus minisrcfpe<5tuvmbra:fuae. Etideo
glo.& non alind,exempli gratia po quiafiimilaueritprxceiTionemcfle
itea fuit Deus,& aliud, non impor- non moti moto praeceffioni ce duo
tatdi&ionifieflefubftantia:, &pri rummotorumvniusquidem reli-
uationem fubftantia^ & vlterius ee quo,errauit nam quselibet duo en-
.

duarumfubftantiarum .&non eft tiahuiusgeneris,cum ahquodeo-

deneceflitatehuius confyderarere rum confyderatumfuent in com-
terriam,&cfttempus.&licetimagi paratione ad fecund u m. tunc verifi
nationonquiefceret,nificonfydera cabitur de eo dicere aut crut fimul,
retrem tertiam,&efttempus,tame autanteid,(eupoitidtempore.& cj.

lnfpiciasfallacias imaginationis. proceflerut hac viaex Philofophis,

AVERROES. funtpofteriores Maurorum ,pro-
H A It Auer. Hicfermoeft fbphi pterpaucitatemintelligentise eoru L
JLJL fticus,& corruptus. quoniam in opinionibus Antiquorum ergo .

iamfactaeitdemonftratio q> funt praeceflio vniusduarum entitatum

hicdussfpecicsipfius efle,quorum reliquseeftpra;ceflioefIe,quodnon
vnumeftin natura motus,& hoc mutatur,nec eft in tempore,ee mu-
non euadicrempore:&aliudnoeft tabili,quod eii in tempore, & eft a-
in natura motus,& hoc eftacternu lia fpecies pracceflionis.&,cu fic fue-
&nodenominatur tempore.idau- rit,non verificatur de his duabus en
tem,quodeftin natura motus,eft titatibus,nec q? fint fimul,necqudd
ens notum fenfu, & intelle&u : eius vnaearumpraecedataliani. Ser-
vero,quod non eft in natura motus mo autem Alg.q? prseceflio Dei glo
nec in mutatione, iam fada fuit de- riofi mundo non eft praeceffio
monftratio de effeeiusapud omnes temporalis,ied poftponitur ei mun
confitentescpomnemotum habet dus,eft fermo verus: fed non intelli
moK>rem,&omnea<ftum habeta- git retardationem mundi ei , cu no
I gens,&q>caufa:mouentes alteraal fuerirpraeceffioeiustemporalis, fed M
teram non proceduntin infinitum, retardationem caufati refpectu cau
&d perueniuntad caufam primam, fae.nam poftpofitio opponitur prx-
quae non mouetur omnino. & fa£ta ceffioni:&oppofitafuntin eodem
fuit etiam demonftratio cp id,quod genere de necefli ta te, v t declaratum
non efl in natura motus,ef t fupra ef eftinfcientiis. Et,cum nonfuent
(e eius,quod eft in motu, & fa&a et preceffio temporalis,non erit poft-
eft demonftratio q? ens,quod eft in pofitiotemporalis. Et contingit
naturamotus,noneuadita tempo- huicetiadubitatio pra.-cedens,& eft
re,& q> ens , quod non ef t in natura quomodo poftponitur caufatum,
motus,non euenit ei tempus omni caufae,quf perfectehabetcondones
no. Et,cum fic fucrit, tunc praecef agentis. Philofbphi autem , quia
fio vnius eorum alteri,i.eius , quod pofuerunt g? ens mobile, vniucrfali
non euenit ei tempus,non eft priori tasciusnonhabetprincipium,non
accidit
 Prima. i8
% acciditeishxcdubitatio:&poflunt ipfepoftca de ratiombus Philofo- D>
daremodum emanationis entium phorum.noneftverum.
innouacorumabentexterno.Etex a l <= a z e l.
rationibus eorum ad probandum A It Alira.refpondens pro Phi-
cpensmobilenonhabctprincipiu, xVlofophiS.Siautedixerit q> di-
necinnouationem quo ad vniuer- dlum noftrum q> fuit Deus glo & , .

fahtatemeius,eftquoniam, eufue- non mundus, habetintelligentiam

ritpo!ituminnour.tum,poneretur tertiam prxter efie fubftatix. &pri
ensrcpertum,antequa rcperiretur, uationem mundi ratione « quonia,
Innouatio enim eft motus & nio- fi nos cof/dcrabimus priuationem
:

tus neceflario cft in moto fi ue po- mundi in futurum,tunc prouemret

,

natur motus m tcmpore,fuic in in- efle fubftantix, & priuatio fubftan-

ftanti. Vltenusomneinnouatum tix.& non eft verti dicere Dcum, &
ertpoflibihsinnouationis,antequa non mundu:fedc6uenienseftdicc-
innouetur.licetetiam Loquctesex- reerit Deus,&non mundus: &dice
B citenturetiaminhacradicc,&inpo reinprxtcritum fuit Deus,&non E
fterumloquemurdeeacueis:pofli mundus.&eritdifFcrentia interdi-
bilitas autem cft paflio neceflaria cercnoftrum fuir,& erit.qm non
paflionuentismobilis, & fequitur eritid,quodintelligiturde vno, id,
neceflario,fi ponat innouata, vt re- quod intelligitur de alio, & perfcru
periatur,antequareperirct . & hoc tabimurnuncinquoconflftitdifre
totumeftfermo topicusinhoc lo- rentia.Etno eftdubium q-> ipfi no
co,nificpertmagisfufficiensverbis difreruntineflcfubftatieyiecin pri
hominum. Sermoaut Alga.fiau uationcmundi,fcdin retertia.nam
temefletDeus glo.&noaliudexe- cii nosdicim'de priuatione mudi
pligfa,deindefuit Deuscualio, n5 infuturum,fuitDeusg!o.& nomii
importathxcdi&ionifi efle fuBx, dus,dicetnobiscphicefterror. fuic
deindefuerunrduo,&noertdenc- enimdicitur deprxterito, &fignifi
ceflitatehuiuscofyderare rem ter- cauitcpfubdictionefuit,eftintelIi-
tiam,&efttps,eftfermo verus,nifi gentiatertia,quxeftinfetran(iens: p
C cpfequtfvtfitretardatiofua einon &tranfiensexfeefttempus, &tran
retardatio temporalis per fe: fcd, (i fiens ex aho eft motus qui tranfit
,

fuerit.eftper accidens, cum tempus tranfeunte tempore:ergo de necef-

prxccflerit fubfequens,f.ex necefli- fitatefequitur vtantcmundu fit te-
tateprxceflionistemporis,&ipfum pus,quodcomplctumeft,vfquequo
efle innouatura:mundusautem no peruenerit ad efle mundi.
euenit ei hoc de neceflitate
parsmoti,quaexcedittps exextre-
, nifi eet
AVLRROFS
9
initatib ei 9 :vtacciditMoyfi,&ahis A It Auer. Intetiohuius fermo
hominibusgenerabihbus &corru- .XiLniseftad notificandum q> in
ptibilibus. Ethoc totum noneft fermonedicentistuitlic,&noiic,de
dedaratumhicdemonftratiue.qcF indefuit,fic& fic,eft intelligentia
Tero declaratum cft hic, eft q> cotra tertia & eft tempus , quod (ignih-
:

dictio non fit vcra,& quod recitauit cauit llla dittio , fuit in ratione dif-
D inj ferentix
 .

Difputatio
G huius rei in
ferentias intelligentie hicfermo:&noerit(Tmofrratiu*.£ K
pr3Cterito,&futuro:nam nos,cum querecitauit Alga. ^pPhilofophis.
confvdcrauerimuseflc alicuius rei a l g a z e l.
cupriuatione alterius,dicimuseft A It Alga. refpondens Philofb-
fic, & non fic , & mutatione amba- jrV. phis pro Loquentibus, con m
ru mtelligentiarum dcterminatur tradicedohuicfcrmoni ,dicimusq»
cp fit hicrestertia.fi autcm,cum di intelligcntiaradicahsambarumdi-
cimusfuitfic,&nonfic,non fignifi ctionumeltefrefubftantie,&priua
carct illa dictio,fuit,aliquid,non ef- tio fubflatie.& res tertia, qua eft co
fetdifferentiainterdicere noftrum puIatiodictionum,eftproportiofe
fuit,&crit. Attamen hoc,quod quensrefpe&unoftri.&ratiohuius
dixit,non totum eft notum per ie eft.qm nos, fi confyderauimus pri-
non cft dubium in eo circacompa- uationem mundi in futurum,& vl-
rationem entiumadinuiceminprq tenusconfyderabimus poft hocee
ceffione,& poftpofitione quando- fecudum,iam diceremus apud hoc
:

H quidem fuerintexeisaliqua, quo- fuit Deus,&non mundus.&verifi- L

rum natura eft efle in temporc cil cabitur fermo nofter,fiue (i intelle-
.

vero nonfuenntin tempore,ilIadi xerimusdeeopriuationem prima,

cliofuitj&fimiliaeiuon fignificat fiue priuationem fecundam qua: ,

iniftispropofitionibus,nificopuIa eftpoft efle.fi autem in hoc fuerit

tionem recitatioisrecitato,ficutdi- propottioadfuturumjpoffihilecft
cim 9 &fuitDeuspius,&mifericors, vt conuertatur in praeteritu,&pro-
& fic,fi vnum eorum fueriti n tem-
pore,&aliudnonin tempore, ficut
dicimusfuitDeus, &non mundus,
deindefuit Dcus.&mundus. Qua-
renoneftcouenienshisentibusha^c
comparatio,dequacxempiificauir.
Verificatur tamen comparatio veri
I ficationeindubitata,cnmfitcom-
paratiopnuationis mundi ad efle
eius quoniam priuatio eius dc ne-
cefhtateeft vtfitin tempore, fiqui-
demeflemundifiierit in tempore.
&cumimpoffibileert vt fit priua-
tio mundiinhoramet effe mundi,
ergoe(tdeneceffitateantea.&pri-
uatio idpnrcedit,& munduspoft-
poniturehqmprius, &poftenusin
motu no lntelligunf^nifi cum tpe.
EtqcFingreditur lnhuncfermone
deinuolutionc,eftquiaacceptaeft
comparatio inter Deum,& mun-
dum.&hacvia tantum deftruitur
ferat eum cu dictione pra:teriti : &
hoctotum ^pptcrdefectum imagi-
nationisinimaginado aliquodens
incipere,nifi cofyderaueriteialigd
ante.&hocpra?cedens,aquon6po-
tefteuadereimaginatio, reputatur
q^fit res vera in efle,& eft tempus,&
eftfimilcdefectuiimaginationisin
cofyderandofinire corpusinparte .,
capitis,cxempli gratia nifi ad fuper
ficiem fupenorceius, & imaginai:
q? vltramundum fitlocus,autpIe-
nus,autvacuus. Et,cumdiciturq>
nonfitfupra fuperficie" mudi fur-
fumIonginquius,defecitimagina-
tioobedireinhocconcededoillud:
ficut,cum diciturcpanteefle mudi
no fit aliquid prsecedens,& tn eft ve
rum,defccitin hocconcedere. Et,
qfhpofhbileeftimaginationem fal
famfieri,cumimagmatusfucritali
quisfupramundumefie vacuu,qd!
eftdi-
 Pnma.
A efr.dimenfioinf7nita, dicendoeiq?
vacuumnoneft lntelligibilcex fe
dimeufio veroeft confequcns cor-
pus,cuiusdiametriextcniiuimir. &,
cum corpus habeat dimcfiones , ttic
dimenfio,qu;eidpto(eqi!iti)r, eftfi-
nita,&dccifiovacui,&pleninoneft
intelligibilis.&iam probatumcftq?
vltramundum non fit vacuum, nec cpconfecutio motus,&temporiseft:
plenum licetimaginatio nonobe- vera:&tepuseftaliquid,quodope-
,
diatin hocconcedendo.ficetiam di
citur ficiu dimenfio localis cofequi-
turcorpus, ficdimenfiotcmporalis
motum. nam ipfaeft cxtenliomo-
tus, ficut harceftextcnfiodimcnfio-
B num corporis. Et, ficutprobatio fi-
diatnetrorum corponspro-
nitatis
hibetaffirmationem dimefionislo-
cisfupraip(um,ficprobatiofinitatis
motusexiateribuseiuSjphibetima
ginationem dimenfionistempora-
lispoftipfum licetimaginatio in-
, bileconuerti ncceflarium ad pofli-
uoluaturin imaginationibus, &exi
itimationibusfms,& noobediatei.
Etnullaeft difrerentiainterdunen
fionem temporaIem,cuius probatio
diuiditur apudcomparatione" eius
adfurfum,&dcoifum:fiquidepoffi
bilecftaffirmarc furfum,quo non
fitfupcrius,ficpotcftaffirmariantc,
C antcquod nonfitante veium , non
imagmabile, ficutefti ipfofurfum.
&hocfcquitur,&adiiertchuic,quia
ipficoueneruntcp noneft vltiamu
dum vacuum,necplcnum.
aver roes.
Altnisfuntduxqua:ftiones:qua-
Auer. Summahuiusfermo
rum Vnaeft q? imaginari prxteri-
tum,&futurum ,quxfuntante, &
poft,funtduo repcrta refpe&uno-
uras imaginationis na poflibile eft
. cut eft in
nobisimaginari futurum fieri prce-
teritum,&pra;ttn:u^quodfmtan-
2 9
teafuturum.&,cum ficfuerit,ergo D
: pr3eteritum,&futurum nonfunteX
rebusexiftentibusperle, &nonha-
bentefleextraanimam, fedeftres,
cjuam operatur aia.&,cum deftrua-
tureflemotus,deftruiturintelIigcn
tiahuiusproportionis,&compara-
Attamen refponfioeiuseft
tionis.
ratur intellectusin motu:fedmotus
non deftruitur,nec tempus ,
qm no
prohibeturefletemporis, nifi cum
entibusnon recipientibus motum:
efle verocntium mobilium,feuco-
fyderatioeflecorumeueniteis tem
pus neceflario quoniam nonfunt
: E
hicjnifiduocntia.fensrecipifsmo-
tum,&ensnon recipiensmotum,&
vnu
impoilibile eft vtconuertatur
eorumadreliquum,nifiefletpofli-
bile.Si autem motusefletimpofli-
bilis,deindereperiretur, tuncdenc-
ceflitateconuertereturnaturaentiu
non recipientium motum ad natu-
ram recipientiummotum.quodeffc
falfum.&hoceflet,qm motuseftin
rencceflario Er,fi motusefletpofli 9
bilisantecflemundi,tuncrespra:ce
dentesrecipienteseflentintempore
neceflano :qrh motuseft poffibilis,
ineoqjrecipitquietem,nonautem
inpriuatione. in pnuatione enim
non eftpoflibilitasomnino,nifiefr'
fetpoffibilevt priuatiodeferretef^
ie.&idcoimpoflibileeft lnnouato
quinpra?cedatidpriuatio.&noneft
dubiumcpfeparatur priuatioinno-
uatiinfubieclorecipienteefleinno
uati,&remoueturabeopriuatio,fi-
aliis contrarijs . nam cali-
dum,cum fitfrigidum,non conuec
titurfubftantia calidi infrigidum,
frd
 Difp utatio
G fedmutatur fubiectum recipiesaca fyderationis.Ethicefterrormanifc K
lido infi"i£»idiim Qnarftioautem fe
. ftus. namimaginatioadditionisde
cnnia,& foitior quidem earum,eft magnitudine repertain actu &q> ,

fophiltica,&corrupta Etfumma . neceflcfit vtfiniatadaliam magni-

eiuselt q>imaginari pra:ceffionem tudine. non eftquidrepertuinfub-
ante initium primi motus,ante que ftantiamagnitudiuis.necaffumitur
nonfuitaliquod,quod mouetur,eft indefinitioneeius. Imaginatio ve-
q> vnum corporum
ficutimaginari ro praxefhonis , & poftpofitionis in
mundi, &eft furfum exempli gra- motu innouato cft quid per fe afu-
neceffarioautadaliudcor-
tia,finic ptum indefiniriondeius. namim-
pus.aut advacuum nam dimenfio
. poffibile eft vt fitmotus innouatus
eftquidfequenscorpus, ficuttepus, nifi intempore, f q?excedartempus

c ftquidfequesmotum.&, ficuteft initium eius.Etficimpofe eft ima-

jrnpolfibile reperiricorpus infini- ginari tepushiisextremii, quod no
tum> ficimpoffibileelt reperiridi- fitfinisalteriusteporis: poftquafue
H menfioneinfinitam.&jCiim impof- rirdefinitioinftantisqjfitres, qua: ^
fibilefitreperiridimenfioneminfi- eft finis prxteriti , & principium fu-
nitam» lmpoffibileeft finiriomne turi.inftans enim efl praelens:& prae
corpus, adaliudcorpus, auradali- fenscftmediiineceffano inter praj-
quiddn q u o confideratur efledime teritu,&futuru.&imaginaninftas
fionem:&"ft v acuumexempligra prxfens ante quod non fit prceteri-
,

tia , & procedet in infinitum
motus,&tempuseftquidfequesea.
Si aut impoffibile eft reperiri
tfi praeterirum infinitu
motusprimusfinitusinextremira-
teinitij,impoffibilequidemeftrepe
: & fic tum,eftfalfum. Etnon eft ficinpil
&o:nam punctum eft fimslinex , Sc
mo- reperiturcumea,quialineaeftquic
, & fuent hic fcens.&poffibileeftimaginaripun
ctum,quod fit principium linea:, &
non fit finisalterius lineat:inftas ra-

riri in eo ante.nam.fi eflet ei aii, re- meimpoffibileeftvrrepenarur,nec

periretur anteprimum motiialius cuni tempoiefuturo,neccumprae-
motus. Attamen hsc quaeftio,vt di- terito,& efl neceffaiio pofl prxteri-
I ximus,eftturpis,&eftexlocis : per- tum,&antefuturum.&,cumimpof M]
mutationisfophifticisjfi legeris arj- fibile eft ei vt fit de fe , impofeeft vt
tem fophifticam.&hocqiudem per fitanteeffefuturi ,abfq;eoq>fit fi-
murandoiudiciu ad quantitateno nistemporispraneriti. &caufahui*
habentem fitum,in qua non reperi- erroris eft fimilitudo inftantiscum
tur totum.&eft tempus,& motus,a pundo. Demonflrario autem,q> o-
iudicioquantitatishabentisfitu,& mnismotusinnouatusfitante eurn
totum,&eftcorpus.&ponendoim tempus,cflqmomne innouatuaut
poffibilitatempriuanonisfiniediin non erir,&impoffibilecft in inftan
quantitate habente fitum probatio- ti,in quo veru eftdicere q> innoua-
nem q> fit impoffibilisin quantitatc tum fir,cpnofit.remanfirergocpve
non habentefitum & pone"do actii rti eftdiceredeeocpnonfit inalio
,

metisin imaginando additionem, inflantipra:terprimum,dequove-

ineoquodeiTinactu,eiufdemcon- rumeftdicete$fu:&iater quefi-
bet
 Prima.
A betduoinftatiaefttempus mediu
non.n.continuatur inftans inftati ,
ficutnon continuatur punctum pu
c"to:&iam declaratuefthocin fcien
tijs:ergoanteinftans,inquoInoua-
tuseftmotus,efttpsneceflario. na,
cumimaginemur duo inftantiain
efle,fitintcrca proculdubio temp 9
furfumautem nonaflimilatur ipfi
ante, vt didtum eft in hoclermone ,
necinftansaffimilaturpunclo^nec
quantitas habens fittl affimilatur
nonhabeti titum. CKiiaiitabufiue
permittitefleinftans,quod nonfit
pracfens,autprarfens,antequodnon
» firpra:teritu,ipfenegattepus, &in- numerari.&nomultiplicaftn mul-
itans.ponendoinftanstale, etiaprx
fiipponittempusnonhabens princi
pium.&ha:cpofitiocontradicitfibi
ipfi Quareimpoffibileeft vtatrri-
. riturin omniloco,adeoq->,fiimagi-
btiatorefleprxceflionisinomniin-
r.ouato imaginationi. naquincgat
prxceluonem,negatinnoiiatum:&,
qui negat q> fitfurfum ipfi furfum,
eftec5tra:qmipfenegatfursu fim-
plicitcr.&,ciiauferaturfurfum fim-
plicitcr,auferturdeorfum fimplici-
ter.Et,cuauferanturduoifta,aufer-
turgraue.&leue.&noeftactusima
ginationisinconueniensincorpoie
q reclarum dimenfionum,cpnecefl"e
firvtfiniaturad corpusaliud,imo
eftneceflarius.namcorpusre&arii
dimenfionum poflibiiiseftciaddi-
tio:&cuipoflibiliseftadditio,idn6
habetterminu naturahter. Etideo
J
fequit vtfiniatur corpora recla ad
corpusrotundumcontines:qmeft
completu,cuiimpoffibileeltvtfiat
additio,necdiminutio. Etideo,cu
acquirit intellecl 9 imaginari de cor
porerotundoq» necefle fitfiniriad fuerimusnumeratum quoddam in
ahudprarterid, tuncimaginatuseft nouatum, non oportct vt nume-
iaconueniens,& falfiun . Et harcoia rus fitlnouatusjfcdoporrct^fifueric
3 o
: non funt apprehcnfaapud Loquen D
tes,neq;apudeum ,qui noinccepe-
ritfpeculariordineartificiali. Vlte-
rius,qmnon fequitur tepusmotii, fi
cutfequiturfinitasmagnitudinem:
nafinitasfequiturmagnitudincm ,
quiaeftinea,ficutcftaccidensinfu
. biecto fibi appropnato,& demoftra
tur taledcmoftrationefubieftifui,
& eft in Ioco,vbi eft fubiedtum fuu.
&noncft ficin cofcciuione tfporis
motui,fedc6fecutioteponsmotui
magisaflimilaturconfecutioninu-
merinumcrato,f q>,ficutnonc6fy
deraturnumerusinconfyderanone
E
tjplicationeeius.ficeftdifpofuiote-
poiiscu motibus, &ideocfttepus
vnum omni motui,&moto,&repc
nati fuerimushominescarceratosa
pueritiain vnafpcluncaterre,derer
minabimusqjiftinonapprehendut
tempus,eo q? non apprehendut ali-
quem motuu fenfibilium,quifunt
tn mundo.Etideotenet Arifl. q?ef-
femotuumin te"poreeftfimile pra:
oibuseflenumcratoru ln numero.
nam numerusnon multiplicaturin
multiplicationenumeratorii, &n5
demonftratureilocus,cudem6i'tra F
turloca numeratorum .& videtur
eicppropter hocfuit proprietasei*
menfurare motum, & menfurare
efleentium quajmoucntur, meo
,
quodmouentur, ficutnumerusme
furatcorpora eorum &ideo dicit
.
Arift. indefinitionetemporisquod
lit rncnfuramotus feciidum prius,
&poftenus,qua:funtineo. Et,cum
fic fuerir, quemadmodum cum po-
numc
 Difptitatio
nunieratum^vtfitanteidnumerus, proportioabfbluta tibi.&non mu- K
ficoportet,fifuerithicmotusinno tanturpartes mundi, &fuperficies
uatus, vt fit antc eum tempus fi au- eius.Priuatioautem prascedensmu
.

teminnouatumfuerittcmpus,cum dum , & finem primum , efle eius

fuerit motusdemonftratus, quicun eftenseflentiale,&n6imaginatum
cjue fit , tunc tempus apprehenditur vtrccipiatpermutationem,&fiatvI
cum motu illo. & hoc quidem facit timu\nec priuatio, imaginata a no-
teintelligerecpnaturateporiseftre biscpfitcorruptiomundi, quaeeft
motiflimaanatura magnitudinis. priuatio eueniens,poteft imaginari
A L G A Z E L. q> fiat prccedensrfed extremitates fi-
J
hiIo nis mudi, quarum vna eft prima,&
Alt Alga.relpondens pro IPhilo
It Alga.refpondens

_ fbphis.
fophis. Si autemdicitur hoc alia vltima,funtdueextremitatesef
Siautemdicitur
pondus efttcrtuofum , mundus.n. fentiales permanentes,& non poteft
non habet furfum nec deorfum, qa exiftimari permutatio in eis permu
eft rotundus, rotundum autem no tatione relatiui ad eas:& econtra cft
H habetfurfum necdeorfum, fedap- indifpofitionefurfum,&deorfum. L
pellaturparsfurfumidjquodeftjp- Quarepoflibileeft nobisdicereq?
pe caputtuum,& deorfum,quod eft mundo n5eft fuiftim, necdeorsii:
jppe pede tuu,&eftnomedetermi- & tameimpoflibileeft nobis dicerc
riatii in coparatione ad te,& pars,
q cp efle mundi no habetante,&poft.
eftdeorfum refpectu tui,&fijrsu re- &,cum probatufueritante, &poft,
fpedu alteri 9 , cu imaginatus fueris tuncnihilaliud eft difpofitio tem-
eu ee in alia parte rotudiratis tcrrae: poris,nifiid,quodefteiusper prius,
& etiam planta pediseius erit in op- &pofterius
pofitum plants pedis tui: Imo pars, AVERROES.
quamimaginatus esfurfumex par
tibus coeli die,eft eade fub terra no-
AltnisPhilofophorum
Auer. Hicfermorefponfio
eftinvlti
£te:& quod eft fub terra , reuertitur mitateruinaz. Etfummaeiuseftq»
fupra terram circulariter rrimum
. furfum, & dcorfum funt duo relati-
veroineflemundinon poteftima- ua,quareeueniteis dilcuifusimagi «»
I ginari vtconuertatur vltimum .& natiuus:difcurfusveroin an,&poft
eft,quemadmodu , fi imagiaati fue non eft imaginatiuus,c]m in eo non
rimuslignum,cuiusvnaduai£extre Et
eft relatio, fed eft intelledttiahs .

mitatumfitgtofla,aliavero fubti- difpofitio huiuscft,quoniam fursu,

lis,&deliberkuenmusappellarepar imaginatuminahquare, poflibilc
temgroflamcontiguam fubtili fur- eftimacinarideorfum inreilla,&
fumadlocum.adquemfinirur. alia deorfum poteft imaginarifurfum.
vero partem deorfum, non videtur fed in priuatione prxcedente inno-
ex hoc efle difrerentia eflentialis mu uatum, qu# dicitur ante, no poteft
do:fcdfuntnominadiuerfa, qfunt imaginariq? fitpriuatio,q eftpoft
cxdiuerfapofitionehuiusligni,a- innouatum,qua;appellaturpoft.At
deo q?,fimutaturfituseius,non mu tamen dubiu pofthocremanfiteis.
tatut nomen:mundusaiitnonmu- quoniam Philofophi tenent q> hic
t?.tur :ergofurfum&deorfnmeft
, fitfiurfum naturahter, &eftid,ad
quod.
 1

Prima- 3
A qiTmouedcue, &deonupa!iter& autem fpaeia diftinguntur menfu- D
eftidad, qcf mouet graue.finaut,ef ra,&quantitatc. Etimpoflibilecft
fentgraue&leuerefpecliuc^&pofi- quin affirmcmus aliquid ante efle
tione.&tenentq?finiscorpons, qcP mundiextenfum, & mefurarum,cu
eft furfum , nalitereueniteiinima iusparsaliquafitdurabilior,&lon-
ginationefinis autad vacuum ,aut gioralia. Et impofhbilecrtquin af
ad plenum Sed ha?c ratioopponi-
. firmemusaliquidante eflc mundi,
9
tur ei apud Philofophosduob mo- &c. vfq; ad ergo ante mudum apud
dis.Pnmo quidem, qm ipfi ponunt voseft aliquid habcnsquantitatem
furfum fimpliciter,&deorfum fim- diuifibilem, quod e(t tcmpus ergo :

pliciter, &tamen non ponunt pri- ante mildum ert apudvos tempus.
mumfimpliciter, necvltimum fim av e r r o e s.
pliciter.Secundo vero,quiaaduerfa A It Auer. Summahuiusfermo
nuspoteft opponere qinoneftcau jl\^ niseftcp, ciiimaginatifueri-
fa imaginationis q> fit furfum ipfi musmotum ,inuenimuscii eofpa-
g furfum:&procedethocininfinitu, cnim menfuranseum, quafi fitme- £
exeoq>eftrelatiuu.fedaccidtthoc furaeius. motusveroeft menfura-
imaginationi, qm ipfe non apprehetus,& inuenimus hoc fpaciu, & men
ditmagnitudinem nificopulatam
, furam pofle poni incomotumlon
magnitudini ficut non apprehcdit giorem motu pofito primo,& sequa
,

innouatum,quodnon habcatpra:- lem ei,&conucnientemcum eo.&

cedens. Etideopermutatuseft Al- ex hoc fpacio dicimus vnum mo-
ga. exdiclionefurfum,&deorfum tum eflclongioremalio.&, cumfic
ad vlrra,&cxtra:&dixit,refpondcs fuerir, &mundoipfifucritfpacium
Philofbphis.fcd refpondcmusillidi vnumapudvosa principio vfq;ad
ftioni vltramundum,&cxtra,&di- prxfens, ponamusexempli gratia,
cimusmiidoinfra,&extra, &c. vfq; quod hocfit millCannorum^&qni
ad,&ha:ceftcaufaerroris.&deftru- ipfe Deusglo. poteratcrcarean huc
xitinhacpermutatioeidjcumquo mundum alium munduum,tunc
difputauitcum Philofbphisinafli- eritfpacium,quodmenfurateum, p
q milatione finis in tempore fini ma- longiusfpacio quod menfurat pn-
,

gnitudinis. nosautemiam dccla -

mummundum menfura detcrmi-
rauimusmodumfallaciaein hacaffi nata,&ficpoteftcrearetenium an-
milatione,idquidem,quodfufficit, teiftumfecundum,&quilibct hoif
&decIarabimuscpfuqua:ftiofbphi mundoi^neceffeeft vt prxcedatad
ftica.&nooportetidhicreiterare. efleeiusfpacium,quopoteftmenfu
a l g a z 1. ]; raremenfuramefle eius.&,cum fue
Alteosadprobandum xternita-
Alga. Ratio autealia apud rit ha:c poffibilitas in mundis,proce
deturiairifiniium,Cq;pofIitefl*eaii
tem tcmporis. Dixerunt non eft du mundum mundus, & ante mudum
bium apud vosq? Deusglo.poterat illumalius mundus,& proccdetur
crcarcmuduni, anteqcrcaflcteum ininfinitu.ergrohiccflfpacium an
(paciocentumannorum,autducen tcomnesmundos.&hoc fpacium,
toru , aut mille,& fic rn Ifinitu. ha:c mcnfuransomnes , impciTzbile cft
t

~
.jr+ in
 . .

Difp
putatio
G Tt/irpriuatio:priuatio.n.nonmen- vtrumfueratinpoteftateDeicrea- C
furatur:& non erit nifi quantitas ne re orbem fuperiorem in eleaatione
ceflario nam menfurasquantitate
: eius,maiorem eo,quo creauiteum
cftquantitasneceflario. Igiturqua S\ autem dixerint non,ergo eft defi
titasmenfuranseftid,quodnosap cies.Si vero dixerint fic, vt duo bra
pellamus tps,& apparet cp fit priusef chia, vel tt ia,& fic procedet in infini
fcoibusrebus,quanmaginataefunt tum,tuncinhoceftafrirmaredime
innouan, ficutmenfura debetefle fionem vltramundumhabenteme
pracedens mefurato in efld. Et que"- fura quantitatiuam. nam eleuatum
admodu, fifuerithocfpacium, q<F menfura duorum brachiorum , aut
cft tempus, innouatum in Inouatio triumoccupabitlocum maior£eo,
neprimi motus,necefleeft vtfitan- quem occupabat aliud per duobra
teidfpaciu,quod eftmenfuransid, chia vcltria.ergovltramundum,
.

&ineoeltinnouatum, &eftquafi fm hoc^ftquanEitasdeterminasha

menfura ei fic necefle eft vt fit ante bentem, quantitatem, &eft corpus,
:

H omnem mundum,cuiusefleimagi autvacuum ,igiturvltramundum I»

naturfpacium eum menfurans. Igi eft vacuumjautplenumj&c.vfq; ad

turhocfpaciilnon eft iunouatum, & refponfio noftra imaginando in
,

nam,fi eflet innouatum,eflet ei fpa- imaginatione cxiltimationem pofli

ciilid menfurans:na oe innouatum bilitatii temporaliuante eflemun-
habetfpaciuid menfurans, quodap di, eft ficut refponfio veitra, imagi-
pellatur tempus.Ethiceft magisco nandoinimaginationeexiftimaiio
ueniensmodusmodorii,quibuspo nem poffibilitacum localium vltra
niturhicfermo:&eft via Auicenn? eflemundi.
inprobanoneefletemporis. Atta- AVERROES.
meeumintelligereeftdifficile, qm
omnepoffibile eftfpaciumcopula-
Alt Auer. Hocconfequens
ciimeflet poflibilead-
, fuerit
vei£

tum ei & ef t locus q uaeftionis , nifi

. deremenfuram corporismundi in
ciim coceditur q? poffibihtates, qnae infinitum. namfequitur fecundum
funtantemundum, funtdenatura hoCjVtreperiatura Deoglo.aliquid
* poflibiliratisrepertajinhocmundo finitum,quod pra;cedentpofIibilita j^|
ideftficutpoffibilequod eftin hoc tesquantitatiue inh'nite,&,cum hoc
mudo , de natura eiuseft vt eueniat fuerit poflibilein poffibilitate ma-
ei tempuSjfic poflibiIc,quod eft an- fnitudinis,eritetpoflibileinpofli-
te mundum. hoc tamen eft manife- ihtatetcporisj&erittepusfinitum
ftum in poffibili, quod eftin mun- inextremisfuis, licetfuerintanteid
do, vnde poteft imaginari ex eo ef- pollibilitatesremporalesinfinitar.
fetemporis. Attamen refponfio ei ef t qi imagi-,

A L G A Z E L. menfura miidi maiore,feu mi-

nari

Altquoniam
Alga.Dubitatio autem
hoc totu cftex ope
eft nore* ea,quc; eft.no eft verii,Imo eft
impoffibile:&nofequiturexeo,q>
rcimaginationis.& magiscouenie"s hoc eft impoflibile , vt fit imagina-
modorum, circaablationem pra- tio poflibilitatis alterius mundi an-
ceflionis tempori , eft ciim dicimus te huncmundu impoflibilis, nifi na
tnxi
 1

Prima. 3

A tura poflibilisiaminnouata fuerit: jjinatiomundimaiotis, autmino- D

&nonfuerant eflemundi nifidua:
natura:,naturafcilicet neceflarij
imposfibilis . & manifeftu eft quod
iudicium intellecftusde efle natura-
rum triunon defecit,necdeficiet in
judicando deefleneceflanj &im- .
posfibilis.Haecautem quxftionon
(equiturPhilo(bphis,qmipfi tenent
cp mundus impoflibile eft vt fit mi-
noreo,quodc(t, necmaior.Si aute
admittitur,vtfitmagnitudomaior
magnitudinealia, &hocIinfinitu ,
tunc poflibileeft vt repcriaturhns
meufuramabfq-, fine.&, fiadmittiC
* vt reperiatur habcns menfura ablq-,
fine, tunceritens habes menfuram
infinitainaclu ,&hoccftid,quod
lamdeclarauitArift.additionemin
habcnte menfurain infinitum cfle
riseo,quodcfr,n5erirtempusinre-
&
, rum natura , na tcmpus nihil aliud
eft,nifi id,c]uod apprehendit intelle
clusdehocfpacio menfurantemo-
tum .&, cum fucritperfenotumcj»
tempus reperiturin rerum natura,
oportetvt fit harcopcratio rationis
exoperationibuseius vcrisattnbu-
tisinteile<ftui,non cx operationibus
attributisimaginationi.
a l g a z e l.
A It Alga.Nosautemdicimusq»
x\id,quodnon c(tpoflibi!e,non
eftattributumpoflei&cflemundu
maiore & minoreeo, quod elt,non 5
eritpofcergonoeft imaginabile.
averroes.
A Auer Haxeftrcfponfioei,
It .

faKam.Sed in opinioneeius,quiad .zx.quodnegauitfccta Aflanade

mittithoc,exeocpeuenitci dcfec-t 9 pofitionemundi,q>impoflibileeft
inDeo ,bene conuenitcihacqux- vtponateum Deuselo.maiore,auc
ftio.nam poflibilitashiceftintelle- minorcm,cftdefectusDeog!o.quo
clualis,(icuteftantemundumapud niam defcctusnoneftdefectus, nifl
Philolbphos.&ptopterea quidicit eius,cui attribuiturpofle, nonau-
dcinnouatione mundi Tnouatione tcmderefalfa.
temporali &dicite(Ieoecorpusin
, a l g a z e l.
loco, fequifei ncceflario vtfit fupra TTNEindedixitAlga.dubiranscis,
cuIocus,&hoceftautcorp 9 ,in quo .L/hxcautcxcufatioeftinconue
*- fitinouatio.aut vacuum .nam locu nienstribus modis. Quorum vnus I
neceflceltprecedereinnouatum ne effyphoceft prxdominiumintellc
cetlario. &ideoquideftruitnatuia <ftus,naintellectus confyderansmu
vacui,&dicitfinirecorpus, nonpo- dum maiorem,autminorem eo,qo"
teritponeremundum innouatum. e(t,biachio,noneft ficutconfydera-
Et ideoquinegat cx pofterioribus tio ccniunctionisinter nigru&al-
fccla: Aflaiixcile vacufi feparatra-
, bum,&efIeacpriuationem.impol-
diceshominum.quednon videoin fibilisautemcftcolle&iointerabla-
eis:Iedrecitauitm;hi hcca!iquis,q. tioncm,&srnrmatione,&adidcoti
operamdedit opinioni horum ho- uertuntutomnia medacia,ergoeft
minum.Siautcmcfletoperatio hu- fententiacornipta.
iusfpacij menfuratismotum,quod av erroes.
eftquafi menfura motusdeopera- A it Auer.Sermo inhoc, tfcutdt
tione imaginationisfalfx,ficut ima- /V xi t,eft prxdomiruCi Itelle&m
qui
 Dfp utatio
G quicftprimoafpectu.fedapudltel- A L G A Z E L. K
lc&um verum nocflprxdominiu:
na fermo de poifibilitate huius > feu
Altricprouteftcumimpoflibili-
Alga.Si autem mundusfuc

dcpriuationepoflibilitaciseiusindi tatecflendimaior.feu minoreo,qcf

get demoftratione.& ideo dixit ve-
rum,ciimdixitcpimpoflibilit.is hu
iusnoeftficut confideratio coniun
clionisinternigrum.&album,quo
niam hoc manifeftu melt per fe efle
elt,tunc efl'cchis,prouccft,eftnecef
farium,non autcm poflibile:necef-
farium autem non indieet caufa , &
tuncdixerunt id,quoddixeruntDa
haria; de ablatione agentis & abla-
,

falfum. Effe vero mundum maio- tionc caufa: ,

qux eft caufa caufaru.
re,aut minorem co,quod eftdmpof &hxcnon eftopinio veftra.
jibileefle,noneftnotumperfe.me- AVERROES.
daciaaurem, licetconuertanturad
xnendacia pcr fe nota,conuertuntur
Altopinionem
Auer.Refponfio huius ,fm
Aui.eft prom in -

tamen duobus modis,quorum Vn 9 ptu. nam neceflariil in efle apud eii

H eft,q?hocficnotum perfeeflefalsii, eftduplex^neceflariuminefleexfe, L
Secundusvero,vtconfequaturapo & neceffarium in efle ex alio Atta- .

/itione eius confequens proximum, men refponfio apud me in hoc eft

autdiftansfalfitatiex falfitacibusp melior.namfequiturde neceflitate
jenotisqjfintfalfe.verbigracia, Ci vtin rebus neccflariis fm huncfer-
pofitumfuerit poffibileeffe miidil monem no fitnecagens, necfacifs,
maiorem,autminorem,fequiturex verbi gratia inltrumentum, quo fe
co vt fit extra eum plenum au t va- catur lignum,eft inftrumetum me-
,

cuum:&ponereextraeumplenum, furatum ln quantitate, & qualitatc,

autvacuum fequiturex eo falfum & maceria ,f. q? non poteft efle fine
cx falfitatibus ex vacuo quidem ef- ferro:&impoffibileeft vtfitabfquc
:

ledimenfionem feparatam: ex cor- figuraferra;, &impoffibiIeeft vtfit

pore vero ipfum efle mobile fursu,
aut deorfum, autcirculaiiter.fi aute"
hocfuerit,fequiturvt fitparsalte-
quacunq; menfura fuerit:&
ferra in
tamen nemodicitcpferrafit necefla
ria in efle Et vide quata efl pulchra
. .

riusmundi:&iam declaratumeft iflafbphifticatio.Siautemaufera- M

I eflealium mundum cumifto,effe tur nccelfitas quatitatum rerum fa-

falfumin fcientia Naturali faltim : darum,& qualiracum,& matei ieril

lequereturvacuum. nam mundus carum,vrputatfecta Aflaria in crea-
nonpotcft euadere a quatuorele- turiscum Deo Glo.auferetur fcien-
rnentis , & corpore circulariquod , tiareperta in agence,&in creatis : &
moueturcircaea. Quiautemde- omne agens fit ma
eflet poflibile, vt
fyderatfcirehoc,percutiatidcu di- gifter, &omneimprimens inenti-
gito fuo in locis, vbi debet hoc con- bus creans. & hoc totum eft deftru-
iidetari , & hoc poft conditiones, dio intclledtus,& fcientiar.
aux precedere debent fpeculati fpe- A L G A Z E L.
culationedemonftratiua.Dein-
derecitauitfecundum
Alt AIga.Terriusauccm,q> hoc
corruptum,non deficitaduer
niodum. ferius tenere oppofitum eius , & di-
cit
 Prima. 11
A dtq> non efTemundi ante effe cftimpofIibiIc,abfquemedio iuter
fuit D
eius poflibile,fcd conuenit efle pof- ea.fi aiit res cflet impoflibilisante ef
fibilitaci abfq; additione feu dimi-
, fefuum,eft impoflibilis neceflario:
nutione.Siautem dixentis,iam per- & poncre impolein efleeft falfum
mutatumeft antiquum anonpof- inconueniens ponerc veropolein :

feadpoffe,dico ex eo q> efle no fue- efle,eftfalfum pole, non autfalfum

ratpoflibilc,noeratnenominatu in inconueniens.Quod aiitpoflibili-
pofledeterminato,&diminutioad- tascumadu fitfalfapatet: qrhpofli
uentuseius, quod impoflibile e(t, bilitas,& aclusfuntduooppofita.q
nonindicat non pofle.Si verodixe non congregaturin vno tempore :
ritisquomodo erat impoflibile & ergo iftisfcquitur q> non reperiatur
,

poflibilitas neccum actu necante.

faclum eft poflibile-dicimusnoefle ,

falfumeflealiqhimpoflibile,aliqh Etconfequens veium fe&x Aflarie

vero poflibile.Si autem dixentiste- inhoc fermoneno eft, q> permutet
porafuntxqualia, df vobis&men- xtcrnum anonpolfc adpofle.no. n.
B furxquoq: funtxquales. &quomo appellatur non potensqui nonpot E
doeritmcnfuraaliquapoflibilis, & opcrari impoflibilc:(cdconfequens
tn maior,autminorimpoflibilis? fi vcrum cft, vtrespcrmuteturdena-
autem hoc non eft falfum, fimilitcr turaimpoflibilisadnam cfle,&efl
&illud non eltfalfum , hxceft via ficut conuerfio neceflariiad poPe.
qux(tionis,& verificationis in re- Ponereveroaliquidinaliquahora
iponfione, q>id,quod dixeruntde impoie,&pol'einalianonremouet
imaginationepoffibilitatum, nihil idanaturapofis. nam h?c difpofi-
eft. Quodautconcedidebet,eftq> tioomnispoflibilis,ver.g.q>oepofli
Dcusg'o.eftxternus,potensquide, bile,effeeiuseft falfumin hora,qfi
cuinunqdeficitadio,fi voluent:& eftefleeiuscotrarij infubiectofuo.
IioneftinhocpofIealiquid,q>afTir- Cumautem cofiteaturaduerfarius
mettempusdurabilc,nifiimagina- q? aliquid impoflibile in aliqua
fit

tiocommifcueriteialia. hora,poflibiIeveroin alia,iamcon F

averroes. feffuseftq>,resfitdenaturapoflibi-
C A It Auer. Summahuiusfermo nonautcm denatura
lisfimpliciter,
JrVnisecpdicetfccla AflariaPhi- lmposfibilis.&fequiturexhoc.cum
lofbphis, hxcquxftioeftapudnos poniturq?mundum fuifleimposfi-
mendofa,ffermodicentismundum bilemante innouationemeiusxter
efTepoflibilemaiore,&minoremef nitateinfinita,vtfit,cuinnouatuse",
lc. qrhhxcquxftio imaginaturfm permutatanaturaeiusabimpofhbi
opinionem dicentis poflibilitatem li ad posfibile hxc autc quxltio eft
.

prxcedereexitumreiadactum,fcf aliaa cjftione, dequaloquebamur,

(ereipoflibilis, (eddiciturq->poflibi
litaseftcumactu,prouteftabtq;ad
ditione.feu diminutione. Attamen
dicimusq>negatio prxceflionispof
hbilitatis rei poflibili eft negatio ne
ccflani . na poflibile opponi m^qd7
&iamdiximusq> proceflusa qux-
ftionead quxftionceltoperatiofb
phiftica. Cumautemdixit&verifi-
catioinrefpon(ionc,q>id,quoddi-
xerunt de poflibihtatibus,nihil eft,
qUod aute cocedi dcbct, &c. licct in'
Extraord.Auer. £ hoc

Difputatio
G hoc!ocononfitaliquid,quodnecef
fitetefle tempusxternum , vtdixit,
efl th aliquid,quodneceflitatposfi-
biluatem eflendi mtidumc.ternum,
&ficetiam tempusmam Deus glo.
nondefeciteflepotensinactione.&
noneft hic,quodnecesfitet lmposfi
bilitatem copulationis operationis
eiuscontinuecumefleeius:fedfor-
teoppofitumhuiusindicat impof-
fibilitate ,&eftquod noeritpotens
in aliqua hora, potens vero n alia,i
& no dicitur de eo qp lit potens nifi
temporibus dcterminatisfinitis: &
th ipfe eft ensxternum , & antiquu.
H Etredijtqueftiovtrumfitposfibile,
vtfitmnndus antiquus, &xternus,
autlnouatus, auteritpoie vtfitin-
nouatus, &impoi'e vt fitantiquus.
Siautemfueritinnouatus. vtru fit
posfibile vt fitactio prima,vel ne.Si
autem noneritintellectui posfibili-
tasperueniendiin vnuin horumop
pofitoi£,tucreuertituradauditum.
&non numeratur hxcqueftio tter
dixerimus q>
intellectuales. Et,ciim
primu impol'eeft ei dimittere ope-
rationem bonam,&operan praua
qmeftdiminutioei,quxroqueeft
maiordiminutio c|ponereaclione
I xremifinita, & terminatainactio-
neinouati,cumhoc,cpactio tcrmi-
nataimaginaturabagete termina-
to,no autab agenteantiquo,no ter
minato, necinefle, necinactione?
&hoctotum,vt vides, nonlateteii,
<qui|habetetiam paucum vifum in
intclle<ftualibus. Et quomodo eft
imposfibileagenti xternoquinan-
teactionem,qux emanauit ab eo in
prxsf tiaif ,fit actio alia, & ante actio
ncm actio,&procedethocin intelle
ctunoftroin infinitum, ficutproce
ditefleciiiSjfagetisininfinitu. nam fibile, &venietresad affirmandum
, ,
ille, cuiuscfTeno actequaturtepu^K
& nocompreheditcu abextremita
tibuseius, necefleeft vta£tio eius
nocomprehendatur atempore, &
noadijquetureitcmpusterminatu.
qmof ensno retardatur a&iocius
efleeius,nifiquiadeficitineflefuo
aliquid, fi q> non erit in eflefuo pcr-
fecto,autquia eft exeligetibus, &
retardaturaclioeiusefleeius jfpter
eledionem Qui autemponitcpab
.
xtemo non emanat nifi actio noua,
iam ponit q? acl:io ei us aliquo mo-
doelt violenta.&qinulla fiteielc-
ctio ia actione fua illo modo.
a i g a z e l. , l
A It Alga.Tertiaratio deanti-
jTXquitatemundi eftq? Philofo-
phi tenuerunt, dicentesq^eflemiidi
fuitposfibileanteefleeius.namfal-
fum eft vt fitimposfibile, deide fiat
posfibile.Ethocquidepo>libilen5
habetprincipium, & noq defecitefr
fepermancns, &non defecit mun-
dumposfibilem cfle:qucniam non
eft hora horarum in qua posfibile
,
fitdenominare mudum cfleimpof-
fibilem.&,ciim posfibilitasnon defe
cerit, tiicposfibilecucacouenientia
posfibiluatisnondefccit. namdice- ..
reeftposfibile cflecftq? noeitim-
posfibile eiTccius.&, ciim fueritefle
eiusposfibileinxternum, non erit
falfumeflceiusinxtetnum. finau-
tem,fiefletfa!fium efleeiusfemper,
&inconucnie"s, dicemusq?eftpole
efleeiusin xtemum . fi aut ef t falsil
dicereipfumefleporein xternum,
eftfalfum dicereposfibilenondefe-
cit.&,fi falfium cft dicere pole no de
verum q> posfibile het prin
fecit,erit
cipium.&,cum fuerit verumhabe-
reprincipium,ernantehocimpof-
horam
 Prima. 34
A horamdriquanonfuitmunduspof pofitionem,&radixeflcndiinnoua D
fibilis,&nonfuit ipfe Deus glori. tii efteius,quod eftpo?e,nonaliuo\
potens meo. AVERROES.
AVERROES. Alt Auer. Quiauteponitcpan~
miidum fuerat
Altmundus,antec|fuiflet,
Auer.Qui autem cocedi t q> te
fuerat vnanumero,qux non defccis,necef
posfibilitas

posfibilis posfibiluat; non deficien- fceftci diccrc vtfitmundusxtern 9 .

te,necefleefteiefle mundum xrer- Qui vcro ponit qiante mundu fue-
num.nam id,quod nunqdefecitef- rans posfibilitatesin xternum non ,

le posfibile,fi pofitum fueritno de- finitxnumero,vt pofuit Alga. inre

fecifleefle,nonfequiturexpofitione fponfione, fcquiturei vt ante hunc
ciusinconueniens,&quodeftposfi- mundum fit muudus, &antemun-
bile vt fit xternum necefle ef t vt fit
, dum fecundum mundustcrtius,&
curnum.id enim,quod posfibile eft proccdetin lfinitum ficuteftinin-.

ei vt recipiat serernitatem, posfibile diuiduishominum &prxcipuecu :

B eftei, vtnon fitcorruptibile, nifi fit ponatur corruptio prxcedentiscon

posfibile vccorruptumfiata:rernii. ditiorequifita inefle fubfequentis. E
&i6dicit(apiesArift.q>posfibiIitas ver. g. fi Dcusglo. eratpotcs creare
in rebusxternis cft neceflaria. antchunc mundumalium mundu,
A L G A Z E L. &anteillum alium, necefleeftpro-
AltAlga. Dubitatioautemeft cederein infinitum.finautc, feque-
vtdicatur mundusno defecit rctur vt pcrueniat ad mundum,an-
clle posfibilisinnouationis,& no re- tcquc noneft posfibilecreaf alium
pentur ahqua licra,in qua no ima- mupdum Attame hoc non dicunc
.

giuetur innouatiocius.&ctitn ima- Loquftcs, &nonponuntidin ratio

gineturcnsinxtcrnum,nocrit Ino
uatum,&non erit quid eucntensco
uenicntix posfibilttatis,(ed in cotra-
ijum cius.&hoceft,ficutfermoeo-
rudeloco, C qiconfyderaremundii
C niaiorem , & creare corpus fupra
mundum eft posfibile & C\c tenerc
, apparetq->fitinconuenies.quoniafe
aliquidfuperiusaliudfuprahoc, &
ficininfinitum,&nonefcfinispofi-
fibilitati additionis, & cu boc e£ ple
num fimplr infinitumeftimposfi-
bilc, &ficens,cuiusextremitasnon
finitur,imposfibiIc.fcdqucmadmo
dum dicitcpposfibilcfitcorpusfini
tum,i.hfisfuperficicm,& q* nonpo-
tciitcofyderare idin magnitudine,
&paruitate,ficquoq, posfibilitasin
nouationis , & prlcipium ipfius eflc
nou rcquirit prxccsfionem,& poft-
nibusfuis, quibusratiocinanturde
crcationemundi. Quod aute posfi-
bileeflet vt fitantehunc mundum
mnndusaliusininfinitum,hxcqui F
de pofitiocxiftimaturqinonfitin-
conueniens:fed,cufpeculeturdeea,
quitur vt fit natura mundi na vnius
indiuidui,quodeftin hoc mudoge
nerabili.&corruptibili.&eritema-
natioeiusd primoprincipio,eomo
do.quoemanauitab eoindiuiduu:
& hoc mediate moto xterno,& mo
tu xterno:ergoerithicmuduspars
alteriiisniudi,ficuteftinindiuiduis
generabilibus: & corruptibitibusin
iiocmundo,&denecesfitateperue-
nietad mundum^ternum in indi-
uiduuate,autprocedet.& ,cu de ne-
E i j cesfitate
 ,

Di( P UtdtlO
G tuncautprocedetininfinitumdire
ceflitare abfcinditur proceflus, lgi- IC
tur abfcisfio eius in hoc mundo eft
cteinmateriainfinita: &hoceftfal
dignior , fcilicet ponendo eura vnu fum,licetimaginatifuerimusmoto
numero, &a:ternum. rem arternum non enim reperitur :

A L G A Z E L. aliquid in adtu infinitum aut adue :

A It Alga Ro Quarta eft.Quo- nient ad eam forme;,vna quide pofl

.

niamipfidicunt omne inno- aliam in fubiedto quidem non genc

,

uatum pra:ceditur a materia inno- rabili,nec corruptibili, &aduetusea

:

uatio.n.indiget materia:i?irur ma- rum vnius poftablationem alterius

tenanonentinnouata. Quodaute anemus, & circularis Si autem hoc .

innouatur,funtformx,&accideua, fuetit>necerTe eft efle hic motu eter-

qualitates qnidem fuper materias, num,qui faciataduetum huius poft
&c. vfq; ad,& non erit materia pri- ablationemalterius,quaj funtinge
mam innouari falfum. 9
nerabilib ,& corruptibilibus in xter
AVERROES. nu.qmapparetq?ghatio vniufcu -

It Auer.Summahuius fermo iufq;giiatoif eftcorruptioaltcri',& t.

A; niseftqjomne Tnouatum
posfibileanteinnouationemeius:&
eft
posfibilitas prxfupponit rem,in qua
exiftitj&eftfubiecium recipiensre
posfibilem.nam poflibilitas.quxeft
exparterecipientis, nondebet ali-
quisexiftimare q> fitposfibilitas, q
cft ex agente.ciim enim dicimus de
Socratequod posfibileeft vtfaciat
hoc,eftaliudq dicerein refaclaq»
fit posfibile:quare conditionatur iu
posfibilitate agentis posfibilitas pa-
tientis.
I vtagatimposfibilia.
agensenim imposfibileeft
&,cumnonfic
posfibilevt fitposfibilitas prxcedes
innouatum abfq; fubiecto omnino:
corruptio eiusgnatio alterius , & cj>
n5 fit aliquid ex nihilo. na ghatio e
couerfirei,&mutatioeiusexeo,qcF
eft i potetia,adac"tu.Qiiare imposfi
bile eft vt fit priuatio rei id,quod de
fert efle, nec eadem cum rc, quz de-
nominatur generari,f q> dicamus
deeaq? generataeft. remanetcrgo
vt fit hicaliquod fubiedtum forma-
rum contranarum,& eft id , cui ad-
ueniuntform? fuccesfiue.
A L G A Z E L.
Alt Alga.Dubitatio eft vt dica-
tur,posfibi!itas,qua ponut, rc
uertituradiudicium intellecl:us,& "^
omne quod intelleclus confydcrat
,

&imposfibileeft vt agensfitfubie- efle eius,& non prohibetur ei id con

<ftum , nec posfibile nam posfibile
: fyderare,appellamus posfibile.fi au-
ciim perueuerit ad actum , aufertur tem prohibetur,appellamusralfum,
posfibilitas:igiturnonremanet nifi & inconueniens.fi vero non poteri-
q?fitfubiec"tum posfibilitatisresre- musconfyderarepriuation6cius,id
cipiesposfibilitatenv.&eftmatciia. appellamus neceflarium Hatc autc"
.

materiaautemno gencratur,ineo non ihdi

cp eft raateria,qiiiindigeretalia
teria , &
procedet in inhnitum fed,
fimateriageneraretur,eftieoq> eft
compofita ex materia , forma
omnegeneratu generatur ex alio:&
funt iudicia lntellectualia,
ma gentia quidem aliquo , adeo q? per-
. ueniateidenominatio. Ethocqui-
demprobaturtribusrationibus. &
& . & prima efthxc. quoniam, fi posfi-
bilitas determinaret aliquod ens
ad
 ,

Tima. 35
A ad quod rcferaf',& dicitur q> fir pof- A L G A t E t.
fibilitasad id, ficetiam imposfibili- Altgredo
Alga.Etlecunda eft,qm ni-
& albedo determinat
tas determinaret aliquod ens,& dici , ,

tur efTe imposfibilitasad id.imposfi intelleaus ineisante efleearum q?

bile autem non habet efle in fc nec , fintposfibiles.Siauthxcposfibilitas
roareriam,in qua fiat tnconueniens, rereraturadcorpus,inquofiunt,ira
adeo q? referatur imposfibilitas ad hoc cor
q? dicatur difpofitio eius, q>
materiam . pus poleeft vt denigrctur, & dealbe
A V E R R O E S. tur.&,cftalbedointenonfitposfibi
Aucr. Quod autem posfibi nonhabeat denominationem
Alt litas determinet matenam exi
lis,&
posfibilitatis: fed poFc cft corpus , &
ftetem,hocpater. qm alia intellecla posfibihtasrefer^adid:tuncdicim'
veranoneuaduntquiu determinet quideftiudiciii nigredinis, &albe
animam,poftq ve dinis,infe,vtrum fitpol'e,autnecef
alicjuod ensextra
rum , vtdictum eft in definitione farium,autimpole?&n6p6teuadi
B ciuseft,vtreperiaturiuanima,ficut quin dicat q> fit pofe. & fignificat q? E
reperiturextra animam.igitur non intelfus,&determinatio circa poTi-
cuadetexdicto noftro aliquidefle tatem noindigentpone fubftantiaj
posfibile,quin determmcthocintel entis,ad quod referatur posfibilitas.
leclu aliquid,in quo reperiatur haec AVERROES.
Attamen,afl"umere pro
posfibilitas.
bationem,q> non detet minet ntelle i
AltpoleAuer Ha?ceft fallacia.nam
.

df de recipiete,& fcepto :

ctum posfibilitatis ahquod ens,in idaut,qtiod diciturdefubiectoreci

quofuftentatur,eftfermofbphifti- piente,opponitut ei imposfibile id :

cus.nam imposfibiledetern».inatfu- vero,quod df dc recepto,opponitur

bicctu,ficutipfum posfibile.
patet.imposfibileenimeftoppofitii
posfibtlif.contrariaautemoppofita
determinant proculdubio fubiectu,
&hoc eineceflarium. Quod autem deno-
minatur a posfibilitate,cui opponit*
impore, n6eftid,quodexitinactu
posfibilitate , ex eo q> exit in actu.
.-i

na imposfibilitaseftnegatioposfibi qm,cu exierit, aufertur ex eo posfi-

C litatis.fi aut posfibilitas determina-
uerit fubiectum,tuc imposfibilitas
qu^eftnegatiohuius posfibilitatis,
determinatetiamfubiectum.vtdici
musq>eflevacuumeft imposfibile,
bilitas.denominatur tn a posfibilita P
te.tx eo q> eft i*i potetia. & f ubiectti
huius posfibilitatis eft fubiectu, qd*
permutatur ab efle in potentia ad ef
fein adtum & hoceft manifeftu ex
.

qmefledimefionesfeparataseftim definitioneposfibiIis.nameftid,q<t
posfibile extracorporanaturalia,& non eft, & eft in pofle vt fit & no fit.
infra:&dicimusq> ambocontraria Ethocnoensposfibile, noeftpofe
imposfibileeftefleineodem fubie- excoq>noneft,necex eo q> eftin
ctol. &dicimusq}cft Iposfibilediio adlu,fedeftposfibileexeoq? eftia
effevnum:&hocquideminefle. & potentia. EtideodixitfectaNama-
totum hoc eft manifeftum per (e:& tezcla q> id,quod non eft,fit fubfta-
nihil eft confideratio huiusfophifti tiaqua?dam, nam id,quod non eft,
cationis hic adductae ab eo. eft cotrariu ipfi efle : & vnuquodq;
E iij difTert
 ,
: .

Difp utatio
G differtabalio .&, cum auferturpri- &fec"taMahatazeIaq>reperiatur:nt K
uatioalicuiusrei, cft locoeius efle fi q> Philofbphi tenet
q? non erit dc-
cius.&,cum aufertur efle eius, eft lo nudacumformisrepertisin2Ctu,fci
coeiuspriuatioeius.&,qriifubftan- licet non erit denudatum lpfo eflet
tia priuationis,i mpole eft vt couer- permutatthexefleade(fe,ficutpcr-
tatur in efle,uec fubftantia efle con- mutaturfperma exempli gratia ad
uertatu r in priuatione,necefle eft vt fanguinem & permutatio fangui-
,

xecipiensea quidtercium prauet

fit nisad membrafe;ifitiua.nam, h cf-
ea,& eft id,quod denominata pof- /etdenudatumipfoefl"e,eflecens m
fibilitate,&generationc,&permuta fe.fi autemefletensinfe, noefll-tex

tioneadenominatione priuationis eogeneratio. &hoc quidem apud

addenominationfipfiusefle. priua eoseltid, quodappellat matenam:
tio.n.no denominatur a geueratio- &eft catifagenerationis, &corru-
ne,&mutatione,necies,qua: fitm & omneensdenudatum ab
ptionis:
actUjdenominatur hoc: & ghatum, hacnaturaeftapudeosnon genera j^
H cum ent in adtu , aufertur ab eo de- bile,neccorruptibile.
nominatioghationis, & mutatiois, A l g a z e 1,

& poflibilitatis:ergo non poteft eua

Althumanx
Alga.Tcrtia vero.cpanima:
di de neceflitate abaliquodenomi- apud eos funt fubfta
nato a generatioue,& mutatione, & tia:exiftentesperfe,&nonfuincoi-
conueriione ex priuatione ad efle,fi pus,neq-, materia,neccopulat*ad^
cuteftin petmutatione cotrarioru quata; materie, &funt innouata?,jp
vniusad ahud,f q> necefle fit efle eis ut id tenet Auicenna,& verificantes
fubiec~tum,in quo adueniunt vnum ex eis , & habent poflibilitatem antc
quidem poftablationealrerius, nifi innouationem fuam,& non habent
cpin n-iUtatione,qu£eftinahjsacci- fubftantiam,nec materia vt fit pofli
dentibus,eftina(ftu,infubftatiave- bilitas earum denominatio relati -

roinpotetia. Necpoffumusetiam ua, & non reduci tur ad pofle poten

ponerehocdenominatum apoflibi tis, nec ad agens & fciendo ad quid
,

iitate,&mutacione rem quselt in reducitur,couertiturhoc

,
cotraeos. "*
* a&u,fexquafitgeneratio,exeoq?e" AVERROES.
jna<fru.qrh.hocetiam deperditur Auer. Nunq vidi fapientis
Altefledic~tum,cp
idaut,exquofitghatio,oportet vt anima fuent in
iTt pars snati.Isitur hic eft fubiectu nouatainnouacione vera, &poftea
neceflano recipiens pofhbiIitate,qci cpfitremanens, nifiid, quodrecita-
cft fedes mutacionis,& ghationis: & uit Auicenna omnes tamen confi-
.

cft id,quod dicitur ghari,& mutari, tcntur qjinnouatio eiusfit relati-

&permutanex pnuationeadefle. ua, &eftperuentioeiusad poflibili-

Necpoflumusponere hocdenatu- tates coi porales,recip ientes q u idem

rarei exeuntis in ac~tum,fi de natura hanccontinuationem,ficutposfibi

entis in aclu.nam, fi hoc eflet, no ge htates.quac fuut in fpeculis ad copu-
neraretur ens.generatio. n.eft ex 116 lationem radij Sohscum eis. & baec
cnte,no cx ente.nam natura eft qd posfibilitas apudeosnoneftdena-
ad quod conuenerunt Philofophi, turaposfibihtatis formarumgene-
ratarum
 . ,.

Prima.' 36
& ratarum,& corruptarum,(ed pof fcientia autcm &fcitum funt duo
eft , , D
fibilitasmodo,quoopmaturdem6 quorum unumeftfcques, aliud ve
ftratione adducere nos ad eam.& fu ro attrahes,&c. vfq; ad, & erit posfi-
bieclumhuiusposfibilitatiscft natu bditasdenominatioeishac via.
radiuerfaanaturamateria: & non
percipietopinioneseotum Ihis re-
averro es.

busnifiquiopcradederitlibriseoif A Ic Auer . Quodpofuitin hoc

cumconditionihus^quasdixerunt
&attributa,qua:dtxert'nt,cumpcr-
fe&ionefcientixinnat^&magiftro
fapiente.Dubitareaut Alga.hisre-
bushacdubitatione noncouenitta
li,'qualisipfeeft.Nam noeuadetab
vnoduorii autcnim ipfefcnnthec
omnia lecundum veritatem ,&ad-
B duxiteahicpiftcr vcntatem:& hyc
cftoperatioprauoium: aut non 111-
tellcxitea fecundum ventatem,&
dubitauitin fermone, mediantere,
quaJnoncomprchendit fcientiam
&ha:ceft opcratioignoiatium.Ifte
autem vir.abfitapud nos abhisdua
busdenominationibus, licetno pof
fintbonieuadere,quin vilipendant
cum. Attamen vilipcnfio Alga.cft
copilatio huius libn.& forte coaclus
fuitproptei tempus.&locumeius.
./"Xcapituloeft lermo verus,&de
clarabirui tibihocex eo,quod dixi-
musdeltelhge"tianatuie poslibilis^
a t g a z e t.
A It Alga.contradicensfapienti-
_/Vbus. Etrefponliocftqireuer-
fio posfibilitatis , &ncccslitatis, &
imposfibditatis ad iudicia intellc-
chialiacft vera. &id,quod dixe- E~
runt, quod difpofnio iudiciorum
intellecl:useftfcientiaeius,&fcien-
: tiadeterminat fcitum, dicitur eis,
quemadmodum coloratio, &ani-
malitas , &ahaiudicia vniuerfalia
funtpermanetiain intellectu apud
eos,& funtfcientia:,quibusdicitur
non efiefcita, &fcitaquidemeorii
non habent efle demonftratii, adeo
cp declatauerunt Philofophiquod

AtGAZEt. vniuer(alia reperiuntur in fcientiis

n.
nonautem demonltrata: a 1
ellevero
AltAlga.refpondcnsproFhilo demoftratum eftin particularibus
foplrisSiautemdicaturreuer indiuidua!ibus,qua:funtfenfibilia,
fiopo^fibilitatisad iudiciumintelle nonautem in:elledlualia,funttam£ E
ctuseftquidfalfum.qihnihileftiu caufaconfyderationisintellec~tus,&
dicium intellectus, nifi fcictia de pof faciendi iudicium abftractum a ma
fibilitate: posfibilitasautemeftfci- ceriaint.dIe<ftuali:ergocoloratioeft
tum,qu6deftdiuerfumafcientia. iudicium abftratium lnintellcchl
{edfcientiaeft,quceidcomprehedit, prxternigredinem, &albedinem
&idfequitur,&alligatur|ei, prout &non poteft imaginari, ciim fue-
eft.fcientiaautem.fiimaginatiifue- ritcolor ,
quinon fitniger, necal-
rit q? (it priuatio eius , non deperdi bus , nec ahuscolor . & confirma -
-
turfcitum, quodeftpoflibile.fcd re taeft intellectui forma coloratio
manetposfibileposfibile,licetnon nis abfque differcntia ,& dicitur
ftiatur. fcitum veto, ciiinimagina- quod fit forma , cuius efle eft ia
tumfucritauferri^aufereturfcietia. fcicntiis, non autem dcmonftrara
£ i i i j fi
 Difputatio
G fiauthoenonfuer!timposfibilc,fic temdemonttrata,&nonponunt<p K
non crit impole id,quod diximus non reperiuntur omnino demoftra
AVERROES. ta,ftdvcluntcp(untin potentia,&

Alt .
It Auer. Hiccftfermofophi-
fticus. nam
namposfibilitasequid
posfibilitasequid
noninrdtu.na,fi non eflent,oinoef
fentfa]fa.&,ciim fuerintextraintel-
SeTa non vnuierfale habens particularia re- le«ftum,funt in potentia,& posfibilc
i rci vFis, pertaextraanimam,vtfuntaliavni eft extra aiam in poteutia. er^o hoc
culariuin uerfalia.ficientiaautem noneftfcie-
moasfimilaturnaturaeoru natunc
vfi.videi. tiarei vniucrfaiiSjfiedeftfcietiapar- posfibilis. Etex eoconatuseftface-
deAiaco. ticularium modo vniuerfali,quem re fophifticationem,qm asfimilauit
8 « alia
.

lbianno- „
^
cu lntei cc^ us n rparticulanbus,cu
. . .
j

,
'
, politatem vfibus quia funt conuc-
,

tata.Vide abltrahitab eisnaturam unamco-

nietia,& eade,circa efle,qd tft in po
Ale. Aph. munem, qusediuifa eftinmaterits, tetia. Vlteriuspofuitq? Philofbphi
lib.i.Qua: & vniuerfale non eft natura eius na
dntq? vfianonhntefleextraanimS
jtio.natu- omnino,& intuhtex hoc, q< posfibi
turareru,quibuseft vniuerfale. At
lai.cjo. 3 .

tamenipfeinhocfermoncfallitur, bilenohetefle extra a"amoino.O _

|^
accipiensquidem naturam posfibi- quantaeft vilishccfallacia,&corru
htatispronaturavniueifali,abfque ptafententiahuiushominis.
eo,q>fintibiparticularia,inquibus a l g a z e L.
fuftentaturhocvniuerfale,fposfibi- lt Alga.Cuautdicunt fiima- A
litasvniuerfahs.vniuerfaleauteno XJLginarct priuatiointellectuu,
eft fcitum , fed cum eo fciuntur res, aut occultatio eoru,no auferef pof-
&eftquidrepertumin naturareru fibilitas, dicimusjfiimaginaretpri-

fcitaif in potentia.&, nifi eflet hoc ef uatioeoru,vtrumiudiciavFia,&sfit

fetcomprehenfioeiusparticulariu, genera,&fpecies,eflentpriuata. Cfi
jneoq-ifunt vniuerfiilia,comprehe- aute"dixerintfic,quianihilhht,nift
(iofalfa.hocautfice(let,finafcitief iudiciainintelle<£tu,ficetiamcft di-
(et particularis per fe,no aut peracci cftum noftrudeposfibilitate.&nul-
dens.fedeftcontranum, fq^fcitum lat difFcrttiainter ambasnaturas .

eftparticulareper accidens,vniuer- Siautemexiftiniauerintcpremanfe

iale veroperfe. &ideociim nonco- nntinfciemiaDeiglo. ficttcftfer-
prehenditidintellectus.ex eo rpeft modcposlibihtatc,cx necesfitate. &
vniuerfale fallitur in eo & iudicat
, ,
intentum elt oftendcre cotiadictio
dceoiudiciofalfo.cum autem ab- nem verborum eorum.
fhaxerit naturas , qua: funt in parti-
A V E RROES.
cularibus a materi js, & pofuerit eas
vniuerfales, bene pot de
iudicio vero ,
cis uidicare
& q> no mifccantur ei
Altmonecontradictiofui
Auer. Apparetexhoc fcr*
ipfius»
naturx. &posfibilitas eftvnaharu & ignorantiaeius.nam magis fuffi
naturarum. Vlterius fermo Philofo ciens,quod fitin eo,fundaturfuper
phorum q? vniuerfalia reperiuntur duas propofitiones,quarum vnaefl
inintelIectu,nonautem demonftra qnpfcdeclarauitquod posfibilitatis
aliqua cft particulans extra ani -
ta,intentioeorumineoeft,q?repc-
riuntur in adtu in intclleclu,non au mam & aliqua
, vniuerfalis , & cft
intel-
 Prima. 37
A intclIectumiHorumparticuIarium. intellectum^&imaginationem.Ef- D
&eftfermononverus. Si autemdi feautemfimileDeoglo. eftimpoP
xerintcp natura particularium ex- fibileinefle,ficutipfe eft neceflari'
tfaanimamexpoffibilibuseftnatu inefle.&noneftopus multiphcare
ra vniuerfalis,quodeftiintellectu, (ermonemin hacquxftioue.
tmcnon habet nec naturamparti- a l g a z e l.
ciiaris,ncc vniuerfalis,auteritnatu 4 It Alga. Adhuc excufatio efl
rafarticularisnaturavniuerfahs.& _/\^inconueniensin animabusin
harcomniafunt dementia',& chi- nouatis,habentibus fubftantias fe-
mcra.& quomodocunquefit, vni- paratas,&posfibilibusantea ad in-
ucrfalehabetaliqtlefleextra alam. nouationem:&noneftibi aliquid,
a l g a z 2 l. cuiattribuitur. Cum autem dixe-

Altirnpoflibilitate,cpreferat
Alga. Excufatio autem de
ad
J
rintq? materia poflibilc eft vt elt-
ganteamanimxifta:,funt relatio-
materiam,qua'attribuitur rei, cum neslongaj.Siautemhoc vobisfuffi-
B proliibetureicontrariumeius, non cit,noneftabfurdum,quin dicatur E
omnis profeclo impoflibilitas eft cpdifpofitio poflibilitatis innouatt
fic.nameflefbcium Deoglo.eftfal- eftcppotensidpoflibileeft ei vtid
fum,&noneft materia,adquam re innouet,&eritreIatioeiusad ages,
feratut impoflibilitas.Si autem exi licet non fuerit innatum ei,ficut eft
ftimaueiintq>falfitasfbciieftfepa- relatioanima?adcorpuspaties,qua
raiio Deiglo.infe,&efleeiuseft ne uisnon fiteiinnatum & nulla eft
.

ceflarium ,&feparatio refertur ad proportionem ad

differentiainter
id,dicimuseisq>noneftnecefiariu. agens,& proportionemad patiens,
mundusenim eftcum eo,igiturno cumno fueritquidinnatum in am
cftfeparatus.Si vero exiftimauent bobusfubieCtis.
cpfeparatio ciusa fimili eft necefla a v e r r o e s.
ria,&contrridiccsneceflarioeftim- A It Auer.Intenditinferreeis,fi
poflibile,& eft relatio eius ad id, di _/\ pofuerint poflibilitatem in iu
cimuscpdifpofitiofeparationisDei nouationeanimavion innatamin
C glo.amundo, noneft ficut fcpara- materia,epfipoflibilitasin patiente F
tioeiusa fimili.namfeparatio cius emana-
vt poflibilitasin agentein
afimiIieftncceflaria,&feparatioe-tionc aclionis ab eo & erunt a>,

lusacreaturisnoneft neceflaria. qualesamb^poflibilitates. & boce

averroes. incoueniens. quoniam fecundum

Alt Auer. Hictotus eft fermo hancpofitionem aduenict anima,

vanus,&cadcns.quoniam n5 qfi velletcorpusabextra,ficut vulc
eltdubium apudeum cpiudiciain- faciensfactum,&nonerit vtdifpo-
tellectusfuntiudtciaei fecunduna fitioincorpore,qucadmodum non
turasrerum extraanimam.&, fi no eritfaciensdifpofitioin facto. At-
eflet extraanima, necpoflibile,nec tamen refponfioei eft ep non prohi
impoflibile,tunceflent iudicia in- beturquinreperianturaliquxexj.'-
tcllccrusinhoc,acfinon eflctiudi- fectionibus, qua:currunt curfudi-
cium,&non eflet difFcrentia inter fpofitionum, cum feparatur fubie-
cluro
 Difputatio
G c"tumeius,vtnautainnaui,&facies ftruiftio earum.& non incumbem 9 K
cum inftrumento.quo operatur.Si adfuftentandumopinione' aliqua.
autem eftcorpus tanquam inftru- vndenoneffrediemurab intentio-
rnentum anima?,ipfa quidem e(t di nelibn,neccomplebimusfei'mon6
fpofitio feparata. Sed non eft pofli- m aflumendorationem demonllra
bi!itas,qua:eftinftrumento,vcpof tem innouationem mundi:quona
fibilitas,qua:eftagenci :fed reperu lntentio noftra efi deltruere ratio-
inftrumencum inambabusrebusfi neseorum,notificandoid,quod fe
mul,idcftpofIibilitace patientis, & quitur. affirmare vero opinioiem
pofTibilitateagentis.&ideofuntin- vcram,derelinquimus in alio libro
Jtrumenta mouentia,& mota. &in quem ederedecreuimusin h->c,do
eocpfunrmouetia,reperitur eispof mino concedente,quem Fundame-
Jibilicas,qua; eft in agcce & m eo cp talegum appellabimus:inquoqui-
:

funt mota,ieperitur eis pofTibilitas, dem afHrmationem facere intcndi-

qua^eftin pacience. &non fequicur mus.ficut in hoc libro deitruftione
H eisex pofitioneanimae feparata? vt facerevolumus. h
ponaturpoflibilitas.quxeftin reci AVERROES.
pietc%eademcumpofIibilitace,qux AltAuer. Oppofitioautem du
eftinagente. Viterius poflibilitas, bitationibus cum dubiracio-
quazeftniagete,apud Philofophos nibusnon facirdeftru&ionem :fa-
noneftiudicium intellecluale tan- cittamenconfufionem,&dubium
tum.fediudicium de re extra ani- ei,qui fecit dubitationesdubitatio-
mam.& non eft vrilitascontradice- nibus,& non verificatur apud cum
ti,aflimilanriquidem vnam duaru vnaduarumdubitationum,& de-
posfibilitatum alteri. Et , quoniam ftrudio dubitationum, quaeoppo-
confyderauit Alga.q>ifti fermones nunturei. Etplurimi fermonum,
omuesfaciunt dubitationes,& con- cum quibusoppofuithic vir, funt,
fufionem ei,qui non potefteas fol- dubitationeseuenientes,cum addu
uere,& eft op' prauorum Sophifta- cuntui fermoneseorum , aliquisa-
rum,ideodixit. pud aliquem,& afiimilantur diuer-
I ALGAZliL. fiadinuicem. Attamcnhajcqua:- M
Alt Alga.Siautem dixeritadh?
fiftisin omnibusquxfcionib 9
flio non ettperfe&a qusftio enim
perfecta cf l , qua: facit deftrudione
oppofitioni dubitationibus cum du opinioniseorum fecundumremip
bitationibus,& non euadetid,quod fam,non fecundum fermonem di-
-
pofuiftis,adubitationibus,dicimus centis. vt eft pofitio eius,q> fit poffi
dubitatiodeclaraccorrupcionefer- bileaduerfarioqjpoffibihtas fitiu-
monis pioculdubio , &
fbluuntur diciumincellec~tuale,vtponunthoc
modidubitationum,confyderaiido invniuerfali.Nam,ficonceditur vc
dubitationem ,& qua:fituin. Nos rificatio fimihtudinisinrerea, nou
autem non intendimus in hoc li- fequiturex hoc deftructio eflendi
bro nifi adaptare opinioncm eoru pollibilitatem iudicium adhxrens
& mmare modos rationum eorum ipfiefle.fcqueieturenim exeo vnu
cum eojcum quo dedarabitur dc- duorum,aucdefhuc~tioefTendi vni
ucrfale
 .

Secunda.
A uerfaleinintellectu tantum,autee
poflibilitatem in intelledu tatum
£t debuit mcipere adaptare verita-
tem,anteq'uam inciperet deeo, qcP
facitconfufionem confyderantibus
&dubuationem vtnon monatur,
confyderansantecjua incumbat li-
broilh,autmoriaturipfe, antequa
compouateum qui quidem liber
. circa ablationem ceflationis curfu
adhucnon peruenitad nos:& forte
nonediditeurn. Cumautemdi-
acitcpirrfenonintenditin hoclibro
38
differentia.Nam dicuntq^ mu-
ipfi D
. duscftcaufatus.&caufaeiuseftan-
tiqua,&a:terna: &ficeft(imulcau-
fatum cum caufa.&dicuntqj, cum
non mutaturcaufa,non mutafcau
fatum,&cauiaeius rcmanebit.&fu
perhoc a:dificaueriint prohibitio-
neminnouationis &ipiametcurnt
primx.&hcceft viaeorum prima.
Secundaautemeft,quoniam mu
dus,cum corrupitur ent corruptio
,

aliquam opinionem fuftentare.di- eius poftec ei 9 j,

&ent in eo poft, cr
xithoc,vtnon exiftimeturdeeoq? go fuitiu eo tempus. Tertia vcro
ipfeintendatfiiftcntareopinionem via eft,cj>posfibilitaseflendi nocef
B fecla: Afiaria\&apparetex Iibrisde fu.& ficefleposfibilcpoteftefTe in E
dicatisei quod reuerfuseft in &ea couenkftia posfibilitatis, nificphcc
tiis diuinis ad opiniones Philofb- rationon eftfortis.nam nosnega-
phorum.&ex magis apparentibus musq?fitantiquuse*parteante, &
deeisin hoc,& venorin confinna-
:

uon negamusqWitaJ.-ernusa partc

Konceiuseftliher eius, appellatus Deusglo. eum rema-
poft,ii fecer.it
Feneftraluminanum. nereina'ternum:cumnon fitdeac
cesfitatcinnouati vthabeat finem,
DISPVTATIO II. &denecesfitatea(ftioniseft vtfitin
nouata,& vthabeatprincipium .Et
De deftrucftione fermonis eo noneftnecefleapudaliquem, vtfit
rumdexternitate mundi, mundoproculdubiofinis,nifiapud
&C tcporis,& motus Elaabo alhauil alhalaph. qui qui-
dcm dixit ficut cft imposfibile in
A L G A Z E 1.
tempore pmento efle reuolutio-
IT Alga.Sciascphsc nesinfinitas.ficetiameftinfuturu. F
difputatioeft lamus &eftfalfum. quoniamomne futn-
prima.quoniamun rumnoningrediturin eflc omni-
dusapudeos, ficute no non comprehenfo nec xquali.,

antiquus, non habes praneritum veroia ingrcflum eft

prmcipium in eflefijo fic eft aeter- totumincflecomprehenfo,licctn5
,

nus,nonhabcnsfineminfine fuo fuerita:quale.&, cumdeclaratu fuc

:

& non poteft imaginari finitas, nec rit nos non denegare remancntiam
corruptiocms,fednunquam defe- mundi expartemtelleftus in a:ter-
cit,necdeficietficefle.Rationesau- num,fedpoteft ftare remanentia,
tcmeorumquatuor, narratacirca &finitas eius:ergo cognofcit'' quae
antiquitatem eius,extcndunturcir pars posfibilisconuenitin lege . &
caxternitatemeius.&dubitatioco- confyderatio in eo non dependet in
traeaseft,ficutdubitatio hic abfq; rcintelligibili.
YX&-
 Difp utatio
G ayerroes. in prceteritum non aiternum efl fi- K
Altid,quod
Aucr.Qucdautem dixit,q?
fequitur ex ratione
nitum ex duabus extremitatibus.f.
habet principium,& fine". quod Te-
primacorumdeanriquitatemundi rocftin praueritum ^ternum non
inprxtcritum,iequituridem ex ea habetprincipium,necfinem,nequc
infuturumcfleverunr.&ficetiam ceflationem.&ideo,quianon po-
eftinrationefecundaeorum.Cum nuntPhilofophiq>motuscirculans
autemdicunr quod no fequiturin habeatprincipium.nonfequitureis
futurumid,quod
tcrtiarationein vthabeatfinem:quoniamipfi non
fecundum
fequitur in prxteritum ponuntefleeius inpraneritumefle
opinionem eorum, quia nos nega- generabile & corruptibile.& qui co
musvtfitmundusffternusinprxte cedithoceis,contradicitverbisfuu.
iitum,&noneftfalfumvtfit xter- &ideofuithsecpropofitio vera,q>
nusin futurum,nifi apud Auoalho- omne habens pnncipium habet fi-
zilalhalaph,qui quidem tenet efle nem. Quod autem fitquid habens
H mundum^temumexduabusextrc principium,&non finemno eftve £
mitatibus falfum,n6eft,ficutdixit. rum,nifiqiposfibilefiat aeternum.
quoniam,cum concedunteisquod nam omne habens principiuro eft
mundus non defecit posfibilitasei 9 posfibile. Quod autem fit aliquid
& quod posfibilitas euenit ei, taqua posfibile,v t recipiat corruptionem,
quideum fequens,quo menfuratur &recipiat^ternitatem,eftquidnon
ha?cposfibilitas,ficuteuenitentipof fcitum,&debetfpecularide eo. Et
iibili,cumexieritinaclum hsecdi- iam fpeculatifuntdeeo Antiqui,&
fpofnio,& apparet de hoc fpatio q? Hauoalhauil conuenitcum philo-
nonhabueritprincipium, venfica- fophisineo,q> omne innouatiicor
bitureistempusnonhabereprinci- rumpitur,&eftconfequensfortisfi-
pium.hocenimfpacium nihilaliud mum ad eradicandum fermonem
eftnifi tepus.&appellatioeius. qui deinnouationemundi. Quiaute
appellaueritiddahar^ideftcnernu , diftinguitinterprx'teritum,&futu
nihil eft. £t,cum fuerittempusco rum,q> id,quod fuitin prxteritum,
I pulatum posfibilitati, &posfibi!itas iamexiit totumincfle:id vero,qcP jyj
copulataeflemoti nonhabet pnn- entinfuturum,nonexit totumin
cipium. Cum autem dixerint cp efle:exitenim deeoaliquid,&ali-
omne,quod reperitur in prxteritu, quid non:eit fermo fallax.Nam id,
habet primum,eft propoiitio falfa : quod fuit in prarteritunr.in rei veri
quoniam primumreperiturinpra: tateiamexiitin tempore :&quod
teritumanernum,ficut reperiturin exiitin tempore,id excedit tempus
futurum. Diftinctioautemeoru exduobuslateribus, &habettotu,
in hoc inter primum,& operationc & eft finitum neceflario. Quod vc-
eius,eftratioindigens demonftra- rononexiitinpmeritum,vteft jp
tione.quoniam efYeeius,quod fuit cefluseius,quod innouatur,noexit
in praneritum non seternum, eft a- in prxterito, nifi atquiuoce fed ip-
.

hudabeffeeius,quodfuitinpra?te- fumcumprauerito duratininfini-

ritumt;ternum.namid, quod fuit tum,&nonhabettotum.totum ve-
ro
 :

Secunck. 59
A to ex parfibuseius.tempus enim no cuiuseflenonexitintempore,&id D
reperitur ei principium primum.in noncomprehendittempus, vt fint
nouatum in pratteritum nam om-. operationeseius tales,nam nulla eft
neprincipium innouatumeftinte differentia inter efle cntis,& opera-
poreprxfenti:&omne tempusprx tioncseius.Siautemfuerint rrfbtus
fenshabetantcid prxteritum:ergo orbium cocleftium,&eius,quodfe
id.quodreperiturxqualetempori, quiturexeis.operationesentisxtcr
&tempuseftxquale ei,necefl'c eft ni,cuiuseffcnonexitin cfleprxte-
vtfitinfinitum.&cpnon exeat ex rito,neccfleeft vtopcrationes cius
eo in efle prxterito,nifi partes eius, nonexcantintcmpore prctcrito.
quascomprehcndittempusexduo Etnoomne,quoddicirur deeono
buslatenbus: ficutnon exit in efle cxiie,poflibilecft vt dicatur de co
motiex temporcin rei veritate,ni- iamexiuiflein tempore prxterito,
fi inftans,nec ex motu.nifi id,quod nec cp lam finitum eft. omnc cniin
moueturin magnitudine ,in qua habensfinem habct principium.
" moueturininftanti,dequoquxri- Vlterius,cum dicimusdceonondc
£
tur.Nam qucmadmodum enSjqcF" fecifl'e,eftnegatio proccfliis m tem
non defecitin pre.teritum, non dici pore prxterito,& habcre principiu.
nius cpid.quodtranfiitexefleeius, Etquiponitexitumfuifle in tem
cxiitnuncineflemam , fi hoceflet, poreprxterito,ponitci principiu.
crit cfle ei us principium , & tem pus &ipfequidem petit principiumia
idcomprehenditex fuis lateribus quxfito.Et,cumnonfitveium id, ,

ficdicimusdeeo,quodeftcum te- quod non defecit cum efle xtcrno,

pore,non autem in eo, & in reuolu- iam exiuifle in cfle,nifi exiuent ens
tionibusprxteritis,cpexit cx eisin xternum in eflexum cxit in tempo
efleimaginabiliid,quodexeiscom reprxterito. Igitur,cumdicimus
prchenderittempus.Quq verofunt omneprxteiitum iamexiuit inee",
cum tempore,adhuc non cxcunt in intclligunturde eo duo quorum .

cfle:ficut non exiitin efle prxteritu vnuineft,q>omne,quodexiuittem

C id,quodnon defecitefle,poftquam poreprxterito.iamexiuifleinefle:
noncomprehenditidtempus. Cu &hoceftverum prc.teritum vcro p
.

autem imaginatusfueris ens xter- copulatumipfiefle.quodnon defe

num,operationesquidem eiusnon
retardanuir ab eorficut eft mos om
nisentis,cuiusefleeftperfeclum,vt
futale.nam,fiipfumfuerit xternu,
&nonexiueritin temporeprxteri-
to,fequitur neceflario vt non
operationeseiusin tempore prxte-
rito.narh,ficxiuiflent,cflentnnitx:
& hoc ensxternum non deficcrct ef
fe abfque operatione.& id,quod no
dcficitnooperari,eftnecefl'ario im-
poflibile. Et eft conueniens cnti,
cit.f quod non euadet ab eo, no co-
uenitvtdicamusexiuifleineflb.na,
cum dicimusdeilloexiuifle,cftcon
trarium eius,quod dicimus,q> fit co
pulatum enti xtcrno.& nulla cft dif
excat fcrentiainhocinter opcrationcm,
& cfle,fi q> qui concedit poflibilita-
temeflcentis,quodnon defecitin
prxteritum,dcbetetiam concedcrc
cp hic fint operationes,quq non de-
feccruntantcaJnprxtcntum.&n5
cft neccflc vt fint operationes cius
omnino
 Difp utatio
G omninopofitannefTe, ficutnonfe-
quitur in duratione fubftatia: eius
in preteritum,vtcxiuerit m efle. &
hoctotum eft manifeftum, vt vi-
des.« Hocautemefleprimum pofli
bileefl vtfaciatopcrationes,c]ueri6
defecerunt,necdeficict.&,fihocfue
ritimpoflibile in operatione , erit
quoqueimpoflibile in efle. nam oc
cnsoperatioeiuseft copulata ei in
efle. Ifti autcm homines ponunt
impoflibilitatem operationis octer-
nxeij&efleeiusasternum.&hxceft
vltimitaserroris.fed darenomein-
nouationismundo,vtdatIex,ema-
H gisproprium,quamquoddatfec}a
Aflaria.namoperatio, in eo q>eft
operatio,eftinnouata. Imaginatur
tamenanticjiiiras in eo, quomam
hxcinnouatio,&operatio innoua-
ta non habet principium,nec finje.
Dixi,& ideo dirficileefi Mauris ap-
pellaremundumxternum,& Deu accidens.quoniam,eum fintharc ta
xternum.&ipfinon intelliguntde quaminftrumentaagentisnon dc-
xterno,nifi nonhabens caufam & ficientiSjgeneratur homo median-
.
iam vidi aliquosfapientum Mauro tehominc,&ex materia hominis.
rum adhxrere hnic opinioni.
A l g A z E L.
AltrumAlg.Viaautcm Quartaeo
fequitur.quoniam lpfi di
I cuntjdim corrumpiturmundus,re
manet poflibilitascfle ems,na pofli
bilenon fitinconueniens,&eftat-
rributumreIatiunm,&indicretom-
neinnouatum fecundum opinione
eorummateria pra'ccdcnt:, &om-
necorruptumcorrumpituriid ma-
tcriam precedentem materix au-
. eocum
tcm,&radicesnon corrumpuntur:
corrumpuntur tamen formx, & ac
cidentia.qux funt eis.
AVERROES.
Auer. Cum autemponitur
Altaduentusformarum circulari
terineodemfubieclo,&ponaturq> K
agens in hai circulatione ef t agens,
non deficiens,nonfcquitur ex hac
pofnionefalfum. Si vevo ponitur
aduentusvniuspoft ablationemal
teriusin materiisinfinitisfpecieeft
faifum.&fic,fiponitur hoc abfque
agentexterno,feuabagente no x-
terno.q uoniam,fi fuerint ibi matc-
nxinfinitx,reperiretur infinitum
inactu.&hocefalfum. &magisab-
furdumeft vtfitaduetus vniuspoft
ablationem alteriusex agenribusin
nouatis. quare non eft verum hoc
modoqihomo generetur omnino L
ab homine,nifi ponaturhoc circu-
lariterineadem materia,itaq?erac
corruptioaliquorum hominum p-
cedentium materiafubfequentiuni
&eflealiquorum prxcedenriucur-
ritcurfu agentis,& inftrumenti cH
fubfequentibus & hoc totum eft r»
.
&hoctotunv.cii nondmiditur hac
diuifioue,non euadet confydcrans
inhisrebus adubuatioibus,exqui-
busnSpoteftfaluari. EtDeusglo. M
ponattc &noscum his,qui peruene
;
runtadgradum fapientum,attinge
tium ad finem veritatis circa pofli-
bileexoperationibuseius,&neceC
farium,quodnonfinitur,&totum
hoc,quoddiximushic, nondeclara
tur hoc Ioco. Et debet fpeculari de
I
prudentia, &afliduitatefm
codones,quasdecIarauerut Antiq,
& eas codones pofuerut in fpecula-
tione.& lmpoFe e cu hoc, qn audiac
hofermonescontradicentiuminoT
re,de qua fpeculatur,fi dilexerint cf
fe exhominibus veritatis.
ALGA-
 Sccunda. 4o
A ALOAZEL. AVERROES. D
ATteftjquoddiximus.feparauim'
Al<ra.Etrefpofio omnium A It Auer.Resautem, cumqua
J"\ contradixithuicfermoni,eft,
tamenhancdifputationem,quonia. quiaconfequentiainter antecedens
habentineaduasaliasrationes.qua & confequens non eft vera. nam
rum Primaeft,quam tenuit Gale- cotruptum nonopoitet vt refblua
nuSjdiccns ti Sol cxempli gr.uia reci tur,cum corruptio aliquando pro-
peretcorruptione,appareretde eo ucniatreianterefblutionem Atta .

refolutioin temporefucccsliuo & : men confequentia vcraeft,cu poni

tamcti afpcctusfignificantesmenfu
ram eiuspofltot milia annoru no
mcnfuram. &,
fsgnificant nifihanc
quianon refoluiturin his tempori
turcorruptiofccundumcurfum na
turalem,&nonponitur coadte , &
concedaturetiam qicorpusccelefte
fit viuens.nam omne viuens, quod

bus,lonfTisindicatq?nmiconumpe corrumpiturfecundum curfum na

tur. Dubitatioautem deeaemul- turalem,refbluitur, antcquamcor-
B tismodis.quorum Prinuisc,&for- rumpatur neceflario. Sed iftac funt "
ma huius rationistalise. SiSotcor propofitiones, quas nonconcedic
rumpcretur,non eitdubium q»cue aduerfariusdecalo.nificum dem5
. neritei refolutio: fed confequescft ftratione. Quarefuitfermo Galeni
fa'fum:eroo &anteccdcnsctiam fal rhetoricus. Etquodcautius eft in
fum.&eftfyllogifmus, quiappellat hocfermoneeftq>cccli, fi corrum-
apudeosconditionaliscopulatus. perentur,corrumpcrcnrur quidem
Qua:quidemconclu(io non fequit* autadelementn,exquibus compo-
quoniamantcccdcns noncft veru, nuntur,autadaliam fcrmam,eoq>
nificopuleturei aliaconditio.nam, fpoliarentur formafua,& reciperec
cumdicit fi corrumperetur, impof aliamforma,vtacciditformz fim-
libileeftquinrcfbluatur, hocconfe plicium,cumgeneraruraliquodeo
quensnon fequitur ipfum antece- rumabaliquo, felemeta quatuor.
densnificum additione conditio- Siautcorrumpercturadclemcta, il
His.&eftvtdicatur,ficorrumpcrec' laedntparsaltcriusmudi .nanocS
C corruptionc refblutiua,imposfibile uenitvtfintex elem^tis cotcntisin
efteiquin refoluaturin longicudi- eis.qmiftaelemuafuntpars noha
ne temporis,autdeclarabitur q^ no bens mefurarefpcifrueoru immo :

fitcorruptio, nifi pcr viam refblu- proportioeoruad jpportio

illa cft

tionis,adhocvt fequaturconfcqucs punctiincirculo.Si verofpoliarent*

abantecedente, & tamcn nonconce formafua,&reciperent aliam erit ,

ditur ei,quodnon corrumpiturres hiccorpusfextumcontraiium eis,

nifiperrefolutioncm Sedrefolu- . quod no cftneccoclum nccterra,
,

tiocfl vnafpecierum corruptionis. necaqua,necaet,necignis.&hocto

Et non eft inconucniens vt tum eftfalfum.Cum autdixit «pno
corrumpaturresin efle refoluitur,eftfamofum,&eltdiuer
fuo,& cft inhora fumapriniis veris. &iam «'ictueft
perfccliofiis dequogenerefuntiftxpropofitio-
fuae. nesinlibroPcftenorum.
ALC*-
 Difputatio
6 AL«AZEL.
Alt Alga.S?cundusvero, fi con
cedimusei hoc,&q>nofitcor
ruptio.nifiper refblutionem ,vnde
fcieturqjnoneuenieteircfolutio?
Afpicereautemobferuantias eftfal
fum:quoniamnonfcitur menfura
eius,nifi jppeveritatem.&Sol,qui
dicitur qp fitmaiorterra. iyo.vici-
busautpropehoc,fidiminuta fue-
ritabeomefuraparuaexempli gra
tia,nonappareretfenfu.&forteruit
hucufq-,inrefolutione.&iam dimi
nutaeftmefurapalmi,autamplius,
fenfustamennonpotuitidcompre
tt hendere:quoniam menfuraeius in
fcientiaPeifpedtiua non fcitur nifi
propeveritatem.quoniam ficutge-
ma,&aurumfuntcompofita exele
mentisapudeos, & tamcn recipiut
corruptionem, deinde fireponatur
vnagemmapercentumannos,non
critdiminutioeiusfenfibilis.&for-
teproportioeius,quod diminuitur
aSolein menfura temporis obfer-
uantiarumeftficut proportiocius,
quoddiminuituragemma in cen-
tam annis.& hocquidem non appa
retfenfui.&indicat q> natura eius
eftin vltimitate corruptionis. Et
I
jamdimifimus recitare multas ra-
tioneshuiusgenens,quasnegantin
&pofuimushancratio- impoffibileeft vtfit fineca &hxc
telligentes,
nem,vt fitfpeculum, & exemplum quidem caufa aut erit ex voluntate
cius,quoddimifimus, &conteti fui
musquatuorrationibus,qua:indi-
gerentlabore in folutione dubita-
tionum earu,vtdiximus fuperius.
ave
r r o e s.
AltAuer. SiSoliefoluerctur,
&efletid,quod refoluitur cx
eotemporeobferuationis incopre-
henfibilis quantitatis propter ma-
gnitudinem corponseiV 1 " id,qcf
fhexrefolutioneieis,qna?funthic, K
ex corponbus'quid habes menfura
comprehenfibilem. quoniamrefb-
lutio omnis fenfibilis refoluti erit
percorruptionem partium eius,q
refbluuntur.&imposfibileeftinil-
hscorporibus refblutis refbluto m
quinremaneantin mundoomnes,
aut refoluantur ad alias partes. &
quodcunquehorumfuerit,necefle
eft vtfaciatin mundomutationem
manifeftam,autin numero partiii
eius,autinqualitatibusearu. Siau-
tem mutarenturquantnates corpo
rum,mutareturaclio,&pasfio eo-
rum.Siautem mutaretur actio,& L
pasfioeorum,&pra?cipue ftellaru,
mutareturid,quodefthicexmun-
do. igitur imaginatio refolutionis
incorponbuscoeleftibus eftimpof
fibilisin ordinatione diuina, quae
efthicapudphilofbphos,&hicfer-
mononperuenitadgradumdemo'
ftrationis.
a l g a z e l.
A Alga. Ratio vero fecunda
It
x\.apudeoscircafalfitatem cor-
ruptionis mundi eft ,
quia dicunt,
mundusnoncorrumpiturfubftan-
tiaeius,quoniam non intelligitur
caufainhoc:&id, quodnon fuerat M
corruptibile, deinde corrumpitur,
.
agentisa:tern!,&eftfalfum.quonia
cum non volueratcorrumpere eu,
&demdevult,profeclomutatuseft.
&inducetad hoc vt fitantiquum,&
voluntasciusineademdifpofitione
inomnibustemponbus,&tamevo
litum mutaturexpriuatione adee,
adhucexeflead priuationem.&id,
quoddiximus fuperius de falfitate
innouatum ex volutate an-
eflendi
tiqua,
 ,

Secunda.
K tiqua,indicatfalfitatem eortuptio-
nis.Etadditeihicaliadubitatiofor
tior,&eftq>volitueftoperatio vo-
lentisproculdubio. &omne,quod
nonfuerat agens, deindefitagens,
nifimutetur, ipfummet impofeeft
quin (itopetatioeius cns, poftqua
non fuerat.fi.n. remanfiflet vtfue-
ratantea,noneflcteiacT:io : &nunc
et non ergo non opera-
eft ei aclio:
turaliquid.corruptioautem noeft
aliquid, quanto magis q? fit opera-
tio.&, cum corrumpitur mundus",
&fttoperatio,qu3*nonfuerat,quid
eft ifta operatio? vtrum eft efle mii
41
faueruntC"oncedercomnesfecli*, & D
indigueruntfermonibus.quosreci
tabitpoftea. Attamenhocfequit
neceflario dicenti q? agens depeciec
operatioeiusininuentione abfblu
ta.i.in inuentione rei, qua: non fue
rat antea,nec in potentia,nec fuerac
pofhbilis,&extraxiteamagensapo
tentiainactum, immo innouauie
eaminnouationeabfolma, quonia
operatioagentisapud philofbphos
noneftaliud,nifiexitus eius,quod
eft in potentia,ab eo, quod ponitid
111aclum.& depedet apud eos in en-
te in duobusextremis: in muentio-

B di?&eftfalfum,cumceflatefle,aut nequidemid pmutatabeflein po- E

operatioeiuspriuationismundi, & tentia ad efle in ac~tu,& aufcrtur pri
priuatio mundinon eftquid lefle, uatioeiusnn priuationc vero,in p-
adeo q* dicatur id eflc, quod fecit a- mutandocns abefleadtuadeflein.
gens,& adintienitinuentor.& pro- potentia,& accidit vt fiat priuatio
pter hoc dubium exiftimauerunt eius.Qui vero non ponit agens hoc
<j> diuiduntur Loquentes in fine hu modo,fequiturei ha*c dubitatio,n
ius in quatuor fectas.& quadibet fe- q*dependeatoperatio eiusin priua
Clatenuitfalfum. tioneinduobusextremisfimul.fitt
AVERR.OES. uentione,&priuatione. Sed,quo-
Alt Auer. Quodautem recita- niani in priuatione eft magis mani
uit Alga.de Philo(bphisq?co feftum,nonpofluntloquenteseua-
gent aduerlarios T hoc fermone cir- dereabaduerfariismam manifeftii
capoffibihtatemcorruptionismu- eftqjfequiturdicentihoc vt agens
di, vt anernu m, q uod eft innouans operetur priuationem quoniam , .

C fequatur abeooperatio innouata, cum permutaueritrcabefle adpri F

&eftpriuatio, vt coegerunt eos in uationem abfolutam ,iam operatu
innouatione,tamlocuti fumus fu- eft priuationem abfblutam prima
periu«deeo,cumttadtauimusdein intentione,in contrarium eius,cum
nouatione mundi nam dubitatio- permutaueriteamabeein aclu ad
.

neseuenientesin hoc in innouatio efle in potetia.innouatio enim pri-

ne,ipfimetcontingunt m
corrup- uationiserit in hac permutationc
tione.& non oportet reiterareid in quidfequens. &hocidem fequitur
hoc loco. Quod vero eft propriu eisininuentione nifi q>eftmagis :

huiclocodeeo,q>omnishomo di- occuItum.nam,cum produxerit re,

eensinnouationem mundi, necefle auferetpriuatiouem |ei 9 neceflario.
eft ei vt fit operatio apentis, depen- Et,cum ficfuerit , non eft inuentio
densin priuationc,adeo quod ages ahquidoino, nificonuerfio priua-
fccit pnuationcm,elt id, quod rccu tionis rei ad ce.fedqm fuit finis,hu-
Eztraord.Auer. F ius

iusmotus inucntio, poffunt dice- autem rccirauit Alga dcfedVa Afla-
rc q> operano eiusdependeat in in- riaqjipfipermittunt fieri innoua-
uentione:& non poflunt diecrehoc tionemfubftantia: exiftenrisperfe,
jnpriuatione.cum fucrit finishui'
mot 9 pnuatio. Quarenon poflunt
dicerecpoperatio cius non depen-
<Jeatindeftrudionepriuationis,fed
dtpendetininuentione, &fequitur
eum hoc deftrucrio priuationis.fed
fequiturcis neceflario vt depedeat
operatio m priuatioe. ens cnim fm
eos non hora, qua efl pri-
cfl ci nifi
uatumabfblute,&hora, quaeftin
a&u.cum autem fueritin acru,non
dependet in eo operatio agetis nec
JJ cumfueritpriuatum .remanfuer-
go vnum duorum,autcp non depe-
deat in eo operatio agentis,aut q?
dependeat in priuatione,& conuer-
tcturinefle. Quiautem
githocdeagente,ipfequidem per-
mittitconuerti corpus priuationis
in efle,autcouerti corpusefle in pri
uationem,& q> dependeat operatio
agentis in permutatione corporis
cuiufcnnq; duorum oppofitdrum
adrehquum.& hoctotum eftinvl
timitate falfitatis in aliis
quanto magisin priuatione,&efle.
Iffiautem homines comprehfde
I runtdeagente id,quodcomprehen
dit habens vifum debilem de vm-
brareilocorei,adeoq> exiftimant
Gg vmbrarci fit resipfa.&boc, ficut
vides,eftquid fequensei ,
telligitdeiimentioneexitiim reiab
eflein porcntiaadeflcinactu,&de
priuationecontrarium cius:& eft
mutatio eius ab actu ad potentia
Etex hocapparetcppoflibilitas,
materiafuntrequifita in
nouato:&q>,fi reperiretur ensexi-
ftensperfc,irnpofTibileeftefleeipri
uationem,necinnouationem. QcF
.
Difp utatio
&nonpermittunt priuationem e-
ius,eftopinioin vltimitatedebilira
tis.namid,quodfequitur in prtua-
tione,fequiturininuentione,nificj»
inpriuationeeft magis manifeftu.
&ideoexiftimauitq>ipfi diuerfar»
turin hacrc.deinde recitauitrefpo
fionesfedtaruminhac dubitatione
qeisacciditinpriuatione,Etdixit.
A L G A Z E L.
,
Altxcrunt
Alga.Mahatazeli auremdi
operatio, qua? ema L
cp
nauitabeo,eftens, &eftc6fumptio
quam quidem crcauit non in fubie
do,&corrumpcttotum mundum
intelli- ininftanti,& depeidetur confum-
ptioabfolutaexfe,itaq> non indi-
gebit alia confumptione, vt proce-
datininfinitum. Et, cum recitauc-
rathanc refponfionem corum illi
dubitarioni,
A L G A Z E L.
oppofitis,
Altfummulrismodis. Quorum
Alga. Ethocquidemeftfal
vnuseft,cpconfumprio noneftens
operatum,&certum, ita q> apprehe
datur confumptio eius. Adhuc.fi ef M
fetens,noncorrupercturex feabfqj
eorrumpente.Vltciiusnoncorrum
pet mundum.qm, fi crcatum fuerit
qui noin ifl fubftantia mundi,& parseius,cfl
inconueniens. namledensccntagit
fedem.&congregantur etia faltim
in inftanti.&,cumfueritpoflibili$
congrcgatio eorum non erit con-
,
& tranum,& non confumet ipfum.Si
omni in- autem creauiteumnon in mundo,
nec in fubiecto,quaero vnde couer-
tetur cfle eius m efle mundi? Prane
rea in hac opinionccft aliud conue
niens
 Seeunda.
A niens,&eftq>Deusglo.nonpoteft
corrupcrealiquasparteshuiusmu-
di,& non aliquas, & etiam non po-
teft nifi facere innouationem vacui
in priuatione mundi totius. quonia
cum non fuerit in fubie&o,erit pro
rortio eius ad totum eode gradn.
AVERROES.
Alt Auer. Hicfermo eltdcbi-
omnibus,quibus labora-
lior
uimuscotradicere.qm vacuum &
priuatiofuntduo nomina fynoni-
ma:&,cum non creat priuationem,
noncreatcofiimptionem Siaute
. gredincm. Attamen ,cudicuntq?
conf/derauenmusvacuumee,erit
B finisgraduseius,vtfitaccidens,&ee
accidensabfq-,i\ibiectoeftinconue
piens.&ctiam quo imaginatur vt
priuatioopercturpriuationem
hoc totum aflimilatur fermoni
uorfameorum.
A L G A Z E 1.
Alteft,quia dixerunt operatio
Alga. Secundaautem
emanauitabeo,eftpriuatio,&pri-
uatioeft prxfatioefle innouatiseu
exfc,& fjtmundus incorruptus, &
apud eos in inuentione in no
fic cfle
uabinpfumexfe,&fitensieo ens.
&hocetiameftfalfum.quoniamin
KB eocfteffeantiquum fubiectu inno
uationum, ctiam cft cxitusab intel
le&o.nam non intelligiturde muf
tionenifiefleattributum voluntati
& pofle.ponereautem aliquid pras-
tervoluntatem,&pofle,&eflepo-
tcns adid,&eft mundus, non intel
ligitur.& ficetiam priuatio.
AVERROES.
Alt hicfunttria,agens,&a<ftio:
Auer. Carmei autem
q>
renet
&eftid,quodappeliantoperatione
&actuni:&cltid,in quo dcpendet
operatio.& ficvidentq? hic fit
4%
uatio,&aclio,quamappe11at opera 1>
tionem priuationis, & rem priua-
tam.& vident cp adtio fit res firma
in fubftantia agentis . & hoc non fa-
c.tapud eos mnouationem patie m
te,q»fitinnonatum :qmhoceftex
capitulo proportionis,& relationis.
innouatio autem jpportionis,& re-
lationisnofacitinnouationefubic-
clieorum.innouationesvero facic
, tesmutationemfubiecli funtmuta
tiones,qua?mutantfubftatia fubic
dti,vt mutatio rei ab albedine ad ni
actioftatinfubftantiaagentis , eft
crror:eft.n.relatio reperta intera- E
gens,&adum :&,cumreferturad
agcns,appellatur actiotcum vero re
? & feraturadactum,appellatur paffio.
Mc Sed Carmei in hac pofitione non ,
vtantiquum no operec*
lequitur eis
innouatum , & no vt antiquum n5
fedla fitantiquum,vtputauitfecT:a Afla-
ria.fed quodfequifeiseft vt fit ibi
,
q
ca magisantiqua.qua antiquu. qm
agenSjCti no operatur , poftea o- &
peratur,abfq ; eo q> dcficiat ei hora,
qua non operafaliqua conditio co-
ditionum efle operati>maniieftum
eft q> innouatum fit hora operatio-
nisahquodattributum, quodnon F
fuerat agcnti ante operationem & :
omneinnouatum habetagcs inno
uans,& fequitur vtantecam prima
fit ca,& procedct in infinitum. & la
locuti fui mus de hoc.
A L G A Z E l .
Alt Alga. Tertiaautem feclac
Aflana,qui dixerunt
fecla q>
accidentiac6futnunturexfe,&non
imaginant^remanere.nam^fi imagi
narenfremanere, nonimaginarec
confumptioeoruhacdeca. Subfta
pri- ux vero no remanent ex fe , fcd re-
1 i) mancns
 Difp utatio
C manetexfe,ied remanet remanetia qmonfuntr&eftfalfum vtfit hoc K
additaefleearu.&, cunocreaucrit eis in ep q? no funt,fequitur vt fit rc

Deusglo.remanentiam in eis, cor- manentia eis in eo g-> funt entia. &,

rumpenffubftantix ad priuatione cum omneensneceflceft vt fitrc-
remanentiae. quodquidem eft fal- manens,ex eo q? eft ens & pri uatio
,

fum:quoniameftincode negatio innouataeftei,qua:road quid rc-

ne fenfus,q> nigrcdo non remaneat manent entia in remanentia?& hoc
& fice" talbedo,& q> innouatJ i ol ho totum efterrorexcorruptione ^p-
ra.intelledustamen determinat q? ueniente in intellectu:ideo dimitta
capillus,quiefticapite hominisho mus hanc fectam :qm falfitas fermo
die,eft capillus, qui fuerat heri, non niseorum eft magis manifefta,qui
fimiliseij&determinatetdenigre- indiseatdubitatione.
dinecapilli. Vlteriuseftineodubi A L G A Z E L.
tatio alia,& eft q> remanens, cum rc
manferit in fua remanentia,neccfTe
Alt Alga.Quarta vero fecta eft
aliquorum Afiaria:,qui dixc-
H eftvtremaneatattributaDeiinre- runtaccidentiacofumi exfe,fubfta I»

manentia.& hxc remanentia rema tias vero renianeie.&, fi no creaflet

nebitinremanentia,&indigebita- Deus glo.in eis motum,necquietc"
liaremanentia,&procedet m infi- necconiunc~tionem,nec feparatio-

nitum. nem,efFetfalfum remanere corpus

AVER.ROES. nonmobile,necquiefcibile,&cor-

Altmitate vanitatis,&
Auer.Iftjefermo eft in vlti rumperetur.&amba:fe£tas Aflariae
ruina»,li— dicebantpriuationemnon indige-
cetdixerinteummulti antiquoru, reagete.eft.n.quiesac~tionis,qmn6
f.q? entia funt in fluxu continuo. & intelliguteffe priuationem actione*
quafi funtinfinitaincouenientia, q aliquam. Dixeruntverophilofb-
eumfequuntur.Etquo rcperifens, phi,&,cumvanifinthi modi, non
quod confumatur ex fe,& confumi remanetmodusaliquisfermoni dc
tur efle in confumptione eius ? Na, poflibilitatepriuationishuiusmun
fi ipfum cofumeretur ex fe, eflet ex di,eTt fi dixetimus q> hic mudus fue-
J
I fe.fi authocef!et.fequeret vtres,q ritinnouatus.nam cum confeflio- M
J
ipfum reperiret ,ex(e cofumeretur. neeorum innouationisanimae hu-
& hoceft falfum.qm efle eftcontra man? rocinantfde falfitate priuatio
rium confumptionis, & impoflibi- niseiufmodijppinquishis.quosdi-
leeftvt reperiantur duo contraria ximus. Demuapudeosoe exiftes
ineode eodemodo. Quareid,qd ex fe,no in fubiecto, no imaginatur
permanens,& abfblutum,no
cft ens priuatioeiuspoftefleeius, fiue fit
imaginatur de eo confumptio.nam antiquu,fiue innouatii.&,cu df eis,
fi efTceiusdeterrainarct priuatio- cu ingreditfignis viceaquae,corru-
nem,efietens,&nonensi:i vno in- pitaqua,dicutn6coriupif,fedcon-
J
ftanti:quodeftfalfum. Vlterius, fi uertit in vapore,&deinde couertic"

entia remancnt,aliquo atttibuto re in aqua:materia vcro prima rema-

manentcin fe, vtrum remanentia netinaerc,&eftmateria,q eratfu-
eorum,in co q?funtentia,autineo bie&a formx aquae : fpoliatur aute"
materia
 Secunda.
A mat«iafbrmaaqu?,&induiturfor
ma aeris.&,cum aer occurrit frigi—
do,in<Toflatur,& fa<itus eft aqua:
noaiitq? materiainnouatafit: fed
materiaeftcois inter elementa, & plexenimnon mutatur,&nonmu
mutanturineaformaieorum.
averroes.
Altaccidentianoremaneant
Auer.Qui autemdixeritq?
per
duo tpa,& <v> efleeorum in fubftan
tiisfitcoditio in remanentiafubfta
tiai,ipfe quidem non intelligit quid
fitinfermonefuoexcotradiclione.
Nam,fieffentfubftatia:, coditio in
effeeorucum no poffint effe acci-
B detiaabfq;fubftatiis,inquibusexi-
ftat,tuncpofitioaccidetium eft co
ditio in efle fno,& eft inconueniens
vt fit resconditio in efie fui ipfius.
Vlteriusquo erunt coditio requifi-
ta,&ipfaquide no remancntpduo
tpa?nainrtans,quoderitfinispriua
tioniseius.qd* eftex eis, &initium
cflepartis,qua:eftexeis,necefle eet
vtcorrupat inhocindattfuba.hoc
n.inftasnoeineoalrc|d ptiscorru-
ptx,nec aliqd ptis,q eft.nayfi eflet I
co parsreicorrupta?, noeeteifinis.
& fic,fi efleteialiqd rei,q eft De- .
mumponereid,quod no remanet
,C per duo tpa,c6ditione in remanetia
efle eius.quod remanet per duo tpa
cftabfurduetiam.naid,quodrema
netperduotpa,dignius eftremane
rcquaid.quodnon remanetpduo
tpa.qih id.quod n5 remanet p duo
tpa,efleeiuseftininftati,&eftflu-
xus.-quodveroremanetgduo tpa,
efle,ciuseftpermanens. &quomo-
docritfluxusconditio in effe per-
manentis?aut quo eri t id , quod re-
manetin fpccic,conditio inrema-
nentiaeius,quodremanet in indi-
diuiduo.& hoc totum eft inuolutio
3 4
falfitatis.Debesautemfcireq? qui D
non poni t materiam rei,qux gene-
ratur,fequiturci vtfitens fimplex,
&impoffibilisefleipriuatio. fim-
tatfubftantiamfuam adfubftanria.
alterius.&ideodicitHippocratesfi
eflethSex vna re,non doleret cor-
puseius.i.n6corrumperetur,&mu>
taretur:& fic et fequeretur vt no ge
neraref^fedefletenSjquod non defe
cit,nec deficiet.id autem,quod reci-
tauit Auicen.de difterentia in hoc
interinnouationemcorruptionem
in anima.nihileft.
algazel. E
A It Alga.Refpondensphilofb-
Jl\. phis.& rnfio eft q> id, quod di
xiftisde partibus, q? poteft euadere
a qualibet earii,& declarabit deitru
<Stiociusfm radices veftras, non eft
verum,&conueniensvFitatiradicis
veftre ineo,quodeftdegenerefuo.
fedprolixedehocnon loquemur:
fcdfufticitnobisloquidcvnaparte.
Etdicimusquarenegatis dicentiq»
inuentio,& priuatio fint in voluuta
teDei glo.&,cum ipfe voluerit,ad-
inuenit:&cu volct,corrfipet, &eft,
cum fitpotens,volensinperfedtio- »
ne.& ipfe quidem in hoc fuo iudi-
cio n5 mutatur in fe , fed trh mutatf
eiusoperatio.Cuautemvos dicitis
q?agensimpoffibileeftemanareab
eoaclionem,& quid emanauitab
eo,dicim' q> id.qcP emanauitabeo,
eftinnouatum,&eftpriuatio,poft-
quan5fueratpriuatio,&pofteafa-
<ftaeftpriuatio,&emanauit ab eo.
Siautemdixeritiscp priuatio nihil
eft,&q(ioemanat: dicimus & ipfa
quoq; nihileft.ergo qiio fuit: & ni
hileftemanareabeo?&,cuItelligi£
9
q? fit,Itelligiif relatio ei ad pofle. .
F iij AVP.R,-
 Difputatio
a v i R R 6 i s.
AltAucr.Hoctotum e fermo
fophifticus.&corruptus. Na
Philofophinoneganteflepnuatio
nem reicucorruptione corrumpe"-
tKeam:immon6q>corrupenscam
dependeatoperatiofua apriuatioc
eius,ineoq>eftpriuatio,ieddepen
detoperatiofual permutationeab
eflc,quodeftina<ftu,adefle, qd* eft
inpotetia^&fcquifelqjfitpriuatio
&innouatioeius.&hocmodocom
parafpnuatioadoperatione. &n5
fequif",ex eo q»cftpriuatio, ftatim
adactioneagentisinentevtages fic
H agcseiusprimo,&perfe.&iple,qm
coceflumefteihocdidiim q>fitpri
oatio jpculdubio ftati m ad a&ione"
corrupensi-n corrupto, intulit q> fit
priuacioperfc,&primoabagecee-
lus.quodquideimpoflibileeft. na
ages,nodep£detoperatio eius apri
uation e,in eo q> e priuatio.fi pri mo,
&eflentialiter. Quare,fientiafen-
fibiliaeflentfimplicia,no gcnerare
tutj^necc-orruperetuisnifidepende-
retac~tioa<*entisprimo,&efl*entiaFr
Attamcdepedetaclio
apriuatioe.
agetrsa priuationep accides fecun
I darie.&hocquidetnpermutatione
pafliabefl'e,quodeina<ftuadaliud
efle,&eueniteiex hac actione pri-
catio,vtmutatio ignisad aere , qrn
eucnithuic priuatio ignis & ficeft
. enim nihil eft,quo dc-
difpofitioapudPhilofophos in ef-
ie,&priuarione.
a lg a z el.
Alt Alga.Etquxdfia cft inter
vos,&dicentemnegationein
nouationispriuationisoino accide"
tibus,&formis?&dicitq> priuatio
fitnihil,&quofit?&quodenoiatur
innouatione?Etn5eftdubiuq>pri
tutio lmagiuacfieriin accidecibns,
&quoddenoiatum eft innouatio- X
necftintelle<ftuale,fiueappel!et res
fiue noappelleif.&relatio huius,qct
eftintelledualc , ad pofle potcnti»
etiam eftintelle&ualis.
averroes.
A It Auer. Innouatio priuatio-
/\ nishocmodoe vera,& eftid,
qcKponut Philolbphi ,qm emanat
abagente(ecudainte"tione,&perac
cides:&n6fequitexeo q>emanat,
&eftintelledcualis vtfit eflenciaPr,
&pnmo. Dfiaaut inter Philolb-
phos, &negante fieri priuationem
e",qrhPhiloiophinonegat heripri-
uationeoino,(ednegant rieriprin- L
cipafr.&eflentiarrabagete.naages
no depedec operatio eius a pri uatio
ne neceflario,primo,& p fe.& priua
tioapudeos fequit aclione agentis
in efle,&eftid,quod fequiturdicen
timundum corrumpi ad non ens
om nino.
k l g a z e l.
A Alga.Siautemdixerit fecj.-
It
Jl\. turopinionieius,qui pmittie
priuatione"' reipoftefleeius,vtdica
turei quideftid, quodinnouatum
eft,&apud nos nocorrupitur resin
ue"ra. Etintelligimusppnuatione
accidetium mnouationefuoru co- _-
trarioru,quqfuntentia,n6aiitinno
uatio eft priuationis ablolute , quas
eft nihil.qcF
noiacurinnouacione?vc,cudealba-
ruseftcapillus,id,quodinnnouaf,c
albedocarum.&eftens ,& nodf q>
innouatum fitpriuationigredims.
a*v e r r o e s.
A It Auer.H^crefponfioPhilo.
X\.iophorueftralfp. nam Philo-
fophinoneganttieripnu.itionem,
&prouenireab ageme. Attamea
no prima imetiouc,v c lcquifponea
tircm
 .

Secunda. 44
A tirempermntariad priuationfab- iopotentiapotefttisqiponatens,n5 D
fblutam.fed priuatio apud eos inno efleprimo,&eflentialiter,(. q>con-
uaf*cum perditioneformae rei cor- uertatcorpuseflead corpus priua-
rupta?,&innouationeforma:,cui e tionis.& omnis, qui non ponit ma-
cotraria.vndefuit dubitatio Alga. teriam,noneuadet abhocdubio.f.
in hoc (ermone dubitatio vera q-> fequiturei vt depedeat operatio

A L G A Z E L . agentisapnuatione,primo,&efleti
Altbusmodis.
Alga. Et hoceft falfum duo
Primusquide,cu
ejuxritur vtrum innouatio albedi-
nisincluditpriuatione nigredinis,
\elne?Si autdixerintcpno, tucme
tiuntur.Si vero dixerint cp fic,an in
clufum eftipfummetincludens,vel
B ahud?Si dixerinreftidem.tuccon-
tradicit fibi ipfi:nam resnoninclu-
ditfeipfam.Si vcrodixerintcpfita»
liud,anhoc aliud intellectuale vel ,
non? Siaiitdixerintcpnon ,quxri-
xnusquolcitisq. fitinclufum? &iu
diciumdeeoquodfitinclufum in
autem di
dicatcp fitintelleftuale.Si
xenntq>fic,hocquiclem inclufum,
&intelle£tuale,& eftpriuatio nigre
dinis,aneftantiquum, velinnoua-
tu?Siautdixerintantiquum eftfal
fum.Si vero dixerint innouatum ,
denominatum quideab innouatio
ne,quo non eritintelle&uale? Si au
C tcdixerint 116 antiquu,necinnoua-
tum,eftfalfum qmante innouatio
. tranum eius,fed eft priuatio abfolu F
nem albedinis,fi dixerint nigredine
cflecorrupta,eftfalfum.&poft ea,
ctim dicitur q> non fit,eft verum, &
innouatur proculdubio.& hoc, qcK
innouatur,eft intelleduale, & opor
tctvtattribuaturpotenti.
averroes.
Alttumintelleduale,&auribuic'
Auer. Eftquidem innoua-
potenti.fedperaccidens, no autem
pcr le :qm 116 dependet operaiio a-
gentisapriuationcabfoluta,neca
jpiiuauoue vniusrci . Nam non cft
tialiter.&hoctotum eftmanifcftu,
&noeftopus protelare fermonem
ineo.Etideo dixerunt fapieotes q>
principiarerum generabilium , &
corruptibiliumfuntduo per fe, &
funt materia,&forma, & vnuper
accidcns,& eft pri uatio: qin cfc con
ditio requifitain innouatioeinno-
uati.f.vteam pra;cedat:&,ciim re- £
peritur innouaju,aufertur pnuatio
&,cucorrumpitur,adeftpriuatio.
A L G A. Z E L.
Altdusdubitatioiseftq»
Alga.Sccundusautem mo-
quod id,
corrumpitur, apudeosnon eft pcr
contranum,vt motus: motusenim
nonhabetcotrarium.& oppofitio
intcreum ,&qu etem apudeoseft
oppofitio habitus,& priuationis,no
autem oppofitio eflead ee. &quie$
eftpriuatiomotus.&,cum non fuc
ritmotus.noneritquiesquid con-
ta.&ficftfuntattributa,qua:sutad
perfeclionem,ficutimpreflio figu-
rarumfenfibiliumin humido cri-
ftallino in oculo , & ficut lmpreflio
formarum intelligibilium in aia, q
conuertuntur ad ltnpreflionemce
abfq;remotionecontrarij.&,cum
corrumpunt^eritdifpofitioeorum
ablatioefleabfqjaduentucontrarij
poftea:&ablatioeorum eft praefa-
tio priuationis abfblute, & apprehe
ditintclle&usefleuinouatu. &qui
imellcxit g» fn in fe , licet non fuent
t iiij aliquid,
 Difp utatio
G aliquid,inrelIexit,&attribuitpofi'e DISPVTATIO III. Jt
potenti.Etdedaratur inhocq>,cft
intellexerimusimaginationem fie"- De declaratione inuoluticy
diinnouatum voluntate antiqua, nis corum.
«on difFert fiue fit id, quod innoua
tur pnuatio,fiue efle. A I. G A Z E L .

AVERROES. IT Alga.Philolbphi
AltAuer. Difrert autemagna
difFerentia,cum ponitur pri—
profec~to,non autcm
Epicureijputauerfit
uatio emsnare ab agente,& emana
xeefl'eabeo.quoniam,cumponitur quod mundofitcau
faefliciens. & Deus
efl'epiimo,&priuatiofecundarie.i.
glorio.eftagensmundi,&efficiens
<j> ponatur innouata ab agente,me-
*•
eius.Ethoceftillufiofecundu radi
diante aliquafpecieefle, & eit pone
H doefleinaftuinpotentia,deftruen ceseorum. Nammundus fecundu
do aclum, qui efl habitus in fubie-
radices eorum non poteft confyde-*
c"to,eftverum.&qupd noneritim-
rari quod fit operatio Dei glot tri- .

poflibileapud Philofpphcs hoc mo

busmodis.Primusquidem ex partc
agentis. Secundusautem ex pane
do,vt corrumpatur mundus.eo q> p
patientis.Tertiusveroex partc vtri-
jnutatur ad aliam formam.nam pri
u fque.Ex parte autem agentis,quo
uatio hiceft fubfequens,& peracci-
niam impoflibileeftquin fitvoles,
dens Quod autem eft lmpoflibilc
.

apud eos,eft vt corrumpatur resad

non effe omnino. quoniam fi hoc
fuerit.tunc agensdependeret opera
tio eius a priuatione primo,& eflen
hicfermo totus, affumic
tialiter.&
ineoid,quodeftper accidens,q>fit
j per fe,&fi.quitur Philofbphisdeeo
id,quod dixerunt de impoflibih-
& eligens,& fciens rem,quam vult:
,
Deus vero glo.nihil vult, & nullam
habetoperationem:&quicquidin-
fluiturabipfo,c6fequiturabeoc5-
fecmione neceflaria. Expartevero
M
patientis,quoniam munduseftanti
quus,& a?ternus:operatio vero dici
tur deinnouato.Et ex parte vtriuf- .-

tateeius.&plurimi fermonum hu- que,quoniam Deusglo. apud eose

iuslibrifunthuiusnatura; pro- . & vnusomnimode &abvnononc- :

pterhoc conuenientius nomen hu- manatapud eos nifi vnum omni-

iuslibri eftliber Deftrudionisfim- modc. &munduseft copofitusex
pliciter,feuDeftruc"tio Alga. non diuerfis ,
quomodo ergo emanat
Deftrudtio Philofophorum & ve- .
ahquidabeo ?

liusnomenhuiuslibrieft hberdif- AVERROES.

ferentiat inter veritatem,&rui-
nam fermonum Loque"
Altagente,eft
Auer.Idautem,quodcftin
non poteft q> cflc

tium,dicentifiDeu quinfitvolens,eIigens,fciensquidc
glo.eflea^ens id,quod vult,adeoq> eftagenseius,
mundi, quod voluerit,eftquid non notum
&mundumopus,&ope ex fc,& terminus non cognitus in a-
rationemeius. ctione mundi,nifi fuerit ei demon-
ftratio,
 Tertia. 4$
A ftxatfo, autverificctui-permutatio cutfequtfeis^cuaufcrGthacdefini- D
iudicijapparehtisadoccultum.Na tionemabagenteprimo,vtauferat
nosvidemus resagftes imprimftes abcoa&ione. Hocautcmanifeftu
dupPr.cft.n.aliqua, q noagitnifi v- perfe.&quihocdicit,edccipies,no
nu tm:&hocquide pfe,vtcalidum aut Philofbphus. nam decipicnseft,
agitcalidfi,&frigiduagitfrigidu:& quiintendit facerefbphifticam ap-
ilta funt, quas vocat Philofophi age" parentiam,non autem oftendere vc
tianaturaliter.alia: vero funt res,q- ritatem. &, cumerraueritin verita-
buseftagerealiquid inaliqua ho- te,non dicitur deco q> fit decipiens»
ra,&age*ntcontrariuminaliahora, Philofbphi vero manifeftumcftq»
&iftafimt,qu?apppellamus volen- ipfi perquiruntveritatcm,& no de-

tia,& cligentia. & ha:c quidem agut cipiuntomnino.&non eitdifferen

cxfcientia, &confilio. Primoau- tiainter dicentem Deum glo. velle
te agesglo.abeft ab eo attributio ali voluntate diffimili voluntati huma
cuiusharum duarum aclionii mo- na?,&mterdicetemipfum fcirefcie
n do.quoattribuiifgenerabilij&cor- tiadisfimilifcfehumanx.&quem-
p
ruptibili apud Philoibphos.nam eli admodum non apprehenditur qua
gens,& volcnscft id,cui deficit voli litasfcientiateius,nonapprehendi-
tum Deo veroglo. nondeficitali-
: turqualirasvoluntatiseius.
quid,quodvoluerit:&ficeligenseft A L G A Z E L.
id, quodeligitfibi vnumduoru no
bilium:Deo veroglo.no deficitali-
quid nobile.& volens, cum peruene
A It Alga.Et verificabimus vnii
quemq;horum modoru triu
cum imaginatione eorum in con-
ritadidvolitii,deficitvolnntaseius. tradicendo ei. Primusquidem,cu
demum voluntascftpasfio,&mu- dicimusagenseft prxfatioeius, cx
tatio:De 9 ueroglo.eftabfq;pafiioe, quoemanatadiocum eo,q?vulta-
& mutatioe.Et ficet magis,& magis clioncm ele&iue , & cum fcientia in
abeft ab adione naturali.nam adho volito,&apud vostenentesq>mun-
rei naturalis eft necefiaria in fe,& ta dusefta Deoglo. ficut caufatuma
mennoneft necesfitasde fubftatia caufa,confequcturconfecutioncne
p
£ volentis,fedeftpeife&ioeius. Vlre- ceflaria, itaq>nonpoteftimaginari
rius acl-o naturalis non erit ex fcie- feparari a Deo glo.parum,ficutcon
tia:& Deusglo iam declaratum eft
. fecutiovmbrxabhomine, &aeris
demonftratiue q>actio eiusemanat a So!e,&c. vfque ad , qm totum hoc
ab eo ex fcientia ergo modus, quo
: cmanat ab eo & hoc eft incouenifs.
:

Deus glo.eft vo!ens,& agens, no eft A V E R ROES.

declaratus inhocloco : qmnon eft
Altnisfuntduo,quorum
Auer.Summa huius fermo
fimilisvoluntas eius voluntati no- Vnum
bisapparenti. Etquomododicit q? elt,q> no numeratur in numei o cau
non intelligitur deagente,nifi quod farum agentium nifi is,qui agitcou
egitcon(i!io,&elcctione? &ponit fiho,& electione nam aclio agentis .

hacdefinitionc fequi in apparcti & naturaliter in aliud non numeratur

,

in occulto & tii Philofophi no cofi numcro caufarum agcntium.Secu-

,

tctur cofecut ionc h 9 definitionis:fi- dum vero,q> modus,quo tcnft mu-

dum
 . : :

Dfpiaitatio
6 duemanareaDeoglo.eftficutcon pofIecius,ficutvoIuntaseius,&vo- X
fecutio vmbra:abhomina:,&aerisa luntaseius, ficutfapientiaeius: aut
Sole,&defccnfuslapidis deorfum, eritvis defrlior ipfbpofle,&pofle
quaequidem nonappellaturactio debiliusvoluntate,& voluntasdebi
ram a&io non feparatur ab agente. Iior fapietia &,fi alicjua haif potetia
Dixi&hoctotueftfalfum. naPhi- ru fueritdebilior alia, tucca prima
lofophi tencnt q> caufa: funt quat- abfq; dubio, non erit inter ea & no«
tuor,& funtmateria,agens,forma, aliquadfia, &fequeretureidiminu
& finis & agenseft id quod extra- tio,ficutfequitur nobis.& hoc eft ni
. ,

hitaliquid depotentiaadac~rum,& miuminconueniens:autcritqusli-

apr:uationeadefle. &haecquidem betharum potentiarumin vltimita
extraclio aliquandoeftconfilio,& teperfectionis,cii vultpoteft, &cu
eleclione, & aliquando natura, & ip poteft vigoratur,& omnia in vltimi
finon appellant hominem, ciim fa- tate fapientiae , adeo q> reperietur a-
citvmbram.caufamagentem, nifi clioeius.quod voluerit, vt voluerit L
H abufiue.qm noneftfeparatusabea: exnihilo.&abfitabhacdiminutio -

agensverofeparaturabafto. ipfi ta nerepertaapud nos.Etdixit totum

men creduntquod Deusglorio.fe- hoc,quodeftinhocmundo,eftalIi
paratur a m undo. & no eft apud eos gatum potentia,q uae efi n eo,pro - i

huiusgencris.necetiameftagensdi uenienteaDeo glo.&nifieflct illa

fpofitioneagentis,quodnobisappa potentiain rebus, non eflet perma-
ret,nechabensele£tionem,necnon nensictuoculi.Dixi,enscompofitu
habens electionem, fed cft agens ha eft duplex.aliquod.n.in quo compo
rumcaufarum,extrahenstotumex fitiofitresadditaipfi eflecompofi-
priuarione ad efle , & id conferuat torum,& aliquod quod eftipfum- .

modo perfediori,&excelfiori,q;eft meteflecompofitorum in compofl

in acfionibusnobis apparentibus tione eorum,ficut efle materie cunl
Et non fequifeis aliquid huius qua: forma.& hic modus entium non rc
ftionis.nam ipfitenentcpaclioeius periturinintelle&u, itaq>praecedat
emacatafcienna, &non ex necefli- efleeorum copofitionem eorti : fed M
1 tateinducfteadiiludjiioncxic, nec compofitioeftcaufaefle,&eftprae- ^

cx re ab extra , fed propter exccllen- cedens ipfum efle. fi igi tur primum
tiam,&bonitatem fuam :&eftne- fuerucaufacompofitionis partium
ceflario vokns, eligens excellentio- mundi,quorum efle eft incompo-
xigradu volentium eligentium .na fitione.eit caufa efle eor um. Et nor»
noneuenitei diminutio,quaeeue- eftdubium,q> omncid, quodcftca
nitvolenti.quodapparet.Ethaeceft eflerei,eftagenseius.Sicdebctintel-
doctrina fapientis principis Philofb ligi res in opinione Philofophoru
photum inquibufdamhbellisfuis, fi ucrificatum fueritapudfpeculan-
Metaphy ficc> q m,cu ali tem de opinione eorum.
cditis in fcla
quidntquoincoepitDe9 glo.mudu a l g a z l L.
cxnihilo?&feciteumexnihilo. Di A It Alga.refpondensproPhilo
cimusinrelpofionehuius cp agens j\
fophis.Siautemdicir, oeens,
•utcritviseius, ficutpoffecius, & quodnoneftneccflariumincflccx
fe, fcd
 Tertia. 4.6
A {e,{«Ieftexalio,appelIaturhocens hoc,q?inammatum non appellatur fe
aciumj&appellatureiuscaufaagft agcns,cft falfa. Nam lnanimatum,
& non curarnus, fiuc fit caufa agens cumaufercurab eoopcratio, illud
naturaliter,fiue voliitarie, ficut vos quide,quodaufcrturabeo,eftaclio,
no curatisd hoc.na ipm,fiuefit age"s qua: eri t ab in telledu, & voluntatc:
cuminftfo,fiuefineinftfo, &c. vfq; nonautem actioabfoluta.qth repe-
ad,ficutdicimus egit,&nonegit. rimusaliquainanimatoru,qu3eex-
A V E R. R O E S. trahunttaua,qualiafuntip(aapotc

Alt Auer. Summahuiuslermo

nisfunt diue relpofiones.Qua
tiaadactum.ficutignis,qui conuer-
titoehumidum,&(iccuminignem
rumprimaeft, omne,quodeftue- fibi fimilem,& hoc,quoniam cxtra-
ceflarium ex aho cft produ<ftum.a
, hit eum a re, qua fuerat in potcntia
neceflario exfc. Artamenhxcre ad a&um. & ideo oe id, in quo non
fponfiodebetargui contra.cam.qiu eftpotentia:nccdi(pofitio ad reci-
ncceflarium cx alio non oportet vr piendum m fea&ionem ignis, non
2) fitid,exquoeftneceflarium fuum agitignisincum fibi fimiTe.ipfi ve- E
efleages,nffi denomineturdeeovc ro negat vt ignisagat .& poftcaent
rificatio agen&is,&eftextrahesde po dehocdifpucatio. Et etiam,quiane
tentiaad.aclum Secundaverorc-
. modubitatcpin corporibusamma
fponfio , & eft q? nomen agemiseft, lium funt potentia: naturales,facien
vtgenuseius ,.quod producitur elc. tescibum efle partem nutriri.demu
ctione,&Gonfilio,&eius, quod pro regit potenria corpus viuum regi-
duciturnaturaliter,eftfermo vcrus. mine tah,que; fi imagsnatafueritau
, quod dixim-uscu
&hocindicatid ferri,moncuraTal,vt"dixitGaIenus.
definiuimus nomen agetvtis,(cd iftc &exhoc regimineappellamusidvi
(ermo rnducit ad credendum q? Phi uens, & ex priuatione huius poten-
lolophi non teneant ipfum velle & . tiajappellaturmortuu.Dcindcdixit
haec pars non eft notaexfc.CquoJ q> appellareinaTatu ages, eft locutio
omne ens auterit rtcccflarium in ef- abufiua.vtappellatfrequirensvoles.
lecxle, aux-cxalio. AVERROES.
Q A t G A Z £ Auer.Cumappellaturages, '
L.
Alt&intendit
AltH<ec
Alga. dubitas Philofbphis.
appellatio eft
corrupta, tionem
ineo.q>agitopcra
volentis, tunceftagensabu
nam nosnonappellamusomnccau fiue.ficut,ciimdicitq>ipfum requi-
fam.quomodocunquefueritagens, rir,&q?ipfum vulc.cum verointen-
nec omnc cau-fatum aclum.fi.n.hoc dimusq» ipfum extrahitaliud ?. po-
cfiet.non eflet poflibile dicere mani ten iia ad actu m,eft agens in rci veri
matum no habeieoperationem.fed tatedifpofitione perfecla.
operatioeftanimalis. &hicfirmo A L G A Z E L.
cftexfermonibusfamofis, & v.eris. DEindcdixit Alga. Dictum au-
A V £ R R O E S. tem veftrum,q?, cumdicimus
AltAuer. Cumautemdixitch agenseft vniuerfale & diuiditut ad ,

non appcllatur omnis caufa id,quod eft a natura, & id quod eft ,

agcns,cft verum. ratio vero eiusin a voluntate,noneftconcedendum. .

&eft.
 . ,

Difp utatio
•C & efi:,ficutditftum dicentis q? volcns tisconucnitei .diuifloautemagen- K
eftvniucrfalc,&diuiditurad volens id,quod agit naturaliter, & id,
tis fit

cum fcicnciain volito,&volens,q<F quod agiceIectiue,noeftdiuifiono

nefcit,quod vult,& ef t corruptu na . minisxquiuocijfedcftdiuifiog^ne
volunrasincluditfcientiamnecefla- ris.&ideo didtum dicentisagens efl
rio:&ficageusindudit voluntatem duplex,agens naturahter, & ages elc
ncceflario tliue.eftdiuifio vera.nam excrahe"J
AV E R R O E S. aliud a potentia ad actum diuiditur
Auer. Cum autem dixerint
Altagens ad & non
diuidi volens,
inhasduaspartes.
A L G A Z E L.
volens,cft verum. &id indicat
nirioagentis.fimilitudoveroeiusin
defl-
Altnatur dicereagens,&
Alga. Sed quoniam imagi-
eft abufi
<huilioncvoluntacisadeam,queeft ue,& agens,& eft in rei vcritate,non
cum fciencia,& ea, qua: eft fine fcien fugietanima, quindicatagensele-
tia cftinconueniens. quoniam ope- ctiue. & erit difpofitio eius agens ve
H ratio , qua: eftcum voluntate, aflu- raactionemonaurem abufiue.vtdi *>

miturin definicioneeius fciens:& citaliquisaliquid mlinguafua, &

tunc eft dmiiio cbimeralis. Accame cum oculo fuo.quoniam,cu
refpicit
diuifioagentisnonincluditfcietia: bene poteftattribui afpectus cordi
naexcrahitapriuatioe adeealiud, abufiue,&loquelamotionecapitis,
quod non habet fcientiam & hoc . &comotione manus abufiue:qm
eftmanifeftum. poteftdici,dixitcum capitefuo, vo-
A L g a z e t. luit,feu noluit: fic non eft inconuc-
DEindedixit Alga.Cum autem niens dicere dixit cum lingua fua,&
dicicisq?,cum dicimusagesna- infpexitcumoculofuo.&eritdifpo
non eft diminurio primo
turaliter fitioeiusadremouendum tollerare
hon eft fic quoniam eft diminutio
. abufionem.&hiclapfuspedis.&in-
ciinreiverirace.fed diminutionon
• nuitlocum fubductionis.
intelligitur, & non nimis fugit natu AVKRROES.
iaabea: quoniaremanet abufiue. AltAuer. Hoceftdeceptio,&
'•*
nam,cumidfueritcaufa aliquomo quidturpefapieti, vcadducat j|
do,&agens etiam caufa,ideo appel- talem fimilicudinem falfam,& cau-
laturagens abufiue. &,cumdicitur fam mendofam,vcanima?accrahan-
agenselectiue,eftduplicatio inrei curaddiuifionem agencisin natura
veritate:ficut cum dicitur vult,&ip le,&voluntarium.nam nemodicit
(cfcitid,quod vult. infpexitcumocuIofuo,& fineocu-
AVERROES. lo fuo,& camen ipfecredirq? hascfit
Auer. Hiceft lermo, quem
AltnemodubitatefTe falfum. na
diuifioafpectus.dicir tamen infpe-
xit cum oculo fuo , ad intelligendil
verum afpettum, & remoue" dum q>
id,quodextraliit aliudex priuatio-
neadefle,f. cum operatumcftinco non inrelligacurafpectusabufiue.&
aliquid,nodiciturdeeo, cpficages, ideo videcur incellectus q? , cum in-
in eo cp aflimilatur alteri,fed eftage"s telligitper verbum vidic,q?ficresvc

u
in rei vcntate,eo q? dcfinitio agen- ra a principio rei,ita cp tcneat id efle
afpectum
 .

'-Tertia. 47
X afpcclumoculo,cftquafifigmentu. fiue:a&iovero veraefli!la,quxe{l D
ciim verodixerit ages pematuram cum voluntate.Etratioeiuseft:qm,-
fuam, &agenspefeleciionem fua, fi nospofuerimusinnouatuad pro-

nemo intelligentium contradicitcp duc~tioncm,cuiusfuntduo, vnil vo-

hxc fit diuifio agentis. Si autem di- luntarium,& aliud non voluntariii,
(ftum fuum egitcum voluntatefua, femper intelledtusattribuitaclione
eft ficutdictum fuu afpexit cfiocu- voluntati,&ficcciamfdioma nam .

lofuo, tiicentdictum fuumegitcu qui proiecerithominem lnignemj

nacurafuaabuftue. Attamen ages &moritur,diciturq>ipfefueritin-
naturaliter eft fixioris operationis terficiens,non autem ignis,itaqi, cti
lamofx^cjagensvoluntarie.naagfs diciturnoninterfeciteiim,nifi taliij
naturaliter non probibecur in ope- crit dictum cius verum,&c. vfq;
i;ationefua,&operaturcontinuc:a- ad, non cflctfaciens, nec
gensveto voluntarie noneft fic. agens,nifiabufiue.
Q^aareaduerfariuspotcftcouertere AVERROES.
B K
quxftionem fupra eos, f dicere egit
nafua,eft ficutdiccrcafpexitoculo
Alt
Auer. Hxcrefponfioeftex
opereSophiftarum,quiper-
fuo .&dicereegit voluntatefuaeft mutantde fbphifticationeadfbphi
abufiue,&prxcipue opinionefedx fticationem. Alga.autemeftvirex-
Aflarix, qui dicunt hominem no ha cclfioris oradus,& rationis.fed fortc
bere virtutem,nccac~tionem impri- hominesTux xtatis induxerunt cil
mendiin entibus. Siautem a&io, adedendumhunclibtum,vtremo-
quxapparet fic, quomodocrgodi- ueretafe murmurationem,q?ipfe
citurq>impreflioac~tionisverxieo, teneatopinionemfiipietum. qrh ne
quodnonapparet,cft vtfitalcien- moattribuit actioneminftruraeto
tia,& voluntate? cam tamen attribuunt primo moto
a l g a z e t. ri.quiauteminterfecit aliquemin

Alt Alga. refpondensproPhilo

autem
fophis.Si no-
dicitur q?
ignem,eftagensin veritate,ignisve
ro eft inftrumetum interfe&ionis
men agentis habetur notitia eius ex qui vero combuntur ab ignc, abfq;
*" lingua,&c. vfquead,Siautdixeritis q>fitibiele<~iiohominis,nemodicit F
hoctotumefleabufiue,vosquidem eumcomburereigneabufiue. Mo-
laboratisineoabfquefuftentaculo . dusautem fophifticationisin hocc,
averroes. qmipferatiocinatuseftcumeo, qd*
Auer. Summa huiusfermo cft verum coniunctim, deeo,quod
Altniseftratiofamofa:&eftq)i- eftvcrum fimpliciter ,&feparatim,
dioma atabicum appellat imprime & non coniundtim.& eft locusex lo
teinre,licetnonhabueriteleclione" cisfallacix, vtquidicitdc ./tthio-
agcns verum, no autem abufiue. & pe,qui eft albus dentibus,q? fit albus
i

citrefponfiotopica,quxnonconfy fimplicitcr. AttamenPhilofophi

dcratur in refponfiombus. non dicunt q> Deusglo.no vult hm
a l g a z e l. plicker,qmeftagenscumfcientia:
AltAlga. refpondcnseis.Eteft &hxcfcientia, & agens excelfioris
refpofio,^ totum hoc eft abu duaru operationum oppofitarum,
licet

i
 .

Difp utano
G ficerambar fuerintpoPes: feddht q? dus in deftru&ione eios, q> mun- K
non vulrvoluntatchumana. dusfitoperatio Deiglo.eftfm radi-
A L G A Z E L. cemeoifjcircacoditionem inactio-

Altfophis.Siafitdiciturnos
Alga. refpondensproPhilo
inte-
De,& eft q> actio eft prarfatio Inoua-
tionis. &mundusapudeoseft anti-
dimus,cum fuerit Deus glo. agens, quus,non autinnouatus. & difpofi-
q> fitcaeeols entis,ptereu, &cjjmu tio actionis eft extractio rei a priua
dusconfiiht pp eu,& nifi eflet Dcus tione adefle in Inouationc eius. qd*
glo. non imaginarerur effc mundi, quidem noimaginaturinanriqno.
&c. vfq; ad, & non eft cuiandum de nam id,quodeft,impofhbilccfrin-
nominibus, ciiapparuentresipfa. nouari &, ciim coditio actionisefi
.

•av E r r o £ s. vtfitinnouata,&mundusapudeos
Altcedunt Auer.Summaeiuseft,q?co
homincs aduerfarijs
eftantiquus, quomodoergocrita-
ctio ipfius Dei glo
Deu m glo. non cfie agens; fed eft ca A VERROES".
H enumerocaufarum, finequa non Auer.Si autem munduscft t
Altanriquusex
perficirur res.Eteftptofeclo refpon fe,& ens,noex eo
fio vihs quoniam fequirur ex hoc
. cpeft motii.omnis.n.motuseftcom
philofophis, vtfirprimu principiu pofitusexpartibusinnouatis,tucno
per viam formae vniuerfi,eo modo, efteiagensomnino.Si veroeftan-
ciuo aia eft principium corporis. qd tiquus,meocp eftin mnouarione
nemoeorum dixit. continua, & non eftin innouatione
A L G A Z E L. ciusprincipium,necfinis, idquide,

Alt Alga.refpondenseis. Dici-

musq?intentionoftra eftde-
quod habet innouationem
nuam,digniuseftnomineinnoua-
conti-

clarare cp hoc non fit operatio,& o- tionis,cjtd,quodhabetinnouatio-

pus:fed operano, & arseft id , quod nem,quxceffat. &hocmodomun-
cmanara volunrare in rei ventate. daseftinnouatusaDeoglo. &no-
&iadiximusde verificationeadtio meninnouationisin eoeftdignius
nis,vfq; ad,& intentum huiusquae- nomineannquitatis. Sapientesau-
l ftioniseftpatefacereerrorem. tem appellauerunt mundumanti- M
AVERROES. quum,vr caucat ab innouaro, quod
Auer Hicaurem fermofe- cft ex aliquo & in tempore , & poft
Altqucretur . ,

Philofophis.fi dice- priuarionem.

reni id,quod ipfi dicunr.na fequirur A L G A 7. E L .

eisfecundumnancpofitioncq>non
mundo ages,nec naturaliter , nec
(it
volutarie,necaliquidages vlrrahos
duos modos.& id,quod
cftmanifeftus erroreius: federror
eft,qmattribuf!tPhiIofbphisid,qd
Alt Alga.refpondensproPhih>
fophis.Si aurem dixerir inno-
uatio eft inue"tio entis,poft eius pri-
dixeriit, no uationem,refpondemuscpagens,cu
?nnouauerit,utruquodemanat ab
eo dependcnfqueineo, efteffeab-

AA
noncftexdi&oeorum.

It
L G A Z E
Alga.Sccundusautem mo-
L.
. ftractum 5 aurpnuarioabftracta?aut
vtrunq;? Erfalfumelldicerc q>dc-
pendensineo fitpnuatioprccedes:
nara
 Tcrtia. 48
A namnoneftagentiimprcffioinpri inefre,quodeftina<Jtu,Teocpeftiti D
eatione. Ecfalfum etiameftdicere a&u,netinpriuatione,ieocpeftpri
vrrunq j:qm priuano non jdependet uatio, fed in eflfe diminuto , cui cuc
I eo oino,& priuatio in eo q> eft pri nitpriuatio.& adio agentis non dc
uatio,nonindigetagenteomnino. pfdetin pnuatione, priuatioenim
Remanet ergo vt dependeatab eo, nonefta&io. &non dependetinefc
ineocpeftens.nam emanatabeoef fe,cui non copulatur priuationam
feabftrattum, &nullam habetpro- efl'e,quod fuerit i perfedtionefua vl
portionemcumeo,nifiefle.fcr,fi po timanon indigetinuentione,necin
natur efle conrnuum.ponitur pro- uetore:efle autem.cui copulatur pri
portio continua. &,fi cotinuata fue- uatio,non rcperitur,nili in horain-
ritharcproportio,tuncproportiona nouationisinnouati. Quarenoeua
tum ci eft dignius,& durabilioris ditabhocdubio, nifiponatcp mun
impreflioms,nifiq>nondepedctpri dusnunquamdefecitcopularicum
uatioabagentein aliqua hora. Rc- eflefuo priuationem, &adhuc non
I! manet ergo vtdependeatabco, ex deficietcopulariei, ficuteft m efle E
co rp eftinnouatum,& nihil eft dice motus.na ipfecontinue indigct mo
re rp fit mnouatu nifi quod fit poft tore Et vei ificantescx Philofbphis
, .

priuanonem ,& ptiuatio nondc- dicuntquodhxceftdifpofitio mu-

pendctabeo. difuperioriscum creatoreglo.pra>
averroes. cipueeius,q>eftfubmundofuperio

Altfponfionibus
Auer. Hicfermo eftexre-
Auicena: hac in
ri.&T hocdifl-erutcreataafa&isna
fadta,cu inueta funt,non copulatuc
queJrionePhilofophorum &ellfer eispnuatio,ppquam indigftagete,
mo(bphifticus:quoniam dimifitin quoefleeorum permanct.
eo vnum membrum diuifionisvni a l g a z e i.
uerfalis. Nam ipfedixitq?adioage A It Alga. Cumaocem dicicisq»
tisaucdependetab Inouatoinefle, /"\ens impoflibilis efl inuentio
aut in pnuatione prccedfti , eo cp m eius,fi intelhgitisper id,q> in futuru
eftpriuau;m,autin vtroq;fimuI: & non habebitefTe poftpnuationem,
;C eftfalfum vtdepCdeaca pnuauone: eftverum. Si verointelligitiscpin F
namagensnon agit priuatione:& hora,quaeft,nonc(t,iam declaraui
propter hocerameftinconueniens muscpipfum noneft,nificueft,n5
vtdependeatab vtroq;:crgo tema- autem hora,qua nocft .nameft,cii
nctvtdependeatinefle,& innoua- agenseiusid adinuenit:&agesuon
tio nihilahud cft nifi dependentia
, adluenit id hora pruiationis,nifi ho
adlionisincfic, fq>aclioagentiseft ra,quaeftal quideins. & admuctio
innentio,&funta?qualiain noCjefle, cftcopulataei, q> agensaduuicnit,
cuipraeceditpriuatio ,&efTi;,cui no &achiminuentum.nam inuentio
prxceditpriuciio. Modusautem eft prxfatio proportionisinuento-
fallaciae in hoc lermone cft, quo- risad inuentum:&totum hoccum
jiiam aclioagentisnon dependetin ipfbcfle,ncnautem antea:ergoin«
cfle,nifihorapriuationis,&eftefle, uenciononeft ni(iiiuiento,iuntel-
quod eft in potentia,& non depedet ligirnusper mucutionem propor*
tio»
 ,. . ,

Difp utatio
C tionem,quaagensinuenit,&ac1:um dixir Auicena,eftvcruminformis K
inuentumdixerunt. Etinhocter- corporum cceleftium cum eo,quod
rninamusq? mundus fit Dei glorio. apprehenduntdeformis feparatisa
adioantic]ua,&3Cterna. & nullaeft materia . qm Philofophi exiftimant
hora in qua non fit Deoglor.a&io
, hoc.declaratumeftenimcphic sut
ineo:namallioatum eftefieageti. formarfeparatara materijs,quarum
&,fi continuatafueritaUigatio,con efle eft in formis earum & q> fcien-
,

tinuatur etiam efie vero ceflaue-

. fi
rit,cefTat. nonautem ficutimagina-
mini q? Deusglo. fi imaginati fueri
rnuspriuationeeius,remaneretmu
dus.quoniam exiftimatiscp ipfe
ficutxdificatorcumajdificio :quia
ipfedeficit, &remanet ajdificium
H namremanentiaasdificijnon eftex
atdificatore, fedeftex ficcitate reti-
netecompofitionem eius fi.n.non .
cfletineovirtus retentiua,utaqua
exempli gratia, non poteft imagina
riremanetiafigurae innouatariu a-
(ftione agentis m eo.
tiamutaturadfcitumhic.fcitum.n.
eftinmateria
A L G A Z E L.
AltAlga. refpondensPhilofb-
fit phis.Et refpofio eft cp aclio dc
pendet' inatftoexlnonationeeius,
non expartepriuationiseiusprajce-
dentis , nec ex parte efle eius tatum.
quoniamnondependetineo,inad- L
uentu horarinnouationisapud nos,
&eftens: depedetautemineo hora
innouationis eius,ex eo q? ef t inno-
uatio, &exitusexpriuationeadef-
fe. fiautemauferaturabeoinnoua-

AVERROES. tio, nonintellignurefle acrionem.

AltAuer. Etfortemunduseft & hoc non intelligimus in agete & .

huiufmodi. demum non veri didum veftrum,ipfum efle mnoua

ficatur ifteiermo,&eft vt fitinuen- tum idem eft,quod fuerit cu priua-
tio abagenteinueniente,dependens tionepraxedenti.&eflecum priua-
in efle.in eo q> eft in a<ftu,in quo no tioneprarcedetinoeftde acrionea-
cftdiminutioomnino,necpotentia getis.& po ponetiseft talis,immo eft
potentiaru,nifi imaginemur q? fub- conditio in efle aclionis ao-ctis.f pre
J ftantiaentiseft,cumeftens. Names ceiho pnuationis.efle aut, cui no p-
acftum non efletinuentum ceditpriuatio,fedeftcotinuum,co-
, nifi per M
inuenicnsagens.&,fifueritipfumef uenit vt fit a<ftio agetis.& no oe,qcF
feinuetumab inuetorealiquidad- requiriturvtfitagensagens,necefle
ditumfubftantia;eius,noneftnecef eftvtfitacftioagentis. qihfubftan-
fe vt auferatur efle , cii aufertur hxc tia agentis,& pofle eius, & voluntas
proportio, quaaeftinter inueniens eius, &fciaeiuseftcoditiorequifita
ages,& ens aciu. fi vero no erit aligd ad hoc vt fit agcns.& hoc non cft de
additu,fed rpsumet eft T re!atione,C conditioneagentis fed nos non in- .

ineoq?eftinuetu,potefTeid, quod telligimusao-ens, nifiens.

hocnon coue-
dixit Auic.Attamen AVERROES.
nitmiido.qmmundusnoeft ensin AltAuer. Hicfermoeft totus
prxdicame" to relationis,fed eft in p- verus, q^adio aeentisdepen-
dicamentofubftantia:: relatio vero deatia<fto,ineo cpeftmobile. mo-
cftquideuenifsei.Etfbrte hoc,qcF tus aute ab efle,quod eft in potetia
ad
 Tcrtia. 40
A adeiTe,quodeftin aclu, appcllatur fbluit tibi hac fimilirudinem, & au- D
nnouatio. &,ficutdixit pnuatio ferr ;i tc confufioncni, qua: genera-
eft conditio ex condirionibus elle turin hominibusexillis fermoni-
niotusamotore,&id,quodeltcon busconcrarijs.
ditio in aclione agentis, non e(t ne- A L g a z e t.
cefle,cum n5dependeatineoac5tio
agcntis,vt dependeat in eo cotrarul,
Alt A!ga. refpodensproPhilo-
aurcconcedicisabu
(bphis. Si
vtmtulit Auic.neceflario Sed Phi-
. fiueefleactionem fimul cum agecc,
lofophi opinaturcp cntium quaeda. &n6poftponiei,(equicurex hoc,vt
funt.quorumdiftcretixfiibftatiales fitadioinnouata,(iac»ensfiierit in-
funtin motu,vt vctus,&a!ia, &coe- nouatum:autantiqua,(i fueiit anti-
lu,& quod eft (ub eo,sut hui us jrfns, quum.Siautem coditionaueritisq»
exentibus cjuorum eileeft motu. i retardetur actioageti temporequo
&,cum ficfuerit,ercroeftin innoua dam,hoceft falfum qm ex motio-
.

tionec6tinua,qux non defeci;,nec nemanus m vafe aquarmouetura-

B deficiet.& fm hoc, qucmadmodiun quacum motu manus,n6antea,ncc E
ensxcernumeft veriusineile,q n5 poftea.nam,li motioeftpoftea,erit
arternum, ficftid, cuiusinnouatio manuscum aqua,antet[dec]inetad
cfta:terna,digniuseft nominelno- ahud latus.fi vero antea,fepararetur
uati,cpd,cuiusinouatio iaiiquaho aquaamanu.&,cum fueritcumea,
ra.Et,nifiefIetmiidushuiufmodi,fi eft caufatumeius,&actio ex partc
cj>fubftatiaeiuse(tinmotu,non in- eius. fiautempofuerimus manum
digcret mudus poft efle fuum crea- pra:cedefaquam,qua:mouetur,erit
toreglo.ficutnoindigetdomusefle motusaquxetiam cotinuus. &ip(c
aedihcatorispoftcomplemetum, & quidem cumcotinuatione fuacau-
feparationeeiusab ea,nifi eflet mu- fatus,&ac~tus, &no prohibeturhoc
dus in prxdicameto relationis, vt co in pofitionecotinuitatis.& fic eft ^p-
natuseft Auic.dedarare in fermone portio mundi ad Deum glo.
praceedeti. Etiamdiximus nosq? responsio. F
Auer.In motuautcum mo
C
id.quodconatuseft in hoc, eft veru
intormiscorporumcceleftium &, .
Alttoreeft inentc veioquie
veif.
ciim fic fuerit,miidus indiget inuen fcetecum inuctorecius, feu eo,cu m
tioneagetishorafui efle,ex co cp eft iusnatura noeftquicfcere.aut mo-
agcnsambobus modisfimuljfquia ueri,fiponaturinuetor,huiufmodi
iubftatiamundicofiftitm motti.& no eft veru. hxc aut proportio muc
quia formaeius,quafubftetatur, & niturinrer age"s,& mudumexeoq»
cxiftit, eftdepraedicamcto relatio- mouetur : cpauteoe ensneceflcfit
no autem qualitatis,fidifpoiitio
nis: vtficadtioeiuscopiilataeflc,eft vc-
num, &habituum numeratorum 1 rum,nifiaccideritcntialiquidextra
pra:dicame"toqualitacis.&omne,cu naturam,autacchsaccidetium, fiue
iusforma lngreditur in hoc^enus, fit actio naturalis , fiue voluntaria,
&numeraturinco,eft,ciimcxiftit, idem eft.Et vide quo pofucrut lecla
&perfedtumeftefTefuum,non mdi Aflaria ensantiquum,& prohibuc-
gesquidemagctc. Echoctoctidif- ruteia&ioncmin fuocflcantiquo,
Extraord.Auer. G dcindc

* dcnidecocefTeruntid ci,adco
eiusantiquum diuiditur adduplex
elfeantiquum,pr;eteritum, &futu-
rum.& hoc totum eft apud Philofb
phosdcceptio,&confufio.
A L G A Z E I. .
AltIn Alga.refpodesPhilofbphis.
fermone dixim
prarcedeti
no negareactione cum age"tepoftc£ nificpfitcaufatum cotinuaepropor
fueiitactioIiiouata,vtmotusaqu2E, tioniscum Deoglo.Siautem noap
quiinnouatuseftex priuatione.
ppffibile eft vt fitadtioaquae, fiue
fltretardas a fubftatiaagentis,fiue
coniuclumei. Negamusthaitione
antiquam.nam id,quod no innoua-
" turexpriuatione, appellamusactio
nemabufiue abfoluteabfq;verita-
te.caufatum vero , caufa poffibilee
vtfitinouata,& vtfitantiqua: vtdf
cjjfclaantiqua eftca vtfit antiquu
fcies,& th no loq u mu
de ea. loq ui -
i r
mur.n.deea^quajappellaTtur aclio,
& dependentiacaufeno appellatur eieos vellecp Dcusglo. fitages,&q>
actiocaufe,nifi abufiue, fed appella
turatftiocum coditionecpfitinoua
ta ex priuatione.nam abufio abute-
tisinappellado antiquumcotinuu
ineflea&ioneminaliud, eritabu-
fio accommodata Et,cum.
I imaginatifuerimus motuaquaecii
digito,antic]uum lioextrahitmotu
aqua?,quinfitacl:io,eerror. nadigi
tusno habet actionem:ages vero ha
bes manum eft inuetor. fi
ginatifuerimusantiquum,eritmo-
tus manusactio eius,ex eo q> quadi-
bet pats motus eft innouata ex pri-
uatione , & hacconfyderatione erit
cum ea.motus vero aquae tm no di-
cimus cp fit de adione eius,fed eft de
actione Dei glo. &quomodocunq-,
fit e/Ie actione prouenit ex eo q? eft
innouatum:qm eftcStinuannoua
tionis, & eft actio, ex eo q> elfc inno -
Difp utatio
q> efTe uata. Deindedixit Atga. rcfpodetts R
proPhilofophis.Si autem dicitur,fi
coceditis q> proportio actionis ad a-
ge"s,exco q> eft,fn ficutjpportio cau
iatiadcaufam,deindecoccditisima
ginationem cotinuitatisex propor-
9
tione ad caufam, tuc nos no intelli-<
gimusindicedocp mudusfitactio,
& ptllabitis hoc actione,non cft difpu
tatiodenominibus,cum videatur
resipfe.DicimuscpnointelligjmuS
iu hacdifputatione,nifi q> vostollc
ratis ha:c nomina ablq ue veritate,&
Deusglo.apud vosnocftages veif, 1
necmuduieftavftioeius vera.Sive-
ro dicitis hoc fimplicitcr, cft abufi-
ueabfq; veiitate.&ia apparuit hoc.
a v e R r o e s.
Altco,q?
Auer. Hicfermopofuirin
Philofbphi concefTerinc
fitcaufa mudi tatu,&q?cauiafitfi-
mulcum Attame hxceft
caufato.
declinatioeorum aprimo fermoe,
qih caufatum (equitur a cauia, quae
eftcaufaeiusper viam formaj,& £
dicitis fi vi afinis: catum uero 110 fequuur a
caufa,qu2eftcauf^a<;cs,(edaliqua-
do reperitur caufa ages, & no rqpe- Sl
ritur caufatum . & fuit Alga. tanq?
M
pra:tor,quiiraturcontia(ubftitutU;
aute ima ineo,quoduopia:cepitei. Atta-
mePhilofbphi tene"tq? mudus ha-
bet ag£s,q uod no defeci t efle agens,
&no deficict:f nodefecitefle tiex-
trahe"s ex priuatione ad cfle,& no dc
ficiet. Etiam fueratharcqoantiquav
mter fedam Arifto. & fectam Piat.
qm Plato , quiadixit deinouationc
mundi,n6fuitinfermoneeius du-
bium q> ipfe ponat miidum habere
facie"s,& agcs. Arifto. vero quiapo-
fuit^'
 ,

Tertia. 50
A fuitipfumefleeternum, dubitauc- noemanatabvno,nifi vnumcprin- D
runtcotraeumfequacesPlato. hoc cipiumautemeft vnumoibusmo-
dubio,&dixerutipfumnon tenere dis:mundus veroeftcompofitusex
mudumhaberefacies:&coa&isut diuerfis:ereonon poteft imaginari
fequaces Arift.refp5dere refpofioni cj» fit adtio Dei glor fm q? fequitur
.

busdeterminatibus Arifto. tenuifle ex radicibuseorum.

miidumhaberefacies,&ages,&hoc averroes.
eft manifeftumin rei veritatcinlo A It Auer. Ciimautem cocedi-
co fuo Et fundametum in eo cft q> jt\. tur hxc radix,& fequitu r,difrt
.

motusapudeosincorporibusccele- cileeftiefpondereei.fcdeftres,qua.
ftibuseft,quoc6fiftiteflceorum:&
das motum eftages motusin rei ve
ritate. &, cum corporacoeleftianon
pcrficiaturefleeoru, nifi motu,tuc
dasmotumeftagenscorporumcce
Bleftium. Vltermsiamdeclaratum
cftapudeosq? ip/edat vnitate,qua
muduseft vnus:&dansvnitatem,q
eftcoditio ineflereicompofitx,dat
eflepartiiim,exquibusfitcompofi-
tio.compofitio.n.eft caufaeorum,
vtdcclaratumeft.&haxeftdifpofi-
n6dicunr,nifipofterioresexPhiIo-
lophis Maurorum.
a l g a z e l.
"TXEindedixit Alga. refpondes /p
X^Philofbphis. Siautcmdicitur
mundum vfiterno emanarea Deo
glori. immediate,fcdquodemanat E
abeoeftens vnum, &eftpricipium
creatuiarum &cftintelle«flus abfo-
lutus.feftfubftatiaexifttsper fe,no
multiplicata,fciesfeipfum,&fcien9
pnncipium fuum & appellateum
,

tioprimiprincipij cum miido toto. lexnomine. Angeli:deindeemanat

Cuaut dntaclionem efle innouata, ab eo tertius,& ex tertio quartus. &
eft verum,quiaipfaeftmotus.dif- multiplicatio entium eftmediate.
pofitio vero prmarionisinea eftcj? qm diueifitasentis,&muItipIicatio
no fiteiprincipium,necfinis. &n5 eius,auteritpropter diuetfitacepo-
intelligunt,cum dntmundumefle tetiarumagecium, ficucnosagimus
xternum , q>fueracanciqtium cum ex virtuteappetitiua,ahtercjagim' F
rebiisatcernisjexeocpfuncmocus: ex vircuteirafcibili:autcritpropcer
£ fed difpofitio anernicacis in eo eft diuerfitatem matenerum , ficutSol
quianc habetprincipium,necfine. dealbatpannumlotum,&denigrat
Ec, qmhocnointellexicfecla Afla- faciemhominis, &refbluicaliquas
9
ria,ideodifriciIeefteis dicercqiDe fubftantias,&indurataliquas:aut ,p
glo. ficarternus, &mundus fitetcr- pter diuerfitatcm inftrumetorum,
nus. Quarenomeninnouationis iicut Carpentarius fecatcum ferra,
continua;eftvcriusinco,qnomen &cumfecurifcinditlignum,&per-
«ternitatis. foratcumperforatiuo:aut eritmul
a l g a 2 e l. tiplicatio adionis mediatc,ctim ege
Alteftciicafalfitatem,
Alga. Terciusveiomodus
q>fitmun
ritaliquamadionem,&poft haca-
dtionemagitalianij&multiplicabic
dusadioDeiglo.fm radicemeoru a&ionem. Ecoesifta:diui(ionessuc
excodicionerequifica apudeos in- falfarin primoprincipio. lnfubftan
tcrages,&opus,&cft qjipfidixerut tia.n.ciusnoneft diuerfitasnccico
G i) cft
 : . t,

Dift utatio
6 eftc6iccutio,velpofterioritas,vtde- funthecentiacompofita?an abvria K
9
clarabimusin rarionib vnitatis.nec caufa ? & deftructur fcrmo eorii nd
matericrum nam
eftibidiuerfitas : emanatab vno,nifi vnum:auta cau
fermoeftdecaufaroprimo,qdema facompofita? &conuenitintenoga
nataprimo. neccftibidiuerfitas in tio de ifta caufa, adeo q> deucniat nc
ftrumcti:no.n. reperitur cum Deo ceflarioad compofitum,& fimplex.
glo.in gradufuo;&fermoeftdein- nam principium cft fimpicx,& pro-
nouationeprimiinftfirergono rc- uenit ab eo compofitio,& no imagi
maner,nifi q> multiplicatio in mun natur hoc,nifi cum tactu.&, cu fue-
do emanet a Deo glo.in via media- rittadtus, &deftruiturdictum coru
tionis,vt diximus fuperius. cp ab vno non proucnit,nifi vnum
AVERROES. AyERROES.
Primu cu A It Auer. Summahuiusfermo Altfuerintcpagenspnmuni
Auer.Hocfequiteis,cu po-
fuent fim Jr\ niseftcbr primum,cumfuerit fitvt
plex, ec v ? ,
-
»mplex,&vnu,
J - . ,

nu,nopro no ptouenitabco, ef tagens fimplex, quod nobis appa-

ueitabeo nifi vnu.feddiuerfiricatura&ioage
niii vnii. tis,& multiplicatur, aut cx parte a
H terierum,&n6funtmateria:cueo:
autex parte inftfi, & no eft inftfum
cumeo:&noremanet,nifi
parte medij,cu emanat ab eo primu
vnu,& ex hoc vno vnfi, & ex hoc v-
novnu,&itareperit multiplicatio.
A L G A Z J£ L.
.Eindedixit Alga.dubitanscis.
D!'Dicimus& fequiturexhocvt
inmudo,mfi vnarescompo-
nofit
rer, i.vtfintentia omniafimplicia. J,
m Attamenhocfequirurei ,quiponit
hacinqmfitionem vi'em olbusemi-
bus.qui verodiuidirensinensfepa-
q> fitex ratum, & ens materiale fenfibile,ip-
fcquidemponit principia, adqua:
afcenditensfenfibile.diucrfaaprin-
cipiis,ad qux afcedit ens intelligibi
bile. &ponitquidem principiaen-
tium sefibilium matena, &forma:
& ponit aliquod eoru agesahquoif,
adeo cp deuenitad corp ccelefte &
9
:

fitaexdiuerfis:fedentiaoIaerut ea ponitfubftatiasinteliigibilesafcedc
dem , & quodlibet eoru erit caufatu re ad primum principium, quarum
vniufcuiufq-, fuperioris, & caufa in- eftprincipium adfimilitudinc for- ».
I ferions vfq; ad caufatu,quod no ha mx,Sc fimilitudinem finis,& fimili- •

bet caufatum.ficut dcuenit ex parte tudi nem agcntis.& hoc totii cft de-
afceTus ad caufam,qux no habetcau claratuminlibriseorum.Et affera-
fam.Et th no eft fic. na corpusapud mus hac propofirionem coem,& no
eoseft ex forma,& matena,& ex col fequenturha-dubitationes. & hxcc
lectioneearum fitquid vnum. nam opinio Atift.t Attamen harcpropo f£rami
ho eft copofitusex corpore & ala firio,dices q» ab vno no emanat,nifi tioh«
, :

&n6eftefle vniuscoruabaho :fed vnum,eft ptopofitio, in qua conue ponis.

vno no
efleeorum fimuleft abalia caufa. nerunt Antiqui l
Philofbphorum,cu
r -. , , . - • • uenit.i
&orbisfm opinione" eorum cft fic perlcrutabatur de pnncipiopnmo vnum.
qfh eftcorpusalatumi&noeftlno- mundi fpeculatione topica.ilti tamc
uatum corpusab ala necala a cor- opinatur eflc fpeculationcm dcmo-
,

pore fcd ambo proucniunt a caufa ftiatiuam,faciendoinduttionemiu

,

alia ab cis. Quomodo crgo inuenta vniuerfali, in eo q> primum princi-

pium
 Tertia. 51
A piumeft vnuoibus, &vnum neccf- catioprouenitexmateria:&eft"fic- D
(ecft vtnoemanctabeo.niiivnum. ctaPithagotica,&focietaseius:&ali
&,cum fuerintapud eoshxdux ra- quiputaucriitq-> multiplicatiopro-
dices,pcrquirunt vn proucnit mul- ueniat ex multiplicationeinftrume
tiphcatio. &hocquidem poftqcft
, torum: &aliqui putauerutqi multi
jnc6ueniensapudeos,opinioanti- plicatioproueniatex mediis.Etpn-
quior ifta , & elt $ pnma pri ncipia mus,qui hoc pofuit,fuit Plato.& elt
(untduo,vnum quidcmadbonum, fufficie"tiorhisopinionibus. qihin-
&aliud ad malum. nam impolfibi- tcrrogatio adhucconuenit duabus
leeftapudeosvt prineipiacotrario aiiisrhfionibus, & cft vnprouenit
rii fint vnu.& viderut q-cotraneta- multiplicatio materierum, & mulii
tes vies,quxincludut olacontraria, plicatio inftrumetorum &quicuq;
(untbonum,&malum:vndcexifti- c6ccderinthancpropofitione,ilIud
mnuerutq>neceftario pnncipiasut dubium eftcommuneeis.&dubita
duo.£t,cumconlydciauerint Anti- tiodemodo,quoprouenitmultipli
B quicntia,& videruntolatcndcread catioab uno,fequhureis,fei,quico
vnumfinem,&eftordinatiorcper- fiteturq^ab vnononprouenit, nifi E
tain mudo,iicutordinatioreperta vnum. famofum verohoctempore
inexercitu cx parteprincipiscxerci cftcotranum huius,&eft q> vnum
tus,&ordinatioreperra in ciuitati- primum cmanantabcoemanatio-
busex partc ^ubcrnatorum ciuita- ncprima omniaentiadiuerfa.&fcr
tum,crediderutq> mundus nccefla- mo dubiusin hoctcmpore cum ho
rioefthuiufniodi-.&crcdiderunt^p minibusnoflre_tempeftatiseftlhac
pterbonum rcpertum in omnien- propofitione. Idautem,cumquo
teq? malum fitpcraccns:vtfuntc6- dubitauit Algazel fcctxPenpateti-
demnationes facla? a gubernatonb 9 corii,no fequi tur eis:& cft q>,ii m ul-
probisciuiratum,q>luntmalapofi- jpueniretcxpartemedio-
tiplicatio
taproptcr bonum,noautem prima rum,n5fequiturprofecT:ocxhoc,ni
intetione, nam lunt hiccx bonisali fi multiplicatiofimplex. &quodli-
qua,qux impoiTibileeft vt repcrian eorum cft compofitum cx mul-
bet
P tur,nifiadmifceatureis malum.fi- titudine.qmPhilo(bphitenetq>hic
cuteftm eflchominis, quodeftco- ficmultiphcatio vtroq; modo: mtil P
pofitumexaTainrellecliua,&aIabe tipiicatio quidem rcbusfimplicib',
ftiali. & determinauit fapictia apud & funtentia fimplicia,qux non sur
cosvtreperiatur bonum magnum, in materia, &vnumquodq; corum
Iicet,adroifccaturei malumparuu. eftcaufaaltetius,&afcendut omnia
qmeflebonum magnumcum ad vnamcaufam,qux eftdcgencrc
par-
uo malo eft mchus,^ pnuatio boni corum,& ip fa eft prima rn hoc gcne
magni pioptcr m3lum paruum.Et, rc:& multiphcatio in corporib* coc-
ciim patuit apudeos in fineq> pri- leftibusprouenitexmultitudineho
mum principium nccefle eft vt fit rumprincipiorum:&multiplicatio,
vnum,&aduenithxc dubitatio de quxeitfub corporibus ccdeihbus,
vno rndcrunt ei ttibus rhfionibus. prouenitex materia,& fotma,& cor
,

Namaliquiputauerut qimultipli- poribuscccleftibus.&noniequitur

G iij cis
 Difputatio
G eisaliquidhuLusdubitationis. Et gisin intellec"tibusfeparatis.&hoc (
corpora coeleftia moucntf ptimo ex totum non fequitur fermoni Arift.
motoribuseorum, qui no funtl ma nam agcns vnum,quod nobis appa-
teriaomnino:&formaeeorum, Ca- ret, fiemanauerit abeoactio vna,
licet corporum coeleftium emanant non dicitur cum agenteprimo ,nifl
abiftismotoribus.&form^eorum, axjuiuoce.agensenimprimu, quod
quxfuntfub corporibus cceleftib', non nobisapparet,eftagensfimpli-
emanatacorporibuscoeleftibus, & citer:quod veroapparet.eftagesfc-
aliquaeabaliquibus, fiuefint forme. cundumquid. &agensfimpliciter
corporum fimphcium quae funt in
,
non emanat ab eo,nifi aclio abfblu-
mareriaprima, quarnoeftgenerabi ta:acftioautemabfblutanonappro-
lisneccorruptibilis,fiueformaecor- priatui aclopra?tera<ftum.&,cuhoc
porum compofitorumex corpori- probat Arift.quodagensintellecfto-
bus fimplicibus-& compofitio I iftis rum humanoru eft mtellectus mu-
eftproptercorporacceleftia.heceft dusmateria,fcilicetexeoq?intelh>
H opinioeorumin ordinationehicre gitomnia. Etficetiamprobatq?in- L
•
perta.Resautem,quxmoueruteos telIe<5tuspaflIbilisnon eftgenerabi-
Philofbphos ad hac opinionem , no lis,neccorruptibilis ex eo,q? recipict
phtdedarari hicqmhaecdeclaratio omnia. Etrefponfiohuicopinioni
eft fundata ftipra radices, & propofi
q ux non poflunt ef-
fapientis, q> res,
tionesmultas^qu^declaraturi mul- fe,nificum copulationeadinuicem,
tisartibus,&cumarrib 9 multis,qua vt eftcopulatio materiae cum for-
rum vnaeftfubaltera. Philofophi ma,&copulario partiumraudifim
veroMaurorum,vt Auiyefa,& Aui pliciumadinuicem,eflequidemea-
cenna,quia conhtenturaduerfario riifequitureaif copulatione. &,cu
<jubdagens,quod nonapparet no- ficfuent,igiturdanscopulationem
bis,eft ficut id, qcF apparet nobis ; & dat efle. &, cum omne copulatii co-
vnumagensnonprouenitabeo, ni pulatur re,quaeft vnum:&vnum,
fi vnuma6tum.&,cum primuapud ciim quocopulat', fequiturab vno,
omnesfit vnufimplex difficile eft quod exiftitperfe:necefleeft vtfit
:

* profe&o eis prouenire multiplica-

rionemabec:adeoq>resipfacoegit
hic vnumfeparatumextftensperfe,
& necefle eft vt iftud vuumtnbuat
^
eosvtnon ponat primum motore vnura perfe. Etiftimodidiuidun-
motudiurno,feddixeruntq> primil turinfpeciesinentibusfecudumna
£tensfimplex,exquoemanauitmo turameoru, &proucnitexhacjvni-
tororbismagni,&emanauita mo- tateattnbutavnicuiq-, entieflehu-
toreorbis magni orbismagnts, & iusentisfibi proprium.quaeft vnu.
motor orbisfecundi,quicftfubma &omniaafcedunrad vnitatempri-
gno.qihhk motoreft compofitus mam:ficutperuenitcaliditas, qux6
exeo,quodintelligitdeprimo,&ex inquolibetentererum calidaruma
eo,quodintelhgitdeieipfb. Ethic cahdoprimo,quodeftignis,&adid
efterrorfecundum eorumradices. perueniunt. &,cum hocfecitvnio-
Bamintelligfs,&intelle<ftumcftide nem Arifto.intercfTe fcnfibile,&ef
in intellccftu humano quanto ma-
,
fe liucllecluale , & dixit q? mundus

A eftvnum, quodcmanauitabvno, tualiquomo,&antiquiialiquomo
&q> vnumeftcaufa vnitatisquoda- do-.&eftmot^circularis, dcquono
modo.&caufamultitudinisquoda- loquimur.Loquimur verodeexifte
jnodo & in eo quod fui.t poffibile tibus r> fe,no in fubiecco,& sur cria,C
, ,
ci,perfcriuatuseftin hoc.
difficultatem huius rci
jceruteum multi, qui.uencnitpoft
eum, vtdiximus Et, ciimhocfic.
fuerit,manifeftumeftq>h;ceft vnii
ens,a quo cman2t vi rtus vna,qua rc
periunturomniacntia.&,quiafunt
multa.igiturex vno, quodeft vnu,
necefleeftvtfitmu!titudo,autipfa
emanetjVocaeam vt vis
fpodictifui:& eaIiter.t£id,quoddi
*» xitdicescpab vnocmanat vnum.& decimu vcromaV|U£cftcorpusfub
videhuncerrore,c£tum eftmagnus
fapientibus,& tuainterelt intelligc-
rehocdi£iumeorum,an fitdcmon
ftratio,velne,f inlibrisAntiquoru,
rionautem inhbro Auicautahoif,
quimutaueruntopinionem Philo-
Xophorum in fcientia Diuina adeo
Q>factaeftexiftimatio.
a l g a z v.
Altfophis.Siautem
Alga refpondens pro Philo
dicet,ciim pa
tefac-ta fueriropinio noftra,aufert
dubitatio.namentiadiuidunturin
ca,qua'funcinfubiei.to,vtfuntacci-
q dentia,&formje,&ea,qua: nonfunt
infubiec~to:&ifta diuiduncurinea,
qu$funtfubiectumahorum,vtcor
pora:&in ea, qua:non funtinfubie
cto,vrencia,qua:funcfubftantia:c6
fiftentcsinfe.&diuidunturinea, q
imprimiitur mcorporibus, &caap
pcllamusanimas:& in ea qux non
lmpnmuncur incorporibus,fed
animabus, &appellamuseaintelli-
genciasabitrac.tas.cnciaaucem,qua:
iuncinfubiedo,vtacchtia,funt luo
uata,& hn t fubic&a inouata, per-
.ncDJutadprinci^iu,quodcftiuoua
Terria. 5*
D
&propter corpora,&funt viliora:&intelligen
non mtelle- tia: abftracta:, nulla hhtes depedetia
acorporibus,nifidepedenaagentis,
n6Inatameis,& funtexceKiora: &
alarquarfuntmedia: hht.n.depeden
tia in corporibus aliqua fpc depede-
tia:,&eftimprefho,&acT:ioineis.na
funtmediaindignitate, quiaimpri
miitui abitellectibus,&imprimut
Echaxedi in corporibus. Vltcriuscorporasiic
decem:quorum nouem funcorbes:
r>
cocauitateorbisLuna:: &orbesno-
uem funt aialia habccia quide cor-
,
pora,&aias, &hhtii)fluxuminenci
bus.vrdicemus, vidclicetq? primii
principiuemanatabcffeeiusprima
intelligetia,&eftensexiftensperfe,
, quod no eft corpus.ncceft
virtus in
corpore,&fcitfeipfum,&fcitprinci
l. pium fuum.idautappellauimuspri
ma intelligcntiam: & non curamus
deappellatione Angeli,autinteirus,
J
auccuiufuisnorninis. Etfequutur
abefIeeiustria,fintelligentia,&aTa
orbisfuperioris, &cftorbisnonus,
p
&corpusorbisfupenoris.deindefe-
quiturabintelligentiafeciida intel-
ligetiatertia,&aiaorbisnoni,&cor
puseius.deindefecjuirurab intclli-
geciacerciaincelligeciaquarra,&aTa
orbisSarurni,&corpuseius.&fequt
turab incelligetiaquarcaintelligen
,
tiaquinta,& aia orbis Iouis , &cor-
in puseius:&ficvfquequodeueniacad
hoc,quodfequatur abeamteihgen
cia,&aiaorbisLuna:,&corpuscius,
&intelhgentiavltinia,qua:appe!Ia-
& tur intelleclus agf s. deinde fecjuitur
fuborbcLunsmateiia, rccpiesge-
G iiij ncra-
 Difptitatio
G nerationem,&corruptioneabintcl poflibilitatem aprimopr7cipio,(ci K
Iectu agente,&naturasoperationu. exfeipfa. nosautem nonnegamus
Vltcrius materia: mifcctur propter reperiri vnum abvno, adquodfe-
motusorbium &ftel!arumdiuer-
, c]uiturcauratum,non ex parteprin*
fismixtionib',exquibusproueniiit cipij ,fcd cx rebusneccflariisrelati-
minerar, &planta;,&animalia.& no uis,aurnon relatiuis,&exeoproue*
eftneceflevt fequaturex vnaquaq; nitmultitudo , &fuin hocprinci»
intelligcntia,intelligentia in infini- pium nmltitudinis. Etfm liuncmo
tum:quoniam ifbc mtelligenticsut dum poflunt compofita efleconti-
diuerfarumfpccierum , &quod eft guafimplicibus, cu lmpolefitabfq;
vnieorum noneft inaliis. Etfc- contaftu &impol'eeftefleahter : &
quitur ex hoc, cp intelligentix poft eftid,quo datur iudiciu m
eo. &hic
primum principium fintdecem,& eftfermoin mtelligendo opinione
orbesnouem.&fummaexiftisprm eoif ,&quietationem intellusinca.
cipiis excelfis poft primum decem averroes. L
H &nouem &prouenenit ab hoc,qi
. A Auer.Hoctotumeftcotra-
It 2
fub vnaquaq; intelligentiarum pri- ./xdiftio Philofbphis, vt fenfit
marum finttna,intclleCtus,anima Auic & Alfarabius,&alij Opinio.

orbis,|&corpuseius. &impoflibile vero Antiquorueltq? finthicprin-

eftquininprincipioeius fittrinitas cipia,&funtcorporacoelcftia. &pri
proculdubio.&noimaginatur mul cipiacorporumcceleftium funtcn-
titudoinintelle&oprimo, nifi vno riafeparataamateria,qua:mouent
modo, &eft vtipfeintelhgat prin- corpora ccelcftia,&corpora coele-
cipiumfuum,&intelligat feipfum , ftiamouenturabeismodoferuitu-
& ipfum in cofyderationefui eft pof tis,& dilecl:ioiseis,& receptionisiuf-
fibileinefle,quoniamneceflitasef- fuseorumcum motu.&intelledio-
feeiuseftabalio,noexfi-.&iftatria neeorum. &quiaipfaprodu&asut
funtdiuerfa. &nobihustnbuscau- propter motum:&hoceft,qm ven-
fatis debet ei attribui nobilior his re ficatum eftquod principia,mouen-
bus,&emanatquidemabeointclli- tiacorporacceleftia, funtfieparataa "*
* gentia,exeocp!telhgitprincipium matcria, &nonfiuntcorpora: non t

iuum,&emanatanimaoibis,exeo remanet modus, quohoc moucat

«jjintelligitfeipfum, &emanatcor-
pusorbis,exeoq>eftpoflibilisinef-
feexfe.Etoportetvtdicamusvnde
proueniathxctrinitasincaufato,
tamenprincipiumeiuseftidcm. Et
«hcimuscpnon cofequitura pvimo
principio.nifivnum, &eft fubftan-
tiahuiusintelligeti£,quaintelligit
fcipfam,& fequiturei neceflario"ex
feipfa, non ex parte principij , vtin-vero non eft in materia & hoc di- :
ha?ccorpora,nifiexeo,cpmobiliin-
iunctumfitad motum.& proptcr
hocnecefleeftapudeos vtfintcor-
& pora coeleftia viuentia rationaha,
quanntelliguntfeipfa,&intelligunt
principiamouentiaca,modoiuflus
eis. Et,quoniampatetqjnullafit
differentia interfcietiam& fcitum",
nificp fcitumeftin materia,fcieu*

telligatprincipium &ipfatamein dumcftinlibris de Anima:&iam

:

fe eft poflibihs in eflc & non habct funt enria,qu? no fiint inmatcria-.fe
,

quitur
 &
Tertia. 5 3
A quiturergovtfitfubftantiaeorum uicem,&omniaaprimoprincipio D
fcientia,autinrelleclus, aut quouis &noninteIligiturdeagete,&acto,
nomineappellabiseam .& verifica- &creatore,&crearo in llocfTe , nift
tu eftapudeosq?iItaprincipiafunt hoctantum.&id,quoddiximusde
fepararaamateria: qni ipfainfluut copulationeomnisenriscu vno,eft
corporibuscalcltibus motum con- aliter.qua liicintelli^iturdeaaentc
tmuum,quoeisnon euenit labor, &a<5to,&facicntc,&fa<ftoinarte.
necdefe<5tus:&omneinfluens mo- Siauteimaginatusfuerisqifit prir»
tum continuum huiufmodi nocft ceps,habens fubltitutos multos,&
coi pus.nec potcntia in corporc & : ifti fubitituti habeant alios fubftitU
corpus calcftc acquifiuit pcrma- tos:&nonefleflefub(litutis,nifiiri
ncntiamexfeparatis.&verirkatum recipiendofubftitutioiiem,&facie-
cftapudeosq>iftaprincipia fcpnra doprxceptum eius: & noneftefle
ta,cecorum eft copulatum primo eis,quifuntfubftituti,nifi median»
pnncipioeorum.fin aut,noncflet tibusfubltitutisprioribiis,neceflee'
B hicordinatio reperra, & fcrmones vtprincepsprimusfitille, q^tribuit E
eorum,quosfcripfcruntiii hoc,qui omnibus entibusrem,quafiinten-
vultfcire veritatem,asincunibat. tia.nam,hahquis eft, cuiusefleeft
Etex eo,quoappatct<^ omncs or- vt fitfubftitutus,non eft quidemei
bcsmouentur motu diurno, licet ec,nifipropterdominum primum.
moueant motu prnpno, verificatu Ethoceftid,quod tenentPhilofb-
moti-
clt apudeoscpiubetisiniltis phi,q?fit prxfatiolernim in creatio
buseftprimttm principium ,& eft ne,&innoiiationc,&iuflli. &hscce
Dcusglor. & qnpfeiullitomnibus difciplinapropinqua,quapoteftin
9
principiis,vt iubeant cxterisorbib telligi opimo lioru hominu , abfq;
inaliis motibus.& hociuflu perma cpeueniateidubitatio,qua: cuenit
fitc<.rlil,&terra:vtiufluprimi Prin cxauditunpinionu hoJum,fmdif-
cipisciiiitatisferiianturomiiiapra:- ferentiam,quam nairauit Alf»a. hic
ceptaprouenientiaabaliquo.quem &hoc totumexifrimaueruntdeda
princepsprarpofuitiniebusciuiratis ratum fuiflein libriseoru. Etqui
q ommbusexiftcntibusin ea ex ho. potoperamdaielibriscoru cucon
p
mitnbus,vtdixit Propheta Verbo ditionibns,quasnarraueriir,fcietvc
Dci coeli facti funt,&c.Et hiciuflus, ritatem eius,quo rocinantJ autcon ,

& feruituseft principalis in iuflii , trarium eius.& no intelli^itde opi-

feruitute.quarneccfle efteflehomi nione Ari.Aliudprxrerhoc^necdc
ni,excoq>eftanimalr6nale.Idaut opinionePlatonis: &eflfiniseius,
quodrecitauit Auic.de prouentio- adquod puenerutintelFshumani.
nchorum principiorum abinuice", homo peruenire ad
Poteft tamen
eftres,qtiam nefcierunt fapientcs. fcrmonibus euenienttb^
iftasresex
Qj.iod vero eft .ipvid eoseft, q? hcnt eis,q> fint famofi,cum hoc,cp fint in
aprimopiincipioftatustales.abus intellec"tuales:in quibushxc viadi
non pcrficiturcfl'e,nifiin lllotalilo fciplinxeftdelitiofa,&;dileda om-
co &copulatio,quxeftintcrea,cft nibus.Ervnaexpropofitionibus,c|-
ilIud,quodfaciteaefle caufataabin bu&hocapparer,eftot>homo>cuce-
fyderauc-
 Difp utacio
€ fyd?raueritentia,quxfunthic,appa iftx operationes,qdx reperiuntur a
jrtci q> resquxappcllanifviuentia, Solcpppropinquitatem ,& remo-
icientia,funtea,quxmouentur ex tionem,quamhabet cocinucaquo
/emonbustcrminatis, vctfusinten- hbetente,ex eodem loco repcritur a
tioncs,&:operationesterminatas,ex Luna.&omnibus planetis.nam oes
cjuibusproueniunt operationester habentorbcsobliquoSj&faciutqua
minatx.&ideo dixerunt Loquen- tuortempora in motu corum cir-
tescpomnisactioprouenuex vino culari.&quodmagiseftin efieen-
fapiente.&,cumfueritapudeu hxc tium,& conleruatione eoru eft mo
radix,&eftcpomne,quodmouetur tusdiurnus,magnusquidem,facies
jnotibus terminatis & prouemunt diem.&iam innuit lex prouidentia
,

cx eo operationes terminatx,& or- Deiin homine,cufubmittanturei

viuum,fapiens:& copula ocs orbes, cu dixit ipfe glo.& ad prc.
<iinatx,eft
turiftiid,quodapparetfenfui:&eft dominandumindie,&in nocte,&
cjjcoelimouenturexfe motibbster^ dcinde omnia tempora tcrrx,&c.&
•TT minatis,&ordinanturex hoc enti- nifi eflet fcedus meum,&c. Et, cum
bus,qux f unt fub eis,operatioes ter- confyderauerit homo has operatio
minatx.&ordo, &proportio, quo nes,& rcgimina prouenietia , diuer
fuftctatur id,quod eft fub eis,ex en- faquidem ex motibus ftellarum, &
tibus^condudit^radix tertia , in qua videritftellasmouenijs motibus ,

iion eft dubi.um & eft q? coeli funt

: &haberefigurasterminatas , &ex
corpora viuentia cognofcentia. partibus terminatis,& verfus opera
Quodautem ex motibuseorum fe- tiones terminatas,& motus contra-
quantnr operationes terminat^,qui rios,fcit iftasoperationes termina-
•busfuftcntaturid, quodefthicex tasprouenireex entibuscognofcen
animalibus,plantis, & mineralibus, tibus,&animatis,habetibus ele&io
& conferuatio eius , hoc eft notum nem,& voluntatem. Et quod magis
perfecumconfyderatione. na,nifi faciteum crederehoc,e(t,cum nos
- efIetpropinquitasSolis,&remotio videmusmultaex corporibus par-
eiusin circulo fuo obhquo,non ef- uis,foetidis,vilibus,&obfcuris,hicre
.. fenthicquatuortempora:&, nifief pertisnon priuari vita generaliter M
len t hic quatuor tpa, non eflent pla cum paruitate partium eorii,& vili
tx,necalaha,nec proceffus ghatio- tate menfurx eorum,& breuitatc
jiisfm ordincm in <*enerationeele- vit$eorum,&obfcuritate corporis
•mcntorum adinuicem.fmxquali- eorum,& q? boni tas diuina eisinfln
tatem.vtconferueturefleeoiu.v.g. xitanimam,&c6prehenfionequa-
cu prolongafSola meridie,infrigi- d3m,quareguntfeip(a,&con(eruat
'datur aer in parte (eptentrionah, & eflefuum , exprefle patetrpmulto
fiuntpluuix,&multiplicatur gha- magisdebenteflccorpora cceleftia
tioelemcntiaqux,& multiplicatur aIata,comprehendetia, quaifta cor
pora,pp magnitudine corporis, &
in parte meridicnali gencratio ele-
menti2eris:inxftate vero contra- dignitatem eor£i,& multirudine lu-
rium,fcum fueritSol prope caput nnniseorum,vt dixit ip(eglo. mc-
noitrum verfus feptcntnonem • & diateProphetafuo celi coarrat,&c.
fcd
 Terria. 54
A fedmultihoTumnefciunthoe. Dc- q->vnufquifq;planetarumfcptc ha- D
mum,cu confydcretur regimen eo- bet motus innouatos motui eius v\\
rummcorporibusaiatis, quxfunt habentesquidemcorpora feruien-
hic^fcitur abfoltite q? funt animata, tia corpori vl'i,ac fi cflent obcdicn-
nam animatum n5 rcgitur , nifi ab tia,fcietabfblute etiam cp quilibec
slatoperfecliorianima, quamani- planetahabetiuflorcm fibi fPpriu,
maeius. Et,cum confyderauerit deputatumeisexprimoiubente. vt
homo hatc Corpora magna,anima- euenit in gubcrnationc exercitiis,q.
ta,r6nalia,eligcntia,quaj nosconti- eft colleclio vniufcuiufque eorum
nent,&confyderauerit tcrtiam ra- fub vnoiuflbre:&iftiiuflores,qui
-dicem,&eftq-> prouidentia eortim appellanturcapitanei.deueniutad
adea,qua:funthic, non eft necefla- vnumprincipe,&eftprincepscxcr-
riaeisinefle eorum,fcietq>iniun- motu cor-
citus,ficeftdifpofitioin
«ftumefteisiniis motibus, &funt porum coeleftium.quam pcrcepe-
fubmiflaeis,qu$funtfubeisexani- runt Antiquideiftismotibus,&sut
malibus,&plantis&inanimatis, & quadraginta,& poftca rcducuntur ]j
* iubenseiseftaliudabeis,&fftnon omniaadfeptcmplanetas,&redu-
corporcum neceflario.riam,fieflec cunturilli feptemadoc5tauum,&rc
corpus,eflbcdcnumeroeorum & duciturocftauum r~m diuerfitatem,
.

quodlibeteorunieflobediensei.qd
cftfubeohicexentibus,&feruitei,
&nonindigetferuituteeiusin effe
iuo.&,nifiefletiuflbseis,nonproui
derentadid,quodefthicjContinuc:
quoniamipfi vellentnoo habentes
quidem vtilitatem in hacoperatio-
»c. Igiturmouenturppiuflum,& primoprecipientc,fiuefciat,fiuene
timoretn euenientem eisad con(er- fciat.nam ipfe non dubitat cj>,fi eent
uandumea,qu:efunchic,&fufteta
dumcffeeius:&iube£eft Deusglo.
C Ver.g.fialiquisvidcritmultitudi-
ncm hominum dominatium n re- i
bus,&opcrationibusterminatis,no
ceflantibusininftanti ,licet opera-
tioncsillxnon fint neceflariaiinee
corum,&nonindigenteis,delibera
bitproferrefententiamq?funttime
tcs.&imunctumefteisinoperatio-
mbusillis,&q>habentprx'cipiente,
quiprarcepiteisinhocrcgimineco
tinuanteprouidentiaminaliis,qui
eftfuperioreisfuperion gradu,
funtvtferuiobedientesei.&,cum
coufyderauerit homo aliud,&
numcro
qujeefiinter Antiquos,in
motuumadiuflorem primum. Et
hatcnotitiahaberfhominihoc mo-
do.fiuefciatquomodofitprincipiu
creationishorum corporumca*!c-
ftium,fiuenefciat: &quomodofit
copulatio aliorum iubentium cum
exfeipfis )
fiantiquaabfquecaufa,&
inuentore.poflibileefleteis non.re
cipereiuflumaiubcntevno cu fu-
p
biec5tione,& feruitute.& fice difpo-
fitioiubentiumcumiubeteprimo.
&,cumhocnonfueriteispolfibile,
ergoeft lbi proportio intcr cos , &
eum,&proportio,quxdctermina-
uiteisobedientiam,&feruitute. &
hocnoneftaliud, nifiexeoq>funt
cicx naturaefleeorum,non vtacci
densexaccidentibus,ficuteft doini
nuscum fuisferuis,fedin naturaee
& eoru.namnoneftibi (eruitusaddi-
tafubx,immofubftanti;eilla:fufte
cft tanturinfcruitute.&hjecadeptioe"
rcgnum

6 rcenumccji,&tcrrx,qii vidit Abra
ham patcr nofter,cum dixit lacics
ccrlum,&tetram. Etfciasq>,cufic
fuctit,i)ecefleeftvtnon fit
horumcorporu,&principiumgna
tioniseorum,modognationiscor-
poruin,quarfunthic.& intelleclus
humanusdcficitappiehederequa-
litatemhuiusoperationis, licetfci-
ietcfleeius.Qui autem perquititaf
fimilari duas entitates,quarum vna
eft inaltera,& q> agensearum fua-
gensco modo,quo reperiuntagen-
tia,hiccftin maxima perturbatio-
ne,deccptione,&cofufioue. Ethec
H cftfi.immacius,quodintellexerunt
Antiquidecorponbus caleftibus,
&conftittuione corum d creatore
glo.&q>non litcorpus, &conftitu-
tioneeius,quod eft ex entibusinfe-
rioribusabeo,qua? nonfuntcorpo
ra,& vnum eorum eft anima
tiiereautemefleeius, exeoq?funt
innouataeomodo,quo innouant
corpora,qua: funt hic vtconati sut
, rauerat hcc,nar rare opiniones, quae
loqucntes,eftnimisdifficile.&pro-
pofitiones,adduda! in hoc, non co-
Difputatio
ntcxinfbmnio,iudicabifexeo,q>
fit ma!a:complexionis.&, fi id rcdu
xeritin genctcrerumlegum,inqui
crcatio busterminiinquifitionisfuntexifti
mationes,dicctur q? funt crrores, &
nonadipifccnturfcietias,fedvanaj
cogitationes.
AVERROES.
Altvteucniat
Aucr.Noncftinconucnicj
hoc cum ftultis fa-
picntibus,& vulgo cum clcitis,vt
eucnitcisinrcbusartificialibus. na
artificcscum pofuennt multacxo-
peribusfuis vulgo, &onderintfuas
operationcs mirabiles, fugiet ab eu
vulgus,&exiftimabitcpfunt dimi- J^
nuti cercbri. Attameniftiinrci vc
ritatcponunturingradu diminuti
cercbriabintelIi<rentibus,&isnora
tcsquidem afapicntibus.&fcrmo-
neshuiufmodi nonoportetvtpro-
cofti- ijcianturcontra eos opinioncs fa-
picntum,& hominum fpeculatiuo-
rum.debebat tamen ipfe, cum nar-
moucrunteosadifta,itaquodpof-
fit audicns facere comparationcm

plcntid,quod intendunt dedarare. inter eas,&fermones,quos perqui-.

&declarabimushocexfermonibus ritipfedcftrucre.
noftrisfubfequentibus,cum loque- A L G A Z E L .

I murdevia conftitutionis eflc Dei AltAlga. Introitusaut q5nis, jvf

glo.Hisautemhabitisreuertamur prout eft,non narrabitur, fcd
adnarrandumca,qua:dicit Alg.in ponemusmodosdeterminatos. Et
contradicendoei,quod recitauitde primusquideeft vtdicamus,iapo-
opinionibus Phi!ofbphorum,& no fuiftiscpvnareru multitudmiscati
tificabimusgradumeius in verita- primi,eftq?fitpoffibilisinee,tucdi
te.nam hoc eft intcntum primum cimusee pofemin efle vtrii cft efle
inhoclibro. ciufmct,autaliud?fiaiitidem,igitur
v A L G A Z E L. n5 jpucnitex eo multitudo, fi vcro
AltAlga.contradiccnsPhilofo aliud,igiturdicetisin primo princi-
phis.Dicimus,id,quodnarra- pioee multitudine.naeft,&cuhoc
ftis,aftutia qua'dam eft.& in rei vc-
cft ncceflarium in efle.neceflarium
ritateeftobfcuritasmaior pra; ahis autineflceftaliudqua fubftatiaip
obfcuritatibus,c£fiaIiquisrecitaue- fiusefle.&pcrmittimus aduentum
diucrfb-
 Tertia. 5 ?
A diuerforuminhacmultitudine. rus.nam dimifittertiam partemdi- 13
Siautem dicitisnihileft neceflitati uifionis. Neceflariumenim in cfli."
in efie,mfi ipfum efle, igitur non e- non eft quid additum ipfi efleextra
ritaliquidpoflibilitatiinef.nifi ip- animam,fedeftquidenti nccefla--
fumee. Siautdicitis bn potfari cp rioincfle,&nonadditum fubftan-
fit,&n6fcieturefTepoIem,eftergo tixeius.&quafireducitur ad abla-
aliud.ficetiam neceflarium in efle tionemcaufic,fiqicfleeiusfitcaufa-
p6tfciricfleeius:&nefcietur necef tu abalio.&quafi id,quod tribuic
fitaseius,nifipoftaliam ronemrer- alii,auferturabco,vtdicimus decn
goeriraliud.demumcfTe eft quid teqjfitvnum.nam vnitasnonintcl
vniuerfale,quod diuiditur in necef- entequid additum fubfta
ligitur in
farium,&poffibiIe.&,fialiquadfia tixeiuscxtraanimaminefle, ficuc
harum duarum partium addatur intelligiturex dido noftro cns al-
vh,ficquoq; erit fecundadfiaindif bum:fedintelIigiturdceo res pri-
ferens. Siautemdicis poflibilitas uatiua,&cftprniatio diuifionis.&
B inef efteiexfe,&e^eiusex alio ,& ficneceflariumince"intelligitur de K
quomodoeritid.quod cftci exfe, neceffitateres piiuatiua,quamdc-
& quod e"ci ex alio idfdicimusquo terminauit fubftantia eius: & eft vt
modo eritncceflitas in efle ipfum fitneccffitasinefleex fc.no exalio.
efle,&poteftauferrineceflitas incf &fic,cumdicimus poflibilc in efle
fe,&remanetefl'e, &vnumverum ex fe,nonpotcftintclIigidecoatcri
omnibus modiseft.quod non con- butum additum fubftantixextraa-
ucnitafnrmationu&ablationi. na nimam,ficutintelligiturdepoflibi-
impoflibileeftdicereefle, &no ee", li vero,fedintclligiturdccocpfub-
autneceflariuminefle,&non necef ftantiaeiusdeterminet q> efle eiui
farium inefle: & tamen poteft di- non fitneceflanum,nifiexcaufa. &
CiefTe, &nonnecefTarium in efle, ipfum fignificatfubftantiam,aqua
ficuc poteft dici non efle, & poflibi- cum aurerrur caufa,non eri t necefla
leinefle. fcicurauce vnitas in lioc. rium inefleexfe, federitnon necef
& non ef t cogruum ftare in primo, farium m efle,f ncgatum ab co attr:
C fi verificatumfueritid,quoddixc- butum neccflaiiiin ec :acfi dicerct F
rint,qu6dpofiibilitasinee" iit aliud q>neceflarium in eflealiquod cius,
ab eflepoflibili. quod eft ncceflarium ex fi',&aliqcV'
a verroes. quodeftncccflariiicftcaufa . quod
AltAuer.Cumdixir q>di<ftum auremeftneceflarium excaufa, no
noftrumdepoflibiliin eeauc eftneceflhriumexfe. &nemodubi
Criripfummecefle,aucaliud,i.resad tat q>ifta:difTerciuixnotT funt dif-
ditaipfiefle.&,fifueritidem, noeft fercntix fubftanriales, i . diuidente9
multitudo.&nihilefteorumdi&ii, fubftaiuiam,necadditxfubftantix:
<b poflibile ln efle eft in eo mukitu fed funt res negatiux,& rclatiux:fi-
oo.fi veroaliud,fequitur vobishoc cutdicimusdercinucnta quodno
iieceflarioineflc,&eritin neccfla- fignificat rcm additam fubftantix
rio efle multitudo.& hoc cft contra cxtra animam,eo modo , quo dici-
id,quodponunt,eftfermo non vc- musdcrerjjfitalba. Etcxhoccrri
uit
 Difp utatio
G uitAuicenna,quiexiftimauitquod
vnum fitadditum fubftantiaj.&fic
ipfum eflc rei,cum dicimus q> rese".
&infuturumdifpurabitur de hoc.
Etprimus,quiinuenithancpraefa
tionem.fuit Auic.Ccum dixitpofli
bileine/leexfe,& neceflarium in
efleex alio.nam poflibilitas eft attri
butum in rc prxter rem, in qua eft
poflibilitas.&determinat fimplici-
tasharumdiftionum cpid ,quode
fubpnmo.fitcompofitum exduo-
bus:vnum quidem cui attribuitur
, habet ex fe nifi priuationem,nifi cii
poffibilitas:&aliud,cuiattribuitur
neceflitas in efle , & eft prxfetio vi-
H Iis.fed,cumintelligiturdeeoid,qcF
diximus,non euenitei dubietas,qua
ponit Alp.remanet tamen ei videre
vtrum,cum intelligitur de caufato
primopoflibilitasefleeius,determi
netciq>fitcompofitum,velne?na, diuiditur,autdiuiditut in diflcren-
fi attributio fuerit relatiua, non de
terminat compofitionem. & non
ei
omne,dequointelIiguntur res di-
ucrfi,determinaturcpfint attribu-
ta^additafubftantixeius.extraani-
mam.nam eft hsec difpofitio priua-
tiuorum,& difpofitio relatiuorum.
Etideonon tenetaliqui Antiquo
rum vt numeretur pra:dicametum
I relationisinentibusextraanimam
decem prxdicamentis. Alga.aut
f.
intulitin fermonefuoq>omne ha-
bcnsinteliectionemadditam deter
minataliquid extraanima in actu
& eft error,& fermo fophifticus. &
patctex eo,quod dixit. Demum ec
eftquid vniuerfale, &diuiditurin
neceflarium ln efl*e,&poflibile.&,fi
aliquadifTerentiapartium ee"t addi
tavniuerfali,ficetiam& alia diffe-
rcntia indifferenrer. Nam diuifio
ipfiuscfleadpoflibile,&necefl"ariu
non cft ficut diuifio animalisad ra- lior.Et,cudixit,&quoeritqcFeftei
tiona!e,&nonrationa!e,autadam- K
bulans,& natans,& volatile. ifta.n.
funtadditageneri,quac faciunt id
diuidi in fpeciesadditas, & animali-
tas eft communisci*.& iffcr differe'-
tisefuntadditazeis. Poflibileaute,
in quod Auicenna dtuifit ens, non
eftquidextraanimam in atftu , &
eftprarfatio vilis, vt diximus.nam
ens,quod habetcaufam ,in efle fuo
ron intelligitur de eo,nifi priuatio.
ideftomneid,c]uod eft ex alio , non
fueritnaturaeius natura poflibili»
veri.&ideodiuifiocntisad necefla
rium inefle,&poffibileineeeftdi- L
uifionon nota, cumnon intelligit
verum.& po-^
per poflibile poffibile
fteadehoc Ioquemur. Attamen
idtantumdiomushiccpens, cum
tiasfubftantiales,autin resrelatiuas
autaccidentiaadditafubftantia:.
Diuifioautem perdifFerentiasfub-
ftantialesdeterminarabfque dubio
multitudinemoperationumabeo:
diuifio vero eius per res,& relatiuas
no determinat mul
feu accidentales
titudinem operationum Siautc .
aliquiscontradixeritq» diuifioeius
perattributaintrinfeca determinat M
eioperationesdiuerfas, tuncigitur
primum principium,cmanat abeo>
multitudoneceflario, &non indi-
getcaufatoabeo quod ,
princi—
fit
pium multitudinis Si vero dixerit
.
cp non determinat multitudoattri-
butorum relatiuoru prouenireope
rationes diuerfas,tunc no erut attri
butaintrinfeca,qu*efunt m primo
principio ,determinantia -puenire,
operationesdiuerfas. &pofitio po-
prim u hoc modo eft mc-
netis catu
cx fe,&

A exfe,&quodefteiexalio,idem?ifte
profedo vir exiftimahatpolhbili-
ratemnonhabereeflenifiinintclle
clu. Attamen fequitur hochic,&
nihilprohibecurquin leademfub-
ftantia fitaffirmatio,& ablatio in rc
-
busfuis,abfq;co q> confcquac
titudoinhacfubftant!a,vtncgatid
Alga.&,cum perceperishoc,potcns
foluere totum id,quod dixit in hoc
capitulo.Siautdixeritfequittir
hocvtnon (itcompofitio , necne-
ccflarioin eflcex fe.nec necefiano
inefleexalio,dicimus ncceflarium
ineflecxalio, intellcctus compre-
E henditincocompofitionem incau
fato,&caufa.&,fifuentcorpus,ne-
cefleeft vt fitl eo vnicasaliquo mo
do.&multitudoal.o modo, ficor-
pora gcnerabilia, & coi rupnbilia.fi
vnitasinaclu,& mulcitudoin poce
tia.fi vcrofueritnoncorpus noco-
prehendit intelle&us mukitudine"
necinpotentia,necinactu, fed vni-
tatem ommbus modis.& ideo deter
minauerunt Antiquide hac fpecie
entium,&dixerunt cp funt fimplt-
ciatfcd dicut de eiscaufa in eis eft
cjj
magis fimplcx caufato &
ideo tene"c
I q>primumcftfimpliciuscis.primu
C cnimnonintelligiturde eo caufa
&caufatumomnino:idvero,quod
eftpoftprimum,intelligitdeeoin-
tellectuscompofitionem.&ideofe-
cundumapudeoseftiimpliciuster
tio.&ficdebetinrelligiopiniofapie
tum.&eritdifpofitioincaufa,&ca-
toinhiscntibus,acfieflctcis multi
tudoinporentia.queapparetincau
faco.f cp confequenrurab eo caufa-
tamultaconciguainaliquo tempo
re.Et.cum Ttelligicur hoc ex fermo-
ne eoi um,&conceditur eis, non co
nngeteisdubitatio/juafecic Alga.
&
.
Tertia. 5 6
Cumvero intelligitur ex fermone D
eorum cpfecundum mtelligit feip-
fum,&inrelligitprtncipium fuu,&
in eo «p incclligirieipfum,prouenit
abeo vnum.&incocp incellisitdc
principio fuo,prouenit ex eo aliud,
mul qmeft babesduasformas,autduas
fubftantias.vtinrellexit Ali^a.deeis
eft,fermo falfus,nam,fi eethoc, eec
compofitum ex pluribus formis .
fm illaformaeflet vnafubie<5to,&pliH
resdefinitione,ficuceftdifp6inani
ma.fcd faclaefortishxc opinioeis
exeo,qdexiflimat de einaiiatione
abinuiccm.&quafi incedunt intelli
gerehocibi,allimiIando hoc arreti E
busfenfibilibus.&irei ventateVcie
tia?Diuina?,ex eo q> miftar funrhis
fernionibus,exiftimanturefle difci
plinx fegiftarum. Iirirur dcclaratit
eft tibiexhocfermoneqMd,exquo
conatuseft A'g. facerecofequi mu!
titudinem neccflanoin efle, quta
confequituiapudeos poflibihinef
fe,n5 e verii.qrii,fi intelligit" de pof-
fibi!i,poihbile veru ,cruibicopofi-
tioabfq;dubio.&,fihoceft falfum,
vtdiximus,& dicemus poftea , noa
fequitur hoc neceffatio in efle. fi vc
rointelligiturdcpoflibih res intel-
, Ie&ualis,noniequitur vtlitneq;.ali ^
quodipforum copofituhocniodo,
fedintelligiturdeeocompoficiocx
eo,quodeftexcaufa,&caufato.
a l g a z e l.
A It Alga.Qua:ftio fecunda eft
J\ vtdicamusintelligerepriflci-
piumfuum,aut eft ipfummet efle
ipfius.&ipfummet intelliaereieip-
fum,autaliud?fi idem, tunc non eft
multitudoifeipfo,nifi dnftionc cx
vero aliud,tunc harc mulri
fe ipfo.fi
tudo repertfquoq;! primo:qm in-
ccuigitauud,&inccJLligicfcipturo.
AV£R-
 Difpiitatio
G A'"v E R R o e s. quareftflc&intclleftusarquatijrin K
Altintelligitdeprincipiofuo,'eft
Auer.Veritascft q> id,quod telle>ito,& conuertitur
ipfum:igitur mulricudo
totum ad
non repe-
ie-

ipfummetefleipfius,&cpfit innatu autemhoceflcc, multitudo

ritur.fi

ra relationis:& ln hocdiminuitur a ergo teperitur to primo, & tunc no

graduprimi:pnmum veroeinna- ptouenientabeodiuerfa.
turaentis,quodeftexfe. Attamen
eritasapudeoseftq^pnmumnon averroes.
intelligitdefeipfo,ntfifeipfum,non A lt Auer. Quod recitauit hic
remrelatiuamj&eftqifitprincipiu /lcx Philoophiscircamultitu-
iedipfummet apud eos eft omnes dinempretcr primum principium*
J
&etiamomniaentia
intelligentie, eftfermoc-orruptus,& non fequic
nobiliori modo, &perfec~tionom- fm radiceseorum.nam noeftmul-
nibus,vtpofteadicemtis. quareno titudo illis intelligentiis oibus fm
fequiturexhocfermoneahquodi- opinionemeorum,&non differut L
jj conuenientium,quxintulit. apudeosex inefimphcitatis,&mul .

A l g A z e l. titudinis,feddifrerunt ex parte cau

Alt Alga.Si autem putauerint fx,&caufati.&differentia,qua:ein-

qjintelligcrefeipfum eft ip- terintelligercprimum feipfum , &
fummet:&non intelligit feipfum aliasintelhgetiasintelligerefe ipfas
id,quod nonintelligit,qu6dipfum fmeos,eftquoniam intelligetia pri
fitprincipiumalterius:igiturintel- maintclligit de fe aliquid exiftens
lecl:usada:quaturiniellecto,&con- cxfe,nonaliquid relatum ad cau—
ucrteturadfeipfum. fam.alia: vero intelligentia: mtelli-
averroes. guntdefealiquid relatum ad cau-
Altefleprinctpiumeftquidrela-
Auer. Hoceftfalfum.nam famearum,&ingrechtunneasmul
titudohocmodo &noeft necefle
.

tiuum,& non conuenit vt fit ipfum vt fintom nesin eodegradu fimpli-

Tnet.&,licet intellexerit ipfum efle citatis,cum non fintin eode gradu
principiumintcllectus,non eftta- relationisad primum principiu .& M
| meneiprincipiumeo modo,quoe. nuliaearumrepericfimplex,eomo i

, nam,fihocefl'er,perficictur nobile do,quoprimu cftfimplex. qmpn-

abignobili.intelle<frum.n.eftperfe- mumnumeraunefleexfe, ill<e vc-
cfiointelligentisapudeos, vtappa- roineflerelathio. Cuautdixit po
rctinfcientiisintelieclushumani. intelligeiefcipfumeftipfunv
ftea,fi
a l g a z e l. met,tuncintelligitfeipfumeflecau
AltAlga. Dicimus,caufatum fatum aca^qu^ficeff&inteHs^qua
autemintelligerefeipfum eft tiirintellecio.&totuniconuertitut
ipfummet.nam intelligit feipfum, adfeipfum:igitur noe multnijdo.
&inrclligitanimam fiiam &intelle fiautcni hoceflct,multitudorepcri
tftusj&intelligcns &intellectueius returinprimo.Dicendumq?nonfc
eftidcmetiam.Deinde,fi intelhge- quitur,exeocj?intellecT:us,&intellc
•rcfcipfumeftipfummet, tuncintel dum inleparatisfuntidem, vtfint
Ligit cp ipfummet eft caufatum a ca, oes azquales in fimplicitate,nam ipfi

„ praifupponunt
 . ,.

Tertia 57
A prarfuppohunt q? t hae re (efe exce- tei non (1 1 vnu
ius,debent ponere ep D
dunt intclIi^etiT adinuice , quo ad omnimode.na adhuc non cll dccla
diminutione.additio vero n5 repe- rattl cpneceflanoeftvnum omni-

titurin rei veritate, nifi in intelige mode.& hoc,quod dixit,eftopinio

tiaptima.Etcain hoceft,qmintc! aliquorumPenpareticoru, quiex-
hgentia prima, fubftantiaeiuseft ponunteam efleopinionem Arift,
cxiftensinie,aliaeverointeIIigetia; a l g a z e l.
intelligunt defubftanti|sfuisq>co A It Alga. Siautemdixerit pri-
fHtuuntab ea.fi autem intelle&us, ^\ mu non intelligeremfi feip-
intelli»ens , & intcllectum in vno fum,&itelligercfeip(um eftipfum
quoq; earumefletin gradu vnita- met: &mtellectus,ctintclligens,&
tis , qui eft in prima eflet ens exiiis
, intclleftum eft vnu,& no intelligit

ia fe,confbrmc cnti cx alio , aut m- aliud. Rcfponfio huic eft multipli-

telle&us non xquarctur naturac rci citer,ct primo q> hanc opinione pp
intellecta:. & hoc totum eft falfum falfitatem eius expuleiunt Auicen-
3 fmeos.&hic(crmototus,&refpo- na, &a!ij vcrihcantes, &exiftima- E
fiotopicacft.Potcfttamenfieriin ucruntcppiimumTtelligitieipfum
hoc (crmo demonftranuus cii par- efle principium ad influendu id,q<t
iiitate fpeculationis hominis re- m Ifluirur ab eo. & intelligitcntia ola
bus iftis,fi prefupponat,& (ciat pn* vn,n5
in fpeciebus fuis intellectioe
quid lit intcllcdus. & nunqua fciet autem particulari. nam vituperaue
2uid lit Itelleclus , doncc (ciat quidrunt fermonem dicetis q? ex pri mo
t amma.& nunqfciet quid fit aia, principio non prouenit nifi intelle-
donec fciuent quid li t anirnat ii & ctus vnus &q? non intelligit quod
. ,

non pnt haberi ifta primo afpcclu, prouenit ab eo & intellec"tum eius .

& ex fcientijs vl'ibus , qux non funt eft ntellciftus, & influitur ab eo in-
i

propri^, nec proportionate.& cum tcllectus, & anima orbis , & corpus
aliquis locutusfueritdehisiebus, orbis,&inteiligitfcipfum,&caufa-
antcij. fciat naturam Itelleclus, ent ta eius tria. fed ca eius , & principiu
fermociusineis,fimilisei,quifbm- ciusnointelligitnifi fcipfum. igif
C mat. &ideofe*5ta Aflana,cumreci caufatumeftnobiliusca.qm acau F
tauerit opiniones Philofbphorum, (a non influitu r nifi vnu :ab iftis vc
ducit ad vltimitate inconuenietia: ro influuntur tria.& primu non in-
& prolongationis horhimsafpecu telli2;it nifi feipfum: hocverointel

Jatione in entibus ligitfeipfum, &fubftatia principij,

a l g a z e l. &fublrantiacau£itorum.Qmau-
< A Alga.Etdimittamusratio-
It tem cotentaturvtfitfermo eiusq»
j[\ nes vnitatisciusomnimodc Deusglo.fitin hocgradu ,iam po-
iiquidem vnitas aufcrctur hac fpe- fuiteum viliorem oTenteintelligc
ricmultitudinis. tc feipfum . nam id,quod intelligic
averroes. ciij&intelligitfcipfum, cftdigmus

Alt Auer.Ideftq;, cumipfipo-

primum Ttelhgcre
fuciint fc-
eo.ipfeenimnonintelligit nilifc-
ipfum , & prouenit ex eis depresfio
ipfum, & intcihgct dc fe q? ht ca al cxcellentis eius,adco q> aufcrut id,
Extraoid.Auci. H qd*
 . ,

Difpuratio
6 quod intcliigitut in eo de celfitudi-
ne, & conftituerunt eum tang mor
tuum,cui non eft dominiu,in eo cp
gubernat mundum,nifi q? differt a
mortuo, ineoq?c6fyderatfeipfum
tm fic meritum reddat Deus glor.
, uenieudi ad hanc fcientia , nifi per
deuiatibus a vijs eius,& tortuofe Ice
dentibus,decipietibusfeipfbs, &ne
gando diclum fuum glo.In princi-
pio creauit Deus,cogitantibus qui-
dem in deo prauas cogitationes, & to
credentibus cp res diuinx aflimilan
tur cu occultatione earum virtuti-
bus camalibus,& errantibus quide
inintellectibus fuis,& cogitantibus
H amplitudo,& non indigen
cp fit eis
tia mandatis Dei.& fecutum ef t eis
pp hoc, q> coacti funt concedere co
ftitutionem eorum intellectorum
reduci ad id, q3 fi recitaretur, infb-
mnio admirarentur eo
averroes.
Qui autem vultper-
Alt Auer. inhis rebus,debet
fcrutari fci
re cp multae rerum, quae affirmatur
in fcientijsfpeculatiuis,Cum ad eas
ingreflum fueritprimoafpectu,&
cumeo,qd vulgusintelligitde hoc,
crunt refpeclu eoru fimiles ei,quod
I percipit fomniator in fbmnio,vt di
xit ipfe. & multa: haru no funt de
eispropofitiones de genere propo-
nii,que, funt intelligibiles apud vul
<ms,& proferunteas hisrebus. Atta
nie non eft modus, vt fit de eis pro-
mediatibus
latio fufficies,fed vt eis
proueniat veritas ei,qui procedit in
lcla earum modo veridico.Ver.g.fi
dicitur vulgo,& ei,qui e altioiis gra
dus, q» Sol,qui videtur oculo quan-
centum feptuagin pore,& cum ordine, quem requirit
titate brachijjfit
ta vicibusmaior,quam eft terra, in ha:c res, quam differt Et,cum hoc
fyderat,erit apud eos rt /bmniator. JC
& erit diffkile nobis perfuadere ci*
hoc cu propofitionibus, cjuibus ha
betur veritas de proximo , & paruo
tepore. Attamennoneft modusp-
viam demfonis ei, <j incedit via dc-
monftratiua. Et, cu hocfueritigno
tum in quxfitis Geometticis, & de-
mum in rebus Mathematicis,mul-
magiserit in fcientijs Diuinis, f.
fi aliquid expofitum fuerit vulgo
videbitur falfum , & inconueniens
pnmo afpec~tu,& fimile fbmnio.na.
inhac fpecie fcientiarum non funt
propones probabiles, quibus poflit L
mtelle&us cotentari , qm eft primo
afpectu ignarus,ficut imelledt 9 vul-
gi.quia vf q>id,qdapparetintellc-
cf ui in fine, ef t apud eum inconue-
niens primo afpcctu. & non euenit
hoc fblum 1 rebus fpeculatiuis, fed
etiainfadiuis.Etideo,fiimaginati
fuerimusaliquam no appare-
arte
re,deinde videatur efle,videbit"hoc
primo afpectu incoueniens. & ideo
tenent multi q> lfte artes funt ex c5
prehendentibus,nohumanis:&ali
qui attribuunteasDemonibus: ali
q vero Prophetis, adeo q> exiftima-
uitBenhazamcpfortiflimaronum, M
cprepenatur Prophetia eft reperiri
has artes.Et,cu ficfuem,debetper-
qunens ventate, cu reperiet fermo-
ne inconucmcntem, & no repenct
propofitiones probabiles ad remo-
uendum illud inconueniens, vtno
credat cp illefermo fit mcoucniens,
& perquireteum vijs, quibus exifti
mat aduerfanus puenire ad cum,&
hac dodtnna longo tem
verfctur in
.

cipient hoc negare.-& qui hoc con- repenatfin alijs fcientijs,quam Di-
uinis,
 ., :

Tertia. 5 8
A uinis,molto magis debet hoc repc- nientibus eis, in hoc,& de eo,ad q<?
rininfcientijsDiuinis, propterdi- peruenitfcientiaeoru.qm hocmo-
ftantiam harum fcicntiaru a fcien uebit diligentem ad habedii venta
rijs,qua: funt notx primo afpedu te,& pbebit ei lolicitudine fpecula-
Et,cum ficfuerit,debesfcirequ6d tionisfclaru vtnufq,fec-tas. &hoc
non poteft efle tn hoc genere prefa totu faciemus , f m q-> concurret ad Quo Phi-
lofophi
tiotopica, vteftinalijsqua:ftioni- hoc Deusglo. DicimuscpPhilofb- fl>CUl!.:.l
bus.&ars Topicaeftiuuatiua,&li phifpeculatisiitdenotitia entium funt res lp
cita in alijs fcientijs,& prohibita in cii fcientijsfuis & no adhacfcrut fer fas,&card

hac fciemia. Et ideo determinaue- moni cogentiscosad rccipiendum habucnu

oognicio--
runt multiex fpeculantibusin hac fermone fuu abfq; demfone im- ne. Vidc^. :

fcientia,quodhoctotumeftincum moqiiq;contradicunt rebusfenfi- difpu. o.

berefubftantia?,cuinonincumbut bilibus: & inuenerunt res fenfi—
intelle&us. nam , fi fcirent qualita- biles, quar funt fiib orbe duphciter,

temeius,eritprimaintelligentia,& fihabentesanima,&non hfitesani

B aenerabilis, &
corruptibiliseadem.
Et.cum fic fuerit, Deus glor. vindi-
ctam facere dignetur de eo, qui lo-
quitur hisfermonibusloquela vul
gati,& loquitur topicc in Deo glor.
abfcj;fcientia.Et ideoexiftimatur
qjPhilofophi funt in vltimitate de-
biiitatis in his fcientijs & piopter
ma:& inuenerunt in eis,id qcf gene
rat^generan ex re, quam appellant
fbrma: & eft id,qd fit ens,poftq 116
fuerat:&cxre,qua appellant mate
riam :& eft id,ex quo generatur.na
inucneiuntq-.oe,qcf generatur, ge-
nerarfex aliquo alio, quod appeflat
. matcria Et inuenerunt et id gene-
.

hocdixit Alga. q> fcientia coru Di- raria re,quaappcllaueruntagens,

uinaeftexiftimatiua. Attameom-
nino nos conahimur dcclarare ex
febus probabilibusj&propolitioni
busnotis,licetnon fueiint demon-
ftratiua: Et non faceremus hoc;ni
. generat/,
fiquia ifte vir pofuit hanc fimilitu-
C dinem inhacfcientiaexcelfa,&ab
ftulithominespuenire adfummu
& propteraliqct,qdappeIlauerunt
fine:&c6ftituerutquatuorcau(as,
&inuenerunt rem,qua generafge-
neratu, fformagnati ,&ies,a qua
&eftagespropinquumei
vnu,aut fpecie,autgeneie.in fpecic
aut,vth6generathomine, &equ 9
equum mgenere vero,vtgenerari
:

bonum 1 rebusexccl(is,& Deusvin mulu abequa&afino.Et,qni cau-

dictamdeeofaciat. Et fiifficitmi- fienon pioceduntapudeosin mfi-
hi loqui derebus,queexeirauerunt nitum,pofueruntcaufamagentem
Philofbphos ad credendum ifta de primam permanete. & aliqui eorii
pntno principio, &alijsentibus, & dixeruntq>iftaca fintcorporacoe-
dceo,adquod perueneruntintelle leftia & aliqui pofuerunteeprin-
:

«ftushumani, &dubitatioibuseue- cipium abftractum cu corporibus

nientibus inhoc, & declarabimus &aliquipofuerunthac
cctleftibus:
et vias,qua: mouerunr Loquetesex efleprimum principium :&aliqui
Mauusad id,ad quod peruenerunt pofuerunt efle fub eo, &coteti funt
de cred ulitate de primo principio generari corpora fi mplicia ex cejo,
& alijs entibus,& dubitatioib' eue- & principijs corporum cceleftium
H i; oun
 , .
Difputatio
€ qfnneeefrccftapudeosetvtponat
eis caufam agentem In eo aute,qd
. tes remotar.fi.n. eficntcorpora coe
eft fub corporibus cceleftibus, cx re
bus generabilibus adinuicem ani-
matis,necefle cft vt ponanr pp ani-
ma ahud principium, &eft tribucs
animam,&influensforma,&fcic-
tiam,qu2e vf in entibus: & eft id,q<t
appellat Ga!e. virtutem mfbrmati-
uam.Etaliqui horu pofuerunt hac
virtutem principium abftraftum,
& aliqui pofuerunt ea mtelle&um,
9
& ahqui anima,& aliqui corp coe-
lefte,& ahqui primum . & appella-
uit Gale. hanc virtute creatorem,&
H fuiteidubiutnvtrumfitDeus,aut
aliud.Ethoc totu eft in animalib ,
9
&plantis,babetibusfemina. fedin
alijsexplantis,&animalibus,non
proijcientibus femina,manifeftum
cfteis indigerehoc prTcipio multo
magis .& hoc cft id, ad qd peruenit
ipeculatio eorumde entibus,qua:
funt fub cceto Et fpcculati funt et
. deprlcipijs horii, apparuitcisq>nc
de coelis,poft<|conuenetut in hoc
corporum fcn
q? fint cceli principia
hbilium,&determinaueruntq?cor
j>ora cceleftia funt principia corpo
rum fenfibilium mutabilium,quae
funt hic,& pnncipia fpecierum,aut
1 fblii,autcumprfcipiofeparato.Et,
9
quia fpeculati funt de corporib coc
lcftibus.patuiteis q?non funtgcne-
rabilia eo mo,quo ifta funtgenera
bilia,& corruptibilia,f id , qd e fub
corporibus cocleftibus.qm genera-
tum,Teo q> eftgeneratum, apparet
<Je eo q? eft pars huius mundi (enfi-
bilis, & non pficiturgeneratio eius,
nifi ex eo q? cft pars: generatum.n.
ex cis gcncratur ab aliquo & cum ,
aliquo, & in aliquo,& loco,& tepo-
rc. Et inucnerunt corpus ccelef tc cc
condmoncm requifitam tii gcncra
,
tionceorum,qm funtcaufxagen
lcftiagencrata hac generatione,cf-
fent hic corpora prarcedentia , qux
efient conditio requifita in gencra-
tionc coru m,adeo q> efient par«. al-
terius mundi, & eflent hic corpora
coelef tia , vt funt hxc corpora
Si autem illa corpora eflent etiam
generata, necefle eft vt fint ante
ca corpora ccclcftia alia,&4>rocedce
in infinitum. Et, cum totu hoc ha-
bitum fuerit apud eos hoc mo fpe-
culationis,& multis modis, pa
alijs
tuit eis cv> corpora cceleftia non gc-
nerantur, neccorrumpunr* eo m5
&
quo generantur, corrupiitur ifta L
infenora.namgeneratum non ha
betdefinitione,necdeclarationem,
necintelle&u ahud,cj hoc,& appa-
ruiteis q? ifta etia licet corpora coe
:
lcftiahabeant pricipia>quibus ma-
J
uent,& ex eis,Er, qm fpeculati funt
cefle eft vtprmcipia eorii, mouetia
ea,fint entia non corporea , nec po-
tentiae in corpore.Quod aute prin-
cipia corum non fint corpora,appa
ret,qm funt pnncipia prima corpo
ru contincntia mundum.Quod vc
lononfintpotenttc mcorporibus,
itavpcorpora fintconditio requifi M
taincfleeorum, ficuteftinpnnci-
pijs compofitis,quae funt hic in ani
malibus,patet. qm omnispotentu
in corpore apud eos eft finita diui:
ditur.n.ad diuifionem coiporis : &
omne corpus,quod eft hm5i,eft gc
nerabile, & corruptibile.f compofi
tum ex matcria & forma & mate- :
riaquidem eftcoditio requifita in
efle formq Vlterius fi eflent prin-
. ,
cipiaeorum,vtfunth3ecprincipia,
cent corpora ccelcftia ,vt lfta, in- &
digerent
 ,

Tertia 59
/ ciigerent eorporibnsalijspcedenti- comprehenciuntexformisentiurn, D
bus.Et,qm habirufuitnpiidcosee &ordineeorum. vtintellecfrus hu- Intelleftoi

principia
r r
huiufmodi
s
f non corpo-
}r , manus eft id , quod comprehendit . ? eiu
rusutcie.
'
j- .
ra,nectllepotentiasincorpore :& cxtormiscntium,&ordineeorum. etUiU:eB -
iam habitumefteisdcTtellecftu hu ieddiftcrut,qm formeentium funt tia veroi-
manoform.i habereduplexeflc,ec caufa mtcllecftus humani: pcrfici- teliecHuo
cjuidem inteIle<ftualc,cufpoIiatur turenimabeis, ficutperficiturres, ^w;
amateria,&eflcfenfibilc,eumfije- quxrepcriturcum forma fua.fcd
ritin materia, v.g. Iapis habet for- illc;, lntellectacaru funr caufa for-
mam materialem,&cft matcria m marum entium.nam ordo & pro- ,

cxtra anima,& forrn&,qux eft com
ptfehcnfio,&Ttellccftus,&eftabftra
craamateria inanima:fcquit nc-
ceflario apud eos vt fint harc cntia
abftracfta fimpliciterintcllecftusab
B (bluti.qin,cu fueritintclle<ftus,Teo
cpeftabftracftusabalio, tuncillcjp
portio i entibus e(t aliquid feques,
&proueniensabordinc, quieftin
ijsintelligetijsfeparatis,ordo vero,
qui eft in itcllcclu noflro , lequitur
adid,qrt comprehendimusex ordi
neenth'm,&proporti6eeoium.& «
ideoeft diminutus nimis quonia :

9
tecfto, quieftabftracft
multo magisdebeteflcintellecftus.
& fic fcquitur apud eos vt id, qrf in-
telhgunt ha- mtelligcntix, fint
mx horumentium,&ordoreper :
tusT hocmudo, ficutcftin iinelle-
humano.namintellecfrusnihil
cf u
*luideft,nificomprehendere fbr-
masentium,in eocpfuntabfq; ma
teria.Etverificatumcftapudcosex
hoc,q>cntiahabenrduasentitates,
cntitas quidem fenfibihs.&entitas
intellec5lualis:&proportioentitatis
C ftnfibilisad TteIlectuaJceft,ficutJ>
fimpliciter, non comprehendimusmultum dc
ordine, & propoitioneentiu in in-
telJectu noftro Et,cu (ic fuerit,fbr-
for- ma: quidem entium (enfibiliu ha^
bentgiadusin cflc. & viliuseftefle
carum in materi)s: deindeefle ea-
rum in intellecftu humano eftdi—
gnius,quameeearum in marerijs:
deindecfleearumTintelligentijs fe
paratiscftnobihus , qefleearumi
lntellectu humano. Itcrum habent
in inrelligentijsillisgradusexcedc"'
tesfeadmuicem ince,ficuteftex-
ceflus intelligentiarumillarumad jr

porno bctoru cum (cienrijsfacien- inuiccminterle.Er, cum fpcculati

tis. JEt crcdideruntpp hoc,q> corpo- fuerint etiam de corpore ccelcfti
racoeeftiaintclligutha-cpricipia, tenuerunt cpfltinrei verirarc vnu Corp»e«-
&eonjmgubernatio,Teocpefthic corpusfimile vnianimali, habcns lelteefirr
ex entibus,eft ex eo q> funt habetia quidem vnum motum vniuerfale , j** 1 '*
??.'

animam.Er,qm comparauerutin- fimilem motui animalis vniucrfa-

C(^ "J^,
tcr hasintelligemias fepaiatas ,& T- &cft moucri locahter totum cor &. 74 .&
li,

tcllecflu humanu, tenueruntcpiftx puseius,&hicmot' cft motusdiur fup.djip.1.

jntelligenti^funtexcelfiores ir.tel- nus: &tenueruntq>aIiacorporaec. & + *-
Iectu humano . licet comunicet cu leftia, & motuseorum particularcs
intelle&u humano, cu intellcfta ea- funr (imiles membris vni9 anima-
rlini fint forma? entium & forma : lis parncularibus, & motib 9 eorum
vniufcuiufque earum eft id , quod paiticularibus : &credidcrunrpro'
H iij ptcr
 ,
. ,, ,,

Difp utatio
pter copulatione horum corporum ipfa,eft caufa omnium entium & . K
adinuice, & conuerfionem eoru ad eius, quod intelhgit vnaquarq; in-
vnum corpus,& vnum finem, con- telligentiarum , que funt fub ea,ali
uenire,& adiuuari in vna operatio- quaeft,qu2eeftcaufaentium pro-
ne:&eftvniuerfus mudus,quiaom pnorum huic mtelligentia', fcilicet
nia deueniunt ad vnum principiu : in creatione eorum, & aliqua ef q t,

ficut eft m
artibus multis,qu£ inte- eft caufa fuijpfius , & eft intelle<ftus
duntad vnu efre<ftum,cpreducun- humanus (ecundum fe totum Se- .

tur ad vnam arte principalem Et . cundum hoc debet intelhgi opinio

De intelle crediderutpphoccp ifta principia Philofophorum in his rebus,&his>
ilioe Dei
feparata tenduntad vnumprinci- quae induxerunt eos ad hanc credu
& intelli—
gentiarii
pium feparatum, quod e ca oTum . litatem in mundo Et,cumbenc .

& forma huius principij eft ordo,& confyderentur,non funt minus fuf-
proportio, quse eft in olbus entib
9
. ficientes, & quietantes animum , cj

& hic ordo,& proportio eft ca alio- res,quaemoueruntLoquenteshu- L

H rum ordinu, & propottionum eius, iusgcntis,f primo Mahatazelam,&
quodeft fub eo.& intelhgentiaj fu- fecundo Aflariam, ad crededum dc
perat feadinuicem fm efle earum primo principio id,qd crediderunt,
cum eo,in propinquitate & remo- , fcihcet ipfi crediderut cp hoc fit fub
tione . & prima intelligentia apud ftantia,non corporea,nec m corpo-
cos no intelligit, nifi feipfam:& in- re,viuens, fciens, volens,potens, lo-
telliges feipfam inrelligit olaentia quens,audiens,& videns. nifi quod
excelfion ee , & nobiliori ordme,& fe<5ta Aflaria fuit caufa fectaj Maha
proportione:& illa,q eft fub ea,fub tazela;,& q? ha:c fiibftantia eft ages
ftanua eius eft f m
quod intelligit omniu entium immediate , & fcies
de formis, & ordine,& pioportioe ea fcientia infinita entia.n.funtl-:

cjuae funt in intelhgentia prima: & finita : &

remouerunt caufas, quje
exceflusearum adinuicem eft fecu funt hic. &
hec fubftantia, viuens
dum excefliim earum in hac re. Et fciens,volens,audiens, vides,potes
lequit ex hoc apud eos vt vihor no &loquensreperit'*cumoIbus, &in M
intelligat de nobiliori id ,quod in- o!bus,i. copulata cum eis copulatio
telligitnobiltorde feipfb: nec no- ne in efle Et ha:c pofitio exiftima^
.

bilior intelhgit id,quod Itelligit vi- de ea q> eueniunt ei mult^ obiectio

lior de feipfb,f vt fit id,qd intelligit nes nam hoc tale ex entibus eft de
.

quxlibet earum de enubus in eode neceflitate de genere anims.aTa.n.

gradu.uara,fi hoc eflet , eflent ide non eft corpus,&tn eft fubftatia, vi
& non diftinCta:, Et hoc modo di- uens, fciens,potens,voles,audies,vi
xeruut q? prima lntelligentia no in dens,& loques Igitur ifti pofueriit
.

telligit niu feipfam , & quae eft poft
eam,intelhgitpnmam,& non intel
ligit eam,q ue. eft fub ea, quonia eft
caufatum. fi autem intelligeret ea
fiec caufatum caufa. & crediderunt
cp illud, quod intellign prima de fc
pnncipium entium alam vFem fe-
paiatam a materia,ex eo q> no fen-
tiunt eam.Poftea aute narrabo qo-
nes, que_ fequuntur hanc pofitione.
Et quod manifeftum eft de eis, vt e
fcrmo de attributis,e vt lit hic fub-
ftantia
 ,: .

Tcrtia. 6° .

A ftantfacompofita£terna,&erithic dumhuncefficientem,eftqmpc»* D
copofitio arterna. &eft aliter, q po- mnouatum habere inno—
fuerunt
nit fecta Aflaria, q» omnis compofi uantem.& in hoc no procedirui m
tio eft innouata : qm eft accidens infinitum: vnde dc uecesfitate per-
& omne accidens f m eos eft inno- ueniet ad Tnouas antiquii & hoc e .

uatum. &pofueruntcum hocom- verum , fed no declaratur ex hocq>

nia cntia efle operatioes pofiibiles hoc anernum no fit corpus quare :

&nontenent cpfitineisordo, nec oportetvtcopuleturhuiccpnoom.

<proportio,nec fapictia,quar ordinat ne corpus eft antiquu, cui accidunt
'jaturam illam cntium,fed credide multa; dubitationes . & no fuftncit

runt cpomne ens eftpoflibile vt fit, in hoc eos declarare mundum ha-
aliter qua eft. & hoc fequitur eis in bere innoif&s.nam poteft dici cp in-
intcllectu de neceflitate. Etipfi etia nouaseum fitcorpusantiquum, in
tenentin rebusartificialib',quibus quon6eftaliquodaccidetium,qui
afhmilatur naturaha, q» fitordo, & busprobauerunt ccelosefle innoua
£ proporuo,quai appellaturfapietia tos, non ex reuolunonibus , necex E
& appellant artificem fapietem. Et aho. nam ponunt compofitum an-
ineo,quoddicut,&eocotentifunt, tiquum. Et, quiapoiueruntcorpus
in eo q> fit in toto vniuerfb tale pri- ccclefte generatii,pofuerunt id aho
cipium,cft cp aflimilant opcratioes modo , cj intelligitur dc generatioe
naturalcsopcrationibus vohltarijs. inreapparenu &eft vt fitex re,&
:

&dixeruntomnisopcratio,ineoq> tempore,& loco, &a!iquo modo,&

cft operatio,prouenit ex agente, vo
lente,ehgente,viuente,&fcientc:
natura huius operationis, in
operatio,hoc determinat.& dixeru t
in hocid,qcf non eft viuens,dt ina-
conditione , non autem vfr : qm in
& rebusapparentibus noneftcorpus
eo q» e generatum ex non corpore. nec po
nunt cp agens eius fit ficut ages ap-
parens agens.n.apparcs,acT:ioeius
:

nimatum,& mortuum & mortuu : eft vtmutetens ex difpofitionead

non prouenit ex eo operatio ergo difpofitionem no q> mutet priua-
: ,

id,quod no eft viuens, no prouenit tionem ad efle, fed facit id quiefce-

C ex eo operatio.& negaueruntopera re,f ensad formam & denomina- F ,

tiones prouenientes ex rebus natu- tione aialem, qua permutatur ha:c

iahbus,&negaueruntcumhoc
fint operationes in rebus viuis, que^
apparent. & dixerunt q> ifta: opera-
icionesproucniunt coiunetim in vi
uente in apparentia agens vero eo
: nec corrupit". vnde,cum cocedit"" eis
lum eft viuens,quod 116 apparet.&
fequitureisvtnonfitvitarebus, q*
apparent, qiu vita conuemt rei ap-
pareuti propter operatioes fuas.Vl-
terius vellem fcire vnde ^puenit eis
hoc iudicium in re occulta ? Via au
icm, quaproceflerunt ad conftitue
vt resex vnoenteadahudens,diuer-
fum ab eo,in fubftatia,definitione,
noie,& verbo. Et ideo tenebat Anti
qui q> ehs fimphciter no generatuc
coelos innouatos efle, no phtdecla-
rareeosefleprimu innouatoru:&
tn apparet ex eo, qd fcriptum eft in
lib.excelfb,cu d.In pncipio creauit
ccelu,& terra,&c.&,cu d. Deus T cor
lo pparauitfedcm f uam,et cu dixit,
Etextendit eos vt tabernaculum
H iiij Agens
 , :

Difpii tatio
C AgensaGtapudeosefficit materia prxbent iudicium cp id , quod non
generati,& rorma eius,fi crediderit euadit abinnouationibusapparcn
habere materia, aut efficit id fm to ter,fitinnouatum ineocpeftinno-
tu,fi crediderint efle fimplex, vt cre uatum ex aliquo, non ex nihilo 8C .

dideruntdefubftantiaindiuifibili. tamen lpfiponunt vniuerfumefle

Si autem hoc fic fe habet, tunc hx'C generatum ex nihilo Vlterius hoe .
Corpord,
fpecies agentismutatpnuanonem fubieclium apud Philofbphos,&e tasarterni
ad efle apud generatione,figenera- ld ,
quod appellant matenam pri— c ma$ pti
tionem fubftiitix indiuifibilis,quae mam,non euadita corporeitate. &
eftapudeosfundamentum corpo- corporeitas fimphciter apud eos n6
rum, & mutat eflead priuationem eft innouata. Propofitio autem di-<
apud corruprionem , fiapW corru- cens q> id, quod non euadit ab inno
ptionem partis indiuifibihs.& ma- uationibus,eft innouatum, noneft
nifeftum eft nori conuerti contra- vera nifi in eo, quod non euadit de
rium ad contrariu. nam non couer eodem innouato.id autem,q<f non
H titur ipfapiiuatio ad ee, nec ipfum euaditabinnouati6ibtis,q funteo-
calidum ad fiigidum, fed priuatu e de genere, quibus no cft principiu,
id,quod fit ens, & calidum frigidu quxto vnde fequit^vt fit fiibiedum
&frigidumcalidu. &ideodixit fe- eorii innouatu ? & io , quia pfenfe-
&a. Mahatazela q> priuatio fit fub- runthoc Loquentes fe<fhc Aflariav
ftantia fed pofuerunt hanc fubfta
: copulauerunt huic proponi aha, &
tiam denudatamdenominatioeip innoua
eft impoffibile eflc repenri
fius efie, anteqfuerat mundus. Ser- tionesinfinitas, fi nonhabetesprin
monesautem , ex quibus exiftima- eipium, necfinem quod fequitur :

uerunt fcqui non generari aliquid apd Philofophos Ethoc,& fimilia

.

cx aliquo,funt fermones non veri. funt inconuenietia fequentia pofi-

&magisfufficiensexilliseft, cudi
xerintfialiquidefletexaliquo,pro
cederetininfinitum. Etrefponfio
huicefthocefieimpoie,cumee fe-
[l cundumreclitudinem,qm fcquere
turinfinitumina<ftu:fedn5 eftim
poflibile circulanter vtexaereerit
ignis,& ex igne aer in infinitum,
lubiectum xterrrrrm. na fuftentacu
lum eorum ininnouatione vniuer-
li eft q? id, qd no euadit ab innoua-
tionibuseftinnouatum: &vniuer-
fum eft fubiectum innouationum,
tionem eorum:&funtp!uraincon
uenietibuslequetibusPhilofbphis,
& pofitione eorii,q> idem agens,q<f
eftprimuprincipium, fitagensei', M
qdeftinmudoimmediate. nahxc
pofitiocontradicitei,qd videturad
fenfum de adione rerum adinuice.
& Et fortius,quod dixerunt in hac re^
eft q> agens,fi eflet paflu m,procede
retimnfinitu.Attamen hocfeque^
retur, fi agens eflet agens, ex eo q> £
paflum, & motor, motor cx eo cpe
motum.& non eft fic quonia agcs :

&nonabfbluiturab innouationi- cft agens, in eo quodeft in actu

bus ergo eft innouatum. & magis
: quod enim non eft,nihil agit.quod
quod fequitur eis de falfitate,conce vero fequitur ex hoc, eft vt finiarat
dendo hanc rationem, cum conce- agcntia pafla ad agens , quod non
«htureishxc ^ppofitio^eftqjipfi no cit pafliim omnino,nonautem vt
auferantur
 Tcrtia 61
[ auferflnturagentiapafra,vtexifti- duxitea AJg. & iam tjrxceffit rcfpo D
mauerunthomines. Prxtereama- fionoftraquibufdameorum:& vl-
qisfcquiturcxconclufionibuseoru reriuspofteaafreremuseam qu? ve
talfitas,qfequiturcx propofitioib', rofequuntur loquentibus,iam in-
aquibusveneruntadconclufiones. nuimushicinhocfermonc. Etre
qth,fi eflet principium entium, ha- uertamur ad cognofcendum gradu
bcns vitam,fcientiam,pofle,& volii cuiufq; fermonis fermonum pofito
tatem, & eflent hxc attnbuta addi- rum ab hoc viro in hoc libro de pre.
ta fubftantix, & fubftantia illa non fatione,& fufficientia , ac menfura
corporca , tunc nullaeflctdifferen- venratis,vtpromifimus.coac1i autS
riainter animam,& hoc ens, nififuimus narrare fermones probabi-
q>anima eftin corpore, & hocens les,qui induxeruntPhilofophosad
eftanima,quxnonefl in corpore. hascredulitatesde prlcipijs vniuec
&quodcfthuiufmodi, cftnecefla- fi:cumexeispoffit refpoderi aducr
riocompofitum ex fubftanna,&at farijsineis,quxfequuntureis exin
I
nibiuis.&omnecompofitumindi- conuenientibus,&narrauimus in- E
Jjct ncceflario componere. nam im conuenientia,qux fequutur Loque
pciecitvtfit aliquid compofitum tibusetiam:quoniam iuftumeftvt
ex fc,ficutimpo:eeft vt fitghatum habeaturnotitia rationnm eorum
cx fc.gr.atio.n.quxcftin actu gcnc in hoc, & vtextrahaturexeis ratio
rantis,nihil aliud eft, nifi compofi- nes eorum,cum quibus ratiocinan-
tiogenerati,& ghans nibil ahud eft tur: & iuftum eft etiam, vt dicit fa«
nifi componens.lemum,ficut om piens,vt vii alferatrationesaduerfa
nc paflum habct agcs,fic omne co- rio,fkurafFert fibi ipfi,f vt inuigilct
pohtum habctcomponentem cffi- m perquirendo rationes opinionis
cicntcm.compofitio.n. eft conditio eius, & concedat ex cis id,quod con Qito fu
incfleeompofui,&impofh"bilcefl cedit fibi ipfi. Etdicimuscpid, qcr* &o Deus,
vtlitrcscaufa in coditioneclle fur. Loquentcs exiftimauerunt,q> pri- Itelligedo
feipm,etj
nam fequerct, vteflctrcscaufafui mumptincipium,finon intelligit
«fciintclli
ipfius.&ideoMahatizele, cum po- nifi fe.ipfe ignorat totu,quod erea-
I ncbanthxcattributain pnmoprl- uit,hocproh-<ftofequitur, fi id,qcK F
cipio retluci in fiibftantiam,non ad intelligit de fe, eflet aliquid prxtec
dita ei , eo modo, quo v ucniuntur cntia Timplicitcr.id vero,quod po-
multaatributorum fubftannalium nunteftqjid,quod intelligic pnmti
multis cntibus vt efle,& vnum,& e- de feipfb, eft efle entia nobiliori e£
rcrnum, & aha funt viciniores veri fe,& eft- intclleclus,qui eft caufaea
,

tati,q fecTca Aflaria, & opinio philo tium,non q?intelligitentia, in eoqj

fophorum in principioeft vicinao- funtcaufaintellectionis eius, ficut
pinioni Maharazilx. Ecceq> narra eft in inrelleclu noftro. &didtueo-
uimus rcsaddnclas ab iftis fe&is ad rum ,q> ipfum non intelhgit aliud
crcdulirates iftas de primo princi- ab eo ex entibus,f q> ipfum non in-
pio. Deinconucnicntibus autem, telligiteaeomodo,quonosintelli-
qux fequunturambabusfectis,illa gimus,fedmodo,quonul!umintet
qux feqi!iinturphilofophis,iamad ligcnscaintclhgitprxterDcumgl.
nam
 ,

Difp utatto
€ nam,fiintcllecliocorumeetmodo, fum.&iam declaratum eftetiam in
quo ipfe mtelligit , eflet communis fcietia de Anima q> color het etiam
eis fcientia. abfit. & hoc eft attribu- efleinpotentiaimaginatiua,& elfc

tum proprium Deo glo &ideode- . nobilius,q efle eius invirtute vifiua.
terminauitaliquis Loquenriumq? & fic declaratum efl q> eftei in vir-

eft Dei.glo.attributum fibi propriu tutememoratiuaefle nobihus,q ee

pra:ter feptem attributa,qua: ei con eius in virtute i maginatiua,&habet
ftituerunt.Quarenon concedimus in intellec"tu efle nobililfimum om-
fcienriam eius denominari q? fit vni nium horum efle & fic dicimus q»
.

uerfalis,nec q> fit particulans. vni~ in fubftantia fcieria: prima: eft efle
ueffale.n.&particulare funt caufata nobiliflimum omnium efleeoru,&
ab entibus : & ambx fcientia: funt eft efle, quod mpoFe eft vt fit ahud
i

ghabiles,& corruptibiles. Et nos efle nobilius eo.Id autem,quod nar

declarabim 9 hoc magis,cum loque rauit ex philofbphis de ordine influ
muran fcit particularia, vel ne : vt xus pnncipiorum feparatorum ab
H eft mos eorum in pofiti5e huius di- eo,&numeroeius,quodinfluiturex
fputationis:&declarabimusq? fit
q quolibet principio illorum pncipio
ftio vana in Deo glo. Hxc autem rum,eft res,cuius no ent demoftra-
que^ftio includitur inter duas pai tes tio de aduentu eius, & terminatioe
neceflarias.quaru vna eft , q> Deus, eius.& ideo non reperitur definitio,
fi 1 telligit entia,ita q? funt caufa fci- quam narrauitin lib.Antiquoru.
entia:eius,tuncfequereturq>intelte Quod autem omnia principia fepa
€tus eius eflet gnabilis & coiruptibi rata,&non feparatainfluaturapri
lis,& perficereturnobile per ignobi mo principio, Sc propter influxu hu
le.&, fi eflet f iibftanria eius pi^ter in ius potentia: vnius erit totu vniuer-r
telledarerum,&jDrdinem earum fum vnum,&exeocopulantur om
eflet hic alius intellectus, qui n5 eft nes partes eius,adeo q> totum intelli
compreheufio formarum entium git vnam operatione, ficut eft difpo
prout funt, ordine , & proportione. iitio in corpore vnius animalis, qcH
&,cum amboiftafintinconuenien eft diueifarum potentiarum,mem-
I tia,(equitur vtid,quodintelligit(e- biorum,& operationum,quoniam M
ipfum, fcit entia nobiliori efle, q fit fuitapud fapietes vnum ens pp po-
quo entiareperiuntur. Et qcf
efle,in tetiam vnam influxam ei a primo,
teftatur,q?idem ens reperiuntur ei eft ies,ad quam coucniunt oes.quo
gradus in efle, eft id, quod reperitur niam ca*h apud eos vfr funt vt vntl
deanima nam color exempli gfa, aial: & motus diurnus , que" habent
.

reperiuntur ei gradus in efle,quoru oes,eft ficut motus localis vfts tori'

altereftnobilioraltero.quoniamvi ammalis.& motus,quos habetpar-
liflimusgraduumeiusefteflel ma tesca-li, funt ficut motus particula-
teria,&heteflenobilius irto, &eft resmembrorum animalis.&iaco-
cfle eius in oculo.nam hoc ee eft ef ftituta fuitapudeosdemonftratio,
fe coloris,comprehendens feipfum: qianimaheft vna potctia, qua vnu
& quod het in matena eft efie inani eft,& qua oes potentia:, qux funt in
matum non comprehendens fcip- eo , uueudunt vnam operationem,
 Tertia (>%
A &eitcoTeruatioanimalis.&ha»cpo hibeat quin ipfum fit ide , in quo i- D
tetia copulata eft potftix influxje a maginanturmulta imaginationi-
primo principio.&,nifi eflet hoc,fe- bus diuerfis,ficut non eft impole m
pararentur partes eius, & ipfu m no pluralitate vt imaginetur de ea vna
permaneret ictu oculi Si autem eft
. lmaginatione: & lam reperimus q>
neceflario animali vni vna potetia corpora cceleftia omnia in motu eo
fpiiitualis,tranfiensperomncspar- rum diurno imaginanturipfa,&or
r
teseius,quaeftpluralitas,tucid,qd bisftellarumfixarum eadeimagi-
reperitur m
eo ex potetijs, corpo-&
nationemam mouetur vlr hocmo
ribus,erit vnum adeo q> dicuur de tu ab vno motore,&eft motor orbis
,

corporibus repertis in eo q? imt cor ftellarum fixarum:& repenmus cis

pus vnum,& dici tur de potenjs reu- etmotusproprios diuerfbs,&necef
tis m eo q> fint potentia vna , & erit feeftvtlint motuseoiumex moto
proportiopartium eutiumadtotu nbusdiuerfisaliquo modo,&eifde
vniuerfum proportiopaitium vm
9
aliquo modo , &
eft ex copulatione

B animalisadvnumammahergo de motuumei 9 motuiprimiorbis.qm E

neceffitate erit vt fit difpofitio eoru ficut (iahquisimaginatus fueritq?
in partibus yitalibus,& potctijs mo auferatur membrum vnum comu
tiuisanunalibus, Sc intellectualib' ncmenibris animalis,aut potentia
hxc difpofitiojf q> cft in eis vna po c6is,aufcrunturoia membra huius
tetia vitalis, qua copulantur adinui aialis,& omnes potetix eius , fic eft
ceoespotetia:lpirituales,&corpoia difpofiuo in 01 be,&partibus eius,&
les,& tranfit in omnes vno tranfitu. potctijseius motiuis,demum princi
&,nifi eflet hoc,noneflethicordo, pijs mundi,& partibuseiuscum pri
& proportio & . fm hoc verificatur mo piincipio>& adinuicem.Et mu-
fermo,q> Deuscreatomnia , &
ma- dus maxime fimiliseft apud eosci-
nutenet,&confcruat,vcdixit,Verbo uitati vni,nam, queadmodum ciui
Dei fac-ti fun t cceli. E t non eft nece f tas confiftit in vno Principe,& mul
feextranfitu huiuspotentixinres tisVicariis fub illo pnmo Pricipe de
multas,vt fit llli potetix plurahtas, apud eos in mu
putatis,ficeft difpo
C vtexiftimauit,quidixitq>exprimodo.nam,queadmodualij Vicarij,q F
principiovnoinfluiturprimo vnu,funtinciuitate, copulanturprimo
deindeinfluuntur abhoc vnoplu- Principi , eo q> Pnnceps primus eft.
ra . quoniam exiftimatur q> fequat is,qui tribuit vnicuiq; eoru diiia il-

hoc,fi ailimilaretur ages abfq; ma- la f m finem

pp quem fuerant llla
,

teriaagenn,quod eftin materia.vn dfna,& fm ordine opationum pro-

4e,fi df nomen agentis de eo, quod ducetium ad illos fines, fic eft difpo
^ft abfq, materia, & eo.quod eft cu fitio in Pnncipe pnmo,qui ef t T mu

materia,eft xquiuoce. Sc hocquidc do cum alijs Vicanjs.& dcdaratii c

declarabittibi poflibihtatem ema- apudeoscp qui tribuitfineentibus
nationis plurahtatis ab vno . Prete feparatisa materia,eft is,qui tribuit
rea,quomam eflealiorumprtcipio eflc.qm forma,& finis funt idem iu
rum feparatorum eoq>ima-
eftin hacfpccieentium:&qui tribuit fi-
ginantur dc co, & non cft quod pro nemhisentibus,eft is,quitribuit
for-
 , &
Difp utatio
G fbrmarn : &qui rribuitfbimameft eft excelfior eis , qui fiint fiib eo , &K
agcnsxrgo qui tribuit finem his en alijorbes lequuntureum
motu in
tiDUS eft agens.& ideo vidctur cp pri eius:&crediaeruntpphocid, quod
mum principium fitprincipiu om- recitatumfuit deeisin graduatice
nium lftorum principiorum , in eo fm locum. Et poflet dicere ahquis,
c?eftagcns,forma,&finis. Dedi- forte graduatio,qua: ef t in iliis , eft
lpofitioneautem eiuscumentibus ppoperationem,non ppordincmt
icnfibilibus:quoniam ipfum eft,qcf loco. qm,cum manifeftum eftq>
dateisvnitatem:&vnitas,qux cft operationes planetarum , & motus
eis,eft caufa efle pluralitatis , q uam eorum.funtppmotum Solis,fbrte
copulatilla vnitas,erirprofeifro pn motores eorum intendunt,&inni-
cipium horum omnium , 1 eo q? eft tuntur in motione fua motui Sohs,
agens,fbrma,&finis.& omnia entia &Solprouenitaprimo.Quarenort
perquhunt finem fuum cum motu inueniur.turinhocquajfitopropo-
&eftmotus,quoperquirunt finem firioes verx,nifi cx partc dignioris,
« fuum,adquem creata funt.& hoc & nobilioris.Et his habitis reuerra- L
eft omnibus entibus naturali tcr,ho mur ad id,in quo fueramus.
mini uero voluntarie.&ideo prarci- ALGAZIL »

pitur eiprxter alia entia , & eft cre- Alt Alg.Refponfio (ccunda eft
dens pra caueris Contingit autem
. cp, quitenetprimumnon m
fapientibusdicere cpifta dominia, telhgere.nifi feipfum, inducitur ad
quae funt in mundo,licet omnia^p- hoc ex timore pluralitatis . nam , ft

ucniant ab vno primo principio,ah diciturq>intelligitahud,necefleeft

quaquidcmeorum proueniuntab vtfitinintellectu eiuspluralitas,
eo immediate,& aliqua mediate cu alietas,cum intelligat feipfu m,& a-
propreflii , & afcenfu a mundo infe liud. Et hoc profeCto necefleeftef
riori ad mundum fiiperiorem . qrti fe in pnmo. vnde oportet vt
caufiuo
repercrunt partes orbis aliquas pro non intelligat,nifi feipfum nam,fi .

motus aliquarum:& hoc attri- intelligeret aliud , id eflet aliud a fe

pter
ouunt piimOjVlq-, quo deueniat ad ipio,&indigeret caufa,quareftalia
I primum fimpFr. & innuitur eis & a caufa fui ipfius & non repcritur
, : M
declararur vn us ordo , & operatio quare eft
caufa,nifi caufa fui ipfius:
quacommunicatomnia entiavna primum principium:ergooportet
comunicatione.& pemenire adgra vt non fciat, nifi feipfu m
& aufciY :

duationem,quam comprehedir fpe pluralitas, quse facta eft hoc modo.

culansinentibus apudafcefiimad Si autem dicet,ex eo q? intelligit fe
fcientiam primi eft difficile:&quod ipfum,oporret vtintelligatcp fitprf
eomprehenduntfcientia: humanx cipium,dicimus,fifequiturhoc ei,
de eo eft vi'r. Scd id,quodiduxit ho aut erit ex caufa ? aut fine caufa ? Si
minesad credendum q? ex caufa , tunc non datur caufa,ni(i
fintordma
ta,& graduataaprimoprincipiojfe primum principium,&eft vnum,&
cundum graduationemorbium eo non poteftimaginaricpproueniat
rum in loco, eft qm videruntcp or- ab eo,nifi vnum,& iam prouenit,&
bis fuperior,in eo cp apparet de co cft fubftantia caufati, igitui fccun-
dum
 .

Tcrtia
A clumquomodoprouenietabco?
vero fine caufa, fequerentur ad eflc
primientia multaabfquecaufa,&
fequeretur ex eis pluralitas. 5i aute
hoc non intell jgitur,ex co q> neccf-
farium in efie , non erit nifi viium,
& additum vni eft pole,& poie indi
gctcaufa, tunc hoc fcquitur in cau-
fato,fi fuerit necefiariuminefie.cx
fc igitur efi inconuenicns di<ftu eo-
Jrum,qineceflariumineflceft vnu.
6%
Si ncceftarium in cfTenonerir, nifi v- D
num:& quod proueniunt ab eo plu
res vno; cftpofc in cfle: &
poflibilc
in eflc Idigct caufa: crgo falfum cft
didum eorum,q7 primum eft ncccf
farium rn cfle,& fcitcaufatum fuu.
Lt dixit caufatum autcm fciie cau
fam noneft de neceflitatc cfle fui;
& multo magiscpnoneritdeneccf
fitatecaufam fcirecaufatum.Dici-
mus hoc dicftum cft fbphif ticum
,

Si verofuerit poie, imporceft eflc nam,cum pofucrimus caufam in-

line caufa:& non eflei caufa:igitur relle(5tum,qui lntelligitcaufatu fu-
nonintelligitcflefuum. &non cft um, non cft de neccffitatc cx hoc, q»
3 neceflitate caufati primi ut fit pof fitcxcaufaadditafubftantix cius,
B fbilei cfle. nam poflibilitaseflceft fcdex feipfb. nam fcquicaufatum E
neceflanaomni caufato. caufatum abco eft,quafifcquensfubftatiam
autem fcire caufam non eft necefla cius.fi autcm fequi caufatum abeo
riumineflefui, ficut caufamfcirc non ex caufa,fed cx fcipfb,igitur no
caufatum non eft neceflarium in ef fcquitut vtproueniatabcoplurali
fcfui.fedfieri fcientiam in caufato tas.nam hoc fecundum radicem co
cftmagis mamfeftum, q ficn fcicn rumreduciturad fubftantiam ci*.
tiam in caufa.igitur declaratum eft &,fi fubftantia eius eft vna, prouc-
q> pluralitas, proueniens in fcicntia nietabea vnum:fi autcplurcs,plu-
riusdcprincipio,eftfalfa.nam non rcs. Idautem,quodponiturinhoc
haberprincipium, & non eft dc ne- fermonCjCbomnccaufatum cftpof
ceffitate efle caufati . & hoc etia no fibileincfle.hocefl verum incau-
jiotefteuadiabeo. fatocompofito.& impoFe eft cflc
AVERROES. aliquid compofitum, & xternum :
Auer Hax
Altaffirmat .

primum
ef t rario cius,q
intelligere
&omneporeinefle apud philofb-
phoseftmnouatum &hoc cftid F .

id,cuiuseftcaufa. quoniam df,fi quod dcclaiauit Anfto.in multis lo

no intelligit ex fe cp fit principium, cislibrorum fuorum &
dcclarabic'
:

intelligeie quidem feipfum eftin- magis hoca nobis , cum loqucmur

tellecliodiminuta. C^uxftio aute de neccflarioineflc.Idautcm,quod
Alga.in hoceft.quoniam,fi intclli- Auicenna appcllat pole m cfle •, ip-
git id,cui us ef t caufa, no euadit,aut fum quidem, & poflibile in cfle di-
crithoccxcaufa,aut fine caufa.fi cuntur arquiuoce.Quarc id indigc-
outem ex caufa, igiturprimum hct non eft maniteftum co
re efficientc
caufam.fed pnmi non eft caufk fi . modo, q uo cft manifeftum co poffi
vero fueiit fine caufa , necefle cft vt bilc indiscre.

f roueniat ab eo pluralitas,&cp fciat A LG AZ E L.

«am. autem prouencrit cx eo plu
fi

ia.uoncflet neccflaiium I eflc. qm

Altgcreautcmcaufatum primu
Alg.Quaeftio tcrtia. fntelli

fcip-
 Difp utatio
G feipfum, auteftipfummct, autdi- roiecunda efle ciuseft rclatiuead K
uerfum.fi aute diuerfum , fic etiam primam caufam na efle caufatum
.

cnt in primo principio.&proucniet eft ex femetipfa,& non eft quid ad-

ab eopluralitas . fi vero non fuerit
diuerfum,ergo in eo noneft quater
nitas,ncc triniras fecundum exifti-
mationemeorum,£cp intelligitfe-
ipfum,&intelligitprincipium fuu,
& eJt poPe in efle. &
poteft addi , cp
fit neceflarium in efle,propterahud
& ita apparet quinqueitas.& in boc
patet ampliatio eorum in errorc.
ditumei,ficuteftincaufatis mate-
9
rialib .v.g.coloreft aliquid exiftfs
in fe in corpore,& efle caufa vifiois
cft,ex eo q? eft relatiue,& vi fio non
habet efle,nifi in hac relanoe. Qua
re abftraela a materia funt fnbftan
tix de natura relahonis. vndc vniu-
tur caufa,& caufatum in formis ab
ftractis a materia & propter hoc
.

A VE r r o ES funt formx fenfibiles de natura rc-

Altgenti Auer. Sermo hic de intelli-

js eft duobus modis,quo
lationis , vt declaratum eft ln libro
de Anima.
H rumVnuseftineo,quodinteIligit, ALGAZEL. L
& in eo,quod non intelligit.&eftjdi Altnitasnon
Alga.Quxftio Quarta.Tri
iputatio,de quadifceptauerunt An caufato
fufricit in
tiqui.Sermo autem in eo, quod pro pnmo. namcorpuspnmiorbis fe-
uenitex eis,fblu Auic de eo locut 9
. cundumeos fecutumeftabaliqua
eft,fermone,quem hicrecitauit jp refubftantias principij. &ineoefl
phiIo(bphis,& fe extendit ad dubita compofitio Primoyquia
tripliciter.

dum cotra eum,ad hoc vtexiftime eft compofitum exforma, & mate-

turipfum dubitaflecontraomnes. ria,& fic omne corp 9 apud eos,& no

&hoc,vtipiedixit,eftampliatio fi- euaditvnumquodq;eorumapriiit
ftentis in errore.&non reperitur hic cipio:nam forma dirrett a materia.
fermo alicuius Antiquorum . & eft & nulla earum (ecundum opinionc
iermo,qui non conftituitur demon eorum eft caufa, quae non mdigeat
ftratio,nifi ei, q? exiftimauerunt q> alia,adeo q> erit vna earum median
ab vnonon prouenit,nifi vnum q . tealia,abiq-,aliacaofa additaeis.
I quidem propofitiononeftinagen AVERROES. M
abus,qua:funtfbrmannmareri]S,fi Alt Auerr. Quod autem dixit
cut eft in agetibus,qua? funt fbrma* quoniam corpus
eft, coelefte
abftradtajamateria. nam non eft fecundum eos eft compofitu ex ma
fubftantiaintelligenux' caufata: a- teria,&forma,& anima, necefleeft
pud eos,nifi id,quodTtelligit ex hoc vt fint in intelligentiaiecuu
de pri-
cipio fuo.& non da,ex qua prouenit orbis , quatuor
funt hic duo,quo-
xum vnum eft fubf tatia,& aliud qd res.res quidem,ex qua prouenitfbic
additu fubftantia;.quoniam,fi hoc ma:& res,ex qua prouenit materia,
efiet,eflet compofitum, fimplcx au- cum nulla harum eft caufa non in-
tem non eftcompofitum.Difteren- diges alia,fed matena eft caufa for
tia autem inter caufam , & caufatu m$ aliquo modo,& fbrma cft caufa
eft, quoniamcaufaprimaefle eius matetias aliquo modo:& rcs,ex qua
eft in fe,fi formis feparaus:caufa Ye- prouemtanima:&res,cxqua jpuc-
nif
 ,

Ter tia 64.

A nitmotororbisfecundhigirurineo tatem,tunc in eo funt duo,quorum D
critquaternitas neceflario. Atta- vnum prscbet corporeitatem fub-
men fermo,q? corpus cctlcfte fit co ftantialem,&aliud quantitatem ter
pofituexforma,&materia,vt funt minatam.& necefle eftvtinhacJ-
alia corpora,eft quid,in cjuo errauit tclligentia , ex qua prouenit corpus
Auicenna in Peripateticis. nam cor orbiSjfint plura, & non erit caufa fe
pus coelefte fecundum eos eft corp 9 cunda trina, fed quaterna Atta- .

fimplex.fi autemeflet compofitu, men hoc totum eft pofitio falfa.nX

corrumperetur apud eos. & ideo di-
xeruntdccocpfi ingnaBUe,& incor
ruptibile,& non habet potetiam ad
duo contraria.Si autem eflet,vtdi--
cit Auicena,eflet compofitum,ficut
animal. &,fi hocconceditur, fcque-
retuiquatcrnitasei,quidicit, cp ab
B vno non pioucnir, nifi vnum & ia
diximus q> modus, quo ifta: form^,
aliqua: eaium fint caufa ahcjuaru
philofbphinonciediderunt corpus
vniuerfum proucnire a principio fc
parato.fi autem prouenitab eo ali-
quidapudeos,prouenitformafub-
ftantialis. fed menfurar partium ei*
apud eos fequutur formas. Sed hoc
totumapudeoseft informis mate
. rialibus.coipora autem ccelcftiaa-
pud eo cp funtfimplicia,non Coipa
eos,ex ee
recipiuntparuitatem,& ma?nitudi leftian re

& cp fint cau Cx corporum caleftiu, nem. Vltenusponercformam,& cipiut p-

uitate , 8c
& eius,quod eft fub eis , & q> caufa materiam prouenire a principio fe- magnitu-
primafitcaufa omnium,cftdiuer- parato eft quid extra radices eoru\ dineni.
fusabhoc. & abfurdum. Agens autem in rei ve Ages fi et-

AIGAZEL ritatefecundum PhiIofbphos,quod ficit for-

ma nec
Alteffypcorpusfuprcmum
Alg.Secundus autem mod' cft in generabilibus,& corrupnbili mam,nee ,

eft in bus,non efficit formam , nec mate- forma in

termino determinato in magnitu-
dine.& determinatio eius I hac me
fura pra* cartcris orbibus eft quid ad
ditumefleeius.nam cx feipfcapore
eft vt fit maius,aut minus:& lmpof
riam,fed efficitex materiacompofi ma,fed eic
tum ex vtraque fimul, fcihcetcom- ma copo-
fitum.
pofitum ex materia,& forma.nam,
fiagens efficeret formas in mate-
ria, efficeret eas in re non ex re &
, .

C fibileeftei hocefle abfq; determi- hoctotumnon eftopinioPhilofb-

nanteinhacmefura,additorei fim phorum:& non eft argucndum co-
plici,qu£ neceflitat eflc eius,non au rra eam ex eo quod fit opinio Phi-
,

tcm vt efle intelleclus, quod eft efle lofbphorum.

abfb!utum,&non deteiminaturin AtGAZEt
menfura oppofita alijs menfuris. & Alt
Algazel,refpondes pro phi*
poteft dici q> non indiget,nificaula lofophis.Si autem dixentcau
fimplici. faeiuseftquod, fi efletmaius,non
itVERROES. efletneceflarium in aduentu.ordi-

Altmoniseftqiipfi,
Auerr.Difpofitiohuiusfer»
cum dixerTt
nis vniuerfalis
nus > non
. fi

conue-
eflet
autem mi—

q> coi pus orbis eft res tertia,qua: fc* niens ordo
quitur, &ipfuminfenoneftfim— inten—
plex,ficp eft corpus habcns quanti* HM>
Auer-
 :

Difp ittatio
5 ATESROEJ phorum,nonautem fm radiccs Lo K
AltnecpPhilofbphi
Aucr.Inteditin hoc fermo
non opinan
quentium, Et exifrimoc^ Mahata
zilenon tenent,qi hic fint aliqua
turqjcorpus orbis exempli gratia non piouenicntia ab agete prouen
pofliteflemaius,feuminus co,qcK tione prima vt tencnt Philofbphi.
,

cft.nam, fiefletvna harum pofitio nos autcm iamdiximusquomodo

num,non proueniret ordo intentus vnum fitcaufaordiniSj&rerum ftib
hic,& uou ent motio eius ad id, qcP icctarum ordinis,& non oportct rei
eft hic,motio naturalis,fed eflet aut teiaieilludhic.
additahuicmotioni,autdiminuta: •algazii.
&ambo determinant corruptione Altorbis
Alga.Tertius moduseftq>
entium,qu£ funt hic, non autem cjj fupremus diuiditur m
magnitudo fit concefIa,vt dixit Al- duo puiKfta^qux funtpoli,& funtq
fa.fed maiontas,& minotitas,am- coftituunt fitum,& 11011 feparatur a
x determinant corruptionem mu locis fms.ptes ueroZodiaci,diuerfifi
H diapudeos. catur <itusearum,& non euadit,aut Z,
A t GA2E L. eruntomnes fupremi
partes orbis

AltEtdicamus,&ipfe
Alga.arguensPhilofbphis.
modus or
dinis,auteftfufficiens inefleeius,T
quoeft ordo, aut mdiget caufa rep-
ta.fi.autem fuificiens, ergo vos
fimiles,&no fequiturmutatioduo
rum puncTxnum prx cxteris pun-
c"tis,vtfintpoh,auterunt partcsei'
diuerfe.&inquibufdam funt pro-
non prietateSjquxnon funtinalijs Et .

indigetispofitionecaufarum,&iu- quxro quid eft principium lllarum

9
«hcatisqjeritordo hisentib abfq; diueifitarum?corp 9 enim fuprcmu
caufa addita fi vero hoc non fuffi-
. non prouenit nifi ex vno fimplici
cit,fedindigetcaufa, hocetiam 116 fimplexautem nonefficitnifi fim-
fufficitin appropriatione menfura- plex in figura,& eft rotunda,& fimi
tum, fed indiget etiam caufa com- ]e in re, & eft impotftas ab aclioni-
pofitionis. buseognofcentibus,& feparatis. &
A VE RROES hoc etiam noneft euaf io ab eo.

I A It Auer.Summahuiusiermo averroes. M
jTjLniscftcijfequitur cisvt finti AltAuer.Simplex df duprr,quo
corporcmulta,qux* non poflunt^p- rum Vnum eft,quod non eft
uenircab vno agentemifi dicant q> compofitum ex mul tis partibus , &
ab vno agente pioueniant operatio tamen eft compofitum ex forma,&
ncs multa:,aut credant q> multa: ex mateiia:& hoc modo dr dc corpori
paflionibus corporis proucniant a busquatuorqjfintfimplicia.Aliud
jbrma corporis , & foimacorporis vcro df dc eo, quod non eft compo-
ab agente. & fccudum hanc opinio fitum ex forma, & macena,quc mu
ncm non prouenient accidetia pro tatur ad formam in potetia , & fu nt
{equentia in corpore ghato ab agen corpora ccclcitia. Etvlterius fim-
teprouentionepnma,ied mediante plex df de eo,cuius definitio & toti*
prouentione fbrma: ab co.& hic fcr &partium cfteadem,licetfucritco
nio eft pofis fm radiccm philofb- pofitum ex quatuor eliuis.Simplex
aut
 &
Tertia 6 $
X autem dictum de corporibus cocle- rentibus nobis efficitur ab agetc - D
ftibus,non eft inconueniens vt repe no,licet repiantut m eo dece prajdi-
cameta.O q maxime eft fallax ifta
nantur partes eius diuerfa: natura,
vtdextrum,&finiftrumm orbe,& propofitio,qj vnum non efficitnifi
poli.nam orbis,in eo q> eft orbis,ne vnum,cum mtclligitur de ea id,qdf
cefle eft vt fint ei poli terminati , &
intellexit Auicenna,& Alfarabius,&
centrum terminarum , quo diftert Alga.in Feneftra lummarium , qui
orbisab orbe.& non fequitur,exeo fiiftentatur r"m opinionem eoru de
Qjfuntinorbe partesterminata:,vt primoprincipio.
itn6nfimplex:fedeftfimplex, ex
fii A lg a z E L
eo q? non eft compofitum cxforma AltAlga.Siautem dr,fbrtcin
& materia,in qua eft potentia:&eft principio
pti funt multa: fpes plu
diffimilis,ex eo cp pats recipiens lo- ralitatis,qua:piofequuntur nonex
cum duorum pundtorum non cft principio, fed videnturcfle tres,aut
qua:cunq pars fuent orbis , fed eft
-,
quatuor.& quod remanet non cura E
B parsterminata naturalitercuilibct musdeeo. & negligentia noftra de
orbi.&nifieflethoc,noneflentior conon facitnobisdubium,q>prin-
bibus ccntra naturahter,quibus dif cipium pluralitatis fit pluralitas ,
ferunr,& funt diflimilesin hacre.& q>ab vno non proueniuntplura.
non eft nccefle ex pofitione eorum averroes
nonfimiliuminhocvtfint compo a It Auer. Hicfermo,fieudixit
fiti ex corporibus diuerfarum natu ^\^ fent Philofbphi, neceflc eflct
iarum,nec vt fit agens eorii compo eis crcdcre cp in cato piimo fitplu-
fitum ex potentijs multis. nam om ral itas infinita , & fequitur vt dica£*
nisorbis eftvnus. Etnon verificac* eis,vndevenitad caufatum primii
criamfermoeorum,cpomnepun- pluralitas? &ficutdicunt q?abvno
ftum cuiuf uis orbis poifit efle cen- non proueniunt plura fic fequitur ,

trum,fed ld appropnat agens qm vt plura non proueniunt ab vno.Et

:

hoc verificafin orbib 9 artificialib*, didtum veftrum, q>ab vno non pro
nonauteminnaturalibus.&nonfe uenitnifi vnum,eftcontradicesei, F
C quiturexpofitioneqjomnepunclu quoddicitis,q>id,quodprouei)itab
orbispoffiteflecentium,& ages eft vno primo.cft in co plutalitas qm .

Cg id appiopriat,vt agentia fint plu- ncccfleef l vt ab vno proueniat vni

ra:nifiponatur,q> inapparentibus tm:nifidicat q?pluralirasreperrai
nobisahquod vnumnon proucnit caufatoprimo,vnumquodq, eorix
ab vno agente. nam quod nobis ap eft primum,&fcquitur eis vt prima
parer^eftcompofitumcxdece pra:- fintmulta. Egoautadmiror fum-
dicamcntis, & fcqueretur v t vnum- ma admiratione quo latuit hoc Al-
quodq-, eorum,qua: funt hic,proue- pharabium,& Auic.qm funt primi
niret ex dece agcntibus. & hoc totil
eorum,qui dixerunt de iftis drijs,&
funt deceptioncs , & dementia: ad
vi tiauerunt cum eis homincs,& at-
,

quasinduxitiftaconfvdetatio,qua: tribucrunthunc fermonem Philo-

affimilatur ftultitia* in fcietiaDiui fbphis nam,cumipfidixerintquod
na.attame afte&um vnum inappa pluralitas,qua;eftin pnncipio fe-
Extraord.Auer. I cu-
 Difputatio
€ cundo.eft ex eo quod intelligit de primam operationem protrcnieute
, K
fe,&eo,quoditelIigitdealio,necef aprimo pnncipioefle unitate, qua
fe-eft m eos vt fit fubftatia eius fub
r~ pnmum caufatum eft ens vnum cu
ftatiaduarumnaturarum,autdua- pluralitaterepcrtaineo. Nam,fic&
rumformarum.Etvellemfcire,qu^ ceflenntpofle efle pluralitatemia
eft,qua2 prouenit a pri mo principio primo caufato non determinatam,
&qua: non prouenit.& ficetiam fc auteritminus numerocntium,auc
quitureis,cum dicuntdeeo,q?epof plus,autaequaliter?fi minus,necefle
fibi!eexfe,& neceflarium exalio. eftponeretertiumpiincipium,auc
na natura poffibilis necefle eft vt fit efle aliquid fine caufa. fi vero a?qua
a natura neceflaria , qua adepta eft Iiter,aut plus, non eft necefleeos po
a neceflario in efle. natura .n. poFis nere tertium prlcipium,fed erit plu
non poteft conuerti ad naturam ne ralitas pofita ln eo fuperflua.
ceflaiiam , nifi conucrtatur natura
pol'is & neceflaria.quare non eft na
H turisneccfIari]SpofTibilitasomnino A It Alg.Etfequiturexeofuffl- *c»

tam fi fuerint neceflaria ex fe, cj ex .ZV. cientia m prima caufa . nam,

alio.Etomnia lfta funt vanitates,& cu poteritgenerari pluraluas , quar
fcrmones debiiiores fermonibus Lo dicitur prouenire non ex caufa,licec
qucntium.& funt omnia,qua; Igie- non lit neceflaria in eflocaufati pri
diuntur in phiIofbphiam,&non fe mi,tuncpoi'eeftetiam vtconfyderc
quuntur radiceseius.&funtfermo turhoccum primacaufa;&erit ef-
nes, qui nonperueniunt adgradu feeiusnonex caufa.&diciturcpjp-
fatisfac~tionisrhet.orica. ,quantoma fequituieam,&non fcimus nume-
,

gis topica%& ideo bene chcit Alga.I. rumeius.&omne,cuius efle imagi

multis locis librorum fuorum cp fci natur abfq; caufa cum pnmo,ima-
entiaeorii diuinaeft exiftimatiua. ginaturhocabfq;caufacum fecua
alga zel do. Ac etiam nihil eft didu noftru
Alg.Et, cum pofueritis hoc cum primo,& cum fecundo. na no
Alt poFe, dicimusomniaentiacu eftintereadfia,necin tempore,nec
I multitudineeorum licet peruene- inloco. &qua?non difreruntinlo- M
rit numeruseorum ad mille,proue- co,nec in tpe,& poteft efle fine cau-
nient a primo caufato. & non opor fa,no appiopnatur aliquod eorum
tetvtreducatur ad orbem exterio- jii comparati neeius.
rem,& animam eius:fed pol'e eft vt
proueniantabcoomnes animxc^
lef tes,& humanae, & omnia corpo- A It Aucr. Dicit , cp fi poFe eflcc
ra teneftria,& cejeftia,& multa: fpe Jl\. reperiri pluralitatem in caufa
ciesprouenientesab eis,quaru fcie- to primo abfquecaufa, ex eocpnoa
tiam non habemus,& erit, f ufficien prouenit ex prima caufa pluralitas,
tia in primo caufato. tunc poterit confyderari pluralnas
averroes. cum caufa pnma,& no oportet po-
Altvera,&
Auer.H^c confequentia ef t nere caufam fecundam , & caufam
praxipue pofuerint fi primum.fiautefalfum eftefleali-
ouid
 " ,

Tertia 66
A quidcumcaufa primaabfquecau- tatedetermkiantc,vtrcducatur plu Bl
fa,eftetiam falfum cum fecuda cau ralitasad vnum, & vnitasilla , qua
fa.fed mhii cll didum noftrum de fueratpluralitasvna,eft quidfim-
caufii fecunda. nam funtexdemin plex,prouenies ab vno feparato fim
re,& 11011 difFert vna ab alia tpe,nec plici,tunc efleiu quiefcentesab iftis
Joco.&,cii poteriteflealiquid abfq; confequenti;s,quasfeciteis Alga.vc
caufa,nonappropriaturvna duaru exirentabiftis inconuenientibus,
caufarumei,fpnma, autfecunda , Alga.autem, quia vigoratusefthic
fed f ufficit in hoc vt reperiatur cum fuper pofitione corrupta attributa
vnacarum,&non oportetponere id phiIofophis,&non inuenicrefpon-
cum caufa fecunda. dcntem ei vera refponfione,Ixtatus
hoc,& incidit in multa incon
eft in
ALGAZEL. uenientia,quxfequuntur abea.&
AFt Alga. Refpondens pro phi-
lofbphis.Siautem dixcrit,ia
omnisftultusftultitiafua Ixtatur.
fiautemfciuifletipfiim nonargue
% muItiplicauiftisres,adeo q> fupera- re in hoc contra Philofbphos, non E
uerunt mille,& eft inconuenicns vt tamenlxtatusfuiflet.Etradix cor-
fitplurahtascaufatoprimo vfq;ad ruptiop.is huius pofitionis eft didu
huncteiminum:& ideo multa funt eorum,q-> ab vno nou prouenit nifi
media. Deindedixitarguenscon- vnum:deinde ponuntm hoc vno,p
tra eos. Cum autem hoc efle dicitis ducfto pluralitatem: &fequitur eis
inconucniens, eft ludicium extima vthxcpluralirasfitfinecaufa.&po
tiuum,cumquo non debemusiu- fitioeorumq5,cum hxcpluralitas.
dicare in intelle<ftualibus,nifi dicat fitterminata, opoi tet ponere pnnci
qjfitfalfum.&dicimusei quareeft piu tertium,&quartumadefleen-
falfum?& quidintelligiturin dado tium,eft quid letie,ad quod non eft
difFerentiam in hoc, & quotiefcuq; demonftratio.Demum hxc pofitio
pofuerimus vnum poflibile, & cre- eftabfqjpofitione principijpiimi,
diderimus fequi aprimocaufato, &fecundi.& hoc,qm df nonfuic
i
nonexpartecaufx confequesvnu, appropi iata a vobis caufa fecunda
C &duo,& tna,quxroquid eftquod cui fu pluralitasprxterpnmacam. ?
faciat falfitatem in quatuor,autqn & hoc totum funt ftultitix, & vani-
que,& fic vfquead mille 'jnifi quod tates & radix eius eft, q>ipfi non in-
qui iudicat confyderatione prxter quo vnu entcain opinio-
telligunt
confyderationem,non eftei tranfa- ne Anft.& in opinione fequentiunx
c"to vno differentia . & hicetiam eft eum ex Peripateticis. & iam ploria-
fermoincifiuus. tus eft ipfe in fine Duodecimi I hac
re,& dixit qj prxcedetes eum ex An
A VE R R OES
ciquisnon potuerutdicere aliqtmi
Alt Auer autem refpondif
. Si
Auicen.&ahj Philofophi
in hoc.& hoc mo prxdicto a nobis
fent vno non
deeiseritpropofitio,q;>ab
quod I caufato primo fit pluralitas prouenitnifi vnum,vera:&q>abv-
abfq ue dubio,& q» omnis plurali tas noprouenit plurahtas eft propofiV
proucnitex ea vnum^mediante vm tio vera etiam. ,

£ ij AI-
 ,

Difp utatio
O AIO AZIt vnonumero fimplicinon prouenit K
vnum fimplcx numero,non au
Alt Alga. Adhucdicimushoc
eft falfum in caufato fecudo.
nifi

tem vnu m numero aliquo modo

namprouenitabeoorbis ftellaru, & plures aliquo modo, & vnitas ci*
in quo funt ltell*e i oi i & plus,&
. eftcaufapluralitatis,nunquameua
funt diuerfie quantitatis, & figura:, dit ab lftis dubitationibus. Vltenus
fitus^colorisjimpreflionis, & fortu- resplunficanturapud Philofbphos
nar&infortunae. & aliquasearum dfijs fubftantialibus.differentia vc
fiintinforma Anetis,Tauri,& Leo roreram exparte accidetium non
nis,& aliqua: in forma hominis . & facit apud eos diffaetiam in fubfta

difreruntin dando impreffionem T tia,fiue fitquantitas, fiuequahtas,

vno fubieclo mundi inferioris,&fri aut ahud pixdicamentorum.corpo

giditatem,& caliditatem,& fot tuni ra autem cceleftia (vt dtximus)non
um,& infbrtunuim.& differunt me funtcopohtaex materia &forrha,
fiira;earumabinuicem.& impoffi- & non diffcrunt fpecie.nam non co
H bile eft dicere totum eile eande (pe- municantapudeosin vnogenere. L
ciem cum hac diuerlitate. nam, fi nam,fi communicaret m gne, cent
hoceiletpoffibile.tuncefiet poflibi compofita,&nonfimplicia.&ia lo
le dicereomnia corpora mundi efle cuti fumus de his rebus,&non opor
vnam,&eandem fpeciem in corpo- tet multiphcare verba in cis.

renate.&fufficit eis vna caufa.Si au ALCaZIL

tem differrein difpofitioneeorum, Alt Alga. Quaeftio Quintaeft
& fubftancia & natura indicat di-
, dicamus,licet coceflerim
vt 9

uerfiratcm eorum, fic etiam ftellse has pofitiones frigidas,& inuolutio

funt diuerfe pioculdubio, &
qucji- ncs cotruptas, quomodo non pudet
bet earum indiget caufa ad forma. eos,cum dicuntcau atumprimum
eius,& ca ad materiam eius, cau- & poflibile in ee ef t, quod detcrminat
la ad appropriationem naturx cale eflecorporisorbis exterioris abeo,
faciendi,feu infrigidandi,feufortu- & intelhgere feipfum determinat ef
nandi,feu infortunandi,& eflendi I feanimam orbisabeo,&ipfum in M
1 loco fuo,&,vt fint figurx earum ad teliigereprimumdeterminateein-
iiguram animalium diuerfbni.hax telligetiam ab eo,qua:ro qux e dria
autem pluralitas, fi imaginatur in- inter hoc,& dictii dicetis cp fcit efle
telligi in intelligentiafecunda,ima hoTsocculti,&q? fitpoPe inee,&q>
ginatur etiam hoc in prima,& tunc intelligit feipfum,& cfficiete fuu?&
fufficitprimum. dixit q> fequit", ex eo q> eft poib in ee
AVERROES eeorbis,&dfei qeypportio intercf
fe poFc in ee & ee orbe ab eo?&fic et
'>
Alt Auer.Hecautem dubitatio
iam fecit eam:& eft res, T q ua fequetur,ex quo intelligit feipfum,
nimium protelauitfermonein hoc &efficiete fuiijduoalia. Ethocqui
libro.&,cum refpondetur ei de,cum df dc hoTe,e deridcdu eo, &
rcfpon
ficdcalioente,napoi'itasin eeede
lionibuspra:didtis,non fequiturali
<jucd horum inconuenientium.Cu tcrminatio,q no difrert cu differat ,

autem mtelligitur de fcrmone q> ab fubflantia poritatis,fiue fit ho , aut

an-
 Tertia
A angelu$,autorbis. &nefcioquofa-
tisfacit ftultus fibi ipfi his pOfitioni
bus,quanto magis doch, qui pene-
9
tratcalfi,cu cogitat I Ttcllcctualib
A VH RROES
AltquiAuer.Omnesiftifermones
funt Auic.autfitquicuq;
fuerit,quidixeiitcos,nonfuntvcri,
&n5 /pfcquunturradices naturales: tedit eam,fi no fueritneceflitatedu
Imo no puemun t,pp cateua eorum dus,no eft ci excufitio. fi vero inte
in fufficietia,& rhetorica.ad gradu,
queduutifte ho. Etfbrma, quam
ima£inatuseftiea,n6e vera. nam
ho,que pofuitpoic in ee ex fe,neccf
fetiumexalio, intelligete feipfum,
B &efficiete fuum, verihcat^exeplum
eiusdeca /ecunda,cu pomtiftu ho
minem agere entia ex fe,&ex fcicn
tia fua,vt poniteefecundiim princi
piu iile,qui dicit,vt dicit Auic & fi-
. & accidit ci diminutio in fcienuajp
cufde more omnium e ponere pri-
mum principium glo.nam cu poni
tur hoc,necefle e vtjpueniat ab hoc
hoie duo: vnum ef t, ex co q> fcit fe
ipfum: & aliud,cx eoq> fcit efficiete
fuum.nam pofitumfuit agesexp-
tefcictix.&noncftetincouemeSjfi
pofitii fueiitages expartefui,vtdi
caturqiid,quod fcqunurabeo,ex
eo q> e po!c I ee,e aliud ab eo , quod
C icquitur ab eo , ex co q> eft necefla-
nu m te.nam ifta: du^ pofitiones re
periunturleo.Igitur lrtcfernio no
e adeo turpis in forma,quamvoluit
imaginari irte vir,adeo q> homines
deuianta fermonibus philofbpho-
rum,& vilipedet eosapud fpcculan
tcs. Etnnlla cdfiainterhoc,&di-
cete,cu ponitisens/viues vita, voles
voluntatc,fcics ftiftiajpotes potetia
audiesauditiijVides vifu,&!oquens
loquela,& fequirurcxeo totusmii-
dus,adeoq>ho viues,fcies,pote5,vo-
les,audics,vides,& loqucs, fequitur
Cj
cxeo totusmundus.qm,fi iftaattri D
buta funt, qua? determinarantefle
mundi,neccfle e vt no fi t diia in eo,
. qnodfaciuntconfequiinomnien-
te, cui attribuuntur. S\ autc ifte vir
habueritintetionedicedi veritate j
hisrebus,&errauerit, cftei excufa-
tio.attame fi fciueritfallaciam,&i-
it no t ificareq> no fit ei in hoc fer-
mo demoftratiuus, quo fuftetetur i
hac quxftione,f quarftio vnde pro-
ueniat pluralitas, vt videbnfpoftea,
bencfeciti hoc.nam nopucnitifte
viradgradu fciCtiarcomprehedete E
hanc qucftione.&hoc apparebit de
eo poftea.&caufa eius eft,quia non
deditopam hic vir,nifi hbris Auic.
pter hoc.
ALGAZEL
AltAJga.Siautdixetit aliquis,
cum defhuitis opinioneeortl
quid dicitis,vtrum exiftimatis q> fi
ueniantab vnoomnimodeduodi-
uerfa'& fummittitis intelledihaut
dicitis q>primum principium,ineo
fitpluralitasP&negabitis vnitatem:
aut dici tis q> non e pluralitas I mu-
do?&negabitis fenfum : aut dicitis F
q?fequitur medijs?&oportebit vos
cocedere id, quod dixerint.Nos aut
dicimus no ee intetione nof ham in
hoclibrodiredtcdifputarehincin-
dc:fedintetio noftraedebilitare r5
ncseorii:adeoq>nosdicimuscpqui
exifhmauitemanatione duorii ab
vno,cft fummiflio intellectus,fcu at
rnbucre principio attributa , anti—
qua,a-teina,c6tradicctia vnitati .&
ha; ambx funt tones falfx.& no ha
bet de eis demfati5es:qin n6 fcitUC
falfitasemanatioisduorumabvno
I ii; ficu:
 ,,
Difji utatio
G fieutiaturfalfitasefiehominisciuf
dem in duobus locis.demum n5 fci
turex ncceflitate,nec ex fpeculatio-
nc. Etquidprohiberquindicatur
rp primum prmcipium fit fciens,po
»e$,voles,& agitquicquid vult,&fcit
quicquid vult, & creat diuerfa,& fi-
milia,vt vult, & de eo q> vult,& falfi
tas huius nou fcitur neceflano , nec
fpecularione.& la pofuerunt id Pro
pheta:,facientes miracula. & necef-
feeftidrecipere. Speculan autc de
qualitate emanationis operationis
ab ipfb glo.voluntate elt fiiperfluu
& lpes in re non iperanda. Quiaut eo q> eft fapies,intetio eius eft pqui
H defyderantperquirere proportione
& fcientiam eius,finis confyderatio
niseorum eir id,q? caufatu primu
ex eo q> eft poPe m efle, prouenit ex
co orbis:& ex eo,q? intelligit feipm,
prouenitexeoanimaorbis.& hoc
eft ftultitia,&demeria,n6 apparitio
proporrionis.quare recipiamusprT
cipia harum reium a Prophetis , & quin propofitio,dices q? ab vno fim
crunt verain eis : nam mtellecYno
negat ea:& dimittamus fpeculatio-
nem de qualitate,& quantitate,& ij
ditatemam hoc non eft ad quod po
tenua humana extenditur. Et ideo
dixitdator legis,Confyderatc I crea
I tione Dei, &
nou confyderarc, ncc
cogitate in fubftantia Dei. Et dixit
Propheta.Et cui aflimilabitis Deu
& quam fimilirudinem dabitis ei ?
AVERROES
AlrquoAuer.Cum
diminutus
eft
dixitq? in eo, in
intelle<5tus
humanus circa comprehenfionem
eius,reuatamur ad legem,eft veru.
nam fcientia, jpucnies ex ^phetia
jpuenit tanq comples fcieuas intel-
iecT:us,fq?oe,inquodeficit intelle-
dus,idaibuitDeusperjpphctiam.
Pimiauuonum aut comprchenfio
nu, quarufcientiaeftuecefiaria in R
vita hois,& efleeius aliqua elt dimi
nutio ablolute,i.q> no eft de natura
intellectus id coprehedere, in eo qr
eftintellectus,&aliquae, q edimi-
nutio fm natura ahquoru hoium,
& hxc diminutio aut e I radice crea.
tionis,auteritppaliquideuenies?b
cxtra ex priuatione difciplinx , fcd.
fcietiajpphetia: tnbuitoib 9 hasfu£s:
oes. Cumautemdixitjintendimus
hic debilitareroneseorum, jpfefto-
hxc intetio non conuenitei,& e rui
na ruinarum fcientis.nam fapies,ia
rereventatem,non faceredubitatio L
nes,&ponereinuolutiones inopi-
nionibus. Cuautedixit,qihn6fa
turfalfitasemanatioisduorum ab
vno,ficut fcuur falfitas efle homi—
niseiufde in duobus locis &, licct .
no fuerut hx duas jppones in eodc
gradu vcritatis tn non eft falfum,
,
plici non prouenir nifi vnum non
,
fit vera in apparentibus nobis. ,ppo
fitionesautem verx fuperant fe ad-
inuicem,vtdedaratum eftin libro
Pofterioru.Et ca in hoc eft.qihjppo
fiti6esverx,cumadiuuantunmagi
natione,debilitatur.imaginatio au M
tem no cofyderatur nifi apud vul—
gus.&i5qui vfuseftintellecfualib'
& proieceiit imaginabiles, erunt ei
amba: ifta: propofitiones in eodenv
gradu veritatis.&plunmum, quod
fitveritasin iftis propofitionibus,
eft cum feceririndu&ionem in enti
bus generabilibus,& corruptibilib*
& viderit q> difierant noTa,& dcfini
tiones eorum proptet operatioes eo
rum.nam, fi proueniret cjuodliber
ensex quolibetagente, & qualibet,
adione,mifcerentur fubftantiaj , &
defi-
 Tertia
M~ defiriiriones,& dcftruentur fcietia»,
&aia.exempligratiadifcerniturab
inanimatis in operationibus fuiSjp
prijs prouenientibus ab ea:& inani
mata difreruntabinuicem operatio
nibus propnjs , & fic etiam anima?.
fiautem prouenirentab vna poten
tiaoperationes multx*,vt proueniut
a potentijs compofitisoperationes
mulca*,non eritdifFere"tia intei fub-
flanriam fimplicem,&compofita,
& non difcernerentur a nobis. Vlte
xius,fi poflent prouenirea fubftan-
tia vna operationes multx*,ent pof-
fibilisadtio prouenirc abfq-, agete.
B nam ens eftab ente, non ex nihilo.
& ideo lmpote eft vt reperiatur id
quod non cft ex fe.&,cu fuerit mo-
tor eius,quod non cft & extrahens
, quaprouenitexepligratia thefau—
idapotentiaadaclum, idextrahit
exeo,q?eftinacru, necefleeft vt fit
modus a<ftus,qui eft ei fecundu mo
dum a&us extrahentis id a priuatio
neadefle.nam , fi exiretquodlibet
actum a quolibetagente, non eflet
inconuemens vtexirent actiiada-
chim ex feipfis,non ex parte ageris,
cjuod caefFecerit fi autem exierint
.
multi modi a potentia adactum ab
•
codem agente,necefle evtei fitplu
C ralitas,f.modisillis, & ilh,quod at-
tribuiteis.nam, finonefletei nifi
nus modus eorum, ld quide,quod
exit ex ahjs modis,ent ex feipfo ab-
fque extrahente eum.Et non poteft
dicerealiquis cpcondiuo aeetiseft
vtreperiaturagens tantum,aclione
abfbluta tantum, non modo actio-
nisproprie.qm,fi hoc eflet, ageret
quodcunq, cns fuerit qcunq; adrio
nem,&mifcerentur entia. Vlterius,
quoniamcnsabfblutum,f vniucr-
falc eft vicinum priuationi vcn cn-
tis, &idcoauferunt fcrmonemdc
C%
enteabibIuto,&coloie,abfbluto,di I>
ccntcs ablationem difpofitionum.
Et dixit dicens in affirmatione earil
q>non funtentia,necfunt no cntia.
Siaute hoc veiificaretur,verificarec*
tunc q> res fint caufaentium.Et pro
uenirevnamactionem ab vno eft
magismanifeftumin fciente,quod
nobis apparet,quam in alio ab hoc
fciente.nam fcicntia plurihcatplu-
rificarioneintelledtorum fcieti,quo
niam mtelligit ea co modo,q uo fut
&funtcaufa fcientixeius.&impof
fibileeftvtfcitamultafcianturvna
fcientia,& non erit fcien tia vna cau
faaducttus caufatorum multorum E'
,
abcainapparentibus nobis. vcrbi
gratia quoniam fcientiaartificis,ex
rus,eftaha quamicientia,ex qua
prouenit fedes fed faentia anti-
.
quadifFert in hoca faentia inno-
uata,&agens antiquumabagcntc
innouato.
A LG AZE L.
Alt Alga.Etfidixeritquiddici
tis vos ln hac qux*ftione,quia
iam deftruxifti opinionem Auicen
nx*c!ecaufapluralitatis,quid dicis
tu in hoc?quoniam dictum eft q> fe f
cta philofbphorum refpondit huic
vna tnum lefponfionum.Quarum
vnaeft fermo dicentis quod piurali
tasprouenitex materia.Secudaaiit
ditftum dicentis, cp prouenitexin-
ftrumentis. Tertia veroeftdt&um
dicentis ex medijs.& recitatum fuit
dc fecla Arif tote.quod lpfi ve-
rificaucrunt /ermonem
cius,quipomtcau
fam in hoc
mc—
dia.
I iiij Auet.
 Difjmtatio
A VIRROES diuerfitas mateiiei cum diuerfitatc K
eorum in propinquitate,&remotk»
Auer.Dixiq?huicnonpo- neamotoribuseorum,quiruntcor
Altteftrefponderiinhoclibrore poracodeftia.vtefldiueifitas terra:
fponfione demonftrariua. attamen & ignis, deniq ; contranorum.Cau-
non inuenimus in Aiift. necin eo, faaut diuerfitatis duorum motuu
cuieftinfamaex AntiquisPeripa magnorum, quorumvnusfacitge
teticis hunc ferrnonem,quem attri neratione,alius vero corruptionem,
buiteis,nifiPorphyno authoiiin- eftdiuerfitascorporumcceleftium,
troitus logic$.& vir ille non fuit ex &diuerfitasmotuumeorum,vtde-
expertiseorum . Etquodoccurrir claratumeftinlibroGnationis,&
mihi ex radicibus eorum eft q? cau- Corruptionis.Et ca dinerfitaris, qti£
faplurahtatiseft aggregatum triu entexcorporibus codeftibuseftfi-
caufarum,fimedia,& difpofitiones, milis diuerfitati,queerit ex diuerfi-
&inftrumenta. &iftaomniaiam tateinftrumentorum. Et, cumfitf
H dedarauimus quomodoinnitutur vnoage
fuerit,caufiEpluralitatisab L
vni,& ad id reducuntur.nam efle v- apud Ariftot.funt tres caufx.&re
te

niufcuiufqueeorum eft ex vnitate ductioearum ad vnum eft ex rcf-

abfbluta,quaseftcaufapluralitatis. cedenti:&eft, quiavnumeft caufa
Namipfeimaeinaturq? erit caufa plurahtatis. Idaur,quodeftfubor-
pluralitatis intelligentiarum fepa- be Luna: , reperitur in eo diuerfitas
ratarum naturarum fua- ex quatuor caufis,f.diuerfitate age-
diuerfitas
rum recipientium in eo, quod intel tium,& diueifitate materierum , &
li^unt de primo principio, & m eo, diuerfitate inftrumentorum,& pro
quod adipifcuntur ab eo de vnitate uentione opationum a primo agen
que.efta£tiovnaexfe,kplurespro te,mediantealio.&hoc eftquafijp
ptermultitudinem recipientium.fi peinftrumcntum. Exemplumaut
cut eft in Pricipe, fub quo funt mul diuerfitaus , qua; erit ex diuet fitate
ti fubftituti: & ars,fub qua funt ar- recipientiii, & ex eo qp diuerfa fimt
tes multa:. & hoc fpeculatur de eo 7 caufie adinuicem, ef t color fact' in
I alioloco , fi quide declarari poteft aere,quieft aliusa colore facto in M
aliquid de eo: fin autem reuertetur corpore:& qui fit in vifu, ideft o- m
adprophetiam . Quodautemdi- culo,ahusabeo,quieftinaere: &
uerfitasfitpiopterdiuerfitatcqua- quifitin fenfu communi,ahusab
tuorcaufarumeftmanifeftum. na eo,quifitinoculo:&quifitinima-
diuerfitasorbiumeritex diuerfita- ginatiua,aliusabeo,qui fitin fenfu
temotoris eorum,&diuerfitatefor communi:&quieftin virtutecon-
marumeorum, &materierumeo- feruatiua,&memoiatiua,aliusab
rum,fi fuennt in eis materia:,& ope eo, qui fit in imaginatiua . &
iationibus eorum proprijs in mun- hoc totum eft, fecudum
do:licetnon fuerintpphas opera- q> declaratu eft in
tionesapudeos. Diuerfitasautem, libro de Ani-
9
quae accidit primo ei , quod eft fub ma.
orbe,de fimplicibus corporibus , eft Di-
 ,

Quafta £9
DISPVTATIO III I. ?.gens,repeiituiaaflm,i.q,hiir

De dec!aratione,quod non pof mul.& hocages eft nohilius, '-

gismgrcditurm capitulfi opratio
funtafFerre rationem^qcl
num,§primum,qih producir uib-
htelticicns mundo»
iectum iuum, & id coferuat : agcs
veroptimum producit a&um fuu,.
A L G A 2 E l. & mdigetaho agete, quod id Cofet
uatpoft inuentionem.& hec eft di
IT Aiga.Etdicim9 fpofnio motoris cum motu , & re-
cj> homines diuidun- ium,quatumefleeftinmocu. Phi
tur in duas fedtas.Pri lofophi autem,quia crediderunt q>.
ma eft fecla hcminfi motus eft a<fho nge"cis,& qi efle mii
vcricatis, qui opinati di no perficitur,nifi cum motu,di-
funt mundu efle i:inouatu,& fciuc xerunt cp agens motuseft ages mfi
runt neceflario c,- innouatu no in- di & , u ceflaretopeiatio eiusittu
.

nouatfeipfum, fedindigetefficien oculiamoti6e,deftruereturmun- B

te. &inrelligicuiopinioeoiu,cu di dus. &c6fticuerunt fuu fylimfic.
cfitages. Etalia foila funt Hxreti Mundusefta<ftio,autres,cuiusefle
ci, quiexiftimatmundumeflean- fcquitui adachonem : &o'isadtio
tiquum,piouteft,&nonconfticue impoflibileeft vtfitfineagete,qct
runt ei efficience.&opinioeorube fitadeflceius : & mtulerutexhoc
ne inteiligitur licet rationes indi- q^mundushabetasies, q<?efta4e£
cenc deftructione eius. Philofophi eius.&,quia necefle eft apud eum
aucopinancur mundueeantiquu, vtprouenies abagetemundi fitin
deindcconftitucrunteicuhoccfR nouatum, dixit rnundummnoua^
cience. &ha:copinioquafic6cradi tumabagentcantiquo.&,quiaeffc
cit fibijpfi,& no Ldiget deltructioe. apud eum opatio antiqui antiqua,.
averko£s. dixicmundum innouacum abage
Altfbphorum
Auer. ImmoopinioPhilo
appa-
intelligicur
ceantiquo, &opeiacioeiuseftanti'
qua,f.q>«i6 habet priiicipium, nec
C rcnter , magis i\ am ba: opinioes fi- hnem,n6 aurem vt (it ens in fe an- F
Ag£t du- mul. Nam agcnseftduplex aliqit . tiquum,vtvideturei,qui denomi-
plex- vnu,
.n.eft,aquoprouenitaCtum,i quo nateumantiquum.
« quo r«
afta de- pendctoperatiociushora, qua rc-
ft alcazei. .
-. .

fedet c6 pentur & hoc,cu peificnui eeeius,

i A lefpondensptoPhi-
It Alg.i.
uan:ali<t
non indigetapente, vr efledomus jf"\jofbphis.Si autcm dicet, noj
vero a
aba:dific.itorc.&aliquodc,exquo autcm,cum dicimuscpmundo fit

iet. ptouenit t=.dio tm , qua: pendec m 1 fficien <

- , ron intelligimus in hoc
adto. & non efteflc huic adto , niii ad operandum ahV
efficien.", elu»es
nmi pendetia r.gentisineo.Echoc quid,qucd n6operab:4tur,vtvidc
s^ .itr.i pioprium,qiacftiocius musm agetftms m fucura,textura,
ru equahs efle huius aCli, f q> cum & jedificatioci fed intelligimus pet
pitur hoc r.gens,corrurnpit? illud,caufam miidi, &appeliamui
hoc acuiin :&cum rcpcritur hoc eam primum pnncipium , rn eo q*
nd
 :

Difputatio
cSVonhabet caufamalia ineflefuo.
&,fiappel!auerimuseaefficiens,ap
pvllamushacexpofitionc.Efleaut
ens, ad cuius efle non eft ca, cito co
fticuerur deeodemfo incifiua. na
nos dic.mus mundus, &entiaeius'
aut habent caufam, autnonhabet
caufam, fi habent caufam,tunc
autillacaufaadhuchabet caulam
autnon habctcam.&ficdf decau
facaufie. &tucautprocedetininri
riicum,er e falfum, aut deueniet ad
9
extremii,&finisericcaprima,cui
ee no habet cam, qua appellabim'
primu principiu. fi vero mudus eet
runt,cum dixerintefle rhundocaii K
fiim prima. Sidixenntincclligim*
peream,camagetc, cuiusopeiatio
no cerlauit, nec ceflat, & operacUm
eiuseaclioeius^eflec rhfio verafm
opinionc eoru,prout dixeruc abfq;
qone aliquaconcraeos.Sivcrodi-
xerincintelligimusformalc, dubi-
cabicureis ecan pofuerunc forma
mundi permanentein eo. Sidiie-
rint incclligimusforma feparatara,
a materia , fequicur di&u eoru f m
opinionecoru. Siverodixerinrfor
ma maceriaIe,ergo principium no
erit apud eos aliquid,ni(i corpusex

H ensexfeabfq,ca,tuciam apparet corponbus & hoc quide no dicut

.

caufa prima.qm nos non intelligi-
muspeream nifiens,qdno habet
caufam, & eft permanens necefla-
rio. Verumth imposfibileeft vtip-
fumprimuprincipiumfinccorpo-
racceleftia:qni funtplura. &ratio
ynitatisemaiiifefta, &apparet de-
ftruifho eius in confyderando con-
dicioneprincipij. Nececpocdiciq?
fic orbis vnus, auc corpus vnum,vt
de co.ct fic,fi dixerint eft ca finalis, L
fequerethocet fm radiceseoru.Et
cu in hoc f erm one fit mterpretatio
diuerfa, vc vides,quoponitui rhfio
Philofbphis? Et, cum dixit,&ap-
pellabimusea primii principium ,
9
rn eo q> efte ei no habet cam alia ,
eft fermo et debihs.na hxc appella
cio verificudeorbepiimo, feude
orbibus viV demu de qualibet fipe-
,

9 J
Sol,autaliud. eft.n.corpus,& corp cieencium, dequa ponit q5 n5 ha-
ccompofituex matena, &forma betcam & nullaeftdfiainterhac
.

primil aucem principium imposfi- opinione ,& opinione Haereticoru

bileeft vtfitcopofitum. &hocfcie Tcaufa prima. Et,cu dixicdeeisec,
I tui fecunda confyderacione.& ince & efle ens,ad cuius efle no eft ca, ci
wmeft vcficens, cuiuseflenonha
J
coconfticuec deeodemfoincifiua, M
beac caufam, pmanens neceflario, eft fermo incricacus ec . nam opor-
&c6ueniencer;diuer(icas vero efbi tetdiftinguere dequacuor caufis,
quod intelligi—
atcnbucis,&eftid, & declarare q> in vnaquaq, earu e
musperprimumprincipiura. primu,cui noneftca,f.q?caxagen
averroes. tesdeueniuncadprimumagcns,&
formam,& rna-
AIc Auer.&non
Hic fermo
ricus, verus.
eft rhcco- fbrmales ad prima
nanome terialcsadprimam maceriam,&fi
cauf^df equocedecaufisquatuor, nalesadpnmum fine &remanct :

forma, mateiia, &fine.

f. agcnce,
Quare,fiha:c eflet rhfioPhiljfb-
phorum, cec rhfio muoluca
pofteadeclaraf cpifbcquatuorcau
f^vlcime deueniuncadprimacau-
. Nam
fam & hoc cocu non efl declaracu
.

inccrrogamus eis de qua ca voiue- in hoc famone , que lpfe recicauit

dc

'Quarta
A decis.Etfiretra fermo queinduxit
in declaratione cp hic fit ca prima,
eftfermointricatus,cudixitqjnos
dicimus mundus cftem : &omnc
ensauthabetcaufam,aut non ha-
betc5m,vfq;adfiiie (ermonisei'
Namcadf squiuoce.& fic,pceflus
caufaru in infinitum aliquo mo e
fclfus,& mposfibilis,
i aliquo mo &
eftneceflariusapud Philofbphos.
qrh eft impoffibilis apud eos , cum
fuerinteflenualiter,&direcle,
cedensearum eflet codo in efle
fterioris :& 116 eft imposfibilis
eoSfCum fuerint per accns, & circu-
B lariter,&cumnonfueritcoriuptio ce pofterioris cum
pcedentis conditio in efle pofterio
ris,&efletibiagensprimu,vteefle
pluuiarum a nube,& nubis a vapo
re,&vapons a pluuia-na hoc proce
dit apud eos circulariter in infini-
tutn.fedhoceftdenecesfitatecau
prima:. & fic efle hoTs ab homi-
l'x
nein infinitum: qineflcpr^cede-
tium apud eos in hmoi non eft co-
ditio in efle pofteriorii, fed aliqn e
oonditioconuptio aliquorum Et
hmoi cauf$ funtapudeosdeuenic
tcs ad cam prima eternam, ad qua
. finitmotusin qualibetharu cau-
]C faru,& hora innouationis alterius
caufati.v.gr. cuSocratesgenerauit
PIatonem,motorquidevltimusin
motione in hora generationis eius
9
cftorbis,autaia,autintelle<5t ,aut
oes,aut Deusglo.&ideodicit AnC
tj>hogenerateumh6,&Sol.&ap-
paretqjSoldeuenit admotoreei
&motor eiusadprimuprincipiu
erj»o non eft ho preteritus codo
cflehojsfuturL vt artifex cu fecerit
pperata fuccesfiua in temporibus
fuccesfiuis,inftrumentis diuerfis,&
fecerit inftrumenta llla cum
:
70
inftrumetis . &illa inftfacum alijs D
inftiumentis.nameflehoru inftru
mcntoru vnius abalioeftperacci
dens, & nullu eoru eft conditio in
efleoperati,nidprimu inftfm,fiap
. parens &
pater eftneceflariusiec"
.
filii,ficutinftrumentum,cumquo '
appropiquatur opcrato , eft necef-
rium ad ee operati inftf autem, . m
cum quofithoc inftrumentu, eft
neceflarium in cfle inftfi contigui,
fip- & non eftneceflarium in cfle ope-
po- rati,quod iam operatu eft, nifi per
apd accides. & idco aliqfi erit corruptio
mftrumeti precedentis conditio in
, fitpoftetiusex £
materia precedentis, vt cum fit ho
moex hoTecoirupto,mediatceo,
cp fucrit plata (perma aut (anguis
,
mcnftiuus. & lam locuti fumus dc
hoc Qui autadmittut proceflum.
.
caufiuuininfinitum eflcnrialirer,
funt Hauetici. & qui concedit hoc,
necefleeftei vtno fciat aliquidde
caufa agete, & 116 e dfia apud Phi-
lofbphos circa cfle cauf? agetis. Et,
. cudixit fiautem munduseflerens
ex fcab(q;caufa,tunc iam apparec
ca pr ima,i.q> Heretici,& ali j confi-
renturcaufamprimam, cui no eft
caufa.Sed difFerutin hoc piicipio . F
nam H^reticidicut qjeftorbis vni
uerfalis, &quinonfunt Hatrctici,
dicunt q> eft rescxtraorbcm.&or-
bis eft caufatum Et iftidiuidutur
.
induasfe&as, feclam<]uidem,que
exiftimat c^ orbis fit actioinnoua-
9
, ta, &fecT:am ,qu3ecxiftimatquod
fitactioantiqua.Et,qmhxcdecla-
in ratio e comunis He^eticis, & alijs ,
dixit vcrumtn q>imposfibileeft vt
primum principium (itcorpuscoe
leftc,quoniam funt plura.& 16 vni
alijs tatiseftmanifefta^i.qjordojquieft
in
 e
,,, ..

Difp utatio
G in mundo,apparet ex co, q> guber- melius ex neccffitate eorum eftcp K
nator cius fit vnus ficut ordo, qui
: fint in difpone meliori , habetia &
cft ln excrcitu,apparet ex eo, q> gu- aTam funt meliora no habetib'ea.
bernator eius fit vn' , & eft prlccps Corpora aut cceleftia, no eft diffe-
excrcitus,&hoc totumeft fermo renti a inter ea,q? non eft eis poten-
verus Et, cum dixit impofc eft vt
. , tia fubftati<£,& non funt neceflario
9
dicatur orbis vnus, aut corp vnii habetia materiam,vt funt corpora
Qie m 5. autSoI,autahud:qmeftcorpus,& gcnerabilia,fed aut erunt , ficut di-
^ -?.' corp' eft compofitum ex materia cit Them.formae, aut erunt eis ma
cee.91. &rorma,&primupnncipmipolc teria? xquiuoce.Ego vero dico,fiue
eft vt fit copofitu. Dixi,cu dixiroe fint ea?de materi^, fiue matetiae vi-
corp' eftcompofitu cx matcria & uentcs ex fe,non aute viuetes vita
forma, ha?c no eft opinio Philofb- A L G A ZE L.

phorii dc corpore calefti:

ritnomcmatenxdidum xquiuo
nifi fue-
AltbusAlga.Et refponfio duo-
modis.Pnm' quide, qm
cft

H ce: fed eft id,quod dixit Auicc.tm. fcquiturfmopinioneeoru, vtfint L

Qm omne compofitu apud eos ex omnia corpora mudi antiqua,qui
materia,&formaeftinnouatii , fi- bus no eft caufa.Et, cum dicunt q>
cut eft innouatio domus, & thefau deftructio huius fcietur fecuda co-
ri :ccrli aute no funtapud cosin- fyderatione , deftruetur quidc hoc
nouati hoc mo Inouatiois & ideo . eis in difputatione vnitatis, & abla
appcllaueruteos a:ternos,fiq? ee eo tioneattnbutorum poft haucdi—
ru eft cum ^terno. Nam
, cum fue- fputationem praecedentem.
rit caufa corruptionis apud eos ma AVERROES.
no e corruptibile f m
teria,id,quod
Altpoflunt
Auerr.Idcft ipfi,cum noq>
opinione eoru no habet materia afhrmarevnitatemi
fed cft quid fimplex. &, nifi eet ge- nec pofluntaffirmarecpvnum n5
neratio,& corruptio,qu$ eft his no fitcorpus.nam,cuno pntremoue-
corponbus, no eflet nccefle vt
ftris re attnbuta,crit hoc primii apdeos
eentcSpofitaex materia,&forma. fubftatiacuattributis: &quodeft
I nam radix huius eft, quia corpus hmoi,eftcoipus,autpotentiaTcor M
vnu incfle,ficuteft in fenfu. &,nifi pore: tuncfequitureis vt primum;
cflct corruptio horum corporii, dc quod no habet caufam,fin corpo- t

terminaremusq? eflentfimplicia, ra cceleftia. Attamen hic fermo fe-

& qp materia ect corpus.igitur cor- quitur dicenti fermonem,quem re
pus coelefte,ex eo q> no eft corrupti citauit nomine Philofbphorum
bile,indicat cp materia ln eo fit cor Philofbphi vero non indigent ad
poreitas,qreperiturinacfu:&ani- eflepriminon habetis caufam eo,
OHo cor-
ma,quaeeftinea,uonhabetfitum quod tribuit eis ratioibus nec etia .

pora ccele I hoc corpore. nam hoc corpus 116 exiftimantcp ipfino pofluntaffer
fha idige- indigctin fua permanentiaaTa vt re rationem vnitatis nifi per uiam
, ,

antaia,& rationis ex ablatione corporeitaris

indicracorporaalalium indifjent :

ouono.vi .. °. \* r °-
de. s.Me
tn anima,no q? ex necesfitateee eo a primo principib . & hajc quaeftio
-fi.i 1. ru eft vt fint habctia aTam, fcd qm venietpoftea.
Algaze!.
 ,.

Quarta. 711 •

A AtCAZEL. tione.nos aut negamus entia infi- D

Alt& Alga. ModusautSecudus,
proprius huic difputa—
eft
nitacum habucrintordinem natu
raliter,vt funt cauf$,& caufata,ala:
tiomeft,vtdicaturiam fcimus cp veronofuntfic.Dicimushociudi
iftaentia habetcaufam,fed fortc ll non eftdignius
ciu eft pofitione,&
lahabetcam.&cacaufx hcteam, confecjui^ contraiiumeius. qua-
& fic in infinitum.Cum autem di- re negaftis vnam duarum partiu
cut cp affirmare caufas infinitas e & non negaftis alia ? & quc cft dc-
falfum, hoc quide no coucnit. qm monftratio diftlgucs ? Et quare ne
nosdicimusan fcitis hoc dc necef- gatisci, quidicitcpifteanimzinft
fitate abfque medio aut fcitis hoc
, nit? no euadet ab ordine,& gradu?
medianteahquomedio?& noeft poftcj eflealicuius earu eftantcce
modus ratioibus de neceilitate & . alterius.ua dies,& notftes pri-teritas
qu$hbetvia,quam vos dicitiscum funt infinitx : &,cum cofvderauc-
cofyderatione,deftruiturvobis, cu rimuseevniusai? indie,&notfte,
8 admitntisieuolutiocs nohabetes tuncefletid, quodeftinpfenticx- E
principiu.&,cum fueritpoflibile jp tra finem & eflet in ordinecntita-
,

cedereinefleipfum infinitum, no tis,fiaIiquodpoftaliqcf.Caufaaute

eft incoueniens vt aliquod eorii fit finis eius eft vt dicat" q> fit antc cau
ca alicuius,& finiunt in vltimo ex- fatum naturaliter,vtdr cp cft fupra
tremo ad caufatu.quod non habet caufatum eflentialiter, no rn loco
caufatum,&n6finiuntexaliolate &,cum hocno fuentfalfumin^-
readcaufam 116 habttem caufam, cedenti vero fic etiam 116 dcbctcc
,

ficuttempusprecedenshabetfine, falfum in prarccdenti eflentialina

&eftinftans,&n6 haberprlcipiu. turali.&qucroquidhabentinmc
Siaut exiftimaueiiuscpinnouatio tc fua,cum no ponunt poflibile, vt
nespraeterit^ no repenuntur fimul fint corporum aliqua fupraaliqua.
in vno tempore,nec I aliquibus tc- in loco in infinitum,& ponu t pofli
poribus : & quod no eft, no deno- bile aliqua entia ante aliqua tcpo-
minatur fine,& priuatioe finis,tuc innnitum ? eft ne hoc nifi iu-
re in
C 9
fequitur hoc vobis in animab ho dicium frigidum fine radice? F
minu, feparatis a corporibus qux
, averroes.
uofimutfm vos,&entefeparatoa A It Auer.Cum dixitfcd fortc
corpeexanimab 9 ifinius.nanunq J~\ caufahabetcaufam,&caufa
ceflauu fperma ab hoie, & h5 a f]> caufa: habct caufam,& fic rn infini
matel infinitu.Vlterius,o!shcrno tum,vfq-,quo,&oisvia,quamdici
mortu 9 remanet ala eius,& elt alia tis I hac re,deftruetur vobis, admit
nueroabaTaeis,qmortu 9 eante.i, tedo rcuolutionesno habctcsprin
& cum eo,& poft eum licet totu fit cipium,tft profecto dubitatio,cui9
vnum fpecie ergo frn opnioncm rcfponlio iam prarceflir, cum dixi-
:

vcftra funt I ee I qualibet hora ala: mus q> Philofbphi non admittunt
SiautdixeritaTxnonha- caufas,&caufatainfinita qihdc-
infinita?. :

bctcopulationem adinuice,&no uenietur adcaufatumcui noneft

habctgradum,nccnatura,nec pofi caufa:& coccdunt hoc pcr accidcs,
proptcr
 . ,

:
7 Difputatio
G proptcrcaufamprascedenrermfed
ati**ois. ^*
noncu funtdirecte, &fimul,nec I
materijsinfinitis,fedcu fueritcir- A ItAuer. Hxedemonftratio,
culaiiter.Idautem,quod reciutde ^/"\ qua recitauit Alga. noIePhi
Auic.qjipfeadmittitanimasinfini !ofbphorum,primus,qui dedicauit
tas,& noc no eft impole nifi in ha- eam Philofbphis, fuit Auice. itaq>
9
beiite fitum,eftfermo no ver que : fit via oprima viarum Antiquoru :

nemo Philolbphorii dixit.& Ipofli qm exiftimauit q> fit de fubftantia

fciliras ei
9
apparer ex demfone vl% entis, & q; via hotum eft ex accnti-
quam rcci:auimusdeeis.Etn6fe- bus cofequetibus primupricipiu.
quitur Phiicfophisaliquid eius,qcf Attame eft via,quam Auic.afium-
intuIiteiscxhacpofiti6e,fi fetmo- pfitexLoq.uentibus. qmLoquetes
nediceteq> fintalxinfinitel a&u. tenentcpeftnotum perfeensdiui-
&pphocdixitde migratione ala- diadpoffibile,&neceflanu: &po-
ru cx corpore I corpus, ex eo q> alx nerc aliquid poFe infert q? habeac
. funtnumerata?numerationeindi- agens:&i6mudusvrr,cumfuerit t
H U!duorum,&q>remaneat.Et, cum poi'is,necefleeftvtagenseiusfitnc
dixit & quare no admittunt coipo ceflariu
iti efie Hx-c ef t credulitas
.

ra,quoru aliqif eltfupraaliqclinlo Mahatazalae: &eftfermo bon 9 :&

coininfinitu, &thadmittuntrepe noneftineo falfitas,nifiineo, qcf
nri ahqd corum ante aliqd in tepo pofuerunt, q? mudus vfr fit poffibi
re in infinitum?eft ne aliquid hoc, lis.na hoc no notum p fe. Et vo
eft
mfi ludiciu frigidu ? dfia profecto luir Auic.qjfitvFishxcpropofitio.
inter ea apud Philofbphoseft ma- & mtelligitper poffibile id, qd ha-
nifefta. na ponere corpore infinita betc§m, vtdixit Alga. &, cu latgc
fimul,tequiturex eo vtreperiat*in- appellauithoc no extenditurei dr-
fimto tc tu,& q> fit in a&u & hoc e . uifio ad id , quod vult . nam diui—
falfiim. tepusverononhabetfitu: fioentis, primoadid, qrthctcau-
& non fequitex eo q? funt corpora, fam,& id, quod no habet caufam
quoium aliqcf eft ante aliqd m in- non eft nota per fe Vlterius habes.

finitum ,mfinitum in aclu

vt fit caufam diuidnur ad poffibile ne— M
quod eft impoffibile apud eos ceflarium Si intellexerimusposfi-
.

A X. G A Z £ 1. bileverum,fimturadpoffibilene-

AltphisAlga.
Aiga. ihdens pro Philofb
It

aut
Philofb-
demon
demon-
. Si autdixerit,
dixerit,
ceflarium , &nonfinituradnecefc
iariuro,non habens caufam. Si vc
ftrano quidem mcifiua de falfitate ro intellexerimus de posfibili id,qct
ad infinitum, eft
eius,ch proueniat habet caufam , & eft neceflarium,
•\t dicatur vnumquodq ; indiuid uo non lequitur ex hoc, nifi q? habens
rucaufaru,auteritpoflibileexfe, caufam habeatcaufam :&poflu--
autneceflariu.fi neceflariu , no in- m 9
ponereq? illa caufa habeat cau
diget ca . li vero pol'e, ergo totu eft fam,& procedet in infinitum:ergo
denominatum poffibile:& oe pofli non finitur res ad ens, non habens
bile indiget ca addita fubftatie ei
9
: caufam & eft id, quod intelligunt
.

igitvmuerfum indigetca extrafe. perneceflarium in efle:nifi intelli-,

gatur
 . :
Quuarta.
A garurde pofTibili pofito diftindlo
contranon habens cauiam quod , gatumvero non habetprincipium
efl posfibile verum. nam haec posfi
bili.i funt, in quibus eft falfum de-
uenirecaufasininfinirum. Si vero
intellexerit per poslibile id,quod gato.&ficdf caufadevnaquaque
habct caufiim,ex rebus neceflarijs,
adhuc no eft declaratum q> hoc fit cp habeat caufam.& non oe,c<f ve-
falfumeomodo ,quodec!aratum rificatiirdevnitatibus,neceiieevc
cltinentibusposlibilibus inreive
ritate.&noncftdeclaratumadhuc
cb fit hic neceliarium,indigens cau
fa.vcfequaturex hacpofitione,vt
finiaturadneceflariumabfq;caii-
fa, nili declarctur qj difpofirio I vni
B uerfali neceflario,quod elf excau-
fa, &caufatofitfituteftdifpofitio
in vniucrfali poslibili
z e i.
Alt Alg.Dicimusq-
& neceflani
fibilis,
diiftio pof-
eft didio
indcfinitamifiintelhgatpcr necef-
fatium, cuiuseflenonhabetcam .
&,fi hocinteIligiit,reuertamut ad
hancditftionem.Etdicimusaliqcf
totum eft posfibile , in co q> habet
caufam,additam fubftantiaeius:
& totum non efl posfibile, in eo q>
non habetcaufam additam fubfta
C tia*eiusextraeam.fiautemintel!i-
gitper didioncm posfibilis,alitcr
q nos intelligimus, eft quid no in-
tclligibile.Si autem dixerit,hoc m-
ducit vt conftituatur neceflariu in
cfleper poslibile inefle, quodefc
fa!fum,dicimusfiintelligitispne-
ceflarium,&pos(ibile,id,quodnos
intel!igimus,eftipfummetquxfi-
tum,& no concedifqi fit falfum.et
cff ficutfcrmodicentisjfalfumeft
conftituere antiquum pcr mnoua-
tiones, & tps apud eos cftantiquu
&vnitatcs reuohuionum funtin-
nouata»,&hfitprincipium- aggie- D
in habetibus principium: & verifi-
cantur habentia pnncipia de vnita
tibus, &
non verificanturdeaggrc
earum,&n6 diciturdeaggregato,
verificeturdeaggregato, poftc^de
vnaquaq, verificatur qi fitvna,&
q? aliqua,& q-> fit pars,& non ve-
fit
rificatur deagwregato.&qtnlibet
locusdemoftratusin tcrra eftillu-
minatus a Sole in die,& obfcurus i
nn<fte,& vnufquifqueeitinnoua- E
tus,poftt[n6fuerateiprincip:um
aggregatum auteapud cos habec
pnncipium.&eftmanifeftumcptj
admittitinnouationes non haben
tes principium,& funtfbrma-qua-
tuor elementorum, non poteft eua
dereaposfibilitatecaufatum infi-
nitarum .&conc!uditur exhocq*
noneis eftvia ad conftituendum
ptimum principiumpropterhanc
dubitationem & confufioncm.
, &
fitfermoeorumdufcria abfblute.
avsrrofs.
F
A Auer. Ponerecaufaspoffi-
It
jf\ biles infinitas fequitur ex eo
ponete posfibile,cui non eft agens.
poncre vcro res neceflarias,haben-
tescaufas infiniras,fequiturexeo
vtfitid,quod pofitumeft habere
caufam, nonhabere caufam Et .
hoc piofe<5roeftverum,nifiquod
falfitas,qua: fequitur ex taiibus cau
fis,eftalia abea,qua'fequirurex
caufis a natura posfibilkacis.Qua-
re,fi aliquis voluerit,vt prolario hu
iusfermonisAuic.fitjpIatiodemfa
tionii
 ,. ,,

Difputatio
6 tionis, & Faeiat fic en tia poffibilia ra neccflari j,vt declaratfi eft ex fer- K
impdbeit vtfintabfcpcaufis^&jp mone noitro.Etdeceprio,qii£feq-
Ccdetininfinitum.&,fi nroceditin tur Auic. in hocfermone cft vtdi-
ifinitum,n6eriribicaufa &fbqui- caturei,cuni diuififhcpsad pofli-
tur qi fit poffibile fine caufa: & hoc bile in efle , & neceflan u m in efle
cflfalfum.&noeft falfumcpdeue &fuit mtentiotuaper poflibilein
nietadcaufam neceflariam.& hec efleid, qdhabetcam,&pcrnecefla
ca neceflana no euadit quin fit ne num id,qd non habet caufam im-
ceflaria,autcucaufa,aut fine cau- poflibilequidemefl tibiafterrede
cum caufa, interrogeturetde
fa.li mfonem , q> fit impoflibile utfint
hac caufa , & aut deuenient caa: in caufae infinite:qm fequitur ex hoc
jrifinitum, &fequeturvt fitabfq; qpfuntlfinitx,vtfintexentibusno
caufaid, quod pofitum fuitcu ca habentibuscaufam, &eruiit degc
&hoceftfalfum.&impoflibileeft nere neceflarij in efleprarcipue,cu
quinfiniaturadcaufam neceflaria fit poflibileapudeosvt conftituat*

H ab!q,caufa,i.exfe. &hoceftnecef $ternuexcaufisinfimtis,&vnaqq; l>

fanu m in hac
efle neceflario . & in earum eft Tnouata Accidit autem
.

fpecie diuifionis erit demonftratio huic fermoni haec inuolutio pp di-

vera. Sed,cu ^pferei? eo modo, quo uifioneeius entis ad habens cam
protulit Auic. non efl verum mul & no habes cam.fi aut diuififlet id
tis modis. & ptlo qm poflibile pofi eo modo , quO diuifimus nos, non
tum in ea eft sequiuoce & diuifio
. cet ei aliqua harum dubitationu .
cntis primo I ea ad posfibiIe,& im- Cum aute dixit q? Antiqui coce
poffibile no eft vera,f non eft diui- dunt q> iam coftituitur antiquum
fio includensens,Ieo q? eftcns. Cu ex infinito,ex eo <p concedutreuo-
autem dixit I dubitatioe cotra Phi lutiones lnfinitas, eft fermo corru-
Jofbphos , & dicimus aliquod totu ptus. na de hoc dicitur nomen anti
eft poflibile,in eo q? eft ei caufa ad- qui cu antiquo,quod eft vnii equi-
dita fubftantia: eius.i.&, cum con- uocc. Cum au t dixit , fi aut diceret
ceflerint Philofbphi cpintelligunt hoc.inducit vtcoftituafautiquum
I peipoflibileinefleid.quodhabet neceflariuTcepporeinee,dicimus M
caufam &per neceflanumT eeid,
, fi intelhgitis per polb,& neceflariu
9
C[<$ no habet caufam,df eis no pro- ld, qd nos I tdligim , eft ipfummet
hibeturfmradiees veftras,qnfint qu^fitu^&noconcedimusq^fitral
caufar,& caufataiufinita,&erit to- fiim.i.q-,fi mtelligutp neceffarium

tum aggregatum neceflariu
na ex radicibus eoru cft q> ipfi ad-
mittunt vtfitiatiopartisdiuerfaa
ratione totius,& aggregati.
dem fermo,eft 1eo inuolutio mul-
riplicirer. & primo , aai ipfi no ad-
mutfitcaufas p fe lnfimtas, vt dui
musfuperiuSjfiuefint cauf^,&cau
fatz a natura poffibilis , fiue a
T efle. id,qd no habet cnm, & per polb id,
qd habet cam, no cocedimus cp fii
abfurdu cofhtuere id,qd no habet
Qui o- cam n caufas infinitas.na,cu poiii-
mus q^ hoc fit falfiim,e ablatio ca-
ru mfi nitaril . & politic veftra e dc
neccflario in efle,& c coclb vefha,
quamtcditisdeclarare.D.d. &efi-
natu cut fenno dicetis ef t falfum conflt
tuere
 h
:

Quarta. 75
A tuereantiqu>Iperinnouata:&tem tiquiperid, q<feftinfinitum.&ipfi D
pusapudeos eit antiquii,& vnita- dicuntq?funthic motus diuetfi in
tes reuolutionii funtmnouata: ,& toto,continui,& n5ceflantes:quia
hht principiu, & aggregatu no het eft hic motus vnus numero a:ter—
prTcipiu :igit cofhtmtid, qdhhet nus. Etca, quarefunthiccorpoia
prkipiu,preuoluti6eshabctespiI- generabiha.&corruptibiliafj par
cipium & eft verii q> vnitatcs fint
. te.eteina vero fm totu , e" qih e hic
habentes prmcipiu.& non eft veru ens cternu fm parte,& fm totu , &
de a^creeato,poflo fit veru de vna ef t corpus ccelcfte.& motus mfini-

<quaq;eaif c\> htvna,&qilitaliqua, ti lunt eterm genere P|) vnum mo-

& q^ fit& no fit verum dc ag- tum continuu, & eft motus corpo-
pais,
non eft falfum vt con- ns ccdeflis.& no cft motus coch co
gregato,i.qi
9
itiruatur non habcns cam per cau pcfitus ex multis reuolutionib ,ni
fatainfinna.vtcoftituiturantiquu liinmtelle&u tm & motus corpo-
apud vosperinnouata infinita. na riscalefbsacquifiuitc^teinitatcm,
B tcpusapudeoseftantiquu, &m co licetfuetitgeneiabilis, &conupti- E
9
p tpainouata. & fic mot or
ftituit' bilis fm parresex motore,Tquo im
bisapudeoseftantiquus,&reuo!u posiibileeft vt aliqh moueat,&ali
tiones^exquibuscoftituif^funtinfi qh non moueat,&ex moto,inquo
nitx. Attamen ihfio cft, q> Pbilofb impofe e vt moueatur ahqii, & qe-
9 v
phi,no eft de radicib corii cp fit an fcat aliqh,ex eo cp mouet vt repcri
,

tiquu permanes exparte paitium tur hocin motis,quefunthic,Opi

jnnouatatu,in eo q? funt mfinita; nio aut hominu de totis, i.genert-
fed lpfi negant,hoc magis cj oes ho bus eft tnplex.Prima opinio eius.cj,
mines.Sed hoc eft ex fcimone Ha> tenet q? oe totum eft generabile , &
ieticorii, ha aggregatu nihil prohi corruptibiIe,qm ef t hnitii T indiui-
bet quinautiitexindiuiduis fini- duis.&Secundaeftopinioeius,qui
9
tisgenerabilibuSj&corruptibilib , tenetq?extotisaliquafunt,qfunt
autexinfinitis.fiexfinitis,oesqui- c^terna, non habentiapnncipium ,
dem in hoc conueniunt q?totum,i. nec fine,ex eo,qd apparet de eis , q?
C genuseftgeuetabile,&corruptibi- funtex indiuiduisinfinitis.&diui- F
le.fi veto ex indiuiduis Tfinitis.Ha; -ditur in duas fecftas.na aliqui dicut

xeticiquidcponuntqjcftpoflibile, q> taha tota conuenit eiscontinui-

aut nccellarium vt awcuefMtumfit tas ex ca neceflatia vna nuero . fin
acternumabfq^cajaquajpuemat. aute,eucnieteis vtcorrupanturinn
Philofbphiatadmittiithoc, &te- niticsin tpeifinito. &iftifuntPhi
netq> talia tota,ex eo cy coftituunt'' lcfbphi &aliqui aediderutq?eh*e
.

perindiuidua posfibiliagencrabi- indiuiduaeoriiin infimtu,fufficit

lia, &
corruptibilia , lmposfibile vtiintxtemi, &funt Heienci. Et
abfq; ca extra totu eo
cfljeis vt fint cofyderaie ueritate de his trib 9 opi
rucontinua e.terna,quaponimus nionibus,&fumma difputationis
ha'c tota in ctetnitate: & non cxif ad has tres radices , & funt
reducit*
manretcp faliitascaufaiii infinita an mudusfiterern 9 velno aein 9 :
,

rufitpufalfiuteconftitutionis an &anfitciages,velne?&feimoLo
Exord.Auer. K quc-
 . ,

Difputatio
G quctiu, & dicctis innouatione mu- mors e priuatio cius,& no hetcofl-
di eft vna fermo Heretico-
fec"la,& ftentia T fc abfcj; corpe: jair*n6 e ee
rii eft alia fecta , & fermo Philofb- alc^uifi cu viuut.&,vita,q reperi^i-
phoru eft medius intcr cos. Et, hoc cludit',& no aufert'finis ab ea. q ve-
habito, declarabitftibi q> fermo di- ro n6 funt, no denominanr' oTno,
cetisq>admittenscaufasinfinitas, nec finiro,nec priuarioeei' mficxi
impofe e ei coftituere cam pnma fhmatione, cum ponantur in eflc.
eft fermo falfus fed qd magis vf e
. A LG A ZE L.

c6tranueius,&eft,q>quin6c6ce- A It Alga. Etrhfiocphecdubi-

ditq)fintca^Tfinic^,n6poteritc6- Ji\. tatio de aT;abus plurimu ei*
ftituere cam prima fterna.qfh efle euenit nobis ab Auice. & Alphara.
caufata infinita eft
id, q<1 determi- & verificatibus ex eis, cil ludicsue-
nauit necefTitatecaufa:e;terna:,ex rintq-iaiafit /iibftanaexiftespfe.
qua emanat infinitu efle.fin aute & efi opinio Arift. & expofitorum
necefleeet vtfinirent'tota ,quoru Antiquoru cius.E t ei qui dechnat ,

H vnuquodq;indiuiduu innouatur. abhacvia, dicimusan iroaginetq? t,

&hoc mo tm poiee vt fitantiquu innouefin oT inftati ahqd pmanes
ca innouatoru , & ee mfinita inno- vel ne?fi dixeritq? no,efrfdfum.fi
uatainfertee Primu antiquu,vnu vero q> (ic,dicimus,cu confj deraue
gl.& non eft Deus alius ab eo rimus oT die innouari aliqd,& pcr-
A ZE L
L G A . manere aggregata,funt ^pfeclohu
Alt Aiga.rndeSjpPhilofbphis
qoni,qua fecit eis.Si aut dicc
cufq
licet
, entia innnita,& reuoliitioes',
fueiintinciftjsperuennequidc
tet reuolutionesno reperiunifT ali- ahqd ens cx eis,qd permanet,& no
qua hora, neq; formc^elememoru, finitur,noneftfalfum. & haccon-
fed id,qd reperitfex eis,e vna forma fyderatione quiefccntdubicatioes.
in a<5lu, & id,qd no reperitur , non & no eft op' nobis
declaiadi an fit
denominat' a finirate,neq; abinfi- hoc permanesaTa, aut ho pnceps,
nitate,nifi cu imaginetfT imagina- aut Diabolus, aut An?elus, aut fit
tione ee eoru . & no eft incouenies quicquid visexentibus. &hocfe-
I id,qd confyderafin imaginatione, quitureisomnimode, cu affumat M
licetfuenntconfyderata,qi fintali- reuolutiones infinitas.
quaearu ca^ahquoiu. nahoThoc avekroes.
cuenitin imaginatioe fua Sermo . A It Auer.rhfioautexPhilofb-
auteftinentiDus,proutfunt,noin jLJLphis,q>reuolut!6espteritaefi
entibus in intelledu:& nihil rema funt,& form^elemetoru pteritcj
fic

nct, nifi aTe^ mortuoru Et iam con- generate.ab inuice no funt,& qd h,

ceffitaliquis Philofbphoru in hoc, eft no denominat^nec finitate,nec

Of fuit vna aeterna ante alligatiam
cius in corponbus,& apud fepara-
tioneex corporibus vniutut & no
criteisnumerus,quanto magisvt
denominet* cp non habetfine .Et
infinitate,no eft rhfio vera. &ia p-
ceffithoc.Etqd dubitauit cotra eo$
: de credulitate eoru in aTabus , no c
aliquid huius inopinionibusPhi-
lofbphoru & permutare de qftio-
.

dixeru t ahj,aTa feij.Ccoplexioes : & ne in qone eft operatio fbphifiica.

Difputatio
 ,

Quuinta. 74
DISPVTATIO V. ALOAZEl.
rhdens per via cotra-
A-It Alg.
dictionis . Dicimus cum dici

funt afferre rationem, quod tisahqua neceflitasinee,cjeftnc-

ceflano iu efle,aut ex fe,aut ex ca,c
Deus gl.fit vnus 6C quod im :

Duo nc diuifiofalfaTpofitioefua qfhnos

pcsfibileeft ponere
.

declaiauimus qidi<£tio necefliratis

ceflaria Ui efle,ct quo'ibet eo^
inefle tollerat muitasexpofitiocs,
rum non habeat caufam. nifiintelligat per eaaNationecau
far,& vfusfuu hac dicf ione. Et dici
A L G A Z E L
mus non cft ialfum conftituere
q>

1 IT Al»a. Ipfi autc duoentia n5 habentiapnrau,quo

CjSII •! ° i_..~ ~~- r--i—: 9
j^^Myj adducunt ronem
~
m rum alterum non <:.
fit caufa alreri .

T^\3l;' hocduabusvijs.Pri- &,cum dicui$q?non habenscam

ISSAV* maquidee, quiadi- non habetcaufamautcx{e,autex
~" cunr,fieentduo,tuc ca,eftdiuifiofalfa.na ablatiocau- E
efleralicuod neceflanum in ee,di- non indigerecaufa,no queii-
fa-,&
&udevnoquoq;eoiu,&id,dequo turdceo caufa Etquid valctfcr-
.

df neceflanu inefle,auterit necefli mo dicentiscpno habescam,iin5

J
tasecfuiexfe,&n5imagin.if q->fit fuerneicaufaexfe,autcxca,cum
ex alio: aut neceflitas efle fui erit ei di&il noftrum no habere cam , fic
ex ca , & fubf tantia neceflarij in ee negatio abfbluta,& ncgatu abfolu
ciitcata,&determinaream,cx qua tum non habet cam , & no dicitur
eft ei neccflitas eflcndi.Nos autem de co q> fit ex fe,aut non ex fe. Si ve
no intelligimuspneceflaiiuinee, rointclligitisperneceflariu inefle
nifiid.cuiuseflenohabetalligan- attributum fm neceflitati inefle,
uam cu ca aliquo mo.& exiftima- prarter q? fit no habet
ens cuius ee
,

ueruntq? fpccies hoTsdfdeSocr.& caufam,n6cftquidemintelligibi-

Platone.&noneftSocra. hoexfe. leinfe.&quodattnbuiiftibidedi-
na,fi eflet ho ex fe, non cflet Plato ctione ablationis caufi: in ce eius
. C ho, fcd ex caufa,q pofuit eu homi- & eft ne?,atum abfolutum, non df I
ne.&iampofuitetPlatonehomi- decoqiluex fe,autexca, vfq quo ;

ne,& plunricatur humanitaspluri a*dificemusin pofitionehuiusdiui

ficatione materiei proucnientis, & fionis qonem & fignificat q? hxc
.

alligantia eius in materia intelligi fit demio fallax, qua: nihil eft . fcd
bih, no ex fubftatia humanitatis. dicimus q> aliquid ec neceffarium
&ficc6ftitutioneccflitatis cflene- in efle cft q> eius efle nohabetcau
ceflarioinefle,fieflctcxfe,n5erit fam,nechabet caufam vt fitabfqj
nifi ei.nam,fi cflct cx caufa, tuc ip- caufaomnmo ,& cfle cius fine cau
fum eft caufatum : & no eft neccf- fanon eft caufatum ctiam cx fc,
(arium inefle:ergoapparetex hoc fednon eftcaufacfleeius,neccau-
qmcceflarium in cflc impoflibile faquodfit finccaufaomnino .Et
cftqum fitvnu.hiceftfeimo,que ha'cdiuilionon innitituraliquib*
pofuit Alga.Dcinde dixic attiibutisconftitutionis,quato ma
K i; gtt
 .

Difp utatio
C gis vtreductfad negationem.Na, Attamen fermo eftan fitneee/Ta- K
iialiquisdixeritnipredo auteft co rium m efle cx natura fibi propna.,
lor ex fe,aut cxca.fi ex fe, oportet ex eocpeft vnumnumero autcx ,

vt no fit rubedo color, & vt non (it natura coi ei vt dicimus an Socra-
,

hec (pccies,f c«»loris,niii fubftantie.
nigredinis.fi vero nigredo eflet co-
lor ex caufa, qua: pofuit eam colo-
re,ergointclligiturnigredo, q non
cft color,i.no poniteam cam colo-
rum.na omne, qd conftituitur fiib
ftantia,additufubftanticexaliqua
tes fit ho,ex eo q> e Socratcs , aut cx
natura coi ei,& Platoni. fi aute e<Et
homo,ex eo cp eft Socr. non rcperi
returhumanitasalteri. Ci veroeflct
ex parte natur^cois, tunc eft com-
pcfitus ex duab naturis,vPi,& par
ticulari copofitum ateftcaufatu:
.

ca,p6tc6fydcraripriuatioeiusexi- & neceflanu in efle non habet cau

ftimatione , hcet no vcrrificetur in fam: crgo neceflarium in ce e vnu.
efle . & idco dicit q> ha:c diuifio e(t cfi autefermo profertfhoc mo, fer-

fallaxpofitione, &n5 dicitcpdice- moAuic.eritverus.Et,cumdixit&

H renigredine efle colore ex (e fitfer negatum abfolutu non habet cau- L
mo q? impoffibile eft vt ex alio c£
fit fam,&nondfdeeo q> fitexfe,aut
ex fe.& fic 116 dicit q> dicef hoc ens cx alio,non eft fermo verus et . qm
ef t neceflarium in ee cx fc,ideft 116 resia negaturare,autpp aliquid
habens caufam in efle fuo,cp fitfer fimplex fibi propriu:& eft id,quod
mo quodimposfibile eftvt fit cx hicdebetintelligi,cudicitexfe,aut
caufa,alia a iiibftantia fua, p.p attributum ei non propnum:&
eft id, qd debet intelligit hic,cu di-
AVERROES. citurcaufa.Et, cumdixitcphocno
verum 1 attnbutis aflirmatiuis,
Altvia Auic.& non
Auer. Ht^cviapr^cipuccft
cft via alicu-
eft
quanto magis negatiuis.& c5tradi
ius Philofbphorii Antiquorum : & xit huic per exemplu , qcf adduxit
eftfermo copofitusex propofitio- denigredine,&coIore. Etdifpo fcr
nibusgeneralibus, q quafi dicutur moniseiuseftq-, cu dicimusdeni-
ecmiuoce & mgreditur in eas pro-
: gredinecpfitcoIor,n6 diuiditveru
I pterhocqo, & contradidtio multo &falfum deeofermodiccntis aut M
tiens.quate cu diuidatur ifta ,& fpe eritcolorex ie,autcxca.(cdambo
culetunntentueorum,appropin-- fermones funt falfi. nam, fi eet co-
quatur fermonibus demoltratiuis, lor ex fe, nccefle eft vt non
rube fit

EtfermoAlga. inprimadiuifione do color. queadmodu,(i eflctSocr.

q> fit diuifio corrupta cft fermo n5 ho ex fe,necefleeft vt non fitPlato
verus. na ipfe dicit q> id, qd intclli- ho. fi vero eflct color ex ca, ncceflc
gitur de neceflario m eflc, eft id,qcf eft vtfit hocattributum additum
non habet cam.& tn,fi aliquis dixe fubftantia: & oe q uod clt additu
:
,

ritde nonhnte cam aut nohabet fubftancia: ,

potelt lmaginari ex fe
cam ex fe,aut ex ca,eflct fermo fal- abfq; addito.& harc politio facit vt
fus.& fic fermo diccntis in ncccfla- iequaturcp lmaginetur nigredo ab
rioincfle ,auteritneceflarmm in fquccoloreitate. & hoceftfalfum
ce ex fe, aut ex caufa. & non cft fic. attamcn cft fermo ibphifticus pro
pter
 . ,,

Qiiintl. 7^
A ptercquiuocationemnominiscau pofitaneceflariainecautcritalie- D
fe.Etetcum dicirnusexfe, qmcii tasin indiuiduo,&communicant
intclligitur defubftantiaoppofitu inattributo fpeciei:autin fpecie,&
eius^quod per accfis, eft veru di
eft communicat in attributo generis
cete Op colori reperitur nigredo ex & ambc alietates reperiuntuf in co
fe & nihil prohibet quin fit ahj,i.
: pofitis Attamen diminutio huius
.

fcubedini. cum veroTtelligiturcp fit a dcmonftrationeeft, qm dcctara>

nigredini ex caufa, ideft ex alia re tum eftq> funt hicentia diucrfa,&
vltra nigredinem,Cex ca non excu funt fimplicia, qux non differut in
teare, nonfequiturexeo vtimagi fpecie,necdifferunt inindiuiduis,
r)eturnigredoabfq;coldreitate.na &fimt inrelhgcntix feparate.qua-
gcnuseftquidadditumdfic,& fpe redeclaratiicftde eis q> necefle eft
9
ciei:& impoffibilcc nnaginari fpe- vt fit in eis pofterius in cfic, pri . &
ciem,aut dfiam abfq; genere hoc . finautem,non intelligitur ibi alic-
tneftpoffibileaddito accidentali, tasomnino. Dcmonitratioaurem
£ non autem additofubftarttiali. & Auic.completut hocmodo.Necef- E
verum,&fi>Ifum dicltlm
ficdiiiidit farium in efle f\ eet duple.v,auterit
nofttum,cpcoloreft nigredini cx alietas,qu^eftTtereanumcro,aut
aut Tcft ni
fe aut ex caufa,i.q> color fpccie , aut prioritate & pofteriori-
giedini,ineocpeftfubftatianigre tatc.Siautemdiucrfitas,qu?eftin
dinis , autTeo q? eft quid additum ter ca,eftnumero, tunccfientcou-
ftigredini .Ethoceft,qilodintelli- formiafpecie. fi veroeftet diuer fi-
git Auic. cum dixitqi neccfiarium tas fpecie,tuncefIentc6formia gc-
in efle aut cft neceflariu in efte pro rtere,& fccundum ha*c duo necefle
pter aliquidproprium fibijpfi aut , eilet vt fit neceflarium in efle com
p roptcraliquid additum fibi:quod pofitum. Attamen , fi eflet ahetas
no cftproprium,fi propteraliquid qua:eft abinuiceminprioritate&
fibi proprium non imaginatur ibi pofterioritate, fequerctur vrefle ne
duoentia,&vnumquodq;eoruqi1 ceflariumineflevnum, &cftcau-
fu neceflarium in eflc. f\ vcro eflet fa amborum & hoc eft verumrer- :

C ppaliquidcoe,tuncvnumquodq; goneceflarium inefleeftvnum,fi E

corum cft compofitum ex recom- no funt hic,nifi hae trcs partes,qua
rouni, & re propria compofuu au rum dua: cadent,& verificatur pars
:

tem non eft neceflarium in eflc cx remanens qua: neceffitat fepara- ,

fe.&, cum fic fuerit,tunc fermo Al- tionem neceflarij in efle circa vni-
ga. quid prohibet quin imaginen- tatem
turduoentia, & vnumquodq,eo- A
l g a z e t.
rumeftnccefiariuminefle,eftfcr A ItAlga.Secundavero viaeo-
rno falfus Si autem dicerct cp iam rum cft,cum dicunr,fi poni-
.
jf\
dixifti q> hoc eft prope demfonem, mus duo neccflai ia in efte,aut crut
& eft manifcftu ex eo q-> fit demon fimilia omnimodc, aut diucrfa Si .

ftrario,dicimusq? dixim 9 hoc, qm fimilia omnimode, no intelligitur

ishuiusdemoftrationiseft visler numeratio,&fecundatio. nam ni-
monis dicentisqialictasintcrduo gredinesfunt dux,cumfuerinrin
i K iij duobus
 ,..

Difp utatio
dnobusfubieclis,auteodem fubie- pofitusex partibusordinatis iri de- lC
clo, fedinduobustempotibus, ca finitionecum fermonefignifican-
nigredo , & motus in eodem fubie te illas partes &crit nome homi-
:

cto,& eodem tempore funt duo pp ni s aggtegario earu. & boc no ima
diucrfitatem fubftantiarum earu ginatut, &aliternon p5tim'ngini
cum vero non differant amb<j fub- ri alietas. Rcfponfio autem ef£co-

ftantiafjVt funtnigredines ,cu vni- ceditur cp non poteft imaginari fe-

tatctemporis, & Ioci non intelligi- cudatio, nifi cum diuerfitate m re:
tur numeratio autem cft pofti-
. Si & fimilis omnimode nou imagina
bile dicere in eodem tepore,& eode tut diuerfitas eoru . fed dictum vc-
fubiecto duas nigredines,tunc pof- ftrum, q? harc fpccies compofitiors
fibilecftdicercin vnoquoq^indiui eftfalfa ln primoprincipio, eftin-
duo cp funt duo indiuidua, & tame duftria abfoluta .& quxro qux eft
non difcernitur inter ea ahetas. Et, demfo in hoc non autem deputa- .

cumfalfa fitaffimilatioomnimo- bimus hancdifputationemfepara L

H de, & n5 poteft fieri abfq, alietate tim.nam ex fermonc eorum famo
& non ent in tempore nec in loco foeft cpprimumprincipium non
non remanet nifi diuerfitas in fub- diuiditur fermone declarate, ficut
ftantia. & quotienfcunq, diuerfifi- non diuiditur quantitate & fupcr .

camurin aliquo,autcomunicat in hoc xdificatur conftitutio vuicatis

a!iquo,aut nou comunicantin ali- Deiglo.apudeos.
quo.fi noncomunicantinaliquo, A V E RROES.
eftfalium,qm fequiturq?nonc6-
mumcent in efle, nec neceffitate in
Alt Auer. Alg.non confydera-
inuolutionem, queeft
uit in
efle,nec in eo, op vnumquodq, exi- hac via fecuda. & inccepit loqui c&
ftit lu fe , non in fubiecto . cu vero eiscumpoffibilitate plurtficatiois
communicantinaIiquo,&diuerfi in definitione neceflarij ln cfle, qct
ficanturinalio,eiitid,exquopro- ammoueruntabeOj&voluit pone
uenit communicatio, aliud ab co rc id difputatione feparatim. quo-
exquo prouenitdiuerfitas.&erit nia Loquentes feclx Aflari^ admit M.
compofitio,& diuifio fermone m tunt I prio principio pluralitate,cu
Attamen neceflarium in cfle, non pofucrintid fubftatiam cum attri
cft in eo compofitio,nec diuifio.&, buto. Iuuolutio autem , qux eft m
ficutnondiuiditurin quantitate, hac via fecunda,eft quonia diftin-
fic nec diuiditur in fermone decla- clatam diftinguunturinfubftan-
cum non componatui fubfta
rate, ti js fuis,abfq, eo , q? communicenc
naeiusextebus,quarumconumc in rc , nifi diclione tantum . & hoc
ratioqem indicatfermodeclatans. quidem,cum non communicctia
ficureft fignificatioanimalis, & ra gcncreomnino,neque propinquo,
tionaiis deeo,quo conftituitur qui neq; remoto, vteft nomc corpOris
ditas hois,qu£ eftanimaliationa- apud Philofbphos,quoddiciturde
lc & fignificatio didionis animal
: corpore ccdefti,& corporc corrupti
de homine alia eft a fignificationc bili : &,ficutnomen intelle<ftus,qi1
dictionis tationale : & crit ho com dicitur de intellcCtu humano, & i-
tclligenti-s
 . . ,

Quttita jG
A telhVentijs feparam: & ficut nOme a&u, aut cogitatioe. fecunda vero , D
enns, quod dicitur de rebus genera quia cet diuifibilis in re ad forma
bilibus&corruptibilibus ,aca:ter- & matenam :&non erit matena,
nis na tales dictioncs venfimilius
. quoniam indigeretforma. necefla
cft vt inorediantur m nomma ?q- rium autem 111 efle eft fibi fufficies
uoca,q vt fintm nominibus vniuo omnimode,&impoffibileeft vtco
nSeft neceflein entibus
cis: ei<»o puletur eflceius cum aliquacondi
diuerfis vt fintcompofita. Et,quo- tione alia ab eo , nec eri t forma in-
niam diminutus fuit Alg.in refpo- digesquidem materia.Tcrtiusau t
dendo eis hac via in hoc fcrmone tem pluralitas attnbutorumcon -
, ,
1

eorum lcocpit primo adaptare opi- fyderationc fcientie potentiar.& vo

nionem eorumpnjcipue, &deinde Iuntatis. na h^c attributa fi eflent ,

conarur contradicereeis neceflana rn ee, tunc eet neceflarifi

A L G A Z E L. in ee coeinterfubftantia, & he/rat

AltPhilofbphorum.
Algaz. recitans opiniones tributa , & caufaret pluralitate ne- .

Sedexifti— ceflario in cfle,& aufeietur vnitas . S

mauerunt cp vnitas non perficitur, Quartus aut,pluralitas intellcfftua
niftaffiimatione vnitatisfubftati? hs jpueniens ex copone generis, &
Dei ?\o. omnimode. affirmatio au fpei.na in nigredine eft nigredo,&
tcm vnitatts eft ablatio pluralita- color:& nigredo eft aliud qcolorei
tisomnimode. Attamen plurahtas tas in Itelleclu : fed coloreitas e ge
intelligitur in fubftantijs qumque nus,& nigredo dfia:ergo eft copofi
xnodis. Primus quidem eft diuidi I tu ex genere & dfia & animalitas
.

a&u, aut cogitatione. vnde no erit eft prctexhumanitate in Ttelledtu'.

corpus vnum,vnum fimpliciter.ni nam ho eft animal ronale & alal ,

eft vnum continuatione vl'i , reci— eft genus,& rationale eft difreretia,
picntc negationem q> fit diuifibile & eft copofitus ex genere,& df ia.&
cogitationc in quantitate.quod eft harc fpeciespluralitatisexiftimaue
falfum in primopiincipio. Secun- runt etqjremouetura primoprin
dus, rpdiuidaturresinitelle&uad cipio.Quintusvero,pIuralitas, que;
C duas res diuetfas , non quantitati- fequnf ex partcquiditatis,&ex par ¥
ue, vtdiuiditurcorpusin mateiia, teefle illius quiditatis. nam homo
&fornr;am.nam vnumquodq; eo- habet quiditatem an te efle , efle &
rum, licet non imaginetur q> poffit fupuenit ei,& refertur ei.& fic tri5-
conftitm ex fe abfque aho, funt tn gulus habet quiditatem,& eft cp fit
duo diueifadefinuione,& veritate, rigura , quam circundant tria late-
& prouenit ex ambobus vnu, & eft ra.& efle non eft pars quiditatis, &
corpus. & hoc etiam remouetur ab efle non eft pars fubftantia: huius
ipfo Deogl.namimpoflibileeft vt quiditatis,ea conftituens.vnde pot
fit Deusglo.forma in corpore, nec intellectus percipere quiditate 110-
matena,necamba' fii'. Quod aute minis , & qu;ditatem tiian<>uli & :

non ambz , hocef t duabus caufis tnnonfcitanhabeant eilein rcru

quarum vna eft, qm cfier diuifibi- na,vcl ne.&,fi efle conftiiuerctqiu
lis quantitatc apud feparationem ditate, non lmaginarcfVonftitutio
K iiij quidita-
 . , .

Difputatio
G quiditatislintellcctu anteeceius. pus,tamapudeuM,quicreditcot-' 1C
Igitur cc refei tur quiditati, fiue fit pus compofitum ee ex parribus 110*
copulatum ci,ita qi non crit hec a- diuifibilibus, q" spud eii, qui credic
ditas,nifi fitexiftcns, vtccelum > fi- cp non fitcompofitum cx eis.& dc*
tie eucnies,poftcj non fucrat, vt eit monfhatio dc hoc cft demonltra-
quiditashominisdcSocrate,&Pla tioquodno fitcorpus:&poftealo
rone,& quiditasaccidetium,&for- quemur dc hacdemonftratione,
marum mnouatarum 1 Socrate. & Scda autcm fpccics efl diuidi quali
9
exiftimauerunt qi ha?c pluralitas tate, vtdiuiditurcorp ad materia,
etiaoportetvt auferaturaprimo, &formam.&hocquidem opinio-
9
&dixcruntq? non habet quidita- neei ,qui tcnerquodcorporafunt
tcm,cui cflcrcfcratur,fed ee,quod compofitaex materia,& forma. &
oportctvtfitei.eft vtefl quiditas eftopinioPhilofbphorum. & nou
alteri . Igitur efle neceflarium qui- e hic locus vcrificatiois vnius dua-
ditas eius,& eflentia eius,& natura rum Opimonum.& hcc diuifio au-
H eius& verificatio eius: vthomo, ferturaPrimoipfb, etiaapudom- L
&arbor,&ccclumeftquiditas: na, nem credcntem quodipfum no fd
fi conflitueretur ei quiditas, cflet corpus. Aufcrriautem corporeita-
efle neceflarium copulatu illi qui- tem a Primo, ex eo q uod eft necef-
ditati,&nonconftituenseam co- : fariumlefleex fe,loqucmurdeeo
pulatumautcmeftfequens, &cau notificationegradus ferntonis fa-
fatum ergo efle neceflarium efl
: cti ln hoc pcrfccle. Et hnc, quod di
caufatum, & cotradicit ei quod fit xit ,
quod neceflarium in clte fuf-
neceflarium ficit abfq; alio, idelt q^ non conlt:-
averroes. tuitur exaho corpus vero confti—
,

tuiturex forma & n:atena,& vtra-

Alt Auer.Alga.exfermonibus
Hoceftid, quod
citauit
re-
quenoneitneccflariain eile,quo-
Philofbphorum in auferendo plu- niam fbima non eft non indigens
ralitatem ab vno ipfb & poftea in : matetia,& ma.teria criam non fuf-
cipietadaptareid,inqnocontradi ficitnifi cumforma,in hoccftcun
'

k
I xcruntfibi ipfis in hacre. Et opor- fyderatio.nam corpus cce!cfte non M
tetnoscofyderare pnmoin hisfer eltcompofitum ex matena,& ror-
monib 9 , quos dcdicauit ipfis,& de- ma,fed e/l apud eos fimplex: ta- &
clarabimus gradum eorum in ve- men exiflimatur quod fit verum
ritate, deinde fpeculabimurin eo dicere deeO quod fit neceflarium
quod accipit ipfe de contradiftioe inefleexfe.& poftea veniet hxc
eis, deinde fpeculabimur ineo,qcf difputatio.Nosautcm non fcimus
contradicitcisinhacqusftione. aliquem Philofbphorum crederc
Prima autem fpecierum diuifiois, corpus ccelefte ee compofitum ex
dequadixitqucideaaufetuntPhi matcria,&forma, vtfunt corpora
lofbphi a pnmo principio,eft diui- c6pofita,qua: funt fub eo,nifi Aui-
diquantitatemcogitati6e,autee. ce.tantum.&iamlocuti fumusde
& eft decretum apud omncs crcde- hac queftionein multis locis,& ad
tespnmum principiu non efle cor- huc loquemur de ea in pofterum
Tertia
 e

Quinta 77
Tertin aut declaratio * &
eft ahferri dic,& vult , & m6uet & tahien ipfi D
,

pluralitateattnbutorum aneceila- creduhtcum hocq->noneftcorpea:

lio in efie.qm ifta attributa ii cent , Refpondetut q- ipfi non opinantur
iieceflaria in efle,&fubftantia uetef h#c attributa cc anima; addi ta fub
rariainefie,tunceiIetneceilariC ill ftahtia*) fed tcnentq» fuuattributa
tflepluravnocnte.&,fi funtcaufa* eflctitialia.&de naturaartnbutoru
U a fubftantia,neceflc eft vt 116 ihu eflentialium eft vt non plurificetur
ncceflariainefle:&crit ex attribu- exeisfubie&umfuftinensealadtu,
tis neceflari) in cflc ahquod, qd no fed trn plurificatur mo,quo plurifi-
eftneceflarium m
efle:autcrit hoc catur definitum ex parribus defini-
gcnus,includcns id,quodeft nccef- tionisinam eftplurahcas Ttelledlua
lariuth in efte,& non neccflanum I lisapud eos , iion plutalicas in adtu
cffr. & hoc eftTpofTibile,&Falfum. extra animam.Exerhplum hui 9 eft
Eteft profeclo declaratio proplqua cpdefittitio hoTseflaTal r6nale,&tn
vcritati,cum cocediturcp necellanfi irratiottabilitas,& anirhaliras, vna-
? ineflefignificatomnimodeensab- qu£Cq;eatum noh cognofcitur ab J?
fquemateria.qmenua, q non funt aliaineoextraanimamin a£tu & :

in matena, &funt permanentiaih tamett coIor,&figuraplurificatttur

fe,abfq eo q> fint corpora,impol'e
; in eo extra alam.& 10 feqbitur ei, q.
imaginari in eisattributa cflentia- cottceditcp anima noil eftdccSdi-
lia,quibus conftituitur fubftantia, tione efleeiuslnateria, vtconcedat
quantomagisvc imagincturin eis q>iam repeiitur ihentibusfepara-
efle attributa addita { ubf tanti.r , & tis id,quod eft vnum in aclu j extr^__
funtattributa,qu?appcllanturacci animam> &pIliradefinitione. Et
dentia.nam,cu:maginaturipCiau- haxeftopinio Chnftianorum Ttri
ferri,non aufeitur fublhntia aiiter, nitate.nam ipfi noh tenent ca attri
cj attributacflencialia. quarc verifi- buta,addica fubftantia?, fedfunca-
eatur attribura eflcntialia de re, cui pud eos plurificata definitione, &
attribuuntur q> funt idem,& tamcn funt plura in poteiuia, hon autem T
non verificaturpixdicatio atcribu- a&u:& iodicfitq>eft t'rinus,& vn 9 ,
: torum noncllentiaiium deeo, mfi .i.vnusina&u,&tresIpotetia.&po p
nomincdenominatiuo.nam no di ftealoquemurdeinc6uenietib% &
cimusdehoTecpfitfcietia ,vr dici- falficatib*,q"fequencurei,qponitcp
mus de eo <\> fit viuum, fed dicimus pnmfi prlcipifi fit hfis amibura,ad
dceoq>cftfcicns< Igtfec rulia attri- ditafubia?. PluralitasafitQuatta,
butaineo,quodnoncftcorpus,cft &cplutalita$reiexptefui gfiis,&
falfum.qin naturacorum eftnatu- drii^Cfppinquapluralicaci^eftrei
ra excranca ab co, cui attrihuuntur. ex parce rnateria?,& fbrm.c ei 9 .defi-
&ideoappe!lantiuaccntia,&difccr nitioes.n.funtl copofitis ex mate-
nuntur, & diftinguuntutab eo, cui ria& forma,no aut T fimplicib 9 &. .

attribuuncur ittaTa,&eitra alam. nemodetcotradiceieablatiohiplu

Siautcm dicefetur Phiiofophi te-
, ralitatis dcfinitiua' a pfimo princi-
nent,q>inaTa(uiu talia attribuca: pio.PIuraluasveroQuinta,&enu«
ham ipfi crcdunt q> ipia comprehe- ratio quiditatis,& ec e, qm ee in rei
VC*
 Difp utatio
G veritare in entib' eftquidTtellccTiua fubftantixhuiusquidditatisjconfti C
le,& cft efle rem tuenseam.&i6 poleeft vtcompre
extra aiam, ficut e
I aia.& id,c]uod lllud fignat,
e"
fyno- hendatintellectus quidditatem ho
nvmum v'eri;&eft id, quod fignifi- minis,&quidditate tiianguh,&n5
catUrpercopulam categoricam in fcitanliteisefle,vcl nonefle:quod
jPpo nibus categoricis. Na dictio,e indicauitq> efle,quo vtitur hic,noa
df dupFr.Primo id,quod figfiafper eft efle,quod fignificatfubftantiam
verum,vt cum dicimus fi reseft,aut rerum,f quod eft tanq gen9 eis, nec
non eft,aut fi hoc erit hoc, aut non id,quod fignificat,q> res fitextraa-
erithoc.Secundo id , quod ponitur nimam.Nanomenentis dfdedu»
de entibus tanq genus,vt diuifio en bus.vnum quidem de vero,&alo
tisaddecem prajdicamenta, & ad rum deeo, cuiusoppofitum eft pri-
fubftantiam,& accns,&,cum intel- uatio. &hoceft, quoddiuiditurin
ligitur deente id, quodintelhgitur decem genera,Sc tanq genuseis.
eft
devero,tuncno eritextraanimam &hoc fecundo mo;
praecedit entia
H plurahtas. tuncvero intelligiturde f. res,qua:funtextraanimam.&hoc 1
eo id,quod intelhgitur de fubftatia: eft,quod df f m
prius , & pofteri de
9

&tuncnomen fubftantia: dicufde decem praedicamentis. & hoc mo

neceflario in efle,& alio fm prius & df de fubftantia q> fit ens ex fe,& dc
pofterius,vtnomen calidi,quod df accidenti q?fit cns,ex eo cp reperitut
igne,& rebus calidis. hxc autem eft T entc ex fe. ens vcro,quod eft de ve
opinio Philofbphi Attamen ifte
. ro,communicantin eo oTa pta*dica
vir xdificauit fermonem fuum T eis menta a:quaFr. Et ens quidem , qd*
m
f opinionem Auicenn«e,& eft opi vcrum, eft quid in inrellecTiibus,
ef t
nio falfa.nam ipfeexiftimatq>enu &eft efle rei extra animam, proutT
tas,f q> res fit,eft quid additum qd- aia , que. quidem fcientia praxedit
ditati extra animam , & quafi acci- fcientiam de quiditate rei,f. cp non
ditei. Et,cum pofuitq? fitconditio qua:ritur fcicntia quidditatis rei,ni
ineflequidditatis,tunc , fi necefla- n prius fciatur q> lit . Quidditas vc-
rium iu efle haberet entitatem,que. ro,quae pra:cedit fcientiam efle in I

I eflct conditio in quiditate eius,eflet tellectu noftro , non eft de verifica- M

neceflanum in efle*compofirum ex
cQnduione,& conditionato, & eflet
pbFeinefle. Vlterius apud Auicen
namid, cuiusefleeftadditumfub-
flantia: fua', habctcaufam. Qupd
autefleapud Auicennam fit accns
eueniesquidditati,idindicatfetmo
Alga.hic.& hocquidem,cumdixit
cbhomohabctquiditatem anteef-
ie, & efle r-:ducitur ad eam, aut te-
fertur ei.& fic tnangulus habet cjd-
dkatem,& eft q> fit ligura,quam cir
cundant tria latcra .& no eft ee pars
tioequidditatiSjfedeftexpofitioret
noTsex noibus.&,cum fciturq? haee
resreperiatur extra animam, fcic* q»
fitquidditas, &definitio, &de hoc
df in libro Pra?dicamentorum q> v-
niueifalia rerum intellctftarii funt
ln mdiuiduis fuis,& indiuidua intel
ligunturin vFibusfuis.&di&ura c
in Itb.de Anima q> poteria,qua co-
piehenditur q> res fit talis,& reperia
tur alia a potentia, qua comprehen
ditur quidditas talis demonftrati.&
de hoc df cp mdiuidua funttalia de
mon-
 .,

Quinta. 7 8
A rabnftrata , vfia vero in intellectu . intelhgentia eonatus abfur-
rei, eft D
&noneftdfia de veroin entib
9
ma dus.Suftentaculumautem inmtel-
terialibus,&feparatis. Cumautem ligetiaopinionis eorumeft ,q'ipfi
aliquisdicit q? efTe eft additum tjd- dicunt fubftantia principi; eft vna
chrari,&nonconftituitureoensex plurificant'tn noia apud Hatione
fe,eftfermofallaxnimis, quoniam reiadeam,aut relationem eiusad
fequiturex hoc vr nomen entis f\- aliquid,autnegationemalicuiusab
gnificetaccnscommunedecem p- ea. Negatio autem non caufat plu
dicamentisextraanimam.& efto- ralitatem infubftantianegati.ncqi
pinio Auicenna: . & lnterrogabim 9 relatio caufat pluralitatem. lgit* 116
eumdehocaccidenti,cum dicitur aureruntpluralitatemnegatom ,&
deeo q? fit,an fignificet verum, aut pluralitatem relationum. Sed venie
accnsrepertuminhocaccidenri.& dumeftinreductionem horuom-
fic reperientur accidentia infinita nium ad negationem, & relatione
.

quodeftfalfum.&iamdeclarauim' Etdixerunt,cumdiciturdc copri-£

B hocinmultislocis. Etexiftimocp mum,eft relatioeiusadentia poft
hocconatuseft Aloa. auferre a pn- id.Et,cumdiciturprincip]um,Tnuic
moprincipio,& tamenaufertur ab q>aliaabeoproueniunt,& lpfeeft
omnibus entibus, quanto magis a caufa eorum,&eft relatio ad caufa-
pnmojcumfitcredulitasfalfa. Et, taabeo. Et,cumdiciturens, bene
qm recitauit hoc de vnitate ex fer- notum eft.Et, cum dicitur fubftan-
monc eoium,icoepit narrare id , cu tia,fieft ens,cui negatur q> fit 111 fub
quoconrradicuntfibi ipfis in hac icdto.& ha:c eft negatio. Et, cumdi
ie,ex eo,quod exiftimatur de eis. ci tur antiquum , cft negatio priua-

tioniseiuspr.ecedcnrisinitium. Et.
A Lg aZE L.
cum djcjtu,- permanens^eft negatio
Alt Alga.Etcumhocipfidicut
Deusglo.eft pncipium, &
q)
priuationis finis : &quodintellio;i-c*
pcrantiquiim&pcimanes,eftefie,
primum,&ens,&fubftantia,&vnu, quodnon prasceffiipriuatio,nece-
&Hntiquum,&permanens,&necef uenitei priuatio. Et.cumdiciturne F
C farium in efle, &intellectus,&inrel cefianum inefle,eflq>fitens,n6ha
Jigens,& intellec"tum,& ages,&crea bens caufam.& eft caufa alterius,&
tor,& fciens, & volens, & potens , & crit raiio negationis,&reIationis:cu
viuum,&defyderans,&defyderatii, dicerenon habctcaufam fit nega-
9
&ahjobieclanturco,&ipfeobIe<fta tio:&,cumponiturcaufaalten ,eft
tur alijs, & beneficat, & excclfus,& relatio.Et,cum dicitur intellect ,eft
9

verum abfo!utum,& bonum abfb- q> fit ens mundum a matena.&om

iutum.&exiftimaucruntcphocto- neenstaleeftintellectus,i.intc!ligit
tum fit prcfatio vnius rei,in qua no feipfum, &confydeiatfubftantiam
cft pluralitas . & hoc eft quid mira- fuam,& intelligit aliud. Subltantia
bilc. Dixir dcbemusprimo verifi- autemDeiglo. talis cft,f purirasa
careopinionem eorum,dcindeope materia::gitureftTtelle<ftus.&funt
ram dabimusquafftionibus.nam 6; duac pfationesdceode. Et,cum dici
ftio opinioni,antc^ coplctc habcac' turintelligeseftqj fubftantiaeius,
quac
 .

Difputatio
G quxeftintcllc£tus,habetaiiquod Jp quodprouenitabeo. Necetevtv- 1
prium intelIcv.T;um,& eftipiemet, iiufquifqinofhu cu fuetft intera:-
qih confvdcrat fcipfum,&intelligit gru,& Sole, & aufcrtValiditas Solis
/eipfum.ergo ipfemetefl intellcctu ab a:gro ex cafu cius,non ex electio
&eftintelligcs,&totu ideeft,poftq ne eius,fedexco,cpfcitfeipfum ) &
eftintelIeiftum,cxcocpeftquiditas etnon abhorret fe. nam corpusopa
abftracta a materia, non «Ciata fi- cum,faciensvmbra,eft indiuiduum
bi ipfi,qui efl intellectus. & eft intel eius,& corpus cius-.fed fciens,volens
]ectus,&exeocpeftquiditasabftra vtfit vmbrain medio, cftanimac-
cla a materia,nihil eft cxlatum ab ius,noautcorpus In primovercJ
.

eo.&exeoq> mtelligit feipfum,erir no eft fic. qin in eo ages e fciens, &

. intclligcns,&qm ipfemereftintelle e" voles,i. q? non abhorret fe,& bene
ctum/uiipfiuseftintellectum.&ex fcit cp pfectio fua eft influere alitjd
eo <y> mtellectus eius eft fibi ip(i,n6 alteri. Sed,fi fueritpoFe vtponatur
additus fibi ipfi,erit intellcctus. & qicorpus vmbramfaciensfit ipm-
H non eft inconueniens vt fint idem I metfciensaduentum vmbra:,&fit I,

telligens, &intellec"rum.qm intelli- et volens,tunceettalc,quaIeprimu.

gens,curr, intellexeritefleintellfges nampnmumeftfcies,&efta2es,&

.., .
*
, ° i
. . - •

eritintelleetioeiusqifitintelligens, fcietiaeiuseltpnncipium opatiois

&eritintcl!igens&intellecl:umide
aliquo modo.&,1icet intellectusno
fter fic fit,th in hocdiffertabintel-
lectu primo.qm id,quod eftprimo,
eft in adtu fempenid vero,quod
eius.na fcientiaeiusde feipfb cpfit
piincipium oium, eft caufa emana
tionis totius.qm ordo repertus fecj-
ordinem intellectii,
tur eo cp cft m
quid fequesei.&efleagestotius no
eft

in nobis,aliqh eft in potentia,aliqh eft additum ciq-> fit fcies totius,cum

vero in actu. Et,cum df formator, fcietia eius de toto fit ca emanatiois
agens,& creator,& alia: denomina- totius ab eo , & efle fciens totius n5
tionesa&ionis, eftcpefleeiuseftin additahquid fcientia: fua: de toto.
efle excellens,ex quo emanat ee to- nam lpfum non fcirfeipm,nifi fci-
tius emanatione continua,& cp efle uerit cp fit principium totius ergo .

I alteriusplouenitabeo,&fequitur fcitum pnmaintcntione eftfubita

9
M
adefleeius: ficutfequitur cflelucis tia ei ,& totii erit fcitu ab eo fecuda
ad Solem,&calefactionis ad ignem. in tentione Hoc e igifid, cp fit apes
&nonaflimilatur quidem propor- Cu aut df potes,nihiI aliud eft, a vt
tio mundi ad creatorem ,-pportioni fit aees eo mo,quo nos cofyderaui-
lucis ad Solem,ni(i in eo q> efl cau- mus ld.&e cp ec eius e ee,a quo ema
fatus tm.& in rei ventate no eft fic. nat res,quas pot, in quaru emana»
quoniam Sol non fentit emanatio- tioneordinatur copo in toto in no
nemluminisabeo, necignisema- biliflimo ec,& poFitatepfectionis,&
nationem calefactionis, quiaefl na pulchritudinis. Et, cu df volcns,no
tura fimprr, primum th fcit feipm, intelligitur nifi cp id,quod emanat
&cpipfumeftpnncipium alterius, abeo,noneftoccultumei,nec ab—
& emanatio eius , qd jpuenit ab eo horret id,fed ipfum bene fcit q> per-
9
e notaci.&nihileft occultu eiei , fc&io eiuseft apud emanationcm
tbti*
 Quinta 79
A totius ab co. & poteftdiciinhocqj mctenfapofTe,necvoluiitas,icdc- D
fit volens.& pot dici de volete cj> fit rit figura nobis ahud prxtcr princi-

defyderans.&nihilentvolutas^nili pium mouens mufculos. & h.xcfi-

jpfummet pofle:&non ent pofle,ni
fiipfamet fcjcntia:nec erit fcientia,
nifiipfamet fubftantia:ergo totum
reducituradipfamct fubftantiam
fcicua.n.eius in rebus no
ptaarebus.finaute, tuncaquircrct
attributum, & perfe&ioncm ab a-
Jio.quodeftfalfuminneceflanoin
efle.Quarefcientianfaeft duplcx.
aliqua.n.eftfcicntiarci^pucniesex
forma huius rei vt fcicntia nfa de eft agens,comprehcndcs.&inteIligi
,
gura mouct n(ic.rnotore',qui c pnn
cipiu pofle.& non eft fic in necella-
rio in efle . nam non eft compolitu
: excorporibus, ni quoium extremi-
eft aflum tatibus oriantar potcntix\igitur po
tentia,& voluntas,& fcietia, & fub-
flatiaeius vnu,&idee. Et, cumdf
viu(i,nonintel!igimus pid,nifi q>
fcitfcicntja,aquaemanatee,quod
appcllaturopeiatio eius.nam viuii

forma cceli , & tcrra* & aliqua eft mus p id ipfummet cum relatione
,

H fcientia,quamfacimusnos,vteres, opationii mo pdifto, & non ficut E

cuiusfbrmam non videm',(ed ima vita rifa,cf pficuf,ni(i cum duab' po
ginamuream inaianfa,& poftea tentijsdiuerfis,ex quibusderiuanc*
eam accipimus & tunc efleformac
. c6prehenfio,&opatio.igitvita cius
cmanatafcjetia,nonautfcictia ab eltipfamct fubftatiacius. Et,cum
ente.fcietia veroPrimief m (cciida df deeo bencficans,intclligimus q>
fpem . nam
imaginatioordinisex emanatabeo totum,no admtctio-
fcipfb eft ca tmanationis ordjnis nem,vtad fercdeat.bcneficatioauc
ex fe ipfb. verutii , fi repenre foima copletMuab^rcb'. quarum vna cfl
pi<ftur«e,autfcriptura'in tabulain vt fitrecipienti vtilitascx co,quod
mcnte nfa fufficeretinfacicdoilla tnbutumeftei.nadarealiquidci.cj
fbrmam, tuc eflet fcictia nfa ipfum non mdiget eo, non df bcneficatio.
jncrpofle,&ipfummetvclIe,fcd pn fecundae vtno indigeatipfum bn-
dirnjnutioncm nfam inpoflenon ficansillabiificcna, itaq>bt~ificiiim
fufficitimaginatio nfa ad inuenien tribuiflct pp indigentiam fuam & .

C dumfbrmam, fedindigemuscum quibnficium pra'ftatex eoq^ vult "F

hoc voluntate, q fit nobisj^pucnics gIorian,autadipifci bonum nomc.

quidcm expotctia defyderatiuaad
noc,vtmoueaturabeapotetia mo
riua mufailorunf$&: neruoru
brorum organicoiu,adeo cp mouea
J
tur exeis manus. verutn q? mouet I
motione mufcu!oru,&neriioru ma
aut vtcuadatfufpitionem,ip(cqnt
pramiiuni,&nonprxftatbiificium.
& me Sed bnficium , quod 'prxftat Deus
glo.cft vt non qrat vt euadat a lu—
fpiti6e,autad perfedtione facientc
eloriam ei ergo bnficium,
adipifci .

nusipfa,&aliud,&mouet'admot>i
ciuscalamusjautaliud Tftfmabex
tra,& mouetur matena ad motum
calamiinatiameto,autalio,
ftca^pucnitfigurainiaginatai
tc nfa. &idco no e ee huius figura:
9
pftascnomen teftificans deceei ,
autcu rclatioecius ad operatione,
& negatione intctionis,& non mdu
&po- citquideadpluralitatcinfiibftatia
me- eius.Et.cum diciturbonuabfblutii
i eft,q) nos videmusqj eeeius e feque
ftratu

G ftratuabomnidiminutione,&pof
filv.litatepriuariois.nam malunul-
lam her lubftantiam,led reducitur
.ad priuauonem fubftantia:, autpn
uationem adaptationisfubltantiar,
excoqieftec bonum.reducuntfer
goolaiftanolaad negationepoFi-
t?.tis,diminuuonis,&mutationis.&
etiam aliqh df bonu de eo, q<F
ordinisrerum:primumauteftpnn
ciwumordinisoium ergo eft bo-
: fermones
r)um.& tuncnomen ngnat ee cum
ahquafpccierelationis. Et.cum df
neceflanum in ee ecum neaatione
o dione vo enris,eligentis, & agentis
„ .
caa? ee cius,& remotione ca^pnua-
K tioniseiusin principio,&fine.Et,cu
dr defyderans,& defyderatum,& ob
le&ari alio,& aliud oblectari eo eft
cp e intelle<£tus pulchritudinis,& di-
Ie<ftionis,& perfe<fti6is,& eft dile<ft
&reduciturad habens perfe<ftione.
Etnihilaliude oble<ftan,mfi acqui
fitio perfe&ionis debit<l-.& qui fciue
nt perfe<ftione fuiipfius,ineogt>c5
prehenditfcita,fi comprehenderit
ea,& pulchritudinem forma: eius
&fubftantiam poflefui,&fortitu-
dinemebrorumiuorum,demu
perucntioncm ad omnem perfe<ftio
nem poifibilem ei,fi hoc poflet
I ginan in vno hoie,tunc diligeret £
fec~tionem fuam,& oblectaietur ea.
Diminueretur aute oblectiuio fua,
cum cofyderaretpnuationem,& di
rninutione". nam lartitia non
eo,qundaufertur,autfentitablatio
nem eius.Primuauteei gloriaper-
fecta, &pulchritudoc6pleta,poftc£
omnis perfcctio pofiseft ei . & ipm
comprehendit illam perfe<ftionem
cufecuritate a poritate diminuti5is
&ablationis.^&perfedio excelfajp-
ueniesei efuperioroT pfe<£tione.
comprehefioeiushuius perfectiois
,
Difputatio
efupioroibusc6preheTifionibus.& K
dilc<ftio,& dcfyderiu eiusad hanc
p
fcdtione eexcelfior omni dilc«fti5c.
& oblectatio in ea £ fuperior ol ob-
le<ftatione.& e tnon eft proportio f-
teroblevtationem noftram,&fuam
omnino, fed eftexceIfioromni,qcF
p5t fpferri a nobisdeoblectatioe lac
e ca titia,&complacentia,& gaudio.Sed
deiftisrebus non funtnobiSjpprij
. & non poteft
fieri quin
deueniamus ad abufione tranuim-
priue,vt,cum accommodam 9 ei di-
!
aflumptamanobis cum dccifionc
remotionis voluntauV eiusa volun L
tate noftra,& pofle eius a pofle nfo,
& fcientiareius a fcietia nfa. & non
eft inconuenies defcctus proprij fer
9
,
monisoble&ationis abeo,& vfus
alterius. Et intetu noftrum e cp di-
fpo eiuseft nobilior difpone Ange-
lorum.& digniuseft vt fit la:taitp5&
difpofitio Angelornm dignior di-
fpofitionc noftra.&,fi non efletob-
le<ftatio,nifi in appetitu commeftio
nis,& coitus,tiinc eflet difpofitio afi
9
ei ni,& porci nobilior difpofitione An
geIorum,qui non habenthancob-
ima le<ftationem. & intelligo per Ange- M
los principia abftracta a materia,ni
figaudio,& confyderatione eius,q<f
efteisproprium ex pcrfectione , &
pulchritudme, qua* non poteft rc—
pficic* moueri , fed illa, qua: eft rn primo,
eft fuperior ea , qua: eftinangelis.
quoniam efle angelorum,,quifunc
intelligentise abftra<ftx, eft efle pof
fibileex fe , neceflarium veroexa-
lio &poflibilitaseft malum quid,
& diminutio & nihil eft remotum
.
ab omni malo,nifi Primumglo.er
& goipfum eft bonum abfblutum, Sc
ei eft gloria,& pulchritudo , & j?fe-
•ftio
 .

Scxta 8 o
A dtiofumrna. Vlteriusipfumeftde- .

fyderatum,fiuedefyderecurabaho, DIM VTATIO VI,

fiuenondefyderetur.ficuteftDeus,
intell,gens,&inrelledcum,fiueintci
I> „_
r*. ••
c°™<nientia
„_ . „ ^ ^,
eorurn Circa
Jigateumaltcr.riuenonmtelhgat).
&oiaiftareducuntur ad leipfum, fcienricc,poile,<?£ vo
&ad incelhgentiam fuiipfius.&in luntacisinpri
telligere ipfum, & mcelligere feipm moprinci
cft lpfummet.nam eft intellecVab- pio.
ftra<£tus,& totum reduciturad ide
ALGA2EL.
Hxceft via mtelligendi opinionc
eorum.&omniaiftadiuidunturad IT Alga.Conuene-
id,quod poflibileeft ciedere , & de- runtphilofbphicir-
claiubicurq?cft mconueniensiecu ca falficatem confti-
dum rad:ceseorum: & adid, quod tuttonis fcientia', &
B non cft poflibile credcrc,& declara- pofle,& voluntatisl B
bitur£il!itaseius.& reuertaraurad primo principio,vt conuenit in hoc
quinq,gradus diuifionispluralita- (eclaMahatazela.&exiftimauerut
tis,& rationeseoru lnauferedoeos. q> illa nominaimponunturin lege
&dcclarabimus q> nonpoflunt in &poteftproferreeaidioma alicui*
hocc6ftitueieracionem,&faciem 9 gencis,iedreducuncurad eandf fub
devnoquoqjeorumdifpucarionem ftantiam(vtdixim 9 )&impofe eft .

feparatim. conftituereattributurn additu fub-

averroes ftantiareius", ficucpoleeftinnobis,
It Auer. Benefecitin plurib 9, vt fit fcientia noftra,& pofle noftrii

A; quod fcnplit denanatioeo- &voluntasnoftraattnbutum no-

pinionum philofophoru ,quod fit bisadditum fubftantiae noftrx.&
Deusglo.vnus,cum denominatioe exiftimauerunt ep hoc facitplurali
atcributorummultorum:&nonlo- tatem.qi:oniam,{iiftaattribucain-
quimur cum code eis, nifi m eo, nouarenturnobis, fciremusq>funt
C quoddixitdeappellationeltellecl: 9 , addicafubftancix, cum abftrahan- F
l.relati cpindicatrem Tnegauuam.& non tur.&,ficonfyderencurcopulacaef-
11
cftfic,fedeft nomen fibi proprium fenfoabfq; vnioe, noeuadecquin
iecundum philofbphos Peripateti- fintadditafubftantixlcopulatioe.
cos,&aliter q intelligit Plaro, q? in- & ola duo,quorii vnu Inouatluper
telleCtusfitaTiud,qprimumprinci- altenV, &fcicurq> hocno eftillud,
pium,& q>non denominetuiq>fit nec illcf eft hoc, fi copularcc*, deter-
intellectus.&ficcumdixitdeintelli minat intelle<fcusq?finrduo. &,cu
genci js feparatis q? eft in eis ex pofi- no poflumus fugere dc iftis attribu
tate,&pnuatione,&malo,noneft cisi hoc,q?fint copulatafubftatias
de fermone eorum & reuertamur
. prima*,ica q? fint caa? prxter fubfta
adid,quoddixicexquxftione con- ciadgifhocraciecpluralitacelnecef
ira cos in illis quinq, difputatioib 9 . ce.& hoc e falfum:& 16 co-
lario in
uenerut circa ablbne attnbutoru.
Aucr.
 Difp uratio
VI AVEP.KOHS, giiabilis&corruptibitis, quato m.v K
ATltradicentcauferri
Auerr.Q_ui dubitac c5-
aiir
numcratio
gis vtfitnon habcs cam.jiaiit tene.
retur via, quaincellit Auicennade
ne" attnbucoru,eflqj accribuca.diuev neceflaiio m efle,& poflibili in efle,
fa reducaufad eandc fubftancia,ira qua; remouet copoiitum antiquu,
cj>id,qdinte!ligic r» fcicnciaexepli nonfinitur quidem ad hoc nam , .

giatia,& voluntacem, &

pofle,eft i-
dern,& q> finteade fubftantia , & qp
& fcies, pofie & potes, voli!
et fcietia
tas& voles finc idem.& cjui dubitat
contra dicetecp hic eft fubftatia, &
actnbuta additafubfcantia?, ecpfit
fubftantiaconditioin efle attnbu-
toru,&attributa conditio in perfe-
cti5e fubftatiar. & eritaggregacum
H exhocaliquidneceflaniiin
ens,non habescam,nec caufacum.
cum pofueiimusq>pole finitur ad
cam neceflariam: &neceflaria auc
habebitcaufam , aut non habebit
caufam: fi habet caufam,ergo finic
ad neceflarium non habescaufam.
r
Hic feimo mducit ad impol itatem
puemendi ad ens neceflarium noa
habes cam agcte,non aut ad ens no
habenscaufam omnino. na p5t ha
cfie, C, bere cam formalem,feu materiale, L
nifi ponat^q? oe habes forma,& ma

Quare hxc no e rnfio eius in rei ve teria.demum oe compofitum necef

ritace,cumpqniturq>hicficaliquid feelt vthabeatages extraid.& hoc
neceflanfj in efle ex fe , vt fequacurquideindigetdeclaratioe.& idnon
vnu oTmode,& no copofitum includit fermo,quo^pceflit circa de-
<j> fic

oTnoexcondicione&c5dni6aco,& claranoneheceflarij in ce cii eo, qcf

ca&caufaco. ^Jam oe ens cale auc diximus,q) fit in eo ex inuolut one,
eiit copofitio ei neceflaria, aut pof & ex hocmer non verificac^io fettx
9

fibihs.ii neceflaria,eric neceflaiia

p AflariaJ,& eft q,- oe innouatu habec
aliud,nou ex fe.qm difBcile eft po- mnouans auernum primum,anti—
nerecopofitn antiquum ex fe,f.ab- quum,non compoficum perficituc :

/queqjficeicopofitor, & pracipue vero ad primum,quod no eft inna- .

f m ponere q> oe acchs fi t innouatu. uarum.Quodaucficfcieus, &faen .

na copofitio in eo e accns antiquu. tia idem,non eft impoflibile,fed eft

I fi veropoi'is,indigetquidecopulate necefle vtdeueniac in hiscahb ad
9
M
cam caufato . Attamen cp rppiarur id,q> vniacur id,quod incelligicur dfl

aliquid compofitu ex fe fm radices ei">.nam fciens,fi eft fciens per fcie

Philofophoru, & an admiftaniflar-
geacchtiaantiqua.eft impole. na
copofirioeftcodoin ee eius.& im
poPecft vtpartes faqantcSponem.
copom.n.eftconditio mefle coru.
riam,id quidem,quo fciens eft fcies
multo magis debet elle fcicns.nam
id,quodacquirit atcribucu abalio,
llludquidem attributum digniuse
in hac re, qua; facit acqtere. v.g.q? 1-

quare partes oTscopofici reril natu ftacorpa viuetia apd nos, fi no eenc
ralium cum refbluanf, non ent no- viuetiacxfe,fedpp vita, q mefteis,
men dictu deeis, nifi xquiuoce. vt necefleeflet vcilla vica,ex quaacq,-
eftnomen manus quod dr de ea, q fiuic id,quod non eft viuens,ipiTi vi
eftparshoTs vmi,& manu incifa. ucre cet vita ex fe.autprocedet in iu
fedoTscompofiuoapud Arifto. eft finitil .& hoc lde cuemt fcienna;, &
ali;$

i
 Sexta.
A aliisattributis. Attamen cffeean
dem fubftantiam,habentem multa
atttibutarelatiua,autnegatiua,aut
imaginatiuadiuerfimodc,abit];eo
<j>harcfubftantiaplurificetur pluri
ficatione attributorum illoru , hoc
quidcmnoauferturefleeius, vteft
aliquidefle,autvnum,& poflibilc,
autnecefl'arium.namidem,cumc6
fydereturcxeocpabeoproucnita-
liud,diciturpotcns,autagcns. & cu
confyderctur ex appropnationev-
niusduarumopcrationumoppofi-
tarum,dicitur vo!ens.&,cum confy
dercturcx eoq? comprchenditope
B ratafua,diciturfciens.&,cum con-
fydereturfcientia,exeoq>eft com-
prehenfio,&caufamotus,dicitur vi
ta.namviuenscomprehedit,&mo-
uecurcxfe. Quodautem prohibe-
tur,efteevnum fimplex, habensat-
tributa multa,fixa in fe:& prxcipue
fi fuerint illa attributa eflentialia,&
reperrainaclu.fi veroin potentia,
non prohibeturapud Philofophos quidemaliquodeorum
quinfitaliquidvnuminac"tu,mul-
taveroinpotentia.&hoc apud eos
funtpartesdefinitionumcumdefi-
nitionibus. Et cum dixit,& cxifti
C maueruntcphocfacit pluralitatem
vfquead,cum fintduo.i.cpeflcharc
atttibuta copulata fubftantia: non
prohibetquinfintneceffariomulta
exfe.ficutfipoftponiturefleeorum
fubftantix,&poftponituref aliquo
rum corum alic]uibus,non eflct in- cunqjeorum ftierit,caufatum indi-
eorum apud intelleclu
telligentia
eadem.&,quia recitauit Alga. opi-
nionemPhilofophorumdixit.
algazel.
Alt Alga. Et vnde dicitur cis fci
tisvos falfitatem pluralitatis
ex hac via,& tamcn voscontradici-
tiscxfcctisMaurorum fe&xMaha
81
tazelaetantum?&quxroqu:Eeftde D
monftratio de hoc?nam fermo dice"
tisplurahtatemeflcfalfaminneceP
farioineflecum hoc,qifubftantia,
cui attribuitur,fit vna.reduciturad
id,q> fit falfa pluralitas attributoru.
&ibieftquxftio, &noneft falfitas
eiusfcitaneceflario.&impoflibilee"
dicere hoc abfq; demonftratione.
Etipfi profc&ohabcnc in hocduas
vias.Qunrum primaeft, cum dicut
demonftratioautem eiuseft.nam
vnumquodqueattributum,&eius,
cui attribuitur,cum non fucrit hoc
ipfum,necipfumhoc,autfuflicit v-
numquodquccorum abfq; alio in E
cflefuo,autindigctvnumquodque
eorumaIio,autfufficit vnum eorti
abfq;alio,&tamcahudindiget eo.
Siautem ponatur q? vnumquodq;
eorum fufficit.eruntambonccefla-
ria in efle,& eft pofterioritasabfblu
ta.& hoc eft falfum . fi vero indiget
vnumquodq;eorum alio,nonerit
neccflariu
incfle,cumneceflarium in efle eft
quodexiftitinfe,&nonindigetoi-
modealio:&quodindigeta!io,hoc
quidem aliud eft caufa cius:&,fi au-
reraturhoca!iud,prohibetureffce-
p
ius:ergoefleciusnon eftexfc.fed
exalio.Sed,fidicitur q> vnumeoru
indigccalio,&nonaliud,tuncidg-
dem,quodindiger,cftcaufatum,&
neccffariu inefleeftaltud.&quod-
getcaufa,&inducituradcopuIatio-
nem neceflarii in efle cum caufa.
averroes.
A Auer. Cumconceditaduer
It
XV 9
Philofbphis q> fit hic ens
fari
neceflatium inefleex fc,&q:>necef
fanum in efleeft vt non fit ci caufa,
necexfe,exquaconftituitur,nccab
Extraord.Auer. L extra
 £

Difpufcitio
G cxtra,n5poreflfugercid,q(f'intuIe
runtneceflariocontraeum Philo-
fbphi,nam,fiattnbuta funt fixa in
fubftantia,fubftantiaquidemeftne
ceflariain e/Teex fe,& attributa per
aliud,&erit ncceflarium in efle ex
feipfafubftantia,&attributanecef-
fariaper aliud,&aggregatum exeis
critcompofitum .Attamen fe<fta
ceflarium ineflefecundumhancel X
pofitionem , fedeftantiquum cum
hoc,&noncfteiagens,qua:roquid
eftquod reddithocfalfum?fed,fi di
cent neceflarium ineflefimpliciter
eft,quodnonhabetcam agcntem,
J
necreceptiuam, &cumcoiicedit q>
fiteica receptiua, ergo conceduq»
fitcaufatum,dicimusappellare fub .

Aflaria non concedit eis q? necefla- ftantiam recipientem cam recepti-

liumin eeex fc fignificethoc. quo uam eftexinuentione,&adaptatio-
niamdemonftratioeorumnonper neveftra,R6aut non indicat cofti
uenitad hoc. demonftratio enim tutionem neceflanj in efle fm ada-
corum mducitadnon habenscau- ptationem veftram,fedindicatcon
fam agentem additam ei. ftitutionem finis,m quo ceflatema
H algazel. natiocarum,&catorum,&non in-
Altvtdicatur,meliorharum
Alga.Etqua:ftioinhoceft,
par-
dicatfmhanc confyderationem
ceflatioemanationiseft poffibilisf
q>

tium eft parsvltima.&ideo, cum vno.naifta attributa funt antiqua

deftruitisprimam partem,&eftfe-
cudatio abfbluta, lam declarauim 9
cpnoeftvobisdemoftratio in hoc
in difputationepra:ccdenti.&,cum
non perficitur nifi in aedificatione
ablationispluralitatisinhac difpu-
tatione,& fubfequenti, cum fitra--
mushuiusdifputationis,quomodo
ergoa:dificabiturha?cdifputariofu
pereain?Quare meliuseftdicerecp
fubftantianonindigetin conftitu-
nonhabentiaagens,ficut ipfum id
non haber,fed ipfa funt confydera-
tain fubftantiaeius.&proiiciamii9
dictionem neceflariiin efle,vtnon
crremusin ea. nam dcmonftratio
nonindicat nifi ceflationem ema-
nationis,&nonindicatahudomni
no:&rationesaltenusfunnduftria:
&fophifticationcs.Siaut diceret.fi-
cutnecefleelt vtfitceflatio emana
tionisin cangenti,ficnecefle elf vt "*

I tioneeiusatti'ibutis,tamenattiibu- fitceflatioeiusm careceptiua. nam M

ta indigent eo,cui attribuuutur, fi- fi omne ens indi^eret fubiecto , in
cuteftin nobis. Etremanetfermo quoexiftar,& indigerer etiam fu-
corum,q>indigensaIiononeft ne- bie&um alio fubiecto,eflet necefla- .

ceflariuminefle.&dicitur, li intelli rioemanatio:ficut, fiinciigeretom

gitisper ncceflarium inefle, quod
nonhabetcaufam agentem,quare
clicitishoc?&quarecftfalfumdice-
reficuteftfubftantia neceflaria in
efl'eanriqua,nonhabcnsagens, fic
attributaeiusfuntanriquacumeo,
nonhabentiaagens?Si verointelli-
gitisperneceflariuminefleq> non
crit ei ca receptiua,ergo non ef t ne-
neenscaufa,&illacaindigeret cau
faetiam,diceremuseibene dicitis.
&pphocdicimusq>ceflat haecema
natio,&dicimus q? fit atrributuirt
fut5aeius,&fiiDaeius no exiftit in
alio,ficuteftfcientia noftrainfutia
noftra,&fubftatianoftraeftfubic-
ctumeius,&non eftfuBanoftrain
fubiecto. Igitattributu, ceflatema
natio
 Sexta. 82.
Ji natiocauixeiusagentiscumfubfta. fitateeffefecunrlati&nfm in Deo, D
tia.cum nonfiteiagens,ficutno eft demonftratiueidnccefleeft vt fitl
agens fubftanrix:fed non ceflat effc contrarium.f vt auferatur fecunda-
fubltantixinhocattributo, &non tioexablationepluralitatis, ideodi
habetcaufam,necattnbutahabent xitineo cpe(tcontrarium,&decla-
caufam.caufaveroreceptiuanocef raueruntradicem per ramum. Ec
fiuemanatioeius,nifiadfubftantia. id,quodfecit,eftqux(tio noivfecua
Etquxro vndefequitur vt auferac dum rem ipfam, (ed fccundum fer-
fubiectumcum ablationecau(x?de moncmaduerfarii. nam aduerfarij
monftratioautem noconcluditni- auferuntpofterioritatem.& tuiam
'
ficellationememanationis.&om- fciuiiti in mulcislociscpquxftioeft
nisvia,quapo(libiIis (it ceflatio e- duplex,aliquaeft fecundum remip
manationis,eft m apparentia eius fam,&aliqua fecudum fermonem
demonftratioinducensadnccefla- contradiccntis,& q> veritaseftilla
ruHTnnefle.fed,fiintelligit pcr ne- quxeft fm remipfam,& qoaliadi-
B cefurium incflealiquodens noha ccc nonfueritvera.aliqh quidefit. E
bcnscaufam agetem, itacpceflatin D.d.&idco meliusclt vt dicatur,
eoem.matio, tuncnon conceditur fubftautiainfenon indigetattribu
q?hocfit neccffarium omuino.& tis,&attributaindigentco,cuiattri
quoucnfcunqiiedilataueritfe intel buuntur,&rcmanet dictum eoru,
le&usad concededum ens antiquu, q?indigensaliononerit neceflaiiii
cuiuseflenon habetcaufam dilata- inefle.i.cum ipfe pofueric eis hanc
bitfeetiamad concedendum anti- partcm paitium,quasteccrutinde-
quum,cui attribuitur attributum , ftruct.ioneplurahtatis,peruenitad
cuiuseflenonhabetcaufam Iu£.ib- hoc,vtaftirmenc q> neceflarium in
ftancia.&attnbutisfimul. efbimpoflibileeft vtfitcompofitu,
avlrroes. ex attributo,&eo, cui attribuitur,

Altdefhucrio
Auer.Cumautcmdixitfffd
veftraprimcpartis
necq? fit fubftantiaeiushabes rriul
taattributa. &hocnon poc efie«ftn
&eltfecudatio abfbhita.iam decla- radicescorum. Deindeincccpitde .

C rauimuscp noneftvobisdemoltra- clarareq> falfitas^quaconatifuntjp F

tiodehocin difputationeprxcede-
ti,&qinon pcrticiturniliin acdihca
tioneablationispluralitatis,i.de(tru
ctioeorum q> fitid, cuiartribuitur,
&atcributum vnumquodqueeoru
cxiftens infe.nam fequitur tx hoc
vtfuflficiat vnuquodq; coru abfq;
alio:&erit De.usgIo.fufhciensin fe,
&.tamenerit ibi fecundatio , poftc^
nonentaliquid,quoerunt artribu-
tum,&id,cuiattnbuitui- vnum.Et,
qm laborauerunr in defttuctione
huiusfpccieiphualiratisj&innecef
bareexpofitionehuiuspartis,nofe-
quitur.&dtxit&.dicatut eis, fiaute
intelligitisperneceflarium in efle,
quod non habetcam agcntem,qua
redicicishoc?&quare eftfalfumdi
cereficut fuDaneceflaniantiq.non
het agcns, ficattributaeiusantiqua
no habetages?Dixi, hoctotueftco
tradictioei,q. /pcedit 111 remotione
attributoru via Auiceneincoftituc
doneceflanu in eeex fe.fed via ma
gisfurhcie"sinhocc5ftituedo vnio-
ne.&hocfequicfectx Afl"aric;,&eft
L ij via
 , .
Difputatio
G via Mahatazelij. nam ipfi intelligut
pcrpoffibileineflepoffibilcverum
&tenentqiomneid, quod eftfub
primo principio.fittale.&aduerfa- vtiuea.f incaufareccptiua fitcau-
rii eorum cx fe<£ta AfTaria concedut fa agens & non indicat neceflariu
hoc,&tenentetiam q> omne poffi-
bilehabetagens,&q>emanatiocef-
fat,finiendoadid, quodnoneftpof ceptiuam,quanto mEgis
fibileexfe. &aduerfarh concedunt
eishoc.&,cumconceflerinteishoc,
exiftimaturapudeosq? fequitur cx
hoc,vtprimum,adquodcefl'ata cft
poflibilitas, non fitpoflibilerergo
iit fimplex,non copofi
necefle eft vt
tum.SedfectxAflariajcfl dicerc q>
H id,exquoauferturpoflibileverum,
noneftdeneceflitatefimplex,fede
neceflevtfitantiquum tantum, no
habenscaufainagentem.quarc no
eftapudeosdemonftratio , q>pri-
mumfitfimplexperviam necefla-
riiinefle. Deindedixit.Siautem
dicetneceflariuminefle abfblutee",
quodnonhabet caufam agentem ,
necreceptiuam:&,cnmconceditur
quodhabetcaufam reccptiuam,tuc
noneftneceflariumin efle fecudu
hancexpofitionem.i. fiautemdixe
*
rimPhilofbphiq>demonftratioin-
duxitadhoc 3 q>neceflarium inefle
non habet caufam agentem : ergo
non habet caufam receptiuam & . attnbutum
cum ponitisfubftantiam.&attribu noncft
ta,iam ponitis caufam receptiuam.
Deindcdixit,refpondenshuic,Di
cimus,cCconcedimus q>habetcam
teceptiuam,tunc conceditur q? fit
caufatum,dicendum appellare fub-
ftantiam receptiuam caufam eftex
deliberatione ueftra.ratio aute non
indicatcoftitutionem neceflarii in
efTefecundum deliberationem ve-
ftram,fedindicatextreraum,iquo
ceflatemanatiocaru > & catorum,
f q? fe&a AfTaria non cocedit quod K
ha:cfubftantia,qua:fuftinet attribu
ra,fitcaufa receptiua, &fequitureis
,
inefle.fmq? induxit dcmonftratio
veftraadcns,nonhabenscau(am re
vt indicet
nonhabensfubftantiam,&attribu-
ta,fedindicauitcaufamagentem
Dixi,Hxcqo fequiturfm ratione"
eorum.nam , fife&a Aflariaconce-
ditPhilofbphisq>nonhenscaufam
agentem non habet caufam recepti
uam.nondeftruitur cx hoc fermo »
eorum.qmfubltantia pofita ab cis
recipitattributa,nonautem primu
cumponantq>attnbutafintaddita
fubftantiac,necponunteaattributa
eflentialia.vtponunt Chriftiani.
Deindedixit.Siaute*dicet,ficutfe-
quiturceflatioemanatiomsincau-
iaage"te,fic fequiturceflatioeius in
receptiua.nam, fi indigeret oeens
fubiecto,inquoexiftat,&indigeret
fubiectumfubiecto,tucfequeretuf
emanatio, vtpucniatadcnsnonha
bensfubiedtum,ficuteftincaufaa-
D.d.refpondenseis, vosbc
genti.
nedicitis.&proptcr hoc dicimusq»
^
ceflat harc cmanatio , & dicimus q»
efl in fubftantia eius, &
fubftantia cius cxiftens in
alio,ficutfcientianoftrain fubftan
rianoftra, &fubftatianoftiaeftfu-
biedum ei,&fubftantia noftra no
eftin fubieclo. Dixi,hicfermono
habetalligantiam in hacdifputatio
ne,necineo,quodrecitauitde Phi-
lofophis.nec in eo , quod refpondet
eis:&quafiefermo fophifticus. na
fermodenecelfitatecefiationis cau
farumrcceptiuaru.&nonceflatio-
nisearu,nulIaeftjpportiointereu,
&difpu-
 . .

Scxta 8?
A &difputation6',dequa loquimur: fcientia, &maximein libro primi D
&eftancxconditionc agcntis pri- Sapientis. Attamenid,quoddixit
jni fit vt fic ei cS rcceptiua fpccula-
. in hoc Auicen.& alii ex eis,qui dedi
tio enim de ceflationc carum agen- canturMauris,fireperitureisahcjd
tiumcftdiuerlaafpeculatioe dene in hoc,id quidem quod conftitue- ,

ceflitace caufarum receptiuaru. qfn runtinhacfcientia, eft degcnere

quiconccditeflc caufas rcceptiuas, fermonumprobabilium quoniam
conccdit neceflario ccflatione ema- funtex propofiionibusgeneralibus
nationisearumadcaufam recepti- no autem propriis de natura rei, dc
uamprimamcxtraagens primum quafpeculantur. Er,cumdixitdici
neceflario,ficutconceditcfle agcns musdchocattributo,celTatae ema
primumcxrramatenas receptiuas. natio caufaragentis eiuscum fubfta
igitur agensprimum,fi eflccei ma- tia.nam non habet agens , ficut non
tcria,illaquidemmateriano nume eft agens fubftantia:,(ed non deficic
ratur in rccipifcepnmo ,necineo, fubftantiatalisquinfit. &non ha-
B quodeftfubeo ex recipientibusin bet caufam,necattributa pofita ab E
aliisentibus,(cdneccfleeft vtfitilla eishabentcaufam. Dixi,hocnon
materia agentispnmi,fi eflecei ma conceduntaduerfarii,feddicunrq>
teria,& materia propria ci. dcmum cxconditioneagentis primieft, vt
cnrquidem ei:& hocquidem autc- non recipiat attributum aliquod
ritpnmaei,autcellabitad rccepti- nam receptio indicat materiam, im
uum primum .dcmum non crunt poflibileenim eft vt ceflet emana-
degenere receptio-
harcrecipientia tioponendoagens,quodcunq-,fuc»
nisconditionata:in eflealiorum en nt:fedages,cuinoneftatfio olno,
tium prouenientium aprimoagen neccuidatum fitvcficeiatfio.nam
tc.quare,(icflet materia coditio in ponendoattributum agentiprimo
J
efleagMiii:>primi tantum,(equerec q?conftiruacurexcaufa recepriua,
ncceflario vt(itconditioin ee om- quaefitconditiomefleeius, exifti-
nium agentium in paflis,& materia maturq>fitfalfum.namomne,qcrr
non erit conditio in efle atf ionis a- habec conditione in efle fuo, copu-
£ gentistanrum:cumomneagens a- latioquidem eiusconditioni eftex F
gitin recipienre.fed,fiefletcond6i caufaaltenus.qm aliquid non pot
efleagcntis,eritomneagenscorpo- efle caufa copulacionis codicioni
ee
rcum.& hoctotu noncoceditfetfa eius,(icucnoneritcau(aefle fui ip-
Aflaria,necidqua.'ric. Siverodi- fius.conditionatum.n non euadit
.

xerintqjhxcfubitaria, cuiattribuu quinexiftatinleabfq; copulatione

tur ha:cartributa,nccefleevt(itcor eiuscod5ni,&indiget ca agenreco
pus,riidetur eis,animaapud vos,at- pulationiseius,condicionatoruali-
tribuunturei hxcattributa,&tame" quidnoneritcaconditionisfui ee.
apud vosanima noneftcorpus. & fedommaiftafuncrescSes .Demii
hiceft finis,ad quem finiuntfermo hxc nois accommodano,non poflu
nes topici n hac qon e. fermones ve
i
m us i maginari de ca aliquid ,ppin-
ro demonftratiui funt in iibris An- quum verirariexhacvia.&hocpro
tiquoium,quos fciipferunt inhnc pter arqumocationein necefliuiiia
I ii) efle
 Difputatio
<3 cfreexfe,&poflibiIisinefl'eexfe,ne mnes rationcscorurh funt inuoItf-C
ceflarii vero ex alio,&aliarum pro tionesin vituperationeprolationis,
pofitionum additarumeis. cum appellatur poflibile,& tranfies
a l g a z e l. &fequens,&proueniens, & caufa-
* It Alga. Secunda autcm via, tum.&hoceftabfurdum. Nosve-
_/^cumdicuntq>fcientia,&pof- rodicinuiSjfiintelligit pcr hoc, q>
nobisnon ingreditur quidita*
fe in habet agens,non eft lic . fi vero non
temfubftantisenoftra:, fedeftacci- intelIigitperid,nifiq>non habeta-
dens:&,cumconftituanturha:catri gens,tamehabetfubiectum,inquo
butaprimo,noniugredientur etia cxiftit,licetproferatin hocquacuu
quiditatem fubf tantia; eius,fed er ut que prolatione, no eft in ea falfitas.
accidentia relatiue ad id: & licct co-
tinuatafuerintantea.tnno fepara- A v E R R o e s.

bunt', autfequenfadquiditate eius A It Auer. Hoceftmultiplicare

& cu hoc non coftituent fubam e- Xx. fermonem in eade" re. Refpo-
H ius,&cumfuerintaccidentia,fequu fioautem in hacpropofitioeabad- L
tur ad fubftantiam, & fubftatia erit uerfario breuis talis e. videlicet aut
caufa in eis j & erunt caufata ergo: eft poflibile habenti caufam recepti
«juomodoerunt neceflariain efle? uam vtnonhabeatages,auteftim-
a l g a z e l. poflibile.&exradicibusloquetium

Altni.Ethocquidem
Alga. dubitans huicfermo
primueft
cummutationeprarfationis.&dici-
mus,fiintelligitis,cumdicitis q? fe-
quitur ad fubftantiam,& ee fubfta-
quodcopulatioconditioniscondi-
tionatoeft poffibilis, &omnepofli
bileindigetinexitueius ad adum
aliquofacienteillud,&copulatione
conditionisconditionato & ,quo- .

tiamcaufameius, q? fubftantia fit niamcopulatioeftconditioin efle

caufaagenseius,&q>funtactaifub c6ditionati,&impoflibileeft vt (it
ftantia,hocnoneftverum. na boc rescaufaconditioniseflefui,&im-
fequitur in fcientia noftra in relatio poffibile eft etiam vt conditio fit ca
nead fubftantiam noftram,cu fub- agensefleconditionatr.nam fubfta
3 ftantianoftranoneftcaagensfcie- tianoftra noneft caufa agenseflc -j.

tix noftrse. Si vero putatis q> futia
fitfubie&u,&attnbutun6exiftitr>
Icipfumin alio,hocquidemconce-
ditur,&non prohibetur,licetprofe
rantper verbum fequitut, feuacci-
dit,ieucau(at\autquicquid volue-
ritdicereproferens,modonon mu-
tat prolatio fem iplam.nam res ipfa
Bihilaliudeft,nifiq?cxiftitin fub-
ftantiaconfiftentiaattributi in re,
cuiattribuitur. &noneritfalfum,
cfi hoc
epexiftatinfubftantia, &fit
antiquum,&nonhabetagcns.&o-
fcierttia: in ea , fed eft conditio efle
fcientiaexiftcntisineo:quarenon
euadetfecundumhasradicesacau»
faagente.quxfaciet copulationem
cond"itionisc6ditionato?&ficefti
omnicompofitoex conditione,&
conditionato. Attamenhoctotum
deftruitur fecundum Philofophos,
cumponutorbescceleftesantiquos
&funtfubftantia,&attributa,&no
ponuntcisagenseo modo,quoeft
agensin apparentibus nobis, vt fe-
quiturexhoc,nifiponautcp fit hic
demon-
 .

Sexta 84
-A' demortftratioinducensad copula- ne.Et,fidicet,indigensattributisitdrt>
tionemantiquamexcopulateanti- pficiendufeipfumeltdiminutu,di-
qiio,&eftfpeciescopulati6isdiuer- ceturquide,ficutnibil eft vt fitpfe-
faab ea.quae eft in generabilibus, & dum,nifi fit perfectio in fe, iicnihil
corruptibilibus. Etomnia quidem cft vtfitfufficiens,nifi(it ei attribu-
iftafuntlocamagnejfpcculationis. tum,quodaufert indigentias infe.
Quodauteniponunt, quodiftaat- quoergoremoueturattributa,qui-
tributa,noncon(tituitur ex eisfub bus perficiturdeitas,histalibusima
ftantia,noneft verum. namomnis ginationibusverborum ?

fubftantia,qua:perficitur attributis averroes.

•quibuseritmagisperfecta.&magis A It Auer. Perfectu autem eft
electa,fubflantia iila cum .x~\.duplex,perfectuinfe,&pcLfe-
conhltit
attributis illis, quemadmodum per ctum attributismbuentibus ei per-
icicntiam,&pofle,&voluntatcmfu fectionem.&illaattnbutaneccfle e
musenrianobilioraentibusnofcie- vtfint perfectainfe.nam, fieffent
•fj
tibus.&fubftatia noftra, in quaexi perfecta per attributa perficientia, g
ilutiftaartnbutaeftcommunis no etiainterrogareturde illis attribu-
bisj&inanimatis, queroquomodo tisan fintpfectaexfe,autexaliisat-
eruntharcattribura accidentia, fe- tributis,&dcueniretad pfectumex:
quentiafubftantiamnoftram?hoc fe.perfectu vero per aliud indiget
totumquidemeftexfermoneeius, neceflariofm radices prarcedentes,
qui non eft peritusin attributis ef- cum cocedantur aliquo tribueteei
fentialibus,& accidentalibus. attributa perfectionis.fin autem,e£
a l g a z e l. fetdiminutum. Attamen perfectu
Alt Alga. Etaliquando dicunt exfeeftinenteexfe,&conuenit vt
in vituperatione prolationis fitensexfepfectumexfe. f\ autem
ahomodo.&dicunthoc inducitvt e(thicensexfe,necefleeft vt fitpfe
fitptimum indigens his attnbutis, ctum exfe,&fufficiensexfe.fin au-
&noneritfufficiensfimpliciter.na tem,efletcompofitum ex fubftan-
fufficiensfimpliciternonindigeta- tiadiminuta,&attributis perficien
C lio« Deindedixitdubitanscis. tibusfubftantiamillam.&, cumfic F
A l g A z e l. fuerit,ergoattributum,&id,cuiat-
AltAIga. Et hiceft fermo di- tribuitur, efl idem &quodattri-
:

fputatiuusinvltimitatedebi- buitureiexactiunibus, qua: indu»

litatis.nam attributa perfectionum centvtproueniantab attributis (ct
non feparantur a fubftantia perfe- paratis,in eo eft relatiue.
J
cta,itaqu6ddicat cpindigetalio.&
cumnonceflauit,necccflabiteflcj?
a l g a z e l.
fectuminfcientia,&pofle,&vita, A ItAlga. redarguens Philofo-
quomodoergo indigebit alio,aut J\ phos. Oquantum eft incon-
quomodopofliint proferredecon- ueniensvtfimusnos,&Deusglo.in
tinuationcperfectiomsindigentia? hoca:quales,f.q)perfe&ioeftfubfta
&eft,ficutfcrmo dicenus, perfectu tix noftr^per attributa pficictia. Si
cltid,quoduon indiget perfectio- autdicctcuconftitutisfubftitiam,
L iiij &attri-
 Difp utatio
G &attributam,&cxiftentiaattribu-
ti in fubflantia eft compofitio,& o-
mniscompofitioindiget compone
non admittimus cp primu
te,cjuare
fit corpus,quia eft compofitum?Di
cimusqjfermodiccntis omnccom
pofitumindigetcomponentecft,fi
cutfermoomneinuentum indiget
jnuentore.&,ficut dicitur de eo pri-
mumeftantiquum ens, non habes
caufam,necinuentorem,ficdicitur
id,quodattribuiturei,attributu eft
antiquum,& non eft caufa fubftan-
tiaeeius,nec attnbutorum eius , nec
exiftentiasattributorumin fubfta-
H tiaeius,fedtotumeftantiquum
necaufa.corpusvero impoflibilee
•vtfitprimum.ipfumnanque eftin
nouatum,exeoq>noneuaditab
nouationibus, &quinon coftituit
ciinnouationescorporis,noneftne
cefleeivtcocedatq-fit caufapnma
corpus,vt fequitur hocvobis eo, m ditioineflealtcrius,& impoflibile
«juod fequetur poftea.
AVERROES.
Alt Auer.Compofitio aute"n5
efie.nam compofitio
eft ficut
cftficutmoueri.fiattributum polfi
bile,additum fubftantia? rerum re-
I cipientiumcompofitionem. efleve
ro eft denominatio,qu£ clt ipfamet
fubftantia. &quialiterdicit,errac
compofitum autem nondiuiditur
adcompofitum exfe,&compofitu
cxalio.&necefleeft vt deueniatad
compofitum antiquum, vtdeuenit
in entibus ad ensantiquum &iam . ronatura earum determinaretco*
locuti fumus de hacdifputatione in
multislocis. Vlterius.cfi fuerit,ficut
diximuscp copofitio fit qd additii
cfle,poteftaliquisdicere fireperitm
compofuum ex fe,erit motu cx fe
&,fi ent motum ex fe, erit pnuatu
cxfe:qineflcpriuatie{texitu«eius, K
quodeftinpotentiaadaclum.&fic
cft de motu & moto,& no eft fic dc
efle:quoniamipfumnon eft attri-
butum additum fubftantia*, &om-
nccns, quodncn eft aliquando in
potentia,&aliquadoinaciu,eften!J
exfe,&eflcmotieft vtfit cum po-
tentia motiua, &ideo indigetom-
nemotum motore. Attamen refpo
hac difputatione eft q> compo
fio in
fitumauteritquxlibet pars partiu
eius,ex quibuscomponitur,condi-
tio incflefuifbcijduobusmodisdi
uerfisjficuteftincompofitisex ma
fi- teriis,&formisapud Peripateticos: L
autnoneritquaelibetearum condi
tioineflefocij fui : aut vna carurn
in eftconditioineflealterius,&akcra
non erit conditio in efie primi. pri
maautemparsimpollibilceft vtfit
antiqua.nam compofitio ipfa eft co
eftvtpartesfint caufa compofitio-
nis,neccompofitiocau*fafui ipfius.
&ideo taljacompofitafuntgenera-
bilia,&corruptibilia:&impoflibJ-
leefteis vtfintabfqueagente,quoJ
extrabat ea a priuatione ad efle. Se-
cundavero pars,fcilicctquod nul-
laduarum partium fit conditio in Nt
efl'efocii,ha~tales,cum non fuermt
in natura vniusearum vt fequatur
ab alia,non componentur,nifi cum
compofitoreextraeas:cum compo
fitio non fitdenatura earum ,qua
conftituiturfubftantiaearum.fi ve-
pofitionem,&funt ex fe antiquar,
necefleeftvtcompofltum ex asfit
antiqtium.q,uareimpoffibi!e eft ci
vtfitfuiecsufatribueteei vnitate:
r
qmunpoilibileeftrepeririaiiquid
antiquii,ci:ifitvnitas pcr accidens;
fcd,*
 Sexta. 8*
€ fed,fiefTetvnaearumconditioinef betalligationem actocontinue,&
r
1C
feaIterius,&alteranoneftconditio actummifcetureipotentiacotinue.
ei,ficureftinattributo,&eo, cuiat- Etfm hocdebetintelligi difpofuio
tnbuiturnon eflentiali : fiquidem Primiglo.cumomnibusentibus.5c
id,cui attribuitur, eft antiquil , & de harc quidem, cu impoflibi le eft no-
naturaeius eft vtnon fcpareturab bisdeclarareeainhocIoco,dimitti
eoattributum:tuccompofitueftan mus naminrentionoflra eftdccla-
tiquum.&.ciim ficfucrit,impoflibi rareq?id,quodcomprehenditur ia
le cft vt cocedat aliquiseflecompo- hoclibro ex fermonibus,funtfermo
fitum antiqunm. Sicaedihcatur via nes non demonftratiui :&pltuimi
fecla; Aflarie,q>omnecorpuseftin- eorumfuntfbphiftici:&maiorgr«»
nouatum nam,fi eflet compofitum dus eoru eft,vt fint topici. fermones
antiquum,reperienturaccidetiaan enim demonftratiuifuntpaucini- Woti d*
mium,&funtinterfermonestaqua [tim ° ni
-
tiqua,quorum vnum eftcompofi- busdeni6
~' c !
H.tio:qmrundamentum ,fupraquod
l
, r i i
aurum puruminterauamineralia, itratiuis.
^dificantneceflitateminnouationis & adamasintergemas.&redeamus L
accidentium,eftquia nonfuntpar- adidinquofuimus.
tes,exquibuscoponitcorpus apud a l g a z e l.
eos,nifipoftfeparationem.&,cuad- A It AIga.Etomnesvia?corum
mittuntcompofitum antiquu,pof- .x~\.in hacdifpurationcfunt ima-
J
fibileef t vt reperiat ag£;regatio,qua gmationes Vlterius ipfi non pofsuc
.

no pra'cedit feparatio,& motus,que" auferre omne id.quod attribuerunc

noprxceditquies.&,cum hocfucrit fubftantiarprimar.nam ipficoftitue-
poflibile, tuncefletpoflibilevtrepe runtq;fitfciens,&necefle cftvthoc
riaturcorpus,habcsaccidentiaanti- fitadditum abftradofubftantiae.Ec
qua,&noneft vcrificatum eisq> id, dicitur eisanconceditisq>primum
quodnoneuaditex innouationib 9 . fciataliudafeipfb? &aliqui eorum
fitlnouatum & auhucetiam didu
. funt,qui conceduntaliud ab hoc , &
eftfuperius q> oecompofitum ent aliqui dicuntnon fcitnififeipfum.
\ Ynum ex vnitate reperta in eo. & fed primum eftid,quodeIeoit Aui-
hacc vnitasreperitur I eo exaliquo, cenna.nam ipfe putatq? Densglor.
j^|
quodeft vnumexfe.&,cu ficfuenr, omniafpecievniuetfaIi,qua:n6
fcit

tunc vr.um.in coqicft vnum.prace mgrcditur fubtempore &nonfcic ,

ditomnecompofmim &hocqui- . particularia,quorum comprchefio

dcmagensvnum,fifuerita;teinum,
operatioquideeius, qua:eftinfliie-
reoiacntiaindiuidua!ia,quibussut
cntia diftindta, eft operatio cotinua
xterna,nonautein aliqh fic,&aliqh
non.namagens,cuiusa&ioalliga-
tur a(.'to,hoia quide, qua exit a pote"
tiaad adtum,efi agensinnouatu ne
ceflario.&avftumciuseftinouatum
ncccflario. agcns vero primum ha-
caufatmutationf infubftanriafcie-
ris.Nosaurem dicimusautfcientia
Primi deomnibusentiratibusgenc
rum, & fpecierum lnfinnaru eft ip-
lanietfclafuiipfius,autalia. ficiici-
tisalia, iam conftituitispluralitate,
& ruinatisfundamentum.fi veto di
citisq» fiteadem,non cognofcimini
abco,quiratiocinaturq>fcietiaho-
minisdealio eft aliaa ictcntiacius
de
 .

Difp utatio
G defeipfb, & d£ alio. &quidicithoc &fciretquiditatcfuafibipropri5,&1C
cu intcllectu fuo ex definitione eiuf efletquiditaseiusfcietia rerum, tilc
dem falfificaturinimacrinationeae
. o o fcietia hominisde fc ncceflario ellct
gregatio lnter negationem, & afnr- fcientiacius de aliis rebus.nam,fi ef-
mationem , &ficfcientiadeeodem. fet alia tunc fubftatiacius non eflet
,

quiaidemfalfumeft vt imaginetur fcientia de rebus.& hoc manifef tum

de vna eadem re,q? repcriatur,& no eftinartifice.na fubftatiaeius,qua
reperiatur. & cum non erit falfum
, appellaturaitifex,noeftaliquidni-
inimaginatione, vtconfideretfcie- fifcietia fua de artibus.cum aute" di-
tiam hom inis de fe,& nefcit aliud,er xit,nam,fifcietiaeiusdefe efletfcla
gonecefTe eftvtcredatq?fcie"tiafua eiusdealio, tuncnegatiofuiefletne
de alio eft prauer fcientiam fuam de gatio eius,&affirmatio fui affirma-
fe.nam,fiefleteadem tunc effet ne- tio eius.i.q?, fi efTetfcientia hominis
gatio fui negatio eius &affirmatio, de fe fcientia eius de alio,tunc ho.cu
fuiaffirmatioeius.ciimfalfum fue- nonfciueritaIiud,nonfcietfeipsfi,C
H ritq? Socratesfit,&Socrates no fit,C ciim ignorauerit aliud,ignorabit fe- L
vt fit idem in eadem difpofitione, & ipfum.&,aimfciueritaliud,fcietfe-
tamen non falfificatur tale in fcien- ipfum.Attamcneftfermoverusali-
tiaeius dealiocumfcientiadefe. & quo mo, & falfus aliqno modo. qm
fic eft in fcietia Primi de fe cum fcie quiditashominiseltfcientia, &fcla
tia eius de alio nam pofhbile eft vt
. eft fcitu aliquo modo, & ahud a fci-
imagineturefTe fuiabfqueefTealte- modo:&,cum ignorat fci-
to aliquo
rius.fi autem fimilitudo eft
tunc fic, tum tuncignoratahquam partem
,

hxc imaginatio eft falfa & omnis, . fuiipfius:&, fiignoraueritolafcita,

quiex Philofbphis coneeditq» pri- ignorabit fe ipfu m .& ncgare hSc fci

mum fcitaliud,necefleeft vtconfti- entiam de homine eft negare fcien-

tuatpluralitatem proculdubio. tiam hominisde fe ipfb.nam cum ,

AVERROES. auferetur a fcientiafcitum ex eo q> ,

Auer.Summa huiusfermo
Altniseftqusftio fcitum et fcientia funt idem,tu c au-
contra dicen- ferctur fcietia hominisde feipfb. fti
I temcpprimumfcitfeipfum, &intel tumautem,exeoq?eftaliud a fcien M
ligitaliud:qmfcientia fcientisfeip- tia,eft prauer hominem :& no fequi
fum cft diuerfa a fcia fcientisaliud. tur ex ablatione huiusfcietia? ab ho
Q_uaequidemeft fophifticatio^qra mineablatiofcientiarholsdefeipfb.
exhoc intelliguntur duo,quorum &fic eftinindiuiduis.nan5eftfcla
vnum eft vt fit fcietia Socratisde fe- Soc.de Plat.ala Socr. quaf fcit Socr.
ipfbindiuiduali fcietia eiusdealio feipm,cuignoratiaeiusdePlatonc.
&hocnullopaclopoteft efle veru. A t G A Z E L.
fecundum veroeft, vtfitfcictia ho-
minis dealio vtfuntentia fcientia
, ,
AltnonA Iga autem . ipsu
Si
fcitahud primaintentio-
dixerit

ciusdcfe &hoceft verum.Etdeda- ne , fed fcitfeipfum quiaeft ,

princi-
ratio eiuseft. quonia nihil aliud eft pium omnium, & copulatur ei fcie-
fubftantiaeius, nififcietiaeiusdeen tia totmsfecunda intentionc,cii lm-
tibus.&jficflethomo, vtahaentia, pofTibilc fitcifcirefeipfum,& nefti-
rcq>
 Sexta. 86
•
A recpfirprincipium alterius.nam ve habft.dequibusnecefleeft priuslo- D
rificatiofuieftefleprincipiumalte- quicumeis. Nam.cumconceditiir
rius:& impole cit fcire fe efle princi id,quodpofuerunt deeis,&exifti-
piumalterius, nifiingieflumfuent maueruntcp demonftranoinduxit
illudaliud in fcientiameiusvniuer eosad id,non fequitureisaliqua ha
(aliter,&confecutiuc. &noneftin- rumconfequentiaiumfuarum. Na Qiiopado
coueniensquin fubftantixeiusfint rhilofbi)hiponuntq^ens,quodn6 **"J«H»"
n. /i- r r intellusnr
confequentia. & hoc quidem no fa- e(tcoipus,eltinfefcientiatantum. lcpaia , .
(

citpluralitatem m quiditatefubftan qm ipfi tcnentq? forma:n*on fciunt, in.elhgiit.

quiafuntinmaterijs:&,cuminueni
ti$,impollibile vero vt fitiipfafub-
ftantiapluralitas. Etrefpondetur turaliquid,quodn5fitinmatctia,
cimultipliciter,&primocp,cumdi- notum eft q> fcit. & hoc habetur ta-
citiscpipfumfcitfeefleprincipium, tione.qm inucneruntq? formaj ma-
cftinduftriaquazdam veftra,& ima teriales,cumabflrahanturinanima
ginatio. fedoportetvtfciateflefui. a materijsfuis,fiuntfcientia, &intel

U fcientiaautem q-> fit principiumeft leclus: & intellecttfs nihil aliud eft E ,

additafciardeefleeius.naprincipiu nififotms abftra&a: a materia &, .

cft relatiuu fubftatic:&p6t fcire fub cum ficfueritineo,quodn6eftab-

ftatia,&nefcirerelationepncipijad ftractum a radicc natu re fua:,id qui
fubftatia>& pot fcire fubftatia, & ne dem^quodeftabftraclu aradicena
fcite cpfit principiu:naefleprinci- tura'fua:,multodigniuseftvtfitfci
pium,& efle ens funt d uo diuerfa. & entia,& intellectus & qrh intellecta
.

ficutpoflibileeft vtfciathomo feip rerum funt verificatio rerum,& in-

fum,& nefciat q? fit caufatummafci telrus nihilaliud cft nifi cSprehefio
reqi fitcaufatumeft relatioeiusad intellectoru,tuncintcliusnoftereft
caufam:ficefleipfumglo.pricipiu, lpfummetintelFum, incocpeftin-
&eflecaufam eft relatioeiusadcau telleclu.& n5 erit alietas inter lntcl-
fatum. &confequetiaeft bona ab m lectu & ipfam reintcllam
, nifi quia

ftracto,cumdicuntcpipfum ftitfe intellafuntinteIFareru,quxn6sut

efleprincipium.ineo.n.eftfcientia in natuiisfuis intellectus,fed fiutin-

q defubftatia,&principio,quodeftre tellectus.cuabftrahitimellectus for F

latio:& relatio eft diuerfa fubftatia: masearu amaterijs: & pphocnon
& fcicntia relationiseft diuerfa a fci eritintellectusnofter lntelimolmo
entia fubftantiae,rarione,quam dixi de. (i verorcperiatur aliquid abfq-,
mus:& eft quia pofllbile eft vt ima- ma,eritintell'useiusinteU'm oimo-
ginetur fcientia de fubftantia pr^ter de,&eft Itellectio intellcctoru abfq;
fcientiam deprincipiis,&impoffibi dubi o. &, q m
intelleclus nihil aliud
leeftvtimagineturfcientiadefub- eftnifi comprehffio ordinis^reru,
ftantiaprarterfcientiamdefubftan- quar reperiiitur, & gradus eaif , ideo
tia:nam fubftantiaeftvna. necefle eft.in eo q> cft intellectusfc-
averroes. paratus,vt n5 fijftenteturinintelle-

Alt Auer. Sermo Philofophoif

iftohominein hacdifpu-
cii
tatione «dificat ur f m radices
ctione rerum,qua: reperiutur in rc-
bus, quae reperiuhtur ,&rctardetur
, quas ihtclledtnm cius cis,nam ols intcllc -
<ftus
 Difputatto
A ordinem repertu
clustalisfcquitur videturg>omneenshabetoperatio V
incmibus,&completcum:&ipfede quaefequunturordincmintclle
ncs,
ncceflitate diminutuseftineo, qcH &us,&proportionemeius.&impof
intelligit ex rebus. & ideo intellect 9 fibile eft vt hoc fit p accidens:& im-
noftcr cft diminutus in eo,quod de fit propter lntellcftii
polfihilecf vt
t,

terminat de natura rcrum circa or-

fimilem intelleitui noftro, fed pro-
dinem , & proportionem repertam ptcr intellectum fuperiorcm omni-
incis.&,cum naturxrerumfcquan- busentibus, &noneftnccvniuerfa
turfecundum rationemintelleclus, lis,necparticulans. Et, cuminrelfe»
9
&fuerithicintelledus,quiefti no xerishocexopinionib PbiIofbpho
bisjdiminutusin comprehendendo rum ,fbluuntur tibi omnesdubita-
naturasentium,neceflceftvtfithic tiones,quasfcciteisifte virhic,&,cti
fcicntiacumordine,&cumpLopor- pofuerisq>intelle<ftus,quieftibi f fit
tione,quaecftcaufaordinis,&pro- fimilis intelle&ui humano, valcnt
« portionis,&fcientiaereperts inquo ilkedubitationcsprsdictae. namin-
libctente. Et nccefle eft vt ifteintel- telius,qui eft in nobis,eft i;,cui cuc- E
lcctus,ordoeiusfitcaufahuiusoidi nitnumeratio,&pIuraIitas.ilIevcro
nisincntibus,&comprehen(ioeius intelledusnoneueniteialjquidho
nondcnominetnr de vniuerfalib 9 , rum.nameft muduspluralitatccue
quantomagisdeparticularibus.am nientehisinteIIectis,&nonimagina
vninerfahafuntintellc&aentium,& turineoalietas mter comprchen -
poftenoraeis. hic vero intellectus, denteni,&comprehenfum .intellc-
entiafequuntureum,&inte!ligitne ctusvero,quieftin nobis,eiuscom-
cefiarioentia,cum intelligitexfeor prehenfio fubftantiarreieft aliuda
dinem,&proportionem repertam comprehenfioneeius,q> fitprinci-
incntibus, nonautemcii intelligit piumrei:&ficeiuscomprehefioal-
remextrafe.namefletcaufatumab teriuseftaliaacomprehenfionefui
ente,quod intelligitur,& tame nul- aliquo modo,attamen eft in eo fimi
lambabetcaufam :&eflet diminu- litudoilliusintel!ectus:&illeinrelle
*. tus:fcientia.n.rerumnotitiavniuer &uscftille,qui tribuiteiillam firni-
falieftfcientiadiminuta,qiheftfcie litudinem. namintelleda r qua;funt F
tiaeius,quodeftinpotentIa. Cum funtremoraadi-
in illointellectu,
auteminteilexerishocexopinione minutionibus,qua;eneniuthuicno
Philofophorum/ir.telligesqjintcIIe ftrorntellcfitui.ver.g. q?intellectus
ctusfeparntusnon intelligitnifife- fitintellectu,ineoq\eft intellectu.
}pft'm,&intelljgitfeipfiim,cum in- qm reperiturintellectus, qui cftin-
11 >• intelligitomniaentia.intellectio.n. telleduomnimode nsmomneid,
rdleflus ciusnihil aliud eft nifiordo,& pro- diminu-
cui reperitur attributum
Teparatini portio,quxcftomnibusentibus. & tu,reperiturquidem eipropter ens,
rnlaljudc, ,fteordo,&proportioeftille,quem cuieftillud attributum perfectum
"j r "u recipiuntpotcntia.'adtiua:,habentes ver.gra.id,inquoreperiturcaIiditas
o (

proportio ordinem,& proportionem, reperta diminuta, reperitur quidem ei pro-

inomnibusentibus,&eftid,quod pteraliquid,quodefticaIiditatepcr
Philofophiappcllantnaturam.nam fecta.&ficquodreperiturintelligej
intellcctu
 . ,
Sexta.
A'intclle<ftudiminuto, reperitur qui-
demeipropter aliquid,quodeftin-
tellc&us mtellectu perfecio.& ficoe",
cui rcpentur opcratio intellectualis
diminutareperit.ur quidcmeipro-
pterintelledtum pctfe<ftum.Et,cum
tiicrlc operationesomnium entium
operationcs mteHecluales perfedbe
& fapientes, & non funt habentes in
tellecl:um,ncceflcvtfit hic intellc-
^tus,quo opcrationesentiu funtopc
rationesintelle&ualcs. &qui non m
tclligit hocex de bilibusfapientum,
eftis,quiqux'ritvrruprimumprin
cipium intclligatfeipfum,autintel-
15 Iigataliquidcxtrafeipfum.&,fipo-
nit q> itelligit aliquid extra fe , ergo
fcquitmvt~perficiar feipsu p aliud.
li veroponir q> no intciligit ahquid
«xrrafe,(equitur vt ignorctentia.Et
mirandum eftde iftis hominibus,
cp ipfi auferuntattributa,qua: repe-
liunturin Deoglo.&creaturisexdi
minuriombuseuenicntibuscreatu-
ris,&ponuntinteile(ftum noftrum
fimilem intelle&ui,quicft in eo , &
ipfecftdignioromnibusltaliabla-
*ioue,& hoc furficitin hoc capitulo,
quareftatim narrabimus lcrmone
huius vni in hoc capitulo,& declara
C bimuserrorem eucnientcm ci
A X G A Z E L.
Altduseif,cu:n
Alga. Sccundusautcm mo-
vosdicitisquotu
ellfcitumeiintctionefecuda,e(tfer
monoincelligibilis.namquotienf-
cunquefciemiaeius comprehcndit
a1iud,ficutcomprehendit feipfum
tunceflent ei duo fcita di uerfa,& ef-
fet ei fcicntia in cis. numeratio aute*
fcitij&diueifitaseius facitnumera-
tioncm fcientia*,& reperuur numc-
rationeeiuSjCumrccipiatvnuduo-
rumfcitoru difFerentiaciusabalio
87
imaginatione, &noneritfcietiade D
vnoeorumeadcm fcientiade alio.
nam nonnumeratur confyderatio
vmus eorum abfq-, aho,& no cft lbi
aliud, quoticnfcunque fuerit totum
vnum.& hoc non difrert, ciim cxpo
nitur ab eo fccunda intentione. Vltc
rius vellemfcircquomodoeft plu-
ralitasapud dicentem q> non defccit
afcicntiafuapondusgraniinceelo,
&tcrra 5 nifi q>fcitomniafpecievni
uerfali,&vniucrfaliafcitanonfunt
finita:&eritfcicntia copulataciscu
pluralitace,&diuerfitatceorumca-
demomnimodc.
AVERROES. fe
Altftitinduabusqua:ftionibu$.
Auer.Scrmoeiushiceonfi-
Quarumunaeft,quomodofitfcie-
tiaeiusdefe,fciaeiusdealio. &iam
preceffit refponfio in hoc, q? rcpcri-
turinintelledu humanocxhocali
quid,quod facitnospuenireadne-
ceffitateefleeiusinltclle&u primo,
Et fecundaquxftiocft.an plurifica
turfcientiaeiusexplurificationcfci
torum nam ipfum comprehendit
.
omniafcitafinita.&infinita. Etrc-
fponfioeiuseft, cp noneftimpofli-
bilefcientiajprimar vt reperiatur ei
cum vnitatc difrcreria in fcitis. nam F
116 eft impoie apud Philofophosvt
fciataliud,&feipfumfcicntiadiftin-
<fta,excocp funtibifcientia?mu!te:
fedeftimpoffibilc apudeosvtintd
leclusperficiatfeipfum peraliquod
intelleclum,&caufatum eius.fi. n.in
telligcretaliudeo modo,quointeI-
ligimus nos,ctitinicllcctuseiuscau
fatusabcnteinte!Iedo,non babente
caufalitatcm. &iam fuitdemonffra
tum qripfumeftcaufacntis.PluraIi
tasautem,quam ncgaueruntPhilo-
fophi,eft vt fitfcieris no cx fe, (ed cx
fcicntia
 Pifputatio
- Vientiaadditafubftantiareius.&no &quantomagiseritfcientianoftra K--
fequiturex negatione huiusplurali vniuerfalior, tato magisingreditur
tatisdeDeoglo.negatio pluralitatis incapitulumfcientia: inpotentia&
fcuorum, nihtopice. &permutatio magis ingrediturin capitulumdi-
quardionisdepluralitateprohibita minutionisfcientiart&non conue-
ap.udeosadpluralitate,qua:e(tifci- nit vtfitfcientiacLernadiminutaali
tisipfis,eftdeoperationibusfbphi- quomodo:&no reperiturineafct
fticis. qm md ucit ad opinandum q> entia in potentia,qm fcientia in po-
ipfi,qucmadmodum negant plurali tentia eft fcientia in ma . &ideo te-
tatem illam , qua: e(t ex (ubiecto , & nent Philofbphi cj necefleeft vt fcie
gra:dicaro,ficnegatpJijralitatc,qua: tiaprimi fit in aclu^, & q> non fitibi
eftlcietia:ppfcita. Quareveritasin vniuerfalitas, necpluralitas ortaa
hoc\ef t , cp no eft nu meratio fcitoru potentia,ficut eft plijralitas fpecieif,
uv.fcientiaa:teina, ficuteftnumera- quaeorituragenere. prohibeturau
nameuenit temapudnos comprebendereinfi-
tioin fcientiahumana'.
H eisnumerarioinfclahumanaduo- nituminaclu-.qmfcitaapudnosdif £,
bus nj)odis,quoru vnuseftexparte iungunturabinuicem.fi verorepe-
imaginationum:& hxcafiimilatur riaturhicfcientia,inqua vniantur
numeratiomlocali. numeratio ve- fcita,tuncinfinita,&fimtaapudea
rofeciidaeftnumeratioinfeipfisin funt£qualiter.Hoctotumeft,quod
intellectu noftro,f numerano, qus exiftimaueriitPhilofophi ,
q?deeo
euenitprimogeneri,achdicercsip- fueritdemonftratioapudeos.&,cfi
fienti,cum diuidituradomnesfpeV nosnonintelligimusde pluralitate
quefuntfubeo.nam intell £tus,qui fcientiae,nifihancplurahtatem,qua:
eitinnobis,elt.vnusex parterei vni auferturabeo,tunceftfcientiaeius
ueifalis,comprehendensoesfpecies vna,&exiflensinaclu. Sedcompre
entium in mundo,& numeratur nu hendere hoc, & id uere imaginari e
merationefpecierum.&eftmanife- impofiibileintelleclui humano.na,
ftum q»,ciimabftulerimusfcieseter fihomocomprehendeiethoc,runc
nu are vi'i,q-iaiiferturab hacnnme eflet intellecluseius intelle<ftus Dci
J ratione,&remanetibinumeratio, glo.&hoceftfalfum.
Et,qmfcietia Jsi

quamcomprehenderenS poteflin deindiuiduo apud noseftfcietiain

tellecl:usnofter,nifiefletintellec"tus a£tu,fcimusq?fcientiaeiuseft ma-
nofter ldem incellecluscil illocjter- gis fimilis fci£tiaeindiuiduali, g^ fcie

no.&hoceflfalfum Quareverum . tia:vniuerfali,licetnofueritnec vni

eftid, quod dixerum Philofophi, cp
intellectushabentterminum,'Iquo
firmantur,&eum non tranfeunt:&
ef t diminutio imaginationis, & co-
prehenfionisjqueeftin hacfcientia.
Vlterius, qmintelleclus noiter cfl
fcienriaentiuminpotentia,nonau
temfcientiainaclu:&fcientiainpo
tentiaeftdiminutaafcietiaina&u:
uerfalis,nec particularis.& qui intel
ligit hoc.intelligitdi&um fuum,q>
nondeficitei pondusgrani, necin
ccclo,nec in terra,&aha ex fermoni
bus,quifuntdehacre.
A L G a z k l.
A It Alga. Et iamcontradicitin
XJLhoc Auicen.alijsPhilofophis,
quiopinaturq? ipfcnonfcitnifife-
ipfum

Sexta.
A ipfum ackaurela confecutionisplu
ralitatis.quomodo ergo communi-
camuseisin negauone pluralitatis
vlterius contradicueisin conftiru-
tione lcietix de alio.& qm pudet ip-
fumdiccrecp Dcusnon fcitaliquid
inhocfeculo,&inalio,fcdfcitfdp-
fum tamum,&benefciraliud,&fcit
ctiam fe,&aliud ergoaliudeftdi-
: eo,quod .lixitq? fcientia eiusde fc,
gniuseo in fcientia. &dimifithoc
tanc| vereciidus de hac opinione & ,
quafi timens: deindenonpuduiteu
olmode: &exiitimanitq?eiusfcien
tiadefe, &ahoeriam omnibus re-
9
buseftfubftatiaci abfc];additione,
B & funteardem diminutiones, qui-
bus viruperati funtomncsPhilofo-
phi,cum fit manifefta contradicrio
ciusprimaconfyderatione:ergon5
euafitaiiqua fectaeorii aprauo elo
quiodeidenriis. Sicmentum red-
dat Deusglor. ei, qui dcdinat a viis
eiuS;&exiitimatq> rebusdiuinisdo
minaturcum confyderationefua.
a v e r R o e s.
ItAuer. Refponfiohuictoti
A: apparetexeis,q diximus. qm
Philofbphi negantq? fciaraliudeo
modo, quohocaliudeft viliorisef-
fe,adhoc vtcaufatum nonfiatcau-
C fa, &nobi!iuscflc vilius effe.fcietia
cnim eftfcitum,&noneganrid, ex
co q> fcit hoc aliud fcientia nobilio-
riscfle,qfitfcientia, quanosfcimus
aliud, fed neceflee" vt fciat illud hoc
mo :qmhic moduseit modus,quo
reperitur aliud ab eo. Attamen con-
fyderatio poflibilitatis pluralitatis
fcitcrum de fcientia eterna eil difpu
ratio fccuda.& ia rccitauimus ea.
nonfugiur Philofophi proprerhac
quxirionem ad id,q> ipfe no fcit,ni-
fifeipfum,prourimaginarurifteho
dio, fcd j?p id , quod diximus. & eft
.
88
vniuerfalitervtnonafiimileturfcTa D
eiusfcientia:noftr2E,qu2eftin vlti-
? mitate differentix cum ipfo. Auicc"-
na autem conatus eft cogregare fer-
monem cpipfenonfcitnififeipsu,
,
& fcit alia entia (cientia nobiliori, c£
fitilla,quafciteahomo:naiflafcIa
eft fubftantia eius.& hoc apparet cx
.
&de aliaetiam omnibus rebus eft
fubftanriaeius,licetnonexpofueric
hoc,vtexpofuimusnos. Quarehic
fermo eiusnoneftcadcm cont H
ctio,qua vituperati fueruntahiPht
lofbphi,fedeftfermoomnium,aut
quodfequiturexfermoneolun .&, fi
ciihocquieueritin metetua, appa-
rebittibi viliraseius,qd Ifertiftcho
de intelfu cotra fapietes ctl eo,quod
appatet decouenienria viricumeis
in plurimisopinionum eorum
AIOAZIl. •
Altfbphis.Siautem dixerir,cuaf-
Alga. refpondcnsproPhilo
firmatum fuerit q> lcirfeefleprinci
pium relatiue, tuncfcientiadeduo-
bus relatiuis eft eadem.nam qui fcie
filium,fcieteum vnafcientia.quaec
eft fcientiadepatre. paternitasaute,
&filiatioflintvniuerfalia,&plurifi
canturfcita,& vniturfcientia. &fic 5
etiamipfum fcitfeipfum efieprinci
pium alterius, & vnitur fcientia ,li-
cet numerentur fcita deinde cu in-
.
tellexerit hocin unocaufato refpe-
ctu eius,& hoc no faciei pluralitate,
additioquidcTineo, cuiusgenusno
facietpluralitatem,nonfacietplura
litatem.& fic ct qui fcit re, & fcitfcie
& tiam fuam de re,runc fcit ea hac fcifi
tia.& om nis fiientia eft fcietia de fe-
ipfo,& de fcito eius,& numerat" fci-
tum,& vniturfcla. &iuducaridet>
qm. vos tenetis q? fcita Dei glo. funi
iufinita,
 Dfputatio
G infinita,&fcienciaeiuseftuna,&no
attribuitiseifcietias lnfinitasnumc
ro.fiaucem efiecnumeraciofcieci?,
tucinfubftaciaDeiglo.efsetfciecia:
infinita:,&lcieciaeiusvna.&hoceft
falfum Deinde dixit rndens eis.
. alia fcientia a fcictia
a l g a z £ l.
Alt Alga. Dicimus quocie"fcuq,
fueiicfcicciavnaomnimode,
noimaginacur alligaciaeiusduob*
fcicis,fedfacichocpluralicate, vcpo-
nuncPhilofophi, &fecundumdeli-
berationemcorum incapitulopln-
ralicacis,icaq?deueneruncadhoc,&
dixeruc,fieflecinpnmoquidicasco
H pulacaipfiefle,efletihocpluraliras.
namnon intelliguntrem habecem
veritatem,&poueaattribuituref-
fe:fedcxifcimauerunrq>eflecopuIa
turvenficarioni,&eftaliudabea,&
determmarpluraliracem. Etfecun-
«lumhuncmodum impoflibile eft
confyderarefcientiamalligarifcuis
multis,quinfequatureialiquaplu-
xalitas maior,& cxcelfior ca,quae fe-
«juiturex eflefuo copulato quidita-
ti fuae. fcientia autem de filio,& pa -
tre,& fic ali js relatiuis,eft in ea plura
litas.nam impoflibile eft abfq; fcie-
tiadefiibftantiafilij,&fubftatiapa
I tris: &funtduofcita,& fcitum ter-
rium,&eftrelacio:c£c£hoc tertium
indudacurin duobusfcirispraecede
tibus,cumfuerinrexc6dicionceius,
& neccffitatceius. fin autem, qui r»5
lcicrelacum primo,nonfcierrelario
nem.Igiturfuntfcientiaenumeratij,
quarum ahquaeftconditionataal-
teri.&fic,cumfcicprimumfeipfum
rclatum alijsgeneribus, &fpecieb%
tucefle principiumeorum indiget
vtfciacfeipfum,& vnicacesgeneru,
&fciacre'acionem fui, quoadefle
principiumeorumdicecnonincelle
xefitcfTehac relationem fcitamei fc .
Ciim verodicut,cpquifcicaIiquid,
fcit fcipfum fcireeadefciecia,&erit
fcitum numeratum,&fcientia vna,
non eft verum :fedfcitipfumfcue
, & deuenict ad
fcienciam,quelaceceum,&nonfciet
eam. & no dicimus q? emanatio pro
cedacin infinicum,fedceflarinfcie-
tiaalligatafcito,&latetinefTefcien
tiae:n5autemeflefcici.&quifcicni-
grcdinem,&ipferemporefuaefcicn
riaeeftprofundae animxifcitofuo,
quodeltnigredo,&latereumfcien-
ciaeiusdefciencianigredmis,&n6 I,
refpicit ea.fi. n.refpiccreccam,indi-
gerecahafciencia, vfquequoceflac
afpe&usei 9 .Cumaucdicicq>hocc6
uertiturcontravosinfcitisDeiglo.
quaefunrinfinira.&fcietiaapud vos
eft vna,nosquidem dicimus,nondi
lputamusinhochbro difputatione
conftituetium.feddifputationerui-
nantium,&dubitantium.&ideoap
pellauimushuclibrum Deftru&io-
ncm Philofbphorum, non conftitu
tionem veritatis.& no eft nobis ha:c
refponfio. Si autem dixerit, ver um
eft q? non fequitur vobisopinio ali-
cuiusfedta;fe<5taru,fedid, quodco- jcVf
uercicurfecundum curfum creatio-
nis,&func3equalesincelligeciqin du
bietaceeius,impoflibile eftvobisid
ponere,&hocdubium conuertitut
contra vos,& non eft fuga ab co, di-
cimuscpnon.fedintentionoftraeft
dediminutionc veftrain rationib*
veftriscircafcireres verasdemoftra
tionibusincifuiis. &induxit vobis
dubiu in rationibus veftris. &, cum,
apparueritdimmutio veftra,dici-
muscpfuntaliqui^quiopinaniurq»
verificariorerumdiuinarum noco
preheuditur cofyderacione intellc-
ctus,
 .

Sexta. 89
A <£tus,&eriamu5eft impoffibileho- vnum,&neccfrarium,autpoflibile. D
jnini comprehcdereeas.&ideodi- &hoc poftqTueratens, eftratioq»
xitfapiens Confyderate in operatio fitfcientiavna,comprehendensfcie
nibus Dei & non cogitetis in fubfta- tiasmultasj&infinitas. Ratioau-
tia Dei.Quare vos negatis contra fe tem prima , quam facit in hoc capi-
etam credentem veriratem nuntij tulo,eft id,quod videtur de rebus in
cum euidentia miraculorum,qux telledualibus, quxeueniuutrci in-
nonhabenturapropofitionibus in anima:& eft fimilis rebus
telledk? in
tellectusfuper affiimationem mitte in entibus apud confyderatione re-
tisquxmagnificatcofyderationem lationum repertarum in cisex ne^a
attributorumxonfydcrationeintel- tione.nam relatio cueniens intelle-
lectus,qux fit per habentemfidem, c"tis,apparet de ea q> fitaliquid, quo
Seoquodeftin eadeattributis Dei nonplurificanturintellecta. &dant
glo. quxeftpoft, cumproferturdi- rationemin hoe:qrh relatioeuenies
ctiofcietis, volentis,&potentis,& vi rebus relatisefthuiufmodi.Ipfeau-
B uentis,qux caufa eft proferre id,qcP temcontradicitliuicrationi, cpre-
non conceditur in eo ftiens in dimi Iatio,&duo relatiua funtfcixmul- E
nutionecomprehedi veritatem , cii tx,|& fcientia noftra de patcrnitate,
verovosnegatiscaTputadoeisigno exempli gratia,eft alia a fcientia no-
ratiain vijsdemonftrationii, &mo f tra dcpatre,& filio. veruntamen q>
ordinis propofitionii m
figura fyllo relatio eftattributum additum rela
gifmorum,& rationum, dicetes vos tiuisextraanimaminentibus,rela-
cpnosfciuimusea vijsintellcctuali- tio vero,q eft in intelledtis, dignior
bus,iam profeclo declarataeftdimi eft vt fit res,q vt fit attributum addi
nutio veftra,& deftrudio viaru ve- tum ambobus relatiuis Attamen .

ftrarum, & dedecoris veftri in ratio hoc totum eftaffimilatio fcie"tix hu

nibusfcientix veftrx. & intetum hu
iusdeclarationiseft, vtquiponitcp
demonftrationes Diuinx funt inci-
fiue;,vt demoftrationes G eometrie.
C AVEKROES.
Alt Auer. Hic eft fermo proli-
xusrcuius conclufio cft rheto-
nca,feu topica. Etfummacius,qcF
recitauit, eftconferuatio Philofo-
phorum, q> fcientia Deiglo. eft vna
cx duabus rationibus, quarum con
dufio eft q> ipfi tenet,ex eo q> in in-
tia.& fcimus q> fcimusfcientia qux
tclleclisnoftris funt multa, ex quo-
manx faentix xternx,& eft fubfta-
tiaerroris,& ideo omnis, q ui addu-
xit dubium in fcientia xtcrna,& co-
naturfbluereid cum eo,quod appa
retdefcientiahumana,ipfcquidem
pmutauitiudiciumabco, quodap- E
paretad occultumin duobus enti-
busin vltimitatediftatixjiioinduo
busentibuscommunibusfpecie,aut
gcnerCjfeddiuerfisinvltimitatedi-
uerfitatis . Secunda vero ratio eft.
quoniam nosfcimusrem eadffcien
,

rum pluralitate non plurificanffub efteademcumfcientiaprima, non

irantixintelleclorum, vtapparetin attriburu ei.& ratio in hoc cft, quo-
cntibus quxda difpofitiones,& non niani procedcretininfinitum. & id,
multiplicantur fubftantix in multi- cum quo refpondetei, cp hxc fcien-
plicationeearum,vt q? res fitens,& lccunda,& non proce
tia ef t fcientia
Extraord.Auer. dic M
 ,

Difp utatto
G dit,nihileft. quoniaapparetdcno peffimis, Etquomodo noh erithoc K
bis q? proccdit,& non fequitur ex eo fic,cum plurimii quodadeptus eft ,

ef> fcienseft fciensaliquid,& non fcit iftehomoex viitutibus, &excel-

quod ipfefcit,vt,cumfcitq5ipfefcit, lentia,'&docuit fapicntiam homi-
fciatfcientiaadditafcientixprimx, nesineo,quod tnbuiteisin compe-
led fcientia fecunda eft aliquid ex re dijsfuis, non fiierat nifi ex co, quod
busfcientixprimx.quare non eft ei accepitexlibris,quospofuerutPhi«
impoffibileprocedere inihnitum . lofbphij&exdifciphniseorum. Ec
fi autem eflct fcientiaexiftes in fub- ponaniusq? ipfi errauerunt ln vna
ftantianoftra,additaprimxfcietix, re, non tamenex hocdebemus ne-
non eflet verus ln eo proceflus in m gare excellentiam eorum in fpecu-
finitum. Ratic autem, quam fece- latione,& in eo , q> fecerunt exerce*
runtPhilofbphi Loquttibus,exeo reintclleclumnoftrum.Etnififuif-
cp Loquentes oe"s confiteturcpfclx fet eis nihil.nifi Logica,efiet necefle
Dei glo.funtinfinitx,& fda vna, eft ei,&omni,quifcithancartem',lau- £
H qofm opinione diccntis,n5autqo dare eos in ea.& tamen ipfe fcit hoc,
fm re.& eft cotradi&io,c]ua aduerfa & contradicitei.& iam fecit in ea li-
rij non poffunteuadere, nifi cu po- bellos, & dixit q? nemini eft via ad-
nuntqjfcientiaDeiglo. nonaffimi fciendum veritatem, nifi ex hac fcic
laturin hocfcientixcreatx. namip tia:& peruenit ei exaltatio in ea , ita
fe non ignorat,magis c£ ille, qui cre q> extraxit eam a libris Dei glor. eft
«htcpfcientia Deiglo. nondifretta neconueniensei,quiadeptus eftex
fcientia creata.nifi in quantitate tan libiis,& do&rinis eorum illam Ytili
tum,fiq>eftmultarum fcien.tiarum tatem,quam acccpitipfe 5 Exeisita-
tatum &omniaiftafuntfermones
. queiudicauit hominesfux tempe-
topici,&id,quofufte"tatur,cftq> fcia ftatis,&magnificatumeft nomen,
Dei eft vna, & non eft cauiatum ex eiusinMauns,vtdicathuncfermo
caufatis.fed eft caufa eoru,& rcs pro nem,& narrer vilitatem eorum fim
£ecto,cuins caufx funt multx , eft et fcienuarum eo-
pliciter,& vilitatem
•"*
multa.resvero,cuius caufata funt rum.&,licetpofuerimusq>ipfierra
I multa,noeftneceflevtfit multa,eo uerintinaliquibusex rebusfcientia
modo,quo caufata sut multa. &fcie rumdiuinarum,nostamen non ra
tiaprima,noneftdubium q>nega- tiocinabimur de erroteeorum, nifi.

tur ab ea pluralitas,c] ux eft in fcien- excanonibus,quos notificauerunt

tia creata , v t negatur ab ea
mutationefciti.& Loquentesponut
hoc vnam ex radicibusfuis.Sed fer-
moneSjqui hicdicutur,funtfeimo-
m utatio & determi
nobis in fcientia Logicx,
namusqi|ipfinon vilipederent nos
deeo,q?fumusineirore, h fuifletfe
cundum opinionem corum quo - .

nestopici. Ciim autem dixit q? inte niam intentio eorum eft notificarc
tio eius hic non eft notificatio veri- non fueriteis nifi
veritatem.&,licet
tatis, fedintentioeiuseftdeftruere hocintentum , fufficithocinlaudc
fermoneseorum, &facere appare- eorum : qqnemodkatin fcientijs
rerationeseorum falfas, noneftin- diuinisfcrmonem,cuifitfidelitas:
tentio conueniens, nifi homiiubus & nemo euadit : ab errorc , nifi is
cui
 . ,

Sexta. 5)0
A cuittibuit Deusglo.rem diuinam riaperfecl:a,&pulchritudoadimplc D
praeternaturam hominis, ficutfunt ta? &qua?roque pulchntudoeftcn
Prophets.&nefcioquidlucratuseft tifimp!ici,non habenti quiditatem,
iftevirin talibusrebus,petoaDeo necverificationem, neq; fcientiatn
veniam de vilipenfione feimonis,& deeo,quod currit 1 miido, dceo &
fa£H. Quodautem recitauitdecre- quodfequitur afubftantiacius, &
dulitateems,quifequitur fidemin prouenitabeo :&q" diminutlo eft
his rebus, eft id,quod dicunt verifi-maior ifta in fcient; a Dei ? O q ma-
cantesPhilofophorum.nam fermo ximeadmirabitur intelligenseo,qcf
dicentiscpfcientiaDei ,&attributa profunde fpeculati funt de intellc-
eiusnon confyderantur,|& nocom- clisfm exiflimationem eorum dc- :

parantur atti ibutis creaturarum,ita inde finitfpeculatioeorum adhoc,

cpDeusDeorum,&caufacaufatoru
<pdicitcpfuntfubftantia,autaddita
non habetfcientiam omnino deco,
fubftantia:,eftfermo verificantium
quod curtit in mundo.& que eft dif
exPhiIofbphis,& verificatium alio-
B rumexhominibusfcientia:,&Deus ferentiaintereum,&mortuum,ni-
dirigatad veritatem ficpfcitfeipfumJ&qu^eftpcrfedio E
A L G A 7. E L . in (cientiafuiipfius,cum ignoraue-

Altdubiumfequitur
Alga.Si autem hoc
fm opinio-
dixerit , ritaliud?&haec opiniononindi^ec
in lmaginatione dcdecoris eiuslo-
nem Auice. ciim exiftimauitcppri- quela cum Melodia,& Rhetorica.
mumfcitaliud:verificantesveroex Deindedixit eiscp lfti non euadunt
Philofophis determinauerunt q> ip- a pluralitate cum reduclione eorii
fum nonfcit, nififeipfum,&aufer- adhocdedecus.Nam nosdicimus,
turabeishocdubium. Etdicimus au t fcientia eius eft alia a feipfo aut ,

labor vidctureflededecus in haco- eadem.fidicitisq>eftalia,tuceftplu

pinione . & nifi efletiu vltimitate rahtas. (i vero dicitis q> fit eade", qua;
mollitiei,& debilitatis.non dimifif- ergoeftdifrerentiainter vos, &di-
fentpofteriores,tenere eam.Nosau centem cpfcientiahominis defeip-
tem oftendemusmodum dedecoris fo eft ipfcmet?& eft demetia,& ftul-
Cinea qmineaeftcpcaufataeiusef titia,cum intelligatefTefui perali- F
fentdignioraeo.nam An^elus,& ho quidexiftensin eo,quodnonappa-
mo,& vnaqua:q-, mtelligentiaru fcit retinfubftantiaeius,deindcaufer-
feipfam,&principiumfuum ,&fcit tur illa occuItatio,& excitatur,& rc-
aliud:Pnmum vero non fcit nifi fe- ducitur ad fe,& tunc erit confydera-
ipfum.crgoeftdiminutum in com tio eius de (eipfb alia a fubftantiaci*
paratione ad quemlibet hominum, abfq;dubio. Si verodicitiscp hoeffc
quaiuo magis Angelorum.Imo etia. pnuatus fcientia defubftantiafua,
beftiscum earum fenfatione fmip &innouaturei,&eritaliaab eafine
fius fciunt alia pra:ter fe. & no eft du dubio,dicimuscpalietas nonfcitur
biumcpfcientiaeft nobilis, &priua n Tnouatione,& copulationc nam
i .

tio eiuseft dia^iTiutio . Chuero vbi identitasreiimpoffibileeft vtinno-

eft dicTtum eotum q> ipfiimeftde- ueturfuprarem,&alietasrei,cum fe

fydcratum,& defyderas,& eft ci glo- parctur a re,non reditidem,&non

M i i cxic
 ,
: ,
.

Difputatio
G exitquinfitaliud. Si autemprimu A V E R R O E S/ K
non defecitefleiciensdefeip(b,non
indicat cpfcientiaeius defe ipfo eft
Altglo.de
Auer .

fe
Sermo in fcietia Dei Quo
& de alio ef t prohi bi tfodeb
l

tradi
&
ipfummet. ampliataeftcogitati- tus,cumfittopicehora difputatio- vulgari
f

uainconfyderationem fubftantia:, nis,quato magis ponere eum in fcri qiio fa

deindeininnouationemconfydera
tionis.&,fi hoceflet,ipfametfubfta-
tiano potuiffetimaginarihancco-
fyderationem Si verodixeritfub-
. ftruiturdininitasapudeos.quaredi
ftantiaeiuseft intellecT;us,&fcien-
tia,& non habetfubftantiam , dein-
defcientiaexiftitin eo, dicimusde-
lufioeftmanifeftainhocfermone.
nam fcientia eft attributum:& attri
butum eft accidens determinans re
ptis. nam non peruenit intelligen- ubus,
tia vulgi ad tales profunditates . &
cumdifputaturcumeisinhoc, de-
fputatiocumeisinhacfcientiapro-
hibita eft ,cum fufliciat in felicitate
eoru vt intelligantinhoc id , quod
poteftpercipereintelligentiaeoru
Quarelex , cuius intetio prim a fuit
docere vulgus non defecit circa in-
,

H cuiattribuitur.&fermodicentiseft telligentiam harum rerumdeDeo

in feipfbintellecTus, &fcientiaeftfi glo.exeoq?funtinhomine,ficutdi
cutdicereeftpoffe,&voluntas, &ip xitipfeglo.Nonetittibi Deusalie-
fumexiftitinfe.Siautemhocdica- nus.&dixitQuinon vident, necaa
turei],eftquidem ficutfermodicen diunt.&dixitOculoshabent,&non
tisde nigredine,&albedine q>exi- vident,fedindignitadfaciedumin-
ftensinfe,&quantitate,&quadratu telligerealiquadeDeoglo.affimila
ra,&trimtateexiftitinfe,&ficino- tioneeiusinftrumentishumanis,vt
mnibusaccidentibus. Attamenvia, dixit Manuseius fundaun terram,
quasfacitfalfitatem, vtfintattribu- &dextraeiusmefurauitccelum. Et
ta corporum in fe abfque corpore, hasc quidem quzftio eft propria fa-
quodeftprajterattributainalio,eft pientibus,quosdedicauitDeus veri
via in fcientia , q> attributa viuentis tati. vnde uo debent poni in fcriptu
ex fcientijs,& vita,& pofTe,& volun- ris,nifi in librispofitisin via demon
I tasetiamnonexiftuntinfe,fedexi- ftratiua:&funtquorummoseftvt
ftuntinfubftantia. nam vitaexiftit leganturfecudumordinem,&poft
in fubftantia , &
ex ea erit vita eius. acquifitionem fcietiarum aliarum, M
&ficfcientiaexiftitin fubftantia, & qua: impediunt multos hominesa
critfciensexea.&ficaliaattnbuta. fpeculationeineismododemoftra-
ergo no fblum proferuntpnmo ne tiuo , cum fuetintperfedtsecreatio-
gatione"alioif attributorum,&nega nis conuenientis cumpauckace re-
tione verificanonis,&quiditatis,fed periendi hanc creationem perfecta
€tnegatabeo exiftetiaminfeipio in homine.Sermoautem dehisre-
&idreducuntin veritateaccfuium, buscum vulgoeft, ficutquidatpo-
&attributorum,quxnon hritexi- tum venenorummultiscorporibus
ftentiaminfeipfis,itaq>nosdeclara animalium,quibusfunt vcnena.na
bimuspoftea diminutionemeoifa venenafunt res appropriata: :quia
producendo rationem. q> fciat de fe aliquod erit venenum proprium ali
ipfo.&aliaqua:ftio eftfeparata. cuianimali, quoderitnutrimetum
m

A inalioaTali.&ficeftdifpofitioTopi
nionibuscum hominibus,fiq>aliqn
eritopinio,quaeeritvenenum inali
quibushominibus,&nutrimentum
inaliis.&quiponitq? opinioneso-
9
mnesfint conuementesommb ho
minibuseft , ftcut qui poni t ola effe
nutrimentumomnibus hominib 9
&qui prohibet fpeculationeabeo,
cui det tribui eft,ficut q ponit cibos
oesvenenaoibus holbus.&nonefl
fic.fed eft m eisaliquod, quod eft ve
nenu aliquibus hoibus,& nutrimen
tumaliis.&quidatvenenuci,cuie
couenie"s, debet inculpari, licet fue-eorum in eis f.accide" tiu
_ ritaliisnutrimentu.&qui prohibct Etinuenerutha'cattributa,qusen6 p
vcnenumabeo ,cuieft nutrimctu, funt accntia,non additafubftantia:,
ita q> moritur, debetetiam ei
pan . & fm hoc res de" t intclligi hic.
&ideo,cuerrat;praui,&ftulti,&dat
venenumei,cuidebet vencnum
bui,itaq>fitnutrimetu,debet Medi
cusconari inarte fuaad mededum
ei. Quare licitum eftnobisloqui de
hacqonein huiufmodihbro. &nifi
eflet hoc, no teneremus <\> liceret no
expreflaautex re-
bis.fed ex rcbellio
busmaximifletusinterris, &pcena
exprimentiumeftfcitainlege. Et,
oim impoflibilcfitquinloquamur
,
^> inhacqua?ftione,dicimusin ea, fm
cprequirit visloquelas deeain hoc
locoapudeum,qui noneftafluefa-
clusin rebus,inquibusdebetfeexer
cereanteconfyderationein hacqo-
a : ne.Etdiciniusqi,cum Pilofophico-
<jua
lilofo - fyderaueruntinoibuscoprelienfibi
l € na
? libus.inueneruntq>funt dupliciter.
f
ruc, ea-
a hquod.n.eftcomprehenfibilefen J-
q-,<5uidi fu,& corporaexiltentia ni fedcmo-
es,acac ftra:a,& accidentiademonftratain
iena in
corponbnsillisi&aliquodcomnre-
nerunt. , V, .. ,,
. ,,.
J
r K ,.
itfupra ncnnbilcm lntelleau.&funtquidi-
pu.j. tatesrerum illarumlenfibilnim,&
.
Scxta. 91
narurxearu,f fubftantix,& acciitia, D
Et inuenerunt q> ea,q use habct qui-
ditates,in rei, veritate funt corpo.a.
Etinrelligimus per quiditates cor-
porum actributa reperta in eis,qui-
buscorporailla funtin adu,&ap-
propriata in aduentu alicuiusa&io-
. nis, &
operationibusprouenientib 9
exeis.DifFeruntautem haccattribu
taabaccidctibusapudeos.qihinue-
neriitaccntia resadditas fubftantia:
dem6ftrara:exiftentiinfc,indigen-
tiaquidefubftannis,inquibusexi-
ftunt,&fubftatiae quidcn5indiget
exiftentia ,
mcul- fed funt ipfamet verificatio fubftan-
tix dcmonf tratae,exiftctisper fe: lta
q>,fiimaginareturabIatioilloruat-
tri tributorum,aufereturfubftantia.Et
fciueruthaecattributainentibusde
mof tratis,fi corporibus ex operatio
nibus vniufcuiufq;corporis,excor
ponbusilliseispropriis. exe"pligra-
tiaqmipfi comprehcnderuntattri-
butum,quo f uit plan ta plata,ex ope
rationeeiusfibipropriar&attribu-
ta,quibusviuenseftviuens, exope-
rationibus viuetisfibipropriis.&fic
p
comprehenderunt q? funtin inani-
matisforme; huiufmodifibi /ppria:
propter operationesinanimatorum
fibi proprias. Deinde,ciim confyde-
rauerunt mhisattributis, fciuerunt
cpfuntin fubiectohuiusfubftantie>
&cognmim fuiteishocfubiedum
exconuerfioneentiumdemonftra-
torum ex fpecie ad fpeciem,& ex ge
nereadgenuscum conuerfioneat-
tributorum &mutatione eorum.
,
ver.g.conuerfio naturaHgnisad ae-
rem,cii auferturattributum,exquo
jpuenit operatio ignis.&eft id, quo
M lij ignis
 'p Di utatio
„.
€ ]gniseftignisadattributum,exquo
.

&finiturprocefTusineisadcaufam K
prouenitoperatio aerisfibipropria prima,queeftina<5tu,&eftcaufapri
Paffio ra -& e f t id , q uo aer appellatur aer Et . ma olum caufarum &affirmaue-
,

uenildifu
a dduxeruntronemetiam,q?reperia runtcpfitadtus purus, &q>ineani-
biedum tur,hoc fubiec~tu,ex eo q? fubftantia
:
hil fit potentiae omnino.nam.fi effee
o^atio ve- demonftrata patitur ab alio ficut af
: in ea potentia ,efletcaufata aliquo
eo formi . fumpferut rone de operatioe ex par modo,&caufaaliquo modo,& non
reformaj.qrh lmpoffibileeft vtima efletprima.Et.qmomnecompofi-
ginet^q? fitac~ho,&paffio cx re,qua: tum ex attributo , & recui attribuifi
fitvniusnatura?. Etcrediderunt ex eft in eo potentia, & actus , fequi tur
hocq?omniacorporaagentia, &pa apud eos vt non fit Primum,compo
tientiafunt copofita ex duabus natu fitum ex attributo,et eo, cui attribui
ris,agete,& patiente:& appellauerut tur.&,cumfueritapudeosoe,quod
agensformam,&quiditate,&fubfta eft immune a potentia , intellectus,
H tia & appeHauerunt paties fubiectu,
: fequiturapudeos, vtPrimum fitin
fundametu,& materia & patuit eis
. telledtus. Hfceftvia Philofophoru t,
ex hoc q> ifta corpora fenfibilia non condufabreuiter. Siautemfuens
funt corpa fimplicia ficut apparet se ex holbusperfecte creationisdifpo-
fui,nec cSpofita ex corporibus fim- fita: ad recipiendum fcientias, et eris

plicibus:cum ofcorp 9 habeatactio ex hoibusconftantiaj,&ocij,iubeo>

nem,&pasfione'. Etopinatifuntq? profecto tibi vtincumbashbrisPhi
ea,qu«eapprehenditfenfus exiftis, lofbphorum ,&fcientijseorum,ad
funtcorpora demoftrata, copofita hoc vt habeasid quodeft in libris
quidcex duobusiftis:quorum vnu eorum ex veritate, aut cotrario eius
appellauerutforma, aliud vero ma Si vero fueris ex eis ,quibus deficic
teriam.&idqcKcSprehedit intelPus vnum horum trium,iubeo vtincu-
ex iftisfuntformaj,quse fiutintelle- basdictis fimplicibuslegis,& n5 co-
9
cta,&intelle<~tus,cumabftraxeritea fyderesinhiscredulitatib ,qu2efiut
intelleclusexrebus, quibusexiftut, in Mauris.nam, fi tu eris ex eis, non
I fciliceteo.quodappellauerutfubie erisquidemnecex hominibusvert
ctum,& materiam , & efle accide"tiii tatis,necexhominibuslegis. &hoc M
diuiditurintelledtuinhas duas na- eft,quodmouitiftoshominesadcrc
turasdicetfubiectum eoru in rei ve- dendum q> harc fubftantia,quam
ritate,fifedes,inquafuerint,fir.tcor inuenerunt, fitprincipium mundi,
poracopofitaexhisduob 9 EtjCiim
. &q> fitfimplex,&q>fitfcientia,&ir»
diftinctajfuerutapudeosresintelle tellectusEt, qih viderunt op ordo
.

ctuales a rebus fenfibihbus,& decla- hicrepertusinmudoj&paitibusei*

ratum fuiteis q?funtin fenfibilibus
duenatura;, quaru vnaeft potentia
alia vero actus,confiderauerutqua:
duarum naturarumpreceditaliam:
& inuenrunt q> actus precedit poten &hoc
tiam , ciim agens fit prius.icto Et
. notitijs,&rebusfamofis, itaquod
confyderauerut in caufis,& caufiuis,
jpuenitexfcientiapraxedenti^deter
minauerunt,cphicitellectus,&fcien
tiafitprincipium mudi:qtf fuitcau
repenatur,& v t fit intellectum
fa vt
profectoeft diftansapnmis
impofeeft vt cxponaturvulgoet,
&multis
 /. & multisex hoTbus &eft prohibi- & fint intelle&a. Philofophi autem
: D
tum ei,cui eft veritaspatefacerehoc negaueruntdeeo cpfit fcientiaeius
ei,cuinoneftviaad habendum ve- decntibus,vtfcientiahoIsdeeis,qui
ritatem. nam eflet,'ac f\ interfecifTct eftcaufatusabeis.ergo fcientiaeius
cum. Appellantautem feparatum decntibuseft in contrarium fcien-
a matenafiibftantiam:quoniam in tiashoIs,cum fuerit fa&a demon-
uenerunt definitionem propriam ftratio de hac fpecie fcietix , attamc
fubftantix,qu6deftid ,quod exi- fm opinionem fe<ftx Aflarix no ha-
ititperfe. et ,cum primum fitcau- betoinoquiditatem,necfubftantia
iaomniseius,quodexiftit perfeex qih eflefubftantix non habetis qui
entibus,ideo eft dignus noie fubfta ditatem.necqupfaficquiditas, non
tix, & nolc entis, & nole fcientis , & intelligiturdicetqucda pars Aflariae
nomineviuetis, &o!um reiu, quas fe&xopineturq? fitquiditasei pro-
influxitentibus,&pra:cipue,&quic pria qua difcernitur fubftatia eius
,

qtiid eftearumex attnbutis perfc- abaliisentibus.& hecquiditasapud E

J3 ciionis Reliquum vero, in quo vi- Sophioseftquodfignificatui p no-
ruperaiiitifte vir hanc opinioncm, men Dei magni. Cum autem dixic
eftres,cuinoneftinfpiciendumnifi iteru dicatur iftisnoneuadiitaplu
a vulgo,&viIibushominibus:&s£it ralitatecum reductionceoruinhac
quibusprohibitu eft eisaudirehuc vilipenfionem na nos dicimusauc
,

(ermonem . Et,cum dixit &qux fcla eius cft aliaa fubftantia cius,
pulchritudo eft enti fimplci , non aut eft eadem. fi dicitis cp fitalia,cc-

habenti quiditatem , nec venficatio cccpeftpluralitas.fi vero dicitis q>

nem. necfcientiam eius,quod fitin fit eadem,quxro qu? differentia efk

mundo 5
neceius,quodfequiturex inter vos,& dicetem q? fcientia hols
fubftantia eius,& prouenit ab ea? defeipfo eft ipfemet,eft profedo
ad fine fermonis, eft fermo cor
vfq-, fermo in vltimitate mollitiei,&de-
ruptus totus. Nam , fi ipfi ponercnt bilitatis.& qui loquitur in eo eft di-
quiditatem remotam a fubieclo.tuc gnior hoibus verecundia & vitupc ,

profe<fto erit remotaab attributis, rio: qmeftinconueniensvt pcife- F

C & uon ent fubiectum attnbutis,nifi clum remotum ab attributis mno-
efletin fubiedo &eflet compofita , uationi's& mutationis: & diminu-
ex naturapotetia:,&naturaadtus.Et
\tellec*» tionisfitindenominationediminu
lmusha efthabesquiditatem.quxeft fimpli ti,& mutabilis.nam homo exeo q? ,

tcm^fim
c ' tcr &c"«anonerunthabc«aqui- eftquidcompofitumcxfubiecto,&;
icitetnc ditatem , ntii mediante ea. Eteft ens fcientia reperta in hoc fubieclo, ne-
jiuaveto fcientixde entibusfimpliciter : qm cefleeft vtfitfcientia eiusaliaafub
uia ha-
entia funt intellecta,& reperta ex ftantta eius aliquo modo vt dictu. ,

tecamc kiaeiusdefeipfo, nam cu fueritip- effc cum fubiectum f\t caufa muta-
ante. fum caufa quodentia repenantur, tionisfcientix, &fubftatix. Et.quo
& fint mtelle&a, & funt entia in qui niambomoeft homo, &dignior
ditatibusfuis,& intelle&a propter omnibusentibusfcnfibilibus, pro-
icicntiameius,ergo lpfumeitcau- ptcr intelledum copulatum fubftaa
xacpquiditatescorum rcpcriantur, nx fux non cx feipfo, nccefle efc vc
,

M iii; ille,
 : .

Difp utatio
G ille,quieftex feipfo7telIeclus,fitdi- trinitatem,&quadraturam.Ethoc K
gnior omnibus entibus,& fit temo- fufficiat in deftructione hui 9 fermo
tusabomnidiminutione,qua:repe- nistotius, & debilitatiseius. Etap-
ritur in intellectu hominis.Et,cu di- pellaturhicliberDeftructio fimpli
xit, fi autem dicatu t fubftantia eius citer,nonautemdeftrucl:ioPhilofo
, nechabet
eftintelleel:us,&fcientia phiae.O quantum eft dillansnatura
fubftantiam,&poftea fcientiam exi fcientix a natura acEidentis, & pra>
ftenceminea,dicimuscpftultitiaap c ipue fcien tia primi gIo.& ciim fue-
paretin hocfermone,namfcientia ritinvltimitatediftantix anatura,
cft attributum,& accidens determi- accidens eftin maxima remotione
nans rem,cui attribuitur Etfermo . indigentix fubiecf i
dicentisdenigredine,&albedine, &
eo,quod exiftit ex fe,& quatitate , & DISPVTATIO, VII.
quadratura,& trinitate q? cofiftat in
Dedeftructione fermonis eoru,
fe,& fici omnibusaccidetibus , vfq;
H ad & fic in aliisattributis, dicimus q?
quod primum lmpoiTibile eft
malignitas,& fallacia magis videtur Vt communicet cum alio in ^
in fermone eius quoniam declara-
.
genere , &C feparetur ab eo
tum eft,q? reperitur aliquod attribu differetia aliquaretquod
tum,quodeftdignius appellarifub non dingitur ad id ve^
ftantia, quam fubftantiaexiftesper rificatione intelle/'
fe,&eftattributum,quoha?c fubfta (ftus diuiflo in
tia,exiltens per fe,exiftit per fe.nam genus,6c" dif>
dedaratum eftq> fubiecnam huius ferentiam.
attribu inon eft ahquid exiftensj?
fe,necrepertum inadu,fedincftei
A L G A Z E L.
exifhftiaperfej&efleinaclu exhoc
attributo,& eft I fuo effe modo,quo ItAlga. Etdetermi
fitrecipiensaccidetia, licetappareat naueruntin hoc,&
inaliquo eius q? indigeat fubiecto xdificauerut fupra
I inrebus,qu£mutantur.quiafunda id , q> cum non co- ^.
mentum in accidentibus eft vt exi- municetur cu alio
ftant in alio : & fundamentum in in re generica, non
quiditatibus vt exiftant in fe,nifi id, feparatur ab ea in re dirferentiali. er
quodeuenithicinrebus genefabili go non erit ei definitio.nam defini-
bus, &corruptibilibus dt indigetia tio fit a genere,& differf tia,& quic-

quiditatum earum fubiecto. &hoc quid non habetcompofitionem.n5

profedtoattributumeft diftantiffi- het definitione,& hqc quide" eft fpe"s
mumomniumanatura accidetiu componis £t exiftimauerut <p fer-
.

& affimiiari apud eum fcientiam, mo dicentisqjin eo,q> a:quat caufa-

quajeft ibi to primo,cum fit ens & fubftatia,&
accidentibus,qusc funt ,

&eft ca alteri us,& feparatu r ab eo in alio,

hic.eftin vltimitatemollitiei:
quiddebiliusj&leuiusfermone ei 9 , abfq; dubio noeft 'Sicatioingfie,
qui dicit animam efle accidens , Yt fedeftcoicatio in c nfequenti vfi.

Et
 Sepi>tima
".«A EteftquidemdifFerentiainter ge-
nus,&confequensin rei veritate,li-
tetnondifFcrant in vniuerfalitate,
vtfatum eflinLo«icis. namgenus
rubltanrtale eft vniuerfale diclum
aimrefponfionequideft, &ingre-
<fctur m quiditatem rei definita: &tem non eft genus. cum enim copu
,
notificatfubftantiameius. efenim lctureialiquid uegatiuum,&eftq>
homine animal, ingrcditur in qui- non fit in fubiec"to, non fitgenus c5
ditatem hominis,f vita,& eft genus ftitutiuum :fed,fi copulentur ei con
fflbverogenitum ,(eu creatum eft
quidconfequensei,aquononfepa
nturomnino, fed non ingreditur
i»quiditatemdicet fuerit confeques
B 'niuerfale.&fcitur hoc in Logicis
Lientiavera,qucnonlatet. Etexi-
fimaueruntcpeflenon ingreditur
omninoinquiditatem rerum, fcd
ef:relatumquiditati,autcopulatu,
cjiod non fcparatur,vt ccclum , aut
qudfiiperueniens,po(tquanofue-
ratvtresinnouatx.ergocommuni
catiouiefTenoneft communicatio
ingenere, fedcommunicatio eius,
exeo q> eftcaufa alterius , ficut funt
ali£caufie,eftcommunicatiorelati
ue,<!cconfecutiue. &no in?reditur
etiatn inquiditatem. nam princi-
piun,,&ellenonfacit vnumquod-
C queeoium confiftcrefublhntiam,
fed confcquuntur fubftantiam poft
conftitutionem fubftantia:perpar-
tesquiditatiseius.&noneft comu-
nicatioineo,nificomniunicatio in
confequenti vniuer(ali,quodfequi-
turfubftanriam confecutionis eius,
nonautemingenere. quareno de-
finimusres, nifi per conftitncntes
verodefinimusper confeque
eas.fi
tes, erit defcriptio ad difcernen—
rei.namnondicitur in definitionc
triangiiliqucdcftis, quihabet tres
angulosa:qualesduobusrectis,licet
93
hocfueritconfequensvniuerfaleo- D
mnibustriangulis,feddicitur cpeft
figura,quam circundant tria late-
ra.Etficeftcommunicatioin eo cp
fitfubftantia.nameftefubftantiam
ensau
eft cjifitensnoiiinfubiecto:
fequctiaeius,&diciturensinfubic-
cto,nonnumeratur quidem genus
peraccidcns. nam qui fcit fubftan-
tiam per definitionem eius, qux efl
quafide(criptioeius,&eft quodeft
ensnoninfubiecto, nofcitquodfit E
ens,quanto magisvt fciat cp fit in
fubiecto,autnon infubiecto.fed,cu
dicimusindefcnptione fubftantia:
ensnon in fubiecto, intelligi-
q? eft
musq> fit Yerum q? rcperitur ens
non infubieeto,&no intelligimus
qjfitensinadu difpofitioneabftra
ttionis:ergo non eft communica-
tio cum co comunicatio in genere,
fcdcommunicatio per conftituen-
tes quiditatem eft communicatio
ingenere,ducensfeparationcm po-
fteacumdiftcrentia. Primuni vero
noiihabetquiditatem,nifiefle ne-
ceflarium.nam efTe neceflarium eft F
naturaverificationiseius,&quidi-
taseiusin feeltei,&non alteri.&,
cum ncceflitasineflenonfueritna-
turavera,&quiditasinfe,nificom-
municetcum aho,&non feparatur
abeodifferentiafpecifica,ergo non
habetdefinitionem.
AVERKOES.
A
J^\ quodrecitauitnominePhilo
fophoniminhocfermone,&in eo
eftveritas,&ineoeftfalfitas. Cum
autem
 .
Difputatio
autem dicuntq» Primum impoffi-
bileeft vtcommunicetcum alioin
genere>&fepareturab co differen-
tia,fi inteiligun: per genus, quod di
citur vniuoce,eftverum. &ficdiffe
rentia,qua? dicitur vniuoce,quonia dithoc.&eftfalfiim quoniament
omne,quodefthuiufmodi,ecom- rerum diuerfarii aliquid , quod eft
poiuumexformavniuetfali,& par vniuocum,& vuum,n6 ex eo quod
ticulan. &hoceftid, cui reperitur resillaediueifaeconueniunt in v.ia
definitio.Si vero intelligunt per
ge
nusgenusdictumpsrpnus, &po-
ftenus,reperitureigenus,&eftens
'(C3*.l
e cxemph gratia,aut res, aut efle aut ,
fubftatia.&iameritei definitioex
hacfpeciedefinitionis.nam talibus
Jj definitiombus vtimurin fcientiis,
vtdiciturin definitione animae q>
fit perfectio corporis naturalis,orga
nici.&ficutdiciifindefinitionefub-
ftantiae q? eft ensnon in fubiecto.
Attamen iftar definitionesnon fuf-
ficiuntinnotificatione rei, fedfa-
ciuntaddirigedumexhoc advnu-
quodq;eorum,qua: ingrediuntur
iub talibusdefinitionibus,& ad ima
ginationem eiuscumeo, quodeft
ci proprium. Cum vero dixit no
rnine Philofbphorum q? nome en-
tis fignificat de fubftantiis reru con
fequesvniuerfale,eiuseftfermofal-
l fus.nam|dedarauimus hoc ia mul- dentibus. Quodautem dixitdede
tislocis,&nemo eorum dixit hoc,
nifi Auicenna tantum. quonia , cu
cftinconueniesapudeum vtfitge-
nusdictum vniuoce,&eftinconue-
niensquoq, apudeum vt fit nome
aequmocum, exifhmauitcpfitno-
men fignificaus confequens vni-
uerfalerebus. &quicqnid dixerint
defubftantia,fequitur;de confeque
ti,hcetconfequens non dicitur de
-de eo cum refponfione q uid eft
Vlterius ,fi fignificaret confequens
reru,aut fignificaret hoc confcque*
vniuoce,auta?quiuoce,autconfecu- K
tiuoalio.Sifignificaretvniuoce, cj-
roquomodoreperituraccidens,di-
vniuoce de rebus diuerfis in fub
ctil
ftantia.&putoq? Auicenna conce-
,
natura.nam fequitur neceffario vt
fitconfequensvnum naturaevnius,
ficut aclio vna prouenit etiam a ns
tura vna.&,cum hocfueritfalfun,
ergo nomeentisfignificat de rebns
fubftantiaspropinquas adinuicem. L
&aliquain hocperfectior eft alia.
quareres,quarum efleeft tale, eeh
eiseft primum,quod eft caufaalio-
rum,quaerecipiuntur in hoc gete-
re.ver.g.cum dicimuscal.dumdci
tur fecudum prius de igne, & po te-
rius de rebuscalidis.& quoddictuc
fecundum priusdeeis, &eftignis,
eftcaufa vtaliafintcalida. &tic;ft
inintellec~tu,&principio,&fubflan
tia,& fimilibus nominibus. & p'uri
maenaturarum eius,quodcorrpre-
henditfcientiaDiuina, funtLuius
generis, &nomina talia rcpcnunt''
infubftantiis,&reperiuntur in acci M
fcriptionefubftantiaz nihil eft.fed
enseftgenus fubftantiae , afiumptu
indefimtioneeiuseo modo,quoaf
fumunturgeneraharum rerumin
definitionibusearum.&iamdecla-
rauithoc Alpharabiusin libro fuo
dedemonftratione. &id, quodeft
apud Philofbphos,eftdigniushoc.
Auicenna autem errauit.quoniam,
cumipfi: viditcpnomenentis figni
ficat veruidiomate Arabico^&qcK
fignificat verum figmficat accidens
,©culdubio,fed iu rci veritaxe figni-
Ecac
 Septima.
A ficatverificationem intellectorum
fccundorum,f.rationabilium, exifti
jnauitcp,cum vruntureo translato
res,fignificathocidem.&n6eft(ic,
iedintelliguntperidtranslatoresfi
gnificarcid,|quodfignificatnomen
fubftantia:,& rei.'Etiam declarauit
hoc Auiyefa in libro nominum , &
notificauit q? »rnacau(arumerroru
cuenientiuminhoc eft, quoniam
nomenentiseftinfigura dcriuati,
&deriuatum fignificataccidens.
Attamen in rei ventateeft in radi-
ceidiomatisderiuatum.fedquonia
trartslatores no inuenerunt in idio-
B mate Arabico vocabulum fignifi--
cansid.quod diuidunt Antiqui in
fubftantiam&accidensj&potentia
&a&um.fi vocabulum,quodfitpri
ma radix,& no deriuatum,idco ,p-
tuleruntaliquieorum pernomeen
tis,non quodintelligaturdeeoderi
uatum,quod fignihcat accide"s , (ed
id,quodfignificatnomen fubftan-
tix,&eftnomenartificiaIe,nonau-
temidiomaticum. Etaliquiseoru
jppterdubium^quodeuenitin hoc
decreuit vt proferat rem quam in-
,
telligit idioma Grxcum dicere de
eo,proreresperdi<ftionem entisid,
C quod fignificat copulam pra:dicati
cum fubiecto.quoniam viditquod
hoc eft propinquius fignificationi
huiusrei. & vfus cfl loco nominis
cntisnomineefTe.fedipfumetiam
cftdiuerfumabhac diclioe aliquo
regimine,quodnonreperiturin A-
rabico.quareidinauitalia fecta ad
nomenentis.ensvero, quodeft ve-
rum,cftcuiusintelligentiaeftdiuer
laabintelligentiaquiditatis. &pro
pterhocaliquispotcftfcirequidita
tern,&non(cietee.&hoceftaliud
quiditare in compofuo dc neccrti
ft
94
tate. Attamenip(um,&quiditasin D
fimplici eft idem,non autem id,qcF
fignificauerunttranslatores pcrno
menenus. nameft ipfamct quidi-
tas.Et,cudicimus q> entis aliquod
eft fubftantia.&aliquod accidens,
debet intelfigi per enSjid^qcr figni- 1
ficanttranslatores , & eft fignirica-
tio di&a pprius&pofterius defub
ftantiisrerum diuerfarum.Er,cum
dicimusq» fubftantiaeftens,debet
id,quod intelligiturde ve-
lntelligi
ro.& (icetiam,cum intelligimusde
intenogatione famofa apud Anti-
quos.& eft an ens clt vnum, aut plu
ra.&eftdequa loquitur Ariftcum E
Parmenide,&MeIiflb cx Antiquis
PrimoPhyficorum.&nondebetin
telIigidchoc,nifiid, quod fignifi-
cat (ubftantia.fi enim ens fignifica-
ret accidensinfubiedo,crit(ermo
dicentisquodenseft vnumcontra-
dicensfibi ipfi.&hoctotum eftma
mfeftumei.quiafluctuseft inhbris
Philofbphorum. Er,cum copleuit
adaptarefcrmonem eorum ,inccc-
pitdubitareeis.
a t g a z e l.
A It Alga. Ha.*ceftintelligentia
J\_ opinioniseorum &fermo co F
traeam eftduphciter interrogatio,
&deftruclio interrogatio aute eft
.
vtdicatureishxceft narratio opi-
nionis,qu£to vndcfciuiftishoccfic
falfumin Primo?adeoqu6d xdifi-
caftisfupcriliud remotionem fecu-
dationis,quoniam dixiftis q> Deus
nondcbetcommunicarecum alio,
&(cparariabeoin aliquo :&id ,in
quo cftaliquid.quo communicat
cum alio feparatur abco,cft
compofitum,&coinpo-
fitio in co cft falfa.
AVER-
 ,

Difp utatio
G AVERROES. alio:igiturnoncftprobatiodeafrir IC

Altturproptercommunicatione
Auer. Iam hoc dixi q? fequi mationeneceflarijinefle,fed pro-
batio deceflationeemanationisca-
q ux reperitur ex parte genens dicti rum.& hoc eft,cui refpondemusin
vmuoce,non autem ex partc gene- attributis.&eftinhac fpecie magis
fecundum prius& poften 9
xisdicli . manifeftum.namdiuidi ahquidin
&cum ponitur cum Deo Deus in genuSj&difFerentiamnon eft ficut
gradu Primi in deitate,tunc erit no diuidiahquidfnattributum,& id,
men Dei dictum de eis vniuoce. er- cui attribuitur. nam attributum eft:
J
go eftgenus.&oportetvtdiuidant aliudafubftantia,&fubftantia alia
abinuicem aliquadifferentia,&erit ab attnbuto. fpecies vero non eft a-
quilibeteorum compofitusex gene genere omnimode.&,quotief-
lia a
ie,& differentia. Philofbphi autem cunc]uenominamusfpeciem,nomi
non conceduntdeente antiquoali namusgenuscum additionc.& cu ,

quam communicationem in gene- nominamus hominem non nomi-

H reomnino.Si vero dicitur deeofe
cundumpriuSj&pofterius^neceflee
vt prius fit caufa pofterioris.
A L G A Z E L
Altcimus
Alga.contradicenseis.Etdi
hscfpeciescompofitio
namusnifi anitnal cum additione L
rationis.Igiturfermodicetisanhu-
manitasfuificeretabfqueanimalita
. teeft,ficutfermodicentis anhuma
nitasfufficiat infeipfa,cum includi
tur cum ea aliquid ahud & hoc re-.

nisvndefcitiso^fitfalfa? &noneft motius eft a pluralitate, quam fitat

ratio de hoc,nifi fermo recitatus no tributum,&id,cuiattribuitur.Etq-
mineeorum deablationeattributo roquomodoeritfalfum,vtceflete-
rum,& eft q> compofitum ex gene- manatiocaufatorum ad duas cau-
.re,&difFerentiaaggregaturexpar- fas,quarum vna eft caufa cceli , & a-
tibus.&,fipofTibileeflet alicui par- liacaufaeIementorum,aut vna eft
tium,automnibusefleabfque alia, caufaintelligentiarum, &ahacaufa
critipfanecefl"ariuminefle,aliave- corporum omnium,& eritinter ea
ro non erit neceflanum.&, fi noeft dfia in re,vt eft dfia rubedinis, & ca
I verumeepartiumprasteraggrega- lidiineodemfubicfto, qux difte- ^f
tum,&aggrcgati pratter partes, erit runt re,abfque eo qi ponatur in ru-
totumcaufatum,indigensaIio.&ia bedinecompofitiogenerisj&diffc-
locutifumnsdeeoin attributis, q> rentiae,modo,quo recipitfeparatio
hocnon eftfalfum in ceflationee- nem fed,fifueritei pluralitas,efpe-.
manationis.& demonftratio no in- ciespluralitatis,qux no ingreditur
fertnifi ceflationem emanationis. in eflefubftantixiquauoquomodo
Magnificationesautem , quas falfb hoceritfalfumlcaufis?&cum hoc
inuenerunt de neceflitate attributi declarahitureosnonpofleremouc
neceflariimefle, hocquidem non re duos Deosagcntes.
demonftrat ratio.&,fi effct necefla- AVERROES.
rium in efleid,quod dixerunt ipfi,
&eft q> non fitin eoplurahtas, tiic
Altquxeftintergenus,&differe'
Auer. Compofitio autem

non indigeret in confiftentia eius tiam,eft eade c6pofitio,qua: eft rei,

qua?
 Septi
tima.
A qeftinpotentia, &rei, quaeeritin
aclu.qinnatura, quam fignificat
genusnonreperiturin a&ualiquo nerabile,&cbrruptibile,&eritcor-
tempore,nifiexnatura, quajappel- pus necefiario fi autem efletcom-
latur difrerentia,& forma & omne pofitum ex eo,cui attribuitur,& at-
.
id,qnodeftapudhominescompofi tributoadditisfubftantia:, abfqjeo
tumexduabusiftisnaruris,eftgene
rabile,& corruptibile,& habet ages.
nam difFerentia eft ex conditione
effegeneris,ineoq»eftinpotentia,
&non reperiturnudum difFeretia.
&copulatiovniufcuiufq,eoru alte
n e"aliquo mo codo in efle alterius.
&ideimpol'eeftvtfitcaufac6ditio
niseflefuiipfius, ergoefteidene-
B ceflitatecaufa,&eftilla,quxtribuit
eicfle,cumcopulauerit conditione
coditionato.Etapudcos etiam eft
vtrecipiensin rei veritatefit id,q<F
eft potentia tantum .nam,fi eflct a-
c"rus,eftperaccidens:receptum ve-
rocftid.quodeftacftus. &, fiefleta-
<frus,eft per accidens.nam no difcer-
nitur,&cognofciturreceptuI eoa
recipiente, nifi ex eo q> vnum eoru
eftinpotentiaalterius rei,& eftin
a<fruresreccpta:&oe,qdeftIpoten
9
tiaalteri .neccflano recipitilluda-
liud^&fpoliaturare^quaifin acftu.
&ideo,fireperitur hic recipiensin
Cacru,&receptuminadu>amboqui
demexiftuntinfe:fed recipiens eft
corpus neceflariomamreceptiore-
periturpriuscorpori,autei,quode
in corpore.accidentia.n. non attri-
buitur eisreceptio, nec forma nec
, cx appdlationeeorum neceflarium
fuperficies,neclinea , nec punclus,
ncc vniuerfaliter id,quod non diui-
ditur.agensautem non in corpore
iam declaratuni eft demoftratiue:
recipiens vero no corpus, nec in cor
poreeftfa!fum.Sedid,deqnodubi
taueruntcircaintelle<5luni,quieftl
potentia,eft,quoniam,cumcompo
9 c
fitumcxattributo,&eo,euiattribui D
tur,nonadditurfubftantia:,eritge-
.
q>fitineopotentiainfubftatia,nec
potentia ad attributum illud, vt di-
cunt Antiquidecorporeccelefti,ne
ceffeeft vtfit
habens quantitatem,
&vtfitcorpus.nam,fiaufereturcor
poreitasafubftantiaillafubiecftaac
J
tributo,auferet ab eo q> fit recipiens
fenfibile:&ficauferetur comprehe
fiofenfusi!liusattributi,&fientat-
tributum, &id,cuiattribuituram- E
bointellec"tus,&fietidemfimplex:
qmintel!ec1:us,&inte!le<ftumiaap-
paretdeeis,q> funt idem , cum plu-
ralitas fit cis per accidens,C ex parte
fubieifti. Demumhomines ponerc
fubftantiam,&attributaadditafub
f tatise nihil aliud ef t ni fi ponere cor
pusantiquum, &accidentia pofita
ln eo.Et ipfi non confyderanttj>,ctl
ipfiauferuntquantitatem ,qux'eft
corporeitas,aufertur q> fitin eo ali
quid fenfibiIe,nonautemq-non fit
ibinccfubiedum,necprxdicatu. fi
veroponerentfubie<ftum,&pr£dt-
catum feparata a matena, &corpo- F
re,fequeretur vtfitintelligens,& in
tellecftum.&ideft vnum', fimplex,
&verum. Cum autem dixitq-. fa!-
eorum tota eft quoniam eft
lacia :
inelle:&,cumfeceritloco buiusid,
quod non habet caufam, non fl-qu»
turprimoidjqcFintuleruntexattri
butisfequentibusneceflarioinefle,
non eft verum. qrh, cfi pofitum fuc
ritensnonhabescaufanviecefleeft
vtfitneceflariumex fe: ficutcom-
pofitum,cumfueritncctflanumcx
fe,ne-
 ,

Difp utatio
• fcjnecefTeeftYtnonfitei caufa.&,
cum non fueriteicaufa,multo di-
gniuseft vt non diuidaturin duo.C
caufam,&caufatum. Pofitioaute
loquentium q?Primum fitcompo
fitum ex attributo,&eo, cui attri--
buitur,determinatq? fit ei caufaa-
gens.ergo non eritcaufaprima,nec
necefianum in efle,&eftcontrariu
to.&id,quodifferut,auteritexfpe- K
ciedfia:hoTum,autfpecie dfia:fpe-
cierum.fi ex fpecie dfiae fpecierum,
dfdeeis nomen Dei a:quiuoce.&
hoc eft aliud ab eo,quod pofitu eft.
nam fpeciescoesin vnogenerefunt
autcontraria,autea,quaefuntinter
contraria.&hoctotumeft falfum.
fi vero fuerit dfia eorum in indiui-

eius,quodpofuerunt,q? fitexenti- duo.ergo ambo funt in matena . &

busjinquibiisfiunt attributum, & hoc eft contra id,ad quod conuene-
idjcuiattribuituridemfimplex. & runt. Attamen,fipofitumfueritc|»
hic non debem us reiterare quod di- hxc natura fuerit nobilior aha,& di
ctum eftdeeofupenus,&proreIare citurdeeisfecundum prius,&pofte
fermonemineo. Adidautem,q<F ri 9 ,ergonaturaprimierit nobilior
H dixeruntquod Deusglo.fi noneft fecudoi&fmeftcaufatumabeone- L
falfum diceredeeoq; fit compofi- ceflario,adeo q>erit,exemgli gratia
tusexeo,cuiattribuitur,&attribu- innouansccelum innouanscaufam
toadditoei,muhodigniuse vt no quxinnouauitelementa.&hxc eft
fitfalfum dicereq? fit compofitum pofitio PhiIofbphoru.& ambaj pofi
cx eo,cui attribuitur & attnbuto
, tiones reducunturad pofitionecau
quod eftidem,quodid,cuiattnbui Ce ptimaj.f eius,qui ponit q> Primu
tur, iam profecto diximus quo eft agitmediantibus multiscaufis,aut
falfum,& quomodo non eft falfum quiponitqjPrimum eft caexfeo-
&ef*',quiafuntfeparataamateria. mnium reru diuerfaru immediate.
Cum autem dixit q? demonftratio Veruntamen hoc non cft poflibi
corum de ablatione fecundationis leapudPhilofbphos. qm eft notii
nonprohibetquinfinthicduoDij, perfecpmnndiconfiftuntexca,&
quor um Vnus eft ca ufa coeli,exem- cau(ato.& confyderatio de' hiscau-
pligratia,&aliuscaufa terraiautv- fisfinitapud nosad caufam prima
I nuseorum caufaintelle<fti,& alius omnium.&.finoeflent omnia ifta
9
M
caufafenfibilisexcorporib &erit pnncipia diuerfa,aliquod eorum jp
:

inrereosdfianondcterminans con ueniensexaliquo,Cq> aliquodnon

trarietatemjficutdfiajquxeftinter eflet caufaalicuius,non efletin mti
rubedinem,& caliditatem , qua: re- doaliquid vnum,&copuIatum & .

penuntur in vno, & eode fubie<5to. quodfignificauitilludeflefalfum ,

Eteftfermonon verus. nam,cum cft,cum dixit Deusglo. Videte nuc
tribuiturinnouatioentis,&princi- cp e^o ego fum,& non funt Dei me
pium eiusnaturas vni,& fubftantiae cum.ego autem facio mori, & viui
vni,non diuerfis naturis, necefle eft fico.i.iignificatjpceflus enritatisde
vt,cum ponituraliquid illius natu- ftruclionem communicationis.na,
raj^quale in natura,& intellectu na fi eflet ibi alius Deus, tunc corrum-
turzprimi, vtfintcommunicantes pereturtotu,&eflet ibi deftru&io,
in attri bu to,& difTerentesin attribu & non reparatio.
ALGA-
 Septima. 96
A At6AZEt. ferentia.&quilibetdifFerentiarum Q
hoc quidem eft conditio confecutionis
Alteftfalfurn,qmid,quoeft
Alga. autem
Si dixerit
dif- abfquedubio, attamen non in dc-
fercntiainter duas fubftantias,'fi ef- monftrato.
fetconditioinnece)fitateineffe,ne averroes.
ceffeeft vtreperiatur vnicuiquene A It Auer. Summahuiuscfticf,
ceffarioin efie,ergo non d.fferunr. jr\ quod recitauit,interensqui—
Si verohoc non eft conditio,nec demrationcs contra Philofophos.
aliudconditioiergoomneid^quod quoniamipfidicuntnoneuaditdif
nonconditionatiir,in neceflanoin ferentia,quaeftfecundatioin necef
& per
efleeiuseflefufficitabfq-, illo ;
fario in efle,quin fitconditio necef
ficieturneceflariumin efle^aliud. fariieffe,autfitdifferentia,qua:n6
Dicimushoc,quoddixiftisdeattri- eritconditioneceflariiefle.&,fidif
butis,iamlocutifumusdceo.Etfa- ferentia.quadifferunt, fueritcondi
citinuolutionemlhoc toto dictio tio neceflariieflein definitione v-
neceflani inefle,&pioiiciamusea. niufcuifqueeorum,&nondifferut
* quoniam nosnoncocedimusq>ra-
g
in neceflario, efle igitur neceflariu;
tiofignificatneceflariuminefle, ni mefleeft vnumneceflario. quem-
fiintelligimuspcrid,ensnonhabes admodum fieffet nigredo coditio
agensantiquunvfi verohoc intclli ineflecoloris.&albedoconditioia
gimuSjOmittemusdiclionem necef eflecoloreitatis,nondifferuntqui-
iariiinefle, &dedarabimus q? ens demincoloreitate.fi verodifferen-
Antiquum,nonhabenscaufam,eft tia,quadifferunt , non ingredierur(

falfain eo numeratio,&diffcrentia: in neceflarium effe,eritneceflitasef

& non erit de hocprobatio,& rema fe vmcuique eorum per accidens,&
nebitq>didum eotucft, anhocfit funtduo,nonexeoq> vnumquod-
conditio,cum non habueritcam. queeorum eftneceflarium in eflc.
Etefterror manifeftus. nam noha Attamen hicfermonon eft verus.
bens caufam declarauimus cp non namfpeciesfuntconditio ineffege
diciturnonhaberecaufam , vfque- neris.& vnaquxqjearumeft condi
C quo perquiratur conditio eius,& tio ineflegeneris, nonautemquo p
eft ficut fermo dicentis an nigredo ad indiuiduitatem,& demonftratio
fit conditio vt fit color color.&,fi e- nem ta!em.nam,fi hoc eflct,non ag
ritconditiojtunc rubedo nonerit gregarentunnefle coloris. Ipfe
color.Etdiciturlrei veritate quod autemcotradicithuic fermonidua
nonconditionaturaliquodeorum, busc6tradic~tionibus,quarum Vna
fin affirmatione venficationis co- eft,q?hocacciditexeoq->exiftima-
loteitatisinintellcctu. in efle vero turq? neceflarium ineflefignificac
ciuscntconditio vniuseorum no naturam exnaturis.
, Attamenno
autemdemonftratijcum impoffibi eft ficapudnos:fed intelligit y> ne-
leeft vtfitgenusentis,quodnonha ceflarium ineffequid negatiuu,&
beatdifferetiam.&ficetiam quico eftq?n6hetcam,negatioautn5efl
ftituitduascaulas,&ceflatemana- catum.Etqiiofithocin negationc
tioincit,dicitqu6ddiffcruntindif eius,q3n6hftcam?adcogp dfauc
tril
 .

Difp utatio
G eruidjquodiffertnon habens cam ineoq>ecolor,&eritcolorvnana- K
a non habente caufam , conditio e- tura.fi vero nulliis eorum
fueritco
ius,cp non fitcaufa,autnoneritcon ditio in efle coloreitaus, color non
ditio.fi eritconditio,non eritibinu haheret differentiam , qua differret
meratio,nec differentia.fi veronon abalio &.hoceftfalfum Deinde .

eritconditio,noneritnumeratioin dixitpro Philofophis huic quan-

non habentecaufam,&tamen non
habens caufam eft vnum. Et modus
corruptionishuius fermonis eftin
eo,quod exiftimauir,cpid, quod no
habet cam , eft ablatio abfbluta &
ablatioquidem non habet cam &
quomodo erit ei conditio quaeeft
dam refponfionem.
A L G A Z E t.
Alt Alga. Si autem dixerit,hoc
poffibileeftcolori,quoniam
: habeteflerelatum quiditati,additu
. quiditati.& hocimpoflibile eft ne-
ceflario in efle nam non habet nifi
.

caufa ee eius? & hec eft fallaciarquo neceffitatem efle,& non habet qui-
niam negatio proueniens,quxcur- ditatem,cui referatur ipfum efle . &
pi ritcurfunominum imperfe&oru, nosbenefcimuscpdifferentianigre L
& eft negatio quae fit in difcernen- dinis,& differentia albedinis no co-
,

do entiaabinuicem,habetcaufas,& ditionatur in coloreitate, I eo q> eft

conditiones,quxdeterminauerunt
eihancnegationem,ficuthabetcau
ias,& conditiones, qux determina-
uerunt ei hxcatttibuta affirmatiua
coloreitas:conditionatur vero efle
earum,ineoq?funt prouenientesa
caufa.ficetiamnondebetconditio-
nari efle in neceflario nam efle ne-
.

&negatiua.&affirmatio neceflarii ceflariumPrimoe ficut coloreitas

inefleeftattributum nonfeparabi- colon,non autem ficut ee relatum
le a non habente caufam. & non eft coloreitati. Dicimus q> non concedi
difleretia,fiue dicaturneceflarium mushoc: fed habet verificationem
in efle,fiuenonhabescaufam.&er eius,ouiattribuiturefle,vtdeclara-
ror eft Loq uentis hocfermone no , bimus in difputationefubfequenti.
autem aduerfarij eius Cotradictio
. Cum vero dicunt q? eft ens abfque
vero fecunda eft q> , cum dicunt aut quiditate,e" exiensab intelligibili,&
j" erit differentia , qua diflert necefla- eritfummafermonis,q>ipfixdifica M
riuminefIe,conditio,autnon erit ueruntablationemfeciidationisfu-
conditio.fi eftconditio,nondiffert praablationem compofitionis ge-
vnumeorum abalio,exeoq>eftne neti,&differentix:deinde xdifica-
ceflarium in ergo neceflarium
efle, uerunihocfupraablationem quidi
ineffeeft vnum. verononeritcS
fi tatispofhpfumefle.&quotienfcun
ditio, ergofermodicentisnecefla- quedeftruimusvltimum,quodeft
riumineflenonhabet differentia, fundamentum fundamftorumjde-
quadiffert, eftficut fermo dicentis ftruitur & non totum &eftxdifi- .

color fi reperitur de eo plufquam ciumdebilisrtabilitatis propexdifi

vnum,auterit id quo differt color ciumaiane<£.
,

acoloreconditioineffecoloris,aut AVE RR.OES.

non ent.fi eft conditio efle colo-m A Auer.Refpofioeius^p Phi
It

ris,nondiffertvnuseorumab alio, x\.lofophisxdificauiteahic fu-

per
 ,

'

Scptima. 97
Aperfermdnem^efleeftaccidescn- nicationcm induobus fimplicibus Ti
tis.fquiditas.&contiadiciteisipfe, q?fimplex fitcompofitum. Etcon-
exeocv,eflcin omnibuseft ahuda clufiofermoniseftq>naturaappella
quiditate, &exiftimauit q? fermo taneceflariuminefle,quod non ha
corumaedificauerunteumfuphoc. betcaufam,&ipfum nonhabescau
AtcamendifFere"tia,quaadduxitin fameflcaufaalterius ,auterit vnu
hoc,non fequitur cx ea rcfpofio ei numcro,aut plus Deinde, Ci fuerit
.

quod intuleruntex rebus colorcita plus.auterunt plures forma vnutn

tis,&difrerentiis,qu<jfuntinea,quo gcneredido vniuoce,aut vnum ,p-
xnodocunq id pofuerint nam ne- pot tione,aut vnum nomine tantu.
; .

modubitatqjdifFeientixgnis funt Sieruntdiuerfanumero, vtSocra-

caufageneris,fiueponaturgenerief tes,&Plato,& vnum fpecie,tunce-
9
fcaliudaquiditate,autquiditasei runtanimalia neceffario.& hoceft
ipfummetefle.nam,fieflentdiffeie; falfum.Si verocruntdiuerfain for
tiaeipfiefle.&efleteflecolorisaliud ma,& vnum ingenere, diclo deeis

Jj aquiditatecoloris,fequeretvtnon vniuoce,tunceruntcompofita ne- E

fintdifferetiar.quibusdiuiditurco- ceflario.fed,ficruntvnum ingene-
lor di freretia: quiditatis coloris , fed rc,diclo fm proportioncm ad aliqd
differentia: alicuiusaccidentis acci- nihil prohibet quin fit hoc , & ali-
dentiumeius.&ha:ceft pofitiofal- quoderitcaufaalicui',&deueniut
fa.Quareveritaseftq^cumnosdi- adprimum.&haecefldifpofitiofor
uidimuscolorc indifterentiasfuas, marum abftractaru materiis apud
&dicimusq?eflecoloris,ineocpeft Philofbphos.attamen, ficommuni
color,eritina&u,autquiaeftalbus cantnomine,nihiIprohibetquinre
autniger,autaliuscolor,nondiuidi periatur exeisplufqua vnum .qin
musquidemaccidensin colorem , haxeftdifpofitiocaufarum prima-
feddiuidimusfubftantiamcoloris. rumquatuor,f. agens primum,&
igiturfermo,quodefleeftaccidens forma vltima.&matcria vltima.&
enti,eftinc6ueniensinhoc,&qua: proptercanonprouenit exhocmo
ftio,acrefponfioeiusqu2eftioni fer dofpeculationis quid completum,
|p mocadens. Cumautemdixitcpip &nonfinitadprimum principium F
fiaedificaueruntablationemfecun- vtputauit Auicenna, neccpfitvnu
datiouisfuperablationemcompo- fincdubio.
iitionisexgcnere,&difrerentia,dc- a l g a z e l.
indexdificauerunthocfuperabla- A It Alga. Scdaaut viaconfeca
tionemquiditatispoftefle:&,cum jtJLtioniseft vtnosdicim 9 q> no
deftruimusvltimum,quodeftfun eritefle,&fur3a,&principahtasae-
damentum fundamentoru,deftrui nus.quianosrefpondemus p quid
tur&totum,eftfermonon verus. elt. Pnmu veroapudvoseftintelle
nam aedificium eorum eft ablatio clus abftractus, qufadmodumalij
(ecundationisnumeroinduabusre intellectus,quifuntprincipiaipfius
busfimplicibus,dequibus dicit vni ce,quxappellanf Angeli apud eos,
uoce.&eft notum per fe q>,cum po & q funtcaufata Primi funt intclle-
aunusfccundatioucm,&commu- ctusabftiac"tiamatenis.H$cquide"
Extraord.Aucr. N
vcrifi.-
 Difputatio
€ Terirlcatioincluditprimum,&eius mumin illogenere/quodeftcaufalS..
caufatum.Primum,quoniam ens primaomnibus,quibusimponitur
primum eft fimplex ,etiam nullam hoc nomen,vteft nomen calidi,q#
habenscompofitionem in fubftan- diciturdeigne,&aliisrebuscalidis
tip. fua,nifi ex parteconfcquentium &ficuteftnomen entis,quod dici-
&funtcommumcantesineo, quod tur defubftantia,&aliisaccidenti-
•vnumquodq; corum cft intellcdtus bus,& ficut nomen motus,quod di*
abftracftusa materia. &hoccft veri citurdemotulocaIi,&aIiismotib%
ftcatiogenerica.igHintellecTio ab- non dcficiesfcireinane,quodingre
ftractainfubftantianoneftexcon- diturin hocfermone.nam nomen
fequentibus/ed eftquiditas. & ha:c intclleiftusdiciturdcinrellectibusfc
quiditascft comunisinter primu, paratisapudPhilofbphosfecudum
&aliosimcllectus.&,fi noneritdif- eft mtel
prius,&pofterius,qiiorum
ferennainalio, tunc mtelligitis fe- lec~tusprimus,quieftcaiifa alioru,
cundationem abfq; differentia.fi ve &ficeitinfubftantia.Etratio, qua:
H rodiffert,idquidem,quo cftdiffc- demonftratcpnon habct vnamna- L
eo , quo eit com-
rentia.eft aliud ab turam commnnem , eft quonia a!i-
municatio, & ltellccriocommunis qiiiseorumeftcaufaalterius. &id,
eiseftcommunisinrei veritate.na qcf eftcanfarei, eftpriuscaufato.&
Primum intelligitfeipfum,&intel- impofCbileeft vt fit natura caufe,
ligitalmdapudtenetem hoc, exeo &caufati vnagencre, nifi in caufis
<j> e.exfeinrelleitusabftractusama indiuidualibus. & harcquidemfpe-
teria.&ficdefinitiocaufati primicp ciescommunicationiseftcontradi-
eft intellectus primus,quem fccit censcommunicationi genericaive
Deusglo.immediateeftcommunis re.quoniam communiagenere, n5
inhoc.&rohuiuseft.qmintellect 9 , eftineispfimum,qnodeft ca aho^
quifuntcaufata, habent fpecies di- rum,fedomniafuntineodem gra-
uetfas, fed communicannnintelle- du. &non reperitur in eis aliquid
ctione,&differuntaliis differentiis. fimplex,fedcommuniainre,quadi
&ficprimum communicatcum 01 cunturfecundum prius,&poftcrius
I businintellectione .igitur apparct necefleeft vt fit in eis primum,& *v
contradictioopinionis:&id,quod fimplex.& hocprimum lmpoflibi-
Iducit ad intelFonc",rioc6ftituit fub leeft vtimaginetur ci fccundatio.
itantia.& ambo funt falfa apud eos. nam quotienfcunq; ponatur ei fecu
a verroes. dum,necefleeftvtfitingradueius,
Altdiximusantcade eo,
Auer.SiiteIlexiftiid,quod
q? funt
quoadefTe,&naturam ,&
naturacommuniseis, quacommu
erit ibi

hicaliqua,qu£ induduntur vno no nicatcommunicationegeneris vc-

mine,non inclufionererum vniuo ri,&necefleeftvtdiftbrantdiffcre"-
carii,necinclufionererum arquiuo tiisadditisgeneri :ergoeritvnum-
carum, fedinclufionererum relata quodq;eorumcompofitumexgc-»
yumadaliud,qujedicunturfecun- nere,&differentia. &omne, quod
dumpri^&pofterius^&qjproprie- eft huiufmodi,cft innouatum.
tasharumrerum vcdeucniatadpri Dcmumid,quodeft invltimitate
pcrfc&io-
 ,

O&aua. 98
/ perfedliOnis in efle, necefTe efl vt fit uenien$pofteam:&,cumconfeques D
vnum.nam^nifiefletvnum.impof 1
fitcau(atum..ergoneceflaiiiim inef
fibileeftvtfitei vltimitasefle.id.n. fceritcaufarum & contradicitfibi
:

«juodeftin vltimitate,non commu ipfi.Dicimusq? hoc reucrfio erro-

nicateiahud. nam ficutlinea vna
,
riseft, cum proferimus dictionem
non habetex vnolatereduos fines, efleneceflarii. Nosverodicimusei
»cres,quaefucceduntitiefle, diucr- venficationem,& quiditatem.& il-

(a',c]uidem in additione,& diminu- la verificatio reperitur.i.nondeper

tione,nonhabetduosfines ex vno ditur,&aufertur.&efleeiusreferc
latere.Auicennaautem ncfciuit in adeam.Si verodilcxerintappcllare
efle hac naturam mediam inrer na- eam confcqucns,& proueniens,nou
turam,quam fignificat nomenvni eftcuiadenominibus,poftquafcit
uocum,& naturas,qua-noncom- q> noneft agensefle eiusaliud,fed
municantnifi nominibus tantum nondefecithoceflc antiquum efic
autaccidenti remoto & euenit ei abfq ;caagenti. Et.fi intelliguntper
.

B hxcdubitatio. confequcns,& caufatum , quod ha- E

bctcaufam agentcm ,non cftfic. Si
DISPVTATIO VIII, verointelligunt aliud,profedtoco-
ceditur,& noneft in eo falfitas,cum
De dcftrucftionc divfti corum, probationoninfcratnifi ccfiatio—
quod eftc primifit fimplcx, nem cmanationisa caufis,& tamen
fcilicetefie abfolutum,6£ ccflatioeiusin verificatione reperi
non cftquiditas,nec vcv tur,&quiditas confequenscftpofli
ri ficatio,ad q uas rcfcr bilis,&nonoportetponerenegatio
ratur eiXc, fed eile nequiditatis.Si verodixcritquidi-
taseritcauiaipfiusefle.quodfequi-
couniens ei eft
turci,crgoefle crit caufatum, aut
ficucquidi"
actum,Dicimusq?quiditasin reb*
tas alteri,
calidis non erit caufa eflc,quato ma
gis inantiquo, fi intelhgunt ucau-
L G A Z £ L.
fam agcnscius. Si vcrointelligunt F
IT Alga.Sermoau- pereamaliud,&cftq? non fufticit
temde hoc eft duo- abfq;eo,tuncenthoc,&noe inco
busmodis.quorum falfitas, fed falfitaseft in cmanatio-
Primus eft interro- ne caufarum &,cu ceflauerit, tunc
grr rr i— i-s ^sJ
gatiode probationc remouctur falfitas,&aliudab hoc,
&d;caturquoir.odo fciuiftis hoc, nonfciturfallitaseius.&impofTibi-
an neceflitateintelleclus,autfpecu- le eft quin adducatur demonftratio
lationeeius:&noncft cx necefiira defalfitatecius. & omncs quidem
te:ergoimpoflibilccft,abfc]i!eeo cj> opinioneseorum funtinduffria*, cj

rccitemus viam fpecuIationis.Si au cdificatufiipradefinitionemdidtio

temdixcrit,quoniam fi eflctei qui nibneceflarii inefle in eocphabct
,

ditas,cflequidem ipfum eflet rela- confequcntia.& concedendo q? ro

tumci,autconfequenseam,&pro- inferat neccflariuinefleeo rnodo
N ij quo
 .

Difp utatio
6 quoattribueruntei,& tamennon eft agens necefle
, efl: rt fit id , quod K
eftfic^ficutdiximus.DemuhsCjp- nonhabetagens,autnon habebitcC
batio eorureducit^adptobationem fe:& hoc eft falfum,aut efle eius erit
ablationisattributoru, &ablationis quiditaseius. Attamenhoctotum.Qi!'d<igal
diuifionisgencrica2,& dfialis,nifi q> a:dificiumeiuseftfupra falfitatem, bc^l"*;
Aae*
cft quid magis profundu , occul-& &eftq,efiereicftaliquodc6feques
tum,&debihus:qm harc pluralitas cxconfequentibuseius: nam effe,
non reducitur nifi in abftradtum di quodprxceditinfcietianoftra fci£
c"tionis.finaur,tuncintelle&usdila- tiam de q uiditate rei,eft id,quod ft'

taretur ad confyderandum efle vna gnificatverum.quarcidcmeft,acfi

quiditate". ipfi vero dicunt oem qui diceremusanaliquidfit,fedin co,
ditate" reperta efib pluralitate, cu in quodhabetcam,determinat eflee-
ca fit q uiditas,& efte & hqc eft vlti-
. ius.& viseiuseft visdicti noftri , an
mitas obfcuritatis. na ens vnu eft m aliquidhabeatcaufam,autnon ha-
telligibiJe fem p,& non eft ens,quod beatcam.ficdicic Arif inprincipio r
H nonhabetverificationem,&eflcve SecundiPofteriorum.fed,cumn6 '

rificationisautaufcrt vnitatem. habueritcau(am,eritviseiusanali-

AVERROES. quidhabcat confequens ex confe-
AltAuer. Non qucntibus,quoddeterminat efle c-
tranftulit Alg.
opinionem Auicennae debite ius.cum vero intdligitur de ente id
ptouteft,vtfecitin libro mtentio- quodintelligiturdere,&ful3a,cur-
num.nam vir,quoniam crcdiditcp ritquidem curfu geiieris,dicl:ifm
effe rcifignificatattributum,addi- prius,&pofterius. &quicquid fue-
tum fuBaeei',impofe quidee apud ritnondifFertinhoc habens cam,
eu vtfuBaeiusfitawensefle eiusin &nonhabenscam, &n6fig.nificat
xebuspoffibilibus.nam,fi hoceffet, rem additam deefTe.&eft id quod ,

critrescaeffefui , &
non eritcia-
gens.&fequiturapud eumexhoc,
q? oe , cuius effe ef t additum futSae
j fua?,habetcamagente.&,quiaPri-
mumapud eum nohetagens, con-
clufitexhoc vtfitefleeius futSa
ipfius.& ideo id, quo contradixit Al fyderauerunt Antiqui de Prima
ga.ciiafllmilauitipfum efle confe-
quens ex cofequentibus ftiba.', non
e vcrum.q fh fuBa rei eft ca, cx qua,
aliquidconfequitur,&nonp5teffe
rcs ca fui cfle . nam cfle rei eft
quiditatecius:&,cuponitquiditatc"
ciTceius,uoncftablatio quiditatis,
vtdixit,fcd vnioquiditaiis.&efic.
Et,cum ponimus q>c(Ieeftpaflio
cx pafiionibuscntis,&id, quod prae
beceflcreruminrcbus poilibilibus
intelhgimus per vcrum.fcd,fi figni-
ficaueritquid additum fubftantiae,
exeoquidcmqjeftquidintelledua ^|
le,non habet efle extra auimam,ni-
fi in potentia.prout eft vni ucrfale.
fui Hicprofectoeftmodus, quocon-
principio,& id coftituerunt ens pu-
rum,Sapientesvero Mauroru po-
fteriorum putant,ex eo q> confyde-
rauerunt de natura entis,in eo q> eft
prius ens,q?confecutum cft apud eos ad
cnsputu hmoi. Attii via, quapofli
bileeftptocedereapud me,adeoq?
appropinquetur naturedemonftra
tionis,eftqmcntia poifibiliam efle
ex (e,exitusecru i potentiaad a&u
crit neceffario cx extrahcntc , quod
cft
A eft in aAti,ragente mouente ea , & pofttum,erTct poFe,non au t necefla D
extrahcnteeaapotentiaad aclum. rium.&illatioprobationisde necef
&,fi extrahenscfTetetiam de natura fano in efle hoc modo probationis
poflibilis, necefleeft vtfitetiam ei furficitapudmehac via,&eft veri-
extrahens.&,fi hoc etiam eflet dc na tas.Id vcro,c]uod intelhgit Auice.in
turapoflibilisexfe,necefle efletvt hacvia,dicenscpnccefiarium inef""»
fithicextrahens neceflarium exfe, fe neccfTeeft vtfiniaturautin neccf
nonpoflibile.&hocquidemadcon fariumin effcexalio,autin necefla
feruandum ea,qua: unt hic & per* num in efleex fe.&, fi ad neceflariu
f .

xnanebitfemper naturacarum pof ineflecxaIio,neceflceftvtneccfla-

fibilium,proccdcntium quidemin rium ineflecxalio confequaturex
infinitum.nam,cu ipfe fuerint lnfi neceflario in ex fe. nam ipfe exifti-
nita?,vtapparetexnatura earum,& mauitcpneceflarium in efleexalio
vnaquseq;earum fit poflibi!is,necef cft poflibilein eflc ex fe:poflibile.n.
caufans in cns hoc, f tribues
fe eft vt indiget neceflario. ha*c quidcm ad- E
B eiscontinuitate^fitquid neceflanu ditioapud meeftfupflua, &error . Inncccfl?
ex fe,euappareatdeeis ncceflitaSjp qm ncccflarium,quociiq;pofitum «oquocu "
< uc ol
cefliisin lnfinitum.f rerum poflibi fucnt,ineoquidem K \\
noeft poflibili to ,noe!t
i- r - r - - « ' ,.*..,
liumexfe.qm,fvrepenreturtepus, tasoino,&nonreperituraliquidha poffibih-
quononmouerefahquid oino.no bcnsvnam naturam , vtdicatur de uuoino.
cflctviaad innouationem motus: hac natura rp lir polfibihs aliquo
fcd neceflc cft vtcontinuetur eein- modo,&neceflaria aliquo modo.
nouatueflca;tcrno,abfq,eoq7euc- qmdeclaraueruntholes rp necefla
niatPrimo mutatio mediantemo- nunihileft poFeoIno,poFc.n. con
tu,qui ef l aliquo mo antiquus.& ali tradicit ncccflario.id vero,quod po
quomodoinnouatus.&motuhoc teftefle,eft vtaliquidfit ncccflaritl
motu eftid,dequodicit Auic.cp fit cx parte vniusnatur$,& poFecx pat
neceflariumin efleexalio.&hocc| tcalterius naturx, vt cxiftimafde
dem neceflarium in eflecx alio, im corporibuscceleftibus,auteo,quod
C poflibile eft quin fit corpus mobile cft f upra ea,f cp eft neceflariu eflcn- F
continue.nahocmodopofhbileeft tialitcr,pofetriquo ad motum ad
vtfitinnouatumexfe,&corrupti- vbi. Induxittfieumadhancdiui-
bileabarternor&hocappropinqua fionc:qmipfecrediditcp cccli funt
tionereialiqiY, &remononc
ab ea eflentialiternccefl*ariiexalio,poFc9
aliqn,vtvf tphoceuenit entibusge tamcnexfe.&iamdiximus in mul
narabilibus,&corruptibilibuscum tislociscp hocnon verificatur,&dc
corporibusccelel't!bus.Et,qiiihoc monftratio,quam conftituit Aui-
mouenseftneceflanum ex fe, poFe ccnnadeneceflarioinefl'c,cum no
eroex motuinnouato, necefleeft diftinguaturhacdiftinr»tione,&co
•rtdcueniatad neceflarium in e£ab fydereturhacconfyderatione,cftde
folute,Cquodno habet poflibilita- natura fermonumcommunium to
tcoIno,noneflentialicci,necinlo- picorum:cu verodiftinguitur, eft
co,nec in aliis motib 9 , & cp fit bmoi de natura fermonum dcmonftrati-
fimplexneceflario.nam,fieflctco- uorum. Etdcbes fcirc cp innoua-
N iij tio,
 Difputatio
G tio,quam lexdedarauitde hoc mu alio in re.Etnoneft ei verificatid . ©
do,eiteiufidem fpeciei cum innoua nam remorio quiditatis eft rcmo-
tione,queapparethic:&eftilla,que_ tio verificationis. & ,cum aufertur
eftinformisentium,quas appellat vcrificatiocntisnon inrclligit ens.
feCta Aflaria attnbuta ani nialia , & & q uafi pfi dixcrint efle,& non eflc
i

easappellantPhilofophiformas. & &contradic'.tfibiipfi.&idapparet.

hxcquideminnouatioeftcxaliare quoniam , fihoceflet intelligibile,
&intempore. Qu^omodoautem tuncefletpofhbile vtin caulatisfic
fitdifpofitionaturx entis poflibihs ens,cui non eft verificatio,quodco
cum cnte neceflano tacuit de hoc
, mumcarer Primo,cui non eft ven-
lex propterremotionem eiusab in- ficatio,nec quiditas, &diftinguere-
telligentiavulgi:&etiam , quiano turabeo,incoq?habetcaufam:Pri
eftneceflariafcientiaeius,quo ad mum veronon habet caufam Ec .

vulgi felicitatem.Quod vero exifti quare hoc non imaginatur caufatis

matfeCtaAflanacpnaiura polfibi-
H lisfitinnouata,ercrearaanihilo,eft
id,in quo certant cum eis Philofo--
phi.tamquidicitinnouationemu-
di,quamquin5diciteam.&quod
dixerunr,cum infpexensid, inrei
veritatenoneftexlegeMaurorum
&nonconft:tuiturdeeodem6ftra
tio.quodveroeftexlege,eft iufius
vt remoueatur a fpeculationibus,
quas lex tacuit.& ideo dicitur I Tal-
& an fiteicaufa?fed hocnoncftin-
telligibileexfe.&id,quod noncft £
ex fe.nifi auferatur cau
inteiligibile
faeius,nonentintelIigibile, id &
quod eft intelligibile , cum non
confyderatur caufa eius, non exit
abeo,q>fitinteIligibile.&perueni-
readfinem huius termini,eft ob»
fcuritascis.poftquam exiftimaue-
runtquod ipfi declarant per viarrt
demon ftrationis id quod dixeriit,
,

mudDeeo,quodconcefl'umeftti- &peruenitfermo corum ad abla-

bi,inquire,&non debes incumbe- tionemabfolutam.namablatioqui
rerebusoccultis.&fciasq?vulg"de- ditatiseft ablatio venftcationis,&
nenireadquxfitum huiufmodi cft nonremanetcumablatione verifi-
cxinuolutionibus.&etroribus. cationis nifididrioipfiusefle, &no
I habetnomen omninOjCumnonre j^j
M. L g A z e l.
feraturadquiditatem.Siverodixe
AltAlga. Secunda autem via ritverificatioeius eft quod fit ne-
eftjvtdicamusefleabfq; qui- ceflarium.&eftquidirasipfa], Dici-
ditate.necverificationenon eftin- musnihil aliudeftneceflarium.ni-
tclligibile.&quemadmodum non fiablatio caufie,&cft negatio,qua
intelligiturpriuatio abfoluta, nifi non conftituitur vcrificatio fub—
inrelationeadefle,cuiuspriuatio- ftantix : &ab!atiocaufxaverifica-
nemconfyderat.ficnon intclligitur tionccftquidcopulatum verifica-
cfleabfblutum.nifi relarionead vc- tioni: igitiuvcrificatiointelligitur
rificationem demonitratam talc: ka quodattribuiturei, quoi non
quanto magis, cum dcmonftratur habctcaufam,&nonconfyderatur
vnafubftantia.&quomodo potcft priuatiocius. namnihil cft necef-
demonftrari vnum feparatum ab fitas,nifihoc:itaqu6d„ fi ncccflitas
cft
 ,

Octaua. ioo
A eft quid additum erTc , tunceft plu- aprauitate, & ianorantia.& ma- D
veronon cft quid additii
ralitas.fi gispropinquunfeft prauitati qua ,

quomouoerit ipfaquiditas? efle.n. ignorantia: : nifi dixenmus quod

noneflquiditas. ficigitur entid, cum ad hoc.
neceflitas induxit
quod ncn eit additum ei. Cumantem dixuquod necellariii
non habeat caufam
in efle eft,quod
AVERROES. agentem,noncftverum. fcd,cum
dicimusdeeoquod lirncceflariam
AltAuer. Hoc capitulum to- ineflceftattiibutumarnrmaciuu»
tumeftfbphifticum.nam ho quod (equiturcx nacuianonhabe-
xnincsnonponuncprimo ee abfq; tiscaufam omnino, non agentem
quiditate,necquiduacem abfqucef abcxtra,necparcem eius. Cum au-
fe,fedciedideruncqu6delleincom tem dixic quod neceflitas, (i addita
poiito eitatcnbucum,addicum (ub- fueruipfielle,tunceft pluraluas. fi

ftancix-eius, & quod adeptumcft verononcftaddica, quomodoerit

»» hocaccribucumabagcnte, &credi- ipfaquidicas? efleenim noneltqui E
dcruntin co,quod eit fimplex,non ditas&ficid,quod nonaddicurei.
habensagens,qu6dhocattributum Dicendum quod ncccllicas ni eflc
cinoneltadditum quiditati,& q? non eftattributum adduuni apud
ipfiim non habct quiduatem diucr cosfubftantix.fed eft (icuc dicunus
famabefTe.nonaucemquod noha deeo.quod eft neceflanum,& arcec
betquidicatem omnmo,vtfunda- num & fic, cum incellexenmus
. dc
uicipfeinhocfcrmonemfuum,c6 ncceffitatein efleattributum intcl-
tradicendo eis. Et quoniam po- lcdtualc.non eritquid additum fub
fuitquodipfiauferuntquiditacem, ftantia*. i\ vcro intellexenmus de
& eft;falfum , inccepit vuuperarc ea accidcns , ficut dicit Auicenna dc
Cos,& duit , nam fi hoc cflet mtel-
, ente compofito , dirricile quidem
ligibile,poflibileefletvc in caufa- eftvtdicaturquomodoerueefim-
tis fitens.non habens venficatione", plex lpfametquiditas.nifidicatur
quod communicaret Primo , cui ficutficfcientiain fimplici ipfum-
£ noneft venficatio. nam homines metfciens. mtelliguur F
Cumveto
nonponuntensnon habensquidt- de eflc id.quod intelligicur dc vero,
tatem r.bfolute fcd pofucrunc non
, ha:cdubia nihilfunt.& (ic, fi
habensquiduacem in modo quidi- intelligitur deefie id.qcp
tatumaliorum entium Ethicqui- . intelligiturdefub-
demlocus eft ex locis fophifticis. itantia . & fe-
nam nomenquidicatiseftxquiuo- cundum
cum. Ethaecquidem politio, &o- hoc
mnc compofitum fecundum cam Terificxbitur fcrmo quod
cftfermofophifticus.namid,quod cffc in fimplici eft
noncft,non attribuitur ei quod ,
ipfamcc qui-
ncgctur aliquid ab eo, aut quod af- duas.
firmctur. Ifteiguur vir inhuiufc
«odilocisinhoclibro non cuadit N iiij DI8PY«
 Difputatio
DISPVTATIO IX. fccundationis,fundaftiseamnV;*rE
ablationequiditatisdiuerfxabeile.
De diminutione eorum circa &quodeft fundamentum vltimii,
conftitutionem proba^
iam idruinauimus, &declarauim*
tionis, quod pri-' induftriam veftramineo. Si vero
mum non fit dixerit,corpns,fi non habueritani-
corpus, mam,noneriteiagens:&,fihabuc»
ritanimam,tuncanimacius eft ca
A 1 G A Z K L. cius:igicurnoneritprimum:Dici-
musanimanoftra noneftcaeecar
IT Alga. &dicimus porisnoftri,necaTaorbis tatum efl
q> hoc dirigitur ad caeflecorporiseiusapud vos,fedip
eum,quirenetq>cor fiinueneruntcaufamaliam:&,cum
puseftinnouatu,ex poffibilefitefTeeorum antiquum,
eocpnon euadit ab poflibileeft vtnon ficeiscaufa. Si
** innouatio bus,&omne innouatii autemdixeritquomodoeuenitco- £,
indigecinnouancc.Vosautem,cum gregatioanimx,&corporis,dicim'
inrelligicispercorpusantiquum id, q^hoceftficutfermodicencis, quo
cjuod nonhabetprincipiumentita eueniteflePrimi. &dicitur q> hxc
tis,cumhoc,q>ipfumnoneuaditab eftinterrogatiodeinnouato. idve
innouationibus,quid ,phibetquin ro,quodnunquadefecitefle,nondi
fit primum corpus,aut Sol , aut or- citurdeeo quo euenir. & fic corpus
biscxterior,autalius? Siauridixe- &antmaeius,cum non defeceritef
rit,qfn corpusnon compo- vnumquodquecorum, non cft ab-
erit nifi
iitum diuifibile m partesquantitati furdum quin fitagens.
uas,&admateria,&formadiuifio- averroes.
neeflenriali,&adactributa,quibus A It Auer. Quiautem nonha-
•ppropriatur abfq; dubio , ita cp di- Jt\. bet probationem, cp primum
ocrfificarur ab aliis corporibus fin . non fit corpus.nifi ex eo q> verifica-
aut,cflentcorpoiaaequalia, in eoq> tumeftei,q> omnecorpuseft inno
* funtcorpora.neceflariu veroinee uatum.Oquamdebiliseftprobatio M
eftvnu,n6recipiensquide diuifio- eius,&quameftiemotaanacurajp
pc aliquo horu modoru oium: Di- bantisea,ex eo q> prxcefficq? proba
cimus q? ia deftruximus hoc vobis, tiones eorum,fuper quibusaedifica
&declarauimuscpvosn6habetis Jp ueruntq>omnecorpuseft innoua-
bationeminhoc,nifi q?aggregatu, tum,funt probationes diuerfx.&
cum indiget aliqua pars eius alia ,e" quanto magis cft dignius,qua con-
caufatum Etiamlocuti fumusde ceffiocompo(itiautiqui,vtrecitaui
.

eo,&declarauimus cj>, cum non fit tibi defe&a Aflaria, quae conccdit
abfurdum confyderare ens abfq;in eflecorpusantiquum.quoniam ali
ucntore,ficnoneftabfurdurnc6fy- quodcriraccidensantiquum,quod
dcrarecompofitum abfq; compo- eftcompofitio cxempli gratia. &
fitore,&confyderareentia abfq;in non verificatur demonftratioco-
octorc.naablationumerarionis. & rum,quodoecorpus fit innouatu.
nam
 Nona. ior
narrtatdirtcaucrunthoc ruperinno- q? fubftantia exiftensex feeft Dcu» O
uationemaccidentium.Philofophi glo &attnbutafunrcaufata.&'e<; ..i
autcm Antiqui no admitttiteecor tureisvtponat caufam antiquaer
pus antiquum ex fe,fed ex alio. qua- fe,& res antiquas ex alio & hoc ag-
:

icimpo(fibileeftapudeos,quinfit gregatueft Deus.&hocideeft,q3f

ensantiquu ex fe,quo eft corpusan- ipfi negauerunt contra diccntcm q>
tiquiusantiquu.fedjfitraftulerim' Deuseftantiquusex fe.&mundus
hicfermones eorum effent topici,
, antiquusex alio,f a Deo.ipfi ve-
eft
& dedarabuntur inlocoproprio. rodntq?antiquum eft vnum .ergo
Cum atit dixit in dubitatione, cotra hoctotumeftin vltimitate contra-
9
hocdicimus,q> nosdeftruxim hoc di&ionis.Cumautdixit,fiponimui
contra vos,& dcclarauim us q? no eft cns abfq; inuentore, eft ficut fi poni
yobis probatio de hoc, nifi <\> aggre mus copofitum abfq; coponente: &
garum,cumindiget aliquaparseius ponerc vnum cnshmoi ,autplura,
alia,cftcaufatum.i.q?iam dixitfupe non e-ft falfum in cofyderationein-
B riuscpnohritprobarionem.rpnecef tclIectum,cfttotufermoinuolutus. S
/ariumin eflcex fenon fitcorpus. Nam copofitio nondeterminat co
qm efleneceflarium in eflecx fe,eft poncnre,qui fitCtc6pofuus,adeo q>
q> non habet caufam agcntcm £t deueniatadc6pofitucxfe:ficutca,
.

OUZro vndc prohibuerun t efle cor cil fuerit caufata,deuenit ad cam n5

•

pusnonhabcnscaufam agentcm? & caufata,necet, cuinducitdemfatio

ma^isinconuenienseft, cum poni- ad ensabfq-, inuentore,pot declara
turcorpusfimplex, nondiuilibile, ridemoftratiue ex hocq? fitvnum.
riccinquatitate,necinqualitate,de- Cuautdixitq^cuaufert^cHiitasau-
mumcopofirum antiquumabfque ferturc6p6,&qj hocfacit affii marc
compofitore,& eft contradi&io ve- coponem in prnno,n6eftveru.qih
ra,aquan6poteftfefaluare, nili fer Philolbphinoauferunrquiditatem
monibus tOpicis.& totum, quod cft a primo.fedauferuntcpfitibi qnidi
A!ga. inhoclibrocontra Philofo- tasmoquiditatiscaufatoif &hocto
phos,& Auicen.funt fermonestopi- tumeftfermo topicusfallax.Et n.r»
C ci,cx arquiuocatione nominum,qui recitauimusin fermonibusnrisfer F
busvtuntur:quarcnon cftprotelan monesrhetoricos, quidhrin hocli
duminhoc. Ciim autemdixit, re- bro,fm radicesPhilofopborum , in
fpondensprofecla Aflaria,antiquu declaratione q? primum nofitcor-
exfe nonindigetcaufa,quaeritan- pus & funt & q> pole inducit ad ens
:

tiquum &, cuponimusantiquum

: neceflanu :&qinonemanarpolea
ex fe, & ponimusqifubftatiafucau ncceflario,nifi mediate ente, qd cft
faattributorr.m,tuncfubftantiano aliquomo neceflariu, &aliquomo
eritantiquaexalio.Dixi cpfequitu-r poie:&eftcorpusco:lefte, &motu»
ci vt antiquum (itcopofitumexca, eiuscircularis.Eteftfufficientiusid,
&caufato, &q-attributafint anti- qddifecundum radiceseoru, cpoc
quacx partecaufar, &eft fubftatia. corp'potentia eiuseft finita:&hoc
&,cu caufatu non ef t coditio in efle corpus adeptumeftpotentiainfini
fui , crgo antiquii cft ca & dicimus
. ta in motu ab ente,qcF no eit corp*
ALQA-
 Dfpi•utatio
x t c a r E l. ftratis.&hocquidcm.cumpermura JC

Altni,quaintulitq>noneritages
Alga.rcfpondensdubitatio turcorpusex nomincad nomcn,&
ex dehnitioneaddehniuonem.per-
apucfPhjloibphos,nifi orbis,quieft mutatur cnim corpus aqux exem- ,

compoiitusexanima,&corpore.Si phgratia,adcorpus igms, cum per-

autem dicitur, quoniamcorpus,in
coq>ettcorpus,n6creatahud,&ani
macopulata corporinonagit, nili
mediante corpore , & non erit cor-
mutaturex corpore aquacad attri-
butum.in cuiuspermutationepcr-
mutaturquidenomenjaqua:,&de-
ad nomen ign s e defi-
finitio cius ,

pus mediu ani mx n creatione cor-

i nitionem eius.& hoc erir neccflario
porum,necinproduc~tioneanima- excorpore agenticomunicante cii
rum,&rerum,quxnonhabent re- generato,autfpecie,autgcneredi-
lationemadcorpora.Dicimusqua- cto vniuoce,autfmpnus,&poitc-
renoneritpoflibile vt (itinanima- rius. Attamenanpermutetur indi
*H busanima,quxappropriaturaliqua uiduum corporeitatis appropriatu L
propnetate, quaconueniatvtrepe- aquxadindiuiduu corporeitatisap -

rianturcorpora,&aliaprxter cor- propriatumindiuiduo,eltineocon

poraexea.&falfuashuiusnon ha- fyderatio.Cum autcm dixitnecerit
ceturneceflario.&noneitdemon- corpusmediumammcjin crcationc
ftratio,quxprobateam niiiq>ipie
, corporum,necin creationeanima-
no videthociniltiscorponbusno- rum, eltfermofundatusexopinio-
bisapparentibus. &non viderenon nibus Philofbphorum fm opinio-
lignihcatfalfitatem.Igiturdedica- nf tenentiscp tnbuens formas cor-
ueruntentipnmoid^quodnodedi porum,quenofuntanimata.&a7as,
catur ahcui enti omnino. & non te- eft f ubfratia feparata, aut intellecl',
ftihcaturdeeoaha.&no videf hoc auranimafeparata, & qjimpoleeft
inalionofignificatfaliirateeius.& vttnbuathoccorpusanimatu , nec
iiceftdeaiacorporisj&corporeex- nonanimatum nam,cum. ponitur
teriori,auteo,quodconfyderatur. hoc, & poniturq? coelifunt corpus
I averroes. bab£saIam,impol'eelteis vrtribuat Jyl

Alt Auer. Dicereautemqjcor-

poranoncreant corpora, cu
intelligitur decreatione generatio
critvcritascontrariumeius.nanon
generaturcorpusineo,quod vide-
mus.nifiexcorpore, neccorpusha-
bensanimam,mfiexcorporehabe'-
tianimam.quoniam nogeneratur
corpusfimphciter.nam,ligenerare
tur corpuslimphciter,eritgenera-
tioexpriuationc, non autcm poft
priuationem.iedgencranturcorpo
poradcmonltrata excorponbusde
monflratis, & cu corporibus demo-
formasexiftisformisgenerabihb',
&corruptibilibus,necanimam,ncc
ahud.namanimaexiftensin corpo
reagitmediatecoiporer&id,quod
agitmediantecorpore, non repen-
turdeeonecforma,necanima, cu"
non iir de natura corporis vt agat
formam fubitantialem,nccanima,
necahud.&eft iimihs fermoniPla-
tonis de formisabitratftisa ma,de
quibusdf.&Uxceltopinio Auiccn.
&ahorumex PhiloiophisMauro-
rum. Etratiocorumetiamclt,qfh
corpus agu m corporc caliditatem,
aut
 Nona. ioi
A flUtfrigiditatem,auchumiditacem, Icexeis,quiingrediturindefinitio-
aut ficcitatem :&ha:funtoperatio- nem geneiis,autgenus inwreditur
nescorporumcaeleftiurn apud eos in dehnitionemeius,e(t fcrmode-
trh.id vero, qdagitfofas efse"tiales, rnonftrariuus.&ille,in quohoc no
&pcipueaiaLes,e'ensfepararu,&eft videtur.eftfermonon demonftrari
id,quodappellanttribuensformas. uus.&hocimpolceft,nifipoft^de-
Aliquitame Philofbphorum rener finierisnaturahuiiisgeneris,dequo
contranumhuius,& eft qiid,quod con(yderatur,&ab(trahatur mod*,
agitformasincorporibus, funtcor- propterquem repcriunturprxdica
porahabentiaformas(imileseis,aut rac(Tentiahahuicgrii,amodo,pro-
fpecie,aur genere.fpccic autem ficut pter quem non reperiuntur ei. &dc
corporaviuentia, qmaguntcorpo- betconfyderarihicmodus,vtquih-
ra viuentia,vc videmusin animali, bctfcrmolcrmonum pofitorumia
Op vnumgeneratalceru: gcnerc ve- i!laarte,cum fuerintcontinucapud
roin his,quinongeneratur ex ma oculoseius. &, cum habitum fueric
fi re,&fcemina. corporaautem colIc- inanima cpfermocftefsctialishuic t
ftiaapudeosfunt,quxtribuunceis gcneri,autconfeqiiensexconfequc
•vkam,qmfuncvu;entia &iftihabet tibusfubftantia;eius, venficaturfer
rationcspra:terfamo{as,quaru tnr- mo.ctim vero noncofyderaturhaec
ratio hic non eft locus. Et ldco dubi proportio intcllcciu confydcrantis,
tauit Alga. contraeosinlioc,&di- autconfyderaturconfyderacioncdc
xit&quare imposfibileeftanima- bili,tuncfermoeftimaginatio, non
busquin fiteisanima, q appropria- autem vcritas. QuareeritdifTeren-
turahquaproprietatcquaconuenit tiainterdemonfcrationem,&cxifti
Vtfint exeacorpora, &ahaacoipo mationem prardominantemintelle
ribus?ideft etquare impoflibilceft cTuifubtilior confyderanonecapil-
quin fint animabus exiltetuibus in li ad vifum :& occultior fineexiften
corponbusanima;,qucapproprian- ti inter vmbram &lucem,&prxci-
turgcnerationialiarumformarum pueinrebusmaterialibus apudho-
habencium aiam,&nonhabcnriu minesdebilesvifu:quiamilcetunn
D
C afam . Oc^cftextranea conceflio. eisid,quodeft perfe,ei,quodeft pcr
Alga.cp non fit teftificatio de gcne- accidens Quare videtur q? id, qd7
.

rationccorporisexcorpore,&non fecitAIga.de tianflatione opinio-

cftprofedoteftificatiopratterhoc.numPhilofophorum inhoc libro,
Tuautemdebesfcirccp.cumextra- &ahj fuishbris,&catribuitei,qui
kunturfermoncs Philofophoruab non tonfydcrat inlibrishominum
artibusdemonftraciuis,fiunt(ermo cum condmonibus pofitisabcis.
ncstopiciabfijidubio, (i fuerintfa- profeclo mutatnaturam eius,quod
mofi:autinconucnietcs,&cxtranci, cft vcritas Ifermonibuseorum.aut
fino fuerincfamofi. Etcaufainhoc deuiat plurimos homines exfum-
eft,qrh fermoncsdemonltrariuidi- mafcrmonu eoru &quifacithoc,
.

fcernutuurafcrmonibusnodcmo- malignitasincoprxdominatur.ma
ftraciui» >cum confiderantur in gc- giscj bonitascirca vcritatem.Quare
oercartis,inquacftlj>eculatio.&il- Dcasglo. bcncfcitc^nStranftulif-
fcm
 Difp uratio
6 feminhis rebusaliquem fermonu intcrrogatiointerTipfammetrf, &X
corum,necpcrmififTem hoc,nifi ef diciturquareappropriatum fuitin
fetmalum cueniensfcientiae.&intel hacmenfuraPfiueconuertartncami
ligoper fcientiam cofyderationem &df quareappropriatu fuitinhae
9
in reb , vt expoftulat na demfonis. mefura,potiuscjalia? Et fi pofe fue-
A L G A Z E L. ritexpellereinterrogatione a cau*

Altfophis.Siautcm
Alga.refpondensproPhilo
dixeritcorp'
quod confy
exterius.aut Sol,aut id,
deratut excorporibus,eftmenfura-
tum mefuraquadam,cuip6taddi,
aut ab ea diminui , & opus eft vt fitT
hacmenfura approprians,igf non
fa,qjillamefuranoeftfimilishuic,
qin ordo connedtitur ei, & non alte
ri,tunc poffibileeftexpellereinter-
rogationemabipfametre,&noin-
diget ca. Et ab hoc no pot euadi,qfh
hec mcnfura demonftrata , quaeeft
ei,fi efiet ficut menfura,qua: no errt,

eritprimu Dicimusquarenegatis
. tuncconueniretinterrogatio, quo
dicentiq? hoccorpuseritin menfu- cognofctfresafimiliin appropna-
H raquada quaenecefieeft
, vtfitfinis tionefm radiceseoru ipfiautnegat fc
ordinisvniuerfi.&,fiefictminorea> voluntatem difcernentem Si vcro
.

aut maior, non cflet poffibihs, ficut nonfuecitfimilisei.tuncnoncofti-

vosdicitisqjcaufatumprimum de- tuiturpoflibilitas,fcddiciturhocfic
terminat vtfit corpus exteriuseo, efleeftquidantiquumtqmfuitcau
menfuratum menfura quadam:& faantiquafmexiftimationemeoif.
aliaemenfurz, incomparationcad &fequiturqua:ftiocxhoc fermonc
fubftantia. caufati primi funt sequa- in co,quonosdubitauimuscontra
les.Attamendemonftranturalique. eosdcconuerfione interrogationis
menfurae tales,ex eo q? ordo eft alli- ad voluntate antiquam,& conuern
gatus eis. igitur necefle eft vt fit me"- mus hoc contra eos in duobus pun-
fura,qeuenitei,&nonaliter. &fic, ctispoli,&parte motusorbis: &de-
cumconfideraturnoncaufatfi.Sed, claratur ex hoc q> qui non vcrificar
,

fi ifti conftituunt in caufatoprimo, innouationem corporum,nonpote

quod cft caufa corporis exterioris rit conftituere ratione de eo, q? pri-
1 apud eos,q? fitprincipiu appropria- mum non fitcorpusomnino. Ai
rionis, ficut volutasexempli gratia, AVERROES.
non cefiat interrogatio,Na df qua- AltAuer. Quam multumeft
re voluit hanc mefuram, & no alia ? extraneusfermohuius viriin
YtfeccruntLoquentibus.cumrefe- hoc loco. nam lpfc o ftendit dubita-
rant res ad volutatem antiquam & tionem contra Philofophos,q?ipft
cosinduximushoccontraeosinco nonpoflbntconftituere efliciespre,
fyderandopartemmotuscceli,&c5 ter corpus ccelefte,ciim indigcant re
fyderando duo puncta poli.& cum fponfione fundamento rei,qua nort
,

dedarabitur cfopusefteisconcede credunt,fed eam credunt' Loqnetcs.

recognitionem rei afimili,& per-
ueniicad caufam,conceduntetiam
illudabfq,caufa,ficutamitrfitcum
cl ciinonfitdfia, fiueconuertatur
& eft fermo eorum cp efle ccelum in
menfuraterminatapteralias mffu
ras, quibus pofTet efle coelum,eft er
caufa appropriante , & approprians
cft
 ,

Nona.
A eftantiqaum.Artamen iftevirerra
uit in hoc, aut fecit errare . nam ap-
propnatio,quaaffirmaueruntPhi-
lofophi eft alia ab appropriatione,
, hic caufa olno: & erunt quan titares
quam voluitfe&a Aflaria. namap-
propriatio,quam voluitfecta Afla-
ria,eft cognitio rei , aut a fimili, aut
a contrano, abfq eo q> hoc determi
•,
netfcientiamin fubftantia rei,indi-
getem quideappropnatione vnius
duorumoppofiiorum .Philofbphi
uero intcllexerunt inhocloco per
appropriasid,quod deteiminatfcie
tiade refa&a,&eftcaufa finalis. na
apud Philofbphosnonefl quatitas
B inentcexentibus,necqualitas,quin
quaenoeuaditab
litfinisinfcientia.
vno duorum atit enim hoc erit ne-
. cefle eft vt fit hic vnum fapiens, cu-
ceflarnim tn natura operationis hu
iusentis,auteriteiad melius. nam,
icm
fuerit,terminansquamcunq; ope- D
rationem,non eflet hicfcieutia om-
nino de facto ex factis , & non cflec
opetatorum,&qualitateseorum rc
deuntesadappetitumcfficientis: &
eritquilibethoefficicns.autdicim*
q?fcientiafitin operationt creati
nonin operationccreatotis. Dcus
hoccrrorem prlo
glo. faluet nosab
effic;ente. fedcredimusq>oe" id,q<f
eflin mundo,eftex tcicntia,licetdc
ficiantviresnoftriingenij in multis
eorum. nam fcientia artificialisin-
telligitur ab intellectu ex partc fcien
tixnaturalis. &, fi munduseftquid E
factum in vltimitate fapicntix.nc-
ius efleindigcntcodum, & terra , &
quicquid eftineis namnemopo-
.

fi eflet apud eosin creatis quantitas, teft ponere factum a fcientia mira-
autqualitas, quam non determinat bili caufam fui lpfius. Homincsau-

fcientia,tuncattribuerentoperatio- tcm,quia volucrunt exaltatc Deum

nem Deiglo.primiinhocei,quod glo.abltulerunt fcicntiamabeo, Sc
impoffibileefrattribuiartificicrea- negauerunt de eo excellcntiflimum
to,mu modo vituperii cius.nam no atttibutorumcius.
cltmacuIafortior,q?dicereconfydc
rauitin realiquafacta quantitate, DISPVTATIO. X.
aut qualitatem:& non elegit efficies
hocfactum,hancquantitate,&hac
Indedarandodiminutionc do
C clarationis eorii quod mudo p
qualitatem,praneraliasquatitates,
&aiiasqualitatespoffibUesei : &di- iit cfficiens,6c quod Ser^
ceieq? ipfevoluithocnoncxfcien- moheretici fcqui^
ri?,& alia de re fa&a. & oia siit arqua tureis.
]iainfinehuiusfaCti,qucmfecitcffi
A 1 « A Z B 1.
ciensproptereum,f.proptcropera-
tionein eius,quar eft hnis . nam om- It Alga. Etdicimus
nefaCtum fitproptcrahquid.&hoc cpqui cofitctur oe*
nonrcperiturordinatum adhocfa cotpusefleinnoua
flum , nifi hoc factum cflet mcnfu- tum,qm non eua-
raturninquantitateterminatadicet ditab innouattoni
fueritei lacitudo iuquibufila factis, bus,bcneintelligit
& qualitas tcrminata,& natura ter- opinionemcorum , oim dicuntq»
.n uata»&,fi cflcc q uodc u q factura
: ; indigctagcncc>&caufa. Vosrcro
cjajcro
 Difputatio
€ quacro quid prohibet vobis ab opi- reantiquo,vtvaI«in corporeinno X-
nione Harreticorum, & cftq? mun- uato.& idco quia Arift.voluitdccla
duseftanriquus,&ficnonefteicau rareefleterram circularem fm na-
fa, necefficiens?caufaauremeftin- tnram fuam,pofuiteam Tnouatam,
nouationibus,&nomnnouaturin vtconfyderetintcllectuscaufam hu
mudocorpus,&noncorrumpitur ius:&poftea tranftuliteamadaetcr
corpus,fed innouaturforma:,&ac- nitatem & hocquidemSecudo de
.

cidcntia . nam corpora funt codi, & Ccelo. Et,quoniam adduxit incoue-
funtantiqui,&elemcntaquatuor,q nientia,quxeueneruntPhilofbphis,
funtfuborbsLunx.corporaeoru, incoepitrefpondereeis, contradices
&materi^eorumfiinr antiqua,fed refponfionibuseorum,&dixit.
permutanturineisformsex miftio a l g a z e l .

nibus,& mutatiombus, &Incuatur A It Alga.Si autedicitur,omne

anima: humanas, & animales, & ve- JTx. non habens caufam.eft necef-
getatiuaehisinnouationibus,quaru faiium inefle:&iamdiximusdeat-
H caufxdeueniunrad motumcircula tributisneccfTarij inefl'eid,quoddc I*-

re.&motus circulariseftantiquus, claratum fuitq?coipusnoneritne-

& faciteumanimaantiqua orbiser neceflarium m
efl"e,dicimusq?iade
gononeftcaufamiido,necefhcies clarauimuscorruptionemei 9 ,quod
incorporibuseius.fedipfe,piouteft pofuiftis de attnbutts neceflarii in
non defecitefle antiquusabfq; cau- efle. & dem5ftratio no declaratnifi
fa,Ccorpora.qu?roquideft,quoddi ceflationememanationis.&iam cef
cunt,q?hceccorpora efleeorum eft (ataeftapud H^reticosinprincipio
ex caufa, & tamcn funt antiqua i rei,cum dicatur q> non fit caufa cce-
averroes. lo.formjevero, &dccidentiaahqua
AltAuer. Philofbphidicunt q? funtcaufaalterius.quoufquedeue-
quidicitomnecorpuseflein- niantad motumcircularem,&ipfe-
nouatum,&intelligitperinouatio- meteftcaal'euiusalterius,vtcftopi
ncm creationemex noente,Cexpri niophilofophorum &ceflarema- ,

t uatione,ponitaliquiddeinnouatio natioeorum ineo.&quibenecon-

nc,quodnontenentomnino.&hoc fyderatid,quoddiximus,fcitdimi- j|
indigetdeneceflitatedemonftratio
ne.Ineoaut, q>adduxitdubitatio|-
ncs contra eosin hoc capitulo , adeo
qjinduxiteosadfermonem Harreti
corum,iamfpeculatifumusdehoc
fuperius.&noneftreiterandum. Et
fumma huius rei eft q? corpusapud
eos,fiuefucritinnouatum,feu anti-
qunm,noneftfufficiensin efleexfe
ipfb:& eft apud eos in corpore anti-
quo de neceflitate,eo modo,quo eft
incorporeinnouato^nifiqjfimilitu
do non valet circa efle eius in corpo
nutionemeius,quicrcditantiquira
tecorporum, curatiocinatusfuerit
de ca eoif,vrcogitaui t Hemicus.
averroes.
A It Auer. Huiciam dataeftre-»
_/\ fponfio.&notificatusfuitgra
duseiusin fermonibus veris,& noa
efthicreiteranda.Hxreticiautead-
h.xferuntfenfui . & hoc,qm reductt
funt motus apudeosad corpus coe-
lefte,& ceflata eftemanatio, cxifti-
maueruntqjiamceflatum eftrone
id,quod ceflatum cft fenfu.& no eft
fic
 Decima.
Jl fic. Philofbphi vero confyderaue-
runtcaufas, adeo cpdeueneruntad
corpusccclefte, deindeconfyderaue
runt caufasintelle£tas,&res finitur
apudeosadcns non fcnfibi!e,quod
cttcaufa,& principium entis fcnfibi
&eft fcrmo Abrax,facienscce
bilis.
lum,&terram.Sedfcdta Aflariane-
gauitcaufasfenfibiles,f nondicitcp
aliquafit caalterius, & pofiiitcausa
cntitatis fenfibilis ens non fenfibile
fpecicgencrationisnon apparcntis,
& nou (cnfibilismcau(is,&caiifatis,
q> c(t fpeculatio cxiensa. natura ho-
minis,in eo cp eft homo.
£ algazel.
104
intclligiturper necciTariumin eflc D
id,quodnon habetcaufam,&intcl-
li£riturperpoflibileinefleid , quod
habetcaufam, noneritdiuilioentis
in hasduasresquidnotum.qm ad-
uerfarius potcru contradicere qi no
eft,ficutipfedicit,fedomneensn5
habctcaufam. Attamen,cum intelli
gitur per neceflarium ineflecnsne
ceflarium, &per poflibilepoflibilc
veif, finitnrresipfaproculdubioad.
ens,nonhabenscau(am.& eft vtdi-
catur oeensauteritpoffibilc,aut nc
ceflarium . fi poflibilc, het caufam.
&,fi llla caufa fuerit dc natura pofli-
&ccflatema-
bilisprocedit resipfa,

Altphis.Cum dicuntqiprobatio,
Alga.contradicensPhilofo- natioadcaufam neceflariam ,iteru B
interrogaturillacaufaneceflaria.cii
qua probacurqicorpus non fitne- fueritpoflibilcetia vtneceflarij ali-
ceflanum incfle,eftqnV, ficflet ne- quod fithabenscaufam,&a!iquod
ceflarmm ineflc,non effetei caufa, non habenscaufam.&, fi quidcpo-
noextra necinttis.&, fi haberetcau
) niturcaufade naturaneccflarii ha-
iam^quia cft compofitum, eft confy caufam fcqueretur proceflus,
betis ,

derationefiii ipfiuspoflibile.&om- &dcuenietrcsad cam neceflariam,

nepoflibileindigctquidem necefla
rio, dicimuscpnon intelligiturdi-
ctio neccflarij incffe>&pofnbiIisin
efle&totainuolutioeorueftinhis
duabus di&ionibus. Etreuertamur
nonhabentem caufnm. Auicen.aut
voluit conuenire in hac diuifionc
opinioni Philofophoruminentib'.
nam corpus coelefreapnd Philofb-
phoseft neceflarium peraliud fect :

ad id,quodintclligiturdeea, &eft an neceflariu peraliud habcatpofli

P ablatiocaufa!, &aftirmatiocius .&
quafidicantan lftacorporahabent
caufam,autnon habentcaufam .&
dicic Hc;teticusq>non habentcau-
(am,quxroqoideflinconucniens.
cuminceliigitper poflibile,
farium hoc?&dicimus cpeftnccefla
bilitate"refpe&u fui ipfiuseftin hoc
confydcratio.quarehxc viaefttor- F
tuofa,cum inccflerintineahocpro
ceflu. Attamen viaciuseft falfa
neceffario. quoniam ipfc nondiui-
&neccf ditensprimoad poflibilevcrum,&
neceflarium . &eftdiuifio nota na-

rium,& non eft poflibile.& cum di- turaliter deentibus.

cunt corpusnon eft neccflai ium,clt
imaginatio qua;dam,non habtsqui A L G A Z E 1.
dem nccradicem,necramum,
AVERROES. Alt Alga refpondens Philofb-.

Aucr. Iam di&um eft fupe- diccntibus corpus uo

phis eflc
XX nusinfcrmonibuseiusqp, cu
ni necefiariumiaeffccxfe,curnfintci
partc«

Difp uratio
© partes,quarfuntcaufaeius.Siautem quarunaturaeitvtcoputenturadin
ciixerit non crtincoueniens,qm cor
pus habet partes:& partes funr prio-
reseflentialiter toto , Dicimus, licet
fic fuerit, tn totum, conftitutum ex
partibus, m earum aggregatione no
cftquidemcaufapartiu,necaggre-
gationiseorum,fed funt antiqua? fic
abfq; caufa agcnti. & impoffibiie eft
cisdubitarecum hoc,nificueo, cjcV
dixerunt dearnrmationeablationis
pluralitatisabentePrimo.&iamde
itruximus :l!ud cotraeos, & non ha
bentaliamviam ig tuvmanifeftum
eft cp qui non credit innouationem
corporum,non pciuenitadcrcden-
H dumagensomnino.
a v t R r o e s.
AltAuer. Hicfermofequitur
confequentia, cui nemo dubi- vnuin
tatapud jOcedentem per viam necef
farij in eflein conftituendo ens, qaV
non eft corpus:& hxc via, non pro-
ceduntpeream Antiqui.Primustn,
qui proceffit per eam ex eis,qui per-
ueneruntadnoseft Auicen. &dicit
cpfit excellens viarum Antiquoru.
Nam Antiqui procefTeruntadconDifTerunttn.qmcopulatioinmun
do eftantiqua,exeo cpcopulanscft
ftituendum eus quod non eft cor-
,
pus,quod ftprincipiumomnium, antiquum: copulatio vero inter par
cx rebuspoftenoribus,& funt mot 9
• &tempus:&exiftimauitipfeq>h3ec
,
viaperuenit ad id,f ad coirftitutio-
nem principij eo modo,quo confti-
tuerunt Antiqui ex confyderatione
innaturaentisjneoqjettens. Et,fi
perueniret ad id,tunc eflet id , quod
dixerunt,verum. fed ipfa non perue
nitad hoc. nam neceflarium in efle
exfe, cum ponitur inefle,entquod
magisauferturabeo, quodfircopo
fituni ex materia,&forma:demu qp
fitei definitio.cum vero ponitur ef-
tecopofitum cxparubusAutiquis,
:.
uicem,vreftin mundo &partibus
,
eiu<;,tunc verum eftdicere de mun-
do,autpartibtiseius,cpfitnecefIariu
in cfie.& hoc totum,ciim conccfleri
mus q? fit hic ens quod eft necefla-
,
rium in efle. &iam d-iximusnosqj
via,perquamprocefli:inconftitu-
tioneentishuiufmodi,no ert demo
& non deuenit naturaliter
ftr atiua,
ad eam,nifi eo modo,quem dixim*.
Etplurimum,quodfequiturexhoc
fermone, f debilitatishuius vix,eft
apudponentem hiccorpusfimplex,
non compofitum ex materia & for-
ma.&eltopinioPenpateticoif.qm,
quiponit compofitum expartibus
in adtu Antiquum , impoflibile eft
ei.quin fit vnum eflentialiter & oc.
vnu,
re copofitaertpropter
quodert vnuinfe,ffimplex, &pro-
pterhocvnummunduseft vnus.Ec
ideo dicit Alexan. cp impoflibileeft
quinfithicpotentiafpintualis,tra-
fiens per omnes partes mundi , ficut
reperituriomnibus partibus alalis
potetiacopulanspartesadinuicem
tesanimaliseftgenerabilis&corru-
ptibilisin indiuiduo,& nongenera
M
bilis & non corruptibilis fpecie,pro-
ptcrcopulationem antiquam qrh :
eft ei vr fit non genera-
impoflibile
bile&no corruptibilei indiuiduo,
ficuteftinmundo. Eteuenit Deo
glo.hxc diminutioin hacfuafpecie
ptrfedtionis^adqua peruenirealiud
non potert, vtdicit Arirto. inlibro
de Animalibus.Etiam vidimusno-
flra tempertatemultos, &exfociis
Auicennxpropterhoc dubiumex-
poiuifle Auic.efic huius opinionis
&di-
1
 Vndecima
/ & dixerunt, <j> ipfe non tenet , q>
faic feparatum: & dixerunt hoc ap-
parcre ex fermoc eius de neceflario
inefIeinmuitisIocis:&eftid,quod
pofiiitinphilofbphiafuaonentali:
&dixeruntcbideo appellauitillam
orientalem,qmeftexopinioneori-
cntahum,tenentium q>Deusfitcor
pus ccelefte, vc ipfe opinatur & ipfi
quidem cum hoc debihtanc via. Ari
ltot.circaconllicurionemprimi prl
cipij per vtam motus.Nos vero iam
locuti fumus de hac via multis vici tis,aut indiuidualiter,ficut tft I cor-
105
fit apparet dc eo q>eft poflibile in erTe, D
cjuo ad motum Iocalem:ergo necef
fe eft vc motor eius fit neceflarius J
eflem fubftantia, &cpnonfirmeo
potcntiaomnino,necadmotii,nec
adahud.&nonattnbuifei necmo
tus,nec quies, necalia fpeciesmuta
tionum. &quodeft huiufmodi no
eft corpus omnino, nec potentia in,
corpore. partes veto mundi auernae
funcneceflariann eilein fubftatia,
aut vlr,ncut eft in quatuor elemen-

bus:& declarauimus modum quo pore ccclefti.,

cftinea veritas:&fb!uimus omnes

B qoncsfadrascocraeam.&locurifu DISPVTATIO XI.
musetiadeviaAlexandri inhoc,f E
m
quam eligit hbro fuo nominato p e diminutionc tenentis quod
de principijs.nam vf q> dechnauit a primum fcit aliud ab co,
via Anft.ad aliam viam.licet fuerit fpc
&C fcit genera,c3C
aflumpta a principijs, quaz declara-
ciesmodovmv
irit Arift.& amba: via: funt verx.fed
uerfali.
magisnaturaliseft via Arifto.qua-
re,cum verificabitur via probatiois
A LG AZE l
neccflarij I efle,vt recirabimus , erit ItAlga Perfecti au
.

cra apud mc:hcct fuerit in ea com tem qm ec eft"inclu

municasrindiges diftinc"tione:& effc fum apud eosinin-
vtprscedatei fcienriafpecierupof nouato , & antiquo,
fibihumin fubftantia,& fcieria fpe eritapudeos &non
cierum neceflariorum in fubftaria. antiquum
Deusglo.&attribu- nifi
C Echarc viaeft vt dicamus poffibile taeius,&quicquideft vlteriuscftin F
in efle in f ubftantia corporea,neeef nouatum ex voluntateeius,io puc-
le eft vt pracedar id neceflarium in nit ad eos ^ppo neceflaria de fcietia
cfle infubffcanuacorporea.& neccf eius:qm voiitum neceflario impoPe
lariu I ee I fubftacia corpea, necefle e quin fit fcitum voleti.& aedificaue
cft vt prarcedat id neceflanum in ef rut fuper hoc q> tocu e fcicii ei,ex eo
(e in f iibftantia abfbluta:& eft id,I q> totu e vohtum ei, & innouatu ex
quo non eft potentia omnino.nec I volucace ei 9 ,& nihil fit qn fit Inoua
fubftanria,necinaliafpecieiu mo- tuex voluntateeius. &quotiefcuq;
tuum.&quodefthmoi noneftcor affirmabicq> vult,fciesqdeid,qtf vc
pus.v.or.corpus cceleftc, apparec de hc,e viues neceflario:& oe viucs fcit
co q?cft ncceflanum in cllel fubfta ahcf,quato magis fcit feipm:crgo to
tiacorporea. finaucemfequeretur tu fitfcituDeoglo.&idfcit hac via
vthccorpus antiquiusco:& tamen cunotueeisq? vultcrearc mundu.
Extraord.Aucr. Aucr. O

ii AVERKOFS.
Altprocemium
Auer. Hic fermo.fecit cum
ad hoc,
coparationcmintereum,&fermo-
nem philofophorum de fcientia an
tiqua.Attamen hic fermo eft magis
farisfacieus primoafpc<5tu,qfermo
philofbphorum.nam Loquetes, cii
verificatusfuerit lermo eorum,&ap
paiueru apud quem det apparere,
videturq» ipfipofueruntDeumgl.
hominem iternum.ipfienim
Difp utatio
vita addita intellectui in homTf no
vrfaciat
df,nifidepotetia motiuainlocoex
voIuntate,& apprehefioe ^uenietc
ex fenfibus:fenfusautem auferutur
a Deo, & multo magismotusloca-
lis.Loquetites vero ponuntinDeo
glo.fenfusabfqjinftfis, &auferunt
ab eo motum abfolute: igituraut
non affirmantin Deo vitam reper-
tam viuo,qua:eftconditioineefcic
tia:homini,aiitponunteam efleip
afii- lammetapprehenfionem vtdicut :

milauerunt mundum operatis,qua: philofbphi apprehenfio,& fcien-

q;
funt ex voluntate humana,& fcien- tia in primo eft ipfamet vita & er, .

tia,& pofterius. Et,cum df eis q> ne- quoniam voluntasin viuoeftappe

H cefie eft vt fit corpus,dicunt q? eft e- titusmandansad motum,&viuo,&
ternus:&omnecorpuseftinnoua- homini euenit ad perficiendum id,
tum: & necefle eft eis ponere homi- quodei deficitinefiefuo. Dcusve-
nem abfq-, materia agentem olum ro glo.abfitq? fit ei appetitus, ex eo
cntium. &fithicfermo,fermofimi cp deficit ei,& fubftantia: eius aliqd,
& fermones
litudinalis rhetoricus : adeo q> fit caufa motus, &[actionis,
fimilitudinales funtnimiumfatif autexfe,autexalio. Etquopoteft
facientes, nifi q>, cum procedimus lmaginari voluntasa:tcma,qua:fit
pofl eos, apparebit inuolutio eoru . caufa opationis ninouatc. abfq; eo ,

nam nihil eft diftatius a natura en- q?additus fitapperitushoraopatio

tis gfiabilis & corruptibiIis,qua na- nis?aut quomodo imagineifvolun-
tura entis2eterni.Et,cum hoc fic fue tas,&appctitus,quorum difpofuio-
rit,impole eft vtrepiatur aliqua fpe ncs fintante operationem, & hora
cies,diuifaina2ternitatem,&priua- opciationis? &poft operationeca:-
tionem a?ternitatis, ficu: diuiditur dcm, abfq;eo q?eueniatmutatio?
I vnumgenusi differentiasid diuide Vltcrius, c.uiaappctit eftcau(a
9
mo M
tes.nam diftantia anerni ab innoua tus : & motus non reperitur nifi in
to eft maior , q diftantia fpecierum corpore:igitur appetitus non rcperi
abinuicem, communicantium qui tur nifi in corpore animato.&,cum
dem in innouatione.&, cu fueiit di- non fit voluntas inPrimo apud Phi
f tantia anerni a non anerno maior, lofbphos , nifi q> operatio eius fit o-
c[ diftantia fpeium abinuicem, quo peratio proueniens a fcientia,& fcic
ergopofeeftvtpermuretur iudiciu tia in eo quod eft fcientia,in duob'
abapparenti ad occultum ? & tame contrari]S pofTibilceftvtproueniat
funtcontraria.&,cumintelIiguntur ab ea vnumquodque eorum, & pro
attributa reperra in apparenti, & oc uenit excellcntius contrariorum, &
culto,apparetq>iunta'quiuoca ajq non viliusexfcienteea,ideo appel-
uocatione tali,qua; impofe eft pmu laturSciens, Excellens . & propter
tari ab apparenti ad occultum.nam hoc dicunt de Deo glono.quod ap
pro-
fc^
 Vnd ecima 106
A propriantur ei tria attributa, & eft nesno artificialestquorum altcr eft D
cp fit Sciens,Excellens, & Potens & . magis fatisfaciens altero. & fecudu
dicuntcp voliitas eiuSjpuenit inen hocoportct vtintelligatur id,quod
fcientiam eius, & pofle ei
9
tibus f m nos hic fcripfimus.& ldeo nome de
non deficit a voluntateeius,ficut de bitum,& conncniens hmus libri eft
ficitinhoTe. Hoctotum eftfermo Deftrucftioambarum fecTarum fi-
philofbphorii in hoc capib.&,cum muI.Et hoc totum eft apud mc cx-
pofitum fuerit,vtpofuimus,inhis cedcrelegcm,& fpecu!arcdeco,qcF
cjuidem rationibus eft fermofatis- non pra*cipn lcx. qm vires hominis
faciens, non autem demonftratiu
9
. dcficiunt m hoc. impofe eftcnim
Et tibi eft confyderare hxc, fi fueris deomni eo,quod tacuit Icxex fcien
J
cx hoibusfelicitatis completx in Io tijs,vt fpeculct , & declarctur vulgo
cis proprijs hbri Pofteriorum, fi fci- cx eo,id, ad quod pcrucnit fpecula-
ueris artes,cjuas operatMemfatio.ar tio,quod fitde efTcntiahbusIegis.
tesenim demonftratiua: afTimilant' nam fitex hoc magna inuoIutio.&
B inomnibusartibus fadiuis nam debethomo tacerein lftis rcbus,fi- E
.

quemadmodum impoflibilceftei, cut tacuit in eis lex,& notificare vul Qi!° P*-
qui non eft illius artis, vt faciat ali- goo^intellecftus humani deficiunt «o*3 ™
cjuam operationem illius artis , fic in difputatione dehisrcbus,&non vulgvrrs
etiam impofhbileeft ei,cjui noftit excedantdodrinam legisdcclarata dminas.
artcsdemonftrationis,vt faciat ali- in lcge:cum fuerit docrrinacomu-
quamoperationem artisdemoftra nisomnibus fufficiensadacquuen
tiux: & eft ipfamet demonftratio dum felicitatem fuam. Quoniam,
.

fed harcars dignioreft inhoccane- qucmadmodum Medicus (peculaf

ris artibus. diflert tamc fermo T hoc de rebus fanitatis in mcnfura , qua:
abopcrationc. nam operatio cft a- conucnit fanis,ad confcruadum la-
c!tio vna , & non proueniet necefia- nitatcm , &.rgris ad remouendum
no,nificx habetibusartem. fpecics a'gritudine:ficcteftinconftituente
erofermonum mulrx funt.nam legcm na ipfe notificat vulgoex re
aliqua* fiint demonltratiua*,aliqua: busmcfura,quapucniutadfclicita
C 9
vero non demonftratiux.fed fermo tc.Etficci fa<ftibihb .naid,qcF ta- F
nesnon demonftratiui,quia proue- cuitlex,epfecti 9 ,& pcipuein locis,!
niuntabiquearte,i6exiftimaturin quib 9 videt q> fint de ghe reru facti-
demonftratiuis q> proucniat abfq; biliu,in quibus eft iudicium legale.
arte. & hic eft enor magnus.& ;deo Quarc Legifhr difteiut in hoc ghe.
c]ua?cunc]-, materia: fucrint materie funtcnim ahqui,qui negantroci-
rum artium dcmonftratiuarum,in nationcm,& funt fequentcs fimpli-
quibusimpofTibileeft vt fitTeis fer citates rerum:& aliqui.qui eam af>
mo abfq;, fcrmone artificiali,impof firmant,& funt hoies rocinatiois.&
fibiliseft fermoineis,nifi habctiil- hoc ide cuenit rcb 9 fcietificis. & fim
!am artem,ficuteft in artc Gcome- plices aut,& fcietifici^magiSjjpficiiu
tria.\Quare totii id,quod pofuimus fimplicesin rebus fadtibihbus. fn-
in hoc libro,non eft fermo artificia terrogatio autcm aducrfarij in his
lis dcmonftratiuus, fed funt fiimo- rcbus aut eritexhoTbusdemfatio-
O ij nis,
 Difp utatio
G nis,aut non . Si rueritex hoTbus de- fum? &
impoflibile cft hoc abfq; ra X
monftrationis,Ioquendum eft cum tioneineo. Deindedixit,&id,qc7
codemonftrariue, & notificabit ei dixit Auicenna circa verificatione
cphicmodusloquendi eftpropnus huius in graduatione fermois eius,
hoibus demfationis,& fciet in locis tendit ad duo,quorum vnum eft q>
inquibus lex innuit hoc, q? hoc ge- Primum eft ens non in mateiia : &
omne ens non in matena eft mtellc
nus fcientias prouenit ex demfatio-
ne.Si vero non fueritex homiuibus ctusabfblutus &omnia intelle&a :

demonftrationis , aut erit ex homi- funt manifeftaei.nam jphibens ab

nibus,quicreduntlegi,autex Here acquifitione omnium rer,um eftal
ticis,& non credentibus. fi crcdit ei, ligantia cum matena, &occupatio
notificabitur eicploqui dehisreb 9 inea.nam anima hominis eftoccu
eftprohibituminlege. fi vero non pata in reginnne materia:, f corpo-
crcditei, nonelt mconueniensho- re.'&,xum ceflauerit occupatioei*,
minibus demonftrationis contradi & non fummergi tur in appetitibus
H cere ei rationibus incifiuis. Sic pro- & conditionibus vili- L
corporalibus,
fe&odetee difpofitio habentisde- bus,procedentibus de rebus natura
monftrationem in omni lege,&pi£ hbus,patefitei veritas intelleckuu.
cipuein lege Mofayca diuina ,aux & ldeo apparet cp Angeli omnes fci
non tacuit de rebus diuiuis, fedin- unt omnia intellec"ta,& non deficit
nuit id,ad quod peruenit demoftra eisaliquid:quoniam funt etiamm
tio,& tacuit de eis,dimittens hocad telledtus abftra&i non in materia.
do&rinam communem . His aute Poftea,cum recitauerat fermoncm
habitis,reuertamur ad id,T quo fui- eorum,dubitans eis,dixit.
mus,cum ad hoc uos induxit necef ALGAZEl.
fitas.& nifi eflethoc,Deus fcit,& be
ne inteliigit q? nos non licite loque- q>
Alt Alg.Etdicamus,cum
fit in ma
Primum ens non
dicitis

remur de his rebus hocmodolo- tena,fi mtelhgitis q> non fitm cor-
quela?.Et,cum cxpreflerit Alg. viam pore,neclnatu corpori,fed e exhs in
qua affirmauerunt Loq uentes attri te,abfq; apprehefioe termini,& ap-
I butumfcientia:,&alia, adeoqjefti propnatioe T aliqua partc , cocedif! M
vltimitate declarationis,ex eo q? eft £t circa id,qcFdicitis,& hmoi ein-
invltimitatcfamofitatis, & vltimi- 9
telIe<5t*abftra6t ,qro qdTtelligitis j>

tate f acili tatis verificationis,Iccepit itelle<ft€?fi intelliguiseu, q Ttelligit

facere comparationem inter eam, aliasres,hoceftipfummet qfitii, &
& viam philofbphorum in his attri locus qoms.& q uo id accipitis I pro
butis.& hxceftoperatio rhetorica. ponib fylfiin qfito?fi vero mtelligi
fcdixit. tis ahud,& e q> ipfe intelhgit feipm,

A L G A2E1 fortecocedettibi hoc tuifresPhilo

Alt Alga. loquens cum philofb fbphi,& 116 puenit ad hoc,ex eo q? I

phis.Vos autem , cum exifti- telligit (eipm,vt inielligat ahud & .

mauiftis q> mundus fit antiqu', n5 df eiquareponis hoc , qc? no e ne-

innouatus q uidem a voluntate,que. ceflanurigtfdifterr Auicen. ab alijs
io vnde vos fciuiftii q> ipfe fcit feip phiiofophis.& quo pomt id necefla
num?
 ,

Vndecima 107
rium?&,fi eTpeculatiufi , qro qua* e condufionesmultarum propofltio D
demfatio in hoc ? fi vcro dicit , qm num Quoniam rleclaratum eft a-
.

prohibensabacquifitione rerum,e pudeosq>omncens fenfibile fitco

jnatena:& lbi non eft materia: igit" pofitum ex materia,& forma: fot &
noneftprohibens.Nosdiamusno maeftid,quoenseftens,& eft ia\
concedirnuscpiitprohibens:&non quod fignificaturper nomen,&dc
concedimuscpipfafitprohibens ta nnitionemj&exea^pucniropcratio
tu.Etfundatur fyllogifmus eorum propriain quoIibetente,&eftea, cj
in figura fyllogifmi hypothetici:& fignificat efle formarum ln cnte.Et
eft vt dicatur, hoc eft in materia
fi hoc . qm ipii inuenerunt q> funt in
nonintclligitres: fed non eftin ma fubftantijspotentia: agcnteSjjPprie,
tcrin.ergo mtelligit res.& in hoc po cuihbet enti , & potcntiar patientes,
nitur contradidioantecdentis.&po aut propria,aut commuiws. im- &
fitio contradidionis anteccdcntis poflibilecft vtres patiaturre,qua
non concluditconuenicnter &eft : agit.nam adiocontradicit paffioi:
ficut fermo dicentis, fi hor.quod vi & contrana non rccipiunt alterum E
detur,efthomo,eftanimnl:fed non altcrum, fedrccipitcafubieduco-
efthomo:crgo noneftanimal.hoc rum,modo,quo vnuaduenit, poft-
emm non fequitur, cum multoties quam rcccffitaliud.v.g. calidu non
non erithomo & tamen critcau', recipitfngidum:id vcro,quod reci-
,

& erit animal. Verum eft q- pontio pit rrigidum,cft corpus ca1idii,cum
contradidionis antcced?inis coclu recefleritabeocalidum.&recipit fri

ditcontradidionem coufequcntis, gidum,&econtia.Et,qin lnucncrut

ficutdixeruntin Logiciscum codi- adionem & paffionem cflehm5i,
,

tionc:&cftconucrfioconfcquentis fciueruntqioTaentia talia funtco-

cu antecedcte.& hoc vfr, &eft ficut
dicunt fi Sol ortf.dies eft:fed Sol no
ormi r: eigo dies no eft.qm efle diei
non het cam,mfi ortum Sohs:& al-
terumeorum conuertiturcum alte
ro.&declaratioharumpofitionum
&didionum mtelligiturin Iib.
prehenfionisinteIIedus,quemordi
nauimus ad hunc hbrum.fi vero di
autem ponimus conuerfio-
cit,nos
nem,&eft cp prohibenseft materia
tantum,&c.
avkrroes
pofita ex duabus fubftantijs,fubfta
tia quidem,qua* eft adus,& fubfta
tia,qux eft potenria:et inuencru t q>
fubf tantia , q eft in adu eft pfcdio
fubftantix, quareft in potentia , &
generanonc,cum n6 F
eftei in finei
Ap fueritdiftindaabeainadu.Deldc
cum fpeculati fueiutformascntiu,
declaratum fuit eis q> necefle eft q>
deueniat resT iftis fubftati js ad fub-
ftantiam in adu, fpoliatam a mate
ria:& nccefle eft vt fit ha:c fubftatia
agens,nonpatiensomnino:&vtno

n dc
Alt Auer.Primum, quod eftin
hocfermoneex lnuolurioni-
eueniatei debi!itas,necfcflitas, nec
corruptio:cum hoceueniatfubfta-
Sjlo
lenerunt bus,eft recitatio opinionis,& ratio- tia?,qua: eft m
adu,ex eo $ eft petfe
>hilofo-
>hi i co
dnariocontraeam. Nam
id,quod diofubftantia*,qua:eftin potcntia,
jniti6cip pofuitineo expropofirionibus,q> non exeocpeftadusabfblute.qm,
nuDei. finttanijprincipia,funt apud eos cumfubftantia,qua:eftmpotetia,
O iij exeac
 Di(p uratio
C cxeatinaclumex parte fubftatia:, tus in libris Logicar pauca afluefa- C
quae eft in actu necefle eft vt deue-
, ctione,quod impoleefthic. Et ex
niatresin emibusagentibus,&pa- hoc modo viae fauerunt cp id, quod
tientibus ad fubftatiam, quaeeft a- non patitur omnino,eft adtus,& no
cftusabfblute, &cpcefletemanatio, eft corpus . qm oe corpus paffibile
& pceflusad hanc fiibftantiam & . apud eos elt m materia. Moclus aut
f

dcdaratiocp repenatur haec fubfta- quaeftionis contra philofbphos in

tia,ex eo cp eft mouens,& agens pro his rebus debet fieri cum principijs,
pofitionibuseficntiahbus^&jppriis, qua; adduxeruntin declarationem
cftin hb.Octauo Phyficoiii.Et,qm harumrerum,non autem cumhis
conftituerunt hancfubftatiam via metrebus, quib 9 dubitauitifte vir:
propria,& coi, vt eft notum in hbris &cum hocfciuerunt cphic fitens,
eorum, confyderaueruntin natura quodeftintellectusabtblutus. Et,
formarum mouentium materiaUii, quoniam viderunt etiam ordinem
& inuenerunt aliquas earum magis & operationibus eius
hic in natura,
H propinquasadtui,&magisremotas fequiordinemintelledlualem, fimi L
apotentia:qrh funtremotaza paf lem ordini artificiali,fciuerut q> hic Quo j
01
fionibus magis q alia:, quod eft fi- fitintelledtus,quiinfluitbaspoten-
•
~ r -
^ "1
d°prin
gnum mateax nbi propriar& inue tias naturales, quarum operationes ; te[|,„£

nerunt animam ex iftis formis im- currunt modo operatiois intelledt 9 :

fc> j nuE
]

9
munem pra: caetens a materia,& p- &determinauerunt ex his duab ie gatalii

cipueintelleclum,adeoq>dubitaue bus cp hoc ens quod eft mtelledtus

,

runt de eo an fit ex formis matena- abfblutus,eft llle ,

qui influit entib*
libus, aut non ex materialibus. Et, ordinem,& proportionem reperta I
cjfn viderunt formas apprehenfiuas opationibuseorum: & fciueruntex
efle ex formis auima: , & inuenerut hoc toto cp ipfum intelhgere feipm
cas remotas a materia, fciuerunt cp eftintelligereomniaentia.Ethmoi
caufaapprehenfionis fitremotio a ens nou eft: id, quod intellign de fc
matena.£t,qm muenerunt mtelle- aliudabeo,quodintelligitde alio,
ftum non efle paflibilem,fciuerunt ficuteftinintellQcftu humano. &ei
I cpca,qua fitforma no aiata,autap- non conuenit diuifio pdidta & eft . M
prehenfiua,nihU aliud eft, nifi ex eo vt dicatur omnis intelledlus aut in-
cjp, cum fuerit perfecTiio eius , quod teHigitfeipfum,autaliud,autintel-
cft in potentia, erit lnanimata , aut ligit vtruq; fimul.deinde dicit, fi in
non apprehenfiua.&,cum fuentpfe telligitahud.patetcpintelligitfeip-
£tioabfoluta,cui no admifcetur po fum.li mtelligit feipfiim, non opor
tentia,entintellecT:us. & hoc totum tet vt mtelligat ahud . & iam locuti
iam ordinatum eft ordinarione de- fumus de hoc fuperius.Ex totum,de
monftiatiua,& fylfib naturahbus,& quo locutus eft ln fyllogifmo hypo
impoiceft vt ordineturin hocloco tetico,quo vfiiseft,vtdixit,n6 eft ve
oidiuatione demonf tratiua,nifi ag rum.nam fyllogifmushypothenc9
fregetur id.cums natura eft vt fcn- non verificatur nifi declaretur id,
,

aturinmulus librisdiuerfisi vnu quod reitetatur in eo,&confequens

locum.& hoc benc fcttjqui ef t ailuc per fyliogifinum categoricum, aut
vnu,
 ,

Vndeciina 108
A vnum,:iutpIusvno. Syllogifmus ve ratio animalis,&hominis:aut natil D
ro hypotheticus verusin liac q5ne ralis, ficutoperatio Solisillumina-
talis eic .Si id,quodeftinmateria, tione,& igms calefa&ione, & aqux
non intelligitjid quidem,quod non lnfngidatione.eftautnecefle, vtfit
eft in matena,intelligit.& hoc qui- fcientia m
operationc voluntaria,
dem,cii declarabitur venficatiohu vt cf 1 111 artibus hominis : in opcra-
ius confequentii*, & verificatio ei 9 ,
tione vero naturali non.&apud vos
quod reitere£& funt,pp6nes, quas eftcpDeusglo . fecit mundum via
diximusefle apudeosconclufioes. conlecutionis ab eo naturair,& ne-
& lfte vir attribuit eisq> fint pnma cefIitate,non aiic via voluntatis , &
aut jppmqua ptimis.&,cum decla- eleuationis: fcdconfecutumeftto-
rabuntur fm q? diximus, erit (yllus tu a fubftantia eius,vt confequitur
vera: figura:,& verarum propolitio- lumen a Sole.&, quemadmodu Sol
num.Verificatio autfigura:,qm id, non poteft euitare lumcn,nec i^nis
qcKreiteratur, eftoppolitiicoleque euitaiecaLfaclionem, fic no poteft

.fe ns,&concludit oppolitum antece- Primumeuitaie opcrationes fuas. £

dentisjiion eft ficut ipfe putauit , q> quod ablit & hxc fpecies, hcet ad-
.

ipfi reiterant oppofitum anteceden mifenmusappellareeamoperatio-

tis,&concludituroppolitum confe- nem.iion determinat tii agenn fcie
quentis.Atth,quia non funt prinie, uam omnino. Si vero dicatur difie-
necfamofx,neccaditeaium in pn- runt,quoniam prouenire totii a fub
xno afpedtu veritas, ideo funt rn vld ltantia eius ef t propter f cientia eius
mitateinconuementia?,pra?cipuea de toto . &
imaginatio ordinisvPis
pud lllum , qui nihil audiuit de his eft ca mfluxus totius : & non eft ei
rebus . Igitur inuoluit ifte vn fcien- caufa pra-ter fcientiam de toto,fcie-
ciasmuolutione magna, &extraxit tiaautcdetotoeflipfamet fubffcm
(cienriam a radice,& lemita eius. tia eius:&,nifi eflet ei faentia de to-
A G A Z E L.
L to , non prouenuet ex eo totum , &
It Alga. Secundus au t modus noneftficlumenproueniens aSo-
a:eft,cum dicunt q? licet nos no
.

'€ dixerimusq?Pnmum vultinnoua-

le: dicimus, &in hoccontiadicunt

tibihatrestui.namipfidixerunt q? jr

tionem nec q> totum fit inouatum

, fubftantia eius eitfubftatia,exqua
innouatione permanenti,nos tame confequitur efle totius fm ordinem
dicimuscpipfumid recit, &eftcon fuum naturaliter & ex neceflitate, ,

ftitutum ab eo, nificp no defecitat- non autem ex eo cp fcit de ie.qua:ro

tnbuereeiopationes,&nunqdefe- qindeftqcr facithac opinioneefle 1

citefleagens: &-non dilhnguit^apd ralfam,quotiefcunquec6ueniat eis

nos nili hac imaginatioe,in funda- circa ablationem voluntaus?fi aute
mento vero agcntis non.&, cum ne non condinonatur fcientia Solis dc
agens fciat dehberatiue,
cefie efi vt illuminatione in colecutionelumi
crgo totum cft apud nos et ex opa- ms, fed q> fequitur ci ex neceffitate,
tioneous.Rhlioauthuiceflduob 9 tunc poteft confyderari hoc
modis. quorum Vuuselt q> opatio depnmo,& mhil
cii dupir, aut yoluntana, ficu t ope- prohibeiet.
O iiij Aucr-
 Difputatio
G atirrois
AltrecitaredePhilofophis
Auer.Inccepit hoc capfo
in
quid
abfurdum:&eftcpDeusglorio. no
babet vo!untatem,nec in mnouatis
necin toto:quoniam operatioeius
prouenitafubltantiaeiusexnecef1
fit,ue,ficutprouenulumen aSo'e.
Deinde recitauitde eisq>ipfi dixe-
runt,exeo q> e(t agens,necefle eft vt
fit fciens. Attamen Philofbphi no
negant voluntatem a Deo glori.&
nonaffirmanteivolutatemhuma-
nam.quoniam illa, qua? eft T huma duorum contrariorum.
nis,eftquia reperiturdiminutioin
me voluntatisdf deeis«quiuoee,fi %
cut nomi; fcietia: df fic de ambab*
fcienti/s,antiqua,&innouata. nam
voluntas inanima!i,&homineeft
pafTio proueniens a volito,& efl cau
fataabeo. Hoceft,quodintelligi*
turde voluntatehominis,&DeigI.
abfitcpfit eiattributumcaufatum t
Etnonintelligiturper volunratem»
nifi ordinatiooperationis,copulata
fcientix.& fcicntia , vtdiximus , efl
duorum contrariorum . in fcientia
veroPnmieftaliquo modofcieria
& operatio
eiusvniusduorumcotranoiumefl '

H volente,& paffio rei vohta.\& , cum probatio q> fit hic aliud atmbutu , 1*
reperitur ei volitum, ceflat diminu- quod appellatur voluntas.
tio,& aufertur paffio , quse appellaf'
A LG A ZE L
oluntas. fed id , quod affirmant ei
<levoluntate,eli q? operatlones,pro
Alt Alga.SecUndusautem mo
uenientesab eo,proueniunt a fcien dus eft, vt nos confiteamur q»
tia:&omneid,quodprouenitafcie prouentusreiab agete determinat
tia,& fapientia, prouenitex volun- fcientiam in operatione, qux ema-
tate agentis,non autem ex neceffita nat:&tamen apud eos operatio Dei
te naturali: cum no fequitur ex na- glo.eft vna & eft caufatum,quod
,

tura fcientia: aduentus operationis fimplex,& non debet

eft intellectus
ab eo , vt ipfe de Philofb-
recitauit fcire nifi eum caufatum
. vero pri-
phis.quoniam, cum dicimus q? ipfe mumeritfciensid,qcf ,puenitabeo
fcitduocontraria,fequereturq>pro tm. namtotum non jpuenit aDeo
ueniant ab eo duo contraria fimul. glo. ftatim, fed medi js,& prouentio
I &hoceftfalfum, &prouenire vnu ne,&confecutione.&id, quodema M
duorum contrariorum ab eo indi- nauit ab eo , quod emanauit ab eo,
cat attributum additum fcienti2e,& non oportet vt fit fcitum ei. & non
eftvoluntasipfa.ficdetinteiligiaf- emanatab eonifi vnum.&hoc,cii
firmatio voluntatis in Primo apud non eft necefle vt fit in operatione
,

Philofbphos: & tamen eft apud eosvoluntaria,quomodo erit innatura

fciens,& volens. Cum autem dixit li?nam motus lapidis a fummitatc
<j> operatio eft duplex.aut naturalis montis erit motu voluntario,quem
aut voluntaria, eft falfum quonia facietfcientia in fubftantia motus,
.

operatio eius apud Philofophos no & non faciet fcientia id,quod fit ex
cftnaturalismultismodis,necvolu eo decontactu,&eruptioncal
taria abfblute:fed voluntaria, qua» terius rei.hoc etiam non
abeftabomni diminutione reper- pofluntrefpon-
ta in voluntate humana. quare no- derc ei.
Auer.
 .

Vndecima i o9
A averRo t. s. tn non aurcruntYolutatem, fed au D
ferutparte diminuta ab eo. Deide.
Altagens,cuiusfclaeftinvltimi
Aucr. Refponfio noftra, q?
a l g a z e l.

tatepfecri6is,fcitqdemanatabeo, A It Alg. C^uare negatis dicen-

& id, qd emanat ab eo,qd emanat, ti ex Philofbphis q> hoc non
J\
abeo,&qcfemanat abhoc,quod cftaddiriodignitatis,qm faaindi-
emanat,vfq;adfinemeius,qc1ema geteaaliudadrecipiendu vtilitate
nat. Er, fi primumfueritin vltimi- aliqua:na ipfuml feeaindiget.Ho
tate fcientie,oportet vt fit fciens to- mo aut exaltatur intellectis , aut vt
tum id, qnod cmanat ab eo media perueniat ad fehcitate i fine huius
te, vel immediate. &non fequitur feculi.&alterius, autadperficiedtt
tfitfcientia eius degenere fcieti^ fe,tangobfcurum,&diminutu :&
noftra? quonia fcientia noftra eft
: fic alic^ cieatur^.Subftatia vcro Dei

diminuta,&poftenorfcito.Deinde glo.nonindigetprec~tionc.&,fic6-
dixit,refpondens quarftioni, quam lydeietur deeo fcientia,qua perfice
B fecit Philofophis. qrh fubftatiaei 7 ett
retur, hocerit, E
diminuta.&ficaliccreatui^.&hoc
a l g a z
eft, ficutfi tuattnbuereseiaiuiitu,

Altnimuscpipfum
Alga.Siautedicatur,fi
non
defi
fcit, tiifi
&vifum,&fcientiam particulariu
ingrcdietium fub tempore.Tu au-
feipfum,hocerit in vltimitate Tc6- teconuenis cum fratribus tuis Phi
uenienti^. namaliudfcit feipfum, Iofbphisq?Deusgl.abcftabeis:&
&aliud, &eritexcelfiis eo ingia- q>mutationesingredicntcsin tepo
du. &quomodocaufatumeriteX- re,diuifaeadid,quodfuit,&erit,no
ccllentiuscaufa? fciteasPiimu: qinhocfaceretmu
averroes. tationc in fubf tatia eius, & impre£
Altminuta.
Auer. Hec refponfio
nalea induxitrem
cft di- fione.& non fequitur in negatioue
huiusabeodiminutio, fedeft per-
intelleltaad incoueniens. Deinde fedio;immodiminutioefthabere
rhditipfe,&dixir,dicimusqihocT- fenfus,&indigereeis.&, nifieetdi-
G coueniens fequitur Philofbphiscir minutio inhomine, nonindigerct
' :

caablationem voluntatis, &abla- fenfibus ad prxferuandu feabeo,

tione innouationis mudi :&debct quodeieuenitex ciusmutatione.
cotradici, (icutcotradicuntciscete & ficfcla innouationum particula
li Philofophi.& impoflibile e quin riu vos putatis q> fit diminurio Et .

derelinquatur Philofophia,& con- qucmadmodum cum nos fcimus ,

fiteatiu q> mudus (it innouatusvo innouatioesoeSj&apprehendimus

lutate.i.q?(equitureis, fifuerintex fenfibiliaoIa,&Primuno fcitali-
cis, qui intulcrint q> ipfum fcit ope qd de pticularib 9 ,& no apprehedit
9
rattl fuum propter inconuenietia, aliqd ex fenfibilib no erit hoc di-
,

9
vt ipfi tollerent hoc mconueniens, minutio,fic fcla de vf:b Ttelledua
quemadmodii deuenerutin aliud libusetpoieevtaffirmetalteri, et
inconueniensdeantiquitatemun- no affirmaturei &noerithocdi- :

di & ablatione voluntatis & ipfi

, minutio et. & ab hoc no pt euadi
.

Auerrocs
 Difputatio
G '

A v"e R ro e s i ntelligcns confecutioiies, qu? coh

Alt Auer.He_ceftratioeius, q fequuntur exoperatione eiuspri-
dicit q> ipfum non ftit nifi fe ma, & dicitur ei qi hoc reperitur ei,
9
ipfum Etiamrecitauira opinio-
. quioperatur voluntarie. &qiiofe-
nes horninii circa aggregationem quitur,cum ponitis fciens.quod no
xius,qddicuntq>ipfumnonfcitni operatur voluntarie;? &dixithoc,
fi feipfum,&cp ipfiim fcttoiaen- qmid,quofuftentatuseft,eftqm,
tia.& ideo dicunt aliqui famofi eo- cum afnrmatur fcietia in Deo gl.
rucpDeusglo.eftentift oia, &ipfe affirmatur eivoluntas. Etidcodi-
cftmotor eoru, & non oportet rei- hoc fequitur, a quo non poteft
xit
terarelermone I hoc. & propones , ideft quin fequatur vt Pri-
euitari
adducte in hoc capitulo funt famo mum non fit apud eum intelhges
fx topice : qm omnes funt in capi de alio nifi operatione, que. confc-
rjloreductionis fyllogifmiocculti cutaeftprimu,&eftcafecunda,&
ad manifeftu,quosnaggregatge- caufatu primu.&ficctid,qdrecita
H nus, & 116 elhnter eas coicatiooi- uitdeeo,q>,fiintelligeretfeipfum,
no Demumloquiturinhoccapi- &n6intelligeretaliud,efieth6di-
tulo cii Auic.in eo,q? ratiocinat"' co gnior eo.Et caufa efle eius,& appa-
tra dicentem ex Philofbphis q> ipfe rentie;,qeft in hoc iermone,eft qm,
icit feipfura, & fcit aliud.qm Ipofli cu cofyderat h5 duos hoies,quoni
bile eft quin fciat id,quod fecit & . vnus no nuelligit, nifi feipfum , &
oesprop6nes,quasrecitatex Auic. alter mtelligit feipfum,&aliud,iu-
in conftitutione huius opiniois , & dicat intellectus q> ille , qui intelli-
quas facit ipfe in difputatione fua, git feipfum,& aliud, eft excelletior
funt ailumptx ex rebus, quaj viden eo,qui intelligtt feipfum, & no in-
tur in homine:& conatur permuta telligtt aliud. Attamen id, cutusin-
reeasadDeumglo. &hocnonpo tellectuscuhocintellecrudf ?qui-
teftfien qmamb^fcienti^dicun-
: uoce, exeocpvnuseoif eftagesno
turqquiuoce.naid, quoddicit Aui patiens,&altuspatiensn6ages,no
ce. q?oeintelligens, aquoemanat verificaturhexpermutatio. Etqm
I operatio vna , ipfum fcit operatio- ratioctnatus eft de mente Auiceu^ M
nem illam,eftptop6 vera fednon cum propofitione, quam concedit
:

modo Icientiehominisdere, qua ipfeinomnihabentcintelIcctu,&

intelhgit. qmintelledus hominis eftcphabens plusfcfseftexcellcn
perficttfeipfumcumeo, quod 2p- nus:&quod putauitdeablatione
prehendit,& intelligit,& patitur ab vo!untatis,& ablatione innouatio-
«o > & caufa pasfionis ab eo eft co- nis eft id, quod fecit eis fequi cp no
•f\ iVratio I intelledu.&ptopones, poflunt amrmare q> Pnmum ftit
qua: fi mt in hoc genere,aiguit con a'iud,quoniam fat agens, Ttelliges
traeas Alg. namomneintelligens operatum fuum, quodeftaliudab
/cxliominib9 aliquamoperatione, eo, exeoq>id vult, dixitcphoon'-
&itquit' cx illaoperatioeaha ope- couemens fequitur Philofbphis ta
iatio,&exiecundateitia,&ex ter- tum, iueftq>cauiatum,quodeh5,
tia quaita, no oportet vtfciatages fitexcellentius caufa,que_ eft Deus
P,lo.
 . ,

Vndecima. IIO
A gl.nam,cumipfiauferuntinnoua non fcit id fcientia,de-
fciat,fcilicet O
tionem mundi,vt pu tauit auferut terminante diminutionem & eft
, :

vohitatem.&,cum aufertur volun- fcientia humana & tamen fcit id ,

tas,aufertur cp fciat id,quod pioue fcientia, no detetminante diminu-

xiit ab eo . & hoc totum ia diximus tionem:&eftfcientia, cuiusquali-
fuperius q? no eil verum , C ablatio tatenon comprehenditnifi ipfe. &
voluntatis a Deogl.fedtatummo- ficeftdevniuerfalibus, &particu-
do auferuntvoluntatem innouata. laribus,q uerificantur de Deo gl.cj»
Et, quoniaratiocinatus eftdeme- iciat, & nonfciatea. Hoceft,quod
te Auic.propofitionibus,qu?exifti deterniinant radices Philofbpho-
jnantureflecomunes duabus fcie rum Antiquorum cis
tijs,& innouatx, & antiqua? , incce- Qui verodiftTxerit, &dixeritq>
fit ratiocinari cotra cum in co, qd & non fcit par
ipfe fcit vniuerfaha ,

dixernnt Philofbphi in hoc capitu ticularianon perccpit opinionem

,

lo dedifferentiamter duas fclas.& eorum, & no fequitur ex radicibus

B fequitur hoc ei iu rei veritate. Etdi eorum.namfcienti? humanatom- E
xit quare negatis dicenti ex Philo- nes funtpasfiones, & impresfiones
/bphis q? hoc no e additio ln digni entium,&entia faciunt impresfio«
tate. nam fcientia indiget ea aliud, nem in eis: fcienria vero Dci glo.
vfq; ad fine eius, quod fcripfimus . impresfione in cntibus, & en-
facit
Et expofitio eius e cp, fi oes iftc^ ap- tiapatiunturabea. Hisautem ha-
•prehcnfiones funt propterdiminu bitis,quiefcitlisinter Alga. & Phi- :

tionem in homine Deus gl.

, abeft Jofbphos in hoc capuulo, & capi m
ab eis,& ipfe dicit Auicen.nam, fi- tulofubfequenti Attamenomni-
.

cut conuenifticum fbcijs tuisq?ip no recitabimus nos hec capitula,&

fumnon.apprehendere particula- oftendemusm quoappropriatur
*ia non eft propter diminutionem & recitabimus id, quod didtum eft
ineo, poftquam fuit demoftratio fuperiusdehoc.
apud te,q? comprchenfio particula
rium eft propter diminutionem in
DISPVTATIO XII.
C comprehedente,ficpriuatioappre-
hendendi aliud eft propter dinunu Dediminutione eorum in ad».
fhio pa- .tionemcomprehendentis.Etiefp5 ducendo rationc, quod
j
^"^ fio huius totius eftjCp in fcietia eius ipfefcitfeipfum.
U particu «ondiuiduntvetum, & falfum op
luu. pofita,qua:diuidunt verum,&fal- A L C A Z E 1.
m
fum fcientia hominis. vet bi gra
tiaquonii homodicicurde eoaut 5n| IT Alg. Etdicamus
fcitaliud,autnofcitaliud,adeoq? q?perfecti, quoniam
funt.duo conuadicloria: &,cu fue- fcmerunt innouatio
rit verumvnum co^um, aliudeft nemmundicx volii
falfum . ipfe vero Deus »Io. veri- |M _ rateeius, adduxerut
l eo
ficantur de ambo fimul, fci-- probationem ex voluntate , q> fit
licet quod fciat ld , & quod non iciens:& ex voluntate, & fcia fimul
 Difputatio
€ cpfit viuens:deindemediantevita rodixerintcj>dcmfoeiuseft,q>ens K
in eo,q?oe viuens confvdcratin ie, diuiditui in viuu, & mortuu:& vi-
& c/t viuesnecefTe ef t ct vt fciat fe- uum eft pnus, & excellentius mor-
9
ipfum. &hicdifcurfusintcllectiu tuo:&Primiieft pnus,& exccllcnj-
eii in vltimitate dedarationis.Vos rius ergo eft viuens & omnc vi-
: :

vt ro,cu aufcrtis volutate,& Inoua- uens confyderat feipfum, cu fit fal

tione,&cxiftimatiscpid,qc1ema-
natabeo,cmanatcofecutiuep via
nccef!itatis,& natura:,quid incoue
nicnscrit,fifuent fubftantia, cius
9
<Libftantia,cui naturaeft vtfitex
eocaufatilprimum trh, deinde fc-
qujturcxcaufato primocaufatum
fecundtim,vfq,adcomplemctum
cmanatiouisentium :& lpfum pro
fecto cfi hoc non confyderat^feip-
H fum,ficuteignis, exquo
fumvt incaufatisabeo fit viuens»
&ipfum nonfitviues. Dicimuscj»
ha: funt deceptiones. qrh nosdici-
muscpnoneftfalfum vtfequatur,
exed,quodnonfcitfeipfumid, qcf
fcitfeipfum, mcdiantibusmultis,
autmediantibus.&,fi falftfTcashoc
fuerit, qm caufatum eflet nobilius
caufi,no efl falfum ptofecto vt ca-
tu fitnobiliuscaufa.Prererea,qua- L
fequitur tencgatiscpnobilitasei duretdu-
9

calefacbo,&Sbl,exquofeqtuf Iu- ranteenre vfiper feipfum,nonper

men.& vnumquodq;eoru no fcit fcTam fuam ?&hocprobatur.qm
feipfum,ficutnonfcitaliud,fedid, aliudaliqh fcitahquapterfe, &ui
quodfcitfeipfum fcitqrt emanat
, der,&audit:ipfunTy>o gl.no videt,
ab eo:ergo fcit ahud. & ia dcclara- nec audit.Si -y>o dixerit ahqs ens di
uimusex opinione eoru q^ipfum uiditur ad videns & cecum, &ad
no fcitaliud:&conclufimuscpc6- fciens&ignorans & vides e prius:
:

tradicentes huicconueniunt in iu- ergo Primum videt,& lcitres. Di-

dicio pofitioniseoru : igitur , cum cendu cp ipfi neganthoc, &dicunt
non fcitaliud,no eftinconueniens non cft nobilirasin vifione,& fcTa
vt non fciat feipfum.Si vero dicat", rerum . fed, cum non eft neceffitas
omneid>quod non fcitfeipfum,eft videndi,& fcicndi, & fit fubftantia
mortuum, & quo Primu erit mor- mo,quo fit ex ea vniuerfurn,! quo
tuii ?
9
dicim q> fecutum eft hoc vo eft fcia,& dominus vifionis,ficigt- M
I bisfmcuifumopinioisveftre. qm turnoeft nobilitasinfcTafubftan
non eft dfiainter vos, & dicentem, tiq. fed,cum fuerit principium fub
oe,quod nonagitvoluntatc, &pof ftantiarum fcietium: &hoceftno
fe,& electionc,&non adit, & no vi bilitaspropria fibi ergo de necefli
:

det,eftmoituum:&id, qd non fcit tatecoguntur ad ablatione fcietiac

aliud.eft moituum. &, fi eft pofTi bi eius de fe ipfb etiam, cum no figni
lcvtfit Primumpnuatu hisattri- ficaueritaliudprercrvolutatem,&
butis omnibus, quid Tdiget vt lciat non fignificatur per voluntate nifi
fcipfum. fed,fi reuertunturad id,q> innouatio mundi, &
in corruptioc
omneensmunduamareriaeftin- huiuscorrumpitur.hoctotumefl
tellectusexfe,&intelligitfeipfum, fmcpaflumithecex confyderatio
iam dcclarauimusq. hoc eft verfu neintellecftus.Igiturid, quoddixc-
tia,& no eft ei demonftratio.Si vc- runt de attributis primi, feu de ab-
lationc
 .

Duodecima. iir
A larione eoram, non eft eis ratio de nentinreiveritatccp emanatioen D
co,nifi fermo eftimatiuus, & cogi- tium fit ab co,ef t profc&o nobilio-
tationcs.&abfint Legiftqa talibus ri modo gnaturaliter,& voluntate
exiftimationibus .Etnon eft mira humana. na his duobus modis eue
dum dediminutioneintelledtusin nit diminutio & no diuidut vcru,
:

attributisdiuinis,& no eft quid mi & falfum cum fuent demoftratio

,

laculofum: fed quid miraculofum cp impoffibile eftvt fit erhanatio

eftdiminutioeoru infeipfis,&af operationis ab ipfbglo. emanatio
fumptiorationum fuarum,&cre- naturahs non autcm emanatio vo
eorum q> fciant hec fcia ve-
«lulitas luntaiia,eo modo,quo intelligitur
la cum co, quod cf t in eis de fubita voluntashic. navoluntas inviuen
neitarc,& inuolutione. te eft principiu motus . & cum ipfc
AVERROES De'abfit a motu,necefle eft vt abfit
aprincipiomotus,eom5,quo cvo
Altrariocinano
Auer.Ex rebus miradis
innoua-
eoru,q>
eft
lens qcf apparet nobis: & eft cma-
:

:B nomundifequirurvtfit exyolun- natio ab co nobiliori mo hac volii

tate,& th videmus cp innouationes
fiunt ex natura,& voluntate,& ca-
fu.q aut fiunt ex voliitate,funt res
aruficiales &qu$fiuntcx natura,
: ex eo cp eft fciens tm, operaret' duo
funt res naturales. &,fi innouatum
no ficret mfi ex voluntate.tunc vo-
luntas ingrederetur in definirione
eius.&notumeftcpdefinitioinno
uati eftquod reperiturpoftpriua-
rionemtmudus aut fi eflet innoua-
tus,digniuseft vt innouetur, ex co
cpeftens naturaleex principijsrc-
tate : & nemo fcit modu illum,nifi E
ipfcglo.Et probat""^ fit volens,qih
ipfe fcit duo cotraria. &,fi eet ages,
contrana fimul:& hoc eft falfum :
ergo necefle eft vtoperctui vnum
duoru contrarioru electione. Et id,
in quo inuoluuntur in hoc capitu-
lo,eft,cum dicunt, fi eftagensaut
eft naturaliter, aut voluntaric.& ip
fiquidcm nointelligunt necquid
fit natura,ncc quid fit voluntas.

ru naturalium , q vt fit innouatus Nam naturaapud Philofbphosdi-

cxprincipijsamficialibus. &e vo- citurdupliciter. & Primo de afcen-
C luntas.Atcame, cuaffirmaturcpfit f u ignis fuperius , & defcefu lapidis
abagenteprimo,qui elegitceeius, infenus. & hicquidcm motus pro- F
poti ' q pnuationem , oportct vt fit uenit ex entc, cui cucnit quid acci-
volens.&,fi volens,no defecitquin denrale,& cft vt fit res cxtra locum
fiteligenseileiei volha?,vtdixit,ne fuu,& eft ibi coges, quod cogit ca
«efleefivtfciat: igiturcomunicat &Deusg!o.abfitq>fu huiusuatu-
cisPhilofbphi m
hac radice. &fer- tx. & Secundo proferunt ct cam dc
mo torus,que recitauit de Loquen omni potcntia, a qua jpuenic actio
tibus, eft latisfaciens. qih m
eo cft intellecluahs, vtfuntopeiationes,
fimilitudo rerum naturaliu rebus qu<£proueniuntex artibus.&aliqs
arrificiabbus . Cii aure dixit de Phi attribuit huic naturx q fit intelle-
lofbphis q? ipfi tenent q> id, qcf pro clus & ahqui dicunt quod no ha-
:

uenit" Dcogl.^pucnitnaturalicer, betintellaitum, fed opeiaturnam

cft fcuno coiruptus dc eis. & qui te iahter. Attamen ipfi dicuiitq? pro-
uenit
 ,

Difp utatio
€ HcnitexinteHeftu.qm^fTimilatea in hoc, cfi dicuntcj>ensauteTkvi- K
rcbus artificialibus,q mouentur ex uu,aut mortuum & vfuu eft nobi
:

feipfis , & emanat abeisoperatioes hus mortuo, &principiu eft nobi-

proportionate,& ordinat?. Et ideo lius viuo: ergo eft viues neceflario.

dicitArifl.princepsPhilofophorii, cfiprofecToItelJigitur pmortuum

nanifcf hl cft cp natura intelleclus morsipfa, tuncpropones famofas
dominatur toti. & q maxime eit re verx funt. Cum ailt dixit q> poflibi
mota ha:c credulitas ab eo,c^d dicit emanet ex eo, qct no eit vi-
le eft vt

Alo-a. Quiauteponitpropofitione uens,vita,& ex eo, qcf non eft fcies,

vniuerfaleni , q> iciens feipfum fcit fcia, & erit nobilitas principij in eo
aliud,qd emanat ab eo, fequitur ei profecto, qct eft principiu eius vni-
q- qui n fcit aliud , no fcit fcipfum. uerfale tm,eft fermo falfus Nam, .

Et,qm iam deftruxit fermone Aui fi pofe vt emanet ab eo,qcf n5

eflet

cene, cum dixerit q-> ipfe fcit aliud e vines, vira, erit poFe vt emanet ab L
ctrm eo,qd addnxit contra eu ex ra eo,qcfnon eft ens,ens: & vt emanet
H rionibusPhilofbphorii , in hoc fe- qdlibct a quolibet.& no erit conue
quitur ei vtprimii no fciatfeipsu r nientia oino inter caufas,& caufa-
&confequenseftveru. Quod aute ta , nec in genere dido iecudu pri'
recitauitex Philofbphis derationi & poiterius.nec ipecie.Cum aiitdi
busjpdudisabeisin hoccapitulo, xit cpcu dicunt q> nobihus viuetc
,

cumdicunt q>nefciensfeipfiimeft , eft ficut fermo dicetis id,

eft viues

morruum,&Pnmu impoFeeitvt qcteftnobiliusexeis, qui habetau

iirmortuu, eft fermo fatisfacies,co ditum,& vifum,habet auditum,&
po(itusexprop5nibusfamofis. na vifum.ipfi tamen non dicunt hoc,
qct non eft viuens no ett mortuu
, . quoniam auferuu-rapnmoprinci
niflid,cuius naturaefthaberevita pio auditum, & vifum. & quemad
nifi intellexerit per mortuu id ,
qcf modum e poflibile apudeos vtflc
fignificatdidio inanimatu & tuc . nobilius audiente, &videntenon
diuidit verum & falfum. na oe ens audiens,nec videns, fic poflibile eflr M
autcrit viuens,autinanimatum.& vtfitnobilius viuente,& icieteno
I hoc quide,cu mtelligimus per vita, viuens,neciciens. Vlterius,ficutefl
illam,q dicitur equiuoce de qterno, poflibile apud eos vt proueniat ex
& corruptibili. Et,cu dixit
autem fi eo,quodnon habetvifum, habens
dixerintq» omne,qcf eftremotum vifum,fic poflibile eit vt prouenrac
amateria,eftintellccT:usinfe,&in ex non habente fciennam habens
telligit ex fe,iadiximusq>ha:ceft fcientiam. Hictermo profectoeft
veriutia,cuinoeftdemfo Dicim' fbphifticus,& fallax nimis.quonia
,

q> iam diximus fupenus modu de- apud eos eflet non habens auditu,
mfonis eorii in hoc, fm q> oportet, necvifum nobilinshabentc audi-
vi demfonis in hoc hbro, f q? dimi ditum,& vifum,no fimpliciter, ied
nuitui viseius proculdubio , prout ex eo q> habet apprehenfionem no
eft reSjCU extranitur a fuo loco na- biliorem vifu,&auditu:&eftfcien
turali. Quod aut recitauitetex ra- tia. Et, quoniam nihil eft nobilius

tione adducta contra Philofbphos fcientia , impoflibile eft vt iit non

fcicns
 ,t ;

Duodecima. tit
A lciens nobilius fciente,fiueprin-
DISPVTATIO. fit
XIII.
cipium,fiue no htpiincipium quo
niam principia,ex quo aliquod eo-
rum eft fciens, & aliquod no fcies,
De deftrucftione cius, quod di>
impoffibile eft vtnon foensfitno
cunt,quodDeus glo.abfit,
bilius faente, ficuteft in caufatis
ignorat particularia,di«»
fcicntibus, & non fcientibus.Et no uifa ad diuifionem te
bilitas principi) impoflibilc eft vc poris,ad prafens,
excedat nobihtatem fcientix , nifi etprfteritum,
cxcedat nobilitas pnncipij no ftie- etfuturum.
tisnobilitatem principij fcientis.&
impoffibile ef t vt fit exceflus nobi- A LG AZ E L.
htatis principi j nobiliorexccflu no
bihtatis fcienti^. Quare necefle ef IT Algaz. Et iam
Ut fitprincipium, quod eft in vlti- conueniuntmhoc.
B mitate nobilitatis, in vltimitatcex na qui opinatur ex E
ceflus,&eftfcientia. Timcntaute eisquodipfenofcit
homines attribuere ei auditum & ,
nifi feipfum,non Ia-
vifiim.quoniam fequereturex iftis tet hocefl.-exopinioneeius.&qui
attributis vt fit animatum , fed at- opinatur quod ipfe fcit ahud, & eft
tnbuit ei lex auditum, & vifum ad id,quodeIegit Auicenna,exiftima
indicandum quod ipfe Deus glo. uitquodipfefcit resfcietia vniuer
«ondeficit eialiquid exfpeciebus
, quae non ingreditur fub
fali tcnv
fcientiarum & doclrinx & im--
, :
pore, &non diftinguitur
9
inpr^te-
posfibile eft facere quod vulg hoc ritum,futurum,& prx-fens: & cum
intclhgat,nifi per auditum, & vi- hocexiftimauit q^non denatfcie-
fum. quare hxc expofitioeftpro- tia eius pondusgrani in ccelo, & irt
pria fapientibus : & lmpoflibile eft terra, quoniam fcit particularia ali
vtponatiu cx capitibus,& radici- quafpecie.Etimposfibileeftquiu
bus lcgis communibusomnibus, priusintelligamus opinioneecru
C vtcurritcuifus multarumrerum &pofteadabimusoperamqueftio F
quxattribuuntur fcientia: in lege. nibus,& declarabitur hoc finnlitu-
£t totum , quod includitur in hoc dine.& eft q? Luna eclipfatur,poft-
& deftru&io quam no fuerareclipfata,&poftea
capitulo , eft fallacia ,

ipfius Algaz.nosautem reuerta— apparebit.naeuenienteitna,fcili

r
murad Dcum piopter vilipendiu, cet eclipfis hora,qua no eft fed efl ,

& depreffionem eius prouenientes apta vt fir &aliquid in quo cft,f e :

aSapientibus,ex eoquod perqui- in fieri:& aliquid tertiii, in

quo nd
runtbonum nomenin hisrebus, eft,fed fuerat autea. Et Cic nobis
fe-
&petimus a Deo crlo.vt non ponat cundum hos tresmodos funttrcs
nosrn numero eoiu qui feparatur fcT<£ duierfe nam 9
, nos fcim primo .

inhocfeculoabaliofeculo,&inl- non eft,fed erit fecundo

cp eclipfis :

nmo a fupmo,& Tprimat nobis glo q. fit:& tcrrio cp

fuit, & no fit nuc.
na eterna: I oibus.n.e omnipotes . & ha: tres fcie funt fcle. numerate,
&
 Difpimtatio
C &diuerfc;.Et,quia eniuntfucceffi pfim,& hora eclipfis &poftappa- , K
ucin fubicCro,facietmutationem rentia,eft eodem mo:&n6diuerfi
fubftantiq fcientis.na, fi fciretpoft ficatur, & non caufabit mutatione
apparentiam nunc, vt
q? eclipfis fit in fubftantia eius.& fic eft fcia eius
fuerat antea,eilet ignorantia , non in olbus lnnouationibus, que_ fiunt
autcmfaa. &, fi fcuet hora,quae, percaufas. &ill^caufijhabentetia
q?non fcit,eritetia ignorantia:& aliascaufas, vfq;quodeueniantad
ahquodhorum noneritlocoalte- motumcucularecceleftem.&cau-
rius.Etexiftimauerutq>ipfePeus fa motus circularis eft anima cceli.
glo.non diuerfificatur hi s tribus re & caufa motiois anime eft defyde-
bus. namhocinducit ad mutatio- rium affimilandi feDeogl. & An-
nem. & id,qd non diuerfificatuv,di gelis propinquis. & totum eft fcitu
fpofitio eius no poteft credi q? fcit ei, f.eft notu ei notitia quada pro-

hxc ma.fcietia.n. fequitur fcitum, portionata,& fimih, in qua temp*

& fciens fequitur fclam. &, cu mu- non facit impreffionem & cu hoc .

H tatur fcitum mutatur fda : &,cum circa tempus eclipfis non dicitur cp L
mutatur fcla mutatur fcies procul- ipfe fcit <j> eclipfis fit nunc, nec fcit
dubio. mutatio autem in Deo glo. poftea q? nuc apparuit. omne, in &
eft falfum.& cu hocexiftimauerut cuiusfcTa necefleeft relatioead te-
q?ipfeDeusgl.fciteclipfim,&om- pus,no potconfyderaricbidfciat,
niaattributaeius, & accidena ei 9 . qfh caufatmutatione.&hoceftei,
Attamen fcla, que; attribuitur pri quod diuiditur tepore.& fic eft opi
mo,& non mutatur ,exempli gra- nio eorum in eo,qd diuiditur matc
tia vt fciet q? Sol fi t, &cpLuna fit, ria,&loco,vtfuntindiuiduahomi
ex eo q> perueniunt ab eo median- num, & animalium qm dicunt q» .

tibus Angehs,quosappellantexde nonfcitaccidentiaSocratis, Plato-

creto eoru intellectusabftrac'tos:& nis, & Hippocratis: fed fcit homi-
fciet cp ipfi mouentur motibus cir- nem abfblute fcientia & fcit ac
vFr.

culanbus & fciet q> orbes eoru fe-

: cidentia , & proprietatc eius & q> :

cantur n duobus punctis,qu$ funt

i oporteat vt fit corpus eius compofi
1 caput,&cauda,&q?reperiunturali tumex membris,quorum aliqua M
3mbus temporibusin fectionibus funtadnatadum,&ahquaadam-
lis,&eclipfaturSol, ficufueritcor bulandum,&aliquaad apprehen-
pus Lunse mter eum,& oculos afpi dendum,& ahqua pana, & ahqua

cientium,&occu!taturSoloculis : difparia &qu6dpotentii'eiusn<J

:

&,cum tranfierit fectionem in tah extendantur

cefte eft vc partibus m
fpatio,vteftannuscxempligratia, eius.&ficfequituromniattributo
eclipfabitur iterum ha?c eclipfis
: & intus in homine,& extra, & omm-
eritin toto,aut tettia parte,aut me buspasfionibuseius, & attributis,
dietate : & durabtt per horam aut & accidentibus,adeo q>non deficit
duas horas : & fic in omnibus tem- ahquid fcientix eius & ld fcit vni- ;

poribusecliplis&accidecibuseius: uerfahter. indiuiduum veroSocra

& non deficit fciz eius aliquid. At- tis cognofcitur & diftingurtur ab
,

tamcn fcieuaeiusin hoc anteedi- induuduoPlatonisfenfu, nonau-

tem
 ,
. ,
.,

Tertiadecima. 1 1
$
A temintellectu.&ccgnitioeiusha- aflimilationem eorum,&modum D
beturex nutuad vnampartem . & deftrucHoniseius.Affimilatioaute
intellectusintelligitpartem abfblu eorume.qm hec tnafuntdiuerfa :

tam viem,& locum vfem. Cum au & diuerfa, cum vencrint fuccefliue
tem dicimus hoc & hoc, innuimus in eodem fubiecto,necefleeft vt lit

proportionem appropriata huius in eo mutatio abfq-, dubio. &,fi ho

fenfibilisadfcntiens,cum fueritin racclipfis fciturq^erit vt fueratan
propinquitate,aut rcmotioe ab eo, rea,eft profecto ignorans, no fcies
autinparte talidemonitrata.qua- fiautem eft fcienscpeftin inftati,
refalfumeftin Deoglo.Ethoccft &anteafciebatq>noneft,& rj» ven
fundamentumfideieoruni,inquo turaefi,necefleefl vrdiuerfiricetur
fundat^ funt omnes leges, qua: v\\ fda ei
9
. & diuerfificarur res ipfa, &
tenentq\cum Socrat exempligra- fequitui mutatio,cum nihiliit mii
tiaferuierit Dco, autrucritei rebel tatio,nifi diuerfirasfcientis. na qui
9
lis,Deus nefcict id,qd fit ex relVei , no fciuent aliquid, deindc id fciue
B cjiii ipfe non fcit ipfum Socratem tit,neceflc eft vt mutatus fit. & qiu £
fitindiuiduu,&operationeseius
<J7
non fuemei fcietiaqifucritpfens, I

innouatas, poftquam nonfuerint. deindeperuenitadeum fcietia, ho

&, cum non fciuerit indiuiduu , m ra ipfius efle mutatus eft. Et verifi-
non fciet res eius,& opationcs eius: caucrunt hoc ex eo , cp funt tres di-
immono fcitherefimSocratis,nec fpofitiones.eft.n.diipofitio, quceft
fidem eius: fed fcit hcjefim ho!s,& relatio indiuidualis abfbluta , ficut
finem eius abfblutam vniuerfalc dicimus dcxtrum & finiftrum na .

nonautem propriam indiuiduis. hocnon conuertiturad attributu

Etiam necefle eft vt dicatur excita eflentiale , fcd eft rclatio abfbluta
turProphetaadprophetiam:&ip- &,li mutauerisrem,qu£erat I dex-
fenon fcit millahotaq^excitetur troadfiniflrum,murabiturrelatio
ad cam.& fic cft in omni re demo- tua,& non mutabitur fubftatia tua
itrata.& ipfebenefcitq? hominu in re.-&heceftpermutatiorelatio-
aliquis eft,cui competit prophetia, nis ad fiibf tantia, & non permutac'
C & tame nefcit cp fint talcs, & tales fubf tatia. & hmoi eit, cum poteris p
Prophetaautem talis,indiuiduum mouere corpora, qua? funtante te,
cius non fcitur ab eo quonia hoc & corrumpantur corpora, aut cor-
:

habeturfenfu.&res,quzcmanant rumpaturaliqcf corum,non muta-

abeo,ip(enonfciteas,qm funtres, turex hoccalorfundametalis, nec
«jusdiuiduntur diuifioctemporis pofle tuum. qmpofletuueftpofle
ab indiuiduo tali & apprehefio ea- mouendi corpus abfolutum pilo
rumfm diucrfitatemearum cau- deindedemoftratu tale,ineocpeft
fatmutationem.Hoceft,quod vo- corpus. &non eritrelatiopoflead
luimus narrare primo de permuta corpus demonftratum attnbutum
tioneopinionumeorum, &fccun- eentiale,fed rclatioabfoluta.&pri-
do quo mtelliguntur, & poftea lo- uatio eius caufat ablationcm rela-
ouemur deinconucnientibus,qux tioms nonautem mutationem in ,

icquuntur cis, & nunc narrabimus re cius, qui potef t . Secunda autem
Exua ord.Aucr. P cft
 ,,

Difputatio
C eft mutatlo in fubftantia , & eft tiarum,& non muratur.& intentio X
cj>

n erat fcies & fcit: & n erat potes,& noftra eftauferremutationem, ad

pot.& hc;c eft mutatio .Tertio vero quod conucnerunt. Cum autem di
cft q> mutatio fciti facit mutatione cunt q> de ncceflltatc affirmationit
fcle.na verificatio fubftatie; fcle;,in fcle in efie cft vt fit prefens,& cefla

greditur m ea relatio ad fcitum, qd tio poftca eft mutatio,non concedi

Jiabetur,cum verificatio fcljetalis tur. Et vndefciunthoc? Immo,fi

demonftratc; fit alligatiaeius cum Deusglo. creaueritnobis fcfamde;

hocfcito demonftrato, prout
tali ambuiatioe Socratisin mane apcf
eft: &alhgantiaeiuscumeoaliter ortum Sohs, & continuauerit hax
cft alia fcla neceflario, & peruentio fcia , & non crcaueritnobis aliant
cius fuccefTIiie vnum poft aliud fa- fclam, necignorantia huiusfcien-
citdiuerfitatem I refcle;. & impofe tic, fcircmus apud ortum Solis fim.
eft vt dicaturcpfit fubftantia fclse pliciterfclaprsccdcnti ambulatio
cadem.namdaturfclacp fit, poftq nieiusin pra:fentiaru,&poftea<j>
fuent (ciens cp venturu eft deinde : iaambulauerat antea.&ent ha?c *•

H fit fcIacjMam fuit,poftqeft fcietia fcientiaeadem,queremanfit, fuffi

cp fit ergo eft eadem fcla,& cqua-

: ciens in comprehenfione horum
lis, &iampermutata eftrelatioin trium temporum:&remanebitdi-
ca.&, qm relatio elt veiificatio fub clum eoru,q> relatio ad fcitum de-
flantic fcienti^jigiturpermutatio monftratfi taleingrediatur in veri
cius facit permurationefubftantie. ficationem fclc; &quotienfcunq;
:

fcTe,&fequiturexeamutatio. qde diuerfifcaturrelatiOjdiuerfificabi-

falfum inDeo gl. Dubitatio aute tur res,cui rclatio eft eflentialis : &
cflduplicner,primo vtdicatureis, quotienfcunq; erit diuerfificatio,
quare negatis diceti cp Deus gl. ha- & peruenietvnumpoflaliud,eric
bet eade fclam de ee eclipfis in ho- mutatio. Etdicimus,fi verificatu
ra tali:& hxc fcla,antequam fit,eft fucrithoc,vosihitisin via fratrum
fcientia q? futura e,& eft eade apud veflrorum ex Philofbphis,cum di-
eflc fclainee, &efteade poftappa cuntcpipfcnon fcitnifi feipftim,&
rerit afcIaHn fine. &hemutatioes q>fcietia eiusdefeipfbeftipfemet. M
I conuertuntadrelationes, que non nam, fi ipfe fciret holem abfblutu,
faciuntpermutatione fubftatia m &animal abfblutum,&inanima-
fcle, nec facient mutationein fub- tum abfblutum,&iftafunt diuer-
ftantia fcientis. & hoc eft pofitu in fa fine dubio,tunc relatio ad ea di-
gradu relationis abfblute. nam ide uerfificatur fine dubio. quare non
homo erit in dextra tua,deinde ve- verificatur in eade fcla cp fit diuer-
nict ante te, deinde ad finiftra tua fbrum nam relatum eft diuerfum
,

& eriit ribi relatioes vna poft alia & rclatio eft diuerfa & relatio ad
:

& quod mutat* eft hoc indiuiduu fcitum cft eflentialisfcietiij: igitur
«juodpermutatur. &ficdebetintel hoc facict numerationem,& diuer-
ligi difpofitio fcientie Dei glo. con non numerationem tantii
fitatem,
cedendo q> fcitola eadem fcla anti cumafilmilatione.nam fimiliurn
<juitate,& eternitate, &in prsefen- aliqua funt,que; proccdunt proccf-
fu
 Teitiadecima' 114
A iuaTiquoriim:& fcientiadcanima Deiglo.faa:human£,&compara- D
tononproceditproceflu fcictia:de tio vnius duarum icienriarum al-
inanimato, nec fcietia cle albedine tert nam comprehenfio hominis
.

proceditproceflii fcicnti^ denigrc indtuiduorumeftpcrfenfus:&c5-

dine:ergofunt diuerfie. Prauerea prehenfioentium vl'iumcftpcrin
hx fpecies,& gcncra, & accidentia telledtum & caufa comprchenfio-
:

vniueifaliafuntinfinita,&funtdi- nis eft ipfummetcomprehcnfum.

uerfa: igitTcJardiuerf^quocopre- &non dubitaturdc mutationec5-
henduntur fubeadem fcicntia? VI prehenfionis,cum muteturcoprc-
tcrius harc fcicntia eft fubftatia fcie henfa,& numcratione eius,cti nu-
tis,abfq-,eoq>addateialiquid, vel- merentur. Attamcn refponfioeius
lemfcirequomodopermntitfcics, in hoc cft q>po(libileeft vt fit hic
cum imaginatus fucrit idetitarem fctetia,ad quam erir proportio fci-
fcientix m eadcm rc, cuius difpoli torum proportio relationu, in quo
tionesdiftinguuntur in piauemu , rum fubftantia non funt relatiocs,
B futurum,&prc;fens:&noniniagi ficuteftdextium, & finiftruin ha- £
natuseft identitatem fcientie alli- bentedextrum,& finifttu eftquid,
gat^inomnibus gcncribus,&fpe- quod nointelligiturin naturafcic.
ciebus diuerfis ? &
diuerfitas, & di- humaru£.& ifta contradi&io eft co
ftantia inter gencra , &
fpecies di- tradi&io vera fbphiftica Sccunda .

ftantcs eft maior diuerfitate , qua:
eftintcrdifpofuionesciufctcmici,
quc;diuiditurdiuilioetemponsad
pi?tcntum,prcfens, &futuium.&,
cum hoc non numetatione,
facit
p!uraluatem,&diuerfuatem,quo-
modoilludfacietnumerationem,
&diucrfitatem ? & quoticnfcunq;
affirmabnur demonftratiuediuer
vero contradi&io, & eft cum dixc-
ritcpquidicitcxPhilo(bphisq>ip-
fefcit vniuerfalia,fequiturei,cum
c5cefleiintm fcientiacius numc-
rationcm fpecierum, vtconcedanc
numcrationem indiuiducrum,&
numerationem rerumeiufdem in
diuidui , eft contradicftio fophifti-
caetiam nam fcicntia indiuiduo-
.

fificaiitempusabfqjdiuerfitatege rumeftfenfatio, autimagiuatio;:

•C nerum,&fpecierum, & »p hoc non fcientia vero vn iuerfahum eft in- F
facietnumerationem,&diuerfua- telle&us. & innouari indiuidua,
tem:crgo hocetiam nonfacietdi aut rcs indiuiduorum caufatduo,
uerfitatem, & numerationem & . , fcilicet mutationcm comprchen—
cumnon feceritdiuerfitatem,erit fionis, &numerationemeius fci- :

profecto comprehenfio totius ca- entia vero (pecierum gcnerum , &

de fcicntia continuata ab antiquo, non caufat mutationcm.nam fci-
& in curnum.& hoc non facit mu ;
entia eoium eft permanens & in- ,

tatioucm in fubftaiuia fcicntis. nouanturfcientia comprehenden

teea, fed communicanr fcilicet ,

A V E R RO ES. vniucrfalia,& particularia in nu-

meratione.

A It Auer. Fundamentum hu-

iusqoniscftaflimilatiofclae
Cum autem dixitcp qui ponitex
Philofbphis vnam fcientiam fim-
P ij pliccm,
 ,
, .

'
Difputatio
G plfcem, comprehendetem genera tia noftra, aut alligabicur eis atcio- It
& fpecies,abfq, eo q> fit lbi contra- ri modo,qua fit alligantia fcientias
dicho,&diuer(itas ,quamfacitdi- noftreeis : alligari autem eisfcie-
uerfitas generum, &
fpecierum , & tiam eius modo, quo alhgatur fcia
diftantiaeorumabinuicem,fequc- noftra, cftfalfum:ergofequiturvt
retur ei vtconcedat vnam fcientta fitalligatio frieeiusetsmo altiori,
comprehendentem indiuidua di- &efleperfecl:iori,qfitefie,quoent
uerfa,&res vniusldiuidni diuerfas. alligantia fcienti? noftra? eis . nam
& cft ficut dicens q>,fi reperitur in- fcla vera eft ,
qua: conucnit ipfi ee.

tellectus comprehendens fpectes,& &, fi f cietia eius eft nobilior fcTa no

genera,& eft vn 9 ,fequeretur de ne- ftra : igitur fcTa ipfius Dei glo. cft
ceflitate vt reperiatur genus vnum alligata enti modo altiori,q mod',
fimplcx, comprehendes indiuidua quo alligata eft ei fcTa noftra . Igi't*

diuerfa. Attame eft fcrmo fophifti enti funt dux entitates, entitas no-
cus: quoniam nomen fcientiedici &entitas
bi!is,&entitasignobilis :

H turdeeise;quiuoce.Er,cumdicitq> nobihseftcaignobilis.&hoce id, L

numeratiofpecterum, &generum quod dicunt Anriqm q> Deus glo.
facitnumerationem in fcientia,eft eft oTa entia: & elt motor, & agens
verum &propter hoc verificantes eorum & ideo dixerut principales
. .

ex Philofbphis non ponunt fcTam Sophiorum,no eft lpfe nifi ipfe. At

ipfiusDei <d.de entibus,non vlern, tamen hoctotueftex notitiapro-
nec particularem.nam fcientia,cui fundatorum in fcia.& hoc non dc-
ha^ceueniunt, eftintellecluspafli- bet fibi ncc copellerehomines, vt
uus, &caufatus: primus verointel huiccredant.&ideononeftexdo-
leclus eft actus purus, & ca & non
. ctrina legali . & qui conftituerit ld
9
comparatur fcla ei fcTa: hiimane. extra locumfuum,errauir,ficut qui
& aliquo mo non mtelligit aliudp celauerit eum,cui competit,malefa
tcrfe,exeoq) eft fcientianonpaffi cit. Quodautemidemhabcatgra
ua, &
ahquo mo intellign aliud p- dus entitatis,eft notum cx anima
ter fe, exeocpipfemeteft fcTa adti
I ua Et declaratio opinionis eorum
. A L G A Z E L M
eft,quoniam,cum fciuerintdemo-
fttatiue q> ipfe no mtelhgit nifi fe-
ipfum, nccefleeft vt fubafttiaeius
Alttatioeft,vtdicaturquid
Alg. Secunda autem dubi-
pro-
fit intclledrus . &,quoniam intelle- hibet fm radices veftras quin fciat
c"tus,in eo q? eft intelle&us, eft alii ha:c particularia , licet mutaretur ?

gatusei,quodeft,nonautem ei,qct &quarehon creditiscphecfpecies

non eft:& qui conftituerit demon- mutationis non fit falfa ei ? vt opi-
ftrationem q> non repcriuntur nifi nata eft quedam fefla ex Mataze-
hcc entia,qua: nos intelligimur,no Ia,q> fciette eius de tnnouatiouibus
eftdubium q>alligaturetsinteilc- funt innouatae: & vt crediderunt
e"tuseius.&,cum necefie fuent vtaf Carmei cx recentionbusq> fit fub-
ligeturhisentibus,autalhgabitur ieclum innouationum. &non ne-
cis modo, quo alligata eft eis fcien gat hoc eis Yulgus hominum veri-
tatis,
 , ,

Tcrtiadccima. "5
A tatis,nificxeo,q?mutatumn6eua nationis lnnouarionum abeocon D
dit a mutatione & qd non cuadic
. tinue, ficutconfyderanturresmo-
a mutationc & innouatioibus cft
, tus,excoq-emanatabantiquo c-
innouatum,& 116 ef r antiquu vos . qualiter,declarabitur,q>qua:libec
vero , &
veftia opinio eft q> mudus fecta eorti bene fcirq> poflibilisfit
eftantiquus, &<}?n6euadita mu- emanatio^innouataabantiquOjCii
tatione.&,cum intclligitisantiquu emanauerir proportionabilitcr & .

mutabile,nihil prohibet vobisab continue igitur erunt fcientie inno

hac creduhtatc Si aute dixerit ab-
. uata; huius fpcciei. Sccunda vero
ftinuim 9 nosab hoc,qm fcla,qua: pars , & eft emanano huius fclat in
innouatui in fe,aut fit ex (e, aut cx eo ex aho, dicimus in ea , quare cft
alio.&faifumertvtfiatexfe. nam falfum liocapud vos' & non funt
nos iamdcclaramusq>antiquum ineo, nifi tna :quorum Vnum eft
non emanatabco innouatum & : mutatio.&iamdcclarauim'q?be-
nulla erit a<ftio,cu non fucrit ages: nc cft fm radices vef has Secundu .

B caufat.n.mutationem.& iam ada- autem,qi mutatio fitca mutatiois

jnauimus hoc in difputationede alterius.quodnoncftfalfum apud
nouitate mundi.fi vero hocproue- vos,& cntinnouatio rei ca innoua
ncrit ei ex a!io,quo aliud facict im tionis fcicnti^. ficut vos dicitis q> rc
prcffionem in eo, & eum mutabu? prefentari hominem coloratum in
adeo q> mutabuntur reseius modo fiontifpicio pupille videntis fit cau
fubte<5tiois.& violetia' ex aho. Nos faimpieiTionisfimilitudinishomi
autcm dicimusq? vtraq; partiu no nisin tunicapupillxjcu mediatio-
ert falfa fm radices veftras. na , cu nc acris cnftalhni inter pupillam
dicitis q> fit falfum vt emanet inno & vifum. &,cufitposfibi!evtina-
uatum ab antic]uo,iam nos dertru nimatum fit caufa impresfionis fi-
ximushocinilla difputatione: & gurqin pupilla,&eftresvifionis,
praxipue, cum apud vos no erit fal lic no erit falfum , vt fit innouatio
fiim vt cmanet ab antiquo innoua innouationum caufa ad ptoucnic-
tum,quodrritprincipiuminnoua dum (cle pnmi in eas. na virtus vi-
C tionu , & conditionando falfitate fiua, ficuteftdifpofitaapptehcfio- F
q> principium in hisinnouatio-
f\t ni,&entinuentiohominiscolora
nibus,n5 habentibus caufasinno ti cumablatioevelaminisinterme

uatasin infinitii,feddeuenientme dij caufa proueniendi coprehenfio

diaiue motu circulanadaliqdan- nis , fic etiam erit fubftantia primi
tiquum,qd eft animaorbis, & vita principij apud vos apta ad rccipicn
cius,&animaotbisantiqua:& mo dumfciam,&exitum a potetiaad
tuscirculaiisaiuiquusfitex eo,& a<5rum,cum fuerit in efle lioc inno
qua?libetparsmotusiimouatur,et uatum.&jlicet fuerit in co mutatio
nnietur :&quicquid eftpoftcum antiqui, anticiuum quidem muta-
innouaturproculdubio rigiturin bilenoncfl falfumapud vos.Si vc-
nouationes proueniiit abannquo roopinatifuentisq>hoceft falfum
apud vos. Quarc,cum confyderen- in nccefiario in ce, vos profcclo no
turresantiquiconfyderatioeema- habctis demonftrationem de ne-
P tij ceflario
 . . .:

Difp;>utatio
G cefTarioineficqifit deneceflirate, dem veftriseftqifithicantiquum, K
nifide ceflationcprocefTus caufa- quo vcniuntinnouati6cs,&eft
in
rum,& caufatorum, vt diximus an orbis quare ergo ncgaris cjn fit an
.

tea.& iam declarauimus cp ceflatio tiquum primumfubieclum inno-

jpcefliis fitpoflibilisTantiquomu uationum ? Aflaria autefecta hoc
tabili. E t terrium, quod hoc mclu- negauit: quonia omneid,inquo
di t,& eft cj> antiquum fit mutabilc fun t innouationes, apud cos eft in-
ex alio,& cp hoc faciat feruitutem nouatum. Attamen n$c eft contra
& dominiu alterius ei,df eis de hoc dictio topica. nam tnnouationum
quarehoce falsu apud vos, &e vt alique; funt,q non funtin antiquo,
jpfefitcaufa innouatianisinnoua & funt innouationes,quaj mutane
tionum mediantibus medijs,dein- fubftantiam fubiec~ti, in quo fiiit
deerit innouatio innouationu cau & aliqua: funr,q funt in eo, & fimt
fa innouationis fcientie eius de eis, innouationes,que;non mutatfub-
& quafi ipfe eft caufa prouentionis ftantiam fubieai.ficut motus loca
H fcientic; in eo,attame cum medijs ? lis I corpore mobili,& ficut criftal- L
Et,cum dicitis q> hoc aflimilat' fer- linitas,& illuminatio. & antic| quo
uituti,dicimuscj)fic. &id quidem quealiquodeft, in quonoeftmo-
fic crit,qm conueniens radicib'
eft tusomnino,neque mutationcs pe-
veftris,cumopinan fueritis quod nitus & eft id,quod no eft corp'
:

quicquidprouenirab ipfbDcogl. & aliqd eft in quo eft aliq uis mo-
,

prouenitconfecuriue, & naturali- tus,& antiquum , quod eft cof-

rer,& non eft ei pofle ad non agen-
durn. &hocetiamaflimiIatutfpe-
ciei feruitutis. & innuit q? fit
coacle ad quod prouenit ab eo
id,
Si vero dixerit hoc non efle coacte:
qih perfedioeiuseft vtfitordina-
toromnium rerum,dicimusquod
hoc non eft feruitus: quoniam per
I fectio eius eft vt fciat omnia. Et , fi
dixerimus q? prouenitnobis fcien-
tii copulataomniinnouato,erit
,p
fe&o hoc nobispetfectio.non aute
eft
pus,vt funt corpora coeleftia. &, cu
ha:c diftindio ponatur a Philofb-
quafi hec contradiclio eft co
phis, igitur
. tradicho inanis, quonia loquimur
deantiquo,quodno eftcorpus. Et,
qm adduxit hac contradidionem
Philofophis,adduxitetiam refpon
fionem Philofbphoru huic.Er fum
maeiuseft,qmipfinegaueruntcp M
lit eifcTa innouata.nam ftTa inno^-
uata ei aut eri t ex feipo,aur cx alio
fi ex feipfo, igitur fit ab antiquo in

diminutio,& fermtus , & fic ent de nouatum:& exiadicibus noftrise

Dco gl.& ipfeglo. bene fcit vt non emanet ab antiquo innoua
tum.Ipfe vcro contradicit eis,dices
AVERROES. cjnonemanatab antiquoinnoua
tum,cum ponuntotbemantiquu,
Aueir. Summa huiuscon- &,cumponunt innouationesema
Alt tradidrionis ptimc: Philofb— narc ab eo.Et tefpofio corum huic
phis, qua: eft conttadictio f m fer- eft, q> in innouatum impoffibile
moncseorum,non fm rem lpfam, cftapudeos vtcmanerabantiquo
cft vt dicatur eis , ex radicibus qui- abfbJuto , tamca posfibilc cft rfb
antiquo
 .

Tcrtiaelccima. 116
A anriquo cnrentialitcr,& in innoua- homincra eternum hominem ve : D
to quo ad motum fuum,& eft cor- ro Deum generabilem & corrupti-
pusccelefte. quareeritapcf eos qua bilem.demumiamdeclaratumeft
fi medium in rei ventate intcr an- quod diipofitio in fcientia
fuperius
tiquum abfbIutum,&inuouatum Primieftoppofitadifpoiitionifcie 7
abfblutum :namahquo modoeft tia^humana:, fcilicetquodfcientia \

antiquum &aliquomodoeft in-

, eiuseftagens entium, nonautem
nouatum.Ethoc quidem mediu quod entiaagant fciauiameius.
cft motus circularis coeleftis apud
cos,qui efl antiquus quo ad fpccie,
innouatus vero quo ad partes: & in DISPVTATIO. XIIII.
coquod eft antiquus prouenitab
antiquoj&exparte partium inno-
uatarum emanantab coinnoua— Dcdiminutionceorum incon
tionesinfinit^. Philofbpbi autcm ftituendo rationem quod ,
B negaueruntefleinnouationesi Pri coeli hntanimati,ferui<>
ino: quoniam non eft corpus:& in tesDeogl.motucir>
nouationes non inueniuntur nifi
culari eorum, 3C
in coipore nam receptio non re—
.

quod mouean
peritui apud eos,nifi m corpore: re
tur volun^
lnotum vero a materia nihil reci—
pit.Summaautcmeiuscontradi-- tarie.
ctionis fecuda: partiargumenti eo-
rum & eft quod prima
, caufii non
A LC A2E t.
critcaufata,cft quoniampofTibi-
leeft vt fit fcientiaeius, fimilis fcie
human?,fcilicet quod fcita fint
tie^ IT Algaz. Et etia
caufa fcientix eius,& innouatio co dixcrunt quod cocli
rum caufa mnouatiois fcientix ab funt animati, & q?
eis: ficutvifibiliafuntcaufaappre habent animam, cu
C henfionis vifus & intelle&a caufa
, ius propoitioadcor F
comprehenfionis intelledus: adeo pus cceli eft ficut proportio al<- no
quod erit fecundum hoc, cum fc— ihx ad corpus noftrum. &, ficut
cerit entia,& creauent ca,caufa co- corpora noftra mouentur uolun—
prchenfionis corum,no quod cau- tarie ad partem voluntatis noftrar,
eorum fit fcictia eius.
ia creationis & ad motum anima*, fic ctiam cce-
& hoc profcdo e falfumapudPhi h. &quddmotus cceli fimphciter,
lofophos, fcilicet vt fit fcie tiaeius, & eflentialiter fcruit domino mun
ficut fcientia noftra. nam icien tial di,modo, qucm narrabimus. Di<-
noftraeftcau(ataabentibus:fcienl xit&opimoeorum in hacdifputa
tia vero eius eft caufa eorum. &
lm tione eft , qua: non potcft euitari
posfibile eit vt fit fciemia antiqua, &
nos non difputabimus ad repro-
prout eft fcientia innouata & qui bandum eam.nam Deus gl. potcft
.

«edit hoc ponit jpfcdo Dcum gl creare vita iu oinni corporc:& for-
.

P liij utudo
 .:
Difpi•utatio
C titudocorporis nonpoteft euitare
cjuin firanimatum, necquin fit ro
tundum nam . risura appropriata
non eft conditio vita:,ciim anima-
liacumdiuerfitatefigurxeoruco-
municantin receptioevite.fednos
difputabimus de diminutione eo-
rura in fcientiahuiusrciratioein-
tellectus.& hoc profecto, fi eflet ve
rum, ipfi quidem id non apprchen
dut niiiPiophetc, quorumanimae
requiefcatinpace, cum diuinitate
Dei^l.aut prophetia: ratiocinatio
vero intellectus ad id no perducit
Verumtamen nonnegaf q? posfit
H fciri hocratioe,fi repenreturratio,
authoc beneerit fortunato viro
icddicimusq?ea,quampofuerunt
rationem, non conuenit nifi ad ha
bcdum exiftimationem q> autem . impoieeftquin approprieturmor
adipifcatur veritatem determina-
tam,&fhiammeram non. Imagi- turab alijs corporibus. &hocqui-
natioautemeorumeft,quiadixe- dem attributum eftmoues propin
runtcceli mouentur &hecefl
: ,p-
pofitiofenfuimanifefta.&oecor-
pusmobilehabetmotorem:&hec
eftpropofitioitellectucognua.na,
9
ficorp eetmobile,exeoq>eftcor-
pus, &efletprofecloomnecorpus
mobile.&omnismotorautpioue-
mouetur
I nita uibftatiaeius,quod
naturaliter, vteft motuslapidisde-
otfum,& vo!untate,vt ef t motus a-
mmaliscum pofle, auterit motor
ab extra,fed mouet violenter, ficut
eftimpulfioiapidisfurfum. Ftom
ne,quod moueturex re exiftenti
in feipfb, aut non apprehcndit hac
rem m motu:& nos appellamusea
naturam, vt eft motus lapidis deor
ium: autapprehcnditeam &nos : ueri.n. nihilaliudcftnifi recedere
appellamus eam voluntariam, aut
animalem. Motusautem vniuerfa
lis circulans eft his diftinclionibus
.
internegarione,&affirmatiot'em, K-
aut violentus,aut naturalis,aut vo-
&,cu deftruantur due^ par
lutarius.
tes,remanet tertia &
Tpoffibile eft
.
vtfitvioIenrus,qmmotorinclinas
auteritaliudcorpus,quod mouet*
voluntarie, aut vioienter , & finicc
proculdubio ad voluntate. &quo-
tienfcunq; affirmabitur in corporr
bus cceh mobile voluntarie, ia ha-
bemusintentum,&adquidponun
turmotusvioleti.&innneimposfi
bileeftquindeueniamusad volu-
tatem aut dicatur q? mouenifvio-
:
lenter,&Deusgl.eft,quimoueteos L
immediate,qdeftfalfum.na,u mo
uerenturabeo,ineoqifuntcorp%
&ineoq> funtcieatura:eius,feque
moueatur omne corpus.&
retur vt
tusaliquoattributo,quodifcerna-
quuaut volutarie,autnauuaIiter.
&impoi'e eft utdicaif q>Deusglo.
fitmotoreoru uoluntarie: qrn uo-
luntas proportionatur corporibus
eadeproportioe. &quareeftaptu
hoc corpusprccipueq?uelitidmo
uere,&non aliud ? &impoI'eeftut M
fithocexiirimatiuo iudicio.nam
hoccfie falfum diximusl difputa-
tioe de creatioe mundi. Et,cu jpba
ttifueru q> hoc corp' necefle elt ut
fit I eo aliquid, qd fitprincipiu mo
tus,dcftrudtaeftpiimapars, &eft
poneremotu uioletu:remaneter-
go ut dicat* q-> eft motus naturahs
qd quidem eft lmpofe nam natu- .
rahs tin non erit caufa motus.mo-
ab uno loco &petereahum locu.
,
locusaute,in quoeftcorpus,ficllct
ei conueniens,non moueret' ab eo.
Quarc
 .

Qu:
jiartadecima 117
jLQuarenonmoueturvtcrpIenusac qua»funr,qua:funtconclufiones,& D
re in fuperficie aquarum.&, cu ple- aliqua:, qua: funt nota: ex fe.Quod
nus fuerit aqua, mouetur in fuperfi autem motum ex fe, non ex corpo-
cieaquarurn?nam inuenitlocum reabexrra,firmotumautex fe> &
conuenientem, &quiefcitin co. & naturafua,autex principioineo:&
naturafixa.&ideo, cumpermuta- impoleeflvt moueaturexalio,qdr
lumfueritad locum conuenietem non fcntitur,neccomprehenditur
ei,rccedit ab eo ad conuenientem,fi fenfu,quod eft diftinclum ab eo ab
cutrecedi: a medio aqua- ad termi- extra,ac li diceres id quod non eft
,

niiaeris.morus vero circuiaris non corpus,eftquid notumperfe.&iam

potcft confyderari cp fit naturalis laboramus in hoc libro in declara-
namquicunquelocusaut vbipona dohoc,fiq->, ficeflct,noneritmo-
fi

tur,aquorecedit, adcum redit.&is tusfurfum digniorin igne,q terra.

a quo fugit,a nobis natuialiter.non & hoc eft notum per fe. Quod aute
quxrittunaturalirer. &ideonon i- nonmoueaturex fc, &narurafua,
B bit vtei aerisadintusaquam,necla apparetinrebus, qusmouenturali E
pisit poft quietem fiupra terram & , quando,& quicfcunt aliquando.na
tcndit ad acrem: ergo non rcmanct id,quod eft naturaliter non habet .

9
nifi teitiapars,&eftmot voliitari'. agereduo contraria:inrebus vcro,
avhrroes qux apparent fenfu moueti conti-
Auer Quod autcm pofuit
AltAlga.inhocfieimone,
. nue,nccefie elt fieri demonftratio-:
q->om- nem Idauteni,quodpofuithicia
.

ne,quod mouetur,aut moucturex hoc ferm6e,q>motumexfemoue-

fe,aut mouet^ex corpore ab extra:& tut ex principio in eo, quod appella
hoc cft quod appellatur violentia,
,
tut natura,aut principio , quod ap-

cfl norum per fc. Qjjod autem om pellaruranima,&electio,eft veru,

ne,quodmoueturexfe,noneftmo cum probaueritcpnon fithicahqd
torineo,nifimotum, eftquid non quod moueturexfe. Id vero,quod
notumper fe,fedcftfamofum.Phi pofuir,q?pnncipium appellatii na-
lofbphi autem laborant in demon- tura,non roouetur ex fe loco,nifI m
C ftratione, q?omnemotii,quod mo cumlocusfueritnon conueniesei: F
uetur ex fe, habet motorem reper- nam tunc mouctur ad locum fibi
tum ineo,quieftdiuerfusa moto, conuenientcm, inquoquiefcir :eft
&feccrunt aliaspropofitioesnotas vcrum..'ed id,quod pofuitetiam,q?
cxfeipfis,&propofiuones,qua:funt motumckculariter nonhabetlocii
conclufiones aliarum demoftratio non conuenicntem, &conueniete,
num,&eft quid,quod habeturex &permnratur abvnoadaliud non
libriseorum. £t ficetiam noeft no in toto,necin paitibus, eftquafi no
tumperfeqi omne motum,quod tumper fe,&facile comprehcnditl
moueturaniotoreabextra, finitur &recitauitin hoc fermoncaliquid
ad motum ex fcipfb. Et iftx propo fux confyderationis, & declaratio-
fitiones,que; pofitx funt hic , q? fint nis.quate necefle eft vt non mouea
propofitionesnotxex fc,funt ineis tur naturaliter, cum intelligimus
cx ambabus fpeciebus fimul, f ali- per naturam hoc,quod ipfe imagi-
natus
 ,

Difpiitatio
G natuseft. Etficid, quodpofuit,q>, avirxois K
cum non moueturnaturalitet,mo- A Auerr.Hoceftfalfum. qm
It

ucturabanima, autpotentiafimili jTjl. declaratum eft apud eos,q>

animx apparet ex co, q? ipfe tenet extra calum non cft aliud corpus,
,

<j>ammain corporibus ccelcftibus necpolTibilecft vtfitinfracalum.

non dicitur de eis uifi arquiuoce & nam lliud corpus,fi mouet, impoili
.

plurimum,quodappellantfapietes bileeftquin moueatur.&reuertitur

nomcn natura', eftfuperomne po- liuerrogatio.
tetiam^quxagita&ioneintellectua algazel
li.f.curnt curhi ordinis,&proportio A It Alga.Secunda vero eft vt di
msqua: eft in rebus intellectualib', jl\. catur cp, motus eft violentus
iedauferunraccelo talem potetiam &principiumeiuseftvoluntas Dei
vilem,cum fuerit ipfum apd eos id, glo.nam nos dicimus q? motus cor-
quod tribuit hanc potentiam regiti poris grauis deorfum eft violentus,
uam omnibus entibus. Attamen &fit,quoniamcreatDeusc*lo. mo-
H hic fermo,quem hic recitat ex pro- tum m eo. & lic dicitur de alijs mo- Iv
pofitionibusnoftris,efttopicus ,ex tibuscorporum, quxnonfiintani-
9
coqjaflumpfitineoplurimumei ,
malia,&remanet quxftio eorum,
quod eft conclufio demonftrariois, quare voluntas appropriata eft eis,
<j> fit notum
per fe.& ex co q? afliim & tamen alia corpora communicat
pfit ineo pro oppofito id , quod no cum eis m corpoieitate , & non ap-
eft oppofitum. & eft topicus quo- ,
propnantur in genere. & iam decia
niam propofitioneseius funt proba rauimus q>volutas antiqua,eius mo
biIes,&famofx.&hxcquidem via riseft appropriare rem prx fimili:
in declarando q> corpus ccelefte fit & ipfi neceflitati funt confiteri attri
corpusanimatum,eft via Auicenx. butum tale, cum confyderatur pars
Antiquiverohabentinhocviama motuscircularis, &locuspoloruin,
gisefficacem,& magis lucidam. & punc~ta.& non reiterabimus id.
algazel Sermo autem breuis circa id, quod
Alt Algazel Quxftjo auteeft negaueruntdeappropnationecor-
,

vtdicamus,nosconfyderam 9 ponsex alhgantia voluntatisin eo M

tresconfyderationes, prxteropinio abfquediftinctioneattributi, quod
nem veftram : in quaium deftru- conuertitur contraeosindiftindtio
non eft demoflratio. Pii.ma
ctione ne illius attributi,eft q> nos dicimus
quidem,cum confyderauimusmo- quarecognofcitcorpuscah tali at-
tum cali violentumcxalio corpo- tributo,quodiitinguiturabalioex
re,quod id mouet continue & hoc : corporibus?&alia corpora funt etia
corpus mouens non erit rotudum, corpora: &quareeucnit ei id,quod
neccomprehendts,necccelum:igi- non cuenit alteri. Nam deuemre
tureftfalfum diclum eorunijqjmo hoc ex alio attributofacit Iterroga
tus cceh eft voliitarius,&q> cali fuut re in lilo attdbuto alio:& fic in infi-
aiati.& hoc, qcr* diximus , cft polfc, nitu . & mdigent demum deuenirc
&noncftin negationecius, nifine adiudicium voluntatis,&cpinprin
gatio fimplicitcr. cipijs lit aliquod difcernens rem a
fimili.
 Quartadecima 1 1 8
A nrnili.&appropriatipfam attributo fcientiam legis,& inttlleccus, & dc- D
pre, C£teris limilibus. mum huellcctum ipfum.
AVERROES ALCAZEL
Aucr. Quod aute
Altueatur lapis mo Altcedaturquod
Alg.Tcrtia vcro con-
eft, vt
deorfum ex attributo, cceli appropria
<Juo creatus eft,& fic ignis furfum ,
ti funt attributo, & illud atnbutum
&ambo attnbuta funtc5traria, eft eftprincipium motus,vtciedidertit
quid per fe notum & contradicerc
. de defcenfu lapidisdeorfum:fed no
huic eft temeritas & multo plus vt
. confyderant hoc m
eis, ficut lapi m
dicatur cp volutas auerna faciat mo de.Ec,cum dicunt q> id, quod quaeri
cum continuum abfque actioe,qua tur naturaliter,non eft id,a quo fu-
agat in eo volens & q> hoc non C\i giturnaturahter,eft etror. quonia
,

clementalein natura uia,& appella noneftibi dfia numero apudcos,

tur violttia.nam,fi hoc lic eflet, no vnum, & motuscircu
fed corpus eft
rebus natura omnino,nec veri
cflct vnus & corpus non habet
laris eft :

B ficatio,necdefinitio.quoniam no- partem inaccu,necmotus habetp- I

tum eft per fe q> diiferunt natura: re tem in actu, fed dif Hnguuntur ima
xum,& definitioes earum pp dfiam ginanone.& non eft llle mot',quia
operationum earum: ficuteft notu queri Iocum,nec quia fugit a loco.
t

per fe q> omnis motus vjolentus cor &poiribi!etftvtcreetcorpus,&Ifc

pori erit ex corpore ab cxtra & hic fit aliquid determinans motum cir
.

lermonihileft. Cum autem dixic cularem, & ipfemet motus hocde-

<j> ponere a&ionem entis proceden terminat,nonautemq> dcterminet
tis abeodeterminatattributum^p- illemotus quaerere Iocum,deinde
prium,tterroe;atio remanct dehoc erit motus ad perueniendum ad-cu.
attributo:& eft quare appropnatur Et,cum dicitis, qjomnis motus cft
huic enti,pra:ter id,quod ef c ex gne ad perquirendumlocum,autadfu
eius? v.g.ignis & tcrra commnnicat giendumabeo, cum fueritviolcn-
in corporeitate,& receptioc, fcd dif Fus,eft ac fi poncretis qu.crcre Iocu
feruntattributoaddito corporena- dettrminatumanatura ipfa,&po-
C J
vcdicatur quareappro-
ti,fequic ei nerccismotumnonintentum infc
priatur attnbutum ignis igni?& at-
ipfb,fed fequitur eam,nos autcm di
tributum terras terra^&quare non cimus non negarur q> fit motus ip-
fuitecontra?Hicquidem eftex fer- fummetdetcrminatum.nS perqui-
moneeius,qui uon ponitattributis fuio Ioci:qua.TO quid reddit hoc fal
ipfis fubiectum proprium , fed pot fum.Et declaracio eius,quod dixc—
cuenireoeaccnbutucuilibetci, cui runt,quod reputatur efiefbrtiora-
attribuitur.& dicens hoc , et aufert liaconcefIione,non dcbemusfentc-
definitionem,&aufertdriam fubie tiareexhocq> auferaturahud .igi-
Ctorum.appropiiano enim eorum turiudicium in fententiandoq>cce
attnbutispropnjs eft caufa prima lifuntanimatieftpura vcifu
appropriadieiuir. attributiSjpprijs. tia , non habens qui-
& hasc poiitio eft ex radicibus fedra: dem fuftenta-
AfIan2,qi:aconati fuuc dcitruere culura.
Auer-
 Dilputatio
ATIRROIJ id,quod rcuoluit ea,eft id.quod co- K
tinetea: &
coutinens indigcrct cort
tinente. & necefic efiet vtfitnumc-
AlthicAuerr.Cum autcm dicut
motusnon eftex potetia
q>
rus corporum animatorum , quac
na:uraIi,fimilipotctia., naliterra:,& moucntur numero motuum corpo
ignis,eft verum . Ethocmanifc— rum coeleftium. Et interrosatur e-
.

ftum cftexeo,quoddixerunt,qu6d tiam deifhscorponbus anfuuco

illa potcntia cf t defydcrium loci co pofita ex elementis quatuor, & erut
ucnientiscorpori, cuiusefieeft per gcnerabilia & corruptibilia,an fim
lllam porentiam.corpus vero cale- phcia.fi eruntfimplicia, quxeftna.
fle,cum omnis locus turaeorum.&hoctotu eft falfum,
fit conueniens
ei,idco non mnuetur & prascipue apud eum,qui fciucrit
tali potentia.
& idco appellant Sapietes talem po naturam corporum fimplicium, &
tentiam,necgrauem,necleucm Si fciueritnumerumeorum,&numc-
.

autcm hascpotentiaeft cum com- rumfpecierumcorporum compofi

H prchenfione,aut fine comprehefio- torum exeis. &incumberehuicin L
ne. &, fieftcum comprehenfione, hocloconihileft. Et iam declara-
quo nam modo comprehenfionis tumeftdemonftratiue inmultislo
eft dcclaratumcftahbi Etdecla- cisquodhic motusnoneft violen-
.

ratio huiuscft vtdicamus. Piima tus.nam eft principiumomnium

autem confycleratio cftvt ponam 9 motuum,&co rnedianteinfluitur
motcrem cctliaIiudcorpus,non ccc vitaomnibusentibus, quantoma-
lefte,eft nota deftructio eius ex feip gismotus? Secundavero confyde-
fa,autpropenotitiamexieipfa. Na ratio,&eftquod motoreorum fit

hoc coipus non poteft mouere coi- Deus glorio.abfque eo quod creat
,

puscceleftecirculariter,nifiqu6dip potentiam,qua mouentur,eft

in cis
f iim moueaturex fe,ac fi diceres ho etiam fermo turpis nimis, prohibi-
mo,autangelusidreuoIuitab orie tus&.diftans ab eo, quod nuelligit
te in occidens homo &eft fimilis dicenti, quod
3c,fi hoc efiet , erit
. :

hoc corpus animatum aut infra Deus glono. tagit omnia, quac funt
,

I mundum,autextia.&fa!fumeftvt hic,&mouetea.&quodcomprehc- M
fit nam extra mundum non diturexcaufiSj&caufatisefffalfum
extra .

cft locus,ncc vacuum vt dedaratu & crit homo homo non modo,quo
,

eftinmultislocis.&oportetetiam, creauit cum Deus: & fic alia entia,

cum moueri t iftud corpus, vt firme Etdcftru&iohuiuscildeftruiftioin
turfuper aliudibi quiefans,& il- tellcctorum nam inteliectus com- .

lud corpus fit quiefcens fuperaliud prehcndit res cx parteearum caufa-

&piocedetin mfinitum & eft fal- rum.& eft fermo fimilis fcrmoni di
.

fumetiam,vt fit inrramundum. centisex antiquis,qu6d Deus cfl;

nam, fi hoccfiet, comprchcnderc- inomnirc,&funt pucri & loque- .

omne cnirn corpus mfra mui cum cis in ioco vbi recitabi-
tur fl-nfu . ,

mundumeftfenfibile.&indigerent mus deflructionem caufarum, &

etiam alio corpore, quod con ti n eat caufatorum. Tertia vero confyde-
ea,pia:tcrid,quodea rcuoluit, aut ratio cunitcurfu natura:, & eft vt
po-
 ,

Quartadecima 119
A ponamus quod motuscalieftex
,
ineoeftparsmotus,qua:non com D
potentia naturali in eo, &attributo quod mo-
prehenditur in cile.& id,

eflentiali,nonexanima. Etdemon ucturad motum,Tcoqu6deft mo-

ftratio corum in deftrn&ione hu- tus,defyderatcum ncceflario.&id,
iuselt quoniam xdificaucrut quod defyderat motum imagina-
falfa. ,

demonflrationem eo,quod,fi
in tureumneceflatio.&hiceltvnusex
motus cali eflet naturalis, ent lo— Iocis,ex quibus apparet quod corpo
cus,quxfitusinmotu eorum natu- racaleftia habent intellec'tum > &
rahjidcm cumeo , aquoreccditur. dcfyderium. Etapparethocctiam
nam coeli mouetur
quadibet pars exmultis locis.quorum Vnuscftq»
ad Iocum,a quo iam mota eft. mo- idem motum cx corporibus rotun-
tuscnimcius eftcircularis:in mo- dis,id inuenimus moucriduobus
tu vero naturali locus quidem,a motibus contrari|S iimul, fcilicet,
quorecedit m motu ,eftdiucifusa oricntaIi,Scoccidentah .&hocim-
locoqua:fito. quo moue- poffibileeft, vtfirex natura nam E
nam is, a .

B tur,eftaccidentalis: &is,adque va- motum naturaliter mouetur vno

dir,eft uaturalis,in quo quide quie- motu tantum. Et iam locuti fumus
fcit.Eteftpofitiofalfa.quoniamip- derebus,quai mouerunthomines
fipofueiuntin partibus ccchmul- adtenendumquod cali flnthaben
tosmotusmultis mous.& hocfe- tesintellectum.&quodmagisappa
cundumradiccs corum. quoniam retexeis,eftquoniam,cumdeclara
ipii dicunt,quod motus circularis tumeftapudeos quodmotoreoru
cftvnus, &corpus,quodmouctur eftintelle<ftus feparatus a materia
co.eft vnum.in motu vero circulan neccfleeft vtnon moueat,nifiexco
non perquirit mobile locum,& pof quod eft quid intellec'tum,& coniy
fibile cft quod creauerit in eo ali— deratum & cum fic fuerit igitur
. , ,

quid,quo perquint mobile motum motum ab eo eft intelhgens,& con-

ipfum,&eritnatura, nonautema- fyderans neceflario. Etapparcthoc
nima. Etrefponfiohuiceft, quod etiam ex eo,qu6d motus corum eft
. hicfermoeorumeftapudeum,qui conditioineileeorum,qu^funthic F
C cogitauit quod mutatio loci ftella- cx entibus,& conferuatione eorum.
rumprouenitexmotu naturali,fi- &impolHbileeftvthoc fitca-
rmli permutationi motorum natu- fu. & hxc non declaran-
ralitcrexlocis fuis. Attamenpofi- turhic,niiideclara
tio eorum vera quod motus cir-
eft, tionc difpu -
cularis mobile non perquiritineo tatma,
locum , fed cum peiquirit anima,
, &
motus circularis,& mouens cius ef t iatisfacicn-
anima neceflario, non autem natu- a.
ra,& motuseius non habetefle.nifi Oi-
in mtellectu.nam r.on reperitur cx-
tra animam nifi moto taiuum.i
 Difputario
DISPVTATIO XV. tio apud Deum g!o. & finis nature. lC
humana:,eftvtaffimileturangelis.
Dcdeftru<ftionceius,quod di> Et, cum probatum fit q? ha?c eft ap
xcrunt deintcntionemo' propinquatio Deo^&cpeft ad perq
tiua ccvli. fitionem appropinquationis eiac-
tributis,hocerithomini,cumfciue
a tc a ze t. rit veritatem rerum,& cum reman-
feiit xrernusin perfe<5tion efle flio
It Alg.Dixeruntaut fibipoFi.& remanfioinperfexftioe
Qicalifuntanimati, vltimaeftDeoglo. & Angelis pro-
fevuientesquideDeo ximusin totum, quodpoffibile eft
glo.cum monVfuis, ei ex perfe<5h'oiie , & tunc repentut

& appropinquantur cumeis, vtentiajinquibusnihilefi

ei.nam omnis motus voluntan'ef t
. adaliquam intentionem,cum non
H porconfydetaii vtemanetacTtio, &
motus ab animato , nifi cum a<ftio
potetia,adeo q> exeat ad a<5tum.igi-
turperfedtioeorumeftin vltimita-
terefpecTtueius, quieftprauer Deii, L
& Angelos cceleftes & eft prxfatio
:

fitdionioreiociofitate.&,fi eflent animarum mouentiumccelum,in

a<5tio,&ociofitasaequa!cs, nonima quibuseft aliquidin potentia:&p-
ginaturactio.Vlteiiusdixeruntap- fectiones eorum diflinguuntur ad
propinquariDeoglo.noneft quas- id,quodeftinac~tu,ficut eftfigura
reredefyderatum abeo,&abftineri rotunda,& difpofitio.&hocreperi-
abiraeius.nam Deusglo. abeftab tur&adid,quodeftinpotentia,&
ira,&defyderio.&,fi attribuuntur ei loco,& in vbi,& uo
eft difpofitio in
ambaeift£edi<ftiones,eft abufiue,& eftlocusdemonftratus,quinon fic
denominatureisex voluntatecon- eipoflibilis. Attamennon habeta-
demnandi, & voluntateprarmiadi. liosfitusinactu. na aggregare am-
&impoFeeft vtfit appropinquatio boeftimpoflibile.&, quoniamim-
Deo glo. cum queretur approxima poFe eft eis complere vnitates fituu,
tio aa eum I loco. quod eft falfum. continue conantur perficere eas fpe
I Etnocftviaquxtendiapproxima- cie,&nondcficiuntqu3erere fitum M
tionemcumattributis.nam enspfe poftfitum,&vbipoftvbi.&noncef
&ius,eiusefIeeftperfec~Hus:&omne fatomnino lixcpoFitas,& non cef-
cflerefpectuefleeiuscftdiminutu. fantiftimotus. intentio autcmeo-
Itdiminutioquidem hct gradus, rum eft affimilari piimo piincipio
& dfiam.Angelus.n.eft magis pio- acquifitione perfe&iois vltim<j fm
ximusDeoglo.attiiburo, nonaute poFitatemeis,&cftferuitus Angelo
locoi&eftidjqcFitelligimusperan rumcoeleftium Deogl.Etacquiruc
gelos propinquos, f fubftantias in- affimilationem duobus modis.quo
tel!ec~tiuas,qua?non differunt,nec rum Vnuseftperficereoem fitum
mutantur,necfiniuntur,&fciiitres, poFem eisfpecie: &hoceftintetum
prout funt.ho vero quanto magis prima intentione.Secundus vero id
,

rult appropinquari angelo attribu quod componiturlmotU fuo ex di

risjtatomagisadditur approplqua uerfitateproportionis in crimtate,

I
 Qjjintadecima I2Q
A &quadrarura,&eoiunc'tione,&op jppteridjquodefthic.&eftfalfum D
pofitioe,&diucrfitateafcenfionis,& apudeosvtfitcreatum nobile pro-
defcenfionisrefpeclu terrx,&abeis pterignobile: fcdad beneeficpro-
emanatgratiaei,quodeftfuboibe culdubiofequiturignobiIe,ficutefl
Lunz:& proueniuntabeisheinno piincepscumco,quodeft fubeo,cu
uationesomnes. hic eft modus pfe- ius perfe&io non eft abfq pnncipe. ;

clionisanimxcaleftis.&oTsanima Princepsveroeftadperfc&ioncTu-
intellectiua,dtfyderiumquide eius am.&iicprouidentiadeeo, qcF efl
cftperficcrefeipfam. hic,eft fimilisprouidentix PrTcipu
/»vERROES. deeo,quodeft fubeis,cui noncfte-

Alt Auer. Totum aiit,quod re- uafio,ncc efle,nifi pcr Pnncipcs : &
de PhiIofophis,eft opi—
citat prxcipue Princeps pnncipahs , qui
moeorum, autfequiturexopinioe nonindiget ineflefuopeifec'ro,&
eorum,aut polb ef t ponere fermone nobili principe alio, quanto magis
dceofecundum opinioncm eorti, meflefuo.
B prxtend,quoddicit,q>caliquxiut algazel E
in motibusfuisfitusparticularcsin A It Alga.Etdubitatiohuiceft,
finitos.naminfinitum non quxrit', ./Xquoniam n propofitionibus
«

cum ad id non perucnit aliquis.& huius lermoniseft,cuipotcftc6tra-

ncmohocdixit,nifi Auicen.Etcon
tradictio Alga.huic fermonf fatisfa
citcumeo,quod polteadicetur.At-
tamcn intentio cceli apud homines eam
eft ipfemet motus,in co cp cft mot9
nam perfectio animati,ineoq>eft
animatum, eft motus: euenit tame
lnc quies animato gnabili,& corru
ptibili per accidens,f propter necef-
fitatcm materix.nam feflitas,&la-
- bor arcidit huic animato,ex eo qi c
C mateiiale:aTatum vero,cui noneue
nitfeffitas,neclaboi,necefiee vtfit
vita eius omnis,& perfectio eius ex
motu,&afTimilatioeiuscreatoiieft
cum prxbucnt vitaei, quod eft hic leei,&cumnon poteft congregare
cum motu. Et non eft hic motus a- ea numero,perficitca fpecie,qua eft
pud philofophos propter id ,quod e
nicprimaintentione.&intelligo p
primam intentionem vtfitcorpus
cocleftecreatum ppid,quod eft hic.
nam motus elt opcratio eius^ppria,
jppterquemefl. nam, fi iltaeflent
^pptei id,quod eft hic prima intcn-
tione,eflct corpui; coelefte creatum
dici. lednosnon protelabimus in
hoc.Etrcuertamurad intetionem,
quam voluiftis in fine,&dcftruem*
dupliciter, & primo q-> peiquifi
. tio perfcdionis,vt fit in omni vbi ft
bipofiibili ,cftftultitia,nonautcm
& hoc non eft nifi ficut ho
feruitus.
mo,qui non habet negocia oTno,&
cefiauitincumbere voluptatibus,&
neccfiitatibusfuis, &quieuit,&cir-
cuit domum,feu circuit ciuitatem,
&exiftimatqi appropTquaturDeo i
ol.&perficitfeipfum,cum fitfibief
je in omni loco poffibili.&exiftima
uitq>efiein multislociseft poffibi
perfectio,& approximatio.&ilte ho
moperucniradftultitiam , &diccc
cppcrmutatioapartcadparrem, &
aloco ad Iocum noncft perfectio
fenfibilis,quam defyderct. &
nullaeft differentia in-
tcrid,quod dixe-
tnnt , & hoc.
/uex*
 :

Difp nratio
AVERROFS. qui remanet fpecie,& eft gcnera
cft, K
bihs&corrupcibilis inparcib 9 fuis:
Altfcrmo
Auerr. Exiftimatur,q>hic
propter molliciem ei
9
fedcumhoc diciturdeeo,q?fit mo
prouenitex vnoduorum hominu, tus vnus modis,quibus diftinguit' I
aut ftulco,aut maligno. Al?.autem multis Iocis Iibrorum fuoru, quib*
efimundusabiftis duobusactnbu diciturq» fit vnus motus.Cum aute
tisdicetaliquando proueniat mira- dixit, qm lmpofeeft ei.perficere
ea
culofeab homineno flulco fermo numero.perficitea fpecie,eft iermo
ftulcus , & ab eo qui non eft mali-
,
falfus.nam motus cceleftiseft vnus
gnus,iermo prauus. Attamen figni- numero.fed hoc df de motibus,qui
ncat hoc diminutionem humana fhntincetensgnabilibus, prsterc^
propter ld, quod eueniteis ex eua- lum.qmifti,exeoq? impoleeiteis
fione. Qupniam, fi conceflerimus vtfint vnus
numero,funt vnusfpe-
Auicenn$cporbis intenditin motu cie,& remanent in eo pp remanetia
fuopermutarefitus: & permutatio motus vnius numero.
H fituum eiuspiopter entia,qua: funt A L G A Z E L. 'L
hie,eftid, quod conferuatefle eius, AltAlga. Secundus quideeft,
poftq adin uenit eum:& eft h^c ope vtnosdicamusid,quod reci-
ratioeiuscontinue :quauoqua:eft tatis de intentione,eft falfum T mo.
maiorferuitus, qiftaieruitus? que- tu occidentali & quxro quaie fuit .

. admodum, fi vult aliquis incumbe- motusprimusorientalis ? & quare

re ad conferuandum ciuitatem a ^p non fuerunt motus vniuerfi ad eaa
ditonbus,circuenseamnocte,&die, dem partem?& fi eft in diuerfitate ,

tcneremus quidem q? hxc operatio eorum iiucntio,quarenondifferuc-

eitex maximis operationibusap- in contrarium. & erunt hi,qui funt
propinquantibus Deo glo.fed, fi po orientalesoccidentales, & qui func.
nimusmotum huius hominis cir- occidentales orientales.nam id,qcF
ca ciuitatem intentione, quam ipfe vosdicitisde peruentione innoua--
dicitex mete Auicennx,fiq> ipfe no tionum ex diuerfitate motuum I tri

imenditinmotufuo, nifi qusrere nitate,&fexLilitate,&alijs,prouenit M

I perfectionem in vbiinfinitis,dicic' cxcontrano. Etiicetiamid, quod 9

de eo q> fit homo ftultus.& hoc eft, dixcrunt de perfcctione fituum, &
quod dixit Deus Glo. Quis menfu- ybi omnium,poftq poleeft eis m a-
rauitpugno fuo aquas, & ccelum? liaparte,quauo quid habent q> nou
Gumautem dixitqmimpoleeftei moueanturaliqh ex vna parte,& a-,
peificeie vnitates aut congregare
, hquandoexalia parteadperricien-
eas numero, perfecit eas fpecie , eit du id,quod eft pole eis, fi fuerit adl-
fermo ihuolutus,non intelligibilis plereomnepofe perfectio? Igitur
nifi intelligatur, i. quoniam motus hoc fignificat cp iita; funt imagina-
irnpoflibileeft vt remaneat in parti tiones,quac nihil fiunt.& fecreta re-
busfuis,iemanebitin toto.nam ali gni cctloium non habetur hisima
qui funt motus, qui non rcmanent ginationibus, fed habuerunt ea Pro
nec in partibus,nec in toto, & eit ge pheta:,& Antiqui noitn viadiuini-
nerabiiis&couuptibilis : & aliquis tatis,non via aflumendi rones.& 10
defi-
 Quintadccfma ni
A. deficiuntpofteriores philofbphoru caufa,qua:pofTTtafTignaridiuerfita t>
9
in declarando caufam partis mot , ti motuum , nifi diuerfitas partium
& ele&ionem eius. mobilium:& diuetfitas partium eft
AVERROtS. cx diuerfitate natura? eorum,f q> q-
dam
Altphiihca.
Auer. Harc eft ciubitatio fb
na permutanex di-
funt nobilioraquibufdam.V.
g.cum homo fenfent in aiali q? pre,
fputationeaddifputationem efto- ceditinambulando cumvnoduo-
peratio fophiflica. Quoniam quo rum pedumexaliqua partecorpo-
fequiturexdiminutionc eorum , fi risfui,deindefequitureum alter, &
diminuuntin dandocaufam diuer dicitquareaialprarponit hunc pe-
fitatispartium motuum coeli,vcdi- dem,& poftpomtalterum,&non e
minuant etia in dando caufam mo cotra,non ent profecto ibi caufa co
tuscceli,&vtnon (it motui eiuscau pleta, nifi vrdicat,rj; impoleeftin
fa.hoc totum eft fermo in vltimita motuanimahs quin pra'ponatpe-
te mo!litiei,& debihtatis. O q maxi dem,& fuftentetur fuper alium pe-
g ima cft lxtitia eorum in hac difputa dem.&hocprofectofacitvt finta- '.

tione.nam putant (f ipli vicerl t phi nimah dux partes,dextrum, & fini E
Jofbphosinea. Etcaufahuiuseft i- ftrum.&dextrum eft, quodfemper
gnotantia eorum in modis via? vfi- prasponiturex potentiarepertaleo
tatx,in dando caufas, & confydera- fibi propria: & finiftru femper poft
tioneSjdecjuibusqua-ntut vttnbua ponitur dextro ex potcntia (ibi pro
turinquohbetentium,qux quide pria.&impole efi vt (it e contra,fivt
difreruntpropterdifFerentiam natu fltparsdextrapars finiftra.namna
tarum entium. Nam res fimplices turaaialis hoc requintaut vtpluri
non habentcaufam eius,quod pro- mum,aut femper.Et fic eft in corpo
ueneritexeis,nifi fubflautia nature. ribus coeleflibus. nam,fi aliquis in-
& forma: earuraxopofitx vero ha- terrogauerit quare mouenturcoeli
bent caulas agentes prxter formas ex &
quadam parte, non ex alia,rc-
carum:& funt,qua: feceruntcompo fpondetur quia habcnt dextrum, &
. fitionemearum,& copulatione par finiflium:&prxcipue,cum affirma
y> tiumearumadinuicem. V.g. terra uerimusdeeisqjfuntviuentia: nifi F.
non het caufam vt defcendat deor- q> efl cis quid propnum q? pars dex
fum,nifi attributum terreftreitatis. trainquibufdameorumeft parsfi
& lgnis non het caufam, vt afccdit niflra in quibufdam ali;s.& tamen
furfum,nifi fubftantiam naturx,& ipfi pedesetiam cum ifta difreretiaj
formx fux :& cum hac natura dicit" vnuseorum moueturad duo conr
cb fit contraria igm.& ficfurfum,& traria,vtepes finifterdur 9 quidc.Et
deorfum nonhabentcaufam,qua queadmodu,fi aliquis interrogauc*
fuetitvnaduarum partium fupeh' rit,&dixetitcpmotusaTahscetcora
& alia infenus. fed hoc eft ex deter- 9 9
plet ,fi dextru ei eet finiftru,& fini
minationenaturxeorum. Et,cum ftru dextru:&quareappropriatum
necefle fuerit diuerfitas partium ex fuitdextruvtfitdextru,& finiftril
feipfis,&diucrfitasmotuumex di- vtfitfiniflrumjdicitureiquodhuic
uerfirate partium, tunc non etit hic no eft caufa,nifi 9 narura partis,cj
Extraoid.Aucr. C^__ ap-
 .

Di(p uratio
15 appellaturdcXrrum,determinauirI rei veritatc$quoniam abefla mura- K
fe vt ficdexrrum,& nonTit finiftru, tione,motus autemeft mutatio.At
& nobile dacurparcinobili.ficecia, tameneligit motumadinfluendil
cum aliquR Tterrogauerirquareap gratiam.nam,fi adiuuat a!teri,&no
propiiaraeft parscodt dexrra mo- aggrauat (ibi motus, quid eft quod
tui magno,vtfit'dexcrum,&pars fi prohibet abhac confyderatione?
niftra,vt (it finiftrum , & tam erat Secunda vero,quoniam lnnouatio-
pofiibilc vtfitcontrarium, ficuteft nes fiunt exdiuerfitateproportio-
in orbcplanetarum , non eritei re- num,quajfiuntex diuerficate par-
fponno>iiifidicaturq? parsnobilis uum motuum.&ficeritmotuspri-
apprbpiiata fuit corpori nobili, fi- musoccidentalis, & ahj orientalcs.
cut eft in appropnatione ignis fupe & veniethaecdiuerfitas,ex quapro*
rius,&terrarinferius. Quodautem ueniet diuerfitas proportionu.qua-
ccelimoueatur duobusmotibusco reergo reipicitvnam partem ? iftaj
trarijs.pta:ter motum diurnum, eft autem diuerfitates non determinat
H propter necefiitatem contrarietatis nififubftatiam diuerfitatis,pars ve l,
•
motuum hic,fimotusgenerationrs, ro,qua refpicit,noneft digniorfuo
& corruptionis.&noneftnaturein contrarioinhoc.
bumani, vt apprehendat
tellectus
magis,qhocin iftis fermonibus,& A VE R ROES
inhocloco. Et,quoniam dubitauit
cis Alga.cum hac dubnatione,& di
xitcp non habentrefponfionemei,
Alteftdarecaufam
Auer. Hic loqucns conara*
hocexcaur
T

recitauitin hoc refponfionem quo- fafinali, nonautemexageci.&nuj

tundam philofophorum. lusPhilofophorumdubicauitcp fic

ibicaufa finalisiecundainrentioe,
ALCAZEl aux eft neceflana in eflc eorum , q-
funthic. & licetadhucnonfciuerit
A It Alga. Etaliquieorum dixe difleientiam.non dubitat tamen <p
X\. runt quoniam perfectio eo- non eft hic motus,nec inceflus, ncc
, M
t rumprouenitex motuaquacunq; regrefltis planetis,qui non habet in v
parte fuent,& ordo innouationum troitum in rebus, qux funt hic,ita
terreftrium determinat diuerficate q>,fi diuerfificaretur ex eis aliquid,?
motuum,& partium deputatarum, uolueretur hoc noftrum efle. Atta-
id,quod induxit eos ad radicem mo men multa: harum cauiarum parti
tus,eft appropinquatio Deo plo. & culanum,autnon fcimuseasomni
«puodinduxitadpartem motuseft no,aut icirnus eas poft lonjnim te-
influere gratiam mundo inferiori pus,& magnam exercitationem,fi-
DixitAlg.cphoceft falfumduplici cut dicitur q? lapiens affirmauit illcf

ter. Primo,quoniam,fihocpoteft inlibrofuoderegiminibus coelefti

«onfyderari, eft ex diminutione iu- bus particularibus.res vero vniuer-
dicij. nam natura quietismaoisde- iales defacili habelffcientiaearum.
bct appropnan ei q motus,& mu-
, & habentes fcicntiam iudicij ftclla-
ta tionisj& cft aflimilari Deo glo.ia rum perucncrunc ad mwltas eaium
 Scxtadeciina 1 1%
A &apprericnfum fuitnoftra tempe-
ftarc plurimum eius,ad quod pcruc
DISPVTATIO. XVI.
HeruntAnuquiin hoc,vt Chaldari,
&ali;. Quarenon oportet vtnon
Dc deftructione di«fti eorum,
credaturcpfithuic fcientiadeent»-
Qiipd animac cceli rcfpi^
bus,cum appareat indudtiueq>om ciunt omniaparticu>
ne,quod videturincccIo,eftpropter laria,qu3*fiunt
fcientiam finalem,& caufam caufa inhocmu
rum finalium.nam,fi hocelt in ani do.
xnalibus, multomagisdigmus eft
A LG A ZE t
vtfitincorporibusccelefribus. &i5
videtur m animali & homsne, vti
, Ft Alga. Dixerunt<*>
deccm milibusfcientiam tempore animx ccclt refpici-
milleannorum idco uon cft
fparij . untomnia particu*
inconueniens vt videaturin xtcr- lana, qux riunt in
JB num auernitatis annorum longo- hoc mudo & quod E :

rum nimium fcicntia?,& fapienttx, intelli<*imuspertabulam feiuatam

qua: cft in eorpotibus
nosinucnimus Veteres vti verlibus
in hoc.uam ipfi benc fciunt cxpofi
tiones eorum profundatas n fcicn-
ccelcf tibus.& animascoch: &pieturaparticulari-
tatum mundiinea aflimilatur pi-
rerum conferuatarum iti vir-
ctura*
i tutc cofcruatiua pofita I ccrebro ho

tia, & funt fapicntcs vendici. Pri— minis: no Qj fit coipus amplu duru,
mumautem,&eft, cumdicitquod ln quo fcribanturres,ficutfcribunt
ahquispoteftdicere quodaflimila pucti I tabula. na illa fcnpturarecj.-
«jo Deo gl.dererminat ei vt fit quie rit plurimu eiMilatatione fcripti in
icenSjCjUoniam Deusglorio.abefta ea.&,cu id^qd^fcribnffit infinitu,n6
motu,fed elegit motu ex co, quod erit quidem rei fcripta* ill ca finis,&
cftineo de ltifluxugrarixgcnera- noimaginafcorpusinfinitu.&im-
tionibus,eft fermo inuolutus nam . poleeftfcribere literas infinitasirt
Deusgloiio.nonefl quiefcens, nec corpore,& impole cft notificare res
<C niobihs:&vtmoueaturcorpus ,cft infiiiitasperhterasnumeratasfini- f
*melius,quam vt quiefcat.&,cum af tas. Et exiftimauetunt q> Ange'i ce,
fimileturensDeo glorio. aflimila- leftesfunt animac cccli , & Angcli
tur quidcm ei,cum fueritio Cherubiniapproximantes funtin*
nobiliori difpofitionum telligentix feparatae,qua: funt fub-
eius & cft morus.
: ftantia: exiftentes per fe:& non con
Refponlio vc tinent tcrminum,& no vtuntur cot
ro fe- pori bus: & cp ifta* fbrmx particula-
cundaiamdictacft res mfluunfab a!ab'cceleftibus, &
rcfponfio ad funt nobiliores Angelis cceleftibus:
eam. qmipfx influtit,illi veronolfluut*.
9
&qd' ifiuiteflnobili eo,cuiifluit*-
&io appellantnobilenoiecalami,
& dicunt fcit cu calamo, qm aflimt
Q ij Lauit
 L

Difputatio
G Iauitpitluraminfluentemcalamo,
&aflimilauitid,cuiinfluitur, tabu-
te.Haeceftopinioeorum. Etcotra-
dicliohuicdiiputationidifTeitaco
tradi<ftioneprscedenti.namid,qd'
dixeruntantea, n6eftfalfum,cum
fitdceo,q>ccelifunt viuentes,&mo
uentur ad intentionem,&eft quid
pofiibile.hoc veroidemeft,quod te
nereq?ficfciencia increato depar-
ticularibus infinitis.& hoc force exi
ftimaturquod fitfalfum. &qua:ri-
tur eis ratio in hoc,quoniam eft ver
futia ipia.
averroes
H A It Auer.Hoc,quoddixit,nul-
XJL lus Philofbphorum'dicit de
fcientia eius,nifi Auice.f.q? corpora
ccdefiiaimaginanturquanto ma-
gisvtimaginentur lmaginationes
infinitas. Alexander autem expomt
in libello fuo, appellato Pricipia to
tius,q> ifta corpora non imaginan-
AtGA2 1 1 K
Alt Alga. Etaflignaueruntr5-
^\.nemineo,dicetesquidem,ia
ne
probatum eft q> motus circularise
voluntarius, &voluntariumfequi-
turvolitum,& volitum vniuerfale
non refpiciturnifia voluntatevnt-
uerfah: voluntasautem vniuerfalis
non prouenit ab ea aliquid:naom
neensinactneftdemonftratumta
Ie particulare: & voluntas vniuerfk-
lis,proportio eius ad vnitatesparti-
culares eft in eodem gradu : igitur
non prouenit ab ea ahquid particu
lare. fedimpoleeftabfquevolunta
teparticularimotuidemoftratota-
Ii:&orbi quidemlomni motu par
ticulari demonftrato a pu&o demo
ftrato ad pun<£tum demonftratum
eftvoluntasdemonftrata adillum
motum,&eftei proculdubio imagi
natioadmotusillosparticularespo
tentia corporali , cum motus parti-

tur.nam imaginatio reperitur in a- culares non apprehendatur njfi po-

nimalipropter cofetuationem:ifta tetijscorporalibus:igicuromnisvo
vero corpora non timentcpeueniat luntas de neceflitate eius eft lmagi-
imaginatio
eis corruptio:igicurcfle natio illius voliti,fi fcientia de eo,fi-
nesineiseftfalfum.ficetiam&fen uefitparticularis,fiue vniuerfalis.
fus.nam,fieflentineis imaginatio &quotienicunquefueritorbiima-
nes,eflenteis fenfus.fenfus. n funt ginatio naitium motuum, & com-
.

I conditio requifita in imaginationi prehenfio earum , comprehedit eas M

bus:& omnis imaginans fentit ne- proculdubio , I eo q> fequitur ex eis*
ceflario,& non conuertitur & fm. dc diuerfitate pioporcionum cum
hocnoneft vera expofitio tabulae terra,ineoq>aIiqua:partesoriiitur,
feruata:,vtrecitacdeeis. Expo vero &aliqua:occidunr,&aliqu3efunt i
intelIec~tuumfeparatorum,quimo- mediocctlialiquorum hominum,
uentquemhbetorbem modoferui &fub tenaaliorum.&ficetiamfcit
tutis,cp funt eis Angeli approxima- quod fequitur de diuerfitate propcr
tes eft expo currens fm radices eo- tionum,qu£ fiunt in motude trino
,

rum & fic appellare animas orbiu

. fexuIi,quarco,& oppofitione,& con
Angelos cceleftes, cum intentio fue iuncl ionc ad alias mnouationes cce
ritconuenire id , quod inducitur a innouatioes terreftrcs
lef tcs.Et aliae

demonftratione,ei,q.uodinducitur fuftentantur innouationibus coele

afide. ftibus,autimmcdiate,autviiome-
dio
 3

Sextadedma 1
1
,A dkywtpluribus. Demumomnein rumfciuntcas,quiare(piciuntpri- D
nouatum efl ei caufa innouas,quo- mamcaufam,& confequentiaea-
ufque ceflat procefTus afcendendo rum,& confequentia eonfequentiu
ad motum cceleftern a?rernum,fi a- vfque ad finem proceflus £t ldeo .

liquodeorum elrcaufaalicuius.na exiftimauetunt q> dormiens videt

cauke,&caufiua,afcenditpioceflus infbmnofuoid,quod eritinfutu
eorum ad motus particulares coele- rum. & hoc proptcr copulationem
flcs:&ea,quximaginanturin mo eiuscum tabula fcruata,& refpicie-
tibus, imaginanturin confequecijs riaeius.&,quotienfcunquerefpexit
corum.&confequenti/sconfequen- remmultisvicibus.rcmanebn harc
tium vfquead fincm proceflus . & eademresinconferuatiua eius. &
ideorefpiciuntomne,quodinnoua aliquando accelerat virtus imagina
tur.nam omne,quod innouatur in- tiuaadimprimedumeam. nam ex
nouanoei 9 procedita canfa:&,quo natura fua eft lmprimere rescum
tienfcunq; venficabitut caufa,veri- exemplationibus,qux' proportiona
E ficabicurcaufatum Tnouatum.Nos tarfuntaliquaproporrione, autper £
autemnonfcimusid,quodvcntutu m u tatione ex eis ad conuaria.& au
«flinfuturo:quoniam nos nocom ferturcomprehenfum vcrum acon
prehedimusomnes caufas eorum. feruatiua,& remanebit cxemplatio
fi enim fciremus omnescaufas,fci- imaginationis in c6fcruatiua,& in-
remusomnia caufata. na,cumfci- digetaliquainterpiecationeinexe-
mus cp ignis tangit bombicem,exe- plificatione imaginationis.& aliqrt
pli gratia,T aliqua hora determina- exemplificat imaginatio hominem
ta:tunc fcimus combuftionem bo- arbon:& muliercm ornamento , &
feruum amiffioni ahcuius rci do—
bicis.& quorienfcunq; fcimus q? ali
mus,& conferuantem pecuniam a-
quis comeditjfcimus q> faturabit'.&
quctienfcunq; fcimus q> homo dea micoium,& proborum lumini na .

bulacin loco.I quoponiturthefau- lume eft ca cadel^q eft ca illumina

rus coopertus Ieuiter, cum deambu
lauent fupereum deambulans,ce-
C fpitat pes eius in thefauro,& fcit eii,
icimus,cpdiuesfietex inuentione
thefaun.Attamen ift£*caufx,no fci
museas:&ahquandofcim 9 aliquas
earum,& euenit nobis fenfatio eius
cum euenericcaufatum. &,fi fcim
9
maiorem paitem carum prouenit fomnoaliquxinuolutioes
, fenfuii,
nobis exiftimatio mamfefta de eue
tucius.&,fiefietnobisfcientiaom-
nium caufarum,efIetnobisfcientia
omniumcaufarorum.Nifiq->orbes
funt muhi,& habent miftionem cu
innouationibusterreftnbus, &ho
non poteft fcue eas,& anima: coelo-
tionis,& fcientia interprccatioisra-
mificatur ex hac radice,Et exiftima
uerut q? copulatio cu ilhs aTab 9 da<f, F
velamen. Attn nos
f>ofl£ nullii e ibi
lora vigili^ incubimus ei,ad qcKde
ueniunt fenfus,& appetitus. & darc
opera his reb*corporaliLus deuiat
nos ab eo.&,cu auferanfa nobis in
apparet T eo difpo nfa copulationi.
EtcxiflimauerutcpPropheta pur'
refpicitoccultuhacvia, nifiq?virt*
aTalis^pphetica fortificaf' tali forti-
tudTe vcj 116 ofFendit^a fenfibus mani
feftis.& pp hoc videt ipfe T vigilia id>
quod aliud videt in fbmno . Vlte-
Q^ iij hus
 .

Difpiutatio
G rius virtusimaginatiua cxcmphfi- tio particularis ab habenribus inicfK
cat ei etiam id,quod vidit, & aliqua leclum,nifi cx co , q> hoc eft ima»i-
do remanet reseadem in mcmoria natum lmaginatione vniuerfali , Sc
ems,& aliquando cxcmphficatio c- proueniunt ex ea rcs particulares in
ius.&indigetharc vifioexpofitioe, finitaweibigratia,artifex prouenit
vtindigetfbmniumilludexpofitio exeofigura thefauriex parte ima-
xie.&.nifi o> omnia gnabilia funt fi ginationis vniucrfalis,qua: non ap-
xain tabulaferuata.nonfciretPro- propriatur vni thefauro praner a-
phetsoccultumin vigilia, necm lium. &ficeftineo,quod emanat
ibmno attamcn congregari cala-
. ex artibus naturaliter ab animali.
xnum in eo,quod ef t erit rn die iu-
, & funt ifta: lmaginationes media:
<lici).& difpofitio eius eftquod hoc, inter comprehcnfiones vniuerfalcs,
ehximus. Et hoc eft,qund voiumus &paniculares,fifuntmedie>iterde
prxmittere,vt bene lntelligatur opi finitioncm rei , &
imaginationera
nio eorum. cius fibi propriam. Corpora autem
H ca:Icftia fi imaginarentur, efletta- L
atirroes lis quidem
imaginatio.quc. eft a na
turavniuerfali,no autem imagina-
AltAuer.Iam diximusq>hxc tioparticularistributaafenfibus.&
opinio,non fcimus ahquem impoffibile cft vt operatioues no-
dixiflceam,nifi Auicennam.Ratio ftra: proueniant ab imaginatione
autem eius,quam recitauit,eft debi particulari. Et idco tenentphilofb-
lium propofitionum , licet fint rhe- phi q> forrax imaginatiua:,a quib*
torica:,&topica:. nam ipfe ponitq? proueniunt operatides animalis de
omneoperatum particulare proue terminatae,funttanquam mediann
nir ab haben te anima propter ima- ter intellecla,& formas imaginati—
ginatiortem particulare de hoc opc uas indiuiduales.ficut forma,quam
rato,&motus particulares,quibus facitauis, qua: appellatur Bcgiath
erithocoperatum particulare:dcin exrapietibus,qua:eft fimihsei,qua
decopulabimus huic ptopofitioni faciuntapesdomus fuas.artifex ve
I maioiiminorcmj&eftqjcaeliha- ro,quiindigetexcmplificatioepar- M
bentanimam,exquibusproueniiit ticularifenhbih,eftis,qui non eft
operationesparticulares^fequiifex apudeumha-cexcmplificatio ima
hoc vt proueniat cx eis id,quod ,p- ginaria vniueifalis:quq quidem eft-

uenitab intelleclis particularibus, neceflaria m emanatione ei*, quod

&operationibusparticularibus, ex
confyderationeparticuIari,quodap
pellatur imaginatio. &
hoc non vi-
ceturinartibustantum,fedetiamf
multisanimahbus,qua»operantur
opcrationcs terminaus, ficut cft do
emanatabcaex particularibus. Sc
hxc imaginatio vniucrfaliseft,que;
mittit voliitatem vniuerfalem,qua;
non tendit ad indiuiduum prxter
indiui<luum.voluntates verorarti-
culares fun t,qua: tendun t ad mdiui •

rnus apum,&aranca,& alia. Attame duum prxter mdiuiduum eiufdem

contradidlio , eucmens his propofi- fpccici. & hoc non reperkur ln cor-
tionibus,cft (p non prouenit opera poribus coeleftibus. Quod vero re-
•liatur
 Sextadecima 114
A petlaturvoluntas vniuerfalis rei v- &fcientia noftrarquiuoce. Qucd D
niucrfali, in eo cp eft vniuei fali«,eft autem dixitinhoccapitulo decau-
falfum nam vniuerfale non habet
. fis vifiois, & prophctia- eft qui djcui
efleextraanimam,neceftgener.ibi folus Auicennaaflentit.fdopinio-
Je,& corruptibile.&eiusdiuifio pri nes Antiquorum inhocfunt Jiuer
itta voluntatis ad vniuerfalem , & feabhacopinione.nam eflcfcicn-
particularem nou eft vera, mfi dica tiam de mdiuiduis infinitis ln actw,
tur q> coipota calef ha mouetur ad cx eoq>eft fcientia indiuuiualis,eft
partcmdefinuionum rerumabfq, quidimpoflibilc.&mtelligo bei fci
eo q> componatur definiuo ex ima cntiamindiuidualem compri l\a\-
ginationecuiuslibetindiuiduorum fionem,qui*dicitur una^niano.lit
lepertorum alitcr, quameft apud non eft ponenda difpiir.-mo de pro-
nos. Cumautcm dixit q> voluntas phetia,& vifione in npc loco,niii
^p
vniuerfahs non prouenit ab ca p.ir cedatur in hocad immea;.un jqua:
ticularis , eft crror cum intclligitur fhoncm:&cftoperauo fbphifiica, E
JB per volunratcm vniuerfalem ea,q nonautem topica. Attamen hoc, [
non appropriatur indiuiduo , pra:- quoddixidc imaginanone corpo-
tcr indiuiduum, fed vniuerfaliter,fi rum calefhum, cpfuntimaginitio
cutRex,cum habuerirexercitusfu nes medix iaterimagiuationes par
os .Si rerointelligirurper volunta- ticularcs,& vniuerfaJes,eft fermo fa
temaJligantia eiuseidemrei vni-- tisfaciens. fedquod fequiturexra-
aierfali,tunc non eft alligata ei volu dicibusphilofbphoium eftq> cor-
tasomuino, &nonreperiturvoIun pora caleftia non imaginanturoin
tas talis,nifi modo, qucm diximus. nino.q uoniam iftx imaguiationes
Igiturcorporacoeleltia,fi declara- vtdiximus, funt proptci conferua-
tumfucntde ciscp intelliguntea, tione,fiue fint vnhieifa!es,iiue par-
qua: funt hic,ex eo cp imaginantur, ticulares.& funt etiam ex neceflita.-
hoc ef t ex parte imaginationum v- teconlyderarionis noftri intcllcct*,
niuerfalium,qua:fequuntura defi- &ideo confydcratio noftraei;.-<*e-
nitionibus,non autem ex parte ima ncrabilis,&corruptibilis. igituine- F
;C ginationum paiticularium,qua:fc- cefleeihvrnon copuletun«na<mia
quuntuia fenfationibus . Etquod tioni,& non fuftentetui ei inodo
xnagis videtur ef t q> hoc non erit,ni aliquo.quare ha:c apprehenlio non
Jiex imaginauone particulari:& p- erit vnmerfalis, nec pauicj!aris:fed
cipuecumdicitur q>quicquidpro- vniunturibiamba: fcicntix necef-
uenit ex eis hic,proueni t fccunda in fario,fcilicet vniuerfalis,& particu-
tcruioneapud opimonem homi-- laris:& difTeruut hic ex partc mate-
num,q> ipfa mtelligant fe ipla, & in rierum propter hoc.&Loc modo eft
telhgantea, qu^funt hic.u vcroin- fcientia de occuito,£: prophc-
telliguntea,qu2e funt lnc, itacpfint ua,& finnlibus.&hoc dc
«liucrfa a fcipfis,eft confyderatio,de clarabitur pcife —
qua fpeculabitur mlocis proprijs. ctc rn lo - -

«mum, fi fciunt,nomcn quidem co pro-

icienus Jicitur dc fcicuua coium, puo.
Q^iiij Alg.
 Difp ntatio
iLCAni. fuerit hoi intentio cxepli gfa ad fa- K
cicndum feftiuitatem in teplo Dei,

Altcatur,
Alga.Et refponfio eft vt di-
quarenegatisdicenti,
exhacquidem voluntate vfi non
emanat motus:nam motuseft par
cp Propheta fcit futura notificatioe ticulans in partem deputata,& me-
aDcoproueniente, autab Angelo fura deputata.fed non deficit fierit
angelorum,& non indigem 9 aliquo homine, cum refpicitteplumima-
eorum, qua: narrauiftis,nec ranone ginatione poft imaginationem ad
i n hoc. & n ulla eli vobis ratio de de locum,in quo deambulat,&paite,f
fcenfu legis in tabulam,& calamu. quadeambulat & fequituromnis .

nam habenteslegem no intelligut imaginatio particularis,& voluntas

per tabulam,& «alamum hoc deci- particularis ad motum praeter fubie
fiue.& non amplectimur leges abla cl;um,quodproueniteiex motu.
tioneampIexu4viarum intellecT:uu. Hoc ergo eft id quod intelligunt p
,

Etquod drxiftis, Iicetconcefleiim 9 voluntatem parcicularem,qua; fecj-

H poiitatemeius,quotiefcunque non tur imaginationem particulare. & L
conditionatur ablatio finisabiftis hocconceditur. namparresnume-
fcitis,nonfcitur deeoefle,&nonve rantur,cum refpicit Hierufalem,&
lificaturefleeius.ViaveroThocelt iter non eft confyderatum,& opor-
vt fciatur a lege,no autem ab intel- tet confyderare locum prxter locti,
lectu.Quodautem vosdicitisdera & partem praner partem ex voliita-
tione intelledtuali primo,edificatur tequadam particulari.motus vero
fuper multas propofitioes, quarum caeleftis eft ei vnus modus tantum.
deftructionem non narrabim 9 , fed nam rotundum in fe ipfb, & termi-
tantummodo contradicimus tribus no fuo,id no tranfit motus ,quem
propofitionibus. Quariiprimaeft, vult:& n5 eft ibi, nifi vnum attribu
cumdicitismotum ccelieflevolun tum,& vna fpecies,& vnum nome.
tarium,&iam contradiximushuic &eft,ficutdefcenfus lapidis deor—
difputationi, & adduximus deftru- fum,quia qua?rit teiram via propin
dtionem rationum eorum in ea.Se- quion: & via propinquior eft hnea
I cundaeft, f\ hoc concedatur vobis recla:& ad confyderandurn lineam M
abufiue,tunc,cum dicitisq^indiget re&am non indigetinnouatioecae.
jmaginatione paiticulan inmoti- innonatxprater naturam vniuer-
busparucularibus , eftquid,quod falem petentem centrum cum inno
non conceditur. fed no eft difti<ftio uationepropinquitatis,& remotioi
apud eos ibi de corpore, quia e quid nis,& peruentionis ad terminum,&
Ynumtdiuidit^tfi cxiftimatione n5 exitusabeo
, Igitur ficfufncitifti
.

aut motu,& cft vnum continuatio- motui voluntas vniuerfalisad mo

ne.qiioergo coeli defyderabunt c5- tum,& non indiget volente.& haec
plerelocapoi'iaeis?vt vosdicitis, & quidem propofitio, conati
fufficiteisimaginatio vl'is,& volun funt verfutia qua-
tasvPis. & dabimus cxcmplumde dam
voluntate vFi,& particulari, vt bene in prarponendo
mclligaf' intetio eorum.Cum aute eam.
Auer.
 , . :.:

Sextadecima n<
A AYERROES. fet, neceiTeeirvtccelurn proculdu- D
Auer. Sermo autem Alg.& bioimaginaretur. eft tamen fpecu
Altrefponfio dicatur, qua-eft vt lario de particularibus qu$ ftut ex
,

xe negatis, vfq; ad, non indiget ali- autad

eis,an fintintetaadfeipfos,
quo eorum,qua; dixiftis,eft refpon conferuationem fpeciei tantum.&
lioquidem degenereauditus, non impoffibile eft vt hoc declareturl
autem de genere intellecti & non hoc loco, led videtur q? eft hic pro-
.

eftponendum m hoclibro. Philo- uidetia proculdubio de particulari

fophi.n.fpecuIaturdeomnieo,qd bus ex parte fomniorum veridico-
eft iu lege &, fi id apprchendunt,
. rum,& fimilium ex pronofticisfu-
tunc funt equalesambacapprchen turorum,quequidcm inrei verita
fiones & hxc quidem ent perfe- tc eft prouidentia in fpecie
:

ctisiima fcientia.fi vero id non ap-

A LG A Z£ L.
prehendunt,notificant diminutio-
nem tellectus humani in eo & cp
1 ,
Altaftutianimisabfurdaefr,cu
Alg. Propofitio ex tertia,&
B comprehenditurin legetatum.Er, E
cum dubitatcontraeoscumexpo- dicunt cp, cum confyderaritur mo-
fitione tabula?,& calami e quid ex- tuspaiticulares,confyderanrurctia
tra hacdifputarione , nec ctiam ef t confequentiaeoium,&projcnien
ponendum hic. &hccexpofitiode tia ex eis,& haec eft ftultitia abfolu
friaocculriipfius Auicen.nihileft. ta.& eft ficut dictum dicentis q? v cu
Contradictio vero intcllectualis, u homomouetur,&fcirmotum fuu,
adduxit de mente Auice.in hoc,cf t oportetvtfciatquod fequtfexmo
contradictiovera.nam ccelum n5 tu fuo de oppofitione,& vicinitate.
habet motum extra animam parti & eft pfoporrio eius ad corpora q ,

funt fupra, & fub eo,& ex laterib

9
culare inceflu particulari,itaq> hoc .

determinabitcpfit eiimaginatio. &,cum ipfe deambulat 1 Sole, opor

habens.n.animam,quod mouetur ter vt fciat 'oca, T qua? cadit vmbra
cxtraaiam mo::b 9 pticuIarib9 in lo eius,& loca,in qu$ non cadir:& qcf
'
eispricularib^her^pculdubioima- euenit ex fripoic ab vmbra ftia , cu
C ginationedeeis,adq mouct', &de abfcindatur radius in illisloci-; t & F
illisrnoribus, cumfuerintillairine quod euenitexconftridioneparri
ra non comprchenfa ab eo vifu.cir bus terr^ fub platispedum fnorii
cuiare vero,vt dixit, mouetur ex eo & quod eueni de fepai atioe T eis
t

cpecircularevno niotu, hcetfequa & quodeuenit humoribus fuisin

turillum motu vnummotusmul- ventre de mutatione ex caufa mo-
tidiuerfi particulares,adid,quode tus ad caliditatem : & in quo mem
fub co ex entibus. nam non eft in- brofupcrabundauitcaIiditas,itaq>
9
tcntioorbiumde illis particulari- quafi corrumpit complexioneei :
bus,nifi conferuare fpecies tm,qua & in quo membro rectificauit id
rumilla particulariafuntparticu- quodfngidum anteaquaficorru-
Iaria , non autem efiecuiufcunque pit:& inquoloco rectificauit: &
particularis illorum particulariu etiaquicquid fecit in his membris
I eo q? eft parriculare.qrn,fi hoc ef de humiditatc & ficcitate & quod :

fequitur
 Difputatio
fcquitur ex eis de oppilatione , aut
)unefadtione: &quod
putieractione: .Sequoci fequiturex
lequirurex
hocdemutatibnepulfus,&demu
iocdemutatibnepulfus,&demu
de mutationibus partium coipo-
risad fanitate, fcu ad a-gtitudine:
&quodmutatur inpartibuseisad
fudorem,autadaliam humidita-
te. &ficfequitur inomnibusinno
uationibus in corpore eius, autex-
9
tra corpus de eo,cuius mot ef l cau
fa,aut conditio,aut pr^paras. eft
l tultitia, quam non lmaginatur in
telhgcns,& no cadit in ea nifi ftul-
tus. Etadhoc quidem deuenit hec
9
verfinia,adeo q? nosdicim deiftis
H particularibus diuerfis fcitis in ani
maorbis, vtrum reperiatur in pre-
fenuarum,aut denominatur eis, id
quod venturum eft in futurum ? Si
Jtelligms id,qd reperitur in pre&n-
tiaru eft falfum q> refpiciat occul-
tum. & Prophet? quide percipiunt
jnvigilia.alij veroliomines lom-
jio id,quod futuru eft eo mediate
Vltetiusdeftruituriudiciumratio-
jus,quiaertverfutia.namquifcit
rem,fcitconfequentiaeius,&pro-
fequentia:itacb,fifciremusomnes
caufas rerum,fcircmus oes innoua
tionesfuturas :&tamencaufc;om
I nium innouationum,qua:reperiu
tur Iprefentiarum funt
motuscce-
leftes : fed determinamus caufam earum ad pnmu impedit eas & 6-
ineis,autduobusmediauribus,aut
rnultis mediantibus & cum tran-
: deret particularia diuerfa ? aut (jd
fieritadfuturum, noneriteifinis.
quaero quomodofcieturdifreretia
particuhriumin futuruin infini-
tum? &qiiocon<rregantur in aTa
creatura: in vno tempore , abfq; eo
cjj proueniatvnum poftaliudfcix
paruculares diftin&ae infinita,*,&
vnitates eorum funt infinite,. & is,
cuius lntcllectus no teftatur de hu-
?
ius rci falfi tate, non confidat inge- K
niofuo.Si veiocoueitetfupra nos
hocin fcla Deigl tuncdicimusno
eft alliganda fcla Dei glo. cafui de
fcitisfuismodo,quoalligatur fcix
creaturarum Cna quotienfcunquq
:
fcitafuentanima orbis abanima
hominis,eflet fpeciei anime^ huma.
n^. nam communicatur ciineo,
cp compiehendit particularia me-
& diate,& licet non apprehendat hoc
decifiue, ent tamen piedominium
exiftimatioi q> fn ex fpeciebus ei*.
fi vero non pra*dominatum fuerit,
tunc eft poflibile: &poflibile de- I>
determinationem corum in
ftruit
eo,quod determinauerunt Si aute .
dixeritcp mos ipfius anime; huma-
n^eft vtapprehedatetiam omnia,
tamen occupatio eius eft in inuolu
tionibus appetitus,irx*,& odij,& ti-
moris, & doloris, demum acciden-
i tium corpotis,& in eo, quod faciut
. peruenire ad ea fenfus, adeo q? , cu
proceflerit aninia humana inah-
quare, occupaturabaha: fcdani-
ta% cceleftes mund^hisattributis,
noneueniteisinuo!utio,&nonim
pedit eas cogitatio,& dolor, & fen-
fatio: ergo fciuntomnia.Dicimus M
vnde fcins q? non fit eis occupatio? .
nonne feruitus earum,& defyderiu
,
bet eis inuolu tionem , quin confy-
redit falfum quin confyderemus
aliud prohibenspraHeriram,&ap
petitum,&hecprohibentiafcnfibi
lia? & vndefcitur qjincludaturin
eo, quod videm 9 deanimanoftra,
&tamen intellecftui funtoccupan-
tcsex magnitudineanima*, &pc-
tendo dominiu id , quod no potcft
imaginari apud infantcs,& no exi-
ftiraanr
 , 6 ,

Sextadecima.
A ftimanteaseflcoceupanres, &pro
'Jiibentes?&vndefciturfalfitasei 9 ,
qcf eft loco earu in alalibus cctlcfti
bus? & hoc e,qct voluim* narrare 1
fcietijs , appcllatis apcl eos Diuinis.
1 i
diuiditurad vniuerfale, &paiticu- D
larem. &noneftha:cfcicntiayi'is,
nec paiticularis.& hoc quidcm, Ci-
ue contrarium eius non poteft dc-
claran in hoc loco Ioqui.n.dc his .

rcbus in hoc loco eft, ficut quis ac-

A VI RROES.
ceperit propofitioes Geometncas
non habent famofitate, & fa-
Alt hic fit
Auer.Quodautnegat,qn
intellectus feparatus a
qua:
cietcum eis verificationcm,no au-
tnateria , intclliges quidem rcs per tem fatisfactionem piimoafpectu,
confcqucntia earu eflentialia mo & nufccbit vnam cum alia,fcilicct
"Xniuerfalitatiseorum, dubitabitcum vnaalteri.nam hoc
non cft im-
poflibiJitas eius ex rebus per fc no- cft ex debihbus fpcciebus loq uelar,
tis , ncc et neceflitas efle cius cf t ex & vihoribus , quoniam non ent in
rebus per fc notis lcciholcs, f Phi hoc vcriflcatiodemonftratiua, fcu
:

B lofbphiexiftimantq>iamfaclacft rethonca.Etfic ctiam fcientiadc E

demfo apud eos,q> t cperiatur imel ditreicntijs, qux funtinter animas
Irctus talis. Quod vero repenantut cgcli,& aaimam humanam,funt cj
imaginationes mfinit^eftimpoffi fita^pfunda.&qui loquiturdeah-
bile vnicuiq;particulaii hoc ima- quo eorum extra locum fuum, auc
ginari. Attamenq>reperiarurinfi- ciit feimo ems dc eis extrancus,aut
nitumiu fcientiaantiqua,&quo rlietoricus, & primo afpectu , fcili-
crit fcientiade particularibus, quar cetpropofitionum poffibilium: fi-
fient in futurum homini cx partc cutdicunt quod potentia irafcibi-
icientia: antiquae , eft id,in quo di- & concupifcibilis prohibct ani-
lis,

cut homines q? apud eos eft decla- mam humanam ab apprehefionc

xatio. nam anima intelligitde hac eius , cuius apprehenfio eft propria
xcvie, quodeft in inteIlectu,non animar nam ilti fermoues,& limi
.

•utcm particulare,quod appropria les,apparet deeis quod funt posfi-

tur tempori tali, mdiuidua nota& biles,& oportet afferre ratione eis,
C apud eos. anima enim eft in poten & dinguntur ad eos multc; posfibi- E
tia omnia entia : & id , quod eft in litatesoppofitx\ Et hic finisimpo-
potentia,exit in actum,aut propter niturei,quoddecieuimusnanarc
res fenfibiles , aut propter naturam denotificationefermonil^qui funt
intelleclus piecedenusfenfibilia m in m
hoc libro difpu tationibus Mc
«fle,f intelledus, propterquecrunt taphyficis:&cft maiorparshmus
«ntiafenfibiliaintelligibiha, & cer Jibri . &dcinde loquemurdc
tc quidcm non cx eo cp funt in hac difputationibus Piiyfi-
icientia imagtnationcs indiuiduo- cis , fi Deus glo.
rum infinitorum demu cxiltimat . . xolucriu
<J>iamvniiinturambcfcienti<j,vni
uerfalis, &particulansin fubftatia
ieparata a materia. &,cum ipfa in- IN
fluiphanc fcicutia ei,quod cft tuc
 ,,
I N P HY
S I C I
DISPV.TATIO PRJMA.
Deiudicio eorum, quod ha?c copulatio,quae apparetin efle
inter caufas et caufata,eft copUlatio,qug
confeq ui tur neceflario «
IT Alga.Eaau-
tem,adqeftinte-
tio T naturalibus,
funt multefcien-
tie.&narrabim 9
parteseaium ,ad
notificadu q> lex 116 neceffirat, nec
aftringi t vt contradicatur eis, & ne
oent nifi in locis.qui' narrabimus.
Et diuiduntur profe&o in radices
& ramos. Radices autem funt o£to
partes. quaruPrimaeft,! qua nar-
rabitui id.quod euenit corpori , in
eo q> eft corpus,ficut eft diuifio , &
motiiSjSt mutatio, &id, quod eue-
nitmotui,& fequitur ei,vt tempus,
&vacuum.&idincluditliber,ap-
pellatus Libcr Phyficorum.Secun-
da eft notificatio difpofitionu par-
I tium elementorumcumorbibus,
&eius,quodeft in concauoorbis
Lunc^ ex elementis quatuor, na-&
tuns eorum,& caufa appropriatio-
ilis vniufcuiufq;eorum I locotali
deinonftraro & ld includit Llber
. nc,& caufis,&
appellatus de Ccrlo,& Mundo.Tcr
tia,nonficantur in ea diipofitiones
genetationis,& corruptionis,& ge-
nitur^,& crementi, & mutationis,
& qualitatisperfecliois fpecierum
cum corruptioe indiuiduorumex
duobus motibus cceIeftibus,orien-
tali,& occidentali. & id includit Li
S-
,
Z E L.
ber appellatus deGeneratione,&
Corruptione.Qu.arta fpeculatur ea
de rebus euenientibus quatuor ele-
mentis exmiftionibus,exquibus
fiunt impresfione fuperioris,vt nu- L
bes,& pluuia:,& tonitrua,& lampa
des,& circulus circa Lunam,& iris,
&corufcationes, & venti, & terrae-
motus. &idincluditLiberMeteoj-
rorum appellatus.Qjnnta fpecula"
tur ea de mineraIibus.Sexta fpecu-
latur ea de plantis Septima fpecur
.
latur ea de animahbus.& eft Liber
dictus de Natutis animaliu. 0<fta-
ua fpeculaturea deanimabus ani-
malium,&virtutibusapprehefiuis,
&cphominiinfitanima,qu3enon
morituradmortemhominis,ideft
quodfubftatiafpirituahsfiniatur,
quodeftfalfum. Earum autem ra- M
mi funtfepte quorum Primus
. eft
Medicina. cuius intentio eft ftire
pricipia corporis humani, & difpo
fitioneseius ex fanitate,& qgritudi
fignis earum ad hoc
vt argritudo remoueatur,& tuc co-
feruatur fanitas. Secunduseftlu-
dicium ftellarum:&eftconfydera-
tio faciensiudicium ex figurisplac
netarum de eo , quod euenit ex re-
bus mundi,& tempore , & filijs , &
cremento, &
anatibus . Tertius eft
fcla Phyfionomiar.&eft faciensiu
dicium
 DifputatioPrima. 117
ii'yicia e* figura, & difpofitione eius ne,in eo cp remouet eam. Scla aute D
de moribus Quartus eft Interpre- iudicij ftellarum non eft etiam ex
.

ratio fbmniorii &eftfaciensiudi ea , fed eft fcientia in pronofticado

:

cium ex eo , q uod eft fimile de im- id,quod fiet in mundo & eft fpc- :

presfione alterius. Quintus eft fcie cies diuinationis. Et huius generis

tia imaginum :&eftcopu!atiovir eft etiam fcientia Phyfionomic-, ni
tutum cadeftiu virtutibus aliquo- fi q> fcla Phyfionomiaz eft fcientia
rum corporum tcrreftrium , vt fiat rerum occultarum,qu?nuncrepc-
cxhoc opcratioextraneain mun- riuntur,non aute futuiaru.Et fcien
do rerreftn. Sext9 eft fcTa Preftigia tia Interpretatiois fomniorumeft
tionis: &eft miftio virtutumcor- ctiamfpecies pronofticatioiscius,
porum terrcftrium, vtfiantexeis quodfit.&hocquidem gcnus fcTc,
resextranear. Seprimusears Alchi- non cft (peculatiuu,nec factiuu,lf-
mie: &intentioeiuseftpermutare cet exiftimeturqihabetur vtilitas
fubftantias minerales ad peruenie exeoinoperatione. Scietiaautem
B dumad purificarionem auri,&ar- Imaginum eft falfa. qrn impoflibi
genti, autin aliquafpecieapparen le eft,(i pofuenmus cp fitus caleftis E
tiaj. Lex autem non aftringit vt co faciatimpreflionem in rebus, qux
ttadicaturcis inaliqua re harum fiunt hic, vt fit illa imprcffio, nifi T
lcicntiaru nos vero difputabimus
. re fa<fta, non autem vt tranfeat illa
contra Philofophos ex omnibus impreflio huiusreifactjead aliam
iftis fcieti|S quatuor difputatioib'. rem extra cam. Scientia autem Pr?
A V E R R O E S. ftigationis funt (cientie, qua? ingre

Alt uit
Auei'.Id aiit,quod numera diuntur in capitulum mirabilium,
deoclo generibus fcietiac &nonhabent Ttroitum inartibus
Naturalis cft verum fm opinione fpeculatiuis. Alchimiaveroeftars,
Arift. Attamen fae, quas numera- Tquaeftdubium an reperiatur. &,
uir,cpfint rami earum,nofuntfic, fi rcperitur,imposfibile eft vt quod
ficutipfe numerauit.NamMedici fit m ea fit ipfummet naturale na.

na «on eftex fcla Naturah eft.n.

. ars diminuitur inaflimilandona-
C arsfa<friua , qua:
aflumit principia turar, nec peruenitad eam in rei vc
fua a fcTa Naturali. qrn fcia Natu- ritate&, fi feceritaliquid fimile, F
.

raliscft fpeculariua:Medicina vero quo ad fenfum, rei naturah, no eft

cft facliua. &, cum loquimur de re apudnos aliquid, quod neceflitet
coi in duabusfcienrijs, erit duobus faJfitatem,necpo(Iibilitatem eius,
modis,vt cum loquimur de fanita- &quodpoflibileeft vt peruenia— -

te,& cjgiirudme nam habes fcTam

. mus ex eo ad hoc eft longa expcric
Naturalem cofyderatdefanitare,
& xo ritudine,! eo q> funt ex paflio-
nib entiumnaturahum:Medicus
vero confyderat dc eis, in eo q> con
feruat vnam earum,& deftruit alte
ra,i.q->ipfe confyderat defanitate,
in co cj> conferuat eam,& ctgritudi-
tia cum longitudine teporis. Qua-
tuor autem chiputationes, quas nii
merauit Alga. nosprofcclo recita-
bimus vnamquamq; earum.
A L G A Z E L.
A It Alg. Difputatio primacfl
XX ludicium corum , q? hrcc co->
pulatio,
 ,

Difp urarib
G pulario, qnftideturTcfleinter cau bus.quarum Vnacft virtuteifnagt X
fas,& caufata,eft copulatio,quc; fe- natiua. nam exiftimaucruntcp
ipfi

&
cuta cft necefiario, no eft in pof- cii praedominatur,& fbrtificatur,&
fc ncc posfibilitatc vnire caufara
, non impediunt cam inuolutiones,
abfquecaufato, neceflecaufatum &fenfus refpicitin tabula feruata,
abfquecaufa.Secundaautem,cum &imprimunturin ea form? parti*
dicunt q? anima; humane fimt fub culares,quse fiunt in futuru. & hoc
iianti^exiftentcs mfc-ipfis,&non quidem I vigiliaProphetis, &alij$
/untinnatarin corpoie, &morseft hominibusin fbmno.&hoceftjp-
ceflatiocopulationis earumincor prium Propheti^virtuteimagina*
poreceflatione regiminis, fcd funt tiua. Secunda verocft propria vir-
cxiftentes in fcipfis omni hora . & tuti intelledtiuae fpccu!atiuar,& dc«
exifhmauerunt q?hoccftfcitu de- uenit adfortemextimatiuam,&e
monftratione intelle&uali Tertia . celeritaspermutandi ex fcito ad fci
autem,cum dicuntcpifheanimar, tum.&alicjh purificatur, cucogi-
H eftfalfum diceredeeiscpcorriipa- tansineo, adquodfumitur ratio, L
tur,fcd,cum reperiantur,funtc;ter- &excuaturad rationem &,cu ve- .

nat,& perpetue, &

non imaginatur coidatut rationc,cxcitatur habens
iinitasdurationisearum. Quarta ronemex feipfb.demum,cumoc-
vero eft, cum dicunt q> iftx ammae curm ei terminus medi 9 excitatur
,

falfum eft dicere q> redeant ad cor-
pora.Sequiturautemqueftioi Pri-
madifputatioe,exeocj>a:dificatur
fuper eam affirmatio miraculoru
refcindentium confuetudines,ficut
ad conclufionem. &, cum fuerit in
mtelleitu fuo terminusconclufio?
nis,peruenitad mcntem fuam ter-
minus medius congregans extrc-
mitates conclufionis Et homincs
.

cft conuerfio baculi in ferpentem, profcclo difrerunt m hoc. N5 fiint

&viuificatiomortuorum, &quie- aliqui, qiumouenturex fcipfis: &
fccre Lunam.&ponens curfumco funtaliqui,qui moucturpauca.cx-
fuetudmum fcmper profequi ne- citatione & funt aliqui, qui no co
:

ceflario negattotum hoc. &expo- prehendunt cum excitatione, nifi

I nuntid,qdponitinhbnsPropheta diminutionemagna. &,quemad- M
rumde vimficationcmortuorum, modum poflibileeft vteueniat vl-
& dixerunt q> intelligitur per hoc tima diminutio non habenti fenfa
Cauctc ncfitisignanin vitafcien- tionemomnino,itaq>nonmouec*
tix.EtcxponuntcortK.-rfionebacu ad intclligcndum mtelligibiha cii
li fafcinationcm ex ilifcinatioibus excitatione, etiam poteftcucni-r
fic

in dcftruclionerationum diuina- re vltimafbrtitudo,&additio,vtcx

rum notarum apparentiu median
te Moyfi cum erronbus H^retico-
rum.Qmcfcere autem Luna aliqh
idnegaucruut,&exiftimauerutq)
non eftpoftibile. Attamennoco-
cedutPhilofbphi miracula rcfcin-
den tia confuetudines, nifi trib* rc-
citeturadomnia intelligibilia, aut
ad plurima eorum, & temporc brc
uiori.& difrert hoc quatitate i om-
nibusquefiris,autahquibus,&etia
qualitate,itaqu6ddifFertcclerita-
te,& propinquitate. &fortereperie
t ur propinq uitas animae iandt? pu.
**»

A rc^qujetranfitinienfationeinom
nibws intelligibilibus adfcientiS,
&celetrimo tempore.&eftProphe
ta , mnabilem virtutem
qui habet
ipeculatiuam,& non indiget in in-
telligibilibus docentc, fedquafi ip
(eaddifcitex feip(b.&cftis,qui de
nominaturq?quafiilIuminaturIu
men eiusjicet non tangat id ignis:
&eft lumepreca-rerisluminibus.
Tertiavero eft virtus animalisfa-
cliua,quxperucnitad terminum ,
quo difponutur natura',&obediut
ei.Etexeuiplum eius. nam aTaali-
cuiusnoftri,eiempligratiacu ima
B ginaturaliquid,in(eruiuntei mem
bracorpons,& virtutcs,quefuntl
ea, & moueturadpartem imagina
tamqucfitam,itaq% cum lmngina
tui aliquid fuauis faporis,refoluun
turgengiue;,&excitatur virtusre-
fblues humiditatem fpeimaticaa
loco fuo.&,cum imaginaturcoitu,
cxcitatur virtuSj&Tduraturinftru-
mentum.etiam, cum deambulaue
rit fuper corpus longum extenfum
in vacuo,&fupei tiabcm,cuiusex-
trenia funtTduobus parietibus,
fortiterimaginatiociusqocadat,&
patuur corpus hac imaginatioe,
C cadit.&,fi hocefletfuper tetra, de-
ambularet fup eam celcriter, & 116
caderet, quonia corpus , & virtutes
corporales creatx funt ad (eruien-
dum,&obediendumanimalibus.
& diftert hoc diuerfitate puritatis
*nimarum,& fbrntudinisearum.
Etnoneft inconueniens vtperue—
niat virtus fortitudims animarad
terminum, quoin(eruiatei natura
neccflario,&abfquecorpore.
anima non eftiunata in cor-
cius
pore,ni(iqu6d habctaliquam ex-
citationem,& dcfjdenu ad regimc
8 .
Prima. 1 1
eius.&creatumfuithocinradicc D
creationiseius.&,quemadmodum
oportetvt (eruiantei mcmbia fui
corpotis,fic non eftimpoflibilcqn
feruiat ei aliquid prcter corp',adeo
q?c6fyderabit, &peruenietanima
ciusadflatum venti, autdefcefum
pluuie,autinnouationem toni,aut
tcrremotuum, & profundat hoies
&hoc quidem peruenit ad frigus
vcnturum,autcalidum ,aut motu
in aere: &fitex animaeiushecca-
& fiuntex ea
liditas,aut frigiditas .
hecabfq;canaturali manifefta. &
cnt hoc miraculum: licethoceue-
niataeri difpofito ad recipiendu . £
fed non peruenitad hoc vt conucr
inanimal, autrcfcir.da
tatui lignu
turLuna, q nonrecipitieiciflione,
&extenfionem heceftopinioeo-
.
rum demiraculis.Nos veio n6 nc-
gamus q^ fitaliquideius,quoddi-
xerut,&q> hoc (itProphetis:nega-
mustii fufficientiameoru in eista
tum,& negationeeorum couerfio-
nis baculi in ferpente,& viuificario
nismortuorum,&alia.igii?necefle
fit eft vt difputcmusT hacdifputatio-
nc ad afHrmandum miracuta, &
& aliud :& eft ad con feruadum id,ad
qd peruentrunt perfecti & eftq? F
:
De'omnia poteft.& difputabimus
in hoc intcnto.
ave rroes.
A It Auer. Loquiautedemira*
/l Antiqui philofophorul
culis,
nonfecerunt deeofermone. quo-
niam hoceftapudeosexrebus, de
nam quibus non funt ponend.r qna:-?'
flionesdifcuticndar.nam funtprin
cipia Iegum & qui fpcculatur de
:
ci$ , & dubiut dc ipfis opcrtet con*
dcmnari
 .

Difputatio
Gdemnari apud eos, quemadmo- ftumeftexeis inhoceft LiberDei K
dumqui fpeculaturdealijsprinci- omnipotentis,qui non deftruit co-
pijslegisvniuerfalib*.ficur,fiDeus fuetudinem perviam auditus, fed
ol.reperitur:& f\ fummum bonum probatum eft efle miraculum fen-
reperiatur:&fi virtutes reperian- fu,& confyderationeomnibusho-
tur,inquorum eflenondubitatur, minibusrepertis,&qui reperietur
& qualitasee eorum eft quid diui- vfq; ad diem iudicij. & in hoc funt
num abftra&um ab apprehenfio- hec miracula nobiliora cjeteris mi
neintelleclus humani.&caufahu raculis. & fufficiat hoc ei , qui non

ius eft qin hax funt principia eo-

,
contentaturtacere in hac difputa-
rum,q-U3e operanturquibus ho erit tioe,& fciat q> via ele&orum in ve-
religiofus.& noneft modusad per- rificatione Prophetaru eftalia via,
ueniendum ad fcientia , nifi poftcj adquamexcitauitnosAui.in mul
peruenerit ad religionem. & opor- tis Iocis,& ef r operatio , proueniens L
tetvtnon feintromittatadfpecu- abattributo ,quo Propheta appel-
H landum de principijs , q ui' faciunt latur Propheta qu? eft notificatio
:

dignitatem,anteq perueniat ad di- occultif&pofitiolegum conueme-

gnitatem. Et,cum artes
non perficiantur,nifi procemijs, &
pambulis,qu£ primo recipietad-
difcens,quanto magis hoc debet ee
in rebus,quae operantur Quod au
tem dixitde caufishuius nomine
Philofophorum eft fermo,que ne-
fcioahquemdixifle,nifi Auic. At-
tamen, cum verificatum fueritip-
fcientificaj tium ventatij&facietiumadipifci
ex operationibus id,quod eft fum-
mum bonumomnis creaturx.Id
vero, quod recitauit de ^pphetia ex
. Philofbphis, nefcio ahquem dixifc
fe hoc,nifi Aui. Attamen quod di-
cunt Antiqui de prophetia,& vifio
ne,eftq> fit ab ipfb Deo glo. media
te aliquo ente fpirituali, quod non

fum efle, & poflibile fit vt mutetur eft corpus , & eft tribues inteltaftu

corpus ab eo,quod non eft corpus , humanumapudeos: &eft id,qcf

nec potentia in corpore abfq-, mu- appellant Moderni intclleclu agen ..
tatione eius,tunc id, quod dedit de tem & appellatur in lege Angelus.
:

I caufa eius eft pofhbile. tamen non &reuertamuradid,quoddixitde ."

omne.quod eft poflibile,in natura his quatuor difputatiombus.

fua poteft homo id facere. na poffi A L G A ZE L .

bile homini eft fcitum, & plurima AltAlga. Copulatioautemin

poflibilium exfeipfis funt imposfi ter id,quod reputatur ad mo
bilia ei . Igitur veritas q> Propheta dum caufij, &id,quod reputatJ cau
fcindat confuetudineseftimpofli- fatum,n6 eft neceflaria apud nos
bilis homini, eft th poflibihs in fe. fed oia duo,quorum hoc non eft il •

& non oportet m hoc vt ponatur cp lud,nec illd hoc, &affirmatio vni*
res lmpoles in intelledu fint pofli- non includit affirmatione alterius,
biles Prophetis.Et,cum bene confy nec negatio vnius includit nega--
deraueris in miiaculis ,
quorum ee tionem alterius , non eft ex necef-
verificatum eft,iuuenies ca efle hu fitateefle vnius efle altetius, necex
ius generis.& quod magis manife> necesfitate priuationis vnius vt pri
uetur

Prima.
. A ueturalteru, ficuteftebrietas&po-
tus,faturatio & commeftio,combu-
ftio&tactusignis , lumen &eleua-
tio Sohs,mors & diuifio colli, potus
medicinx&fluxus ventris &afl'um
ptiofolutiui.&hcfequimuradoTa,
ouxvidentur excopulacis in Medi-
cina,&iudiciis(tellaru,&artibus,&
dicT:ionibus,quorumcopiilationon
pra?ceflit,&eftinpofle Dciglo.crea
reeaequafr, non q? fitneceilaiiii ex
fe,n6recipiensquidedimiiiucione,
fedexpofle, &inpofleeiuseftcreaf
faturationem ab(q; come(tione,&
c
crearemorteabfq; fc cionecolli,&
j> facere continuationem vitjecum (c
ctionecolli,&ficfequiturin oibas
copulatis.& Philofbphiquidemne-
gaueruntpoflibilitatemeius,& roci
natfsutdefalfitateeius. Etcofydera
tiodehisrebus,quaj excipiunturab
vniuerfali eflet longa. attamen exe
plihcabimus in hoccii vno exe"plo,
&e(tcobuftioin ftuppaexepli gfa
cum tactuignis. quianosconcedi-
musefletactum intereaabfq;c6bu
ftione,&concedimusfieri couerfio
nem ftuppxc6bufta:incinereabfq;
taduignis.ipfithnegantpoflibilira
tehuius. Etfermoniquidein hac
^ difputationefuntttialoca. Quorii
Prim 9 eft vt dicataduerfari
9
q> age"s
cobuftionis eft ignis tih , et eft ages
naturalr,nonautc]ectiuc:igiturim
poflibile eit ei vt recedat ab eo , qcF
eft ei connaturale,cii tetigerit fubie
ctum recipiens. Ethocquidem nos
negamus feddicimus q> agenscom occideritSol,&obfcurat'fueriraer,
buftioniscreauitnigredinemi ftup
pa,&feparacionemm partibuseius,
&pofuiteam combuftam ,&cine-
re,&eft Deusglo.mediantibus An-
gehs,autimmediate:igiiisveroeft
cjuid inaiatum,no hhs quide opera-
&
,
119
tione.quajroquxeftr^cjjipfefira- D
gens?& non hnt ronem nifi teftimo
nium aduentus combuftioniscum
tadtu ignis fed
. teftimonm Tdicat q»
aduenit cum eo,&noindicatq>ad-
uenitexeo,&q> non fitca aliapras-
tereum.nam nuliaeft dnaineo. q?
copulatio fpiis virtutibusapprehen
fiui<;,&mociui.<;T fpermateaTalisno
gheturex naturisinclufisin calido,
frigido,humido,& ficco&,in eo, q>
paterefhciatembrionecafufperma
tis,necip(eefticituitam cius,& visu,
&anditum,&a!ia,quc;funtinco,
patet q^funtin eo ,&th nemodicn K
q?funtexeo,fcdefleeorucftexpar-
tcprimi,autimediate,autmedianti
busAngelisdeputatishisrebus,qua:
fiunt.&hoceft,qcf determinantPhi
Iofbphi,dicentescpin hoc mundoc
efficiens.&fermoe(lcumeis.Igitur
declaratum eft q> efle cum re,no in-
dicatq» fitexca:attamcndedarabi-
turhocexe"pIo. Etcft,quinatuseft
ca?cus,exeoq>inoculis fuiseft vela-
me nebular, & noaudieritabhoib'
dfiam mterdiem&noctem,fiqui-
dem rcmoucretur nebulaaboculis
indie,cpaperiretpalpebrasfuas,&vi
dcritco!ores,exiftimabitq>c6prc- F
henfiohabitaperoculos fuosdepi-
ctura colorum , agenseiuseft apcr-
tio vilus:& quotienfcunq; fuerit vi-
fuseiusf?uus.&apertus,& velamcn
ablatum, & h5 obicclum coloratu
necefle eft proculdubio vt videat:&
nonintelhgitq» n5 videt,v(quequo
& runcfciecqdumenSoliseftcaufa
imprclTioniscolorii vifuifuo:que_-
ro vhcredimusiudiciocpfintprin-
cipiisefl'ecaufe,exquibus influun-
turhacmnouationes cum tasftuin-
, nifi q> lunt permanentcs
ter eas & :
Extraord.Aucr. R non
 Difp utatio
r
G 1
nonsutcorporamobiliavtdeficiat: agens non apparet fenfii, hdcquidc K
&,fideficereccomprehenderemus non eft verum.nam illa,quoru cau
feparationem , & cofyderauimusq? fae non apparentfenfu,funt intelligi
fic lbi caufa poft illam ,
quam vidi- bilia, &qu$fita,cxcoq?n6habe"rur
mus.& hoc non poteft euitari ab eo fenfucaufcjeorum.Siverofuerintil
fm rationem radicueorum.&ideo la,quoif ca2en6appare"tfenfu,igno-
determinauerunt verificanteseoru tanaturafr,&qua2fica,tuncid,quod
q>iftaaccidentia,&innouaciones,q no eftignotu, funtcaajeiusfenfibi-
proucniunrcu ta&ucorporu,&de- lesnecefiano. &hoceftde adione
jnumcumdiuerfitateproportionis eius, quinodiuiditinter notu per
earum,influatadatore formarum, fe,& ignotu. igf quodadduxiti hoc
& eit A ngel us , au t A ngeli , adeo q> capiculoeftfophifticum. Vlcerius
dixerut cp impreiTio formarum co- quiddicentdecaufis efTentialibus,
lorumoculoprouenit exparte da- fine qua^ cogni tione r.on intelligi^
toris formarum rortus autem Solis, ens. nam notumeitper feq?inreb'
H £
&pupillafana,&corpuscoloratum funtfubftanti3f,&at::nbuta,quxde-
prxparantfubiectum adrecipiendu terminauerutopcrationes proprias
hasformasr&affirmauerunthocol cuili bet cnti.& funt ea, propter qua;
innouato.& hocq uidem deftruit ra difreruntfubftantia2rerum,&nomi
tioneeius,qui ratiocinatur cp ignis na,& definitiones earii. &,fi non ef-
iitefricienscombuftionis,&panisef fet cuihbet enti operatio fibi jppria,
ficiensfatuiacionis,&foluriuumef- non efietei natura fibi propria.&,fi
ficiens fani tatis, &fic aliaj caufas, non eflet ei natura fibi propria,non
&caufaca. eflet ei nomen fibi proprium,necdc
A V E R R O E . finitio:& eflent oiaeadem,& no ea-
Altefficiences,quasvidemusinse
Auer.Negare autem caufas dem nam . de eodem Iterrogaretur
an fitei operatio vna fibi propria,fi-
fermo fophifticus.& lo
fibilibus,eft ue paflio,fiue propria , aut no habet
quensin hoc,autcumlinguafuane operationem. &, fi habet operatio*
'.
gat id,quodeftincordefuo,autfe- nem fibipropria,igicur hicfuntope "*
* quiturinuolutionem fophifticam, rationespropris prouenientesana
quasfibieuenitin hoc. &quiaufert turispropriis.&, fi nonhabebitvna
hoc, nonnepotericfcireq?oIsacl:io operacionem fibi propriam,igr vnul
impoflibile efl quin fiat abfq-, agen- non eit vnu.&.ciim aufertur natura
te? Attamen fi iftae caufse fuffici ii t ex vnius,aufercurnaturaentis.&,cnra
feoperationibus prouenientibusex auferturnaturaentis,fequitur pri»
eis,autperficiec operationesfuas ex uatio. Attamenoperationesproue»
caufa extrinfeca feparata,aut non fe nietesa quolibetente neceflariaia*
parata,eftquidnon perfenotum,& dionisin eo.cuius na eft vt agat,an
indigetinquifitione, &cofyderatio funtelectiue, autpoPesvtpIurimu,
nemagna.Et,fiinuenerunthoc du aut eft eis vtrunq; fimul ,eft quxfi-
bium ln caufis agentibus, in quibus tii,Tquodetfierifpeculatio.naaclio
apparetfenfu cj> aliquaeagat aliquas, & paflio vnaincerquadibetduoen-
cx eo q? eft hic ex agetibus,quor um tia ex entibus eft propter ahqua re-
latienem
 :

Prima. i$6
A lationem relarionum infinitarum : tia caufaritm eoruni. Igirur negare D
&:adaturrelatio fequesrelatione ha:cdeftruitfclam. namfcquiturq?
quarenodecidemusdeignejfiap^f- nonfit hicaliquid fcitum oinofcie"
zimatus fueritcorpori fentienti q? tia vera:fed, fi fuerit, eritimagina-
aaat proculdubio.qm non eflinc5- tii.& no erit hicdem6ftrario,nec dc
ueniens, quinfitens,cuifitadcor- fimtioolno^&auferfturfpeciesprej
pus fenncns relatio.qux relatio im- dicatorum eflentialium , ex quibus
pedietoperationemignis,Ytdicitur componunturdemonftrationes.Et
de lapide balnei , & alijs. hoc tamen ponens cp non datur fcientia vna ne
nofacietneceflarionegationeignis ceflana,fequiturei,vtn6fithocfuii
abattributocombuftionis,quotief- dictum neceflarium.Qjii verocon-
cunqueperfeucrabit cfTe ci nomen fiteturq>funrhicaliquatalia,f&ali-
icrnis,&definitioeius. Quod vero quanon neceffaria,&iudicatanima
eutia.quasfiunt, habeant quatuor dceisiudicioimaginatiuo,&exifti-
caufas,agens,materiam,formam,& matcpfuntncceflaria', & tamen no E
B finem,eft notum perfe. & ficetiam quidem
funtneceffaria. Philofbphi
eas effe neceflatias in eflc caufatoi^: non ncgat hoceij. &, C\ appellat hoc
& pcipue illas, qua' funt pars rei cau confuetudinem,eft poffibile: fin au
fata:-, fcilicetquamappellantaliqui tem,nefcioquidintelliguntper no
materiam,&aliquiconditionem & mcnconfuetudinis,anintelligutc|>
fubie&um,&aliquiformam,&ali- confuetudo agentis,aut confuetu
fit

quiatttibutumanimale.Loquentes do entium , aut confuetudo eorum

autem confitentur cp funt hic condi
tiones.qua: funt necefiat ix in condi
tionato,ficutid,quoddicunt|,quod
vita fitconditio in fcientia::&
fitenturcprebusfuntverificatio,
<tehnitiones,&funtneceflariaeinef
feentis:quareperfeuerantiudicium
inhocpalam,&occulteeodemmo.
q &ficfaciuntin|paflionibusfequen-
apud iudiciu de if ris entibus. & fal-
fum cftvt Deo fitconfuetudo.nam
c6fuetudoefthabitus,qucmacqui-
(ic co ritagfs,quifacitreiterationfaclio-
& nisabeo vtplurimum: &Deusglo.
dixit Ego vero dominus non mu-
tor: & non eftineoaliquid mutatio
nisomnino. Si vcrointelliguntcp F
fitconfuetudoentium,confuetudo '

tibusfubftatiamrei :&eftid,quod quidem non eftnifiin habentibus

appellantrationem, ficutdicuntq? animam.fi verofueritinnonhaben
•adaptatio in enteindicat q> agens fit tibusanimam , eft verificatio natu-
intelligens:&efleens,inquoeftin- raf.&hocquidem non negamus,fci
tentioad aliquem finem indicatq? hcctq>fitinentibusnaturadetermi
Inteiriisni agensfcitipfum intellectus.n.nihil
. nansremautneceflariam,autvtplu
hil aliucj aliudeft,nifiapprehefioentium cu nmum. Quod autem fit in nobis
c.nui apf>
caufisfuis.&Ihocdifferrabalijsvir- cofuetudoin iudiciodeentibus,heC
tiumcum -tutibusapprehenfiuis.&quiaufert quidemconfnetudonihilaliudeft,
fuiscaufis. caufasaufertintellecluni.&arsLo- nifiactio mtelledus, quam determi
gic(jponit pofitioneqj finthiccau- natnaturaeius,&ea intelleclio eft
i a?,& caufata,& q> fcientia illoru cau inrelle&us & non negant Philofo-
.

latoru non erit perfcde,nifi ex fcie"- phi talem confuetudinem. &eft di-
R ij dio
 Difp
putatio
G &iofbphiftica,eumverificabiturq? co,cuiusnonc(lcau(a,quxattribua,K
nofitfubcaaliquid, nifi q>fitac"tio turcalido,frigido,humido,&ficco.
pofimia: ficindicimusproceditralc &dicuntq?,cum iftaelementa mi-
a^ensvtfacitlioc&hoc.idcitquod lcentur aliquibuscommiftionibus,
ipfeidfeciet vt plurimu . &, fic hoc fiunt hae res,tanc£ fequentes lllas mi-
fueritjcflentomniaentJapofitiua, itiones,ficut fiunt colores, & alia ac
& non erit ibi fcientia omnino, qua cidentia. &Philofophiconatifunt
attribuitur agenti q? fit dubitarecontraiftos,&piimiicon-
fapiens. &,fi-
cutdiximus,nondebemusdubitarc cum,qui locutus clt de caufa.
tra
cptaiiaentiaaliquodeorum agitin A l G A Z E L.
aliquod,& ex aliquo, & ipfa non fuf
fkiuntex feipfisin haca&ione, fed
Alt
Alga. Locusautem Secun»
duscitcumeo.quiconficetur
indigent ageteabextra,cuiusa£tio q?h? innouationesinfluunta prin-
eftconditio ma&ione eorum etia cipijsinnouationum : difpofitio ta-
in efle eorum, quato magis in aclio men adrecipiendum formasprouc f^
H neeorum. Quaeautem fitfubftan- nitab his caufis apparentibus, quae
tiahuiusagentis,autagentium,dif- reperiuntur agentes,nifiq>illaprin
ferunt in eo Sapientesquibufda mo cipiaetiam proueniunt resex eisco
dis,&nondifrerunrquibufclam mo fecutiue & naturaliter,non autem g
dis. namomnescoueneruntinhoc, viam confilij &cle&ionis,ficut pro-
tpagenspnmumeftfeparariiama- uenitlumenaSole. Attamen funt
teria &hocagensoperatio eiuseft differentes in difpofitionecircare-
:

condiuo in efle rerum,&efle opera ceprionem propterdiuerfitatem di

tionumearum.&peruenitoperatio ipofitionumearum.nacorpuscla
huiusagentishisentibus,mediante rumrecipitradium Solis, &reddit
aliquoitellecT:oei,quodeftaliiidab eum,adeo q? illuminat eo alium lo-
iiiisentibus. &aliqniponuntidefie cum :opacum vero hoc non recipit.
ccelum tantumt&aliquiponuntcu &aer non impedit extenfionem lu-
ccelo aliud cns remotum a materia: miniscius:lapisveroimpedit.&ali-
& cft id , quod appellant datore for- qua diflbIuunturinSole,&aliqua \f
1 marum. & noneithiclocusfpccula indurantur:&aliquadealbantur,vt
tionisdeiftisopinionibus.&nobili 9 funt pani Iutorii,& aliqua denigra-
corum,de quibus fpeculantur Philo tur, vt facics priucipium autem eft
.

fophi,efthoc. &,fifuerisexeis, qui vnum,&impreflionesfuntdiuerfac

defyderat has veri tates, vade ad qo*-
libeteorum in capitulo proprio. Ac
cidit tamen quaiftio in innouatione
formarumeflentialium,&precipue
animarum :quoniam non poflunt
attribuerehoccalido,frigido,humi
do,& ficco,quae funt caufae eius , qcF
fit hic ex naturis,&eius,quod cornl
pitur. Deharljautemfunt^quiat-
•tibuunt om ne,quod videtur hic cx
cxdiuerfitate difpofitionum in fu-
biedo.& fic principia entitatis influ
xuseorumei,quodprouenitex cis,
nnlla eft in eo prohibitio,necdimi-
nutio:diminutio tameneftin reci-
picntibus.&jcum resficiehabuerit,
quotienfciique pofuerimus ignem
incoditionefua.&pofuerimusduas
ftuppas fimiles contangi abeo eo-
dem modo , quomodo imaginetut
vt
 Prima. 131
A vtcomburatur vnaearum, &nonautemattribuutexdubitationemi-
alia?&ibinullaefteIec~tio. Etpro- raculi Abraac, nemohocdicit,ni(l
pterhocnegaueruntcafum Abrahe_ Epicureiex gentibus Hilmaehtis..
ln ignem cafihm cum priuationeco Nam (apientes,& Fhilofbphi,n5 eft Qiio pa -
<fto Philo-
buftionis^&remane^tiaignisi&exi- concefluseisjcrmo,necdubiratio in
fophileha
ftimauerunr q?hoceft impoflibile, prlcipiislegis &qui hocfacit,apud beac ciica
nifi negandocaliditatemabigne.& eoseftcodemnadus magnaconde- leges.
hocauferteicpnonfitignis,autco- mnationc.namquoniam omnisars
cedendo conuerfioncm fubftantix habeatptincipia:&neccfle eftfpe-
ipfius Abrahe in lapidem,aut aligd, culanti in illa arte vt rccipiat princi-
in quod non agitignis,& hoc 116 eft piaeius:& non debetdubitare cis in
poflibile,&ilfudetianon eft pole. afrirmationeautnegatione:arsqui-
ave rroes. dem operatiualegis dignior eft m
Aucr. Qui putauit ex Philo hoccxtcris.nam confuctudo a puc-
Altfophiscp harc cntia fenfibilia ritia I virtutibuslegis eft neceflaria

B n6aguntadinuiccm,fedagcnseo- apudeos,n6autemineflchominis,
rum eft principium ab extra,no po- in eo quod cft homo, fed I co quod
teritdicereq? id, quod vidaur dea- cft homofapies.quarcopoitet om-
&ionealicuiuseoruminaliquod,c nem homincm rcciperc principia
quidfaIfumintotum,(eddicetq>ip legis:&procu!dubio vtexalteteum,
faagunt adinuicem difpofitioncm qiupofuitca. namnegatioeorum,
ad recipiendumformasa principio &dubitatioineisdeftruiteflehomi
abcxtra. AttamenefcioahqnePhi- nis.quareoporretinterficereHarrc-
lofophoru hocdixifle fimplicitcr, ticos.&quoddebet dicidecis,cft<|>
feddixeruthocinfoimiseflentiali- principiaeorum funcresdiuinar.in
bus.inaccidentibustamfomnesco- quibus conueniredebet intellectus
ucniunt q> cahdum agit calidum fi- humani ad cofitcdum eis cum igno
bifimile, &ficalia:qualitates qua- rantiacaufarumeorum. quarenoa
tuor, noexeoquodcomprehcndit inucnimusaliquem Antiquorulo-
eascaliditasigniseleme"talis,&cali- quidemiraculis cum patefaclione
C ditasprouemensa corporibus ccele eorum in mudo. nam funtpricipia
ftibus.Quodautem attribuurPhi c6ftitutionislegu:&legessiitprin-.
loibphisq?principia feparata agut cipiavirtutum:&non vtdiciturde
nacuraliter,n6elediue,nemohoc cispoftmortem &, cumnutritus
.

dixit,cuiadhereatur. (edolshabens fuerithomoin virtutibuslegis,tuc

icietiam agit apud eos eleftione.ta- eft religiofus fimpliciter Sc, li coti«
.

mepropterdignitatem.qusefteis, nuaueritei tempus,& fortnnium,

nonprouenitex duobuscontrariis, adeocperitexfapientibusprofundis
nifi digniuseis & elcftio eoru non in fapientia. & innuitur eiexpofitio
:

eftpropter aliquid,quod perficiat alicuius principij principiorueius,

fubftantiamcorum,cum in fubfta- praxipiturei vt noexprefie parefa-
tijsfuisnullafitdiminutio,-fcd vtp- ciatexpofitioneeius, &dicatquod
ficiaturidexcntibus,quodhabetdi funtres, prouticribuntur, vtdixc-
xninutioncminnaturafua. Quod runtfapiencesnoftrimeo,quoddii
K iij Jtit,
 . ,,

€ xit,&vidivfq;ad Angelum honor
Dei eft abfcodere re.hae funt defini-
tioneslegu,&definirionesfapientu.
A L G A 7- E L
Difputatio
dopropriademonftratataliS.fcd ip- K
famct,& I fpeciefuahoraactionis,
tunc erit poflibile vmcuiq; noftru
. vt fint ante eum animalia lsedentia

Altduabusvijs.
Alga. Etrefponfioeieftex
quaru Primaeft
VI dicatur non concedimusq? pnn-
cipia non agunt elecT:iue,& cp Deus
gio.non agatvoluntaria?.& iam per
fecimus deftrudtionem rationii eo-
rum inhocindifputatione innoua
& ignisinflammas^&monsprofun'
datus,& inimici tenentesenfes & ta-
meipfen5 videteos,quia Deusglo.
non creabit ei vifum. Et qui dimific
librum domi,pofiibile eft vt conuer
fus fit,ciim reuerfus fueric domum,
iniuuenem intellige"tem,autinfer- f

tionis mundi &, ciim affirmabitur

. pentem.&, fi dimiferitpuerum do-
cpagenscreatcumfua voluntateco mi,poflibileeftvtconuerraturinca
buftionem cum contadtu ignisad nem.aut,fidimifentcinerem,pofli-
ftuppa, poflibileeft in intellectu vt bile eft vt conuerfus fit in myrrhS
H non creet ea cum conta&u exifteti. &vt conuertaturlapisinaurum,& I»'
AVERROES. auruminlapidem. Er,fiinterrogat
AltAuer. Idautem,quodhie cum dcaliquohorum, debetdicere.
pofuitad conftituendumdu- nefcio quid fit domi nunc:fed id,q3
biumilitejeftid^quoexpelliturlis. tantum fcio eft q> ego dimifi libru ,

&diciturcp noneft eiratioin hoc, domi,&forter.unceftequus, &fce-

& eft cpagensprimum creatcombu dauitbibliotecamvrina,&ftercore..
ft onem abfq medio, q uod creauc-
i ; &egodimifidomi vegetem, &for-
rit vt fit combuftum ab igne. na ta- tc conuerfaeft in arborepomi.nam
Its error expellit fenfus circa efle cau Deusglo.omniapoteft. & noeftde
farum,&caufatorum. & nullusPhi necefutate equi,vt fitcreatusafper-
lofophorum dubitatcp combuftio mate, necde neceflitate arboris vt
proueniesex ignein bobice, exem- creetur a grano etiam,nec eft ex ne-
phgratia,ignisagatin eum.atnon ceflitatceiusvtcreeturexaliquo.&
fimpliciter, fed propter principium fortecreanturaliqua,quenunqfue
I ab extra,qcf eft conditiolefleignis, runtinefle.&,cumafpexerithomi- M,
3uanto magisin combuftioneeius. nem,quem nunq vidithucufque,&
ifferunt tfiin hoc principio quid dicatur ei an fit hic crcatus, debet re
fit,an fitfeparatum,autfitmediante fpondere & dicere , nobis poflibile
,

aliquointerinnouatum ,&fepara- eftcpaliquifructus dulces.quifunt

tumprajterignem. in plantea,c6uerfi funt in homines.
A X G AZtL. &efthichomo.nam Deuspoteftoe
Alga.refpondenspro Philo poflibile,&hoceftpoflibile, & im-
Alt fbphis.Si autem dicat hoc, n- poflibileeftquinrefpondeaturei.&
i

ducitadtolerandummultaincoue- hiceft modus.in cuiusimaginatio-

nientia. Nam,cum negatisconfc- neamphficaturfalfitas. &hoctan-
quentiam caufatorum acaufis, & tum fuflkiat.Et poftq narrauit hoc
attnbuunturvoluntatictcatoriseo- proPhilofophis,adduxitrefponfio-
r u m,& non erit voiuntati confuetu- nem , & dixit
ALG A-
 .

Prima. 131
A A L G A Z E l. AVERROKS. D
Refponfioautem Auer. Cumautcocefferint
AltAIga.
vcdicamus,fiaffirmauerimus
eft,
AltLoquetesq? oppofita inenti-
<£poffibile, impoffibilceft vt ficho bussutpoffibihaaequaliter, &q>suc
rninilcientiadeeoq-» fequu non fit, fic apud ages , & no appropriat^vnu
turomniaiftainconuenientia.Nos oppofitorum,nifiex voluntate age
. «utem nondubitamushuic forme; tis,non autem q> voluntaseiuscon-
pofita: a vobis. nam Deus glo.crea- tinueprocedit,necfemp,nec vt plu-
uitnobisfcicntiam,q>hecimpoflibi rimii,tucidtotum , quodintuleriit
lianonefficietea.&nondicimus q> Loquentcsexinconuementibus,fe-
hajcfuntneceflana, fedfuntpoffibi quitureis.Namfcicntiaveraeftfcio
lia,qua:pofumte/le,&pofl"unrnon tia rei,prouteft.&,cu no fueric I efle
cfle.&profequi confuetudinemin nifipoflibilitasduoif oppofitorum
eismultisvicibus imprimitcurfum ipfi recipienti,& agenti,non erit hic
eorum in intellecftu noftro fecundu fciapermanes dereolno, neq;i<5tu :

B couenienciamconfuetudinispraete- oculi,cu pofuerimus agenshumoi E

ritx impreflione tali,.-iquanoneft pra:dominasentibus.ficut Rex ma-
cuafio:fedpoffibileeft vrfciatPro- gnus,cui eft dominium fupremum,
phetaex Proplmiis, viis,quasdixe- noeritaliquiddifficileiregnofuo,
runt,q>talishomodimittetmorem nccfciturdceoordo,adqucm pro-
fuum prauu:& dimiflio eiuseft pof cedit,nec confuetudo na operatio- .

fibiliscito.&quomodo fciturpriua neshuuisRegisnecefleeft vtfinti-

tio efle huius poflibilis, fed ficut vi- gnote_ naturalitcr:&,cum reperitur
detur vulgo,& fcimus q> ipfe no fcit aliquaoperatio eius, eritcontinua-
occultum ex aiiqua re, & non appre tioefleeiusinomniinftanti ignota
henditintellectaabfq;difciplina:& naturaliter. Euaditautem Alga.ab
cum hoc non eft incoueniens vt for iftisincouenientibus. qm Deusglo.
tificeturanima, &cogitatiuaeius, creauit nobisfcientiam, q> ifta polli
itaq>apprehenditid, quodapprehe" bilianoneueniuntnifi temporibus
duntProphetar, vtconfitencur pofli deputatis,ac fi diceres hora miracu-
C bile.& quomodo fcienc q? hoc polfi li.Ec tame non eft euafio vera. nam F
bilenon erit?fiautemfecerit Deus femperquid
lcietiacreatanobiseft
glor. currere confuetudinem in efle fequensnaturamentis.verumenim
eorum tempore refciflionisconfue- eft vt credatur cp res fit in ea difpofi
tudinum,tuncauferenturha:fcietiq tione,qua eft m efle.&, fi eflet nobis
acordibus , & non creabit easigitur fcientiadehispoflibilibus, tuncef-
»ihilprohibet,quin fitrespofnbilis fetinentibus poffibilibusdifpofitio
inpoffeDeiglo. &iam fciueracan -•
quaei eftallrgata fcientia noitra . &
teaquodipfenonefficieteam licet : hocquideaut propteripfafmer, aut
fitpoffibileinaliquotcpore:&crca proptet agens, autpropter vtrun-
bitnobis fcientiam quod ipfe non que.&eftid,quod proferunt no-
id efficit in lllo tempore . & non cft mineconfuetudmis. &,ciim fitfal-
inhocfermone niii inconueniens fum q> repcriatur ha:c difpofuio , cj

abfoiutum appeliatur confuctudo pnmo agen-

R iiij ti,
 . .,
4
Difp utatio
<5 ti,noremanetergoutfitnifiinenti
tibus.&hoceft,quodappelIatPhi-
]ofbphi,vtdiximusnominajnaturc\
& lic fcietia Dei glo.de entibus, licet
fueritcaufaeori]m,fequuturetiam
fcictiam cius.quare necefle eft vt fit
cnsfcciidum couenientiam notitia;
eiuscumfcietia,&notitiareuerfio-
nisSocratis,exemphgratia, fi fuerit
Propheta, ex notificatione Dei glo.
ei,tunccaufaq?fitfeciidumc5uenie"
tiam fcietie; nihil aliud eft,nifi q? na
turaenrisiequitur fcietiam eterna
nam taentia,ineoq7eftfcietia,non
H eftalligataei,quodnonhabetnatu-
ram completam. & fcictia Dei glor.
eftcaufacpjpueniatillanatura^qiia:
ieperuur,& eft ei alligata.& lgnora
de poflibilibus no eft,nifi
tia noftra
quia ignoramus hanc naturam,quq
determinateiefle,autpriuationem.
nam, fieflentoppofitain entibuse;-
qualiterpropterfeipfa, autpropter
caufasagentesea.fequeretur necefla
no reperiantur, no cor-
iio aut (p & pter
iumpantur.autq>reperiatur,&cor-
rumpatur fimul.&, cum res ficfe ha
bueritjimpoflibileeft quin inclinc-
tur vnumduoru oppofiroru ad efi
I fe.&ficientiadeefl'ehuiusnatur$eft
id,quod neceflitatefle vnum duorii
oppofitoriimperfe&e. &ficietiaalli
gataeicftautfcientiaid prxcedens,
&eitfcientia,aquaeftcaufiatum,&
eftfcicntiaantiqua :aut fcientiale-
quens,&eftfcientianon antiqua.&
jcirc occultum nihil ali ud eft nifi iu
fpicere hanc naturam , & peruenire
fcietiam nobisdeeo,inquonoeft,
nobisratio pracediteam .&eftid,
quodappellaturinhominibuscon-
filium, 1'rophetis vero prophetia.
Toluntas vero aererna , & fcicntia a>
terna funt, qua» faciuntin entibus
hancnaturam. &hoc eitid,quod K.
dixir Deusglo. Occultafunt Dco
dominio noftro, &c. & fcias ho-
die,&c. &ha'cquidem naturaxqua
liter erit neceflana,&aliqualiter eric
vtplurimum, & vifio , & prophetia
noneftnifi fcientiadehacnaturaia
entibus poflibilibus,&artes,quaede
terminant pronofticationem eius
quoderitinfuturum, eftcisimpref
no impreflionumhuiusnatur$,auc
menfura,?.ut appclla eam vt vis, fiq
puenit ex feipfa, cui alligata eft ficia,
A L G A Z E L.
AltAlga. Secundaautem via,
quaefteuafioab lflis dubita- L
tionibus, eit vt confiteamur q> ignis
con^
creatuseftdifipo(itione,qua,cu
tanguteum dua:ftuppar fimulfimi
les, comburit eas & non diftinguic
,
intereas, ciimfuerintfimilesomni-
mode . Attamen hoc eft etiam pof
fibile,vtproijciatiiraliquidinigne",
& tamen non comburitur,aut pro-
mutatione attributi ignis , aut
proptcr mutationem attnbuti rei
& fitex Deoglo. autcx Angelisali
quodattributum igni,itaquod fuf-
ficitcaliditaseiuscorpori, &nonid
9
trafit,&remanet cueoealiditasei ,
&eritfm formamignisj&verifica- M
tionem eius fed no tranfit caliditas
,
eius,& impreflio eius.& fit in corpo
rehumanoattributum,quodnoab
ftrahitid,quinfit caro,&os, &au-
fertefcharam ignis,qm nosvidem'
cp, qui emplaftraturcum Altclach*
&pofleafedetin furno inflamma-
to,no lcditur,& no comburitur I eo.
& qui non vidithoc, id negat & fic .
ncgatioadueifarij quc vrrpofletad
tnbu^dumaliquod attributuigni»
autcorpori humano,quod piohi-
beat combuftiouem , eft ficucncga*
tio
 Prima 1 3 3

A tioeius,quinonviditAItelach,&ac
tributumeius.Etinexcelfisviribus
Dei glo.funt extraneitaces,& mira-
bilia:&nosnonvidemusomnia.&
nondebetnegari pofhbilitas eoru,
&iudicamusfalficacem eorum. &
ficeft verificatio mortuorum,&co
uerfio baculi in (crpenrem,& man*
poffibiIis,&ptincipiurriciuseftbo- D
nusmos,fednoninfluitur abeoin-
clinatio,ni(i cum indinac necc-flitas
adefl"seius,&fitbonum demofha
tum tale,&nonericbonum«ie;v'6-
ftratum tale,nifi cumindiget P?o-
phetaadftabihendum prcphctinm
fuam ad inuentionem bot>> & hoc .

nobilis,&mi:ndafa&acftalba hoc lotumeftconueniemproceflui vet

modo:&cftq> matcriarecipirom-
niaeflenrialicer.&cerra,& oiaele-
rr.enta mutanturinplatam,deinde
planta mutatur,cum comedit eam
aial,&etirfanguis, deindefanguis
B conucrtiturin fperma,dcindefper
maproiicicurin marrice,&ericcrea
tuiainalalibus.&hocquidem erit
iudicio confuetudinis in 16go tpe.
&non ncgataduerfariusquin fitin
pofle Deiglori.vt regacmacenam
inhisinnouacionibuscpebreuiori,
quaid,in quoconfuerumeft.&,cu
fuerit polebreuiorirpe,igicur non
cft in pocentiaDei glo.quin accele-
iencurhzpotenciaradfaciendQope
raciones fuascico, &prouenicineis
id,quodeftmiraculum Prophetis.
Si verodf q^hoCjpuenit ex anima
Propheta?, autexpnncipio princi-
C piorumcum defydeno Prophecx,
dicimuscpipficonceflerunr poflibi
licatemdefcenfuspluuia:,&tonoru
&rerracniotus,virtuteanimarupro
ueniencium ex eis,aucex alio princi
pio:ergofermonf in hoc eft licuc
borumeorurn-.&flquKea^&quo-
tien(cunq;apciu.ciintiai tuam vui-
tatiscreatura;pia'citc,ciitertc6fue-
tudohoium.nam mcfura huius ^p
prieracisnoncocinnac in incellectu
poflibilicaseius, &non lcquucii eo
falfiraseius,quor!confuctiieft con £
cedi,&narratiohbii in verificatior
neeius Demum no:. reciph ictnia
aihmali»,nififpenTM,fed influut po
tenciaealaleseiex Ai gelis,qui func
principiaentium apudcos,&nofi-
guracuraliquidcx fpeimcte hois,
niiihomo,&exfpermateequi,nin.
equus.aduentus.n. eiusab equo fe-
cic inclinacionem ex propoicione
forma;equipr^carterisformis,&n5
recipitnififormam inclinantc hoc
modo.&pphocnonafcitfomn-jio
exhordeorricicu,necexgranoptr-
ficipomum.poftea videmusaljqid
ghaalalium nafciexcerra.di: rtoge }
nerantoIno,vtfuntvermes: &ah-
quafunt^qux^hantur^&gerersnc,
vceft mus,& fcrpens,&fcorpius . &
ghancurex cerra,&diuerfiriv.' .if' di-
,

vefterinillo.&qcFmeliusefrnobis fpofitioeorum ad rccipicndnm for

& vcbiseft attribuerehoc Deo gl. masex rebusoccultisnobts.& im-
aucimmediate,autmediatibus An- pofeeft viribushumanis(circea,cu
gelisied hora veiificationisaduen- noninfluaiTormaapud eosex An-
tuscorum verfatcogitatioPropbe gelisfufficientev,& necextimaciotie
txinea,&innuitur ordoindiecon &tcanficiue:(edn6 influitur olno,
uenienti,cum ohdcricfequiordine nifiqcFconfyderafrecepno ciusin
principii.&hocinclinatmodum ip eo,qd ficdifpoficuin fe. Scdifpdnes
Jiusellej&ericresipfainaninia ei' funtdiuer(a:,&principiaconlai ud
eos
 DMf» utatio
G eosfuntmiuionespotentiaruftella
rum,& coniunctiones carum, & di
uerfitas proportionum corporum
cccleftium iu motibusfuis. Igifpa-
tetex hoccpprincipiadifponumin
eisfuntresextranea2,&mirabiles,a-
tiointeIledus,&nondeterminatin K
eisfalfuatem,necpoflibilitace:nunc
veroquarcftdennitio inconuenic*-
tisapud uos,fiquidemeftcogrega-
tiointernegacionem ,&aifirmatio
nem in eadem re eodem tpe dixe-
,

deo perucnietadcapitulum ima-

q> runtq?omnia duo,quorum hocq.-
ginumexfcientiapropnetaiu fub- demnoneftillud,&illudn6 ehoc,
jtanriarum mineralium,&fcicntia non detcrminatefle vnius eoru ee
iudiciiftellarum,&admiftionepo aherius.&dixeruntqj Deus poteft
tentiarum cceleftium cum proprie- creare voluntatem abfq; fciencia de
tatibusmmeralibus.&accipiuntfi- re voIita,&crearefdam abfq; vita:
gurasabiftis'rebus terreftribus, & & poteft mouere manum mortui,
qusruntvirtutem propriam pr<j cq & reddere eum, vt fcribat cu manu
terisvirtutibus,&faciutcum ea res fua coria,& pergamena, & Icumbet
jj extraneas in m undo. & aliqn expel- artibus:&ineoeftapertiooculi,& L
luntferpentes,&fcorpiones ab ali- acuitur vifuseius,tamen nonvidet
qua ciuitate,& m ufcas ab alia , & a- & non eft in eo vi t2,nec po fle ad ea.
liaexiftisrairabilibusfciunftn re- hasaut operationesordinatascreac
fc»usimaginum.&, cum proueniant Deusglo.cu motione manusfuae.&
arehusextraneisprincipia difpofi- motus eft ex parte Dei g'or.&, cum
tionum,& non fcimusea, & no erit concefleiimushoc dettruiturdfia
,

nobis viaad comprehendedum ea: inter motum voluntarium,& factii

igiuuvndefcitur falfitas aduentus cx tremoie:& non indicat operatio
ctifpofitionisaliquibus corporibus apta fcientiam,necpofleagentis .

ad murandum m innouationibus Et oportet vt confyderemus q? con-

bre'.iiterppore,adeo q?difponuad uertanturgenera, &couertiturfub
J
recipiendumformam,adquam no Jtantia in accns,& conuertit fcla in
eratdifpofimsantea. &hoc excitat pofle,& nipredo in albedine",& vox
ad miraculum, & non nesatur nifi in odorem, ficutcofyderauimusde

I
grofluiecordis, &obIiuioneentiu couerfioneinanimatiinaTatum,& M
fuperiorum,&ignoranita lecreto- lapidisinaurum,&fequii!etiam ex
rum Deiincreatione.&qui difcur eo ex inconuenientibus,quas n5 pnc
ritindu&iuein mirabihbusmudi, numeran. Rnfioaiiteft,q>incon-
non negat in poffe Dei glo.id,quod ueniensn6attribuiturpofleeius,&
df dcmiraculisProphetarumin te- inconuenienseftafnrmatio rei cii
poredeputato. Si autem dixerint negationetius,aut affirmatio parti
nosadiuuamus vosin hoc,q>omnc culariscum negatione vFioris aut ,

Deo gl. afnrmatioamborucu ablationev-

pofTibileattribuiturpofle
&vosadiuuatisnosinhoc cpomne ni 9 &quodnon vcnitinhoc, 116 eft
inconueniens non eftconfyderatu: inconueniens,&id,quod noneftin
&ex rebusalicjuaefunr, quaru falfi- conueniens,iam confyderatur ag- .

tasfcitur,&aliquar, quarum pofTibi gregatioauteminter nigredinem,

Juasfcuur:&alique,qu$fuiufirma &aibedinemcftinconucniens:quo
niam

A niarn intelligitur tx affirmatione
formanrigrcdinisin fubiecloabla-
tiodifp6nisalbedinis,&eflenigre-
dinis. igitur quemadmodum
|io albedinis, mtelligitur ex aflirma
tione nieredinis fic etiam affirma-
tio albediniseritcu negatione eius
inconueniens.impoletriefteflein-
diuiduuminduobuslocis qriinos : intelligimusineoq) materiaillare-
intelhgim 9 ex eo q? eft domi
fitinalio loco praeter domum. &
impofe eft confyderare id efle prx>-
terdomum.cumeo q>eftdomi,qci
intelligiturex negatione prxterdo
raum.&ficintelligiturpcr volunta
ft tem qua:fitum notum.&,fi ponitur
qua?fitum,& non fuerit (cientia, no
erit voluntas,& erit ln co negatio e-
ius,quod pofuimMnanimatum au-
tem eft inconueniens, vt creet in co
fcietiam . nam nosintelligimus
inaiatumid,quodnon comprehen
<iit.&,fiefletcreataineo comprehe
£o,eritappellatio eius inalatum in
eo,quodmtelleximusinconuenies.
&,fi non comprehendit appellare
hocfcientiam,&non comprehedet
fiibie(ftumfuum,oInoeft inconui-
niens.hic quidem eft modus
tiseius. Conuerfio verogenernm
C aliquid Loquentium dixerut q> eft
Pnma 134
ma,intelligimusineo,q>ilJaeadfm D
matenafpoliataeftforma,& rece-
pitaliamformam ,&quod jpuenit
abla- ex hoc,eltqiformacorrupra eft,&
formagenerataeft,& ibieft mate-
riaantiqua.inqua veniuntforma:
fucccfliue.& fic, cum dicimus con-
uerfaeft aquainaerem caliditate,
, q> n6 cipiens mutabilis recepit formarn
aeris,& fpoliata elt formaaqua: , fi-
cutdiximusantea.&fic,cumdici-
musqjconuerfuseftbaculus inlcr-
pentem,&terrainanimal.&n6eft
interaccidens,&fubftantiam matc
nacommunis.&hocquidemeftin E
conuenienshocmo.&ficnoeftin-
ternigrcdine & pofle materia com
munis. motus vero manus ab lpto
Deo glo.in mortuo,& ere&io eius,
per acfiefletviuus,qui fedet& icribir,
adeoq^fitex motumanuseiusicri-
ptura ordi nata.non eft mconuenies
m ipfo.jquotienfcunq; deputabim'
innouationes voluntati eligenti:vi
deturveronegandum .cumfucce-
ditconfuetudo in contrarium eius.
J
cumautemdicitisdeftruit meoro
falfita adaptationisoperationisfcicntica-
y
gentis,non cft vcrum. nam ages cft
Deusglo.& iple elt adaptas & ages
,

quidconfyderabile Deoglo & di- . eius. Cumautdicitisq>nonrema-

cuntnosponimusremahud noin- net dfia inter motum terra:motus,
tclligibile.namnigredo cum con- &motuelediuum,dicimusq)com-
ueriaeft I prehendimushoccx nobisipfis.qrii
pofle,exempli gratia , tuc
Suxro an nigredo remaner,vel nosvidcmusexnobisipfisdfiam in
ne?
comipitur,igiturnonconuertir', teramboifta,&proferimus ex hac
fedcorrumpiturnigredo.&reperit"' dfiapoile,&fcimusqex duab'par
pofle.&, fiamboreperientur, tunc tibuspofiibilibus, vnaquidemefti
nonconuertitur,fedcopulaturei a- vno tj?e,& alia in alio tpc: & eft m-
liud &,fi remanet nigredo & pofie uentiomotuscum pofleadeumin
,
1

corrumpitur,tunc non conuertif aliquo tj>e,&inuentiomotusabfq;

,

cum dici- pofleinaho tpc. cum vero infpicie

fcd rcmanet prouteft. &,
musconuerfuscft fanguis iu fber- mus alios,& viderimus multos mo-
tus
 Difputatio
rusordinatos,prouenietnobis fcla nfm parreeiusfimulrquemadmo- K
depoflceius. lgithxsutfcla: diuef dumcum conflituanturres exduo
fa:,cscrcatDeu<;gIo.incurfuc6fue busatrnbutisvFi,&proprio,&funt
tudinu,exquibusfciteevnius par- qu$fignificantPhilofophinomine
tiumpoFis,&nondedaratur cx eo definitionis,copofita:quidemapud
falf)tasa!teriuspartis,vtdi<£tumeft. eosexgenere, &dfia.&n6eftdfia
inter negationem entium ,& nega-
AVERXOES. tionem vniushoruduoru attribu-
AltAuer. Qmviditfermonern torum.v.g. cuconftitutio hominif
q-< non funt rebus atttibuta ,p fuerit ex hisduobusattributis.quo
pria,necforma:,exquibusfequunt rum vnumeft vFe, ScefranimalitaJ
operationespropriann quolibeten exempligfa,&aliud proprium, &
teycefermoneinvltimitateincoue eft ro.tunc quemadmodum nos,cu'
K nienria?,&quidalindab eo,quodi auferimusabeOjCpfitronalis, non
tel]iffunthoies,i6c6ceflithuncfer- remanebit homo,fic et cum auferi-
rnone,&permutauitnegatione"fua musabeo,q? fitanimal.naanimal L
adduolocatquoru Vnuseft, qipof eftcondoinr6nali.&, cu remouetf
fibilecft vtreperiant hxc attnbuta conditio.remoueifcodonatum &
J
.

enti.&nonreperit ci impreffio,in nullaeftdfiainter Loquetes,&Phi

eo cpcurriteiusconfuetudo vtrepe lofbphosinhoc,nifiin rebus parti-
J
riat ei.vtignis,cxepligratia,cuipofcularibus,inquibustcnent Philofb
fibileefl vtreperiaturei caliditas,& phicpattributavFiafunteis condi-
noncomburetid,quodtangitj,licet tiOjVtfuntattributapropria.Loque
naturaeiusfitvtccmburatur,cum tes vero no tenent hoc ficut calidu ,

approximeifeiignis. Secundusve &humidu,qua:funtapudPhiIofb-

rolocuseft, cpnoneftformispro- phosexcodoneanimalitatisin afa-
pniscuihbetenti matetiapropria. li gnabili & corruptibili quia funt
,
J
Sermoaucprimusn5negat .nac5- vFiora alali tate,vt eft aial cum r5na
* Jirenfeum Philofophi. acliones.n. li.&Loquentesno tenenthocrqua-
agentium noneftemanatioopera reaudieseosdicetesnonex codone
:

tionum earum neceflaria pp ea q vitacapud nosdifpo 7 &fenectus.&

J
, M
funtabexna,&nonprohibet quin fic figura apud eos cft cod5 ex con-
copulef ignisbombici,cxemphgfa ditionibusvitxpropriisentibus,ha
jn ahquo tpe,& 116 cobtirat ea, fi te bentibusfigura.na,finoneflet con
penfibialiquid.excuiuscopulatio ditio,eritpoFeaIterum duoru:aut
nebobicifoctwHbobixjnonreci- enim erit proprietasalali, & non e-
piensc6buftione,vtdrdelapide Al rit ei operatio eius o!no,aut none-
tclachcu alah Quodar rvaefintco rit.v.g.qin manusapud eos eft in-
ditioex codonibusentium haben- irfminteIFus,exquoemanarabho-
tium mameltquid,qnodnon pnt mine operariones mtellectuales, vt
Loqucnteseuadereabeo.nam ficut fcriptura,&alia:artes.& fiefletpof ,

dicit Alg.noneftdfia inter negare fibile eeintelFm inafino, tuncpoFc

nfm,&afnrmarenfm remipfam fi efletvtfitintelFs,abfq-,eoq>reperia
muhaut negarc nfm, & affirmarc turopatioeius,quae emanatabeo.
ficut
 Pfima. 135
A ficut,fieetpo!evtfitcalidita$,abfq; notumperfe:&nulIa earum habct D
eo quodcalefaciatid,cuiusnatura rationem in opinionefua. tu aute
cft vtcalcfiat ab eo. Igiiur omne prxparacor tuum &quicquiddi- ,

cnsapudcoselt eiquantitastermi- tua,cm debes crc-

cettibi,fitpofitio
nata,licethabeatlatitudincmcuili- dere,&eftid,quodiuflum eft tibi.
bctentiapudcos. & efteiqualitas &Dcusglo.ponatnos,& teexho-
terminatactiam.licethabeatlatitu- minibus veritatis,&conuenientiar.
dinemapudcos.& entium Etopinatuseft aliquis Maurorum
ficefle
efttcrminatum.&tempusduratio- quodDcoglorio. attnbuitur pofle
niseorumeft terminatum:licetha- congregareduooppofita & confi-
bcatlatitudinem etiam,fedeftter- dcratioeorumeftquod determina
minata. Etnoneftdifl-erentiaintcr tiointelle&usdeinipoflibilitatchu,
cosin lioc,qu6dentia,quaecommu iusrci cftquid,inquo innatus efl
nicantcademmatena.talisquidem intellcctus.fi veroinnatuseetin na
materia eorum aliquando recipit tura determinantc poflibilitatcm
B vnam duarumformaru,&aliqua- eius,non ncgarcthoc, &idadmitte E
dorccipitoppofitamciustficuteft ret. Artamenfcqueretureisvtnon
apudeosinformis corporum fim- fitintcliectui naturaperfeclcperue
plicium quatuor,qua: funt ignis, niensnecentibus,&noncritveritas
aer,aqua,& terra. (ed differentiaeft repertain eo fequens efle entis.
innon habentemateriam commu- Loqucntcs vero verecundanturcx
nenv,auteis,quorum materix funt hocfermone.&, fi tenerenteum,cf
fetmagis conferuans pofitioneeo-
<huerfe,anflt poflibile vt aliquod
rum abinconuenientibus euenicn-
corumrecipiatformasalterius. ver
bigratiaid,cuiusnaturaeft vt vi—
tibuseisThacreexaduerfariis.quo-
deaturnorecipere aliquam forma niamipfiqua?runt difterentiam in
formarum ,nifi multis mediis, an
terid,quod affirmauerunt in hoc
genere,&id, quod negaucrunt,
firpoJlibileei vtrecipiatformam vl &
timamabfque mediis verbi gratia
. eft difficileeis.fed non mueniunt ni
cxelementiscomponiturplanra,de fifermonesfallaces. quare inueni-
C indeeanutrituranimal,&genera- museum,quieftexpertusinartera F
turcxeafanguis,&fperma,deinde tionis.oporrereeum vtnegetncccf
generaturexfanguine &(permatc fitatem,qua:eftinter condirionem
animal. Loqucntesquidcm dicunt & condirionatum, & intcr rcm&
cpforma hominispoteftinefleter- dcfinitionem fuam ,&inter rcm &
*aeabfqueiftismediis,qua: videm ; aliudabea,&mrer rem & ratione
9

Philofophi vero negant hoc: &di- fuam.&hoc totum eftprofundatio

cunt,(i hoceflet pn(libile,cri tlapie- in opinione Sophiftarum & nihil .

tia vt creet homincm abfque lftis eft.&qui facithoc cx Loquenribu*

mediisr&entcreatioeinshuiufmo cft Auoalmahely. Attamcnferm»
di magisconucniens,quaalia:crea- vniucrfalisfolues has dubitatione»
tiones,&magispotensipfis. & vna- cftquodcntiadiuidunturadoppo-
quajqueharum dtiarum fectarum fita, &conucnicntu.&,(iefl"ecpofli
dctcrminat quod id,quod dicit , cft bilc vc diftinguaatur couucnie" tia ,

ciit
 Difputatio
G eritpoffibile vtcongregentur op- trinfccae rerofunttresvirtutes:qua £
pofita:fed non congregantur oppo rum Vna eft virtuslmaginatiua, &
fita:ergonon diftinguenturconue eft in parte anteriori cerebri poft

nientia. Harcautem eft fapientia virtutem vifiuam .&in eaquidem.

Deiin entibus,&inapprehenfione eftremanentiaformarum rerum ,

huiusfapientia: erit intellectus in- quas videnturpoftclaufuram oculi

homine.&eflefic inin-
relleclusin ineo^quodimprimiturineaidjqcK
telle&udiuinoeftcaufaefieeiusin deferunt adeam fenfus quinq,, &
cntibus.&ideo intelledus non eft congregantur,& appellatur fenfus
pollibile vtfitcreatusdiuerfisattti- communis.&nifiefletipfe,is quide
butis,vtimaginat hoc Auenbaza. qui viditmelalbum,nonapprehea
deretdulcedinemeius, nifi guftu.
DISPVTATIO Iii; &,cum viderit id fecundo , non ap-
piehenderetdulcedinem eius,quo-
De dicto eorum,quod animoc tienfcunquenongufl:aueritid,ficut
humanxfunt fubftantioe, fecitprimo.attamenin eononeft L
exiftentesin ie,6l no aliquid,quoiudicatq> hoc albu fit
funt innata: m dulce.&noneitdubiu q> erit apud
corpore. eum iudex,apudquem congregata
funtambo.fcilicetcolor, &dulcedo
A L g a z e i. naquod determinabitcum prefen
tiavniuseorum.quod fitprasfenset
IT Alga. Difputa- alterum. Secunda vero eft virtui
tioSecundaeftdedi cogitatiua:&eftea,qua:apprehen-
minutione eoru in ditintentiones: prima vero virtus
Jj conftituenda demo apphfdebatformas. Etintelligim*
eJJ ftrationeintelle&ua per formasid,quodimpoffibileeft
lideeo, quodanimahumana efub vtfitfinemateria,fcilicetcorpus. &
ftantiafpiritualisexifrens per fe, & intelligimus per intentionem id ,
non continet terminum, &non eft quod non requirit efle eius corpus,
I corpus,necinnara iti corpcre, nec euenittamenei vtfitincorpore, fi- M
humano, neceft cutamicitia,&odium namagnus
cotinuatacorpori .

leparataabeo,quemadmodu Deus apprehenditdelupocolorem, &fi»

glo.noneftextramundum,necin- guram,&difpofitionecius: & hoc
Framudum.&fic Angeli apud eos. quidemnoneftnifiincorpore : &
&fermoin hociequiiit declaratio apprehenditetiamquodfiteiusini
nemopinioniseorum de virtutib 9 micus.&apprehenditde pecude fl-
vitalibus,&a!alibus.Virtutes aut guram mattis,&colorem eius,dc«
vitales diuidunturapudeosinduas inde apprehendit amicitiam ciu.s:

partes,motiuas,&apprehenfiuas,& quarenonappropinquaturlupo, &

apphefiuxfuntduse ptes,extrinfec£e
&intnnfecae.extrinfeca:autemfunt
quinqueienfus,&funt resinnatein
corporibusjfcilicetiftajvirtutes.in-
deambulatpoftmatrem. diuerfitas
autem.&conuenientia non eft de
neceflitateearum,vtfintincorpori
bus,ficuteftdeneceffitatefigura:,&
coloris,
 Secunda. 1 3 6
toloris, nifi qudd accidit odio,& dumfucrunrextriniccarquinquc. D
A amicitia:ctiam vtfintincorporib 9 . Sed vivtutesmotiuajdiuidunturad
Ethscvirtuseftdiftinctaa prima motorem,peimodum,quoipfeprc
virtute:&locuseiuscft ventriculus cipitmotum &motoiem permo-
,

"vltimusccrcbri Tertia vero vir-

. dum,quoipieagiteum.motorau-
tusevirtus: q appeliat in alalibus teminco quod praxipit motum,
imaginatiua,&in homineextima- eit virtusconcupifcibilis, appetiti—
tiua.&natura eius eft componere ua:&eft illa,qua:cum imprimitur
formasfenfibilesadinuicem,&co- in virtuteimaginatiua,quam dixi-
ponereintentionescum formis: & mus,formaalicuiusqua:fiti,autali-
medio cerebri in- quod,quodcft fugiendum ab eo»
cftin ventriculo
tcrconieruatorem formarum,&co prarcipit virtutem motiuam agen-
feruatoremintentionum.quarepo tem motione.&habetduos ramos.
terit homo imaginancquum vola Vnusiamuseftquidem,quiappella
tem,&hominem,cuiuscaputeftca tur virtus Appetitiua,&eft virtus,
put hominis.&corpiis eius corpus qua:pra:cepit motum,adquem ap- ]?
" equi^&ahascompoiitiones.licet no propinquatur ex rebus imaginatis,
viderit talia.&dignius eft vt attri- neccfiariofequensad perquirendii
buatur harc virtus virtutibusmoti- delectationem.&aliusiamuseft,q_
uis,quamfitjn vioutibusartprehen^ appellatur virtus Irafcibihs: & eft
fiuis. Sciunturautcm loca harum virtusprxcipicsmotum,quoexpel
•vittutuin inarteMedicinx. na \x- lirur resimaginata, nocens,autfa-
fio in capite cum fuerit ln his ventri ciens perquirere vicloriam . & cum
cuIis,iniioIuunturha?,qu£appel!an hacvirtute perficitur cogregatum
tur virtutcs. deindeexiitimauerunt perfcdtum actioni,qua:dicitur vo-
quodvirrus, in qua imprimuntur luntas. Virtusvero motiua,ineo
forma: icnfibiles in quinqueieiifi- quodcftagens,eft virtus tranfmif-
bus,conicruatilIas formas,adeoq> (a pcr neruos,&mufculos. &dcna-
nonamittat receptionem.&resqui tura eiuscft vtexcitet mufculoscu
dem conieruatrem noncum virtu attradionecordarum &Iigamen- ,

C te,quaeam recipit. namaqua reci- torum iunctorum membris adpar p

pitfiguram,&nonconieruat eam. tem loci.in quoeft virtus:auteosle
&cera recipitfigmam cum humi- tosreddit,&extcnditlongitudinem
ditatefua,&conferuateam cum iic &ibuntchorda:,&ligarnentaadc6
citatefua,aliterquamaqua. Igi- tranampartem Ha:funt virtutes
.

turconferuator hac confyderatio- anima' vitalis, vniucrfaliterdimirte

ne eftdiuerfusa recipicnte.&appel dodifFerentiam.Animavcrointel-
Jaturhax virtusconieruatiua.Etfic le<ftiuarerumeft,qua:appellatur a-
intentionesimprimuntur in cogi- pudeosrationalis. & inttlliguntn
tatiua,&conferuateas virtus, qux rationalem lntellectiuarr. quonia .

appellatur memoratiua.& eruntap ratiocinatio eft propnor propricta-

piehenfionesintrinfeca:hacconfy- tibusintelle&usinapparentia.&io
dcratione,cumconiungitur cu cis attribuunt eam ei.&habetduas vir
imaginatiua, quinq-, : quemadmo- tutes,virtutem quidem intellectiua
&
 .

Difp utativ)
G &virtutemfactiuam.&vnaqua;q; parentes, quod DeusgToriofuspro K
earum diciturintellecftus,feda;qui- ceditin gubernationecarum volu-
uoceJactiuaautem virtns eft pnn mus tamen hicdubitarecontraeu,
cipium motiuum corporishumani quihocnegat fpcedereapofle Dei
ad artes ordinatas humanas, qua: gloriofi,aut videtquod in lege ve-
inuenitordinemcarumconfilio ,p nitoppofitumeius.sed forte decla-
piiohomini. Intelle&iua vero eft rabitur in congregationein dieiu-
ea,cjiia;appe!laturfpeculatina.&eft dicii,& refurrectionis,quod lex hoc
virtus,cuiusnaturaelt vtapprehen veriikat.nosvero negamusranoci
datveritatem intelligibilium ab-- nationemeorum cum ratione ab-
ftradtoium a mareria,&loco,&par &nonindigere
ftractaintellectus,
tibus.&funtpropofitiones vniuer- lege.&qua:rimus abeisvt aurerac
lales.quasappellantdifpofitionesa- inhocrationem.funt tameeismul
iiquando,&modosaliquado,&ap- taedemonftrationesfecundum. opi
wellant eas Philofbphi vniuerfalia nionemeorum. L
H abftradta. Igitur anima: funtdua:
vurutesrefpe&u ad duas partes.vir- AVERROES.
tus ciuidem fpeculatiua refpectu ad
rartem Angelorum,cumexeaaflu
mamusab Angelis fcientias veras.
Alt Auerr. Hoctotum noncft
opinionis
in eo,nifijecitatio
& debet efle hxc virtus conri nua* rc Philofophorumde his virtutibus,
ceptionisex partefuperioii . & vir- &attributisearum,nifiqn6dfequi-
tusfactiuainefteirefpe<5tuad infe- turin hoc Auicenna: differt tamen
riora:& eft pars corporis, &
regi me a Philofbphis in eo , quodponit in ;

eius&adaptatio morum.&h^cqui animali virtutem praeter virtutem

demvirtus oportet vt dominetur
aliis virtutibus corporaIibus,& ali?
virtutesfintcorrecTta?abea,&fubie
cteTubea, adeoquod non patitur,
nec fit ei im prefho ex eis, fed patiun
I rurillae virtutesabea,ad hoc vtno
fiat nobisin animaex attributiscor
poralibusaliquamalaqualitas,qu£
appellaturvicium:fed eritipfii pra:
dominans vt perueniat ad animam
proptereamqualitas,qua?appclla-
rur virrus.Ha-ceftbreuitaseius,
diftin-eruntdevittutibusvitalibus
humanis.&proiixifueruntinnarra
rioaee.irum cum dimiffione narra
tionisvirrutum plantarum,qu^no
funt neceflaria? in intentione nra.& ne Anttquorumeftquod imagina
ni!i;lefteorum,cjua:dixerunt, qc?
dsbetnegariinfide.namfuntresap
imaginatiuam,quamappellat cogi
tatiua loco cogitatiu^inhomine.&
dicit quod nomen imaginatiu? jp-
feruntid Antiquiprohac virtute
&,cumidproferant,eritimaginati M
ua in animali loco cogitatiuae, & c-
rit in vchtriculo medio ccrebri. &,
cumprolatum fueritnomen ima-
ginatiux pro ea, quaeincludit figu-
ram.diciturdeea quodeft inante-
rioripartecerebri.&nullafdifcor-
qd diaquodconferuatiua,&memora-
tiuafuntlpofterioripartecerebri.
nam cofcruatio,& memoratio funt
dua; in actu,vna vero m fubieclo.
Attamenquodapparetex opinio-
tiua inanimalieft ea, quae iudicat
quod lupus fit inim icus agno , & q>
pCCUJ
 »

r "Sccuncta. 137
JL pecusfitamica. ham imaginatiua tisdcliberatiue. Efnoneft difputa- D
eft virtusapprehenfionis& iudicat tiode verificationcfigura:fyllogil-
neceflaiio abfqueeo quod mdigeat mi,nec etiam dc verincatione am-
ingreflualtenus virtutis, prxtcr vir barumpropofitionum.nam, cutn
tutem lmaginatiuam. eflec autem dicimus,omne,quodexiititin dtui
poflibileidr4uoddix1tAu1cenna.fi fibili,eftdiuifibile proculdubio,&
virtusimaginaciuanon eflctapprc euenitdiuifio ifubieclo, eprimum
hendcns.igiturnihileft nddcrevir intclledtum,in quodubitatio im-;
tutem prxter virtutem lmaginati- pofiibiliseit.Sccunda vcro,cuir. di-.

uaminanimali,&prxcipueinani- cimusquod fcicntia vna exifcic 111

mali,cuifuncmulcx arres naturah- hominc,&tamen ipfecitindiiii;<hi
tcr.nam imaginationesiniiiis non lis.eftintellectum fccundu n. nan\
apprehenduturicnfu :&quafifiint fidiuidereturininfinitum cfletin-r
appiehcfionesmedixinrcr tormas conueniens. fi vciocfirt ci hnitas,
intelIcdtas,&imaginat3S.& iam de mcluditur in vnuatibus iocuI - ;

B clarata eft difpofitio huius formx dubio nondinifibilibus. dcmum J

indcSenfu&fenfato, quoddimitci
musin hocloco. &reucrtamurad
id,qno<i dicithtc vir, contradiccns
hominibus.
A t o a z e L.
AltAlg. Demonfbratioautem
primaeftcumdtcuntq? fcien
tixintclledtualesexiituntinanima
bus humanis & includutitur in eis
, nione Loquentium & 116 remanec
nosfcimusaliquasici.quarum par- £
tcm ooopoflumiisponereauferri
&partcm remaoere,ei eo quodna
habcntpartesaliquas &fic remane»
bitdubitatio induobuslocis.
Quorum Prim^eftvtdicaturqua-
rencgatisdicenti quod fubiedtum,
fciennxeftfubitantia.indiuifibtlis,
occupansre^ionem^quxnondiui-
diturr&iamfcitumefthoc ex opi-
.

vnitatcquadam,&non diuidutur. pofthoc,nifinegatioabfoluta.&eft

&noneftdubiumquodfubiedtum quomodoexifteut omnes fcientix f
C carumetiam nondiuiditun&om- in fubftantiaindiuifibili,&rcmane
necorpusdiuiditur, igitur indicat buntomnes fubftantix natantesin
quodfubiedtumeius elt quid non eaabfquc fcientia fruftra ncgatio .

diuifibile. Etpotefthocreduciad autem noneftvtilis ci cum tuecic ,

condnioncm logicalem 10 figuris polfibileetiamdicere fecundum o-

eius,&eftquafi vtdicaturfierit fu> pinioneseorumquomcdo critani
biedtumfcieutixcorpusdiuifibile, maquidvnum, non occupans re-»
runcfcienria,quxineitei,eftetiam gionem,&noninnuicurei , &noa
diuifibilis:fed fcientia, qux incft ei, corpus,ncc cxtra, nec con-
erit infra
noneftdiuifibilis.igicutfubicdtum tiuuumcorpori , necfeparatum ab
noneftcorpus.&hiccft fyllogifm' co. Sed nos non eligimu» hunc
condicionaliscontinuuSjinquorci- locum quoniam fermo de parte
.

tcraturoppofitumconfequentis,& non diuifibilieftproIixus,&.'pfeha

conduditur oppofitum antcccdcu- bct in ea rationes Geomctticas, ia
Ertraord.Auer. S qua-
 Difputatio
G qtiarum narratione efTet proxili- prehcndirodiumlupidemonfcrari %.
tas,&cxeiscft > cumdicunt cumpo talisindiuidualis,copulatum quide"
nimuscflc fubilanriam indiuifibi- indiuiduofuo,&fedefua:viitusvc
lem infra duo corpora an cotangit
, ro inrelledtiua apprehendit verita-
vnaduarumcxtremitatum eiusid, resabftradasa matcriis,& indiui-
quodcontangitalia,vel ne? fi idem duis,dicimusagnus quidemappre-
eftinconucnicns,cum fequirurex henditcoloremlupi ,& figuramc-
eocontactusduarum cxtremitatu. iusviquead odium &,ficoIorim
.

cam conrangensconradtumeftco- primiturin virtute vifiua,&ficfigti

tac1um.fi verofi;cririd,quod con- ra,& diuiditur diuifione fubiecti
tangitur,aliud,in hocquidem eftaf vifus,qro,odiu, cuquoapprchedit*
firmationumetationis, &diuifio- abeo.&,fiidapprehenditincorpe,
nis.& hocdubiumeft difficihsfo igitur diuidit ? Etvellefcire quide
lutionis,autpiolixusefIetfcrmo de h$capprehenfio,cum diuiditur ?&
eo.&non eft noftrum vt difpute- quomodocrirparseius?an fit ap- L
H musdceo,& veniamusadahum lo prehenfiopartis,aurqua:l:bet pars
y cum. Secundusverolocuseft , vt apprehenfiototiusodii ? & enr o-
dicamusid,quodnarrauiftis,quod diumfcitum pluribus vicibus, &e-
©mneexiftensin corpore, oportet ritapprehefioeiusinomnibuspar-
Vtdiuidatur,eftralfum, &conuerti tibuspartiumfubiecti. hxfuntdu-
turcontravos,ineo quodcompre- bitationes,qua: fiuntdemonftratio
hcnditvirtusextimatiuaagniodiu nibuseorum,&non poflunteuade
Tupi.namipfa in iudicio vnius rci reabinconuenienti . Siautemdi-
rionpoteftconfyderari quod diui- cer^hxceftcontradivftio in lntefli-
datur,cum noneftodioaliquapars gib:libus,qux nonpoflunrcontra-
itaquod confydererurapprchenfio dici.nam vos,cum non poteftisdu-
alicuius partiseius, & ablatio alteri
9
bitare in ambabuspropofitionibus
partis.&iam peruenir apprehenfio &eftqu6d(cientiavna non diuidr
eiusper virtutem corporalemapud rur,&qu6did,quodnondiuiditur,
'!
M
j vos.namanimxbeftiarumfuntin- nonexiftitincorporedimfib:li,n6 s)

riatqincorporibus,&non remane"t poteritisdubitarein compofitionc

poft mortem.&in hocconueneiut fyllogifmi.&iam verificatum eftq»
omncs.&,fiefletpoffibileeis vr co- figuraeiuseftfiguraconcliidens:&!
narenturad confyderandum diui- impolfibileefr vobisdubitarcin co
fionem in apprehenfis per fcnfus clufione. Refponfioautemeftq»
quinque,&fcnfumcommunem,& hicliber,non compofuimus eum,
Tirtutem conferuatiuamformaru, nifiad declarandum conatum , &
impoffibileeft tameneis confyde- conrradictionem verbis Philofb--
rarediuifionem in virtuteintentio phorum.&prouenitexeo^quodcS
hum,excuins conditione non eft tradicimuscum hoc vniduarum rc
Ttfitin matcria.Siaurem dixcrira- rum:autenimei,quod dixeruntdc
gnus non apprehendir odium abfb anima rationali , aut ei, quod dixc-
lucum abftra&um amatcria,(edap runrdd vinutecxtimatiua.po!tca j>
•* * fermn-
f

A [crmofteTnhuinrcotr-tdidionisde
clarabiturquodipfi dereliquerunt
Iocum,quo muoluitur infyllogif-
mo .locusautem muolutionisdl,
cumdicunr,fifcientia exifhtincor
{K>re modo,quo exiiht tindura co
orisincolorato, &diuiditurtindu
raaddiuifionemcnlorari,diuiditur
quidem fcientiaad dinifionem fu-
biedi.&inconueuiens confiftit in
diclioneexiftenria:,cumpoteftelT"e
vrnon fitproporrio fcientia: adfu- dem dcfinitio
biedum ,ficut proportio tinduta: eft.vt fitattributtim alligatum cor
ad colorarum,itacp'df cp exte"ditur
fuperidexiftensineo,&difpargi—
J turinlatenbuseius,&diuiditur ad
diuifionem cius. &fottepioportio
(cienriajadfubiedumfuumcitalio
modo.& hicquidem modu>,impof
fibiliscftcidiuifioaddiuifioneni fu
biedi : fed proportio eiusad id elt
proportioodii adcorpus & modi
: nisfottior,quam (itinxgns.&iuue
Eroponionumattributorum adfu
ledanon includuntureodem mo
do.&non funt notx difrcrcurijcno
bisfcienti2,cui conndendum dt.
iudicium deeoprarter lndufionem
difTcrentixproportioniseft iudi—
cium.cuinoneltconfidendum
Demum non negatui quod id,qcF
£ dixcrunr,eftid,propter quod vigo-
raturexiftimario,&fortihcatiir,fed
negaturquod fit fcitumfcientia ve
ra,inquam non tranfiterrot & 116
.,
dingunturdubirationesad eam. &
hoccapitulumdubitatcontracam.
avfrroes.
AltpofirionestadeaPbilofbphts
Aucr. Cum accipiuntur jp
n hocquxfito lndcfinita: , tuncdi-
ffuratiofactaabAlga.fequitur eis,
Secunda. 138
namjcumdicimusornne.quodeiu D
ftitex attnbutisincorpore, eftdiui
fibileaddiuifionem corpons,inrel-
1'gunturdeeoduo.quorum Vnum
eltquod fitdefinitiopartisilliusat-
- tribu ti exillentis parti ipfius corpo
risdefinitio totiu«: vtexiftentiaal-
bedinisincorporealbo.nam quxli-
betpars albcdimsexiflctisincorpo
rcdemonftrara, talis eritdcfinitio
eius,&definiuoalbedinistotiusea-
Secundum vero .
poriabfijtiefiguia propria, &boc
etiameft diuTfibile ad diuifionem
corporis:noautem quod definitio
totius,&partisfit eadem dcfinitio,
vt virtusvifiuaexiftensin vifu,fcd
excoqiipfa rccipit magis&minus,
rcipitetiam fubicctu magis& mi«
nus.&ideoent virtus vifiua in la-
nibusfortior,quam fenibus. Et qd*
meocommunicanthxduarpoten» _
tixeftc|ii6dfuntindiuidualcs.fcili-
& cetquoddiuiditurinquantitate, &
nondiuiditur in quiditate,fcilicct
quod ipfar aut rcmanebunt idem
. definitione>&quiditare, autauferc-
tur,&diuidunturad vnum teimi-
num in quantitate,&funtidem de« [
finitione^&quiditate, nondiui- &
dunturadquamlibct partium.& to
tumhocdiftertaprimo lecundum
magis,& minus.&parseius,quxde K
pcrdirur,non eft operatiociusope-*
ratio refidui.nam operatio depcrdi
tiex vifudebilmon agir adionem
vifusdebilis. &communicantinco
cpcoloratioetiam 116 diuiditura4
diuilionem fui fubicdi ad quanli-
betpartem. &dcfinitio cius rema-
net eadem:fedfinit,diuifio ad ter->
S i/ minum
 .

Drtp utatio
© minum,ad quem fundauitdemonftrationem fuam.
fidiuiditur, cor- JC
rumpitur coloratio.Attamen quod diccns cp intellecta, fi exifterentin
conferuatdiuifionem fcmpercflna corpore.aut cxif terent ex eo in par-
turacontinui,fciIicct forma conti- tc nondiuifibili,autin parte diuifi
nuitatis. Ethxc propofitio etiam , bili.deindcinconuenieuseft vt cxi
cum fTcpofitafiient,eritnotaexfe- ftantin reidiuifibiliex corpore. Sc
ipfa,fcilicetq->omnerecipiens diui- cum hoc fuerit inconueniens,rema.
fioncm hisduabuss fpeciebus diui- net vt intellcctus.fi exiftitin corpo
lionisfubiectumciuseft corpus ex re,vt exiftatincoinrediuifibili.de
corporibus. & conuerfioctiam eft indedeftruxitq?cxiftatinre diuifi
jnauifefta:& eft quod omneexiftcs bili:crgofalfumcftvtexiftatincor
in corporc recipit diuifioncm ali- poreomnmo. Et,quoniamdeftra
cjuaharum duarnm fpecierum di- xitAlga. vnam duarum partium»
uifionis.tt,cum verificatum fuerit dixit non cft ab(urdum,quin fit pro>
hoc,tuncconuerfiofui contradicto porriointellectusincorporealia ,p>
H rijeftvcra,fifciuens quid fit con- portio.&eft manifeltumcp,fipro- £
uerfioc6tradic"torii:&eft,id, quod portionabifcorpi, non funthic nifi
xecipitdiuifionealiquo horu duo- dua: proportiones,aut proportio ad
rummodorum,non exiftit incor- idadfubiectumdiuifibilc,aiufubic
pore.&,cum copulaueris huic id, cturanondiuifibile. Atcamenq»
quodmanifeftumeftetiam dc in- cum eo completur haxdemonftra-
tellectis vniuerfalibus, &eft cpipfa tio,eft cp intellectus non habet allir
non recipiunt diuifioncm aliquo gationcm alicui virtuti virtutum
duorum modorum, cumnon fint animajalligationeforma: infubic-
formaeindiuiduales, manifeftu eft cto.nam,fi auferetur ab co,q? cft al-
cpfcquiturexhoc q? intelligibilia, ligatuscorpori,non eftdubiumq»
nonefteisfubiectumcorpus cxcor auferetur ab eo,cp non cft alligatui
poribus,necpotcntiaadea cft pote" virtuti virtutum animae alligatarfi
tiaincorporerergo fequirur vt fit corpori.nam,ficfI'etalligatusalicui
fubiectum corum virtus fpiritualis virtutum animae,vtdicit Arifinon
I comprehendensfeipfam,&aliud. critopcratiocinifiex virtute illa.
jj
Alg.vero,quoniamafiumpfit vna &,fi hoc cflct,non apprehendit vir<»
fpeciem duarum fpccierum diuifio tutem illam. Hoccft, quo fuftcnta-
nis,& remouit cam ab in tcllectis - tuscft Arift.indedarandoq? intcl*
-
niucrfahbuSjContradixit per fccun- lectuscftfeparatus. Et narrabimus
dam partem rcpertam in virtutcvi ctiam dubitationcm fecunda, qui
iiua,& virtuteimaginatiua, &fccit adduxit m fecunda rone, quam Phi
in hoc fermonem fophifticum . & lofbphusafTumpfit pro ronc r poft-
fcientia animx eft nobilior , & pro- quanotificauerimuscprationesco-
fundior,quam vtapprchcndatur in rum.cum pcrmutataefucrit ab artc
artetopica.Prxtercaipfenon addu fibi propria,cftfupremusgradusca

xitdemonflrationcm Auiccnnrfe rum grad' fcrmonum ropicorum

cundummodumeius. namvirille &ideointentionoftrain hoclibro
eft
 Secunda. »39
A eftfcirequalitatemiermonumpofi manifeftumeitcpquaeliberparsoo D
rorumineo,attributorum ambab 9 eftparsfciti,federitfcitum ficuteft
fcdtis,& ad patefaciendum, qui duo totum.& tunc erit intellectum vici
rumfcrmonum htdignior vtattri- businfinitisinactu.fi veroquarli-
buaturdominoeius deftruclio, & betparshabetproportionemaliam
contradiclio. quam fit proportio quam habet a-
,

ad fitbftantiam fcienti^:igif
lia pars
a L g a z e i.
fubftamiafcicntiardiuiditur rc. &
Alt Alga. RatioSecunda.Dixe
runr,lidifpofitiofiientisI fci
iamdeclarauimusqifcientiadefci-
to vnoomnimodenondiuidtfre*
to vnointellectuaii,&eftfcitumab ad
&,fifucrit proportio cuiuslibet
ftra<£tuamatcria,cftcxiftensinma remexfubftantiafcientia:alia,quE
teriaexiftentiaaccidentiumiufub- illajadquameltproportioalterius,
i"tantiiscorporalibus,fequiturdiui- tuncdiuidihancfcientiamin hoce
fioeiusinformaaddiuifionemcor magisapparens,&eftfalfum. Et ex
fc poris,vrdiximusantca.Ec,fin6fue hocdeclatabucpfenlibilia impref- £
ncexiftensioeo,nec extenfum in fainquinq;fcnlibusnoncruncnifi
jpfo,&negant di&ionem exiften- fimilitudinesformarum parcicula-
tix,veniemus profe&oad aliam^p riumdiuifibilium.nam hxc apprc-
lationem,&dicemusan fcientix fit heniioeftaduftusfimilitudinisap-
proportio fcienti vel ne ? & eft fal-
, prehenfi in animam apprchenden-
fumccflareproportionem.nam,fi tis,&eritctiilibetpartifiniilitudinu;
ceflaretproportio de eo, tuc cp fciat proportio ad parrcm inftca-
fenfati
id,noneritdignius,quanonlciat. mcnticorporalis. Dubitflcio tame
Et,fiefteiproportio,non euadet a huiceftid,quod Ji&um cftfupra.
tribuspattibus.aut.n.critpropor— nampermutarcdi&ionemexiftea-
tioadquamlibetpartemparriufu- tixindictionemproportionis noti
biecti,aatadaliquaspartes fubiedi aufertdubiuminco,quod cxiftit.fi
prxteralias,autnon erit ad aliqua cutvirtusextimatiuainagno,&o-
partiumproportio. Etfalfumeftvc dium Iupt,vtdixetunt,quxeftap-
C dicaturnoneftproportioadaliqua prehenfioabfq;dubio,&non pro- F
partium.nam,cumnon tueritpro- portioadeum.&fequiturex ^ppor
portio in vnitanbus non ct it pro- tione illa lllud qd dixiftis.nam odiU
,

portioinaggregato aggregatum noneftquid,cui mcnfuratafitpro*

:

enimcxfeparatiseft fcpatatum. & portiohabcnsquantitatcm menfu-

falfumeltvtdicatur proportio ad
aliquas namid,adquodnon habet
proportionemfcientia,nocftdcdi-
fpoluionefcientix.&deeonon lo-
quimur. Et falfu m eft vtdicaturcp
rabilem,adeoq? impnmaturfimiii
tudoeiusincorporemcnfurato,&
proportionemfpattes eius partibus
&eUefigura ltipi menfurati
lllius.
nonfoluitdubiu nagenusaliquid
.

cuihbetparti pohtx fit

$
portioad apprehcnditprxterfigura.&eltdir
ftibftantiam.nam,fi eflet proportio uer 'icas,& odium,&conrrarietas.&
4

adfubftantiamfcientixfm totum, hocquidcmodium additfi figurae

S iij noa
 Difjmtatio
G nonhabetmenfuram:&iam appre &heccft vnafpeciesdiuifioni>eor- %
hcnditidincorporemcfurato.Hoc poralis,&eftqua:reperiti.>rin virtu
profectoeft dubium huic demon- tibuscorporeisapprehefiuis,ingrcf
itrationi.ficuteft pnmae. Siautem faeftprofeclocontra eum dubua-
dixentaliquis, vos repuliftishasde tiopphas virtutes.com pletur vero
monftrationes,exeoq? fcientiaexi demonftratio,cum auferanturha
ftit in fubiedto per fubftantiam oc- duarfpeciesdiuifionisab intelledu,
cupantem re«ionem,qua:nondiui &declareturq> omne habens per-
ditur,& cft pars indiuifibilis , dici- manenciam in corpore non euadet
musq> non:qmloquide]fubftantia ab vna haru duarum fpfrum diui?
indiuifibili pendetinrebusGeome fionis. Ftfortedubitatuiineoq*
tricis.&prolixuseiletiermo in fb- reperiturincorporein hacfpeciea-
lutione eius. Praetctea,non eft in eo lia entitatis,f quas non diuidic ad di
ahquid,quoauferacurdubium ni . uifionefubiedidefinitione, vtrum
fequiturvtficpofTe,&voluntasctia fitfeparatum afubiedto,vel ne? na
H inhacparte hominienim efta&io. nosvidemusplunmaspartesfubie- L
&hocnon poteft confyderari nifi &iauferri,&tfinonaufert"'hicmo-
com pofTe,& volunrate, & uon po- dus entitatis,f apprehenfio indiui-
ceftconfyderari voiuntas, nificum dualis.&exiftimatq?,queadmod5
icientia,&poflefcriberecum manu nonauferturforma in deftiudioc
&digitisfcientia veroeuis non eft partis,autpartiu afubicclo, ficnoti
cum manu,cumnon auferatur in aufertindeltruclionc totius, & q»
rncifionemanus,necvoluntas eius ablatioa<ftionisforma:ppfubie<5tii
eftcummanu: nam vult eam pra:- eft fimilisablationioperationisar-
lerdomtniummanus. & prohibe- tificis ppinftfm.&ideodixitArift.
turnon expriuatione volutatis,fed cp,fiefletfenioculus,ficuteftiuue-
expnuationeipfiuspoffe. ni,videretficut videt iuuenis.i.pot
averroes. exiftimari q>diminutio vifusoculi

Alt A uer.Hic fermo non

diftinda
claratio in fej,
eft
fed eft
de qua? euenit feni in vi ttute vifiua,n6
eft ex debilitatc vifus.fed ex debilita
I complementumfermonisprarcede- teJinftfi.&fumic r6i
J
hocex deftru- M
tis.Nam infermone pra?cedenti po Ctioneinftfi , autplunmarum par-
J
fthtq>fcientianondiuidit ad diui- tiumciusinfbmno,&apop!exia,&
fioncni fubie&i pofitiue, in hocvc- ebrietate,&a:gritudinibus,'quibuj
rofermoneconatuseftueclarareil- deftruuntur apprehenfiones fen--
lud,faciensqiiidemdiuifionemeius fuum.nam nondubitaturq» virtu-
adtria.&tuncdubitatio prima re- tcsnon deftruunturinillistcmpori
manfitei.&remanfit, qfhipfcnon bus.& hoc videtur magisin anima
compleuitambasres, dequibusdi- libus^uar.cum incidantur in duai
citurdiuifio.matcrialis. na,qrnipfi parces,viuunt. &plurimx planrarit
auferunrq>diuidaunte1Ie<£tusad di funt hmoi,Iicetnon fuerit ineis vir
uifione"fubie<ftieomo, quodiuidii tusapprehenfiua. Scrmoautem de
tur accidemiaaddiuifioac fubiccli animaeft nimis £ fuudus.fld Deu»
apptor
 . :

Secunda
A "appfopiiauiteurn fapientibuspro-
fundis in fcientia.& ldeo dixit Iob,
fimplexegofum, nefcioaiam mea.
Et hinilitudo mortisfomno »n hoc
eftroeuidenspermanentixanime.
qmdeftruittiroperatioalarin fom
noex deftruc.tioneinftforum eius,
& tfiipfanondeftruitur igiturne-
. feftumeftq->,cum attiibuimusei vi
ccfleeft vtfitdifpofitioeiusinmor
te.ficuteftdifpofitioeiusinfomno.
iudicium enim partium eftidcm,&
eft tatio communis omnibus, con-
weniens vulgo incredendo verita-
tcm,&excitathomines fapiftes ad
viam.exqua fcient immoitalitate"
g animc.&hocmanifeftumeftex fer
moneDei,PerueniuntaIxin mor-
tcineo,quinon morifinfbmno.
A L G A Z E L.
Alt Alga. RatioTettia.Dicunt
ptecor-
fifcientiaexifteretin
140
ftumcftc^fequittirereo vtnon fit 8
fubiectum cius aliquod corpus cr-
corporibus.Etnon eritdidum no-
ftrum dehomine,cplitfciens, ficut
didtum noftrum,q? videat. qm , cii
fueritnotumperfecp vidctperali-
quod membrum deputatum.mant
fumabfoIute,eftpofribiIefeciidum
confuctudinem Maurorum ,&alia
rum gcntium in hoc.&,cum no fue
ritintellectui membrum deputatii,
manifeftumeftq>,cumdicimus de
eo q> fit fciens,no eft ex eo q^ aliqua
parseiusfcit. fcdquomodo hocfit
noneftnotum perfe. namipfenon *
tenetq>fithic mcmbrum dcputatii
ci,ncclocusdeputatusin ahquome
bro merabrorum,(icutcft in virtu-»
te imaginatiua,& cogitatiua,& me-

moratiua.namlocaiftarufunt no
pot is,t«nc eflet fciens, qui hanc taincerebro.
fcit * .

partempraueraliasparteshominis. A L G A Z E L.
& tamen homodf de eo fciens. & Alt
Alga. Demonltratio Quar
ftitc eftattnbutum ei vfr abfq; pro ta.Siautem fcicntia exiftit in
portionead fubiectum proprium. parte cordis.aut cerebt i,exepli gra-
&hoceft maniieftum.qmipfe ap- tia,tunc ignorantia eft contranunt
pellatur videns,&audiens,&guftas er.&oportetvtadmittamus quod
&odorrepenturei.&ficbeftia at- fit m alia parte cordis, aut cerebri
tribuitureihoc.&id quidem non & erit ho aliquando fcicns,& igno-
£ indicatcp apprchenfio fenfibilium ransdealiquare.&,cum hocialfum ?
non fit in corpore, fed ef t f pecies p- fuerit,dedarabirur q? fubiectu igno
milTionis. ficut dicitur talis homo rantixeftfubiedtumfcietix. &hoc
cf t inGalliadicet fueri t in ptc aliq ua fubiectum eft vnu, ua cp falfum cft
vniuetfae Gallix,nonintota,& ta- aggteg^ari duo contraria in eo.& ip>
mcn refertur ad totam. fcqiiidem,ficllctinfubie<fto,noncf

AVER.ROES. fctfalfumexiftere ignorantiam iri

aliqua parteeius.&icientiam in alv
Altturcpintellectusnon
Aucr.Cum autcm concedi
attnbui
qua pat te ei us.q uoniam rci exi ftert
t» in fubiecto non contrariatur corr
turalicui mcmbiohomims,&con- trarium cius inalio fubieclo,vtcoo
itituracftdemonftratioinhoc: id greganfnigredo&albedo m eodc
enim non eft notum per fc; mamfc oculOjfcd m
duobas fub»ciltis.& no
S iuj fcqui-
 Difp utatio
C lcqmturhocinfenfibus.nam nullu in aliofubiccto. & hoc non indicat IC>

eft contrarium apprehenfioni eo- cpipfanoncxiftantin corpore.quo

rum.ipfi enim apprehendunt,& no niamifta: virtutes, licetmulta:fuc-
apprehcn^unt.&non cftinter eos rint,& moucntur diuerfis inftru-
ni li oppofitio efle, & pri uationis &
. mentis,habcnttamen vnum copu-
proptcr hoc Jicimus q> apprehen- lans:&cftanima.&hochomini ,&
ditperaliquaspartescius,'vtoculus beftix fimul.&,cum vnitur copulas
&aures:& non apprehenditper rcfi mutabunturrelationescontradicto
duum fuicorporis. &nullaeftei co riarin comparationead id.&hocej,
•.radicuo.&nonfurHcit dictum ve- dem non indicat q? anima non fic
i. -. v. fcirccftcontrarium igno exiftes iu corpore , ficut e in beftiis.
. tai 'uidiciumeft vniuerfalceis AVERROES.
i aut>oie,ojm nonfitfalfum
vtlifp.dicium prarrer fubiectucau
AltnominePhilo(bphorum'hic,
Auer.Hoc,quod narrauic

fx nam fciens eit fubicct um,in q uo non fequiturabeo,nifi cp fcientia

.H cxiftitfcienria:&,fi proferturnome" nonexiftitincorpore, modo,quo Ig
dc vri,eftabufiue.ficutdf eftin Gal cxiftitcoloratio in eo, demum alia
fuent I aliq pte eius, & ficut
]ia,!icet accidentia,noautcm q> ipfa cxiftat
df videm,iicetfciuerimus denccef- m corpore omnino nam jphibitio
.

fitatcq?iudicium vifionisnon con fubiecta:fcicntic;,quin recipiatigno

fiftitin pede,&manu, fedeft fPpriu rantiamdere,&fcientiamdeea,in-
cculo.&couerntur iudicium defu dicatneceflarioq>non fitei vnitas.
biectis,vt coucrntur de caufis. nam contraria.n. nonexiftut in eodem
iudiciumeftdtminutum de fubie- fubiecto.&harcfpcciesimpoflibili-
£tocau(arum. &non euadirabhoc tatisrcpenturinaliisatrributi<;,qiie.
fcrmo dicentis q- fubiectum,aprum funt apprehenfiones,& ex apprehc"-
adrecipicndumfcientiam,&igno- fionibus,quod vero eft propri u fu-
rantiam hominis,eftvnum,&con- biectofcientiarexrcceptione eft q»
uertuntur cum eo.nam apucl voso- apprchendircontrariafimul.f rem,
mnecorpus, habcnsvitam, recipit &contrariumeius. &hoc quidem
I fcientiam,&ignorantiam,&n5po- impoflibilcelt vtfit.nifiapprehen- .»
nunt practer vitam aliam conditio- fionenodiuifibiliin fubiectonodi
ne",&alia:partes corporis apud eos uifibili.nam iudex eft vnusnecefla
«ircarcceptionem fcientix funt in rio.&ideodf q> fcientia contrario-'
codemgradu. Dubitadovcro,q> rum efteadem,Hicquidem modus
hoc conucrtitur,eft con tra vos in ap receptioniseft, quiappropriatura-
petitu,& dcfyderio,& voluntate. na nimxneceflario. Attamendeclara
hcccxiltunt in beftiis,& hominib', tum eft apud cos cp hxc cf t difpofi-
- iifuntfimulexiftentiain corpore. tiofenfuscois iudicantis de quinq;
deindefalfum eft vt mutetur, ex eo icnfibus,&eftapud eos corporcus.
q? appetunt , & congregantur in eo quarcnoncftroadjpbandu qj in-
fuga,& pcrfectio ad ldem, cum fue- tellectusnoexiftatin corpore.quo-
rit defyderium in fubieclo , & f uga nianosdiximusq? cxiftftiae duo^
bue
 Secunda. iii
bus modis, autexi ftentia attributo- qjfubiectumnondiuifibileaddiui- D
rom no apprc-heudentium,aut exi- fionem fubiecli accidentium , quod
ftentia attnburorum apprehenden- non fit diuifibileomnino ?
tium. Etid profc<f!o,cumquoi hoc
A L G A 2 E I.
fermonedubitauiteiseltverum & :

eft cpanimaconcupi.'cibihsn6 mo-

uerur ad contrana limu!,& rame" eft
corporca.Etnon vidialiquem Phi-
lofophorum ratiocinariex hoc,in
affirmando permanentiam animar,
ntfi ncn.confyderanccm fermones
fuos.nam propricr.isvniufcuuifque
Alt fi
Alga. R.atio Quinta. Dicfie
intellectusintelligic intelli-
gibiliainftrumento corporco. ipfc
quidem non incelhgicleipfum.&ca
fequenseftfalfum,quiaipfeintelli-'
gitfeipfum:igiturantecedenstftfal
fum Dicimus,nosbenecocedimus
.

virtutisapprchenfiuxeftvtnonco- confequencis
q? rciteratio oppofiti
pulenturmapprehenfioneeiusduo concludit oppofitum ancecedencisr
. oppofita,ficut proprictas duorum attamen.cum probarur confequen
contrarioruin extraanimam eftvt tia confequencis ab antecedenti, no E
non congregentur eodem fubie- admictimus,feddicimusn6concedi
in •

cto.Iwirurhoccfl.in quocommuni mus confequentiam confequentis.

cant virtuccs apprchenfiue cum vir Etquxroquxeft ratioeius? Si ante
turibus non apprehenfiuis. & appro dixentratio eiuseft,quia vifuseftl
priarur vircucibus apprehenfiuis q> corpore,& vifns,non alligacus vifui
»pla: iudicancde contrariis rcpertis in afpiciendo non vider , & auditus
{imnl.f. fciunc vnum corum cx fcienon audit, & fica!i| fenfus,& inrelle
tia alterius & appropriatur virtuti-
. dusnon apprehendiceriam,nifiin
bus non apprchenliuis, quoniam di corporc: ergo non inteiligit feipsii.
uiduntur ad diuifionem corpotis,& inrellectusaucem ,quemadmodumv
reperiunturindiuerfis partib* eiuf inrefligitaliud,ficintelligit(eipfum,
demcorporiscontrariafimu!, non & incelligtcqjintelligatahud & , q?
autemincadem partc. &, quoniam ipfeintellexerarfeipfum Dicimus
.

animafubiectum ciusnodiuiditur id, quod dixiftiseft corruptumcx

hacfpcciediuifionis, noneuennci duobus. Primumquidem.quonia F
vt rcperianturin ea duocontradi- vifusapud nos pofiibileeft vtallige
ctonafimul in duabusparribus fu- tur (ibi ipfi,& erit vifusalteri, & fibi
biecti.Quareiftifermonesomnes ipfi ,qucadmodumcritvnum fcifs
funt fermones hominisnon perue- fciensaliud,&fcicnsfeipfum.fed c3
nientisadopiniones Philofophoru fuetudocurritin cotrariLm huius,
inhisrebus. O
c£ eft remora opi- & refcilfio confuetudinis apud nos
nio afFerenris rationem de perma- admittitur. Secundum vero,&eft
nenriaantmx,excoq> ipfanon iu- fortius,eftconcedendohocinfenfi-
dicat deduobus contradi&oriisfi- bus. Attamen non,ciim hocim-
muf nam fequiturex hocvtfiibie-
. posfibile eft in quibufiiam fcrnfi -
ctum cius fit vnumnon diuifibilc. bus impofiibileeftetiam in quibuf
&quxroque,cit ratioadprobandu dam. Etquidinconucnicnciuseft
Tt
 ,,

DiTp utatio
€ vt diftinguatur ludicium fenfuum perquodinielligit.nam in'telIigitf*'K
in modo apprehenfionis cum com- partem fubitantisefuae. &, quia in-
municatione eorum cpfintcorpo- telleduscftipfumintelledum,tuc,
rei? vt differunr vifus,& tadus.quia fi compofitutn mtelligit feipfum,co

tadus no acquirit apprehefionem, uertuur compofitum m

finiplex & ,

nifi cum continuationecontadi in- totum fit pars, & hoc totum eft fal-
ftrumento tadus.& ficctiam eft gu fum. Ethicfermo, cfifcnbitur hic,
flus & diffcrrab eo vifus,ciim condi eft rhetoricus.&, ciim fcribitur fccu
tionatur in eo feparatio,ita q>, C\ po- dum ordinem demonftrationum
naturfuperpalpebras,non videtco- &eftvt pr«ecedanteum-conclufio-
lorem,quianondiftatabeo. &hax nes.quzdebentpracederc, potcft
quidcm diuerfitasnon facit diuerfi- fieridemonftratiuus.
tatcm quo ad corum indigentiam
,

corpore & non negatur quin fit in

. A l G A Z 1 l.
fcnfibuscorporeisquid, quodappcl
Alga. Ratio Scxta Dicunt ^
laturintelledus,&dif"fertabeis,in
Altfiintellcdus .

H co^apprchcndit feipfum. apprehederet cti

inftrumento corporeo, vt vifus, no
A V £ B. R O E 5. apprehenderet inftrumenrafua,Tt
faciuntalij fenfus:fed ipfcapprehcn'

AltPrima,&eft,
Auer. Contradidio autem
ciimdicitqjpof
ditcerebrum ,& cor,& quodponi-
tur q> fit inftrumentum eius ergo
, :

fibilerit vtrefcindaturconfuctudo, indicat q? n5 habet inftrumentum,

& videbit vifus feip(um,eft fer mo in nec fubiedum fin autem,id non ap-
vltimitatcfbphifticationis, & inuo- prehenderet. Dubitano autem hiuc
lutionis.&iam locuti fumus de hoc eft,iicut dubitatio, qux fit in pracc-
fuperius. Secunda vero contradi- denti. quoniam nosdicimuscpnon
no cft abfu r- eftinconueniens quin vifusappre-
<ftio,&cft, ciim dicit q>
dum vtapprehcnfiocorporeaapprc hendatfubiedumfuum fedcurrit ,

hendatfeipfam,habctquidemqua- iccundumconfuetudinem.nam di
'
dam fufficientiam Attamen ciim cimusnoeftfalfum vt difFerantfen
. 5!

fcitusfueiitmodus, quimouiteos fusinhoc,licetcommunicentincxi

I

ad hoc , icietur q? hoc eft impoflibi- ftcntiaeorum in corponbus ,vtan-

"
lc.nam apprchenfio eft quid reper- tea. Etquaredicitiscpexiftensin
tum mter agens,& pafTum,& eft ap- corpore,falfum cft vtapprehendat
prehendens,& apprehenfum. & fal- corpus, quod eft fubiedum eius ? &
fumeft vt fit fenfus agens,& patiens quarefequiturvtiudicemusex vno
codemodo.&, cum reperituragfs, demonftratotali particularircmo-
patienscftduobusmodis, Cq> adio to fiiper vniuerfale abfolutu 3 & vn-
cft ei ex paite formaj: paffio vero ex de fcitur deliberatiue falfitascius.3 &
paite materiae: igitur omne compo iamdidum eftin Logicaq» ludica-
fitum non intelligit feipfum . quo- turex caufaparticulari,autpartictt
niam fubftantia eiuseftalia abco, laribus plurimisjfuper vniucrfale
ita
 ., 1
.

Secunda. 142,
A itacpdfoexernpiuminhoe,cumdi- aliquando.&noninrelligirfeipfurh D
xeritaliquisq>omneammal mouet aliquando. &hocprobatur. quo-
in maflicando rrandibulaminferio niam,fiapprchenfto,eiiftensin fu-
rcm, quoniam vidimus indu&iue bie<fto,appreheditfubte&umex pro
olaanimaliaefletalia. &hocquide portioneeiusad fubicctum ,&non
«rit, quianefcittanfah .namipfum confvderatur cpfit ci proportio a<i
xnouetmandibulamfuperiorem.& id.nifi exiftetiaTeo,profedtonun;£
ficifti profeclo non inquiruntindu id apprehendet. Et,fi hxcproportio
cctiue, nifiquinquefenfus, &inue- boncrittuncnunquam dcbctidap
niunteosmodo tali,&iudicauerut prehendere:cum impoflibileeftvt
«leomnibuscumeo.&forteinteUe- uteialiaproportioadid prouteft ,

(Ctuseft ienfus,qui curritin hisfenfi ipfe.quoniam ex eo » inrelligitfeip

buscurfbtafah interalia animalia.
jgiturfenfuscumhoc,q>funtcorpo
rei,diuidunturad id,quodapprehe-
U ditfubietftum fuum ,&adid,quod
nonapprehendit, vtdiuidunturad
id,quodapprehenditobieclum futl
fum intelligit feipfum fcmper,
, &
hoc nondcficitei inaliqua hora.Di
cunusqi homo,quotienfcunq-, per-
feueiauctit conlyderareanimafua,
& nonca^laturei,ipfeprofeclocon- *
fyderatcorpusfuum Veruntamen
.

abfq-,contaclu, vteft vifus, &adid, q- noninnui urei nomencordis, &

quodnon apprchcndit,nifi conti- foimaeius, & figuraeius,led affir-
ttuatione,vtguftiis,&tactus.igitur matanimam fua eflecorpus, *deo
id,quoddixerunt,figenerauitcxifh q>affirmatefTc animam fuamcum
mationem,non generauit tame ve- veftibusfuis,& efle donii.anima ve-
ritatem , cuiconfidendumfit. Si ro,quamdixerunt,non attribuitur
autcm dicet nos non (uftentamur veft.bus&doniui. &affirmatioci*
fimpliciindu-c~tionefenfuum,fed de adcorpus,quodeftprincipalc,fcqui
monftratione, &dicimus fi eflenc turei &non curantdefiguraeius,
.

cor,&cerebrum lnanimahominis, &nominceius, ficut non curant dc

non deficereteiapprehefioeorum , fuhie&o odons,&q;funt additain
adcoq>noneuadetabapprchenfio- anrerion partecerebri fimilia capiti
,-, nefui ipfius. «am vnushomo non bu^mamillarum. Et, ficuthomo
Ccn feipfum ex feipfo, fed affirmat se* fcitq?apprchenditodoremcum na-
pcranimam fuam ex ammafua.fed ribus tanven fubiectum apprehen-
,

rioneft ficin apprehtfione eoruni fionisnonconfy^eraturabeo, nec

homocnim cumncwi audictrecita- demonftratur,licctapprehrdcritq»
cionem cordis, &cerebn, ncc videt eft propinquior ad capjt,<j fitpro-
eainanatomiaalicuiushominiSjfio piru;uioradinfraaurcs, ficconfydc
apprehcditea.neccredet cpfint &, . rarhomoanimam fuam , &fcitcp
ii intelleclus cflet in corpoie, opor- efle eius,quo cofiftit, cft propinqui'
tet vtintclligathoc corpus femper ardi,quam fitpedi.nam ipfccon-
autidnonapprehendrtfemper. Du fyderatanimam fuam,rcmanfuram
titatioautcineft,qini'.llum ambo- cum priuationepedis,&non confy
rumcftvcru , kdintelligitfiipfum dcratconfydcratioucanimarfuxre-
ruanfurae
 ,

Difputatio
C manfurecumpriuationeeordis. igi inquo eft apud apprehcnfionem K
tur id,quod dixerunt deeo, quod ip fuam eft fermo leuis & non eft ex
, ,

feintellioitdecorporealiquado , & fcrmonibusPhilofophorum .quo-

aliquandononintelligir, noeftfic. niam hocfequeretur, fiomnisapr
prehendenseflerei, id apprehendc-
ayerroes. ret per definitionem eius. & non eft
fic.nam nosapprehedimusanima,

Altq>id,quodi-ftincorpore,aut
Aucr. Dubitatioautecius, &multa,&nonapprehendimusde<-
finitioneseorum quoniam,ftappre
virtusincorpore, nonintelligirfc- hendcremus definiuonem animae
ipfumperrationem,quoniamfen- cum efle eius, fciremus neccflario
fusfunt virtutes apprehefiuaHncor cxdefinitioneeiusefieeius,anfitia
ponbus, &ipfa:nonintclliguntfeip corpore,vel nonfitincorporc fi.n.
fas,hocquidcmeftin capituloindu cfletin corpore,efletcorpusnecefia
<ftionis,qua:nonfacitadipifciverita rioaflumptum indefinitioneeius.
H tcm. Etaflimilatioeiusinducitioni &,finonfueritincorpoie,nonerit L
faClsdeeo,(jiomneanimal mouet corpus aflumptum ia definitionc
rnandibulam inferiorem,profedo eius.hocquidcmcftid,quoddcbet
non eft ei fi milis a:iquo modo,licet teneri hic. Contradictio autem Al*
fueritnmilisaliquo modo. Quod ga.huicfermoni,^ homoconfydc-
autem fiteidiihmilisdtjqihpones ratdeanimaq?fitincorporeeius, li
indudtiue q? oe ammal mouet man- cet non difcernarur ab eo membru
dibulam infenorem ,facitindudio in quoeftexcorpore, eft profeelo
nemdiminutammaminducitinea vera.& Antiquidifferutinhoc.fed
omnesfpeciesammalium.pone"sve fcientianoftra,q)fitincorporc>non
roq>omnes fenfiis non apprehcn- eftlcientia, q>fitei exiftentiaincor
duntfeipfosinrei veritate,facitin- pore. nam hocnoeftnotum perfe.
du«ftionem perfcclam , chmnonfit &eftid, m quo differuthomincs&
fenfuspra?terquinquefenfus. Iudi- Anriqui,& Modcrni.fi. n.corpuscfr
| ciumautemperid,quod videturex fetei vtinftrumetu , nullamquide"
fenfibus,q?omnisvirtusapprehenfi habct exi ftetiam ineo .fi veroeflet j^
uanoncftincoipore,cft fimilem- ei vtaccidensfubftantia.yioncritci
ductioni, quaiudicamusq» of ani- eflenifiincorpore.
malmouetmandibulam inferiore.
nam ponenshoc quemadmodum
, A L G A Z E L.
nonfacninductionem inomnibus
animalibusjfic ponens cp omnts vir-
tusappiehcnfiua noeftincorpore,
Altrunt
Alga.Ratio Septima. Dixe*
virtutesapprehenfiuatin
exeo q? ficeftinfenfibus,nonfacit ftrumentis corporeis,accidit eisex
inductionem in omnibus virtuti - confuetudineinoperatione,&con-
busapprehenfiuis. Quod verodi- tinuationeapprchenfionisdiminu-
xitdeeisineoq?, fiintellectuscflct tio. nam continuatiomotuscorrii-
incorpore,comprehederctcorpus, pitcomplexionescorporum &de- ,

ftrtiit
 ,

Sccunda. *43
A' ftrultefls.&fierescxceffiucexcelfio A t't R Jt 6 !L
riscomprehenfionisdebilitareas,&
ahquandocorrumpunteas,adeoq> A It Auer.He,ceftratioantiqua
nonapprehedunrpofteaaliquidlc- jf\ex rationibuseorum &con- ,

uius,&debilius:ficuteft vox exceffi clufioeHiseftq?,cum intellcdhisap-

ua auditui,& lux clara vifui. na ali- prebendit intelligibde forte,deinde
quandocorrupiteum.autprohibc- reuertituradapprehenfionemeius,
turpofteaabapprehefione vocislc- quodeftdebil»us,tuncapprehenfio>
uis.& fic ctiamapprebefaex guftu. eiuseftfaci!ior.&hocindicatq>ap-
apprchendensenimdulcedinemex prehenfioeiusnoeftincorpore. n£
cefliuamnonfentit pofteadulcedi- nos repetimus virtutcs corporeas
nem,qu«eftminorea. Difpofitio apprehcnfiuasrecipereimprcffione
veroin virtute intellccliuacftinco abapprehenfisfortibus imprcffio-
rrarium.nam continuatio in fpecu- ne tali , qua debilitatur apprchcnfio
lando^ntelligibilianoneam rcddit earu, itacp impoffibileefteisvtap-
B feflhminhoc.&apprchcnfiofpecu- prehedantea, quxfuntfaciliorisap
p
labilium fupremorum fortificatea prehcnfionis poftapprehenfionem
ad comprehendendumfpeculabilia fotrioris apprehenfionis. Etcaufa
leuia,&nondebiIitateam .fi vcro in hoc eft,quoniam omnis forma
cuenitei aliquando feffitas, hoc cft exiftens iu corpore , exiftentia eius
quiaindigetvirtutcimaginariua,& incoeff, quiarecipithoccorpusim
coadiuuationc eius, & dcbilitatur preffioneabca,fcdexiftitineo,quo
virrusimagiuatiua & non inferuit nia eft diuerfa proculdubio. fin au-
,

intelleclui. Dubitatioautem eftcx tem,nonem formaincorporc. &,

namnosdicimus quoniam inucnerutcp recipicnsin-
vijsprxcedftibus.
non negatur quoddifterant fenfu.s tclligibilianon rccipit impreffiono
corporei inhoc.&non omne,quod ab intelligibihbus,cleterminaueruc
affirmatur aliquibuseorum ,opor- qjhocrecipiesnonfit incorpore.Ar
tetvtaffirmeturaliis.fednonpega- tamenhocnoneft ci contradi<frio.
musqjdifrerantcorpora.namfunt namomnerecipiensimpreffioncm .
C aliqua<"orum,qua:debilitateamo- afubie<ftoexexift?nr.iaform£ineo,
tusaliquis:&aIiqua,qua:eafortifi- conuenientemquidem,autfitgien-
cataliusmotus,&nondebil«tat. &, dam,autpauca,autmuham,eftcor
fi rccepermt imprefhonem cx cis, porcum ncceflitio.&eonucriiohii
eritprofe&o ibicaufa mutansvir- luseftetiam vera.&eftjomne^quo-i
tutcmeorum, itaquodnonfcntict eftcorporeum, recipitimpr^f!:one
impreffionem.&totumhoccft aforma adtienienteci, &menfura
poflibile.cum iudicium affir- imprcllioniseiuscftfccundum mc-
mansinaIiquibus,noa furam miftionisilliusformxcorpo
oportetvtaffirmct ri.Et caufain hoccft,quoniam om-
inomni- nisgencratio fcqimur mutatione'.
biu. Siyii introduccretur forma in corpo

re abfque muuuone,tunccfict poiH

bilc

• bnerfrpperirrttJT formacorforea,
cxquanon imprimituraliquidfu-
ticdioinaducntuchrs.
a l c a z i
Alga. RatioOdaua. Dixe-
ATtriint,oespartscorporisdeb!-
ljtaturvigorearum,poftquamper-
ucncrinr ad ftarum prope qua ira-
ginrsannos:&qucdpoltea,debili-
tuur vifiis,&auditus,&alix virtu-
tes. virtus tamen intellediua vt plu-
timi m fornficatur poft hocinplu-
"H ribus. htnoneltdicendum contra
hoc,cxcoq;euenitpriuatiofpecula
'
tionisnel!i*ibiliu , cum
morbicorpon.&hyemecaufafene-
dutis. nam quotienfcunqjdedara-
|um fit cpfortificaturcum debilita-
tecorpoTrsin quibufdam tempori-
busdeclarabituretiamq?exiftatin
coi pore Sed defti uctio cius apud
. modorum adionis ani-
deftrudionem corporis non mfert
necefTariovtexiftaticorpoie.nam
reiteratioconfequentisnonconclu-
dir. nosenim dicimus fi virtus intel
led»uaexifteretincorpore,debilita
rctcamdcbilitascorporisin aliqui-
1 bustemporibus:igitur declarataeft
k
c*iftenriaeius m
feipfoinomni te-
pore. fed confequenseft falfum igi-
turantccedenseftfalfum.&,cumdi
cimus confequens, quod reperitur
jn aliquibustemponbus,non fequi
turvtantecedfsfitvcrum. Vlterius
caufaeiusclt, quoniam aniniaha-
bet-operationem in feipfa, cum non
fi:( rit ei prohibens, & non fueritei
eccupans. nam ipfius animx dux
funt operancnes, operatio quidem
refpedu corpons, &eft regereid:
& operauo refpedu principiorum
Dftputatio
fuorum,&fuiipfius,&eftappfefietT K
fiointelligibilium.&funtduxopc-
rationesdiuerfx,&diftindtx: &dil
occupaueritfeipfaminaliquaearu,
t. declinatabalia,&defccitcieongre-
gareambasfimul.occupatioautcm
eiusexpartecoiporisfunt fenfatio,
&imaginatio,&appetitus,&timor,
&ira,&exiftimatio ,&tnftitia,&
dolor.&,cum incceperitconfydera-
re Iitelligibili,deficitabiftisrebus.
immo fenfus tantum prohibet, &.
remouet ab apprehenfione intelle-
dus,&fpeculationeeius,abfq;eoc|»
aliquidtangat inftrumentumintel
ledus,autacadatipfimerlxfio. Et L
acciderint caufahuiuseft occupatioanimxm
aliqua operatione. &ideodeflrui-
tur fpeculatioitelledusetiam apud
doloiem &morbum,,&timorem,
,
quiaclt morbusinccrebro.Etquo-
modoprohiberurimpoffibilirascii
diucrfitatc
mx,&numeratione vniusmodife-
quiturimpoffibihtas?nam timorir*
uoluuddolore, &appetitusab iraj
& cofyderatio in inrelligibili ab ali->
quointelligibihfeparatoabeo. &fl
gnum, cp morbuseuepienscorpori
n6eftinfubiedofciarii,eft, qihcu.
reuertiturfannm,nonindigetdifci- M
plina fcientiarum dcnuo, ted rcdit
qualitasanimxeius,proutfuerat,&
reuertunturillxmet fcientix,abfq|
quod fiat difciplinatio Dubitatio
.
aurem.quoniamnosdicimus<j> di-r
minutio virtutum ,&additio earu
habent multascaufas,quxnoncon
cludumur,&ahqux profedo virtu-
rcsfortiftcanturin principiovitx,&
aliqux in medio , & aliqux in fine,
&intelIeduscftficetiam.&nonre-
manet nifi quod topicus ratiocine-
tur.
 , :

Secu nda. 144

A tur,&nonconccdatqu6ddifTerant fi eflet fubicdum eiuscalorclcmen B>
odor,& vifus.quoniamodorfortifi talis,vt veterafcatad veterationem
caturpoftquadragefimum annum, eius Attamen, fi confyderctur;
.

& tamen vifusdcbilintur licet fint quod fubie&a fint diuerfa in mtel-
,

aequales,cum fiuntincorpore. que luctu,& fenfibihbus, tunc non fequi

admodu difteiutifie^ virtutcsinala tur vt fint acquaha tcmpora eorum.
libus,&fortificatiirodorinquibuf-
dam,&auditusin quibufda,& vifus A L C A Z E l.
in quibufda ex diuerfitate coplexio
tiis eorum. &noneftquidem pole AltAlga.RatioNona. Dixe*
liocfcirc & noeftjmcouenifsvtfint rut quomodo erit homo pre-
tt complexiones inftrumcntoif di fatio corporis,& accidentium eius
uerfie fecundum indiuidua& fecu - & tn harc corpora no deficiunr refol
dum tempora .& eritjvna caufa- ui:&nutrimetu reftauratid,qd ffbl
rum uitur.adeocpcu videmuslenfu vn0
prioritatis dcbilitatis vifusprae £
- terintellcctum quoniam vifus eft pucrum xgrotare ahqfi & macrefic
.

priorintelk-ctu nam vidctin ptin- ri delde impinguari & crefcere,tuc

. ,

cipio creationis,& tamcn non pct fi- poflumusdicere <j>non remanct ei

citurintellectuseius,nifi poftquin- poft quadragefimu annum aliquid
tumdcc:mumannum,autplus,pro- ex partibus, qux repcriebatur in eo
utvidimus quod differunt bomi- apud exituab vtero matris,fedfuit
nes in eo, ita quod dicitur quod ca- initium efTeeiusex partibusfpc; ma
nitics in capilhs capitis eft pt ior ca tistm, &nonremafitei aliquid ex
quxcftinbarba, quoniamcapillns partibus fpcrmatis,fed refbkntur to
capitiseftprior. Ha:funtcaufiv,de tum hoc, &pcrmutaturinaliud,&
quibus , fialiquisloquitur ,',&non erithoccorpusaliud acorporeillo.
attribuithoccurfui cofuetudinum, &tn dicimus hunc hominem efle
nonpotcftacdificarefuper cas fcitu eundem hominem.adeoq7ie1r.anc F
tutum quoniam modi poflibihra-
. buntcuroeofcientix eiusab initio
tis,ineoqi:6d adduntur exro vir- pueritix.&iam mutauitomnesfen-
£ tutes, autdcbilitantur, non inclu- fationcsfuas.igiturindicatcpfitani
duntur & hocnonfacit peruenire
. mxefleprxrei: corpus,&cpcorpus
adaliquid veritatis. fitinftrumentum animx. Dubita-
tioautem, cphocdeftruiturinbel-
AVERROES. ua, &aibore,eftcumconfyderatuc
ciementum earum a pueritia. nam
Alt Auer. Sipofuitquod virtu
tesapprchenfiux, fubieCtum
dfcp hoc eft illud,ficutdf dehomi-
ne,&tamenon indicathoc, q? fitci
earum eft calor natnralis & calori , efle prxtercorpus. &quoddivtum
quidcm elemenrah eucnitdiminu- eftdefcientiadeftruitur,cumimagi
tio poft quadragcfimum annum , natiua conieruat formas nam ipla
.

tuncdebctellcintdlectusinhoc, vt remancta pucritiaad crementum,

ahxTirtun^icilicctquodoportet, licet mutentur parres ccrebri.
ATi*-
 ,

Dft urano
A T EK.ROES. ucrfalisabftracta a matcriis, &mi- 16
neralibus, adeo q>diuidenturattri-

AltnoAuer. H.TCcfliatio,quam
Antiquorum
fecit aliquis
bucaeius2did,quodeftcieflen:ia-
Je,vtcitcoiporcitasplat3r,&atiima
in permanentia anime.fed feccrunt h,&c.vfq;adHncmcapituIi.
eam mco, qjinindiudms e(l fub-
ftantiaremanensagenitura vfq,ad AV £ R R O E S.

mortem, & q> res non fu nt con ti- m

nuofluxu, vtputauerunt multiex
Antiquis, auferentes necefiarium
Alt Auer.Id ainem,qtiod
nomine Philofophorurn
uit
recita
,

adeoqjneceflitatusfuiiPlatopone- de hacratioiie.eltqjintcllcctus apr

reideas.& non elt occupandum tem prehcnditdeindiuiduis, quarcom-i
pusinhoc.&dubitatio Alga.huic municaatfpecieaiiquid, quo comt
rationieft vera. municant.&eitquiduas llliusfpe-
H ciei,abfc];eo q>dtuidatil!udinea,in L
A L G A Z E L . qua:duiidur.turindiuidua,ineoq>
funtindiuidua,exIocoJitu,& mate
Altrunt,
Alga.Ratio Decima. Dixe-
virtusintelle&iuaappre
riis,exquibusplunficautur.igitur
ncceileeit vtfitnongencrabiiis,nec
henditcanones vniuerfales mtelle- corruptibilis,necdeperditur,ciimde
etuales.quosappellantLoquecesdi- perdatur aliquod indiuiduoru ,in
ipofitiones, &apprehendithomine quibusinueniulle. &ideo fciajfunt
abfolutum,exeoq> videtaliquodin a;terna',& no generabiles nec corru
diuiduum humanum demonttra- ptibiles,nifipeiaccides,f ex copula
tum tale.&eftfcietiadc indiuiduo, tione earum Socrati,& Platoni,fciIi
quodvidetur.namid,quodvidetur, cetfuntcorruptibilcsptopter copu->
eltllocoproprio,&coloreproprio, latiouem , non q> fintcorruptibiles
& tempore proprio, &menfura pro ex fe.na.fi eflent generabiles cor- &
pria,& fitu proprio. homo vero ab- ruptibiles , tunc ellet hxc copulatio
l folutus intellectuseftabftra&us ab ineifmet ipfis,&non congregaren-
j^
hisrebus:immoineum ingreditur turineademre. Dixerunt&,cum
omne,dc quo profertur nomen ho- hoc habitum fuent de mtellectu , &
minisdicetnonfuerit fecundumco fueritinanima,necefl'eeftvtfitani
lorem apparen:em in menfuraeius, ma non diuifibihsad diuifionem in
&fitueius, &locoeius,&temporc diuiduorum,& vtfitetiamquid v-
eius.immois,cuiusefleeftpolfibiIe num inSocrate, &Platone. Eihxc
in futurum, mgreditur I eum, adeo quidemratiodeitellectueftfortis
q?,fi corrum pcretur homo, remaue quoniam intelleftui nihileflindiui
retvctificjtiohominisin itellectu, duitatis.animaautem, licetfuerit
quidem ab Itis proprietati abltracta ab accidetibus, qui bus nu-
»bftra<5ti i

bus.& omne,quod fenfus vidit,id in merantur indiuidua, famofi tamen

diuiduale, cx eo perucnu in mtellc- exfapientibus dixerunt q>non cxit
&um uciihcauoilliusindiuidui vni a natura indiuidui,hcct fit apprehe-
dens.
 ..

Tertia. 145
A dens. &eftfpecu!atio in hoc loco. rumpaturadcorruptionem eorpo-
Dubitatio autem , cj uam fecit cotra ris.efl.n. feparata a corpore . & falsii
eos Alga. confiftitinhocquodintel eft vt contrarium,nam fubfta-
fit ei
lcdus eftquid indiuiduale:& vni- tiafeparata nonhabet contrarium.
uerfalitasacciditci.&ficaflimilauit & falfum eft vt alligetur pofle poten.
cofyderationem eius de re com m u- tis pnuationi, vt dictum eft fupra

ni indiuiduis confyderationi vnius Dubitatio auteeiseft.nos non coce

fenfusmuitisvicibus. nameft vnus dimusq? fi tfeparataa corpore.Vlte
apud eos,non autem quid vniuerfa- rius,quiadilciftumapud Auicenant
le. & vitaexempligratia inSocrate eftvt fintanimaenumeratx adnu-
eftcadcm numero,qua viditin Pla meratiouemcotporum.naeflcani
tone. & hoc eft falfum.nam,fi hoc ef mam vnamnumero omnimodein
fet verum, non eflet inter apprehen omnibusindiuiduis, acciduteimui
lioncm intelleclus,&apprehenfio- tainconuenietia^exquibusilludeft,
nem fenfus differentia.&non tradu q>,cumfcitSocratesaliquid,faet id
B ximusfermonemeiushic.quiapro- etiam Plato.&, ciim ignorat id Pla-
lixuseft. to,ignoratidSocrates. Iterumfunt
inconuenientiaaha,qux fequuntur
DISPVTATIO III. huic pofitioni ipfe vcro refpondet
.

huicfermoniqjipfacti poniturnu»
De cli<fio eorum,quod falfum eft mcrata ad numerationem corpo -
dicere quod corrumpantur rum,fequeretur vt efletalligata eis,
iftae animae:fed,cum repe^ & corrumpcretur ncceflario ad cor
riatur,funt acternac per^ ruptionem corporum . Attamen
petux dC non poteft
y
Fhilofbphi poffuntdicereq? non fe-
confiderari corru quitur, cum fueritinter duopro*
ptio,(3dfinita6 portioalligationis,&amoris,vteft 1

proportio mter defyderans, & defy-

earum,
deratum , &vteft proportiointer
r r o e s.
ferrum, & magnetem, v t, cum cor-
rumpitur vnum, corrupatur aliud
ItAuer. Etficdixit fed aduerfarius poteft interrogarc
poftea q> Philofophi eosquid eft,quo approprian tur ani
m eo, q> anima habet mar, &plurificantur plurificatione
corruptionem poftef numerali , & tamen funtfeparataea
fe,q> fitfalfum , habc"t matena. nam plurificatio numera-
duasrationes. C^uarum vnaeft, fi lismdiuidualis prouenit ex mate-
amma corrumpitur, corruptio eius ria. Veruntamen defendenti per-
n5 euadct ab vna trium reium aut . manentiam anima? , & numeratio-
cnimcorrumpitur cumcorruptio- nemeiuseftdicerecpfitex materia
necorpons.aut corrumpnur pro- fubtili:&eftcaloranimalis,quiin»
ptci contrarium repertum ei,autex fluitura corporibus cocleftibus: &
poflepotentis.&faifumeft vtcor- eft caIidum,quod non eft ignis, nec
Extraord.Auer. T cft
 .

Difp utatio
C eft in eo prineipium ignis, fed in eo animas ,qtia:funthicln corporibtr, K
fv.nt air: informanres corpora,quc fcnfibilibus, & habebun t abfque da
funt hic, &animas exiftentes in il- biomanimabus ,qu2funthic, &
liscorporibus.
Etnullus Philofo- corporibusdominium & hincor- :

phorumcontradicitquin in eleme- tus eft fermo de parte aut ipfe ln fc

:

risfit calor cceldlis , defercns virtu- ipfisfuntal|igata:corporibus, qurt

tesgenerautesanimal,& plantam. abeisfuntcreata propter fimilitu-
ied aliqui appcllant has virtutes na- dinem quae eft inter ea. &,cum cor
,

Galcnus veroap-
tutales cccleftcs: rumpantur corpora , reucrtuntur
pcllateam virtutem informantem, ad materiasfuas fpirituales, & cor-
&aliquando appellat eam crearo- porafua fubtilia qua: non fentiun.
,

xem,&dicit*q> ipfe tenct quod fit tur.&nulluseftPhilofbphoruman

lMC2gensanimahsfapiens,idcreans. tiquorum , qui non toncedat efle
&hocapparetexanatomia. vbive- hasanimas: difrerunt tamen an fint
xoexiftithocagens, &quidfit, eft illz,quxexiftuntincorponbus,aut r_

H quid nobihus quam posfit homo id eftaliud genus pranerillas. Qui !

/circ. Etexhoc afliimpfit ratio- vero dixerunt de datorc formarum,

tiem Plato quod anima fitfepara -
, ipfi quidem pofuerunt hasformas
lajicorporc, quoniamipfaeftcrea intellectum feparatum &hocnon .

trix eius, & lnformatrix nam , fi . rcpcrituralicui Antiquofum, nifi

corpus efletconditum incfle eius, quibufiia PhilofophisMaurorum,.
rioncrearet, necinformaret Hlud. quoniam ex radicibus eorum eft,Q>
&hxcquidcm anima , fcilicetcrea- non mutant materias mu-
feparata
trixmagis apparetinanimah non tationetrafmutationisperfe,&pri-
generante ,pofteain gencrante. na mo. nam mutans eft contrarium
lios,qucmadmodumfcimus quod eius,quodmutatur. Ethiecqui-
anima fit quidadditum calori ele- dcm difputatio eft profundiflima
mentali,cumcalor, ineocpeftca- difputationum ,quxfuntin Philo-
lor,non eft de natura eius vt efficiat fophia. Et fortiflimum ,quod tc-
operationes ordinatas intelligibiles, ftatur inhoc.eftquoniamiutelle-
j^j
I fic eciam icimus quod calor , q ui eft (ftusmatcrialis intelligitinfinitain
infpermatibus, noneftei fufficien- vno, & eodem intelleclo, &iudi-
tiaad creationem, &informatio- cat dc eis iudicio vniuei fiili , & non
nem & . nullaeft differentia apud eft fubftantia eius hxc fubftantia.
eos quod fintinelementis animse, igitur eftnon materialisomnino
creantesquamlibct fpeciem fpecie- Et ideo laudat Ariftotclcs Anaxa-
rum repertarum in animali, & plan goram,ciim pofueritprimum mo-
tis, & mincralibus , & totum, quod torem intellectum , autformam fc-
opuseftin eflecius&pcrmanentia paratam a matcria & ideo non pa-
.

cum regione & quod fint virtutes

, titur ex aliquocntium nam cau- .

conferuanteseam Ha: autem ani-

. fa paflioniscft materia. & in hocclt
marauterunt tanqu.im mcdia: in- difpofitio in virtutibusrecipiftibus,
tcr animascorporum ccelcftium, & ficuteft difpofitiol virtutibusageo
tibus.
 .

Qualta 146
tibus,namTirtmesrecipienres, ha- fariainuentionivirtmum moraliil D
bcntes matcriam , funt quae rcci - in hominc,& virtutum fpeculabi-
piunt rcs determinatas lium ,& artinm opcratitiarum. ip*
fi enim tenent <p homo no habet vi

DISPVTATIO IIII. taminhacnoftrahabitatione, nifi

per artesopcratiuas : & non eft ei vi
De didto eorum,quod non fit fal tain hocteculo, &infuturo, nifi
fum quod anima: reucrcany pcr virtutesfpeculatiuas: & non pcr
tur ampliusincor harum duarum &
ficitur qua:libet ,

poribus. nonpcruenitadeum ,nifi pervirtu

tesmorales: &virtutes moralesno
A V E R R O E . vigora tur nifi per cognitionem ha-
buamde Deo glo. & magnificatio-
j==v~*ttI It Aucr. Et , ciim fc- ncm eius p opcrationeslegalesprae-
paratus fuitabhacdi ceptasinqualibetgente,vtfuntho- E
fputationc , incoepit locaufta, &orationes,&fimiIiaex
cogitarc quod Philo fermonibus,quosdicutdeDeoglo.
fbphinegantcongrc- & Angelis,&Prophetis. Denique
gauonemcorporumindieiudicij . tencntquodlegcsfuntartesnecefla
&hocquidem nonrcperiturfermo rijcmorales, quarum principiaac-
decoinaliquoprazcedcntium. Ser- cipiuntur ab intelle&u ,&legc, &
moautcmdccongregationecorpo prxcipue id , quod eftcommune
rum habetpaucam prouulgatione omnibuslcgibus: licet difTerantin
inleqibusproiiulgatis.&quoddixe hocfecundtim magis, &minus.&
vuntdeeaPhiIofbphi,cltpranernu tenentcumhocquodnondcbcmus
mcrum duorum.nam primi, qui di dubitare , per fermonem affirman-
xeruntdecogiegationccorporum, tem,autnegantem,inprincipiisca-
/untProphetx lfraelitae,quivcne- rumvniuerfalibus, vtan neccfiefit
runt poft Moyfen pnncipcm Pro - feruire Deoglo.velneJ&quod ma-
phetatum , & hoc apparet in pfal- ius eftan reperiatur , vel nc ? & fic F
C mis, &inmultislibris attributisfi- tenentin alijs principijseius, ficut
Iijslfrael. &affirmatur etiam hoc fermo de inuentioue fummi boni
in euangchis. & eft fcrmo Zabaifta vltimi, & qualitateeius.nam omnes
rum , quam quidcm legem dixit legesconueniuntcirca entitatemvl
Auenhazam antiquiffimam
fuifie timam poftmortem,licetdifrerant
legum Sed .ifti homines apparet inqualitatchuiusentitatis:quemad
deeisqjfunt vigorofiores ad ma- modum conueniunt circafcietiam
gnificandum eam,& credendum ei. efie eius , & attributa & , operatio-
r
ermo <j c
Eccaufa huius elt, quoniam ipli ncseius, licetdifFcrantineo, quod
iegibus. tenentquodcurrit curfu regiminis eftdefubftantiaprincipi>,&opera-
hominum,in quo quidem confiftit tionibuseiusfecundum plus, & mi-
cflehominis, & aduentus fummi nus . & fic etiam conueniunt in opc
boni ci propri j nam ipfa eft necef-
. rationibus perducentibus ad fum •
T \) mum
 ., ,:

Difputatio
G mumbonum, quod eftinhabita- biliori pcrmuteturad
tione vlrima , licct difFcran t tn con-
fydcranoneharum opcrationum
Demum ipf$legesquid vtuntur mo
do fcicnnx per uiam communcm
omnibus, quae eft neceflariaapud
eos.nam Philofbphi vtutur vfu no-
tificationisfummi boni aliquorum
intelligetium , quibusopuseft addi
, &Ieges. & ideo in-
fcerefcientiam
tendunt docere vulgus gencraii -
ter : & tamen non inuenimus lc-
gem exlegibus,quxnoexcitet ad
id,quodeft proprium fapientibus,
& mcludat id, in quo communi-
H cat vulgus. Et, quoniam fpecies
nobiliorcm
ea. Etidcoconuerfi funtadfedam
Maurorum fapicntes,qui docebanc
difcipulos Alexandrix, cum pcrue-
nitad eoslex Maurorum, & fa£ti
funtChriftianifapientes, quierant
Romx , cum peruenit ad cos lex
Chriftiana.& ncmo dubitatquin
fuerant in filiis Ifrael fapientesmut
ti.&hoceft manifcftum cxlibris,
qui reperiuntur apud filios Ifrael,
attributis Salomoni. &non defc-
cit fcientia reperiri in hominibus
Prophxtix,& .fiini Prophet$.& ideo
omnium propofitionum
veriflima
eft,qu6domnisProphetaeftfapies, I»

honmiumpropria . perficitur ef - &nonomnisfapienseftPropheta

feeius, & peruenit felicitaseiusex fcd funt fapientes , de q 1'ibus dtcitur
coramunicatione quodfunt hxredes Prophetarum.
vniuer -
fpeciei
ialis , ideo dodtrina vniucrfahs , Et cum artesdemonf tratiux ha
,

eft neceflariain eflefpeciei proprix, bcantin pnncipiisfuis prxambula,

& vitacius.intemporeautempue- &radicespofitas, quantomagiseft
ritiae, &cremento eiusnemo qui- dignuin vt fithocin legibus,afium
dem in hocdubitat. cum vero per- ptisa prophetia & intelle&u & o-
, .

mutauerit fedad id , quodeft fibi mnislex,quxeftper prophetiam

proprium , tuncex neceffitate nobi
eiuseft,vtnon:vHipendatid,
litatis
in quo
nutritus eft , fedid exponat
pulchra expofitione, &fciatq?id
quodintenditin hac do&rina, eft
I vniuerfale, nonautem proprium.
Et,fideclatatum fueriteiq?fitdu-
biuminprincipiislegis, in quibus
mifcetur eiintelleclius, &quitenet
quod poflibileeft vtfit hiclex per
intelle&um tantum, necefle eftci
vtfitdiminutaomniulegum, qux
extraclxfunrperintcllec~tum,&pro
phetiam .&vniuerfumconuenitin M
boc , quod principia operaticnis dc
bent recipi ab alio cum demonftra:

nutritus eft, aut in cxpofitioue fit tio nonpoflit producereoperatio-

aliquidcontrad'cens Prophetis, & nes, nifi per virtutes, prouenien-
declinaueri t a viis eorum , eft cx il- tesaboperationibusmoralibus, &
iishominibus, quidebentappella- faftiuis. Igiturdeclaratum eftcx
ri Hxretici,& debet condcmnari in hoc fermone quodSapientes om-
lege,in quanutrituseftcondemna- nes opinantur in legibus hanc opi-
tione Hxretici & oportet etiam uionem , fcilicetquod recipiatur a
.

eum cum hoc vteligat legem no- Prophctis, & ponentibusprincipia

biliorem fuxxtatis: licetomnesa- operationis, & prxcepta legaliain
pudeum fuerintvcrx, &abigno- qualibetgcnte, & laudabilius apui
co$
 , , .

Quarta. 147
eoiexiftisprincipiis necefiariis eft runt in hisrebus, &difputauerunt D
id, quod magisexcitat vulgusad o contra hoc , & fe patefecerunt in eo,
perationeslaudabiliores,adeoquod funt qui intendunt deftruere leges
erunt, qui nutriuntur cum eis, pcr- &dcftruere vututes,&funt Epicu-
fedtioris virtutis, quarri qui nutri- rei,quiopinanturquod nullus eft
unturcumaliis: vr funf orationes finisintentusiuhomine,nifiprofe-
apudnos. quianon eft dubitlfflq? quidele<ftationes,&hocquidemeft:
orationcsabftincre faciuntaturpi- cui nemo dubitat , & qui meditatur
&
bus vcrbis , Hauefi &
oratio po-
. hoc facere de eis, non eft dubium q>
fita inhac lcge , repcntur ti ha:c ope habentesleges,& fapicntes fimul in-
ratio , perfeciiorquam alijsoratio- terficerenteum, &
qui non habet
nibuspofitis in aliis lcgibus . & hoc pofl*efupcreum,perfectiorquidem
quidem eftex co, quod conditiona fermonibus , quibus ratiocinatur
turdenumerocius, &temporibus contracum,funtrationcs,quasin- E
'
eius, & fermonibus eius, & alio, cluditliberexcellens.
....... Id autem,
..
3
tto lr.aim
^°f
B quodconditionatumeftdemundi- quoddixithicvir,contradicenseis, dua rcucl
tie,&dimiflione operationum,& eft bonum & non euadct in contra tantut
.

fermonum corrumpentium eam.& dicedo eis,quin ponatur animaim-

ficid,quoddicitur de meritoinea, mortalis,vtindicauerunthocratio
magis excitat'ad operationes bonas, nesintelledtuales, &legales, &vtpo
quamqnoddiciturin alia. &ideo naturquodqui reucrtentur,funtvt
ailimilari meritumin eisrebuscor- iftacorpora,qux fuerant in hac ha-
poreiseftnobilius,quamaflimila- bitatione, nonipfamet. nam cor-
rirebusfpiritualibus. vtdixitDcus tuptum non reucrtitur in indiui -
gloriofus. Et fluuiusegredieba- duuni,fedrcuertiturens fimileei,
tur de loco voluptatisad lrrigadum quod corruotum cft, non ipfum-
Paradifum. EtdixitProphetaOcu met,quod corruptumeft, vtdecla
lusnon videt eam domine prauer rauitAlgazel. Qjiare non eft verus
C te & dixit fapicns in hoc
. Id,quod . iermo de reuerfione fecundnm opi-
oculus non vidit, nec aurisaudiuit nionem opinantis ex Loquentibus F
nec rcputatur in corde carnis. Et quodanima fitaccidens, &corpo-
dixitHauhashcn neganoneftinfi ra ,
quc; reuertentur , funt illa , quac
nchuiusmundi,niflccelum I^i- . corrupta funt . nam id, quod corru-
turindicat quodilla entitaseftfu- ptumeft, &
poftea inuenitur, eft
perior , &
excelfior hac entita-
, vnumfpecie, nonvnum numero,
te, &aliusgradus nobiliorhocgra fed duo.& praxipueapud eum , qui
du. &nondebet negare hoc, qui dixerit exeis quod accidentianon
credit quodnos comprehendimus permanent perduotempora. Hic
vnii enspermutari a gradu ad gra- autem vir ncgauit Philofbphis tres
dum,vteftpermutatio formarum difputationes.quarum Vnaeftifta:
inanimatarum ad id,quod compre- &cft apud eos ex difputationibus
hendant feipfas, &funt formann- fpeculatiuis Secunda vero eft,cum .

tcllecluales. Qui vcro dubitauc- dicuntquodDeusglorio.fcitparri-

T iij cularia
 ,

Dfputatio Quarta.
G cularia.&iam diximusctiam cphic propriansvcritati eum, quem vult
fermo non cft ex fcrmonibus co- Etdecrcui reiecare hic fermonem
rum & Teitia , cum dicunt de anti
. de his rebus & peto veniam de fer-
.

quitatemudi.&iamdiximusetiam mone noftro in cis. &nifi ftiiflet

cjuod id , quod intelligunt per hoc neceffitas perquifirionis vcritatis ci,
nomen, non eftid, quod negaue- cuiconuenit &eft, ficutaitGale- :

runt Loquentes in eo & dixit in. »us, vnusexmille,&prohibino vt

.

lioclibro,quod nullus Maurorum loquaturdeeacum eo, quinoneft

dicitdemeriroipirituali:&dixitin cxhominibuseius,non laboraflem
aliolibroquodSapienresiddicunt. in hoc.&Dcusglo.benefcitcriam
Et fecnndum hocnon crit Hcrefis & vnicam litera & debet Dcusglo. .

ei,qui dicit de merito fpirituali , & recipere excufationem noftram in

non dicir fenfibiliter congregatio- hoc , & remoucrc tcrupulum ex
ncm & ponit
, pofTibilitatem huius bonitatc, & mifericordia
fermonisdemerito fpirituali,&re- fua,quiaefttribuens,
pj uertuur etiaminaliolocoin nega- & benefacieus
tionem congtenationis &hocto- . omni -

tumeft impltcatio , & perturbatio bus.

vtvides &non eft dubium quod
.

iftevirerrauitfecundumlegcm,fi- Tkjhu&iontm AtfttirfYiomm P/w-

cuterrauitfecundum fciennam. & loJhj>lH<t Algiiijlis

Deuscft dirigcnsad vcrum , &ap- finis.

Aucrrois
 . .

A V E R R O r S
TRACTATVS DE ANIMAE
BEATITVDINE.
Troponit ieclarare aitimr bcatiludincm , (jux cTi Jecundum Arijlcttlcm

eoniunclio inttlleclus abJhracTt cum anima

humana. Caf>. I .

Ntentiomeain qui vocaturgradusintellectuumab

lioc traclatu no ftradtorum^qni verc funt formz E
bihfiimoeftdc- dantcs pcrfc&ioncm , non exiften-
clarare bcatitu- tcs irtfubiedo. Ideo, ciim dici-
dinem vltimam tur de anima quod afcendit, in -
it.CO.tlo animxhumanz telligiturconiundho eius cumali-
abet bx c * [inhocmun- quo intellectuum abftra&orum.
:rba,
do,&iniuturo,] fmprincipalcmin Et, quia cognolco principalem
tcntionem Philofophorum afiren m intentionem Philofbphorum fuif-
fu fuptcmo iplius. Et, cum di- iecontemplari in eflentia huiufmo-
co alcenfum , intelligoquodperfi- apud eos, & apud verita-
di entis
ciatur , & nobilitetur , ita vtconiun tem & vltimam beatitudincm , vi-
,

gatur cum intelledtu abftraclo , & fumeftmihideclararehoc, fermo-

vniaturcumeo, ltavt cum eofiac nebreui: & intelligenti, ficuttu:

q vnum & : hoc fine dubio eft fu- in quo reperies declarationes huius
nt!a oia prcmus gradus fuiafcenfus. Nam rei, plufquam in commenus mds
ib uibus manifeftum cft omuia entia fub deAnima: &pIusargumentispto- F
jebusco- tribus fpcciebus comprehendi batum, quam in libris Philofbpho-
rchendi. y na ^ mater a i n hma, & quz rum
j Solicitc itaq; meipfum de- .

ex ea gencrantur & illa quidem di , nobiliflime (bcie fuper rcm a

.

ignobilior eft in gradu , & loco tc poftulatam , fcilicetad opinio -

Et fuper iftam in gradu, &loco nem Philofophi in coniunftione
cftfpcciescorporum fphiricorum: abftracli cum anima
intellectus .

quorum iempereftfixa forma, & humana declarandam & ad ve- ,

itabilis in fuis materijs : ita quod ritatem apericndam . &hocfecun-

dicuntur matcria, & forma in ii- dum radices fuas: nam illud qui-
lis,&generabihbus ex matcria in- dem fundamentum quod ab clt ,

fima zquiuoce. Et fuper illa cft omnibusglorificarur Philofophis.

*nus£radusfuprcmus,&gloriofus, {cdmultumcondiuifi funtPhilo-
iiij fophi T
 .

De Animae
C fophi : quemadmodum per inten- forum apprehenfiuum cft vna , & K ,

tionem fermonumapparet diuifio eadem quaeeftfcnfibilium adfen-

,

in eo, quod de fermonibus ipfiuseft fum Et cx hoc habct quod in*-

.

•verum. telletfus apprehenfiuus intelhgibi-

hum eft virtus recipiens , & non
agens: ficutfenfus, qui eft virtus
D* intelletlus materialis effentia, tum ex recipiensafenfato Et, cum dc-
Antiquornm,tum expropriis diclis
claratum fuiteiquoditelleclusma-
declarata. Caf>. l.
teriahs eftde virtutibus recipienti-
bus, &nonagentibus,refultauitci
Cias cp certitudinis hu- deneceflitate vna duarum terum :
Radicfs ius rei cognitio exiftit in autquodintellcCtus, quieftinpo-
<iu.T,adco
gnofcedii
duabusradicibus. Vna tentiarecipiat,quajfuntintelligibi-
cooexio - ef l fpeculatio in efTe intel liaa<ftu,&permuteturexeis, ificut
ii e mtells le&us materialis. &hoceft funda- receptiofenfusadfenfatum : autfit •
abftrafti mentnmhuius qusftionis. non & ha;creceptio,&permutatioaliomo
c u hoic
funt diuei fificati Philofbphi in hoc, do. Et poftquam vera efthaxdi-
H nifi propter diuerfitatem, quam ha- uifio, fpeculatur pofteain eflein-
berineflehuiusintelle&us. Secun tellectus, dicensconueniens efleq»
«k radix eft fpeculatio in re,propter natura huius receptionis , & permu
quam intellectus abftractus eft cau- rationis fit diuerfa a natura recc-
fa reducendi iutellectum materiale ptionisfenfus, & dicatur receptio,
aneffeadu intelle&um &hoceft & permutatio de eisjequiuoce. &
1

icire,fieftcauia fecundum modum hoc ideoeft, quiaeft derebusno-

cfficientis, &motorisfolum , ficut tis per fe quod intellectus matc -
reperiturinmotonbusnaturalibus, riahs habet mtelligcre omnesfor-
autpcrviamformjCj&finis, ficutfa mas. DeneceiTitateergoeftquod Inrellefi

ciuntabftradtain animahbus fphaJ illa virtus non fit difgicgata fi -

n° dtu
,

ricis. Hicuolo enarrare tibi bre- ue diftenfa per corpus, neque di - pusdiiU
uiterintentionemPhilofbphiinef- uifibilis addiuifionem corporis fi- j^
fcintellectus materialisj&abftracti. cut funt virtutes fenfibilcs, qux
Poft hocautem declarabo tibi quid funtdifgregata: in corpore, & di-
oritur ex fententia fua ex ijs duo- uifibilesaddiuifionem corporis le*
bus. Deinceps perueniam adco- cundum vnum modum.
Ethoc
gnitionempoflibilitatisconiunftio probatur quatuor mediis demon-
nis anima: cum intelleclu Di- ftratiuis. Primo quidem, quia,
.

co autem quod principium dicfbi fi intelleclus materiahs effet virtus

Arifto. di«
Philofophiin fpeculatione intelle- apprehenfiua in corporefecundum
rca, &qcf
u eis
quimateriahsdicitur, fieft,
co- ctus, modum fenfuum, non apprehen-
prchedif. aut non , fuit quod propofuit ex deret nifi vnam formarum . quia
rebus notis perfe, & dixit quod propriafubiecla non recipiunt nifi
comparatio intelligibilium ad m- proprias formas: ficutnatura fen-
telle&um , fcihcet materialen* ip- fus vifus non recipit fenfatu guftus.
Sccundo.
 . .
Beatitudine.
Secundo.quia, fieiTet virtus in
corpore ad propriam formam, non
apprchenderet rem fibi appropria -
tam.nam,fioculus,efTet coloratus
non poflet recipere virtus vifibilis
colorem.&,fi inlingua efletfapor,
non apprehendcret aiiosfapores
Tertio. fi eflec li3EC virrus in cor-
pore ad formam propriam,ficut di
dum eft, non apprehenderet feip--
fam. qa vidcsformasfenfibilesma-
tcriales non feipfas apprchcndere:
&finisefleearum apprehcnlio
eft
alteriusreiafc. Quarto.fi hex vir
B tus,&preparatioefletincorporead
formam propriam , continjrerctci
cjuod accidit (eufibus.quoniam ap-
prchendunt vnum fenfarum. Nam
duorum alcerum accidit fenfui : vel
quianon rccipitcontrarium,quan
do apprehendit iftud fenfatum :vel,
fi recipic,imperfectum,& permuta-
tumrecipir.licucaccidic vifui inco-
trariiscoloribus,&guftuiincontra
riis faporibus.&hoc voluitPhilofo
phus,cum dixit,fi cfietmixtus, non
reciperetcontraria:veI imperfccla,
&permutatarcciperet Etharceft .
fummaeius,quoci comprehendi po
q reftex verbisPhilofophi ineflentia
InteUsma huiusintellectus. Etquando de-
lis n6 ha claratum fuucielTeinrclledusma-
mfi nam t cn alis,fuiceciam declacatumquod
pombihta r n
ars pcrreaionis,qua? cit m ani
•
1 /1
tis & prx- " xc P
paratiois. ma,qua' vocatur inteilcdus matc-
rialis,non habecnifinacurampofli
bilicatis,&pra?parationisfblu:cjuia
noneftmixtus materix,necde vir-
tutibusmotiuis. Etnonefthacc
prarparatioinproprio fubiedo ef-
ientia intelledus matcri alis,ficu t o-
pinatifunt Antiqui commcncaco—
rcs.Etideodiuerfaefteiuspofhbili-
1 49
tasabaliispofTibilitatibus.Etideo D
dico quod non eft aliquod entium,
antcquam intelligat Scd Anti- Themiflfijf
.
quicommentacores,ficur*Themi- ? p n^t
a !
ftius,&alii,quandodicicurab Ari- phtattofc
ftotele quod intelledus materialis-
noneftaliquodentium ,intcllexe-
runtquod non fitensa«u:fedefta*
pud eos fubftStia potentia recipies,
formasmateriales, fcilicecpoflibili-
tasipfius cf t in feipfo,& quod eft po;
tentiapropnarfpeciei, quam rcci-
pit. Et.poftquamoccunitin hoe
fetmone mcidetet memoratio pof-
fibi!itatis,non recufabode ea ver- £
bum nouum di( ere,vtile,& neceffa
rium.Er,quarnimpoflibilitas,&po r3?rai'nfer
—
tentiain plunbuscomunicenc, fcias poflibirh*
tamen quod difrert pofhbilitas in tern^&po
duobusapotentia. Vnucft,quia 011* 111» ^
poflibilitas attribuicur fubftanciar
rei,cuiuscft:potentia vero accribui
tur ei,quod recipitaliquid aliud ex
traipfumifpccie.verbigratia maf
habet in fe poffiBilitacem vc
fa ferri
excafiatenfis:icerumetiam habec
infepotentmenfem,fedpoffibilitas
attribuitur fubftancia: fua» fblum',
&dicitur qii6dcftpoffibilisinfe,&
prajparata'virtutisvtexeafiatenfis —
&ca?teraalia,qua:exferro fiuncq
non poflunt neccxpalea, necexcar
rafieri:potctiaveroattribuitur foc
mxapcarrecipi in fubiccto in fpe—
cieciifisi&diciturquodenfiseftin
hacmaflain potcntia poflibilitaa
.
ergoeftmagisfubftantialis,& ma-
gisgenerahs,quam potentia:&prej
ceditinintelleclu,quiaeftpra;para-
tio fixa,& ftabilis in fubftantta talis
rei,perquam poteft habere virta-
tem vt efficiatur hoc vel illud
,
Aliudautemeft,quia pocencia de
neceffi-
 ,

DeA mmx
G necefTitatceuvt excat in actumin ratio quxdam in anima. Et hoc Kf
aliquo indiuiduotum fpeciei ali— ideo moucturdicae.quia Ariftote
quo temporc.&,fi non eflet vana. lesflfnmilauitintellectummateria-
vcrbigratia, ficut exneceflitate^ft lem prseparationi,quxeft vnabula.
vtfitaliquisPhilofbphus in fpecie rafa ad recipieViiim omncs formas.
humana:fednon eft de necelTitate & ipfeopinatuse",ideoqu6d fubie-
vt fit Socrates Philofophus , quauis ctum prxparationisefianima,& cu
Philofbphiam habeat in putentia. nnima. Exhoctrahiturargume-
fed poiribiiitasnon cft neceflarium tum quodhascpr^paratioadueniac
vtexeatin aclium infpecie,necin cum efle anima: quemadmodura
:

indiuiriuo, necinaliquo tempore. alia: prxparationes cum fubiedtis

verbi gratia,ficutomne vinum pof adueniuntfiiis. Et quidemfecun-
fibile eft fien acetum :fed non ef t ne dii verifimileappaiet ex radicibus
ceflarium vtaliquod vinum demo Ariftotelisquod ipfa fit prxpara-
ftratumefnciatur , h ab extnnfecis tio. Siquidemenim ipfa cflet fub-
ji cuftodiaturaccidentibns. Et,cum ftantia,tunc intelligibilia, qua: funt L
dixerimquodpoflibilitaseftmagis ctiam perfeformc rerum fenfibiliu
fubftantialiSjdico propter fubftan- non fierent:& eflcnt fecundum hoc
tiamreimet.Etfciascp multiSapie intelligibile,&fenfus resvnaomni
tes erraueru nt i n hoc,creden tes non ex parte:& ex ea parte, qua ef t intel
eflealiquamdifFerentiam.&no ex ligibiIe,noneflet poffibile cogno-
pectesdeclarationem ahquam in a- fcereeflentiam rerum.Finisdeniq;
liquo librorum antccedentiu me*. huiusreieftquodfermoliftc fimi-
Nuncautem redeo ad fententiam lis eft fermom formarum intelligi-
meam,&dicoqu6dfecundum illo bilium.qusapparentinefle eoru
rum Antiquorum opimonem de- quod in eis no eft aliud, nifi rei fen
betintelligi quod natura intclled' fatseforma. Er,nifihoceflet,nulIo
materialisintelligitur,ficutnatura modo darct ad cognofcendum feip
materiae:fcilicet vt dicaturcpiftein fam.fubftantiaenim vniusrei non
comparatur rei mtelligibi
telleclus facitalterius rei fubftantiam intellc

I
licomparationemateriaj.&formq: dam,inquantumeftaliaabea. Et M
/ quanuis eflentia materiae fu poten harcquidemreseft cum ahis, qua:
tia. Et.quandoponuntquodhec funt hic,neceflaria , ad fciendum v-
fubftantiaintellecius materialis
fit nam demagnis reprehenfionibus,
folumensin potentia,ficutmateiia quasdehisinaliis narrauimus lo-
prima.nonpofluntdicere quodge cis. Confirmatio vero Alexadrieft,
neretur,& corrumpatur.quia quod quiatenet efle per fe notumquod
inpotentiaeft,nongeneratur,neq; ifteintelle&useft ingenerabilis, Sc
corrupitur,ficut declaratum eft in incorruptibilis:quoniam non ha-
cflematerixpnma;. Alexanderau betnatura nifi pofnbihtatis,&pra;-
Alertndr» tem,qui fuitdcpoftremis inquifi- parationis.&ha?cres,per Deum,n5
opinio. toribus,fcntitcpnaturahuiuspartis eftresclara.verumipfaeft dubita-
mtcllectusnon eft aliud,mfi prspa tione digna, atque inquifitionc. fed
cft
 Bearitudinc. I
5
cflcui contradici poteft con- , (icut
Deitttelleflus materiJts cum ubjha-
rradiximus,quodnuncpra:termit- £lis intelkclibus connexione*
ramus. Sed in hoc Anftoteles non C>. }.
firmiter manifeftauit fententiam
fuam,eo q> fuperficies fui textusfu- Ed prxtermittamushoc
frinetduofimul-.primo fcilicet qj quiaalteriusegetinqui-
fitpermutabilis:fecundo vero cp fit fitionisin loco alio,& re

feparabilis. Etpoteftintelhgipro deamus ad dictum no-

(cparabileq>nonfit virtusincorpo ftrum. Etdicamusquodnulladua-
re,recipiensdiuifionem corpons, rum lcntentiarum horum homi—
fcilicet vtdiuidatur fecundum di- num ,qui vocati lbnt icicitiaium
uifionem corporis,quarnuisa cor- inquifitoresdefeclacxiftcntcs Ari-
poreneceflariamhabeat dependen ftotelis, de intellectu clt apud eos
tiam ,niediaute anima : & pvopter aliqutd.quod denegetiltum inrcllc
hoc fuftinet q> non in totofeparabi dtum materialcm intelligere intel-
lisfit.fuftinet etiam q? feparabilis lectusabftrados,ita vterhciatur in E
fit:qiiia(eparahilenihilaluideU,ni tdLctusabftractusvnum cumco.
fiquodeftfeparabile. Et propter Dcclaratum eft enim quod illud,
hocdiximushocapudnosjiion be- quodintclligiturdeabltractis,non
neeflc declaratum,pi"eterilIud,q<F eftaliudquamintclltgerercm,qux
habemusabOctauoPhylicorum. perfefiat^videlicetintellectum agc"
Namibidiciturquod non diuidi- tem. Etifteintelleclusmateriahs,
turadcorporisdiuifionem:jncceft fieftfubftantiaxternajVtexpofito-
xnixtus materia: :relmquitur crgo resomncsteftantur, noneftimpof-
quod in toto fit feparabilis. & hoc fibileeiintelligete rem xtcrnam .

cftcontrariumconiuncrionisi&co Et,ficft prarparatto folum vt dicit

tradictio huius contrarictatis non Alexander,noninueuiturratio,pcc
ef t dcclarata.Adhucetiam,quia quamdenegaripoflit,quinefncia-
virtusquxlibet,qua: non diuiditur tur atcrnum veluti Auennafar fa- ,

adcorporisdiuifioncm,feparabihs tetur. Credoautera q> hoc ideo

cft. Et,quiahabetradiccsapud fe opinatuseft Auenna(ar,quiacredi ?
quodformxinueniuntur, qu^non ditintelleclum materiakmeffefiib
habentrelationisnaturam,quidco ftautiam poflibilem,nouam.xcor
tradiceteflepraeparationeshocmo ruptibilem. Et hocefiobliu i»,& :

dcttm 'Irofortiuscumeo, quod vi-eirot.nam omncsPhilofbphosco-

ccmusinefiehuius prxparationis, cordari videsvltimam animx ho-
quodcft na numero in om-
••
minis beatitudtncm cflc in apprc-
nibus hoininibus,plures hendendo abftrac-tos intcllcctus.
tamcn pet accides. Etquidemvidcs cp Alcxandex po-
in fbr- ; fuithocin vnolibrofuo:jm,acfi }>
n snon fenotumcflet. EcThcmiftiusin JhemMt;
d,rtum
cft hocdicit vcrbumabbreuiamm,cre
i rubbus. dcs illud efle iri hoc fufficics.fi intel-
lcctus
 De Animac
G leclus,qui eftin nobis,intclligitid, bitealiahuic,videlicetquod, fi fcn- %
quodnoneftintelleitusperfe, mul forium potentiam habct recipiendi
to magisid,quod eft intelleclus per fenfibile ,quod inactueft, licitum
fe. £thuic,fivellem,poflemquo eft fimiliter vt intelle£hts,qui in po
dam modo contradidioms contra- tcntiaeft,debeatinfe haberepoten-
dicere . Nam Sol eft magisapparfs tiam recipiendi intelle<ftum,quieft
aliquo appare*ti, & vt plurimiim ab inac"tu,qui fenfato ipfi compara-
habentibusvifummagisqua aliud tur Et cum coniungitar huic v-
.

quidapparensapprehendi debet:& napropofitio, cuius- certitudinem

cum hocvefpertilionis vifusipfum omnesconfirmant, vidclicerquod
minimeapprehendit, comprehen- omne,quod in potentia eft ad ali-
dcnstamen quxdam minus vifu co quid,indubitanteracciditinac~hia-
Philofophus autem hqtiotempore &hocfpec e,autge
prehenfibilia. :

Eromifit m
hbro de Anima tentare nere.& hoc eft neceflarium, cui nul
ancquaeftionem verum minqua luscontradicit. & cum intelle&us
: L
11 inucnifolutionem in aliquo fuoru materialisinfepotentia habear in-
librorum Sedinueniin quodam tellectum abftractum , neceflaric*
.

Almn.de Alexandrilibro viam vnam demo- orieturexhis,vt inadtu reducatur

rooftrauo ftratiuam , vbicredit eam mouifle aiiquo tempore hsccautem recep- .

Philofbphum ad inuenienda eiuf- tio n ac*hi non eft aliud, nifi efle v-
i

modiapprehenfionem , & intelle- numcumeo. Etpropterhocdixit

clushuiuimodi coniun&ionem , &
. elrvtfupradixij&quemachiiodum
hicmeliusrepetam. Dicitnanque,
fcisquod comparatio intelligibilis
Se-AS^
ad intdle&um eft vna , & eadem in
Alexanderineodem fermonever-
bum fimilefupradidro. Dicitenim
quodintelle&us, quteftin poten-
tia, quando perfe&ionem recipit,
intelligit abftraclum nam , ficut
.

lleAtt
Ct tiv** hoc,ficutfenfatiadfenfum. &hoc
quafinotumeftperfe. Etmanife-
ftumeftquodfenfusin tribuscon-
fiftit.Vnumeftrecipiens:&hoceft
I membrum fenfitiuum Aliud eft
. lec"hismaterialisexit,cum pcrfici-
rcceptumineo, videlicetfenfibilis
virtusfixain membro fenfitiuo.
Tertiumeftmotor, quifentiturin
attu, videlicet ex tra animam vt lux
: propterhocpermuteturin feipfb ,
invifu.Similiterharctria in intelle
ctureperiri debent: intellectus re-
cipiens,vtintellectusmaterialis:in-
-telledtusreceptus,vtintelligibile,qcf
eftfpeculatiuumacquifitum: &in-
tellectus motor,& agens,vt abftra-
ctus]. Hac quidem declaratapro-
portionc neceflana,coi?iungitur dc
virtusambulandi,quajeftin homi-
netempoiefuajnatiuitatis,exlongi
tudine temporis, & confuetudine
multaexitina<fhim,fimilrterintel- M
tur intelhgendo res fuaptc natura
intelligibileSj&afenfibilibusintelli
Necexiftimesvt
gibiliarecipiens.
itavtefficiarur aliudin fe, & vtreci
piatper modum fenfus,hoc eftvt
permutetur. immofpecialiter I hoc
contrariuseftipfi fenfus efle : qma
fenfuseft paffiocam permutatione.
fed quodrecipitintelledtusab intcl
ligibili eft fblum receptio apprehcn
fionis:quaequidem apprehenfioeft
idem
 Beatttudine.
idem,quod ipfe . Etnonacciditei
permutatio ex hac rcceptione, ficut
accidulenfui,c]iii elhn potentia.
Nam entium nihilaliud ett, nifi qd
ieceptumeft,quodinfenfii noeft,
<]uiafenfuseftin potetiaaliud, qua
xeceptum in eo.Et vere poft hoc di-
cendum eftquod, fi efletintellectus
materialisaliud,quam extra recep-
tioncm,nafccreturcx hoc quod co
prehcndcndo intelle&um abftra-
<£tum,fieretexnouoqieinum.&cft
hocimpoflibiledccIaratum,vt vide
Jbis. Adhccautem iam manifcftu
eftquidem apud nosquod mtclle-
B ctusagensnon tantum eftcautain
intellcdu matenali per viam erricie
tis,& motoris, fed perviam vltima:
peife<ftionis,hoceper viam fotmae,
&finis. Et hoceftvnum eorum,
quxfecerunt errare Auennafarem,
cum opinatus fit quod e£t caufa tb-
rhemiflij lum,ficutmotorcs materiales. Er
U ,umcn-
quidem argumentum Themiftij
um.
adhuiufmodi copulationem fupra
addu<ftum,eft,quod videlicetfenfa
tahaecintelligibiliafunta parte in-
telle<5tusabftra<fti:&quiares efricit
femperfibifimile: conueniensett
igitur,&magisdignum vt intelle-
ctus materialiscum eo coniugatur,
&fiat vnumin ahquoindiuiduo.
Nam^icctres fenfibilis per natura
fitoccultaocuhsalicuiusfpeciei ani
malispropter fuam debihtatem, no
acciditefleoccultamomnibus fpe-
ciebus.Nam, fioccultaefTetomni-
busfpeciebus,igiturprouidentiadi-
uina,quaediciiur natura fapientiae,
vanum,ponendo re
fecifletaliquod
inpotcntia,quxnunquam ad actii
rcduccrctur.vt,quamuisvcfpertilio
M»
Iumen Solis intueri non poflir, non n
inomnibusanimalibusefthoc. (i-
militetquamuis aliqua homiuum
focietasnonpoflitintelligere hunc
intellcclum, noneft denecelhtatc
vthoccontingattotifpecici,immo
neceflceftvt hoc non accidat. Et
hic fblutum eft dubium fupra mon
ftratum,qu6d videlicetprxparatio
hxc,cumquaabftracta recipiuntur
eflvnum, quod acciditintellectui
fpeculatiuo poft perfe&ionem , ita
vt huius prxparationis proportio
ad intellcctum adeptum complctu,
elt ficut matcrialisintelle&us ad a-
nimam.Videsnanquepoft quam-
libct formam nouam particularcm
generabilem & corruptibile quod
acciditrccipiendi impreflioadfor-
mam aliam,&aham:& quamuisjp
cedat in infinitum in prxparationu
fine,recipitformam vnam,non ma
Quiavero eft boc,iam
terialem.
babesquod intelligibilia intellect'
fpeculatiui funt fcientix in potcn-
tia,cum fintfcienti3ereru,qu?funt Quopaflo
inpotentia. Erex hoc remouetur vfupfatv
J rihcari i
dubium,cum dicit quomodo pof-
, appitl cn-
funt verificari vniuerfaliainapprc- lionccLii!.
henfione,cum non inuenianturcx- non inue
tra an mam.& hoceft, quod indu- nianun
ex
i
oaai.m.
xitPlatonemdicercquod fint for-
mxfingularesabftracte;, qux dant
efle fingulanum fpeciei humanar,&
animahs. Refponfio quidcm ad
hoc eft , quod vniuerfalia funt fcie-
tixinpotenriacorum fenfibilium,
qux funtcxtraanimam . Et iam
diximuseflenotumperiequod id,
quodeftin potentia in aliquo gc-
nercneceflarioexitadactumin ll-
lo gencre ex aliquo illius : fcd fcien-
x tix
 : . ,

DeAnima:
tia: in ,
Centia fiint intelligibilia t>e imelie&us agttitis ttatura : ae tfao p4*
jgiturnecefiarioeducunturajfcien ilo intellefhonis caufufit humtmo
tijs,qua:funtinactu quando re- , intelUelui. Caj>. 4.
quiruntmotoremefficere decapo
tcntiaadactum. Difficile cftau- T rcmanfititerum dccU
tcmei ,qui non peruenit ad hunc ratio vna , adiunct? iam
gradum , conccderc hoc . itaquc dictoadinquirendu, vi-
dnbitat. ficut longe eft ci , qui eft delicet intellectu in acht
in vnaauatetemporis, credereqcF qui moueatmaterialem,&reducat
accidit fibi in futuris Et nobis . eum in achl: ficutrepenuntur hrrc
^no tepo quidem in hoc videturquodeuen- duoinquolibetg~enerabili,&corm
rc intcllui
tusadhancperfe&ionem natura— ptibiIifpecie,hoceft potentiale,&
fiiimanus
jcrre&io- liter accidit vtplurimumex aggre- achiale,qcf trahitilludinactum. &
nccopula gationererum coadiuuantium fe- fm Arift.in libro de Animahec via
uonis cu fe .igiturcuentus huius perfectio- ad inueniendum in
eft manifeftior
H nisvtplurimumcontinget tempo- tellcdum abftractum,qui ducat in-
nte!le£n-
refenedtutis,ac poft multumftu- tellectum matenalem ad actum.
bus ahitra Qiiod fn
5bsaca,ut> dium infpeculatione,&moribus, Et dicftibus nobis cp intelligcrc cft teliigibi-
& poft elongationem fuperflua— fimileipfi fentirc, non debeSjpptcs lia 116 lin
rum rerum qux videnturnecefla- hoc
, crcdere cp hic intellectus ef t cx exua ani
rix& non funt . & videtur quod tra ani mam,iicut fenfus eft extra a- tnam.
plures debeant peruenire ad hanc nimam.quia intelligibile, quod cft
perfedtionem , quando vicinantur Comparatum intellectui materiali
fegregationi huius aeui : quia hxc comparationefenfatiad fenfum,efl
perfectio eft oppofita perfec-tioni in anima,& fenfatum cft cxtraani-
corporea: . Et cum Auennafar mam.Etpropterhocnonde neccfc
crcdidkinfinefuorum dierum per ntateeftq>haecintelligibiliafintfc-
ucnire adhancperfeclionem, parab ilia,v t opinatus eft Plato.& a-
&non peruenit , pofuit nima recipitur in defimtionc intcl-
impoftibile hoc ligibilium fpeculabilium, fcnfus aa
& vanum ,
,

temnon. Etremanfitnobisdecla- M
& dixit Quo p;
rare,quomodo formae materiales etoforrc
eflc mouentintellectum matetialem,& males m
febulas vctularum.fcd cft reducuntcuminactum: ficutfcnfa uent int
fbium,vtnosdiximu» tum ftnfum. Hancautem prepara lcttum.
non autem , tionem nonhabentform$,inquan-
Ttdixit vif tumfuntinmateria,fed inquantu
ifte. formaemam impofliile eft rem ma
terialem operariin immatcrialem,
nifi inquantum eft formafblum
Formx igitur materiales fenfata:
moucnt lntdlcttum materialem
cum
 Beatittidine. r 5 2,

A cumAcquirmirelTeformarum,c]us cum qua multa entium non reci-

dcneceffitatenon funtin materia.
Hcecauteft formailla, quxinducit
formasmateriales efficereltelleclio
ne.Etfcisqjoc ,qd inducit aliquid numeraentia.&ha:c caula a parte
faccrcremintelFus,eftinteIFusnccef naturxmanifcfta elt. Apartevcro
iario.&ideodf cpformarmateriales
funtintelligibiles in potcntia:&o-
portetcphabeant vnum ngenSjqcK
cxtrahateasdepotctiaadadtum:fi-
cuthabetquodlibet.qcFeftin pote-
tia. Et ficutres^quxapprehendua
fcnfu vifus,apparct per illud, qd vr\
quodcftfuacaufa,vteftIux,phanc
eandem ronem eftproportio intel-
g ledtusabftracti cum materiali fimi-
hsproportioniprimiapparcntis, vi
dclicetluciscum fenfu vifus. Et,cu
intellexifti ha:c,uueUigesetuiiIlud,
qct Arifto.ait.dixit.n.cpconucnicns
cfthicefleintelFm intelligenrem o-
mnia,&vnu intellm, quiolarcdu-
catintclIigibilia:vtlux,qua;omnia
apparcntiain potentiareducitada-
Ctum. Et,poftqua cciparatio intel-
piuntfuam vltimamperfccTtionem,
nifipermediaaliqua: vt reperitut
iuuentuspoftinfanriam,& aliain-
confuetudimseftaliacaufa.nam vi-
demusquod multaentia non reci-
piuntperfe&ionem,qua:elt perna-
turaminaliquogcneie,niliexcon-
fuetudine:&exiftentiam omnium
horumrecipitintclFusiftcin hoc,cp-
cft materialis. Et.fi fortedicerc vel-
Dubitttio
letquis,naturaeftvelamcn*fepara- *a.I. fcpa-
tum,a Deo, vt hasapprefTenfiones rantium.
apprehenderenonpo(fimu<:quem E
admodum naturarmateriali oculo
ru vrfpettilionisobftatvideielucc,
quamuislux fitfii natura appares,
refpondeas,vtfupradiximus, q> ia
SjIucIo.
indiuiduofolumeft, nonautemin
fpecic. Et fcias quod non eft a!ia
Solus h6
fpecies,quarapprehcndatintelligibi npprehcri
ha,nifi homo:animahum aureplu- dit intelli
reslhnt fpecicsprcter vefpertilion?. gibilia.

lcctusabftradiad materialem cft fi quejucemapprehcndunt. lmmodi

miliscoparationi lucisad vifum :igi citur quod funtqua?dam antmalia,
turdecetipfumcfieintelligibile" ab quxetiam corpus ftella: contucn-
uclleclumaterialmnagisciuaillud, tur, vranimaliafunt quxdam rapi
qil dtintelligibileperipfum Sicut nantia Simihter oportctvtinue-
q . .

igniseftdigniorcalefacere,qua:eft nianturaliqua indiuidua in fpecie

calcfactaperipfum.nam resaptare homtnis, qua: apprehendant hunc
cipcre ignem particulariter , magis intellectum ex neccfhtate & erunc :

dcnecelfitatceftaptarecipcre igne illaquidem,qua:funtpfcdainfcie"-

abfolutc.hoc th pofito,cp medietali tiisfpeculatiuiscualiis nobilitatib'
quid. hoc autem accidit per vnum qua: oportetneceflario vt cum illis

iubiedtumaccidentale. nafuntmul coniungantur. Et,fiquisdicere vel Dubitl A

ta,qua:recipiuntper mediu vnius, leteflefortedubium,quod m
Ethi- nenalJri-;,
cjuo pacl
vel plurium rerum. Etex hoc vidc
1

ca fua Aucnnafar mouit videhcet

,
intclls nr
tur cp caufa, propter quam non reci <j> intelle&us.qui eft in potentia, eft poilit rc;
f>itintelle<ftusmaterialishunc intcl vnarcs,quaj nonpoteftdici vtna- pere fonii
e<ftum,nifipermediumalteiiusrei turam habeatpriuationis,&cftno- intdfsab-
ftracti.
qux cft intclleclus, cft vna,& cade, uum &, cu hoc cft nouu,renouabi
:

tur
 , ,
DeAnimx
turetiamexneceffitatccx parterc-
ceptioms huius,(i ei accidat hxc re-
ceptio:&,fi recipcretformam mtel-
le&us abftra&i, & vni r<. tur cum eo,
fierctquevnum:igiturpofiibile ef-
fetcorrupiibile efhci arternum &,
cjuia hoc impoflibile eft de rebus
notisperfe,fententiatuseft Auenna
far verbadicentium cjuod vriiemur
cum inrelle<5tu abftra&o, efle verba
vetularum. Dicoigitur, quemad-
SoFoAuer
rois,& de- modumdeclaratueft nobis, quod
daratio formaematcrialesmoucnt huncin
quo padto tellecftum, qui in potetiaeft, & huc
"
intejfusnf
motumfaciunt a parte intelledtus
H abftracti.nam motor materialisno
jntclligat
intel"s ab- poteftmouere,nifiin virtuterei,
ltraftos , que^ uon eft in matena vtdedara- :
& etia fe- tumeft. Similuer nobis declara-
ipfuaj.
tumeftquod receptio,quam ha-
betifteintelle6lus,quieftinpoten-
tia,eftfpecieireceptionis nacurann
tellectuum abftra&orum, non fpc-
ciei receptionis materialis : &
cies reception is eft illa , q ua: li mi tat
cihanc vnionem cum abftra£to,ad
hocreducantur ad vnam fubftan-
tiam eflendi: & maxime quando in
telligitfeipfum : &ttinceritintelle-
ctusabftradius neceflario.nam hacc
fpeciesmotus, qua: accidit intelle-
ciui materiali, acciditei a partc rei
cjuajeftintelle&usneceflario:
niam dedaratum eft intelleciuum
abftraftorum efle proprietatero, vt
feipfosapprehendanr. & fcisquod
proprium, inqu3ntum eft propriu,
conuertitur, E t poftquam deda-
xatum eft quod intellectus materia-
Jisapprehendit fcipfum , cstcra & tusrationalis,qua;eftin
abftracta, oportet vt habeat hoc,
autexfe,autabalio. &,poftquara
cii impoflibile vt habeat ex fe , quia
nihilmouetfeipfum:&eftirnpoffi- K
bileetiam vt fitnouummecefleigi-
tureft vthabcathancproprietatcm
a parteconiunctionis/cilicetvtco-
ingaturcumea re,qua; eft ipfaea-
. dcm apprehenfio,abftra<5tio videli-
cet. Et,poftquamitaeft,oportetcp
habet
ha?c fpecies receptionis,quam
ifteintellectus,fitperviamconiun- •
<5tionis,& vnioniscum abftracto fi-
ne nouatione,& gencratione: ita vt
ipfeidcm recipiatfeipfum. Etor-
do vnionis huius,& fui efle hoc mo
doeft,vtdixerunt Philofophi , q>
intellectusintelligitagens primum
&omniafecunda,&feipfum: &fi- L
militerqua:nonfunt actu intelli—
gibilia, reducit'ad intclligibiliaa-
ctu. Etq feipfisintelligibiliafunt,
eafunt, quaea corporibus feparata
funt,nec funt in materia: & fubftaa
tisquidem harum rerum intelli—
gunt,&intelhguntur. Etfciasq»
fpe-- intelliguntexeaparte, qua intdli-
guntur.&quodineis eft res intel-
lecta,eftresintelligens : quod non
eftinaliisintelligibilibus.verbigra
tialapis,&terranafcens funt intel-
ligibilia:idtameu,quodexeisintel*
ligltur,non intclligit.nam quqfunt M
corpus,vel ftant per corpus, non
funtin fcintelligibilia, velfubftan-
quo tialitennecaliquid eorum eft intel-
ledtus in actu : fed agens intelle—
cluseft,quifacitea actuintellecta»
eleuans ea a gradueffentiae,inquo
erantadgradum nobiliorem eflen
tia:, plufquam eis fit conceflum a
pattc natura; ipfarum . Nam vir-
homine,
non elt ipfa eadem in fe intellc -
<5tu$in actu , nec per naturam fuae
eflentia;:fed incellectusages redurit
cam
 Bcatitudinc. M3
A cam in inrellectu in actu, & conce- nia hxc, quar tria funt, in vnum , D
d:t ouod aha finr fibi intelligibilia quando funt in aclu:& res,qua:
in actu Et ,cum rarionali virtu- erat attnbuta materia: reducifad
.

ti acciderit vr ftt intellt&usin actu, eflediuinum. Et ha'ccfta&io,qua

afcendn tuc Hlfe intellectus in
adniliiTiilationem rerum abftra--
c"tarum,&inrelliger fuumelle, qd
eftacfu intcllrctiis:& runc relin-
quetur (uum inrelliffibileefle inrel
a&u facit innobis intelleclus agens *.
&
hinc vocatuseftagens.Etquando
quidem ad huncperuenimusgra-
dum , complera eft nortra bearitu-
do Et fcias quod , quando ert fe—
.

Jigens & eriam mtellectus, intel-

: parata a nobis aliquo temporeac-
Hgibile,&intelligenserittimc vnii, cidentaliter, nondebeth.xc fepa—
& idem in hoc, & reducetur I eflen- ratio fibiatttibui adiminutione,
tiarn giadus intellecTusagenfis. na &prrmutationein fua fubftantia:
erittunc intelligens intelleclus ma nec coniundtio fimphciter acqui—
rerialis^esintelleda eftagens in >
& rit ei aliquam formam quam an- ,

B tellecluseiirintellectus matenalis. tea non habuerit. Neque vtique B

& hec funt vnum m efle,& tria I di cftin vanum ifta apprehenfio.
ipofitiorte. Verbi graria fcis quod Nam inrentio diuina in hoc fuit
comparatio intellectus agentisad quod forma* , qua* funt xrerna: in
hommem ert licut compararioSo genere , vt vniuerfalia , debcant
hsad fenfum vifus :& vrSol dat vi afcederead fbrma vnamnumero.
iui lucem , & poftea per hanc lu-- Namcuilibetentiineft diuinain-
cem,quam recipitvidensaSole,ef- tentio, vt perueniat ad recipien--
liciturvidesipfumSolem inadtu, dum tantum illius nobilis finis,
qui fuit caufa faciens ipfum videre quatumcompetitfuxnaturx: nec
rem in acru , &
quod omnes colo- denegaturabeiuseflentiapars fibi
res,qui erantapparentesin poten- concefla. itaque entibus, quxin
ua,efh*ciuntiir apparetes adtu m : ipfbrum natura non habent, nifi
fimiliter inrellecfus agens facit: vt fint in hac eflentia diminuta , vt
quiatnbuit hominiceimpreffum bruta animalia, eritpoflibile ha-
C invirturcrationah,quodhabetco beremfeipfis virtutes, per quas in F
parationcm cum amma rarionali, fineafcendent ad talem perfectio-
3uam habct lux cum vifu : &cum nem ,qualisertpnmientisfimpli-
eadem re Itelligit anima ratio- citer. Quod quidem igitureft pri-
la
nalis id quod fecit eam intellige— mum ens fimplex ldeo eft primiT,
, ,

re: &reducunrurperhocea, qux quiaprimum primohabuitfemet

erant potcntia intelhgibiha ad ac- ipfum, nonautem ab antecedente
tu jntelle&a & reducirur vt fit ip- caufa.quod veroeft poftipfum,
:

(a idem cum mtellccru agenre, & fuu efle habet virtutc pnmi. & hoc
cfficitur intelledus, quod non erat eft efle primx materi^ cum prima
prius & reducit fe ad intelligibile, fbrma
, quia ipfum pnmum tri— :

hoceft vt intelligatfc,quod non buit fibi meritum in prima difpo-

eratpriusrigitur reducuntur om- fitionc, vtgratiam habcatrecipie-
Extraord.Auer. V di
 . . ,. :,

DeAnim^
C di formas,qux" poflunr fibi accide- compofita eftmunduS.cuiuspro- K
re:& formis materialibus tribuit priam,&Primamcaufam creden-
gratiam qua poflint peruenire ad dum eft efle altiflimum Dcum bc-
,

formas complete abftradtas tan- nedictum.ipfe enim eft ca propin-

,

quam infincm qua eflencix fecundorum,& eflen-

tixintellccl:usagencis.Sccunda vc-
De oriint Vrincipiorum ro funt caufx corporumcceleftiu
Caj,. 5. & ab his pioueniunt fubftatic iio-
rum corporum . eflentia enim cu-
Olumus autenunccon iushbet corporis cceleftis dependce
-ludere fermoncm no- a quolibet fecundorum nam fu— .

ltrum,&cum hoc tibi prcmum fecundorum m gradu c6

ffilldemonftrare , & breui- ftituit efle primx fphxrx infinvj :

bus verbis referre ordinem vaide conftituit efle Lunx, mediaquo-

pulchrum principiorum vt ponit que,qux funt inrer hxc,coftituunt
,

H Auennafar. & eft quidem radix efle exterarum fphxrarum qux ,

I»

Yna elcuandi intellectum intende- funt interhas. Et numerusqui—

tibusfciremagna. Dixititaque dem fecundorum eft fecundii nu-
Auennafar pnncipia, pcrqu^con- merum coiporum cccleftium Et, .

fHtuuntur corpora & ipforum ac- cum dicohicnumerum,debesin-

,

cidentia efleScx gradus altos, & telligere per modum caufarum , &
fupremos : & Yiiaquxque fpecie-- caufatorum . nanque caufam,
fcis

rum continctur inaliquoillorum quxnon eft corpus,non recipcrc

graduum hoc modo: vt prima cau numerum nifi per modum, quo
,

primo gradu , fecunda m fe--

fa in eftcaufi corporum numeratorii
cundo intelle&us agensin tertio
, hxc autem fecundafunt, quxdi-
anima in quarto,forma in quinto, cuntur Angeli Et inrellectusqui-.

matcria demum in foxto . Quod dem agens habec de fua virtute, &
eft inprimo gradu non potert ef- , opere prouidentiam, qu<£ eft in ani
fe plura, fcd omnibus modis ef t v- mali rationali,& apprehedere qui-
I num folum , feparatum : qua: au- dcm illum eft vltimusgradus pcr- M
tem funt in alijs, funt plura.Et ho- feclionisanimx noftrx, quia illud
tum quidem tria , neque funt cor- eftfinis,&noftrabcatitudo. Con-
pora,nequead corpus, videlicet pii tingitautem hoc,cumfeparatur ?
macaufa, fccundacaufa, &intel- necegetin fuoeflere,quxfit fub
le&usagens tnaautem alia licet ea vt eft corpus materia vel acci-
: , : ,

non fintcotpora,funtadcorpus,vi dens & in hac perfectione rema^ :

delicetaTa,forma,&materia.Gene netfemper. Et fubftantia qindcm

ra autem corporum funr fex, vide- intelletftusagentiseftvna, quam-
licct corpus ccelef te , rationale ani- uis gradus fuus contineat id , quod
mal,irrationale animal , vegetabi- dependet abomnibusanimalibu*
le,minerale, & quatuor elementa rationalibus receptiuis beatitudi—
Snmma vcro exhis fexgeneribus nis . & hoc eft quod vocatur Spiri-.
tus
 . , .

Beatitudine. 154
A rusSan&us . Res autem illx prin- no,& in vigilijs, compofitiones,& D
cipiorum , qua? funt in gradu ani- leparationes dico in parte veras, &
mi', funtpluies. earumenim funt falfas.&,cumhoc etiam
in partc
anima: ccelorum :& carum ,funt apprehendiriuuatiuum,& noci—
anim$rationabihum animalium: uum, &alia,qux invirtute ratio-
& earum,irrationabilium . In ani- Senfibilis au-
nali fupradicta funt .

ma autem rationalium nnimaliu rcmmanifeftccftilla, cjuafcnfara

contincturvirrusrationahs, moti- apprehendunturquinq; icnfuum,
ua , imaginatiua & fenlibilis
, & dclectabile & rriftc , non autera
Virtusquidem enim rationalis ea iuuatiuum &nociuum, nec con-
cft,quahomoapprchcndit artes, uemens ab inconuenienti. Scdin
&fcientias:&quaetiamdcprehen tjuibufdamanimahum irrationa;-
duntur conueniens & di fconue- , bilium repcriuutur tres virtutes, p-
nicns in operationibus , & virtuti- ter videhcet rationalem in quibus :

busmorahbus:&id ,quodeftco- quidcm imaginatiuaftat locora-

B ueniens fecere, vel non facerc iuua rionalis, quam habct animal ra— E
tiuum vcl nociuum,delec~tabile vel &in quibufdamreperiun
tionale,
trifte. Etdehacquidemquardam tur folum motiua,& fenfibilis.
eft fpeculatiua, & quxdam pracli- Anime vero corporum ccelcftium
qua:dam artifi—
ca:pra<fticx vero diuerfificaturab his animabusin
quardam cogitatiua. Spc-
«ialis, cfleipfa re,&fpecie. Namperhas
culatiuaquidemeaeft,quahomo animas,quas habent corpora cce-
adipifciturcognitionemrcru,qua: leftia,ftant,&mouenturmotu con
non pofluntftcri ab homine. Pra- rinuo, & circulari,& recipiunt mul
qua cognolcitur quod
clica vero , ram nobiliratem, & perfedionem.
potefthomofaccre,&quodperti- &funt nobilioris eflentiae,qu?.m
netipfihomini facere. Artificia- fintanim$,qu£ funt anime,que.
liseftilla, quaapprchenditomues funtapudnos. Necfimtinpotcn
artes Mechanicas. Cogitatiua ve- tia aliquo rempore , fed a<ftu iem-
ro , qua preuidet homo , fi eft con- per . quoniam mtelligibilia ipfa—
-C ucniensfacere,vel non.Motiua ve- rum necdefuerunt, necdefuntip- F
ro eft
,
per quam eft motus huma- fis a prlcipio earum :
quia id,quod
nusadprofequedum, vel fugien- inrelligunt,femperintelligunt. a»-

dum , nimc vero noftre; primo funt in po

deleCtando , vel abhorrcn--
do:&abhaccontinguntodium& tentia,poftca rcducuntur ad ae—
beneuolentia,timor&audacia,ira tum &accidithocabaptitudine,
:

& manfuctudo, crudelitas &pie- quam habent ad recipiendum in>

tas,&alie anim^affc&iones Et . telligibilia Et corpora quidem
.

illaquidemeft imaginatiua,qu3e non habentdcanimafen

cccleftia
impreffiones rcrum fenfataru co- fibilem nequeimaginariuam Ii»
, :

fcruat , poftqna«n a fenfibus abie- cetipfbrnm animaintellc&iuafic

rint , & componit vnam cum alia hmilis anime^ rationali aliqua pax-
&feparacvnamabalia,&infom- tc aifimilationis

V ij Et
 -.,

G Etintelligibiliaipfbrum funtfub-
ftantix abftractx a materia quia
quxhbet animaillorum mtelligit
pnmum , & fe, hoc eft fuum efle,
DeAnimar
imaginabilium in virtutc imagi— K
: nauua,&imprcsfiones mtelligibi-
lium in virtute rationali funtfepa
ratx a formis neciue funt fbrmz,
:

quod Dahaath appellatur de Ce . nifi pcrviam fimihtudinis. &qux

cundisveiointelfiguZobar, quod funt longiores ab his ,vt dicantut

dedit fibi fuum efie Nobiles au— formx , funt impresfioncs intellt-
.

temgradusintelbgibihu, qui funr gibilium , quxacadunc virtuti ra-

apudnos, quamuis fuu nobiles
intelleclu,cum ipfi fint m materia,
abaniroabuscoelorum nonintelh
guntur nam gradus ipforum in-
. tutc rationah eft
telligibilium eft multo nobilior,
quam fit gradus intelligibilium
Pluralitas quxfuntlubipfis. Necpluralitas
nelheedi
i nte i]jg encji eftdeputata pto vlti-
e
m uonah:ipfx nanque funtposfibi-
lesefle feparatx a matcria . fimili-
tudoetiam ipfarum exiftensinyir
multum longin-
qua a fimihtudine conmndtionis
formx cum matcria.&, quando ac
cidit q uod intellectus m actu cft fi-
fimihs intellctm agenti , tunc non L

^J*
ma nobilitate. Videsenim Pri- debet vocari intellectus tbrma,ncc
ratax*no mum lefblum intelligere, quam- fimihsfbrmx. Qukiamtameha-
buiuce . uis fit quodammodo omnia entia. mincs vocant omnes fubftatiasin-
cum igitur fe intelhgit, iam om- corporeas formas, equiuocc dicen-
ina intellexit per illummodum, tes de formis Dico quod fbrma- .

quia quodhbet ensrecipiteflefuu. rum quxdam funt fcparatx, & de-

ab eo itaque pluralitas intelligen-
. nudatxa materia, nec epentma-
•a.l.perfc« di*pluralitasnonefc. Etquide ip- tena quxdam funt , qux func in-
:

^ 10 * forum fecundorum intelhgere di- feparatx a materia , vt lllx qux di-

minutum eft ab UIo nam quodli- . d:x funt. &
hcc diuifio eft per cqui
bet horum J telhgit fe, & primum uoca. Etformx,quxegentmate-
& fblutiohumsquxftiomsdimit- ria , funt plurium graduum ma- .

taturinaliumlocum. Anime.au- gis autem infimus gradus foima-

tem,inquantum perfeuerant in ef- rumeft grad 9 formarum quatuor
(eipfaru,nec faciunt opimonesea- elementorum ipfx nanque funt . M
rum , funt virtutes , & prxparatio-
quatuor formx in quatuor mate-
nes fblum prxparatxad recipien rijs & funt alix formc. corporum,
:

dum impieflionesreium,quxre- qux generanturex commixtione

cipiuntur verbi gratia vt e(c vir— elementoium.Etdehisctiam funt
.

tus vilibihs, anccquam videat, & ahqux, quarumvna cft uobilior

imaginatiua,ante unpresfiones re altera ahqua nanque forma cot- .

rum imaginabihum, & ljs fimilia, porum mineralium cft nobilior

fqueadliuncpundcum, ipft; funt alia in gradu , & formx corporum
formx. verum quando imprefiio- mineralium funt nobiliotes for—
nes funt receptx in ipfis rn adtu, vi- mis elernentoruna , & formx na*
dehcct lmprcf hones fcnfatorum in fccntium rcrrx fecundum carum
^irtute fenfibili , & impresfioncs nobihtatem funt nobihores fbr—
mis
 .

Beatitudine. 155
A miscorporummineralium, &for- fiinmateria. Similiter&materia D
me nnimalium irrationalium funt cft cns & in feipfa , & in fui natura
nobiliorcsformis nafccntium ter- propterfoimam , &perfedtio fua;
rc:formaaurcm rationalisanima- cflcntia; eft vt recipiat formam.
liSjinquantumrationaliSjcft no- nam ,forma non efTet, neque,
fi

bilioi omnibus formis di£tis Ve- . materiaeflet. poft hoc autem (unc
rumtamen prima materia , & pri- forma: quardam , cjux abftra&ae
ma forma plus diminutx funt om funt
nibusalijsin rpfbrum cfle. na quc-

libet illarum eget in fuo ellc ftabi-

Ltatc aheriusaltcra vero fnhcct
:
De amm£ Beatitudmefinis.
torma, lubihtatem non habct m- J

SetjuensepiftulaDeconnexioneintelleclus abslraclt cum ho*

mineidem ejl cum traclatus De amm& Beatttudinepar»
te : quam alia ab illo "Verftm translanone hic ap t
pofmmus ; ut codicum &
interpre*
,

tum dtuerfitas tnfpictpojfa*

V ii) Libcllut
 . ,

IIBELLVSSEV
E P I S T O L A

AVERROIS DE CONNEXIONE
intellectus abltra&i cumhomine,
Calo Calonymos , Hebr&o , Neapolttdno t
Medico y lnterprete

Peram dedi,fra mouent animas corporum ecele— L

tcr optime,ci qcf ftium Dccrcuimus tamcn ante
.

petijfti a me, vt ti- omnia breuifcrmone narrarctibi

bi patefaciam m6- id,quod dixit fapiens dc natura in-
tem Anftotelis cir telleclus matenalis, & natura mtcl
caconnexionein- lecftus abftracti. Deindenarrabi-
telledus abftra<fri cum homine, Sc mus tibi id,quod vidctur in hoc
oftendam verificationcm fermo-- qu^fitoex rebus confcquctibus ab
nis in boc,iuxta radices huius vi- opinione eiusinhis duabusnatu-
ri. ipfe enim fuit princeps,quo per- ris ex hoc enim poflibilccrit per-
.

ficiuntur omnes fapientes pofteu: uenire ad veriratem ei' fi quidem :

licet differant inintelligendo ver- hocpoflibile fuerit homini

ba eius, & 111 eo, quod ex eis fequi- Etdicimuscp fapiensprimum, Di&aAri.
Hadicet tur. Notitiaautem huius qucjfi- quoddixit, cum mccepit perfcru- ^ 'jj^*
du.r ad co ti fundatur fuper duas radiccs,qua taridenaturaintellec"tus,quemip- w' '

gnofceda
I
rum Vna eft natura mtelleitus ma fe materialem appellat, eft pre/up-
tenalis,& eft fundameutum huius ponendo quodexrebusperfeno-
a ^
quuniut.
fa.

connexio- quefiti : & euenit differentiainter tiseftquodproportio intelledorii

ne intelle
<£b> abftra
eos vt plurimum ex eorum differe- ad intellcctum apprchendetem ea
-a: tii ho.e tia in natura huius lntclletftus Se- . eft, ficutproporuo fenfibilium ad
cunda vero radix eft modus quo ,
fenfum & vetif catu eft ci ex hoc,
.

intellec~tus abfhacruseft Ttclledui quod inrellccfrus apprehcndcns in-

matenalicaufavt lit intelleclus in tcllecta ef t potcnna recipiens, noa

adu,fcilicetan fiteicaufa,tanqua autem agens ficut eft in fenfibus

,

agens, & motor tfuum,vt eft difpo fcihcet quod cft potcntia reccptiua
motonbus naturalibus, vel
fitio in fcnfibilis . Et, cum verificatum cft
taquam forma,& finis,vt eft difpo- ciqjfitex potentijsrccepnuis,fcili-
fiuo in motoribus abftravhs,qui cet quc; funt inpotentia, no autem
 t : '

Deintelle&u.
A expotentijsactiuis, fequiturnecef- redeteiminato, tunc acciderer eis D I

farioex hocvmimduorum,fcilicet fenfibus,cum appre-

id, qtf accidit

aut cjj receptio I telledus , qui eft in henduntahqcf fenfibile.&eft vnu

potentia mtelleclorum, que. funt duorum autenim non apprehen
:

mac~tu,& paflioeiusabciseftficut dunt rcm hora apprehefionis fu?

receptio fen fus fen fibihum , & paf aut,fi apptehenderint ipfam,apprc
fioeius ab eis:aut quod receptio hendunt quidem eam , non prout
iiuellc&us, & paflioeiuseftaliter. eft. quemadmodum accidit colori
Et, cum verificata fuitei hec diui- bus,quifuntcontrarij adinuiccm
fio,in qua reftringitur veruas,pev- in vifu,& faporibus , qui funt con-
fcrutatuseflde naturaintelleclus, tranj in guftu & hoc voluu Ariu. .

& dixit cpnecefleeft vt fitnatura cum duit, fi enim T eo apparucrit,

eius m hac re diuerfa a natuia fcn- appares lmpediet alienum,quia cll
fus: &
fitnomenpnflionis,&re
vt aliud.Hcc eft fumma eius,quod di
ceptionis dictum deeisequiuoce. xit fapiensde natura huiusintelle-
'

B Q\ioniam,cum fit norum perfede clus, &eius,qnodfequiturexver- E

tmeirus ft itelleiftuquod intelligitomnesfbr bis fuis. Et,cum peruenerit ad eum intellecV
epotedai maSj nccefleeu vt hecpotentia no hoctindeintclleclu materiali,pa- n all f" l
c jn.
. . hetomna
,

cxtTfaaid ^ 1 potentia in corpore, ua quod fit tuiteicphccparsperrectionis,quc; tur R-

-

cius cxtcn extenfa m co & diuifa ad diuifio- m anima

, reperitur appellata qui- tad$,& p- ,

ionera. nemeius: ficuteftdifpofitioin po dem intelle&us matenalis.non na- paiatiow.

tcntijs lenfuum fcilicet quod fun

, bct naturam,nifi naturam poflibi-
cxtenfie in corpovibus, & diuifa: preparauonis tih , cu non
litatis,&
quodammodo ad diuifionem eo- fuent miftus cu materia neq> cum
rum. Nam , fi lpfc eflet quid reper- natura aliqua naturaru fenfibiliu.
tumin corpore, ficuteftin fenfi- omnino Quare non eft hcc pr^-
.

bus eucnnet quidem ei vt appre-

, paratio,feu difpofitio,appella eam
henderct vnum jrenus tantum for- vt vis, exiftens in fubiecto propor-
marum . lubiecta enim propna rc tionato naturanntel!ec>us,vtima-
cipifu formas propnas. Vlterius, fi ffinabaturexpofitores Antiqui. vn
°
C eflet potcntia m corpore, tunc illa de pre^ cfterispoflibilitatib
9
fuerat
poteatia non reciperet formam il- intellectus. & idco dixit loco huius
lius corporis fibi propriam.oculus q> ipfe nihil eft ex entibus antequa
enim fi eflet habens colorem , non intelligat . Expofitores autem An- Tnea °P*
cflet poflibile virtuti vifiue^ recipe- tiqui,vt +
Theophraftus,&alijin- «^^xhi
ic colores.& ficeft in reliquis pote- tellexeruntdehoc, qiipfenihileft m ift,
djsfcnfuum.Iterum, fi eflet hec po ex entibusin a&u , fed eft fubftan-
habens forma fi-
tentia in corpore, tia in potentia , fi q> eft f ubftantia
bi propriam , non apptehenderet intellectiua cuius efleeft in potcn-
fcipfam.namform^apprehenden tia,prout eftin potcntijs rccepti-
non app
tcs materialcs,£ fenticntes uis rbrmarum materialium , fcili-

Jbcnduntfcipfas,neq; fincm fuqdi cetquod posfibiluas in cis cft iil

(pofitionis.Prc.terea,fi eflet hec po- fubuantia,qu£eft in potcntia pro-

tenria,& h«c prcparatio in corpo— poirionata lpccici,quam recipiu,
V nu Et
 Epiftola
G EtTideturquidemq? fecundumo- inccnuentt^confequentiaillaopi-
pinionemeorum intelbgiturnatu- nioncm,cua2aliasnarrauimus.Ni-
raintelleCtus,prout mtelligiturna- ficp Alexanderdetcrminauitq?no-
turamateria^prima?, f. vtdicaturcp tumeft per feq? hajcnatmaeftge-
ifteintellectuseftille,cuiuspropor nerabiIis,&corrupnbilis:quoniam
tioadid,quodintelligit,eftpropor- non habetaliam naturam nifipof-
tio materia: forma: demonftrata: ta fibilitatis,&pra:parati6is. quod qui
lis ad formam:licet entitas hui'ma dem non mihi placet , fed oportet
teriajfitin potentia . &,cum pofue- fummoperedehocperfautari. Ari
rintentitatem huius fubftantiann fto.veronihildehocdecIaratiit:fed
potentia tantum,non potueruntcj- id,quod percipitur ex verbis eius,to
dem dicerecpfitgenerabilis, &cor- leratvtrtiq, fimul.namdicitdehoc
ruptibilis.id.n.quodeft in potetia intelledu materialiqmoneftpaffi-
non generatur nec corrumpitur, vt uus,fed immiftus.& poteft dici q> T-
declaratumeftinPhyficisdemate- telligitperimmiftumcpnon fitpo
H
ria prima. Alexander vero ex recen tenria in corpore, diuifa ad diuifio-
Atee.op6 tionbusPenpateticorum videbatur nem eius,licetfuentei connexione
eicpnaturahuiuspartisanimae ni- ceflaria mcorporemcdiateanima:
hil aliud eft,nifi prcparano, feu di- & poreft dici cp fit abftraclus fimpli
ipofitio,quajrepenturin anima,di citer. DiximusautemtphocnSefl

censquidcm, &ideoafTimi!auitea notum per fe.quomarn declarata

Atifto.prxparationirepertauabule; eftdepotentia prima abftra&a in
recipientifcripturam nam tenetcp
. lib.Phyfi.q?non fitdiuifibilis ad di
fnbie&um huiuspra'parationisni- uifionemcorporis,neq-, mifceatfma
hilahudeft,nifianima. &determi- teria: & renianfitconuerflohuius
:

nauitexhocq? hecpraparatioino propofitionis,&deftru<ftioconuerfl

ueturadinnouationemanima?,pro non declarata^&eftqjomnispoten
uteftinalijspra:parationibus. Atta tia,nondiuifaaddiuifioncm turpo
men veritas, quam pra'bentfunda- ris,firabftrai5ta.&quihabetex radi
menta Atift. eft q? fit praeparatio ta cibus fuis q> funt hic formx' abftra-
* tum.nam,fi repenretur lnc fubftan cta^quar non funt ex natura relati- M
tia recipiens formas entium,tucef ua,qua:ro quid prohibetapud eum
9
fent prseparationes vnum ex entib quin fint hic preparationes huiuf-
exfitibus per fe.&,fi eflet vnu ex en modi?pra:fertim cum eo,quod vidc
9
tib exntibus per fe,tiiceflentabfq; rurdehacpra'paratione,q?fit vna
•' fbrmisrerumfenfibiIium,&nonef numeroinhominibus. &hocqui-
lent natura: quidditatis earum.De- dem per fe eft,tamen mulra per ac-
mum liicfermoafTimilaturfermo- cidens.quod non eft fic in formis
mdeformisabftraclis.nam harcin materiahbus. Etdimittamushoc,
9
telledta , videtur deeis cp nihil fi t in &redeamus ad id,in quo fuim .hoc
cis,nifi quidditasreifenfibilis. &,fi enimrequiritmaxima fpeculario-
cflentabfq;ea, non notificaretfub nemperfeipfum. Etdicimusqrift
itanriam eius.nam aliud non notifT aliqua harum duarum opimoncim
catfubftanriam alterius,preteralia quas tencnt ifti homines,f.phiIofb-
plu
 \ De InteHechi *57
A phi 'nuncnpati Peripntetici eflede nondeuenitadnosadhucfermoe- D
mente Arifto. ininrellecUimateiia iusin eo.Tamf inuenimusin libel
clro itefiis
li,nihileftquodcog.u,vtprohibeat lo Alexandndemrelle&u demon*
nialisittl
ligeretH/ intelltdtum ,&difcuifum fuum de fttarionem dehare:&exiftimauit A!e>:__<>
fn itelfus
9
intelle-tib ab(tra<£hs,&nefiatfub c*>ipfaeit:,qUfr mouitfapientemad
ma*w*uo
abftra-
ftantiaab(tr.icl:i,vcdec!araturaelt. fcrmonem deimellectuadepro. Et
quoniam inrellcihim de abitractis dcc!atatioeius,quoddixitinhoc,&
eftipfummctefle.Namifte lntelle- id,quodperuenit mihi,eft hoc,acfi
9
&us materiahs, fi e(t fubftantia an- diccrct q> proportio intellect apui >
,
i- ^
tiqua, vtdixcrunromnr-sexpofito- Arift.cftipfamctproportio fenfuS.
-c«.*jr
rcs,nihil profe&oei prohibct quin &,cum appareat quod tria funtia
intcJlip;ac priores eo.fi vcro efi: prar- fenfu,firecipicns,& eftfenfus:& re-
paratio tantum, vt dicit Alexandcr, ceptum,& elt fenfatio: & motor , Sc
tunc non innotiatum,qd
efl hic ens elt fcnfibile in aclu,feu extra alam,
prohibeaturqum fiatxternum vt : nccefle efleuam vtreperiantur in _
dixitAlpharabius. Etopinorq^ Al- intelle<ftuha!cttia,fintelledtus reci *
pharabius imaginatuselthoc,quo picns&eft'materialis:&intelleclu»
niam opinatur q? intcllectus mate- & eft fpeculabile: & agens,& eft in
rialisfitfubltantia,habcnspotentift tclleclusabftra&us. Etcum verafic
innouatam corruptibilem.namip- ha*c propofitio , & copuletureiid,
fedixitindelntellcctu^&TteHecto, qnod fequiturex ea,&eftcpfenfus
fecitans dehocintellectu q> fitfub- poteft reciperefenfibile,quodeftin
ftantiaqu„dam,feu aliquid,cuius a<ftu:igitur fequitur vt iiitellcdus,
motiseft vtcum tccipitintellecta , quicftin potentia,pofiiticcipetein
fitvnio rum eis, feu difpofitiocius tellet5tum,quieftinactu, f. abfha—
efthaxdifpo.&pofuitfubltantiam ctum,quie(tranquam fenfibilc.,0-
cuius efle eltinpotentia innouata portioenimeademeft.Etetiam,ciT
Jtatim,vt vides. Igitur oinncsholes copuletur cipropofitio,quaomnes
pphoccomienmtcHfchcitas vltima confitcntur,f.qjomne,quod habet
hominiscft, cum fitinteliigens in- potcntiam adahquid,oportetdene
Alexader po ceflitatc vtcxeat in aChim:& vt res,
*
tcllectusabltrados. l'.t

Themifl. fuit hocm Iibrofuode Anima,tan- quaceft in potentiain aliquo tpe,

«iielum. quam quid pcr fe notum. Et fic ic~ hat neceflario res, qux eftin actul
citThemilt.qui fecutuseitid in fer illogenere:tuncfcquitur exhocdc
monc,quem reputatefie fi.ifficictc. neccfTitate vtintellectus materialis
9
nam dixit,cum intelligat intellect , fiat in telleftus, qui cft in aCtu in ali

in nobis exiftensid, quodnon eft I quo tpe. Eti5 dixit Alexandcr in li

9
fe intellect ,multo forrius det Ttclii- bello pra?dicto, poftq declarauit id,
9
trere id,qd eft I fcItelIect .Scd oppo cuius vis eft vis pr_d:<ft£ dcmfatio-
r

nuurhuic vtdicatutcplumensolis nis^hoc, cuiuslitetataliscft.lntelle-

digniuseft vt vidcatur, & tamen ve ctusautem,qui eft in potcntia,cum
fpertihonesidnon apprehendunt. peificitur,&augctur, inrelligit illu.

Eciam promifit fidpiensperfcrutari qUoniam,vtipfedicir, qucadmodil

_ehocquxfitt>inlib.dcAnima,& potentiacundi.quarefthominibo-
tx
 Epiftok
£ ranatiuitatisjexitinactumeum ,p fitmagisvifibile. Etlicetomne vifi S
ceflu tempons,& peificitur rcs,me- bile,&vlr fenfibile natuislittr oc-
diantequa ld erit, ficeciam intelle- cultetur alicui fpeciei animalispp.
<5tus,eum perficitur,intelligitres,q debilitatem eius,non occultatur ta-
"-
funtinnaturafuaintellecta,& fa- men alteti fpeciei.nam,fi occultarc
citetiamfenfibiliaTtelligibilia.Na turomnibus fpeciebus,tunc proui-
intelle&tisnoneftin naturaluapaf detiadiuina,&eftilla, quamappcl
fibilis,T eo q? recipit aliud, prout eft lantnaturam fruftraoperatafinf-
,

fentiens, fed eft m contrarium (en- fet:cum pofuetit aliquid in potetia

ticnti.fenfusenimeftin eo paffio, adaliquid abfqueeo,q?idexeat ii\
& receptio imprefTionis:apprehefio
J
aclum enim fi non
Vefpertiliones
veroilIiuseftreceptio,quae addit . pofluntafpicere lumen Solis,hoc
Caufa autem receptionisintelledt 9 tamen non eft fic in catteris anima-
9
materialis rerum abftraclarum eft, lib Et fic etiam, fi aliqui homincs
.

cjuoniam non euenit ei in receptio non pofliint refpicere hunc mtellc-

H neearum pafTio, prouteftin lentie- dumnoncftnecefle vtita fintoes L
,te,qui eft in potetia. nam intellecl:9 hoTes.qih fuithoceisex aliquo eue
non eft aliud ens,nifi fubftantia re- tu,qui eis accidit,(eu ex natura feu ,

cepti ln contraiium fentienti, quod ex voluntate vFi,qua: fic voluit.fed,

£l\ in potentiaaliud,prfter receptio fihoceflet ppdifpofitionem,quar
nem in fe.Et dixit hoc.qin,fi eflet T- abftradto,dantem qj
eft intelleclui
tellcctusmaterialis aliquid prater fitintelledumjnonexiensiacftum,
receptione,fequeretur, cum perfcru tuncefletfruftra. Idautem,cxquo
tatusfuerit de intelleclu abftra&o, apparet,q? h^c prseparatio, qua ho-
vtTnouatum fiat anernti.& hoc pa- mo recipit res abftractas, fiat in iit-

tet,vtvides.Etpatetprofec~toexhac telle&u fpeculatiuo poft fua pfccrio

jppot tione q? mtelleftus agcns non nem,adeo q> harc prxparatio eritjp
efr intelleclui materiali vt agens ta portioeius ad mtellecfum adeptu
tum,fed vt perfec"tio vltimaeius per perfectifTime, vtproportio praepara
. viamforme,&finis,prouteftfentie tionisappellatx intclle&us materia .

I ticum fcnfibili Ethoceftetiam v- Iis ad animam,eft hoc,qth oTs for-- M

.num ex eis,quae fecerunt errarc Al- ma mnouata euenitei poFitas,& p- .

pharabium,quiexiftimauitc» fitei paratioad recipiendum aliamfor-

a^ens tm,prout eft in motorib* na- mam.& hoc quidem autproccdetJ
: hem.de turalibus. Demfatio veroThemi- infinitum , aut vltima praiparatio-
r.rauo. ^- ^^{^ veraeft. qrh,cum haec num recipiet fbrmam non matcria
fenfibihafintintellecliaexpartein- lem.& hoc indicat, quoniam intel-
tellcctus abftra&i: &resfemper tii- lecta rerum,qua: funt I habitu,funt
bttit fimilitudinem fua: entitatis: cr feientiae m
potentia , ex eo , q> funt
go multo dignius eft vt ipfum fit in fcienti^rerumin potentia.& ideo
tei!-dum. quemadmodum colores vniuerfale includit id, quod ef t mfi
cumriantvifibilesex patteluminis nitum.& iam dcdarauit hoc Anfto
Solis, multodigniuseftvtlumeei
9
teles m
fermonc fuo in Metaphyfi.
Ee
 DeTntelIc(5u
A ftcx hoe fbluitur dubium ,
qcF fit,
Quo vfia quomodo>nincrfaliafuntvcia,& nib',illaquidem pcrfcctio nuic vni
finc vcra,
tamcn non reperiuntur extraani— tm diificiliseft,nifi fcnectutc,& per
leii tnnon
Cnt, ema mam:&eft id,quod coegit Platonc
nam. ad tcnendum formas abftraclas.Et
refpondeturcp vFia funt fcientia: in
potcntia rerum,qua:funtextraani
,*a.l.nhet mam*in potcntia.& cx rebus per fe
Ipoteaua notis
eft q> in omni genere reru id,
quod eft in potentia , necefle eft vt
proccdat adid,quod eft in actu il m bius aut,vt vidifti.contradixitt fuo
logenere. &,cum fuerint fcna fcien
tiaj 111 potentia, & moueantui a po-
tctiainadu,necefleeft vtmoueanf
adfcientias,qu^funtinaclu.Qua-
B quam hoc vidcatur abfurdum eijCj
An ittllus
nonpcruenit adhucgradum,adeo
humanus
ibllrahat q> pudet eum loqui de eis: prout vi-^
dcturabfurdumei,quifueritin alit
cfua i'tate fuorum annorum,crede-
tequodei euenietinaliaxtatc,ad
quam adhuc non pcrucnit.In eo ve
ro,quod interrogafti me dc dicto fa
jiicntis, fi quidcm anima" fuerit a -
£fio,tunceritporcvt abftrahatur,
ipfeprofectolnuitid^quoddcclara-
tum eft de intellectu matenali , qcF
no mdigeat in operando, vt fit vnu
cxentibusmatenalibus.qmcnsta-
'
lcpoFisefteiabftraclio :& noneft
neceflevtperfediofixciporis, non
autemneceflana.&hocpatctex o-
pinioeeius. Et videtur q> proueniat
bccperfeclionaturaliteri&vtpluri
mumcritcx aggrcgationc holum,
«jui congrcganturadhoc, vtprouc
niat hjec perfc#io.&,cum ha;c per-
158
fe&ioproueniatexhiscongrcgatio D
fcuerantia in fpcculationibus,& no
deficiendo ei res, qux exiftimantur
efle neceflariar.Etvideturfm eosq?
adueniathxcperfectio multishol-
bus,prope feparationem eorum ab
hoc fcculo,qm eft perfeclio contra-
ria perfectioni corporali. Alphara-
libcllo huic interrogationi.&, cum
reputauit fe efleperfe&um in finc
fua: xtatis,& non peruenitillud ad
eum,adduxitinconuenientiaexre-
bus per fe notis & ideo dixit dc ei$
. E
cpfunt vanitateslcneclutis. Pcrfc-
dio vero,ex qua proucnit hoc.vt di
ximus,cft nimisdi/ficihs. nam cr
conditionibuseiuseft vt non fitpec
catum incredulitatefua.&iocxifti
matur de eo q> fit proprium holb'
cxcclfis. Et hoc totum quod ca tui
,
rccitauimus,ef t narratio opinionu
hoium.&quiidintelligit,&ilIcf ne
gat,nondebetdcc:dereqjfitopinio
rccitantis.Et accidunt ei,& fimilib*
multi errores,& maximi quidcm.&
Dcnsomnipotesaucrtat nos,&vos
alapfuincis, &dhigatnosomnes
adicientiam.&opcrationesrecftas. F
Etpax vobis,acpietasDci,&bene-
clionescius.Demum perfe&io.qua
innuimus,eritpcrfcientiasiuuati-
uas,& opiniones veras,& morcs
bonos,acopcrationcsbonas.
Valc.
 .

M A. Zim. Solut.
bicCommen
Cont
S.phy.cofflrtleiu.principicf -

MARCl ANTONII motu<dcomtiibusmobi!tbuseft,ficuca-

ninia de rebus viuu.& hcc non intclligut
Z I M A R AE Mcderni,qui ponuntintelligentiam vere
ccelum ammare,quia non pofiiinc clcuare
SOLVTIONE imaginatiuain fupra cogitaciuam.
Quartacontradi.eftibidem.Commen. — e fiioi
contrarlitfHonum in di&ii dicit t}> cchim de fe habet finitatem fua: a-
ot jj # ea> j
Auerrois, clionis. Huiustamenoppofirumpatet ab
ipfoin ?.cap.huius,vbidtcuurg> cejumte
S»f>*r Sermont de Subftantia cipit aftionis infiriitatem.S.militer ctintra

Orbis .
dicitilli,quodimmcdiatcdixerat, &eft<j*
cceiumeit iimplex.&idcononhabctpo-
Icit Auer.in i.cap.dcfub tcntiamadcorruptionem.Soluitur.cetam l0 u "° '

De fulSia ftantia orbis, $ vnum c6 refpcftu motus localis de fe fifiitatem htt,

otb. ca.i. pofitum habcre ni'ivna quia poteftquiefcere fi pi o orbe cancum
,

formameft impoflibile. fumaturtelum. nam inhnitas motus eius

Huius oppofitupatetab tocalicereftabextrinfecomotore.cacluffl
refpeclu fui efle non habet principium in-
ipfo in 5 cce. commento
€} vbi ponit plures formas elementotum
triiifecu m
,
per quod poflit non eflclicuc
lolorio fentu lo funt .fta gencrabilia, quia tale principiiira
in eodem remanercSoluitur. ipfe
materiaprima:bene tamen ccelum ha-
cuendo de formis fubftatialibu» perfcdis fft
brt principium extrinfecum dans fibi per-
& totalibus tj, in vno compofito no cft,ni manentiam;eternam &
conferua, ir-fum
fi vna tantum. nam.tum illa conftituat re 1

>n fuis difpofitionibos neccflatiis.&,fi tale

in aclu fimplicitcr , quarhbet fuperueniens
autem de formis.qux pnnrip.um non dc fubitat»
eflecita eflet
cflei accidem . fallit
funtquaii me cceli,.nqu.t Commen.hic,ficut de eius mb
non f mt vcrx iubftatix,fed
tn,&cft locusifteexprefluscontraGrego-
dixinterfubftantiam &accidentia,quales
funt formselementorum apudipfum.Et num Ariminenfcm , qui voluitarrerna &
ncceflananon haberc caufam cmciente.
ideocaueantponentes formam corporei-
ccekim igitur bene potelt rccipere adlionc
tatis in via eius.& multo magis caueant
te

animam intelleftiua ef- mhnitam, cu ccterntim fic ficut dicitnr j.

nentes in via eius ,

cap.de fubitantiaorbisiledcaula cfrectiua

1 feformam vere infbrmatermquia lftami-
& fuiperpetui motusnoneftipfum.fed clt
quam fuit opinio eius fi veritas iit liia,
.

abftradum principium.licigitur mens A-

_
E»e
. *.
rnoia
vtcatholiccconfitemur.
quiapotcntia uer.fibiconcmdat.
Secunc)a concradiclio cft, n» AiTm
otb.ca 1. marena: dicit qiiintacontiad.eftincap.j.DicitCcm i
eft di.fcrenria fubftantialis ,
otb ca-5' -

Commentator in eodem capite.Sed huius men.q, cejum eftfubieclum tantum, non

materia Huiu.; oppofitum patec. 9.meta.
oppofi tum patet primo phyfi. comme. 7 o.
.

Vide r. phyfi.commen. allegato , quia lbi conimcn. 17 Soluitui nomen materia: JOluti»
. .

solutie .

ditrufe diximus.
quandoque diftinguitur cotra fbrmam, &
Tertia cStradidio eft in r.can.diclt Co- quandoq; diftinguiturcontia fubiecluin.
Dc fuoia
mentatorq,ccelum indigetanima moue Et primo quidc niodo futnpiit Auer. v.me
orb- ca. ta.commen.17. quaudodixitnihil prohi-
ipfum in loco , & virtute mouete tpfum
i.
te
femper. Sed huiusoppoiitum patet in tctj betvtccclum fitmatcria.fed prohibecvc
solutio licommen-tf.Soluitur.negatur. i.coeli.tex. iit forma.Et ratio huius eft,quia i.dc Cfia-
commen.*.ccrlumhabereanimam,quale tio. 5 ?.tex.maten<j eft moueri & pati, fbr-
Antiqui poncbant: quia crediderut pcrma m:c vero ageie & mouere. quia igitur c^Iti
netiamilhusanimaticorporis efle ciufde mouetur.ideopoteftliabererationemm*
rationis non negat"
cum iftis,qua: funt hic: eo & intelligcntia ht vnum mo
terl-e.vt ex

tamen ccelum ar.imatum efle,pro quanto
habet principium feparatum a quo moue
tur & per quod appetit ficut paiet primo
capitulo de fubftantia otbis in fine,vbi di-
riturScnonfuitccelumdiclumhaberea-
nimam^thoccftrationabile. nam.vtfcri
tum ex fe. quia omne calcex duabus nato
ris componitur.f natura caufante motum
:
qua: habec modum formar, ex nacura re &
cipientemotum.qui eft natura pcr modi*
materii.ficutpatetin i.cap.huius. Et ex
hoc patec crror multorumAuerroiftam,
qui
 e

SuperSermonedeSubftatiaorbis *19
Siii
videntes q* Commcn.tenet cejum fe motusrehnoneflec,q>fubflantiacc.linon
ufa incelhgentianonefle compolitii ex efler.Nifieflctot»cc!um prinuna nuciuio Solutio
matena & forma, credidcrunt cejum efle nc non cft motum fuum, fed econ
propter
formamfinip!icemdcintentioneeiiis.& tra.Scd dictum Commen. eftafigno.non
hocnunquam aixit Aucr bcnc dixit. c.ca. acaiifa.ccjumenim fecundaria intetione
dc fubftantia orbis i}> meJut inter puram eft caufa intendens generattonem,& corru
potenriam & actum purum. nunquam ta ptionem iftorum.& ideo,fi niotus cccli n6
menabfjluce dixitc;lum a&um,autfor- eflet^nonefleccclum.quiatjlum eft pro-
num cfle,'e Ibcnc, qnando ccelum coni- ptcr motum fiium fecundaria intentionc,
paratum ad ifta infenora dicitur quafi for vt eft ordinatum ad gencrarionem,& con .

ma.ficucpatect.ajlicomnien.z^. l.de & fcruationem,& omncm virctucm confet-

eencvacione&coiuip.cex.commc. to.vbt uandam in ijs , qu* fiint hic.orHjrcetTrmfT""»
RiciturQjfbrriu&fpeciesin terminisom- mundum iftum inferiorem fuperionbus
imim.Siautem nuteriafumatur, vrdiftw lationibus eflecontinuum vt omnis eiu*
fuitur cotura obicftum , fic cc,lum verius vircus mde gubernecur.vt dicitur in princi
dicitur lubieituni q matcna. quiamate- piolibri mcteororum.vnde miniediureC6
rta lfto modo, vt contra lubiedum diftin- men.in codem loco intulit q,,fi motus car
guitui.dicit carennam formx cum aptitu li deftrucretur, moius entium inftriorum

dine ad illam licut pulchre declarat The-

: dcllruerctur,& fic mundus ex quo venfi- .

mift.i.phyti.in digrellione propru,quam cacur q, d.itor continuationis motui cft da

fecitdepoientumatcrix. & quuccjum
non habetpocentiam ad efle ideo verius
fubieclumdicitur quam i»atena.& Itc lo
, torefleomnibusenubusalijs. Ecce igitur
,
q, piopccr neceflariam dependcntiam in-
nii.nrtuminfcriorem cumfupctiori.i-
t et

cutu^cft Commentator luc dum dixit ce. , fa frquuntur . fed non per viam intentidis
lum fubiedxum efle non materum. pnrwj fcd fetundx.ficut dixi'nus.& hoc ar
fufcia Sexuconcradict cftin 4.cap.Scribit C6 ^umenraprartendunt.
.ca.4. men <j>,fi motus ccji deftruerctur , etum Sepcima ccntradtcl.eft in t.capit • Vicit vt fnoia
cejumdeftnteretut: quucorlum noncft, Ccmmen.qj corpora ccelcftia funcdiuer- cmca. j.
nifi proptcr mocum fuum . Scdoppono, farum fpecierum. Oppofiturn huiut patct
quuCoinment.ii.mec. commen.^i.dicic j.cocUcommcn. 39.80 49. Soluicur du- lohitio .

£> in ccelo nulla alia eft potentu nili ad y
tem,& tamen in c<jlo non cft potcnua ad
non cfle, cum ln eo non lit materu.p qua
res poteft non ellc.neq; concrarium.pnmo
cch rex.commcn.io.Aniplius,celumfecu
duni reiipateticos cft neccficc(1e'ornu!i
plcx fpecies analoga,& vniuoca, vt fxpc di
ximu\corpora cccleiha funt eiufdem fpe-
C ici analogicx , non funt ciufdem fpeciei
vruuocc. ild,vt fic funt dmeriaru ipeeierd.
T I N I S.

ter.fcddifpofitioentis ncccflanjeft vtn6

fit propter fuam a&ioncm, inimo aftio e-

iut elt proptcr i( l"um; non ergo fccjuicur.fi

 R E G I S T R V M.
ABCDEFGHIKLMNOP QJL S T V

Omnes Quaternioncs

Venetijs apudhaeredes Luca» Antonij Iun^.

~
AnnoDni. M D LXll.
-..
ARISTOTELIS
D E A N I M A
LIBRI TRES,
Cum
AVERROIS COMMENTARIIS
f(x Antiqua cralatione fux integtitati

reftituta.

fits dccefit eorundem hbrorum *Ar\flotefo nottd tralaiiol

adGrxci exemplarts "\eritatem>etfcholarum yfum
dccommoddtd,
MICHAELE SOPHIANO INTERPRETE.
Adiecimus ctiam
UARCI ANTONII PASSERI IANVAE
difputationem ex eius le&ionibus excerptam , in qua cum de?
horum de Anima librorum ordin£, tum reliquorum
naturalium ferie pertraciatur.

YENETIIS APVD IVNCTAS.

M. D. L X II,
 MICHAEL SOPHIANVS:
FRANCISCO GONZAGi
MO
ILL AC R MO S,R,E»CARD,
S. P. D*

isl*
Emtni obfiurum ejfe arbitror,Francifce Gon{agA
Card. ^mpiiji. cx ns, <jui uclmedtocriter tnjiu-
dns litterarum,doc~irimsd uerfattjiint ,quam dtf-
opera fufciptatur ab ns, qut fuam ad ^yin-
jicilis

jiotelis fcripta degraco uertenda tndufirtam con-

ferunt.id cgo cum aitasjkpe tn uarus doflorum ut
rorum interpretattombusadmeam utilitatcm conferendis ,tum proxi
me m Ubns eius de ^intma conuertendis expertM Jum Quem ut hoc .

tempore laborem fiifctperem,iuntlarum mejratrum honejia uoluntas

adduxit. qut cum ad alta multa ^Auerrois ,quem prope ex omm parte
renouatnm edebant,ornamenta,hoc etiam accedere uelient ,ut\slrijio
teits iibn,maximequi de^yinima tnfcribuntur ,<juam emendattfitmi
exirent , me pottfimum cui comgendi negotium darent , delegerunt .

Ego uero o fiquantum tngentt tndujirta^ eai respoffularetjion tgno

rabam ,t amenfufcepi rem,cjuodtllis honejiapetenttbus mhii denegan
dum ejfe dttcerem,cr' hdcfcdtcet meff>es aleret,(iuetujiam traiatto-
nem cumgraco exeplart accuratius contuhJfem,fore ut cumuiatijstme
meo promiffo fatisfacerem.Qute mepojlea opimo longe fefeliit. Etenim
tralattomm tilam adeofoedam,ac meptam ejfe repperi, ut nec t^irtjio
telts uerbajdelitcr exprtmeret, crpiurtbus m iocis etus fententtaper
uerteret. ^yiccedebat eo,quodcum recenttores phdofophi ueteris tnter-
fretis tnjcitiam perf^tcerent,at^. hutc mcommodo remedium ajfere cn
ferent ,proJao <\utsa ingento hos itbros emendare aggrejZifiint,uerum
eum leuttergrACts htterts ejfent tmbutt,nen modo quoduoluerunt ajfe
t i$ cuti
 ,

Epiftola
tutinon (untfedcum multo matortbus tenebris,pluribus^ Jtjfietdta*
ttbus,eos tnuotuerunt.tnm uero,tam uarta et interfedtfcrepantia exe

flaria reddiderunt,ut tngermana illtus auftoris interpretationereftt-

tuenda,nonmedtocriter ejfe laborandum uiderctur. Sedtamencum m
fits de caufisfufieptam tam prontnciam deponere nonpofiem,coept ut
tntht apttfitmum ejfe utdebdtur , multa qux perperam tngefia erant,
delere : ptura tmmutare: nonnulla qtu deerant,addere: ut aiiqna ora-
tionts (pectes emergeret, ex qua tdoneafententia eltctpojfet . Cum au-
tem quo progredtebar tongtns , eopturtbmfordtbui tmmergi me tntel
ltgerem,ad extremum eo rem deduxt,ut me ab tntegropottm t_sirift»
telem conuerttJfe,quam tnterpretattoncm ueterem emendajfe ammad
uerterem.tn quo tamen tta me temperaut,ut non tta longe me a ratto~
ne tteterts tnterpretationts , ry uftatts fcholarum uocabults remoue-
rtm,q<un illtus ttefitgta tn mea conuerjione rettnqnantnr. Qnodeofcci,
qntanontnfiitueram tnterpretattonem nouam : nam mnlta fortajfe
aptttts mutta ttmatius dtct potutjfent :fednccejfe habttt , quoad ettts
,

facere pojfem ,uerba cy genera toquendt , qn<e ab hoc etdem anflo-

rc,0" KAuerrois elocuttone tam mde ab mtttotn fchoiai trwpferant
quanuts\horrtd^t fparitmq^ lattnarettnere : acueterts hutus anclorti
tnterpretattonem corrtgere . qut qttanuts tncnltus , nec admodum fi-
dehsfit : tamennefcto quo modo , qtiod perquam reltgtofe ad tterbum
emntadegr&co exprtmat , abomntbus habeturtn mantbtts ,& ad
hoc tempus pnbltce tegttnr. Cutns rettgto quanuts m hoc generefcn
ftorum necejfirtafit ,ita tamen a tudtcio , omntsq^ pottttoris doilrt-
n&cogmttone tnops eji , utnon modofingula gr&cafingutis Uttnis,or-
dtnem ttem , qy" confiruiftonem ttocum eandem reddi pojfe putauertt:
fedgrxcasettamtoquendiformutai,perinde ac fi tdem tatme fona-
rentjtn tattnnmfermonem detrudendut effe cenfnertt . qnafiuero ttn
fuarum ratto tta comparatafit , utfingutts cntnfque uerbts almd m
attattngua,quodomninotdemdectaret ,re(fondeat : earnmque dtf-
ferentta tn ftmpticibns modo uocabults , ac non multo ettam magts m
quodtamen nfqne eo nerum
dicendi ac eloquendt genertbus pofitafit:
eftjHthactpfa totam utm ttnguarum ftbi uendtcent. Qt^amobrem
qutfidt acerttditi tnterprettsfnngetur munere ,eum prxter rerum
fubieftarnmtntelligenttam , atquenonuntgarem utrinjque ttngud c»
gmtionem
 Dedkatoria
fnltionem (quorum utroque mintme tnflruclum ueterem interpretem
ampltus acrt tudiao prttdttum ejfe oportet :ut ubi m-
fitijfe confiat)

tntna , loquendiqueformdt non tdem ualebunt , qux tllts tn altera lin-

guafimtlttadtne ac proporttone rejpondcant , reperire ac dtfcernerc

pofitt nam ad hunc modum ft fua qutbusque uis trtbuetur , £T faci-
:

lius fenfum anBorts confequemttr , ey omnmo tpfioratiomplm uenu-

fiatis crftlendorts acceffertt Quafacultate cum tnterpres ifie , qut-

.

cunque tandem illefuit , ( neque emm nomen efiprodttum )plane cam

ntent , emnta perabfurde uertit . nec m hts dttntaxat qttd comme-
morautmus , etus imperttia perjj>tcitur : fed ettam tn exponenda ui
fartiumoratioms : cuiufmodt funt comuntltones ,parttcipta, pr<epo-
fittones , cxteraquegenerts eutfdem . qa-e , pertnde quafiunam ean-
demqtte rem ubtqite mtarent ,pratent acnegligtt . ex quo permul-
ta uttta cy errores tn tnterpretanda ac continuanda orattontsfenecon
fequt neceffe eft . hh tot tanttfque mcommodts cum aliqut ex nofirts,
qutpofi Confiantmopolttanitm excidium in italiamfe receperant,con
fitltum effe cuperent : dederunt fe huic generifiudiorum , typnefian-
tifiimum quenque hutus philofopln hbrum,egr<eco tn lattnum tranfitt

lcrunt. t qtubm rheodorm rhejfilomcenfs ea complexm , adqux ce

tertpropter tmmefam rerum uarietatemfe aftirare pojfe dtffidebant,
ita egregte tn eo munere fe tratlautt , ut nemim tmttandi ftti Jj>em 9
mtntbm tncredtbtlem fu<£ erudtttonis admtrattonem reltquertt. in eo-
dem numero habendm efi Sejfario , qui libros prtm* phtlofophta- fi-
deliter , nec ab ufufcholarum abhorrente dtclionis genere conuerttt .
Eedempertinetioanmst^rgyropyltindujiria^qm tn his ^croamatt
cislibns uertcndtsprxclare operam nauauttfuam ey Hercultma- :

xtmam tn hocgencre laudem cffet confecutus , nifi dum contra odto-

fam uctcrts tntcrpretts reltgtonem entxe admodttm contendtt,ntmium
fibt ipfc indttlreret , mmtaqtte licentta pertratlaret orattonem ^in-
fiotelis . qitodin alus fcrtptonbm transferendts fortaffeferendum efi:
m hts certc librorum genertbus pertcttlofum efi & lubncum .folet.n,
nonnuUa dcfuo addere , Mttltaqtte obfcunus ac angttfitus , utfitt mo-
tis efi , ub i^trtflotcle ditla,ipfepluribus uerbis expltcare nttttur : ac
tntegras tnterdum claufultu ab explanatoribus , praferttm xhcmt-
flio , & Stmpltcto , quem maxtmejctiatur , transfert tn orattonem
t iu %sirifio-
 .

Epiftola
tSlriftotclis : quam rationem tn tis maxime locis fcquitur, qmrum
eft ambtgua ,
ancepsquefententta . H<te fi ^rgyropylo detraxens ,
magnopere illius tnterpretatio , ut £T grauifttmt phtlofopbt, <&* ho-
mimsjfu<eUngu<tfctentifitmt ,probandaes1t . quatametft ob caujfat
iam expltcatas tnfcholas recepta non e(i,prtnceps tamen illefuit often
dendt Lumints bomtmbus lattnis , quo ad cognttionem hbrorum *^Art-
fiotelts adirepojfent ..Quamobremcum h<tc barbara , parumquefi-

dehs mterpretatto pafitm tn italia gymnaftts tterfetur : omnesque m

eofuam operamponant,ut omnibus mendts mtusq^fublatis , qudtfmt
mnumerabdta , ad commodiorem orattontsformam redtgatur , tdem
ego quoque oneris fufciptendum ejfe duxt:non eqmdem qm decutufqua
laude aUquiddeltbarem :fedpotsus ut tllorum exemplo monttus, con- .

ferrem tpfe quoque aliqmd adhanc protsianttftimam , O* tn primts

ttttlem pbtlofopbitc partem , quam uehementer afcholts deftderari ttt
dtcabam Protnde m eam curam practpue tncubut ,
. tttfideltfiime au
Bortsfenfa lattne redderem , atque non modo mm uerborum expltca-
rem , fedntftuel res tpfa , uel Itngua- proprtetas rejjueret , etiam mul
tttudtnem gracornm nomtnum,part numero lattnorum exprimerem .
Neque uero uel intuli ufquam aliqmd de meo,mft gra-ct uocabult no-
tto tta oftenderet ejfefactendum : uel nomtnum ftrucluram tmmnta-

W ,ntfiidpofiularet perfticmtatts ratto , uerbaque ejfent etufmodt,

qmbus ommum tnterpretum confenfu res aperta mtmmeque dubta

Jubttceretur . articults uero,gr parttcipns , cetensquetdgenus ora--
tioms parttbus mmfuam, qu<* multtplex eft, refittuere , cr quoadeat
latina oratto referre potutt ,pro mrtbus exprtmere conatusfnm.fed an
te omntafedulo operam dedi , ut ea qna ita dicuntur ab CArtftoiele ,
ut tn uariasfententiai trabtpoftint , tta transferrem , ut eandem am-
bigmtatis ffeciemprafeferrent , neque me unt defimtaque fententt*
cmufquam explanatons addicerem.quod ne facereft quo tn loco Ungu*
lattna ratio me tmpedtuit, eumfenfum reddidt , quem magis probabt
lem , magisque peruulgatum ejfe perjjaciebam quodea mentefect ,
.

quodcogttem aUquando bos eofdem , ac reltquos fortajfe hmus pht~

lofopht Ubros , qm publice enarrantur , cum annotatiombus qmbuft
dam iterum tnpubltcum emtttere : atque tnm demum cur pUraque
uel tmmutauenm , uel addidertm , ac certis in locts ab alwum tnter
pretattone
 . ,
:

Dedicatoria
tretdttone reeeffertm demqne qttdm w qudqtte re fecutusjtm rdho-
,

nem , piurtbiis dpcrtdm Huncporro idborem meum Cardwd.^Am-

.

fhfe. tn tuo nomwc dppdrcre uolui rdtus id effe ofjicii mci, cumpro-
:

fterwcredibtlcm humdnitdtem tudm , qttd me dttm Pdtdtut hbe-

rdltum difciplinarumjrrdtM commordreris , dmplexmes: tunt uet~

mdxtme quontdmfe qutd efe ,

qitod nel rdtione tnfeitut , ttei Uuddbt-
liter confici d qiioqtum pofett , pr<ectpue tnfeiidiis dotlrtn<e , etm tibt-

iruclm mre opttmo dcberi extjhmo . ndm tut qtttdem dntmi excellen
tid , & dd omnem idttdcm tmpetns cxcclfo & illiifen loco fetd efe
qut opes , qw.bm ctrcttmfetus : qtu ceterd bond , qn<e uel ndtttrd, uel

fortuna twi bentvnifeime Urgttd efe : non tn perfequendts uohtptdtt-

bm , :fedaim omm uirtnte com-
qu<ts pi<ertque peruerfe ddmtrdntttr

pdrandd , tttm ttcro conformdndo dntmo phtlofophu ftudits ,confumts.

tdque dgps dthgentcr , ut pr<ecldram wrtutis cxcolend<e confuetudi-
nem , qu<£ utgtut wpdtre ttto Ferdwdndo Gorifdgd fdptentifeimo &
fortifetmo imperdtore, <o" wpdtruo CdrdwdU etidmnu mdxtme eitt

cet , confednter tuedrts : ufqueddeo nt omntum confenfn tu unm ext-

jids , ddquemomnes omntnm ret~i<e coqttdtiones , honefet condtm
pr<eciarddcniqueoperdreferndebednt. Multdhutm ret drgumen-
tdfttnt , fed nttilum grdittm , nttilum dd Iditdcm tttdm lilttftrms, Pti
Pontificts Mdximi tefetmonio : qtu extmits tttvs utrtittibm commo-

tus , fnmmd omnutm uoluntdte , dd fttorum te numerum ddfcrtbe-

re ,& tn dmphfetmum fdnfitfeimumqite ordtnem cooptdre uolutt
Qudmobrem cum omntum mentes tn te conuerfefent , ommtimque de
aliqud idude cogitdnttum tefeetlet tnduflrtd , probdbdem cr fitis
idoncdm cdujftm me hdberefum drbttrdtm , ct:r hoc me<e opcr<e fett-
ditque monumentnm , qudiecunque td tdndem foret , tuo nomtnt w-
fcnbendum effe decreuenm Qupd qtudem uel ob edm mdxtme cduf
.

ftm te non tmprobdturum effc confedo , qttod conitinEinm hdbedtfen-

Atum <£T wdnferidm Mdrct ^Antonu Pdjfen mei etufdemque tut do-
ttons ,ommnmque hutm <etdtis phiiofophorumfdciieprmcipts: qut tn
hos eofdem dc reltquos ^Arifeotehs Ltbros ^tuerrois ^Arrdbts Com-
mentdrm ,ftngttidn dthgentid certtfeimoque iudttio excuftt , ty w-
jinitis propemodnm mendts tnquwdtos ,fu<e wtegrttdtt refetttttt qu* .

res quantnm ddtnmentt phdojophi* cupidts homwtbm ftt dUdturd ,

t ;;;> non
 Epiftola Dedicatom.
wnejlhmtu temporis exponere. Nequefanefaciam , ut in eltts uiri

laud.es ingredtarcfuoda" fjane fuperuacaneam operam Jufceptu-

,

rus fim,cr nullum exitum muenturafit oratio . Nam fummam he-

minis doblrinam fmgeniumplam dtuinum , acemmum ludtcium,
•mnes nationesgentesqtte tam norunt, acpradicant : utquc eumefit-
perioriloco de ahditifiimis philofiphorum decretis audiantdif

fcrcntem t fre<puentes quotanms Patamum confiuunt.

Qupd fuperefi clartfi. Cardmahs , lucubratw-
nem hanc meam , non ex ipfa rc quam lon~
ve infra tuam digmtatem effe con~
fiat :fed cx mea m te obferuan.
tia ponderes ttehm.
yale.
Patauii. V //. Kalen.iulii.
M D LXit.

$<
PE ORDINE LIBRORVM NATVRALIVM
arist6telis dispvtatio
ex lectionibvs m. a. passeri
an v & excerpt a.
i

Ibros naturales co ordine digesfit Ariftoteles,

quo naturaipfa inrerum naturalium genera^
tione uti folet . Res .n. naturales,vt quf compo
fitg funt,ex principr)s fuis elTentialibus rjsqj pri
mis, pendeant neceffe eft. quo in gencrc eft ma/
teria prima, dC mouens primum:ex quibus for
maeeliciuntunquacresnaturalesvtacftufintcfv
quas^ proprrj fines confequuntur.Quamobrem cum cx
ficiunt,
histribusresnaturalesoriginemducant,iureoptimoprimumin
gcnerationclocum haberedebent. Hocmirunaturae artificium
imitatus Ariftoteles, ordinc dodrinae libros dc Aufcultationc
Phyfica primo loco audiendos cffe volui t.in quibus prg cipue dc
matcria prima , de<}j moucnte primo , docftxinam complexus eft
Quibus proportionc refpondentcs , libri de Coelo dC fimplicibus
corporibus, fecundum obtinent locum. na coeleftia corpora agen
temcaufam<S£ mouentem:grauiac\: leuiamateriam,tametfipro
prie magis,prf fe fcrunt:q uippe que. proxime immediate^j res na
turales conftituant. Corpora fimplicia illa funt, quae vt elementa
cognofcuntur,quandoquidem ex eoru mixtione naturalia , quae
uere pendent a principr)s,componuntur:quibus elementa illa vc
Juti materia fubiiciuntur Sol vero in obliquo circulo conuerfus,
cum motu mobilis primi, vt agens illis eifdcm comparatur. Itaqj
omnes iftoslibrosde principrjsappeliandoseffe cenfcndumcft»
QuapropterlibrideGeneratione <St'interitu,tertiumIocum tc^
nent,itavthorum trium librorumordini,qux ab Ariftotele in
prologo dc Phyfica aufcultatione di&a funt, facile refpondere \w
deantur,a principi}s fcilicet 6t"caufis,vfq? ad elementa. His demfi
ficordinatisliberMeteorologicorumannumeratur,ordinequar
tus:'atprimus naturalium, quae verccx principrjs effedicun/-
tur 8C appellan tur mixta. Et primo quidem quae imperfecla funt
occurrunt : isordo . nature eft, vt ab imperfectis exordiens in
n.
perfccftiora ac demu perfectisfima generationem termiriet . Poft
hunc qui de his tracflat quat ex terrae vifccribus eftodmtur, quia-
KIW
 ,

M. A. Ianuas
tusfequiturliber. Qujbusadhuncmodumdiftributis, quilov
co fextus fequi debeat,non eadem eft apud omnes opiuio,cum de
animatis deinceps agendum iit . Qua de re dubium eft, num de
anima prius^ pofteade animatis tracftandumfit. Deinde fi de
animatis ratio obtineat, prius ne dc ftirpibus quae vegetatiua du
taxatviuunt uita,andeanimalibusquaepraeterhanc,etiam fen*
fitiuam habent. Nam qui deanima agendum prius eiTe uoJuere
ac proindefextum obtinerelocum,fuere AuicennacV Latini , his
moti rationibus. Nam fermodeanima, vniuerfalior eft,quam de
eadem, vtvegctatiua, Sdvtfenfitiuadicitur: quaredeeaprius
agendum effe perfuadet ratio , ficuti in libris de anima etiam ob^
feruauitordinemhucAtiftoteles, quipriusanimaincommuni,
moxvegetatiuam,fenfitiuam,&rationalemdefiniuit.Alterara^
tio ab animatis veluti a caufatis accepta eft . Caufata enim perfc
cla notitia cognofci non poflunt nifiper fuam caufam, eamijj
formalem,vtex Auerroe Poft:prirao.comm. trigefimoquinto*
habetur.Ergo vt animata perfecle cognita fint, eorum caufam 8C
formam quae anima eft,prius cognitam effe fupponunt.Ex aduer
fofuntplergque Ariftotelisaucloritates. Namin libellode par^
» tibusad motum vtilibus,inquit , Quae circa progreffum anima*
» lium,S£circaomnemfecundum locummutationemhocmodo
s> fehabent,hisdeterminatis,confequenseft fpeculari deanima.
Sequitur itaqj librum departibus , animac fcientia Idem in pri>
» modepartibusanimaliumdicit, Sedcumfatisdehisegerimus,
» noftramcpexplicuerimusfententiam, reftatutdeanimatenatU'
» ra differamus.Quare poft libros departibus, liber de Anima col'
locanduseft.nonitaqjfextuserit. Dubiumhacrationenafcitut
quistandem hiclocusfiuIntergraecos& Auerroe conuenitlocu
libri de Anima octauum eflTe debere. At quomodo e fexto in ocla
u um locum profici fcatur ordo, con tro uerfia eft. A uerroes Meteo
rorum primo cap. primo ordinauit,ut videtur fexto loco libruni
de Plantis, feptimo de Hiftoria Animalium , odtauo de partibus,
&C de Anima . Alrj vero fexto ,librosde Animalibus , feptimo de
Plantis,oclauode Anima. ExhorumdiflTenfioneuenitexphcan-'
da haec difficultas de ordine librorum, de ftirpibus, dC de anima'
libus:prius tamen pofitis vtriufcp fectae rationibus , £>£ illius qua
Auerroes fequi voluit . Nam fimplicium notitia , eam quac com-'
pofitorum eftjOrdine praecedit. Quare liber de Stirpibus,librum
de animalibus praecedere debet.Praeterea , ea proportionet refpo
det animatum animato,qua animae anima/ecundum cognofcen
diordinem: fedprspomtur vegetatiuae animaenotitia in librO
de
 .

Deordinelib.Arift.
«KeAnima, cognitionianimaefcnfitiuac: quareeademrationeSc'
ftjrpesanimalibus in cognitioncpracponi debent. Rationcsde^
indeexaduerfopofiteTunt:Animaliaftirpibusnotioranobissut,
quarecV illisincognitionisordine prioraefledebent. Nampe^
rindefe habet in ordine cognofcendi perfecffcum animal ad im^
perfecftum,vtanimaliaad ftirpes«Habentenim quae perfccftio^
raanimalia funt confpicuasacmanifeftas partes magis , quam
imperfe&a:vt ex procedendi ordine in libro de Animalium hifto
riacolligitur:ubidehomineprius,quamde cftcrisagit: quam
candem rationem animaliaad|ftirpes tenet: quinimo animalium
velWrexemplariaquacdaftirpesfunt: nam cutiscorticem,j&ca
rolignum prfferunt JiocAriftotelemvoluiffedi&umilludinh>
i
M nedelongitudine,&breuitatevite^on*rmat.Sed de hoc fecundu
3 , feinhisquxdeplantisdeterminabitur, Poftponituritaqjplanr

tarum notitia animalium cognitioni

Quid autcmin hac interpretum diffcnfione dicendum fit,
Deo. Opt. Max. Fauentedicamus,pracpofitapriusdiftin<ftione
«x Auerroe,Meteororum primocapit.primo.collecfta.Librorum
quideanimatistracflantordinem, partimhaberc quid ncccffa^
rium partim quid vt melius quod &C Auicenna voluiffe vide*
,
:

tur , dicens ,cum pofueri t animam in fexto loco , fi quis ordinem

huncimitarcvoluerit,noncalumniabimurillum.hispofitis,que
interanimataordinem tenemus,tribuspropofitionibus complc
xifumus, quarumprimafit, Plantarum notitia,vniuerfae qux
de animalibus eft cognitioni poftponenda eft Secunda, liber dc
animalium hiftoria,fextum locum tenet.mox feptimum, libri de
partibusacdeinceffuanimalium. Tertia,liberdeanima.Hisfic
©rdinedifpofitiso&auumlocumiureobtineredebet.Propofitio
prima ex Ariftotele confirmatur, ex primo &C nouisfimo contcx^
», tuMeteororum.Inprimoinquitjfccunduminducftummodum
»> de animalibus &C plantis. In vltimo , &C tandem ex his conili tutii
»> hominem 6C plantam.Et aduertendum,quod fi aliter reperiatur,
ibi ordo non eftet: nam tuc ordinem cffe mter ordinabilia cogno
fcimus,quando in principio ucl medio uel finelibrorum dicla co
cludit,& dicenda proponinvt in dicfiis locis, atqj in fine de longi
tudinecV breuitate vitae obferuauit.Hac rationc quac ex Auerroe
in oppofitum diclafunt,facile diluuntur. Nam tunc a fimpliciori
busordimur,quandoquaccompofitamagisfunt,illisnotiorano
fuerint.incepitAriftotelesacompolitisadfimpliciumnotitiam
progredies,vtnotauit AuerroesprimodeaufcukationePhyfica
com.j. quia principrjs quac fimphcia funtjCopofiw funt notiora*
Secun^
 M.A.Ianu3r
Secundum quoque non vrgct quandoquidem in libris dc Anfr
manaturoe ordinem obferuare uoluit,a<fiurus deeius partibusica
rationedevegetatiuapriusegir:qu3e,fenfitiuapofita,ipfancccffa
rio ponitur. At contra non contingit . Hic uerocognitionis ordi-
rem obferuandum effc voluit, quia fic meliuseflecognouit,utcx
Auerrois diftincftione pofita manifeftum eft. Secunda etiam pro*
pofitiomanifeftaeft.Namquxinmufica,v,g.vtquiafunthaben
tur, in Arithmeticapropter quidfunt,demonftrantur: fic&de
Gcometriaatq? Aftrologiain pluribusapparet.Hac rationefub
alternationem fcientiaru , quac fic fe habent , pofteriorum primo
AriftotelesefTevoluit. Atfiduoli3ccqua:fita,QuiafciIicet«3^.pro
pterquid,diuerfas inter fe fcientias facere pofTunt,curcVftSea>
demfcientiagenerediuerfas partesminimefacereposfuntfprav
fertim cum iic requiratnofter cognofcendi modus: qualis in ani*
malibus confpicirur,vbi ea prius effe cognofcere oportui t, u t irj i
bris dehiftoria factu eft:mox ex quibus eflentialiter coponantur,
quodcufcimus,ppquidipfafuntcognofcimus.Neqjimpedime>
to effe potcft fi quifpiam dixerit in eadem partefcientiae , quia &
SC propter quid eiufdem effectuseffe quandoquidem particula^
:

re aliquod quefitum hoc modo fciri contingit, vt vbi decompofl

tisomnibus,vtdeanimalibus,cum eorum proprietatibus,dcin^
dedeillorum caufis agendum fuerit,non eandem,fed diuerfa»
partes requirunt , confirmatur Ariftotelis audoritate , fecun'
»* do de partibus animalium cap. primo. Ex quibus 6t"quot nume
» romembris fingula animalia conftarentlibris hiftoriarum qui
" de his fcripti a nobis funt planius explicauimus,nuc quas ob cau.-
*'
fas ita fe habent cofideremus.Idem in Iibello de inceffu Quod.n*
.
n
hoc contingat modo ex naturali palam eft hiftoria. Quam autem
5>
obcaufam,nunceftinuefiigandum. Tertiapropofitio, cVratio^
necVauctoritateconfirmatur. Atpriufquaminhanc defcenda>-
mus,notandum proponimus,quod uniuerfa deanimalibusdifci
plina,tribuscognitisabfoluitur,atqjperfjcitur:quorumprimum
efteffentiaanimaliumcumfibiproprrjs operationibus. Secun'
dum animaliumgeneratio ,quaanimal vnumquodque, &gi/>
gni tur, &L fucceffiua perennicp generatione conferuatur : tertium
vita,cVmors.Anteceditenimanimaliumeflentia,moxfequitur
generatio,poftremo vita <Sc" mors.Tria plane haec,cofufa quadam
rationeinlibrisdehiftoriadocuicAriftot. Eteniminterinitiaad
quintum vfcplibrum quid fit efientia cu proprietatibus:in qunv
to fecundum pofui t,de generatione fcilicet: in odauo poftremu,
quae ad vitam attinent 6C mortem,perfecit, His respondentes eO
fentiales
 Dc ordine lib. Arift.
ferjtialcs caufx,in hisqui fequuntur libris reperiuntur : F. t prima
quaematerialiscaufaeft:moxfequitforma.natura.n.hocnimiru
proceditmodoingenerationererum,cum matcriam priusprae-'
paret, ex qua quidem formain a&um dC perfeiflione ducitur , ac
demum compofitum naturale refultat . Hunc etiam ordinem in
primis principrjs obferuauit. Primo.n.de materia prima in pri*
mo de Phyfica aufcultatione pertradiauit.mox deforma in fecun
do. Quapropter poft de Hiftoria libros,feq uentur libri de parti'
bus: Et de his qua: ad inceffum faciiit vt materia,feptimo loco de
terminaui t:Poft hunc,de anima oclauo, vt de animaliu forma dif
ferui t.Vnde ex matcria illa &C forma ifta tota animalium habetur
cffentia,atcpanimaliumquaeconfequunturpropria:quandoqui
dem quareffentiales caufx funt, &compofitorum caufx funt,c\;
proprietatum quae compofita illa cofequuntur.Quorum prima,
fen/us &C motus funt. his enim ipfis animatum ab in aiato differt
ex Arift. fententia primo de anima \9 &C fecundo 14.16. Verunta^
menanimaliumcumpropriamagisoperatiofentirefit,cxlhispri
mo fenfibus qui extrinfecus fentiendi occafiones fufcipiunt: idcir
cointerlibrosde propietatibus liberde fenfu&fenfili primum
locum tenet.fecundum qui de intrinfecusoperantibus:qualis eft
libcr de memoria ac reminifcentia quos omnes fenfus fua fcqui-
.

tur pasfio.Hac ratione liber de fomno &C vigilia terti um locum te

net.Quibusexpeditisfequiturliberquartoloco, qui proprieta'
tem alteram declarat quae motus eft,atq; de illo in communi tra-
clationem continet. De quibus omnibus proprietatibus confufa
quadam notitiainquatuor primisdeHiftoria egitAriftoteles,
QuintumdeindelocumtenentdegenerationeAnimaliumlibri,
quibus confufe admodumrefpondent libri de Hiftoria quinto
ad cclauum vfque In refiduis eadem cognitione refpondent his
,

qui diitincte agun t libris de vi ta &C mor te,cum fibi cognatis:q uo

rum primusde longitudine <Sc" breuitatevitoedilferit.fccundus
deiuuentutecxlfcnecl:ute.tertiusdeinlpiratione<5<:exfpirat!one.
vltimusdcvitacVcmorte. Hisficdcmonftratisfatism3nifeftum
eft de anima tradationem,o<fr.auu locum obtinere . Qtipd ctiam
» Ariftotelesperluadetinfinedeprogrcffuanimalium dicens.His
» autemficdeterminatisproximumeftdeanimacontemplari.Ifti
fententioc aduerfari vidctur ratio ex didis Aucrrois collecra pri-
modeanima commentofccundo,vbidevtiIitateagit inquiens,
NcceffeeftvtfciredeanimafitnecefiSariumin cognirioneanima
lium,non tantum vtilc . Ex q uibus didis facile colligi tur cogni^
tionem de anima pracedcre illam qu$ de animalibus habetur , (i
animalia
 Dcordinelib. Arift.
A animaliaperfeclanotitiacognofcidebeant. AltcraTatioqfuacdS
fcntentia noftra pugnat,hacc eft: Nulla eft animalis pars quae ani^
matanon fit,vtexparaphrafi Auerrois fuperprimode genera>«
tioneanimalium colligitur. Non enim ex pluribus partibus ina
nimatis corpus vnumanimatumcomponi poteft.itiq? cogni.'
tio de par tibus animaliu a cognitione de anima pendere videtuf
Quare quae de anima eft noti tia,prior illa eft qua: de animalibu*
traccat, Quibus obiecftis fic fatisfaciend um efic pu to. Primo totu
conccdendo, fcilicetadperfe<ftamanimalium notitiam necelTa^
rium efle animam priuscognouifle:cum vero infertur,ergo liber
deanimalibrosdeanimaliumpartibus praecederedebet, confe/
quentianegandaeft.Namad perfecftam animaliunmotitiacum
exmateriacVformacompofitafint,vtranq?illamcaufamcogno^
fci oportet, tum materiam tu etiam formam:5£materiam prius,

fi naturam generationisordine fequemur.Quem eundcm ordine

obferuauit in doctrina Ariftoteles,utdi(ftum eft: Animalium ma

teria partesanimalium funneorundem forma anima eft quibus :

cognitis tota animalium fubftantia cognita eft , cum ex his dua*

buspartibusmateria&lforma effentialiterrefultet. Taliitaq?or
dine anima vt forma fecundum perfe&am notitiam animalia
praecedet. Alterum quoque diluitur argumentum. Nam ani*
maIiumpartes&fianimat3efunt,nontamenvtcalesinlibrisdc
partibusconfiderantur,fed vtfimiIaresdisfimilarefquefunt,SC
quanta non aut ut animatae funt . Ad rationes quibus Auicenna
:

dC latini mouebatur, diccdu:Ad prima,«quod ratio eodem modo

nonconcludir:Diuerfimode.n.comparaturanimaanimalibus,8£
partibus fuis,quae animae funt.Namq? anima animalibus v t pars
eft&forma: Acfuiscoparacurparcibus vccocumquiddaeft,&
vniuerfale.Hac plane ratione prius ipfam in vniuerfali, mox fecu
du vnamquaqueeiusparteminfecundodeanimaderTniuitAri
ftotcles.Atconfiderataanimahocordinevtcu animalibuscopa
racurvcpars&forma,nonfexcumfedo<ftauum locum vt diciii
eft tencre debet. Ad reliquam rationem refponfio ex dicftis manifc

, ftaeft.Nonenimanimaliavccaufacacognofci perfecte poflent,

nifieorummateriacV formacognitis: videlicecpartibus&ani'
ma , ex quibusfecundum elTentiam animalia dependent . Quare
anima hoc ordinc o&auum dC non fextumlocumobcinebit,ut
probatumeft»
 . .

INDEX SVMMARVM ipfnurtlcaufam. Cap.i.

jj,
accapitum librorum trium SummaSectmda. De Antmtt potctt^starii
ordine,ac quopatlo definiridebcat. 6 1.
de Anima.
Summa Tertia. Dtpotentiaanmnevege-
Summa:acCapitaPrimilibri
tatiua. 6gm
Explicantur Anim<t vtgttatiu* opera:re-
dc Anima.
dirguiturq; Empedocles dealimentt catt-
Vmma Vrima . Vroponi- fa.Cap.l. 66.
tur nobilitas, ac difficul Devirttttis utgetatius obieflo , Aliment»
tas fcientt* ani- fctlicet Cap.i.
tpfitts
j lm
m*. fo.l. Summa Quarta. Depottntiaamnntfcnfi-
Quas ob rts Anim<t cogni ttua. 7<f .
'
tio cir twbUisfit.cj- difficilis. Caf>. I . I . Senfttm pasftonem effe , .tttmj; alicjiutndo

Differe-nter definirt Naturatem,ac dtalecli potetta,a!itjttando ucro atlu ejfe-.patiaut

cum. Cap.i. 8. tu afimtlijii uero a difimtli. C. 1 .

7 6.
Summa Sectmda. De anticjuorum opinio- Senftbilia aliaperfe effe, aha ttero per acci
nibus circa Animxtffentiam. 9. dens:perfeautem,aliapropria,ahacom-
Summ.i Tertta. Confutantur Antiquoru munia.Cap.i. 82.
cpiniones de Anim<e efjentta . Adducun- De uifu,utfibtl. bus,ac medio,perJJ>icuo, ae
turij; nonnulltt circa ipfittt rnitatem dif- Inmtne.Cap.}. 83.
ficuUates. 18. Deaitdttu,fono,ac mtdijs . Dt ipfa Echo :
T)ilttuntur opiniones Animam tnoutri dif- ac etiam de Voce. Cap.4.. 90.
/erentcs.Cap.i. 18. Dt olfatlu, olfatltbilt, ac medijs. Ca. 5 9 8 .

Qonftttatur opinto, Animam harmoniam T>eguflu,crrg n f}abili.Cap.6. 1 ot.

tfJiafftrens.Cap.i. 29, D t tacltt, tagtbilibus, ac medio .C.J.106

ixammatttr dubitationes nonnulix Ani- Senfstf reciperefenfibiltaftne materia. Cur
mam motieri perfuadcntes.Cap. 3 . jx, fenfibtlium exvperantne corrumpnt ipfk
Animam non ejji iiumerttm fe tpfum mo- fenforia.ltem quopatlo nofentientux afen
uentem.Cap.4. 34.. fibihbus pattttntitr. Ca. 8 114.
Animam cxftbultfinfo corpore non cvm- Summa Quinta. No darifextitmfinfum.
poni.Cap.*.. 37. Curq; non vnti,fidpUtresLibeamttsfen
Antmam non effe ex elemctis compofttam. fus,redditt:r caufa. \ \ 6.
Cap.6. 38. S itmma Sex ta. Cut<eTiio an eo dc, cjtto seti-
Nonnttlu proponuntv.r difpct/ltatcs de ip- mHsfcnfn,et'tamfentirenospercipiamw:
fius Ainm<t vmtate,acparttbt\itate. Ca- faifosij;, ciuem commtmem appeilamus,
,/""•7- 45- explanatw. 111.
SumnK ac Capita Secundi hbri 'SummaSeptima.Voniturdiffercntiainter
inttUigereftpere, ac ipfitmfentire: mtttfli
de Anima.
gatttrj;if>f>ui tmaginationis efVetia. 128
SVmmaVrima . hmefiigat, actradit Kon efje ident intelltgere, acfapere cii tpftt
'
Aninnedefmtionem. 48. fentire. Cap. l •
ibidnn.
Traditttr An:m<e defimtio'declarans t.m- Vrobatur imagtnationem non eff: fcuftm,
tummodo cjuedeTt. Cap. 1 48. necfeientiam,necintelleclum nec opinio-
Iraditttr Ammx drfinitio propria, f per ne:traditurq;e'msd(finitio.Cap.%. 131.
Summs
 . .

Ind ex
Summx ac Capita Libri Tertij tur.Caf.e,. i£j
de Anima. Animam ijuodamtnodo effc oi7mia,zsr re-
rumformas-.ipfamq; m fine pbantajma-
SVmmaVrima.DepotentiaAnimain tibusinttlligtrt.Cap.6. 187
ttlltcliua. fo.i}6 SummaStcunda.DcpottntiaAnimamo-
Dr inttlltclusposfibilis effentia.\pfius im~ tiua. 1 8 9.
fasfibtlitattm non tfftfimileti, quafen- Kedarguttur qu<tia anim<e diuifio: ac du~
fits.Et <juando tntdltclus hicinailu tffe bitatur quididejfeposfit, quodmotulo-
dic.ttur.Cap.l. l$6. calianimalmouet.Cap.i. 189.
Qtwpaclo intellecluipotesiatis mattria- Qubd inttlltflus,ac yoluntas caufafint l*
lia.ac eorumform.is,fimiUter et ta, qu* calis motus in animaltbus. Uem tjuopa-

funtmab$~braflionemttlligat,Qupttiii flofidtis~itmotus.Cap.x. 191«

faflo inttlligat,fi e$~l impasfibtUs .
Qup Quid fit moutns in imperftflis animali-
modoJeipJuminttlUgit.ZtcurnonJim- bus:ey quomodotisinfit.Cap.}. 197.
per intelligat. Cap.i. I 5 5 SummaTertia. Qua anima potentia qui
DtinttlltfluAgtntt.Cap.}. 160. bus animatis necefario infint. 19?
Dt inttlligibilibus, ipfius inttlltflus obit- Nutritiuamanimamomnt viutns ntctfpt
clts : tjuibusq; ipfius inttlltflus operatio- rio babere: fenfum uero taflus ipfum ani
mbus mtelhguntur.Cap.4. 16 <. mal: atq; etiamguftum , cum fit taflus
\n multis intelleflumfenfumq; conuenire. quidam.Cap. 1 199«
De intelleflupraflico ,ac tpfius afpecu- Animalis corpusfimplex ejfe minime pof
latiuo diffcrtniia Quo etiampaflo ea,
. fe:cumfenfits taflusfit eineceffarius,alif
cjHzabJjraclwnc dicuntur» httlligan- uerofintadbmutjJc.Cap. 101.

Errata ia Sophiani interprctatipne corrigenda.

Pag. 4 A zqui Corrige equi ' Pag. 8j F inquoante inquoautem

Pag. 13 A hibecacione hebecationo Pag. 93 D
quapupillaobcegimr
Pag. 34 B diuinus diuinius quc p upillc ob tenditu r,
Pag. 40 A eum ens cum cns Pag. 101 D rcccida; fatidx
rag. 41 C lacinis lationis Pag. 107 F ftatim perarque
Pag. 44 B disfimilaru dislTmilariura itatim ea tatla perxque
Pag. 46 B pacibile parcibile Pag. 111 F taliillud caleillurt
Pag. 54 B amisfit amifu Pag. 135 Daialiaalia, aialia:alia.
In eadern F ac de nima ac de anima Pag. 136 B diffenciam difFetcnuam
Pag. 5f C diferere diilerere Pag. 160 E hxc adfinc hx adfint
-*-&• S7 F eapartem eampartcm Pag. 167 F induiflbili indmifibili
Pag. 60 B adlutoeshec hiadsutocs Pag. 171 A vc illa Iter fe, vc illa incer fe,
Pag. 67 B perfecca fnnt perfeclafinc Pag. 187 F eftfcicntiale &fcientialc
Pag. 71 C fubeit fubeft Pag. 188 Dinpoftilla, cfle fenfibiliura
Pag. y6 C aut imposfibi , dleielum eflefenfibilia
aut imposfibile, dictum cft rag, 100 B ne ingenctabilem quidcra
Pag. 82. B duoquidcm per fe unum, ae ingenerabile quidcni
du qiudeni pex fe> unura
 ARISTOTELIS
D E A N I M A
LIBER PRIMVS,
Cum Auerrois Commcntarijs.
SVMMAE L I B R I.

ln Prima proponitur nobilitas,ac difficultas fcicntix Animre.

ln Secunda Antiquorum natrantur Opimones dcAnimx cllcntia.
InTcrtia exdcm contutantur opinion« Adducunturq; nonuulLv circa
:

Anirruc v.iitatem quejtioncs.

SVMMAE PRIMAE. Cl/>. I.

Qh.« ob rzi Anim* cogt tio cj? nobihtfit , cr dijficilis.

ANTIQJA TRANSLATIO.
Onorum <3chonorabiliumnotitiamopinantes,ma'
gisautcmalteramaltera^autfecundumccrtitudinc,
autexeoqiiodmeliorumtycVmirabiliorumelt, pro
5®
^igj
pter vtracp hxc , animac hiftoriarationabiliter vtiq?
in primis ponemus.

MICHAELIS SOPHIANI I NT E R P R E T AT I O .

B /^Kw omnem faentiam remfidchram achonorabdem ejfe exi-

• a!'r

clara, no-
prx-

^j slimemus, altam tamen nnxgts alta, "W quod exqutfttor , "W bile, ptio-
fam
quod rerum prxjianttorum cr admirabdioruft ,propter litra^ hxc,
fcientiam qui&de ^Anima habetur , lure optimo mprimts ponendam IfOpictV

effe duxenmus.
AYERROIS TEXTVS
Voniam de rebus honorabilibus di. deledlabilibus eft fcire
ylaliqi
iquid de rebus,qux differunt ab inuicem , aut in fubtili'

aut quia funt cogni tac per res digniores , di nobi'

tate,
liores, recflum eft propter haec duo ponere narrationem de anima
pofitione prxcedentn

INtenditperfubcilitatcmconfirmationcm demonftrationis.Etint.cn- __

Dirfe ret a
dit per hoc,cjuod dixit aut quia funt cognita: per rcs digniores & nobi !

lioresjiiobilitatcm lubiecti.Arccsenim nondifferuntabinuice,niii altero mcfcje^.

iftorumduorummodorum, fcilicctaut cofirmatione dcmonftrationis, tiarum.
DeAnim.cuco.Aucr. A aut
 De Anima
flut nobilitatc PubiecYi ,aut vtroq; . v. g. qm G^eometriaexccdit Aftroio- D
giamperconfhmationem demonftrationis. Aftrologia aurem cxccdis
lllamnobilitatefubiecti.Etdixit.neceflanumeft propterha:cduo,&c.
quia hxc duo inuemuntur in fcientia de anima, vt
ideft neceflarium eft ,

procedatfermo deeaantealias fcientias.Et manifeftum eftconfyderanti-

busiquoniamfubiectum huiusfcientixeftnobiliusalijs: &fimiliter dc-
monftratioeiuseft magisfirma. Etinccepitfermocinari ita. Qmde rc-
bus,&c.inducendohominesadamore fcienti^.&fermoeiuseft in forma
lyllogifmi categorici & quafi dicit &, quia nos opinamur cp cognitio efl
.

derebushonorabilibus,&deledabilibus, &cpfcientias fuperantfeadin-

SiTa Jala uicem,autpropterconfirmationem demonftrationis,autpropternobiIi
oes faas
tatem fubiecti,aut propter vtrunq;,ficutinuenim usinfcientiadeanima,
nobiliute
fcihcet quiafuperat in hisduobus aliasfcientias,pra:terfcientiam Diui-
fubiedi, nam neceflarium eftopmari cpfcientiaanimarantecedit ahasfcicntias:
:

& certitu- &ideo pofuimuseam inter omnia qujefita pofitionepraecedenti.

die demo p
ittadonis, Videturautem ad veritateomnemcognitioipfiusmultupro^
eiceptadi
fJ C ere:maximeautad natura-.eftenim tanquaprincipiGaialium«

s o p h. Videtur autem cum adomnem ~)ieritatem cogmtio eim magnopere

conferre.tum pracipue ad naturam: efi enim quajlprrncipm ammaliu.
Etnosvickmusetiam q> cognofcere eam adiuuat magno iu^
uamenroinomni veritate:c\maximeinnatura:eft enim qualt
d*m^ principium animalium.
x Ciim demonftrauitcaufam.propterquamdebetcfTeha-cfcientiama-
gishonorabilis, &pra:cedensaliasfcientiasnobilitate, inccepitctiamde-
monftrare vtilitatem huiusfcientiaylicendoEtnos videmusetiamcpco-
gnitio,&c. Etintenditperomnemveritatffcientiasfpeculatiuas. &in- |

tendit per hoc,quod di xu & maxime in natura, ideft & maximein fcien
Vl.quod tiaNaturali. Deindededitcaufam,propterquam magisadiuuat Natu-
dam. ralemfcietiamgaliam,dicendoeftenim*quafiprincipiumanimaliu.t.'
^ . &caufain hocelKquiacognofceiedeanimalibuseftmaxima co^nitio *
Docum. i- „
J & n r j
& /r
iuuamen. partium naturalium:c<:animaeitprincipiumammalium vndenecella- .

tu fci^aie ruimeft vtfciredeani ma fitne cefla num in ccgnitioneanimalium,nori

*d aFs fcie^ tantum vtile. Et~Jebes~fci req? iuuam£tumicientia.'anima: adaliasfcien
tiasuiemt
t as nuen tur tr DU s modis. Quorum vnuseftfm cpeftpars illmsfcien-
;
i j j ;

d;,. tia::immo nobilifhmapartium eius, ficut habetdifpofitionem cumfcia

Idem. n. Naturali.Animaliaenimfnntnobiliflimacorporugenerabilium,&cor-
Meta. j6. ruptibilium animaautecft nobiliusomnibus,qua:funtin animalibtu.
.

'gd Secunduscft,quiadat plunbusfcientijspluraprincipia:vt fcientixMo

Vtj.huius rali,fregendicruitates, &Diuina?. Moralisenim fufcipitab hacfcicntia
c 5. fofo- vltimum finem hois,in eo q> eft homo,& fcientia fua: fubftanti.T, quc; fit.
i
t

ne q6nis Diuinusautem fufcipit ab eafnbftantiam fubicctifui .hicenim dedara-

•aTTntel-
bitur,qmforma:2bftratfa:funt*inteiligctia:, &ahamultade cognitionc
ligentes. difponumconfequcntiuintelligentiamJneo rpeftintelligetia&inteirs.
Tertius
 Libcr Primus z
A Tcrtiusveroeftcommuneiuuamentum:&eftfacereacquirereconr7r-
nutioneminprimisprincipijs.quoniamexeaacquiriturcognitiocau-
{arumprimarum propnfitionum &cognitioalicuiuspcrfuamcaufarn.
,

cft magis firma,quam fui effe tantum.

Inquirimus autem cofiderare SC cognofcere naturam ipfius dC
fubftantiam:pofteaquxcunq5acciduntcircaipfam:quorumalia:
proprix paffiones animx effe videntunalix autem communes et
animalibus propter illam inefle.
a*H. Qtuenmm autem fteclare ff cognofcere naturam eim O" fubftan-
ttam:deinde cjua ctrca tpfam accidunt : ejuorum alia proprt<t paftones
amma ejje ~\identur: ahapropter tllam etiam ammalibw tneffe.
Et quxfitum eft fcirc naturam , dC fubftantiam cius:poftea au>
remomnia,quxaccidentei.&exiftimatumeftqu6dhorumacci
dentium quxdam funt paffiones proprix animx,cv quxdam ao
B ciduntcorpori propteranimam.
3 Cumdemonftrauitvtilitatemhuiusfcientiar,inccepitclemonftrarein
tentionem fuam dicendo. E t quxfitum eft,&c i. & illud, quod qujerendu
cftinhacfcientia,&perfcrutandiim,eft(cireanimajnatiuam,i.fubftan-
(f>
tiameuis.demde(cireomniacontingentiaei:ficuteftdea]ijsconfyderan cuiuslibet
dis in fcienua Naturali. *Cognitioenim cuiuslibctgeneris, &fpeciei no gfiis,etfpe
complebiturnifi percognitionem fubftantiasilliusfpeciei, &percogni- cieidPnS
cocl ecnih
tioncm corum,qua:contineuntci, vtdictum eftinPofterioribusanalv-
• _ i .> Vi •i -
ticis. D d.&exurimatum e(t,&c.i.accidentiumautemconungcntiuani
• •
percogni-
-
t one fu i,
j

ma:quxdamfunt,vtexiftimatur,pa(liones,qua:approprianturanimx,C ftatie illi»

qmanimanon indigetcorporein habendohaspaffioncs, verbigratiave <p£» pco-

10
jmaginationc per intelledum.qua:dam autem reputantur indigerecor-
fo^ ^.
pore.&cpnoncoplcbunrurnifi per vtrunq„fanima, &corpore. Ethoo tingut ei.
intendebat,cumdixit. &qua*dam continguntcorpori propteranimam* ide.i.Pof.
& ha: funt pafiionesattributa: virtuti concupifobili,f anima*,qua: defyde C
'.
C
"V"
C rat,&fugit. Etinduxitliancdiuifionem lnaccidentibusanima:: quonia
m "„j s
'
^Jj
ilIud,quodeft magis defyderatum depafiionibusanimx, eft vtrum pof- deratti cft
fitcficdceisabihadum aliquid,autnon:quod impofiib ileeft,ni(i(itali- depaflio-
nib Ice
quodcarum propnum animxfinecorpore. jttpoteitintendereper paf !^
fionespropriasanima:,eas,quxprimitusexiftuntinanima,&fecundoin po (ji efle t

corpore:vtfenfus,&imaginatio.&intenditperalias,cas, quarexiftuntin aligd at>-

animaproptercorpus,vtfomnum,& vicrilias. &(iccomprehenditinhoc ftraCTu»v?

no. idei
fermoneomnia,qua:contin2untanimx,&artribuunturei.
1 o '
rra. iO. , i 12..

Omninoautem &penitusdifTicilIimorumeft,acciperealiqua
fidem de ipfa ciim enim fit quxftio cois, dC multis alrjstdico aiit
:

eam qux eftcirca fubftantiam , <3£eam qux quid eft, fortafTisali'

em videbiturvnaquxdammcchodusefledeomnibus, dequib 9
volumus cognofccre fubftantiam,iicut <3d eorum qug funt fecun-
A i) dum
 De Anima.
dum accidens propriorum,demonftrationem Quare quaerendu D :

methodum iftam.
Vticp erit
s g p H. yerum ifquequa^ diffiallimum efi aliquam de ea fi.dem cofecfui:
cum emm illa quafiio commums fit ettam alifs complunbm y intcttigo
autem eam fta circafubfiantiam ~)>erfatur & ipfum Quid efi,fortaf-
fe futauerit cfuifrtaml/nam effemethodum in ijs ommbus, de cjmbus
l/olumu* cogmjcere fubfiantiam , "V/ etiam propriorum eorum qu£ ex
Acctdcnti fitnt ydemonfirationem: quare quxreda fuertth*c mcthodm.
EtvaldeeftdifFicile,&graueinuenirealiquid firmum in efTe
cius ex hac perfcrutatione.Quoniam hg c perfcrutatio,quia eft co
munis alfjs multis modis , fcilicet perfcrutatio de fubftantia eius,
di de ea quid fit,neceffe eft exiftimari q> via m
omnib 9 rebus,qua
rum fubftatiam volumus cognofcere fit eademrquemadmodum
viademonftrationisinpaffionibuscontingentibus fubftatiaeeft E
eadem.quapropter necefie eft hanc viam declarare.
4 Cumdemonftrauitq?qu£rendainhacfcientia funt principiaduoru
generum,quorum vnumeftfcirefubftatiamanima:,&aliudcft fcireea,
qua?contingutfubftantix,inco2pitprimodemonflrareea,ppquqe(tdif
ficilefcirefubftantiameius:&eftdifficultascognitionisvia:&regulz,ex
quapotquisinuenirefua definitione. Etdixit. Et valdeeftdifficile,&c.
ideft&valdeeftdifficileincognitionedsfinitionis animxhabereregu-
lam,& via,ex qua poffum 9 fcire definitione
veram,i. viam inducen te nos
ad fua definitionem perfecte.qm,fi talem regulam habuerimus tunc fa- ,

cileeritcognofceredefinitioneanimx. Deinde inccepitdemoftraremo

dum,pp quem difficile eft inuenire talem via & dare dubitationes, quae
,

contingunt pp hanc difficultate,& dixit Qm ha:c perfcrutatio quia eft

.
,

c6is,&c.i.&caufahuiusdifficultatiseft:qmhxcperfcrutatiodeaIa,qu3e
cftquxrerecognitiouefubftantixeius,quseftc6isei,&oibusrebus,qua
*
rumfubftantiaeftqua:renda,p6tquisdicereq> via,qua vfrperuenimus
ad cognofcendu definitiones reru, eadem eft in quxrendo cognitionem
fubftantia:eius,&aliaruTubftantiarum omnulreruqu^rendaru. Etdac
rationefuper hocjdicendo.qm quemadmodum via, qua fit demoftratio
fuperpaffiones,qu2continguntrebus,efteadem viainanima, &inalijs,
itaeftinviacognitionisfubitantie:vndenecefleeft fcireiftam viam,qu5
fit.quod eft valde difficile. Et, ciim narrauit difficultate contingente di-
centiq>ifta viaefteadem,qmqu3erendumeftabeofcireillam viam,quf
fitjincapitdemoftrarcdifficultatecotingentedicetiqjiftavianoeeade.

Si aut non eft vna quxdam S>C cois methodus dejeo quodquid
eft,ampliusdirTiciliusenegociari:oportebitenim accipere circa
vnumquodqj,quis modusxum autem manifeftum fuerit vtrum
demonftratio aliqua fit,aut di uiiio } aut aliqua alia methodus, ad-
huc
 p

Libcr Primus 3
AhucmultashabetdubitationescYerrores,exquibusoportetquc/
rere:alia enim aliorum principia,ficut numcrorum &C planorum»

e r h. Stn autem non ~\naftt <cf cots methodus de ipfo (Jutd efi , longe dif

fictUorfitpertraclatio: oportebtt entm umemre m Imoquo^ , quts mo-

"dws.~\bi autem mamfeftum fuent ,~\tmm fit demonfiratto,~Mei dtittjio,
"\fel etiam aha qutdam metbodm ,adhuc mulujitntqtufitones cr er

rores exqutbn* oporteat quxrere:aha cmm altorumprincipiafunt, "Ve

numcrorum
Itttt & planorttm.
Si autcm ifta via non fueri t eadem,8t* cois tunc crit magis diffi
cilc illud,quod quocfitum cft necelTariam enim erit inuenire ali^
.

quam viam in vnaquaq? rerum,cV fcirc illam viam,quac fit.Et,fi

fuerirdeclaratum vtrum fit demoftratio,aut diuifio,aut alia via,
poft remanebunt plures d ubi tationes in eis , ex quibus debemus
B quGerere.principiaenimrerumdiuerfarufuntdiuerfa, verbigra^
tia principia numcrorum,& fupei ficierum,
5 Intcndit,&fi hxc via,quaimusininueniendodefinitionesrerii, &co-
cnofcendo nibftantiaseatu,nonfuiteadem,&c5isomnibusrebus,qua-
rum dcfinitioncs funt quxicndx,fed plures vna.tunc ilIud,quod quxfitu
cftdecognitionefubftantixaix,magiseritdifTicile. neceflariweftenim
tuncfcireprimitusinvnaquaq;rcnl,quarudefinitioeftcognofcendaper _
mgve
aliquam viam propriamillisrebus,quarufubftantixfuntcognofcendx. ^d, ,j e fj_
Er,cum fucrit dedaratu a nobisillam viaefl'e,&efle vnam, tunc necefla nitione tri
rium eftnobispoftfcireilla viam,quxfit:vtrumdemonftratio, vtdicc plcx tuit
1
bat Hippocrares:autdiuifio,vtPlatodixit:aut aliavia, vt via copoiitio- S? ™^-.
nis,qua Arilto. deditm Pofterionbus. &,cumhocfueritdeclaratum,rc- neArifto.
9
mancbunrpoft multxdubitationesj&locaerroriiin rcb , cxquibus,op3 vide tt 6.
quxrcrecognitionedefinitionureium.neceflecftenimcumcogiiitionc Metco.i.
ifliusvix icircprlcipia jppriacuilibetgcnerigeneru fpeculadoiu. Prin -^q^c,-
^ 9
cipiacnimrerudiucrfaru gcnercfuntdiuerfa.vndecognitioiftt vicno f^ Cne r j7

fufficitiniciredefi6nesreru,nifi fcitafuerintprincipia propriaillisrebus funtdmcr

nppnjs.^na deri6nesnocoponunt'nifiexprincipijsproprijs,q funtin re. j*-<.° l1"°

Primum autem fortaftis necelTarium eft diuidere in quo gene^ gftluv.de

rum,cxl quid fit . Dico autem vtrum hoc aliquid &C fubftatia , aut
qualitas,autquantitas,autetiamquoddamaliuddiuiforuinpraev 'DcK6n«
^ Zl>

dicamentorurn:adhucautem vtrumeorum qusefuntin potetia, non copo

autmagisentelechiaqu3cdam,dirTertenimnonaliquidparum. ex princi
8« r h. princtpto fortc necejfartum fuertt exphcare , quo tngencreflt , pijs q sut
&
qtudjit : ~\trum tnquam hoc altqutd C" fubflantta,an quale attt quan cnnI j e-I#

tum,an et altud qutdpiam de expofith pnedtcametis . adhac,~\tru eoru '^-^ "•

qu£ tn potettafunt ,an potiw entelechia qu<eda:tnterefl entm mnparu. b, q;

"

_.k. c ,

A iij Et
 De Anima
Et dignfi cft cV rc&um vt primo determinemus in quo genere D
cxiflit,6<: quid eft, fcilicet vtrum fit hoc dC fubftantia , aut quale,
aut quantum,aut aliud prcedicamentorum, qux funt determina
taa nobis.Et amplius,vtrum fitens in potcntia,aut eft dignior vc
£it aliqua endelechia:qm hoec d uo non parum difterunt.
Cumdemonftrauudifficultaceconcingencemei,qui voluericdcfinire
,
an imam,incccpir demonflrare ea,qux pnmo pcrfcrucada func ab eo,qui
- • Potentia

&a&*su< voluerirfciredefinitionem fuam perfecfram veram. Etdixit. Ec dignfi

dnc valdc eft,&c.ideftnecefiariumeft volentiicire definicionemfuamfcirepnrao
cppofiii
Jn quo ^enere dccem generum concinecur,vcrii in fubftancia,auc in qua-
councetes ° n
»

,
'
r^ \ r ,
*

o b»pdica
; utate.autin quantitace.aucinahjs. Deinde,cumfciuentgenus,inquo
mecis. ide collocatur,neccfTe eft ei fcire vtrum fic in illo genere fm poteaam auc fit
:

i i. Mec.c in eo fm q> eft cndelechia,f.in adlu.Differecia enim inter haec duo eft ina
C C
2°a,f opinari °p eft in aliquo prxdicamencoium,fi non ericdeterminacu
6 & S
Metic. 7. nacdeterminacione. *potentiaenim &ac'tusfuncdfiae,qua:concingunc -.

mec. c.31. omnibuspraedicamencisr&func valdeoppoficae.

& 5 .
rhy.
ConfiderandumautemcVfipartibilisfit,autimpartibilis4c3c:
meca. 14! Vtrum fit fimilisfpeciei omnis anima,aut non. fi autem non fit iu
milis fpeciei,vtrum fpecie difterant autgenere. Nunc quide enim
dicentes dC quoeretes deanima de humana vident folu intedere»
,

6 o p H. Confiderandum etiam niimpartibdts,an impart&dts fit. <cr ^tru

emfdem fyectet omntsjit amma,an non .Ji^ero non etufdej]>eciei,~\tm
angenere.iam emm qut de amma dijjpitant, £?" qu<e-
fyecte dtjferant

rmt, de humanafola litdentur conjiderare.

Ampliusautem confyderandum eftvtrumfitdiuifibiiis,aut
non:& vtrum omnesanimx vniuocentur in fpecie,aut non.Et,fi
non conueniunt,vtrum differant in fpecie,aut in genere.nos aute
inuenimusomnesloquenteSjddperfcrutantesdeanimaqinonvi
denturconfyderarenifitantumdeanimahominis» *
7 Ciim
numerareqonesperfcrucandasabeo, qui vulcconfydc-
incccpic
rlato po-
raredeanima,&dcmonftrauicprimocpfubftantiaeiuseftqua2renda,in
CCE pitetdicerequ!deftquaerendum poft hoc,&dmr.Ampliusconfyde-
te ronale"
1 terebro, randum eft vtium fudiuifibilis,i.fmfubie<ftum,autnondiuifibilisperdi
"icupifci- uifionemeius.Platoenim dicebatcp vircusincelligibihseftincerebro, &
id^co.7
nC co ncupifcibilisincordc,&narurahs,fautriciuainnepace.Arifto.aucopi- & 74- co
')'•
-r &
inhetatc
nac^easefTe vnam fubic&o,& pluresfm vircuces. D.d. vcrum oesani- f"E P ri * &
fed Anft. mae,&c.ideft,&confyderandum eftpoft vcrumalaefteadem infpeciein Q vm\ \c
opioaf cj,
omnibusanimatis, verbigrariaanimahominis,&cqui:aucfuncdiuerfe. Anit.vide
lunt idem £) >(j £ t fi non conueniunc,&c.idert & confyderadum eft fi apparueric & 'nfra io
t ,
idbCO ,SC r \- f n n i- r r r » - - hrxr ea
pJures §m diuenae
9* 1,nt m
•
"
fpecie, vcrum illa diuerhcas lic ln Ipccie cancum,& cn co-
i
'• "

vuxuce. ueniuncingencre:aucilladiuerficasficin vcroque. dimitcereenim hanc cV:' 3l< #

perfcrutatior.emeftcaufa, ppquam Antiqui non confyderaueruncnifi 93.
tantu
 Liber Primus 4
A tanru deaninla hoTs: exiftimando cy confyderatiode hoc fic cofyderatio
deala fimpPr. Ethoceflet verum fi ai^eflentecdeinfpeciennodoaut,
,

cjuiafuntdiuet^jnecelieeftconfydei-aicliconueniantingeneteiqm tuc
<JcbemusiolicuaripiimocircadefinitioneilIiusgeneiis,dddepo(tcifca
ca,qua.'appropriantuf vnicuiq;animar.(icutfecit Arifto.&indifFerenter
fuieilludgenusfueritprxdicatum vniuoce,autrni prius,&pofterius:fi-
cuteftindcfinitione,quampoftinducetdeanima.
Formidandum aut quatenus no latcat vtrum vna ratio ipfius
animalis:aut f-m vnuquodcp altcra,vt equi,canis, homi
cft, ficut
nis,dei.quod animal autem vil*,aut nihil eft autpoftcrius:fimili'.
3

ter autem &C fi aliquod communc aliud pracdicetur.

'* * Cateru cawndu efl nc nos lateat, ~\trh etm \naftt ratto, ~\t aialu:
an tn ~\noquoi^ dtnerfa.-yt <tqm,r<uusjms, net. ^Aial aiit ~\mttcrfale, —
aut nthtl tft,autpoflcrtH6 .Jimtliter etfialtiidqmppiam coe fdicetur.
3$ Etoportctnos prseferuareneignoreniusvtrumdefinitioeius
eade,vt definitio viuiraut fit aha in quoIibet,verbi gratia defv
•fit

nitio equi,&canis,c\Ihois,c\l dci.Viuum aut vfe,aut nihil cft,aut

eft poftremum.fiircriac\ li eft hicaliurd ,dequo prxdicat vfe.
* Ciim narrauitq? neccfleeftdiim huiusartisponerefuam confydera- Docum.
Ariltriori
tioneminalavniuerfalijnca:pitdemon(trarecb,cumquxfiueritdefini-
n -n j £_ r 1
OPinat <b
tionemaiXYlis.oportetnonignorarcvtrum illadchmtio (udenumero jeHones
defimtionugenen.m,autdenumerodehiutionufpecieruin,ficutipno- genetu,&:
rauerut Antiqui. Etdixit.Etoportetnosprx(eruare,cum quxfiuerim 9 Ipc^ funt
eandem definitionem vlemei,ne!gnoremusvtru vniuerfalnasilliusde- ^ enorics
9
ffinitionisin oibusanimalibuslit (icut vnuierfalitasanimalis ino!b fuis
etuteouti
fpeciebus:autficut vniucrlalitasdefinitionishols, Stdefinitionis equiin exuaani-
omnibusfuisindiuiduis.qm,cum hocftieritcofyderatum, non cotinget ma.fedin
teis '-''4 ra
nobis.cum locutifueriinusde ala hominis, vtexiftimemusnosloquide
omiuanima:licutcontinguPlatoiu. D.d.Viuum autem vmuerfale,&c. ine i s. V i<ic
C Dcmorftratur per hocq.ip.cnon opinaiur q? defitntionesgeneru,&fpe n. met.c.
cierum (intdefinitiones rerum vniuer.aJiumexiftentium extra anima: 4- 17-*
C
(edfuiitdefinitionesreru particularium extraintelledtu:fedintelle<-tus*5, |* l ^'

quifacitineis vumerfalitatem.Etquafidicit &nonattnbuiturefl'edeh c.8. &\.

nitioiuimipeciebus&generibus,itacpillxres vfes fintexiftentesextfain met. 6. &
tellc&um.viuumenim vle,autniluleftoino,autefleei 9 eftpofteriusab l6 & *7- -

c J-n
efleierumfenfibiliunufieftahquidvleensperie. Etdixithoc,quiaap-
^
parethiccp defimtionesfuntdeiftisrebusfenfibilibus exiftentibusextta u m eta.
'.

intelle&um:&tuncautnonfuntresvlesexiftetesperie, vtPJatodicebat: 14. & iS.

aut,(ifunt,efleearum noneftneceflarium lnintelligendofubftantiasre- & 7'°I«-
rumfenfibiliu.&qualidicitcb noncuratin hoclocoquomodocunq-, fit, * 7 ' °"
<
1 • /- - r -r a * l
-n- • • i meta.c 6.
cumapparetq?ilte;dehnitionesnoluntni(i inreb 9 particulanbusexi(te-
1 1

vide pro
tibusextraaiam:iedqdapparethic,e(tcpautn6funtoIno,autfifunt,po- hoc cio.
itreniumfunt,i.funtpoltenoresaicbusIenfibilibus.qm,fipr«ecederent 7-™«.
A iiij eas,
 T><£ Anima
eas,itaq5c/rentcaufxearum,non poflemusintelligerefubftantiasrerum $
fenfibilium,nifi poftqhabuiflemusfidefuiefle ficuteftdifpfitiodealijs
:

caufisrerumexiftentibusineis,Cforma,&materia.
Ampli us aurem fi no mul toc anime , fed partes,vtrum oporter
priusquxreretotamanimam,autpartes:difficileaute&:harurn
determinare quales aptar natx alterx ad inuicem effe.
s o r H. Pratereafinon multajint amma,fed partes ^itrum oporteat qu4-
rereprws totam animam an partes : Qmn barum etiam quanam in-
tcrfe dincrf jint ,explicarc dijfictle eji.

Et ct,fi aiae no fuerint mulrg/ed fm partes , vtru eft quaerendfi

primo de aia f m totu,aut de partibus fuis.Et quod eft va Ide diffi^
cile ad diftinguendii,eft,qu£ earu diflferfit ab inuice f m naturam.

^ Dicit&etcumdecIaratufueritqjaTxnonfuntpluresfrnfubieclu^fed
fm partes,theedefubiedto,oportetpfcrutan vtrfi debeamus ponere prin
cipiuc6f/derationisprimodetotaaTa,deindepofteadefuispaitib 9 aut :
E
primodebemuscofideraredepartibusaTx.ante^deanimafm totu,ineo
Dria inter quod eft aTa. D.d. Et quod eft valde difficile,&c.i. &,cu pofuerimus eam
quafdam eflcpluresfm partes,difficileenobisdiftinguerehaspartes, &daredfias,

marufclta *
gj iter qf-
• v B , i .„.
yKs aiee quibusdifFerutabinuice.inquibufdaenimfuntmanifefta:, &inqbufda
. }r r
latentes:v.g.inter mtelim &imagmatione, &iter lmaginatione & fensu.

""* Et vtr um oportet quarrere pri us partes aut opera ipfarum , vt

intelligere aut intelle<ftum,et fenfibileaut fenfitiuum: fifr aut &t in
alfjs.Si aiit opera prius,iteru vtiqp dubi tabitaliqs,fi obiedla horii
prius que.rendu,ficut fenfibile,fenfitiuo:8<[ itelIigibile,itelIe(5tiuo#
s o p H. & ~)>trn partes oportcat qu<erere priw, an earu opera,ut intclligere,
an wtelleclu,<£7J fentire anfenftiuu.pariter et in ahjs.Sinpriut opera,
rurfiis quterat quiftia,an eam oppofitapnmfnt exquirenda^t fenji-
bde priuscjutim fenfitWHjCr wtellwibile priupjukm intellecltuum. -g

Et vtrii gfcrutandu eft prius de partib 9 aut defuis adionibust

v.g. vtrii pri 9 de Ttelligere aut de Ttellecfcu, aut de fentire aut de fen
fu.et fic de fiPib 9 .Et,fi prius pfcrutadu e de adionib 9 ,pot ho dubi
tare vtru cpfcrutadudefenfato aii fensu,c3d deitelledoanitelPm.
io Ciim inccpitnumeraredubitationcs,que cotingutinordinationeper
fcrurationisdeanima,&dixitprius,vtr« fitcofiderandudeanima vl'i,aut
particulari,inccepit modo quxrere cii confideraui mus de partibus, vtrii
,

fitincipiendildeeiSj&poftdefuisadtionibus, autecouerfb. Etdixit. Et

vtruperfcrutandueftprius,&c. &eiusfermoeftintelligibilis p fe. D.d.
Et,fi prius pfcrutandu eft dea&ionibus, pot homo dubitare,&c.i.&,fi de-
claratu fuerit cp oportet nos pn us quererc de adbonibus , dubitabi t ho in
hocvtru debeatincipereafenfatoahfenfum,&abTtelleiftoanteinteIPm:
aut ecotrano. Et dubitabit I talib 9 cja oportet nos irc dceis.q funt magis
:

nota
 , ,
,

Libcr Primus. 5
A notaapudnos,adea,quxfuntIatentioraapudnos.&inhocdifFerut fcie* •

tur.*fcientiarumeniminquibiifdamea,quxfiintmagisnota apud nos 'InMathe

/untpr3ecedenria,vtin Mathematicis: &in quibnfdamccontrario, vun j^''^
quibufdam,que;conunenrurinfcientiaNaturali. ta noc,i s

Videturautnonfolumquodquid cognofcere , vtile effe ad

eft ? ? & atur :

cognofcendumcaufasaccidentiumin fubftantrjs:ficutinmathe' Nacurali-

maticisquid re<ft.um,& quidobliqum,cV quid linea,8dquid pla^ busidem
num:ad cognofcendum quot reclis trianguli anguli funt ^quales, L. ph M c*' '

fed e conuerfo,acci^eiuia conferunt magna partem ad cognofcen t0 .io.&5.

dumquod quid eft :cum enimhabeamustraderefm phantafiacce.6i.ui
deaccidentibus,automnibus,autp!uribus, tunc&defubftantia w6 ^,'^
habebimus diccre aliquid optime: Omnis enim demonftrationis j^,
principium eft quod quid eft . Quarefm quafcunqidiffinitiones
non cotingit accidenua cognofcere,fed necp de ipfis imaginari fa.»
B cile,maniteftumeftq>dialecflice diclacfuntcVlvaneomnes.

IOTH Videtur atttem no folnm ipjiui Qmd eji cogmtto ~\tiits ejfe adconjt
derandas caufts eorum (ju<£ fubflanttjs acctdttnt , ~\t in Aiathematts,
t]Hidrec~lum,0" tjuidcttruum,aut cjuidlmea crplanum , adjfefian-
dttm cjttot retlis anguli trianguhjint aqnales ,fedcontra etiam, acct-
dentiamagnam partem conferttnt ad perciptendum tpfum QutdefT.
Cum emmjiatitere pojfumus ex phantajia,de acctdcntibu<s,aut omnt-
hm,iUit plttnmps ,tu de fnbji antia,aUqmd afferere quam opttmt
'jttocj^

poterimm:omnis enl demonjiratioms prmcipiti cji tpfum Qutdeji. Qua

re ex mubufcufUL dejtmtiombns non conttngtt ~\t acctdentta cognofcan

tur,immo ne comjcere qutdem de ets efi facde ,perjftcuu eji omnes dta-
lefltce ey tnamter e(fe tradttas.
11 . Etvidetur q>hocnonfolummcdoeftvtiIe,fcilicet fcire quid
C fitaliquid,infciendocaufasaccidcntiumfubftantiaru,verbigra'
tia in Mathematicis,quoniam fcirequid eft recflum 6C curuum
€>C quid cft linea.&l quid cft fuperficies,eft vtile in cognofcedo an
gulostrianguliquotangulisre(ftisfunta?quales:fedetiam econ*
uerfo,fcilicetqiaccidentiaadiuuantmaximein fciendo quid eft
aIiquid.Quoniam,cum declarauerimusaliquid fecundum viam
imaginationis in omnibus accidentibus, aut in pluribus corum
tunc dicemus etiam de fubftantia meliorcm fermonem . na quid
eft aliquid eft principium omnis demonftrationis . Et quod fue^
ritexdefinirionibuSjperquodnon preparatur cognitioacciden-»
tium,necp intelligitur aliquid ex eis facile,manifeftum q? no funt
riifi verba fine certitudine.
Cum
 DeAniniia
ll Cttmdubitauitaquodcbctinciperedominusiftiusartis,vtrumapo-
fterioribusadpra:cedentia,autccoiiuerfb,inccEpitnotificare q-> vtraque
iaeftcommunisinfcientijs,&in vfu earum:quoniam,quamuisfit ma-
gisfamofum itedepra?cedentibusadpofteriora,tamen aliquadoibitur
de pofterionbus ad precedentia. Et dixit. Et videtur,&c.ideft & videtur
cp fbla cognitio fubftantie rei non fit principium cognitionis accidentiu
eius: vt contingit in Mathematicis.fcireenim quid elt Iinea, & quid eft re
dum,&quideftcuruuni,&quideftjfuperficiesin Geometriaeft princi-
I)iumcognitiontsangulorum trianguli,fquotangulisrectis funtxqua-
es:fedetiameconuerfo,fiq?fcireplurapofterioraeftprincipiumadfcien
du m antecedentia,& fcrmo eius in hoc eft tntelligibilis per
fe. Et , cum
demonftrauitqjfcirepofterioraaliquandoeftprincipiumad fciendum
anteccdentia,incoepitnotificareq>hocnonacciditomnibusaccidentibus
contingentibusrei,fivtfintprincipiumcognitionisrerumantecedentiu
ffubftantiae,&dixit. QjJoniam,cum declarauerimus aliquid fecundum
\iam,&c.ideft & non eftpofiibile vt tale contingat,f irea cognnioneac-
cidentiumadcognitionem fubftantia:,nifi,quandoaccidetiarei fuerint
cognitaanobisfecundum viamimaginationis,i.accidentia, qua:manife
4.Met.i4 fta fiuntexiftereinre,&qua:funtinlocoeius,f.accidentiaefientialiapro-
pinqua,automnia,autplura,&quaftdicat,&non prxparatur nobisco-
cum fctuerimusac-
gnitio fubftantixper cognitionem accidentium,nifi
cidentiapropinquaeflentialia,automnia,autplura, tuncenimcotingec
vt inducamusmeliorem definitionem fubftantis. Deinde.d. nam quid
ef t aliquid eft principium omnis demonftrationis.& hoc refpondct ei , a
quoincoepitfermonem,f.q»cognitiodefinitioniseft vtilisincognitione
accidentium.D.incapitdecIarareq?hoc contingitomni definitioni : &
Oudefim q,' omn i S(j e fi n itio,perquamnon cognofcuntur accidentia non dicituc

nocoeno definitio,nifixquiuoce:autquiaineacolIocaturaliquidfaIsu aut quia :

componiturexcaufisremotis,autaccidentalibus,&dixit. Etquodfuerit
lcunt"acci
d«ia,non exdefinitionibus,&c.i.&fermoeiusin hoceft manifeftusperfc.
df defini-
no,nifi e^j. Dubitationem autem habent dC pasfiones anime,vtrum conv
U V
munes & nt omnes dC habentis,an fit dC aliqua animae,propriaip'
°Ph c6°
J1.&.4! hocenimacciperequidem neceffarium eft , non autem le'
fius:
Cce. co.i. ue.videturautemplurimorumnullumfinecorporepatinecface
nima \T rc<vt irafcijConfiderejdefiderarej&omninofentire: maximeauv
&. 16 &c . tem asfimilatur proprio intelligere.fi autem 8C hoc phStafia que/
x.ccc4o. dam,autnonfinephantafia,noncontingic vtiqjnec hocfinecor
pore effe«
8 '
EJl etiamdeammapafiombutquajlio^trumjintomnes commu-
nes eiui ejuoque ejuod iliam habeat,anjit ahqua ctiam animm, cjudfit
eiuipropnatquodfanefumerenecejfanum eji,fid tamen nonfacde,
ytdetur autemplunmane^patt,ne^ agerejine corpore,"Vtirafti,con
fidere,
 Liber Primus 6
A fidere , eitpere ,<lemq fentire. maxime antem fimile propno eft in- ai ''- mm
telligere. f^iiodfi hoc etiam phantafia qu^damfit^tut ncnfine phan- ee ppnii
iatclligere
tafia,ne ipjum cjuidemfine corpore ejfe pofiit.

EteftdubiumdepasfionibusanimtfjVtrumomnes fint conv

munes,<3cfintcum hocei,in quofunt,autquxdametiam appro'
prientur animx.hoc enim neccflarium eft fcire, fed non eft facile.
Et nos videmus q> plures earum imposfibiJe eft vt fint neq^ a<flio
neqspasfioextracorpus^verbigratiairacundia, cxldefyderium»
«9c^udacia,&vimierfaliterfentire.Q,uodautem videtur propriu
ci eft intelligere.Sed,fi hoc etiam cft imaginatio,aut non poteft ee
fine imaginatione,imposfibile eft vt fit neq* ct hoc cxtra corpus.

Cumnumcrauitea.quxquerendafuntin hac fcientia,incccpitetiam,

dicerequoddam perutile,&cpanimxcfl:mnlnim defvderatum & eftv- :

„ trum omnesactiones,&pa(Tioncsaiiimc;non inueuianturniii percom-

municationemcorporis,&funtcumhocacT:iones, & pafliones in rebus
exiftentibusincorpore:autintienitur ineisaliquidhabcns communica
tionemciimcorpore,neq;iiidigetina<ftione,autpaHionepropriaaliquo
cxiftenteincorpore.manifefhimeftenim q^plurescarum habcntcoica-
tionemcumcorporc:fcdeftdubium,ficutdicit,deintelligere. Et dixic
vtrum omiiesfintc6es,&c.idcft vtrum omnesactiones,& paffioneseiui
habeantcoicationemcum corpore;&fintcum hoc adioncs.au tpallioncs
in rebusexiftentibusin corpore. Et hocintcndebat,cum dixit. & fint cu
hocei,in quo funt.i.communicantescumcorpore,&exiftentesin eo,q>
cftincorpore.Etpoflibilecft vtaliquod non coicanscorporifitexiftens
in rcbusexiftcntibusiiicorpore:&poifibileeft vtactioalicuiusnoncou
cantiscorpori fitnon exiftensinaliquoeoium.quarfuntin corpore,.
£t ifta perfcrutatio de anima eft valde pcrutilis & eft neceflaria in fcien?
:

doqualitatem abftractionisanimx.&hocdebemusponcreindireCtoo-
culorum noftrorum. Etideo dixit,hocenim neceflarium cft ftirc.
- Hocautcm,quoddixit,qiplurcspaflionumanim<£ videnturhaberecotn
muncationem cum corpore,& q> illa: partesanima*, qua: habent lllas paf-
fioncs,conftituunturpcrcorpus,vtiracudia,&defyderium , manifeftiie!
perfe:&maximein paflionibusattributisanimxconcupifcibili,fecundu
q>poftdabimusrationeni:&pofteainpalTionibusfenfus:quamuis ma- Inlha.14.
gislateatineis.inptimoeniminftrumentofenfusnonapparetpaflioma
nifeftaapudfentire,ficutapparetiniracundia& verecundia,&inalijspaf
iionibus.intelligereautvaldelatet,&multam habetdubitationem .cxi«
ftimatumeitenimq? paflioeiusproprianullam habet communicatio- Tertiode
nemcumcorpore:fed,ficutdixit,fi intelligerefuerit imaginari, aut ha- aiat.cj?
bucritcommunicationem cum imaginan,tuncpollibile eft vt fit extra
corpuSjideft vtfitextiaaliquodexiftcnsincorpore. Et dixit hoc,quia
de vnaquaq; iftarum virtutum funt, ficutdiximus ,dux quarftiones.
Quarum
 De Aniitia
Quarum rna eft,vtrura fit poffibilc vtactio carum habeat communica- D
tioncm cum corporc,aut non.Poftea, non habcat communicationcm
fi

cum corpore,vtrum actio carum fit pcr res,&iu rcbus communicatibus

corpori^auteftdecisaliquidnoncommunicansomnino. Etideodixit
Quod autem vidctur proprium ci cft intelligerc &c.i. quod aute vf efle
,

*paffio,autacl:ioanima:fincindigentiainftrumenticorporalis,cftintclli-
hocfueritimaginatio,autcumimaginatione,impoffibileeft:
gcre.fed,fi
vtiftaa&io fitextraaliquodhabenscommunicationem cum corpore :
Docamcn quamuisintellectusnullam habeatcommunicationemcumeo. Eth^c
tuni. cft lententia eiusin intelleiflu materiali.fiq> eft abftractus a corpoie,& q?
impoflibileeft vtintelligataliquidfineimaginatione. Etnon intendit
Occurrit per hoc,hoc,quod appatct ex hoc fermone fuperficietenus,fiq> intelligetc
? non ^ c nifi cum imaginatione:tunc eniixi intellccffcus marerialiserit gcne
"d!
eo,&iermo cius cft intelle
rabilis,& corruptibihs,ficut intellexit Alex.ab
hoc,quod diximus.
ctus per fe:fed debet obieruare
Si quid igitur animae operum aut pasfionum proprium , con-».
tinget vticp i pfam feparari:fi vero nullum eft propri um , non erit %
Vtiqjfeparabilisifedficutrecfloin quantum rectum,multa acci^
dunt,vt tangere aeneam fphgram fecundum pun<ftum:non tame
tanget,ab hoc feparatum rectum, infeparabile enim, fiquidefem^-
per cum quodam corpore eft.
s e t H. Ergoji operum aut pafiionum ammne aliquid eiwsfit propnumfie-
npofiit ~\tfeparetur:fiuero nihd ejlpropnum ciws , nonfuent fepara-
bdts.Sed quemadmodum retlo quatenm recium , multa accidunt , ~)>t

tanqere aneamjfharampunfto^non tamen tanget hoc , feparatum re

£tum:infeparabile emm efl,Jiqmdemfemper cum corpore altcfuo eft.

Dicamusigiturq>,fiaIiquaacftionum,aut pasfionumanimae
fitpropriafibi,posfibileeftvtfit abftracb.Et,finihil eftei pro"

prium,imposfibileeft vtfitabftra&a.feditaeftdehoc, ficut eft

de recfto.quoniam,fecundum q> eft rectum,accidiit ei plura.ver^
bigratiavtcontingatfphaeramcupriinvno puncfto: fed tamen _
re&itudoimposfibileeft vtfitabftraclaperfe,cumfemperfitcu
aliquocorpore.
j$ Cumdemonftrauitcpqucerendumeftpriusvtrumaliqua actionum,
autpafIionumanima~ntextracorpiis:&,fifuerit,vtrumeftcumeo,q}cit
extracorpus,&extraomneexiftensincorpore:inccepitdemonftrarchic
q?,fi fuerit aliqua palfio anima: propria,i.finc corporc , poflibile eft vt fit

abftra<fta,ita q> illa paflio,aut a&io non fit in rebusexiftcntibusin corpo

porc.&,fi nonhabueritaliquam aCHonem propriam ,impoflibile eft vt
fitabftracta:cuma&ioeiusfitinrebusexiftentibusincorpoic. Etdixit.
Dicamusigirur,&c.ideftcp,fialiqiiaactionum,&paflionum amma: no
iadigctinftrumentocorporali,poflibilccft vtillaaftio, autpaffio fitab-
ftracla.
 LiberPrimus 7
A flra^a.quoniamjfinoneftinrebascxiftcntibusincorporc.nccedeeflTt
fic abftrada.&, fi eft in rebus exiltenribus in corpore,ncceflcett vc fitno

abftrada. Vcrbigratiaqu6d,fiintciligerefueritfincinfirumento cor-

porali,&non fueritexiftensin rebuscxiftcntibusincorpore , vcrbi gra-
tia vteftintelligereintentionesimaginabiles, neceflecft vcfitadio fcm-
picerna,&abftrada.&:fiimpoflibilecftvcficfine imaginacione, tunca-
dioeiuseritnonabftradaacorpore :quamuis intelledus fit abftradus
abeo. Etefcmanifefcum,ficucdicicThemifhus,ippropofitione5 hypo- Documt-
thetic£continuatiua%inquibuscftconfequenspoflibi!eeflccumantccc- ue?j T ie '

dence,necefleeftfempcr vcdelhuamus anrccedens,& concludamusop-

pofitumconfequentJS,econtrariodifpoliticnipropofitionum quarum ,

confequensfequicurantecedensncceflario.&ideonullumimpollibileco rje hocvi

tingit Arifl.inquantumdeftruxitantecedens.v.g.qijfihoc vifibileeftani dc. j.Ph.
mal,poflibileeft vtfithomo:fednoneftanimal:ergo impoflibile cft vt co.ix.5c
'
fithomo. Deinded.feditaeitdehoc,ficuteftdcredo.i.fi anima.no ha A° Vf?
B buentadionem propriam,tuncpalIiones,qua?attribuunturei,erunt fi- m«.co.s!
cut pluresres,qua,* attnbuuntur rebuscxiftentibusin materia, inquantu &i. dcge
cotingiteis quod fint in materia,non inquantum funtablti^d^ a matc- ne "' 4*
ria.v.g.contadus verus, quem habctlincicum fphxra. liocenim inueni
tur extra animam,inquantum linea eft in corpore , & figura fphxrica in
corpore.verbigratiainquantum lineaeltin hgno,& fphxricum lncu-
pro,impoflibileeftenim vrcontangaclineafphxram,inquantum vtraq;
9
eartl ef t abfttada a maceria,nifi contadus fic matiiematic no naturalis.

Videnturautem&animac pasfionesomnescumcorporeelTe:
ira,manfuetudo,timoiyiiifericordia,confidemia,adlvjcgaudiu,
&amare,&odire,fimulenimhispatituraliquidcorpus. Indicat
autemhoc,aliquandoadurisquidem &i manifeftis pasfionibu»
concidentibus,nihilexacerbari aut timere, ahquando autemet
C paruis &t debilibus moueri,cum accendatur corpus,& fi fic fe ha'
beatficutcumirafcitur. adhucafitmagis hoc manifcfturrunullo
enim terribili imminente,in pasfionibusnunt his alicuius timen
tis,fi autem ficfehabet,manifeftum quoniam pasfiones ratione9
inmateriafunt.

o p h .
Videntur etiam amm£pafiones omnes ejfe cum corpo re:ira,man-
fuetiido > metuf > mifericordia >fiducia > adh<cc,gaudium,o~' amare , O*
odiffe:nam ~\nkcum hispatitur alicjmd corput : quod cx eo indicatur ,
quodmterdum cumgraues t ac non obfcun cafut acadunt, mhil imta-
mur,auttimemu4:interdum~Xcro~\elab exigiMO'' obfcuris commo-
uemur,cum turget corpus&permde afjeflum efi, atque cum irafci-
tur : quod hmc etiam longe mamfefiius efi-.nulla enim re terribih ac-
culente a m pafiombm fumta eim qut ttmet. ejuodjitta ejl, conjlat et
paflioacs
 ,

DeAnima
tafiones rationes ejfe materiales. ©
Et videtur etiam q> omnes pasfiones animae fint in cor pore^vt
iracundia,<Sd gratia.ctl timor,& pietas,& audacia,<3c" gaudium,«3C
triftitia,&odium,&amor.corpusenimpatiturcumiftis.. Ecfi.»
gnum eius eft,quoniam forte fiunt pafsiones fortes, cYapparetes,
c1^onacciditexeishomini,neqjiracundia,neq3timor QC forte :

pasfiones parug,& debiles mouebunt ipfum,quando corpus fuc*.

ritparatum.Etmagismanifeftumeft q>videmusq> quidamho
mines funt valdetimorofi,quamuis nihil timorisaccidat eis.vn*
de manifeftu eftq> pasfiones animae funt intentiones in materia*
34 Ciim narrauitq>pIurespa(Tiones,&a&ionesanima»videntur habere
communicationem cum corpore,incoepit hic notificaregen us,in quo ap
parer hoc manifefle, & dixit. Et viderui etiam q> omnes,&c & intcnditp
pafTionesanimsdifpofitionesartributasvirtuticoncupifcibili. Deindc
d.corpusenimpatnurcumiftis.i.apparetineoalteratio, &trafmiitatio. E
0?spasGo oni niscnimpafiio,fadacumalteratione,&tranfmutatione:eftincorpo
necefiario, aut virtutis in corpore.&, cum ha:c propofitio fuit vera: Sc
'r^-Iube re
icirafmu ctiam q> omniaaccidenriaanimxconcupifcibilisfiuntcum tranfmuta-
uu6c eft tione:cocludeturneceflanocpha?canimaautcftcorpus, autvirtusincor
I corpore maioreft manifefta,minor verolatct aliqua-
p 0re# Sed,quiapropofitio
uTi^dc tulum,cumfitpoiTibile,vtaccidantpafiiones, exquibuscorpusnonpati
AW.57.&: tiirapudfenfum,inccepitdeclararehocaliomodo,&dixit.Etfignumei'
). de Aia. eft,c]uoniam forte,&c.i.& fignum,q> iita vtitur corpore,c]uafi inftrume-

**• to,&cpcorpuspatitabeis. &,finon patiturapudfenfumefhquoniama-

<•

tlioeiusdiffertfecudumdiuerfitaremdifpofitionum corporis.accidunt
cnimhomini mulra,quannnarafunt moucremotufotti :& non mouet
jpfnm nifidebihter.Verbigratiaquodaccidithomini aliquod timoro-
fum,autaliquidprouocasiram &non moueturabeisnifi modicumaut
cconuerfoqncorpusfuericparatum,ficutdixit:&fueiit ita paratu ficut
cftiracus.iratusenim mouebiturfacile valde ex re modica prouocante
iram.Etmagismanifeftum eft,ficutdicit,quia nos videmusmulros ho-
. minestimeiefinealiquotimorofo.&omniaiftafignificantqj iftaacftio
non fitabfq;corpore. Deinde.d.manifeflum citq^pafiiones^&c.i.ma-
nifeftum efl i^ituro^form^prouenientesmiftaanimaapudpafiionem
& motum,funt formx m matcria.
Quare termini tales,vt irafci,motus quidam taliscorporis,auc
iam phy
partis,aut potentie,ab hoc,gratia huius: dC propter ha:c
ficieftconfideraredeanimaautomniauthuiufmodi.
S a ? H .
Quare dejimtiones qno^ tales.~\erbi raitft irafri, motw qwda ejl

talis rorpor'is,aut partis ,aut potenti*,ab hor,gratia hium. (^iutm de~

rem adnaturalem ffeclat conjiderare de aia,~vel oT^el tali.
mttni ob
Quapropter definitiones debent effe ica\ quoniam ira eft mc
tut
 .

LiberPrimus $
A tusaJieuiuspartisiftius corporis, aut alicuius virtutiseius ,£
tali,<Sc"propter tale«Etideo confyderatio deanima,autdeomni,
autdehac,eft Naturalis,
1 i Dicit.&.cum declaratum fuerit <j> ifta» pafliones funt formae materia-
les,necefl'eeft vtmdefinitionibusearum appareat matcria,& motus,qua
fequuntur iftae forma?:& eft motus materialis,ita q? corpusaccipiendmn
eftindetinitioneifhusmotus.verbigratiaquoniamiraeftmotusalicu-
iuspartiscorporis. Et,ciiin definitionibus lftarum virtutum appareat
matcria,manifeftumeftq> confyderatiodeanimaeftnaturalis.,autdeof
anima,fi omnis anima eft talis:aut deanimabus.qux declaratur efle ma-
teriales.& hoc intcdebat cu dixit. Et io cofyderatio de ala eft Naturalis
DiffertnttrdtfinireNaturalemtacDialeclictim. Cap. r.

DlfferenterautdiffinietPhyficus cV Dialeclicus vnuquocp

ipforum,vtiram,quideft.hicquidem.n.appetitii recotri
ftationis:autaliquidhmoi:UIeautem feruore fanguinis,
autcalidicircacor. Horumautemaliusquidemasfignat mate*
riam:aliusvero fpeciem &
rationem Katioquidemenim haec,
fpeties rei, necefle eft aute hanceffe in materia huiufmodi , fi erit.
Sicutdomus,ratioquidemquedam talistquia cooperimentum
prohibens corruptiones,a' uentis,imbribus,& caumatibus haec .

autemdicitlapides,&Iateres,&ligna.aliaveroin his fpetiem.p^

pterifta.quacigiturnaturalisharumcVtrumqug circamateriam,
rationem au tem ignorans:aut qug circa rationem folum: aut ma'
gisquareftcxvtrifcpclllorumautemiamquisvterqjc'
3 p h . Diuerfo t amemodo defmat Naturalts cr DialctliCH* eornm "\nn
cpiodiyDieluti ira cjtudej} . alter emm appetitum mutui doloris affere

£ di,~\eiaUauidemfmodi:alterferuoremfangutniscordtfuffufi, attt ca-

Udt: Horum autem^alter materiam defcnbif.alter fjeciem cr ratto
altera nem.Htc emm efi ratto ret,cjuaneceffe eji in tah materta ejfe,fiertt,

:rarei. ^elutt domut ratio huntfmodi effet.tntegumentum ad arcenda mcom

moda y cpu£ a "\entts £7" tmbrtbns cr' AStibm wfemfolent : ulta dictt, a Ufc
{!

tarua- Uptdes cr' lateres cr Ugnaudta formam tn hvs ,gratta horum : (^Ji^ Quii!
* aC
& ltHr e * r um naturahs ejif"\trum qu<e ctrca matertam ~\erfatur
r l
} ratio
fc

ti6 ad nem atitem ignoraf.an qu& circa rattonem tantum : an potius qu* ex
imtio-
~\trts^?iam ~\ero qutenam eji ~\tra<^ earum f

Bt diflfcrt,illud,quo Naturalis definit vnuquodq? iftorum ab ,

eo,eo,quoddefi'nitSermocinalis.Verbigratiaquideftira.Sermo
cinalisenimdicitjiracftappetitusin vindicftam:& fic defimili^
bus.Naturalis autem dicit q> eft ebullitio fanguiniSjaut caloris in
corde
 DeAnlma
corde.Naturalis igitur dat materiam,SermocinaIis autem dat for D
mam,8c intentionem.Intentio enim alicuius eft hoc.oc neccfte eft
Vthocfitinmateria.Verbigratiadomus:aiiquisenim dat inten^
tionem,dicendoq?eftcooperimentum prohibens ab imbribus,
9
6C pluufis,cV frigore,cV: caloretalius autem dicit q> eft exlapidib ,
8t lateribus,cx' lignis:alius vero dat formam exiftentem in hoc p
pterifta.Secundumigiturquoddicftum iftorum eft Naturalisc*
qui intendebat materiam,& ignorabat intentionem,aut qui intc
debatfolumintentionemcautmeliuseftdicerevtfitille,q.c6gre.'
gabatvtruncp.vtrunqjigiturillorumcuiattribuetur:'
*& Ciim demonftrauit q> in definitionibusiftarum virtutum debetacci
Katuralis
p ere ma
teriam,&formam,inccepitdubitarefm confuetudinem,qua:eff.
a P ud naturales,&eos,qui
"
abfoluteconfyderant,f.Difputatores.Natura-
rnatctiam
vidci.ph. lesenim difrerunta Difputatoribusin mododefiniendi.Difputatores.il. p,
18.19. & dantdefinitionesfmformam tantum,dicendoq>iraeftappetitus invin '

2h & diclam: Naturales vero fm materia dicedo q> eft ebullitio caloris fan- , &
•jMsl\a guinisincorde. Deindedicit.Intentioenimalicuiusefthoc.i.vtmihi vi
35.39. yy. detur,intetioenimalicmus,fm q>eens,e hoc. Deinded. &necefle eftvt
&.;7.Ide hocfitin materia,&c.ideftnecefleeft vtillaintentio .frn q> eft hocexi-
in hoc.
m a,qua: habeat talem difp6nern,fqux (it hoc etiam, & fit per ali-
1.
fl atln
jj' quamintentioncmexiftentem inea:quapropterfuitdigna,vtillarcsexi
'

cocume- fteretinea,non inalia. Etinnuitperhuncfermonem.qm, ficutnecefle

tum. eft vt intetioexiftatin materia,fmq5 cfthoc,itanecefi*eeft vt fit modus
pit ma^te-
acceptioniseiusindefiniiione.&fi no,eritintetioalio modo abeo, qui
riaindefi eft.*quienim accipit materiamindefinitione,&dimittirformam,dimu
nitione,& teaccipit:qui aut accipitformam,&dimirtit materia, exiftimaturquod
liiniittu
dimittitaliquidnonnecefIarium.fednoneftita:qm forma debetaccipi
minuteac ' n definitionibusfecundiun difpo(itiones,inquibusexiftit,&refiduus fer _
cipit. qat mo eft manifeflus.
accipitfor Autnoneftaliquisquicircapasfionesmateriae non feparabi'
mkticma les . fed phyficuscirca omnes quaecunqj huiuscorporis &C huius
teria,vf di materiae opera &C pasfiones funt.Circa quafcunq? autem non in'
mitterea-
q Uan tum huiufmodi,alius:vt dequibufdamquidem artifexeft,
necefla-" ficontingat,vt inftruclor,aut medicus.non feparabilium,autem
num. 0-A In quantii aut non talis corporis pasfiones,fed ex fequeftratione,
n° C lta -
j mathematicus:fm autq?oino feparat?c,primus philofophus.
Me.54.vi* ^Annonefl aliquis cjiu^erfetur in pafiiombus materixnon fepara- sop
de fupra
qnotaun
folHrtwJyt
* non feparabiles funt.fednaturaiis
'.' J
w us
J
omnibm '•
, qu<e talts

koc c6. corpons & talis

. ' ,

materix opera o^pafiiones (unt: qua

~\ero non quate
al. I. qus nH6 taliafunt,aliui confiderat.atq^ de nonnuUis quidcm artifex ffifors

rututtlia. ita>tulent,faber'} elmedicw.de us autem qu<z nonfej>arabiha qmde

funt,

L
 .

LibcrPrimus 9
A Junf , fed quatenus
non talu corports pafiiones ,& ex ahftratltone, ma.
tbemr.ticHs^tyero feparata funt ,prtmut philofophus.
Dicamusig:iturq>ille,quiintendir. cofyderare de pasfionibus
inateriae,nonabftra&isabea.fecundumquodfuntnonabftracfte
cftNaturalis.NuIlusenim eftnifi Natura]is,confyder3ns inonv
nibusaclionibusiftiuscorporiSjdliftiusmateriar,^ pasfionib 9.
Quod autem non eftita,confyderandum eftabalio.quorum qu£
dam debet intenderc arcifex,vt Carpentarius,& Mcdicus. Ea au^
rem,qux funt non abftracta in rci vcricate,fed fu.it pasliones cor
poris,Alfccundum abftracftionem intcndic .Vlathemacicus:ea au'
tcmjquxfuntabftracftainrcivcritatejinteditprim^philofoph 9 ,
cju.r arte5
U vtunturindefinitionibusforma,&matena,&qua:fbliimmodo
Cjjmdubitauudedefinitionibiisincaepudemonftrarchic,
forma.
B Etdixitqhlle.quiintLMiduconfydcrarcdcpaflionibusmaterix non ab
ftra£tisabea,fm q^uintj&c.i.ille.quiintcnditconfyderaredc formiscon
fequentibuspaflionesmaterixnonabfhacltasa materia fm q> funtnon
omnibuspaflionibuscorpohs
jMrracljj,e(t Naturalis.quiconfyrleratin
&innaturai(tiusmatenr,&in paflionibuseius: Deinded.Quodautc .,
Vl
rioncltua,&c.ideftc]uodautemacciditcxi(tisformis,&paflionibiis,n6 •*"?„"
.
g
CUpernaturam,fedpervoluntarem, confyderandum eft ab auificibus de mate-
Mechaniris,vtCarpentario&Medico. Deinde.d. Ea autem, qua? fuiu riafeoubi
non abftraila,&c.j.accidentiaautcm nonabltractaa corporc ,&confc- !"/ & 7-
J4 } * '

quentiaipfum, non ineo quod eft tranfmutabile,fedineoquodeftcor

pustantum,&magnitudo:&funtea,qurintelledusintclligitfmab(tra- y^ pj, ,

ctioncm dmateria,liccti.i rei verttatenon(eparentur,con(yderadafuiu i*.& 71.

a Mathematicis. Deformis aut,qur funt abftradtr uirei vehtace,i. f*m tf.Me.i.
cfl"e&intclIeutum,confyderatprimusPhilofbphus.
.Scd redeundum ett vndcfermo. dicebamus autem q$ pasfio^
C nesanimaenon feparabiles^ phyfica materiaanimalium inquan
tum raics exittunc furor c3c cimoncx npn ficut linea &C planum
Se ^ eo renerten<^lim efl^vnde digref\a efl oratio. dtcehamus aittem,
» p h
papones anima mjeparahiles ejfe a natnrali materia ammaluim tit
al , fi
•_

ira^t ttmor.Et non >r Imca er planum.

tales fitnt.~\t dem taiu
.Sedreuertendumeftadnoftrumfermonem,in quo loqueba' ^£u
mur q» pasfiones animae uon funt feparatac a materia naturali dC :

ea,quae funt caiia in rei veritate,funura,c3c timor: non iicutlinea,

&£ luperhcies.
iS Idcft,&,quiahocefcmagisprophumLogico,reuercamuradillud,de ,

l
quo loquebamur:f q> paflionesanima.Cconcupifcibilis, non funcabfha- i C 6.^
ttae.icorpore,neq;iu delinuionCjneqiinefle.v.g.ua.&timorjquxnon i.ph.
funtabitractx,neq; in dcfinitione,neq, inetie,licutlinea,&fupcrficies.
DeAmm.ciico.Auer. B Summa
 .

DeAnima
STMMA SECYNDA.
De antiquorum opinionibus circa Animx eflentiam

Ntendentesautemdeanima^neceffeeftfimuldubitan'
tes de quibus abundare oportet pertranfeuntes prio^
,

rum opinionescomprehendere,quicunquede ipfa ali^-

quid enuntiarunt vt bene quidem dicfta accipiamus,(i
:

veroaliquidnonbene,hoc vereamur. Principium autem qux^

ftionis,apponcrequxmaximevidenturipfiineffefecundumna-'
turam.Animatumigiturabinanimato in duobusmaximedif'
videtur,motu 6t fenfu.Accepimus autem dii progenirori'
ferre
busferehaecduodeanima.
Conjiderantes autem de amma,neceffe effprius quaji tn incpia fi-
pH
£too hV muf,dum de tjs dubitamws quorum copiam babitun fumus , atque tn
dCxs- oratioms progreffu opimones etiam prifcorum adhibeamm y quicuncL E
p «V de ea ab.qmd enuntiarunt ,*Vr qti£ quidem reEle diffa fant,fumamus ,
Jiquid yero non rec7e,idyitemus Principmm aute buius wquijittonis
.

erit,e.iprtm ponere qu<e maxime

ei ~\identur meffefecudnm naturam*

%^/immatum intur ab tnammato duobus potifimum differre "^ide-

tur,motu &
fenfn i_Accepimus etiam afupenons ottatis pbdofopbis
.

h<xc dtto fere de ^Amma.

Etneceffeeftnobisinqua?rendode anima prardicere opinio^
riesAntiquorum:&iuuabimurpereas,cxIretinebimus illud,q>
diclumefivere,&fecundumquod oporter.&vitabimus illud,
quod dictum eft,cV fecundum quod n5 oportet.Et debemus prx
dicere etiam ea,qux reputantur proprie effe naturalia:cV hoc po'
nemusprincipium,dicendoq> habens animam videtur differre
ab inanimato his duobus proprie,f.motu,& fenfu. Et haec duo ac F
cepimus ab Antiquis de anima.
19 Cum declaratumeft in Pofterioribus quod confyderario ducens ad
certitudinem perfe&aminrebusquarfitis in vnoquoque generum non
.- . ir fitnificonfyderandoin principijsproprijs ilhgeneri, incoepit demon-

ftn ab ma ftrare quod necefle eft confyderare de anima hoc modo principiorum,&
nimatose dixir. Et debemuspra:dicere,in quxiendo de anima,propofitiones,&
iu.i.a.i^. principiajquxvidentureiTepropriaanima^fecundumquod eft anima :
j'^ 01 " &illaspropofitionesponamusprincipiumconfyderationis. Et notifi-
ce a. 14! cauitcpeajquathabentdeanimatalemdifpofitionemjfunt duo fenfus,fl ,

;^nq; vtu & motus.animatum enim non difrert ab inanimato nifi fenfu , &motu
,

r-i 'lofo- locali.&dixitq>habensanimam&c. Etintendithicper videturcertitu

t

\ ^certo dinem:quonia ipfevtiturtalibusverbisIococertitudinisinIocis,inqui-

eflfi .buscertitudo eft famofa.& refiduus fermo eft manifeftus.
Dicunt
 LibcrPrimus. 10
A Dicuntenimquidam& maximc primo eeantmam quod id
eft mouens exiflimantes autem quod non mouetur ipfum , non
:

contingeremouerealterum,corum quar mouentur,animam fic

arbitrati funteffe.vnde Democritusquidem igncm quendam &C
calorem cf(e dici t ipfam: Infinitis igitur exiftenribus figuris cVa^
tomis:qux funt fpeciei rotunde,igncm c3Canimam dicit. vtin ac
re mota,qua: vocantur decifiones,quae vidcntur pcr portas in ra'
dns.quarum omne femen elementa dicit Democritus totius natu
re:Similiter autem &i Lcucippus:horum autem fphcericajanima,
propter id quod maxime polTunt penetrare per omne huiusmO'
mouere reliqua cum moueantur &C
di figura:,cV ipfa , arbitrantes
animameffeefficiensinanimalibusmotum.
«?H. Dicunt cmm nonnullt ey maxtme &
primo, ammam cjfc id quod
^ mouet,extjiimantes autem quod tpfitm non mouetur, nonpoffe mouere
aliud,ahcjuid eorum qu<t mouentur,ammam ejfe arhitrati funt. Qua-
fropter vcmocrttnt tgnem quendam £r Cum
calidum eam effe dicit .

emm tnfintt* fintfigurct cr" atomi,eas qu<e rotunda funt ,ignem et ani
mam effe affcrtt^t w aere,ea qu<e ~\ocantnr ramenta, qux cermfelet
tn radijs,qui perfenefras tntroeunf.quarum ommumfarraq-tnem,ele-
tnenta e(fe ait tottm natur<e:Vartter ettam Leuctppm. horum autem
au* rotunda fitnt ejfe ammam , eo qttod maxime talcsfimr<e qttouis
fenetrare poJfunt,(y mouere reltqua,cum etiam tpfie moucantur. exi
jiimantes animam ejfe td quod prAret antmaltbm motum.
Quidam enim eorum dicunt quod illud , quod cft proprie , &t
C perpriusanimae,eftmouere.&,quia exiftimabant quod omnc,
nonmotumncnpoteftmouerealiud,exiftimauerunranimamef
fealiquodmotum, Vr.de DemocritusdixitipfameiTeignem,aut
calidum.dixi t enim ipfam effe ex corporibus , &L figuris indi uifi'
bilibus infini tis:cV ca ,quae funt fphe_ rica ex eis,funt ignis, &C ani'
ma verbi gratia.& fimilia his funt corpora exiftentia in aere: qu£
dicunturatomi:quacfuntinradrjsSolisingredientibus per fora^
mina.cVdicitquodpcrcongregationem fundamentorum in eis-
funtelementaomnium naturalium.EtfimiliterLeucippus.Etq»
eftfpha:ricumexiftiseftanima:quiatales figurae funt posfibiles
tranfirein rem fecundum totum,6imouentomnia_,quemouetur
etiam: quoniam cxiftimantqjanimadat animalibus motum.
10 Ciim notificauitcj? Antiquinon confyderantdeanima, nifipermotu
mitfenfum,autper vtrunq;,inccrpitprimomimerarefcntentiashominu
confjderanti um dc anima pcr motum,& dtcit.Quidam enim eoru , &c,'
j .
B 1; idcft
 n

DeAnima
ideft,&,eumqu?damopinabaturq>illud,quodappropriaturanirna:priv J>
rno^eftquiamouetaliudj&opinabanfqjillud.qjmouetaliud.dcbetmo
uerijexiftimauerutq^aTaeltaliqd motum femp. D.d.Democritusdixit
jpfameflejgnc,aurcalidum.i.ignem,autigueu. D.d.dixit.n.ipfamciJc
excorponbus&figuris&c.i.opjnabatur.n.quiamouetaliiid, &moucf,
ipfamee>xcorporibusindiuifibilibushabetibusfigurasinfinitas;&ct>e)f
/
iftisefti blumodo&fphajricis.&,quiafpb^ricafuntignjs,autjoneii,crc^
dcbatq?fpbericaeoru,aurfuntignis,autaia. D.d.exempla horum cor-
porumapud Demo.&d.fimiliahisfuntcorporaexiftetiainaere.i.&ift*.
corporaapud eum fuut fimjliaatomis,qui apparent moueri in radijsfo-
Ijj.E^cumnoti^cauitc Democopinabafaiam efleex corporibus indi
J
uifibiIibus,qiia?apudipfumasfimilant atomis,notificauitqucpartesfuni;
dequibusopinatDemo.alam fienexeisj&quoopinantfea efic eleme"t4
aliorumcompofitorym,& dicitqjpercongregationefundametoruj&c,
i;&hasccorporafunt,dequibus Demo.dicitq» percongregatione" funda
mentoruineisadaptaf.vtexejscoponantdjuerfaentisjqiiauislinteiuf- ~
dem naturar.Et mtendit per fundame"ta diuerfitaiem eoru in fTgura,& i
fitUj&inordine.diuerfitas.n.partiuminhistnbuseftcu diuerfitatccom
pofitordexeis:ficutf ripturajdiuerfan^pp diuerfitatem Ifarum in his
tribus. Er,cum narrauitq>ipfiopinabaturaTam efieignem.autaliquod
jgnei3,quiaopinab3turaiamcefphxrica,&igneefIefphqricu,d.r6nem,
J
.pp quaopinabant aiameflefpha:iica,&dicit, Etq>eft fphxncum ex iftis
eftaTa^&c.i.&Demo.&Leucip.nonopinabanfqjfph^rjcaex corporib*
indiuifibilibusfuntanima,nifiquiaopinabaturq> taliacorporafimt ea,
qua?poflibiliafuntpertranfireperafia,&niouere!pfa:qoarauis ipfamo-
ueanr:iriemper,&hxceftdifpofitio,qaam exiftimabant eficpropriani
animaj,f quoniam mouct corpus,& mouetur femper.
Vnde<3Cviuendi terminurr)eiTerefpirationem.Conftringente
cnim eo q> corpora continet.<K extrudente figuras prachentes ani
malibusmotum 5 exeoquodnoneftipfas quiefcerepjllafcnus^au
xiliumfierideforiSjingredientibusalqshuiufmodiinrepjrrido» p
prohibercenimhaSj&quae infunt animalibus difgregari,fimul
prohibentem conftringens <3c* compqmens, di viuere autem qua
diu poiTunt hoc facere»
soph, Et promde ~\iuedi terminum ejfe refpiratfonem. Citm emm aer am
biens comprimat corpora,0~-ttu tlidat figuras ,cpu£ motumprxbent
<tnimalibns, qiundoquulem nec ipfa ~\nquam quiefcunt, auxdiutyfcr
rt extrinfecus,alus eiw qeneris fuccedentibus , dumfpmtum ducimtu:
has emm prohibere ejuominaf ea etiam qua mfunt ammalibus,cxcer-
nantur jdrepellendo ,ejuod compnmit , acfacit concrefcere ^iuere^ ,

donec pojfunt hoc facere.

E t propter hanc caufam fuitanhclicus definicio vitg» Aer enim
contincns
 LiberPrimus. n
A contineng^cumcongregatcorporaj^conftringit ex iftis figu^
ris,quaedantanimalibusmotum,quiaiftanon quicfcuntin ali'
qua hora,fuftineri ab extrinfeco,i mponendo per anhelitum alias
figuras fibi fimiles,dicunt quod iifoe etiam prohibent illud,quod
iamperuenitintusinanimalibusabexitu:cVcontra expelluntcii
fcisillud,quod congregat,6e conftringit eas:& ideo fuit vita,dum
animal poteft facere hoc.
Quoniam omnisdiccnsincjuiditatealicUiusalicjiiidlaborat in facien
docanucnireilludolbusfenfibilibus,&indandocaufam llhus fenfibilis ermoq ~,
T
txillodatoabcoin fubftanti.iilIiusiftiautcm,qthopinabanturaTam ee betfolue-
parresfph;rricasind!uifibiles,laboraucrunthocmodoindando caufam re qoncs
anhelitus,dicendo.Ec piopter hanc caufam,(.'quia aTa eft partesfphxrica?, cira rfm
icnnblt '

quxfemperfuntinmotu,fuitaidielitusdennitio vitx, autconfequensvi

tam. AerenimeontinenSjCum cogregaDitcorpora,confrringentur mul- t es.ide. s>
41 ta:riguta:Q)ha;ricaj,quxfutnintracoipora,&quajdaritaTalibusmotum, Pb, $i.&.
<jliiaieniperfuntin mctu.&tuncheccorporamouebuntur adexitum: s.Ph.r.&:

&illudcritcxitusaiihelitus:&tuncfuftentabituranimaladimporiendu
fi,
P ia noc
&
aIiacorporafphxricaabextrinfeco:&hoceftimponendoariheIitUfhj deaia/iz.
HocaiitfuitpptridiQuortl vnucfhnacquirendolocGillius,^ exiuit. &.n.:.ce.
SecundumaQteftadpiohibendum pluracorporaintnnfccaabexitu. ' &**
Tertium eft vt aditiuet ea 6tln expellendo illudjCp conftringit, & q? cori-
grcgat ca.& dicunt.& ideo fuit vitd,dum alal poteft facerehot;
Videtur autem dC i py thagoricisdi<ftum,eandem habere intef
ligentiam.DixerutenimqUi&imipfbfum,animam eiTcqugfunt
in aere decifiones.alrj autem has moues.de his autem diclum eft,
propteridq?continuc Videnturmoueri,cVfifittranquillitasni''
mia.lnidemautemferuntur&quicuncjjdicuntanimaclTeqUod
feipfummouens.videnturautem oitmes hi cxiiiimaiTe motum
maximepropriumeiTeanimi,&aliaqi!idcmomniamoueri p' (

q pterauimam,ipfamautema feipfa:prOpternihil videre inoucs,

quod honmoueaturcVipfum*
.
o»m . yidttur tttam, cjuod k Pythagoreis dict folet , eandem haberefen-
tentiahi. Dtxerunt emm eorum nonnulIi,animam cjfe ramenta , qud

m aere ~)ndeMuY:dltj,td quodea mouet.de cjutbua propterea dttlu eft ,

tjttodcontinue ^tdeantur mouert,quamuisfit tranquillitM maximd.
Eodem tendmtejui dtcunt antmamejfe td quod fe tpfum mbuet.
Kid*ntur.n.ht omnes exiftmajfe motttmre maxime proprui ejfeani-
tn&,CT aha qutdem oia mouert propter antmam, hanc autea fe ipfa:
prcpterea quodnihd ~)tidebant moucre , qutn ey" ipfum moueatnr.

Ht forte etiam eft talis fermo Py thagoricorum . Quidam enim

ilIorumdicuntq3Janima!eitatomus,exiftensinaere:quidamau"
B iij tcm
 Dc Anima
temilIud,qu6dmouetatomos.Sddixerunthoc:quia femper vi- 1>
«dentur moueri,licet v entus deficiatomnino . Et fimilcs iftis funt
dicentes q> anima eft aliquid mouens fe. Omnes enim ifti viden'
tur opinari motum conuenire animxicx* q> omnia non mouentur
mfiperanimam:animaautemoueturperfe.nihil enim vidctur
mouerenifi ipfum etiam moueatur.
D.EtforteetiamopinioPytha^oiadnanimaeftfimilisopinioni Dc-
hiocriti,& Leucippi,quidam cnim pythagoricorum dicebancanima eflc
atomosaereos:&quidamillud,q5 mouetatomos.&opinabanchoc^qma
credcbantq>atomiiemper mouebantur,&q>aiafempermouetur De- .

inded. Etfimilesiftisfuntdiccntes,&c.&innuit Hato.Omnesigiturifti

conueniuntinhoqCq?motuseftpropriusanim£:feddifferunr ia quid
eft.Etquidameorum exiftimabanteam efle corpora indiui(ibilia,aut
ignem,autaliquodigneum,quidam veroatomos.
Anaxagoras aiam dici t ee mouete,<3d fi aliqs alius di
SilV aut &C
xit q> oemouit intellect 9 :no tn peni tus ficut Demo.ille qde.n.di'
cit fimplV ide eeaiam &C intellecl:ti,veru,n.ee q> vr: vndebfi facc
reHomeru,q>Hecftoriacetaliudfapies:nonitacp vtit intellecftu
ianqi potetia qdacjcirca veritate,fed idedicit alam cx^inteliecfKL
Joph. Simihter etutm^AndXdgordt KAmmdm ejfe diat eam quxmo-
Hedt,eyjiqiw aIum dtxtt mteiiefium mouiffe hanc ynmer(itdtem:no
itamen ttdpUne >r Democnttts:is emm dicit tdemjimphciter ejfe d-
tJimam zT MtelUfium:~)ierum enim eJfe,quod dpppdret:Et ideopr*-
'

cLtre cecinijfe /jomerum,quod Hefior utceret mentts wops.Non erg*

~\titur intelieffti/yt potentid qudddm circd ^entdtemjfed idem duit
animdm i o-' mtellefium.
Et fiFr et dicebat Anaxa.q> aia eft mouens, <3c"cu dicebat q> in'
tellecflusraouetoe.fedtn Anaxa.aliud inteditabeo,q>intedit De
mo.Demo.n.abfolute dixit q> ideeft aia,q3 intellecftus.dicit.n.q»
. veritas eft res maniferta.Et io bn dixit Homerus,& veru dixit,q>
Hedorapopletizabat.cVcarebatintelledu.No.n.vtebatintelie'
C*tuquafialiquavirtute,feddicebatq>intelFs cx*aiaidemfunr.
J
15 Dicit.EtiiFretopinat Anaxa.cu d.a!ameemouete:&d. q> intelleclus
'

mouetoe:ied Anaxa.no inteditinhoc,illud.q> Demo.Demo.n.propala-

uitq>aIa,&intclledusidcfuntd.n.q>veritascompiehenfanoneftniii in
CO,q>manifeftumeftfenfui tantum. Etideo bcnedixit Homerus verfi-
ficator,cunarrauitdehoIc ) quicaiebatfenfu q.carebatintelledtu.Demo
1

critusigiturnon!ntenditq>intelk(5tusfitaliquaviitus in animalibus,a-
liaa virtutefcnfus,ieddicitq> intellectus&animaidemfunt.
Anaxagoras aut minus certificat de ipfa.Multotics qde.n.cam
eiusqjbn&recflejdicit ceintellecftu t alibiaucintelkcftu hunceffe
JU.C,
 .

LibcrPrimns n
'A aTe .InoIbus.n.ipfuminelTeaIalibus,magniscV pafuis,cVhonora
bihbus,&inhonorabilibus,no vrautfm prudentiamdicftus in^
telleftusoTbusfiPiteralalibusinellejfedneqjoIbushominibus.
^Anaxa</oraf antem non admodum de eis aperte loqmtur : multts
'
emm locis caufarn etm quodbene recleq^ eji,intellcfium ejfe ^ffertt
^ihbt ~\ero ulem effe ammam,C~~' intelieclum:Cunclts enim eum m-
J
effe ammahbui ,cr mao-ms,c~~ parms ,cs nobthoribus c? ~\dioribus.
, yidetur tamen is quem mtellecium prudentt* ~\ocanm$,non ommbui
*eque tnejfe ammahbm ,immo ne homtmbua qutdem ommbus.
Anaxagorasautlatetiusloquebatdeiftis,cumultotiens dice^ .

batcpintelle<ftuseftcain inuemione.cYdixitinaIiolocoq>intelle
<ftuSjC\! aia idc funt.intellecftus.n.apud ipfum exiftit in olbus ala'
Iib 9 ,magno,paruo.nobili,c3tignobili.Sed no videm 9 hucintelfm
exifterefimiliterinomnibusanimalibus.neqjctiam mhomine.
^4 Dicit. Anaxa.au ccfipiopalauicqiiiueIledus,&aiaidefiuu,huentius fp
fi palauit,qDemo.aim multociensdiccbatqi incellechiseltca lectuudinis
&ec venticacionis.& hocapparetexeiusfentenctaqiiiucIlecTius fu aliud
afenfu.&in alijsiocis vf opinaricp incelled:us,&alaidefuiu.d.n.cpintel T
le&uscftexiftensin oibusaialibus,mac;no,&patuo,nobili,&ignobili me '' c ^" . .

Etnonefc,fiauexifl:imauic:quianon videmusiiuclFmexiftereeodemo c0(^ mo.

doinoibushominibus.nedumexiltcieinomnibusanimalibus. dom oi -

Qiucuncp moueri alatu afpexcrut,hi qde maxime mo^ bus ho '^ 9

igit in
C
tiuuopinati fiirit alam ec.QuicuqjautadcognofcerecVfentireea ?|'^ e A*.
C\ funt,ifti dicutalameeprincipia,alr) quidcfacictesplura,haec. mma.Vi-

alrjvero,vnu\hoc:ficutEmpedocIesquide^xelemetisoIbus,elTe de co ntr .
-

aut &L vnuquodcp eoru alam,dices fic ,terra quidc terra cognofci
imus,aqua autcm aqua.ethereautem ethera,fed igne ignem mani
^feftueft.concordiaautconcordiam.difcordiaautdifcordiatrifti,
i o P H .
Quicunque igitur ad motum ammati refpexerunt ht , quodmaxi-
me mottuum eli ,ammam ejfe exijiimarunt . (Mi ~)/er'o ad~Vtm cogno-
JcendtC~"Jentiendi ea qu-ejttnt , hi ~)>ero ajferunt ammam effeprtnct-
pta,nempc qtu plura factunt prtncipta,hac eadem : qta ~\ero "\num,tl

lud tdem.cMemadmodum Empedocles quidem ex elementis ommbus,

effetamen c~" eorum unumquod^ ^Animam,Jic dtcens.
» lam Terra Terram,tam^ ^Aequore cerntmm ^Aequor,
„ KAetheraque ^Aethere,Jic rutilum ignts conjptcit tgnem, .

^Atque Cupidmem t^Amor,trtJiis hs demque htem.

HtponentesprincipiualaemotuexiftimabatcpalafTt dignior
oibus vt moueat.Ponentes au t regula in hoc cognofcere,c3c" fenti'
B hij re
 DeAnimi
teoracntia^dicebataiamefTepfincipia.&quidacoru ponetant D
hscc principia plura vno:&quidaeorii ponebat vna animam. Vf
Empedocles.ifte.n.ponebat eaeX oibus elementis/ed tn ponebat
Vnuquodq; elemetoru clle aiam.6d dixit q» nOs hon coprehendiv
ro us terra nifi per terra,&: aqua p aqua,& aerc per aere, & ignerrt
perfuufimikjr.ignemj&litcperlitemjamicitiaperamicitiami
a5 Cucopleuitfermonec5fyderatifiin alapmotuJncoepitcttdicereopi-
nioneseo^,q c6fj*deratdeala pco^ninone,&diftincl:iaiif,diccdo.Etp(»
netesprIcipifiaI#motfi,&c.i.pon«esafitreguIa^Tar,&cOgnitioncTue;na
tur£ pp motu:quappiudicauerfitqiaTaemagisoIbusdigrtamotu,fmcp
diximus. Ponetesafitrlamincofyder6hedeaiatopcognitioneeius,c5c
9
^iftindtionf in olbMnib^opinabaTo^alaefcpiicipiu toti ,autexprinci
niV infra*
i7.&fo pijstotius.C^iiiigKpohebathe/rprlcipiapluravhO, ponebatalam plura
lutiohui» vna:&q opinabacprincipifi vnfiee\poncbataIam vna.v g.cjaEmpedo.
ponit.3.0*
ia,J
p nebataiamfieriexeFntis,&poncbatipfamfexin humeio,fm numeru
9
eFntoif apud ipfu.dixit n.cpnosn6c6prehedim terra,nifi pterra,&c.
"
^
Et,cfi d.& q da eotfi ponebat h«c prirtcipia plura vno,intedebat & qdam
eoiii,gt apofuerfitha:cpnncipiapiura vnojOpinaban^alameepluravna:
-
v tEmpedo.fedfuitc6tai;sdicererelococ6fec]u£tiSi Et,cfi d. & qda ed-
1 ved
clespofuit fum pnnebantvnamaniina.intei)debat& quidameorfi,qlu ponebant
pluraprin vnfiprincipium,ponebar vna aiarh.fed fuitcontctus hoc cofetjuehtelo-
cipia vno. co rei,echnuerfoei,quod fecitprimo.& tefiduUsfermo elt manifeftusj

4x?jf!
Eode aiit modo 6c Plato in timaeo afam ex elementisfacit :co/
ghofci.n.fire^Fi/esautexpricipiisee.fii^^aiJtetihiscifutdephi
lofophia dicfta,determinatu e ipfu tjdc aial ex ipfa vni 5 ex idea dC
:

primalogitudinec3datitudine&altitudine,aliaautfii*imodo<
s oP ri . Eodem etidm modo Pldto in Timxo LAntmdmfitcit ex EUmentiii
tognofci nancjne (imtle jimilt: res dutem expnhciptjs conjidre. (imtlt*

ter etiam in tjs cjua de pbilofophid dicuntur jxpbfttum cjlnpfutn tfui*

dem dniwdl ex ~\miK ided^ expnfnd longitndtne , Cr' Utttudine ,

CT dltitudtne-.cditerd yerofmiliter. f
Et Plato in Timoeo ponebatafam aliqiiod exelementis.qm
fiTr

apud ipfumnihilcognofcitur,nillpfuufiFe.cYq»oesres nonfue/

runt nifi ex fuis principuS.Et fimiliter determinauit priusin phi^
Jofophia/.infuisdifputationibus.&manifcftum eft q> Timaeusi
cxi t ab is } c\; q> ala fimpiir c ex fonna vni 9 ,<SC prima lSgitUdinc, dC
primalatitudinej&primo.pfnndoif^q^aliacurruntnocmodo*
t6 Dixit Etfilr Pla pofuitITima?OtyaIaeaiiqdexfubfr5?iaeFntorfi.d-
pinabaf.n.illud^opinabaf/q ponebatalamex prIcipiis&e*cj>oe"sresn6
coonofcur',nifi pfuafil'ia:&n5 cownofcunt nifi pcognitiOhefuorupriri
r
cipior.fi .£:,ajiprincipiacogno{cui pfuafiFiajC6tinetcj> principiacdghd-
fcantur
 Liber Primtts 13
A fcanr*pprincipia. Et,cuc6iugem 9 huicqdaiacognofcitrespprineipiaea Vhfc ffd
l( ,nfrl
]ii,cotinffetexhocq.1r.Ta(!rpricipia.li3rc.n.runt Jpprietate<; couertibiles l°
c°
D.d.Etfirrdeteiminaun,&c.i.&fi:rdeterminauitifua Philofophia &
infchohseius:qm iu Timeodixithocalio mo. D. enim ilhc,q?aial fim
pliciterabfolutum, quodcftgenusanimalium particularium ,&princi-
piumeorum,eftcompofitaexdualitnteprima:&cx]atit'!dine queeftco ;

pbfitaexdualirateprima^&exlatitudinc^quareftcompofitaexptimatn
nitate:&exprofundo,quodc6poniturexprimaquaternn?te: qui tWt v »de pnd
principiaaliorum humerorurticompofitorum. Etopinabaturq- longi
Meu*>7-
tudocomponiturexdualitate,quialineafitexdiiobuspun(5ti<;:&lat'tudo'
tx trinirate,quiafitcumlongirudineex rribuspuiftis-.&fpifluudoex qUa
ternitatc,qi!iafitcumIongitudine&latitudiheexquatu6rpunctis.Qj.io
hiam cum opinabatur cpnumenfuntptnlcipiaomniu,fuit necefleapud
ipfum,vtptincipianurher0run1 fintprincipiagenerum eflefenfibilis: &
alijntirneri,quicomponunturexprincipijs, fintprincipiaetiam rcrupat
£ ticuiarium.itaq-' principiaanimalisfimpliciseft prima vnitas,&prima
dualitas\&primatrinitas,&quaternitas: principiaafitalionim aninialiu
funt alij numeri. Et *eo d.q? alia currunt hoc modo.i.
i
&
printipia alio-
rumaninialium particuhriG funtalij nurtieri.Et,quiarp]nabanturhOC
inprirtcipijSehtium:&opinabanturcpanimacomponitutcx prinopijs
ppcogiiitiohe^opinatifuntq-animafeftiftenumeius qui eftprincipifi
nuhierortirn. D.d.&mahifeftumeftq-'T7rnfcusexuabeis.i. vtmihi vf*
r*ilIud,quoddi<ftumeftdepriticipijsinTimeo,eftaliudabeo>quoddi-
ttumcftindifputationibus. Etquafidiuerfitas hominiim inanimanbn ^.. .

eftnifi ppdinerfitatemeoruminprincipijs. Omnes enimcOhueniuiitcp

'

Weta ,
s
oportetefleex principijs:&dicutq; opiiiioPlatonisinTimJKodeanima & 59.
l>ifl'-cil;
eftcpaiaertna medi;t,fi inter fortnasabftracTasindiuifibiles&inter for-
rnasfenfibiiesdiuifibilcsfmmateria. Themirt.afudiccbatcp Pla. ihtede
hoai""^?!
batp iftamnatura media.intciiedtiiintei oe*spartesai2:cum fuum ee fit |,g ere p :

rhediu inter formasmatcnales,&abrtraclas& vfiterdifficile poflumus hionesAn

C hodie intellipere opiniones
o 1
Antiquoru:quia
i
non funt hotiapud
*
nos. tiquotu:
qa nosiir
hocc aPa
Adhucautem&alircriintelkdum quidem,vnum,fcientiaau'
terri,duo lingu!aiiterenimad vnum: plani autcm numerum,opi
3 Coc c 7. ,
,.
;

riionem/enfum vero,eurh qui fii mi:hi quidem ep>m niimeri fpe^

Cics&principiaentiu dicebant:funtautemcx e!erhetis:ludican'
tur autem res aliac quidem intelleifru , alicc vero fcientia aliar aute
opinionejaiixVerofenfu-fpeciesautemnumerihijrerum.
S o p H. pt<£terca cttam dltter,~\'nuui ejudem tpfum ,inte!!eclum:DHo dut c j
fctenttam.yntco crum modo ad~vnum. f-Ltnt dufem numerum, cpmo-
tiem,Soltdt fenfum:Xttmeri entmf^ectes ipfz/S' pnncipta atcehatUTi
jitnt anteex Elementps.itidicantnr "Vero rcs,ab* intelleciu , a!t<ejcten

tid,aluopiMone,altocfenfiuhi ~Vero mtmert fteaes funt rertmu

Et
 De Anima
E t eft dictum hoc criam alio modo & J
eft q> in tellecftus eft vno, D
cxTcientiaduo.eftenimfingufrad vnu.&cpexiftimatio eftnu^
merus fuperficieKcx" qjfenfus eft numerus fohdi.Numeri enim di
cebantur efseformoe, dC principia in reb 9 entibus 6C numen func
:

Vnu illorum elementoru .Sed omnes res confyderantur^quaedam

perintelledu^quDedaper fcientia,&quxdam per exiftimatiO'
nem,&qugdamperfenfum.iftaautfuntnumeri,qui funtforme.
*7 Et opiuati funt alio modo animam efle principia numeroi um. Dicut
cnim cp intellectuseft vnum numerale. &per intellcctum intedit primas
propofitiones.&dixeruntipfumefle vnum cjuiafcirepropofitioneseft
:

vniusfcientia^&intenditperfcientiamconclulionem.&dixerunteaeile
dualitatemiquiaeftpLoceilusab vno,fpropofitionibus&ad vnum,fco-
dufionem^vndefitdualitas.EthocintendebatjCum d.eftenim fingulari
terad vnum.Etdixeriitcpa:flimatioeftnumerusfuperfiaei,fi trinitatis.
eftenimab vno,fipropofitionibusad duo. namconclufiocftin eofalfa,
p
& vera. vnde fit illic aliqua duali tas.& dixerunt etiam cp fenfiis eft quater-
nitatis.opinati funt enim q> fcnfus comprehendit corpus,& q> forma cor-
poriseftcjuaternitas. D.d. Numerienimdie.banturefle form.r,&c.i. &
dixerunt hoc,quiaopinabanturcpprmcipia numerorumfuntformazab
ftraCta;:&principiaentiumfuntvuumelemcntorumeorum.Et quiare- )

iumqua?damconfyderaiuur,i.cognofcuntuiinreileiftu,&qu£edam fcien
tia,qua^iamexiltimatione,&qua?damfenfu:&nihiIcoguofciturnifi per
fuum limilemecefleeft vtiftaj virtutesanimsecomprehenfiuaefintprin-
cipianumerorumjquifuntformx&elementaentium.fvnuatis, &dua-
litatis,& trinitatis,& quaternitatis:& necefle c vt intellectus ex ift is fit vni
tas,&fcientiaduahtas,&exiftimatio uinitas,& fenfus quaternitas.

Q^jpniam autem 8c'motiuum videbatur anima effe Sdcogno'

fcitiuumficquidamcomplexifuntexvtiifqsenuntiantes anima
effe numerum mouentem feipfum: diiferunt au tem de principfjs
quae c3c" quot funt,maxime quidem corporea facientcs, &C incorpo *
rea.his autem,mifcentes dC ab vtrifqj principia referetes differut :

autcV circa multitudinc:hi quide enim vnu,illi vero plura dicut.

s o p H. $*d cum ^imma 0~ mouendi ,<& cognofcendi "V/ pradttu qiuddam
ex ^vtrtfa connexuerunt ,ajferuerunt^ antmam
"\itder\tur,ita nonnulli

ejfe mhaerum mouentefe tpfum.Contedunt tamedeprtnctpus, qu<efei

licet qim& fint,pr&cipue quidem,qut corporea ea ffatuunt,cum us qui

tnc orporwv contra hos autem,qm permt]cuerunt,z7' ex ~Mnfj prtna-

tna emmmrunt . de multitudme etiam habcnt inter fe controuerfw.
alu emm y#krn,ahj plura dicunt.
Ht,qui^Hiftimatum eft de anima q> eft mouens,cx' cognofces,
Volueruni* ahqui congregarc hoec d uo , 5C udicauerunt q> anitna
i

cft

X
 4 p

Libcr Primus 1

A eftnumcrusfelprammoucs.Etmagnadiuerfltascflinpnncipns,
quaefunt^&quoncY maximcintercos, qui faciunt eaco- poraha,
& inter eos,qui non corporalia. Et ifti et differut ab eis, qin admi
fcent,& ponut,principiaexvtroqj.Erdifteriit etin numero prin^
Cipioru.quidaenim dicunt vnu principium efse,quidam plura.
i5j Et,quiaexi(timatume(t,i.certificatum qnnoucrc, &cogno(cerefunr
principiaanima;,intendcbant ahquiadcongregandu vtrun q; inanima,
dicendoanimameflenurncrum(emouente, quianon moueturabaho.
EtjCumnotificauitfeclas.qu^difFerutindefiniendoanim^&funttics: Tre* fue-

Quarum pi ima definiteam per motum , aut per confequentia motum:

[^J^
Secundapercognicionem:Tertia vero per vtrunq;:&omnes tonueiiiur n ^ i()l|li
^eltexprincipi)s:iiKCL'pitnotificaremodosdiuer(icaciseorum vir,licec
conueniant m
hoc,quodc(tcx principijs,& d.Et magnadiuciiitas,&c.i.&
difFeruntin fub(tantiaanimx:quiadi(feruntin pnncipi)S,Cin naturaeo-
B rum,&innumero &maximadiuet(itase(tin naturaprincipioru
.
,inter NS corpo
ponentesprincipiacorporalia,&ponenteseanon corporalia,cuiitxdua: «lu, &m
oaturxmaximediifcrant^dilferuntetiam iitiabeis,quiadmifcent,&po- f
° re
j |t
mintprincipiaex vtro<r,, idclt corporahbus &non corporahbus. D.d. fcl u C rui t
^ .
-

EtdirrcruDtetiamin numero principiorum, ldeitdiifcruntctiam inani 10. Met.t.

ma:quiadiiteiuntin numero principiorum. c.vlumu

Confequenterautemhis,&animamafsignat.motiuumenirn
$m naturam primorumexiftimaucrut,non lrrationabiliter.vndc
quibufdam vilum eft ignem elfe, etenim hic in partibus fubtilifsi
rnuseft,cVmaximeelemenrorum in corporeus.adhucautem mo
ueturqs 3C mouct alia primo.
i o r H.
Hli confequenter ammam cjuoj defcnbunt.cjuod emm natura mo-
}

tntum eft ,id inter prima collocandum cxijlimant : ne^ue adeo imurid.
(Mamobrem nonnulli eam ejje ignem putarunt emm £T fubtdifp-
. is

C marum ejl partium,cr pr<e cxtem elemcntu mcorporet*i:<^AdhdC o*

mouetur,& mouet cxteraprimo.
Etiftiproceduntindefiniendoanimam proccffu confequ^ifki
ift a.hoc enim quod reputant,qm natura principioru eft mouens,
non eft extra veritate.Et ideo exiftimauerunt quidam ipfajn cfse
ignc.ignis enim eft primoril partifi inter elemcta 5C q< mjgis vr
:

noefse corp 9 ,& ipfe mouet,cx: mouet aha corpa prima inm tionc. opinari

*9 Cum notificauitfententias Antiquorum deanima, incipit Jaudarccas 2"|J P ^

inco,quod dicunt de ventace,& de verificacione confequenti<j,& d. Et i(ti moueus
procedunt,&c.i.&i(ti,quiopinanturanimamclleex piincipijs,quiamo feiectu e.
ueturperfe^&definierunteamhocmodo.procelfcruntiniioc viarecfa, 1<ic x '™- -

&confequencepnncipia.opinancpnacurapnncipiorumcil moucnsper __ d.cut

fcrettumeft. D.d.Etideociiitnnaueruncquidam,&c.i.& > quiaopinaci jj.
fuuc
 Dc Anima.
funt eam effc et princi pi js,cx iftimauerunt quidam cffc igne: quia repu- D
tabantignrm eilcelementum ojterorum elcmetorum &fimpliciorum ,

partMiir^&qjmagisvidecurnoncJlecorpusiquiaopinanfprincipiaeilc
taI;n,u(impiicioraali)S,&rcmotioranaruracorporca.&omniaiftacura
moueri,& mouerc alia prima mtcntione,ficut anima.
co,q> vifa eft ab cis

Dcmocritus aute dtilcius dixi t enuntians propter quid vtruq*

horum:animam quidem enim dL intellectum idem Iftud autem .

primorum Scindiuifibilium corporum efie.motiuum autem pro

pter fubtilitatem partium &
fTguram: Figurarum autem mobilif
ftmam,quze fphaericadicit, hocautem intellecftum elle dC ignerri.
sern. Dcmocritus autem eo etiam pohttus loquutus efi , cjuod reddidertt
eaufam , curfit horum "Mrum^t^inimam emm &
intellecluni ideni

eJfe:hoc aute exfrimii effie&indiutfibtltbHf corporibns : motiuum ")te

ro ob extpuitatem parttum,& figuram :jigurarum autem omnium £
'

mobihfitmam fthartcam dicif.talem autem ejfe intcUec~lumy O' tgnc<

Democritusautdixitinhocfermonemmagislaterttem,&iuV
dicauit caufam n vtro%& dixi t q> anima^cV in tellecftus funt ide,
i

&q>hoceftexprimiscorporibusindiuifibilibus. Etattribuitip
fum motui propter paruitatem partiumeius,cY propterfTgurafn*
6c"dixitq»interfigurasmagisobediensmotui eftfph3erica,&q»
intelle&us,<Sc* ignis habent talem figuram.

e Quiaintentioeiu?inhoccapituloeftdemonftiareq> Antiquibenedi
j
xeruntinhoc,cpc6ucniun:inhcc, qjanimaeftexprincipijs ppmotum,
&facerccomparationem incerfermoneseorudehoc,&iamlocutusfuit
defententiaeius,quidiccbatf.nimamefleifrnem,inccepirmodoloquide
opinanribusc2mefleexparcibusindiuifibi1ibus,dicendo,Democrrtusau
tcmd.de naturacmimaeppmotumfrrftionem magislatentefermonedi-
centisipfamefIeignem.&eftmagisIatens,quiaiudicauitaTaminvtraq; F
*irtute:& d.ipfam efle e.inde,& cp natura vtriufq; cft eadem ,finrellec"tus,
9
&8nimaEmoiieiitis,&fcnfibilis.d.enimqianima.&inteIIecl; funtidem,
&q3naturai!liuseft,quiaeftparspartiumindiuifibilium-fph«ricarum.
D.d.Erattribuitipfum motui,&c.i.&attribuitipfum motuijpprioani-
rnx.i.pofuitipfumcaufam motusanima: propterparuitarefuarumpar-
IgnSrfeft tium,cum !itindiuifibilis,&ppfuam figuram. opinabaturenimcp illafi
jninifeftii guraeftleuiorismotiisomnium figurarum. &ideoopinabaturq>iftafi
iedv;<Top
Et iftefermolatecpropterduo .quoru
g Uracx iftitmanima,&inigne. c
Ca.'i. vnumcft hoc,q?opinabatui,t'ciIicetC£anima,&inte!lec rii ;funtidern:&
<

Vide e6t. Cg eftparsindiuifibilis. fedpartemindiuifibilem effeeftdubium.ignem

lim. auremeflceftmanifeftum.
Anaxagoras autemvideturquidem akerumdiccre anima8t"
intcllecftum vtdiximusprius-.vtituraut vtrifqs ficut vna natura*
teruntamf
 Libcr Primus 15
A
vcnintamenponitintellecflumprincipium maximeomniurmfo^
lumquiadicitipfum corum qurxfunt,{implicem efsc o.immi^
ilum &C purum : afsignac aucem vtrunqs eidcm prmcipio , &i co^
gnofcerec3C mouerejdicens intellecftum mouiileomne.
»?H.] tsit i^tntxarorMliidttHr qutdem dttterfum dtcere antmam (X
tnteUeclum^itprtm <juo% dtximui. >//rwr tamen ~\tro.^ qu.tji 1/na nx

tura : nijiquodprtnctpiitm plane omntum siatutt tnteliedum .folum

fjtfit? ex ommbus enttbut fimpUcem } cy non mtxtum, crpitrum eum
ejfe dicit.tr tbtttt autem h<ec ^tra^ etdemprincipio , cognpfcere fcduet
tymouere, dtcens tntelicclum mouijfe rerttm Itntuerjitatem.
Anaxagorasautvidetur dicere anima cfseaiiudabintcllectu,
ficutdixitfuperius.fedtrivtitjrcisetia,quafifint eiufdenature*
Sed ponit intellecTcum digniorem omnib* rebu3,vt lic principiu»
B dicitcnimqsfolusintellect^interomniaentiie-iimplc^j^min
du6,cYpurus.Etattribuitei vtruncp,icilicctcognitioncin,c\!mo.'
tumjdicendoqsintellecTrusmouctomne.
l
i Cumfecitcomparacionem interopinioncm dicentis ipfim eilejgtie^
&opinioncm dicentisipfamellepartemfph^ricam pirtmmin^id.libi-
lium,incccpitetfacerecomparationcm interopinioiic" Anaxa. & Oemo.
Etd.Anaxa.&c.i.Anaxa.autvidetur^mipappare:, diccrcanimanirilc
aliud abintellectu fed cjuauis bocapparctex fuo fcrmonc, tS ipfc ponic
.

cose(leeiufdemnatura:,i,eiufdemgeneris:&ciim hocpoaitiiuellec$uBI
magisdignum,vtficprincipium omnium rerum,&p:rpom:ipfutnom
riibus.d.enim q? fblusintellectuselt fimplex, rnundus, purus.i.abftradtus
amateria,nonadmixtusctim ca:&attnbuitvtrunq;eiinomnibiispaiti-
busmundi,fcognitionem,&motu. opinaturcnim cpintcllecTusmouct
omnia.&q? non mouetur. Quoniamautiftefcimoeumagisvicinusve
ritati,&fententiar Aiifto.fi])intelleduseftexprincipi)S,&t^eftcauuico- \'
£ .
'£
c
*" gnitioniSj&motuseft manifeftum.&ideolaudabit lpfumpoftmultum, htc inti»
&notihcabirid,quodremanliteidicetedeintellectu. >4«*-
Vidctur aute cC T hales cx quibus reminifcimur, motiuum ali^
quid animam opinari,u quidem dtxitlapidem anima habcrcqfii
ferrum mouet: Diogenes autc llcut QC altcri q ui dam acrem, hunc
opinansomniumfubtililTnnumcile,cxprincipiri:t5dpropterhoc
cognofcere di. moucrc animam # m q> quidem principi uni , di. ex
:

hoc re!iqtia,cognofcere.fecundum vero q> fubtihllimum eic, mo/

tiuum elTc^Heraclitusautem animam principium effe dicit,liqui
dem vaporem^ex quc alia conttituit, oC incorporaitiiimum autc,
&C fluens fempenquod vero mouerur mocu cognofci:in mocu aut
- ciXe. qua- func &C llic arbicracus cft &C multi. Similiccr autem his 8C
Alwmeon opinari ^ ifus cft dc anima» dicit enim ipfam immortalc
proptcr
 :

Dc Anima
propter hoc cp affi milarur immortalibus, hoc autc ineiTc ipfi tan> ®
quam motac femper, moueri cnim di diuina omnia continue fem
per, Luna, Solem, Aftra,& ccelum totum , Magis autem rudium.
quidam&aquaenunciaucruntjVtriippo.fuaderienimvififunt
exgenitura,quoniamomnium humidaeft :cxlnanq?arguitfan'
guinem dicentes effe animam, qm genitura non eft fanguis, hantf
aute effe primam animam.Alfj autem fanguinem,quemadmodu
Critias,ipfumfentireanimxmagispropriumopinantes,hocaut
inefiepropternaturamfanguinis«Omnia enimelementaprocter'
terram iudicem acceperunt,hanc cnim nulli prorulerut,nifi fi alU'
quis dixerit animam effe ex omnibus elementis,aut omnia,

SO?H. Vtdetur ettam rhales ex ijs qu* memorantur,mottuum quidptam

antmam exijiimaffe .-Jiqmdem lapidem illum dixit habere ^Amma,
qutaferrum mouet. Diogenes autem^t etiam nonnulh ahj, aerem,ra ^
tus eum ejfe omntum fubtdiftmum , &
principium etpropterea co- :

pnofcere,iX mouere ammam:quatenm qmdemprimum eji, atc< ex eo

c£tera,coqnofcere:quatenm~\erofubtilifimum ,motmum effe. Hera-
tUtus ettam princtpium ejfe dicit ammam,fiqmdcm exhalattonem,ex
qua cxtera confcit: atq^ etiam maxime incorporeum,<cyfemperfiues
Quodautem mouetur, eo quod mouetur ,cognofci:in motu autem ejfe ea
tju<e funt ,& ille O" ~\ulgo arbttrabantur . Similiter ettam ac tj ^ilc-
maonputajfe de ^mma~\tdetur . Nam ajfertt eam ejfe tmmorta-
lem , quodjitfimilis immortahbus : id ~\ero ipjimejfe, ~\tpote ei qu&
femper moueatur : mouen autem Diuma quoc^ omma cotwue femper,
Zunam,Solem,Sydera,£ryniuerfitm Ccelum.Non defuere etiam non
tudli molejliores cjtu aquam affererent ,~\t hippo addufii ~\ero ~\iden- F
:

tur exgenitura,quod ommum fit humida namq} refellit eos cjut am-
:

tnam dicuntfangumem,qmagenitura non ejifangms:hanc autem ejfe

pnmam ammam.^Ahj autem fangmne,~\t cntidf, fentire ammA ma
xtme proprium ejfe exijiimantes : hoc ~\erb effe propter naturamfan-
guinn.Emmuero omnia elementaprater terram, tudicem aliquem na
Bafunt.hanc ~\erb nemo protulit ,pra terquam fiqms eam dixit ex om
,

tnbm conjiare elementts,~\el ejfe omnia.

Milefiusaut videtur,vt narratur de eo, dicereanimam effeali^
quid mouens,cu diccbat q> lapis habet anima , quia mouet ferru.
Diogenesaute,&alrjmultiopinabanturanima eifeaerem ,quia.
cxiftimabantqjnihilcftfubtiliusaereicv^ppterhocanima cogno
icit
 Liber Primus 16
A fcit,&mouetfecundumcnimq>eft:principiumaliarum rerfico*
gnofcit:fecundum aut q> eft fubtilior olbusrebus mouet.Et Hera
clitusetia dicitq?animaeftprincipiu,cumdicitipfumelTevapo
rem,exquoconftituitoesres.&ponitipfum valde remotu ^cor^
poribus,cV fempcr liquidum &t opinabatur cii multis alr)sq>oia
cntia funt in motu. Et forte ct aliquis videtur opinari ct in anima
talem opinionc.dicit enim ipfam efle immortale,quia afftmilatur
immortalibus:&q>hoceftei,quiafempmouef. 6edixitocscnim
Drj:Luna,f.Sol,c\:StelIe. femgmouentmotucontinuo. Et alf),qui
digniores funt dcrideri,iudicauerunt ipfam efle aqua,vt Hy po.et
vr declinare ad hanc opinionem pp fperma cu fit humidiflimum
1 erum.qm per hoc contradici tur dicenti anima efTc fangui nc du
,

cendo q> fperma n6 cft fanguis.cV fperma eft prima anima. Et alrj
dixeruntipfumeflefanguinc,vtCritias,cucxiftimaueritq?niliil
Bconfcquitanjma,ficutfentire,cVq)fentirecftexnaturafanguinis.
Vnuquodcp enim eFntoru.prf ter terra,liahct iudicc:tcrra aiit nul
lum.&quoddidfifuitdeeaeftqjeftex^oihuselntis^autoiacrnta,

ji Vultnumerareomnesopiniones Antiquoruminanima,&darecui-
libetaliquam tationem. &fei-moeiuseft mamfc-ftus. Milefiusauteopi-
riabauir animam efle principium moucns per fe: quia diceb; t q? magnes
liabetanimam.quia mouetferrum. Diogcncsaiit opinabaturanimam
cfleaerem.aerenimcftfubtiliusca;teriscorporibu<;, & principium eoriJ.
inquantum igiturcftprincipium,dabitureicognitio:&,inquantum fub
tiliiiscxteriscorporibus,dabirurei motiis&bxcduoapproprianturaiae.
Heraclitusveroopinabaturanimam efleprincipium,& q-» illuci pricci-
jMiimeft vaporhquidusmotus.quiaopinabatutq? cx vaporeeftconfti-
tutioaliarum,&qieft valderemotusacorpore: & hxcduofunt inprin-
cipio. D.d.&opinabatur cum multisalijs,&c. ideft &opinabarur cnm
C multisalijsq^onTuiamouenturi&credebatpropofitionemcommunem
omnibus,fiq>fimiIccognofcitur perfuum fimile.&,quiaapudipfumom
niafunt mota,fuit necefle vt cognofces fit motum. quapropter mdicauit
animam cfle vaporem.EtfimiHterqui ponitipfam fimilem natnrx ftel-
larum,&*Solis,& Lunx vfopinari ipfam moueri perfc.Seddicensipiam.
cfleaquamdebetdcrideri.nullusenim dixitaquam,efleclementum cete
rorum,fcd tn drditci raticnea!iquam,fiquiafperma,quodeftprincipiil
generationis,eft valdebumidum :&exiftimatuellqi fpcrmaeftanima,
cnm ipfum formctembrvonem. D.d.qm per hoccontradicitnrdicenti
(]- anima eitfanguis.i.&ponitq^fpermaeft piimaanima,quiaponitq*

fpermanoncftfan<Hiis.forteigiturnon iudicauitq-. animaeft.iqua,niit

quia videbatfpetmaeflcanimam,&aquam non fimguinem. D d.VnU*
quodq;enim elementornm prxter terram,&c. ideft & vnumquodqjele-
nientorumiudicatumeftabantiquisefleanimamexeo/prxterterram.
r.ullus
 De Anitru
N«dkopj nullusenimopinatiirterramtflcelemcntumaliorumiiedquodtantum
D
J
i.f m
ahcru op
eficompofitaexquibufdamelementis.autcflomniaclcmentajideitex
omuibus eleinenus.
U
:?cu l;.' DinSniuntautemomnesanima^rjbusvteftdicere,motu,fcnr
14.de He-fu,cVincorporeo:iiorum autem vnumquodq? reducituracj pnn*
vipia.vndecxlincognofcendodirfinieiuesipfamjuutelementum,
Je^u^
zim. autexelementisfaciuntjdicentesfimiliterinuicemjpr.^ter vnu,
'

Dicuntemmfi:niJecognofcii!ii)ili:quoniamenimanima omnia
cognofcitjConitituunteamexoninibusprincipns.
s P r h. Defimunt porro omnes ammam tribm prope ckxertm. motn,fenfu,
^numquod^ redigttur ad pnncipia.<Maprapter (jut
tncorporeo.yuorum
cogmtioneeam defntunt ,aut eiementum } aut ex elemenus faciut y ea-
demfere omms,prater ynum,dtcentes ; amnt emmjimtle cognofctfi-
milf.nam quia amma oia cognofcit,ex oibus princtpijs ea c6\Yitiyant.
-
£
EtipfTvrVdefTniuntanimamtribuSjmotu^f.dcfenfUjC^nocor^
}>oreo»&vnumquoqjiftorumreduciturad principiu.Etpropter
ioc pofuer unt ipfam effe elementum,aut ex elementis illi, qui dc»
finierunteampercognitionem.odqjquidemdicuntinhoCjCflfi^
mileei,quod dicunt quidam,praeter vnum. dicunt enim q> fimile
non cognofcitur,nifi per fuu fimile . &,q uia anima cognofcit onv
nia,pofuerunteamconftituiexornnibusprincipf)s.
33 Cumdemonftrauitqiconfyderantesinanimaper motumdebent opi
nariipfamefleexpnncipijSjUKcepitdemonftcarevfr q> omniadictain
definiupneanim.EreduC^afuntadpiincipiu.&d.Etip(i vniueifaliterde-
hmunt,&c.i.& Antiqui vftprocedmitindehniendoanima\&coguofcen
do fuam fubftantiam tribus vijs,motu,f & fenfu,i, cognitione cum hax
:

duo videanturpropriaanimae.tertium aut.quiaeftnoncorpus.plures.n.

eorum cpinabanturhocexifterein anima,non minustjprasdictaduo.& E
vnaquaec-jiitarum viarum induciteosadopinandumaqima efleex prin
cipijs.&hocinrendebar,cumd. &vnuquodq;i(tQru reducituradpnnci-
pium. D.incoepudemonftrare viam,perquaproceflitquiiudicauitani
rnamefleexpnncipiji,pcognitionem,&d. Etpropterhccpofueruntip-
(am eflbelcmentum,&c.i.&,quiaQesopinabantiu eam efle ex princ.ipijs,
dixeru;Hilli,quidcfiaierunteam percognitionem,cpeitclem. tum,aut
exdementis.&jviajquaproceireruntiltiinhoCjClteademj&funihs.pr^-
tervnumi!!ori!in,f Anaxa. D.demonltrauuhanc via,&dixit. dicunt.n.
cpfimilenoncognofciturmfipei fuumfimile.i. &hocfuitneccfleapud
eos,quia opinabantur trespropofitiones. Quaru vna eit,q> omnisres co-
gnolcitur penuum fimilc Secundaeft,q; omnia non cognoftunt nifi per
luaprincipia.Tertiaeit,q>animacognofcitoinnia. exquibusicquiturqj
animaeftprincipiaomiua^autespnncipijsomiuum.
Quicuuq,
 ,

Libcr*Primus 17
A Quictinepquidemigiturvnaaliquamdicunt caufam autelo
.

mcntum vnum,5C animam vnum ponunt,vt igne aut aere:plura

verodicentesprincipia,c3£animapluradicunt. Anaxagorasautc
impafifibilem dicit intellecftu,& coe nihil nulli alioru habere.
tfdlu
huiufmodiautctimiit,quocognofcitc\:propter quam caufam:
„ neq?illedixit:necpexhisqux dicftafuntconfpicuumeft.
^
•
kAc tj cjutdem,qut ~\nam dicnnt effe caufam , &* elementu "\nttm,
^Antmam ettam ~\numponunt,~\t tgnem,aut aerem Qut ~\eroplura .

dtcunt princtpia,antmam ettamplura dtcunt.Solttt autem ^naxago

rat tmpatibilem dtcit effe tntcllelium, cr nihd cttm ca-terts habert co
mune.Qut cumjit etufmodt,quomodo cognofcat , cr quam ob caufam,
nec ille dtxtt,nec ex t/s qu<e. dit~tafunt,apparet. .,

Qui igitur dixit q> principiu,& elementum eft vnu,ponitani^

B mam et vnfi:aut igne.aut aerc . &£ qui ponit principia plura vn%
ponitanimapluravno.Anaxa. autfolusdixitc^intelledusnore
cipit palTione:c\lq> nihil eft in eo , quod habeat communicatione
cum alia re.Sed non dixi t quo &C propter quid per hanc difpofiv
cionem cognofcit.cV hoc eft,quod apparet ex fuo fermone.
$4- Cvtmnotificauitcpopinionescorum in fubftantia animxfequuntur
illud,quodopinabanturinfubftantiaprincipiorum,inccepitdemonftra
reetiam qiopinioneseoruminnumero animarum ,(equituretiailfud,
quodopinatinnumcroprincipioru,&d. Qui igitur dixit vnumprmci-
pium efle,ponit alam vnius rei,i.vnius naturae ex illo principio,aut igne,
autaerc&quidixeruMprincipiaefTepluravno^opinantfanimaefTeplu-
ra vno. D.inccepitdeclarareopinione Anaxa.&q>alia viajpceflit, &d.
Anaxagorasautfolusdixitq»intellecl:usnonrecipitpailionem.ideftnor»
cft matenalis.&q? in nuflo habet communicationem cum alio,i.q> nulla
C resomnium,quasintelIigit,eftineo,itacpiitcoiseisinaliaforma,i.q?n6
corpus,neq; virtusin corpore & hoc nullus
cft hoc,neq-, in hoc,i.neq; eft .

dixit,ni(iAnaxagoras.&fuperhoclaudabit Anaxagorampoft. D d.Serl

nond.quomodo.ideftfednond.quomodocontingiteivtintelligatom
nia: vtrum (ecundum q> eft in a<ftu,aut fm quod eft in potftia. neq-, dixic
ctiam qua de caufa intelligit rcs,q ux non funt nrcllcctus in a<ftu.& hoci
i

quad poft complebit,cum locutus erit de intelletfu.

Quicuncp autem contrarietatesfaciuntin principos,cVanirna

excontrarrjs conftituunt:Quicunqj autem alterum cotrariorum,
vtcalidum,autfrigidum,autaliud huiufmodi aliud cVanimara
fimiliter vnum aliquid horu ponunt vndecV nominibus confo»
:

quuntur,qui quidem calidum dicentes,quia propter hoc 6t viue

rc nominatum cft qui autem frigidum , propter refpiratione dC
:

Dc Anim.cilco.Aucr. C rcfrigc-
 T>i Anima
anima. Traditaquidem igiturdeanima,
^refrigerationerri,vocari %
&t propter quas caufas dicunt fic,haec funt.

8 o r H. t-^r uero qut contrartetates inprinctpus Uatuunt, islnimdm ejtto^

confictunt ex contrartjs : qut 1/ero alterum contrartorum, "Vf caltditm,

atttfitgtdum , aut etwgenem altud , u ittdem ammam "^num eorum

effe ponnnt. fdeo^ nomtnafequuntur,cjut cjmdem caltdum dtcttnt, pro-
pterea. Qlv tdeji ~)>iuere yocart : ejut ~)/ero frtgtdttm ob refftrattonem,
Ifrejrtgerattonem^ocari. 4- v X" v l ^eft animam.Qiue. tgtturde xyinv
ma traditafunt,at^ qnas ob caufa ita afferant,h*cjunt.
'
Etilli,quiinprincipr)sponebant contrarietatem,conftituunt
etiam animam ex contrarrjs. Qui igitur pofuerunt principium al
wum contrariorum,vtcalidum,&frigidum,&aliud fimile,opi .

aiatifuntinanimaetiamillsmeffevnam hocmodo,Etvidemtis
cosetiam confequinomina, quidamigitureorumdicuntanima
cffe calidunv.quoniam hoc nome vita in lingua Gracca cecidit ex
hac intentione . &C quidam d icunt q> eft algidum ,ideft frigidum
propter anhelitum:<Sd infrigidatio,quae prouenit ex anhelitu,di^
jciturinGrxcoifagogiji.anhelitus.Hocigituraccepimusab Anti ;

fluis de anima:& ifta induxerunt eosad dicendum hoc.

,. • Narrauitinhoc capituloconfequentiaeius,quod opinantur infub-

•ftantiaanimajad illud,quod opinantur in principijs,adeo quod qui opi-
naturprincipiaeflecontraria,dicitanimamefleexcontrarijs. Dicensigi
turqu6dprincipiafuntcalidum,autfrigidum,autaliudcontrarium,di-
•xitquodanimahmilitereftvnumillorumcotrariorum.Etinaliatranf-
lationeinuenituradditum,&quiopinahantur quodpnncipiafuntalre-
rumparcontrariorum , dicuntquodanimaeftimllo paricontranum.
"
&eftillud,quoddixit,&quipofueruntcontrarietatemin principijs,&c.
'
Deindedicit:Et videmuseosetiam confequinomma,&c.ideft&inuc-
nimuseosratiocinarifuperhoc,fcilicetqu6dalterum contrariorum eft
'principium,&qu6danimaeftexeoexderiuatione huiusnominisvitaJ,
&anima^Dicesigituripfamefl>calidum,ratiocinaturperhocqu6dhoc
comen vita m lingua Graecorum deriuatur a calido. & fimiliter hbcno-
men motum.Et,cum dixitipfam eflefrigidum, ratiocinatur perhocno
tjmen anhelitus,quodderiuatur afrigido. Deindedicir,ha?cigitur accepi
mus,&c.ideftinfubftantiaanima:. &iftazfuntrationcs,qua:induxerunt
cosad hoc dicendum,fcilicet rationesaccepta: ex diftindtione, & motu,&
^uod anima non eft corpus.
Summ*
 .

Libef Primiis 18
SVMMATERTIA. '
Confutantur Antiquorum opiniones dcAnim^ etfenria: Adducunturcj;
noiinullz circa iplius vnitatem dirficulutes.

Diluuntur opiniones Animam moueri afferentes. Cap. i

Onfidcrandum autem primum quidcm dc motu for* :

tallisenim nonfolum falfum eftfubftantiaipfiushuruf

modieiTe,qualemaiuntdicentes animamcite quodeft
feipfum mouens, aut poflfibilemouere, fed vnu quod*
dam eft impoiTibilium,ineiTe ipfi motum.qj quidem igitur no nc
ccfife fit mouenSjtSc ipfum mouei i,di<flum eft prius.

f H. "
Prtmttm tgttur de motu conjiderandum eft : fortafis entm non fo-

lumfalfum eft talem etus ejfefubftanttam, qualem ajferunt ejUi diciit

* antmam effe idqnodfeipfum mouet , Itelpoteft mouere : immo ~\num

de tmpofitbtlibua eft ,meffe et motum.Ergo non neceffe effe td quodmo-

ttetftpfum quoq} mouert,prtus dtttum eff.

-.
Et debcmus perfcrutari prius de motu.vidctur enim q> no hoc
folum eft falfum.f.q? fubftatia eius fit talis difpofitionis, ficut nar-»
rantifti,quidicuntanimaelTealiquidmouensfe,autaliquidmo>'
*tiuumfui,fedelTeanimamotumcftimpolTibile.Etdicoctiaq»no
eft necefle vt moucns fit motum:<3<I hoc etia pracdi&um eft.

J«* Cumcompleuitfermones Antiquorumdcanima,&rationeseoruro, Notadiui

& cp collocatur in eis de vero.inccepit in hac pat tecotradicere falfo dido fionShui»
prImi
abeis,qua: efttertiaparshuiustradtatus.Primaenimeftinprolocro.se. '

cundaininueniendoopinioneseorum.Tertiainconttadicendocis. Et
incccpitinhacpaiteconttadicereeis,quidefiniunteamperrnotum,&d.
Etdebemusperfcrutari,&c.ideft,&perfcrlltandumeftdeconfyderantib,
C infubitantiaeiuspermotum. Vifumeftenimcj?n6tantumeitfalPusfer-
moeorum,quidefiniunteam,q>eftahquidmoiies,autmotiuumfui:ied
etiamq?fitanimamotaperfe,fciIicet vtconftituaturprrmotum, vtpln
racntiajvtventi^&fluuij^eitfalfus. Ethocintendebat,cum d.fed eileani «i •
r.o
u
«nam motumeiiimpoflibile,ideftiediermodicentisq?eflentiaanime;c6 uij conih
ihtuitur per motum eftimpoflibilis. Deindcdicit.Etdicoetiam tfnon tuuot" pet
quoniam autem non eft neceflarium vtaliquid mo- motli
eftnccefl<r,&c. ideft -
'
^
ueatfc,decIaratumeitprius,fcilicctinnaturalibus.qu6dautemeitmota 8%^!"
perfe,modoincccpitdeclararc. 4.0. &e&,
. .
i».
,
Dupliciterenimcummoucturomne.autenim fccundumaltc
rum,autfm feipfum:Secundum autalterum dicimus,quaecunqj
•mouentur cx efic in co quod mouetur,vt nautac:non cnim fifrmo
ucntur naui hacc.quidcm enim §m feipiam mouctur , illi aute ex
;

C i) c£tc
 I
;
f Dc Anima
coquod mouctur: Manifeftum autcm in partibus eft pnv
e/Tein : B
priusquidemenim motuspedum,ambulatio. liocautcOChomi-
num eft:non ineft autem nautis tunc«
s o r h.
sedcum bifariam omne moueatur ,~>el enim per aliud, yelperfe:
peralmdaut ea moueri dtcimus, quacun^ mouentur , qma in eo quod
tnouetur funt,~\t namgantennon emmfimiliter mouentur , at^ naut~
gmmndemmperfe mouetur , dli "Wo quodin eofunt quodmouetur.
quodinfartibus perjficuum efi-.propriw name^ motmpedumt efi mcef
fusiat^ htc idem hominum efi-.fed tunc non adefi namgantibm.
Et omne motum mouetur duob 9 modis, aut per aliud,aut pef
fCjEtdicereperaliud eftillud,quod mouet,quia eftin aliquo mo>
to^vtequitansinnaucmotusenimeiusnoeftficutmotusnauis.
qfn nauis mouetur per fc£L equitansmouetur , quia eft in moto,
Et hoc eft manifeftum ex membris.motus enim proprius pedib 9 K
eftambulario,&conuenitetiamhomini:fednoprimoinuenitur
in difpofitione in equitantibus in naui.
illa

, *? Cum declarauit
q>falfitas nontantum inueniturin hoc , q» mouet fc
' "*" anima,vt declaratum
eft in fermonibus vniuerfalibus , fed etiam in hoc»
J"
quod dicuntcp fubftantiaanima: conitituitur per motu, vt veti, & fluui/,
jncoepitdeclararehocetiamefleimpoflibile. Etinccepit primodiuidcrc
modosjfecundum quos dicitur cp aliquid eft motu : &
declarauitprimo
motusattribuituralicui duobus modis aut eflentialitcr , quando ali-
<3p :

quid fuerit motum pcr fe : autaccidentaliter , quando fuerh motum per

motum,alterius,ciimfueritinremota. Etdicit: Et omne mocummo-
uetur duobus modis,aut per aliud,aut per fe. D.d.exemplum de equitan
•Mofecn tibusinnaui. Deindedicit:&hocmanifeltumeftexmembris,ideftmo
tiafr attri- tus nauis non attribuitur equitantibuseflentiahter. * & hoc maniicftum
bl th(
e ft exmotumem b ror u,propterqua:attrjbuiturmotus eflentialiterho-
H s5 *
ft
videoppo
mm &an m ah>fcdicetpedum
'> i . motusenimnonattribuiturhominicf-
fitu s.Ph. fentiaIiter,nifipropterhaecmembra:&iftemotusnoninueniturincqui
S9-&7-4 tantibusinnaui:motusigitureflentialisnoninueniturineis. tErdebes
vbi dr 3,
icircq>illud,quoddiciturmotum,quiaeftinmoto,eftduobus modis.
tvidecfi-
Modo,quieftpoflibilis vtmoueaturperfe:vrequitantesinnaui, quimo
fimiie. 4. ucnturpermotunauis.Etmodo,quieftimpoffibilis:vtalbcdo,qua:mo-
Ph.t.c.jr. ueturpermotumcorporis albi.
& 5, Phy.
cm.i.& 6. Duph'citerau^vtiqjdicT:omoueri,nuncintendimusdcanima
phy s 6.&c
fi p er fe jpfam mouetur ddparcicipat mo t u. Quacuor autem mot*
vfde c6t. cnmfint,locimutationis,aherationis,augmcnti,cVdecrcmenti,
zim. autfmvnumhorummouebitur,autfecunduplures,automnes«
Si vero mouetur non f m accidens,natura ineri t motus ipfi fi au> :

&
tem hoc} locue:om nes cnim didli mocus in loco funt»
Cuov
 Liber Primus 19
A Cttm inejuam mottert btfart4m dtt4tur,nunc confiderdmw de tstm » ©t h.

ma,4n per fcipfam moue'atur,motlts<^p4rticeps ftt Cttm dutem qua~

.

tuor motwjint,Lmo,4lteratto,4HC~lto,0'' dtmtnutio, 4tit >/i<? eoru mo-

ttebttur,4ut plnnbm, ant omntbus: Qiiodfimouetur nonper acctdens,
natura ettnerit motm : Stn hoc,ettam loctts : cmnes entm dtclt motrn,
tn loco funu
Et,quia motu dicitur duobusmodis, debemus modo perfcru>
ttrideanimavtrumoueaturperfe,autperaliud.Er,quiamotus
iunt quatuor,loci,& alterationis^&augmeti, 6t di m nutioni s,nc i

ccffc eft aut ut moueat aliquo iftorum motuum,aut vt moueatur

pluscjvno,autvtmoueaturomnibusmotibus.Siigiturmouetur
non accidentaliter,cV motus eft ei naturaliter. cV,fi ita fit,habet lo
cum etiam.oesenim motus,quod diximus,funt in loco.
I* CumdiuifitmotuminduoefTentialiter,&accidentaliter,inccepitper-
B [crutarivtrumfitpo{fibilevtanimamoueaturperfe,&dicit.Etquiamo
tum dicitur,&c. ideft &,cum dedaratum eft quod morusdicitur duobus
modis,perfcrutandumeftvtrumanimamoueaturperfe,autn6moucat*
nifiaccidcntaliter. Deinde propofuit huictres propofitiones, quarum
Vnacftcp motusfunttresingenere.fedipfedixitquatuorlarge.quafinii
rncrandoadditionem,&diminutionem pro duobus. Secunda autem eft
cp,fianimamouetur,autvnoiftorum motUum,autpluribus,automnib*
mouetur. Tertia vero eft cp, C\ mouetur vno iftor u motuum necefle cft ,

tfitcorpus. Qu6dautem,fianimamouetur,tuncvnoiftorummotuu
mouctur.ficcomponitur.Si anima mouetur eflentialiter , neceflario mo
ucturvnoefTentialium motuum,autplurib 9 ,automnibus:&omnismo
tusautcftIoci,autaIterationis,autauameti:ergoanima, fimouetur,mo
&,cumconiunxenmus
uetur,autlocaliter,autcremento,autalteiatione.
huicquodomnemotumaliquoiftorum motuumeftcorpus, vtdecla-
ranimeftinSextoPhyfic. concludeturqu6d,fianimamouetur,eftcor- 6. phy.te.
C pus> &inloco:ramomnecorpusfitinloco.Hocigiturpoflumusintelli- co.ji.
j_ercdehoc,quoddicit,fiigitur moueturnonaccidenta!iter,&motuseft
einaturaliter. Si igitutitafit,habetlocum.omnesenim motuspra»di<ftr r
u nK;t *
funtin loco.fi igiturmoueturnatutaliter:&omnismotusnaturalitereft
vnusillorumtrium:&quilibetillorumeftincorpore:&omnecorpuseft
inloco:necefTceft vtanimafitinloco.&,cufueritinloco,erit motatno-
tu locali neccfTario . omneenim ,quod mouetur alteroillorum duorum
motuum,mouerurlocahter:fednonconucrtitur. Sed in verbis cftam- OHie&io.
biguitas.quoniamd.omnesenim motusprardidifuntinloco: &non.d. Nun<)«:i '

omniaenim motaillismotibus pra:di<ftisfuntin loco:fed omnesmotus S!I , " ™

] ^ |

prxdicli.fedhocetiamfecundumfuum modum i;on vcrediciturdeillis

Jnotibustribus,fcilicetvtfintin loco,fihoc,quod dixitpra?di<fti,rcfp6dec
illistribus.motuscnimaltetationis non cft inloco. Et idco poflumus pri* fofo
C ii; intclligcrc
 De Anima
Jntc]ligerecxhoc,quodd.fiigiturmoueturnontccidcntalitcr,&motM I>
efteinaturaliter,ideftperfe,n6propteraliudcxtriniecum,neccfrccrtvt
rnoueatur motu locali.& fic intcndit per motus pr«edi<ftos omnes modoi
motuslocalis.ifteenimmotusexiftitinrcnaturaliter, & cft neceflario irr
Joco.&fecundumhoceritiermoeius&mot'cfteinaturaliter,quafialu.
cpnditioadditaei.quodefteieflentialiter.altcratioenim poreftdiciali-
ScfafoFo.
q UO mo do quod eft in alterato eflfentialiter. Et poteftdici q> cftin eo
accidentaliter aliquo modo . albedo cnim non mouctur in nigredinem/
nifiquiaeftinaliquodiuifibili,rcilicctincorpore,nonquiaeftdiuifibilis
in fe.& fic erit hic alius modus modoru accidcntalitcr a modo defcripto:
rt verificat hanc expofitionem hoc.quod poft dicct.

Si autem eft fubftantiaanimae^mouerefeipfamjnonfecundurn

accidensmoueriipiiincrit,ficutalbo5Ctricubito:moueturcnim
dC hacc,fed fecfid um accidcns cui cnim hec infun t,mouetur illud
:

corpus. vnde non cft locus ipforum : aninax autem crit,fiquidera

£
motu participat.
riatura
s o p h. Quod fi <_Amm<z fibfiantia efl mouere fe ipfam,profetTo moueri rio
per accidens ei merit ,(jueadmodum albo,"\el tncubito : mouetur emm.
h<ec cfuo^,fedex accidenti.natdcui mfunt, mouetur ,~\idehcet corpus:
idec^ no eji locus ipforu : at ^Amm^t ent,Jinatura mottts cparttceps.

Et,fifubftantiaanimxeftvtmoueatfe,tuncmouerenoeritao
cidentaliter,vtmotusalbi,&tricubiti.iftaenimmouentur,fedac
cidentaliter.quodautemmouetureftcorpus,inquohaecduoexi
ftunt.Etideononhabentlocum.animaautem habetlocumxunr
habeatnaturalitercommunicationemcummotu.
• Cum declarauit q?,fi mouetur efTentiahtcr , oportct vt moueatur vno
trium motuum,incoepitdeclarareg?non poteft moueri motualteratio-
nis,neq;augmenti.impoflibileeftenim vtinucniaturineisaliquodmo F
uensrquoniamhocnoninuenitur nifiinmotulocali tantum :quamuis %
il!ud,quod mouctur in qualitate mouetur aliquo modorum rcrum,quae
dicunturmoueriaccidentaliter. Etdicit: Et,fifubftantiaanimx,&c.i.&
fi fubftantia anima: eft ahquod mouens fe,vt Antiqui defcribunt, tucim-

poflibileeft vt moueaturinqualitate,vtalbuminnigrum:ncq;inquaq-
litate,vt tricubitum in tetracubirum. quoniam, fi aliquodiftorum dicat*
, . moueri,non dicetur nifi accidentahtenquoniam illud, quod mouetur irt
phv so.et
»fl' s > non cft nifi corpus Et hoc cftquafi caufa,propter quam noninue-
qraibi niturin hisduobusmotibusmouensexfe.fedquon1.1m motusnon attri
buituralbedini,&nigredini,nifi proptercorpus,inquoexiftunth^dux
Dubium. quahtates,manifeftumeft. Seddifficileeft imaginari quomodo attri-
buiruradditioj&diminutioinquantitatereiaugmentabili^&diminui^
biliaccidentaliter.augmentatumcnimeflentialiter mouetur inloco.
Sed
 Liber Primus io
Jt Std f"m q> cft motusin partibus,no in toto . mot 9 igitur attribuitur ton\ s ?' utl °-
c
accidentaliter.mocusigicur accribuuuraIcerabili,&augmcntabihmodo G(!^ '!,' ^.
a<cidcntali:fedalterabiliproptercorpusdeferens,augmecabili autem £.phy jj. &
diminuibiliproprer parcescorporalcsaugmentabiles&diminuibiles.Et
fecundumhasduasincciuionesincelligenduseltfuusfermo,in quodicit,
quodautem mouetur eftcorpus^inquibusfunrhxcduo.idefceitcorpus,'
iuquibusfunthe^duo.inqualitatcveroeftcorpusfubiectunuiuaugmc-
tttoaucem funcpartcscorporis,in quibusinuenicur litemotus. &iicpof
fmudiilbluiomnesdubitationescontingeiucshuicfermoni.

Ampliusautem^finaturamoticturc^violcntia-moueturjfl^
fi natura:codem autem modo fe habet c\de quiere:in'
violentia,c\L
quodenimmoueturnatura,&in hocquiefcit natura:inquodau
tem violentia,quiefcit in hoc violcntia .qualcs aute violenti ino/
tus anima: erunt flc quietcs, neq*> fingere volentibus facile eft rcd'
Brderc.Ampliusaurcm fiquidem furfum moucbiturigniserit,fi ve
rodeorfum,terra:Horumcnimcorporummotushi :eadem aute
ratiocVdemedns.
)PH >; itemjinatura mouefur,0" >/ etiam monen pofiit:&'fiyt, etunt
naturn Eodem ettam modo
. res habet de quiete: ad quod enim natura
monetur,in eo qnoq^ natura qmefcit:Jimiliter etiam adquod\i mouc-
tur,in eo quoq
}
"V/ quiefcit/Mi autem ~)tiolcnti motus KAnim* erunt,et
qmetes, ne fif.ngereqmdem ~\eUs ,facde defcnbai. item Jifurfum mo
nebitur,ent igms :Ji deorJum,ten a.hi emm motm , horu corborufimt.
Eadcm ratio eft de mtcrmedijs.
moueturnnruraliter,moueturetiam vioIente:&,fivioIen
Et.fi
te,naturalicer.EtfimiIiterdequiete.adquodenimmoucturnarii-
raliter,in eo quiefcit naturaliter.<5£ fimiliter in illo, ad quod moue

C tur violcnte.in eo quiefcit violcte. Qui igi tur funt motus,c\: quie
tesifti,qui violeiiteacciduntanimacrlitiimoutturfuperiusnatu
infenus ,eft terra ifti enim duo motus n,on
raliter } ell iguis:cxl,fi .

funtnili horumduorumcorporum.Etfermodecorporibusme-'
drjs eft iftc idem fefmo,
Ideit Et,fi moueturnaturaliter,i.perfeinbco,neceffecftvtmoueatur

motn yiowntciu loco.&hocnecefleeftineo,quodmoueturin locomoturc-

«*o qd clo. D.pofuicconuerfum,&d.&,fimouecurviolente,moueturetiamna .

nrouetur turaliter.&hocetiam necefieelt,L>illud,quod

moueturviolente.debet ^*^!"
niouclniatural ter:motus *enim violentusnon intelligitur ni(i refpe£tu tclligif, -.<
'

aefviden
Idc.i.
uatuvalis. D.d.Etfimjliterdequiete.ideft&fm huncmodum debetec 1» ticip. i

C«.84. inquiccefcpomnemotumnacuraliter habetquietem naturaliter: &oe n s Vi ' i-:

*Jj (
habensquictemnacurahterhabetquicteviolente: &oehabensquietem
&^ fbi ac
violente,habctquictenaturaliter.Siigituranimamouetnaturalicer,hct' r.cctsj.
C iiij quieccm
 Dc Anima
qnietem natural;rcr:&,fi habetquietem naturaliter ,habetquietem »W- &-
lcntc.Et,cum narrauit q?illud,quodmoueturnaturaliter, potefthabcre
violentam quietcm,narrauitinquolocohabetquietem violente,& d.&-
fimiliteiinillondquodmoueturnaturaliter,ineoquiefcitviolenre.i. in
Joco cnim,in quo mouetur naturaliter,quiefcit violcnte. verbi gf a ignis,
qui moueturnaturaliterinlocoinferion,ineoquiefcitviolente:terraau
f.phyfi. temcconuerfo.&hocdeterminatumeftinQuintoFhyfi. Et, cumpro-
54.60. bauitqjfianimamoueturnaturaliterj&per fe. nccefieeft vtmoueafvio
d. Quiigitur
Jente,autquiefcatviolente,hispropofitionibus verificatis,
motusfunt?ideftnullusenimporeftdicereinhocaliquid.hocenim nul-
lomodoimao-inaturinanima, nedum fitnecefie. Et potentiaiftiusfer-
monis eftpotentiaduorumfyllogifmorum hypotheticorum. Quorum
primuseftquod,fianimamoueturnaturaliter,moueturviolente, (edno
mouetur violente:ergononmoueturnaturaliter.Secundusaurem,eftcjj,
fi anima mouetur naturaliter,quiefctt naturaliter, & fi quiefcit naturali-

ter,quiefcit violentcfed non quiefcit violente: ergo non quiefcit natura- E

Iiter:&finonquiefcitnaturaliter,non moueturnaturaliter.&iftecom-
poniturex duobusfyllogifmis h/potheticis continuatiuis , in quorum
iftroqjdeftruitur confequens, &concluditur oppofitum prajcedentis.
D d.aliumfyllogifmum,qtufequiturex iftis propofitionibus,perque
dedarat cp anima non mouetur naturaliter, & d. Et, fi mouetur fuperms
naturaIjter:eftignis:&fiinferius,eftterra.ideftfimoueturnaruraIiterin
loco moueturautfupcrius,autinferius: ctim omnismotus in lococftal-
teroiftorummodorum.&hocverumeftin moture<fto.' Si lgitur moue-
(

turfuperius,eftignis:ninferius,eftterra:fimediomodoeftalterum duo.
lumcorporum mediorum,autaqua,autaer. Ethocintendebatcu dicit.
Etfcrmodecorporibus,&c.ideftquafidiminuit impofiibile confeque"s:
quiamantfeftumeft.&eftquod, fieftignis,autaIiquodelemetorumcfl:
jn corpore vio!ente.&,fi eft aliquod elementorum,uon debet moueri in
corpore nifi vno motu naturaliter,autfuperius, autinferius, non motib*
oppofitis,fed nos videmus ea moueri motibus oppofi tis in loco crgo no :
f
crt vnum elementorum quatuor.
Quoniam aute videtur mouere corpus, rationabile eft his mo*
uere motibus,quibus& ipfa mouetunli autem hoc, &C conuerten
tibus dicere verum,q> fecundum q> corpus mouetur , hoc &C ipfa:
Corpus autem mouetur fecundum loci mutatione , q uare &C ani'
ma mutabitur fecundum corpus,aut tota, aut fecundii partes traf
autem hoc,contingit &C exeunte iterum ingredi:ad hoc au-
lata:Si
temfequitur,refurgeremortuaanimalium.
so PH. mo-
Item cjuia ~\idetur mottere corpus ,confentaneum eji^t ijs illtid

ueat mottbus ,cjhiI?hs & ipfa mouetur.QuodJi ita efi,etiamfacla con-

uerjione dicere yeritm efl, quo corpus mouetur,eo ct tpfam mouen, at
vcro
 Libcf Primus. ii
A "Vm> eorptu latione mouetur rfuare O* antma mouehitur quomodo cor~
fus,aut tota, autparttbw demigrando.Stn autem tdfierifotefl,fieri
eftam poterit "Y/ cgreffa rurfus tntroeat:Cut confequens fuerit ut mor*
tua antmalia refnrgant,
Et etiajfividcmuseamoucrccorpuSjncccflccft vt moueatip*
fum illis motibus,quibus illa mouetur. Et,fi ita fit,cum ifte fermo
c6uertetur,erit verus,f.q> motus,quo corpus mouetur , mouetur
ctiam ipfa illo motu,6c corpus mouetur motu locali:vndc neccfTc
eftvtanimatranfmuteturfm tranfmutationecorporis,& tranf'
feraturiloco,autfm totUjautfmpirtes.Et^fijhocfueritjposfibilc
cftvtcuexiueritabaliquolocoreuertat,cVexiftatin covnpoffi^
bile eft vt illud,q» morit ex animalibus,reuertatur,(3<: viuat»

'41 DicitEtetiam,fi videmuseam ,&c.i .&cft etiamalteraraciocinatio.

- quoniam.fi ponimus quod ipfa mouet corpusfecundum quod mouetur
B ncceflceft vt moueatipfum modo motus,quo mouetur,fq?,fi transfera-
tur,necefTeeft vt transferatlpfum :&,fi alteretur,necefl"e eft vt alteret ip-
fum. Et,cum pofuit hoc,d.& econtrario etiam,fmodus motus,quo cor
pusmoueturabanima,necefl'eeftvtmoueaturillo eodem motu. Hoc
pofito,fi pofuerimus q> corpus mouetur ab anima motu locali , tunc ne-
ceffe erit vt anima moueatur in cotpore,aut fecundum totum, aut fecun
dum partes.erit igitur in corpore quafi corpus in loco.&, quia innataeft
mouerecorpusinIocisdiuerfis,poffibileeftetiam vtipfamoueaturinlo
cisdiuerfis^Etcumitafit.polfibileeft^ficutdixit^cumcxieritacorpore,
Ytrcuertatur,&intretipfum.vndeconfequitur,ficutdixit,vtanimalmor
tuumreuertatur,&viuat. Sediftacontradidtioeft fecundum fermonc
dicentis,non fecundum rem in fe. Nosenim non ponimus quod omnc
mouensmouetunllomodomotus,neq;inmotulocali nifi mouensfit :

corpus:vtdeclaratumeftinPhyficis. Et,ciim quidam exiftimauerunt Dubiua,

quodhasccontradictio elt fecundum rem in fe,dederunt dubitationes fu
£ pcr Arifto.inhacpropofitione,dicenticp omne corpus uon mouet nifi
moueatur,& dicunt,nos videmus hic multa,quaj mouent, & non mouen
turillo modomotiiSjVtlapisretitusiquoniam^cumcalefitjmouetpaleatn
motulocali,tamenipfenonmouetur. Sediftenoneftlocus iftiusqux- ,, . .

ftionis.&eiusdiflblutioiam di<5taeftin.viij.phyfico. vbiindigebatpone phy.jc.ai

jehancpropofitionem. Siquxftioeffetpropria huic Ioco,contradidtio 32.
elletfecundum rcm infe:quiamulta videmusalterare,tamen non altera
tur.Sumusigiturinterduo.Autdebentesponereqicontradictioeftfecu
dum rem in fe,& tunc non ent verum,nifi in motu locali cp uon fbnant
,
'

vcrba Aiifto. Aut ponere q> contradictio eft fecundum fermonem dicen
tis,nonfecundum rem infe.Etiftacjuidem contradidtionon venficatur,
nificonccdendo primam propofitionem^aquaincocpitlocjuijfcilicetqj,
fianimamouetcorpus,fecundumquodmouetur,neceflceft vt moueac
lpfum
 . . '

/ DcAniba
ipfum modomotus.quomouetur.&hocconccduntAntiqui lautfequi-
turUludAl^odconcedunt.hocquidemconcefTojConfequiturconuermrn
e:\is nrcc.Tario,&eftqu6domnismotus,quocorpusmouetur,necc(Tecft

\tanimamoueaturillo motu.&hocmanifeftumeft.fecundumhocigi-'
turinteiligendaeftiftacontradi<5hoinhocloco.
Secundumaccidens,autemmotufiabalteromoueatur:depel'
leturcnim vtic^violcntiaanimal.nonoportctautcmcuid feipfo
moueri i neft in fubftantia,hoc ab alio moueri: nifi fecundum acci !

dens-.ficut necp quod f>m fe bonum aut propter fe ipfum, hoc qui'
dem propteraliudefFe,hocautem alteriuscaufa.
s o ?h. Motu porro ,am per accidens fit,ettam ab alio mouen pofiit ,fiert
enim potefi^f\i animal impeliatw.non oportet autem cmustnfub-
jlantia ineft^t afe ipfo moueatur ,id ab aho moueri,nififorteper acci
dens: auemadmodum neaue quodperfi bonum, aut propter fe , idper -
aliud ejfe ,dut dlterms caufa.
Motu autem accidentali ter non mouetur,nifi per aliud , f. cum
animalexpelliturviolente.Sednoneftneceffe vtillud, in cuius
fubftantia eft moueri per fe,moueatur per aliud , nifi accidentahV
ter.quemadmodum non eftrecTtum,vtillud,quodeftbonum per
fe,fi t bonum per aliud : neqj iliud , quod eft delecftabile per fc , fit

deievflabile per aliud

4* Cumdeftruxitcpanimamoueturperfejinccepit dedarareq? non eft'
•

impofTibilevtmoueaturaccidentaliternmmofortceftnecefTarium. Ec
dicit.Motuautemaccidentaliter,&c. ideft motuautemaccidentalipot
moueri :cum talis motus non ef t tiih per motum rei,in qua eft, & hoc ac-
tidit ci,cum corpus,in quo eft,mouetur violente ab aliquo extnnfeco
Et,cum deditpropofTibiliiftum modummotus,decIarauitq? nondebet
»-" *
. neaffeeft'e,vtiUud,quodmoueturperfuamfubftantiam,Tnoueaturpcr
aiiu i/^jemadmoduenimillud,q>eftbonii perfe,noneft bonumpera-
liudjfic iilud,q> eft motum per fe,non eft motum per aliud. 5

Animam autem maxime dicet aliquisvtiqja fenfibilibus mor

ueri fi quidem roouetur. At vero di li mouet ipfa fe ipfam, dC ipfa

mouebiturvtic^.Quarequoniamomnis motus exdiftantia cft

cius quod mouetur fm q> mouet:cV anima vtiq? diftabit a fubfta
tiaip(iusfecundumfeipfam,niiifecundum accidens fe moueat^
fedeftmotusipiiusfubitantiacpcrfe.
s op m .
•
H4»imam autem maxime dixent auiftiam a fenfibdibus mouert,
fimouctur. lam uerofimouet ipfa fe ipfim,ipfa auo^ moueatur. M^r
f

refiomnn motut receffus efi ew yuod monetur ,quatenm mouetur ,ant

pta etiam recedere pofiit exfuhfiantia,firmt ex acadenti fe ipfa mnk
ueat,
 LiberPrimus u
AutdtfeJpjstHsJitfu&JltnttoeipJiitsperJe.
Et mclior fermo omnium fermonum dictorum in hoc, q> ani'
ma mouetur,eft q> mouet fenfibilia. Sed,fi mouet fe , mouetur et.
VndenecefTeeft,quiamotuseftproccfiusmotiin modo fui mo'
tus,vt anima etiam procedat a fua fubftantia, fi non mouet fe ac
cidentaliter.fed motus eft fuae fubftantix perfe.
^j Cumdeclarauitquodcontingitdicentibusquodanima non mouet,
nifi fccundum quod mouctur,vt moueatur modis motuum, quibusmo-
tiet:animaautcm videtur moucrcpluribusmodis, vtmotulocali,&mo
tibusfenfibilium:&iam deditcisimpollibilitatcm,fi mouctur motu lo-
cali,qui cft modusquo mouet:decIarauit hicquod fermo magisfufhcics
qu6dammamoueturillomodo,quomoucr,cft vtmoucatmotu.qucm*
facitin fenfibilibus,&dicit.Etmeliorfeimo,&c.ideft& magis fufficiens-
fcrmocftdicerequodanimamouerur ingcncremotus,quemhabct in
B fenfibilibus.&intedebathoc,cumdicit,qu6dmouetfenfibilia,ideftquod
'
moueturmodo motus,fecundum quem mouetfcnfibilia.Senfus* enim;*Senfiuli
licctmoueanturafenfibilibus,tamen exiftimaiuurmouerc,&maucri: cet m ° ue
"
t

abcisinfimul. Deindeincccpitdiccrcaliudimpoffibilecontingensom- IfibUibus

nibus:& eft quod Ci actio fubftantialisanimar.qua fuftentatur , quafi for- tft [exifti-
roa fit t motus:motusautem eft tranfmutatio rci in (iia fubftantia nc- mant"mo
:

ccflecftvtanimatranfmutetunnfuafubftantia:&nonfitin fua vltima ucr&mo

perfeclione,idcftinadu.Eflc* enim motuscftefle tranfmutabile,&cft jniin-mi.
compofitum exeflcinpotentia,&exefleina<£tu.&ideo exiftimauerunt t Motiue
plurcs Amiquoinmipfumnonefle.&dicit.Sedjfimouetfc, moueturc- trafmuta-
in 1
tiam, &c.idcft, fed fi ammamouetfe,vtponunt Antic]ui,ipfactiam mo- ?° [5,

ueturinfe,&infuafubftantia.Et,quiaomnismotuseft trafmutatio mo npoiitii.

ti inmodofua^fubftantixjfccundum quodeftmotum, necefleeft vt ani i.pn.6j.6c
maetiam tranfinuteturafuifubftantia Deindcdicitfi non mouetfe ac- 5-P n
-7-v»
c ° tra*
Q cidentalitcr,ideftmihi vidctur,fimotusnonefta!iquodpofteriusabani
7i n
"
maquafiaccidensilli,fcilicetvtanimaaccipiaturin definitione motus, *£c"mot»
nonmotusindefinitioneanima?, vtfaciunt Antiqui. Et intendebat per eit copoii
hancexpofitionem,(i non mouetfe,itaquodmotusfitaccidens,& con- tu ** **j
fequcnsfubftantiameius.&forte intclligit intentionem prxdi&amde
£°"fl*' m
accidcntijideftquodopponituieflcntia:. a&u. &16
r\ •
i n, •
f • n n eiiltima—
Vi»tdamautemcxmouereanimamdicuntcorpusinquocft,u U erut piu
cutipfamouetur,vtDcmocritus: fimiliter diccns Philippo co> *« Aori-
maed.arum Didafcalo:aitenim Dacdalumfeciffemobikmlignea'
jjj^ng^
vcnerem,infundensargentumfufile. Similiterautem &£ Dcmo^' idc. j.ph.
critusdicit:motascniminquitindiuifibiles fphacras, propteribt *4-

cpaptae natae fun t nufqua manere, cotrahereqj 3C mouere corpuS

omne.Nosauteminterrogabimusfi&quiefcere iacithocidem^
Q^omodoautemfaciatdifficik,autimposiibile diccre, Ornni-?
 .

DcAnima
no autem non flc videtur anima mouere animal/ed per voluwta 4
tem quandam <3c intelletflum.

s e?h .
-*' w" e//4/» qui dicant animam mouere corpm in quoeft , >/ j£/i
mouetur^it Democrttus ,jimtltter dicens ac phtltppm Comicm.inquit
emm Dadalumfcctffe ligncam tllam yenerem,c[ux moueretur tnfufi
argentofufilt.similiter etiam Democntm ajfertt : inquit enim dum
mouentur orbcs mdimjibiles , eo quod fuaptenaturanunquampopnt
J
quiefcere,fecum rapcrc,{y mottere yntucrfitm corpmNos autem tn- .

terrogabtmm ,num illudidem ettam qutefcere factatt^Atquo tandem

faflo tdfactet,dtfjicile efl tmmo ~>ero diilu tmpofttbile. Omnino non
ita "\tdetur antma mouere aial,fed elecltone quada,cr tntelletlione.

Et dicunt aliqui q> anima mouet etiam corpus,in quo eft , mo/ -
do,quomouetur.vtDemo.dixitenim fermonem fimilem fermo
ni Philippi.Ifte enim di ci t q> Dedalus pofui t imaginem Herma^
phroditi motam,ponendo in eaargentum viuum. Et fimiliter di
cit Democritus dicens,q> fphaerg indiuifibiles femper mouentur,
quia innatae funt non quiefcere in aliqua hora: dC fic attrahent fe'
cumtotum corpus,c\mouentipfum. Nos igiturquzrimusab
eOjVtrum hoc idem faciat quietem etia.& difficile eft , immo inv
poffibiledicerequomodofacithoc.Etvniuerfaliter no videmus
animam mouere animal hoc modo,fed voluntarie»
44 Cumdedarauitquodcontingitdicentibus quod mouetur'anima e*
fe,vttransferaturexfe,quemadmodumcorpus transfertur, & dedit eis
multaimpoffibilia,inccepithocetiamdicerequodplures homincsfunt,
quihocdicunt,&dicit.Etdicuntaliquiquodanimamouec corpus, &c.
ideft,&quidamopinanturquodanimamouetcorpus motu locali , illa f
etiam mota.vt Democritusopinatur enim quod partesindiuifibilesfem
permouetcorpusmotufuo,ficutdixitPhilippusquod Dedalusfecitmc*
uere imaginem Hermaphroditi,imponendo in eam argentum viuum
ilteeoim opinaturquoditaeftdeanimacumcorporein motu, ficutde
argemoviuocum imagine. Deinde dicit. Nos igitur quzrimus ab
co,&c.idcft,&,fi caufaapudipfum,propter quam anima mouet corpus,
cf: ifla,qua:rendum eftab eo,quomodo animafacit quietem, fi facit mo
tum,fecundumqu6dfempermouetur. Dcindc declarauit quod noa
{blumeftdifficile,immoimpoffibiledarecaufam,quomodo racitquie-
tem.fecundumquodmouetur,&dixit.&difficileeftdiccre,&c. Deinde
dicit.Etvniuerfaliternon videmusanimam,&c.ide(tquod,fimotuscor
ponsabanimaefletjficutmotusimaginisabargento viuo, tunc motus
corporis non eflct voluntarius,fed neccflarius,& hoc manifeftum eft.
Eodem
 Libcr Prirhus 2,5
A Eodemautemmodo&Timatusphyfiologizat animam mo'
ucrccorpus.in eo enim q> eft moueri ipfam,& corpus mouet, pro
pteridquodcomplexaeftadipfum.conftitutamenimex elcmea
tiSydC difpartitam fm harmonicos numeros,quatenusconnatu^
ralem fenfum harmonie habeat, dC vt omne feratur fecund um co
fonantcsmotus,afpcclum redlum incirculum reflexit,cVdiuidcs
exvno induoscirculosduplicitcr coordinatos,itcrum vnumdi
uifitin feptem circuIos.tanquaciTentcoch motus,anim£ motus.
Eodem ettam ruodo Ttmxua dicit antmam mouere corpus : quod.n.
ipfit moueaturcorpm ettam mouere ,propterea quod connexafit cum

tpfo : confiantem emm ex elementis , cr difitnttam harmontcvs nume mm & in

fiu,n hac
rif,yt tnfitum fenfum harmonu habeat^itauc "\muerfum feratur con
r ct- 1 /• r >./t monuha
Jonts latiombus,rectitudtnem m orbem torfit,w cum diutfijjet ~inum bc«.
1 1 1

j mduos circulos duobus puntlts connexos ,rurfus "\nurn dtutfittnjeptem

circulos ,Trt pote cum Ccelt lattones ,fint ^mma motus.
Etfimilitereftdehoc,quoddixitTimacusin fcrmone natura*
li.f.q>animamouet coVpus.dixit enim q> non mouet corpus, nili
ipfamota,quiaadmifceturcumeo.Conftitutio enim animac eft
m
cx elementis.cVi eft diuifibilis f diuilionem numerorum compo
(itorum,vt habeat fcnfum conucniente harmoniac, &*moucatur
totumotibusconuenientibus.dixit&ideoincuruauit re&itudi' -

nem,c\Ipofuiteamcirculum,c\idiuilitexvnoduo8<ircul6s[fepa
ratosinckiobuslocis.deindediuifitvnumcirculumetiain feptc
circulos; i ta quod pofuit motue codi,ficut motus ani mac.

_._.._;. r *»
 DcAnima
Figurx,Placonis opinionem declarantes , ex ci us praecipuis
fecftatoribus

Numcti animam conftituentes,ac corum proportiones.

Duplafupcr-
biparticns.
ProportioDupla. Scxc^altera. Scxtcrtia. 5ex<jo£taua. Tripla.

Diapafon. Diapentc. Diatcflaron. Copofitaex Ton*. Copofitaex

Diapafbn & Diapaibn &
Diateflaron. Diapcntc.

pigura,duplicem diclorum numcrorum Figura,numerorum oftcndens reflexio-

oi rendens coordinationem,in nem,quafi ci rcularem a pati-
,

quibusidcnntas.acdi- busad imparia,&

ucrfitas rcpcritur. ccontrano.
 LtbcrPfimus 2,4
( Jigura,coelorum oftendensdiuifiones,animas,motus,rerum intclligtbU
iium,animxq;noftraepotentiarumordines, acproportioncs.

45 . Cum declarauit quod Democritus opinabatur animam mouere- cor-

puslocaliter,ipfatranslata,&deditimpoilibileconfeque"seiusopinione,
incocpit ctiam declararequodillud^quoddi&umeftinTimxo.eftfirni-
le opinioni Democriti,& d.Et fimiliter etiam , &c.i. & fimiliter didtu efl
. JhTimaco.fquodnnimamouetcorpuslocalitenimmoetiaanirnarras-
fertur,quinadmifceturcumeo:&,cumipfatransfertur, transfcrtut car-
pus. Et.cumdedarauitfimilitudinem interhancopinionem,&opinio
ncm Demo.incctpitenam dicereillud,cpeftproprium huicopinioni,&
contradiciteipropne,&d.Conftitutiocnimanima', &c.i.&hocdic"tupi
fuitinTimcoqu6dconftitutioanim£eftexe!ementisi(liusmundi:fcd
eftintdligcns.quiacomponitur exelementis mufica compofitione, &
/pharrica:& comprchendit harmoniam,quia componitur compofirioric
harmonica:
 ,

T
DeAnima
-harmonica: quoniam&apudipfumtaliseftnaturacorporumcoeleitrli D
corporaenim coeleftia funtcompofitaapud ipfum tali compofitionc: &
figuraeorum taliseit. Et,cumd.qu6dconftitutioanima:eft exclemen
tis,intenditexelementis,quibuscomponiturmundusapudipfum, Etd.
&eftdiuifibilis.i.& e compofitacompofitione harmonica ,quia pcr talc
proportionem compofitionispoteft fentire harmoniam . Et hoc inten-
oebar,cum .d. vt habeat (enfum.D.d.& moueatur totum motibusconuc
nientibus.i.quiahabetnumerumharmonicum. D.d.&ideo incuruauic
rectitudinem.i.intenditquod Timaeus,qui opinabatur quod anima noa
n ^"lc uantum eft(ph^rica,&comprehenditharmoniam,& mouc
Ctl
a
V ^z \ o"' l

harmonia tur motibusarmonicis,ideftcOnuenientibus, inquantum eomponitur

vt corpo- exelemetitiscompofitioneharmonica,dixitnarrandodecreatoreqjc6-
rac?leitia pofuitanimamexelementis,compofuit ipfam prius magnitudine recla
* lo~
compofitionc harmonica. deinde incuruauit lincam, & fecit ipfam circu
jph
lum,vtintelligat,&fecitillumcirculumhaberelatitudinem.deindediui-
fitillumcirculuminduo:quorum vnumdiuifitinfeptem.fiorbes ftella- E
rum erraticarum,& orbem ftellarum,ita q? pofuit motus cceli cofdcm cii
motibusanima.\i.q> actiones cceli funt eaedem cum actionibus animar.
Primumquidemigiturnon bene} dicereanimam magmtudi>
nem efle:eam enim quae omnis,talem eflfe vult, qualis eft aliquan
do vocatus intellecftusjNon enim velut fenfitiua eft : neqj vt defiv
deratiua:Harum enim motus non circulatio»
s 9 f H. Primum igitur non retTe habetydicere ^Ammam ejfe magmtudi-
nem.^dmmam enim yniuerji mmtrum talem efje yultrfualts eft qiu
'vocatur intelletlm-.non emm qualts fenjittua ejt, neque qualts concuffi
Jcttma.harum enim motus non eft conuerfio.
Dicamus igitur prius q? non eft rectum dicere quod anima eft
magnitudo.Manifeftumeft.n.qjquiintedebat q> aiatotius.v.g.
idjqjdiciturintelligentiajeftilc^nonintendebat fenfibilem aiam, _
necp defyderatiuam:qm motus iftarum non eft circularis.
Dicit quod non eft redtum opinari quodanima fit corpus, cu intelle-
Priraa*6
cotra Pla- & u rofueritperanimamitnelledus:vtdecIaratumeftqu6dhocintendc- fr

tonem. baturinTimasoperhocnomenanima & ideo feceruntcorpusipha»ri-

.

Aia CenCi.
cum a &'° cnim inrellectus fimiliseft circulationi. Et non intelligebatur
-

tiua,&de ilIicperanimam,autfenfibilis,autdefyderatiua.motusenimiftarum,&
lyderariua actioearum nonaifimilaturcirculationi:ficuta<ftio intellectus apudcos
no 3*f,m alfimilatur circulo.quia
'
reuertitur,fupra ie,& intelligit ie.&ideo aifimi-

relficutin
iac ip£um Arift.fphseras.
idicaux. Intellecftus autem vnus & continuus eft,ficu t intelligentia: In>
telligentia autem ficut intelligibilia Haec autem eo quod conie>
:

quenterjVnum^ficut nuroerus,fed non ficut magnitudo: propter

quod quidem neq> in tellectus fic con ti n u us, fed aut impar tibilif
aut
 LiberPrimus. ij
A aut non ficut magnitudo aliqua continuus.Qualiter cnim intelli^
getmagnitudocfifit qualibetpartiumipfius:parteautemautfe'
cundummagnitudincm,autfecundumpu<ftum:fioportet(5vihoc
dicerepartem.fiquidemigiturfccundum puncftum, harc aiuern
infinita,manifeftum eft quoniam nequaquam pertranfibit: Si ve
rofecundummagnitudinem,multoticns 3C infinities intclliget
idem:videturautemc\lfemflcontingens.Siautem fufficiensqua
libetpartium tangereiquidoportetcirculomouerijautcxomni'
nomagnitudinem haberes'
» p h . . wteUeclus atttem ~\'nus eji &" contmutts,~\t ettam tntellec~iio:intel
letlio autem qua inte/liguntur:qii£ qma dcmceps funt,~\n~tt funt
efi ea
J
"V/ numerus,c~ non ~\t magmtudo (Juam ob reni nec mtel/effus hoc
.

magmtudo a/t-
pat7o contmuus efi,fcdaut carens partibus,aut non ~\t
B qua contmuus.nam qao tandem paflo fimaqnttudo fit, quaitbet fuarti a '-'- nam
'
//• 3 j >
I I ^s.
•
I
«luotamie
intclltpet partium: atque adcopartium,qu4 >« in magnitudme , liel
p a ft ii

"
tnpunfio con(i(lant:fimodo oporteat tdquoque parte ~\ocare fiiritur jj^jPf"1 .

punflo,ea atttem funt mjinita,confiat cum nunquam pcrtranjiturum: hgct- raii

jin magntituhne, fxptus aut mfinities tdemintcl/iget,cum tamen ~\<t- ^ ""^,'

1

deatur "\elfemel Oert pojfe , quedfifit ftt tangere qualibet partium, bec ruaru
'
pamuni.
quid oportet in orbe moueri,aut omnmo magmtndtnem habcre
Intelleclusautcm eft vnus,cVc6tinuus,<5>ifimi!iter intellecftu.
Sdintelligerceft rcsintellccftaj.cVilticluntvnx fecundum confc
qucntiam,ficut menfura fine magnitudinc Et ideo intellectus et ,

jioneftcontinuushocmodo,fedauteftindiuifibilis,autcotinu 9 ,
nonficutmagnitudo.Nulloenimmodopoflumusdicerequomo
C dointellecftusintelligitperaliquam partcm partiumcius, quav
Cuncpparsfitidem.Etintclligereperaliquam partem eius aute^
ritpermagnitudinem,autperpiKrtum.&fipuncftuseftinfinitus,
manifeftumeftigiturquodnonpertranfitipfumin aliquahora»
Et,fiintelligitpermagnitudinem,»ntelligitmultotiens,&inllni«'
tics.fed nos videmus intelligerc femel pollibile effe. Si igitur fuffi
cittangerepervnampartem,qua:cunq:parsfit , in quo indiget
mouericircularitcr,cv[ vniuerfaliter,quoexcofiatmagnitudo,

47 Intelle&usautemcftvnuSj&c.i.&intelliMftusdicitureflevntiSj&con- - .

tinuusillo modo,quo di" in fuo intelleito cfle vnus,& continuus. D.d.in cotra P | a _
telligerecuresintelleda:,&c.i.quiaintelligei'ee(hpfa:resintellecl:x,c]ux tonem.
flondicuntureflevrix,nifificutdicuntuiicsconfequentesefle vnx,fnu-
rnerus.&hocintcndebat,cu.d.ficutmenfurafmcmagniuidiiic.i.fineco-
unuatione,& ldco im po !fibile-elt vt dicatur q uod ntelledus i v nus &
fi t ,

DeAnim.cuco.Auer. D continuus
 DeAnima
continuus,nifieomodo,fmquemdfhocinrebusconfequentibus, f.in D
quantitate difcreta. Intellectus igitur non eft corpus: quia non eft conti-
nuusin rei veritate. D.d.fed aut eft indiuifibihs,aut continuus , no ficut
magnitudo.d.&,cum difpofitio in intellectu fequitur difponem in intel-
le<3o,necefl"ecftdicereintelle&um,autefleindiuifibilem,vtvnuspucl:us
autcoiuinuum:fednonficutcontinuatiomagnitudinis,fedconr.inuatio
Tertia ro compofiti.i.quantitatisdifcreta;. D.d.NulIoenim modo pofTumus di-
cntra Pla-
& c & cum diximus in eo quod eft magnitudo continua, tunc nor»
cere i t

fumic de- ihtelliget nifi fecudum tacTum,vtdi<ftum eftinTimax). nulloenim mo

ciarauone do pofnimusdicerequointelligitintelledtusper aliquam partem eius,
aprima. quaecunq;parsfitidemrerumintelle&arum. D.d. Etintelligerepali-
quampartemeius.i.&intelligereperta&um,cumfueritmagmtudo,ne-
ceffe eft au t v t tangat per partes ei us partes n tellecti,aut per totum totii
i :

autem vtrunq;d.fiintellexeritperconta&umpartiumcumpartibusrei,
neceffe eft vt,fit aut per aliquam partem eius,qua* fit magnitudo , aut per
partemaliquam,quaefitpundtus. Et,ciideclaiauithoc,deditimpoflibi- »
leconfequensvtrunq;,&.d.fipun<ftuseftinfinitus,&c.i.fiintellexeritper
puncTum,manifeftum eft quod non poteft intelligere totum corpusfem
per:pun<£taenimquaefuntincorpore,funtinfinita. si igitur neceffeeft
imntelligendocorpus,vttangatpunctusexeo omnia pundta,quae funt
incorpore:q>eftimpoihbile,quiapunctafunt infinita: manifeftum eft
quodimpoffibileeft vtintelligatcorpusomnino fim hunc modum.
Et,ciim declarauitimpoffibileconfequeSjfiintelligitfm quodtangitcor
pus per puncta,inccepit etiam dicere impoffibile confequens, fi tangat ip
fum per partem aliquam,quae fitcorpus,non punctus,& d. Et,fi intelligit
permagnitudinem,&c.i.&,fiintelIeclusintelligitrem,tangendoperati-
quam partemeius,qua:fitcorpus,omnespartescorponsintelIec"h,circun
gyrando fe,quoufq; tangat perillam partem corporisomnes paitescor-
porisintelledh,necefleeltexhoc,vtintellecT:usintelligatideminfinities,
quandotangitcorpus.quoniamparsnondifFerta parte infiio tadu:&
impoffibileeftvt intelligattotum corpus.fednosvidemusq? intelledtus p
intelligit totumcorpusfimul,& vnicointelligere,&non indiget intelli-
gereitcrato.Siigituraliquisdixeritquodfufficitintclhgere corpus,in-
tclligere vnampartemeius,quando tangitipfumperfuam partem;dice-
musei quomodoigiturindigetcorpus vt moueatnr cnculanter, quo-
ufq-, tangat per fuam partem,aut per fuas partesomnes partes eius?& vni-

uerfaliter quo indiget quod intelledtus fit corpus,fi no mtelligit p ra£tu.

autem necelTarium tft intelligere tangente toto circulo,quis

Si
cftparribus tacftuscAmpliuSjquo intelliget partibile impartibili,
autimpartibilepartibili:NecefTarium autem intellectum eiTeciir
culum hunc:Intellectus quidem enim motus,inteliigentia:circU'
liautem,circulatio.fiigiturintelligentia,ciicuiatio,c3^intelle<flus
vtiq3eritcirculus,cuiushuiurmodicircuIatiointelligentia,femr>
autem
 .

LibcrPrimus 16
A autem aliquid intelliget,fiquidem perpetua circulatio «Pradica-»
rum quidem enim intelligentiarum,termini funt: omnes enim al
teriuscaufa funt.Speculatiuac autem ronibus terminantur fimili
ter.Ratioautem omnis,deffiriitioeft aut demonftratio : Demon*
ftrationes vero&l a principio funt,<5thabentquodammodo fine,
fyIlogifmum,autconclufionem:fiautem non concludantur,fed
non refleduntur iterum in principium , accipientesautem femg
medium &C extremitatem,rec1:e procedunt:fed circulatio iterum
in principium refle&itur.Diffinitionesautem omnes finitae funt«
Amplius autem,fi eadem circulatio mu!toticseft,oportebit mul*
totiensintelligereidem.Adhucautemintelligentia affimilatcui^
da quieti &C ftatui magis qj motui:eodem modo &C fyllogifmus.
e P h . ytn necejfartum efi mtelligere toto circulo tangentem, quozna erit
tdtlto quttpdrttifusfit: item quomodo mtelltget pdrtibtle tmpdrtibi-
jj
lt,aut impdrtibtle pdrtibttt? Nccejftrmmporro efi , tntelletlum ejfe
ctrculum hunc.nam motto intctleflus,mtellettio eff.circuh "Yero ctrcu-
uetlto.Ergo fimtelleflio efi
ctrcunuet~lto,& ctrculus ettam erittntelie
£ius,cutus talti ctrcunuetlto wtelleclio eft.idmuero femper altqutdin
tetltget.cr qutdem oportetji qutdem perennis efi arcunuetlto. ^sicli*
uarum entm intetlecltonum termmifunf.omnes entm altertus gratia

Jitnt.Contempldtiux ettam a rattontbus termmatur: Ratto autem om

nis ><•/ diffimtio efi^el demonfiratto.Dcmonfirattones ~\cro ey aprtn
eipto Junt ,& habent quoddammodofinem (jliogtJmum,aut eonclujio-
nem.quodjinon termmatur.at fidtem non retro commeant ddprmct-
ptum tjedmedmm femper & extremum adhtbentes ,ret~ta progredtit
tur : at circuueclto retro adprmcipium commeat.Diffinitiones etiam
omnes termtnat<e funt.itcmfefieptus eademfiat cireuucc~lto,fiepius ide
c
intelligere oportebtt.item mtetlectiofimtlis efi qutett potrn cutdam
Cffidtui.Eodem ettammodo Jyllogtjmus
Et,fi neceffe eft intelligere vt tangat per totum circulum, quid
igitur eft tangereper partesc^Et etiam quo intelliget per indiuifiv
bilediuifibile,autperdiuifibileindiuifibile^EtnecefTeeftvtintel
lectus fit ifte circularis ipfac.intclligere.n.eft motus intelle&us , &Z
circulatioeftmotuscirculi.Etjfiintelligere cftcirculatio,eritetia
iftacirculatiointelligere.Quidigiturintelligitfemper^hocenim
um eft,fi circulatio fit femper acterna . Intelligerc.n.me'
neceffari
chanicumeftfinitum:qmquodlibetilliuseftppalterum. Etiiv
telligere fpeculatiuum,<3c eft definire per fermones^fimilitcr . Et
D ij omns
 e .

De Anima
omnisfermoautedefinitio.autdemoftratio.Etdcmonftrationcs D
accipiunturexprinc!pio } iicutvJtimo;6«:eftfylloo;irmus,6i: con'
dufio.Ec,quamuis in eis non accidat conclufio , th non reuertunt
ad fuaprincipia,fed fempercrefcunt inmedio,autextremo,<3t',p.'
ceduntrevfte.circulatioautemreuertituradfuumprincipium.Ec
etiam omnes dcfiniciones funt finitae.Et etiam,totus mocus idern
eftmultoties.Etetiamintelligeredigniuseftvc attribuaturquie
ti,quammotui.&fimiliterfyllogifmus,
Vio* fupra Dicic. Et, fi eft necefle intel!igere,&c.i.&,fi necefTe eft i n cell igere vt irt
co. ;6.
^ telleftuscangatper totumcirculum remintellecT:am,&tuncinteIliget,&
cocra Pla. Jft
ae ttfe cun dapamriumdiuifionum.c|uoigiturindigetur vc tangatp
partes?oc ofumenimefttangereperparres. Deinde.d .Eteriamquo-
modoinrelligerpermdiuifibile,&c i.quomodocunq; pofuerimus quod
tangat,fiueperpartemindiuilibilem,fiueperdiuifibilem,fiuei!luddiui-
fibilefuern totum,autpars,aut vtrunq;,f.qu6d tangatpartem per parte,
&totum
pertotum,impolTibileeft nobisdicerequomodo intelligirper
£
tadum.Quoniam,fidixenmusqu6dhabetpartesindiuifibiles,quomo-
Tangesde dotangitper partesindiuifibiiespartesdiuifibilesrerum. &, fidixerimus
beteflcfu quodhabetdiuifibiles,quomodo tangitpereas:tangensemm debetelle
U
nT° p'h
fu P er P on^ um -& omnia ift acont higunteis:quiaponut quodintelledtus
2,£
'
jneoqu6defiintelledtus,habetpartes,&qu6dnonintelIigit,nifitangen
'

do. Deinde dicit. Et necefle eft vt lfle Itellectus fit c»rculansipfe.i.& nc-
CefTeeftvtintelledcusfitpropriumaliquodcorpori circulari. manifeftil
eftigiturquodconringitexhocquodintellecluseftcorpuscirculare.
Etfyllogifmusficcomponitur. Actiointelledtuseftcirculatio:&circu-
Qiiodmo latioeftcorpuscirculare:ergoa&iointeIlectuseitcorpuscirculare.&il-
tu< ciicu-
lud,cui attribuirur actio intellectuseft inrel!e&us:ergo inrellcctuseit cor

P uscircu are
* - Et,ciimdecIarauitqu6dcontingit neceflario vt intelle-
ccelo i a°
ret.i. ccrli & us ficcorpuscirculare:&eiusacl:io fit circulatiomotificauic quodeftne
at.c9.vf- cefTe,fiintelligereeiusfitcircuIatio,&circulatioetiam fuitin eofemper,
t]uead. 18 fecundumquod eftcorpu«ccelefte,vreiusintelligerefitfemper,&ininfi
tlnuis° S
n hum. Et.d.Et,fiintelligereeftcirculatio,&c.i.&,fiintelligereeft cir-
& ^
ph. 7 ;. 7 culatio,tuncetiam circulatio exiftensin intellectu erir in telligere
^- cir- ,

O^iinnro culacir>eric(emper.vndemanifeftumeftqu6dintelligereeritfemper,&
totraPla. Deinde,increpitdareimpoifibile, quodfequiturexhoc,
ininfinitum.
&.d.Quidigiturintelligitfemper?&c.&,cum(ecundumhancopinionc
necefleefl vtfemperintelligar,quid poflunt dicere cp femper mrelligir.

Oe ftelrm ^ oc enim nece fi e ft propter hoc,q uod ponunt,cp circulatio elt lemper
apud opo &nihilpofTunrdicereinhoc:qminrelligereper operationem efifiniru.
ne n6 in- omneenimintellectumapud operationem nointelligiturnifiperaliud:
.liigitni-
&omniaproptervltimumfinem,quiintenditur in illa operatione r.ie*
&oiaup cnanlca Et,cumdeclarauirq-inrelligcre cftfinitum in inrellectu me-
-

vimna fi- nicojincoepit declarare quod ira eft in fpcculatiuo,& cLEt intelligere fpe-
cuiatiuum,
 LibcrPrimus 17
A tuiatiuumj&eftfinjrcperfermoneSjfimiliter.i.fimiliter cftin rebusfpe- r
J*>.<i'
m -

culatiuis. D.d.Etomnisfermo,auteftdefinitio,autdemonftratio.i.&
ne J™^'
omnisadiointellccius,aut eftdefinitio,autdemonftratio. Et,ciimde- nica g . w
clarauithoc,inccepitdcclararequ6d vtraq;iftarum acuonumeft finita, l.Mect.t.
&d.Etdemonftrationesaccipiunturcxprincipio.i.& demonftrationcs h
habentprindpuim,exquoaecipiuinur,&funtpropofitiones:&habent ^1^.,^
n*nem,&eftfyllogifmus,quifitexpropofitionibus,&conclufione. D,d, edchV' :t
,

&quauisineisnona ccidatcoliclufio,&c.i.&quiconcluditaliquamcon-» drffflCftra

c '°. co "'>-'-
clufionem,nonfacimeuertereillamc6clufionerri,ficutfacit in fyllogif-
''
rnocirculari:fedadditeiahampropofirionem,perquam impofhbile eft lu l6 \

vrdemonfhatioreuertaturcirculariter,fvtpiincipium fiatfinis, h> &

nisniincipium:fcdadditurillicrerminusmediusalius,&extfemummji
iusahud.&aliaconclufio^&eritmotusintellecfrustuncfmredtitudinem,
non ieaindumcirculationem.CircuIatioaiit,quam opinanturefleadrio
ncm intclle«frus,non intelligiturabhocintellectu.i.qui proceditfm recTtt
B tudinem,fedreuertitur. Et,ciimdeclarauithocindemonftratione,in-
ccepit declarare hoc in definitione,& d.Etiarri ocs definitior.es funt finit?,
i.&definitionesrerum,cupcrficiunrurperintellcclum,funtfinita: :ficut
lcs^qua-exiguntvtcredantur.&intelligerenonteuertiturin eis circu!a> . «
iiter:ficutfidesnon reuertiturindemonftrationibuscircuiaritcr. D.d. cotra l'U.
Etetiam totusmotus idcmeftmultotiens.i.&,&fi motusintclleclus, &
cHculatioeiusfueritineodemintellecfto,tunccomprehendetipmmmfi-
nities. Et in alia translarioneeft martifeftius fic. Er,ciim motus mtelle-
clusfuerircircularis,nonfpeeialis,tunC comprehendens comprehendet
idem multotiens.& ideo poffibileeft vt fermo fit fic Et, (i motusintclle-
.

dlusfuerit circulatio,tunc intelliget omnia multotiens. D.d. £ t intelli-

geredigniuseftvtattribuaturquieti,quam motui.&intenditcx hoc,qcf
apparet:quoniam actio noftra per ipium apud quietem eft magis perre-
cta.quam apud motum, &ideomehus eft attribuere a&ionem intcllc-
clusquieti,quam motui,ficutfcceruntifti,

C Atveroneqjbeatu,quodnonracile,fcdviolentum:fiautemefc
motus ipfius non fubftatia,extra naturam vticp mouebiilaborio
fumautemcx commifcerianimacorpori,necpolTeabfolui,c3c:ad
hucfugiendum:fiquidemmeIiuscftinrel!ec"r.uinoncumcorpore
efTe:quemadmodumc\*confuetumeftdici,&:multisvidetur.
s o f h . Quin ne Leatum.cjuidem eft^nod nonfacdejcd ~\iolentu efl. (Juod
Jiefl motns ents nonfubslantta^ticjne prtter naturam mouebitur .

Laboriofum ettam eji contuntlnm effe ciirn corpore, necpojfe ab eofol-

ni:(T mfitper ettam fugtendum:Ji qmdem mehns eji intelleclui non ef
Je cum corpore:quemadmodtim dictjoler,0" mterpUrosc^ conuenit.
Etetiam quod non eft facile,non eft dek&abile, fed quafi viole
tum.Si igitur motus no eft fubftantia aiae,cunc non mouetur,nifi
D iij abaliquo
 De Animi
ab afiquo extrinfeco a*
fua natura.Et eft etiam valde difficile vt in^ D
telle&usfitadmixtuscumcorporeadmixtione,quanonposfitre
cedere ab eo:fi meliuseft iut ellectui vt no fit coiuncftus cu corpo"
re,ficut eft confuetudo dicendi,& fecundum q3 plures opinant»

Septima
Etetiam manifeftumeftcpintelligereapudmotum magiseftdiffici-
16 conua le,quaapudquietem.motusigitureftabaia,quafi violentus : ergo nocft
J
riatone. infubftantiaeius,neq;aTaconftituit peripfum,fedeftextianaturacius.
Et,cunotificauithoc,incepitdareimpoffibilecontingens eis in lioc, q».
^^dicuntintelle<aueflecorpus,&d.Eteft€tvaldedifficrie,&c.i.&valdecft
improbabile,&difficiIeadiutelligendiim,fmcphoiesconfueueruntdice
re,q> fiintelled:usfitcorpus,autadmixtum cum corpore,tali admutionc
q7nonpotefteuadereabeoomnino:cuomncs,autpluresopinent quod
Na intel-
mcuu scft vtintellei2:usnonfitconiuncT:uscucorpore,nedum fitcorpus.
led' vf ee naturaenim intelledus vf efle valde oppofita natura: corporis.
valde op-
Immanifeftaautem &C circulariter ferriccelucaufa :neqjenim E
turi coT- animaefubftantiacaeft circulariter ferri:fed fmaccidens fic mo/
poris. uetur:necpcorpusca:fedanimamagisilli.Atveroquia necp mt/
liusdr oportebitpp hoc deum facere circufVferri alam , quia di^
gnius fit ipfam moueri q? manere:moueri autem fic,q? aliter.
s opH . wcertd eft etiam caufd,cur coeium circunfcratw.nec^ emm aixfnh
ftantia caufa eft quaohre circunferatur , fedper.acadens ita mouetur:
ne^ corpus eft caufa:fed illi potim anima . Neque ~\ero quod melim
dtCAtur:atqm oportehatDeitmproptereafacere ammam circumfem,
quodmehusftt ei mouen , quamftare : &
ita mouen , auam ahter.
Etexeis^quaelatentjetiameftcaufajgp quam ccelu mouetur
circulariter.Subftantiaenim animae non eft ca motus eius circu'
moueturiftomotu accidentaliter. Necpcorpusetiam
lariter,fed
hoc:immo anima eft dignior in hoc Et etiam neqp dixit .
eft ca in .

quarehocfuitmeliusdicetapparet q> Deus nonpofuit animam

moueri circulariter,nifi quia moueri eft ei melius,qp quiefcere. dC
quod mouetur hoc modo eft mehus qua q> moueatur alio rnodo*
50 D.Etlatetfmhancopinionem darecaufam,ppquamccelum mouet*. Nonar
fm enim pofitionem eorum fubftantia anims non dat lftum motum.cu cotra *
fubftantiaanimxapudeosnon fitnificorpuselementorum:&iftemo-
tuSjfcircularisefteiacciddcntaliter^f.quiacreatorincuruauitipfumarc-
Ctitudineincirculationem. D.d.Neq; corpusctiam,&c.i.&,cum ani-
ma no eft caufa iftius motusellentialiter ,qua: cft dignior v
t fit caufa : &
corpus,in eoquodcftcorpus,remotiuseftvtfitcaufa. D.d.Etetiamne-
quedixit,&ci.& etiam Plato non dedit in hoc fcrmonem,quare animam
mouericircularitereftmelius.quam non moueri,autquam non mouc*
ri circuiariter:nequc poteft darc.Ncccflc enim vt Deus non pofucrit ani-
mam
 LibcrPrimus 2.8
A mammoueri,nifiquiamoucrieftmeliusci,qu6dquiefcere.&pofuitea
moueticirculsriter.quiatahsmotuseftmelior rec~to.& intcndit quod
omnia ifta dcmonftren t hanc opinionem efle improbabilem.
Qupniatnautemhmoiintcntiocftalterisronibus magis pnv
pria,hancquidemdimittamus nunc. Illud autem inconueniens
accidit &huic rationi,c\I pluribus quae de anima funt: copulat. n.
6C ponunt in corpus anima nihil determinantes, pg qua caufam ,
dC quomodo habentecorpore.
)PU. sed quonidm hac confiderdtto dlijs eft dtffutdtionibns dccommoda
tior,edm m prafenttd pr^etermittdmus.illud dtttem dbfurdum dccidit
£T huicfermom ,<&" plurtmts eorum qttt de ^Ammd hdbert/olent.Co-
fmrnnt emm et immittunt m corf?us ^Ammdm,nibtl prttered dijiin
guentes,qudm ob Cduftm,& quomodofe hdbente corpore.

Siigituriftaconfyderatio eftmagispropriaalio fermoni , di'

g mittendaeftftatimanobis.Etdicamusqjeftaliaimprobabilitas
contingenshuicfermoni, cYpluribus fermonibusdeanima. Et
eft,quia ipfi coniungunt animam corpori,fi£ ponfit eam in eo 3C :

nondantcnmhoc,quadecaufaficconiundacumeo } & quae eft

difpollttoiiliuscorporis.
51 Etquiaharcpetfcrutatioeft magis propria alix fcientir, fiquareeft QSjquare
meliuscctlum moueri,c]uamquieicere: &quare circulariter magis qua "^j"*^
re&e.iftacnim qua.ftioproprieeftprimxPhilofbphi£.quapropteropor ucri,5a C
tetnosdimitterehoccito,&diccre qua: e^ft miprobabilitas contingens iceree,p-
huicicrmoni,&«..i.Etiftaimprobabilitas,quaecontingithuic(crmoni:& P n * P_ nx
pluribusfermoiiibusdcanima,eftq>oninesdicentesq7efrens, fiue cor- phJ^&^g-
eamcorpon,& nondantcaufam,pro- ce citcufa
pus,[ii:enoiicorpus,coiiiungunt
pterquamligataeftcum corpore, ueq;dicunt cpeftdifpofitiocorporis, nterma-
"
quodcftadaptatum,vtligeturcumea.
°
&,
1S,
S fc
£ J * '
cttSedvi
Ettamcnvrhocvtiq?necelTariumefle:ppenimcoitatem,hoc de oppo.
quidcma<nt,illjdautepatitur:cVhocquidemmouet,illud aute „*:£*:.
mouetur:Horum autem nihil ineft ad inuicem quibufcunqj. 3, ft nahs
.
rr •
rr i _ cu ibi tet-
p h .
Quod tdmen necejjdrtum e\Je ytdcdtur . ndmpropter communtone minet. Vi
cotu
hoc dgtt ,illud pdtitur .-dtqiteboc mottet,tllud mouetur. Horum dutem ~*
*

ntbil ddeil interfe qutbuslibet.

Et licet hoc,vt reputo,neceffarium fit qrn propter coicatione
hoc agit,&hoc patitur,o£ hoc mouet,<3£ hoc mouetur: dC nihil ex H5 C rc P c "

hocfitinquibufcunqjadinuicem.Dicereenim hocin eiseft fimi ^"eqjea

le,ac fi hoc diceret,q> ars Carpetaria exiftat Mufica. Ars.n.ita vti'
turinftrumentis,ficut umma corpore.
D iiij Idcft
 DeAnima
5* Ideft&hoc,q?ignorauerGtdeanima,nccefrariumeftrtcaufa eius-fitB
Decima data:quoniam in
omnibusrebtiseftc6icatiointeragens,3rpaties,&mo-
PlatcSfa uens&motum:&nonpatiturquidlibetaquolibet.Hocigitur,q?dicu'r)
Aa
fibi,5c anima eft in corpore finealiq ua coicatione daca inter corpus, aiam,
9 &
tiquis. qu£eanimaeftdignamouere,&corpusammalismoueriinteromniacot
pora,fimiIeeftfermonidicentisquodanimaexiftitinquocunq; corpo-
re,fic,q?eftfimilefermonidicentisqjarsCarpenraria exiftit fubiecfrum
Miifics.SiigiturarsCarpentariahabetpropna fubiecla,& propriain-
frrumenta,quibusvtatur,necefleeftvtitafitdeanimacumcorpore.cor
pusenimeftinftrumentumanimaj. &ideocorpora animalium conue-
nientiafuntanimabuseorurm
Hiautfoluconaturdicerequalequid fitaia: defufccptiuoaut
Corporenihiladhucdeterminant,tanq^CotingesfitfmpythagO'
ricasfabulas,quamlibetatam quodlibetcorpus ingredi « Similc
itaq5dicuntaliquid:ficutfialiquis dicat recftonica in fiftulis in^
gredi. Oportet.n.arte quidc vti organis : animam aute corpore,
v
V;detur} n.vnumquodq3 propria habere fpcciem 8C formam.

jjt ~)ierofoikm aggrediuntur dicere,cftulecjuidflt t^intma : de re-

SOPH
cepturoautem corpore nuliam addunt dijmclionem: ejtiaft poftbtie Jit
Jecundnm Pywaooricasfabulas ,cjuamhbet ammam auodiibet corpat
tnrredi.Stmile ergo auidpiam dtcunt ^vt f auis dtcat artem fabrtiem
m tibut ingredi .oportet entm artem auidem ~\tt tnflrumentis , ant-
mam ~\>ero corpore.
Etifti non qua:runt loqui nifi tantu quid eft aia, cVnihi! deter
minant de corpore recipiente,ficut Apologus,quo vtitur Pytago
ras/.vtquaelibetafaintretquodlibetcorpus. videmusm.quod P
quilibethabetformam,&creaturampropriam,

# »Dicit. Et ifti,qui Iocuti funt de anima,non funt perfcrutati, nequc vo-

luntperfcrutari,nifiquidfittantum,&nihildicunr de natura corporis
eiproprij.&,quiahocdimiferunt,videtureffepofhbileapudeosvtqux-
libet anima exiftat in q uolibet corpore,& transfcratur de corpore in cor-
Membra pus:ficutdixitpythagorasin Apologo,quempofuirad corrigenduma-
cerui non nimasciuium.&iftaopinioeftfalfa.videmusenim quodquilibethabec
diftemt a orrnam propriam,&corpus proprium,ideftanimam propriam & cor-
f ,
membris •
r r l j j- n._
•
r /i r • •
i_

leonis ni-
pusanimahspropnum. r,tlioc,quod dicit,e'tmanifeltuminfpeciebus
fiquiaaia valde.membraenim leonisnon difTeruntdmembrisccrui, nifi propter
difleit ab diuerfitate anim^ ceruiab anima Ieonis.&,fief!etpofhbi!evtanimaIeO
.ra.eonfi-
n se xifteret incorporecerui,tuncnaturaociofeageret.&hocetiam
i ma-
Aia.com. nifeftumeft indiuidimeiufclem fpeciei.&ideodiuerfi funt mores.&ex
60. hocdeftruximusopinionemPithagoricam.
Confutatur
 Liber Primiis 2,9
A Con(utatUr6pinio,knimamharmoniam((fe ajferins. Cap. i.

ALiaautemopinioquaidam traditaeftdeanima,credibilis
quidemmultis^ne^vnaminorJiisquaidicrtafuntTatio
nes autem tanquam direcftiuas prrcbens, 5i in communi fa
(ftis rationibus.Harmonia enim quandam ipfam dicunt. Etenim

harmoniam tcmperamentum , &£ compofitionem contrariorum

elTc:<S£corpuscomponiexcontrarf)S»
> P M* Tradttur etuim alta cfuoedam de ^yinima opmio, probabtlts tlla qut
dem mnltts ,<& nulia earum inferior cjttd circunferuntiir : cju<e tamen
"\elittt 11 cjut magislratu abiffent , ettam tn communtbm difjutationi

bm rattones retultt.Narmoniam entm cjuandam eam nonnnlli dtcunt:

etenim barmonuw temperattonem,cr compojittonem effe contrano-
YHm,0"' corpm conjit.rc ex contranp.
B Eteftaliaopinio,dcquamulticontentifunt,&non eftminor
opinionibus prxdicftis. Dicunt enim q> eft aliqua compofitio har
monica.harmoniaenimeftadmixtio } &compofitiocontrarioru
&corpuseftcompofitum excontrarrjs,
*j Cumcompleuitcontradi&ionemeius,quoddi&umeftinTirn:ro,re-
uerfuseftadcontradicendum (ermonidicentis animam cfleformamex
congregatione,& harmoniapropriaeIemctorum.&,quiaiftaopinioefl
valdefurficiens,dixit &e(thicaliaopinio Jeanima. D.d.Dicuntenimcp
eftaIiquacompo(itioharmonica,&c. ideftdicuntenim q; animaeitah-
quod harmonicum,&aliquacompo(itioexcompofitionibus elemento
rum in recompofiraadmixtaex cis. &dixerunthoc,quia opinabanfq>
harmoniaeltcompof:tio,&admixtiocontrariorum, &q>corpuseftco-
pofitum ex contrarijs.ergo in corpore eft harmonia:ergo eft anima.

Etquidemharmonia^quedamratiocompofiterumeftjautco
c
pofitio:animam autem ncutrum poffibilceft elTe horu Amplius
aut mouere non eft harmonix: animae autem attnbuunt ocs hoc»
p H. \JtUptt Harmonta ratio cjuddam eji commtxtorum, "\el ettam co-
pojitio.-^mma autem neutrum horum eJjepoteJ}.l'r<eterea mouere no
ef barmowx.cjuod tamen oesfere dtxertm amma: potijstmu tribuunt.
Licct harmonia fit proportio inter res admixtas,aut copofitio:
anima aiit non eft alteru iftorum duorii Et etia harmonia no cll
innata mouere 5C in hoc proprie coueniunt ocsanimam habere,
:

j j Cum dixithancopinionem,incccpitcontradlcereei,&dixitqiharmo
nia,quam dicunte(teanimam,auteftpropartioinrerresadmixtasexe!e
mentis:&hocerir,ficompofitio corporisex elementiseftfm modumcS
plexionh:autanimaeftjp[.icompo(itio,(icompo(itiocxelementiseft vi
cinatio,
 De Anima.
nonadmixtio. v.g.compofitiodomus exlapidibus,&later:b'is,
einatio,
Priar6c6 D.d.animaautem non eftalterum iftorumduorum.&intendit,vtdixi
D
tradicen-
mus.&dicemuspoft. D.d.Etetiaharmonianon eftinnata mouere,&c.
tes aiam n : ,,
•
n
t , . .

harmonia uieit&apparetcuoq? harmonianoneitanima quiaoesconuemuntin :

dle. hoc,q?,aia mouet,& non poflunt darc modu,fm quc harmonia moueat.

Congruitautemmagisdefanitatedicere harmoniam,cVonv
nino de corporeis virtutibus,cjf de anima: Manifeftum aute fi ali^
quis tentauerit reddere paffiones dC opera animae harmonia qua-«
dam:difficile enim adaptare*
so p h. Mdgts autem quadrat dicere,barmomam defamtate , £T omnino
de corporeis ~\irtutibus,quam de r_Amma Quod apertiJZimunt erit, Ji
.

qim tentautnt attnbnere affectm er munera amma ahcui harmo-

nia:dfficde emm efi accommodare.

Et dignius eft,6c meli us dicere q> harmonia currit curfu fani ta ^

tis.Scvniuerfalitercurrit curfualicuius,f.bonitatum moralium
corporali um , non curfu animae. 8C hoc manifeftum eft valde, cu
homo laborauerit in gfTciendo paitiones animae , &C acliones eius
$> aliqua harmonia . conuenientia enim in hoc eft valde difficilis.
56 Etmehuseftexiftimarecp harmoniaeftde corporibus currenscurfu
fanitatis,ideftcurfuformarum,quaefuntin animato, ineoquodeftani-
matum,non cutfuanima:,neq;formariuTi,qusfuntinanima:&fiuehar
moniafitcompofitio.autproportioagensmixtionem ,&complexione.
D.d.&hocmanifeftum eftva!de,&c.i.&differetiainterformascorpo-
ralesattributaseiemetis.&forraasattributasaiume^manifeftaeftexhoc,
gjpoflumus attribuereinformis corporalibusdiuerfitate cotingentem
in aclionibus,& paflionibus corporum compofitioni factat in eis ex ele-
mentis:itaq>poflumusdicereq> a&iocarnis ln manueftalia abactionc
oflis propter mollitiem,& humiditatem carnis, & duritiem, & ficcitatem B
oflis,&nonpoflumusdicereperquam complexionem &perquamco- ,

SecudarS pofitionem differunta&ionesfenfusabadlionib^intelle&us, &actiones

cocra opi-
virtutisfenfibilisabactionibusvirtutib 9 motiua;. Ethoc,quoddixit,eft
nions di- , ,
vna dubuationum
. !•»«••
contingentium dicentielteanimam proporuone
J
- ,
ele-
tetiuani-
jr.am rur mentorum,autaliquodconfequensproportionem.
monia ce.
'

Ampliusautemqnidicimus harmoniaminduo refpicientcs,

maximequidempropriamagnitudinum in habentibusmotum
&pofltionem,compofitionemipforum:cumficcogruant,vtnul
lum congeneum permittatur . hincautem dC eorum quae mifcen.-
turraiionem ,neutro quidemigiturmodorationabileeft:conv
pofitio aurem partium cor poris, multum inueftigabilis eft:mul'
tae enim compoiitiones partium , dC multipliciter funt. cuius igit
&quo
 Liber Primus 30
A cVquomodocongruitaccipere intellecftum compofitionem efTe;
aut&fenfitiuumjautappetitiuum.
t H. Pr<terea ft dtcamns harmonta ad duo /]>ec7antes , propri/fime qui-
dem tnmagnitudtntbtts us qu* babent motum &
pofttonem,compo-
Jitionem earum.cum adeo hxrent,~)tt nthdprorfus etufdem generts ad~
tntttant.atOL hinc ettam permtxtorum rattonem , profetto neutro jui-
dem modo rattom confentaneumfuerit . parttti tamen compojitto nullo

negotto refe!ltpotefl:mult<e entm copofttones funtparttum,ea^ uarie.

Ctii»6 tgitur,aut quo tandempaBo exijltmarc oportet tnteileclum ejje

compoftttonem,aut ettam fenftttuum ,aut appctttiuum?

Btetiamnosnoncomprehendimusharmoniam,nifiintenden
do alterum duorum:fecundum autcm verii apud magnitudines,
crim habent motum,cV fitum tunc igitur intenta eft compofitio
.

B earum,cumfuerintruperpofitac talifuperpofitionejinquanopo
teft intrare inter easaliquid fui generis quod autc cxtrahi tur cx
:

hoc,eft proportio,qua: eft rerum iftarunr.no eft igi tur recftum di^
cerenei^dealteraiftarum duarum intentionum. Compofitioau
tem partiu corporis facile poteft determinari copofi tiones enim
.

parrium corporis multx funt. Intellectus igi tur cui ushbct partis
debetcompofitioexiftimari,&quomodo cVfenfus compofitio
Cuiushbet:partis } cVdefyderium compofitiocuiuspartisc'
r 7 Dicit Etetiam nosnoncomprehendimusharmoniam.&fentimusip _. . ,
lam niii per duo.& eit vnum, quod dicitur harmoma m rei veruate qn , totraean _
fuerintmagnitudineshabentesmotum>&fnum,&fuenntcompofit£ad deopioni
inuicem^&fuerintfuperpofita^itaq? intcr illasnullamagnitudofuige-
nerispoflit intrare.quod aut aflimilatur huic, & rrahitur ab eo ,eft pto-
portio,quxfitinrebusadmixtis,antequamadmi(ceantur. Et,cumnoti
Q ficauit q? har monia dicitur his duobus modis , incccpit deciarare q> no eft
rationabiledicereq>animaeflaItcraiftarumduarum inte"rionum,&di-
xit non eft igitut rcftum dicere,&c.i.non eft rationabile dicere vt difFer6
tiaepartium animae fint dataiex altera iftarum duarum intetionum. v.g.
dicereqjintelledlusefttaIisharmonia,&fenfustalis,&defyderium tale:
ficuteft rationabilein partibuscorporis. O. inccepit declararehoc,fq>
hocrationabiliterdiciturin partibuscorporis, fednoin partibusanime,
&dixit.Compofitioautepartiumcorporis,&c.i.&hocfuitiic,quiaper-
ficere fotmam cuiuslibet membrorum corporisj&dareeflentiam eiusp
compofitionemeftfaciIe,quiamanifellumeftfenfuup,compoiitiones
eorum diucrfa?funt,& multifariaj.fcireautem quecompolitio appropne
turintelle<ftui,&quarfenfui,&qu^defyderio,hocimpoflibileeftvtdetur
rationc. Ethxceitquafi aliadubitatio, contingens dJcentibusanimam
efle harmoniam,aut proportione prima enim dubitatio ef t, quia ilh no
.

poflunt
 De Anima
po/Tuntperficerca(flioncs,&pafrionesanima;percorapofitionc.iflaau- T9
tem,quianonpofI'unt perhcerediticrfitatemfubfrantia: eiuspropterdi-
ucrfiratemcompofitionis,&indifFerenterinhoc,quodc6tingiteis, fiue
forme: entium compofitorum fuerintex Yeraharmonia.autex harmo-
nia abftr2<5ta a vera.

Similiter autem inconueniens &rationem miftionisefleaniv

tnam non enim eandem habet ratiohem commiftio elcmentorfi
:

fmquamcaro^&fonquamos.accidet igiturmukasanimasha'
bere,&fmomnecorpus.fiquidemomniaexeIemeuscommiftis
funtxommiftionis autem ratio harmonia & anima.
8 o t h. Pdrt quot^ modo abfitrdum eji ammam ejje permtxttoms rattone:
non emrn eandem obtinet rattonem elementorHmpermtxtto,ai(a caro,
Cr" qtta os permtxtu eji:tta^jiet "VJ multas habeat antmat , etsc^ per
"ymucrfnm corf>us:Jiqutdem omma ex elementts permtxtisjtwt ; tatto w
°)>ero permtxttonis harmoma eji <?y amma.
Et eft etiam alia dubi tatio,vt anima affimiletur mixtioni.mix
tio enim elementorum,qua: fit caro^ os non eft eiufdern propor
tionis.Ex quo contingit vt in corpore fint multae animae, &C in to
to corporetcum omnia membra fuerint ex mixtione elementoru,
&C proportio mixtionis fuerit harmonia.,& anima»
<9 IftaeftTertiadubitatio,contingensdiccntibusanimaefre harmonif,
&mixtionem elementoru.contingetenim eisponereq? quodlibetmem
brumhabetanimamparticuJarem,&vniiierfumcorpusanimam vfem.
C£ua: igitur eft dria inter proportionem quas facitammam & quarfacit
, ,

roembrum.Qjpmam,fianima,fmqianimaeftproportiomixticrm, &
compofitionis,autiIlud,qt]odh"texproportionemixtionis,&compofi-
tionis,&formxmembrorumfuntainharmonia,autproporrio,autali-
quidfaclum ex proportione:manifeftueftq>contingitexhoc vtinquo- p
libetmembro fitanima,&in toto corporefitanima. Autdicent,qii3;cfl
differentiainterharmoniamj&proportionc, qua:facitanimam,&qua5
facitmembrumrcumomniamembrahantex mixtione. &animaexmi
ftionc.Etifradubitatiofimiliscftpnma;,inquainteuogauu quaemix-
tioapproprictur vnicuiq; virtutumanima*.

Inueftigabit aute hoc vtiq? aliquis ab Empedocle: vmiquodqj

enimhorurn,rationequadam diciteffc.vtriiigiturhrecratioani
maeftjaut magis alteru aliquod cdm fit,in partibus infir. Ampli'
autvtrumconcordiacuiuslibetmiftioniscaufa,auteiusquf fm
rationem:<3c hoc vtrum ratio eft,aut aliquid pra:ter rationem.

s o p H. H° c eit4m dltfHis ab Empedoclepeteret: nam ~inumfaodcL eorum

rattone quada conjiare dtctt : ytrum tgttur antma eji ratto,anpottus,
cum
 Libcr Primus 51
A cum aliqmdaliudfit } membrts accedtt ? t^id h<ec y:rum amor cwasIi
het permtxttonts eji cauflt , an eiws qti<e in ratton? confifitt ? ^At.i b<ec

eadem ^triim ratto,an altqmd alttid efi pr<eter rationem?

Etdebet homo quarrereab Empedode.Empedo.enim dicitq»
quodlibet membrorum eft in aliqua proportione . Vtrum igitur
proportio fit animx,aut ani ma eft ali ud,fed fit n mebri s.E t q uav
i

jendumeftetiam vtrum amicitia cftcaufamixtionis cuiusiibet,

aut non eft nifi caufa permixtionis in aliqua proportione.Et ami^
citiaetiam vtrum eft ifta proportio,aut aliud.
59 . Dicit&quafrendumcftab Empedoclehancdtibitacionem.dicitcnim
cpformacuiuslibetmembiinoneftnifi peraliquam proportionem fadla
apudcompofitioncmelementoru ineo.&,cum opinioeiusfittalis,qux-
rendumeltabeo,vtrum proportio,qua:eftnibftaciamembri, ficanima,
auta!iud,(edficin membrisabcxcrinfeco. Etintendit.fi irnturdixcritq?
% fitproportiomembrorum,contmgitei q>quodlibet membru habetani
rr.am.&,fidixeriraliiid,contin2Cteidarednam. D.d. Et quarrendueft
etiam vtriimamicitia,quamopinature(iecau(am mixtionis, ficcuiui-
cunq;mixtionis.&intendit.&fidixeritq>eftcatiiacuutslibccmixcionis,
contingitvtexommmixtionefitmembriimj&anima.&^idixcritqjeft
caufaalicuiusmixtionis, oportecipfum darecaulamcuiusfit mixtionis:
& maxime fi mixtiofaciensmcmbra fitaliaa mixtione facienteanima.

D.d. Et amicitia etiam vtrum eft ifta proportio,aut aliud.& intendit,vt

mihi videttir,&,fidixeritq-> fitproportio,tuncproportiononexiftirante
mixtioncm,(edagensdebeteireantepaciente. &,fidixericaiiud,quidigi-
tur erit? Etquafi intendit nocificarc q> illx tres dubi tanoncs, contingcn-
tcsdicentibusanimam efie complexionem , aut compoficionem cantin-
e a ntEmpedo.&contingcnteipropriei(txdubitationcs, quasdirit,pro-
pter hoc,quod ponitamicitiam,& litera.
Hacc quidem igi tur habent huiufmodi dubitationes.fi vero al'
\ rerum eft a miflione anima,quid igitur aliquando fimul camis ef
fe ; interimitur&alr)spartibusanimalisc' Adhucauremfiquidcm
fion vnaquxqj partux habetanimam,Stfi noncftanimaratioco'
fiofitionis^quid e£t pp> quod corrumpitur,anima dcficientei'

ph. ^cdcifs qtitdem eiufmodtdnbttationes ormntnr .Quod fi amma

diuerfut» efi a permtxitone,cnr ~\.ia cttm carnt ejje, reltqtiis ettam ant
malts partibm tollttur?\sidh*cftnon ynaqtt&j, partium babet ant-
mam 3 finonefi antmaratto permtxtioms ,qmd efi quod abfcedente
amma corrnmpttur?
Ifheignurfuntdubitationes.Et fianimafitaliud amixtione,
qua de caufa collitur,ii tollitur propter mixtionem, quae muenie^
batux
 DcAnima
baturincarne,cVin alijsmebrisinanimalibus^Etctiamjfiquo^x D
Iibecmembrumcorporis non habet animam,&anima noneft
proportio mixtionis,quid eft igitur hoc, quod corrupitur,quan*
do feparatur ab anima^
y Ifta?igiturfuntdubitationes,contingentesdicentibusanimam efleco
plcxionem :licet dicens hoc poflit in hoc dare aliquam rationem.quonia,
fi anima eft aliud a mixtionc,& a complexionc,quarecorrumpitur cum

corruptione coplexionis?fi enim eft aliud a forma carnis, &a forma mc-
brorum,& tamen inuenitur in membris, quarecorrumpiturcum corru
ptione membrorum?Et etiam,fi anima no ert complcxio,& mixtio,qua-
rc corrumpuntur membra,quando feparatur ab anima? nifi in membrif
fitaliudcorruptibilc,quandoanimafcparatur.quidcftergoillnd:
Quodquidemigiturnonharmoniam pofTibilceft eiTeanima,
neq? circulariter moueri,manifeftum eft ex dicftis: Secundum auc
accidens moueri ficut diximus eft,& mouere fe ipfam vt moueri :
£
quide in quo eft,hoc autem moueri ab anima.aliter autem no eft
poffibile moueri fecundum locum ipfam.

Nec tgttur harmomam pojfe ejfe ammam,ne^ tn orbemfem, per-

jhictwm ex dtclts eji: moneri tamen , & mouere feipfamper acctdens,
Ift dtximttt,potcft : uerbi caufa mouert qutdem tdtn cpuo eft,
att^ tdde-
mum mouert ab amma.\jilto autem modo haudc^na^uamfieripoteft,
"V/ loco moueatur.

Qupniam autem anima impoflibile eft vt fit harmonia, aut vt

inoueaturcirculariter,manifeftum eftex prxdi&is. qrn vero mo
uetur accidentahter,ficut diximus, &
mouct fe , hoc non eft , nifi
quia anima mouetur per illud, in quo eft . dL hoc etiam mouetur
abanima.fmautahummoduimpoPeeftvtmoueaturinloco. -
Cumdeftruxitq?animaeftaliquodmouesfeefi'entialiter,autharmo
€\ nia,autcomplexio,inccepitfacercrcmemorationem,&decIarareq?noa
contingitei mouerefe,nifiaccidentaliter,&dixitQuoniamautaIa,&c.&
intcnditperhoc,quod dixit,aut vtmoueat, aut vt moueatur incircuitu,
idcftaiumoiieatfeeffentialiter|,'vtexiftimatumeft decorponbusccelr-
ftibus,qu£mouenturcirculariter. Et, cumdeclarauitquodimpoflibilc
eft vt moueaturexfeefTentialiter^inccepit declarare quodhocpoflibile
Alamoue eftaccidentaliter,& dicit,quoniam vcro mouetur accidentaliter.&c.ideft
tur,&mo UOn am vero moucturaccidcntaliter,& mouetfeaccidcntaliter,nccef-
nC q i

'lM fanumeftqu6danimavideturmoueripillud,inquoexifht, fcilicetcor-

Ic&a.x. pus,quandocorpusilIudmoueturabea. fedahomodoimpoilibilceftvr.
anima moncatur in loco.
Exami-
 Liber Primus 3 t
A J.xtemitumtur iuhltciuontiiuinnulla A^iiinarnmoKmperfuaitntes. Cap. }.

RAtionabiliusautemdubifabitvtiqsaliquisdeipfatanqua
quae mouetur, in hmoi confiderans dicimus enim anima
:
v
'triftari,gaudere,conn dere,timere:ampliusautem,irafci,
cVfentire,&inrelligere:ha:cautemomnia motus effe videntur,
Vnde opinabitur aliquis ipfam moueri.
Seddptim de tpfd quardt qmffiamfvt de ea qua moueatur,ddbxc
animdduertens.Dtcimm emm ammdm dngt,Utdrt,confidere,timere:
ddh<ec,irdfci,fentire,rdtiocinari:<ju<e omma ejfe motus "\tdentur.<?uct

threm cdm dlttjuis moueri putduerit.

Sed eft qugftio cogens ad dicedum,q>anima mouetur effentia'
litencV eft q> nos dicimus q> anima contriftatur, 6C gaudet, dC au^
« defcitjCVtimetj&irafciturj&fentitjSddiftinguitj&omniaiftavi
dentur effe motus.vnde homo exiftimat q> anima mouetur.
(x Cum declarauit q> impoflibilecfl: vt anima moueatur , nifi accidenta-
liter,dedit dubitationcm fuper hoc,& dixit.Sed eft quxftio cogens ad di-
cendumcjjanimamouetureflentialiteri&eftq-inosdicimusc^animaco
tti(btur,&oaudet,&c &omniaiftareputaturefIemotus.&propter has
duasprcpofuionesexiftimaturq>animamouetur.v g.animacontrifta-
tur:& cum triftitia eft motus:er«o anima mouetur.
Hoc autem non eft neceffe:fi enim <S6maximegaudere,aut do^
lere,aut intelligere,motus funt: cY vnumquodqj moueri aliquid,
fnoueriauteftabanima,vtirafci,auttimere,ineocf>corquodam:
modo mouetur:Intelligere autem foriitan huiufmodi eft,aut alte
rumaliquod.Horumautemaccidunt,alia quiJemfmlocimuta
tionem quorundam motorum:alia autem/ecundum alteratione:
q qualia nutem dC quomodo,alterius rationis eft.
t h. Qupd tdmcn noneji necejftrium : Ndm tdmetfiyd mdxime dngi,

UtanfVel rdttoctndre,motm funf.dtc^ horum "ynuWfuode^ cji mo-

"vel

neri:tdme mov.cn db ammd ejifvt irdfct,uttimere, eo quod cor itd mo

hetur-.Rdtiocman autem,dut etujmodifortdfis efl,dut dhud tjuidpia.
Horum dutempdrtim eueniunt,dum Idtione dltcjttd mouetur.pdrtim
dum dlterdttone:(^iue ndmporro tlld fint ,z\T cjnomodo,td dltoperttnet.
EthocnoneftneceiTarium.qm,ficotriftari,&timere,i3£diftin
guere funt motus: &L quodlibet eorum moueat aliquid tunchoc :

moucrenoeftnifi mouereabanima.v.g. irafcienim cftmotusad

cor,f.q? cor inflatur.cV diftinguere eft motus.f.cp tale membru cur
ri t tali curfu:3c re&um eft vt aliquid currat tah curfu.Et quedam
lftorum
 De Anima
iftorumaccidunt£mtranslationemreru,&qusrdam Pma1tera> D
tionem.qucc aut funt ifta,c3c" qiio fiunt,proprium eft alfj fermoni.
4} Dicit&jlicetconcedamusiftaeflemottis, tamennoeftneceilarium vt
fintmotusamma^qm,fitimere,&diftinguerefintmotus:&quiIibctmo
tus lltorum appropriatur alicui membro corporis: tuncilti motus no de
bentattribui,nifim illismembris:&ilIamotiononcftin membro nifi .

ab ani ma. v.g.qih irafci videtur efle propriu cordi,f cp cor mouetur hoc
motu,i.tumefcit:&fimihter timere videtureflepropiium cordi, ciim co
flringatur. £t,cum manifeftumeflcpiftiduomotusdcbet attribuicor
membro attribuatur intelligere, fi fit motus,& di
di,inccepit quserere cui
xit.&diftinguereeftmotus,Cq? tale membrum currictah curfu ita ceci-
.

ditinfcriptura &intcnditcj>,fidiftinguerefitmotus,opinandiim eftcj»

aliudmembrumefteiproprium,ficiucorira:. &dixithoc, quiaiam de-
claratumeftcpomnemotumeftcorpus. D.d.&rectu eftvtahquidcur-
rattalicurfu.itaceciditinfcriptura.&inte^ditqjrectueftqjahquodmem
F
briimcurrattalicurfu,autinomnibuspaffionibusanima;,fiomnesfunt
rnotus:aut in quibufdam,fi eftin eisaliquid,in
quo non eft motus.& co-
rum,&inquibusfuntmotus,quardam mouetuurfmlocum,&qua:dam
fecundumalterarionem. D.d.qua:autefuntilta,&quomodo,&c.i.qu;e
autem membrafuntea,qua?mouentur vnoquoq; iflorum motuum h\
vnaquaq;partiuanima',&quomodomouentur,propriumeftalijloco,
9-Phy.n.
E tciixithoc,quiainhoclocotaiuumeft neceflarium quod ifttmotus
/intefleiuiahterin rcbuscorporeis, &diuifibilibus, vtdeclatatumeftin
fermonibusvniucrfalibus.

Dicereautemirafcianimamfimileeft,etfialiquisdicateam te
J-

^Ocere vel2edifi'care:meliuseftenimfortaffisnodicereanimam mi
fereri,autaddifcere,autintelligere,fed hominemanimnrhocaute
non tanquam motu in llla exiftente : aliquando quidem vfcp
fed
adilIam,a!iquandoautemabilla:vtfenfusquidemabhis,remini
fcentiaveroabilla,ad eosquifuntinfenfitiuismot 9 ,aucquietes. *
s o p h. Dicere autem irafci animam:~Vel timere ,fimile cfi attLJi cjuis di~
cat ammam texere ~\el dtdificare : meiim enim fertafivs eji non dice-
re animam miferen,aut difcere,aut ratiocmari.fed homwem amma.
<Modnon ita intetttgendum eft,quafimotus in illafit :fed mterdu qm-

dem "\fijj adillam.mterdum ~Vero ab illa uerbi caufa, fenfnt qmdeex

.

his: recordatio ~\ero ab iUa , adeos motws fmc manfiones , qutfimtm

fenfuum tnfirumentis.
Dicereautemqjanimairafcitureftfimilejei,quod texit,autcdi
ficat.melius enim videtur non dicere q> anima habet pietate , auc
docetjautdiftinguitjfeddicereqphomofacit.hoc propteranima.
&
6Chocnoneft3 quiamotusvenitad ipfam } fit in ea:fed quadoq;
peruenit
 Liber Primus 33
A pemenit ad ipfam, dt quandocp eft ex ea.v.g. c$ fentire efl: ab iftis
rcbusirememoratio autem eft ab anima.

£j Qjaiafacit hominemerrarehoc, quodeftin confuetudinedicendi',q>-

anima ira(citur,& timet, vndeexiltimatur q> ifti motus fint exiftentcsin
aMmaabfq;corpore,&cpanimamouetureiIeiHialiter iftis,inca-pitde-
clarareqjhocnondiciturnififm fimilitudinem ,&q>iftimotusitafunt,
iicutmotus.quifuntm membrisapparentibus,ficut<jdificare,& texere:&
<j>in nullodifFert,ni(i quiamembrail!afuntinteriora,& haxextcriora.
Etdixit, dicereautem q>animairafcitur,&c.i.queadmodum motustex
toris,&xdificatoris nonattribuituianimx\nifiaccidentalitcr,itaeftmo
tusiiXj&timoris. D.d.meliusenim videturnon dicere,&o.i. &ideo me
liuscft vtlocutio fit in omnibus iltis aclionibus, q-> homo facit l.oc n ani
mam,nonq;animadiltinguat,autxdificet,autaddifcat,authabeat pieta-
tem:fcdhomoaddiftitperanimam,autdiftinguitpeream. D.d. &hoc
B nonefhquia motuseft inanima,&c.i. &iflimotus non exiftunt inaia:
fedprincipiummotionisinquibufdamcorumeflextrinfecus,&fiiiisco-
rurneftinanima. Et, cumdcclarauitq?principium quorundam iftorii
motuumcftextrinlecus.&finiseorum inanima,deditexemplum.fed in
translationeaquadicimus,diminutaeft.&intenditq> motus, cuiusprin
cipiumeftextriniecus,&finisin animacftmotus,fenfus&motus,cuius Mot^cur»
principium eft in anima,& finisextra,eft motus rememorationis & iile '' .
* *
c 1 r r o c CXti infec'»
motusrememorationistortejHicnitad(enfum,&rortenon.virtuseuim g, nis m i;

rcmemoratiua,qfimoueritimaginatiuam,tuncforteimaginatiuamo- aia,c mo-

uebitfenfibilem,&fortenon. Ethocmanifeftumeft in ahatraslatione tus fcpfus
fic&dicereq:>animairafcitureftquafidicerequexit,autqd.fuatfedmc ?PP ltu j

liuseftnondicereq>animagaudet autaddifcit.fedhomoperanimam. us pj )in

,
j j.

& non quia motus peruenit ad lpfam, & fit in ea: fed quandoq; perucnit Vide coc.
adipfamjVtfeiifus^quiredditillud.quodredditadipfum afcnlibilibus:& Zun *

quandoq; fitmotusprincipium abca,vtin memoratione.& tuncautre-

C manebl t m ea,& non pertranfibit ad aliud aut veniet ad fenfus, & tranf
:

mutabiteos. Etintenditperhoc,quoddixit, noeftquia motus venitad

ipfam.& fit in ea.i.no,quiaanima eft fubieclum iftius motus, dicitur ha-
bere ipfum. Et intendit p hoc,quod dixit,& tunc aut remancbit in ea,&c.
ideft q> ifte motus,cuiusprincipiu eft abanima,f rememoratio, forte re-
manebit in corpore.quod eft lnftfm iftius virtutis & forte pertrafibitad
:

aliud,quoufq; perueniat ad fenfus,ideft ad inftrumentafenfuum.

Intellecftusautem vidctur infieri fubftantiaquaedam exiftcns,

Sc"non corrumpi.maximc enim corrumpetur vticp ab ea q uac eft:
in fenio debilitate: nuncautem fortalTis quemadmodum in fennv
tiuisaccidir.fienimaccipiat fenioroculum huiufmodi,videbit
vticpficut«3Ciuuenis.Quarcfeniumnoncftinfuftincndoaliquid
ammam/ed in quo, ficut in ebrietatibus&infirmitatibus.
DeAnim.cuco.Aucr. E Intclle-
 .

Dc Anima
s o p h. intclleftus antem "Videtur accedere, ac fnbjlantia fudam effe,nec D
tnterire. nam ab eapotifimumhabetattone qu<£ infemo fienfolet, la
befaclar etur.nunc 1/ero ~\t in fenfortjs euenit ; nam fenex naclut ocu-
lum talem,yidebit uti^ficut et muems <Mare fneclus no cfi eo cjuoi
.

anima aliquidfit paffa ,fcdidin quo : quemadmodum in ebrietatibuA

ft crinmorbu.
Intellecflus autem videtur effe fubftantia aliqua quce fit in re,
,

&noncorrumpitur.Quoniam,ficorrumperetur,magisdignum
effetvtcorrumpereturitifatigatione,qu3ceftapud fcnectutem*
fedvidemus q>il!ud,quod accidit in fenfib 9 exhoc, accidit incor
pore.fenexenimfireciperetccuIumiuueniSjVideret vt iuuenis»
fenectus igitur no eft difpofitio,in qua anima patitur aliquid, fed
difpofitio in qua anima eft ficut eft apud ebrium,& aegrotum
65 CumconcefTitcpanirna moueturaccidentaliter,i.propterfi]biectum, *
perquodcoftituitur,&proptcrhoceftgenerabilis,&corruptibiIis,incce-
pitdeclararecpinrelleCTusmatcrialisinrerpartesanimx videtureflenon
mobilis,neq;accidentaliterctiam.eft.n. nongenerabiIis,&noncorrupti
bilis,nififmillud, in quoaguntexcorpore,autfmi!!ud, arjuopatitur:
quiahabetinftrumentum corporale,quod corrumpiturperfuamcorru.
Intelrsma pr.ionem:ficuteftdifpofitioinalijsvirtutibusanimx. Et dixit Intellect'
liscfiphe-
autem videtureflefubftantia,&c.&intcndithicperintel!ectum,intelre-
nes oium ^ um materialem,qui comprchenditintetiones omnium entium. D.d.
entiii. Ide Qj-ioniam,ficorrumperetur,&c. ideftquoniam,ficorrumperetur, habe-
5. <ie Aia retinftrumentum corporale:efietenim virtuscorporis.Et,fihabcretm-
r.co.
4.J, {t rum entumcorporaIe,accideretei apudfenectutemillud,quodaccidic
fenibus : & tunc debihter intclligeret mtentiones rcrum intclligibilium.
fed non eft fic & tunc necefleelt vt non habeat inftrumetum corporale.
:

, deATa &>cumifteintellectnsnoncorrumpiturinfe,tuncilIud,quodcorrumpit'
t.c.10. & infe,eftpafrio,autactioeiusper corruptionemeius,aquopatitur:cumil *
hicitextu lud,aquo patitur,fitintracorpus,vtdec!arabiturpoft. Deindedicit fed
iequenti.
-vicJemus q>illud,quodacciditin fenfibusex hoc. idcflfcd,quia videmus
hoc,quod accidit in fendbusex fatigatione apud fenectutem, poteftattrt
bui virtutifenfitiua?talimodo,fcihcetnonquia virtustranfmutatacft,&
inucterata,fcdquiai!lis,perquannte!l!git,acciditfat!gatio. verbigratia
artifex,cuiusactiofatigaturpropterfatigationemin!hu!Ticnti,nonpro-
pterfeipfum.&,cum iftefermofitfufriciensin(enfibus,quanro magisin
mtellectu. Deindedixit.fenectusigitur noneftdifpofitio,&c. ideft&fi
•cut fenectus,& inuetcratio contingenshomini frn hanc rationem, no cft
diipofitio,inquaanimapatiturad viam corruptionis:fcd difpofitio.quej
acciditeiapud fencctiucm cft fimilisdifpofitioni quae videtur accidere
,

eiapudebrietatem,&a?crritudinem.exiftimaturenimcpanimaapud hec
duononpatituradcorruptionemj&maximcapudcbrietatem. Etifte
fermo
 Libcr Primus 34
A fermopoftremu*eftfufn\:icns,nondemonrtratiutis.*iedrofuetudo Ari *C5fuetu-
oAtlf' c
ftoteIiscftinduccrefermonesfulficicnte5,autpoftdemoftratiuos,autin ^.
Iocis,inquibusnonpotcftindiiccrefermonesdcmonftratiuos. monesfuf
r> j r ,- ,
ficientes,
Intelligcreautemcxconiideraremarccfcuntalioquodaminte aut poft
riuscorruptoMpfumautemimpafllbilceft.Intelligereautemaut demfati-
U° a
amarecYodire,nonfuntilliuspaffiones,fed huius,habctis illud i c^s
"^
fmq>illudhabet:quare<3choccorrupto,necp memoratur,ncqj busfi p6t
cois,q> quidem deftrucftum >duccf fet
amatrnon enim illius erant,fed eft: In
m
telledus autforraflisdiuinualiquidcVimpafTibile.Quodquide
ijritur non poffibile mouen animam, manifeftuni eft: ex hisrfiaut ViHc u\c.
Cce.c.
penitusnonmouetur,manifeftum quoniamneqsafeipfa. 1.

&qibl.
o f H itfUt C7" mteUigere & contemplart languefcit, dtim ahudquidpta
intm corrumpttur:at tpfum tmpatibtle eJr.R.tttoctnart aute,CT' ama-
re^el odijfe ,non p.tnt tlltm paftones ,fedetus quodhabet tllud,quate-

nm tUudhabet.ita<L hoc corrupto,ncc memimt, nec amat.non emm tb-

littserat,fedcommum tUtm, quodtntertjt : mteUeClm autemfortajfe
Diuinm qutddam eJ},C7" tmpattbtle. Ex hts tgitur ammam mouert rio
Pojfc perjjicuum ef.Quodfomntrio non mouetur,conjiat eam ne% aje

ipfa moucri pojfe.

Etintel!igere,cVconfyderarediuerfantur, quadealtquidaliud
corrumpitur intus:ipfum autem in fc nihil patitur.Diftineftio au^
tem,cV amor,& odium non funt effe illius , fed iftius £m q? habet»
Ideoetiam,cumhoccorrumpetur,nonremCmorabimur,rieq3di
ligcmus alics.nu igitur eftillius,fed eius, quod eftcoe,quod amic
q tebaturJntcllectusaiitdigniuseftvtfitaliquoddiuinu,&impaf
fibile.Quddigiturimpofiibileeftvtanima moueaturmanifeftu
eft.<3c,fioino non mouetur manifeftu eft q? non mouet,neqj ex fe#
*b Ciimpofintqiintclleclus.quiintelligitintclligibiliajneqjcftgenera-
bilisneqjcorniptibilisXcdintclligcrejOjiiodcftactioiftiusintelleduSjVi
deturgcneiabde,&corriiptibile,iriccEpirdarcmodum,exquocontineit
hoc:&cft,q>illud,quod iincIligit,ertintracoi[uis,&eftgenerabile,&cor
niptibilc,&dixit.Etintclligere,&confydcrarcdiueiTantut,&c.idcft&ae
eiditq>intcIligerequandoq;fitin potcntia,quandoq; inactu non,quia :

intellcdtum cftgenerabile,&corruptibile:feciquiaintracorpuscorrum-»
pituraliqiijdaliud^velci^inquoeltintelligere. Deindedicit,ipfumau
teminfeniluIpatirur.fcilicctintellcCcusimoginans. &poftdeclatabitq*
b.rccftresimaginans,velimaginata:autintelligens, vcl intcllccla :)&cft
i11ud,qnod voc.it inTcrtio tractatuintelledum paflibilem. Et,ciimde-
ditmodumdifl'olutionisqua;ftionis,inquaqua:rifquomodointcllecV
t •; intcl*
 De Anima
intelligcnsnon eftgenerabilis.autcorrupnbilis, &inteIligere,quodefi: D
fuaadtio,fitgenerabilis,&corrupcibilis,inccepitetiamdeclararcdevircu
tibus,licec,ciim (inc accnbura- incelle&ui , videantur generan & corrum-
pi,q?ilke vucucesnonfuntintellectusaeterni. Etfac»choc,neaccedatqu£
itioin hoc,quoddixitinintellectu materiali m
Tercio tractatu , (ciliccc
quomodo inrellectus fit ingcnerabilis, & incorruptibilis:& nos pofuim*
quod poftmortem neq;diligimus,nequeodimus,neq;diftinguimus.
3. dc A>a Deindedicic.Diftin&ioaucem,&amor,&odium,&c. ideft diftindio
tcx.cio.
autemj q Uie accnbuicur vircuci cogicaciux, & ainor, & odium , qua: actri-
buuntur rationi,(cilicecqua:accipiuntacT onem rationis. videtur enim
;

inhacparteanim2q>ficaliquodracionabiIe,quodeftobediesincellectui
J
inhominibusbonis.iftaigic nonfunta&ionesiitiusincelleclus:fedfunt
accionesvncutumhabentiumhancratione, fm q> habentillamadione.
Etaddidithancconditionem,(cilicetlecundum q» habent:quia impof-
libile elt vt iftae virtutes fint,mfi cum intelligere ied, fi attnbutx fuerint
:

ei,noneritattribuciofmq>fuuc. Deindedicic.(deoeciam,cum hoccor- E

rumperurnonrememorabimur,neq:diIisremus.ideft&,quiahxacl:io-
nesfantinnobisavircucibusgenerabilibus&corruptibilibus,alijsa vir
tute,qua;eftintellecTusmacerialis,f qui comprehendic intentionesvni-
uerfales,nonpoteftaliquisdubitare, &dicere q?, fiintelleclusficingene-
rabihs,& incorruptibilis,quarenon rememoramur poft mortem, nequc
diligimus,neq; odimus.hx eni m actiones funt virtutum
aharum ab llla
. virtute. D.d lntelleccusaucemdiwniuseft vcficaliqudddiuinum,&no
b^iH^ar P
non cranlmucabilepropcer mixtione cum maceria. D.d.
auT i D ile,ide(t

tib^hmj '^uod igitur impoilibilecft^&c.ideftmanifeftumeftigicurexhocler-

uet', ne^; mone,q> impofTibileeft vc amma moueatur.in quibufdam autem parti-
eflenuarV, bus,lcihcecinincelleclu,neq;eiTentiaIiter,neq;accidentaliter:in quibuf-

^ am vero ac adentaliter,non e(lentialicer:& ciim declaratum fueritq? no

denulV vt
I itelleftu: mouetur omnino ex fe: quianecefiarium eft in omni moto ex (c,quod e*

in qbufda propnum i nimalibus,vt moueatur ex fe eflentialiter, & non couercitur.

yo mr-ue F
urr uh.
Multum autem his quse dicfta funt irrationabilius ,dicereanb
mam effenumerurh mouentem feipfum:infuntenim hisimpolTi
bilia^primo quidem ex ipfo moueri accidentia,propria au tem,ex
co q» dicunt ipfam elle numerum. Quomodo enim oportet intel'
ligerevnitatemmotamjcklaquo^&quOjimpartibilem&indiftc
rentem exiftentemcri nanqs ett mota &
mobilis, diflerreoportet,

s o » h. &t" multo M4ws,<judm qn<£ dicla funt a rattone dijrat, dicere am~
mam numemm fe ipfum mouentem : adjtmt emm his tmpojlihlta.

tirimum s au& ex ip(o rmueri acadunt : demde pecuhanaqu<edam,

exeo.f.quod dicant eam ejfe numerum .Quomodo enim oportetM-
telligere ^mtatem qnx moueaturju* a quo,<<y quomodo.cum tmpar-
tibilis
 Liber Primus 35
A tibilisfit^nuIlamhabeatdiJferentiamfNamJieJlmotiud crmo-
hdis Jtfferre eam oportet.
Er magis remotus a ratione eft fermo,qui dicit animam elTe nu
mcrum mouente m fe.contingunt enim hoc dicenti multa impof»
bilia.cxl primo ea,qux con tingunt dicenti animam mouerircV po
fteaquae contin^untexdicereeam effe numeru .Nefcimusenim
quomodo inteMipimusvniratemmotam,c\'aquo mouetur,<3£
quomodomouetunigituroportetvtdiuerfetur.
*7 Cumcomplcintcontradidtonemad vtentcs motutantum indeflni- contrapo
tioneanima inccrpitcontr;idicereeis,qiiicum motu vcuntur numero & nentesam
,

dixit.Etmayisremotus.&c.i.&iftef rmoinanimaeftminorisfufficien maeenL|

-

V* rr j n f merum.
ti^omnium iermonum,i.lermodicentisanimameflenumerum femo-
ucntcm.continsuintenimei multaimpolTibilia.&primoilla,qua:con-
™ tinguntdicentianimameflealiquod mouensfe:&pofreaea,qiia:contm
guiu,quiaponunteame(lenumenj moucnrem le. D.d. Nefcimus,&c.
ideft nefciniusenimquointe ligiturvnitasfempmota.omneenimmo-
!

tumhabetfitum&vnitasnonliabecficiim.tcfimilicerimpoflibileeftct
intelligerequo mouetiir,quoufq;diuidarur in alicjuod motum,&ina!i
quodmouens,fm q->diuiditurriud,quodmouei fe. vnitascnim infenS
diuiditur.Etf H etiam lmpoflibilecftintelligercquomouec.qmillud, ^ pny
tc
c]uodnondiuiditur,non mouetur.vcdeclaraium efh D.d.i^ituropor- «.87. &
tet vtdiueifeturidefrfieflaliquismodus, fmquem mouetur,&alius,fm 8,s -

qucm mouet,oporter vtifti modidiuerfentur:& ficeritdiuifibilisfmin

tcncionem.vnitasautemnondiuidituraliquo modo.

Ampliusautem,quoniamdicuntIineammotamfacercplanu,
punctumautemlineam:c>^vnitatummotus,lineccerut:punclus
enim eft vnitas poiitionem habens*numerus autem animx ia ali^
C eubieft,&pofitionemhabet.Ampliusautemanumerofiauferat
quisnumerutn autvnitatem,relinquitaliusnumerus:plante. aut
&;aialiumulta,diuifaviuuntcVvidenteandeatam here fpecie.
p H *
. item qtua dicunt motam litieam planum facere : puncfttm ~\ero It-
neant: cr" "\nttatum etiam motui erunt ltne<e punffum entm "\nttai
.

ejf pojittonem habens numeruf ~\ero antm<e aiicubi tandem e[l,crpo

.

ftttonem habet. itemfta numero qutfyiam nnmerttm "\el itmtate ait-

feratjrelincjuitur altm numerns : at ttero plant<£ cr plera<i ammaliH

Ji fecentur^ttuunt ,cr eandemjfecte habere antmam ~\tdentttr.

Etetiam,cumdicuntcp } cumlineamouetur,facietfuperr7ciem,
&puncftuslineam.pundtusenimeft vnitashabcsfltum, ficutnu
merat animam in fitu,cV habet fitum Et etiam, fi de numero di^
.

minuiturnumerus^aut vnitas,remanebicalcer numcrus &£ plan^

E iij tr
 D£ Anima
t«,& plura animafia remanebunt vi ua,cnm abfcihduntur &C ta^ :

men reputatur q> anima eorum eft illa eadem anima in fpecie.
68 Cum
dedit modos,ex quibusaccidit vriftefermo conttadicac fibi , dc-
Secudaro ditetaliaimpotfibilia,&mxit.Etetiam,cumdicunt,&ci. &cum confuc-
tudo eft Mathematicorum diceie q?, cum linea mouetur , fit fuperficies:
&,cum puiKftus,fichnca:vnitatcsaut,li mouentur, ncccflatiumeft vtha
beant fitum:& ols vnitashabens fitum eft pun<ftus:neceflecft vt vnitates,

. . c|uasponuntelTenumerum aia:,fintpuncla.&,fifintpuncta,&mota,ne-
eruaro.
ce fl ee fj. V tfaciantlineas,n6adtiouesanima% D. deditaliud impoflibile,
&dixit.Etet,fidenumerodtminuitur,&c.i.&et modi numerorumdi-
uerfanfTm magis& minus.fi enim exquacernitateauferatur vnitas, fiet
tcrnarius:&,fiaddac,fietquinarius.&nosvidemusocanimatumexplan
tis,&pluraexanimalibus,licetdiminuaturabeis vnapars, tnremanetil-
lud,quodremanetacqualeinfpecieprimo. vndeatftio animx videturin
.?.
x &,fi a&io animateflet in quantitate, contin-
capitulo
r ~l qualis,non
t
quanti. '
t
vreeiqh, ' i . . .

m
.

n i quato. gerct vt amma,qua: remanet in plantis,eliet di uerf a fpecic a pnori.

Videbiturautem vticpnihildifferredicerevnitateSjautcorpo
raparua. etnancpexDemocriti fphxris iir7antpun<fla,maneat
autem folum quantitas,eritaliquid in ipfo,hoc quidem mouens,
illud autem quod mouetur: ficut in continuo : non enim propter
hoc quod eft magnitudinediffere^aut paruitate , accidit quod di^
c5cumeft,fedquiaquatum:vndenecelleeftaliquid eiTemotiuum
Vnitatum.Si autem in animali mouens anima,<3d in numero.Qua
re non mouens &C quod mouetur eft anima,fed mouens folum.
8 o p H. Nihd autem referre ^iideatur 3fiue ~\mtates 3 fiue farua corpufcuU
dicantur:Etenim ex Oemocriti /jtbtrulis fifiant puncia 3 modo fola ma
, ,
.

f
neatquantitas3 eritinipsaquidpiarn quodmoueat 3 £T quidpta quod
moueatur , quemadmodum in magmtudine: net^ emm quodmagmtu
dme differant aut paruitate ,quoddi£lum efi euenit ,fed quia quantttm
Jimt:itaq^ neceffartum ejl adejfe ahquid quodfit moturum "ynttates.

quodfim ammali idquodmouet amma efi , etiam w numero. Quarc

non quodmouet 3 <CT quodmouetur3 dta eji: fediddutaxat quodmouet.
Et poteft homo dicere q> nulla eft differentia inter vnitates, &C
corpora parua.Fiunt enim ex fphscris Dcmocri ti paruis puncta,
&C remanet fola quantitas , quafi effet in eo aliquod moti uum, &C
aliquod mouens.non enim,quiadiucrfanturfm magnitudinem,
&C paruitatem,continget hoc,quod diximus, fed quia quantum»
Et ideo neceffe eft vt fit aliquid , quod moueat vni tates. Si igitur
anima eft mouens, etiam eft numcrus . vnde necelTe eft vt anima
non fit mouens,& motum,fed mouens iblum»
Idcft
 Liber Primus 36
A Ideft,Etpotefthomodicereq)nulIaeftdfia interponentem vnitates 69
fe mouentes,& ponentem has vnitates corpota parua.ponendo cnim eas '-ii;***» 16

mouentes fe,ponit eas corpora.&,fi non, quo intelligutur vnitates fe mo

uentcs. D.d.Fiuntenimexfphxiis Democritiparuispucta. &intendit,
vt mihi videtur,& fiTr qui ponit cp poflibileeit vt punctus moueatur,co-
ceditq:>contingitei q> punctusfitcorpus.&idcobene poflumusdicerecp
fphxrx Democriti,qnx mouentur exfe,adeo funt parux, qidicuntur pu.
cia.punc"tuscnim fm hancpofitionem non eft nifi corpus. Et, cum nar
rauithoc,deditcaufam,propterquam poilibileefttn talibuspun-ftisima
ginariq>ineisfitaliquodqua(i moucs,&aliquodquafi motum,&dixit. . _ _.
u n * *"
&remanet(blaquantitas,&:c.ideft vt nuhi videtur,quoniam,cum fue-
ta ,

rintmotx,remanebitin cis(olaquantitas,uauferatabeisaliasquantita- net ina !i-

ccs.&cum naturaquatitatisremanetincis, potlibileeftirncllligcreineis quo, pole
aliquodmotum,&aliquod moucns:licutm corponbus.hocenim 116 ac- e 'eoima
ciditcotpori,mfi r"m q> eft coipus>non fm qj eft magnum,aut paruum,fi
^'"^mopi
B q>fitmottimexfe,&q- moucnsineofit aliuda moto. Et hoc intcnde- q^,yi \ z {

bat,cumdixitficuteftincontinuo,&c ideftq->resn6diciturcflcmotacx evnr.si va

fe,& vtmouens litaliudinca;i nioto,quodcftcoipusma£nuni,autpar- cu.° * -m

r , ,, D j • P. * • Comecato
uum:fedquiaeitcorpuscontinuum tanttim &ideoomnisponensvni-
. -
co
r
utcmmotam exIi.\autpf<clMm,neceflceftciponerecorporaparua.&fic 4 phy. ec
.

innullodirfert poncnsauimamcrTc vnitates.autpunda fcmouetia,aDe cx co op-

moctitoponenteeameflelphcrasparuas. D.d. Etideonecefleclt,&c.i. P«|" u c<.i

|!"

&ciim vnitatcsfintmoucntesfc:& mouesin reeftalnida moto neceflc :

fu ! nc ,i s .

eft vtillud quod niouct vmratcs,fitaliudab vnitatibus. fi igitureftmo- vide cot.

uensinomnimoto,animaetiamcft moucnsin vnitatibus, non vnitates Z\m.
motx,quxfuntnumerus:vndcneceflceft,vtaiafitmo'Jenstantum,non
moiiens,&motum infimul. D.d.Siigituranimaeftmouens.&c.i.fiigi
turaIaeftmouensmatcria,cftetiam mouensnumcium.vndenecefleeit
vtanimanon fitmouens,&motum ex numcro,fed mouensfolum.

q Contingitautcmhancvnitatcmquodammodo elTe: oportct

enim quandam incileipli diftcrentiam ad alias. puncti autem ftv
litarr),quac vricpdiflerentiaerirjniiipoiuio.Aiquidemigicurfunc
corpore vnitates 8C puncta,in eodem erunt vnitates, ob
alterae in
tinebit enim locum puncti:& tamen quid prohibet in codc eiTe,ii
duo luntjC\ infinitas.J quoru enim locus indiuifibilis eft, &C ipfa.

r H# lam uero quifien potefi >/ eafit "vmt.u ? oportet emm altquaeint
ejfedijferentiam ab aitjs: at puncli monadia quAnam fuertt dffe-
rentia,nifipofiuo ? Si igitur "\mtates fiue puntlaqnxfnnt m corpore
w eodem erunt ~)>mtates occupabit emm locum punclt.
dtuerfa funt , :

xsitquijiduo m eodem fitnt qtud obfiabit cur non ettam mfimta fmt?
,

^uorum emm locm^ cfi mdimfibilis } rjr ipfia mdem.

E iiij Et
 De Anima
Et quo eft poflibile vt fit vni tasc^necefTe cfi: enim vt habeat dif/ D
ferentia,qua difFerat ab Vnitatibus alfjs dC quac diuerfitas poteft
cadere in pun&o><Sc* vnitate,nifi fit in fitu^Si igi t vnitates, dC pun
<fla in eodem loco fuerint,quia occupant locum pundi: licet nihil

prohibeat vt in eodem Ioco fint duo punc°ta,& pucla infinita : res

au tem,quarum locus eft indiuifibilis,funt etiam fic.

70 Etquoeftpoflibileapudeosvtanimafitaliquodcompofitumexvni
tatibus?necefleeftenimdaredfiam,quavnitates,qu£funtinanima,difre
runtabvnitatibusnumerabilibus.&,finon ,tuncnumerusefletalatus.
Et cum narrauit q> necefle eft eisdare differentiam intet duo geneiavni
tatum,dixit.& que^ diuerfitas poteft cadere,&c.ideft & nihil eft,in quo dif
feranthajdua: vnitates,inquantum vtraq;eftindiuifibilis:nifialiquisdi
cat q? vnitas,qua? eft in anima,habeat fitum numcri, aut non habeat fitu,
&
fic vnitates,qua: funt in anima,erunt puncta . didum eft enim q> pun-
Supratcr. ftuseft vnitashabensfitum Et,cumdeclarauitq>neceffeefteisdicereq> E
.

co
vnitates,qua: funt in anima,fun t pun&a, inccepit dedarare q> cotingit eis
*

dicereq>funt eademcum pun<Sisexiftentibusincorporibus,&dixit. Si

igiturvnitates,&pucl:afuerintineodemIoco,necefieeft vt vnitates,quc.
funtinanima,&punda,qua;funtincorpore,fintidem.feddimifitconfc
quens rquiamanifefteconfequituraprxcedenti. D.inccepitdeclararc
antecedenSj&dixit.quiaoccupantlocumpundi.i.necefTeeft vtfintineo
dem loco:quia necefle eft v t locus vnitatu,qua: funt in ala,fit locus vnios
puncl:ipundoru,qua:funtincorpore.&,cumIocusvnitatum,qU£Efunt
in ala,eft locus vnius pun&i punftoru corporis necefTe eft vt fint in eode
n - ,

j OC 9 £ i ncji loco. D. incoepitdedararecp ncceffeeft vt,locuseoru fit locus vniuspun

miibiF, cu. fti,&dixit.licetnihilprohibeat.ideftnihilprohibetvtduopuncl:a,imo
fupponut"'
j n fi n itafintineodemloco.immohocnecefTaiiueft:.omniaenim,quoru
dluifibilc
^ ocus e ^ in^iuifibiliSjCum fupponuntur ad inuicem , nullu fit diuifibile.

Siautequ3cincorporepunda,numerusanim3E } autfiquieoru j
qux in corpore punitoru,numerus anima, quare non omnia hsw
^entanimacorpora^punclaeniminomnibusvidenturefTej&in
finita,AmpliusautequomodopofTibileeftfepararipun(fla6Cab
diuidantur linea: in pundac*
folui a corporibus,nifi

so PH. Quod fipuncla ea cpu&funt in corpore fimt numerw ts qui aia ejf:
jinnmerm conflans ex punclis ijs qm m corpore (imt , amma esf,
ttel

cur non omnid habent antmam corpora f in omnilws emm pnnfla ejfe
uidentur,ea^ infinita. Praterea qmfieri potefl , ut punftafeparentur
acfoluatttur a corporibus,(i qmdem non diuiduntur Une<& mpwicla ?
numerusanimaEfitpun<fta,'quaefuntin°corpore, aut ala
Et,fi
eft in numero,qui eft ex pun<ftis,quae funt in corpore , quare oia
corpora
 LiberPrimus. 37
1 A corporanon habetanimamc opinanturenirtiq?inomnibuscor,'
,

poribus funt pun(fta,cV" infinita.Et etiam quo eft posfibile vt pun

ctafeparentur a corporibusreu linear non diuidantur in puncftac"
Dicit&cumnecefreeftexfermoneprxdi&oquodvnitateSjVquxfunt sexti rS
flnima,fintpun&a,quxfuntincorpore:autanimaeftaliquodexiftensin contraAtt
tl< uo, •
numero,quihtexpuncT:is,quxfuntincorpore,ciinecefle cft induobus l
pun€tisq?fuperponatur,quoufq;fiantidem:quareomnia corpora non
funt ani mata,cu in omni corpore fint puncta infinita ? immo nccefle eft
vtquxlibetparseiusfitanimatatquodeftimpoflibile. D.d.eisaliudim- .

poflibilc:&eftcpanimanonfit abftratfta acorpore, itaq?impoflibileeft r6 ^ontt*

vtanimalmoriatur,nifi pcrcorruptioncm fuicorporis.&dixit.Etetiam Antiquot*
quomodoeftpoilibilevtpundtaieparenturacorporibus?&c.i. &contin
giteisfm bancopinionem vtanimanonfeparctur acorpore,ncq;vtmo
j> ri3tur.qm,(ianimafitpun£ta:&punc~ta impoflibile eft vt feparentur i
corporibus.-cumdcclaratumeftquodlinexnoncomponuntur ex'pun*
<ftis,neq; fuperficies cx lineis,neq;corpuscx fuperficiebus:fed pundta n5
fcparantur alinea,quiafunteiusvltima,neq;lineaafuperficie, neq;fuj?»
ficicsacorpore:tuncanimamimpofiibileefticpararia corpore. fedta*
men poflibileeffetin pundisabftiaclio,filincxefl'enteompofirx ex eis.
quod eft impoflibile:vt declaratum eft in Phyficis.

Animamexfubtilifsimocorporenoncomponi. Capt J.

Cciditautemficutdiximus,ficquidem ide dicerecorpua

a; quoddam fubtilium partium ipfam ponentibus , fic aute,

ficut Democritusmoueri dicitabanima,proprium incon
uenicns.Siquidcm cnim eft anima in omni eo quod fentit corpo-»
re,ncceffe eft ih eodem duo elTe corpora,fi corpus aliquod anima*
C Nnmerum autem dicentibus,in vno puncto,pun<fta multa,8t' o€
corpus animam habere:nifi quidam numerus diflerens fiat , 6C a"
liusabhisquiincorporepuncftorum.
•*H • isiccidit autem qucmadmodum dtximus utparttm tdem dtcant
quodtt qut corpus quoddamfubttltum parttum tpfam jiatuunt :par*
tim ut DemocritPh ab amma dicit mouen,pecuiiare alfurdum. Nam)
fi^ntmaefi tnquaq^parte etus qttodfenttt,necejfe eji tn eodem du$
effe corpora, fi amma corptvs aliquod efi. /is autem qui numerum dt~
cunt,in uno ptmtlo,multa elfe puncla,aut omne corpus ammam hahe*
re.fi non altquts dtfferens numertts accedit , atq^ dtuerfus apunclts tii

qu* tn corporefunt.
Etcontingit,ficutdiximusaliquomodoVtfermo eorumfitfi
milis fermoni ponentis eam efle corpus fubtilium partium: fecuri
dumautcmaliummodUjVtdicitDemocritus in motu,propria
 :

De Anima
eiseftimposfibiutas.Quoniam,fianimaeftin totocorporefenfi' D
duo corpora fint in eodem loco, fi autem eft ali^
bili,neceffe eft vt
quod corpus,neceffeeft dicentibus numerum. vtin eodem pun*
<ftofintmultapun<£ta,vt occorpushabeat animam:nifi contin>
gat in re animalis,quae differt a pucflis exiftentibus in corporib 9 .
Etcontingitaliquo mododicentibushuncfermonem lmpoflibilitas
71
contingensdicentibusalameflecorpusfubtilium partium:&aliquo mo
doeftpropriaeisetimpofiibilitasDemocrito,accidensin hoc,c]uodpo-
fuit,9camotuseft,q>fphaJtx,quaefiuntaia,mouenturexfe. nonenimefl
dfiainterponentec|)camotusal3eeftcorpus,quode(l vnitatesmotarex
fe,autquodfpha:ra:mota;exfe, D.incoepitnotificareinqua poflibilita-
tecomieniuntifticumdicentibusalameflecorpusfubtile, &dixit. Qm
fialaeftintotocorporeienfibili^&c.i.&impoiTibilitascoiseft, quianecef
k elt dicentibusalam efle corpus vt duo corpora fint in eode loco. quo-
niamfuitneceflanum vtalafitintotocorpore, quia corpusfenfibilein
p
olbuspartibusfuis.vndenecefleeft vtin ol parteeiusfitaliqua parsala:
& vniuerfaala fitin vniuerfo corpore.& fic fupponantur corpora, pe- &
netrentur ad inuicem,f corpus,quod eft ala,& corpus,in quo eft. &
fic nc

ceflario erunt duo corpora in eodem loco. Et eft necefle dicentibus ani-
mam efle numerum vt in loco eiufilem puncti ex corpore fint multa pun
#a,dif Kn&a per intelleiftum. Et hoc eft fimile fermoni dicentispoflibi-
le eemultacorporaineodemloco.qrhcum hoc,quodponunteain eo-
demloco.fi nonpofuerinteaeflediftinda,vtdeclaratum eft, contmget
eis vt pun<fta,quae funt ala,fint pundta ipfius corporis.& fic oe corpus erit
alatum,fi nonconceflcrintcpincorporcfintaliapun<£ta,diuerfa a pun-
cTis.qua: funt in anima.fi hoc conceflcrint,continget eis vt multa pundta
fintinlocovniuspun<£ti. &hoceftfimiIefermonidicentis cpmulta funt
corpora in eode loco. & hoc cft impoflibile,contingens dicenti alam efle
corpusfubtiliumpartium. c
Acciditqj animal moueri a numero,ficut &C Democritum dixi
mus ipfum mouere.Quid e enim differre dicere fphxras paruas >
autvnitatesmagnas,automninovnitatesferri;vtrobicjjenimeft
neceffe moueri animal,in eo quod mouentur ipfx.
x^4ccidit etiamait animal moueatur a numero, ut ctiam Democn
S© T H
tum diximm illud.mouere.Qmd emm interefi,Jiue parucsffh<er<e dica
tur ,fiue umtates magn<e y aut dem^umtates quaferantur? Namw
troct modo,neceffe efi moueant animal,eo qubdtpfe moueantur.
Et cotingit eis vt animal non moueatur mfi a numero,ficut di^
ximus de opinione Democri ti. Nulla enim difterentia eft inter di
centespartesparuas,c\;dicentesquodvnitatesfecundum q>funt
motx.necefteeftenimfecundumvtrunqjmodurn vtanimalno
moueatur nifi illis motis.
Vult
 LiberPrimus 38
A V„IihJcdec!arareimpoffibilit_tempropriamcis,&Democrito, &di
-

75 xit.Etcontingiteis,&c.i.&ccntingiteisin hoc, quod dktint, q» animai

non raouetur nifi ab vnitatibus motisex fc,illud,quod contingir Derao
crito,cudixitcpaial non mouctur,nifi ex fpharrisniotisex fe. D.d.mo-
dum^fm quem eft vtramq;opinioncm &dixit Nulla
fimilitudo intcr , .

enimdifFerentia,&c.i.nullacftdifivrcntiainttrrdicentem q» dlud, quod

mouetcorpus,elt paruum,aut vnitatesparur.cum fueritpofuum Cbf-
trunq,non mouetcorpus.nififm q> mouetur:contingit.n. cp harc duc.f
vuitates,&paitcsnon mouent,nifi fm q> moucnturex fe. & mtcndit,cp,
cuitafit,impoflibiliac6tiiigctiaDemociito,c6tin«Qtcthuicopinioni.

Comp!ec"tentibusigiturin vnum numerum cVmotum,hxc

quidemacciduntcxlmultaaliahuiufmodi-.Nonenim foiumdiffi
nitionemanimxhuiufmodiimposlibileelle/cdc^accideiis.Ma'
nifeftum autem fi quisargumentauerit ex rationc iiac anime red
dere pasfiones & opcra,v t cogi tationes,fcnfus, lxti tias^ri fti tias,
B c3c^uxcunqjaliahuiufmodi:ficutcnimdiximuspriu6,ncqjdiuu'
narcfacileeltexiplis. , _

^Ac us quidem qmjimul connexuerunt numcrum cr nntum , ej*

h&c , & plerat^ tdgemti alta conttngunt . ncqtte cntmfoiumjicripo-
teji ut menta ^nimA defmtto eiufmodifit , tterum nc ejmdem acct-
dem .Quodferjjucuum fuerit , fi cjtw ex ratione hac affel/ua ey mune
ra <_Ammd aggredtatur defcribcre , ut cogttattones , fenfut tu Ltpta- ,

tes, dolores ,c£terac^generti eiufdem.Vt emmfuferim dtximm, ncdi

wnare quidem cx ipjisfacde eji.

Congregantesigiturnumerum, cV motumineodem habent

etiamhxcimposfibilia,&alia multafimilia eis.imposfibileefi,
enim vtfitdefimtioanimactalis^neqjaccidensaccidentiumei.Et
** hoc manifeftii eft,fi aliquis volucnt pficere ex hocactiones > & paf
iionesaiXjVtcogitationCjfiCfenfumjCVvoIuptatc^cxtriftitia.ho*
n.ficutdiximusfuperius,neqjeftfacile,ne43eritgfigmenturn.
_ . Dicit op dcfinicntibusanimam pcr numerum, &
motum infimulacci
duntha.-cimpoflibiliapra:dicla,&aliaplurima.Ethoc manifcftumcft.
nulluscnimcorumpoteftdarccaufasadtionum,&pafliunuminanima
propternumerum:ncq;fi finxennt,diccndoq> talis numcrus facit fcn-
ium,&taliscogitationem,&talisvoluptatcm.Quoniam,(icaufircrum .
r
dmerfarum funt diuerfxr&caufaeiftarum funt vnitatcs, & numcri nc- :
diuerf_r_
ceflecft vtvnuates.&numericaufxiftorumdiuerfentur.Etfermocius funtdiuci
io hoc capitulo eft palam. fx.lcm fu

Inbusautcmmodistraditisfecundumquosdtfnmunt aiam,
Alij
 :

DeAnima
Aln quidem motiuum maxime enunciauerunt,in mouendo ft jp D>
fam,AlrjautemcorpusfubtiIisfimum,autincorporaIisfimum a*
liorum.Hajcautem quasdubitationesflcTubcotrarietateshabet,
prxterrjmusfere. Relinquiturautemconfiderare, qualiterdici'
tur cx clementis ipfam effe.dicunt enim quatenus fentiat ea quae
funt,c3dvnum quodqjcognofcat.
9 opH .
Cum aHtem tres moc^1 tradantwr qmlus defintunt <^Antmam,parm
tim tllorum maxtme mottuum affertterunt , eo quodfe tpfa moueat
parttm eorpus tenmfitmarum parttum,ant qitodmaxtme inter cate-
ra tncorporeum efi eju<e ejuas duhttattones repugnantiMi^ habearitfe
.

reperfecutifumus-.nefiat confiderandum, quomodo dtcttur ex elemen

tis eam cofiare.dtcut.n.utfenttat ea <ju*fiwt,£r' wmquotL. cognofcat.
Et,quia diximus tres modos definitionum animae.quidamln.
iudicauerunripfameffemotamexfer&quidamiudicaueruntip' *
famciTecorpus valdefubtile,&vaIderemotumabaHi^ corpori*
bus.&nosiam vififumus induxifie dubitaticnes,contingentes
liis duobus fermonibus.Remanet igitur quxrere eam eiTe ex e\c

mentisicdmdicaturhoc^quia.entimus entia, dC cognofcimus

vnumquodqjillorum.
75 Dicitq? AntiquidefiniuntaTamtribusmodis.Q^m>riiquidaeft,quia
rnouerurexfc:&quida,quiaeflcorpusvaldefubtile,autmaxime remo-
tumanatuiacorporea.quida verodefiniunteam,quiaeftex principijs,
&tlem?tis:quiaeft,vtdiciuir,diftinguens,&cognofcens.Et, quiaiamco
tradiximusopinionieorurmquidehniunteam permotum,&coru,qui
dcfiniunteampercorpusfubtilejcontradicedum eftmodoopinionieo-
mm,quidicunteameflcexelementis. Etdebesfcire qu6d,contradidio
ciusdicentibuseamellecoipus,collocaturfiibcontiadicl:ione dicentisea
efTcmouens,quia mouetur.Omnibusenim illiscontingitdicerceam ee J
corpus,&indirrerenterfiuepofuerintillud,quodmoueiurex fe,fphaeras
paruas,vtDemocritus:aut vnitates,vtdicenteseam efle num^rum fcmo
uentem:autcorpusccelefte,vtinTimxo.&fimilitercollocanturincon-
tradictioneaddenreseam e/Tecomplexionem autharmoniam,& vftcor
puscompolitum.Remanetigiturcontradicere opinioni fingentium ca
cflccxclementisproptercognitionem,&fenfum.
NecefTariumautemeftacrideremulta&imposfibilia ratiomv
ponunt enim cognofcerefimiie iimili,tariqp ac ii anima res ponen
tes: non funt autem hsec fola,mulra vero &C alia^magis autem fot*
tasfis infinita numero quac funt ex his.

s o p H . c,u qtiidemfententi* multa ed^ tmpofiibtlia acctd.nt necejfe efi.

Pommt entm cognofcerefimilefimilt,qnafi ammam rcs tpftsponentes.
'

Atqui
 .

Libcr Primus. 3 9
A ^Atqm certe non h*efolafunt ftdpleraq^ ettam alut.tmmo mnumerd
fortaffe,quA ex ets confiant
Sed huicfermonicontinguntpluraimposfibilia.Ponuntenirn
q>fimilenoncognofciturnifiperfuumfimile:&quafiponunta'
jiimam effeifta.Scd ifta nonfunt tantum hocc, fed pluraalia.im>
mo videtur q> ea,quac ex iftis funt,funt infinita.
76 Idell&ifteiermo verificaifadeosdiccndoqjpiincipia funt oTa,qiur Pritna r6
cmra
fiuntexipfisprincipi s:&principianonfuntea,qua: fiunt ex principijs
^
oibusmodis:(edea,que;funtcx principiis,magisfiuntquaprincipia:im finienu-t
morecte vrvtea,qua:fiuntex principijs,(intinfinita.Et,cuea, quxfiiit aiam er
exprincipnsolbusmodis,alia veroaliquo modo fiuntexprmcipiis,non pr»ncipijs
3™"1 "
iuuantur in dicendocpaiaeftexpnncipiis:qm ftri qi eftaliud, noneft il-
fjon-
licconfimiIuudo.&,cilillicnonfueritconfinnlituclo, noncritcornmio:
cucogno(censnoncognofcat,ni(i penllam confinulitudinem,quam ha
B betcum recognita. £t,cudeclarauitcpfa^taex principiisnonfunteadc
principiain formis,&e(lenriis,inca.*pitdeclarareimpolfibilia,contingea
tiahuic,quoddixit,cp nilnl cognoiciturnifiperfuum fimile.

Exquibusquidemigiturvnum quodcjj horu,fit cognofcerc

animam 6C fentire fed compofitum non cognofcet , neqj fentier,
:

Vt quid eft Deus,aut homo,au t caro,aut os,fimih ter autem quod

libet aliud compofitorum non enim quolibet modo fe habentia
:

elementahorum vnumquodqj, fed ratione quadam &C compofi^

M tione,quemadmodudicitEmpedoclesos:terracjjhumuscoapta^
tainamplisdirTufionibuSjduasexoclopartibusfortita eft:aquae
>, luminis,quattuorautemvulcano:oflaautem«*lbafac5tafunt:Ni'
hil igitur profcctus elementa in anima elTe,niti rationes inerut &C
compofitio cognofcet enim vnuquodq; fimile,os autem aut ho^
:

minem,nihil:nific3c:haccinerunt.hocautemqu6d imposfibilefit
nihil oportet dicere.quis enim d ubitabit , fi inerit in aia lapis auc
ho:filY autem bonum cV non bonumjeodem modo &C de alijs »

P H . Ea igttur ex qutbus eji horum unumquodq^ , efio , cognofcat antmA

CT fenttat ,at compofitum qno cogmfcet,autfenttet?ut auid BEV S,
aut homo,aut caro,aut os? [imditer etiam qutdm ahud compofitoru?
neaue emm eorum unumquodq^ efi elementa quom modofe hahcntta,
fed ratione quadam & compofittone,queadmodu Empedocles dictt os?

>»
iAfi partes Itqutdi fj>lendoris Dadala tellm
n Ex oclogemtnaifpatuliA fornactbus haufit:
» Bts gemtnasque tgnts : funt offa htnc alba creata.
Nthtl tgtturprodefi etementa ejfe m ^Anima/nfio' rattones mfint ,
&compofi-
 De Anima
Cr" compofitio: nam unumqaodtjue cognofiet fmfimile:os autem uelho &
mmem nihtl,mfi<cr hac infint : quodfien nonpojfe, mhil attmet dice
re.Qm emm ambigat,an mfit m ^dnima lapts aut homofitemque b»
num & n °n bonum?jic etiam tn alu.f.

Ponatur igitur q> anima ccgnofcar,& fentiat ca , ex quibus flt

non cognofcit vniuerfum, neqj fentit.v.g» quid
quidlibet:<3d tunc
cft Deus } &
qd eft ho,<3c" qd eft caro,& qd eft os,<Sc" fifr alia copofi'
ta.Effe.n.vniufcuiufq>iftorum non eft vt elemcta fintin quacuq*
difp6ne,fedialiquacopone&proportione:ficutnarrauitEmpe>
„ docles in generatione osfis.Dicit.n.q> terra magna,q ujc eft in va»
„ fis osfis,quse habet de pallore ocftauam parte, &C de igne quatuor
» partes:ckficfactafuntofTaalba.NihiIenim prodeft q> elementa
fint in anima,nifi in eis fit proportio,& compofitio.tunc cnim co _
gnofcetquodlibetperfimilitudinem,&non cognofcet os,neq$
hominem,nifih3ccduofuerintinea. Etiftefermononindigetco
tradidtione.nullusenimexiftimatqjianimafitlapiSjaut homo»
6dfimiliterviuum,6£nonviuum«
77 . .

ScJaio. Dicit.Ponaturigiturq?aIa,&c.i.ponat?fmopinioncmeoruqi aiaco-

gnofcit,&fentitelementacxquibuscomponitquidlibet,quodcftexele
mentis.contingitigitureisvtnoncognofcatvniuerfum rei c6pofira;:&
q>noncognofcatciusforma\forma.n.ciuscftfupraeIementaincompo-
fito.contingctigiturvtnoncognofcatDeum,neq; hoTem, ncq;carnem,
neq;os.eflentia enim no cft elementu,neq; cx elemetis.& hoc neccflecft
EfXenti?, in oibusc5pofitis. D.d.Erle.n.vniufcuiufq;,&c.i.&eu*entix,&forma:,re
& formx rurnnccc cc it.vtfintfupraadditxelcmentis:quiaquodlibetensc6pofi-
fl

"m r* tumexelementiscoponiturinaliqua proportionc terminata a copofi- *

efarij. ide tionepropria,perquailludenseft,quodeft.&hoc cocedit Empedodes.
r
7.Me.c6. datenimingenerationcoffisproportionem &dicitcpon afuntalba,cia
60. 8c. 1.
tme i scx terra,qua:appiopriaturnigredini,&pallorio<ftauapars,&
cxl {ij
dcigne,quiappropriaturalbedini,quatuor partes. D.d.Nihil.n.jpdefl
&i deee
neratione q>ciementa fintinaia,&c.i.nihil.n.prodeft in hoc, q.->ala cognofcit for-
84. rnas,&efl*entiasrerum,vtfitexclemenris:nificuhoc q> cft ex clementis
finrineaproportiones,&compofitiones, qusappropriantur eflentiis re
rum.tuncenim poffibile eft vc cognofcat quodlibet. D.d.& non cogno
fceteos,neq;hominem,nili hrcduofuenntinca.i.necefiecft,cumnon
"cognofcatrem,nifiperfimilitudinem,vtnon cognofcatos, neq; homi-
nem,nifiin eafitcompofitiooffi?,&hominis. D.d. Etiitelermononin
c get,&c.i.&iftcfermoefivaIdeimpeffibilis.nullus enim dubitat tru
;

inanimafitIapis,autnon.&vniuerfalitcr nullus exiftimat q> in anima

viuum.& non viuum,ita qi cognofcn viuum per viuam partem , qus
(it

eftinea,&non viuumper non viuum.

Arr.plius
 ,

LiberPrimus 40
A Amplius autem cum multiplicitcr dicatur id quod eft:figni(l*
cat enim aliud quidem hocaliquid,aliud quantitatem,aut quali-
tatem,aut6dquoddamaliuddiuiforumpra?dicamentorum:vtrii
ex omnibus erit anima,aut non.fed non videntur communia om
niumelementaelTec^iigiturquxcunCBfubftritiarumfuntjexhis
folum,quomodo igitur cognofcet 6C aliorum vnunquodqj c"auc
dicentvniufcuiufi];generiselementaeilec3tprincipiapropria:ex
quibus animam conftare^erit ergo qualitas Cv quantitas &t fub>
ftantia fed imposfibile eft ex quantitatis clementis fubftan'*
:

tiamelTe,&nonquantitatem.Dicentibusitaq?exomnibus,haec
&i huiufmodi alia accidunt.
> p h. vrtterea uero eum ens multifariam dicatur(f^nif,cat entmpar-
tim hcc altqmd,partim cjuantum ,aut quale,aut alntd qitidpiam explt
catornm pradicamentorum)utrum ex ommbtts ent antma,annonf
atqut non ~\tdentur commuma ommum ejfe elementa num tgttnr
:

ex his conjlat felis ,qu<t fubfanttarumfunt ? qtto nam ergo patlo c<tte-
rorum unumcjiiodque cognofcit ? ^n dicent cutttfjuegenerts effe ele

menta,<cr' principia propr ta,ataue ex eis ^Animam conftare? erit er-

£0 <CT quantum,^ qttaUjicr' (iibjiantia : atqtti fen nonpoteft,ut ex

cjuantitatis elementts fubfantiajit,ey non quantttas . Hts ttntur qut
dicitnt ex omnibtts,hac,cr' hmtifmodi alia accidunt.

Etetiam,fiensdiciturpluribusmodis(demonftrat enim hoc

&C quantum,& quale,& aliud prardicamentorum) vtrum anima
fitexomnibuscis^Sed non exiftimaturcpomnia habentelemen-
ta,c3<Iprincipia.Etvtrumnonfintnifiexelementis fubftantisetS
C tumc^Sedjli fuerit ita,quo cognofcit vnumquodq? illorum ^Aut di
cant q> quodlibet generum habet elementa,& principia propria,
«xquibusconftituitur. Animaigitureritquale, <3t"quantum,(3C
fubftantia.Sed imposfibile eft vt ex clcmentis quanti fit fubftan'
tia,& ncn qiiantum.Qui igi tur dicunt quod eft ex omnibus, con
tingunteishacCj&aliafimilia.

y8 Cumdeclarauitimpollibilecontingenseispp cognitionem formam

rtiaro. rcrum.cum formxnon fint elemftunvieqiexelementisjncapitdecla
rarecpcontingunteis aliaimpoflibilia licetconcedantcpcognofcitco-
,

pofitappfuaprincipia,i.quiaeftex principiiseorum Etd. Et etiamfi .

ens,&c.i.&etiamqiio pofluntdicerecpaiacognofcitres ppfua prlcipia?

Ens. n.qfiq;demonftratlioc,qriq; alianouem pra?dicamenta:&ficqua:-
rcndumeft vtrumalacognofcatquodlibetiftorum ger.erum , quia cfl
exprincipiisoIumcorum,fioIahabentpiinc]pia:autex pvincipiis quo-^
rundam.
 .

DeAnima
rundam,fi non oTa habent principia. D.d.Scd non exiftimatur. i. fcd , fiD
pofuerinteamefIeexprincipiisquorundam,qua:rendumeftab eisvtrii
(aiafitexprincipiisfubftantixtantum.cuhocprxdicamentuminter oia
exiftimeturhaberetantumprincipia,dicetureisquo cognofcitalavnu-
quodq; illorum praedicamentorum? D.d. Aut dicant q> quodlibet gene-
rum,&c.i.autcogenturadprimamdiuifione: & eftq> quodlibetdecem
prxdicamentorumhabetpropriaprincipia:&q>aTanoncognofcitea,ni
Imposfibi fiquiafuntex fuisprincipiis.Contingiteisexhacpofitionealiudimpof
kevcfM f1 bii e: 5£e ftcp a ia»q Uaecl am arse {tfubftantia,& quxdam parsquale,&
p
^liori pdi quxdamquantum:cuimpoffibileeftvtfubftantiafitelementum alioril
cametonA prxdicamentorum.principia.n.nonfubftantia:,funtnon fubftantia»
Videopp. £).d.Qjiiigiturdicuntqjeftexoibus,&c.i. dicentibus igic aiam efle ex
oibusprincipiisrerucontinguntha!cimpoffibiliapdidta,&aliafimilia.
ai Vide
wB.zim. Inconueniens autem eft dicere quidem impasfibile elTe fimilc

a fimili,fentire autem fimile fimile,&cognofcere fimile fimiliifen

tireautempatialiquid&moueriponunt-.fimiliter autem &C co' -

gnofcere&intelligere.Multasautem difficultates dZ dubitatio'

nes habente ipfo dicere ficut Empedocles,cj> corporeis elementis
fingula cognofcuntur,<3£ ad fimile , teftatur quod nunc dictu eft,
cjuaecuncp enim infuntin animaliumcorporibusfimpliciterter
rf , vt ofla,ner ui , pili , nihil fentire videntur : quare neque fimi -
lia,&tamenconueniret.
s or h . Ksfbfnrdum efi etiamdtcerefimtle qutdem nonpatt afimth : fimi.
le ttero fentirefimde,<£r cognofcere fimtle Jimth : et tamen tliudjentt
quoddam
re,f>att &
mouenfiatuunt.ttem^ tntelltgere, cognofce- &
re.Cum autemmult* dubitattones ac difficultates onantur ,fi quts
ttt Empedocles dtcat corforets elementts fingida cognofct,^ adfimt- F
le,fidemfactt quodnunc dtclum efitqudcun^entm infunt tn amma-
lium corportbw,<juafimpliciter terrajunt,ut ojfa, ut nerui, utftlt,m
htl utdenturfenttre: quamobrem necfimtltd-.ct tame oporteret.
Etimprobabileeftetiamdicerequodfimilenonpatitur a fuo
fimili:<3£ q> fimile fentit fuum fimile , &i q> fimile cognofcit fuum
fimile:opjnandocj>fentireeftpati,&moueri,<5C fimiliter diftin-
guere,6dintelligere.Etteftaturq>fermo,cjuedixit Empedocles,
q>vnaquaeqprerumnoncognofcitcorporalia elementa, nifi fm
fimilitudinem,eftmultarumdubitationum.<3£hoc,q3 dicemus
inhocioco,<3£eftquodcorporaanimalium, quibus exiftit finv
plex terra,vt olTa,vt videtur,nihil fentiunt.non fentiunt igit neq»
fimilia;licethocfif neceflarium.
79
quirwtS CumdeditimpofTibiUacontingentiahuicopiuionijincccpitcontra-
diccre
 . ,

LiberPrimus. 4*
A dicerrpropofitioni,fitpquafundaturha:copinio, fpropofitioni dicenti
<p fimilenoncomprehendmir,nifipcrfuii fimile,&.d.Etimprobabileeft ldti.de
etdicere,&c.i.&improbabileefthoc,quod Antiquiopinanc-, cp filenon P natloac -

patiturafuo fiFij&cj) paffiuu noneflnifi contrariu afuocontrario.&o- 5

pinantcum hoccpcognofcere,&fentircfiuntperfil'e,tncognofcere,&di
ftinguercfuntpati,&moucri. Etintenditperhocq? illud,quodconfe-
quiturhancopinione,eftcontrarium primar.Hoc.n.quod ponuntoifen
tirej&intelligerefiuntperfire.&qifuntpati^coseteosaddicenducpfimi
lcpatitur a fuo fimili:quod non c6cedunt,quia^apofueiu t fife pari a fuo
(imih:& infeetimpoffibileeft. D.d.Ktteftaturqifermo,qucm d.Empe
y
dodes.&c.i &teftat q?feimo,que Empedoclesd.fq-) vnufquifque non co
gnofcitgeneialiacorporaliaelemcnta,nili fm fimilitudinem.i.quodnos
noncogno(cimustcnam,iiifi pcrilluJ,quodcft 111 nobisdc terra,&aqua
per aquam,& aerem pcr aere,& ignem per igne,eft falfus. Et hax ef t m ul
B titudodubitationumcontingentiumilliin hocloco.lllud.n.quodin cor
poribusanimalium magis vicinatur terra: fimplici,nihil fentit & tamcn
.

ofla iionfentiuntterram:licct liieisdomineturterra.fimile ergonofen-

titfimile. Ethocintenditcu d.nonfentiuntigiturneq; fimiha. D.d.li
ccthocfit necellariu.i. q>fimiledebetfeiitirefuum fimile.tucenim ncccf
fariiimefletvtoflafeiitireiittcrram,fed videnturcarereomnifenfu.

Ampliusautem,vnumquodcp principiorum ignorantia plu/

rium quam intclligentia exiftet.cognofcet quidem enim vnum
quodhbet:multaautem ignorabit,omniaenimalia. accidit aute
&EmpcdocliinfipientislimumefTeDcum.folusenimelementO'
rumvnum noncognofcet,difcordia:Mortaha autem,omnia:ex
omnibusenimvnumquodqjeft.
Pr<eterea umcui^principiorumplm ignordtionis,qukm cogmtlonis
inerit.rnuquodq emm ~)inum cognofcet,plera.^ uero ignorAlif.fi qui-
c }
dem cxteru omma.^iccidit etiam Empedocli D E VM ejfe infipientif
fimum: folus emm hoc unum et;mentorum non cognofcet,nempe dtfcor
dtam: mortalia uero,res omnes: ex ommbui.n.constat unuqnod^.
Etctiam vnumquodqjprincipiorumagis ignorat, quafciat.
Vnumquoqj enim eorum vnum tantum agnofci t , &c plura igno-»
rat.EtcontingitEmpedocliattribuereDeummaximae ignoran"
tiae.ipfe.n.folus nefcit de elementis hoc vnicum.f.Ii te:animal vero
mortale fcit ea omnia.omne.n.animal fit ex omnibus illis
Jo Etetiamcontingiteisimpoffibiliavniueifalia,f vt quodlibetetiam. QuintatS
principiorum magisignoret,quamfciat.vnumquodq;enimprincipio-
rum eorum non fcit apud eos,nifi cx quibus componitur.& funt ea
,
qui- Sexta ro.
busaflimilatur. D.d.EtcontingitEmpedocliattribuerc,&c.i.&contiu-
gitEmpedoclialiudimpolfibileproprium,ficj> Deusapud ipfum fitinfi
DcAnim.cuco.Auer. F nc
 DeAniina
neignoranti£:itaq>animalmortalceftfcienthisipfo.conting;itenirn fc- D
cundumfuumfermonem^vtnonfciatdeelementis^qusfuntapudipfum
fex,nifiquinq,tantum,f.quatuorelementa,&amicitiam,&q?nefciatIi-
tem.animalautem mortalefcitfex,quiaapud ipfumcomponitur exom
nibus Etopinarurq* Deuscomponiturexquinqitantu.i.noncxlite.co-
tingit igitur ei vt nefciat htem :quapropter animal mortale crit fcientius
co.Et Dij.quosEmpedoclesopinatureffecompofitosex quatuor cleme
tis,funtorbes.opinatur enimorbesefie Deos, «Sccompofitos cx quatuor
ekmetis,&amicina.Etideo reputabatDeumefleimmortalem .lisenim
eftcaufacorruptionis licetiam narraueritquod ipfeiam opinaturmun
dum,q>iam corrumpebatur,& iam generabatur fed fortc non opmaba-
.

turhoc,nifiin tis,quxfuntfubfpha:ra,quamuisipfe videturhocopinari

inomnibus partibus mundi.
Omnino autem propter quam caufam,non omnia habent ani"
mam quae funt:quoniam omne,autelementum,aut ex elemento
aut vno,aut pluribus,aut omnibus:necelTe eft enim vnu aliquod
cognofcere,autquaedam,automnia« E
SO PH.
Demacurnoomnia qu<e fiwt habent ammam,eum quodq^aut eie
mentumfit ,aut ex elemento uno ,aut piunbw , aut ommbm ? Neceffe
eji emm unumquidpiam cognofcere ,aut nonnulla,aut omnia.

Etvniuerfaliter,quarenonomniahabent animam :cdm onv

nia aut fin t elementum,aut ex elemento vno,au t ex pl uribus, aut
x omnibusfoportet.n.fcire aut vnu,aut qua:dam,aut omnia.
EtvniuerfaIiterneceffeefteisdarecaufam,quarenon oTahabentani-
81
mamcoprehendentem.contincrit.n.eis vtomniafintcomprehefiua.quo
, •

Sepuma ./-'.••„« /P r n d
niain.fi prmcipia,& elementa f unt cognotcentia & omne ens aut clt ex
ratia :

clcmento,autelementum,necef?eeft vtomniafciant. Oportetenim vt

omnefciat,autvnum eorum,fifueritelementum,autex vno elemento. .

quoniam tuncn6fciet,nifiillud,quodc6poniturexilloelcmcnto:autvt
fciat plura,fi componitur ex plunbus:aut,fi coponitex olbus , ola. & hoc
intendcbat,cumd.oportetenimfcireaut vnu,autquxdam,automnia.
Dubitabitautemaliquis,&quideftvnumfaciensipfa:mate'
enim comparantur elementa. Maxime enim proprium eft \h
rise
ludcontinensquodcuncpeftranimaautemaliquidmelius effe dd
antiquiusimposfibileeft:imposfibiliusautem adhuc intellectu:
Rationabilisfimumenim hunceffenobilisfimumcYdiuinumfev
cundum naturam.Elementaautem dicuntelfe prima entium.
Qu<erett>raterea quiffiam , quidnamfit quod ea unum efjiciat ?
'
matena emmjimilia funt elementa: Potifiimum emm e[i id quod co-
tinet , quidquidtd tandemft at
. amma aliqmd effepotiut aut domi-
nansyimpofiibde eJt:longe etiam impofiibilius mtelleclu Maxime.r,
.

rationi
 :

LiberPrimus. 41
A rattom tonfentaneum efi
eum longtfitme antecedere,(p natwra ejfep»
ttorem,0J tamen elementa dicnnr prima entium ejfe.
Etdebet homodubitareilltid, quoddedit iftisefTe.elementa
enim asfimilantur materiar.IIlud cniir)jCj3 agit, dicitur valde no-»
bile.imposfibileeftigiturvtaliquidfit nobilius, &principa!ius
quamanima.cVmagisimposfibileeftvtaliquidpraxeJat intel>
lec^n.neceflecft.n.vtifte fitpcedesnaturari ipfum,quod per eii
acquirit ncbilitatem fuam.elementa autc funt principiacntiii.

jx Et debethomoquacrercpquidfuntclcmenta,Cforma.clcmenta.n.vi- OcUuarS
1

denturaflimilari materix.fen manifcfcuefiqjaliudnobilitiseis li^at,&

congregat eain com pofito:& efl illud.quod cIHn eis quafi forma fi- , &
nis. D.incrcpitdeclarareqiiodhocneccflcefleflealam &maximeincel Hiudjjjja-
leCtum,&d.Illnd.n.quodagit,dr valdenobile&c.i.&ilIud,quodvfce"no
lenobUe
bihuselcmcntis,necefleeft vt fitala.oe.n.quod df cflc nobilius aliquo,mi Ide. 5 de .

B nuseftdignum nobilitatequaala.aTaigirurprxceditoIa clementacaufk A,xt -

<•"•''•

lime,&nobilitate:e!emcntaaiittpe. D.J.&magisefcimpoflibile vtali- I9-'

quid prxcedarinrelle&um.i.fianimaefletexelementis, tficprjrcedercnt d/t ch^l
eamclemcta nohilitate,&caufalitate:quodefr.impoflibjIe &;mao-isim- . nobilita--
poflihilceftopinariq>aliquodclementorum proecedatintellettumfecun te,& c a, '~ ,

dum nobilitatcm,&rni caufam flnalem D.dcditronein fupcrhcc,& ta.iee nta

.
'

t£
d.necefledhn vtifrcfit,&c.i.neceflee(temm vtintclle&uspre/cdarinef
feomniaattributafibi,&qua;abeoacqniruntnobilitatern \ vtelemenra. t

D.d.elementaautcmfuntprincipiaentium.i. &valdcdirFcrunt.anima ATa,&in-

enim&intelleCrusfuntprincipiaentiumfecundum finem & fonnam : tellcftuj
clemenraautemfccundummateriam. luntpria-
/~> a -* n ~ cipia en~
Omnes r
autemcYqitiexeoqafentitcx
r- •

cognofcit
.

amma quae tiufmfi-

funt,exelementisdicuntipfam,cYquimaximemotiuum,nonde nei &fi>r -
omnidicuntanima:necpenimfenficiuaomnia,motiua,videntur Sute"fru
enimefTequacdaanimalifi,manentiafmlocfi idC tamen videtur maieni.
hocfoIomotumouereanimaanimal.Similiteraute dC quicunqj
intellecftiuucVfenfitiuufaciuntexelementis.videntur.n.plant»
viuere non participantes loci mutatione,neqj fenfu dC animaliu
multaintelligentiamnonhabere,
OPH. Omnes aute,tum tj qut co qtiodcognofcat cr fentiat ea quafunt ,
ex elemenin eam confiare dtcunt:tum qut maxime motinnm samefft
cen[ent,non de omm loquuntur x^-intma-.Ne^ entm in ommbm us aua
fentiunt ,motns efi:^4pparet enim ejje nonnulla ammalia , qtt* m eo-
dem locofemper manent..^4tqut hocfolo motu ahima mouere antmal
mdetur:Simihter ettam qmcun^ intelleclum,£r fenfitiuum ex eleme
txfactunt.nam ty plant* utdentnr utuere,cum tamen nec lattrtM,nec
F i; fcnfutf
 . .

"" "*~
DeAnima y

fenfia pdrtuipesftnt :necnon dtdltum complurd ronem non habere . D

Et omnes facientes animam ex elementis per cogni tionem , $C
fenfum,&permotum nonloquunturdeoiaia. Non.n.videmus
6iafenfibiliamoueri,cuqua?da aialia videantur permanentia in
eodc locotlicet videatur q* illo folo motu mouet aia alalia . Et fift
£tiam eftdifpofitioponentiumintellecT:um,c^virtutem fenfusex
elementis.plantseenimvidenturviuere:fednullam habent por^
tionem de motu locali.& plura animalia etiam non intelligun t
8 ^ Dicit & omnes ponentesfubftantiam aia; ex elementis.quia cognofcit
Nona r6. &quia mourtfex fe.nonloquunturdefubftantiaaue, mfiparticulariter,
no vlr:ficutdebetfacereille,qui vultnatuialiterloquideea. D. incoepit
dec!ararehoc,&d.Non.n.videmusomniafenfibiliamoueri.i.&defini-
Vide de tioeorum,qui definieruteamper motum,eftdiminuta.multa.n.fenfibi-
fponeia
&aiatan6mouenturinloco,vtfpongiamaris: quamuis iftc motus
Jjo

aia co.i 6. apud eos propnuseit aix.&, 11 lta ellet,oe aiatum moueretur rn loco. Er-
rorigituracciditeis,quiexiftimanto^iftemotuseftpropriusanimacfen
p
Et,cum narrauitdiminutionemcontingentem definientibusani
fibili.

mam permotum,inccepitdecIararediminutionemjaccidentempoucnti
buseam ex eiementisper cognitionem,& dicit Et fi militcr etiam cft di-
.

fpofitioponentiumintelle&um,&c.ideft,&fimilitereftdeponeribusin-
telle&um,& fubftantiam animai ex elementis , quia cognofcit. plantae.n,
videntur habere vitam,& non fenfum,neque motum in loco.& videmus
<}>multaanimaliafenfibilianonintelligunt. Et,fiitaefret,neceflecfiet,vt
6mneviuumefletfennbiIe:&omnefenfibileefletintelligens,ficutopina
banturplures Antiqui.fednoneftita.omnesenimdefinientesfubftatiam
anim£percognitionem,autmotum,nonincedunt viaducentiadcogni
tionem fubftantiaianima:.
Si autem aliquis 8C hacc fegregauerit,pofueri tqj intellectu par-
tem aliquam animae.Similiter autem dC fenfitiuu,neq? vtiqj fic di
cetdeomnianima,neq?detotavelvna:H3ecautem fuftinuit 6C
qug efi in orpheicis vocati s carmmibus ratio Dicit enim anima
cxtotoingredi,refpirantium,qua:fertur^ventis: non posfibile»
itaqj plantis hoc accidere,necp animalium quibufdam, fiquidem
nonomniarefpirant.
'

Quodjiqiwhtecquoq^concelfentypojiteritjjintelleclumpdrtemdli
qudm dnimt&yitem^ (enjittuumjiefic qmdem dtcent uniuerse de omm
\Slnimd:immo ne de una qutde totd. Hoc etidm tpfum acctdtt eifen-
tenti<e,qua circumfertur m Orphtcis cdrminibus. Dtctt enim dnt*>
mdm exumuerfo ingredt,cum ffmtum trdhimus, deldtdm d uentts

qu<t res nec pldntis ,nec dmmdlium qutbufddm eonttngere potefi ,fi qut
demnon ommdjj>irdnt:Ouodtdmenfugtt eos qui Udexifitmant.
Et,
 LibcrPrimus 43
A Et,fihomoeonceiTeritifta,&pofuerit q>intelle<ftus eft aliqua
parsanimae,&fimiliter etiamvirtusfenfus,tamenneq3cum hoc
locutifuntvniuerfaliterdeomnianima,necpdevna anima vni'
uerfaliter.Etfimiliteracciditinfermone,qui dicitur inueniriin
verfibus attributis Archoim.dicit enim q> anima intrat intus a to
to apud anhelitum:quia venti deferunt eam.Hoc igitur non acci"
dit plantis,neq5inquibufdamanimalibus:cdm non omneanw
mal fit habensanhelitum.
** Dicit.Et,fih6concefleritcisq>omncaTaIcftintelligens,&pofiicritq> . .

ecima
Yirtusintelle&us,&fenfusfitiide,thcumhocetiam nSeruntlocuti deoT
r6
anima.Quicnimlocutuscft deeapercognitionem , no loquiturdc aTa
noncognofccnti:quiautempermotum,nonloquiturde atiimanomo-
ta.&cumhocfermoamborum noncftincademaTa.naturaenim anim^
motacaliacftanaturacognoicentis.Iftiigiturnonloquuntur de anima

R vFr,&etiacumhocquidameorumloquunturdevnomodoaTx,& qui-
damdeaho modo. D d.Etfii'raccidit,&c.ideft&hocidem accidit Ar-
choim,fm q?loquitdeaTaparticulari,&exiftimatloquide aTavl'i,finges
cj.maturaaTxeftillud,quodintratcorpusatotocontinenti apud anheli-
tum.Iftecnimnonloquiturdeomnianima,quiaplantshabent anima, Anhelans
thnonhabentanhelitum,&fimiliterpluraanimalia. anhelans enimcft taialani-
animalambulansfan5uinemhabens,vtdic"tumcftin Animahbus. bulas, i.m
**
goinc ha-
Hoc autem latui t fic opinantcs.fi vero ex elementis animam fa bens-

eere oportet,nihil oportetexomnibus.fufficiensenimeftaltera

pars contrarietatis,fe ipfam diiudicare &C oppofitam. Recfto.n.<9£
ipfum &
obliqum cognofcimus.Iudex.n.vtroruq? canoneft. Ob
bliqum
n autem neq$ fui ipfius,necKrecfrJ.
!OFH. .
r
Caterufiex elementn ammamfacere oportet,non eft opnt ex om-
mbw fuffictt .n. alterapars contranetatu ,adfe tpfam dttndtcanda ,
C £7- oppofitam.reclo entm tttm hoc tpfum,tHm obltquum cognofctmw:
mrma entm utrttify tudex eft: obliqimm uero,necJui,nec rcftt.
Et ignorauerunt exiftimantes hoc.f.ponentes aTam ex elemen*-
tis,f,cp non de necesfitate debent ponere eam ex omnibus eis. Sufc*
ficit.n.vnum contrarioru in iudicando fuper ipfum, cV fuper fuu
oppofitum.per recftum.n.fcimus rccftG,cY curuum.rcgula.n. iudi
cat vtrumcp per fuam recftitudinem.per curuum aut non fcimus,
neq; ipfum in fe,neqj recftum.
|r Et,ciim ignoraucruntqmnonindigebantponereaiam ex oTbuscon-
rrarietatibuscxiftentibusinclcmentis.Sufficiebat enimeisponcrc ca ex
altcroduorum cotrarioru^fex^alicquodeftquafi habitusqdam, &for-
ma.talccniracontrariumfufricitiniudicftndofupcrfc,&fupcr fuumop
f iij pofitum.
 Dc Anima
pofitum.fcimusenim lineam rectam per regulam rectam, in eo q>eft re- D
<ft?.,fimiliteicuruam.fedpercuruam non Jcimusneq;ipfam,neq;rc<5ta.
f tcaufiinhoceft,quia noudebcmusiudicarepcrcouuarium, quodeffc
primum,fupercontrarium,quodeftfecundum.
Et in toto autem quidam mifceri ipfam dicunt vndefortasfis
:
.

& Thales opinatus eft omnia elTe plena drjs.hocaut habet quafda
dubitationes.propterqua.n.caufaminaereautin igne animacu
firjnonfacitanimal^inmixtisautemr&hocinhismelior elTe pu*
tata.Quxret.n.vtiqsaliquis^quamobcaufamquginaereanima,
eaquaeinanimalibusmelior&imrnortalior*
8 o p h .
Snnt etlam Ut m 1tm iterfo mtxtam ejfe eam dtcartt: quocircafor-
y
te etiam rhales cuncla ejfepiena Deornmputautt. De quo quafiiones
«rumttir nonoullt.Cur entm tn ^Aere autm igne fimefi antma^onfit
eit K^lmmalyfedin mixtu? idj^ cumpraslantior m eis ejfe mdeatur ?

Quttrat prtterea cjuifytam ,cur ^Amma qu<t efi m aere ea qua efim M ,

animaiibuspr<tfianttor efi (ST tmmortaltor?

Et dixerunt quidam q? aia eft in toto.cV forte ex hoc loco exifti
mauitMilefiusq?omniafuntplena Deo.^ed in hocloco eft du'
bitatio.Quacrendum eft.n.cfi anima exiftat in aere,cV igne, qua-
renonfacitanimalia,6dfacithocinmixto:licet fit exiftimatilq»
anima,quae eft in iftis,fit nobilior.Etiam debet homo refpondcrc,
quare ani ma,qux eft in aere,cft mclior anima, qux eft in animali
buSj&magisimmortalis.
86 Intenditvtmibi vf-q?quidamdixeruntq? aiaexiftitin toto.i.in elc-
c6tra rnentiSj&incompofitis.&exhoccxifrimauuMilefius oia funt plena
q>
J£aleteni -Q
,

eo D.d.Quasrendu eJt.n.&c.i.&prima dubitationum contingentiii

huic opinioni eft,quare aTa,inquantum eft in aerc,& € t in igne, non facit
aialiaineis.i.quareba:ccorporafimplicianonfuntfenfibiIia,&compre-.
henfibilia.qm,cu alaeadem proportionemhabeatadelementum , & ad F
<ompofitum,necefleefl vt.fi alterum eorum fueritanimatu, vt alterum
etiamfitanimatum. D d.licetfitexiftimatumq?aia,quxeft,&c.i.licet
exiftimatum fi t q> ala,qua? eft in elementis,magis digna elt vt faciatele-
mentaefleanimata.cxiftiinabitui igitureflenobilioranima, quajeftin,
mixto ex elementis. D.dedit qua?ftionem fecundam , & d Etiam debet .

homorefpondere,quareaia,qua:eJtinaerc,&c.i.&contingithominio-
pinanti hanc opinionem refpondere quxrenti qua de ca aia , qua: cft in
eIementis,eftnobilioranima,quazeftinanimalibus.animaenimquajeffc
in elementis.eft non mortalis apud eos:& qua: cft in alalibus , e mortalis.

AcciditautcvtrobicpinconuenicnsScirrationabilc. cVnanqj
animaldicereignem autaerem,magisirrationabiliumeft;6wno
diccrc animalia cum anima infit,inconueniens eil,
Accidk
 LiberPrimus 44
* [ytcctdit dutem utrm^ abfirdum qutddam,et dltenum k rdttone :
" ttemm duere ignem uel derem ejfe dntmdi,k ratione difcrepdt: nec dt

cere animdhd,cum anima tnftt ,abfurdum eji.

Etcontingitvtrkpfermoni improbabile } <3c"irrationabiIe.dicc
r
re.n,q> ignis,& aer funt aialia,eft fimile fermoni ftulto.&. etia non
dicereeaeffeanimalia,<3£ dicereeahabereaiaseft improbabile.
' Cum declaraueritcpcontingitdicentibuscp inelementiseftanima vt
eIementafintanimata,dirit.fctcontingit vtriq,fermoni,&c.ideiUioc,ci»
ponunt,qu6d elementa (unt animata:aut hoc,quod ponunt,q> elementa
nabentanimam,&n6iuntanimata.dicereenimq>ignis,&ae:funtani-
maca.fimileeftfermonifhiltorum.&diccieetiam qihabentanimam ,&
non(untanimata,efl valdcimprobabile:quianulladifrerenua ent inter
animamefleiaanimato,autnonefle.
Opinari autem videntur animam effe in his : quoniam totum
partibus fimile fpcciei.quare neceffarium ipfis dicerecY animam
B fimilisfpccieipartibusefie } fipropterintercipiaiiquid continen'
tisinanimalibus,animataanimaliafiunt.fiautemaerquidcmdi
fcerptus limilis fpeciei } animaautem disfimilis partis, hoc quidc
aliquidipfiusexiftet,videlicet } aliudautnoexiftet.neceffeeftigi'
turipfanifimilispartisefie:autnonineffein qualibet parte onv
rhs.Manifeftum igiturex diclis } q>neq* cognofcere ineft animx
j>g id cjuod eft ex elemctis, neqj moueii ipfam bene neqj vere dr,
Exijiimaffe diitem uidentur ^Ammam hts inejfe, cjuontdm totum,
• t H . *t% pdrtes etufdem jimt fj>ectet,quare fatert compelluntur animam ac
partes eiufdem ejfe ffectet ,ft eo cjuod m antmaltbtn tntercipiatur
dltqutd ambtentis ammatamimaltafiat.quodfi\_Aer qutdemdefcer
ptns etufdem eji ffeciet,an:ma autem dtfimilarum parttum ,pars qua
C dam etm tnertt fqmedam non tncrtt.Neceffe ergo efi tpfam autftmt-
iartum effe parttum,aui non meffe tn qualtbet totmsparte Perjbicuu .

trttur ex dtclts ef,cognofcere,non tdeo tneffe ^Antm*, quodconjiet ex

ttementu:nec eam mouen t re£ie dc uere dtct.
Et videtur exiftimare q> aia exiftat in ftis,quia forma vniucr^
i

fi eoru eft,ficut forma partiu . Oportct igitur cos dicerc

q> forma
animx etiam eft ficut forma partium eiusxdm animal non fit ha^
bensanimam,nificiiineoconcIudituraliquiddc acre continen'
ti.SiigituracrjCumfeparaturjeftfimilisformarjCVanimajCumfc
paratur } noneftconfimiIium partium:manifeftumeft q>aliquid
«iuseritenSj&aliquidnonens.Ncceffceft igitur ut fit confimi'
lium partium,aut non exiftct in qualibet partc torius Quoniam .

F iiij autcm
 DeAnima
autemneqKognofcereexiftit inanimajquiaeftexelemetistnecp D
moueridiciturrecftejrnanifeftiim eft.

88 Ciim numerauit impofTibiliacontingentiahuicopinioni,deditcam,

RatioTa- exquaexiftimaruntelementaefreanimata,&deftruxiteam,&d. Etvi-
leus.
denturexiftimare,&c.i.& videnturopinancpala eft ln elementis:quia
vnumiudicium habettotum,&parsinrecipiendoaiam D.d.Oportet.

igitur eos dicere,&c.i.fed,cum pofuerint quod idem iudicium habet totu

& parselementorum in recipiendo aiam,oporteteos poncre q> naturaa-
,. . nima; vl's,&forma eiuseft ficutformaparrium,ficpiudicium vfis infiia
vfisin fua
natura,&particularisidem eft. Etdedarauithoc,cudeditcaufam, pro-
na.&jjn- pterquamopinatifuntq?parselemetorumeftanimata,&rppropterhoc
cularis ide debetefle totum animattim,& d. cu animal non fit habens animam, &c.
>' V 4 *•& opinati funt.quod parselemcntorum eft animata quia viderunt q<f
'
,
n
&. 4V & animalnonfitanimatum,nifiqhin corpusintrauentapud anhelitiiali-
i.h'.c6.9 quidaerisconrinentisr&ideoopinantur quodiftaparsaeris,quae eft in E
&.i. Cceli corporeanimalium,eft animata.Et,quia naturapartiseft talis neceffeeft
J 7*
vtnaturatotiusfittalis. Etordo verborumdebetefietalis.& vhrexifti-
marequodanimaexiftat iniftis.i.inelcmentis.f quod forma totius,&
partiseftidem:iedparseftanimata:opinantur.n.quodanimaInon fitani
matumnifiperaerem,quiconcluditurineo:ideooportet cos dicere qcf
forma animx vfiseft ficut forma particularis.i.q? naturaanims vniuer-
falis,qu£eeftinelementis,&particularis,qu?eftinanimalibus,efteadem.
noronis Et,cii narrauithoc,inccepit dedararemodum,fm quem contingit eis,
Thaletis- &d.Siigituraer,cumfeparatur,&c.i.fiigituraer,cudiuiditur,eftconfimi
lisforma?,ficpnaturapartis,&totiusefteadem:&anima,qua: eft in ele-
mentis,cu diuiditur per diuifioncm elementorum,non cft confimihum
partium:qm illud,quodexiftitexeainparre,fiinaIalibus,eftmortale,&
quod exiftit exeain toto,eft no mortale:manifeftum eft quod pars,quas
exiftitexeaintoto,aliaeftabea,qua:exiftitinparte.ergoneceiIeeft,aut
vtinanima,qua2 eftin toto,fitfimilisanim3?,qua;eftinparte,fipofueri- F
musquod totu,& pars habent idem iudicium iu rccipiendo alam aut, vt
ponamus q? iudicium totius,& partis in recipiendo alam non eft idem:&
illud,quod fequitur ponere eorum.f quod anima,qua: eft ln toto,eft no-
biliorea.quseffinparte.Ethocpofito/.deftruitur argumentum eorum
perhocjq^animaexiftitin toto,quiaexiftitin parte.qm,cu naturaani-
ma:fueritdiuerfa,diuerfabituretiam naturarecipientis.vndenecefleeft,
ficutd.vr nonquzlibetparseiusrecipiatanimam mortalem,fed partes ,p
tocumen prix.iudicium igittir totius,&partisnoneft idem Ecdebes fcire quod
.

cuni. hoccontingitnecefTariodicentibuselementaefienonanimata & quod :

eft exeisinanimalibuseftanimatum,fcilicetcotingit eis dare caufam,

propterquam fuitita,ficutcontingithocdicentibiiselemeuanimata,fci
per animam nobiliorem anima exiftenti in animalibus. Sed caufadataa
dicentibus elementa efle non animata non poteft efle data a dicetibusea
cflc

L
 Liber Primus 45
A efTc»nimata,fmixtio,&complexio. &idco vifumeftnobisc|jponcnrib*
primas perfc&iones anima: efle fa<ftas a mixtione,& complexione , non a.
caufa cxtrinfeca,contingit q> elementa fint animata per animam xqua-
lcm animseexiftenti in animalibns.& Alexan.videtur hoc opinari in pri
misperfe&ionibusanimar.&contra Arift. &cotraipfam veritatem. &in RegrecA-
nullodifreruntinhocprima: perfectiones,J& vltima:.&ideo videmusq> e ci>t ™
^
ifta opinio fimilis eft opinioni dicentium cafum cfle, & negantium cau- , ; , -i ,
r r\ J c r & j- AU <°'K
lamagentcm. D d.rmrcmemoranonemlummameorum, qua:pra:di-
xit,&d.Quoniamautem neq;cognofceie,&c. ideft manifeftumeftigilf
ex hoc,quod dixi mus,q> non eft necefle vt fit ex elemetis DP hoc, quod co
gno(cit,&fentit:neq;ethoc,quoddicitur,cp mouetfe,eftverum.

UemiulU proponuntur dijficultates de ipftus Atiim* vnitatc,

ac partibUitate. Cap. j.

QVoniam autem cognofcere ineft animae , &C fentirc, &C opu

nari:adhuc concupifcere,& dclibcrare, &C omnino appcti»

m
i^ tus:f7t autem &C f locum motus ab anima in anima*
libus:adhuc autem augmentum &C ftatus &C decremcntum : vtrii
toti anirnx vnumquodcp horu infit,c3t* omni inrelligimus dCkns
timus,& aliorum vnumquodqj facimus &C patimur, aut partib 9
altcrisaltera^cVviuercigiturvtruminaliquohorumfitvnOjaut
inpluribus,autinomnibusc autaliqtiaaliacaufac'
,

Quontam autem amma' ejl cognofcere , £T fenttre , O* epmari: ad

bac cupere, cy omnmo appetitm fitt^ prxterea motus
et deltberare , :

loci animaltbus ab ammajtem^ auclio,£F ftatH4,crdimmutio: utm

toti animA borum unumquod^ tneji, & tota tpfa mtelligtmw & fert

ttmtts,0' altorum unumcjuod^ agimus & patimur,an

' parttbtis alijs

£ aliaham uero utuere utrum m altquo horum eji, an mpluribus, an m

ommbus?an etiam alia quadam caufa ejl?
Et,quia anima habet cognofcere,cV fentirc,cV exiftimare : &C ct
appetere,& velle, &C vfr modos dcfyderrj : &C ctiam anima habec
per animam motum in loco:<5t" etiam augmetum, &C complemcn
tum,(3cdiminutionem,vtrumvnumquodq5iftorueft totiusani
per ipfam totam intelligit,6Cfentit,&mouet,c\:racitalio3
«nac,c\:
motus,8<: adiones,6<: palTiones:aut non agit, &C patitur,nifi p vit
membra diuerfa,&adiones, &C paffionesdiuciv
tutcsdiucrfas,cV
fas.Etvtrum vitaeftinvnaiftarum,autin pluribusvna,aucin
omnibus,aut habeat aliam caufam,
•' Ciimcontradixitfcrmonibus Antiquorum dcanima,incoepithicdc-
clarareqiprimoconfydcrandumcftdc anima,&denumeroaC>ionum
eius
 De Anima
eiusdiuerfarnm in gcnere : deindc vtrum omnesproueniant ab rna rir- D
tute 5 rabanima,aiua^itvnamquanq;ad;ionem eiusdiuerfaruminge-
nereper virrutesdiuerfas,autfm defitutionem &fubie£rum,autfmdefi-
riitionem tantu. Etd.Et,quiaanima,&ci.&, quiaanima haberquinq;
ac"tiones,autpaffionesdiuerfasin genere.Quarum vnaeftfcire,&exifti-
rnare:Sccudafentire:Tertiadefyderare,& velle:Quarta moueri iu loco:
Qjjintaaugen,&minui,&nutnri:vtrumquajhbeti<tarumac^tionum di
uerfarum ingenerefittotiusanimx,itaqjpereandem natura intelligit,
&fentit,&moueturinIoco,&def/derat,&nutritur,& vniuerfaliteragit,
& patitur vnoquoq; illorii motuum aut non agit,aut patitur vnoquoq;
:

eorum,nifi per virtutes diuerfas,& mcmbra diuerfa,& membra commu-

a.!.conh-
niaeis*conuenientia. Haecigitureftopinio Arifto.nonenimopinatur
virtutcsdiuerfas,& vnica membra tantum:
OploAri- q? facitdiuerfasadionesper
fio.de pfa neq; per vnicas vi rtutes,& membra diuerfa tantum nec etiam per virtu-
:

lirate aia-tesdiuerfas,&membradiueifatantum:fedopinaturcpfaciatper virtutes

zu.vidc «
dj uer faS) & membra vnica,f principalia,& membradiuerfa. &hoc inten- E-
debat,cumd.pervirtutesdiuerfas,&mebra diuerfa i. cum hoc,quodagit
'

Videsco. cum rnembrisconuenientibus.qth,fi ficnonintellig<.retur,eritidemcu

7 deopio fermonePlatonis. D.d.Et vtrum vitaeftin vnaiftarum.&c.i.&perfcri»
r.e Plato- tandumeftcum hoc,vtru illud,quoddicitur vita,eftin vnaaliquaifta-
*is,« m
xumv j rtutum q U j n q ;> autinpluribusvna,autinomnibus.
Dicunt taq; quidam partibilem ipfam: &C alio quidem intelli'
i

gere,alioautemconcupifcere. Qujdigiturcontinetanima fipar»

tibilis eft apta nata^non enim vtiqj corpus: videt enim contrariu
jnagis,aiacorpuscontinere:egredienteenim fpirat&marcefcit»
3 o y h. Equidem funt qut eam ajferant effeparttbtlem, ate^ aliaparte tn-
tettwere,alia cttpere. ergo qmd tandem ejl cjuod ammam conttneat,jt
tarttbtits ejl? frofecto rib corpM.utdettir ernm cotra pottm antma cor

fm conttnere: egreffa emm ea, euanefcit putrefctt^. p

Et quidam dicut q> anima eft diuiftbilis,«3d cp ipfa intelligit per
iioc,6tdefyderatperaIiud. Quidigiturcontinuatanimam,tina>
turalitereftdiuifibilisrHocemmnoneftcorpus.exiftimandum
eft enim contrarium,fciiicet q> anima conti net corpus. 6C hoc de^
monftratur,quia,cum exierit ab eo,putrefiet.
50 Innuit Platonem,quiopinaturqianimaeflentialiterdiuiditurincor
porefmdiuifionesmembrorum,quibusagitfuasadionesdiuerfas, &q>
noncommunicantut lnaliquo membro.itacppariintelligens eftin ce-
rcbro tantum.&defyderansin cordetantu, &nutriensin hepate. Etdi-
atit& quidam dicunt,&c.i. & quidam dicunt q> anima diuiditur eflentia-
hterperdiuifionemmembrorum corpons,itaq>intelligitper membru,
&virtutem aliaa membro,&a virtutc,quibusdefyderat. Deindedicit:
Quid lgitur continuat animam,&c. ldeft fed, li pofuenm us q> anima di-
uiditut
 Libcr Piimus 46
A m&turrflentialiterpcrdiuifionem membroru.in quibusexiftit:&ma-
rufcftumeftperfecp anima, quxeftinfingulisindiuiduis nobiseft vni-
ca:quid iguuv copulat partes animx',ita cp potcft dici efle vna?Non enim
poteltaliquisdicereq» hocfucorpus,quodcopuletpartesanimc/quonia
magisrecftum eftdicerechcorpuseft vnum,quiaanimaeft vna,non eco
ucr(o.&hocintendebat,crtmdixu.exiftimandumcftenim efle contra-
rium,&c.ideftopiniocnim,quamhabemusnaturaiiterinhoc,contraria
cft huic opinioni.fcijicct cp anima magisdigna cft vt fitcaufa copulatio-
niscorporis,&fua:vniratisinnumero,q vtfitcorpuscaufa copulatioms Ol,'e\3t(l

r r t r ^in
animx.omneenim quodeft,eft vnum &continuum noneftperfuam vnu \&c°
:

#1 r tinuu.n C
inateriam,ledperiuamforrnam. Sed,quiaiftaargumenratio cftquali r,fu -imx .
latcnsinhocloco.deditfignthcationem manifefta,&dixu.&hocdemon tena, fcd
ftratur,quia,cumexieritacorporeputrefiet,ideftdiuidetur. rjfuafor-

Siigituralterumaliquidvnamipfamfacitjlludmaximeerit 4- ***•
i
•
... i • & r. hui»
jj anima.oportebitautcmiterumjlludquaerere^vtrum vnumaut c 7
_ ^ %
multipartiumfit:fiquidemenimcftvnu,proptcrquidnonmox & 60. &
&animam vnum^fiverodiuifibikjterumratioqueret.quidefi t
P1
?"5i
Contincns:cxlicvtiq5procedctininfiHitum. quenter.

jfi unam eam faciatjllud maximefuent aia:

ervo aliudquidfnam

fedrurfm utrum unum , an multarum

oportebit illudetiam quxrere,

fitfartlum:namfiunum,cur nonprotmui anima quo^ unum ejfecen

fendum eji ?fin patibde, rnrfus ratio quttret qmd fit quodillud contt-
neat : at<z ita dmum procedet in mfnitum.
Si igitureftaliud quid,quodfaciteam cfTevnam,illudprocul^
dubio eft aia.Sed q userendu eft dc illo, vtru fit vnum , aut pluriii
partiu.SiigiturfueritvnuriijCVdiuifibilCjtficquarienduekquid
r; cft illud,quod copulat ipfum. cV principia illius crunt infinita.
?1 S\ iaitur corpus non faat eam eflc vnam, &continuam &dixeritaIU
,

quisq> eft aliud.quod facit eam efle vnam, dicemuscp il!ud cftanima, &
leuertctur peifcrutatio,f.vtrum lllud in fe cft vnum, aut plura fi vnum, .

hoceft,quod volumus.fi plura,reuertcuu que.ftio quid copulat i!Iud,per

quod copulatur anima:& ficin infinitum:& non erit ilhc pnncipiuro pri
maecontinuationis. Ethocintendebat.aimdixit&priucipiailliuscrut
infinua,ideftpri:icipia continuaticnis,& vnuauscxiltcntisjin homine
cruminfintta.quapLoptcrnul!a.vnitaserit.

Dubitabitautealiquis &depaitibusipfius,qua pofitionem

habet vnaquxcp n corporc. fi ehifti tota ani ma omne corpu» co-
i

tinet^conuenit &L partiuvnamquajnqjcoim^ere aliquid corpo'

ris:hocauteaffimilaturimpoiribili:qualenicnimpattcautquO''
inodo intclkcTtus tontinebn ^raue eii flngcrc»
Quin
 .

Dc Aninu
s o r H. QuiH etUm de eimparttbw qutrat qutfyiam,quam quty haheat &
in corpore potcnttam fientm tota antma totum corpns conunet, conue
nit eiiam utpars qnaq^partem ahquam corporis connneat . quodjimt
le eji tmpoftbili.Quamnan^partem uel quomodo tntciieclw conttne

bit? nelfingere dtfftcile eff.

Etdebethomodubitaredepartibuseius,&qua:rcrequfvirt*
dat cuilibet parti corporis efie. Qm, fi tota anima copulat totum
corpus,oportet vt vnaquaeq* parti um copulct vnaquamcp parte
corporis . Et iftefermo eft fimilis impolTibili . difficile eft enim dC
etia in fingendo dicerc qua partem copulat intellectus, dC quo,

9*
Cumdeclarauitcpcontingitdicentibusanimamefrediuifibilemoro-
nibns modis,vt fit vna,fecundum cp eft anima, & diuifibilis, fm q? habet
a&ionesdiuerfas,deditdubitationemfiiperhoc,&d. Etdebethomodu-
bitare departibuseius,cum fueritopinatuscam haberepartes fecundum E
hunc modum,fcilicet vt fitdiuifibiiis vno modo , & vnica aho modo . &
quxrerequaevirtusdatcuilibettfrarumpartiumcorporis cotinuatione.
NccefTceftenim fi tota animacopulattotum corpus,fecundum cp eflin
eofecundumtotum,vtvnaqua:q;partiumeiiisfitinvnaquaq; partecor
poris,itacpcopuletipfuni,fecundumcpeftinco. D.d. Et iftefermoeft
fimilis lm pofiibili,&c ideft , & ponere cp quxlibet pars eiu&copulet vna-
quaq;partecorporis,&exiftitinea,fere videturimpoflibile:intelledum
Docum. cn i vidcturimpoflibileattribuialicuimembrocorporis. Etdebesfci-
m
«do aia rccpiftadubitanononfequiturhoc,nifiquianon determinaturvtrum
vnafit,& fitvnicafecundumfubieclum,&plurafecundum vhtutes: itacpdiuifio
p^ure. animannfuaspartesfitficutpomiinodorcm, colorem',&iaporem.aut
eft vnapf opter vnam naturam communem,& plura, quia ifta natura ha
bet diuerfas virtutes:ita cp chuifio animc; in fuaspartes fit,ficut diuifio gc
ncrisinfpecies. Quoniamfecundum huncmodum contingitdubitatio
pr£dicla:icd,cumpofuerimuseamvnicamfecundiim fubie&um tantu, F
non contingit hoc fubiectum enim partium eiusent vnum tantum &
. :

cjua?dam earum erunt fubiectum quarundam.

Vidcntur autem 6t ptantae decifae viuere: oV animalium queda

inciforGjtanqua eandem habcntia animam fpecie,<3c fi non numc
mvnaquaeqj quidem enim partium fenfum habet dC moueturfc
cundumlocuinquoddam tempus. §
l o ? H. videntur etiam plant<t,Jifecentur,wnerc,0J animalium nonnulla
infetlorum,utpote qua eandemftcctc antmam habcant ,tamctjtnb ntt

mero: Vtra^ emm parttufenfnmhabet? vr aliquandiu loco mouetur.

EtnosvidemuspIantasviuereeriam,cumdiuiduntur:&fimi
li terquxdam animalia annulofa,quafi anima fit in eis vna fecun^
dum
 Liber Primus 47
A dum formam, SC non eft vna Fmnumerum.videmusertimqj
fi

Vtraqj pars fentir,&l mouetur ln loco aliquandi u.

Curndedirimpoflibilecontingensfcrrnoni,qitota anima efcincoto

«I
corporc,&partcsinparcibus,&iamdederacinmoflibi!c,contingen*etia
fcrmoni q> anima diuiditur pcr diuifionem membrorum , abfq; eo q> fic
in ca virtus vniuerfalis copulanscorpus, mcocpit hic cocrsdiccre his doa-
busopinionibus,&d. Et nosvidcmusplantas.&c.ide/c &fignum fupec v»de&*«
a 19 '
hoc,q> partcs animae non exiftunt in partibus corporis e't qnia nos vi Jc- £?
'

,
^ ,

musplaiuas,&pluraanimalia,vtannulofa,cumdiuiduntur,a<mmotum
vtraq;pars,&fenfuminanimalibus,&augmctmin-i &nutrimentum in
,

plantis,ficuttoci?.&,fiparsfenfuscflet in aiiapartccorporisabca, mqua

exiftitmotus,tunccum animalannulofum duiiderctur, non moueref*,
&fenriret:fedparscius,qua:mouetur,eilctaliaabca,quxfcntit. Etfimi-
litcr,fiparsnun:itiuaefletinplantisin paitealiaab augmcBtatiua, tunc
£ impofhbi!eefletvt,cum pluresplantxdiiiiduntur,viucicnt:&,cum plau
tarentur.vt viuercnt. D.d.quafianimafitineisvna fccundtim forma,
& fi non eft vna fccundum numcrum. quoniam, fi eflet vna fccundu nu-
merum,contingeret vtcorrumpcretur apud diuifioncm corporis :ficut
accidithocin pluribusanimalibus^&inquibufdam plantis.&,fi parces
animxeflentin partibuscorporis, contingeret vt,cumcorpusdiuideret'
in illas partcs, vt quxlibet earum ageret fuum proprium , ita q> pars mo-
tiuaefletaliaafenfibili,&nutritiuaabaugmentabili. Et,ciimitafit, fi- Afa evru
cucd.neccfleclt vtanimafitin totoanimalivnainfubiccto, &pluresfe- mfuftm
cundum virtutcs-.itaquodquxdam partium fit fubicchimquarundam, &P'"™1
(cilicetq>nutritiuafitfubiccl:umfenfibihstangibilis,&tangibilisfitfubie I(j^ fup | a
clumahorum fcnfuum.&fimiliterquxdam quorundam: vtpofcdecla- C6.7.& 4
rabicur, Er,cumanima fittalisin ommanimali ,auteft vnain numcro, &i.
fcilicetinanimahbusorganicis.quorum parsnon viunpoltdiuifionem:
autopo.tetvtfitineisquafi vnainfpecie, fahcetincis, quorum parsvi-
Q uitpoft diuifionem:&funtilla,quorum membrafuntconfimilia.

Si autcnon permanent,nullum inconuenienseft inftrumenta :

enim non habet quibus faluent natura:fed nihilominus in vtraqj

partitiomnesinexiftunt partes animx,&fimilis fpecieifuntad
inuiceSdtoti:adinuicemquidem,ficutque^onfeparabilesfunt:
totiautemanimx,canquaindiuifibiliexiftcnce.
QHodJinonferfeuerant,nullum abfurdum ejl: non enim babent or-
^ana,qmbm conferuent naturam Sedmbdcminus in utra^partium
:

omnes infunt partes ai<e,ac eiufdemffeaei interfefunt&cum tota:m

terfe <juide,utpote nojeparabiles:cu tota uero aia , ut qu<e diuijibdis e.

Et non eft inopinabile vt remaneant non enim habent inftra,

.

quibus conferuant fuam naturam fed tri ,hoc non dat vtin vna^
quaq;
 De Anima
quacp partium fint omnes rcs animae. Et funtconfimilesm fpccic O
adinuicem.totius autcm animae eft , quia eft diuifibilis.

.. Etnoneftimpoflibilevtpartesiftorumanimalium,&plantarumre-
maneantinagendoadionestntius. Caufaenim in hoceft,quiaiftemo-
dusanimalisnonhabetdiuerfainftrumcnta,qua; appropriantur ?clio-
nibusdiuerfisanimarcum membro communiofficiali,inquo exiftunt
inpotentiaomncsaclioncsan:n-.a?,(icuteftcorcumalijsmernbris, vtde
claratum eftinlibrode Animi!ibus:fidquodlibetmembtum membro
rumiftius animalisadaptatur oninibus a<ftionibus animx. &<imiliter
quxlibetparspartium vniusinembri. £t caufainhoc ficdebetintelli-
gi.quoniamdehnitiopartismcmbriofTicialisnon eltdefinitiototiu«s,ne
ccfleeft,a\manimaimpoflibileeft vtexiftatinaliquoanimali proprio
i!Iiamma:nifihabeatprincipium,vrparseiusadapteturadhoc,quodha
bet totum ad recipiendum animam verbi gratia quod , fi cor habe t na-
.

turamrecipicndianimam,quiahabettalcmfiguram,manifeftumeftcp £
parseiusnon recipitil!amanimam,quianon nabetillam figuram.Vnde
necefleeft vtcontrarium iudicium habeantanimalia,quotum membra
funtconfimilia,fci!icetvtillud,quodrecipittotum,recipiatpars:cumha
beateandemdefinitionem. Deinde dicit fed tamcn hoc non dat,&c
:

jdelt,fed,quiaiitemodusanimalisnonhabetcorpusofriciale,nequcha-
betmembraofficialia,noneftremotum vtanima.qujceft m qualibct
parteeius,fitconfimilisadinuiceminfpecie,&fimilisetiamanima:,quae
cftinroto.immo,quiamebraeiusnonfuntofricialia, necefleeftvtfitfie.
Deindedicit:totiusautemanimaceft,quiaeftdiuifibilis.ideft efleau-
tem animam,qua: eft in rebus,confimilem in fpecie,e(t,qiiia eft diuifain
a»ftu,&vnaqua:q;earumagitadionemalterius.confimilitudoautemm
Afaannu teranimam,quxeftinpartibus,&animam ,quzeftintotoin fpecie,eft
'<'
"--^'^fcilicettoraanimapeipotentiamj&diuifibilitatem.nonfecundumaiftu:
diuidetur.tuncnoremanebittotum. fedipfedimifithoc,
InaVaau quoniam,cum
pluresipo quiapropalauitalteramduarumdiuifionum. quoniam harcparticula, p
ie.tu.Idc aut,demonftratdiuifionem.&quafi dicatconfimilitudo autem,qur
a. de Aia
c ^ n fpeclc mtcr r
partes,eft quia eft diuifatn aftu totiusrcro,quia
:

.9. 10. &

j
* *
„ Yr ... , ,

.Met.j<cftdiuifibihs.
7
Vidcturautc&qu3einplantisanima,principium quoddam
cnim folum communicant S>C animalia
cffethac &
plantae t dC ipfa
quidem feparatur a fenfibili principio:fenfum autem nullum fine
hac habet.
8 o P H. ytdctur etiam principiumyejuod meft m plantis ,antma ejfe ejuada.
h*c emmfolaplantarum iT ammalmm commnnts eft: ^tj^ ea tjttt-
demfeparatur afenjitttio prmctpto : at nerojine ea, mbil cji quodfen-
fum habeat .
Et
 Liber Primus 48
A Etvideturetiamq>principiuexifi:ensin plantisfitaliquaani»
ma.in hoc enim folo communicat planrx,^ animalia.Et hoc dif-»
fertaprincipio fenfibili:&nihilhabetfcnfumfineifto,

'5 Cumdeditrntionem in fermoneprardictofuperhoc', quodanimano

dioiduurefleiuialirer perdiuifionem fubic(fti,ex hoc,quod apparetin
plaiuis:&iftefetmononeftncceptusa ratione,uifiei,qui conccditquod
pLntx habentanimam:inccepitdeclarare hocquomodo, & dicit, Et vi-
deturetiam quod piinciph;m,&c.ideft& vidcturctiam quod principiu,
quo plantxnutriutuur,&augentur,ficanima.in hocenim pnncipioexi o^u'^
ftimanturhaberecommunicationem cumanimalibus fcciidum vitam. miiaial,'
&idconon dicitur morcuum , quod carer piincipio,*ideft qd carec
nifianimal,
"vna,non principiofenfus&mouis. Et, cum narrauitquod animaliaco viu "P" >

municantin hocprincipiocum plaiuisfccuncliim viram, inccepit narra- ft^&n^

requodplantxnoncommunicanteisin hoc,&qu6dcommunicatiofcn tus.l&ia
B fus,& motus cum nutrimcnto eft necell jria,& dicit: Et hoc differt a prin l.h^.c.i 6.
cipio fienfibih.&c.idelt &principium,quodcft nucrimenti ,&augmeti, &C6-J-&1
""
&gencrntionisfcparaturaprincipiofenfibihin plantis:fed prinapium
fcnfibilenonfeparabiturabilIo:cum omneanim.il nutritur,&augetur. »
a | p |> cc
Scddcbcsfirirequ6dnecefliraset1endinumbile,autaugmciuabile,non Docum."
eltficutnccetruas efienui cnlidum ,aut frigidum ,aut humiduin, £""<= nucii
bile &aug
autficcum,aurgraue, autleue:&qu6dli>umefleaugmciua-
bile,&niuribilecfitei,fecundumqu6deft viuunu&efle £fmq.ert
graue,aut!cueelteiL'Cundumqu6deftcorpus na viuii.ec ve
turale. Qj.2 0ll;n,11 >fi no »tueritficdctermina- IO grauc
utleUC
tum ,noneft neceflc proprer commu- * (i

nicanonem cum prmcipio fenfi- corpus m

bili,vt principium fccun- turale.
dum fit anima.
 ARISTOTELIS DE ANIMA
LIBER SECVNDVS,
Cum Auerrois Commentanjs.

SVMMAE L I B R I .

In Prima inueirigat , ac tradit Animae definitionem.

In Secunda Animx potentias,earum ordine, ac quo padto definiri debcant dcclan»
ln Tertia de potentia Anima: vegetatiua fermonem facit.
In Quarta de potentia Aiiimx fenfiriua.
ln Quinta probat non dari fextum fenfum:curcj; non vnum.fed plures habeamus.
In Sexta quarrit aneodem,quofentimusfenfu, etiamfentircnospercipiamus: Sea
fumq;,quem Communem appellamus,explanat.
In Septima ponit differentiam inter intelhgere, fapere.ac ipfum fentire, inueitigatq;
ipfius Imaginationis effentiam.

SVMMAE PRIMAE Cdf> I. .

Traditur Anim<e definitio declarans tantummodo quodefl.

Vgequidemigitura^rioribustraditafuntdeanima,
dictafint.Iterumautemtanquaex principioredea^
musjtentantesdeterminarequideftanima^&quae
vtiqjeritjcommuniffimaratio ipfius»

SOPH. V* igttur afupertortbu* de amma traditafunt dtStaJtnt.Rur

fks autem tanquam ab tmtio reuertamur , conantes expltcarc
cjutdjtt ammajO' (\u<znamfuent comuniflima ratio ettts.

HOc igitur eft,quod accepimus ab Antiquisde anima» mo/

do autem incipiamus aliter in determinando anima quid
eft fecundu definitione, quse magis comprehendit ipfam*

modo
CVm opinionibus Antiquorum,
contradixit
defiibftantiaeius,&d.Hocigitureft,quodaccepimus,&c.idefthoc
inccepit quatrere

*Cognicio
vfts fp de-
iiritureft,quoddiximusincontradicendoopinionibus,quasaccepimus \

bet pcede deanima. D.narrauit o^oportetinciperein cognofcendo fubftantiam

re cogni- eius,&c6fyderareinhoc,quou{q;fciaturdefiniuo,quajeftmagisvniuer-
r.onepro-
priaidein
falis,ideft magis comprehendensomnes partesanima:,& d. autem modo &m l

procem
fraco. 34. incipiamus,&c.ideft autem incipiam 9 loqui deanimaalio moJo:
modo i.Phy. 1

& 1. Phy. quianoninuenimusab Antiquis aliquid vtile deea.&primo debemus

hic. 13.
t.co.57.& inueniredefinirionem,qureeftmagisvniuerfalisomnibuspartibuseius. i.PhyJ '

1. de Gen.
*cognmoenimvniuerfalisfemper debet praecederc cognitionem pro-
Lc6.fi. &
>Ph.cx. priam.& fermo eius intelle&uspcr fe.

Dicimus
 £

Libcr Secundus 49
^ Dicimus itaqt vhum quoddam genus eorfi quac funt fubftan>
tiam:huiusautem,aliudquidemeftficutmateria,que fecundum
fequidem non eft hoc aliqutd aliud autem , formam &L fpeciem,
:

fecudum quam iam dicitur hocaliquid &C tertiii quod eft ex his.
:

Eft autem materia quidem poretia,fpecies aut entelechia hoc ! &

dupliciter,hocquidemficutfcientia:illudautc\ficutconfiderare.

P H. ' Dicimm er?o unum quoddamgenus eorum (jiu funt ,fubft antiam:
hmus^,aliudut materia, cjuod exfe qmdem non cft hoc aliamd: aliud
formam O" fieciem,ex cjtta demum duitur hoc aliquid:cr terttum,
tmod ex eis confiat. eft autem materia,qmdem potentiafpecies uero en
telechia:& noc bifariam ahudut fcientia,almdut contemplan.
Dicamusigiturq>fubftantiaeft vnugenerumentium.Etfub'
m
ftantiarum qua:dam eft fubftantia f materiam,e\! ifta non eft
.

* fe hoc.Et quacdam eft forma,per quam dicitur in re,q> cft hoc.Eft

aut tertia:c\: eft illud,quod eft ex ambob 9 .Et materia eft illa,quae
eft in potentia,forma autc eft perfevftio . E t forma eft duobus mo^
dis:vnuscftficutfcire,«3daliuseftficutfpeculari.

% Cum voluitfciredefinitionem vniuerfalcmomnib' partibus animar,

&fuitquafimanifeftumq?collocaturingeneiefubftantix, inccepitdiui
derequot modisdicitur fubftantia & in q uo modo eft anima, & dixir q>
,

vnumgenerumentium,i.entium,qti^funtfmaiueccden-
fubftantiaeft
tiamine(lc,quorumanimae(t vnum,cpanima non cftacctdens.Ponerc Ponerani
enimanimamaccidenseftimpoie,fm cpdatnobisprimacotrnitionatu- JP* acc5*
ralis.opinamurenim cpfubftantiaeftnobilior accidente:&q>animaeft Imlifdat
nobilioromnibusaccidentibusexiftcttbushic. Et,ciim narrauitcpfub- nofc pria
.leb etpoiiigenu staliumiftoruentiuin,inccepitdiuidereeius cognitio
ftantiavlrdebet
genera,& d ixit Etlubuantiarum quxdam eftfubftantia,&c.ideft&om- "****
C nia,dequibusdicitutfubftaiuia,funttribusmodis. Quorum vnuscft,vt
fit materia prima,qua:per fe non eft formata,neq-, aliquid per fe in acftu:

vtdi&umeftinPrimoPhyficorum.Secu"ndusautemeftforma,perqua i.Phy. 6$.

indiuiduumfithocTer7iusefttllud,quodfitexiftisambobus.Qu.6dau Indiuidul-
temformaeft,&cum hoceftfubftantia,manifeftum.eftenimquiacom u ™ nth oc .

prehenditurienfu:eftautemfubftantia,quiacftparsfubftatuta:. &fimi- ideifra.7

ltterparshuiusfubftanti«cumaufertur,auferturfubftantia. Etfimtliter S.<,.& 60
prima materia eft fu bftantia:quiac ft vna parttum, qua: cum auferutur, fe<lvi ?op
11 '
auferturfubftantia,findiuiduum. Deinde incccpitdefcriberefubftan-
Meu"',
tiam,qua:eftfmmateriam,&qua:eftfecundumforma,&d. Et materia ki.Cceli.
cft illa,qua: efl in potentia,&c. ideft & materia eft fubf tanria ,
qux eft in 9i.vbi di-
potentia:formaautemeftfubftantia,perquam perficirurhzcfubftan- c,t *.P er
tia,qua:cftinpotentiaforma. Et ifta formainucnttur duobus modis.
vide"^:'
Quprumvnuscfi,fecundumqu6deftina(ftu,tamcnnonproucnitabea z»m.
DeAnim.ciico.Auer. G adio,
 Dc Aftima
:
r

aftio,qua:innaiaeftprouenireabea:ficutafciente r qui nonTtitnrfua Bl

fcicntia. Secunduseft, fecundum quod prouenitab ca llla aclio ficut cfl
:

dc fciente,quando fci t. Et prima forma dicitur prima perfeftio : fecunda

autcm dicitur poftrema.
Subftantiac autem maxime videntur efle corpora,& horu ph/
(ica:haecenimaliorumprincipia.Phyficorum autem aliaquide
habentvitam } aliaautemnon habent: vitam autemdicimusid
quod perfeipfum alimentum <3£augmentum «3ddecrementum.
Quare omne corpus phyficum participans vita, fubftantia erit:
Subftantiaautem fit,ficutcompofita.
$ o r H. porro dutem corpord potiJZimum ejfe Jubjidntia mdentur , &* ex
his t ed qu& naturalid funt.hac emm caterorumfunt prmapid Ndtu- .

rdlmm dutem t dlid hdbent uitdm,alid non hdbent : wtd uero dtcimui
nutritionem qua perfe ipjumjit , cr duftionem , cr dimmutionem: g
itdjj omne corpus ndturaie uitaparticepsfubfdntidfuent t O- itdjuh
Jidntid,ut compoftd.
Et corpora funt ea,quae proprie dicuntur fubftantiae: 6C maxi>
tnecorporanaturalia.iftaenim funt principia aliorum corporu»
Etcorporum naturalium,quxdam habct vitam,<3d quacdam no»
Et dicere vita,eft nutriri,(3c augeri,& diminui effentialiter. Vnde
necefTe eft,vt omne corpusnaturale, habenscommunicati»nem
in vita,fit fubftantia,fm q> eft compofitum.
j Cum demonftrauitnobisnumerumfubftantiarum , incccpitdcclara
re nobisqux earum fit magisdigna vt habeat hoc nomen, & dixit Etcor
pora funt ea,qua; propric dicuntur,&c. ideft & corpora compofita habet
hocnomenfubftantiamagispropricfecundumqjeft magis famofum:
&maximecorporanaturalia.iftaenimfunt principia corpommartifi-
Mortuuft
cialium. D.d.Vndenecefleeft,vtomnecorpusnaturalehabcnscommu p>

aial.qSca nicationemin vita.ideftcorpus naturalenecefleeft Ttfitfubftantia:im-

rct priaci mo magisdignumcft habere hocnomen fubftantia. Demdeexpofuif Hicvf u,
pio nutri- hocnomen vita,&dixit Etdicere vitameft nutriri,&c. ideft &inte!ligo n™ hre 1

raeuAse
p er TUam p r i nc
ipium,quodeftcommuneomnianimato,fcilicetnntriri ^"i^'" fo
v

sTvideop &augeri,&minuiefrentialiter.&eftillud,quodappropriat plantis.quo- fenC a fr j .

"

jiofitu. i. niamhocnomen vitadicebaturinlingua Gra?cadeomnieo,quodnu- *Sed vid

de Aia. c trirur^&augetur.animalcnimdiciturdeomnieojquodnutrif&fentit. °PP oflt a .

r!r. vbid. '"' ia '

tamen non dicitur mor-

cbmortu-
j
•"..., ,
»...
Arabicoautem videtur fio;nificareidem:fed
r r * *
tuum,nifianimal,quodcaretprmapionutnmcntip&lenfusinfimul,nQ
r t
«
f„
- t-C}?.
•.imeft,qa* Vide i

caret foloprincipiofenfus,& motustantum. Etdiciteflentiahter :quiainuenirur Ccr. c tl

pnncipie, extra viuum aliquod,quodaffimilaturaugmento &diminutioni, *vtla & ldeG<

V^deefit!
pisj&noeftviuum. Etcumdeclarauitq>riCcefleeftvtomnecorpusha- videcM
zim. beus vitam fitfubftantia,declarauitcuiufmodi fubftantia cft,& d.fi tfub- z im
ftantia,
 '

Libcr Secundus 50
A ftanna,fecundnmqa6dcftcompofitum,ideft&neceffeeftTtcorpusTi-
uumfitfubftantiacompofita:&cfthocindiuiduum.

Quoniamautemeftcorpus huiufmodi,vitam enim habent,

no eft enim eorum quac in fubiecfto,
neqj vtiqs erit corpus anima :
corpus,magisautem ficut fubiecftum dC materia necelTe . eft ergo
animam fubftantiam effe,ficut fpeciem corporis phyfici potentia
vitam habentis.
1
f w. Quontam autem corptu efi tale,nempe uttam habens ,etjuulcm non
fuertt corptts anima : non emm eorum qu*(unt defubtetto corptts cft,
fedpotim utfnbieclum C" matena necejfe eji ergo ammam ejfcjub-
.

jianttam,ut fftectem corpom naturalts mtam habentts.

Et,quia corpus viuum eft cor pus,& eft tale, impoFe cft vt amV
B
ma fit corpus.corpus enim non eft eorii,qu{ funt in fubiecfto:? mo
eftfkutfubiedUj&materia.Vndcneceffeeftvtalafitfubftantia,
f m
q> eft forma corporis naturali s haben cis vitam in poten tia.

4 Ciim dcclarauitrpcorpusviuumcftfubftantia, fmquodeftcompofi

tum ex fubftantia,quae efl fmmatcr >am,& ex fubftantia,qux eft fm for-
rnam.incaepit quarrere de anima vtrum fit fubltantia compofira , fcilicee
cotpus,aut fecundum formam dicerecnim animam effe materiam im-
.

poilibileeft.&hocmanifeltum eftperfc.Etd.Et,quiacorpusviuum,&c
ideft&animanoneftfubftantiafmcompofitionem.compofitiimenirn
corpushabens vitam noneftcorpusviuum,fm q>cftcorpus fimpliciter,
fcdfecundum q>eittalecorpus. cft igiturviuum peraliquod ex:ftensin 1
fy ?**..
iubieCro,nonperaliquodexiftensnon infubieclo.corpusautemeftfub- accft"^
,

ftantia,fecundum cpert fubiectum. Et,cum deditpropofitiones,ex qui- fubicfto.

busconfequitur vt anima non fit fubrtantia, fm q> eft corpus, fed fecun- 'Sutni ac
dumcbeft forma,d.Vndeneccfieert vtanimafitfubrtantia, fecudum a> tntAsccn J
C cIttormacorponsnaruralis,nabentis
** n.c l 1 1
vitamin potentia,&c. • /-» iaftu:fiil>
Qijoniam KC ^r .
,

^
autem noncftfubft.intiafeaindum corpusdeclaubitur in fccundafi<>u m? CubnT
ra per illas duaspropofuiones pra:di&as , fcilicet cp anima eft in fubiedto, « cns P»- '

&corpuseftnonin fubietin. Quoniam veroeft fubftantiafmformam, tc°V a '

tnanifeftum eftexhoc,qjeftfubftantiain fubictio. hocenim proprium & c/phy!

unm^nci
f:t fubftatiain fubietio.
{tnutlata eftforma:,fciiicet vt Etdifrertabaccidente.quo 7. & S. 1.
o/aomo. niamaccidensnon ertparsfubrtantixcompofitar formaaurem ert pars «•tffafc*
:

de.i.Phy-
huiusfubftatltixcopofitar.Etetiamequiuocediciturformaefle infubie
"
|'^
t ^
'hvu. &
tio.&accidcnsefleinfubietio.*Subictiiienim accidenriseftcorpusco- de «'^tuAti-
C$. 19. pofitum ex matena&forma,&ertaiiudexiftensinatiu , & nonindiget b» mttr-
'..

«d quarc lnfuocfleaccidenti. Subietium atitem formarnonhabeteflein atiu,{c- m "

bnmu.vi-
in adiu: "..
;
cundum cpcft fubitdum,nifi pcr form im,5: indigerfoi .1,1 vt fit "
'

;7.'& 1.
^tmaximeprimum fubiectum,qi!o<f ncndtnijdatui a fonuaomiiino. \
?h>. 81. &propterfimilitudincminteriftacuaueru;)£^uiesloquciitiinn,&"d'i- l»a.
G 11 xcruat
 t)e Anima
xeruntformameneaccidens. Eter hocdcclarabiturperfe&ecpanima D
noneftfubftantiafecundummatcriam. matcriacnimeft fubftantia,fc-
cundumqjeftfubiecl:um.animaautemfecundumcpcftinfubie<£to. Et
dicit habcntis vitam in potentia ideft necefle cft vt anima fit fubftantia,
.

fm q>eftformacorporisnaturalis,habentis vitam,fm qjdicitur habcrc

illam formam in potentia,vtagat adiones vitatper illam formam.

Subftantia autem acftus,huiufmodi igitur corporis actus : Hic

&St dicitur dupliciter,alius quidem ficut fcientia , alius ficu t con* •

fidcrare.manifeftum eft igitur q> ficut fcietia: in exiftereenim ani

oiam,& fomnus &C vigilia eft:proportionale aute vigilantia qui'
dem ipficonfiderare,fomnusautemipfihabere cVnonoperari»
$ o p H. U<ec uerofubfiantia efi aclm, ergo talis corpons efi aclus.bic aute

bifana dtotur,partim utfoentia,partim ut contemptan.confiat ergo

tam ejfe utfoentiam:exeo enim tjuodefi amma,^'fomnm et mgtfta
efi:proportione autem refiondet utgilia quidem ipfi contempiart: fim-
nm autemipfihabcrev nonoperari.

Etifta fubftantia eft perfecftio eft igit perfe&io talis corporis;

cV,quia perfectio dicit duobus modis quoru vnus eft ficut fcire,
:

6C alius ficut afpicere : manifeftu eft q? ifta perfecftio eft ficut fcire,
Qm apud ipfum eft effe animae . &C vigilia eft fimilis ftudio,fonv
Iiusaut eft fimilis difpofitioni rei,cum poteft agere, &C non agit.

5 Cumdcclarauitqjanimacftfubftatiafm formam,&formjefunrpcr-
fcc*lioneshabentiumformas,&funtduobusmodis,iucoepitdemonftra-
ifta fubftan
re q> perfettio cft in dcfinitionc animx.quafi genus,& d. Et
&,quia fubftantia , qua: eft fecundum formam,
tia eft perfe<ftio,&c.ideft
cftperfediocorporishabentisformam &iamdcclaratumcft cpanima
:

*
eftforma: ncccfleeft vtanimafitpcrfecliotaliscorporis, ideftperfcdtio
corporis naturalishabentis vitam in potentia, ?m cp pcrficitur pcr ipfarn.
Et,cum dcclarauit q> amma eft pcrfe<£tio,decIarauit fm quot modos di-
citur perfec~tio,& d.&,q uia perfeclio eft duobus modis, &c. ideft &, quia
perfectio eft duobus modis-.quoru vnuseft ficut fcientia exiftens in fciea
te,quando non vtitur fuafcientia: &aliuseft ficutfcietiaexiftensin fciea
tc,quandovtiturea. Deindeincccpitdemonftrarcfecundumquemmo
jum iftorum duorum dicitur q> animaeftperfecTtio,&d.manifeftum cft
cpifta pcrfe<ftioeftficutfcietia.i.&,quiaiamdeclaratumeft q>animaeft
perfeclio corporis naturalis,& pcrfedio dicitur duobus modis,manifcftu
cftqu6dpcrfcclio,quaeftanimatum,&differtacorporen6animatocft
cxiftcnsin co,ficutfcicntiainfciente. Deindcdedit rationcm fupcr hoc,
&dixitQuoniamapudipfumcftefTc animx,idcftqm apud efleiftius
perfei5tionisinanimatoinuenituraIa,nonapudcuc alterius pfaftionis.
*
Et,
 h &

Liber Sccundus 51
A Er,cumdem6ftrauitq>perfec}ioacceptaindefinitioneanimx,qua»cft;
fubftantiaanima:,eftilla,qu3eeftquafi fcientiaexiftensin fciente, quSdo
non vtiturea,dcditexcmplumfuperhoc,&dicit,&vigiliacftfimilis,&c.
idcft &,cum animal fucrit dormicns,tunc anima erit in co fccudum pri-
mampcrfeCtionem & hoceft fimileeflefcientia: in fcientein tcmpore,
.

in c|uo non ftudet:& non cft fimilecfle ignorantiann non fcientcMani-

feftumeftenimq?animalapudfomnumhabetanimamfenfibilem ,fed
nonvtitur fenfu:ficutfcienshabetfcientiam,fednon vtiturea. Difpofi-
tioautcmanimaeapudvigiliaminanimalibuscftfimilisfcicnti^infcien
ie,quandovtiturea.Ethoccftinanima fcnfibili. Anima autcmnutri- Docum
tiua nunquam inuenitur in animahbus, nifi lecundum poftremam pcr- Aia nutri-
fcdioncm.Nifialiquisponatq>fitquidamniodusanimalium,quinon tiuanun.j
nutriturinaIiquotemporc,fcilicetintempore,inquomanetinlapidi- inuen^ tm
bus,vfran:emagna:,quxnihilthefaurizanr,&mancnttotahyemeinla- ^ f ni '

pidibus:&fimilitcrplurcsfcrpetes. Etfecundum hocerithoccommune itrema j>-

B animarfcnfibilij&nutritiuxeadcmintcntione. &,finon, tuncperfectio fc&ione.

acceptainciseritfccundum arquiuocationcm. Et quocunq-, modo fir,
1"
^l'
quandointellectafucrirdiucrfitas inter vtiunq;,tuncnon nocebithoc ;fta.i
4 .

accipcrcindcfinitc in hacdefinitione,cum fitimpoflibilcaliter. Etd* j. dc A:a

fomnus autcm cf l fimilis difpofitioni rci,&c.idcft difpofitio animc. apud 44-s 9-
fbmnuminanimalibuseft fimilisdifpofitionireiin tempore,inquopo u^cf*
teftagcre,fcdnonagit.&ha:ceftdcfcriptio prima: perfe6tionis:&exca ^o.&c.c."
intcllipitur defcriptio pof trcmz perfe«ftionis:& eft difpofitio rei,pcr qua tertij 9 .
cns agit,aut patitur in tcmporc,in quo agit,aut patitnr.

Prior autcm generatione in eodem fcientia eft vnde anima efl: :

primusacftuscorporisphyflci potentia vitam habentisualeaute

quodcunqj organicum:organa autem 8C plantaru partes , fed pey
nitusfimplicesrvtfoliu frucliferi cooperimentu: frucftiferum aut
fruclu6:radices vero ori fiPes funt:vtracn enim trahunt alimentuY
G . . : .

i o p h. Prtor autcmgenerattone m eodemfiientia efi : quapropter animd

efi acltti prtmta corporis ndturalis potentid wtdm hahentts: cuiufmo-
dt efi c^uodcune^ue fuertt orgamcum funt
. porro plantdrum quo^par
tes organd,fed pldnefimpUctd:ut foltum tntegumetum cs~tpulp<x,quA
femen comple£htur:pulpd dutem femims : rddices uero ort proporttont

rcfftondentfUtrd^ emm attrahunt altmentum.

Et fcientia in eode antecedi t in efle, Et ideo anima eft perfeclio
prima corporis naturalis,habcntis vitam in potentia.cV eft f m q»
eft organicu.ht partes plantarum funt etia organa,fed valde fim*
plicia , verbi gratia q> folia funt coopertoria , 8C veftes fr ucftibus*
radices aut fimiles funt ori;qm ifti duo modi con trahunt cibum*
G iij Ctim
 Dc Anima
€ Cumdectarauitq?genusanima;eftpetfcclio,qureftquafiicietiae:n- D
ftensinfciente,quandonon vtittiripfa,incccpitnarrareq> ifta pcrfcclio
praxeditinefTefecundam perfectionem ,&q> proptcrhocdebetadiungi
in definitionc q? anima eft prima pcrfectio corporis naturalis habentis vi
taminpotentia. Etd.Etfcientiaineode,&c.i.&perfe&io,qua:cftquafi
(cientia,pra;ceditinefreinindiuiduo fecundam perfectionem ,quaccft
quafi ftudium. Et,cum narrauit hoc, inccepi t narrare q> propter hoc de
bemus hanc intentionem dicerein dcfinitione,vt per primam diftingua
tur a perfedione poftrema,& d. Et ideo anima eft perfcdtio prima,&c.i.
& ideo dicendum «ft in defini tionc anima?,&c. D.d.& eft fm q> eft orga
•a.lalius. nicum.itaceciditinfcripturaIocus*albus.&eftcorpus'/m q>eftorgani-
cum.i.corpushabens vitam in potentiacft primmum organicu corpus.
Et,ciim narrauit q? omnecorpus viuum eft organicum , & hocfuit ma-
nifeftumin animalibus,fedlatuitinplantis, inccepitdemonftrarcq>or-
ganaexiftunt ctiam in plantis, &dixit Et partesplantaru funtetiam or-
Docum. gana,&c.i.&fermoetusinhoceftmanifeftus. Ethoc,quoddixitdeplan B
tis,manifeftumeft.foliaenimitafuntdeplant s,ficutcoriuminanima-
;

Id: wfia.
]ibus,&radicesfunt,ficutos:quoniamvtrunq; comprehenditcibum.&
hocintendebat,cumdixit,quoniamifti duomodicontrahuntcibum,fci
licet radices,& os,& alia ventricula,qu«e tranfeunt ad ipfa.

Siau tem aliquod coe in omni anima oportet dicerc , erit vticp
ac!tus primus corpjsorganici phyfici.vnde non oportet quaerere
fi vnum eft anima &C corpus:ficut necp ceram &C figura, ncqj onv

jiino vniufcuiufcp materia,cV id cuius eft materia: hoc enim vnu

&clTecum multipliciterdicanturyquod proprieeft,a<ftuseft.
Ergofiqutd commme de omm amma fit dicedum , eafuerit aaus
frimvu eorporis naturahs orgamci. idcirco non oportet quarcre an tmtt
Jjt anima CT corpus,<]uemadmodum nei^ ceram tryfiguram ,
nec dc-

m<fc uniufcuiufy matertam,^ idcmus efi materia: unu enim O* fjfe F

eum muitifariam dtcatur,quodpropne efi,ac7us efi.
Si igituraliquod vniuerfale dicendum eft in omni anima, dicc
musq>eftprimapfe<ftiocorporisnaturalis,organici.Etideono
<ft perfcrutandum vtrum ani ma,& corpus fint idcm: ficut no cft
pcrfcrutandum hoc in cera,cV figura, ncq; in ferro, &C figura,neqj
vniuerfaliter in materia cuiuslibet, &C in illo, quod habetilla ma/
teriam.vnu enim &C ens ctlm dicuntur pluribus modis, perfectio
cft illud,de quo dicitur hoc prima intentionc.

7 DixitSiigituraliquodvniucrfaIe,&c. ideft fiigiturpoffibile eftdefi-

nireanimamdcfinitioncvniuerfali.nulladefiniiiocft magisvniuerfa-
Hs q ifta,nec magis conueu iens fubfta tiae anim$:& eft q> amma eft primaf
^* " '
pfc&iocdrporisnaturalisorgauici. Etinduxit huncfermoneinforma
dubitationis,
 Libcr Sccundus 52.
'

01
A dabitatibni,cum dicit,Siigiturdicendumeft,&c.excufandoadubitatio P? 1* 6
? 1

ricaccidenteinpartibusiftiusdefinitionis.perfe&io enim inanimara- ^** "^

tionali,&inalijs virtutibusaninwefcredicitur pura xquiuocatione : vt virtutibu»
declarabiturpoft.Etideopoteftalicjuisdubitare, &dicerccp,animanon ai<?di fere

habetdefinitionem vniuerfalem.&ideodicit.Si igitur,&c. quafidicit,fi P ura ?q ul

igiturfueritconceflumnobisquod poflibileeft muenire fermonf vni- Ic
j"{-'^"
uerfalemcomprehendentem omncs partesanim3e,critillx fermoiitr. ;o.&).de
Dcindcdicit, Etideononeftperfcrutandum,&,c. ideft&.cumdeclara- Aiacr.co
a A x
tumcftquodanimaeftprimaperfecliocorporis naturalis, &quodani- '^
^ -
j

xnatum non habethocefle,ni(iexeoqu6clnabetanimam, noneftdubi- bi t adurn

tandum quomodoanima,&corpus,cum (intduo, fianridem : ficutnon quo . ex
cftdubitandum hocincera,&in ferrocum figuraexiftenteineis,& vni- aia, &cor
uerfaliter in materia,cuiuslibet, &in re, quxexiftit in illa matcria Hxc .
P orc •"' .

enim nomina,fcilicet*vnum,&ensIicetdieanturpluribus modis.tamen deoppoii-

primaperfecl:ioinomnib*ifhs,fcilicetforma,magisdignaeft vthabeat tii i.tf Aia

% hocnomen,(cilicetvnum,&ens,quamillud,quodeft congregatumex tc..f*.c4-

lr llai;0 -
materia,&forma.congregatumcnim nondicitur vnum,nifiper vnita- /.

temcxiftenteminforma materia enim noneft hoc,nifi per formam.

.
K dubita-
Et,fi mateiia & forma eflent in compofitoexiftentes in adtu , tunc com- mm.Vide
pofitum non dicerctur vnum,nifi ficut dicitur in rebus qua: funt vnum
,
cot.zitn.
u
(ecundumcontadl;um,&lirramcntum.tModoautem,quiamaterianon t j"
irr >r r° r . •
r n'
pPl"l 9 dnt
dirrei"tatormaincompo(no,ni(ipotentia:&compo(itumnoneltcnsin defora.q
a<ftu,ni(iperformam:tiinccompofitumnondiciturvnum,nifiquiafua 3 cogre^a
formacftvna. Etquafiinnuitperhocqusftioncm contingentemdice- ro-Oppo»
l *?x dl
tibusquodanimaeficorpus. &cftqiiomodoillud,quod aggrcgaturcr ?
•nima,&corpore,fiatvnum. i.pii.c.4.

Vniuerfaliterquidemigiturdidtiieftquid fitanimateftenim ^g".^

fubftantiaque^mrationem:hocauteftquodquideratefTehuiuf Mcu.c'7.
modi corporis.fkut fi aliquod organorum phyficum clTet corp*, 1(lern hl "

C vtdolabra:eratquidemenim dolabracelTe,fubftatiaipfiuscVani videtOtr.

mahjccdiuifaautemhac^nonvtitpampliusdolabraeritjfedaut wn.
aequiuoce:nunc autem eft dolabramon enim huiufcemodi corpo tJ£* h d .
^
ris quod quid erat efle dC ratio , anima fed phyfici huiufcemodi poiito.ni-
!

corporis,habentis in feipfo principium motus dC ftatus. " pocctia.

...
Vmuerfe igitur ditlum
...
qmdfit anima.nempe fubflatia ea qux
Vide
°-
idc.
Me<1 J
; a p h. efl
l

m rattone conJiflit:quod qmdem efl i^md erat ejfe tali corpori.ueluttfl

quod mflrumentu ejfet naturale corpm t uerbt caufafecuns: ejfet emm
jecurt ejfefubflantta eim cr anima hoc:ea cmmfeparatajib amplins
effet fecuris ,mji <eqmuoce:nunc uero ejifecurts: non emm eiufmodi cor
forts Quid erat ejje crratio e anima yfednaturalis t talis fciltcet quod
infe motm iiatHt^pnnciptum habeat.
G iiij Iam
 D<£ Anirria
Iam igit diximus quid eft anima vfr, & eft fubftantia Pm hane D
intentionem,f.f m illud,quod hoccorpuseft.Quodeft,quemad*
modum fi aliquod inftrumentu eflet corpus naturale , vt fecuris^

tunc acumen fecuris eflet fubftantia, 6C eft anima f m hanc inten>

tionem.cV fimiliter iftud,cum abftracftum eft , no erit fecuris poft
nifixquiuoce.materia autem erit poft fecuris. anima enim no eft
quidem taliscorporis,<3d intentio eius,fed corporis talis naturalis
habentis principium morus.
2 Cum pradixitq> animaeft fubftantia,deindedeclarauitquodeftfbr»'
ma,&pcrfe£tio,incoepithicinduceremodum,perquem poteft accidere
ccrtitudo,q?formxnaturalesfint fubftantise. &hoceftneceflariuinhoc
loco. Et d.Iam igitur dixi mus,&c.ideft declaratum eft igitur ex hoc,q<t
dixit,quideftanimavniuerfahter.&fccundumq?dixitinhacdcfinitio-
ne,anima eft fubftantia fecundum intentionem, per quam dicitai 9 in re,
perquamhoccorpusnaturaleeftfubftantia,nonalio modo. Deindedi J5

m Cv xitexcmplumdecorporibusartificialibus,&feaVdifterentiaminhocin
- ' ter corpora naturalia,& artificialia.Eflentia: eni m rcrum artificialiu funt

i Phy 7. *a£tus.&ideoexiftimauerunt quidam q>iraeftdeefl'entijs corporu na-

*a.l.accfis turalium. Etd.quemadmodum, fialiquod inftrumentum,&c.ideft&
form£,&effenti2Corporum naturalium funtfubftantiae. quoniam,qu6
admodumfialiquod inftrumentum eflet corpusnaturale, vtfccuris,!.
fi imaginati fuerimusipfum efle ens naturalc tunc acumcn fecuriseflet
,

fubftantiaeius.Deindededitrationem fuperhoc, &d. &fimiliter iftud

cum abftradlum eft,&ci.& necefleeft in fecuri,fi effet ens naturale,vtei*
acumen eflet fubftantia.Securisenim nondicitur nifi illud,quod cogrc^
gatum eft ex materia,Cferro,& forma,qua: eft acumen. &,tfi acumen au-
feratur,& eflet fecuris corpus naturale,tunc fecuris non eflet: quia mate-
Illff.acj ! ab r ia,& forma non eflet, nifi diceretur fecuris aequiuoce &,illud, pro cuiuj
.

lal,on * c,
Lablationeauferturh:Ecfubftantia,eftfubftantia:eftenim parseius. pars
*'
fufca" eft autem fubftantiaeeftfubftantia.
Deindedicit: materiaautcm erit poft
futa. Idc fecuris.i.materiaJutem,quiafecuriseftcorpusartificiale,Iicetacumenfit
j ablatum ab eo,tame pofl dicetur fecuris per fuam figuram figura enim,
co. t.qct .

u n
°-
.p qua2propriaeftei,eademeftineacumacuitate,&fine. Ethoc,quodd.
.jl

viX.^Z.Mc manifeftabiturexhoc,quoddico.Manifeftumeftenimperfeq>hocno-'
ta.cc. • menfecuris,fiuefuentnaturale,fiueartificiale,diciturdeillocongrega-
Dtgrertio .-
to ex illo,quod eft quafi forma in eo,& cx eo quod eft quafi matena*. Et
,

pnmufup
et i am man ifeftum cftj>erfeq>fecuris diciturde
aliquo indiuiduorum
Secandu. hoc nomcn , quod dicitur de eo , fm q> eft.
fubftantiae. Et fic necefle eft vt
indiuiduum fubftantix,fitdiclum deeofm materia,&formaminfimuI.
vndcneccflecftvtVtrunqjfitfubftantfa.partesenimfubftantisefuntfub'
ftantia.Etficneceflecft,cumfueritformaablata,vthocnomen aufcrac*
abea,fcilicetnomcn,quoddemonftratipfum,fm q> eftindiuiduum.Aut,
dicamus q? hoc nomcn non dicitur dceo nifi fecundu matcriam tantum,
T.g.
 « . ,

LiberSecundus. )3
A r.g.fm q? efi: corpus fcrreum.& tunc forma erit in eo fm accidens.& tunc
necefle erit,fi forma fueritablata,vt hoc nomen , quod dicitur de ea , fm
<jjdiciturindiuiduumfubftantix,remaneat. Sed quia formx rerum Cufornir
naturalium,cum fuerint ablatx,auferentur materix,& nulla ens rcmanct "P rnliii
mfixquiuoce,necefleeft,cum pofuenmusfecurimeflecorpus naturale, ^™™-*
& ablata f uerit acuitas.q ux eft in ea quafi forma,vt auferatur matcria , & materia:
non remancatens.Cumigitur formafuentablata fm hancintentionem iporii.Seci

ftatim aufererurhocnomenfecuris,quoddemonftratipfumfmq>eftin Vlde °PP*

s
diuiduumfubftanrix.quoniam perablationemformxaufcrturmaceria
&,cum materia&formaauferuntur,nihiliemanetdeeis,quxdcni6ftra- mAeft in
^f £ ^
turpcrhocnomen,fm q> demonftiataliquodindiuiduorumfubftanti^, gnabilis
nifi fit alicjuod indiuiduum:& tunc non dicitur fecurisnifi xquiuoce
& VTU .
~.

^™
.

!f?
Tormxigitur naturalesfubftantixfunt.quia,cumablatxfuerint,auferc' j|"
nomen,quoddemonftratens,fecundumq> eft indiuiduumfubftantix. 2.im.
B Etfimilitcrdefinitio,quxeftfmiliudnomen,quiaauferuntur genus,& Genusde-
nionitrac
difrcrentia,quorum vnumdemonftratmateriam,&aliud formamv. g.
. r ,• '
r r c mam, oc
q^cufenfusauferturacarne^non remanctcaio,nifi xquiuoce: licutcaro faiioim
mortui. FoTmaautcmartificialisnoneftfubftantia.quia > cwmaufert', V icl.7.mc
nonaufcrtur materia:fed remanetnominc,& dcfinitione.quoniam,cu ta. 43. &i.
Mct ,7 -*c -
fiourafecurisaufertur,remanetferrum idem,ficutante,nomine,&defini
tione. Et neccflecft,& rede vt remaneat nomen eius,f fecuris,quod demo
ftrathocinftrumentum,fm quod eftindiuiduumfubftantix.-licetacui- Nome' n j

tasauferatur. Ethocfuit,quianome"diciturin rebus naturahbusprimo reb« i"u!i-

greea
fignificationem,quiafigniricat materiam:&in rebusindiuiduis fubftan Vicle cam
«.l.^piia tixnaturalibusdemoiiftiatipfiim fccundu fuam*primam fignificatione R Met.c6.
C quoniam
(irrnificatformam.Hocenim indiuiduum nonefthoc, nifiper 7,-","
autartin
fi
w-
."" 1 » r
<- 4- 11 - •
1
per fuam matcnam. Matenaenim nullum habetee
1

fuamformam,non 1 ciahVpri
£in atfu
ma& u ,n rebusnaturalibus,(icundum q>eft materia & efienon eft in a- .
modrno
rcbus n.T &u,nifi formx.& hoc valde mamfeftatur 111 formisrcrum fimpliciii. qm f^ d '"!' 1

ibus.fm cGformafueritabIata,nihilremanet. Etin rcbus artificialibus nihilcft 1^°^.

^eft m.i.
h OCin i(j perfuam matenam,non per fuam formam . & (ic declarabitur ti to.sedvicl

ico^r.K biditlerentiaintcr naturali«,&artificialia.

Etintclligeshoc,quod dixit oppoii. c.

Arifto.&aufereturdubitatio,quxinducitcrederecb formxfinracciden Mcc C 14

" - '
5
h.76. x.

-e-J-9- 7- tia. D.o.animaenim noneft,&c.i.& cftdeanimaeconuerfoacuirati.no

c ,g v bi . .
Wet.S & mC nenimauferuirabanimatoperabIationemanimx\&remanctinie- dicit q,
1. cap. ne . . . .
n ,. n. •

"Baorbis. curi.hcctacumen auferatur.ammaenim noneft taliscorporis,m quoelt

nome ac-
Clflcm * 1
Sc.i.phyfi. acuitas,fcilicetcorpcrisartificialisorrranici,(ednaturalis.&hocintcndc- 'r

•*• bat,cum dixittahs.& hoc,quoddicitprincipium motus,&quicns, eltdi- gru fi tat

fpofitiocorporisnaturalis. ' forma,&
ConfidcrareautemcYinpartibusoportetqudddictum eft. fi
cnim eiTet oculus animal,anima vtiqj ipfius vifus elfet hic enim : :
^
conai &~.
01
^
fubftantia zim
 DeAnima
fubftanria eftoculiquaeeftfecudum rationem,oculu9 autenima D
teria vifus efbquo deficiente non eft adh uc oculus,nifi scq ui uoce,
ficutlapideusautdepictus. Oportetigitur accipere quod eft in
parte,intotoviuentecorpore:Proportionaliter nancp fe habetfi
cur pars ad partem,totus fenfus ad totum corpus fenfitiuum :fccu
dum quod huiufmodi»
SOf H. Uoc uero cpuoddtximm tnparttbus ettam cofiderajfe non ab refte
rtt.namfioculm ejfet antmal,profeclo amma et ejfet uifits: is emm eft
ocuhjitbfiantia qu* in rattone conjifftt : octtltn aute matena efi uifits,
aito defictente non eji ampltus oculus ,niji xqmuoce ,ejuemadmodumld~
'

ftdeus ejyfiEim.Erqo quodpartt altcut conuentt tn totumutuens corr

fus efi transferendum.proporttone ndm^ rejfbdet, utpars adpartem,
Jic tottts fenf\6 adtotum corpusfenfittuum,quatems eiufmodtefi.
Etconfyderandum quod dicftum eft in membris etiam .Ocu' E
IusenimfiefTetanimal,tucvifuseffetanimaeius.ifteenimeftfub
ftantiaoculi,quxeftfecundumfuamintentionem.c3dcorpusocu
lieft materiavifus:qui:cum defieit } nondiceruroculus,nifi3equi'
uoce,ficutdiciturdeoculolapideo,£taccipiedumeftillud,quod
dici tur de parte in toto corpore.comparatio enim partis ad parte
cft ficut totius fenfus ad totum fenfibile-

j Cum declarauit cp ita eft anima in corpore,ficut forma in materia:for

ma.n.incorporibusnaturalibus magis habet nomen fubftantiarqua ma-
Indraidu- teria:& qp indiuiduum non fitindiuiduum,nifi per formam quianoeft :

omnSeit indiuiduum,nififm cfeftensinadtu.&eftensin a&uperfuamfoimam,

indiuidu-
nonper fuam materiam.Et^quiadeclarauithoc/atione, vult modode-
formamf clararehocexemplo,&.d.Etconfyderandumeft quoddi&umeft in ir.e F
l<ie fupra bris.i.& hocquod dnftum eft in anima,quoniam eft fubftantia, quia, cii
16.7.1. de aufertur,aufertr.rnomen abanimato, verificaturjin membris habenti
&**.$. busproprievirtutesparticularesanimazfenfibilis. D.d.exeplum de hoc
in oculo,&.d.Oculusenim fi efletanimal,&c.i.quoniam proportio vifus
ad oculum eft ficut proportio anima:ad corpus.fi igitur fuerimus imagi
nati q? oculuseflet animal.necefle eflet vt vifuseflet anima cius vifus.n. .

tunceflet fubftantia anima2,fm illud quod eft,& oculuseflet materia illi'

anima:. D.d.quiciimdeficit,&c.i &,quiamanife(lumeftde vifu q?,cu }

deficit,nonremanetoculuspoft,nifiequiuoce:ficutoculus fa&usdelapi
de,autformatusinpariete:quianonhabetdeintentioneoculi,nifitantii
f7guram:&q7vifuseftfubftatiaocuIi:manifeftuine(tq>anima debetha
beietalem difpofitionem cum corpore,fiq?,cti aufeitur,aufertur nomcn
abanimato,&nonremanetanimatum,ni(ia:quiuoce.v.g.quia,cumani-
malitasfueritablataabaliquoidiuiduo,ii6 remanetanimaInifia:quiuo
ce:quapropteranimaeftfubftautia. Et,quia Arifto.pofuitprimoqjita
I eft
 Libcr Secundus. 54
A eft departe,ficutdetoto,&q>poflibileeft vt habcamus certitudinem de
toto >confyderandohocinpartibus,incapudeclararemodum,vtiudiciu'
totius,&partisfitidcminhocloco,&d. comparatio cnim partis ad par-
tem,&c.i.&ncceflecftvtitafitdetotoficutdeparteinhacinte'tione.qm V|d efl<*
comparatioalicuiusmembriapudfuamformam particularem (enfibilc j?'
1
'^
ineflendofubftantiamilliusmembri.cftcomparatiototiussenfusadto
J7 .tde«-
tumcorpusicnfibile. Ethoc,quodd.manifeftumeft.comparatio enim mma.8S.
vifus,quieftparsfenfusadoculum,cft ficutcomparatio totiusicnfus ad x c <x- *?• -

totumcorpus.&,quiacomparatioefteadcm:&vifuseftfubftantia: igi-
tur anima crit fubftantia.
Eftautem non abiiciensanima potentia ens vtviuat,fed quod
liabens , femen autem cVfrucftus potentia huiufmodi corpus eft ,
licutquidemigiturincifiocVlvifiOjiiccVvigilantiaacftus.vtaute
vifusc\:potentiaorgani } anima:corpusautemquodpotetiaen8:
fed ficut oculus pupilla &C vifus,& ibi anima QC corpus,animal.
B
p H . Caterum quod amtfstt antmam non eft idefuodpotentia eft adutue
dum,fed quod h.tbet.femen uero (crfrucltu td ftne eft tjuod potcntt*
ift tale corpw.ergo ut feclto <y utfto yftc utgtlta eft afht* : ut uero uifu$
{Tpotcntta organtjftc antma eft-.corpua autem eft idquodpotentta eft:
htrum utpupilla £r uifra eft oculm ,tta etiam tllu, antma O" corpm
tftanimal.
Et illud,quod habet potentiam vt viuat,non eft illud,a quo ab
lataeftanimajfedilludjquodhabetanimam.femenautemjCVfru'
c^tusfuntinpotentiacorpustale.Et,ficutabfcindere > dC afpicerc
funtperfe<fliones,itavigiliac,6c,ficutvifuscftpotentia inftrumev
ti,fic eft anima:corpus aut eft illud,quod eft in potetia.cV,ficut O'

C culus eftmembrum,& vifus,itaanimaleftanima,&corpus.

10 Quiaaccepitin definitioneanimxpotentiam,qurdicitur quafi arqui
uoce,iucccpitdeclararequam intentionemintendit,&complet dcclara-
tioncm ilhus,& primx,& fecundx intcntionishoc modo declarationis, i
quomodoinccepit,fiexemplaritcr. Etd.Etillud, quodhabct potetiam
YtYiuat,&c. i.&,cum dicimusincorpore,f cfcftquod habct potcntiam
Ytviuat,nonintendimuspcrhoc,ficutdiximusineo,quodnon habetha
bitum^&formajquibuspotcftagcrci&pati-.qucmadmodum dicimusq»
fcmen,&frudushabentpotentiam vtviuant & cpianguismenftruofu»
:

habetpotentiam vtfentiat,autmoueatur:(eddiximushocinhabentiani
maminaclu,quaagit,autpatitur,iedinillotemporencq:agit,ncq; pati-
'•'-
tur,ficutanimaldormiens. Et,cumdemonftrauithocdepotentia,qua;
eft pn ma pfeclio,dedit df iam mter fta,& potentia,q ux non eft ala
i fuo m
efle,&inccepitetdeclararecxcplariter driam inter prima perfectionera
ixi rcbushabeQtibusformas,&lecunda,&d. Et, ficutabfciudcre,&c.i.&(t

cut
 .

« i DeAnima
entabfcindereinfecuri,&afpicercin oculo funt poftrcma? perfcc\i<etfes D
iftarumrcrum^itaTigiliaeftpoftiemapfecloanimalis fcnfibilis. Et-d.
hocquia manifeftum cft q? proportioabfcifionisad inftrumcntum,qn
•b(cinditAafpe<^n sa ^°culum,qnafpicit,eftficutproportioaclionis(ca
fuumadanimalinvigilia.vigiliacDimeftvfusfenfuum.&, ficutiftadi»
/pofitio cft poftrema perfc&io oculi,fic vigilia cft poftrema perfe&io a-»
nimalis. D.d.&ficut vifuseftpotentiainftrumenti,ficeftanima.i. &fi-
cutvifus,quandoaniman6vtituripfb,diciturefTcpotcntia, qua oculas
Tidct^tadicimusqu6danimaeftpotentia,quaanimal viuit,quado ani-»
manonagitperillasa&ioncsanimje. D.d.corpusautcmeft'iIlud,quo(I
eft in potcntia.i.corpus autem animaliscft illud,quod rccipit illam potc-
tiam,autquoddiciturillamvirtute*habcrc.&diciturpotentia:quiaqnqi
agit,& qnq ; no:& dicitur potentiain temporc,in quo no agit. D.d.& fi-
cutoculuseftmembru,&vifus,itaanimalcftanima,&corpus, i.& ficut
hocnomeoculusdiciturdeillomembro,quodeftcorpus compofitum»
& dc virtu te vifibili,qujc eft in eotita animal dicitur dc anima, & corpo- f,
xc.&fcrmoeiusinhoccapituloeftmanifeftus.
1
Qupdquidernigiturnonfitanima fcparabilis a corpore,aut
partes quaedam ipfius^fi partibilis apta nata eft,non immanifeftS
cfttquarundam enim acftus,partium eft ipfarum:at vero fecundu
quafdam nihilprohibet,propterid q>nullius corporis funt acfl 9*,'

Ampliusautemimmanifeftum,fifitcorporis actus anima,ficut

nautanauis.FiguraUterquidemigituriicdeterrninctur&dcfcri*
baturdeanima.
s orH. Ksimmam tgttur non ejfe feparabtlem a corpore autpartes quafifii

iiH4 fiparttbtlts cJi,non efi obfcurum:quarundam entm aclwpartium

tjiipjarum.nihtltamenobjlat quominus alicputzjini\,propterea quod
nulliHtJunt corporis aclus. tncertum auteadhuc efi } an dia ttajit aclus
corporis:uelutt nauta nautgtt.xyic de ntma qutdem adubrattone quada j
fc expltcatum dejcrtptum^ fit.
Quoniamautemanimaaoneftabftracflaa corpore , aut pars
rius,fiinnataeftdiuidi,nonlatet.eftenim quarundam partium»
perfecfho.Sedtamennihilprohibetvthocfitin quibufdam par'
tibustquia non funt perfecliones alicuius rei ex corpore Et cuni .

hocnon declaratur vtrum animacorpori fit,ficutgubernatorha

Cii.Secundum igitur hunc modum determinadum eft hoc dcani^
mafecundumexemplum,<3c"defcriptionem. '.

jl • Cumacccpitindcfinitioneanimxvliqjeftpcrfedtiocorporisnatura
liSjincccpitdcclararequantumapparctexhac definitionc de abftradtio-
nc.aut non abftra<ftione,&.d.Qm autem anima &c.i.qih manifeftu eft>
,
%
cz hoc,quod diftum cft in defiintionc animx^ impofhbile cft q> anim a
fit
 .

Libcr Sccundus 5 5
'A firabftraclaaeorpore,autfccundumomnespartes, autperaliquam par-
tcmeius,fiinnataefl diuidi,non latet.Apparctcnimquod quardam vir-
tutesfuntperfectiones partium corporis,fecundum cj> formar naturalcs
p
ficiuntur per materiam: & tale impoffibile cf t vt fit abftraclu m ab co, per
quod perficitur. D.d.Scd tamen nihil prohibet,&c.i. fed hoc mani fci tix
non cftin omnibuspartibuscius:cum fitpolTibilc vt aliquis dicat quod
quaedamparseiusnoneftperfeclioalicuiusmembri corporis:aut dicac
r
q?,licetfitpcrfectio,tamenqua:dam perfe<ftionespon untabftrahi,vtpcr-
fedionauispergubernatorem.Propterigiturha:cduo,non viderur ma-
omnes partes animx no pofliint abftrahi.
juifeltum ex hac definitione cp
Et Alexan.dicitq?exhacdefinittoncapparet q? omnes partes animr J
:
<fcAfe
ce, S*
funtnonabftracfbe.&nosloquemurdehoCjquando loqucmurdc virtu
tcrationabili. D.d.Secundum igiturhuncmodum,&c.i.tantaigiturco
gnitiocftdataatalibusdcfininonibus,qua:indudta: funt cxemplantcr,
B &fccundum fermonesvniuerfalesficutnosfecimushic.i.q? non notifi-
*•
cantrcmperfe»ftanotificatione,quoufq;appareantex caomnia conuc-
\ Jjfi c _
nicntiailli rei.&ideo,cum perfcrutati fuerimusdeynaquaq; partiuma- a. 4. c<r.
nimx,(ecundumdefinitionempropriam cuilibct, apparcbit tuuc mtcn- «&. 1. dc
1 -
tio.&aliauntcntionesquxrcndaruminanima. ^f^'7
* ocaic c.fe
Traditur Anim£definitiopropria,f.peripfiusreicaufam. Cap. x. <juenti,&
tcr.&cij
QVoniam autem ex incertis quidem,certioribus aurem , fit
quodcertumcYfecundum rationem notius, tentandum
toeftiterumficaggredideipfa:NoneriinifoIum Quia,o*
portet diffinitiuam rationem oftendere, ficut plures terminorum
dicunt:fed 8c'caufaminelTecVdemonftran.Nuncautemficutc5
clufionesrationesterminorum funt.vtquid eft tetragonifmusj?
$qualealterapartelongiori,orthogonium elTe equilaterale:talis
autem terminusratioconclufionis:dicensautemquoniam tetra^
C gonifmuseftmedia: inuentio,rei caufam dicit.
tH. Quomdm dutem ex obfcurts ejutdem fed mdnifefioribus,ndfcttur td
quodmdntfeftumO' rdttonenottus cf,hoc eodempdfto rurfut dc eddi
Jerere conandum eft.-nc^ emmfolum tpfum Quod defntttudm rdtione
apertre oportet,ut plurtma def.mtiones expltcdnt,uerum ettdm cdii-

Jam tnejjc & dppdrere:dltoqut,<judf conctufones orattones defimtio- 'arV r8o*

numfunt.ut qmd e quadrdtto? acjudle et quod dlterd parte eft longms^ tcrrmno*
refidngulumfen eejutldtcrum: qu<tfme dcfmtto,rdtto ef conclufio-
qu* cjuddrdtionem dtctt effe medne muenttonem , cd rci
tus:dt uero

Cdufdm dtctt
Et,quiaresmani(efta,qugeftmagispropinqua in fermonead
intelligendum,eitexrcbuslatcnnbus,tedmagisapparcnter,quae
rcndum
 DcAnimi
rendum eft etiam vt tali curfu curram us in animaOporter. enim D
vt fermo definiens non tantum demonftret quid eft res,fed etiam
caufa erit inuenta,& manifefta in ea. Modo autem intentiones dc
finitionum funt quafi conclufiones.v.g.quadratura: &t eft inuent
refuperficiemrectorum angulorum acqualium laterum acquale
longo.cV ifta definitio eft intcntio conclufionis . Dicens autcm q»
quadraturacftinueniremedium in re,narrauitcaufam«

Tttragonijmi iemonjbratio.

1
+ 3.
*l ,,,. \n
t
c
X*
Quiacognitioacquifitacihacdefinitionenonfufficitin eognitionc
eft vniueruli*
fubftantiaecuiusIibetparrisanima*:quonia hscc definitio
Drfinitio
nej omnibuspartibusanima^&didtadecismultipliciter:&talesdefinitionei
vlct v-
toiuotc n8 non fufficiuntin cognitioncrci perfecle,cum fuerit vFes vniuocaJ,nedum
fiifficiut
i
cu fintvi'esmtiltipliccs:qua:rendumeft.n poft ad fciendum vnamquaq;
xogniri6e
id £fV<3e, partium,qua»collocatur fub illa dcfinitionc cognitione propria,cum dc-
nedu cu finitionon*dicaturdeeisvniuoce:incccpitigitur hic demonftrare via
finc vfes adcognitioncmdefinitionum,qua:approprianrur cuilibet partium in
multipli-
rcbusignoratis,&caufam,ppquamn6fufficiuntdefinitiones in talibus
CiS.
*Ide.i.de rebus,&d.Et,quia resmanifeMa,qna:eft magispropinqua, &c.i. &, quia
dtAii. 8. naturalisin cognitione caufarum propinquaru m rebus eft ire de latenti- F
& hic fu- busapud naturam apparentibusapud nos,& eft irc de pofterioribus in ec
pra-7.&i
ad prioralvt dic"tum eft in pofterioribus,oportet nos lre in cognitionc de Innal
fra. jo. &

j. dc AU
finitionumpropriarum vnicuiq;partiumanimjeperiftam viam.&nul lm' d
iteiioi
laviaeftincognitionetaliumdefinitionum.fquarcomponutur expro ad pri
pinquiscaufisproprijsrei,cumfuerinrignorataj, nifi apoflerioribusa- Icic

pudnos. D.d.oportetenim ut fcrmo definicns non tantum demon- 1.& c

7-Me.
ilrct,&c.i.&caufa,propterquamnonfufticiuntincognitionereitalesde-
10.&.;
finitiones vl'es,eft,quia oportet v t fermo definiens perfede non demon- c. 6i.
ftretgenus reitantum,ficutfaciuntpluresdefinitiones: fed fcrmodcfi- hic ifi
{liensdebetdenionftrarecaufamreipropriam propinquam exiftentcm
Ineainactu.Cformanviongenus. Et,c(i notificauithoc,narrauitcuiuf
jnodidefinitioeftdefinitio,quamqua:rit in vnaquaq; parrium animx,
&incuiufmodieftdefinitiopra:dic'ta,&d.Modeaut intentionesdefini- '•

tionum funt quafi conclufiones.i.if ta definiuo,qua m5 qusnmus,eft fi-

milis
 LiberSecundus 5 6
A milis definitionibu',qux funt quafi principium demoftrationis: dcfini-
tioautem vniuerfalisprxdidtaeft fimilis definitiombus,quxfunt quafi
dcmonftrationiscondufio. Et,cumdeclarauithoc,dedit exemplum dc
definitionibus,qux funt quaficondufio, fi fuerintignoratxefieinde-
finito:aut fuerit caufa quxnta in eis , & ex definitionibus , qux non fnnt
quaficonclufiodemonftrationis,fedfunt,fi fuerintmanifeftxperfe,prin
dpiadcmonftrauonis,&fi fuerintignoratx, tuncimpofsibileeft, vtdc- si fuerioc

darentiuefieindcfinito,nifi perargumentum.Et,quiad.v.g.quadratu- a 5 3fitu

'l'

ra,&c.i.excmplumdefinitionum vrium,quxfuntquaficonclufiodcmo- (iJ^jJno-

ftrationis,eftrefponderequxrentiquideftquadrarum,quodeftfupcifi- rai? in ce
cicsrect:orumangulorum,&xquaIiumIaterumxqualelongo. D.d.exe »n defini-
plum definitioiiis,quxeftquafiprincipiumdemonftrationis,&.d.Dices
r r
*?*
J*'"^
c declaranf
j o • •
/1: j
autemq?quadiatura,&c.i.quiautemdennitquadratuni,quodeft(uperh n.r

ciesredorumangulorumxquahumlateruin,fa&unifuper lineam me- gumftu.

11

p at. ^ '

diam in proportione inter latera oblongi,quod xquatur ei , definit qua- vide.j.ph.

B dratumdefinitione,qu3eeftquafiprincipiumdemonftrationis,ciimdefi co,IX»
niatipfum percaufani propinquam.Etcum d.Modoautemintentioncs
definitionum funtquafi condufiones,nonintendebatq? ifta definitioin
ducta in ani ma eft concl 11(10 demonftrationis,fed inrendebat q? cft ex gc
ncrciftarum definitionum,fm q? tales dehnitiones funt vies. & ideo.d.
funtquaficondufiones.iftxenim derinitiones,autfuntcondufiones,aut
funtfimilesdcfinitionibus,quxfuntcondufiones. Ncq; intendebatet
q^defitiitio,quxrendahicin vnaquaq;partiumanimx,'eftexdcfinitioni
bus,qux funt quafi principium demonf trationishta cp fint manifeftx pcr
fc.quia funt ignoratx apud nos:& via ad cognofcendum eas eft cx pofte-
rioribus,ficiitdicit:fcdintendebatcpeftexgenereillarumdefinirionum.
taIesenimdefinitioncsautfuntprincipiumdemonftrationis,autfunt Ci-
milcs definitionibus,qux funt quafi principium dcmonftrationis Etio .

(ermo eiusita debetlegi.fed ctiam ca erit inuenta,& manifefta in ea.i.fer

C modefiniensanimam perfe&edebetefie,vtcaufapropinquafit manife-
ftainca.&i(radefinitioeftexdcfinitionibus,quxafIimilanturderinitio-
nibus,qux funt pnncipia demonftrationis,inquantum eft propria defi-
nitio.Definitio autem,quam dedimus modo in anima,c(t ex dehnitioni-
bus,qafrimilanf'definitionibus q funtconclbnesdemoftratioiiis/m q?c
)

generahsoibuspartibusanimx^&nocftinduclaineacaufa propinqua

Dicamusigiturprincipiumaccipientesintentionis, determi*
:narianimacumabinanimato,inviuendo.multiphctcerautemip
foviucredicco,cxliivrum aliquoJ horuminilcfolum, viueeip*
fum dicimus:vtintene^rus,feafus,motus5! fcatus fm IocumAd '"

hucautc,mociisfmr,:M-renr;.^"Cvv:creni'ehtu,'c^-augumcncum»

Vicamtts tgitur iwfip confidcwttioms accepto an matttm. difttntln

f H ^

ejfe ab uuuiunato ipjo uiuq L.ctw: >uttt'mf>UiibM mcdio mherc dtt*~

tur,
 ,

DeAnima
turfiuel unum duntaxat horum tnjit, uiuere ipfum dicmw.ut inteU O
J
leclH6,0J fenfns } motus {fjtatus loci : motus^ item ahmentt , ty
dimintttio cr auftio.
Incipiamus igitur querere,8t' dicerc q> animatum diftingui tur
3 nonanimatoviuendo.Et,quiaviueredicitur multis modis,fi
inuentusfueritinrealiquiseorumvnustantum,dicemusq> vi^
uit.v.g.intclligere,& fentire,& moueri,& quiefcere in loco, &C nu
triri,& diminui,& augeri.
Cumnotificauitdefinitionemanima: vFr, & notificaucrit quantum
*5
... danttalesdefinitionesincognitionerei,&q>diminutefaciunt cognofcc

re,nonperfecT:e,cum fintvles,&quaficoncluiiodemonftrationis:&quia
fuoraVn
&qusibi definitioquaerendain vnaquaqjpartiumanimae eft fimilis definitioni-
buspropriis,quaefuntquafiprincipiademonftrationis:&q>, talesdefini-
tiones cum fuerint no manifefta: efTe in definito,ficut contingit in parti- _
busanimae,oportettuncireadco^nitionemearumex rebus pofteriori-
bus,qua?funt magisnotaeapudnos.fcompofnisjdixit. Incipiamusigitur
VMe p il quaerere,&c.i.dicamusigiturq>,quianotameftapudnos q> animatuno
° difTertanoninanimato,nifipervitam:viuurnautemdicitur multiplici-
^x-^ir
cSm rea-
ter.i.permukasa&ione$,que^untineo:manifefturn eftq? omne, dequo
re.io.Me. dicitur vnaillarum iiirentionum,autvnaillai'uma>ftionum ,aut plures
c6.?. vnaeftanimatum.&hocintendebat,ciim dixit. fiinuentusfueritin rcali
quiseorum.&c. Deindenumerauita&ionesattributasvit3e,&dixir.v.g.
intelligere,&fentire,& moutri,& quiefcere in loco,& nutriri,& dimin ui
Intelliger
& aU o e ri.i.&ift3eactionesattribut3e vitaefuntquatuoigenera quarum :

idiE.Ti.me
Vnum eftintelligere,feciidum fentire,rertium moueri ,&quiefcercin Io
ta. j6 . & co,quartumnutriri,&augeri,&diminui.

Ccc.fi.
'
Vnde&vegetabiliaomniavidenturviuere: videnturenimin
feipfishabentiapotentiamSCprincipiumhuiufmodi,per quod E
augmentum 5C decrementum fufcipiunt fecundum contrarioslo
cos:non enim furfum quidem augentur,deorfum autem non fed :

fimiliter in vtrocp 8t penitus quaxunqj aluntur dC viuunt in fine,

quoufqj poffunt accipere aiimentum,
Qiuimobrem &
cjh<£ terragigntt omnta mdentitr tuuere apparet

emm ea tnfe ipfis eiujmodi haoere potentiam & pMncipmm,quo au-

flionem & dtmmuttonem contrams capiant locis : ne^ enim furfum
uerjm angentur:deorfum,non item:fedperaque i n ntram^ partem
ttundity femper^nutnuntur ac pergunt uiuere,dum poffunt cape~
re alimentum.
Etideo omnia uegetabilia reputantur viuere . exiftit.n.i eis po

tcntia,<3c: virtusa c3«Cprincipium,per quod recipiunt augumentu

&di-
 ,

Libcr Secundus 57
A SC diminutionem in duobus locis contrariis. non enim auget dC
diminuunturfuperiuSj&inferius.fifr&omnejquodnutritur, ne
cefTarioviuitjCVnonviuitjnifidumpoteft nutrimentii accipere»
Quia vita magislatct in motu nutrimenti,& augmenti, &diminutio-
24.
nis,quaminahisa&ionibus,quasnumerauit,inccepitdcclararequ6difta
aclioartribuituranimx:quiaimpoflibileeftattribui virtutibuselemen-
torum,exquibuscomponunturcorpora,qua;agunta(ftiones nutrimcn-
ti,&augmenti. Etdixit,Etideoomnia vegetabilia,&c.i.&,quiamo-
tlisnutrimenti,&augmenti,&diminutionisnumeratuseft apud nosin
a£tionibusanimati,opinamur quod omnia vegetabilia fint viua, in qui-
bus videmusexiitere principium,quo agit mowm
diminutionis, &aug-
mentiinduobuslociscontrariis.f.fuperiusj&inferius.corpusenim fim-
plex^antcompofitum ad vnam partcm mouetur.qm, fi fimplex fuerit,
g mouebiturautfuperius,autinferius:ficompofitum,mouebiturfccundii
clementum dominans.&,quiacorpusaugmentabiIe videtur mouen ad Mixtum
vtranque partemabeodemprincipio.fi ramos,&radiccs, nccefle eft vt mouec" f:
hocprincipium firneutrum,nequegiaue,ncqueleue &tale diciturani- c,ni 9 **"
:

ma.f Et,quia3ugmentumeftperfeJ:rioa&ionisnutrimenti,fuitnecefla "^^c 7

tium vtpiincipium,quodagitnutrimentum,efl'etexgenere eius,quod 8.&.11.&
agitaugmentum. principiumigitur nutrimenti eft anima neceflaiio. lp.&.i.de
Ge.co. 49
Ot aTal &*ideoomneanimaldiciturviuere,dumnutritur.
e A a
' *
'
vucre
dnutrir*
Scparariautem hocabali}sposfibileeft,aIiaautcm abhocinv 40-
mpra nosfibileinrebusmortalibus.manifeftumeft autem in his quae
tAugume
ifi

0. s-<M yegetantnrtneqj.n.vnaeltinipiispotentiaaliaanimae. dioa»o-

„'

OfH. v
<yitq idqmdem ab
» 7
altis
n--n- feparan potejt:c<etera uero ab hoc non pof-
- '
/i
nis aum-
menriJde
funt m mortaiwm.qaodperjpcuu ejt in ns qux ex terra onutur : nuua ,.d e Ger e.

enim aliaincji evs amm<epotentia. i*-4-- «•

5
Et hocposfibileeftvtfepareturabalrjsrebustalia autem inv ph,',8.'
posfibileeftvcfeparenturabhoc:inrcbusmortalibus.lithocap'
Corpora parctin vegetabilibus.noncftenimineisnec vna virtus alia ab
^leitiavi iftaexvirtutibusanimae.
1
...
5 Cumnumerauitgeneravirtutumanimasinccepitdemonftrare ordi-
e"r >.
& nesiftarum virtutumadinuicem&d.Ethocpoflibileeft vtfepareturab
nouen alijsrebus.i.&hocprinapium,exiftensinanimato,poflibileeit vtfeparc
,

edno nu tiirabahjsprincipiis animar,quxnumerauimusa ieniu,f.&motu,&iu-

.rid, ncq,
tcllcdlu. D.d.aliaautemimpoflibileeft vtfiepaveturabhocinrebusmor
,f nutriiiuu.nab
deTi/cT talibus.i.&impoflibileeit,vchocprincipiumfi.paretur
«i.&. j7. alijsprincipijsanimx.i.fenfu,&motu,&intel'ecl:ucx rebus,qua: innatcC
Sc3.de a- funtmoueri. t Etdixithoc,quiacorporacoeleftiania;jifelte videnturin
ainia. 61.
telligere,&moueri,icdn6nutriri,neq-,fentiri.&icieodixitin tebusmot
C
&i. Mct! tahbus,cumdeclaratumeftha:cnoncfle morcaha.
D.d. Et hoc apparet q* autfi
,•-. in vegeubihbus,&c.i.&apparetq>hocprincipium,quod eftnutnmci
DeAnim.cuco.Aucr. H tum
 De Anima
rat, & uel tum,&augmentum feparatur abalijs virrutibusatrimarin hoc, quoci vi- D
ligat,vide
deturienuiiin vcgctabihbus.in iftisenim nulla virtusvidecurex virtuti
primi ca. busanim;e,nifi ifta.&innuic contradi&ionemcontra fingentes q>plan-
defubiia-txhabentfomnum,& vigiliam.
ua Viuerequidemigitur propterhocprincipium eft in omnibus
orbis.

viuctibus.Animalautempropterfenfumprimum.cYnancpquae
nonmouenturjiieqjmutantialocumjhabenriaautemfenfumjani
malia dicimus,<5£ non viuere folum.
s oph *~^c muere qutdem ob hoc pnncipium adeft ommbm utuenttbm.
.

uAntmal autem eji obfenfitm Pnmo.etentm quanon mouentur ,net^

mutant locum,fenfum tamen habent,tjocL>tdeft antmalta dtctmm,0'
non Qiv,ideft utuere,folum.
Viuereigiturdiciturdeomni viuoperhoc principium. Ani>
mal autem per fenfum.omnia enim,quac non mouentur, neqr mu
tant locum,fed tantum habent fenfum/vocan tur animalia ,&no
fumus contenti in dicendo ea viua tantum. *
x^ '
Vultfacerc df iam inter hanc vi rtutem,& virtutem lenfus pcr nomina
Y. « n6 pofitaapudcos,&dixit. Viuereigitur,&c.i.dicerc igitur aliquii viuere
.

Grxcafni- nondiciturin haclingua.figrxca,nifi deomni,quod viuitper

hocprinci
i\3 oi eo pium,quodeftnutrimentum,&augmentum,nonperaliud. D.d. Ala!
quod vi- autem,&c.i.hocnomenanimalnondf,ciifideeo,quodhabet principiu
mcp prin
{eufus,inquantumhabethocprincipiumtrh:licetnon habeat principiu
quodenu motusinloco.&fignum eiuseft fpongiamaris, &multa ex habentibus
uimerum teftam,qux habentfenfum,tamen non mouentur,&dicunturanimalia,
&augme- non tantum viua.
ru. Sedvi-

nifuprar! Senfuumautem tacfhisprimoineftomnibus.ficut autem yc

cu.13 vi-
getatiuum poteft feparari a tacftu dC ab omni fenfu, fic di. tacftus
.

""'
abalrjsfenfibus.vegetatiuumautem dicimuspartem huiufmodi
1

zim?
animoe qua dC vegetabilia participant.animalia autem omnia vi
dentur tangendi fenfum habentia. j j
s o p h ex fenfibm autem prtmo meff ommbm taElm-.atc^ ut nutnmenttt
.

poteflfeparan a taflu O" omnt fenfitjic taclm a c&tens fenfibm . nit-

tntiuum uero e"afartem antms. dictmm, cuimetiam plant* parttct-
pes funt.antmalta autem omma mdentur t angendt fenfum habere.
Et primus fenfus,exiftens in eis omnibus.eft tactus Et quem>
,

admodum nutrimentum poteftfepararia tacftu &abomni fenfu,

}

ita tacftus poteft feparari ab aliis fenfibus Et

. intelligo per nutrix
mentumpartemanimaynquahabent coicationem plantae etia»
E!c omnia animalia videntur habere fenfum tacftus*
Et
 .

LiberSecundus. 58
A Erprimavirtusfenfus,qua:e<tpriornaturat'rincealiis virtutibus fer»
17 fus,eftfenfusta&us.qinficutvirtusnutritiua potfeparariinplatisataclu
&abomni virtutefenfus,itata<ftus poteft leparari ab alijs fenfibus.i.cii

fueritinuentus,non eft neccfle vt inueniantur ali fcnfus:&,cum alij fen-

j

fusfuerintinuenti, neceflecft vtinueniatur tadtus.eftigiturpriornatura Taftuseft

literaliisfenribiiSjiicutnutrimentumcftpriusnaturairterienfutadtus. P rior na r
J
DeindedixitEtomniaanimaliavidenturhaberefenfum tadtus.i. & ifte bu " y"^'c
fenfuseftneceflariusomnibusanimalibusintet omnesmodosfenfus.oe" qua pr o-
enimanimalhabetfenfumta&us,nonautemfenfum vifus,autalium,fed r'tatc. i.ct
animalperfeitum.&fermoeiuseftnianifeftus. ^f*
7- &
r z.h'com.
Propterquamautemcaufam vtrucphorumaccidit^pofterius 77«
dicemus.nuncautemintantum didumfitfolum,qu6danimaho h g t ^'^
rumeftquxdi&afuntprincipium,&hisdeterminataeft:vegeta uam vid
tiuo,fenfitiuo,intelIec'tiuo,<3c' motu.
1
1* H •
infl ct

cauptm autem cur utrnm^ horum euentatpoft dtcemus : nune hoc \\iu 6 7
'i \ ''

™ tatum dtc7umJit ^Antmam eorum dtxtmus t O* &#68,

t ejft prtnctptum cju*

his definttam ejfe:nutritiuo }fenjittuo,dianoctico,motu.

Cau fa autem,propter q uam vtr uncp lftorum d uorum contin^
git,diccndaeftpoft.inhoctantumlocotantum eft declaratum.f,
cpanimaeftprincipiumiftorum^quxdicimus/.nutritiuijfenfiti'
ui,& diftinguentis,& mouentis.
18 Ideft,caufaautem,propterquam virtusnutritiua videtur feparari ab
alijs virtutibus,&antecedereeasnaturahter,&fimiliter tactus cum alijs
virtutibusfenfus,dicendaeftpoft,fcilicetcaufa finalis.&hocfecit infinc
iftiuslibri. Deindedixit,inhocautemloco,&c.ideftinhoc autem loco
tantum eftdeclaiatum,qu6danimadiuiditurinha:cquatuor genera, &
quodfubftantiaciuseftiniftispnncipijs.aliaautemquajrenda perfcru- Tex.e.vhi
tatus eft pof t mi & Pc "
G Vtrum autem vnumquodcphorumeftanima,autparsanimg: l^djhui»
cVfipars,vtrum quidem fic,vtfitfeparabilis ratione foIum,aut
&loco,de quibufdam quidem horum no eftdifficile videre, quae
dam autem dubitationem habent.
Vtrum atttem unumcjuod^ horumjit antma,ant>ars anima : C7"Jt
pars,tttrum tta tttjit feparabtlts rattonefolum,an ettamloco ,de rionul
lis non ejl titdere diffctle: de altqmbtts ejl cjinejito.

Vtrumigiturvnaque^iftarumfitanima,autparsanimac:cV,
li eft pars animx, vtrum eft pars,fecundum q^eft abftracla in fo'

la intcntione,aut in loco etiam:qrn autcm qua:dam funt fic,no cfl

difficilc adfciendum,inquibufdamautemeftdubitatio.
T9 Cumdeclarauitquod virtutesanimarfuntplures vna, & pofuit hoc
pofitione quafi manifefta per fc,dixit. Vtrum igi tur vnaqueq; iftaru,&c.
H i) idcft
 :

DeAnima
ideftvtramigiturvnumquodq; iftorum principiorum exiitenrium in D
animalifitanima,autn6.&,fieftanima,vtrum eftanimapcrfe,autpars
anima?:&,fiparsanima?,vtrumeftpars,&aliainefTentia,&inlocoincor
poreinanimaco perfcrutandumeft. Etintenditper hoc, quoddixit,
'
vtrum eft ani ma,aut parsanime;,vtrum eft poflibile vt vnum lftoru m fit
in animali abfqueanima:aut impoflibile eft vt fit in aiali abfq; ala,cuius
eftpars. Er,cumnarrauit hoc,inccepitdemonftrarediuerfitatcmdifpo
fitionum eorumin vnoquoq-, modoanimalium,&d.quoniamautequa:
dam funt fic,non eft difficilc,&c.i.quoniam autem iftarvirtutesin quibuf
damanimalibusfuntexdemin fubiec"to,&aliadefinitione,noneftdiffi-
cile,in quibufdam autem habetdubitationem difncilem.& fimiliter vtru.
vnuquodqjiftorum principiorum fitinanima,autno,inquibufdameft
nvanifeftum , &in quibufdalatet.
quxdam diuifa videntur viuentia,^ fe"
Sicut enim in plantis
parataabinuicem,tanquamexiftenteinhisanima acftu quidem
Vnainvnaquacnplanta,potentiaautem pluribus, fic videmus *
8C circa alias differentias anime accidere,vt in entomis deciiis:<3£
cnim fenfum vtraq? partium habet,& motum fecundum locum:ll
autemfenfum,c3dphataliam&appetitum«vbiquidemenimfen^
fuseftj&triftitia&lgtitiaeft.ubiautemharcfunt, ex necesfitatc
soph. defiderium eft.
Vt emm tnplantisfunt qtt£ cumfecantur, etpars alia ah altajepa
ratur,utdeantur utuere,ut pote cum animaqu* m eis eji una m una-
qua^ plantaJit,potentta uero plures :Jic etiam m alus anima dtjferen

tus tudemusjiert,ut tn us mfetfts qua mcidutur-.ctentmfenfum utraq^

tarttum habet gr motum loci. cjuodjifenfitm, zT phantajiam etiam
CT appetttum:ubi entmfenfks eji,0" dolor & uoluptas confequttur
ubi autem h*c (itnt,neceJfarto ettam cupidttxs.
Quoniam,ficut plantarum quiddam d abfcinduntur,viuit,<3£
feparaturabinuicem,quafianima,quxeftineo,efl:eadem infTgu
ra in omnibus vegetabilibus,in potentia autem plura :)ita accidit
aliquo modo animae in animalibus annuIofis,quando abfcindun
tur.Quoniam utraq; pars habetfenfum,6d motum in loco,& om
nehabensfenfumhabetdefyderium,&imaginationem.vbi.n.in
ueniturfenfus,iIlicinueniturvoIuptas.c\^cumiftainueniuntur,
inuenitur neceflario appetitus.
10 Ciim narrauitquodnoneftdifficilein pluribus animalibus declara-
quod iftae virtutes funt easdem in fubie<fto,& plures in intentione, incej
r<*

pitdemonftrarehoc,&dixit,quoniam,ficutplantarum quiddam fiab-

fcindatur,&c.ideft,&quemadmodum videmus quod qua?dam planra-
rum,hcct di uidantur, viuun t partes,poftquam fcparantur ab uiuicem, vi
tapro-

i^
 Liber Secunctus 59
A tapropriaplantis:itaqu6danima,quareftin illo vcgetabili,quafifitiri
forma vna in aclu in illo vegetabili,& plures in potentia.ideft quod po- ,

teftdiuidiinanimas,qu3efuntea:deiTiinforma cum anima exiftenteirt

co:itaeftinaliquo modoanimaliu.fcilicetannulofb, fcihcetquod poft-
quamabfcinduntur,fariuntpartesdeaclionibusvite,illtid,quodficie-
batilludammal. Et,cumnarrauitqu6d,poftquamdiuidituriftemodus ItM^me.
habe"tpartesomnesa£tiones,quastotumhabebat,inccepitdecIararequo- i° i 6-&: l

Ala" 9 +
modohocapparetinomnibus.Poteftenimaliquisdicereq? parsnonha
bet ex'adionibus totius in hoc animali ,quod * dixiftis,nifi fcnfum, «
a .l. dixit
&motum tantum,nonaliaspartesanimx,quxcftimaginatio,&concu- dcijrtis-
pifcentia.Etdixit.Quoniam vttaqucparshabet,&c.idcft, & diximusq>
oeTsvirtutesalein hocanimah videntureaedem efleinfubie&o,quia(ehti
musquod vtraquepars,poftquamdiuiditur,habctfenfum, &motumin
loco:&omnehabens fenfum,& motum nccefleeft vthabeat defyderiii ,
Oehfis fe

& imaginationem.quoniam,vbi cxiftitfenfus, ,illic nccefle eft vt exiftac ffi^or

voluptas & triftitia apud comprehen fionem rei fenfibilis:&,cum illic vo tcc V t ht
^ luptas,&triftitiafuerint,illicenrncceflariomotusadilIudvoliiptuofum. imagina-
& motus a con tn ftantc,& illud,ad quod eft motus , non eft 'in a&u dele-' ion *>' & <*
J.

dtabile,autcontriftans.-vndenecefleeftvtfit imaginatum ,'& dcfydera-

/ide^iMo
tum.Mnomniigiturparteiftiusanimalisexiftitanimafenfibihs, &dfefy hoc 3. de
deratiua,& imag;natiua,& mouensin loco.quoniam , quando motusirr' »'Mo.
]ocofuetitproptervoluptatem,&triftitiam,neceflarioerunt duaj virtu IUu<*> a <l
tcs illic. Sed tamen debesfcire quod in quibufdam animalibus virtus ^°tu s*n5
imagmatiua femper eft coniundta cum fenfu : non quando fenfatum cft; citadtti de
abfens,&animaleftdiminutum.ineisautcm,qu2funtperfe(fta,inueni- leftabile ,

turinabfentiafenfatorum. • utconta
\ ^
itans.vide

Deintellectu autem 8C perfpecftiua potentia nihiladhucrna^ h c *

f ? -1
-

' '

tiifefium eft:fed videtur genus altcrum animsc efife, Qi hoc folum'

f"'*
C contingere feparari ficut perpetuum a corruptibilu "in oi ptc
j O r H n ei
De inteuectu uero
1
& »
•
•» aialTenli-
contemplatiua potentta nondum qmdfum btf rejif
'
a. Lpot efi mamfeftum,fed mdetur antm^genm diuerfum cjfe, tdyffolum pof- j*|.
a
^^ 1

fe feparart,quemadmodum aternum a comtptibilt. .

ratiua , &
'
imaginati '

Intellec*tusautem,vtvirtus fpeculatiua } nihiladhuc declaratii uavid °P

eftdceis.fed tamen videtureffealiudgenusanirmc:& ifte folus JJjfft^f"
poteftabftrahijficutfempiternumabftrahituracorruptibili» ahquaca.
r> - 1 • s 1 1 n -n "
rct imaei
il Cumdixitquodquxrendumeftinvnoquoq; iftorum pnncipiorum natiua.Vt
vtrumfir anima,autnon,inccepitdcclarare virtutem,quar non videtur de conur.
efleanima.fedmanifeftiuseftdeeavtfitnon anima. Etdixit. Intelle- zim*
&usautem,&virtusfpeculatiua,&c.ideftintelle&usautemina&u,&vir
tus.quxperficitur pcr intelleclum in a&u , adhuc non eft declaratum v-
trumfitanimajautnon^ficuteftdcclaratum dealiisprlcipiis.cumiftavir
H iij tus
 De Anima
•Oe,Iquo tusnon videaturvriinfuaaelioneinftrumento corpora!i,ficutaIi«vir-. O
tutesa nimx vtuncur. Et ideo non fuit manifeftum ex prardiCto fermonc
tur^aut
mamferta vtrum fitperfeclio,autnon.*omneenim,in quo manifeftatur, autma-
bit" quod nifettabicurquodperficicur,fecundumqu6dformgperficiunciirperma-
phcu, §m tecias,neceflanoeftanima. Et,ciimdeclarauirquodhoclacecin incelle
^hcSinrt ^"^"^P^^^o^ftrarequacpa^duarumcontradiiftoriaruminhacin-
iiias,necef tenrionequxrendaeft magismanifefta inopinione hominum,&fecun-
fario e ft dumquod apparet,donecnocdeclarerurracionedemonftrariuapoft,&
amma,. dicic,fed tamen videcureffealiudgenusanime\&c.ideft,fed rame melius
eeverd vt
el* ^ cere &ma gis videcur eiTeverumpoft perfcrucacionem
> , vt iftud fic
mcelts fit aliudgcnusanima^.&.fidicaturanima.ericfecundum xquiuocacionem.
ahud ge- &,fi difpoficio intelle&us Ca calis,necefle eft vt ille folusinter omnes virtu
nusaia-.&
resanimajficpoflibilisvcabftrahacuracorpore,&non corrumpatur per
aia, erit fi^arncorrupcionem^quemadmodumfempicernum abftrahitur. & hoc
§m xqui- erit,cu quandoq; copulacur cum illo,& quandoq; non copulatfcum illo.
uocarione — » r?
ldc 3.
t
fas
. .

Keliquaeautempartesanimaemanifeftumexhisquod
, .
,
nonfe-'
,.
*
«6.j. parabilesfunt,ficutquidam dicunt: ratione autem quod alterac
manifeftum:feniitiuoenim elTe&opinatiuo , alterum fiquidem :

£>C fentire ab ipfo opinari. fimiliter aucem dC aliorum unuquodcp

quae dicfta funt.

Cateras autemfartcs anima ex his per/picuum ejl non ejfe fepa-
SOPH.
rabdes,ut nonnulii duunt:(juo4 tame diuerfu ejfe ratione perfficuum

eJt:fenfitmo emm eJJe,£T of>inatiuo,diuerJum eji.ji quidemfentire O*

cptnari.-item^ caterorum <ju<t diximus unum quod<z.
Aliae vero partes animae manifeftum eft q> funt non abftracftae,
ficutdicuntquidarrijfed tamen manifeftum eftqp funt diuerfae fe*
cundumintentionem.Effeenimalicuiusinfenfualiudefta fuoef
feincogitatione.fentireenimaliudeft a cogitare. dC fimiliterde
vnaquaqj aliarum praediclarum. E
*.% CumdeclarauitquodlatetdeintellecTuvtrumfitabftracTus, autnon,
quamuis manifeftius eft vt fit abftradtusfecundum quodeft non anima,
inccepit declarare quod contrarium eft in alijs partibus anima? , & quod
videntureflenonabftracla^&dicit. Aliae veropartes animai,&c.idcft,
manifeftumeftexfermonibusprardiclisindefinitioneanim^quodaliae
Finisnofe partesanima:,nonfuncabftracrx.dedaratumeftenimin vnaquaqueea-
paratafa-
rumquodeft perfeclio corporis naturalisorganici.pertecTiioenimeft fi-
^1 ' *
nis,&compIementum perfeCti:finisautem non feparatura finico : vndc
animx iincnon abftradx
necefle eft vt ilbe partes Et ciim declarauic
. ,

quoddubiumeftdequibufdamharum virtucum,vtrum fint abftracla:,

autn6,&qu6dinquibufHam manifeftum eftquodfuntnonabftractae,
inccepicdemonftrarequ6deftillud,quodmanifefte videtur cxiftercin
omni-
 LiberSecuntfus 60
>Ji ortmibus,& efl illud,quod hxc quatuor genera funt diuerfa recnndum in
tentionem,&dicir,fedtamenmanifeftumeftqu6d fuut diuerfx fecun-
dunnntentionem,&c.ideft,fed tamen manifeftumeft per fe quod om-
nesiftse virtutesfuntdiuerfx'fecundumintentionem,&fenfum:&qu6d
efIevirtutis,qua:conftituiturperfenfum,aliudcftab efle virtutis, qua:
tonflituiturpercogitationemrcumactiocuiuslibetiftarum fit alteiaab
actionefui comparis.fentiieenim, quodeactio virtutisfenfus, aliud efl
abintelli^ercquodeflavftio vmutisintelleclus. Deindedicir&cuiusli Sentirceit
betaliarumprxdiclarum,ideft,&fimiliterapparetindiuerfitatealiarum _ °:?Pf
.. _
• '.
„
.
r- •
rr ... .1.51. Vulc
1
virtutumpr^dictaruminintentione,&dehnuione,quiadirferuntetiam t 6cr.zun.
in aclionibus,
Adhucautem quibufdam quidem animalium omnia infunc
haccrquibufdam veroquaedam horum:aJterisautem vnum folii»
hocautemfacitdifFerentiam animalium. propter quam autem
caufamfitfaclum,pofteriusintendendumeft. Similiterautemc3t'
jj circafenfusaccidit.aliaquidem enim habent omnes, alia vero
quofdam } quxdam vero vnum maximenecefFarium } tacT:um.
OPH
Prxtereu uero rionitllu ummuhbtts udfttnt omnes h<tt: tn cjmbufdt.

nonnttUa:inultis unuduntuxat.quures fuat dtjferentium untmulm.

de cuujuueropoft confiderubimnf. fimtle qu^ddum m fenfbus euemt: m

tjttudumentmhuhentomnes^HdidumnonnulIvs : qtt<edum unum cjut

a0re£
muxime necejfunus eji , tucJttm.
Quoniam autem quxdam animaliahabentomniaiftajCVquae
dam vnum tantum,cVq}hocfacitdiuerfitateminteranimalia,<S£
quareperfcrutandumeftpoft.Etfimilehuiccontingitinfenfib 9»
quacdam cnim habent omnes fenfus,8c* qucdam quofdam,<3dqug
:
dam vnum.&eft vnum,quod eft valdeneceffarium.f.tacftus.
*5 Quoniamautemquardamanimaliahabentiftasquatuor virtutes,&
^ quatdamhabentquafdamiftarum virtutum,&qua:damhabent vnam t£
tum,&qui modi fintifti modianimalium,&qu6dhocindacit diuerfita
tem tnter animalia,& qua dccaufa inducuntur ha:c in animalibus.dicen-
Hoccnimquodaccidit animalibus in quatuor virtuti- ?- de attl
dumcftpofl. .

busanimaj,quasnumerauimus,fimileatcidit animalibus in virtutibus ffo. jj, £

fenfustantum.quardam cnim animaliahabentquinq; virtutes fenfus,& nem.
<quedamquafdamtantum,vttalpa:&quxdam vnum.f tadtum, vc*fpon * Sponaia
giarnaris.&fermoeiusin hoccapuuloeft manifeftusperfe.
™ a-ri * }
u l

Quoniam autcm quo viuimus,<3c* fentimus dupliciterdicitur, 3fupt a

'

ficutquofcimus:dicimusautemhocquidemfcientiam } illudaute i«& j.de

animam:vtroi^enimhorumdicimusfcire } fimilitcrc\:quo fana^ AU>S J*
mur,ahud quidcm fanitas eft,aliud autem parte quadam corp os
H iiij ris
 De Anima
ri8 aut SC roto.horum autem fcientiaqj 8C fanitas forma 8C fpecies D
quxdam 6>C ratio &C vt acftus fufceptiuorum,ha:c quidem fcienrifi
ci,illa vero fanabilis.videtur enim in patiente &C difpofito adiuo^
ruminefTeacftus,animaautem hoc quo viuimus 6C fentimusSt"
mouemur&intelligimusprimo.Quareratiovtiqs qugdam erit
&C fpecies,fed non vt materia dC fubie&um»

s or h . Quontam autem tdquo muimus {ffenttmus duobus modis dicitur,

quemadmodum td cpuo famus : horum autem unum dicimus fcten->
ttam,alterum animam.nam utro^ eorumfcirc dicimus.Jimihter etia)
td quo famfumus ,tum famtate ,tumparte altejua corporis ,uel ettam
totoiborum aulemfcientta quidem &• famtasforma eft et fyectes qu£
dam,c^ratto,0"ueluttac7usrecepttuorum, tlla ejuidem etus ejuod
Jctre,h<ec uero ems quodfanari potefl :utdetur entm tn eo ejuodpatitur,
at^affcttur effeEltwrum ineffe attus ,^immauero td eji ejuouiut--£
mus & fenttmus O" ^ia.voovfj.etSa.primo,profe&o anima ratio qu<e-
dam ertt cjpecies,wn autem ut materta crfubte&um .

EtjquiailludjperquqdviuimuSjCVfentimuSjdicitur duobus
modis:&fimiliterdicimusinre,perquamfcitur.quorum vnus
eft fcientia,& alius animatquoniam per vrrumque iftorum dicK
musquddfcimus.&fimiliterdicimusinre,per quam fanatur,
quddvnaeftfanitas,cx"aliaeftaliquod membrum corporis,aut
totum corpus.cV fcientia eft ex iftis.&fanitas eft aliqua for*
ma,cY intentio in adu in illis duobus recipientibus: quorum hoc
recipitfcietiam,&hocrecipitfanitatem.exiftimaturenim qudd p
acftio agentium,non eft nifi in recipiente pasfionem,cV difpofitio'
nem.anima autem eft illud,per quod primo viuimus,& fentim 9, .

&diftinguimus:neceffeeftergovt fitaliqua intentio,cVforma,

non quafi materia,& quafi fubiecftum.
Modo reuerfus eft ad declarandum cp anima eft ftibftantia fola fecun.
*4 dum formam,non fm materiam,neq; fm compofitum ex eis, f.corpus.
Etd.Ef,quiaillud,perquod viuimus,&fen:imus,&c.i.&,quiamanifeftu
a&io nutrimenti,& (eiifus,& fcientia:,& aliarum virtutu ani-
eft per Ce qp
ma:attribuitumobisperduO:quorum vnum eftperipiam virtutem, &
aliudperhabensillam virtutcm.v.g.qjfenfusattribuiturnobisp fenfum
&pervifumfentiens,quandoq;.n.dicimusqjvidemuspervifum,&qnq}
peroculum.&fimilitenn fcfaqnqjdicimusq^ fcimus per fcientiam,&
6*
'& ^l quandoqueperanimam:qua:eft virtushabensfcientiam.&fimilitereffc
Aia.prio. deomnibusvirtutibusanimatis. verbi gratia cp dicimusqiiq; q> fumus
fiini
 .

Liber Secundus Ci
A fani^initate,&qnq;percorpusfanum,aurpermembrumfanum. Et,cu
pofuic hanc propoiitionem pro manifefta per fe,& inductionem incce- ,

pirponerealiampropofitionem,&d.&fclaeftexiftis,&c.ideft&apparee
per vnum iftorum duorum modorum, quod eftquafi fcientia deanima,
&fanitasdecorpore,cp vnum eft forma,&aliudeft mareria.formaenim
eft ex iftis,&eftintentio,qua:inueniturinduobusrecipictibusea,fiin fa-
picnte fcientiam,&recipientciamtatem . vndenecefleeftvtomnisadtio
attributa alicui enti propter aliqua duo exiftentia in eo , vt vnum eorum
fitmateria,&3liudforma.ieddimifithancconclufionem: quiabeneap-
parebatex his,qua£pofuit. D.d. exiftimaturenim q>adtioagctium,&c.
idcft&diximusqi vnum eorum duorumeftforma:&eftillud,quodeft
quafi fcientia,&fanitas:quiafanitas,&fcictia,&fimiliafuntadtionesage
tis,i.dantisfanitatem,&largientis:&aclioagetiseftillud,quodexiftitin Propter
-
rccipientc&eftforma.vndenccefleeftrtfcientiafit exiftens quafifor- f°\ m:i at
ma,&animaqualimateria. Et, cum declarauitcpomnisactioattnbuta a ^ to cnci
B alicuientiproptereIiquaduo,necefleeft vtalterumeorum fitmateria,& pnmitus.
alterumforma:&fucrit manifeftum cppropter formamattribuitactio ide. i..rh.
cntiprimitus:&qjaclionesifta:anima:videnturattribuicorpori,&ani- '?• *£ '*
rnx,fedprimoanim3?,fecundocorpori :concluditurexhocq^animaeft Me'^ 2
*
forma,&corpusmatcria.Etd ammaautemeftillud, perqnodprimo vi & ..dcGc
uimuSj&c.fed non propalauitnifiquafdam iftarum propofitionu,&di- ner.jj.
mifitquafdam^quiaerantmanifeftx.&fyllogifmusficcoponitur.Adio 9 1S aC V°)
nesanimatiattribuunturcorpori, &anim«einfimul:&omnisactio,qua: rur al)CU j
attribuitu r alicui enti propter aliqua duo,necefle eft vt vnum eorum tan enti pg ali
tum fitmateria,&aliudforma:ergoaltcrumiftorum duorwn,fi corpo- <]"» duo »
ris,&animxeft forma,&alterii materia. E^cumconiunxerimus^hmc necen ee 1 '

r
q>ppk>rmam 1 •
n- 0/1 o - vtvnuco-
attnbuitur actioprimuusenti,&cpiftaconuertitur:&cu ru tm flt
.

coniunxerimusfiixconuerfiecpaclioattribuitur animato peranimam ma,&a \S

priuiitus:concludetur ex hoc q> anima eft forma,& corpus materia. formaide"

^» Tripliciterenimdi&afubftantia,ficutdiximus:quarumh3ec co.,6.
^
quidem fpecies:illud autem materia:aliud autem ex vtrifcp.horu *
,'
"J
autem materia quidem,potentia fpeciesautem,acT:us pofteaex
, : fnldcAtt
Vtrifcpanimatumoncorpuseftactusaiae, fed ipfacorpjscuiufda. vl>' P on »t

l o p h, Cum enim tribm mcdufnbfiantia dicatnr,ut dixtmm:qnorn aliud rr ib m ai*

efljj>ecies ,almd matena , horum s? corp».
aiiud id tjuod ex utrify conjiat : ata^

midem materiaejl potentia,Jj>ecies autem acim: cnm tdquodex am- zita.

lwbm conjiat ammaium Jit ,profec7o corpm non eji aclm ammx,fed
tpfa corporis cmnfdam ,

Qni autcmfubftantia dicitur tribus modis,ficut diximus, ma

teria/.&forma^&compoiituexeisi&materiaiftorum eftpotert
6? forma eft endelechia,& quod fit ex eis eft animatum: tunc
tia,c3c" ,

corpus no eft perfecfho ai3e:fed aia perfe<ftio alicui us corporis* '

Ifta
 DeAnima
M TftaeftaIiadeclaratioapradidaq?animaeftfubftantia fm formam, B
Qrefitde nonfm materiam.fed,quiaiftadeclaratiodaccaufam, &efTe,primaaute

€im&ci ^
1 rantumc ^> induxiteam quafi caufam fermonisprxdicti, &dixit,&,

via i.Coe. quiaiam pra?diximusq>fubftantiadicittribusmodis,rnateiia,&forma,

3S. &prio &compofitumexeis:&e(lemateria:eltinpotetia, &eflbform3!cftendc
Fhy.i. lcchia,&a<ftu:&compofitumexanima&corporeeft:animatum &pec ,

alterum eorurr. eflin potentiaanimatum,&peralterum inaclu: manife

ftum e{tcpanimaeftendelechiacorporis,nocorpusanima:.eftenimani
matum m actu per animam:& quod eft in actu debet effe endelechiaei 9 ,
quod eft in potentia,& non econuerfb. Et hoc intendebat, ciim dixit &
quod fit ex eiseft animatum i. & quod fit ex eis eft animatum in aclu per
ani mam,& in poten tia per corpus , neceffe eft v t corpus no fit endelechia
animaj,ied anima corporis.

Er propter hoc bcne opinantur quibus vidctur neqp fine corpo

rc efTe,nec]j corpus aliquod anima.corpus quide enim non eft:cor £
poris autem aliquid eft<& propter hoc in corpore eft , dC corporc
huiufmodi:<3£ non ficut priores ad corpus aptabat ipfam nihil dif
finientesinquo&qualk&verecumnovidkaturacciperequod'
libet conringens.fic autem fit-dC fecund um ratione vni ufcuiufcp :

cnim actus in potentia exiftente,& in propriamateria aptus nat9

eft fieri.Quod quidem igitur acfr.us eft quidam dC ratio potetiam
habentiselTehuiufmodi,manifeftumexhis»
s e P H. Quamobrem probe cenfent u cpuibm mdetur ne^ Jine corpore ejfe,

ne % corf m dicjuod anima.corpm enimnon ahqmd:0*

ejl ,fed corpons
proptereainejim corpore,C^ in corpore tah.(ynon quemadmodum Jit
periores m corpm eam conuctebat, nullapraterea addita diftmctione,
w quonam iUo,& quah:pr<efertim cum non mdeatur quodhbet recipe
re quodhbet. hoc autem paclo res ratione procedit : umufcmufy enim ^
aclm m eo quod eftpotentia,& tnjua ac idonea matena,natura com-
buratum ejt utfiat.^Ammam ergo aclum ejfe quendam rationem &
eim quodhabet potentiam ut talejit,ex his perjfuuum eji.
Et propter hoc bene exiftimauerunt dicentes q> anima non eft
extra corpus,neq? eft corpus. corpus autem non cft , fed eft perfo
ctio corporis.Et propter hoc eft in corpore,& in tali corpore. non
ftcutfeceruntAntiquiin ponendoeamincorporeabfq? determi
natione illi us corporis,q> corpus fit, dC cuiufmodi» dC hoc licet no
quodcunqj recipiat quamcuncp.
z6 Etproptcrhoc,quodapparuitdeanima,quodeflendelechiacorporis
jiaturalis,recl:e dixerunt opinantes q> anima no eft extra coipus, neq^ cft
corpus.cndelechia eni m ulis eft,f vt in corpore,& quod no fit corpus.
fit

corpus
 ,

Liber Secunchis 61
A corpusenirnnonperficiturpercorpus,cum corpusnSfitinnatum, vtfit Curp» n&
infubieeto. Ethocintendebat, ciim dixit,corpusautem noneft, fedeft P fitlc'p«r
perfe<ftio corporis.qfh autem eftcorpus,frn quodeft perfeetio non e pof
n^";^
fibile,fedexiftitincorpore. D.d.Etpropter hoccft incorporc&c.ideft tumce" ia
&exhocmodo,quemdedimusin fubftatiaanimaj, poffibilceftdarecau fubieSo.
fam,propterquamaiaexiftirincorpoie, &corpus recipienseamcfttale,
nonexillomodo,quemdederunt Antiquiin fubftantiaanimx,cumdi- ? ehoc V"
'
xerunt q> eft corpus,& q> intrat aliud corpus, & no dcterminauei unt qua: ^la.71.
naturaeft,naturailliuscorporis,&quarehabuitpropriurn,vteffetanima
tum abfq; alijscorporibus, & ex quo modo fuitconfimihtudo inter hxc
duo corpora,fiq> vnum recipitalterum,cu non quodcunq; rccipit quod-
cunq;.Necefleeftenimiftishominibusdarecaufam, propter quamhoc
corpusrecipitilludcorpus,quodeftanima.&necefleefteisdicere,quare
hoc corpus,quodeft anima,exiftit propric in lioc corpore,& non in ali js.
Ethocintendebat,cumd abfq;determinationeiIliuscorporis,q>corpus Defione*
B fit,fcilicct receptum,& cuiufmodi,f recipiens. Et d.hoc.quia definitiones tfmianuc;

demonftratiuannnata:funtdarecaufasomnium, qua: vidcntur lndefi- nat?^u °c

|
nito.&,fi definitio non cut talis,non erit definitio. oiun/qu
IVMMA SECVNDA. fafcJlS
De Animst potcntiis.corum ordine,ac quo pacTx» definiri debeant. *"P * } I-Ct
i.dc Aia.
Otentiarumautemanimac,quxdictf funt,alr)squide ''• & *•

infunc omnes , alfjs vero quoedam harum , quibufdam

vero vna fola* potetias vero dicimus^vegecaciuumjfen
fitiuum,appetitiuu,mociuumf?mlocum,incellec!tiuu«
Ineftautem plantis vegetatiuum folum:alteris autem hoc,<9C
fenfitiuum:fiaucemfenficiuum <3Cappctitiuum rappetitusqui^
dem enim defiderium , <3t ira dC voluntas funt: Animalia autcm
omnia habent vnum fenfuum , tacftum.cui aute fenfus ineft, huic
G «5dlg ticia& triftitia,(9d dulcejC^ crifte:quibus aut h{ c, dC concupi*
fcentia: delecftabihsenim appetitushacc.

t © P H. Potentt£porro antm<£ quxs commemorauimus , m alits tnjttnt om-

nesnn altjs nonnullx earum.tn altquibus una duntaxat. potentias aute
diximus,nutrittuum,fenjitiuum,appetitiuum,motiuummotuloci,did\
noetuum.acplantis qutdcm adeji tantummodo nutritiuum:alits aute^
tumhoc,tum etiam fenftttuum : qttodji fenjittuum , & appetttuturt*
etiam:appctttus emm cuptdtt.u eJi,CT tra cr uolunt.u :cuntla autent
ammaha unum habent exfenjibus , tatlum cut autefenfm meji hme
.

Cf mluptiti cr dolor, cf lucmdum &

molejlum tn qutbm atttebac
:

injimt,^ cupiditM meji.hac enim eji appetttm iucundt.

Ifbe
 De Anima
Ift3caut«nvirtutcsanimae,quasdiximus,inu«iiutitufinqui D
feufdamanimalibusomnes,ficutdix^mus &inquibufdamque> >

dam,&infingularibus,i.inpaucisinueniturvna.Etappellamus
virtutes,nutritiuam,6«:fenfil:ileni,&defydcratiuam,c\:moucn^
tcm in loco,& diftinguentem. Et iftarum in plantis eft fola nutri*
tiua:inalijsvcroeftifta,&fenfibilis,&defyderatiua.defyderium
cnim eft appctitus,6d ira,<3£ voluptas. Et omnia animalia habent
faltem vnum fenfum,f,tacft.uro:&omnehabensfenfum habetvo
luptatem,<3d triftitiam.6t' omne habensiftas habet appetitura.ap
petitusenim eftdcfyderium voluptatis.
*7 Cum voluitincipereloquidevnaquaq; virtutum animx,incccpitprf
monumcrareeasefle,&q>qua:damanimaIiahabent propriequafdam
earum/mcpartifexponitfubiedufujeartis. Artifexenim necefleeft ve
ponatfubie&um, dequoloquitur,&diuiditgeneraeisqua(i manifefta
6
'fr
*
v~ ptciemia- incfle.artifexenim nonpoteftdemonftrarefubiedtumfu£artis,neq;fpe
xe fuom ciesiiiiusfubiecli.&quoddixitin hoccapitulo,eftmanifeftum. Ethoc,
fuac artn c] UO d dixit in fingularibus,intendit &in paucis
, ideft & in paucisanima-
,

9
"ifTr -k™ libusexiftit vna virtusfenfuum,ftadtus. D.d.Etappelfam virtutes.&c.
ll!l .ufatl. . - .,. „. n o ^ r-
,

Inflaua e idef t,& cum dixenmus virtutes,intelligendaeft virtus nutntiua, fenfi &
de futuo bilis. Etintendit pernutritiuam omniaprincipia,quaeaguntinnutri-
l ib - cl ^°C menro:&funttria,fnutrimentum,&augmentum,&diminutio. Etin-
iene' 4.
tenditperdefyderiumappetitumadcibum.&ideofeparauitipfumamc»
Cce. c.}i. uenteinloco,&pofuitipfumgenusperfe:cumiftavirtusinueniaturirt
Sedi.phy. animalibus,qua:non mouentur.&intelligitperdiftinguenteintelligen-
c6.vlt. &
em< Dvl.&iftarum inplantis,&c.i.in plantisautem inueniturfblanu-
,
l
l? i6. tritiua.inanimalibusverofenfus,quieftta(ftus,&defyderium,quodeft
&c
u.Me.c.j. defyderiumnutrimenti.&hoceftcoeomnibus. D.d. defyderiumenim.
&6.Met. eftappetitus&ira,&voluptas,i.&intendimus perdefyderiumappetitu.'
c.i.idcfen
dcfyderiumenimdicitur deappetitu,&deira,& voluptate,&vniuerfaJi- _
tit.qrffen- •'1,-1 t. v» , , •/!• • - »• F • •

cjthicvid terdeplunbus. Et voluitdeclarare cpappetitusexiftitinomm animali.

cot. Zim. habentifenfum:quiahocn6fuitmanifeftumfenfui.&d. &omnehabes
fenfum habet voluptatem.&fcrmo eiusin hoccap. eft manifeftus.
,

Adhucautem alimcnti fcnfum enim alimeti fc«

habent:tac't.us i

fus : ficcis enim dChumidis cVcalidis dC frigidis aluntur omnia vi

uentia:horum autem fcnfus tacftus: fed aliorum fenfibilium fecurt
dum accidcns:nihil enim in alimentum confert fonus,necp color,
neqjodoratus.humorautemvnumahquodefttangibilium.Exit
riesaut&fitisconcupifcentia.&exuriesquide calidi C-ficcci:
fitis au t frigidi di. humidi.fapor vero vt delc&amentu -horu eft. .

S
° '
Prdterea uero fenfitm hab ent alimenti : nam uffnsjenfits eft ali-
mentt : cuntla emm uiuenttajiccis aluntnr C7" humidts cr caltdis &
frigidis:
 LibcrSccundus 63
AJrigidif:(}uorum fenfuSjtaclw efi: c&terorum autemfenfibiliumper ae
ctdens.mhtl emm ad alimentnm confert fontts } nec color,nec odor:ftpor
Aittem nnum quoddam efi de tangtlibmfames nero &fitts cuptdttas
efi:acfames quidem calidi &r (icct:fitts uerofitgtdi & humtdi: porro
Japorefinelutt quoddam eorum condimentttm.
EtCTiamhabctfenfumnutrimcti.qm^iftincftiocibieftfenfus»
Omneenim viuum non nutritur , nifi per ficcum , cV humidum,

calidum,&frigidum.&ta<ftusfentitifi:a,fentiens autemaliafen'
(lbiliaeftfecundumaccidens incibo-.quoniam non iuuaturali-
quid in cibo per vocem,nec per colorem, neq? per odorem. fapor
autemeftvnum tangibilium.famesautem,c\:fitiseflappetitus*
Fames autem caJidi.cV iicci Si tis vero frigidi, &C humidi : Sapor
:

autemeltquaficaufaiftorum.
*8 Cum pofuitq>omneanimalhabetfenfum tactus,&defj'detiuadnu-
$ trimentum,&indeclarandohocnonfufticitinducTio, incacpitdeclarare
hocratione,&d.&etiam habetfenfum nutrimenti,i. &etiam neccfleeft
vtomneanimaIhabeatfenfum,perqucmcomprehendatconueniens,& Yjr e5 v; ' <

''
inconucniensexnutrimentis:vtexpellatnocumentum,&actrahatiuua- 12 Mc 4 _

tiuunv£thocfuit,quianutrimcntumeiusnonexi(ticin pocentiainplu- ad qdda-

ribusrebus,(icureftin plancis.&ideoplanta:noninJigcntfenfu,quodi- tilintfen-
ftinguantcibum.Etiftelocusindigetmagnaconfyderatione. Et,cu nar ^. _
fr
rauitqjnecefleeftqjomneanimalhabeatfenfum^quodiftinguatcibu, r c q I14 .
incGcpitdeclararcquisfenfuseftiftefenfus,qui eitneceflarius indifhn- &ibiThu
guendocibum,&d.Omneenim viuum nonnutricur,&c.i &,quiaomne
viuumnonnutriturniriperiiccum,&humidum,calidum,&fri<Tidum:
Cumnutrimentumeftlocoeiusj, quoddifloluiturexelementis,exquib*
componitunnecefleeft vtfenfusnutrimcntifitfenfus,quiinnatusellc6
prehcderehasquaJitates:&i(tefenfusefttadus.Etquafidicat,oeviuum
** nonnt:tritur,nifiper ficcum,&humidum,&cahdum,&frigidu:&fen
fustadtuseftiilud,quodlentiti(ta:nece(I*ee(t vttadtusfit fenties,quoddi-
ftinguitcibum.omne igituranimal habettadtum neceflano. D.d.Sen-
tierAauremaliaienfibiha,&c.i.fcnfusautenicomprchendenresaliafen(i
bilia,accidentaliterfentiuntcibum,i. nonfuntneceflarij mdiftinguedo
cibum.fm q?eftcibus,cumaccidentalicerfenciantcibum:fen(ibihaenim
eorum non funt in cibo,fm qp eft ubus & hoc incendebat,ciim d.qni non
cftinciboj&c.ifecundumcpeflcibus. D.d.faporautemelt vnumtangi
^ ,1^-
bilium.i.faporautcm , fiexiftitincibo,fmqeftcibus,eft vnusmodorii taft».
q Uls
rerumtangibilium.&fenfusguftuseftaliquistadtus. Etpropterhoc,q<i Vide ifra
d.opinaodumeltq>i(tefenfusexiftitetiaminomnianimali, ficutfenui) co «i94«
tadtus.cum (itquafi(peciescius:&po(tdeclarabiturqualicere(tin rei ve-
ritate. Et,cumnarrauitq> frigidum^&calidumj&humidum, & fuxum
cziltunt in cibo,fm cj> eit cibus,& fapor cxiftic m
co (ecund u q> e(t cibus,
mcoepit
 Dc Anima
incctpitdecIararemodum,fmquemexiftitquodIibetiftoruminribo,& B>
«J.fames autem,&fitis,&c.i.& fi fapor exiftit in cibo , m
eo qi eftcibus, tii
prima: qualitatcs exiftunt in co piimo, & eflentialiter. Et fignum ci* eft
q?,cum defydcrat cibum animal , non defyderat nifi calidum, & frigidu»
& humidum & ficcum.Fames enim eft appetitus calidi & ficci:& fitis fri-
>

gidi & humidi.& non defyderatdulce,neq; amarum.Sapor autem eft co

iunclus cum iftis qualitatibus. Et hoc intendebat,cum dixit. Sapor autc
eft quafi caufa iftorum.i.caufa,q5 animal fentit conueniens cx illis & n5 ,

conucniens. Et non intendebat hic p caufam,cau/am in cfie:prima:cnim

qualitatesfuntcaufafaporis. Etforteintelligitq?faporeftcaufa, pgqua
animal vtitur cibo,propter deleclationem coniunc~tam cum ca.

Certificandum autem de his pofterius eft;: nunc autem in tan>

tum di&um fit,q>animalibus habentibus ta&um dC appetitus in
ilt:dephantafiaautemimmanifeftum,pofteriusautemintenden
dumeft.Quibufdamveroadhucineft&fecundum locummo^ E
tiuum:alterisauteintelle(ftiuum &intelledus,vthominibus>c3£
fialiquod alterum huiufmodi eft,aut&honorabilius*
8 o t it. sedde usPoflea dtlucidiw agendum efl : nunc hoc tantum diElum
Jit ,cjHod animalibm habentibus tac1um,<tf>f>etittfs (juot^ meft:dcphan
tafiaautcm nonfatet ,fedpoft conftderandum eft tjmbufdam autem
.

trater h<ec} ineft etiam motiuum motu loci:alus autem ey dianoeticu

Cf wtelleclus, ut hominibnt , <CT fi<\uid extat eiws gencris aliud , uel
etiam nobihw.
Et hoc declarandum eft poft: in hoc autem loco cotenti fumus
hac determinatione,<3£ eft q> omne viuum, habens ta&um, habet
defyderium.De imaginationeautem latet, dC quxrendu eft poft.
Et ponamus cum hoc moues in loco etiam dtin alfjs diftingues,
:

8t inteirs,vt in hoibus^ inalfjs rebus, fi fuerin t fic,aut meliores, F

*9 Quia vultponerehicnumerumiftarumvirtutUjfmq^aitifex ponit
fubie&afuarartis,nonvultponere,nifiilIud,quodmanifcftumeftpcrfe,
&dimittitalia,qu2nonfuntmanifefta,quoufq-,perfcruteturdecis. Et
idcod.EthocdecIarandum eftpoft. Inhocautlococontentifumushac
determinatione,ideftquxeftmanifeftaperfe,autfeie,f.q>omneanimal
carenstactu^caretdefyderio hocenimeftmanifeftiiperfe. Dcindenar
.

raui:q>hoclatetdeimaginatione,&d. DeimaginationeauteMatet ideft

vtrum imaginatio exiftit in omni habente fcnfum taclus.au t uon. D.d.
Etponamuscumhocmouensinloco.i. &ponamus promanifeftocpoc
motum inlocoeftimaginans. Etpotcftintclligi&ponamLisin numc-
ro iftarum virtutum,qux manifefta; videntur,&difreiutindcfinitione,
&cflenria virtutem mouentem in loco.& intendit virtutcm concupifci-
bilem. Dd.&inalijsdiftinguens, &inre!!eclus. idcft&ponamusetiam
pro
 Liber SecuncJus 64
A pro manifefto q> virtuscogitatiua,& inrellec"ru<; cxiftGt in alijsmodis ani
malium,qua: non funt homines,&q?propiiefunt in aliquo genere, vtia
hominibus,aucin aliogenere , fi demonftratio tllrgat q> alia funt Iniiul-
modi.&hocerit,fifuennta:qualeshominibus,aijt melioicseis.

Manifeftum igitur eft qm eodem modo vna vtiqi erit ratio ani
mx,dC figuroemeqj enim ibi figura eft practer triangulum &L figui
ras quae confequenter funt,neqj hic anima , practer praedictas eft«
fiet autem vtiq; 6C in figuris ratio cois, quac conuenit quidc om/
nibus,propriaautem nulliuseritfigurac.iimiliterautem cvindi^
cftisanimabus.vnderidiculum eftquaerere coemrationc inhis,
<5din alteris,quae nullius erit eorum qux funt propria ratio neqj ,

i>mpropria&indiuiduamfpeciem,dimittenteshuiufmodi.
»
P H. pcrfftcuum tgttur efi permde unam ejfe anim & rationem, at^jigt*
ra.ne^ enim illicjigura nila ejlprtter trtangulum , er i<U cftte dein-
B
cepsfunf.ne^ hic antma ullapr<tter eat qu<* dtclxfunt.Jieri tamenpo
terttfC^ mjiguns ratio communts ,qu<e omntbm cjutdem congmat ,pro
prta autem nulltw Jit fgur<e:Jimihter etiam m dtflts animabus.idctr
co rtdiculum eji &' m hts &m c&teris communem qturere rattone,
cjtt<e nuliius eorum qmefunt erit proprta ratto,nec^ exproprta cjr' tndi-
uidua /]>ecic,hac tali pr<etermtjfa rattone.

Dicamusigiturcpmanifeftumeft q>exviavnius exempliea'

dem eri t definitio animac,c\l figurac.non enim eft illic perfecftio ex
tra virtutes procdicftasifed poflibile eft in figuris etiam vt fit defl^
jiitio vniucrfalis conueniens omnibus figuris,cV non fit propria
alicui earum.c3£ fimiliter ex omnibus pracdicftis.Et ideo qui quac
fterit in iftis,«5d in alfjs fermonem vniuerfalem, qui no eft,necp eft
£ propn us alicui ex omnibus,neqj eft fecund um mod um h unc co^
ucnientemjquinondiuiditurjC^dimiferittalemfermonemjre^
dumeft vtderideatur. GcneM m
30 Cum generaaccepraindefTnitionibus, autfuntYniuoca,vtanimal in "P ta.'.^ c"
' "
.ns,pote definitione hominis,aut dicla multipliciter , vt |ens,& potentia,& aAus,
a t Uvni .
i,&a<ft'
incccpitdeclararecuuifmodi fitgenusacceptumindefinitioneanimx,& uoca, am
>fr dcr!
d.noneft£quuioaim,ncq; vniuocum.Etd.dicannisigiturq? manifcftu fun:: mul-
e,i,Phv. e.ft,&c.i.dicamusq'manifeftumeftexexempIoq>illud,quoddatdefini- "?!-» ^*
&4.Me tioanima: vFisex lntentionccoiomnibus partibusanimxeft fimileilli, Me c
,"

L(.Mc

r * r t\\
• c !• ue-Aia.
tesuntdiueria: inintentionepropna vnicuiq;earum:iranone!t hicngu cg j ^ ,

raaliquaextradefinicionemfigura:vniucrfalis:licetfigtira:difrerantab- phy.co.a
inaiccm
 De .Anima
inuiceminterminisproprijs.quajdam enimeftrotunda,&quafdam re- D
<fta,&qua:damcompofitaex vtrocj Ethocexemplnm eft valdelimile
.

definitionianima;. non.n.eftexdefinitionibusasquiuocorum nominu.

<juonia,fiitaeet,tuncGeometriaefletiophi(tica,nequee(Ietexgeneri-
bus>qua;dicuntur vniuoce. qm,fiitaeflet, tuncnecefleefletvt alterum
rluorum foret ,autvt fit hic vna virtusin definitione,&innominc,in
cjuacommunicentomnesvirtutesqua:>numerauimus:quemadmoduni
inodianimalium conueniuntin definitioneanimalitatisfimplicis: aut
vromnes virtutes animxfinteaedem indefinirione,&eflentia, Et,cum
nanauit q? definitio alaj per exemplum eft fimilisdefinitioni figurat, in-
ccepitdare modum confimilitudinis, &d. fedpofsibileefl in figurisetia
&c & lita definitio non eft vniuoca: fed quemadmodum pofsibileeft in
olbusfiguiisJicetdirTerantjVthabeantdefinitionem vl'em magnam co-
uen:entcmoibLiseis,licetmultumdifreratindefinitione& eflentiarfic
pofsibile eftvt iitasvirtutes diuerfiehabeant vnamdefinitionem viem
conuenientemoIbus:ficutdefinitiofiguraconuenitomnibusfiguris,& E
nulliappropriatur.D.d.Etideoquiqua:fiuerit,&c &propter hoc.quod
diximus,quiqua:fiueritinanima&in alijsfimilibusentibus vnamde-
finitionem vFem, quenon appropriatur alicui ex olbus, & non eft talis,
3ua!iseftiftadefinitio,quamdedimusin anima,fedficut vniuerfalitas
efi nitionisanimalitans fimplicisfpecierum animalis, aut etiam eft vna

ideft vniusnatursdefinitio,nondiuifibilisfecundum fpeciem,&qui di-

miferit talem difinitione, qualem dedimus, iuftum eft,vt dendeatur: cu
ifti duo modi definitionisnon inueniantur in talibusnaturis, & non in-

Ueniturin eis,nifiiftemodusdefinitionis,quo vfifumus.quienimlabo-

ratindadoinamma primum modumdefinitionis,eftin hoc,quodIa-
borat inquaercdo impoflibile: ficut quidimittit hancdefinitionem in
dimittendopoflibile.dimittereenimpoflibileeftfimilefecundumlocu-
tionem ad quasrereimpoftibile.

SimiliterautemfehabenteicjuodderTgunscftj&quaefmani p
mam funt.femperenim ineoquodeftconfequenter,eftpotentia
quod prius eft,c\: in figuris dC in animatis: vt in tetragono quide
tri^onum eft,infenfitiuoautemvegetatiuum.quare&fmvnu>
quodqjquaErendumquarvniufcuiufqjanimajVtquaeplantaejC^
quae hominis,aut beftiae . propter quam autcm caufam cofequen
terficfehabentconfiderandumeft.finequidemenimvegetatiuo
fenfitiuumnoneft:afenfitiuoautfeparaturvcgctatiuumin plan
tisnterum autem finequidem eo quod potcft tangcre, alioru fen-
fuum necp vnus efhtacftus aut fine alrjs eft, multaenim animaliu,
necpvifum^neqjauditum habet,neq3odoratus omninofenfum.
Qiiemadmodum autem mfiguris ,fic etta tn amma res habet:fcm-
« o p H,
per emm m eo qnod efi demceps,tnefi potentia idquodprms efi,tum m
fiquris
 Libcr Secundus «5
AJijrurif tum ih dntmatts.ut in ejuddrdto tnangulut ,tn fenjittuo nutrttt-
mtm. Quarejigtllattm cjuaredumrfua cutufyjit a~ta t uerbt gratta qu*.
flanta qu&ke homtnis uel bejlt<e.cur autem demcepsfcfe habcant,con
Jiderandum eji. najine nutrtttuo ,fenftttuum non efl: dfenfttiuo autem
feparatur nutntiuum mflantif: rurfusjine tafltuo nullus aliorum eft
Jenjuum.taelus uerojine alns eji
:
plera^ enimanimalta ne^ utfum
ne^ audttum nec odorts plane fenfum fortttafunt.
Etdifpofitioinaia,fimiliseft difpofitioniinfiguris.inuenitur
cni fempcr in potcntia in r7guris,& in rebus animatis precedcs in
confequente.v.g.triangulus inquadrato,&nutritiuu fenfibili»
Oportetigitquarrcreinquolibctq) cftfm fuam definitionc : v.g»
aiaplararqdeftj&aTabrutiquideft. Etoportetquaererequade
caufafunttalisdifpofitioniscxcofequetibusciifenfibilenofitfi"
* nenutritiuo:fedfenfibilefeparatinplatis, Etetianullusaliorum
fenfuum fit extra tacftu:fed tactus eft extra alios fcnfus multa.n.
\
.

viua non habent vifum, nequeauditum , nequc odoratum , neqj

alium fenfum.
qyAPiLAJTir.M:

31 Cum declarauit qp definitio animx cft fimilis definitioni figur2e,incCB

modum confimilitudinis & demonftrare cuius natune na-
pit declarare
turarum definitionum fit,&d. Etdifpofitioinanimafimiliseft, &c.i.'&
difpofitio ln rebus , qux continentur in definitione anima? eft,ficu t di£-
pofuio m rebus, qua: continentur ln definitione figura:. quemadmodii
enim muenitur in figuris prius & pofterius & : priusexiftit in potetia in
pofteriori: itaeft de virtutibusanima:. verbi gratiain figuris quidem tri
anguluscftpnorquadratOj&triangulusexiftitinpotentiainquadrato.
&ideo, fi quadratum eft, tnangulus eft,& non econuerfo.& iimi-
literin virtutibus animx nutuuuum
. emm priuseftfenfibih et exiftic
incoinpotentia,&fifenfibileeft,nutritiuum eft,&non econucrfo.
DeAnim.cuco.Aucr. I Et,
 De Anima
Et,cumdeclarauitnaturamiftiusdefinitionis,&quantumlargiturdeco D
gnitione,dixic.Oportetigiturquxrereinquohberquideft,&c.i.cumdc
claratumcftqiiftadefininoanimaeeftdegenere definitionisfigura: & :

qucmadmodum non fufficit in cognitione figurx reccarum Iinearu,& fi

gura:circulariscognitiofigura:fimpliciter,itaeftindetInicioneaTa:vfis.
quaufdarftigic' poftcognitionc iftiusdefinitiomsvlis definitio^ppria
vniufcuiufq^virtutisaie^fiqeftaTaplantaif.&qaTahoTsjppriailli, ctque,
bruti. D.d.£toportetqua:rere quade cafunttahsdifponis.i.&oportet
jjfcrutarietquareinuenuin virtutibusaT^ prius&confequens. fenfibile
enim impoFeeft vtfitabfq^nutritiuo. nutritiuumautpoteftefTeabfque
Nurriti- fenfibili.&hoceftinplantis. Etctapparetq?impoffibi!eeft vtaligsqua
U C
tuor ^ n ^uum fitfinetactu ttactusautpoteftefle extraaliosfenfus plura
u?°r f
bilMdeni emm aTaliacarent vifu,&auditu,& odoratu ,&guftu.-& hocintendebat
Aipra.1^. cumdixitneq;aliumfenfum. Etiftelocusindigetcofyderatione. exifti-
DigrefTio^ rnaturenim qjguftuseft vnusmodoruta&us, fecudu qjdixitTuperius.
qua qtn
$ e d, (ialiquodtanimalnutriifex rebuscarentibusfapore,tunc gnftusil- F
aial heat husaTalisnon eritnififm calidum,&frigidum, &humidum, ficcum. &
guftum. Autintendit,cumd.neq;aliumfenfum.i.q? ahusfenfusnondiftinguitT
*Tc. c.iR. in vlcimo.i.infine,afenfu tadus', fm cp inuemcurinaiahbusperfe&is.
TSialiqa
E tv ft-opinanduefrqj, fiaTal habetfenfum ta&us, &nutritur dfuisradi-
^ibus, ficurplanrasnutriuntur, vtdiciturdefpongiamans,&iftudaTal
cjtt b"^
retibus & habet fenfum taclusfiaeguftu. &forte innuittales iftosmodos anima-
pore, gu- lium.omneenimanimalhabcnsosjhabetahquemguftum.
ftus : eius
eftfrn ca- Etfenfitiuorumautem ,aliaquidem habentfm locu motiuu,
frigtdiun. ana vcro non habenr.vltimum autem cV minimum,ratiocinatio'
nem&intelle<ftii: Qmbusenimineftratiocinatio corruptibiliu,
his 8C reliqua omnia:quibus aut illorum vnumquodqg, non om-
nibus ratiocinatio:fed quibufdam quidem neq? imaginatio alia :

autem hac fola vi uunt'. De fpeculatiuo aute intellecftu altera ratio

eft.q> quidem igif ur de horum vnoquoq* ratio, hec proprfylima
*
€>C de anima,manifeitum eft.

s o r h. mter fenfmua etia funt qn& babeant motiuum motu loci, funt. qu<z
non habeant.ultima autem cr minima rationem cr dianoeam:in qut
bus enim mortalmm ineft ratio,ns quoa^ rehqua omnta infunt:m qui-
bus autem Hnumquodq^ iliorum,m ns non ommbus ineji ratio.fedqui~
bufdam nephantajia quidem:quadam,hac fola uiuunt.De contempla
tmo aut intelletlu alia ejl ratio.ac Jtftutationem qiudem de uno quoq^
horitm maxime etiam ad animam pertinere perfticuum eft.
Etexeis, qu3efentiuntur,eftq>qued?.m habentmotuminlo'
Co,cxquacdam non: coplemcntum autem,3e finis eft illud , quod
habetcognitione,c\!diltinctionem.omneenimexrebuscorrupti
bilibus
 a

Liber Secundus 66
A bilibushabens cognitione,habetomniaalia. quodautemhabet
vnumillorum ,noneftneceflevthabeat cognitionem:fedqua>
dam non habent imaginationem, &L quaedam viuunt per ifta ta^
tum* Sermo autc de intellecftu fpeculatiuo, dC cogitatiuo alius eft*
Declaratumeftigiturquodfermoin vna quaqueiftarUmvirtu^
tum,eftfermomagisconueniensinanima,

I* Et coprehenditur fenfuq?qua?dam animaliamouenturinloco,&eft

modusperfeclus, &qu^dam no. Complementumautaialium,&finis
corum,quiintcndebaf ingeneratione,qua:cum naturapotuitpertinge
re, ftetit,cftmodusaIaIiumhabensvirtutem fpeculatiuam&cogitatiua
i.inteHigibiIem.D.d.omneenimexreb 9 corruptibilibus,&c.i.&apparet
q»omne, habens virtutecogitariuacxrebusgenerabiIibus,&corrupti- Corpaect
bilibus, neceflariohabetaliasvirtutesanima:. Etdicithoc,pra:feruando leitia He ,

fe acorporibusccclefribus. dedaratum eftenimcpillanon habadevir- v^obos

B tutibusanima.*nificoncupifcentiam,&intellectum. Deindedicit,quod betnificd
authabetvnumilloru,&c.i.habcnsautevnam virtutum, qua:funtprio- cupifcetia
rcsnaturaliterintc!leiru,n6eftBecefle vthabeatcogitationem,autinteI & jntelle-
dc I
le&umifedquarda non habentimaeinationem,nedum habeantcoeita-
o,
. .
"

', c> ii. Me. c.

...
r r , . .

tionem:quedam viuuntper iIIa,qu$luntfubimaginat]oneex virtutious jtf.idefii-

prioribusea,&hocintendebat, cudicit. &qua*dam viuunr periftatm. pia. hoc i

Deindedicit,fermoaute" deinteIIed:ufpeculatiuo,&c. i.fermodeeoeft, ft—nda

itarpfitextraiftam naturam.exiftimatiuenim cp nonefiaIa,neq;pars
c'1'^
ala*. &innuitnobilitatemeius,&diuerfitatemiIIiusadaliaspartes. opi- &.i.Coeli
nandumcftenimq?eftex natura fupiori naturaranima*. D.d.declaratu ?S. & «t.

clr. enim, &c.i. Declaratum eft igitur ex prxdictis quod prim u

IntcIts rpe
,
quod »n-
tenditurdefrieiniaanima*,quodeftmagisconueniensfermoniinani- nggft""^
ma, eft loqui dc ala vniufcuiufq; iftarum virtutum. ncc pars
SVMMA TERTIA. nimx:fed
elt de n.I
^. Depotentia Antmxvegetatiua. fiiperiori

HxpUcanttfr Animxvegctatiutopera.redarguitury; TLmpe&odei

pra.co ti.
de alimenti caufa. Cap. l. . fed vide

'
5| Ecefiariumautem eftdebentem de his perfcrutatione Abxki?
5P|U facere,acciperevnuquodqjeorumquideft,pofteafic Vide cot-
^vIn!
||jj
dc habitisaut dC dealr)s inueftigare fi autc oportet di^ Zim
dchabitisautcVdeal .
-

~ s\ cere quid vn umquodq*. ipforum: vt quid intellecftiuu,

aut fenfitiuum,aut vegetatiuum, priusadhucdicendum quid fit
intelligcrecxlquid feptire.prioresenimpotentrjsacftuscxopera^
tionesfmrationem funt.fi autemfic,hisautemadhucprioraopx
illis vtiep primum oportebit deter
pofita oportet confiderare, de
terminare propter eandem caufam;vt de alimento &fenfibili
6cintelligibili.
I ii NeccfTe
 T>i Anima
so p h. Necejfe autem eft eum qut de hts conjideraturus eji ,Jumere quid D
quodt^ eorumjit, at% tunc demum de hts quxproxtma ab htsjunt, ac
de reiienus exqmrere.quodjioportetdicere qutdquodq^ ipjorumjit, ut
quidtntellecliuum autjenjittuum aut nutritiuum , multo ante dtcen-
dum ejr quid/it tntehgere , O" qutdfenttre na operattones &' atlto-
:

ttes potentns rattonejunt prtores .-quodji tta ejl,ac obtetla ettam muUo

priusquam h&c oportet conJideraJfet profetTo de tllisprimum ob eande

cam dtjferendufuertt: ut de altmcto,^ defenjibtlt,et de mtelligtbtlt.
EtindigetneceiTario quivoluerit gfcrutari deiftis,fcirevna
quacpiftarum qux (u deinde poftperfcruteturdecontingenti-'
:

bus illis. Et,finccefle eft dicere vnam quacp iftarum quae fit,ver>
bi gratia intellectus qd fit , dC fenties quid fit, dC nutri tiuum quid
fit ,oportetetiam praedicereintelligerequid fit. aclionesenim dC
:

**
operationes praccedunt in intelleclu virtutes.Et fi ita fit,c\: cofy^
derare dealrjs rebus oppofitis iftis debet precedereconfyderatio'
nemdeiftis,oportetnosvtintendamusaddefiniendumiftaspri
mo propter iftam cam, v.g. cibum , dC fenfatum, 6C intellectum»
** Cumdedarauitquoddefinitiovniuerfalis alae prajdi&a 116 fufficu in
cognitionefu£fubftantia-,incoepitdicerequidoportet fciredeala poft
illam difinitionem , &d. Etldiget neceflario , &c.i. & oportet neceflario
illum,quivolueritacquirereperfe&amcognitionemdeanima,perfcru-
taride vnaquaq; virtutumai^eperie,quouiq;fciat perdemonftratione
vnamquaq; illarum qua: fit & quam naturam habet. verbi gratia, per-
,

fcrutari quid eft intellectus,& quid ef t fenfus . Deinde poft hoc perfcru-
tari de vnicuiq; contingentibusiftarum virtutum vniuerfalibus, & pro-
Hc. i.Ph. prijs.v.g.vrrumvirtusintelligibilispoffitabftrahi,autnon. £t,cumde-
.
& r £»
*
clarauitilludquodoporterperfcrutari nosdeanima,inccepitdem6itta
a e
T c ^p reviam ad hanc cognitionem &quodeftexeis,que_funt magisnota *
:

ij.
'
apudnos,&funtpofteriorainefIe,adea,qua;funtm3gisnotaapiidna-
turam, qu? funt priora in effe Et d. Et fi neceffe eft dicere vnamquaqj
. ,

iftarum ,&c.i.&fioportet,fm q?declarauimus,fcirequa:eft vnaquseq;

iftarum virtutum.necefleeftprasfcireacliiones propriasvnicuiq;iftarii
virtutum,quae.funr. verbigratiaquid eftimelligere per intelligens,&'
ientireperientienSj&nutrirepernutriens^cognuioenimaclionum iftai
rum virtutum,prioreftapudnosin nfa primacognitione,c£ cognitio
iftarum virtutum. Et,cumnarrauitcpcognitio adtionum debetpre-
cederecognitionem virtutum, narrauit etia q? cognitio patientium illas
actionesdebet pr^cederecognitionem illarum actionum propterillara ,

candemcam,propterquamdebetpr#cedere cognitioa&ionumcogni-
tionem virtutum, & d. Et,fi ita fit, &c.ideft.& , fi ita fit, C. q> dcbemusirc
femp de eis, quae apud nosfunt magis nota, ad illa , qu«e funt magis nota
apud
 Liber Secundus 67
Aapudnatur5,&eonrydcrarederebusoppofi«si(«STittUtibu$»&fantpar
fiua earum, debct precederc confyderationcm
ln a&iombus, & m
virtu-

tibus necefle efl: prxfcire primo cibum quid fir,

quod eft pafliuum Virtu
i

nutritiuz,&fenfatum c;d fit,&intclleaum quid fit,antcquam fciatur

P*ffiufi &
tis
nutrirc&fentircquarfunt. Etvocauitca oppofita:paflmumenim,& JKw
m6
acliuum videnturcflequodammodooppofita. da op
(^areprimodealirnento&generationedicendumeft.vegetaP ^^^
tiuaenim anima &C ali)s ineft, &C primacV maxime cois pocentia f o.& i,dc
c<r *°- &
eft animac:f m quam ineft vi uere omnibus. cui us funt oper a gene
-

rare,&alimecovti. NaturaliiTimiienimoperu viuentibusquac

cunqjperfe<fta&nonorbata autgenerationem fpontaneam ha>
bent,facere alterum quale ipfum,animal quidem animal , planta
aut plantam:quatenusipfo femper &C diuino &immortali parti*
cipent:fmcj>pofTunt.omniaenimilludappetunt,6Cilliuscaufa
B agunt omnia quaecunq? agunt fecundum naturam,
d
Quareprtmum de altmento &
degenerattone dtcendum eft nam .

nutntiua amma crexterts tneft,(y* prtma cr maxime communis eji

amm<cpotentta,ex qua tnejl uiuere tn ommbus:cutus ojftctajunt ,ge-
tierare & altmento utt.hoc entm cft maxtme naturale tnter omnta of
jicia utuenttum , quapcrfeclafimt & non muttla , aut ffontejua na-
fcantur,procreare altudquale tpfum eji,antmal,antmal:planta,plan»
tam:ut xternttatem CT dtutnttatem parttctpent quoad pojptnt : cun-
tta emm tllud appetunt , cr mW caufa agunt, qu&cunque fecundum
naturam agunt.
Oportet igitur primoloquide nutrimento,cVgeneratione.
Animaenim nutritiuaeft priorinoibusviuentibus,&efc vni-»
uerfaliorvirtutibusaix,quibusviuum viuit. Eta&ionesiftiua
C funtgenerare,<5dvti nutrimento.qma<5tio, quaemagisconuenit
naturae omnis viuentis ex eis, quae funt pefe<fta,& non habent oc
cafionem,nequacgeneranturcafuperfe,eftvt agataliud fimile:
animalenimfacitanimal Sdplanta plantam,icavthabeatconv
municationem cum fempiternodiuinofm fuum polTe. oiaenim
defyderant, dC propter hoc agit omnc: quod agit naturaliter,
J4 Cumdcclarauitquardefinitio eftmagisvniueifalisinteromnes defi-
nitionesaTe,&quatumIargiturdecognitione, &quod non fufliicitin
cognuioncfubltantixaninicperfeda^&qjeftneceflariumprqicirequa-
Iibct virtutum al<? per fuam dcfinitione propriam & quot modisfunt iftc,
&quo adunantur,inccepitnarrare qioportet primo
virtutcs diuerfe,
inciperedecognitioneiftatum virtutuinabea.qu^cft valdeprior,f nu-
triciua,&<jprimodcbctconfydcraridepafliuis,&dea<ftionibusiftarum
I iij virtutu
 De Anima
virrotum. Etd.Opottetigiturprimoloquidenutrimento,&generatio D
ne,&c.i.&,cum declaratu eftcp primo oportctconfyderare deaclionib',
& depafliuisantevirtu.es, necefleeftvtprimoloquamunntcr oesiftas
adtionesdecibo^&degeneratione^quacfuntpafliuumalajiftiusj&adio.
&eftneceflevtprimoToquamurdcaianutritiua,quiaeftpriornaturaliT.
teralijsrebus,perquasahquiddiciturvmu:&ideoeftmagisvniuer(alis
inreraliasyirtutesaia;. Etinuitqjpropterprioritate",&eiusvniucr(aliu-
Vfc*e- temoportet prxponi in confyderatione . *vniuerfaleenim notiuscft
a u ^ nos Ja ro rin: vtdi<Stueft3libi. Et,cumdeclarauithoc,incaepit
noslprfr- P T P P
priil. ide numer a re a&iones attiibutasilli,cumantedebemusfcire eflequaqmd
s. ci. &i. efl"e,&d EtaclionesiftiusTunt,&c.i. &aftioncsiftiusvirtutis(untnutri-
Ph 4 ' & re > gcnerare,& vti cibo. &dicimusq>generareeac'tioilli 9 virtutis:qm
&
pj"
• 7 '
3'
'
J
acT:io,quemaximecouenitnature^i',quoddicit viuumperhancvirtu-
te\eftgenerarefimiIeinfpecie.Ethocfittribusconditionibus.quaruvna
tSollicim ^^^P^^^g^iempus.inquohabcthacvirtutejCumnofitinefFecliioi
do diuma tcmpore. Secunda eftvt cum hocnon habeat occafionem .iftaenim S
cuno po- impedit hanca&ionemjicet pertingat tempus,inquoperuenitabillo
tuent fa
cere gna- r
e
-
' T^g^tunu
.'-.
illaaclio.Tertiaeft,vtilludviuum non fitexeis,? quefiuiitcafu,fedper
. l .? ,._. r
viuoiuenntcongiegatana-Ctria, tuncgenerabit. htnoc
bile,&cor
ruptibiJe .
intendebat, ciim d. qrh acTrio qua? magis conuenit, &c. D.d. caufam fina
pmaneie lem ,propterquam ifta virtusexiftitin animalibus&plantis, &d.ita y%
Pm mdiui J^beat coicatiouem cum fempiterno.i. & ifta virtusexiftitin viuo,vtge-
duum.nn , ; ., ., , *. . .
^ ^ - n- !ri\-
ferta e in
neraDlle >&corruptibilecqmunicent cu lempiternorm fuu poiie Jioili-
dando ei citudoenim diuina, clim no potueritfacereipfum permaneie fmindiui
vimice, q "duum,miferta eft in dando ei virtutem, qua poteft permanerein fpecie.
pofllt
1
^ ,&nocnone rtdiibium,fcprrieliuseftifuoefle,quodhabeatiftamvirtu
tem > quam vt non habeat. D.d. omniaenim defyderanc &c. ideft & hoc
fpe.Ide. i.

Cccc.98. fuitideo,quiaomniadefyderantpcrmanentiamfcmpiternam,&mouer
& eGe cr g°ipiamfm quodinnataeftnaturaeorumadrecipiendum:&proptcr
"i
rup' c.« «.
nuncmiem aguntomniaentia,quaeaguntnaturahter.
dfolicicu- Idauternqjcuiuscaufafit^duplicitcrefnhocquidemjCuiuSjily
Dei^qualr
ficvide u.
^ vero,quo«qmigiturcoicarenon poiTuntipfofemper&diui^
no,continuatione:(propter id q> nihil contingit corruptibiliu ide
Meta. 37. 5dvnu numero permanere(£m q> poteft participare vnuquodqj,
ificcomunicat:hocquidemmagis,illud verominus:&permanet
Phy.vj.
non idem,fed vt idem.numero quidem non vnu,fpecie aut vnu.
soph. idautemcuius caufares eft duplex eft,mum,CMus,alteru,Cui.Er
goejuiaparttciparenequeunt dtermtatem & diuimtajemcontinua-
tione:quiajien nonpoteft ut corruptibdmm quicquam idem & unnm
numero permaneat ,quoad eorum unumquod^participare poteft , eate
nus participaf.aliudmagis ,aUudminui:<cr permanet non ipfum ,fid
tjpale tpjum eft.mmero a^uidem non unum,fyecie uero unum.
 Liber Secundus 68
A Etpropterquiddiciturduobusmodis.quoruvnuseftinquo
eft:aliuseftcuius eft. Quiaigiturimpofsibile fuitvthaberetccv
municationemcumfempiternodiuinoina:ternitate,quiaimpof
fibileetvtaliquodcorruptibilepermaneat ideinnumero, ideo
habet communicationem quodlibercumeo fmfuum poiTe:Sc!
tioc magis, &C hoc minus: &C fic permanet non illud idem, fed fuu
iimile, ncq? vnum numero,fed vnum forma»

jj Cumdeditcaufamfinalcm,propterquam virtusgeneratiuaexiftitiii
viuo viY, &eftaiIimilatioconupnbiliscum fempiterno,fmcphabetna
turamam'milandi,&9oTaentiafaautac}ioncsergaiftumfinem,narra . ,

uitfm quotmodosdicitni iftefinis,&d. Etpropterquiddiciturduobus p| excU i us

niodis :quoium vnus eftillud ,quodeft iftcfinis: &aliusillud, inquo & cuilcU
eft iftefinis. verhigratiain hucfetmouc, q>omniacntiaaguntpropter
x.Phy.-4..

permanenciam lempiterriam &proptereain quibufdaminuenitur pcr-

:
'"^ m ~

B manenafempiterna,autdifpofuio pcrmanetiijfempiternq. Etciimdecla

rauithoc,incapit -icclarare modum,inquogenerabilia,&corruptibilia
pofTuntcoicarecum eterms,&cam propter quamdiminutafunt aper-
manentiafempiterna,&d. Qmaigiturimpoflibileeft, &c.i.&intenditp
iempitcriHimdiuinum cotpuscoelelle.cccleftiacnimillapcrmanentfra
indiuiduum. Ethoc,quodd.&h«cmagis,&hocminus. intenditgene-
iatiuum,& nor, gcnerat!uum.vtrunq;enim pcrmanet fecundum fpecie,
fed gcncratiuum habct fempcr hoc, & non gencratmum in maiori partc
tempons,&in pluribusfubieiftis.

Eftautemanima viuentiscorporiscaufacVprinripiu:haecaix
'tem multipliciterdicutur.attamenanima. fm determinatos tres
modoscaufa dici tur etenim vnde mot 9 caufa eft: 6C cuius caufa:
:

&L ficut fubftantia animatorum corporum anima caufa.

o t H. Efi iU^ em amma uiuetis corporis caufa &"prtncipium : h<ec antem
C mulv.Jarnim duuntur.<_Amma item tribus illis expofitis modis caufa
dicitur-.etemm unde motus,^ cuius cattfa, <CT utfubfxantta ammato
rttm corpont/n amma caufa eft. Conjlat igttttr eam ejfe cauftm ntjub
ftanttam.cauja enim ommbus cur jint ,fubftantta ejl.

Animaigitureftcorporis viuicaufa&principiumtribusmo
dis determinatis„e(tenimillud,exquo elt motus,&illud pro*
.
pter quod fuit corpus Etanima etiam eft caufa,fecundum quod
eftfubftainia, quareftcaufaeileomnium.
3* Cumappatuitexdefinitioncvniuerfalial^quodanimaeftcaufacor-
porisfmforma, &apparuithicq» virtusgeneratiuaeftcauiaagcsanima
tum,inccepitdcclaraieq->aianoneftfolumcaufafmforma,leclcaulafm
tresmodos,rm quosdiciturcaula. &hocefttnbusmodis. &hoceft nc-
ceflariumprefcire,antequaloquaturdevnaquaq;pattiumaie:iicetiafit
I iiij declatatu
 Dc Anima
CJ,« pt?- <tec!aratamvPrquodoisformanaturals'taliiseft. Etd.Animaigitertcor l>

twft Thr &

P oris viu J caufa, principium.&,quia hc;c d uo dicunrur multipfr, fifr &
ide. i.Ph! animaeftcaufafmrresmodos determinatos,ficaufamouens,finalis,&
c6.i.& 5. formalis : qua? determinata; funt in fermonibus vniuerfalibus phyfi-
Me.t. c.t. c i s# D.d.eftenimillud,exquofitmotus,f,caufaagensmotum, Etpof--

t?
1

1
18* famu$ mtelligere ex hoc motum
c
m
Ioce, &generationem, motum in &
ln^ augmento&diminutione.animaeftenimcaufaagisiftostrcsmotusin
ammato. D.d.&iIlud,ppquodfuitcorpw,Ccaufafinalis.corpusenTnon
fuitnifipropter animam:cum declaratum eftqjaTaitaeft decorpore,
ficutjforma de materia : & declaratii eft in fermonibus viibus cp materia
ln.i. Phy. eft
pp formam mi, &q> non eftaliquod c5fequens materia,autaliquod,
a.7 4-vfq;
quodfitdeneceffitatemateriasificutexiftimabatAntiqui^noconcedetes
caufam formale efle,neqj finalem.Etanimaetcaufa , ideft &animaet eft
Efle ecffe caufacorporisfm fubftantia,&formam,qua:eftcaufaefleomnium.
ctu* fbfx.
C 7
Qiipd quid em igitur fitficutfubftantia manifcftum eft caufa E
s^m
enimipfiusefTeomnibusfubftantiaeft:viuereautviuentibuseft
cffe:caufa aut &C principium horu anima. Amplius auteius quod
potcntia,ratio adus eft Manifeftum afit cft &C q> cuius
, gratia aTa
caufa.ficut enim intelle<flus gratia huius facit,eodem modo &C na
tura:& hoc cft ipfius finis:huiufmodi aut in animalibusanima,et
m
f naturarrr.oia enim phyfica corpora animae inftrumenta funt,
ficut animalium,fic &C plantarii^tanqua gratia animac exiftcntia.
dupliciter aut dicit q> cuius gratia eft:<3£ q> cuius,cV q> quo , At vc
m
ro &C vnde principium qui f locum motus anima eft, non olb 9
aut viuentibus ineft potentia haec. Eft aut &C alteratio &C augmen
m
tum £ anima:fenfus enim quaedam alteratio efTe videt:nihil aut
fentit quod non habet anima. fimiliter aut dc augmen to &i decrc
mento fehabet: nihil enim decrementu patitur^neqj augmetatur
phyfice,nifialatur:aliturautnihilquodnoncomunicetvita» *

s o p H. yiuere autem ttmentibm ejfe efl:quorum cattfa & principium ejt

amma. Praterea eim quod eji potentia ratio efl at~lm. Conflat ite , ut
idctum gratia,ammam cattfam ejfe.ut emm mteilecim gratta ahcu-
imfactt,ftc etiam natnra,<LT hoc efl eiflnis: eiufmodi autem efl m aht
maiibm antma,<0~'ficundum naturam. cuncla emm naturaha corfo-
ra animx funt mflmmenta^t ammalinm fic etiaplantarum: utpote
qn& gratia antm&fint. Bifanam aute dicitur id cuius gratia alicjmd
efl,fcihcet cuim O" cui.Quinetiam undepnmum efi motns loci amma
efl:tterum hacpotentta non omnibus mejl tnuentibm.Prxterea uero et
aiteratio et auflio ab aia eft:mdetur emmfenfus altvratio ejfe qutdu.
nihil
 Liber Secundus 69
A nthil dittem fenttt quodnen habeat animam.Jimtltter etiam de autlt»
ne Cr dtmwuttone res habet : mhil emm dtmtnuitur ,neque naturali-
ter augetur } ntji alatttr jiihd autem alitur.-qutnjit uttaparttceps.

Eteffeviuieftviuere.&animaeftcaufa^&principium iftius»
Et etiam endelechia eft intentio eius,quod eft in potentia ens Et
manifeftum eft quod anima eft caufa etiam propterquid. quo
niam,quemadmodum intellecftus nihil agit,nifi propter aliquid,
itanatura.&hoceftfiniseius.&fimiliter animainanimalibus,
dC in omnibus^omnia enim naturalia funt inftrumenta animae,n>
cutinanimalibus,c\: plantisnta quod ctiam illacftcaufaanimati.
Et propter quid dici tur duobus modis.quorum vnus eft iHud,,p
pter quod:<Si ali us cui us eft hoc.Et anima eft etiam illud , ex quo
'
B primo flt motus in loco.fed ifta virtus non inuenitur in omnibus
viuis.Etalteratioetiam,&augmentumfiuntperanimam,fenfus
enimexiftimaturefTealteratioaliqua.&nihilfentitnilihabeata^
nima.Et fimili ter eft de augmento,& diminutione.nihil enim au
getur,&diminuiturnaturaliter,nifinutriatur:& nihilnutritur,
nifihabeatparteminvita,

}7 Cumpofuitcpanimacftcauiacorporistribusmodis,dequibus modis
diciturhoc nome" caufa,incccpit dcdarare modosiftosefle in ea, & in pri
mo q? eft ca corpot is fecundum formam. Et d. Et efle viui,&c.i.& fignu,
cp animaeft forma corporis, eftcphocensviuum nohabetefle,fmq?eft
iuum,nifiperillud,perquodviuit,i.cpeftcaiftiusadionis,f vit#:&ma
nifeftum eft cp ca iftiusadioniseftaia:ergo hoc, quod eft viuum , fm q»
eft viuum,eft per aiam.& illud,per quod eft ens,& eft hoc,eft fua fonna:
ergoanimaeftformaanimati:cum nonefthoc, &ensni(i peranimam. Formaeft
q D.dfecundamronemfuperhoCj&d.Etetendelechiaeft intentioeius, J'P^" l(

^
amma eft,fm cp iam declaratum eft, p cnUdefu
quod cft in potentia ens.i.& etiam
fectio:perfedioautemeftforma,&intcntioeius,quodeflinpotctiaens: pra. 7. R.
ergo alaeft forma. Et,cum declarauiteam eflecam fm formam,declaia &-j6 :& S
uitetiam eameflecamfm finem,&d.Etmanifeftumeftq>aiaeftca,&c. Mex0, 7«
i.manifeftueftperfeq^aiaeftcacorponsanimati^fmilludjjppterquod , , . ,

fuitcorpusanimatum.Quemadmodumenim^multaartihcialia nona- i e fta.

guntiiifipropteraliquid,ficetiameftdenatura,Cq>nona£Mt nifi ,pptcr

flliquid.&hoceftfinisnaturx,fq>nonagit nifipropteraliquid ,ficutars
nonagitnifipropteraliquid. D.decIarauitquodillud,ppquod natura
3git,videtureffeanimainanimalibus,&nonfoluminanimalibus,fedoI
busiebusnaturalibus,&d.&fimiliteranimainanimalibus,& in omni-
bus.i.&quemadmodumformaeftfinisartisinartificialibus, itaanimae"
finis naturx in animabus,& in omnihus naturalibus. D. declarauit mo-

dum,exquoapparctqu6danimaeftfinisomniumnaturaiium,&dicir,
omnia
 DeAnima
OTa nslia omniaenim naturaliafuntinftrumentaanimij,&c.i.&diximusq-ianima D
ll ' n; ft a
cftfinisomnium naturalium,quiaomnianatura!iavidenturinftrume'-
".

taefl"eindifferenterinomnibusanimatis.&,ficut videturinanimalibus,
inrt» t co

a$. ita videturinplantis. Dd.itaq)etiamillaeftcaufaanimati,&c l.&hoo,

'

quoddtximusdeea,nonIatet,immoertmanifefti;m pei fe: adeo <pappa

retexhoccpanimaetia^ftcaufaanimati.Illudenim gp quid iuuemtur
alKji)id,dic!t'.irduobusmodis.Quorum vnuseftillud,proprerquodinue
nituralit]U)d:&iftapiopofitioanimajadcorpus.Etalius eft illud,cnius
erthoc,propierquodmuenituraliquid:&ifta eft prcportio animar ad
animatum.dicimusenimq?anima,&corpusvtrumq;nonfunt nifi pro-
pterammatum. Et,cum dedarauiteam efle caufam fm formam,& fm fi
nem,dedarauitetiam eamefTecaufam mouentem fm oes modos mo-
tuum,exiftcntesinanimato,fiueveros,fiueexiftimatosefTe motus,&d.
-Etanimaetiameftillud,exquoprimofitmotusin loco.fed ifta virtus
noneft inoibus viuis,i.in omnibus animalibus. Deinde.d. Etaltera-
tio etiam^&augmentumj&ci.&alteratioattributafenfibus, ficutquida E
repatantjficonceflerimuseamefleroptumjeritperaiami&firraugmen-
tum,&diminutionem.nihii n.diciturhaberehuncmotum,f.fenfum,ni-
Mortufi fihabeatanimam. D.d. Etfil'reftdeauemento,&diminutione,ideft
n r
f i^ t ^"cmadmodumapparetqi nonfcntitnifihabensanimam,ficapparetq>
cfi carue-
nonaugmentatur,neqidiminuitur nifiillud,quod habet coication£c&
rit ceica^ animahbusinaliqua patteanimae Nihil enim diminuit naturaliteraut
.

uoneqha augmentaturnaturaliter,nifihabeatvirtutem nutriendi. &nihil nutn-

' 3 tm al h habeatcommunicationem
id" ^ >
vitaattributaanimalibus. & ideom
aia
hocnomenmortuumnondiciturdeanimalijuificumcaruerit
> .vit.
commu
&h;cs. nicatione,quamhabetcumplantis.
1 .

14. Empedoclesautemnonbenedixithoc,addensaugmentumac
quidem radicem mittentibus, propter id
cidereplantiSjdeor.iim
cpterraficferturfecundumnaturam:furfumautempropter igne p
fimiliter.NecpenimfurfumcV deorfum bene accipit. non enim
idem omnibusfurfum &C deorfum &C c nni.fed ficut caput anima
lium } ficradicesplantarumfunt:fi congruit inftrumenta dicerc
akera &C eadem,operibus«
s © j> H. e.mpedocles autem non retle dixtt hoc addens auclionem jien in
planttsjeorfum cjmdem radices agentihm, propterea quod terraficfe
raturnatHra,furfum^ue itidem propter ignem:ne^ emm has differe

ttasmdeluet furfnm £7" deorfum,recle u(urpat:non enim idem efi fur

fum CT deorfum ommbws,atife rerum uniuerfitatijfed cpuam caput ant
tnahum ea obtinent rationem radices plantarum: fiquidem mfirumen
td iiiuerfa & eadem ex eorum officm dtcere conuemt.
Empedocles autem nonrecfte dixit in hoc3 dC vere,cum dixit q»
augmen-
 Liber Secundus 70
A augmentumaccidifcinpIantis.inhocautem,quod ramifTcatuVfS
radicesinferius,fltpermotum ipfius terrae naturaliter ad iftam
partem:<Schocpofuitcaufam.inhoc vero,quod ramificatur fupe
riuSjfitjquiaignismouetiimiliteradfuperiusrcVhocpofuit cau>
fam.Hoc etiam,quo vfus fuitin uo fermone de fupcriori, c\linfc
*

rion,nonreftefaitdiclum.fuperiusenim&inferiusnonfuntide
omnibus rebus,cV in omni.fed,quemadmodum caput efi: anima'
libus,itaradicesplantis:cum peractiones debemusdicerc inin-'
ftrumentiseorum,qugfuntconuenientia,autdiuerfa.

11 Cu dcclarauit q> motusaugme^ti non eft ev principio, q uod cft eintu,

iuccepitdeclarareq» Empedocleserrauit,aiopinab.itur q> hoc principiil
eftexelementis,&qjaugmentiiin plantisadinfcriuscft n^parrcmgra-
uem,(.teira,&aqua:&fuperiuspropterIeuc.f aerc,&igne. Et.d. Empe-
B doclcsaut,&c.i.Empedoclesaiitnon benciexiltimabat, cu opmabaturq»
1 hocprincipiunonclta7a:&q> hoc,quod *?iilitdeaiigmcnto in plantis,
elipernaturamelementoru iiludigitur.quodaugeturinfciiu^eit pcrna
turaterrxr&hocpofuitcaufam eius.i.& pofuitcam motusiltius ad infc
iiusnaturagraue:&camuiaugmenfo ramoru adfuptnustiatura leue,
f igneam. D.incoepitnarrarequidcontingit huic(ermonideerrore,&
<d.Hocetiam,quo v(usfuitin(ermonefuodefuperiori,&c.i.& iitc fer»
mo,queminduxitindandocam iltiusmottiscontrarij ,qui inucmturin
augmentabili, noneft verus. Hoc.n.quodexiltimabaturq» fuperius ui.
plantiseftfuperiusin mundo,&infeiiusinfcnus,noneit veru qm ncq;~ :

parteconueniunt,neq;in natura,neq;in potctia.Inparteautem :quia

it)

licethocconcedamusinplantis,thin pluribusaialibusnon poflumus ll-

ludconcedere.(uperiusenimineisnonrefpicitfuperiusmundi.& verita*
€ nonconcedithoc.natura.n.inferiorisinplantisaliaelta natura inferio-
ris inmundo,fedcontin<mcongregatioeoruniparteeademcafu:&ipfa
cademeftnaturalupeiiorisinaialibus. Etligniieiusefhqjcaputin ani-i
malibuseltiimileradicibusinplantis:cuadtioeoru(iteadem.&peraclio Peradbo-
nesdebemusrefpicereconuenientia,&diucr(itatem mpartibus augmf- nes dcbc :
tabihbus. Et.d fuperiusenim,&<:.i.&primusetror Empedochseft, cpfu cere ci) ^c
penus,& infenus non funt eadem parsin omnibus rebus, & in omni,(ci!i niaia & ,

cetmundo,quonia,licethocconcedamusinplantis,c]indpollumus dice- diucrhta-

k3m a- reinpluribusaTalibus?fuperiuseniminanimahbusnon rcfpicitfuperiuj J^"
1
^"'
aiones c mundi. D.d.led quemadmoducaput,&c. ideft ied noncocedamusq? mC ttt,ili-
lccdu <j> jnferiusin plantishtinfeiius in muuo
hu natuiam,& potcntiam : neque bus. Vide
ttipcriusin eis fuperius io mundo,licetlintineadem partc. Naturaenim «P ^ 10. 7;
IT&Dll
iru&in- capitisinanimalibuseilnaturaradicisinplatiSjCiim.habeanteafdema- M |f,j £.
:ra eoru cliones,&(ecGdumacT:ioncse(tdiccdumqu6d pariesaiahum ,&platarii
v .Me.co.
untcoue &in(trumentacorum funtconuenicntia,autdiuerfain natura. Et,ciim 7.8C hici

"a.cura radicisin plantiseitnaturacapitisinanimalibus, tuncfuperiusin "•

luer/jun
atura, plautiscitinrei ventatcinfcriusin miido.Et,finos c6celhllemusq>cilet
infenus
 ,

DeAnima
tnferius,tunc hoc,quod accidit plantis,f cp inferius in co cfl n ferius mun t>
i

di,non accidit nifi cafuarr,non quia habcnt candcm naturam :ita q> ad in
feriusinplantismoueturparsgrauis,&adfuperiusleuis.quoniam T fi ita
eflet,tuncncq;fuperius,neq;inferiushaberetanimal :neque natura fu-
perioris,&inferiorisinplantis,&animaubusefletcadcm. Et.d. cppoten Hicd.
tiacapitisinanimalibuseft potentiaradicisinplantis.quiahoceftprinci "^
piumeius,perquodanimaleftanimal.fifenfus.hoc autem eft principiii ien fat j

eius,per quod planta: funt plantx.f cibi qui per radices attrahuntur io . & oppo.»
ficaputcxanimali,&radixexplantisabfcinditur,depereunt. lib e
£
Adhuc autcm quid efi: contincns in contraria qux fcruntur «>•. v i|

* z
ignem&terram^diftrahenrurenimnifialiquidfit prohibens.fi
uero erit,hoceft anima,c3£caufaalimenti 6>C augmenti.

i • rH. \Std h<te qutd efl qttod contmet dum ad contranxs partes feruntur
t?nem (f terramfdlftrahentur enim nijialtcjuidfuent quodfit froht -
t>iturum:quodfi ertt,td ipfitm ejl antma,£r' cattfa cur res attgefcant
Ct alantur.
Et poftea quid eft ilIud,quod retinetignem,St* tcrram, cumo*
ueaturadpartescontrarias.funtenimveloces ad feparationem ,
iiifialiquidprohibeat.Etjfiillic fuerit aliquod prohibens,illud
prohibensdebeteftecaufajVelanimaj&caufa in augmento,c3C
nutrimento.
EtficoncefTerimusepnaturafuperioris,&inferiorisinpIantis cft na-
39 turafuperioris,&inferiorisinmundo,&cpparsignea mouetur m plan*

6 & if
1'
ti sa dfupeiius,&terreftrisadinferius:&nosvidemusq?eadcm'pars mo-
*
ph.j.i.
ueturadfuperius,&adinferiusinfimul:vidcmusenim cp qujehbct pats
potentixfenfibilisj&quodlibctmembrummoueturad vcranq-, partem
jnfimuhfi igitur pofuerimus cp illa pars fit vnica,fiqua: mouefad vtraqj
partem:tuncprincipium,perquodmouetur lftis duobus motibus infi- F
mul,eftvnicumprincipium.Iftudigiturprincipinmhabecpotentiamvt
moueaturad vtranq;partem infimuhquod non eft in elementis:quonia
vnaparseorum nonhabetnifi vnicum motum,fiuefuerit fimplex,fiue
Moras compofita.Quoniam,fifuerircompofiraexeis, mouebitur fm efntum
mixri eft dominans.Er,fipartes,qua:mouenturinillaeadem parceinfcnfu, autna
partc ad infe-
dft U' tura,adfuperius,fintalia:aparcibus,qua:mouenrurinil!a
?.c6 14 & rius,tunc illa: partes neceflario funt diftin&a: ab inuice, auc q uia funt fim
qnxibi. pliccs,autquiaillud ,quod dominacurin eis, qua: mouentur ad mfc-
;

riusdecorporibusfimplicibus,eftaliudabillo,quoddominaturineis,q
mouenturadfuperius.Et,fiitafit,quideftiIlud,quod retinet ignem,&
terram,autpartemigneam,&rerreftrcm?cu non poflumusdiccrc cp hcc
duofintadmixta.qrr^ficflentadmma^mouerentiuadeandem partem,
fcilicet dominantis.Et,fi ita efiet,cito fcpararencur , nifi aliquid prohibc-
ret.
 LiberSecundus 71
A ret.fed contingit eis nece/Tario dicerc illic efle prohibens.ctl videanrur no
/eparaii,fedpermanereinfimul,dum viuitplanta.&hoceft necefiariuru
eis.&,cumconcefIerintilliccfT"eprohibens,cuiuspotentianoneft poten-
tiaeIementorum,dicemuseiscf>illudprohibenseftanima.r"mhocigicuc
eft fcrmo eius in hoc intelligendus,licet fic ualde breuis.

Videturautemquibufdamignisnatura fimpliciter caufa ali>

menti &C augmenti effc.&C nanqj ipfum videtur folum corporum
&elementorum quod alitur dC augmentatur . vnde &C in plantis
& inanimalibus putabi t vtiqj quis eiTe hoc quod opera tur.
1
H. Sunt autemqutcenfeantigmsnaturamjimpltcitercaufamejfemi
trtttonif & aucltonis } ts namc^ foltts omnmm corporum uel elementom
utdetur alt cr" augert : quamobrem <CT tn plantts & tn antmaltbu*
futauertt altquts eum ejfetdquodoperatur.
B Etquidamexiftimantq>naturaigniseftfimplicitcr caufa nu>
trimcntij& augmenti.ignis cnim intcr corpora,aut inter elemcn"
ta nutritur &C augetur.& ideo exiftimatur q> ipfe faci t hoc in plari
tis eciam,<5C in animalibus,

,
Q
Cumdeftruxitfermonemfingcntiumq>augmentumeftper princi-
piumelementare,fgiaue,autleue,inca*pitetiam deftruerefermonefin-
gentiumq>principium nutnmenti,&augmencinucnbilis eft ignis,auc
pars ignis,aut aliquod igneum,& d. Et quidam &c.i.& quidam exiftimat
<j> natura ignis,in eo q> eft ignis,non fm q? eft aliquisignis. & hoc inten-

debac,cu.d.fimplicirereftcauianurrimenci,&augmenci.Ecopinacifunt
hoc,quiavideruntignemaIterareomniainfuafubftancia,adeo q>aug-
mencaturjperjillud/&,quianutribile apudeos nutritur alterando om-
niainfuamfubftantiam,ideocxiftimaueruntperduasafhrmaciuasin(e
r* cunda figura q> ignis facic hoc fimpliciter.
Hocautemconcaufaquidem quodamodocft:nontamen fim
magis anima.ignis cnim augmenrum in infTni-»
pliciter caufarfed
tumeft,quoufq?fueritcombuftibiIe:natura autem conftantium
omniumterminuseft,<3c* ratiomagnitudinis<3daugmenti.hocau
tcm eft animx,fed non ignis:& rationis magis quam materix*
H #
Verum ts concaufa quodammodo es~t,non tamen Jimpltctter cauja,
fed ammapotittf.ignts entm auflio tn tnfnttum procedtt , quandtti
Jiib eji res cremabtlts:at omntum natttra conjianttum termtnm Jfatu-
tus e(i,c^ ratto magnttudims &r aucltomsJhxc autem antm<zfuntt O*
non tgnts:W rattonts pottrn quam materta.
Dicamusigiturnosqjignis noneftconiuncluscaufae nifi ali'
quomodo,&noneftcaufafimplicir.cr,fedanima eft dignior vt
fit
 T)c Anima
ffteaufa.augmentum cnim ignis eft in infinitum, dum combufH D
bile eft.ea autem,quac conftituuntur per naturam, omnia habent
finem,& terminum in quatitate,& augmento.& ifta funtanimae
nonignis,6Cfuntdignioraintentioni,quamateriae*

41 Cumnarrauithancopinionem,inccepit pnmonarrare partem vcra,

quaeeflinea^&partemfalfam, &dicit. Dicamus igiturnosquodignis
noneftcaufanutrimenti,&augmentiinanimalibusfimpliciter,fedattri
buiturcatifaequafimftrumentumfuoruminftrumentorum:immoani-
maeftilla,adquamattribuirurfimpliciterhaecactio: & cenceflit quod
igniseftconiunctuscaufaefecundumquodaliquid attribuituralicui, ca .

ius actio non non videtur alteraro

perficitur,nifi per illud.quia nutribile
cibum,nifi per partcm igncam exiftentem in eo.hoc enim elementum in
teraIia,auteftalteransalia:autrnagisdominaturineo alterare quamin
Ignis dfiainaliiselementis.&ideo fuitnecefle vtigniseflet dominans in corpon-
turin cor bosnutnbilibus. Et,cumdeclarauitquod,fiiftaactiofueritattnbutaei, "£

wibilibm noneritattributa,nififecundumqu6deftconiunctuscauf3_', non quod

Scdoppo. ipfefitcaufa,declarauitmodum,exquonon oportet attnbuere iftama-
2-deGc.& ctionemignifimpliciter,&qu6ddignius eft attribuere eam fimpliciter
torrupno animx,&diat.auo-mentumenimi£niseftininfinitum,&c.ideft&fienu
nct.com. ,
°, •
b „ n &
49.vhdf quoapnmum mouensin nutnmento.&augmentoeltanima, nonpars
J.tcrra.vi ignea,eftquia iftemotus,fcilicetalterarealiquid infubftantiam alteran-
e cotia. tis,&eiusaugmentum perillud,quodaIterat,fifueritinioIoigne abfq;
Zlm ' aliavirtutefibiconiuncla,fciIicet,vtprimum mouens fit potentia ignis,
i*ccundumqu6dcftigiiis,nonaliavirtusconiuiictaigni,inuenicturinfi-
nitus,& non ccflabit in aliquo termino.dum combuftibile inueneri t:mo
tusautem altcrandi,&augmentandi,quiinuenitunnhacnaturaaugme
tabili,femper inuenitur finituSj&terminatusin quantitate:vndc manifc-
ftumeftinfeeundafigura,qu6diftemotus non eft ignis fimpF.&,cum F
noneftignis,neccflanocftalteriusprincipii ,& illud vocamus animam |

Wttf.pt. nuuitiuam. Etintenditperterminum,&menfuram vltima naturalia,

'
* qu3einueniuntur,inquantitatibuscorporumaugmentabilium. Deinde
ch
VidecSm uicit,&funtdignioraintentioni,quammateris.i.&iftaadio,qua:inue-
iiti« r6ni$ nitur in hoc motu.C qui incccpit apnncipio terminato, & pcruenitadfi-
3-phy. 59. nem terrninatum,digniuseft vtattribuaturei,cpeftin iftaactione quafl

f.
' ?
*^ forma,fcihcetanima,quailli,quodeftquafi materia&inftrumentum,ft
71.&J.C Jgnis. Etd.hoc,quiaapparetqu6dactio augmcntieft compoiita ex a-
3 fuba or dtione ignis,& ex aliqua intcntione in igne.alterare enim,quod eft in co,
bis.ubidr debetattnbui igni.&,quiaeftterminatum,debet artribm vhtuticoniun-
«^, tetmi-
q xcuw jgne:quemadmodum mollificarefcrrum pcrignem ad facien-
fcrma. dumaliqiiodinflrumcnmm,fccunduqieftmollificare,attribuiturigni
&fecundum cpillamolhficatiohabetterminum notum in vnoquoque-
inflrumento.attribuitur virtuti artis.

Do
 :

Liber Securidhis. yi
A T)eu'trtutisuegetatiuitobieflo,Alimentofci!icet. Cdf>. t.

QVoniam autem eft eadem potentia vegetatiua cYgenerati

ua } dealimetoneceiTariumeftdetermiri3reprimum,fepa-'
^ . ratur enim ab aliis potentiis opere hoc.
p H • Cum autem eademftt animA potentta nutrittua c 7
*"
gencrattua •

prtmnm de nutrimcnto dijferere necejfe eJi,boc emm offcio ab altts dt

Hmgnitur potentiis.
Et quia potencia nutriendi,cVgencrandi funt eaedem oporcec .

prius neceflario determinare quid eit nutrimentum, &C difttngue

re ab alrjs virtutibus.
41 Cum narrauit qi vult loqui primo de virtutc nutritiua ciim fit magis ,

vniuerfahv.&principiumeorum,qua:apparentineo,vc! principitim eo-

rum,de quibus confyderatur ex hac vircuce,eft q^ anima & Cux a&iohe> ,

"funt augmetare,&nutrire,&gencrare:incapir mododetcrminarcquod

B eftiilud,dequooporret confydcrare,primoin liac virtute, poftquam co
gnofciturefleanini3,&d.Etquiapotentianurriendi,&eenerandi &c.i. ,
Sdbieail
&quiafubieclum potencia:nucritiU3;,&au£metabiIis,&eeiieratiux idc P otcnti *
cft,Cnutnmentum** &iarr. diximuspnmoq» via ad cognitioncm iub- & au?ni <;
ilantiarumiftarum virttmim.nondtnin per cognitionem paflluorum tabilis, &
carumprimo:vndenecefleeltprimoincipere,&determinare cibu quid atinx
,§^ .
v
fit,& nutrirequid lit. Et,cu narrauic hoc,inccepic demoftrarc quid e cib 9 .
'^f^ c'l
nera -;s*
Videturautem effenlimentumcontrariumcontrariornonom,-
neautcmomni:fedqua:cunq5Contrariorum,non folum genera » suput,
tionemhabentexinuicem,fedSc^ugmentum. fiuntenim multa c6.jj.

exinuicem,fednonomniaaugentur,vtfanumexIaborante. Vi^
dentur autem neqj illa eodem modo ad inuicem effe alimentum
C.fed aqua quidem igni alimentum cft,ignisautem non alitaqua.
InfimplicibusquidemigiturcorporibushoceiTe videtur maxi'
me,aliud quidem alimentum,aliud uero quod alitur.
t H . yidetnr tgttur nutrimentum ejfe contrartum contrarto :non tamen
tjuoduts cututs: fed qttxcun^ contrartorum nonfolum ex fe mutuo gene
rantur ,uerumettam a:tgentnr:Jiunt enim multa exfe mutuo , fed non
ela augctur.utjanu ex egrotate.cjuinimo ne illa qutdem eodcmodo 111 quliita.

denturfebi mutm cjfe ahmentum.fed aqna qtttdem tgnts cjx altmentu:

ignts autem non altt acjuam ,<^4cm fimpliabut (juidemcorvnyibH*
maxtme ,unum altmentttm ,alterum cjttod alttur.
h<ec ejfc utdentur

Dicamusigiturq>exiftimaturquddnutrimentum eftcontra^
rium contrario:cVnon omnccontrarium omni contrario,fed co*
traria,quaenon tantum fiuntabinuicem,fed etiam augentur.plu
ra
 De Ariima
raenim fiuntabinuicem,fed non omnia augenturrverbi gfatia fa B
num ab infirmo.Videmus etiam quod non eodem modo funt nu
trimentum adinuicem:fed aqua eft nutrimentum igni,ignis aute
noneft nutrimentum aquac. In corporibus autem fimplicibus
haecduoproprieexiftimantur,qu6dalterum eft nutrimentum,
dC alterum nutribile*

43 Dicit q?,exiftimatum cft q? nutrimentum eft illud,quod eftcontrariu

nutribili,ficutquidamexiftimatifunt.fediftaexiftimatio non eftinoi
contrario,fed in ciscontrariis,qua: non tantum fiunt abinuicem, fed ctia
augmentantur.pluraenimcontraria,quxgeneranturabinuicem,n6aug
mentanturabinuicem:fanumenimfitabinfirmo,(edn6nutriturexeo.
Et hoc in tendebat,cum d.& non omne contrarium omni cotrario , &c.
&fermoeiuseftintelle&usperfe.&innuitperhoccontraria,qua:funtin
fubftantia.iftaenimexiftimanturaugmentaviabinuicem,&nutririab-
inuicem. Et,cumdedarauitq>iftaexiftimatio noninueniturnifiinco fi
trariis,quas funt in fubftantia,& funt ea,qux poflibile eft vt nutriri repu-
tentur ab inuicem,declarauit etiam q> hoc non xqualiter muenitur in t-
troq; contrario.contraria enim no videntur nutrire fe adinuicem a:qua
liter. Etd.Videmusetiam cpnoneodem modofunt nutrimentum , &c.

ideft&iftaexiftimationoninueniturinvtroq;contrariorum,qii3efunt
eorum nutriatfuum compar atqua-
in fubf tantiaa:qualiter,f vt vtrumq;
liter.aquaenim &vPrcorporahumidavidentureflenutrirnentumignis,
ignisautemnon vfeflenutrimetum alicui. Et,cum narrauit q> lftaexi
ftimatiodebiliseft,fiacceptafueritabfblute,narrauitq>ifta exiftimatio
tantum inuenitur in elementis,& d.In corporibus aute" fimplicibus,&c.i.
cxiftimareautem cp nutrienseft contrarium nutribili,non inuenitur jp
prie nifi in duobushiscorponbus fimplicibus:quorum alterum eftignis
& altcrum humidum,vt aqua,& aer.
F
Dubitationemautemhabet.dicuntenimhiquidem fimileali
fimili,ficutfl£augeri.aliisautemficut diximusccontrario,vide>-
tur ali contrarium contrario:tanquam impasfibile fit fimile a R-
mili.alimentum autem mutari dC decoqui:mutatio autem omni'
bus in contrarium aut in medi u m.
s o p h . Sed cjuxftio exijlit:funt enim qui dicantjimde alijimili , quemad-
modum etiam augerv.contrk alus ,ut diximt^,'contranum uidetur co
cumjimdepati non pofit,ahmentum uero mutetur ac
trano.-utpote
concoquatur:mutatio nero omnibm in oppojitu fiat,aut m medium.

Sedinhoceftlocusdubitationis.Quidam enimdicunt q>fimi

per fimile,& fimiliteretiam augmentatur.Et qui>
le nutritur
dameconuerfo/cilicetq>contrariumnutritur per fuum contra-
rium

V
 a

Libcr Secundus 73
<& riutWtfimHe enim non patitur & fuo fimili.& nutrimentum tranfc
mutatur,6c' digeritur:& trafmutatio in quolibct eft ad difpofitio
ncm oppofitam,aut ad mcdium.
.. Sediitaexiftimatio,licetinuematurindcmcntisperfcnfum, &indu- ,d c Gene.
- &ionem,tamnipfaqu<£ftioneefllocusdubitationiscxpropofiti6ibusfa 39.ck1.cx.
mofis.eftenim feimo quida qui dat q> nutrimetu efl file,&ahus, qui dat «•
nutrimentumeflecontranum. D.d.roneir fuper vtrunq;fermonein,&
<f.Quidamenimdicunt,&c.i.quidam cnim Antiquorum opinabantur
djnutrimentum debeteflefimile,quiauTcnutritfuum ftmile,&auom5-
tatipfiim.contrarium.n.tranfmutttfuucontrariu:fed non nutritipfum
neq-,augmentat. Et,cudixithancr6nem,dixitetiam ronem,q->nutrime
tumeftcontrarium,&d.Etc]uidameconiierfo.i.&dixeruntlioc.fqicon
trarium nutriturafuo contraiio,n6afuofimili,quiaopinatifuntq>nu-
jj trimentupatifuranutribili^&fiienonpatiturafuofimih^crgonuciime
'
tum noncft file.&cu videruntctiamq?nutrimcntu tranfmutaturinnu ^J
tribile,&patitur:&omnistranfmutatioe(t acontrario ad contrarium, £',0 M^
autadillud,quodcflmediumintercontraria:concluferunttJthocqu6d ij.cu.ph.
nutrimentumeftconirarium. a 40. ad'
jo.
Adhucautempatituraliquidalimetumabeoquodalitur,fed
non hoc ab alimeto:ficut neqj inftrucftor a materia,fed ab illo hxc
inftru&or autcm mutatur folum in acftum cx ocio. vtrum autcm
fit alimcntum quod vltimo aduenit.aut quod primo,habet dirTc

q rentiam:fi autcm vtrumq?,fed hoc quidem non cocftum, illud au^

tem co<ftii,vtrobiqj vtiq? continget alimentum dicere inquantu
:

enimnoncocTtum,contrariumcontrarioalitur:inquantum aute
coc$um,fimilenmili. Quare manifcftum quod dicunt quodam
modo vtriqj 6i recfte 6C non recte.
p»H. Pra-terca ahmentnm patitur ahquid ab eo quod ahturfednonhoe
ab ahmento.quemadmodum ne^faber a materiafid ea ab illo:faber
4Htem,ex ocio duntaxat adnegociummntatur.utrum autem fit ali-
mitu id auod ultimo adhibetur,an idanodfrimo,differetia eji.auodf*
utrum^fid alterum crudum,alterum concoclum , utro^ modopofi^-
mu* alimentum dicere.nam auatenw crudum efi ,contranum contra-
no alitur.-tjuatenui concoclumfimileftmiU : ttd^ confiat utrdfy quo-
dammodo o" recle & non recle dicere.
Etetiamnutrimentumpatiturquoquomodo & nutribili , fed
%
non econuerfo.ficut Carpentarius non materia , fed materia ab
illo.Carpentarius autem tranfmutatur tantum ad a&ioncm ex o^
cioJnterhocigitur,q>nutrimcntumfitillud,quod copulatur in
poftrcmo,& hoc fcihcet vt fit illud,quod prius copulatur, eft di£
DcAnim.cuco.Aucr. K fercntia
 De Anima
fercntia^Siigiturnutnmentumeftvtriicpjfedhoccftinud1, quocf ©
digeritur,illud autem quod digeftum eft: posfibile eft dicere, q»
nutrimentum eft vtrunqj.fecundum enim q> eft non digeftum,co
trarium nutritur£contrario:fecundum veroq)digeftum,firailc
a fimili.Qudd autem vtraqj iftarum duarum fc&arum vere, dC
•

non vere dicit aliquo modo,manifeftum eft«

„ .
^S D.Etetnutrimentumpatiturquoquomodo,&c.i.poteft intellif

dus intio- "* c lcrm ° clt quah ratiocinatio luuansdicentem q? nummentum ef

ducendi trarium,& remouens obiectiones contradicentes huic fermoni . Poteft
textum. enimaliquisdicereq?,fi nutrimentumefletcontrariumnutribili,6por-
teretvtvtrunq; ttanfmutareturafuo c6pari,&pateretur abeo. & quafi
dicitrndendoqjnutrimenmeftquodpatit^anutribilijnonutribile anu
trimcnto.Non.n.eft neceflevtabolpaticntepatiafagenseomodojquo
refltvtab
olpatirn- patienspatiturabeo.Iignu.n.patituraCarpentariojiedCarpentariusno -m
tepatiata patitur a lignomifi aliquis vocet illam tranfmutationem qua: ef t ex ocio
g« eo mo ad operationem,paflione. Et forte pi^ponebat 'if te fermo ad illud,quod
PatI
pa°
vu t(iediiTolutioneiftiusdubitationis,&addemoftraduillud,quodcoI
l
h
eo.Idem i locaturde veroin vtroq;iftoru duorum fermonii oppofitoru.Qm,cum
Ce, 41. hocfueritfcitudenutrimeto&nutribili.fq?nuttimentuefl:illud,quod
Seeundus tranfimutacm forma nutribihs,non nutribilein forma nutrimenti , neqj
modus.
vtr Qq. £ fuo compari xqualiter. Et q> ita eft de nutrimen to & nu tribi li,fi
cindeCarpenrarioadlignu,nonficutc6traria,quorueademmateria,de
N . -

tu dfduo clarabit'ftatim,cunutrimentiidf duobusmodis.Df.n.deillo,quodad-

b'modis. hucn6digerit,neq;tranfmutaf in natutanutribilis:&df etdeillo,quod
Ide.i. de
digcftum eft,& tranfmutatur in natuia nutribilis, op cibum efle fimilem
z ' i9 '
veredfdedigcfto,&contrariumdeindigefto. Etideodicit poft.Intcr
hocigiturcpnutrimentu,&c.i.&,cunutrienseftillud, quodalteratnutri
mentuminfubftariafua,manifeflueftqimagnadfiaeftinterhoc,quod
fitnutrimentum,&interhoc,quodcopulatiieftcum nutribihapud com »
plementumdigeftionis,&interiIlud,quodinnatuin eft vt copuleturcil
nutribili,fcd nondii copulatur. D.d.Si lgitur nutrimetu eft vtruq;, &c.
i.fi igitur hoc nomen nutrimentu df de vtroq; :fed alteru eoru eft nutri-

mentuinpotcntia,cu innatu elt cfig;cri,fed thadhuc non digerif": alteru

autcftnutrimentumina<ftu,&illudeft,quodia digerit"": vere poflumus
dicere vtrunq; de cibo,fi fimile,& difiimile fine aliqua cotradiciione. Hi
cnim duo fermones non eflent cotrari j,nifi hoc nomen nutrimentu di-
ccrctur eode modo.Nutrimentum.n.no digeftu ef t nutrimentu in potel
tia,quodverepoteftdicicontrariii:nutriens.n.n6agitinipfum,nifi fm
g>eftc6trarium.nutrimentiiautdigeftup6tdicifimile:n6.n.eftparsna.
tribilis,nififm q?eftfimile. D.d.Quodautvtraq-.iftarum duaru fccta-
rii,&ci. manifeftum eft igit ex hoc fermone,q? in fermone vtriufq; ifta-
rum duarum fectarum eft aliqua pars vera,&aliqua falfa.
Quoniam
 . m
Libcr Scctindus 74
A Quoniamautemhihilaliturnonparticipans uira,atiimarum
vticp cft corpuj quod alitur,inquantum animatum: quare txalu
mentum ad animatum eft,& non fecundum accidens.
" *H Sed cputa mhd alttur,nififet mta parttceps, td qttod alttttr antma-
•

tum corpwfuertt quatenut antmatum quare gr altmentum ad ant-

.

matum efe cr nonper acctdens.

Et,quia nihil nutritur ,nifi habeat partem in vita,ideo corput
animatum eft nutribile f m q> animatum, nutrimentum enim au
tribuitur animato non accidentaliter.
4* Et,quia nihil vidctur nutriri,nifi coicet in aliqua intcntionc , dc qui-
busdf hocnomcn vita,vtdeclaratum eft,ideo corpusanimatu eftnutri
J
bile,fm q>eftcorpusanimatum.nutrimcntum.n.n6attribuit alato , nifi
fmqjhabct alam.no fm q?cftcorpus. Iftaigituradtioattribuifala: cfse •a.lparr : '

tialitcr,nonaccidentaliter :&*parsfubftantiaaiar cui attribuitur iftaa- aiq fuj>j.

dtio,nonclinifi virtus^quarinnataefthabereiftamaclioncm^cumigitur
B cognoucrimushanca(ftioncmpropric,tunccognofccmus fubftantiam
iftiusvirtutisproprie.
Eft autem alterum alimento 8C augmentatiuo efle . fecundum
enim quod quantum aliquod animatum eft,augmentatum . f
vero q> hoc aliquid &t fubftantia,alimentum eft.faluatenim fub»
ftantiam,& vfq? ad hoc eft,quoufqj alatur.Et gcnerationis autcm
facftiuumnoneiusquod alitur,fedqualeidquodalitur.iam.n.eft
ipfa fubftantia.generatautem nihil ipfum feipfum,fed faluat.

1 • T if . Efe autem ahud altmento gr atttltfico effe:nam quatenw quatttm

tjHoddamefe,auclificumefe:<juatenwuerohoc altqmd Cffubfeanfta,
alimentum:conferuat entm fitbfeanttam,cr tandtu efe,auadtu alttur:
effctltuuma^gcncrationii efe,non citu auodalttur , (edcmufmodi efe id
€ auod alttttr.tam entm efe tpfafubfeantta , O" mhtlgeneratfe tpfum ,
fed conferuat
Eteflenutrimentumeftaliudabeffeaugmentum.eftautenu'
trimenrumfmhoc:<5dfubftantia,quiaconferuat fubftanriam na
tribilis,quoniam fcmper nutritur.Et eft agens generarionem, no
quia fegenerat,fed quia facitgenerationem nutribilis.illud cnim
habctelTe.cV nihil generat fe,fed fe conferuat.
47 Vultdiltingucreiresaclionesnutrimfti.fnutrire^&augrnetarc^&ge-
neraie>&d.Etec^utrimetu^&c.i.&aliquidcenutrimctu\a\itnutritiuum
aliudeftabccaugmetatiuu\Nutrime*tu\n.df,fmqiconferuatfubftantia;
rci nutrihlis,necorrupat\ dat.n.ei aliquid loco difloluti.&idco pmanct
inecjdu niurifi&.cuccflatnutnmftu.corrupiif.Eft veroaugmcntatiuu
^mqjpeificitquatitatfnaturalceius^quoddiminuiunptincipio pp ne-
K 1; ceflitatf
 De Anima
CeiTitate.fed tacuit hoe,qm dfia inter augmetu,& nu-trimctS cfl manifc- 1>
fta.fi forten5cflctdiminutiofcriptoris. Et,cudiuifithasduasa&iones,
incccpitdiceretertia^<ftioneVqua:cftgnare,&d.Eteftagesgnatione,&c.
i>&nutrim£tu habetaliama<£tioncac6feruatione& augmentatione, C
gfiare.D.expofuitgnatione,&d.n6gnatione"nutribilis,icdgnationcm
iimilisnutribili,i.inipecic. D.d.illu<Tn.habetefle.p6tintelligi,i.illud.n.
cjuoquo modo eft fuum efTe, &conferuatgenerabi!e , vt permaneat vnu
infpecie,vtpraediximus. D d.&nihilgencratfe, fedconferuatfe,i.&di£-
fcrentiaintcrhasduasa<5tioncseft,q>nutrireeftconferuarefe,&genera-
rceftgenerarealteru,n6fc.impoflibilecnimcft,vtaliquidgeneretfe.
Quarehuiufmodi animx principium potetiaeft posfibilis fak •

uarefufcipiensipfa/ecundumc^efthuiufmodi alimentumaute :

prxparatoperatione:vndc priuatumalimentononpoteft efTe.

(^uare tale amm* prmcipium ciufmodi eji potentia , quoe coferuet
quodhabet ipfam,quatema tale ejl.alimentum aute Jttbmimjlrat ap-
paratu ad operandum:qua propterji prmetur ahmento,effe nonpotefi. t
Hocigiturprincipiumeftvirtusanimac^quarpoteftconferua^
reillud,quodeftei,fmomnemdifpofitionem. Et nutrimentum
eft illud,per quod praeparatur ad agere.& ideo , ctim nutrimenta
deficit,imposfibileeftvtfit.
^g Etcumdedaratueftq? iftxadtioncsfunt diucrfie,fmdiuerfitat6fuo~
rum finiu:licetfubie(ftufitide,fnutrimetu:&eftneceflc vtiftxa<ftioncs.
flntattributazalicui virtutianimaj.Et,cutnitafit,necefi'ecft vthocprin-;
cipiuanima?,fi virtusnutritiua,fitvirtus,qua:p6tcoferuareensinfiiafor
maPmdifpofitione",i.fmaIiquadifpofitionemconfeuationis. Etd. hoc.
Virtutcs quiafuntaliquaz virtutes,qc6feruateefmoemdifp5n<?,& oes pteseius
corporii eode,m5,fi virtutescorporu c$!efhu. D.d.Etnutrim<5tueftillud,nquod
tccWtni prjeparat^,&c.i.& nutrime tu cft inftf m, g q uod facit hac ailione. ideo & I
gllmoc*
cumiftavirtuscaretnutrimento,tuncn6habethanca<5tionem,quemad
difpone , rnodum Carpentarius,cum caret ferra,tunc non potcft fecare.

nt^Jeo Qion am autem funt tria,quod alitur,quo alitur,6<: alenstales

'

Hemo.idc quidem eft prima anima:quod ueroalitur eft habens hac corpus:
i.coc. ii. quoveroalituralimentumqTjoniam autem a flne appellari om/
n ' a m ft um eft:finis autem cft generalTe quale ipfum, erit vtiq? pri
faDa^orb
Sed uide maanimageneratiuum qualo ipfum.
opp. i& .
j ..... cum autem tna (lnt,quod nntritur,0J W<> mtritur , O* attod nu-
c. defuba l •
i n -
l
orb.vbivf trit.idquidem quodnutrit ,ejt pnma amma:quoduero nutritur , cor-
dicerepcr
manentta'
pM quodeamhabet:quoautcmnutritur,aUmentum.fed quia a fine
7 1
i r ct
ceii n6 e<* appeuare ommapar ejt,hmf autem ejtgcncrare auaie ipjum elt, ent

VidTcon Pnma
Animageneratiuum talis quale tpjum eji.
tra.zim. Suntigitur tria^nutribile/SCperquodhocnutriturjdCnutriti*
uum.
 Libcr Secundus 75
A uum.nutritiuum igirur eft primaaTa:nutribileautecorpus: illud
verOjperquodnutritur,eftnutrimentum.Et,quiaoporretvtom
nia finc vocata cx fuis fini bu s:cx fini s cft generare limilc.idco pri^
ma anima cft gcnerans fimile. *

4' CGdefcripfithocprincipiuaIx,&defcripfitnutrimetiVcuerfuseftad]
difHnguedfiintenonesiftorunoIum^quxdcnoIan^anuttimento^&d.
Suti^iturtna,&c.i.& manifeftueftpfetriacediuerfafmdiucrfit2tcre-
ru relatiuaru.cjuoruvnucftnotribilej&fmiiludjpquodnutri^tertium
aut eft nutrie*s. Et ia declaratu cft q? il!ud,quod nutrit, eft ala cui attribui
tur hxc aclio: vndc manifeftti cft q> nutrifscft ala principiaaliaru virtu-
J
tu,quxattribuunt nutrime"to.Etinte"dithicpprima priorc naturaliter:
J
&c£nutribilceftcorpus:&illud,pquodnutfif ,cftcibus. D.d. Et quia c5 finalis
mor
oporret vt ola.i.quia oportet vt oia appellentex fuis finibus,cu hxc ci fi- \° l5
1

nalis Gt dignior eflentix rei oibus cau{is,neccfle eft vt ala nutritiua defcri fo. \fo .
bar ur p ac"tione,qux eft fuus finis,& eft gcnerare fimile,no per acuoncm Mcc6. j
g nutricndi,quxcftc6feruare,vtprxdiximus. Dicediieft igitur cbanima
nutritiuacftvirtus,quxeftinnatagenerareacibofibi fimileindiuiduo,
inquoexiftitinfpecic:cumomncsfuxa*ftionesnonfintnifijpphancvir
tutcm.&hocmanifeftumeltinplantisj&animalibus.
Eftautemquoaliturdupliciter,ficutSc"quogubernatur&mj|
nu6&temo,hocquidcmmouens&motum,illudautem mouea
folum.omne autem alimetum eft neccffarium dccoqui operatur :

autemdccoclioncmcalidum.vndeomneanimatum habec calo*

rem.figuraliter quidem igitur alimentum quid fit dicftum efl^ccr
tificandum autem de ipfo pofterius in propriis rationibus.
O P H
Duplex porro efi td cjuo nutrtt, ut ettam td quo gubernat.f.manm
fX temo.altudquodmouet O" monetur ,altud quod mouet tantummo-
do.omne autem altmentum ncceffe efi concoqm poffe:effictt autem con
coBtonem caltdum:quamobrem omne ammatum habet calorem isfc .

altmentum cjutdem qutdfit,dtclum efi adumirattone quadam: de am

tfofi
tdoneo loco aperttus agemu«.
Et illud,per quod nutritur,eft duplex: quemadmodum illud,
per quod gubernatur nauis,& manus,c\ remus. quorum vnum
eft motor &
motum,& aliud eft mouens tantum . Et oportec ner
ceffario vt omne nutrimen tum posfit digeri. dC faciens digeftuv
nem cft calidum.vnde omne animatum nabet calorem . Iam igv
tiirdiximusfecundumdefcriptionemquidfitcibus.cVpoftexpo
ncmus fermonem in eo.
j© Cudem6ftrauitmodosaChoijaT?nutritiu^,&defcripfitea,&^fcripfic
nutrimctu,incapitdcclararem6inrtfmprimu,pquodiftaaIaagit mci
bum.ia.n.fuitdictum vFrqjdcfinitioaTxcftpfc(5iocorporisorganici.
K iij Et.d.
 Dc Anima
Et.d.EtilIud,perquodnutritur,&c.i.&illud,pquod copletur aclio nu- D
erimcnti,eft duplcx.f primum mouens,quod no moueifcu mouct: & pri
mum moues,quod mouet & mouetur,& eft illud,quod eft de primo mo
»oium. torcquafifubiecftu.&primusmotordeeoquafiforma. Etdehoc,quod
dixit,quxdam declarauit hic,& quxdam in fermonibus vfibus.Quod igi
turdeclaratum eft hic,cft q> ala nutritiuaeftprimu moue"sin cibo,quod
agitincibopercalorem,perqucmfitdigeftio.Vtrumautoportct vtmo
ucat,& non moueatur,fm cpeft primum moues,& q? calor moucat,ita q»
moueaf,a primo motore,hoc dcdaratum eft in fermonibus vfibus. decla
a" \ 7 vfq-
ad 44.& xatume ft e mniilliccpomnisprimusmotor,fifuerit corporalis compo-
jnaximc nitur ex motore non moto,&ex motorc moto,fm q> componu tur rcs er
i

43« materia & forma. Sedeftdubitatioinhoc,quoddixit.Motuscnim vir-

tut s nutritiuxeftincapituloaIterationis:&illud,quod mouctur exfc,
'
Ubiecfao.'
quodcomponiturcxmotore non moto,& cx motorc moto,non in-
Icle.i.dca ueniturnifiin motulocali.In motuautealterationisnon inueniturmo
nima. 16. tum exfe.nocnimcftnecefleq? primiialterascorporeum altcrec^&tunc £
&.S. phy.
alterct,ficuteftnecefleinprimomotorecorporeo.fvtnonmoucatinlo
co,nui moueatur.Quo lgi tur dixit hic cp alteru eoru ef t moues & motu,.
&aIterunimoue"stm:&deditcxeplumdcrebusmouetibusinloi:o?&, fi
hicefletlocutusdemotuIocaliaTalium,tucexemplum efletvcrum. Di
Primafo- camusigiturqm propinquumalterahscibum dcbeteflccorpns manife-

ftumcft.Quoniamverocorpusalteransnonfufficitineflendo primum
mouensiftudmotum,declaratumeftprius,qnd.q> calor non fufficir in
a cnci° actionealteratiuam terminata,nififitillicalia virtus,quxnocft
Supratex g j
co.41. corpus,fcdeftincorpore.corpusigit ,quodcftprimualteras, coponitur
"

exaltcrante,quodn6alteratur.faia,&cxalterantealterato.fcalorcnatu-
Dedaratum eft igifq? illud,pcr quqd fit nutrimetum,ex duplex.f al-
rali.

teransnonalteratum(oninccnimaltcratuineftcorpus) &iftudeftani-
ma,&cftaltcransalterarum.fcalornaturalis.Hocigitur nomen motus
Iarge,& vniucrfaliteraccipiturin hocloco.&fm hancexpofitionem non
indigeturillo,quoddeclaratum eftinillofermone.f.cpprimusmotorin p
Secunda lococoponiturexmotorcnonmoto,&ex motoremoto. Etpoflumus
fblutio.
dicerecpcalornaturalisnonaltcratcibum,nifi primomoucafinloco.dc
viq; adi! c aratum cftcnim q> motuslocalisantccedit cseteros motus & maxime
^ :

iftum motum ,qui eft terminatus,f qui alterat rcm in alia hora,& alia n5
& etiam non alterat tm,fed attrahi t & expellit cibum.& hoceft motus lo
calis. Etfmhanc cxpofitionemeritdemoftratio manifefta. Scdprima
cipofitiovideturmagisconueniens:&etiamfuitcxemplum largiterac-
Ceptum.manusenimnoneftprimusmotornauis,qui n5 mouetur,fed ip
fcgubcrnator. Et,cudeclarauitq>aTanutritiuaeftformaincorporc,cil
. . propinquumaItcranscorpus quodefr.cibus,necefl"ariodebeteficcorpus:
>

cQdTpar- &9>foi" m
a fitaIteransnonaIterata,cum (itnoncorpus:&q>corpusaltc-
tem tex. ranseftalteratum,incoepitdeclararcquideft hoccorpus,&d Etoportet
neceflariovtomncnutrimcntum,&cideft&oportctneccflarioYtomne
nutri-
 Liber Secundus. 76
A nutrimentum,quodiameftnutrimentuminadtii,digeratur per eorpus
alterans,quodeftinftrma!xnutritiua:.&,cuhoccorpus debet efle alte-
rans,&digerens:&talecftcorpuscahdu:vnde Antiqui dixcrunt q> ignis
tiutritur:oportet neceilario vt oe habens aiam nutritiua habcat calore :
iednonabfolute,immocaloremnaturalem.declarat6eftenim in Quar 4-Me-*4-
to Metcororum quod illud,quod facit digeftionem,eft calor conucnies
illienti,nonextraneus. D.d.iamigiturdiximusfm defcriptionem.i.vfr
&largiter,&c.i.&c5plementum fermonisin vnaquaq parte eorum ,cx ;

cjuibus conftituitur nutrimentum,exponendum cft poft in loco conue-

nienti. Etdixithoc:quiaiermodcnutrimento,&augmentonon perfi-
citurnifiinpluribuslibns.Inlibro.n.deGeneratione& corruptionede- Scr,no de
terminatuseftmotusaugmenti&diminutionis.In Meteororisaute^dc- to& _

terminatifuntmodicaIorum,&modiacT:ionum,vtdecoqui,&aflari. Et meto no
inhoclibroetiamdeclaratuseftprimusmororiniftis motibus. Etinli- rncifnifi
broetiamdc Animalibusdctcrminatum eftquotfuntinftfaiftiusvirtu in P ,ur i b9
tisvnoquoq; animali:&quo complctur actiopcripfam in vnoquoque
- eorum:&perquot membra:&quomodoieruiutilliillamernbra:&qua
liseftproportioeoruminiftaa<^tioneadiniucem,&huiufmodi &ideo .

dixit quod illud,quod declaratum eft hic de nutnmcnto,non eft niiipri

tttusmo;or,&prinuim lnftrumentum.

S V M a MA QJV a R. T A.

Dcpotentia Animx fenlitiuj.

Senfum pafsiontm ejp.eumcjue diquando potentia.alicjuanjo utro afln tffe:

patiautemtumafimili,tHmueroMjsimili. Qap. I.

Eterminatisautem hisdicamuscommuniter deomni

fenfu.fenfusautemin ipfomoueri&patialiquid acci^
dir,ficucdi(ftumeft:videtur enimquaedamalteratioef»
fe.aiuntautemquidam&fimile^fimilipati.hocaute
quomodoposfibileautimposfibile, di&umeftinvniuerfalibut
rationibus de agere &t pati,
orH. uis cxpofitis de ommfenfu commmtter difrutemm.fenfiu fit dum
altqutd mouetur atit patttur} ut diBumefi.mdetur entm ejfe altera-
tto qmcdam.fimt etiam am dtcantfimde dfimiltpatt.iduero auomod»
fofiibtlefit aut tmpofitbt,dletftum eH m mmerfitltbm fcrmontbtu d$
agendo &" patiendo.
Et^cumiamdeterminauimusifta^dicamusiam in omni fenAx
Vniuerfaliter.Dicamusigiturquodfentireaccidit fecundummo
tum^&pasfionemaliquamjficutdiximus. exiftimatur cnim q» •

fcnfusfitaliquaalteratio.Etquidemdicuntquddfimilepatitura
fuolimilij&disfimileidisiimih.cVianidiximus iu fermonibus
K iiij vniucria-
 p .

De Anima
Vniuerfalibus de agere,<3t" pati ,q uomodo poffunt fieri , aut n5 fiV i>
ri.&in hoclocoetiam locuti fumus de eo.

ji Cumfuitlocutusdevirtutcnutritiua,incaepitloquidefenfibili,&pri
Prim.i3c6 modeillo,quod communeeftomnibusfenfibus,&d.Dicamusigitarq>
&
fidcratii3fent j rej C j <(ji carnus igi tur U odicntire fit per aliquam pafTionem
q ,&
fen u e v-
m
moturn (enfibus a fenfibilibus,no per aclionem fenfuum in fenfibilia
mcratus i
hocenimeftprimum confyderatumdcfenfu,fcilicetvtrum fit numera-
vircutibus tusin virtutibusacl:iuis,autpafriuis.* Et,cum pofuit ipfum in generc
actiuis,
& virtutumpaffiuarum,deditcaufamiftiuscxiftimationis,&d.exifhrnatur
•SefuTfi 3
enim,&c.i.&diximusquodfenfusfitfecundumpaffioncm:quia exifti-
virrutibus matur quod fenfus alterantur a fen fibilibus aliquo niodo alterationis.
pafliuis .
Et dixitaliqua,vt notet proprium.quia t poft declarabitur quod ifta traf
Ideinc6. Deindcdicit. Etquida
mutano non dicituralteratio,nifimultipliciter.

co?<9.'& dicuntquodfimile,&c.i.&,cum
pofuerimus quod genusfenfuseftpaf
«f>. Idc.;. fio,confyderandumcftinquibusexiftimarurpafTio.quidamenirndicut
deAiaco. fimilepatiaTuofimili-.&quidamecontraiiojlcilicetq) contranumpati-^
i8.auifto-
tura fuocon trario. Etintendebathicperfermonesvniuerfaleslibrum
*
x5.lde. 7. deGenerationr&corruptione.
*&nonfufficitei,quoddeclaratum fuit
Ph.c6.ii. inil!olibro,quiafermohicvideturmagisproprius. fubiedtumenim,dc
fedvicTop quolocpitur hic,magisproprium eftfubicc~to,dequo loquebatur illic.
po.c6. 37.
^ r mo i nC oepit dare dubitationem in hoc,quod pofuit,quod fcnfuseft
i

fccto,vbi de virtutibuspafTiuis,nonacliuis.
'
dicit ani- .

mSeecau Habetaurem dubitationempropter quid fenfuum ipforunon

ftnieffe--
fi t fen fuS} 3£q Uare fi ne hisqua:funtextranon faciunt fenfum,in

iuslibet exiftenteigne,6dterra&aliiselementis,quorumeftfenfus per fe,

raoros ti autfecundum accidentiahis.Manifeftum igitur q> non eft acftu,
JumatTvl ftd potentiatantum.vndenonfentiuntrficut combuftibile non
decontra. comburituripfuma feipfo finecombuftiuo:combureretenimfc
zinu jpfum,cVnihilindigeretactuignemeHe.
tcutpJi Se ^ oritur qtuJito,cur non fenfuum quo^ tpfortt no Jitfenfvu ,£T cur
lS -
f Jine tts quafunt extra non effiaunt fenfumxum mfit O" tgnis <&* ter §
«.'4. €. & *>*>& reltqua elementa quorum ejtjenfmperfe,aut ea qua tpjis acct-
*** dmt:perfficuum igitur ejifenfittuum non ejfe aclufedpotentta tantn
modoiquapropter non fentit:quemadmedum res cremaldts non cremd
tur tpfaperfe,fine eo quod uim habet cremadf.fe enim tpfa cremaret\ 9
nec aclu tgnts tndtgeret.
Sed eft irrationabilejqtnrefenfusnon fentiunt fe:5C quareetia
nullus fenfus agi t abfcp extri nfcco,6d ex eis funt ignis,6£ terra , QC
ana elemeta,& funt illa,qua: coprehendunta fenfu per fe, & acci'
dcntia contingentia eis.Dicamu* igit q? fenfus non cft in a&u, fed
untum
 Libcr Secundus 77
A tantum in potcntia. &C ideo non fcntimus * q*uemadmodum cori'
buftile non comburi tur a fe abfq?, comburente . dC y fi hoc no effet,
combureretfe,t3<lnonindigeretquod igniseiTet inaau.

jj,
*
Ciimpofuitfenfum efledcvirtutibuspaffiuis,incoepitdubitarcdubi-
tationem * cogente vt fit de pafliiuis, non de ad"tiuis.& hoc, fi non inten- *a.l. cftdn
ditpcrcxiftimationemceitificationem.multotiesenim vtiturexiftima- gentcm.
tione pro ccrtitudine Et di. Sed eft irrationabile, quare fenfus non fen-
.

tiuntfe. idcft vt mihi vidctur , fed eft irrationabilc , ctim pofuerimusq?

^oq&on"
virtutes fenfitiua: funtacliue^ dicerequarcfenfusnon fentiuntexfeabf- rwnifpro
,

que cxtrinfeco.necefle cnim cft, fi virtutes fenlus eflenc actiua:, vt fenti- certitmii -

rent ex & non vt indigcrent in fcntire aliquo extrinfcco Deinde di.& Hm

fe :
e ***''•
. :
,C,IS
excisfuntignis, &terra, & aliaelcmenta. ideft &fenfuumquidamattri-
buiturinfua compofitione vnicuique elemento :&ifb funtfcnfibilia.
oportct igitu r vt fen ti rcn t fe.& hoc intendcbat, ctim d. & accidentia coft- Ex j, oc j^.
JJ tingentiaeisideftc6tingentiaiftisfenfibiIibus,exquibuscomponuntur cocollfgit'
inftrumentaiftorum fenfuum. Et,tiim narrauitquodeftirrationabile ty fenCa-
fipofuerimusfenfus no
fen li,
dicerequarefenfusnonfentiuntabfqueextrinfecis, ,'

„. J
.,
.
n.
cflcex virtutibusactiuis,
J
, .V*
incoepitnarraremodum,iecundumquement
, . cxterfofts
ft ^ at g n8
rcfponfiohuicqucJhoni,&dixit. Dicamusigiturquodfcnfusnoneftin pfmakn-
acT:u,fedinpotentia,&c.ideftdicamusigiturin refpondcndoquodfen- BhtM tx-
fusnoneftex vututibusadims, qua:aeuntex fe, abfq;coquddindieeat *57?ru !"t
jn actione, qux proucnit ab eis, motore extrmfcco: fed,quia funt ex vir- ifta.t.c. c .

tutibus pafliuis qux indigent motorecxtrinfeco.&idco non fentiunt & 60 &

cxfe. quemadmomumcombuftibile noncomburiturexfeabfquemo- c 6»s6.

torcextrinfeco^fcilicet :gnc. &quemadmodum combuftibile,fiefTet ^,0,;^

combuftibilecx fe, tuncpoflibileefletvtcornburcreturfineignecxtrin- m Auo.
fccoexifteteinaclu: ficfenfus, fifentirentexfe, (ecundum quod funtvir fur> coiv.

C tutesacliux, tuncpoffibile cfletvtfcntircntabfqucextrinfcco. Etdcbes fuo3 6>m

•PrJadif- ftirequod hxceft tprimadiflerentia,qua virtutesanimardifferuntab- ^ j*jj
ttentia.q inuicem &eft principium conf/derarionisdeintelle-ftiijdealijs virtuti- <jium, <.L-i
:

lihutes ai<j
k us v rtusautem nutntiuamanifeftum eftex pra:diclis,qu6deftcx vir- het ^..'0;
j

Sj e tut,bus a a,ui S . jg»jg .

Te u
&pa(Tiuu. Quoniam autem fentire d,cim us duphciter :potentia enim au^ > £A )".

Idem j.de diensSc videns,audire &

videre dicimus,& fi forte dormiens:Sc* C e rf) &^u
hl*c6.u
q UO j am operans-duplicitervticpdicetur cVfenfus:hicquidefi' ttare.&^
j

cut potentia.illeautcmficutacftu.fimiliteraute&fentire.quodqj S« e i:ti ~

potentiacnsjcxquodactu. tdnfeco

•• FH. Sed cum fenttre lifarut dtc atttr ,auod emm potentta audtt mdetq,, vide cd:
Zmh
tdaudire cr tttdere dtctmus, auamtm forte dormiat:ey auodtam ope
raturfenfut ftttA btfma dtcetur, partim ut potetta parttmut attu. ,

Jim tlittr cttamJenttre.Cf tfmdpotentta ej},cr Quodacln.

 Dc Anima
Et quiadicerequodaliquid fentiteft duobusmodis:quod enf D
Jnpotentiaaudit,&videt,dicimusimperiumaudire,&videre
dormiens: &C illud. quod peruenit ad agere,dicimus in eo
licet fit
hocvnde fenfus dicitur potentia, &C actu. Et fimiliter oportet vt
fentire etiam dicatur duobus modis, de potentia, &C adu»

j3 Cum declarauit quodfenfuseftex virtutibus paffiuisnonac~tiuis:&

iftahabentduplexefie, fiefleinpotentia,antequamvirtuteseius perfi-
r
cianturamotoreexmnfeco, &en einadu,quadofuerintperfe»fta:&in-
uentacinaduamotore cxtrinfeco :incoepit dedararequodh^cduoco-
Senfus eft tinguntvirtutibusafe,&d. Etquiadiceiequodaliquidfentit,&c.i.& j
duob'mo Uia rnanifeftum eft per fe quoddicerequod aliquidfentit eftduobus
q
rn°dis..Quprum vnus eft cum dixerimus in aliquo audienti , & videnti
{ ^&Tii
a&a. ide- in potentia, quod audit, & videt : vt dicimusde dormiente. & hocinten-
inftaxco. debat,cum dixi t. quod eni m in potentia audit , & videt , &c.i.qct .n. cft in
8
IJ
' 13
£ potentiapropinquaaudiens,&vidensdiciturfecundumconfuetudincm £
4 audiens,& videns :licctfitdormicns,quieftmagis remotusalijs modis
jli &
& i \t. quod enim eft in obfcuro eft videns in poten tia. fed ifta poten
potentije.
tiaeftpropinquiora&ui.quampotcntia,qu£eftinvifudormietis. D.d.
Potetia vi, &illud,quodperuenitadagere, dicimus m
eohoc.i. &illud , quod per-
iusexhtis
ucn icderebusfenfibilibusvtvideat,&audiat,&vFifentiat,diciturquod
audit,&videt,&vfrfentit. Etcumdeclarauitquodhoc nomenfenfus
eft Ipuv
qor a<ftui, dicitur de vtraque intentionc , dixit.Et filr oportet vt fentire etiam dicac'
q potetia, duobus modi, de potentia, &aclu, &c.i. & fimiliteroportet vtfcntirc , q>
4 cft I vifu c fl. a(^j fen fUSt dicatur ctiam duobus modis, ficutde habitu, & forma,ex
dormieus
qQibusproucnitlentirc.

Primumquidem igiturtanquamidemfitpati <St'moueri, &C

agere,& mouere,dicimus.& nancp motus eft acftus quidam , inv
perfecftus tamen,ficut in alteris didum eft. omnia autem patiuht
&C mouetur ab a<ftiuo,& acflu ente:vnde eft quide tanqua a fimili p. ;

pati,eft autem,vt a diffimili:ficut diximus.patitur quidem enim

quoddiffimile:paffum autem fimile eft.
s o p h. isicpnmum tanquam idemjit pati cr mmen operari^ dicamm.
etenim motm efi aclm qmdam, fed tmperfeclm , ut m alns diftu efi.
omnia aute patiuntur & mouentur ab efficiente & eo cjuod atlu efii

tcclrco partim .i Jimdi patmntur ,partim d difimdt, queadmodum di

ximm:patitur emm quoddifiimde
efi>uhi autepaffum eji ,Jimile efi.
Sermoigiturnofter primonon eftfecunduquod pati,*3tmo
idem cum agere , &C mouere Motus enim eft aliqua acftio
licri eft .

fed no perfe&a, vt didum eft in alrjs locis. &C omne quod patitur
6C mouetur, non patitur, &C mouetur nifi ab aliquo agete in adlu»
£t ideo pati quandocg eft a iimili , quandoque a difsim ili &C fe/ .

cundum
 Libcr Secundus 78
A cundum quoddiximus,difsimilecftillud,quod patituri^pofi:-'
quam patitur, fft fimile.
Cum declarauirfenfum cfTe ex virtutibuspafliuis & quod eft duobus
,

'* modis, dixit. Scrmo igi tur nofter , &c. ideft & magna difrcrentia eft in-
rcrfermonemdeienfu,opinandoineo!qu6deft vinuspafliua, &fcrmo
ncmdceo, opinandoquodcft virtusactiua fcrmoenimdealiquo , fm
.

quodopinamurinco quodfuumcflc eftpati &moueri,aIiuseftafer-

monein co, fecundum quod opinamur quod fuum elTe eft agere & mo-
ucre. £t,cum narrauit hoc,dedit difrerentiam inter vtrunquc,&d.
Motuscnim eftaliqua actio, fed non perfecta. ide(t& hec duo generacf-
fcndifuntdiuerfa.cfleenim vniusgeneris eftde genere cfle motus:&
iamdcdaratumcftquod motuseftactionoperfecta: cftenimpcrfectio
alicuiuscxiftentis in potcntia fm quod cft in potentia; cfle autom altcri*
gencriseltactiopcrfeda. Dcindcdcdit aliamdifFerentiam inter vtruq;
• efle,& d.& omnc,quod patitur & mouctur &c. idcft & difTerunt etiara,
,

quoniam omncnumcratum in gencre paflionis no habet cfle nifi abali-

quo,f agcnte.&,io,fi agens non fuerit, hoc non erit. omnc autcm nume
ratumin gencreadtionishabet eflccx fe,nonexa!io. D.d. Etidcopati
qhq;efta (imili,&c.i.&quiacfle virtutu pafliuarueftadmixtuex potcn-
tia,&actu. palhuum cnnn ftntcquam patiatur, eftcontrarium agenti. & paffimjQ,
cumpafliocomplctur,cftfimileagenti.& ,dumpatitur,eftadmixtum. anq patia.
nonenimceflatdum mouetur, corrumpi m eoparscotrarij,&h'eripars turccoua.
u *&"'"
fimilis. Et manifeftum eftquodqui non intcllexerit virtutespafliuasT !£
talicfle,nonpoteritdiflbluerepra!di<ftamquxftioncm:ncqueetiamqui fi c6ple£
nonconceflentquod virtutesfenfusfuntde vututibuspafliuis. Potcftet efiteagen
dicerc vtrumfenfibile fit(imilc,autcontrarium. &hoceft fundamcntfl ti, *: d um
. ,

&oportctvtconferuetur, ficutdiximusinalijsvirtutibusanimx,&raa-
.
r '

n.
mutu
l*tl\'-?rr-
lili
ximcin virtute rationabiii, bcut apparebit polt. & comra
Dicendum autem,& de potentia &C de actu.nunc enim fimpli^ e. c c6.4f. .

T citerdicimusquaehabemus deipfis.eft quidem enim ficfciens & i.dcGe

*
aliquod,ficut fi dicamus hominem fcientem , qm homo fcientiu ^"j^ 4
&C habentium fcientiam eft autem ficut iam dicimus fciente ha^
.

bentem grammaticam.vtercp autem horu non eodem modo pof

fibiliseft.fed hicquidem quoniam genus huiufmodi , &C materia
efthlle autem quia volcns, poffibilis eit confidcrare, nifi aliquid
prohibeat exterius.
• PH. Dtftmguendum etiam eft depotentta O* Atlu: nmc enim (impltci
ter de enUqiumur.parttm emm tta fctens qmdpia ejl , quafi dtcamm
hommemfctentem,quontam etufmodt eft humanum gennt ,ut fciat O*
habeat fctenttam.parttm tam dmmusfcientem, eum cjui habetgram
maticam:uter% autem horum non eodcm modo poteH:fedum*s qutdi, <

quia
 :

Dc Anima
ftidgemu mc materia talis efi-.alter uero epuid cum mlueritfrtejicin^
templari^iijiahqmdprohtbeatexternum.

Et oportet nos detcrminarc et potentiam,cV pcrfe<5lioncm:(|rn

inhoclocolocutifumusdeeisfimpliciter.Dicamusigitcj»intcn-'
dimus. cum dicimus q> aliquid, v.g. homo,eft fciens, q> ho eft dc
habentibusfciam. Et qnq; dicimus hoc, ficut dicimusde eo , qui
iam acquifiuit fcientiam grammaticae, q> eft fciens . Sed potentia
jn vtroqj iftorum non eft eodem modo. fed potentia primi eft qa
fuum genus eft tale: fecundi autem eft, quia,cum volucrit,poteft
infpicere, dum aliud extrinfecum non impediat ipfiim.
'* Cum declarauir quod fcnfusdicitur duobus modis, potcntia,fC& a<ftu
&ctiam vtrunque iftorumdiciturduobusmodis, inccepitdeterminare
&
hoc, d. Et oportet nos determinare cria, &c.ideft & oportet nos , cum
fciuerimus quod fenfus inueni tur duobus modis, potentia, C. & ac"tu, dc- E
terminare intentiones,dequibusdicitur potentia,&perfc&io, &a&us
liropliciter :cuinhoc locononfumus locutide eisnmfimpliciter. Et,
ciim deditcaufam, propterquam oportetloqui in hocloco depotentia ,
&a<ftu fimplicitcr,f quasexiftuntin fenfu fimpliciter,dixit Dicamusigi
turquod intendimus,&c.i.dicamusigiturquod manifcftumcftquod,
cumdixerimus quodaliquidefttalein potentia,quod hoc intenditur
duobus modis, aut ficut dicimus quod homo eft fciens in po tc ntia,idcft
innatus fcire:aut ficut dicimus in fcientegrammaticam in actu, quod eft
(ciensin potentia,quandonon vtiturfuafcienta.Et,cum d eclarauitiftos
duosmodospotentia?,deditdifferentiarnintercos,&d.Sedpotentia,quae
eftinTtroq;,nonefteodem modo,&c.ideftfedintentiopoteti?in vtroq;
eorum non cft eodem fed,cum dicimusjquod ignorans eft fciensin po-
:

tentia,intendimusqu6dgenuseiu3,&materiaeftreccptibilcfcicntie;. Et,
cumdicimus infcientc grammaticam g? eftfciens in potentia,dicimus
quodhabetpotcntiamconfydcrandigrammaticam,cumvoluerit. j

Iamautemc5fiderans,actuens<3c*propric fciens hancliteram

A* Amboquidem igiturprimifmpotetiam fcientesfunt:fed hic
quidem per do&rinaalteratuseft,c3£multotiensexcontrariomii
tatushabitu.hicautem exeoquodhabetfcnfumaut grammati-»
camjnonagereautenunagerealiomodo.
tsituero qm lam (fccnlatur , aflu ejl eyproprie fciens hoc<^4.
iopH.
^Ambo iqitur priores i/It,potentia cjwdemfuntfctcntes,fedalter cjm-
demper dtfciplma alteratus ,& fafius ex contrano mntatus habttu:
alter uero ex eo quodhabeatfenjnm uelgrammaiicam,fjJ non opere-
i*r ,ad opcranJam alio modo.
Qui
 Liber Secundus 79
A« Qui autconfyderat eft in perfeclione, 6t* in rci vcritate fcient
hoc. IJIi igitur duo primi funt fcientes n poten tia fed altcr eoru,
i .

cum alterabi tur per doctrinam,& mutabitur multotiens ex habi

tuaddifpofitionemcontrariam.alterautemjCummutabiturex
haberefenfum,autfcientiam grammaticx,fed noninteiligit,quo
ufqj agat modus igitur eius eft alius.

5* Ideftfcicnsautem grammaticam , confyderando in ca, eft fciensfecu-

dum vltimam perfedtionem : &taledicimus fciens in rei veritate .hoc
autem,dcquoconfydcratnonincoquodfcitillud, fi noconfyderata&u
deco. Deindcdi.Ilhigiturduoprimifuntfcientcsin potctia.fcilicetign»
rans,&fciens,quandonon vtiturfuafcicntia. D.d. fedaltcreotum &c.
(cdaltcreorummutabiturexpotentiainadum,cuaIterabiturperdoctri
na,& mutabitur multotienscx habitu ad difpofitione contraria,&ex difc
v
pofitionecontrariahabitu\quoufq;habit fitfifm*,&hxiis. Etintcndit
B^pcrhabitufbrmafcicntia;:&perdifpofitionem|contraiiaignorantia'm.
D.d.altcr autem cum«mutabitur cx habcre (enfum, aut (aentiagramati
ca:,iednonintcllioit,quou(cj;agat.idcft&altcrexitdepotcntiainadtu,
&in vltimampcrreauonem,quandomutabitexhaberelenfum in aclu,
autfcicntiam ^rammatici* inacluin tcmpore,inquonon intclligatab
co,quoufq;agatabeo.modusigituriltiusvirtutiseftaliusmodus.

Non eft autcm fimpliciter necp agerc nccp pati.fed aliud quide
corruptioquacdamdcontrario-.aliudautefalusmagisciusquod
potcntia,ab eo quod eft a&u dC fimili,fic ficut potctia fe habct ad
actum . fpcculans enim fit habens fcientiam quod verc aut non
:

cft alteraritin ipfum enim additio cft &£ in actum aut alterum gc
:

nusalterationiseft.
P M. PAU quo^ non ejtjimplexjedaliud ejl corruptio qiudam k eontra-
rto.aliudfalus potiw eim quod ejl potetia y ab eo quod eaclu Gtjimdi:
quomodo potentia fe habet adatlum: cotemplans enimft quodhabet
fcientiam:quodfane aut non ejl alteran.nam tn tpfumjit acccfiio, (y*
in aclum •
aut certe ahud ejlgenus alterationis.
Etpafsio etiam non eft fimpPr . fed quocda eft aliqua corruptio
a contrario.& quedam vidctur magis cffe cuafio ei us,quod eft in
potcntia,ab co,quod cft in adu:<3<: cft (ite. Ifta igi tur eft difpofitio
ciu6,quod eft in potentia apud perfechonem .non enim confyde*
rat nifi habens fcicntiam . &C hoc aut non cft altcratio, additio eni
inipfo cftad perfecliionem :autcft aliud gcnus perfe&ionis,

57 Ethocnomenpaffiononfignificatcandcm intcntionem fimplicem j

(cd quxdam cfl paflio , qua: eft corruptio paticntisa contrario, a quo pa-
titur: Ytpafliocalidi i frigido,&humidiaficco. D.d. &qurdam vi-
dctur
 De Anima
«fetur magis,&c. ideft etiam eftpaffio,qu.refteuafi6patientisinpoten- D
tiaab eo, quod eft in pcrfectione,& actu, fm cpillud, quod eflinactu eft
fimilenon contrarium,fextrahcnsipfumapotentiaadac3;um,econucr-
fbdifpofitioni inprimapaffione. D.d.Iftaigitureftdifpofitio,&c.i.&
iftevlcimus modus paffioniseftdifpofitioeius,quodcftin potentiaex
animaapudpcrfcctioncm mouentem illud, quodeft inpotentia,&cx-
trahentemeamina&umnonfmprimiimmodumpaffionis. D.d. noa
enim confydcrar,&c.i.&ifte moduspalfioniseftex modo.quteftcuafio)
patientis ab eo, q uod eft ln a<ftu, mouens ipfum, non corruptio cius.non
enimconfydcratinaliquo,poft^nonconfyderabar, nifiquifcitillud.&;
hascnon eftaltcratiofm primam intetionem,qua;cftcorrUptiopatieti$.
D.d.additio.n.inipfbcftadpcrfeclioiiem,&c.i.&,quiaiftatrafmutati»
noneftexnonefle,fedeftadditiointranfmutabili,&ireadperfe£tione,
abfq;eoq>iitilliccorruptio,autmutatiocxnonefl**, poniturficutmuta
rioexignorantiaadfclam. Etquafiintenditqjhoceftmagis remotum
a vera alteratione d uobus modis,alteratio cnim ,qua; eft euafio patientis, B
eft duplex:aIteratio f denon efle ad pcrfe&ionem^ &altcratio deprima
perfcclioneadvlcimam.&harceftadditio^quainnuit. D.d.auteftaliucl
genusaltcrationis.i.&iftcmodus,quieftcuafiopatientis,autdicctural-'
teratio,autcritaIiudgenusalterationis.

Vndenonbenehabetdicerefapiente com fapiat, alterari :ficut

necpe^ificatoremcrimedificat.In actumquidem igiturducesex
potentia ente £m intelligere &L fapere,no docftrinam , fed aheram
haberedenominationem iuftum eft:Expoteiitiaautementead"
difcens&accipiensfcientiam abaduentecVdidafcaIo,aut neqj
pati dicendum,ficut diclum eft,aut duos etTe modos alterationts,
&L eam quae in priuatiuas difpofitiones mutationem,cVeam quac
in habi tus 3t naturam.
$• P H . Quamobrem non recie fe habet dtccre id qttodfctt cufctt , alterari:
quemadmodum nec adtficatorem cum adificat.Qitpd igttttr adaclum
aucit ex eo quod efi potentta intelltgens crfctens,idrio dotlrtnam, fed
dltam habere appcllattonem meretur.qttod autcm cv.mfitpotentta dt-
fcit cr comparat fctenttam ab eo qitodeff a£itt,0" docet, tduel.no ejfe
dtcendum patt,qitemadmodum dtxtmut, aut ccrtc dttos ejfe alteratto-

ttis modos:tttdeltcet mutattonem eam qiu adprtuattuas fit dtfyofttio-

ites,0
J
eam quxadhabitw &naturam.
.
Et fimili ter non eft rectum dicere in eo,quod intelligit, quado
intelligi t,q> atoeratur, ficuc non dici tur q> cedificator, cu aedificat,
alteratur Qui autem reuertitur ad perfectionem ab eo , quod in
.

potentiaexittitin capitu!ointeIligendi,noneftrecftumvtvocec
difciplina,fed oportct ponere ei aliud nomen , Qui autem addi-»
fcit,

K
 Liber Secundus 8 o
A fcJtjpoft^uafuitinpotetiaj&accepitfciamabeOjquicftinper^
fccfticncdo<ftor.oportet,autvtn6dicatomopati,autvtdicatq»
alteratioeftduplex, tranfmutatio,f.ad difpofitionemnon cttct dC
tranfmutatio ad habitum dC naturam»
w j Etfimiliternoneftrectudiccreineojqui venitdeignorantiaadfcien
tiam,cuiusdifpofitiodiciturdifcipIinaqjalteratur:ficutn6dfhocineo,
quimutaturcx hoc, qmonoperaturab habituexiftcnteineo inactu,
ad hoc vt agat ab eo vt Carpcntarius , qui mutatur a non carpentari ad
:

carpcntari. Ethoccxempluminuenimusinali translationc. D.d. Qui

autem rcucrtitur adperfe<£tionem,&ci qui autem acquiriritperfetftio-
nim defcicntiapoft potcntiam fm rcuerfioncm ad illud,quod iam acqui
fiucratprimo, deindc amifitip(um,non dcbet dici illo nomincquo dici-
turillc, qui cfl in potcntia primo femper, & nunquam lucratus fuit illud

quod dicitur difciplina: fedifte modus debet habere aliud nomen.& ifte
,U modusqucminnuit,diciturrcmemoratio. Etdixithocquia Platoopi- rfetoepi-
nabatur quod difciplina , & remcmoratio idcm funt. D. d. Qui autem nabat' 3.
addilcit,poftquamfuitin potentia.i. tranfmutatioautemcxignorantia fi-iphna,
in fcicntiam a doclore,qui eft fciens in perfeclione, &
in adtu, necefTeeft
^,0^110
autvtnonvoceturalteratio,autvtdicaturq>alteratioeftduobusmodis. idesut.icl£
Q^orum vnusefttranfmuratio,qu2fitindifpofitionibusnoncfTeinpa )• dc a'»
ticntiabagente:Etaliusefttranfmutatio,quefitin difpofitionehabitus, p, 10 & 7' "

'
&forma:exiflentisinpatienteat>agente. &iftaeftpaffio,qua:eftcorru- 1(|[',"1(;>
ptiopatientis,noncuafio.&hoceltillud,quoddixitante,auteftaliud 4 8.& 4?.
gcnusalterationis. Idcy.Mc
c6 * **
SenfitiuiautemprimaquidemmutatiofTt^generatcrcrimau s

tem generatum eft habet iam ficutfcientiam &fentire. quod aiit

fecundum acftum fimiliter dicitur ipfi confiderarc differtautem :

q uoniam h ui ufmodi acfti ua operationis extra funt, vifibile &C au

C dibile:fimiliter autem dC reliqua fenfibilium.
> * h. senjittut autemprtma qmdem mutatio jit ab eo quodgenerat : ch

autemgeneratum eji } habet lam tanquamfcienttam O" (enttre. qiun

ettam cjuod aflu eji pertnde dtcitur atc^ contemplan : dtfferetta tame
ettycjuodea qu<e atfufenfum efftciunt , extrafunt t uijibtlejctltcet W
audtbile,cxteraaitidemfenjibilia.
Etprimatranfmutatiofentientiseftagenerante,itaq>,cufue'
ritgeneratum , ftatim fentit. Etfentireeft ficut fcire . dC quod cft
inacftucft fimilead confyderare . Scd tamendifferuntq>agentia
in hocfunt extrinfeca, vt vifum ,Se"auditu cV fifralia fenfibiliu,
:

jy Etprimatranfmutatiofentientis,qua:eftfirnilistranfmutationi ho-
minis dc ignorantia ad fciennam per dodtorem, eft rranfmutatio,qux fit
per agcnsgencrans alal non a fenfibilibus. Et innuit differcntiam intcc
primatn
 ,

DcAnima
Vria r-rrfe primam perfe&ionem fadam in feiifu,& vhima.Opinatur.n*c^prima t>

ht bfcd P
er ^c ^° fcnfus ab intelligentia agente, t vt declaratur in libro dcani-
fit

ii^crra a- malibus.Secundaautcm perfedio fitifenfibilibus.D.d.itaq^cum fuerit

^ctc. Mc. fa<5tum,&c.i.itaq>, cum primavirtusfiierhfada ftatimfentietnifialigd
7. Mct. c impcdiat, autfcnfibilianonfintpreft-ntia. &hoceft fimilefcix,qua:eft

M« ci8
m fcicnte,quinonvtiturfcientia. D. d. Et fentire eftficutfcireideft&
tln.i.do vltimaperfe<ftiofenfus,quijcflcomprehenderefenfibiliainaclu,&con-
(.cnc ala- fyderarcin eisfimilceft vtifcientia,&confidetatione.D.d.&quodeft in
lni cap, 3,
aftucftfimileadconfyderarc.i.fentircinadufimileeft adconfyderare,
&fcire. D.d.ScddifFerunt,&c.i.fedprimaperfediofcnfu!f<lifFertafcie-
tiafcientis, qux cft in adu, qn non confyderat, in hoc, q> moucns prima
pcrfe&ionem in fenfu & extrahensin fecundam funtextrinfeca fenfata
,

vtvifibilia,mouensautemfcientcmde primaperfectionein fccundam

cft aliquid copulatum cum anima copulatione in efle.

Caufa autemeftquoniamfingulariumquidemfmacftumfen «
y fuSjfcientia autem eft vniuerfaliumthaecenim in ipfa quodammo
*
y dofuntanimarvndeintelligerequidemeftinipfacum velit, fen^
tireautem non eft in ipfarNeceflarium eft autem eflefenfibile.Si^
militer autem&hocfe habetinfcientr)sfenfibilium,cVpropter
eandem caufam;quia fenfibilia fingulariumfunt &exteriorum»
Scd de his quidem certificare tempus fiet 8C in rurfum»
soth. cmm rei caufa eftrfuiafenfus cjui aclu efl, fingularium efl fctcn- :

tia uero umuerftlium hxc autem m ipja cjuodammodo funt amma:

:

tccirco mtelligere quidem efl m ipfo cum uoluent,fentire autem no eft

tn tpJo:neceJfe enim efl adejfe fenflbde. flmditer etiam rcs fe habet m

fcientus fenflbdium,iX ob eandem caufam: cjhli fenfibiliaflnguLrta

CT extrajunt.fedde his aperttm dijferendi erit occaflo etiam alias.

Et caufain hoc eft,cj)fenfus inacftucomprehenditparticula- p

ria fcientia autem vntuerfalia,<S£ ifta quafi fun t in anima . Et ideo
homopoteftintelligerecrimvoIueritfednonfentire,quiaindiget
fenfato. Et ifta difpofitio eft etiam in fcientia fenllbilium . ifta cnl
caufa eft caufa eorum } f.cj> fenfibilia funt ex rebus particularibus
extrinfecis. Sedfermodeiftis rebus,<3dexponere eaeritpoft,6C
habebithoram.
So Idcft&caufahuiusdiuerfitatisinterfenfum,&intellecT:uminacquir£-
do vltimam perfedtionem eft in hoc,quod motor eft in fenfu extrinfecus
&inintelleduintrinfecuseft.quiafenfusinadunonmouenturni(imo
9
tu,quidiciturcomprehenfioarebusparticularib fenfibilibus,&iftifunt
extraanimam.intellc&usautem moueturad vltimam perfedionem a
rebusvniuerfalibus,&ifta: funt inanima. Etdixit&iftaquafifuntin
anima.quia poft dcclarabitq?ca,qu2efuntdeprimaperfcdione inin-
telledu,
 . — /
.

Libcr Secundus 81
A telle£tu,funt quafi fenfibilia de prima perfedtionein fenfu,f in hoe, q> amt
bomoueni,fiiiuintentionesimaginabiles:&iftacfuntvniuerfalespoten
non actu &ideo dixit &iftaquafi funtin anima.&nondi-
tia,iicet .

[ntfnno xitfunt, quiaintentio vfis, alia eftabintentioneimaginata. Deinded.

ae
l- -
ib
Erideopothomo
inteuo r
intelli_;eie,&ci.&quiamouentia
o virtutem rationa-
— — .' _ _,
, ,.
. , . . , 3
.,. Iemf.inrintiaanimam:&habitaanobisfemperinaclu:ideoliomop5t_?
-,ai, ex corifiderareineis,Oum voluerir:&hocdfformare,&non poteftfentire »
juo prei cum volnerit:quiaindigetne<efraiiofenfibilibus,quatfuntextraaTam.
fs^fU jn6
:?™ ra " e D.d. Kr fta d ifpofitio eft etiam , &c.i. & fta difpofitio cft etiam in nobis poterit sc-
1 i
fr
Kn gibi in fcienria fenfibilium: & nosdifcimus abeis, quia exiftuntin fenfibus.& «re> cu vo
1]
,ucr,t '9-*
1«. r.iufain efleiftiusdifpofitionisinnobisinlcietia fenfibilium,efteadem
oufainefli iftoruminipfisfenfibilibus. Et fimilitereftintclligendum fib*ib»exi
q>difpofitioexiftensinnobisinfcientia vniuerfaliii eftin nobxs,quxacft ftetib» ex-
iti vututei."utonali,&quodcaufaq>fumuspetillamhocmodo, eltcau- naafam.
s c _'
!;iip(aeftillomodo.Sed,quiafermoiniutellecKinonefthicmanife \'-

-I ftus,tranfmifitnosadaiiDd tempus,&dixit.Sedfermodeiftisrebus.i. J.ittf. W_

deintellc-Vu tF.:poreflalK]uisdiccrequod fenfibilianon mouentfen- 7.Mct.c6.
.

fusilloniodo,quoexiftuntextraanimam. mouentenimfenfusfecundu Jf.fcdl»»»

ltclll im '
(•j-funtjntentinncs, cumiti materianofintintcntionesinaciu, fedin po £
~ _ .
.
;, ,. .
j/i j r v cum volu •
i
•

nM;iotcltalii]uisdicere,quodiItadiuerlitas
3 £t accidttperdiuer nius:quia
/uatem fiibie_ri,iraqii6dfiantinterione,proptcr materiamfpiritualem mouentia
qu„ cft fenfusnon proptermotorem extrinfecum. melmseftenimexi vimitc 16
C
fiimarequ6dcaufaindiiieifitatcmateria-eftdiuerfitasformarum:n5cb £^_, _.J™J_*
diiieintasmateiixutcaufa diuerfnatistorma^. Et, cii lta fit,necefleeft idem.?.a.
poneremororemextnnfecumin fenfibus alium afenfibilibus: ficutfuit c6. 5.18.&
Vifum eftigiturq),(iconccflerimuscpdiuerfitasfbr 6,
neccflein intelledu. $ _
maium cftcaufadiuerfitatismacerixjqjneceiTceritniotoremextrinfecu .^'f| ,9f
l

^i
tiie. Sed Anft.tacuithocin fenfu,quialater,&apparetinintelle_i:u. Et jftiraareq,
debes hoc con (yderare , q uon iam n d lget perfcr u tatione.i ca I diuet-
». r n j cc- - • •
llrate ma-
£* ISuncaurem tantummdimnitum,quoniamcuiTnionfimpIi' tenar.edi-
citerfitquodpotentiadicitur:fcdaliud quidemficutfi dicamus uer,lt .*
_
puerum pofle militare:aliud autem ficutinaetateexiftexitem fic :
eco^-Vco'
fehabet lenfitiuum. fir. 1. de
a co
$ o p h. yeru hoc tantum in prafenttafii difitnffum : cum non fimplex fit £' J 1
'

id tjuodpotentia dicitur,fedparttm quafidicamus pnerumpoffe duce c. s 7. Sed

ejfe.pattim ut
NuncautemintantumdetermineturjCpilludquoddiciturefie
^ °^°
eum qutper xtatem tdoneusfit,ficfc habet fenfittuum.
c.
e

4_.vbi
inpotentiajnoneftfimpfrjfeddequodadiciturjficutdicitur cj» «diuexfi-

puer poteftgubemareexercitumjCVdequodamdr.ficutdicitur a ,gui C di-

de experimento,<3_fimilitercfi: defenfu. ueriitati

il ldcltfummacius,quoddcclaratumeftexhocfermone,&inhocloco vide^ec.
ha:c cft . Et intcndit pcr (impliciter vnam intentioucin.& dixit q? illud, zam.
DeAnim.cuco.Auer. L quod

V
 ^
I
Dc Ariima
qaodeftinporentia,noneftvnaintentio,fedpIuies.&d.fe^dequodam.0
dicitur,&c. ideftfedquidam fenfus diciturefle in potentiajficutdicitur
q?puerpot gubernareexercitum. &ifta eft potentia primarcmota :cr
qua cum fittranfmutatioad propinquam potentiam fitper gencrans,
nonpcrfenfibilia:&eftfimilispotentiajignorantisadfcientiam Dein- .

de dixit,& de quodam dicitur, ficut dicitur deexperimeto,& fimiliter eft

defenfu. &intcnditpotcntiam , qiueeft primaperfeiftio fenfus &eft il- :

Ia, cXquafittranfmutatioad vltimam perfedionem peripfafenfibilia.&

eftfimilisfcienti,quandonon vtiturfua fcientia. Etintenditperomnia
ifta declarare q? potentia fcnfus quaj recipit fen fibilia , non eft pura prx-
,

paratio, ficut prxparatio qux eft in puero ad recipiendum fcientiam:&

,

q?cftaliquisad\us, ficuthabenshabitum,quandonon vtiturfuohabitu*

Quoniam autinnominataeft ipforum differentia,determina'

tum eft autem qm altera , dC quomodo altera , vti au te neceffeeft
ipfopati&alteraritanquaproprris nominibus.fenfitiuumaute g,
potentia eft quale fenfibile iam actu,ficuc dicftum eft.patitur aute
non fimile ens.-paffum autem allimilatum cR:d£ eft quale illud.
s © p H. sed quta nomine caret eorum differentta , expUcatuma^ efi ea ejfe
dttterfa,^ cjuonapatlo dttterfa,necejfe eft nomtntbus hts,pattfctUcet
Cf dterart,uti tancpuamproprm.fenfitiuum autempotentta eji tale,
quale tamjenfibtle at~iu , quemadmodttm dtElum efi.patttur tgttur
cnm non eji fimtleiubi autcm pajfumfuertt fimtle fatlum eji,o j
tale
eji quale iflud.

Sed, quia differentiae eorum non funt nominata?,cV iam deter>

minauimusdeeisq>func diuerfbe,c3£quomodonecelTe eftnobia
Vti pafsione, dC alteratione, ficut res verx. Et, fentiens in potetia
«ft ficut fenfatum in perfe<ftione,rm q> diximus.Patitur igitur du
non eft fimile,&, cum patitur, afsimilatur. F.

(t fedquiadifferentiaepotentixj&trafmutationisexiftentiumin
Ideft,
anima fenfibih, in rebus animatis no hfit nola propria, & iam declara
&
uimuseaefiediuerfa,&declarauimusmodiirn,frnquerndiuerfantur:vi
fum eft nobis quod necefleeft, inquantum iftaintentio, quam determi-
nauimusdeanima.nohabetnomenproprium, dareeinomenpaffionis
&alterarionis,quaeeftfubie<Sturerum veraru.hocenim nonnocet,cuia
determinauimusintetione,fm quamdiuerfantur. Etdixit,neceflceftno
Z
-
ptio T 113, bis.quia
nois i
ifta intentio caret nomnie apud vulgus:& tranfumptio nominis
. * r 6 ,
r ,
,
;

vfitad a- vhtatiapud vuiguseltracihor,quam nngereahuo nomen. Et,cumhoc

rtid vulg' fueritdeclafatum defentiente,inccepitdefcriberceum fimpliciter,&di-
ftcfliot
^j^ Etfentiensinpotentiaeft,ficutfcnfatuminperfe<ftione.ideftmani-
'
liicf no-
frftumeftigiturexhoc,quoddiximus, quodfentiensfimplicitcrcftil- '

mcn. lud^quodcftinpotcntiaadintentioncmyquamdctcrminauimusdepo--
tcntia
 Libcr Sccitndijs $2,
A tentiaperinfentionemrei fcnfibilisinperfc<ftione,ideftilludquodinrtst
tum eft perfici p intentionem rcrum feulibilium, non pei ipfasresfenfibi
lcs Et , fi non, tunc efle coloris in vifu, & in cotporeeflet idem.Et, fi ita
.

eflet, tunc efle eius in vifu non eflct comprehenfu>.& ideo dixir.eft illud
quodeftinpotentia,ficutfcnfatuinperfedtione.&nondixit,i)lud,quod
eftinpotentiafcnfatum.quoniamfititaeflet,idemcfleteflecoiotisinvi
fu,&in fua materia D.d.Fatiturigitur,dum non eft fimile.&cum pati
.

turaffimilatur,&c.i.&contiiigirciillud,quodcontingit omnibusalte- Scfus pati

rabilibus, vtdeclaratumeftin fcrmoncvniucrfali :&dtq?patiturafen- u r */5 nl f i
I

nbili,dum noneftfimilcei :&,cum paflioperficitur,tunccritfimilc. ehfeeirt

Senftbiha,aliaperfe ejje.alia veroper accidens-.perfe autem, aliapropria S"o patec
fenlibile
aliacommum-a. Cap. 1.
'
cotranari

Dlcendum autem f m vnumquemcp fcnfum de fenfibilibus f«tfu >- fcd

primo.Diciturautem fenfibiletriphciter:quoruduoqui' ^dect-.

dem dicimus per fefentiri:vnu autem § m accidcns. Duo^ Vide c6t.
rumaute,aliudquidempropriumeftvniufcuiufcpfenfus:aliud Ziau
aiitem coe omnium . dico autem proprium quidem , quod non
contingitaJterofenfufentiri,c\lcircaquodnon contingiterrare,
vt vi fus coloris,auditus (om,3C guftus h umoris: tacftus autem ha
bet plures differentias,fed vnufquifcp iudicat de his, &L non decL»
pitur vifus quoniam colonnecpauditus quoniam fonus:fed quid
coloratum,autvbi:autquidfonans,autvbi*Huiufmodiquidem
igitur dicuntur propria vniufcuiufcp,

© r h. igttur tn unotjno^fenju prtmum de fenfibtlibu4 dtcendnm efi, Senji

iiuum trtbus modts dtcitur,quom duo autdemperfe unn, ueroper acci
demfenttrt dtctmtca: duorum aut tllorum,unum cfiproprtu cuius^fen
Jhs , alterum coe omntum.td autem tntelltgo proprtum,quod non potefi
q alto fcnfit fenttrtfW tn qno nonpotejlfiert crror:ut wfus colorts,& ati

dtttts fontjCf gufiua faporis: taclws autempinres habct dtfferenttas,

fed unupjutfj, tudtcat de ets: ne^ dectpttur quod colorfit , uel cpuodfo*
rm:fed cjutdfit td quod coloratum efi, aut ubt : aut qutdfit tdquodfi-
nat,aut ubt: uac tgitur dtcuntur froprta cutusc^.
,
Etjantequam incipiamus Ioquidcvnoquocp fenfuu ,ioqua'
mtfrdcfeiilibilibus.Dicam 9 igiturq> fcnfibiledicituf tribusrrio
dis:quorumduodicunturfentiri perfc j c>ltertiusaccidentaliter'*
Et alter d uorum proprius eft vnicuicp fenfuum , &C alter eft conv
rnunisomnibus.Eteftproprii^quem non poteftalterfenfusfen
tjre, 5C lllud, quod impofsibile eii vt ei cotingat error: verbi gra,
vifus apud colorem , dC auditus apud vocem , cV guftus apud fa^
L i; porem,

J
 f .

Dc Anima
pormi. tatflas aute plurcs vno modos habet.Sed vnufquifqj eoru D
iudicat ifta, &C non crrat in colore, quis color fit, neqj n voce qugi

vox fit: fed in coloratoquid eft, dC vbi eft: 8C in audito quid eft,
6C vbi eft» Quod igitur eft tale, dicitur proprium,

63 Cdmdeclarauitquid eftfcnfusfimpliciter,YuItmodoloquidevno-
Necefle i quoq-,fenfuum.Et,quiaiam praedixit quod viaadhoceftloqui deipfis;
ire ex eis, fenfibilibus,cum fintmagisnotaquamfenfus,dixitEt,antequam inci-

^ SUt amus l° cl u '>& c '''& cl u anece fl ee ^ reexc s )qu Kfuntapudnosmagis

^is pi
i : ' i :

nota ad notaadeaquejfuntmagisnataapud naturam,oportctnosIoquipriusde,

,

ea.qfunt jpfisfenfjbilibus. Et,quiafenfibi!iumhxcfuntvniiierfaIia,&ha:cpro-

magisno- r i a Jnccepitloquipriusde^prijs,&dixit, Dicam 9 igitur quodfenfibile
p
c -i de ft & errno ciusin capitulo ifto apparetper hoc quod dixit, fenfus
&
P
tur5 idT ,

i.Phy. ce, autemplureshabetmodos.Intenditq?fenfibiliavniufruiufqueiftorum

i.&7.Me fenfuumplurafuntvnomodo:fedvnufquifq;ftnfuumiudicatfuumfen
ra. t.e.io.
fa tam proprium :&noneratineoinmaioriparte. vifusenim nonerrat E
z t^c ij?&
m
c °I° re > vrrurn fita!bus,aut nigcr ncqueauditusin voce vtrum fitgra
:

55. uis,autacuta. fediftifenfiiserrantin comprehendendodiffereutiasindi-

circafen- uiduorum iflorum fenfibilium,ver.gra. in comprehendendo iftud albu
fibilepro-
q UO(j elt nix:autdifrerentiaslocoriiin iftorum , vcr.g.vtcomprehendat
l-at^nfus cpiftud album cft fuperius aur inferiu,s
, . Deinde d. (^uod igitur cft talc
inmaiori dicitu"rproprium.idcltfenfibiIiaautem,quxinueniunturaiicuifbli feu
jjcc.lde.7.fiji,cjuinonerratineis,inmaiori partedicuntur propria. Et,cumdi-
xit. fcd in colorato quid eft, & vbi eft:& in audito quid eft, & vbi eft,non
151
\llf'
rerlib.de intendebatquod fenfusc5prehendite(lentiasrerum, ficutquidam
exifti
Scnfu & mauerunt:hoc enim eft akerius potentiasqua: dicitur intelledtus : fcd

^ intendebat quod fenftiscumhoc, quod comprehendunt fua fcnfibilia

Scnfato.
jefusnco
p ropria CO mprcheduntintcntionesindiuidualesdiuerfasineeneribus,
icniiasre- &infpeciebus. comprehenduntigitur mtentionem huiushominis m-
iQ.iicutq. diuidualisj&intentioncmhuiusequiindiuidualisj&vniuerfaliterintcn
da exirti- r oncm vniuftuiufqjdecempre/hcamentorumindiuidualium.&hocvi E
i

hominis. Vndedicit Arift. inlib. de Sen-

rhocSai deturefle propriumfenlibus
tcrtf pote
fu^&fcnfato^quodfenfusaliorumanimaliumnonfuntficutfenfushomi
tic,qdf in nis,autfimilehuicfermoni.&iftaintentioindiuidualiseftilla,quadifti
te!le<ftus.
cu j tv i rtusc0 gi ta tiuaaformaimaginatiua;,&expoliateamabeis, quac
crprehen
S
funtadiun&acum eacx iftisfenfibiIibuscommunibus& proprijs, & rc-
<iuc icctio poniteainrememoratiua. &hjeceademeftilla,quam coprehenditima
ncsindiui ginatiua.fedimaginatiuacoprehendirearn coniun&aiftisfenfibilibus:
tiualefom vtalibi determinatum eft.
J, cetc i us coprehenfiofit magisfpiritualis:

pdicamen _ . ,
to^.ide.j. Communiaautem^motuSjquies^numeruSjfTgurajmagnitudo:
a Aia,c*. ^uiufcejyjodjautcmnecgvniusfuntpropriajfcdcommuniaom^
U
nibus:ta&ui enim motusaliquisfcnfibiliSjdCvifui.per fcquidcm
'

igiturfuntfcniibilia hxc*
Comrnunia
 Libcr Secundus 85
P Hi Ctmmunia AHtem,mttw, qutes, numerHt,fgHrA,mdgnitudo:h<te
^ emm nul/tH^funt proprtdfd omntum comtmta. etemm crtdtlu mo-
tns qmdamfenfbtlts ef^tsifu.^tcy ha-c qmde perfefenf.btli.tfunt,
ComuniaautcmfuntjmotuSjfiCquieSj&numerus^&figura,
dC quanti tas. ifta enim non funt propria alicui, fcd communia eis
omnia.motusenimfentitur tacfcu, c3cvifu,

*4 Cumdeclarauitexduobusmodiseflentialibusmodum proprium,in-
coepit dedararc communcm &d.cp funt quinq; motus, & quies,&c. Ec
,

hocquoddixit,ifta enim non ftmtpropria,&c. nonintenditrpvnum-

cjuodq; iftorum quinq; cftcomunc vnicuiq; fenfuum, vtintellexitThe-
^01 '.'^
miftius,&fmqu6dapparet:icdtriacnrum,fcilicermotus,&quies, &nu- funt c 5 ia
itierusfuntcommuniaomnibusrfiguraautem &qtt?ntitasfuntcommu oib» fea(i
niataftui,&vifuirantum.&ficintenditperhoc,quoddixir,fedcommu b«.figu_ra

niicisomnia.i.fedomniafuntcommuniafcnfibus,noomniaomnibus "^"
^ fenfibus.QjJoniamautem ha?cfenfibilia,fi propria,&communia funt t a&ui. &c
attributafenfibuseflentialitermanifeftumefi:. noncnim poflumusattri vifuttrh.
buerecompiehenfionem fenfuumcisaliomodoabeo, fmqjfuntfenfus.
Hxcigiturefit vnaintentio eius.quod eftaccidentaliter,quodeftoppo-
f»tumei,quodefteflentia!ifer. iftaenim funtcomprehenltbiliafenfiuuru
fm cp funt fenfus, non favcp funt aliqui fenfius.
Secundumaccidensautemdiciturfenfibile^vtfiaJbuficDia*
rrjfiliusifm enim accides hoc fenritur,qmaccidir albohoc q> fcn-»
titur.vnde nihil patitur fm q> huiufmodi eft a fenfibili.Senfibiliii
autem fecudum fe,propriapropriefenfibiliafunt,c3cadqua:fub
ftantia apta nara eft vniufcuiufqj fenfus,
o p h. per acculem autem fenfbtle dtcttur,uerbt cauftf album ft D/4-
ris fltm:per dcctdens entm hocfentimw,quia dcctdtt dlbo idquodfen
timus.-ejitocircd nthti quatenus taleef d fenfbih pdtttur . eorumaute
C qutt per fe funt fenfbdta , eaproprte fenfbilta funt ,qux proprtttfunt,

Cr adqux natd atq3 apta ef cuttts^ fenfus ftbfantia.

Accidentaliter autem di citur in rc q^ eft lennbilis.album cnim
quod eft Socrates non fentitur , nifi accidentaliter accidit enim
, .

q> album,quod fenti tur fit ifte dC ideo non pati tur a fenfibili, $ m
.

q> eft fic. Ea aut,quce funt fenlibilia g fe,cV propria, funt fenfibilia
inrci veritate.ckfuntea, qfentireeftnatafubacuiufqjfenfuu.
•5 . Cumdcclarauit duos modos fenfibiliumperfic.fi propriorum &co»
munium,incocpitdecIarare tertium moduin,quieitfenfibilispcraacri-
dens,&d.Accidentaliterautcmdiciturinrc, quodeiHenfibilis.i. hocmo
do.D.d.cxemplu<n,&dixit,albumenimquod cftSo.non fentitur,nifi
accidcntaliter.i.iudicareenimquodiftud album eftSoc.eftfientireacci-
L iij dentafr.

J
 .

Dc Atlima
D.d. eaij(am,&d.acciditenim quoda1bum,quod fcnritut,iit
<3cntaliter. I>
ifte.i.&dicimusqjiftacomprehenfioeftper accidens:quianosnonfen- .

timusper vifum cpilludeft So.nififmq>eftcoloratum &coloratuillud :

Digrcffio.
cfleSo. c (t per accidens,fecundum q?eft coloratum Sed poteftaliquis
.

dicerc q? filrr accidit ei figura, & nu merus, & motus, & quies quomodo .

igiturfueruntnumetataiftaineis,quaefuntfenfibiliaeflentialiter?qm,
. fifueruntnumerataquiafuntcommunia,fimilitcretiam intentiontsin
ull °*
diuiduorum funtcommunesomnibus (enfibus. Etpoflumusdiceiein : >

Color no bocduosiermones:quorum vnuseft,q> iftacommunicatio magisvidc-

denudaf tur neceflariaineflepropriorumfenfibilium , v.g. quantitas.coforenim

a ^iitats. nondcnudaturabea.&fimilitercalor,&frious,quacapproprianturta-.
& iifr ca- £^ u C olor enim non cft neceile vt fit in So. aut in Platone, neque nccefli
i
lor,«m- t, /-/-11.1 •' ,i'
uus,cap- tatepropinqua, nequc remota. Etetianuenfibiliatcomunia, vtdecla-
propriam rabiturjfuntpropriafenfuicommunijquemadmodum iftafuntpropna
tadui. Ide vnicuiq;fcnfuum:&comprehefiointentionisindiuidualis,licetfita(5tio

ts^fbV*
^ n ^uscommun ^ s -&i^ eo
P^
ur ' cs n ^'g etur ' acom P re benfioncintentio-
' E
co/a fzr>- nisindiuidui vtipluribusvno (cnfu, vt vtuntur Mediciinfciendo vitam
pna seiui eius,quiexiftimaturhabere repletionJ venaru pluribusvnolenfu. tn vf
coi.oppo- q>iftaa&iocftfenfusc6isnonfmq?cftfenfusc6is,(ed fmcpeftfenfusali
tet
co" «
C U1 ' an ' mai,s •g.alalisintelligentis.Ifteigitureftetaliusmodus
i
modo
Vide c6 . rumiecundumaccidens,fq7acciditienfibuscomprehendercdfiasindi-
Zira. uiduorumfm qjfuntiudiuidua, nonfm qjfuntienfusfimpliccs,fedfm
Copbefio q>funthumani:&pra:cipuedfia:fub(tantiales, videturenim cpcompre-
indiuidua
h en fiointentionumindiuidualium,(ubftantiarum,dcquibusintcllec~tus
liujdegb» confyderat,eftpiopria(enfibus hominis. Etdebesfcire cpcompc^hffi»
UdFscofy- intenuonisindiuiduieft(enfuum: &comprehenfiointentionis vniuer-
dcratjcij f^liscfl intcllec5tiis:& vniuerfalitast&indiuidualitascomprehenduntur
e rintellcd:um,f definitio vfis.&indiuidui. D.d. &ideo non patif', &c.
bushcTs! p.
Idesc.65. ideft&vifusnonpatiturabintentioneiendbileperaccidcns. qm,fipate-
lde, 3. de returabaliquoindiuiduo,fm q>e(tilludindiuiduum, nondebetpati ab
Aia.co.6.
alioindiuiduo. D.d.Eaaur,qua:funtfenfibiliaper(e,&c.i. duorum aut ^
*Vntas!& modorumrerum (enfibilium perfepropriafuntea,quaepriusdebentnu
Idmidua- merari incis,qucfunteflentialiter:&funtfenfibilial rei veritate,&eflea
litas cop- tialitcr,cumifta(unt,quaj(entiunturpnmo&eflentialiter: illaautelicct
bedunt p fentianrureflentiaPr,tn nonfuntpnma. D.d.&funtea,que.fentire,&c.i.

hoc vidl: &(untca,quazfuntnata(entiri primo,&eflentiaFrab vnoquoq;(enfuu:

co.9.3. de &
(ifr natura,&eflentia vniufcuiufq; fenfuum eft in fentiendoea.
Aia.

De viju, yiftbilibm, ac medio, perfyicuo, ac lumine. Cap .

J

quidem
CViuscolorqj igi tur eft vifus , hoc eft vifibile. vifibile siutc
eft dC quidem eft dicere, innominatu au^
q> ratione
tem exiftit ens.manifeftum autem eritingredientibus ma
xime.vifibileenim eit color:lioc autem eft ia eo q> fecudum fe vi>
fibilc.
 .

Libcr Sccuhdus 84
£ Jibile.fecundum feautem,non ratione, fed quoniain feipfo habet
caufam elTendi vifibile.

o ? «. e utfns, td efi mfibde. mfibtle autem efi color, &" quod

Erg° ctilfts
fi
erattoncqmdem exprtmt potefl ,nomme autcm caret.uerum m orttio-
ms progrejfu maxtme perfricunmfiet quod dtctmttf. qmppc uifibtle ejt
€olor,qm demum efi id qttod in eo efi, qnod efi perfe tttfibde : perfe au-
tem non ratione Jed quontam infe habet caufam curfit uifibtle.

Ulud igitur, cui atribui tur vifus , eft vifibile . Vifibilc enim eft
color, &q> eft pofsibile dici , fed non eft diclu . &C poft apparebit

q> dicimus magis Vifibile enim eft color &C hoc eil vifibile per
.

fk.&L eft dicere per fe,non f m intentionem,fed in eo inuenitur cau

fain hoc.cbeft vifibile.
B , f
f% Cum coplcuit iermonem vFem de fcniibihbus, reuerfuscft ad fcrmo-
nempropnudevnoquoq-,ienfibili,&primodefenfibiliviius,&d.lllud
auremcui attribuitur vifusideft,& manifeftum eft pcr ieqjienfibile,
quod attribiutur vifui,proprie eft vifibilc. & vifibileeft coIor,& fibi fimi
lcex rebus, quar videnturinobfcuro,qu$nonhabentnomencongrecras
incolore,neq;etiam iniehabentnomcn,quoddemonftretde eis illud
quodeitquafigenus,iednonpoiTunt exponinifi iermonecompolito.
ver. gra. q>dicamnsq>funtea,qua: videntur inobicuto, &nonviden-
turin in luce vtconch;r. Deindedicit. &poft apparebit,&c. ideft
:
&
j&osdeclarauimusmodum poft,fmqiicmdiciturqu6dcolor,&iftaiunt
ifibiha,fnrumhecdicanturxquiuoce,autfm prius&pofterius. D.d.
Vifibileenimeiicolor,&c. i.vifibileenim inrei veritatecftcolor, auteffc
iliud,quodperieeft vifibile. Eteftdiceieperfe, nonfecundum primam
intentionemintentionum,dequibusdicitur,illudqd eftefientialiter,&
4£ eftmodus,inquopredicatueftinfubftantiafubic<fti. fcdfimintenonem Coloi; t p
(ecundam & eft illud m quo fubie&um eft in definitione pra:dicati.co-
, , f
c wbbih
lor enim eft caufa vt rcs viiibilis. & per hoc, quod dixit, fed in co inue
fit
djccdipa
niturcaufa.intenditfecundumcj>coloreftcaufa,autineoinueniturcau- fc,fiinpij
ik, vtaliquidfitvifibile. mo.ldciu
co.feq.
Omnisenimcolormouenseft eius quod fecundum actudia'
•
4 vnde quidem non eft vifibile fine
phani:«3L haec eft ipfius natura.
mmine.propterquoddelumincprimo dicendum eft.Eftigitur
aliquid diaphanum*
I • r M. omms autem color mottuus efieius quod efi atlu perluctdum , atq^
id efi ipfius natura. iccirco non efi utfibilefine lumme .fedomms eolor
ret cutusq^ m lumtne utdetur:quamobre,dc lummcprtus qmdfit dtccn
dum efi .
cfi crgi altqmd perluctdum.
L iiij Et

/
 ,.

£)£ Anima
Et quia omnis color eft mouens diaphanum in a&u.cV hoe cR P
natura eius. Et idco no eft vifibilis abfcp Iuce,fed neceflarium eft
Vtvnufquifcpcolorumnon fitvifibilisnifiinluce.Etideodicen*
dum eft deluce quid eft, Et hoc erit in dicedo quid eft diaphanu» i

*7 Etfubftantiacoloris, &eiusefTentia,fm qjeftvifibilisjefriiliid^quod!

mouctdiaphanum inactu. D.d.&hoceftnacuraeius, &c.i.&i(tadefcri
ptiodemqnfirat naturam &fubftanciam eius,fm cpeft vifibihs. Etfi-
gnum,cpcoloreftmouensdiaphanum inactunon diaphanum inpoten
tia, eft,quianoeftvifibilisab(q; luce, pcrquamdiaphnnum mpotencia
fiatdiaphanum inadlu, &hoc autemdenionftraccpipfeopinacurcpco-
Digreffio
lores exiftunc in obfcuro ln actu
, Ec fi lux fiat neceflana in videndo co-
.

«do^luV lorcm,noneftni(i fmcpfacicdiaphanumin poceciadiaphanuminactu,

neceflaria aucopinaturcpluxeft ncceflaiiain viderc,fm q?coloresexiftuntinob-
fit colori. fcuroinpotentia: &fecundum quoddiaphanum potentiaindigeteciam
inrecipiedocolorem,vcfitdia'phanum ina£cu. Ec Auempacedubicauit **.
A CC
i ll hacdefcriptionc*diaphani,&d.quod non eftnecefle vtdiaphanum
ftf
•colorij. inquantum mouetur acolore,fitdiaphanumina<5tu :quoniadiaphanei
tasciusin adtu eft illuminatiocius : & eius llluminacio eft aliquis color
Oerecipi- Colorenim nihileft,nifiadrnixiiocorponslucidicumcorporediapha-
cnt aLqd no:vcdeclararum eft ln Iib.de Senfu & fenfaco^ Ec om ne recipiens ahquid
n6recipic,
non r edpicipfum nifiin modo,fecudum quem carecillo, Echoccoegic
caret eo, eumadexponcndumhunc fermonem aliomodoabeo,quoddixe.runc
«jdrecipi- expoficores, &dixit,&dicerequodcolor mouetdiaphanii ina&u.i.mo-
tur.lde.}. uetdiaphanumdepotentiaadactum,noncpmcuecdiaphanum,fecudii
Aia.c.4.
q, e ftdiaphanum .Luxautem neceflanaeftin videre:quiacolorcsin ob-
fcuro funt in potentia & ipfa facit cos in adu , vt moueant diaphanum
:

fecundum quod diaphanum caret Iuce,aut ilIo,quod fit a luce,fcilicet co

lore.&iftaexpofitioeftvalde difficilis,fecundum q> fbnant eiusverba.
Al«.opIo Alexan.cnim dat ratioaem, quod diaphanum in actu mouctur a colo: *
reex hoc,q?apparet.Aerenim videcur multocie"scoloraruscolore,quem '^
1 re ~
videmus mediantc aere: vr parieces, & cerra colorantur per colorem plan i ci a lcu .
i

rarumapudrranfitum nubinmfupereas.Si igitur aernon colorareturiusinreci

per cotorem illarum plantarum non colorjrenturpatietes', & terra. Ec P'enda ip
,

Lux.&co manifeftumeftcpcolorJicec fiacacorpore lucido,ramendiiferc abeo u "3* ilt3

lordrnt. . , . X. .
'
X n i-
.ppoeit u
.
.
• .

ride aliadennicionc,&eflencia.colorenim vcdicitureft vltimum diaphamter- i em anire

dfiam j. minati.luxaucem eft complemencum diaphani non terminati. Vndc l^JcAriC
inco.71. manifeftumeftq?nondenece(Iitateillud,quodmoi!eruraco!oi-edebet vtK 5~ mj

cflenonlucidum :(ed deneceflitacedebeceflenoncolorarum. Nihilefli.^"!3

rccipic. fe , auceft cau(a alicuius in r-cipiendo ipfum & iila eft propofif io nriK, ^ ia
mamfeftaperfe. & Arift.eamultoticnsvticur, indiirerencer : fiuemoue receptioS
,uaIi vl
renecefle,&recipiere fuerinrfptriruslia, iicucaer recipic colorem :aut 1
-
5
jtiaterialia,ficutcorpu'sadji)ixcamexlucido,&diaphanoobfcurorecipir £ 3, *

colorem. Et^cumfuericpoflibileqjdiaphanuinaclumoueaCdcoIoie, deAia.

neceflc
 I.iber Secundus 8 5
jA neeefTeeftvthoc(itei,aurefrentia!irer,auraccidentaliter.f aut fm cpcft
dinphanuminaclu,autfm q;eft diaphanum tantum :fedcontingit ei vt
non moucatur a coIoribus,ni eflendo diaphanum in actu.hoc enim eft
fi

fm q?etrdi:ipiiar)um.&iltaefropinic Auempace. Sed manifellumefr Opfoeom

lcntat °-
perfe,^ luxneceflariaeftineflendocolores vifibiles.&hocauterit,quia ^
datcoIoribusformam,&habitum,quoaguntin d?aphano rautquia dac
diaphano formam.qua r^cipic motum acoloiibus:aut vrrunq;.Ereft ma
nifeftumqu6dquando*confyderaueriim:squoddixit Artft.inprinavio »a .r.c6fer-
iftiusfcrmonis,&pofucrimusipfam propofitioncm quafi manifeftam p uauerim»
non firneceflariain effendo colores mouentes
'

fe,tuncneccfleerirvr lux
diaphaiuim.nifitecundum quoddat diaphano fonnam aliquam,qua re
cipit motum a colore,f illuminationem. Ariflo.enim pofuit principium ln fipoae

^j "^
1
quodcoloreft vifibilispcr fe,&qu6d fimileeftdicerecolorem vifibile",

&hominem rifibilem.f.degenercpiopofitionneflentialis, inquafubie- fcpdicatu

[B ctumeftcaufapra:dicati,nonpra:dicati!m caufafubiecti : vtcum dicitur i&fobie-
homocfirationahs.&hocintendebat: cumdixit,fed fm quodinco inue foeeotta
nirurcaufain hoc,quodeflvifibiIe,ficundum qrexpofnmus. Ethoc ^f^^J
conceflbmanifeftumeftquodimpoflibilecft dicerequodluxefr illud , impnfe e
quodlargirurcolori habitum,&formam,qua fit vifibilis,quoniam, fi ita <l»lux lar-
efler,tunccomparatio vifionisad colorcm efletactiderital: s, & fccfida 116 B"* 5?°'
prima.fimediareiftohabitu.vifioenim manifeftumeft ry eil aliquid po &fotai 5|
fteriusvifibili:&qu6deiusproportioadcolorem noeft ficut proporno
latior.afisadhominem Manifeftumeitighur q- proportioeius eit ficut color Cvi
proporrio rifibilisad hominem:&ficutcolorfecundum cp cft color eft fibilisno
mcdianre alia forma fibi contingcnte.Et,cum ita fit,hix no n ,e iarite
"'
vifibilis,non
j

cft ncceflariainefiendocolorem mouentemin adu, nifi fecundu quod (.bicoun*

datfubiedofibiproprioreccptionemmotusafe.& Arilt. videtur quod geme.
non pofuit hoc,ouod pofuir,nifi intendendo diflblutionem iftius qua>
ftionis. Etfecundum hocintclligenduseftfermoeius,quod colorcsmo

£ ucnr yifum inobfcuro inporcntia.lux enimeft illud.quodfaciteos mo-

tiuosinavitu.vndeaflimilatluccm intelligentiaragenti ,& colores phan-
^afmatibus.Quod enim induciturfecundumexemplum,&largc,non efl
firuileei,quodinduciturfecundum demonftrationem.de exemplo autc"
nonintenditur nifi manifc(tatio,tion verificario. Etnonpoteft aliquis R em0U et
dicere quod color non inueni tur in actu,nifi hice prxfente. Color enim obie£ti6«
cft vltimumuiaphani termin.iti.Lux aut nojeft vltimumdiaphani tcrmi contra fe.
nati.& idco neceflaria non eit in eflendo colorem,led in eflendo v: fibile, Pe CX,-P ICL
vtacterminauimiis. Reuertamur igitur&dicamusq?, cum declarauit nifiinani
cpcclor,fecundum cpefl vifibilis,mouetdiaphanum in ac~tu &o<eftifta fcrtario, n
:

na:uraeiusproptcrhoccpcftvifibilisper(e:&qu6dimpoflibilcelt vt vi- verihcano

c l
fiofitfineluce.reucrfiiseftad narrandumillud , quod confyderatumcfc '- -'^

deiit';rebi!spnus,&d!x:tfednecell.inume(t vt vnufquifq';coIorum,&c. ati. ••»-

}

idefcfed quia vnufquifq; colorumnoncft vifibilisnifiinluce ,dicedum i.te.t.;'o,

eftpriusdeluce.luxenimeitvnumeorum,quibuscompL-turYifio. D.d.
&

/
 :

DcAnima
&hoceritindicendoquideftdiaphanum,ideft&hoc eomplebiturhb- O
bis in dicendo prius quid cft diaphanum.

Diaphanumautemdico,quodeftquidcm vifibile,ncnautcm
fecundumfevifibile,vtfimplicitereftdicere,(ed propter extra'
«eumcolorem.hmoiautemeftaer&aqua, ckmulta folidorum*
non.n.fmq>aquaneqjfmq>aer,diaphanum eftrfed quoniaeft
natura eadem in his vtrifqj dC in perpetuo fuperi us corpore,
H l ^ autem appeUo perlucidum y <puod elt cjmdem uifibile ,fed ut um
a©t
uerbo dicamjionperfe fedpropter alienum colorem mfibde. cuiufmo-
difunt (ter <ry aqua & complurafohdoru non enim cjuatenus aqua ,
.

necquatenws aer,perlucidum eft:Jed<jwa eadem inesl natura m utro-

epueeorum&r m aterno tliofupero corpore,
Et Diaphanum eft illud,quod eft vifibile , fed non vifibile per
fe,3tfimpliciter,fed proptercoloremextranei.Etin talidifpofitio ^
tieinueniemusaerem,fic"aquam,cY plura corporacoeleftia,non
emm fecundum q> aer eft aer,neq3 fecudum q> aqua eft aqua, funt
diaphana.fedpropternaturameandemexiftetem in hisduobus
dCin corpore aeterno altisfimo*
4g Cumnarrauitq>oportet priuscnnfyderaredenaturadiaphani.incce-
pitdefcribereip(am,&dixit.Et Diaphanueftillud,quodeft vifibile,&c.
i.Et Diaphanueftillud,quodnoneftvifibiIcperie,f percolorem natu-
ralemexiftentemineo:fedillud,quodeft vifibileperaccidens,i.percolo-
reexrraneum. Ethoc,quoddixit,manifeftumeft.&ideo innatum eft,
recipere colores,cum nullum proprium habeat in fe. D.d.non enim fm,
o^ aer eft aer,&c.i.& quia diaphaneitas non eft in ibla aqua, neq ue in folo
aere,iedetiamincorporecoclefti,fuitnecefle vt diaphaneitas non fic in
aliquoeorum,iecundumilludquod eft.v.g.fm q>aquaeftaqua,autcce- J^
lumccelum,iedfmnaturamc6em,exiftenteminomnibus:licetnonha-
beatnomen.&hoc,quoddixit,manifeftumeft.
Lumenautemefthuiufmodi adtus diaphani,fecundumq?eft
diaphanum:potentiaauteminquohaeceft &tenebra,lumen au
temvtcoloreftdiaphani,fecundumq> adu diaphanum ab igne
aut hu!ufmodi,vt quod furfum corpus:<3c enim huic aliquid ieft
Vnum&idemqmdquidemigitur diaphanum,<3£quidlumen,
dictum eft:quia neque ignis eft,neqt omnino corpus, neq? deflu*
acus corporis nulliustelTet enim vtique aliquod corpus , S>C fic,fed
ignis aut h ui ufmodi alicui us praefentia in diaphano: necp.n.posfi
fibile eftduo corpora in eodem effe»
so p h .
Lumen uero efi eius atim ,nempe perlucidi quatenus perUcidu efi
in epuo ante hoc mefi potentia,m eodem tenebra etiam mfunt : Lumen
autcm

s
 ,

LibcrSecundus $6
A attterfineluti colof ejl'perlucidt ^uarido atlujit perluctdum ab igne
aut etwgeneris alicjuo ,cuiufmodt ejrjuperum corpus <2utd igitur Jit
.

ferluciaum cr quidlumen diximws-.nimirum auodnec ignts esf t nec

omnino corpuf,nec^ effuxw corports uiuus ,(effet emm ueljiccorpm ali
quod)fed tgnis aut altciiins eiufmodi pr.tfentia inperlucido . ne<j. cntm
duo corporajimul m eodem ejje pojjunt.

Luxautem eftacftusdiaphani,fecundumq>eftdiaphanum .In

potentiaautemeftillud,inquoefthoc, cVobfcuritas .Et lux eft
<juaficolordiaphani,cum fueritdiaphanum fecundum perfoftio
nem ab igne,c3c' fimilibus,vt corpus fuperius in hoc enim exiftic
.

illud idem.Iam igi tur diclum eft quid eft diaphanum, cV quid eft
Jux.cVquod non eftignis,necp corpusomnino , neqj aliquid cur^
rcnsacorporeonmino.quoniam,fiitaelTct,tuncfecundumhunc
B modumeffetaliquodcorpus.fedcftpia?fentiaignis,autfimi]eiri
djapbano.imposfibileenimeft vtduocorpora fint ineodcloco.

£9 Cumdec!arauitnaturamdiaphani,quoJeftdeIucc ejnafi materia dc

forma,inccepitdcfinuelucemquodclt,&d.Lux autem ellactusdiapha-
ni,&c.i.fubftantiaautemluciseftperfc&iodiaphani,fecundumqu6deir.
diaphanum.au tperfe&ioiftiusnaturxcommuniscoiponbus. Ethoc,
quod dixit.in pocentia autem cft illud,in quo eil hoc,& obfcuri tas.i.cor-
pusautem diaphanuminpotcntiaeftillud,in quoinueniturifta natura
communiscumobfcuritatc. D.d.EtluxcftqualicoIordiaphani,&c.i.&
luxindiaphano nonterminatoeftcjualicolorm diaphano tcrminato:
<udiaphanufuerit,diaphanu la&u acotporelucidonaturaFr:vtignis:&
iifiadecorporibusaltillimislucidis.D.d.in hocenimctiam &c.i. natura
enimdiaphancitatis exiftens in corporc ca-lciti fempcr aflbciatur illi
q quodfaciteam difpofitioncmina&u.&ideonunquam muenitur coelu
diaphanumin potcntia,ficutca,quxfuntinferius,cumquandoq;fitluci
«kim prxTens,&qnq;non.iftaautem naturacaleftisfempcreftiJlumina Na ccri»-
ta. Etexhocdeclaraturetiamcpcolorcsnonacquirunthabitum aluce. ft" fcmf
luxenun noncftnifihabituscorporisdiapbani.
i2iV
VideturautemlumencontrariumeiTetenebrat.eftautem tcncx co.71.
bra priuatio huius habi tus ex diaphano.quare pala q» huius prar
fentialumeneft,cYnonre<ftcEmpedoclesneqj (x alius aliquisfic
dixi t,quod feratur dC extendatur lumen 111 medio terra: 6C conti'
ncntis.nos autem lateat.hoc enim eft &
extra eam quar in rationc
veritatem,&extraea quaevidemusinparuoenim fpatioJaterct.
nos.ab oriente aut in occidens latere,magna multum cft quaeftio.
yidetur etiam lumen ejfe contrarium tenebrts .Jimt uero tentbr&
priuatio talis habitnt aperinctdo.ita^perjficmm eji eitts prafentiam

elTe

'/
 De Anima
tffelumen.ne^recleEmpedocies aut fiauis altus permie Ucutm ejl *>

acfi lumenferatur,ac demum extendatur mter terram et ccelnm am

biens,nos uero lateat.hocemm efiprttter ueritatem qu* m rattonepoft
taeft^cr' pra-ter eatjuaapparent.tnparuonam^ mteruallo forte nos
lateret . latere uero ab ortu ad occafum ,magnum admodum po-
Jiulatum eft.
Etcxiftimaturc^Iuxfitcontrariumobfcuritati»c3C obfeuritas -
tftpriuatiohabitusadiaphano:deelaraturigiturexhoc q? luxe
prgfentiaiftiusintentionis.Etnonveredixit Empedoclesneque
alius,fialiquisdixit ficutipfedixit,quodlux transferturjtSd va^
ditin temporeinter terram,&circunferentiam,fedimpercepribi
lia a nobis.Ifte enim fermo eft extra verum,cV extra apparentia.
posfibileeft.n.hoc nonpercipi in breui fpatio.fed non percipide
oriente ad occidentem magna eft difFerentia valde,

70 Cumdeclarauitq?liixeftperfeftiocorporisdiaphani,fmq>eftdiapha
num,inccEpitdccIararcmodum,pcrquemcertificabiturq>Iuxnoeftcor „,

pus,fedeftdifpofitio,&habitusincorporediaphano,&dixit.Etexiftima
tur q> lux eft contrarium obfcuritatis,&c.& videtur q> lux fit oppofita ob
fcnritati fm priuationf,&habitum. D.d.declaraturigiturcx hoc q> lur
eftprxlentiaiftiusintcntionis.i.declaraturigiturexhoc,ficj)obicuritas€
priuatioIucisindiaphano,q>luxnoneftcorpus,iedeftpra:lentiainte"tio- ~
nisindiaphano:cuiuspriuatiodiciturobicuritasapud prarfentiam cor-
porisluminofi. Ethoc,quoddixit manifeftum eft.qm fubiedum ob-
fcuntatis,& luciseft corpus,& eft diaphanum :& lux eft forma, & habitus
9
jftiuscorporis.&jfielletcorpustucorpuspenctraretcorp . D.d.&novc
xedixitEmpe.&c.i.&nihildixitEmp.cumdixitcpluxeftcorpus,&cppri
rnotransfertur,&vaditinterterram,&circunfercntiam,deindetiansfcrt*
adterram/edlenfiisnonpercipitproptervelocitatem motus. D.d. Ifte
enimiermoeftextraverum,&c.&ifte/ermo,fiEmpe. eftcxtraratione.
poilibilecnim eft hoc non fentiri in breui fpatio,(ed in maximo (patio.f.
ex oricntein occidentem eft maxime recederea ratione.

Eftautemcolorisfufceptiuum,quodfineco!ore:foniautemab
fonum.finecoIoreautemdiaphanum,Sc^inuifibile,autemq> vix
videtur,vtvideturquodtenebrofumeft:huiufmodi awtem dia^
phanum quidem efttfed non cum fit acftu diaphanum fed cum po
tentia.eadem enim natura quandoqj quidem tenebra: quandocp
autemlumeneft.
s© rH. E & antem coloris qmdem receptmum cpuod colore uacat,foni autcn*
cfuodfono.uacat autemcolore,perlucidmi ) <£r mmfibde ,& quod uix
cermtur: cuiufmodi uidetur. effe tenebrofum.tale autem pcrluctdit efl
non

V
 Liber Secundus. 87
A n»n tamen tfuando ac7u,Jed juando potentia efiperlucidum-.eadem.n.
natura modo efi tenebr^e,modt lumen.

Et recipiens colorem eft illud ,q uod non habet coIorem:cY reci^

piens vocem eft illud,qu6d non habet vocem Quod a utem non .

habetcolorem eft diaphanum,non vifibile,aut illud, quod vidcr-

tur/ecundum q> exiftimatur de obfcuro.&l quod eft tale eft dia' ,

phanum:fed non quando in perfectionefuerit diaphanum/ed in

potcntia.eadem enim natura forte cri t obfcuriias,<3C forte lux.
71 Ciimnarrauitcpcoloreftmouensdiaphanumjfm quod eftdiapha-
numinactu,incccpitdarecaufaminhoc,&.d. Et recipienscolorcm cft il
lud,cjuodnon habetcolorcm,&c.i.&coloreftmouensdiaphanum:quia
iecipienscolorcmdebetcarerecolore:&quodcarercolore, cftdiaphanu
non vifibilcperft,fed,fidiciturvifibile,crit ficutdiciturq^obfcurumcifc
vifibilc,i.eftinnatum videri,cumdiaphanum(it obfcurum,quandoluic
B nonfueritpr<£(ens.&hocintcdebatcu.d.autilhid,qiiod vf ficutcxiftimat*
deobfcuro.i. autillud, quodcft vifibile,fm q> df q> obfcuru eft vifibile.
D.d.& quod e" tale , eft diaphanu,&c.i.& diaphanu quod no cft vifibile
p
diaphanum , quod
fe,non eftdiaphanum.quodperficitur per lucem , fed
cftin potentialucidum. D.d.cademenimnatura,&c.i.&diaphanumin
uenitui fm hasduasdifpofitioncs:quianaturarecipiensdiaphancitatcm
in quibufdamrcbus recipitvtrunq;.quandoq;eniminucnitur obfcura, &2. 01 "1 :
}
&qhq-,diaphana. Etdixitforte,quiahocnon a?qualiter accidit in ifta *
Jt nun<f
natura,fedtantum indiaphanisgenerabilibus.&corruptibilibus.Natura recipit ob
aurem cffleftisnunquarecipitobfcuritatemMiifihocquod exiftimatur fcuritate.
Ic* £ s
dc Lunain cc!ipfi,&apuddiuerfitatem fitimm eiusaSole fi concefleri- : '.^'
musq>naturaLuna:fitexnaturisdiaphanis,noncx naturis luminofis. & „ hoc?2.
forte Luna eft compofita ex iftis duabus naturis. C.C..C.49.
C
Nonomnia autem vifibilia funt in Iumine: fed folum vniufcuv
iufq? propriuscolor.quardamenim in Iumine quidem non viden
tur,intenebraautemfaciuntfenfum,vtquxigneavidenturc3£lu
centia:non autem nominata funt vno nomine. vt quercus putri'
de^cornUjCapitapifcium&fquamg&oculi-.fednuIliushorumvi
deturpropriuscolor:gpquaautcaufamha:c videntalia ratio.

U t
Netr uero omnta cerm pojfunt in lummefcdftm cuiusfy duntaxat
color.funt emm nonnulla ejua m htmine qtttdem non cerr,untur,in tene
hrts autemfacmntfenfiim,uelttti qu<e ignea apparent , at^ frlendcnt:
uacant autem uno nomme,utfungtts,ut cornu , utpifcium captta O*
jquamma',^ ocult.uerum nulltus horum color cerntturftus. caufa ati
tem ftam obrem cernantur ad aliam perttnet dtfyutattonem.
Et

y
 1
De Anima
Etnooiavidenturinluce,fed exquolibetcotor tantumpfO'B
prius.Sunt enim quaedam^qug non videntur in luce, fed in obfcu
ritate faciunt fenfum,verbi gratia ea,quae videntur ignea, cxTfple
defcere.&iftanonhabent vnum nomen, verbi gratiaconcha,6£
eornUjCVlcapitaquorundampifciumjcVlfquammx,^ oculi.fed
coIorpropriusnonvideturinahquocorum.Quareautemiftavi
dentur,indiget alio fermone.
Cumprxdixitqj vifibilium quoddameftcoIor,&quoddam non co-
^j,
Contradi lor,&eftillud,quod nonhabetnomen comrnune, & cpproprium eftco-
»Y\o iiiis jon,q? non videatur nifiin luce,inccepit dicere q? difpoficio illorum alio-
i

«bit,vf
rum vif1 biii ume CContrar oco lori fo)videnturinobfcuro,& non in
fi; i )
t

lt*^o!or l ucc Et.d.Etnonomnia videnturinluce,&c.i.&non omne vifibilevi-

«

cuui »dbct detur in luce,fcd tantum hoc cft verum , quod color propri us cuiuslibet
*'il-:l**i vifibilisvideturinluce,&indifFerentcr,fiucillud vifibile videaturinob- (
3
-ttlub-
^u r °jfi ucnon D.d.Suntcnimqua:dam,que;nonvidenturinluce, &c.
'
g
d'r,& idif ideft & diximusq? non eft necefTe vt omne vifibile videatur in luce: quia |
fcrcntcr,ii funt quaedam,quaevidentur in obfcuro,&non in luce, vtpluraanimalia,
g^ CO ncha;,&cornu,&alia.&omniaiftanonhabentidem nomen. D.d.
illud vifi-

fedcolarpropriusnonvidetur,&c.ideft,fed,licetiftafeniianturinobfcu-
obfcurofi
usn6.m6 ro,tamen color proprius vniufcuiufq; eoru non fentitur tunc , fed aputl
fivi inlu pra:fcntiamlucistantum:&ideon6potcftaliquisdicere, q>aliquiscolor
«trh^uo videturinobfcuro. D.d.Quareautem videnturifta, &c.i.caufaautem,
tWn ob- propter quam ifta videntur in obfcuro,& non in lucedicendaeft in alio
fcuraVi- loco. Et videturcpiftavidcnturin no&e,&indie,quiain eis eft parum Deeoi
«seeontra. denaturalucidi.Iatetenim venienteluce propter paucitatcm eius,ficut P roP
zim. hocacciditinlucibusparuiscumfortibus. &ideo ftellxnonapparentin ^f^V
T . . die. Etnaturacoloriscfta!iaanaturalucis,&lucidi.luxenimeftvifibi nottc
Wiispfe lisperfe,colorautemeftvifibiIismediantsluce.
«olor aiit Nuncautem in tantum manifeftum fit, quoniam quod quide E;
i vifibihs
m ] urrnn€ videtur color eft.vnde non videtur fine lumine:hoc.n»
luce.oppo eratipficolori effe,motiuum effefecundum a&um diaphani.acfl9
iltiSvrdi- autemdiaphanilumeneft.Signumautem huius manifcftumtfi
""vbid. q
u s cn m ponat habens colorem fuper ipfum vifum , non vide^
' '

«j.color e tur.fedcolorquidemmouetdiaphanum putaacrem,abhocaute>

vifibilis h jam continuo exiftente,mouetur quod fenfitiuum eft.

aiia fora
Nunc hoc tantum conff.it, colorem id ejfe quodm lumme cernitwr SQ:*
fibi cfirin- tmamobrcmfine lumme non cermtur.hoc emm erat
tpfieffe colon,mo-

^deeon. ttuo cffe etus cjuodesl acluperlucidum : atlus autem perlucidi lumen .

*** effxutus eutdens indicium efi ,nam Jijtits rem colore prxditam appo-
nat mftu,non uidebit:fedcolor quidem mouet perhtcidnm , uerbt caufk
aerem:ab eo autem ntpotc contmue, mmeturfcnfus mffrumcntum.
 Litcr Secundus S*y
^n hoc locd aurem tantum apparet,f.q> orrine vifum in lace cft
color,c3tfimiliternonvideturfineIuce.hocenim etiameft illud,
quod fui t in colore qui eft fcilicet:quodeft ilIud,quod mouet dia
,

phanum in acftu,& perfeclio diaphani eft lux. Et fignum eiusma-

nifeftum eft.qm,fi pofueris aliquod habenscolorem fuperipfum
vifum,non videbitur. fed color mouet diaphanumrficut aer,cum
continuatur,mouetur fenfus ab eo.
Gumdcclarauitquideft vifibile,fcoior,&quideftdiaphanum,&Iur,
inccepitdicerefurnmamcorum,quxdecIafauit,&.d. In hocautem loco
hoc tantum,&c.& hoc,quod dixit.manifeflum eft,f ifta» dua? propofnio
ncs.quarum vnaeftq>omne,quod videturin luce,eftcoIor. fecundaeft» .|j a «^
ccontrariojfqjomniscolorvideturinluce.illaenim^quarapparent inob obfcuro
i

fcuro,raanifeftum eftquodnon videnturfmcoloremproprium. D.d. noviir f j

hocenimetiam eftillud,&c.i.hocenim etiameftillud,quodinduxitnos colore,p-
IUiIde *
ad dicendum cojrnitionem fiibftatiaecoloiis.fm q> cfl vifibile ,q> eft illud PJ

quod mouetdiaphanum inadu. Etintenditpcrhoccpiftadefinitiono

decIarate£coloris,nififmqiapparuitnobisq>impoflibiIeeftvtcoIorvi- Docuru.
deaturfincIuce,&qiluxintratvifionem,fm q->largitur diaphano prarpa Luxlargit"
rationem vtmoueaturacoloribus,nonqiIargiatur coloribus habitum. chaphano
&hocdeclaratumfuitprius. D.d.&perfecliodiaphanielux,&c.i. & lux PP*" n °*
eftactusdiaphani tantum Et fignumcius,q>luxnon habetefleabfquc
.
uut lco
-

diaphano,eftquia,fi pofitumfuentahquod coloratum fuper ipfum vi- lonbus,fc

fum,noncomprehcnditur:tuncenim noeritluxintercolorem & vtfum autlargit
colonbus
ctuianoneftillicdiaphanum.cumisiturdiaphanum
B „ /• aufertur.aufertur
.' » . i i-
•
i i i i i- - « ,i
habittim
lux:&cumluxerit,entdiaplianum. D.d.fedcolor mouctdiaphanu,&c. Icj£ ; 67 ^
i.fedpropterhoc,quoddiximus,q>ciicolorfueritpofitusfuper vifumno ac.69.c6.
videtur,fuitnccefle vt vifiocoloris noncompleatur nificolor moucat l^ in &*
,

*• diaphanum,quod eft medium inter ipfum & videns,& medium moueat c0, 7*
J
perfuamcontinuationemcum vidente videntem,vtaer,qm,cfi copulat
cu videntc,moueturacolore,qhilluminatur,deindeipfcmouet vifum.
Nonenimber.ehocdicitDemocritusquiopinatur,fielTetva<*
cuumquodmediii Jrpfpicivtiq3Certe,c3i:fiformica effet in ccclo»
hoc enim imposfibile.patienteenim aliquid fenfitiuo firipfum vi
derc.ab ipfo igitur qui videtur colore,imposfibi!e eft.relinquitur
autem,quod a medio.quare necefle eft aliquod effe medium va' .

cuo autem facfto non aliquid certe,fed omnino nihfl vidcbitur. ,p

ji pterquamquidemigiturcaufamcolorenecelTeeftin lumine vi'
derijdidlum eft.ignis autem in vtrifcp videtur} cxl in tenebra.cV irl
lumine.& hocex necesfitate.diaphanum enim ab hoc lucidil fit*
'
Enimttero non refte hoc dicit Democritus ,putans aeris wterual»
fi
lumfidt uacuum,cermfoffe exqutfitefi uelformica in carlofuerit: nZ
hocfitn neqmt.mpo emmfitjenfitiuo aliquidpatiente.ut wtur ab tf
fo co«
 De Anima
fio colore qiii
eernttur ficrtnon ptett :reffat ergo ut ah intermedio: D
quamobrem neceffe esi altamdeffe intermedium. cjuod fiuarnumfiat
non mddo non ex autfin,fedprorftts nthtl utdebitur . caufa tjritur cur
necejfefit coloretnlumtne uidert dttia eH.ignts antem tn utrort cerni
tur,cr' tn tenebrts& m lumtne.td^ necejfario, nam perluctdum ab
eofit perluctdum.

Democritusigitur non vcre dixit in hoc , q> exiftimauit cjuod

fimediumeffetvacuum,tunc vifioeffetmagisvera,etiam iifor^
micaeffetincalo.Hocenim imposfibileeft .vifus enimnonfit,
nifi quandofenfuspatituraliquapasfione.fedimposlibileeftvc
vifuspatiaruracoloretremanetigiturvtpatiatura medio.vnde
necefTe eft vt aliquid fit in medio.Si autcm fuerit vacuum, non ta
tum vifio non erit vera/ed nihil omnino videbi tur. Iam igitur di _.

<fta cft caufa,proprer quam color neceffe eft vt non videatur, nifi

in luce.Ignis autem videtur i vtroqj,f,i n ohfcnro ,6C \n luce 6i hoc

neceffeeft.diaphanumenimperhoceftdiaphanum*
74 Cumdeclarauitq>acftiovifusnonperficitur,nifiper diaphanum rac-
dians,per fignum q>fi color fuenrpofitusfuper vifum non videtur: &et,

quia vifusnonperficitumifiperlucem,&lux noninuenitur, nifiindia-

pliano medio,inccepitreprehendereDemocritum,diceiuem q>, fivifus
eflet in vacuo.tunc eflet magis vera. Et.d Democritus, &c.i.& cum de-
,

claratumeftcf) vifiononfitnifi per medium,non redte opinabatur De-

mocritusqu6d,fivifioefletmediante vacuo,tuncefletmagisvera. D.d.
Hocenimimpoflibileeft,&c.i.hocenim,quoddixit, q^ viliomagisper-
fe<fta erir in vacuc,impoffibiIe eft. Et fignu m eius ef hquod iam dedara-
ImpoFe c tumeftq> vifus,fecundum quod eft viitusfenfibilis,mouetur,&patitur a F
vtvifuspa colore,&coIormouetipfum.Etimpoflibileelt vt vifuspatiatur, &mo-
ueaturacolore,ficorpuscoloratumfueritextravifum,nifiitacpilludco
usKftico!!
lorcficor lor3rumpriusmoueatmediumfmtadtum,&mediummoueat vifum.
pus coJo- &,fi vacuum efletinter vifum & vifibile,tunc non poffet mouete vifum..
>am tue- on inisenim habitusexiftensin corporenonagit nifi fecundum tadtum.
ntextravi
^ jo-itvltimu motu non tagita morore,neccfleeft vr inter ea fit mediii,
Itlud colo quod reddatpalhonenv&iuud rnedmmerittactum,&tangens,primum
ra upnus autementtangensnon ta&um,&motum poitremum taclum nontan-
nioueat gens. vnde neceflc eft vt vifibile patiatur a medio,non a vacuo , ficutexi-
Ethe^eftdemonftracio,q>vifioimpoflibileeftvc
ImtacW- ltimauitDemocritus.
& niediii natper va:uum,non q> vifusimpolfibile elt vt fiat nifi per medium Po- .

moueat teftenimaliquisdicerequodjfineceflitasadcflendum mediumefletpro

vifum.ide
p ter ( en fa tum
efle diitinctum a fentientc,tunc neceffe eflet vt.cum fenfa-
i
.'?'.?*l tumtangeretvifum,qu6dfentiretipfum.fednoneftita.&ideo non in-

c6.ii. tendit Arift.per huncfermonemquod vifus indiget medio neceffario,

fcddedarare
 Liber Secundus 8 9
A fcddeclararequodjcum fenfibiliafucrintdiftincTaabeo.impoffibileeric
vt fit per vacuum: vt cxiftimauit Democr. Et eft fuftcnratus fuper hoc, q»
fenfusindigentmedio necefiario.fiquiafenfibilia,cum fuerintpofitafur»
eos,non fentient:& q? vifusetiam non crit nifi per lucem,& lux non inue
nitur,nifipermedium. D.d.Iamigiturdicl:aeftcaufa,&c.i.&,cumdecia
ratumeftq^vifiusnecefTarioindigetmediojdedarataeftperhoccaufa,^
pterquamcolomon videturnifiinluce.&eftquianon videtur nifi per
medium.Ethocdemonftratcpipfenonopinaturcpcaufain eflendo lu-
cemin vifioneeftvtfaciatcolores,inaclu:ficutquidamopiuati fiint.

Deindedicit.Ignisautem vidctunn vtioq-„&c.ideft, &ignis vidcturin

cbfcuro,&luee:quiacongregatumeftineavtrunq;,fcilicer,quiafacitmc
diumdiaphaniimina&u.fecundumqjeftlucidum, &mouetipfum,fc-
cundum q? cftcolor in corpore.

&
Eadem anrcm ratio eft de fono de odore:nihiI enim ipforum
tangensfenfitiuum(enfumfacit:fedabodorequidem &fonome
* dia mouentur,ab hoc autem fenfitiuum vtrumcjj.cum autcm fup
"ipfumfcnfitiuumaliquisapponitodoransautfonans, necp vnii
fenfum faciet.De ta&u autem &guftu habet fe (imiliter,non aute
vf: propterquamautem caufam,pofteriuseritmanifeftum.
p tt
Eactem de fono &
odore ratio eji:mhd emm eorum tangendo fcnfo-

riHm,cfficitfenfum.fed ab odore qmdem et fono mouetur mtermediu,

ab eo autem injlrumentum utrum^.Jinautem ahquis tpfi injlrumcnto
rem afppfuerit olentem autJonantem,nullnm fenfum faciet:De tacln
etiam cr\gn1.itupari qwdc modo res habet,fednon af>paret:caufa att
tempojl declarabttur.
Et ifte fermo idem eft de voce etiam,cV deodore.nullum enim
«orum,fitetigeiitfuumfenfum,facitfcntire.fedmedium moue'
tur ab odore,& a voce,& ab ifto mouetur vtrunq* fenfuum.fi igi
tur tu pofuerisfuperipfum fenfum aliquid habensvocem,autha
bens odorem,non faci unt omnino fentire.Et fimili ter eft de tactu
&:guftu,fed hoc nonapparet:&poftdeclarabimuscaminhoc.
Cumdeclarauitqjfenfusvifus nonfitnifipcrmedium mcccpitdice- ,

rcctiamq^periftameandem declarationem tres fenfus neceflario indi-

gentmedio.&fermoeiuseftmanifeftus. Etperhoc,qu6ddixit,&fimi-
liter ef t de taclu,& guftu,intendit & opinio nof tra in fenfu taftus , & gu-

ftusinhoc,qu6dindigentmedio,eftficutopinionoftrainalijs fcnfibus:
licet illiduo fenfus videantur fentire,cum fua fenfibilia fuerint pofita fu-
pcr cos.& ideonon ita manifeftc videntur mdigerc medio ficut llla tria
,

alia. Deindc.d.&poftdedarabimuscaufam in hoc,i.caufam,propter

2uam fcnfus tactus,& guftus fentiunt fcnfibilia pofica fuper ipfa: & no cft
c de mbusieafibusahis.
DeAnim.cuco.Auer. M Mcdium
 :

De Anima
Mediumautem,fonoquidem,aereft.odoriautem,innoftiina' D
tum e.Comm unis enim quedam pasfio eft ab aere &C aqua , ficut
diaphanumcolori,ficc3Chabentiodoremquodeftin vtrifq? his»
Vidcturenim animaliumaquaticahabereodorisfenfum.fedho.'
moquidem&pedibusambulantiumquarcunquerefpirant, im»
posfibi]iafuntodorare,nifirefpirantia.caufaautem&de his po"
fteriusdicetur,
s op h . mtermedium autem fonorum qmdem,eft aer:odom autem uacat
nomme.namm aere cr m aqua commums eji tjtudam affeclto, ut res
ferluctda colorijic colore prxdito,td cjuod m utrify bti tneft nam cr*
:

aquatilia ammalta habere fenfum odorts utdentur.fcd homo quidety

tnter pedejlrta qu<efftrant,niji JJtritum trahant , olfacere neauetmt
quorum ettam caujampoft reddemw.
Etmediuminvoceeftaer,inodorcautcm non habct nomcn.
*
eft enim aliqua pasfio communis in aere,<Sc* in aqua.eft &C in odo^
ratuquafidiaphaneitasincolore,cVpropterhocinuenitur ex v>
troqj.Animaliaenimhabitatiainaquahabentfenfum odoratus»
fedhomo,&omniaanimaliaambulantia anhelantia no poffunt
odorare fine anheli tu.Et poft dicetur caufa in iftis rebus.

Dicitq? medinm in voce eft acr.non aqua:quiaanimalia, qua? funt in

* aqua,non fentiunt,vtmihi videtur,nifi per vocescadentesin aere exaq.
apparetenim q> voxnon fitcxpcrcuflionecorporum in aqua,econtra-
riodcodore. D.d.in odoreautem non habetnomen.i. naturaautem re
cipiensodorem.fiquazeftin medio,ncn habetnomen,ficuthabetnatu-
ra,qua?recipitcoloreminaqua,&inaere,fihocnomediapbanum. D.d.
eftenimaliquapaflioc6is,&c.i.apparetenim ex hoc g>,rcccptio odoris
noneftaerisfm cpeft aer,neq,aquafmq>eftaqua, fedaliquampaflionc"
cflein naturacoieis.&illa naturainnataeftrecipereodorcsextraneos.&
hoceritvt nohaheatin feodorem omnino,quemadmodum diaphanii
rorame- cftnatura,qua:recipitcoloresextraneos,fTn cpnon habet colorem pro- F
ium. prium. Ethocdemonfhatq?ipfenonopinaturcpodorfit corpus diflb-
^

pioatura l utum
inaereabodorabili,fedeflqualitasaliqua,perquamillanaturain
i <ior flt nataeftperfici:fedodornonpeificirur per illam , quemadmodumdia-
rorpus ciif phanum per colorem,fed color non per diaphanum. Et ficut color f ha- fcolorb
folutu in
hetduplexefleiquorum vnumeftindiaphanononterminato, & eft il- bctduple
riorabili.
quo eftextranetim:&aliud in diaphano terminato, &eftefleeius ce,vnue)
lud,in
n ?*
ide.^.co. naturale: ficodorhabetfimiliahxcduoefle.fiefleinhumidofaporabili, "

57.&ioi &cftee"naturale:&eflein humidononfaporabili, &eftefleextraneum.

neu.ldc
Etpoftdeclarabimushoc,cfi locutifueiimusdehocfenfu. D.d.&pp co.97.1a
hocinueniturex ytroqj.i.pp hancnaturam coeminueniturodor cx v-
troq;eIemento.fiaqua,&acre. Animahaenim aquatica habent fenflim
..«.. odoratus,
 .

Liber Secimdus 90
A b<3or*ttiil &-none'n:<lubJum^uinhocfiatmtfdianieaqua. D.d.fedho-
J

mo.&omniaanimaliaambulantia.&c.&intcndebatperbocdeclararecjj
pifcesodorantabfqjanhelitu.&hocnon eft impolTibile, ficutodoranc
pluraanimaliahabitantiain aere,non anhelantia fifieanhefitu. Deih-
dcdicit.Etpoftdicerurcaufainhoc.idcftquarequjedam animalia odo«
rcnt per anhehtum,& q uxdam non

De rtut{itu,fono, ac medijs. De ipja tcborae eiLwi Je Voce. Cap. 4.

NVncautem
autem primum
duplexfonus:hicquidcmenimacftu
Eft
de fono &L olfacfru determinemiT?»
-.aliusau'
tem potentia. enim non dicimus haberefonum^vc
alia
fpongiam,lanam,cV: pilos.quacdam autem habent,vt aes: cV quae^
cuncjj plana 6c lenia funt:quoniam poffunt fonare: hocautem eft
ipfiusmediicVauditusfacerefonumacftu.
n
Nnnc de fono primum et audttu differamus. Duplex cjlfomit, mut
<t£ln,alter potentid^utedam emm non habcrefonum diamus, utfyon-
gtam , lanam : qtudam habere,ut as,cT (jnscun^foltda fttnt cr U
Hi4,qiaa pojfunt fonu edere,tdejl tnter fe & audttu attufonu efficere.

Inhocautemlocodeterminemusprimodevo6e,cxdeodore,
Et dicam us q> vox eft duplex.eft enim in a<ftu,cV eft in potentia ,
funtenim qua:dam,quxnondicunturfaccrefonum,vtfpongia,
£>CIan3.cV quaedam dicuntur habcre fonum, vt cuprum,ck omnc
durum.lene enim potcft facere fonum,c3c hic poteft faccre inter ip
fuirijcV auditum fonum in acftu.
,j Videturordinarcconfyderationcm doirtutibus fcnfus fm nobilita- Art ordl-
nauiccftiy
£ r.em,non fm natiiram:&ideopra:pofuitfermonemde vifualijsfenfibus,
deindedesi]diru,deindedcodoratu. Etfcrmoms cius in hoc capnulo
jgvircuti-
abbrcuiatioeft.&qusdam habentfonum,vt resdura?,&qua:dam non, busfenfus
vt molIes.& habentium fonum,qu2dam dicutur haberefonum in actu: fm nobili
& quaidam in potentia. " te non »

. Fjtautem qui fecundum acftum fonus, femper alicuius ad ali^ ra.idem^

quidc\inahquo.percusfioenimeftfaciens,vndeimposfibile eft e.i9U
cum fit vnum,facere fonum:alterum enim eft verberans,cV quod
Verberatur.(^uarefonansadaIiquid fonat. tangitenimaliquid :
eum autem icftu tangitur,fonat:i(ftusautem non fit fine motu . fi'

cutautem diximus,noncontingentiumidtus,fonuseft. nuiius.n*

fonumfaciuntpili&fi percutiantur:fedars, dC quaecunq^ lenia
&concauafunt:a squidemquoniamIeneeft,concaua autem ex
>

repercusfionefaciuntmulcosicfiuspoftprimum,impotentisexi'
requod motumeft,
I • t H/ Flt AUtcm a£lufirmfemfer altcmm ad ahqmd 0* tn altquo;i6lt*s
M ij cnim
 ^
Dc Anima
tnim efi qui efficitntd^fierinonfotefiyUtfiunHmfit,fonH$fidt:dUud I*
enim efi
ejuodnerberdt,dliudejuoduerberdtur . quare tdquodfonat dd
aliquidfonat:iSius autem nonfitfine latione.uerum ut diximm no quo
a.ifiue «a rumuis lElwyfonm efi.nullum emmfonum edtt Idndfi percutiatur.Jed
nTercu- **>&' <JH<eclin % uta &
concaudfunt.ds ejmdem quia Uue efi:conca
uacur. ua autem refraEltone multos fofl primum iftu* efficiunt , dum qwd
ntotttm efi extre non potefl.
Etfonusina(flufcmpcrfitperaliquid&apudaliquid,&inali
quo.percusfioenimeftillud,quodagit.Etideoimposfibile eftc^
fiat fonus abaliquo vno.percutiens enim eft aliquid,0c: pcrcufsq
eft aliud.vnde neceffe eft.vt facicns fonum non faciat fonum , nift
apud aliquid.<3£ percusfio non E t fine motu,& translatione.Et E*
cut diximus,fonus non cft percusfio cuiufqj corporis. ficut vello
ra lana?,cum fricantur,non faciunt fonum omnino fed cuprum, :

&omneleneconcauura.cuprumautem,quiaeftlene:corporaau E
temconcaua,quiaperreflexionemfaciutplures gcusfiones poft
primam propterprohibitionem exitus,
78 Etintenditperahquid,percuuens:&apudaliquid,percuiTum:&perir»
aliquomedium,fiaerem,&aquam.&quoddicitinhoccapitulo, manife
ftum eft.E t abbreuiatio eius cft q? fonus fit a pcrcutiete , & a percuflo ,&
ab aliquo.in quo pcrcuffio cadit.percuffio enim eft acfcio ergo habet a-
:

gens.fpercutiens,&materiam,fpercuflum.Et,quiapercuflio eft motus

localis,nonfitnifiinaqua&aere.qmimpoffibileeft vt fit in vacuo:Tt
**•« '
declaratumeftinlermonibusvniuerfaIibus.Percuffumautem,exquofit
fonus,eft duobus modis,aut lene durum , ficut cuprum , aut concauurn.
Sonusif»iturfita.lenipropterexpulfionemaerisapudpeicuffioneapar- p
tibuseiusa:qualiter.&hociutendebat,cud.cuprumautem,quiaeftlenei
qmitaeftdefbnoinhacintentione,ficutdereflexioneradiorum.Ccpfot
titerapparetincorporibusduris,quiaaequaliter cxiftitin eis.quapro*
ptcr congregatur in eis vna adtio: vt homines,qui attrahut ponderofum.
acorponbusautemconcauispropterreflexionemaerisineis frequentcr»
quianonpoteftexireaerabeis:&ficcxpellitur,ficutpilaexpellitur apav
riete.&hocintendcbatperreflexionem. Etdcbesfcire cp fbnus nonfit
Docum. jn acre ^ ta cjuod aer,qui expelluur a percutiente,mouetur per fe fingul*
ritcr.donecperueniatadauditum.Seddcbesfcirequodillud.quodnt ia,
aeredcpercuffionecorporumadinuicem.cftfimileeijquodfit in aqua,
quandolapisproijciturinaquamdccirculatione,f!quiafitin aere apud
percuffionemfigurafphauica,autpropcfphaericam: cuius centrumeft
locuspercuffionispercxpulfionemaerisabillo loco a:qualiter,autpro-
pe. Et fignum eius eft,cj> poffibile cft audiri in quolibet pundto aeris, ca
iusremotioapercutienteefteadem:&eftremotionaturalis adtus,acu-
ius

-
 1 *

Liber Secundus. 9
A iwremotiorinonpoteftaudiriillavox: &ideo omnis percuflio habet OTj,gcuf-
^ha:ramterminatam.ficcftdeodore,&decolore,Cquiamouent aerem j™ h * bec
cxomnibuspartibusfecundum iftam figuramfphamcam. mir?atV&
Ampliusauditurinaere&inaqua,fedminusinaqua.noneft ficcdeo-
autem foni proprius aer neq? aqua:fed oportet firmorum fieri p' dote,&cco
cusfionem ad inuicem &ad aera.hoc autem fit cum permaneat h°/t ^infia
percuffusaer,«5d"nonfoluatur. undefivelocitercV fortiterpercu' co.^7.
tiatur,fonat:oportet enim praeoccupare motum ferientis fracftura
aeris:ficutficongregationemautcumulumlapillorum percutiat
aliquislatum velociter»
1 o t H . prtterea &tn aere auditur £T t aauajed minus. Ne% ueropenes

/terefenipoteflas efi, necpenes acjuafedoportetfoltdoru intcrfeoJ ch

aere conjlictionem tclum^ftert-.auodtum conttngu ,cum percujfif* aer
pcrfttertt,nec diftpatusfuent. itaaJ ficelerttercr' uehemcnter per-
B cuttatur,fonumedit:oportet entmut mottts fertentis anttctpet dtftpa-
itonem aerts,nonfecHs acjiquis aren* cumulum,aut certe arenamper
Petuo lapftpractpitantem celertter dtuerberet.
Etetiamauditurinaere,&inaqua,fed minus.Etaer,nofolus
fufficit infono:neq? aqua.fed ndigetur vt percusfio fit & corpori'
i

busfolidis in inuicem,autad acrexn.&hoc erit,quando fuerit aer

ffxusadreripiendumpercusfionem,&nondiuidetur.Etideo,cii
aliquid fucrit pcrculTum velociter,& fortiter,faciet fonum.,necef
fe eft enim vt motus pcrcutietis antecedat diuifionem acris,vt ho
mo fi p crcufferi cumulum arense.
t

CumdecIarauitq?percufliofitperaliquid,apudaliquid,&in aliquo, Contradi-

79
&dcclarauitea,pcrquxfitpercuflio,&(ecundumqua:,inca:pitdecIarare ^? 6
illud,inquofitpercuflio,&dixit.Ete"tauditurinacrc,&inaqua,led mi- q a ,'& yf
C nus.i.lcdnquaminusreddit voccm foruterquaaer. D.d.Etaernon eft q*mediu,
iblusfurficiensinfono,&c.i.&acr nonfufficit vtfiat fonus abfq; aliquo ' n quofit

r>cuflb:neqjaquaetfufficitin hocfcdindiget^vtinaerefiatjjcuflioacor °°^,'

a Q
poribusfbhdisininuice,&inipfbaere. D.d.&hocerit, qnaerfueritfi- a qua
.'&
xus,&c.i.&fbnusfit,qnpercuffiofueritafbIidiscorporibusadinuic6", & idehctin-
inipfumacre":&fueritpercuffioipfiusacris p velocemotu,itaq?precedat *•* Sl*'
e
motii aeris:& fuerit pcutiens habens latitudinem,& quantitatc:qm refi- *? -
op h t

.ftcttunceiaer.cu\n.percutiens,&pcufliofuerinttalia,contingct vt acr pofitum.

videaturquafifixu$,&nondiuifus.fiquandopercutiensnonfueritdiut- Vide c6u
fum:&motusciusnon fuerittardus. D.d.Etideo,ciim aliquidfucrity ^ 0,• '

cuffiim,&c.i.&fignumcius,cpfbnusnonfit,nifi quando motuspcrcu-

ticntisfucritvelociordiuifionc,cft(j>,cum aliquia fucrit percuflumct
cis,qux non funt mnata faccrc fbnum fortiter,& vclocitcr , fict fonus vt.

ccidn,quando hamo percuilcrit cumulum atcn* fortitcr , & vclocitcr

M iij &•
 De Anima
&propterhoc,<iuoddixitaccidit,cpea,qaxruntTcIocismotus,facmnt D
(bnum in aeiedicetnon percutiantahud,vt motuscorrigix inacrc

Ecbonautem fitcum ab aere vno f3cft.o ,ppter vas determina*

& prohibensdirTundi,iterum acr rcpcllitur iicut fphaera. videtuc
7

autem femper fieri echon,fed non ccrtus: quia accidit in fono fi>;
cut &C in lumine.etcium lumen femper repercutitur.necp cnim fic
retpenituslumen kd tenebra,extra folem. fcd non fic repercutit
ficutabaqua,autaere,autabaliquoaliolenium: Quare tencbra
faci t qua lumen terminamus.
t o p H.
£cfj aii t emjit cum ab aere,cjmpropter ux4 quod eum termmamt
jriart^prohibmt unm efficitur,retro aer ueluti pilapulfmfueyit.uide
tur autfemper Echofieri,fednon clara. juandoquidem ut m lummefic
ufu uenit mfono-.etemm femper lnmen refringitur : ahosjai nonfieret

tdfK^tumenfedtenebr£,extralocumafoleillnfiratum:f:dnon itare ^
frmgitur ,ut ab aqua uel aere uel yuoms alio Uuium, ut umbram cffi-
ciat , qua lumen termmamm.
Echo autem fit ex aere, quando fueri t vn us propter vas,a quo
continetur,6tprohibeturadiuifione,quandoaer reuertetur, &L
cxpelletur ab co quafi fphazra.Et forteccho fit femper,fed no ma<
Acciditemm in fono,ficutaccidit in luce. Lux enim femg
ivifefte.

elTet ita,non eiTet in omni loco,fed obfcuri tas

rcflcditur^,{i non
ciIetfemperextralocum,fuperquem caditSol.fed no refleclitur
(icutrefle<ftiturabaqua,c\:acupro,cVabaliiscorporibusIenibu8
jo itaquodfaciatvmbram,&eftillud,perquodvenitlux.
Cdmdecbrauitea,exqbusfitfonus,&qtfofit,inccrpitdeclararequod
da accidensibni,quod dfecho:&eftiteratiofoni,c6feruandofuam figu-
ram,vtacciditindomibusn6habitatis. Et.d.Echoaut,&c.i. echo fitex P
J
&ere,quifitvnus.i terminatus,&inclufusppillud,aquocontinet , &pro
J
feibet abexitu.qm,cu motuseiusaprimopeicutientcpficit^percunYacr
J
a Jateribus eius,a quo continet :& pcutit ipfiim fecunda pcuflione fitt prt
«ixpcuflioni^quxfecitfonui&ficaudi^idefonusitefacuseijquafirndes
primo. Etartimilauitiftudfplixrxexpulfx.qmjqnfphxraexpelli^coa
Kc ueela ringitineamotusfiFisprimoraotui:&echoaudit^oftpnmuTonu,qua
ratug, m
fitndens:quiaiadcclarati5 eftqiintetocsduosmotuscfl quies. Etnon
trromnei
Qte Hj e <sdfl exhoc ,quod dixit^fitabaerejqnfuerit vnus,q> fiatex vno
rlUOS mo- e ftj ° n tr, n -i_ i L l
- • , '

t' equics.aere,quiaeft difhnctus p motu ab aluspartibusaens.vt lapis,qn pronci-

j>hocui- rar,autpila:fedoportetintelligercc£intenditpervnu^ere>nii,quiaeft.
de8.ph.t.
te rminatu,&cotcntua vafe.Aer.n.quiefttalis,cuineo cotigerit aliqua
paffio,&motusfortis:c6tingatucapculIionefircei,quodc6tingitaia-'
t 65 &
tt tfulapidisin aqua,f cj> illc motusnon perficitur j?o ipfum tcrminas-.qua-
ptopter
 Liber Securidus 92,
A propter peutif*fccf o a lateribus vafis terminatis: & fic cotingitalia paffia
J
fimilisprima:,quapropterillefbnusiceratur.Arift.igit aflimilauitaereni
inhocmotuifphaera^qua^cu proiicif,expelliturmota abeo,quoJ occur
rit,qhmotus fuus n5 pficitur cxpulfioni firi prim*e,no fm q> vna parsac-
riseftilla,cuiaccidicfcdoiftareflexio,&expuliio.D.d.Etforteecho fem
pcrfit,fedn6manifefte.&innuitperhocquo motusfphrrje fitinaerea-
pudpercuflionc.Talis.n.motujnofitinaerea pcuflione,nifi motureflc-
xionis.Percutiens.n.primoexpellicaereindirec"toeiusadpartem,adqui
J
inouct percutiens:&,nifipartibusaerisaccideritmocusc6uerfionis,n6fic;
retiftemotusexolbuspartibusrei percufla:a:qualirer,aucprope,itaq>cx
hoc fieret figura fphrrica,aut prope,cuiu s cetru eft res pcufla & di xi t. Ec
foiteechohtfemp.i.&forteca,ppquam fitecho.f couerfio fcmp eftin ,

fono,feddebilitcr,Cu.n.fuerititafortisrpfaciet paflionem permancntc

in aere,aliam numeroaprimapaflione,&fiFemeiinqualitatc,tunc fict

echo. D.d.ficutacciditin lucc.Lux.n.reflec~titur,&c.i.&hoc,quodacci- . ..

ditinfbno,fiFceftilli,quodacciditluci.Lux.n.habccduasreflexiones,for d uas rc fi c
B tem^&debilem.Lorcisenim facitlucefecuda,&eftc6uerfio,qua:fitacor xi«nes,for
poribusterfis:&eftfiFisreflexioni,q facitinacrefouufcctm.quieftecho. ttn»»&d«
bllcm '
Scdaaiiteftluxdebilis,ppquavhrresin vmbra:&eftfiFisc5uerfioni, j>
quam audit homo fbnu fuum,& eft i!lud,quod no peruenitad hoc,cj> fit
ficutc5uerfio,qua: fit abaquaj&cupro^quatfacitfecundaluceminparte
oppofitaprimxluci,ficutc6ucrfiofortisfadtinaercfecudavoce*inparte
oppofitaprima:voci. Etillud,perquodfcimushacc6uerfioncIucis,fi-
cutdixit^eftquiavidemusinloco^fuperqufnocaditfol.Lux.n.innataeft
cxirealucidofmreclasilluminationesadparte oppofitam lucidx parti
cxcorporeluminofb.ficutdeclaraucruntfacicntcslibtosafpeiitu.Si i^it*
nonefletillicc5uerfio,tuncobfcuritas efletin omnibus partibus practer
jjte.cuiopponuifradii.queadmodu.fimot^aerisjgfacitionu^eftiparteji
qiiaipelli^apcutietetmjtucfbnusnoaudircfjiiifiabeo.gcftin illa partc
C tm.fedfonusaudiunoibuspartibusiei pcufic &i5(cimusq>ilIud,quod
c6tingitlucidefigurafpha:rica,fiFceftci,quodc5tingit mocuipercuflio
nisinaere.Scdm hocigicur eft intelligeda cofimilitudo inter has duas re
flexiones.Corpusaiic,cufueritluminofumexoibuspartibus, nSeftdu
biucpfacietfpha:ralucida.&hocdeclaratucftin afpeclibus. Dfia i>'itur
inter hacfpha:ra,& prima.eft q> luxcftin ifta cofimilis , & in illa dfuerfa
fm fortitudine,& debiluate. Et vf et q> fpharra Iucisfacta a corporc lu mi-
Eofb ex vna fuaru partiu,cu hoc q> cft n5 cofimihs fibi in luce, eft e"t non
^fe&x rotuditatis.f.cp logiflima diameter eft illa,q exit a corpote lumi-
noioadcircufereriainpaite,cuiopponunt'radij:&breuiflimai pte op-
j>ofita:& eft pars,q clt fpiflioris ymbrc. oibus ptibus,& paucioris lucis.

Vacuum cnim rectedicitur proprium audiendi.vidcturenim

ciTe vacuum acr.hoc
autem eft facicns audire cum moueatur con
tinuus dC vnus ; fed propter id q» frangibilis eft,non fonat, nifi le>
M iiij ncfit
 .

Dc Anima
fiefitquodpercutiatur.tuncautemvnusfitjimul enim propter B
planum.vnum enim eftlenis planum.
I oT H . Penes uacuum autem retle dtcitur ejfe audiendt potefias : nam aer
Utdetur ejfe uacuum:ts autem e(l qut audtre factt ,cum mouetur conti-

nuus et unus.uerum qmafiiabdis efi,nonperfonat, nifires percuffafit

Uuis:ttmc autem unus fitfimulpropter planum:unu.n.e jl Uuisplanu.
RecleigiturfuitdicTtum qpvacuum ptodeft in auditu.exifti'
riiatur enim q> aer fit vacuum.cV hoc eft q uod faci t audire,cii mo
uebiturcontinuumj&vnum.SednongghoCjquod eft obedies,
non.n.fitnifiperculTumfueritlene.&tunc fonus fiet vnus.qm
venitinfimulafuperficieeiuSjfuperficiesenim leniseftvna.
Ciim declaratum eft ex hoc q?,aer eft materia fbni, q> impoflibile e Re
tl rinifiperillum^nonerrauitexhocmodo^quidixitcpfonusfit p vacuu,
cucredebataeremeflevacuum,&fierrauerit,inquantum credebat aere*
cfTevacuum.IpieigiturlaudateoSjquiaredtedixerunt vno modo:licet E
erraucrintinexifhmationefua. D.d.Sednonpropterhoc.quodeftobe
diens,&c.i.&aereftillud,quodfacitaudire,cummouebitur vnumconti
nuum.fediftemotusnoninuenitureivnus,&continuus,fm quodefto-
bedienstantum,&rarum:fedcumpercnfiumfuerircorpusIene. Et, cii
dediccau(am,propter quam motus fit vnus,& continuus: & eft quod per
cuffum fitcorpuslene,deditcaufam inhoc,&d.&tiicfbnusfiet vnus,&c.
i.& dicimus q> necefle eft in fiendo /bnum vt percufTum fit lene quia v-
:

hus fonus non fit nifi ab vno motu , quando corpus percufTum fuerit Ie-
Qfi torp» ne.tuncigiturmotus,quifitiiiaere,fitabvnapercufIionc:quoniam in-
tjcufliim^
fi m ulexpelIunturpartesaerisafuperficieeius,quoniam ruperficiesreilc

ncfonus niseftvna:quapropter&percufIIo,eritvna,quapropter & fbnuscritv-

«itvnus. nus.fuperficiesautemafpha:ranoncftvna,fedpIuresfuperficies.quapro
idcm fu- pterpcrcu(TioeritpIures:quapropterfonusnonfietilIicomHinopropter
pra.c. 78. diuerfitatemjSc: vnifbrmitacem earum.&,quiavnaearumnonfufficitin
faciendofbnum,necomnesinfimuljfiuntvnapercufTio. F
,
Sonatiuum quidem igit,quod motiuum vniusaeriscontimii'
tate vfqj ad auditum.auditus autem conaturalis eft aeri . propter
id aute q> in aere eft , moto exteriori quod intra mouetunpropter
quod quidem non vbiqjaudit animai*,neqjvbic|j penetrat aer»
non enim vbiqj habet aerem mouenda pars , dC ani matum , ficut
• oph P u pi ua humidum •

Sonatiuum tgttur efi ,cjuod conttnuatione unum aerem ufy ad audi

alii hoc lo tum moiterepotefi.porro autem in auditu meft aer qutdam natmusfied
Buiuhzc fiomam tn aere efi,moto externo mouetur mternum: cfuamobrem am
nerba, fi-
ma l ejualibetfui parte non audit,ne^fuouis permeat aer : ne% tnim
la huidu. »bt^ habetaerem pars mouenda (? antmata
Habcns
 Libcr Secundas 93
A Habensigitur fonum eftmouens vnum aerem fm continuatio
nem, quoufcp perueniat ad auditum Et auditus eft copulatus cu
pcrcufsione, quia eft in aere • Et ideo non in omni loco audi t ani-»
ma!. neque in omni loco tranfit aer membrum enim motum, dC
anhelansnoninomni locohabethoc,ficut difpofitio videntis,
apud humorem»
81 Ciim declarauit difpofitiones,quibus fit fonus,fcilicet difpofitiones
pcrcuticntes, &percufli&aeris,inccepitdeclararequomcdo fitcopula-
tiofbnicumaudituabiftisrebus,j&d. Habensigiturfonuin,&c.ideftne
quod declarauimus, vtagensfonum fitmouensv-
cefleeftigiturexhoc,
numacrem motum vno motucontinuo,quoufq;pcrueniatadauditum
Et intendit per hoc,quod dixit vnu,non vnum pp diftinclionem ab alijs
partibusaeiis,fed vnum pp vnumotum cotinuum. D.d.Etaudituseft
copulatus, &c.i. &fenfus audituscopulatur cum fbno quia in eoexiftit
:

B aei continuuscum aereextrinfeco qui: fi noneflet, nihil fentiret. D.d.

Et ideo non in omni loco, &c.i.& , quia necefleeft vt in hoclenfu fitacr
continuscumaereextrinfeco, inquem caditpercuffio,ideoanimalnon
potcftaudireinomniloco, fedin!ocis,in quibusnihildiuidirtnteraerc
percuflum, & aerem in fenfu anditus: neq; ex omni membio auditur,fed
cxmcmbro, inquod tranfitaer,fauris. D.d.membrumenim motum,
&anhcIans,&c.i.itaeftdehoc,quodanimaInonaudit,nifiexmembro
proprio, ficutdeanhelitu, & vifu. membrum enim perquodanhelatur,
non eftquodcunqj membrumfit,fedmembrum proprium,fciIicetpul- Hiceome'
mo. &fimilitereft difpofitio vidftisincomparationeadhumoremola- tatorvf-te
cialem,fiq> vifio noaptatur,ei nifipermembrum,inquoefthumordia- nere viiio
phanus,aptusad recipiedum colores,v.g. humorglacialis.&ideoanimal nc hcrl m
carensiftisinftrumemiscaretiftisfenfibus. daciali.'

Perfequidemigiturinfonabilisaer,propteridquodfacilecef
fibilis eft. ctim vero prohibeatur diffluere, huiufmodi motus fo-
** nus eft.hic autem eft in auribus ardificatus-, cum hoc q> immobi'
lisfitquatenuscertefentiatoes differentiasmotus.propter hoc
autem 6>C in aqua audimus , qm non ingreditur ad ipfum conna^
turalem aerem,fed neqj in aurem propter reflexiones ipfius. crim
autem hoc accidit non audit.ncqj fi miringa laboret: ficut quc. in
pupillapelliscum laboret.
1
o ? H. ^fer igitur tpfefoni expers eJi:propterea quod ettfriatufactlts: ctt
autcm probtbeturJrtart,tunc motus etttt efijonm.ts porro qut m aurt~
lm efiJitus,propterea tntus esi condtttts ,ut fit immobdps ,ntmtrum ut
exqutjite fenttat omnes motus dtjferenttas: quofit ut etnitn aqua au-
dtamus, ejuontam nonpenetrat m tpfum nattuum aerem, Jed ne in au-
rem ftidem proptir anfratlits:quod cum conttgertt } no audtt.ne^ cttZ
fi mem-
 DcAnima
Jtmcmhrdnddfrotduerit: qucmddmodum pellis cdyudfwpilldofoe- D
gitur y eum Agrotduerit.
Hoc igitur ipfum non habet fonum/.aer, quia eft velocis diuv
:

fionis.cum igiturprohibeturadiuilione,tuncmotuseiuseritfo^
nus.Aerautem,quieftinauribus,fuit pofitusineis non motus,
vtfentiatperfecfteoesmodosmotus.Et propterhocaudimuset
in aqua:quia non intrat fuper ipfum aerem copulatum , crim non
intratjneqjinaurepropterfphseram.EtjCumhocaccideritjnoau
diemustnequeetiamcum accideritmatri cerebri occafio,ficut
difpcfitiocutis,quxeftfupervifum,quandoacciditoccafio,Et
quodaccidit de deftru&ione auditusper introitumaquaefuper
iftuaere.Iftudideaccidit exiniroitu aeris extrinfeci fug ipfum*
& fcias hoc,

Cumdedarauit q>peracrefitcpfonuscopuIaturcumfenfu,&cpipie E
83
cftelem£tumpropriumiftifenfui,ficuteftetiametementumproprium
fenfui vifusjinccepit declarare modum,fm qucm act recipitlonum,& d.
Hoc igitu r ipfum non habet fonum , fcilicct aer , &c. ideft & aer eft reci-
piens proprium fonum, quia,non habet in fe fonum, cum in lpfo non fit
motus, quifaciatfonum.&cainhoccft,quiaeftvelocisdiuifionishoc.
Slcut fi di sc hoc in aere limile eft in diaphano. quemadmodu m enim fi diaphanu

naDsrct colorem, non reciperet colores, ita aer, fi haberet fbnos, ex (e no

h&etGalo
res, nreci reciperetfonos. D.d. cumigiturprohibetur,
&c.i.&cumineocontin-
peret colo get pcr aliud motus, qui prohibcrct cum a diuifione, & eft motus,qui fic
ics, ira ti a percutieteinpercufium,tunciftemotusfacitineofonum. D.narrauit

*ft ac ft cau ^> propter quam natura pofuit in auribus aerem non muta
fonos uo ¥
lecirjet fo tum,fedvaldequiefcentem,&d. Aerautem,quieftinauribusfuit
po-
nos. idem fitusineis nonmotus, vt fentiatperfc&e omnesmodosmotusfa&osin
sc6.67.et
aereextrinfeco.ifteigituraerpofitusinauribusexccditaeremextnnfecu
^ 6"? 1
'
inquiete. D.d. Etpphocaudimusetiaminaqua, &c.i.&, quiaaereft F
neceflaiiusinfenfuauditus, audimusinaqua,quandoaquanonintrauc
rit fuper aercm , qui eft in aure , neq; corrupcnt eum propter fphasram f
qua?eftincreationeauns.&quandointraueritnonaudiemus:&tuncac
•a.l.matri
cidetnobisillud,quodaccidit,quando*pellicerebriacciditoccafio.quia
tuncnon audiemus, qucmadmodum quando cuti ,qusecft fupr vifum,
Poeurh. accidcritoccafio,non videmus. Etintendebatdeclararcqjcomparatioae
rispofitiinaure,eftficutcomparatiomembriproprij vnicuiq;ienfato,C
hoc,perquodprimopeificituia£tioiftiusfentientis. &ideoaiIimilauit
iftud,quodaccidithuicaeiidedcftru(ftioneperintroitumaqua:fuperip
fumei,quodacciditdeperciifllonecadenteiuperaurem,&fupcripfum
vifum. Etillud.quodacciditdecorruptioneauditusperintroitumaque;
fuper lftum aerem pofitum in aunbus, accidit pci introitum acris cxtrin
fecifuper ipfum.
Sci
 Libcr Sccundus 94
ASetifignumeftaudiendiautnonjfonareaurJficuteornu.fem-
per enim quodam proprio motu aer mouetur in auribus. fed fo'
nus extraneus &C non proprius eft . dC propter hoc dicunt audire
Vacuo &C fonante,quia audim us in habente determiminatu aerc»
I H. Quinetiam fignum audiendi uel non auiiendi eft,ft aurts femper fi
mt ut cornu.femper emm aer m auribus conditus motu quodam mout
turfuo:atfonus ahenus eft,0" non proprtus.cP" propterea dicutnos au
dtre uacuo &
(inante ,quu eo audimus quod definitum habet aerem.
Etetiamfignumauditusprimoeftaudirerinnitii inaurefcn»
per,vt cornu.aer cnim in aurc femper mouet quoquo modo mo/
tu proprio:fed fonus eft extraneus,non propnus . Et ideo dixerue
q> audi tus fit per vacuum terminabile,quia no audimus, niii pcr
B aliquid,in quo exiftit aer diftinctus.
84 Cum declarauit q> iftc aer, qui cxiftit in auditu,eft necefTariusin hoc
inccepitdareteftimonium cpinaureexiftitaer diftin&usabaerecxtrin-
leco. &d.£tcciamfignumauditus,&c.i.&demonftrat'cpifteaerexiftie
inaurehoc,quod fignum verificanonis auditusin hominc, vt Mcdici
dicunt,cftcpfemperaudiattinnituminaiiribus,cum hocfueritfineoc-
cafionc: vtaccidithomini,quandopofueriteornuinaurcs,&afcultaue-
iitfotnim inco, proptcraercm indufum in cornu,&duritiem coinu.
* D.d.aei eniminaureiempermouetur,&c.i.&caufahuiustinnitus,que *Aer,^cft
auditacutiauditus,eitquiaaer,quieftinaure,iempermoueturmoru ' naur *> li?
proprio.iediftcmotuscitpropriuSj&motusionieftextraneusiquapro-^pp^jy'
pteriiremotus nonimpeditmotumfoni.D.d. Etidcodixerunt, &c.i.& dixitc6.fa
propteriftum tinnitum,quiaauditurin aurepropteraereminclufum ,,pcriori.
«Jixerutautiqui cpauditusfitpcrvacuumhabenstinnitum:qacredebant ^' de c4r
C acrcmeilcvacuum.&dixerunthoc.quianosnon audimusmfi permc-
brum mquoexiftitaerdiitin&usabacrcextrinfeco.
,

Vtrum aute fonat vcrberans aut quod verberatur^aut vtruqt:

tnodo autem altero. eftenim fonus motus poilibilis moueri hoc
modo quo quidem faltantia a lenibus
y
ctim aliquis trufcrit . non
igitur iicutdicftumeftomnefonat quod verberat &C verberan*»
vt fi obrjciatur acus acui.fed oportct quod percutit regulare elTc,
Vt aer fubi to diiTiliat &C moueatur.
1 1 j^ ytrum autemfonat id ejuod uerberat,an cjuod uerberaturf^n O*
Mtrumfrmodo tamen dtuerfo.eft emmfonus motus eius quod poteftm»
uert, ueluti eju<£ refthunt a Uwbus, cum qms percuffent.nam ut dixi-

mus ,non quiduis fonat dum percutitur c" percutit :uerbt caufa,ft acus
acum fenat:fedoportet ut idauodpercutitwptanumftt^taut aer co
fertim reftUat cr fiatiatur.
Vtrum
 Dc Anima
- Vrr um autem fonorum eft percutiens, iut percuflfurn fDIeaV O
musigiturqjeft vrrunqj,fed duobus modisdiuerfis. Sonusemm
«ftmotusillius,quodpoteftmoueri tali modo,fcilicetvtacor'
porealiquo refle&aturcorporalenia. Sed non omne percuffum,
& percuticnshabet fonu,ficuteft dictum, ver.gra.fiacuspereuG'
feritacum:fedneceffeeftvt/itaequale.

jt Ciim fbnusfit, a percuffiane,percufIioautem fit apercuticnte, a p- &

cuffoinccepitqua?rerecuiattribuiturfbnus,&d. Vtrumautcnv&c.D.d.
hoc cnim fit duobus modis diuerfis, fbnus enim eft motus illius,&c,ideft
fbnusenimeft motusilliusaeris, qui moueturexpulfus acafu pcrcutien.
tisfuperpercufl'um:ficutaliquideuadit, &mouefuracorporcleni,cuni
•.Lretilie- fuerit percuffum fuper illud corpus per aliud corpus Iene Quemadmo-.

rium. dumigitur motus rerum euafarum attribuitur pcrcutientt fecnndurn

a.l. incifa-
a enSj percuflb fm fubiectum,ita fbnus,qui eft motusacris, qui cft tah
&
g
Tres funt rnodo,attribuiturperctttienti,&percufTo. D.d. Scdnonomnepcrcuf^ E
c6diriScsfum,&percutiens,&c.iftaeftaliaconditioadditaincorporibusfbnoris,
lcorgib»
£ V tfintlata.funtigiturtrcs conditiones,f vtfintlenia,dura,lata,quae
(

<n£nt\c-
pofluntprxccdereperfuummotumdiuerfionemaeris,

* Difrercntise autem fonantium infono £m a&um oftenduntur,

Shta.
ficut enim no videntur colores fine lumine, fic neqj fine fono acu
tum £>C graue . harc autem dicuntur f m metaphoram ab illis qux
tanguntur. acutum enim mouetfenfum in pauco tempore, mul>
tum:graueauteminmulto,paucum.neqj tn veloxeft acutum,
graueautem tardum.fedfithocquidem proptervelocitatehuiuf
modi motus.illud vero propter tarditatem. 6C videnturfimilitut
dinem habere , circa tadum cum acuto &C hebeti acutum enim .

quafipungit:hebesveroquafipellit:propter id quod mouet,hoc

quidem in pauco,ilIud autem inmulto,Qu.areaccidit,hocquidc
velox,illud autem tardum effe.
s o p h. mffercntia autefonantium infono qui ablu eft patefmt: ut enim
lumine non cernuntur , [ic ncc acutum
eolores Jine &
graue fmefom.
hac autemper translationem dicimtur a tatlihbus: acutum enim me
uetfenfnm breui tempore, multum.graue longo tempore fparum-.nefy
VI. fic dc nero acutum uelox eji,nc^graue tardumfed motus unius ft talts pro .

m acu er u clocitatem:altenus ,propter tardttatem. ate^ uidentur proportio

? & P
graue tar- ne refjondere ci acuto o" obtufo quodtn taclu conjijtit : acutum cmm
*um quaJipungit:obtufum,quafipellit:propterea quodunum tn multo, al-

terum mpauco mouet tempore: ttd% acadit,ut alterum uclox,alterti

tardnmjit.^sic defom qmdemjic expojisumjit.
Modi
 Liber SecuncTus 95
A Modiautem rerum fonorarum declarantuririforio,quieftirt
acftu qucmadmodum enimcolores non videntur lineluce^fic
graue , dC acutum non fentiuntur fine fono Et hoc dicitur fecun*
dum tranfumptionemexrebustagibilibus.acutum enim mouec
fenfum in modico tcmpore mult um. graue autem in tempore 15'
goparum.Sedtnacutusnoneftvelox } neq3grauistardus,fedmo
cus illius erit ficut veloci tas,cv motus iftius ficut tarditas.Et forte
hoc cft fimileei, quod inucnitur in fcnfu ta<ft* de acuto,cx" obtufo»
acutum enimquafieftftimulans,obtufum veroquafiexpellit.il'
lud enim mouet in modico tempore , flc illud in longo contingic .

igitexhocrtiftudfitvelox,&iftudtardum«Hocigitureft,qcl
dctcrminauim us dc fono.
Vultdcclarareinhoccapitulo,quandocomprchendunturprimimo-
« di fbni,&qui funt,& dicit,Modiautcm rerum ibnorarum,&c. ideft dirre
renrixautem rcrum fbnorarum comprehcnduntur,&decIaranturapud
eflefbni in actu. D.d. quemadmodum enim coloresnon videntur,&c.K
quemadmodumenimdinerentiae colorum noncomprehcndunturfinc
*frentiacolori$ina&u,illudcritapudprcfcntiamlucis,ficacutu &graue
in fono, qux funt primxdifFerentia: foni, non comprchcnduntur fine ef
fcntiafbniinactu. D.d. Et,hocdiciturfm tranfumptionem &e.idcfl J

& vocarc differentiasfoni grauc, & acutum eft ftn fimilitudincm ad res
tangibiles.quoniamquidcmfonusmouetfenfum magnomotuin mo-
dico temporc & tangibile acu tum efl tale: & ideo tranuimebatur nome
:

ciusadillud.&fimiliteretiamquiaquidamfbnusmouetauditumlongo
tempore paruo motu fimilisefr tangibili , quod mouetta&um in longo
tempore paruo motu , C obtufb D.d. Sed tamcn acutus non eft velox,
.

&cideft(ed tamen fonus, qui mouetauditum motu magno in temporc

paruo,noncft vcloxin rei veritateneq;fbnus,grauistardus.veIoxcnim
q &graueinreiveiitatcfuntdcdifpofitionibusmobilium.fedhocdicituc
graue , quia mouettarde hocacutum quia mouct velociter D.d. Ec
: : .

fortc hoc c fimile &c.ideft & forte iftaintetio.qux inuenitur in fono dc

,

moto veloci, & tardo, eft quafi fimilis , ci quod inuenitur in fenfu tactus
<!c & obtufb. & idco tranfu m pta fuit ifta ordinatio dc acuto, & ob-
acuto
tufo, non de veloci & tardo, & quia obtufum fimile eft graui ideo talis
, ,

fonusdiciturgrauis. D.d. acutum enim,&c.i. fonusenimacutusquafi

ltimnlat, ficutftimulatcorpusacutum:&fonusgrauisquafiexpellit, fi-
cutexpellit corpusobtufum ,quiaaflimilaturgraui.coiituigit igiturer
hoc vtillud fit velox, & hoc tardum,idcft,& ex quo contingufccundum
confuetudinem vocarefbnum qui videturquafiftimulare,acutum,&
,

(bnum,qui videturquafiexpellere, graucm.

Defono igitur fic determinatum fit.vox autem fonus quidem
cft animati,inanimatorum enim nullum vocattfed f m fimilitudi
ncm
 ,

De Anima
>iem diciturvocarc,vttibia& Jyra,6dqi«ECun<^atiainatifmato^ D
rum extenfionem habent,&melodiam,6dlocurionem.aflfimJlan-
tur enim quia &C vox haec habet.Multa autem animalium vocem
nonhabent,vtqu*funtlinefanguine:5<:fanguinemhahentium.
pifces:&hocrationabiliter:fiquideaeris motus fonus eft.fed qui
dicuntur vocare,Vtquiin Acheluo, fonant branchrjs,, autaliquo
huiufmodi altero.
so?h, yox autem ejf fonus amdam ammati:nullum cnim manimatorum
ttoee utiturfedfimtlitudmc cjuadam dtcmtur uocem emittere, ut tt-
hia, ut lyra : cateroruma^ mammatornm audteuna^ habent extenjione
CT melos & emm fimtlta , ejma £T uox h*c eadem
locutionem. funt
habet.tnulta autem ammaha non habent uocem,ut exangma: ty tn-
ter fan^mne f>radita,ptfces :nea^ adeo imuria.fiamdcjonus motio qu*~
Aam efi aeru.fed auosferunt uocem mittere, ut m ^cheloo amnep- E
fces auofdam ,11 fonant branchus,uel eiusgenens alio.

Vox autem efi: aliquis fonus in animato, v.g. q> fiftula, &C alia,
quoc habent expanfionem , &C tonum, &C ldioma , dC funt fimilia ,
quoniam invoce funtetiamifta.Etplura animalia nonhabent
vocem,vtcarentiafanguine,&pifcesdeanimalibushabentibus
fanguinem,6dhocneceffefuit.fonusenimaliquismotusaeris.
Sed ea , quze dicuntur vociferare, vtanimalia, quse funt in flumi'
ne , quod dici tur Achelous , non faci unt fonum , nifi per vias na>
rium,autper fimilia.&hocnondicirurvoxnifia:quiuoce.
?7 Cum locutus fuit de fono vlr
, fiue de animato , fiue de non animato

lono animati, & d. Vox autem eft,&c. ideft vox autcm

inecepir loqui de
eftfonusanimalisanimati,inquoinueniturneuma, vclnete,&irach,&
di&iones.&ideoplura inftrumenta dicuntur vociferantia fecundum F
fimilitudrnem: quiah.-ecttiainueniuntur ineis.autfua reprelentantia.
fiftula enim &alia inftrumenta nOn dicuntur vociferantia,nifi quia ha-
bentexpanfionem,ideftneuma,velnete,&tonum,ideftirach,didiones
ideft aliquod fimileliteris,& didionib*. D.d.& funt fifia, &c.i. & iftain-
ftrumentain vocifcrandofuntfifia,animalibii3 hxcenim triaexiftunt
inanimaliin rei veiitate: in iftis veropcrfimilitudinem. D.d.&plura
animalia non habtt vocem, &c.ideft & recle accidit q? plura animalia no
s »{mo habentvocem^vtanimaliacarentiafangiiine.&pifcisdeanimalibusha-
ius faftus bentibusfanguinem:cum fitdeclaratum
qifbnuseftmotusfadiisaper-
a jicutien cutiente^&percuflbinaeie, & iftaanimaliacarcntaere ,
quipcicutiatea
tc& P cu ^jnfuis interioribus:&carentinftrumentis,qua:percutiiint?ereni. Et,cu
narrauithocdeiftisanimalibus,induxircpforrealiquisdubitabitdchu-
v^Vrf-a
c.t.78. iufmodi ex hoc , q? quidam modus pilcium vociferat , & d. Sed ea qu#
,

dicuntur
 tibcr Sectindus 5? 6

A dieunturVociferare,&c.&intcnditperviasbranchos.&intendcbatc*ta
lcnon dicitur vociferatio,nifi arquiuocc , cum non inueniantur in ea iila
triagenera,qu£ funtneuma,velnece,&irach,&IiteiaJ>autfimilialiteris.

Voxauiemfonusanimaliseftt&nenquaHbet parte.fed qm
omnefonatverberantealiquo,cx:aliquid,<5<:inaliquo:hocauttm
cftaerirationabilitervticp vocabunthxcfola,quc)ecucpfufcipifit
aera.Iameniniaererefpiratovtiturnaturainduoopera, ficutlin
guainguftum &
Iocurionem, quoruquidemguftusnecefTarius
eft,vnde &
in pluribus ineft , Intcrprctatio aute eft propter benc *

eiTe:ficc3tTpiritu,6c"adcaIoreminreriorem tanquam necelTariu

(caufa autcm in alteris dicta eft)<3c" ad vocem vtfit quod benc.
P h.
y ox aHtem ep foms ammahs ,nec quattts pa*-te : fedcjuomam om-
mafonant percttttente aliquoyCt aliqttid,<£r m altejuo.ida^ esl aer,me
15 rito eafolattocem fttndere cenfendum ejl yqua-cun^ rectpiunt aerem.

lam emm ff>tritu abutitttr natura ad dtto ojftcia, ut Ungtta adguftatii

eji ,cfuaoirem plu
1
Cr adfermonc(cfHorumgttflatus qtttdem necejfanus
rtbus etiam ineft,fermo uero ttt benefit )fic cjtto^ffiritu tttm adnati-
uum calorem ttt quodfit neccffarittm(caufa autem altas dicetur ) tum
kero aduocem } Ht td cjtiodbene efi^adfit.
Voxautemcft fonusanima3is,fed nonper quodcunqjmenv
brum. Scd, quia omnis rcs non habet fonum, nifi percutiendo ali
quid/.aerem, necefie eftetiam vt ifta tm vociferant 5 f. recipientia
acrem. Naturaenim vtituraercanhelatoinduabusadionibus,
{lcut lingua in guftu, SC loquela,fcd guftus cft necefTarius, Si ideo
eft in p!uribus,Ioqucla autem pg melius.Er fiFr vtitur anhclitu \n
caloreintrinfeco,cx:hoceftneceiTarium:ociamdedimuscaufam
£ inhocin aliolibro:cVinvocifcrationcproptcrmclius.
83 Cumdedarauitquod vociferatiodicitur a:quiuoccineis-",qna: voci-
ferantperbranchos,&in3ninialibiijanhelantibiis v ulrmodonotincaie
genusanimalium, in quoinucnicur vera vox,& dicit,Vox autem, &c.i.
voxaut veracftfbnusanimalisproprij,&peimembru proprium. Dein
dc incctpir declarare fermoncm cjuod membrum efh&quod animal elt,
&d.Sedquiaoninisresnon babetfbnum.&c.i.quiaiam declaratumefl
q>omnefonorum non liabetfbnum,nifiperciities,&percufTum inacre,
manifeftumeftqMmpofiibileeitinuenirc animal fonorum ,nifi habeat
membrum,exquofiacpercuties,&percuflum,&aei'em,qiiemimmittat
in lllud membrum,&extrahatabipfo:&cpilkid membrum habeatfigu
ram,&quantitatem,& fitum terminatum.Vndeneccffcefr, vtetiamani
malia vociferanriainrci veritatefintanimalia, quxrecipiuntaereinin-
tcrioribusfuis,&cxtrahuntipfum. miltisenim lnucniuniur lllatr.a, ex
quibus
 .

Dc Anima
quibus fit tox in rei veri tatc. Dcindc inccepit dcclarare cp iftud iuuam5 IV'
tum,pcrquodnaturavrituraereinanimalianhclate,eftaliudaiuua:nen
to,quod eft infrigidatio:& cp natura vtnur eodem membro ad duo,quo-
rum vnumeftvtilc, &reliquumneceflarium,vtdeclaraturin animalib*
&d.Naturaenimvtituraere anhelato,&c.&intenditpcr duasactiones
vociferationem, & infrieidationem. Deindedicit fcd guftus eft necefla
lius,&c.i.iedguftusexhisduobuseftneceflarius lneflendoanimalia: Sc
idco inuenitur in pluribusanimalium.iuuamentu autem fuum in loque
laeftpropter melius: &ideo carenteo multaanimalia. Deinded. Etli-
militer vtitur anhelitu in calore, &c.i.& natura vtitur immiflione anhe-
lituspropter calorem , qui eftinterius & hoc fuit neceflarium animalib*
anhelantibus:&vtitureoproptermcliusin vociferatione. Etlocus,que
nmalt ^"od in co fuit locutus de hac mten tione.eft fuus traclatus, q ucm
fb d a"
helitu. & fecitde Anhehtu.&iftetraclatusnonperuenitadnos.&oportetpcricru-
de anheh- tari de hoc fingulariter. vidctur cnim cp illud, quod dicit Galenus in hoc,
mnofuffi noneftfufficiens. E
cientec di
«tGal. Organum autem refpirationis vocalis arteriaeft.cuiusautem
caufahaecparscftjpulmo.haccnim partcplushabetcalorcmpe^
dibusgradientia,alrjs.indigetautem refpirationc &circacorlo-»
cus primus.vnde neceffe eft interius refpirante ingredi aercm.
5 o i H. injirumentnm autemjfmtus ettguttur : iduero cwus gratia h*ec
tars es~l,pulmo eji.hac entm parte plus habent calorts pedejirta quam
cxtera.tndiget etium re/ftrattone locus ts qm ctrca cor ejl prtmus. qu»
circa neeejfe efi introjfmtu dutlum tntrare aerem.
Et trachea arteria eft mftrumetum anheli tus, dC vocis. cV illud
propter quod fuit hoc membrum, eft pulmo.per hoc enim menv
brumexceditanimal ambulansaliaanimalia incalore. Etindi'
getanhelituproptercor prius.&ideoindigetneceiTario vtaerin
frigidetur,vtanheletadinterius. *
89 Et,cumdeclarauitq?necefle eftvtnullumanimalhabeatvocem,nifi
fit anhelans , & q? per idem membrum facit animal vtrunq; , incoepit di-

cereillud membrum,&d. Ettrachea arteria.&intenditper tracheam

-. . arteriamepiglotum,&cannam.Etmanifeftumeftq» hocmembrumcft
Pria necef inftfm vocis:quoniam in eftremo huius membri eft corp' fimilelinguc,
fitas i manifeftum cp hoc membrum eft pp pulmonem:
an- fiftul*e.& fimihter eft
helitueft quiaeft viaadipfum. Etd. pcrhocenim membrumexcedit,&c.i. quu
adimitte-
hocmembruminucnitur inanimahbushabentibus fanguinemambu-
ad exrra- lantibus,ideofuntcalidioraanimalibus carcntibushocmembro. D.d.
hedu.pria Etindigetanhelitu proptercor prius.i.&iftaanimaliaindigcnt anhc-
t pn con
l, tU j)pcaloremcordisprius,&iecundoproptercalorem illiusmcmbri.

*p puK D.d.&ideo indigetneccflario vtaerfrigidetur , &c.i. pp calorem cordis

monem! ihdiget animal ad immittendum aerem frigidum prius,& proptcr calo-
xcm
 Liber Secundus 97
A"rcmpuImonis:fecuridoindigetvtextrahatipfum.'Ethoc,quoddixit,rie
ceflariumeft.Primaenim necellnasinanheliiueftadimmicendum: Se-
cundaad extrahendum.piimaafitelt propter cor:&(ecunda propter pul
monem.qm,ni(i eflet calor pulmonis,no indigerec animal ad extrahen-
dumaerem frequenter. &hoceftfimileei,quodinuenicurin phuibus
artihcijs,fquiaindigctmutaieinflrumentum,perquodagunt propter
illudjquodcontinguilliinrtrumcnto^abeo^qui vtitur. inltrumetum.n.
nonmutatur ni(iqncoiifumitur,&confumptiocontingcns eiautelt
,

propterutentem autpropteripfum vfum Siigitur pulmodefydetatad

.

extrahendumaerem calidum, tuncmotuseiusnoneftex pedoretancl,

ut opinaturGalenus.&iitaintencioindigccperfcrutacionepcrfe.

Quare percusfio rcfpirati aeris , ab anima qux eft in his parti'

bus,aduocalem arteria, vox eft. Non enim omnis animalis fonus
voxeftficutdiximus.eftenimcxllingua fonareficut tulTientes:
j fedoportetanimatumclTe\xrberans,cVcfiimaginationea]iqua,
fignificatiuusemmquidamjfonuseftuox, «SCnonrefpirati aeris
ficut tusfis:fed ifto uerberat cum qui cfc in arteria,ad ipfam.fignii
autem eft non
poffe uocare refpirantem neque expirantem } fed de
tinentem. mouetenimiftoretinens»
° r H. ttOA iclwfpmtu duclt aens ab amma cpu& ejl tn bts parttbm , ad
eampartem <pua- arteria uocatur,uox ef.necy emm qutlwetfonm am-
mahs uox ejl,ut diximm Ucet emm &
imguafonum edere,ut qut tuf
Jiunt fed oportet id qitod ucrberat ammatum ejfe cy cum pbantafia
.

quadam.uox entmfonm cU ftgmficans: &

non aens qutfjtritu duct-
tur , ut tufiis fcdboc tpfofertt eum qut ejl tn arterta,ad tpfam.Cutus
:

ret indicium efl , ejuod nemo pojfet uocem emittere ducens autreddens

fptritum,fedrettnens:boc emm tpfo mouet,qnt rettnet .

C Oportetigitexhocutpercuffio aerisanhelatiabanima,qux
eft in iftis mebris ad illud,quod vocatur cana pulmonis, fit vox,
5

Nonenimomnisfonus,quiricinanimalib 9 eftvox,vtdiximus:
poffumus.n.facerc fonum perlinguam,ficutapud tusfim:fedin>»
digetur vt percutics fit animatum, dC cdm aliqua imaginatione»
vox.n.e Ibnus illi 9 ,^ no eft aeris anhelati,ficut tusfis, fed per hoc
percusfit aerem,qui tCt in canna.Et fignum ei us eft q> nos no pof
iumus vociferare in refpirando.aut expirando. 6>C nos non moue
mus per illud membrum, nifi cum clauferimus ipfum
90 D.OpoitetigituivtpercufTioaerisanhelatiabanima,quac eftiniftis Efletia vo
mcmbrisadcauam,fici!lud,quodfacitvoceni.nccefleeitiaicurvtefIen- einoneft
tiavocisnonficaliud, nifipercu(Tioaerisanhelatiadmembrum, quod allucV'""
canna dicicnr, ab expullione animae imaginatiua: voluntari*, qux cftin fu^hc-
Dc Anim.cuco.Auer. N
iftis
 .

-
DeAnima
fatladm?
brudr.ab
rftismembris:quemadmodum fiftulatioeftpercusfio acrisadlingua fl- &
animam expellenrem apud
fttilasafiftulantehabentc ima^inationem
cxpuliioe _ .
XT \ .
r r
, , _ &. „ .
,.

aixrmaei neumatum,vel nete.Deinde d.Nonenim omnisfontis,&c.ideft&dixi-

natiueuo musq?necefleeftineflendovocemutpercutienshabeatanimamimagi
luntarix, natiuam.quianon olsfbnusfadtusabanimalieft vox^vt fbnus,qui fitn-
qusdcin nevo i U ntateapud tuffim,& apud motunilineuae.fcd
voxeftfonus.qui
btis. ntcum imaginat:one,& voluntate.&ideodixit.ammatum,&cu ahqua
imaginatione.innuitcnimquod iftaactiocompletur duabusvirtutibus
Primum anima::quarum vnaeftconcupifcibilis,alteraimaginatiua. Deindedicit
moues in voxenim eftfonusillius,&c.ideftptimum cnim mouensin voceeftani
V ° Cee
rc> a imasinatiua, & concupifcibilis.& ideo vox eft fonus illius primi,id*
nima .-^r
lma ,° „ ~ n r - , ~ r *r
, , \
ginatiua eit volentis,&no eltlonus mouetisaere?nheIatu:vtlonus,qui nt apud
,

& concu- tuflim fedmouesin voceeftaliudabifto mouete, IicetnSmoueatnifi p

pifcibilis.
ipfurn> & hoc intedebat,cu d.fed per hocpercutit aercm,qui cft in cana.i.
fedilludprimumoucs,quodcftpropriu voci,percutitaerem, quieftin
canaapudvoce.perillud^quodmoueataereanhelatum. D.d. Etfignum E
cius eftq? nosno poflumus vociferare &c.i.& fignu eius q> primu moues
jn vocemouetaere,medianteprimo moucnteaereinanhelitu,eftcp,no$
nopoflumusvociferarc,dii infpiramusautexpiramus.moues.n.inanhe
litualio inftrumeto vtiturin illa hora,ab inftrumcto prime^ motionisin
percuflionc,quajfacitfbnum.fedimpoFeeft vt vnoinftrumeto vtatur in ™
diuerfisadlionibusin vnahora.D.d.&nos non mouemusperilludmem
bru,nificum cocluferimusipfum .i. &ideo nosno mouemusaeremota
vocisper hocmebru,quodinfpirat,&expirar, nifiquandoincluferimus
anhelitu,& rcddidcrimusipfumociofumaba£tione,qua;eftanhelitus.
Manifeftum autem &£ quia pifces firic voce:non.n.hnt guttur *
hancautpartem nonhabentquianon recipiuntaerem,neeprefpi
rant.fed qui dicunt fic , peccant propter quam igitur caufam ak
:

tera ratio eft

8 t H. patet etiam canfa cur]ptfcesfnt uoas expertcs : mmirttm ftia non _»

habent guttnr-.hanc porro fartem non habent,ejuiano recipmnt aere,

fte^fptrant-.fedqnt tta dicunt aberrant: caufa atttem adaltamjit re-
iefla dtfputationem .

Contradi- Et manifefta eft etiam caufa^propter quam pifces carent voce»

aio , quia carent<n C anna quia non recipiunt aere.&I qui dicit hoc effe, pec>
,

hre^pimo cat.Caufaautem in hocdicenda eft in alio loco.

ncm cam Dicitcpcaufae, propter quaspifcesnon habent vocem,'funt tres.&pri- 91
fcTuipri- moincoepitaremotiore, &d .quianonhabentpulmonem, &cannam.
jnorofte. D.d.caufamhuiuscaufc,&d.quianonrccipiuntaerem.i.quianonindi *

pofuit ea „ tnt i mm
iflioneaeris,aut emiffione. D.d.caufaautem in hocdicenda
a jj Q oco .icJe£t caufiiau tem iftius efle & eft caufa propria , & propin-
ca; propin ^n,
,
i

«oa z/m quahnicaccidenti dicenda eftinaho librode Animalibus.

Dc
 . , '

Liber Secundus 9$
'^
Declfiflu.olfaclibiliacmedijt. Caf. f,

DEodoreafit&olfa&ibiliminusbenedeterminabileeftdi
cft.is,non.n.manifeftum cft qualc quid fit odor,ficut fonus
aut vifibile,aut lumen.caufa autc eft, quia fcnfum huc no
habemus ccrtum, fed peiorcm mukis animalibus Praue.n.odc .

rat homo,<3£ nihil odorat odorabilium, finelxtitia 5C triftitia : fi'

cut non cxiftcnte ccrto co quod fentimus

1 h. T>* °dore & odorabdt mtnus facde explt carc eft, cjtum de ns qud
dxiiafunf.non emm conUat quale qmdjit odor.qttomodo fonus aut lu-
rrten aut color-.caufa ejl , quta non babemus exqutfttttm huncfenfum,
feddetertorem compluribus ammalibus : bomoemm exditer olfactt,
gr
at.y.fine dolore uoluptate mhdfentit odorabthum: utpote ctim non
B ftt exqutfttnm hoc tnfirumentttm.
Odor autem, 3C odoratu difficiliusdeterminatur , qp prjdicla.
cdor.n.non dcclaraturquid fitjficutdevocCjlucCjautcolorcEt
caufain hoc eft,quia iftefenfus non eft in nobis verus , fed eftdc
bilior in nobis cp in multis animalibus.olfacftio.n.hominis eftval
dcdebiJib,&nosnonfentimusodoratumfinedele<ftatioe,autco
tri ftatione:q uia fenfus ifte non cft in nobis verus

I* Ctimcomplcuitfermonemdeauditu,vu!tIoqui dc odoratu, &dixit.

Odor aiit,& odoratum, &c.i. & cognofcere ailt quid fit odor & quid fic ,

odorabi!e,ex quo pofliimusperuenircad fciendum iftu fcnfum quid fit,

fm q?datdocl:rina naturalis,difficiliuse(t ^ fcireuocfquid fu,aut colore*.
Etcaufadifficultatisin hoccfhquianontleclaratur deodore,cuiusodor
fa,&qux* funrdirrerentir propia: vniciiiq;eorum,ficutdeclaranturdifrc Dscumen
rcntic;Colorii,& vocu.Et,cum declarauitq>cadifficultatisin fciendo odo Pjf^PJV
C requid fite(t,quiadria;fpecifica:nonbenecoprehenduinuranobis,de-' .^^
ditcaufaminhoc,& d.Etcaufa inhoceft, quiaift,efenfusno<'ft vcrusin fcnfibilid
nobis,&c.i caufapropter qnamimperfe&cintellicnmus dfiasodoriseft, afenf"neft
quia iftc fenfusdebilior eft in nobistj in multisanimalibus.Er intcdebat " c T re
- '.l

perhocdcmonflrarecaufampropterquaintcllcdtusdifficilecompreben ^ni^in
dit dirTcrciuiasodorui&eft.quiaiflcfenfusdcbilitcrcomprehenditdiffc telleftu.Sc
lentiasodoru fcnfibiles.coprchenfio.n.difrcrcntiarum rcru fenfibilium io qui ca-
ifenfu cftcaufa in coprchcnfioneearumabintellc&u. &ideoquicaret '«»™u,ca
fenfu,caretinte!le<iru illiusgenerisfcnfibiliii. D.d.fedeftdebilior in 110-
ftu ,11,9^
hisqin multisanimalibus.i.incoprehendendo diftetennasodoru mul- ucris feriii
Prohoevi taammalia videnturcognofcereiuanutrimentaperdirfercntiasodoru, bilf. Idcm
dem.vde ficutnosperfaporem.&^non tm in hocexcedunt nosanimaliaaliqua,fci P"° Voli -

neaTallii.
hcer,comprehendendo difrerentiasodorum ,fed in coprehendendoeasa con |;pe t '
[

rcmotofpacio.D.d.&nos nofcntimusodoratumfinedeleclationc, aut ph.tc.tf:

N i) triltitia
 Dtf Anima.
triftitia.i.&non^imusdedifferentijsodorati,nifiillud,quodcftdele- &
#abile,autcontriftabile.i.nonientimusdeeisnifidiffcrentiasma£isc6-
munes.deledabile.n.muItoshabetmodos,&fimiIitercontriftabile,&de
le<5tabilenoninueniuntur,nifiinremotisfimisextrcmis.

Rationabile autem CicdC fortes oculiscoloresfentire , dC non

per manifeftasipfis elle difFerentias colorum , nifi terrentium dC
non terrentium .ficaurem fidodores hominum generatio vide>
tur enim & anologiam haberead guftumj&fimiliterfpetieshu*
morum, cum his quae funt odoris
SOPH. Confentaneum etiam qu<e durioribus Jitnt oculis eodem mod»
eft
colores fenttre, ne% perfpcuas eis ejfe colortm dtjferentias , ntftcum

terrore msrftne terrore:eodem ettampaclo odores hominugenus.enim-

uerofpeciesfaporum,fiadgnftum conferas,cumfpectebus odons habe
re proporttonem acjimtlttudinem uidentur . B
Et uidetur q> ficut fentiut animalia duri oculi colores. q> apud
canon declaranturmodicolorum,nificonueniensoculo,<3dinco
uenies, fic genus hominu fenti t odores. Vr.n.gp cofimili tudine,
qua habet odor cu guftu,q> modi faporu funt , ficut modi odoru.
D.Etvideturq?itahomine.sdifferentiasodorum,ficutaTaliaduriocu
h differentias colorum,quedmodu. n.illi non coprehendunt de dfijs co-
*
lorunificonueniente,&inconueniente,itahominesnon compreheduc
de df ijs odorum nifi dele<ftabile,& contriftabile.Vifum eft.n.propter co-
fimihtudinem,qu$ eft inter guftu m , & odoratum , vt dfix odorum finc
fm numerum dfiarum laporum.feddfiaeiaporu apud nosfunt comprc-
henfibiles,et illa; non :cum in hoc fenfu excedamus omnia animalia, quia
quoquo modo eft ta&us.& confimilitudo,quae eft inter faporcs , & odo-
xes,eft,quia non inuenitur odor nifiin habente faporem , vtdeclaratura
eftindeSenfu,&fenfato. F
Sed certiorem habemus guftum propter id quod ipfe quidam
taclus eft.hucaut habet homo fenfum certisfimum, in aliis enim
deficitab animalibus multis,fecundum autem tadlum, differeter
certificat.unde dC prudentisfimum animalium eft fignum aute,
ingenerehominum feccundum fenfum hunc ingeniofos efTe 3C
non ingeniofos.f m autem alium nullum.duri enim carne , inepti
~i- mente:molesautemcarne,beneapti* ^

S OPH. Sed exquifttorem habemus ?uftatum,properea quodtactus Jitqui

dam , et huncfenfttm homo habeat exqutjitisftmitm. tn reltquts entm
longe tnferior eft caterts
antmanttbus : aiuero taclu , prater caterd
omma exqutfttcfuofmgttur mtmere : cr tdeo prudenttsjimum eft ani
malium
 '

Liber Secundus 99
A mdtum: drgttmetoquodingenere hominum ol injfrumentum hoc in-
gemojiftmt cr" tardi,nec ob tikum ahud : qui.n.durxs habent carnes,
tardo fimt ingento : quf uero molles mgemofi.

Sed guftus cft in nobis magis uerus,quia eft aliquis racftus.Sr,

fnftc fenfus eft in hole ualde uerus, alrjs diminuitur a multis alali
bus,in ta&u aut exccdi mus oia.<3t* ideo eft fubtilior olbus alalib 9*
Etfignum eius eft q?,in gcnerehumano ctpropter iftum fcnfum
cft homo difcretus,& non eft hoc propter aliud omnino. durae.n»
carnis non cft difcretum,<3£ mollis carnis eft difcrerum*
'+ Idefte(t,&fenfusguftuseftnobispfe&iorfenfuolfa&us:quia<ruftus
eftta&usquoquomodo:&fenfusta<£tuseftinnobisperfe&ior:q inom-
nibus alijsanimalibus. D.& fi ille fenfiis &c.i. & licct fte fenfus fit perfe-
i

clior in hoie 5 in alijs animalibus,tamen no confequiiur ex hoc vt fit iu

alijs(enfibusperfe&ior,immodiminuiturineisamultisanimalibus. D.
* d.in ta&uautexcedimus^&c.i.inbonitateautfenfiustaclusexcedimuso-
mnia animalia.& propter bonitatem iftiusfenfusef t ho fubtilior , & dif-
cretior omnibusaialibus qicomplexioconueniensbonirati iftiusfen-
f.

fus,conuenitdifcretioniintelle<ftus D.d.Etfignumeiuseft,&c.i.&fignu
conucnienria: complexionisiftiusfenfusadcomplexione intellectuseft,
gungenerehominum,quando iftefenfus fueritbonus,tunchomoerit
<di(cretus,&econtrario.D.d.&non efthocpropteraliud.i.&bonitasdif-
cretionisnon videtur confequibonitatemaliorumfenfiium.boni.n.vi- Bonltasdi
fushomopoteftefl"eindifcretus,&fimiIiterboniauditus:fedbonitac"tus fcretioms
fempervf difaetus.D.d.dura?.n.carnis.&c.i. &fignum,quodbonitasdi- no vf fcU
fcretionisfequiturbonitatem ta<5tus,eft quodmollis carnis ideftbo- b on,t.a Ee 1
, .

ni ta<ftus,seper videturdifcretus,&inteIIigens,&econuerfio.Ethocquod fuu. bcni

dixit verum e(t.&>cum infpexerisintelligeteshomines,femperinuenies enivis'po
"

cos talis di!po(i tionis,& ideo ho e(t molhoris carnis , q cx*tera animalia. left eu e in
Eftautem ficuthumor,hicquidem dulcis,ilieueroamarus.fic &fi["boi
C &odoresfunt,fedaliaquidemhabentproportiona]iterodorc<3£ audit*-.fed
humorem,dicoautemdulcemodorem<3cdulcem humore:alia bonita." 9
verocontrarium. fimiliterautem&acer&aufterus<5iacutus6(: ,£[".$ op l
pinguis eft odor.fed ficut diximus propter id quod non multum po. in ^oc
permanifefti funtodorcs ficuthumores,abhisacceperuntnoIa j n0 r lc
£
fecundum fimiIitudincrerum:du!cisquidem.n.acroco<5£melIe: n z.Hce j

acer autem a thymo<3d huiufmodi .eodem aut modo dC in alrjs . ncrarioae

30 PH f^uemadmodum autemfapor,ahus ejl dulas t alms amarus:Jic etia ^°"
b Jc
'
^
ahahabent proportionalem odorem eyjaporcm, alta con-
odorcs .fed pnorUas
tr.i : uerbt caufa dulcem odorem , CT dulcemfaporem: pariter etiam ^ ^ pr [
"

aeris, cr auferus, ejr acidus, ey ptnguts eji odor .fedquomam ut di- ntas ™> n
xtmus odores non admodum mamfejltfunt, utfapores , ideo ab eis du- mim u
_"

N iij xerc
 .

Dc Animi
dh» vcro xtre nomina pro rertm limtlitudine
'
: dulcts ntmtrttm k croeo ty meU &
rr oritas £ . , , , ,
fm mate- lc:acrts a thjmo atj} tdgenus altfs.stc ettam tn caterts
na, &r-"m
EtqucmadmoduminfaporibusduIce,&amarum,ficinodo-»
«"ptionus ribus.Sed in quibufdam odor,&faporfuntconuenientes. vcr.g.
fmnatu- odordulcis,6cTapordulcis:&inquibufdamcontrarr).cVideoin<'
& oppofi
uen j tur oc or acutus.& ponticus, &C acetofus, &C delectabilis. Sed
j

bet ipfe fu~ ^ cut diximusq? odores no

funt ita manifefti:ficut fapores, ita ifti
ptacom. nondnr iftis nominibusnififmfimilitudineadfapores.odor.n»
77-vbidi
dulciseftodorcrociiScacut^eftodoralln&fimiliu.cVficdealrjs.
xitArf-or ._. . . a-c
djnaretra Vult declararequomodoconfequunturdifterentixodotum dirfercn *.'

t>a.de vtr tiasfaporum:&d.Et quemadmodum infaporibuseftduIce,&amaru.i. ^civo

ruubus se
Kisrmno ii
quemadmoduminfaporibus eftpnmacontrarietas,fcilicetamantudo
r mexextn
r n -

bilitare, &
& dulce <fo,TexquibusaIij componuntur,iiceftopinandum
i i . i i •

q? in odon-
i • i •
m« cot
s
Bofm na ribuseflprimaconrrarietas.exquacomponunturmedij.Et, cum narra- ^l 'l i
miani.Vi uitqjift^diffeientiardebenteflefccundumnumerumillarum: &quem
„. c 6.
c contr.
admodumeftin illisprimacontrarietas,ficeftiniftis:iiicepit narrarecb £
Zmi. r r
conlequitur unaquax]; lllarum m altero duorum generum t Stcut
11 •
r^
non lemper i i
e
fiium fimileinalterogenere,&d. Scdinquibufdamodor^&fcpor.&c.i. faponbuj
fedinquibufdamfimileconfequiturfimile,&inquibufdamnon,fcilicet ^"^™*,
quod odor,& fapor non erunt eiufdem fpcciei.v.g.cp fapor erit dulcis,& n)e(jjj 5 ft,

odoracutus.D.d.&ideoinueniturodoracutus.i.&,quiadifTerentia:odo ex odori
rumfuntconuenientesdifFerentijsfaporum,inueniturodoracutus.i.cu* bus * XIK
1
ius proportio ad odores eft,ficut proportio acuti ad fapores:& fic de ali js. ^]. ^^
Et,cumdeclarauitq?nosnoncompiehendimusdifferentiasodorum,ni- tant.lderi
lipropterconfimilitudinem eorumcum difFerenttjsfaporiim,vultnar- infra c&
rate op ifta eft caufa,propter quam tranfbmpta funt ad eas nomina fapo- I0 $• |

rum,& d. Sed ficut diximus q> odores &c.i.fed ficut diximusquia diffe-
,

rentia; odorum non funt apud nos manifeflae, ficut faporum , ua q? po£
fumuscomprehendereeasabfq;comparatione,&asfimiIationeadalias,
hocfuitcausapropterquam tranfumimusadcasfecundum fimilitudi- *
nem nomina faporum:&non lmpofuimuseisnomiuapropria ,quia no
inteUeximusineisintentionespropriasnifiperfimilitudinem.D.d.odotT
eflinadulcis,&c.i. manifeftu eft.u.apudnosq? odor dulciseftficutodor
croci,aut meilis.i.q? proportio odons aoci,&odoris mellisad aliosodo-
ieseftjficutproportiodulcisadaliosfapores.&ficeftdealijsodoribus,
Adhucauc ficut audi tuscV vnufquifqj fenfuum, hicquide au*
dibilis,&n6audibilis.illeueroui r!bilis<5£non uifibiiis.cVolfa^
ctusodorabilis&nSodorabilis.non odorabileautaliud quide
fmid quodomnino imposfibileeft habereodorem.aliuduero
paruum habens,cV prauum.fimiliter aiit <3c" no guftabile dicitur*
s o p h. Praterea ut audttus cr untipfnify fenfitum altus eji rei ftudihths
C? inaudthihs:ahus mjibths &
nmijihtlis^jic etia odoratns rei odora-
bilis
 . .

Liber Secuncius i oo
A bilis Cf inodorabilis. inodorabile autem dicitur, partim cjuodnuUum y
T0 ?**' "
prorfus hdbere potefl odore: partim quodexiguum habet^ vxilem :
"

Simihter guflabde ,& inguflabile dtcitur. p otc ft it

Etqucadmoduauditus,<3c:unufquifqjfenfuu,hicquidc eftau' uerri fe»
dibilis &
no audibilis,hic ucro uifibilis &C no uifibilis,fic ct odo^ du tcuu* >

ratus eft odorabilis &C no odorabilis Et no odorabile dicitur no

.

odorabile,autquiaertimposfibilevthabeatodore:autquiaha'
bet odore debiic:aut quia habet malu. Et fic dici tur no guftabile,
" Vultnarrareliicaliquici comuneiltifenfui ,&alijsfenfibus,&quod
omnistenfuscomprehcndit fuumfenfibilcpropiium &ciuspriuatio- ,

ne,&d Etquemadmodum auditus,&c.i.&,quemadmodumauditus,&

vnulquifqjfenfuum comprchendit luum fenfibiIeproprium,&eiuspii-
uationem, v.g.quiaaudiuiscomprehenditaudibile &nonaudibilc, &
vifusvifibile&non vifibile,ficetiamfcnfusodoratuscompreheiiditodo
R
iabile& nonodorabile.D.incccpitnarrarcfccundum quotmodosdicun
turharcnomina pnuatiua,&.d.Etnonodor;ibiledicitur,&c.ideft &non
odorabile,&non vi(ibiIe,&nonguftabiledicunturtribusmodis:autdc
co,quodomninocnietiI!ofeufibili autdcco, inquoinucniturdebiJc:
:

autinquoinucnitur male.ver.g. nonodorabilcdiciturdecarenteodorc

omnino, &dehabentidebile, & male. &ficnonguftabile.

Eft autem olfactus per mediu,ut aerem aut aquam. &C nanqj z*
quatica videntur odorem fentire:fimiliter aiit &C qua:cunq? cum
fanguine &C fine fanguinc.ficut quac in aere etenim horum qus>
:

da alonge occurrunt ad alimentum,quac ab odore mouentur.

» p H.
tlt etum oifaBus per intermedium,ut aerem aut aquam . quippe
Cf acjuattUa mdentur odorem fenttre ,cj~ fangutneapariter cjT exan-
guta.quemadmodum etiam ea qn-e m aere degunt.na cj" nonnulla co-
rum odore impnlfaprocul contendnnt ad ahmcntum
Et odorare etia fit per mediu,ver.g.aerem > c\I aquam.animalia
enim habi tantia in aqua exiftimatur fentire odorem &C fimiliter
habentia fanguine,<5c" caretia fanguine ficut fentiunt aialia , qux
:

funtinere.quacdam.n.mouenturadfuumcibumin remoto»

91 Cumdeclarauithicdeodoreillud, quodpotuitdeclararein hocloco

dicit quod lfte fcnfus ita etiam indiget medio, ficut duo fenfus prcdicti,
,
^q^
tcxuw.
Et fei mo eius manifef cuseft fed debet ita legi , & odorare ctiam nt per
,

mcdium &hoc medium eftaer,autaqua. animaliaenim habitantia ia

.

aqua vidcnturfentireodorcm, ficutanimaliahabitantiainaere.&fecun

dum hunc modum videtur cp animalia viuentia in aere,& non viuentia
fcntiuntodorem. Et (ignum eiuseft cp ,iftorum multa mouentur ad fuii
cibum arcmoto,licet non videant. Apes enim moucnturadfuum nutri-
N iiij mcmurn
 ,

De Anima
menrum a Ioco remotisfimo, & func exanimalibus carentibuj fan^uine 1> .

Uocumen & fimihter in pifcibus, & in multisanimalibus aqua: Et ratiocinauo fu-

tum. ?. te.
''
p cr ii OCjfj UO J dixicde medio,eft ratiocinatio pradicla, f.q> ctim odorabi
73
lefueiitpoficum fuperfenfumodoratus,nonfentietur.Etquod dixitde,
*

vifione.q» natura media,queferuit vifui,no eft aer,fin q> eft aer,aut aqua
fmq'c(taqua,fednacuracois,icaeintelIig("duhicinna queeftmedia,f
quia eft natura coisaqua;,& aeris, & q> odores funt extranei in lJta na. &
carcrt odoribus , ficut diaphanil coloribus. & ficut color ha
£ h^ T '^8 natura
d ilexec. bctduplex elTe.fi eflein corporecolorato,&hoceftefTe corporaIe:&eflc
Idcsupra. in diaphano,&hocefteflefpirituale: icaodorhabet dup!exefle,fcilicec
60. 67. efieincorporeodorabiIi,&elTeinmedio.&hocefteflecorporale, &il-
cor
;'-\\ Iudfpirituale:&illudnaturale, &hocextraneum. Et, cumhocigno-
'l'

& io!.,co. rauerunt quidam , & extimauerunt quod odor non feparatur a corporc
Op. Aui. odorabili, &quod nonhabetnifi vnum efletantum, dixeruntquoda,
i

fextonatu corporeodorabilidifloluitur corpusodorifcrum

, habens corpusfubti-

Ie, &odorem fubtilem, & quod mouetur in aere, donec peruemat ad fen E

Trima ro. um odoratus.Et hocdeftruitur multismodis.Videmusenim quod mul

^
"a l.multa taanimalia mouentur ad nutnmentum per fpacium
* multarum dieta-
ru tcrratu rum,ficutapparet in Vulcuribus & ficut apparetdeTigribus, quaj vene
:

runtad locum pradij, quod accidit in terra Grxcorum a remotis regioni

*al. j. bus. Et*quandoiam pofuimusquodomne fenfibile', quodcomprc-
henditur per medium asqualiter debet fentiri ex omnibus partibus , nifi
,

aliquidimpediat. vndenecefleeft, vtiftudcorpusvaporofum fit cen-

trumvnum, &quodfua femidiameter fitfccundum longitudinemli-
nearum, vndeveniuntifta animalia adfuumcibum, vt dicitur quod Exhoc
inIt "
Vulturesmouencura quincrentismihanbus:
o fedimpofiibileeftvtcor-
r
.

. ' • •, , r maximi
pusparuumextendatur, donecrecipiat talesdimenfiones, cum mipol- $, min
matena recipiat extefionem ad tale vltimurn. maxima enim
fibile eft v t rnu. i<fc

remotio,quammateriarecipit,eftdimenfioignis,deindeaeris. S\ igi- fupra. ^

de P nr
turcorpusodorabilealtereturtotumin ignem,3utaerem , impofhbile
w ^ m . eftipfum recipere dimenfionemmille miliariorum Minimacnim di- . , .

mehonu. l r n pli. 36.

r n r . .
B .

ouam ma meniionum, quam matcnarecipit, eftdimendoterra:, &maximacit n.^i.pr':

,

t:ria reci- dimenfio ignis.& mter hasduasdimenfiones non fentiturex diuerfita- celi.16
pit,eftdt- te haccquantiras, falicet vcmagnitudo vnitis palmi terrarfiatad mille t Co
mefio ter
r.T. &ma-
m ;|j ai- a h ocen im imposfibileeft. Etetiam ft itaeflet, tuncilludcor- £?"„
.j
,
plician
.
\ n-, n-
•, r
ximaedi- pus;(pha:ricum non odotabile necefie eiietvtpenetraret aeremlecun- re cjpju
mcnfio i- dum totum atnquodaer recederct alocofuo
, Et,ciim hocimpoflibi- dores.]
.

|ns:opjpo. leeft, etiam impoflibile eft vt odor fit in aere ficut in corpore compofi- »." de S.
,
u
coTi^vbi to-
tfimpliciaenim non recipiuntodores. remanetigiturvtfitineofi- f

li.betq, cutcolorindiaphano.* Sed tamenapparetquodefle coloris magis eft *EiTc c

(Tubnlitas fpiritualc,quaefieodoris. ventienim videnturadducereodores. &hoc riseit^
ediuifibij-
eft, exquofuircxiftimattim odorem eflecorpus. Sed itaeftdeodorein g,
:sl
P U;
hs m >infi- '• c ri :-~, ee °
mtii Vide nacmtentione,
to. zim.
r j r tr
••
ficutde(ono.Sonusenim ntapaliioneinaere:fedetiam
impeliituraventis:fedcamennonconfequiturexhocvtfitcorpus.quafi
'

^
<l

10I
I(
-

mitur
 Liber Secundus. 101
A igiturneretTeeftin iftisduabuspafiionibus,ffoni,&odoris,cum fuerint
in aere, vc non finr motus illic in aeread a!iam paitem fine alia.

Vnde&dubium videtur fi omnia quidem fimiliter odorent:

homo autem odorat refpiransaion refpirans aut fed exfpira?, auc
'

retinensfpiritumjiionodoratjneqjalongejneq^^propeinecpfiin
nafumintra ponatur,6dhocquideminipfopofitum quo fentif,
infenfibileeffe,omnibuscommuneeft:fed finerefpiratione non
fentire,propriumefthomini,manifeltumeftautem tentantibus,

> p h . Proinde nuletur oriri qiujrio^jicuncld. cjttidem peraque olftaant,

homo uero fhintum qurdem ducens quodfnon ducat, fcdred
olftcit :

ddt,dut cohiheat ffmtum,non olftcit,ncq3 , neq cpropm-

e longmquo
s
quo.nefintrdndres qutdem dppondtur. ^Ac fi quid rpji quuiem appo- '

B ndturfenforio,rdcffe infenfbde,commune efi omnium: no fentire uero

fme reJpirdttone,pecuhdre ejl m hoihws : quod mexpericdo perjjucitur.
Etideoapparetq>ifteeft Iocusdubitationis, fecundum q>om/
niaanimaliaolfaciunteodemmodOjSdcfhomonon olfacit, nifi
quando anhelat infpirans:quando autem expirat,aut rctmet , no
olfacit neqja remcto,neq; a propinquo , ncq; etiam , Ci odorofum
poneretur in nafo.Hoc autem , q> fi fcnfibile fuerit pofitum fuper
ypfumfentiens,nonfentietur,commuueeftomnibus. hocvero,q>
fentin:nonfitfineinfpiratione,eftpropriurnhominibus. &L hoc
manifeftabiturexpcrimentatoribus,

58 Ideft&,cumdixerimusqu6danimaliahabitantiainaqua,&animalia
non fanguincaolfaciunt,acciditqua:fHo quando coceflerimus hasduas
,

propofitiones.f q>omniaammaliadcbentolfacereeodem modo, &po-

C lherimusq?homoolfacir,quandoinfpirat,&nonquandoexpirar,autie- *a.l.aliud.
'
aI ' cl u
tinetanhelitum.confequiturenimcxhoccp, fi* illudanimal fucritnon ? (V
anhelans,vtnonfitolfaciens. D.d.Hocautem,q->fi fcnfibile fuerit pofi- v ,dc?n'c5
tum,&c.i.&hocautem,quodeftneceflariumin omnibus animalibtisvt fuplib.dc
flt medium,&qii6dfcntirenonfier,quandofenfibi!efueritpofitum fup fcniSiiBed
u
ipfumfentiens,c6muncdtomnibus.hocenim opinatur Anftoteles de f.
tactu,&guftu,vtpoftapparcbir. D.d.hoc vero,quodfenurenofitabfq; priiK eu-
infpirarione,&c.i.hoc veio,cphomo,&a!iaanimaliaanhehntiaimpof;i fiui, Ccca-
bileeft vt olfaciantabfq;infpiratione,manifeftumeltper fe volentibus ftu'3> n6
lndigem
confyderare,& expcrimcntari.
•/ * medto op
x-i /• 1 t • r • 1
pofnii <\'.

Quarefangumem non habentia,quoniam non reipiranr, altc #±fc f )

rum vticpquendamfertfumhabentpractereosquidicftifunt, fcd vir|c in r

fJ
imposfibtlcefhfi quidcmodorcm fentiunc:odorabi!isenimfen' ^fajj^
fus
 . .

De Anima- T

fus,&boniodofamenti cY mali,olfacfcusefhAnipIiusautecVcor' H
rumpi videntur a fortibus odoribus,ex quibus homo corrumpi'
turjVtafphaltOjfulfurej&huiufmodi.olfactumquidemigiturha
bere neceffarium eft,fed non refpirantia.
Ita^ fangume carentia,ut pote qua nonfpirent,ahum quempiam
fenfum habere cenfeo4,prater eos yut uulgo dia confueuere. res tamen
non itafe habet:fiquidem odorem fentiunf.fenfut enim rei odorabilis ,
&-fetid<e £7* odorata>,olfaclus cft.Praterea mdentur a uehementibui
odonbut corrumpifa quibus etiam homo corrumpitur , ut bitumtnis ,
gr fulphuris,at^ idgenm alm.oifaciant igitur neceffe eji, non tamen
recipiendo fpmtum

Oportet igitur ex hoc,vt animalia carentia fanguine, crim nofi

anhelant,habeantalium fenfum.Sedhoceftimposfibile, cum fen
tiant odorem.fentire enim bonum odorem, &L malum eft olfacc
re.Odores enim fortes,qui nocent homini,nocent eis , vt putrefa^
dionis,6dfu]phuris 9 cVfimilium. Vndeneceffe eftvt olfaciant,
fed non infpirando*
99 Dixit&,cumpofuerimusq?omniaanimaliaeodemmodo olfaciunt:
&eftmanifeftumq-homo nonolfacitiineinfpirationemecefTeeftvtani
maliacarentiafanguinecum nonanhelant,&vk!eutur venire ad fuum
nutnmentum aremoto,vthabeantaliumfenfumafenfuolfa&us. D.d.
Sedhoceftimpom"bi]e,&c.i.fedponereeahaberealium fenfum a fcnfu
olfactusimpouibiIeeft,cumpofuerimusq>nihilcomprehedit odorem,
nifiperiftum fenfum.comprehendereenimbonumodorem, &malurh
dto]faccre:&olfacereefta<ftioiftiusienfus,non akerius. D.d.Odorcs »
enim fortes,qui nocet homini,nocent eis.& ifta eft fecunda ratiocinatio.
& eft q? ifta animalia in firmantur,& dolent a malis odoribus , & fugiunt
' cos,ficiuhomines.&,quiahominesfugiunteospropterfenfum olfadus, B^
4 rle
oriis oportetvtiicfitdealiisanimalibus. D.d. Vndenecefle eft vt olfaciant,
iiic.3. fednoninfpirando.i.necefTeeftigiturexhoc,quoddiximus.fq>iftaani-
m aha olfaciunr,cum videtur moueri ad odores,& fugere eos.&,quia im-
pofhbile eft vt ifta a&io fit per alium fenfum a fenfu olfadtus,ifta anima-
IianecefTarioolfaciunt :& non eft necefle vt omnia animaha odotcnt
eodem modo
VideturauteminhominibusdifFerrehocfenfitiuu ad ea quae
aliorum animalium:ficutoculi,ad ea que durorum oculoru funt»
Haec quidem enim habent phragma 6i ficut velamen, palpebras:
quas aliquis non mouens,ncqj retrahens non videt: fortiaautem
oculisnihilhuiufmodihabent,fedmoxvidentquac fiuntinluci/-
do.ftc igitur di odoratiuum fenfitiuum,aliis quidem fine opercu'
loeft:
 Liber Sccuncius iot
A Ioeft:i?cutocuh\aliisvero acrem recipientibus habere coopcri"
memum,quod refpirantibus difcooperitur,ampliatis venis cc po
propter hoc refpirantia non odoranr in aqu3 . ncccfiari um
ris.Sc"

enim eftodorem pati refpirantia-.hocautem facere in humido im

posfibile.cft autem odor ficci ficut humor h umidi odoratiuum .

autem fcnfitiuum potentiahuiufmodi eft.

1 H. V/detur Atitem in homtnibui dtfferre hoc inffrumentum a cdtero •
wm ammahum mfirument»: tit oculi ab octdts eorum au* duros eos

habent.nam illi auidem habent feptum £T ueluti utruulum auenda,

falpebr&f.anasmfimoueat^at^ attoilat,non utdet.atix uero dttnsfimt
ecuUs,nihdhabent etufmodi.fedillico uident antfimt in tramlucido.
fic etiamodoratiuumfenforium: altisfineoperculo effie afparet t ficut
itte oculm:m us autem aux reciptunt aercm adejfe utdetur oferimen-
tum,td^.cumff>iatumhanriunt apertn ,dtlatatis uemUs ac meati-
bHS.Ouamtbrem aiut fptrant in humtdo non olfiactiint-.neccffe entm eji
fpinthm ducmdo olfitcianf.attodin hnmidoficri npfl potefi eJt autem ,

tdorficci,ut fiapor humiduodorattwi ucrofenfhrium talepatetia.

efi

Videturigiturq>iftefcnfusinhominibusdift"ert ifcinaliisani
tnalibus,ficutoculi diflferunt aboculis animaiis duri oculi.Ifti.n»
habentcoopertoria.f.paIpebr3s,qu3ecumnonaperiunrur,nonvi
dethomo.animaliaautem duri oculi non habentaiiquod talctfcd
Videut fubito ilIud,quod fit in diaphano . Et fic videtur quod cft
ftnfusolfavftusetiamjfqjinquibufdamanimalibuseft noncoop/
tus,vtoculus.inanimalibusverorecipientibusaeremhabet coo
pertorium.cV^cumiftaanimaliainfpirantjampliantur venx, dC
C. vi«,& aufertillud.Etideoea,quxanhelant,nonolfaciuntin hu'
mido.infpiratioenimneceiTariaeftinolfactu. vnde imposfibile
eft hoc facerc in humido.E t odor eft ficci , ficut fapor humidi . Et
olfaciens eft illud,quod cft in potcntia iftius difpofitionis.
100 Cumdeclaratumeftq?animaiiumqua:damfentiunt odorem finein-
fpiratione,&qua:damcuminfpirationc,vifiimeftq> ca inhoc cfl q>ifte
fcnfusinhominibus,&inanimalibusanhc!antibusdiflauniin crcatio-
ne,&informaafeinaliisanimalibus nonanhciantibus. Qucmadmodu-
enim oculi in homine,& in aliisditferunt ln creationeaboculisanimaliu
durioculi.f.caicntiumpalpcbris. £t, ciim narrauitcofimiiitudincmin-
tcrcain hacintcntione,dcditmodum confimilitudinis,&dixit.Iftienim
habcnt coopci tona,&c.i.& ficut oculi in homine,& in aliis habent palpe-
bras,quibiiscooperiuntur:& eftinipoflibilevthomovide.it quoufq; n5
aperiatpaipebrasi&iuaninialibusdurioculi non habent palpebras,(ed
vidcnt
 De Anima
Tidentfiibitocoloresfa&osindiaphanofinealiquoeoopertorio:itaTid(« D
toro^difpofitiofenfusolfaclusinanimalibusanhelantibuSjdifFertafein
non anhelantibus.In anhelantibus enim habetcoopertoriumnn non an
helantibusautem non habet coopertorium & fic animalia anhelantia
.

indinrntapudolfa&umanhelituadaperiedum viasdaufasoIfa&us,per
quasimpofIibileeftvtolfaciant,antequamaperiantur.queadmodum im
pofhbileeft vtanimaliaboni vifusvideant,quoufq;palpebnE aperiatur.
fedanimalianonanhelantia non indigenthoc.&iftacrit caufa,propter '

Dubium. quam animaliaanhelantia non olfaciuntin aqna. Sed ef t qu^ftio in hoc

quoddicit:animaliaenimdun oculifuntdebilioris vifusaliisanimalib*
fedanimaliamulranonanhelantiavidenturfortiorisodoratushominc.
& oporteret,fi palpebrx in oculisefIent,ficut nafus in animalibus anhela
tibus,vtanimaliaanhelantiaeflentveriorisolfa&us,quam nonanlielan-
tia. Etideoperfcrutandumeftvtrum,nafusinanimalibusolfacientibus

pernafum fitpropteimeliuSjficutpalpebrzfuntin animalibus habenti-

buspaIpebras:autpropternecefTitatem.Siigitureftpropter necetTitate", E
Oppofitu non oportet vt anhelantia fint verioris olfadus quam non anhelantia.Si
i.p'h>. 8i. autem propter mehuSjeriteconuerfo.Sedhoc,quoddicir, amplianturvc
3
Sr"
"^1 nsej&vi^.demonftratq^hoceit propter necefTitatem,n6propter mcli':
<on. Zim. & 9> animaha duri oculi non aflimilantur olfaciftibus fine infpiratione,
Solutio. nififecundumdiuerfitatemcreationistantum:nonq>iuuamentum palpc
brarum eft de modo iuuamenti infpirationis. D.d. Et odor eft ficci, ficut
fapor humidi.i.& odor a ttnbuitur abundantia: partis ficca: in odorabili,
ficut fapor attribuitur abundantia? partis humidae in guftabili. E t hoc de-
clarabmirinlibro deSenfu&fenfato. D.d.Etolfaciens eft illud,qnod
eftinpotenriaiftiusdifpofitionis i.&,cum declaratumeftquid fit odor,
&quomodocomprehenditurper fenium.tuncienfusolfaclus eft illud,

cjuodin natum eftrecipereodores.

Vftabile autem eft quiddam tangibile.cV licc eft caufa qua *

re non fit fenfibile per medium extraneum corpus. necp.n.
tactus.&Icorpusautemin quoeft humor, quod eft quid
guftabile,eftinhumido ficutinmateria.hocautemeftquiddam
tangibile.vnde &C fi in aqua efTemus fentiremus vtiqj appofitum
dulce:non autem effet nobis tunc fenfus per medium: fed in eo qct
itiifcetur humidOjficut in potu.color autem non fic videtur,in eo
quod mifcetur,neq?defluxionibus»
s * th . Gnflal/ile autem ejl taclile cjwddam: atj} hoc in caufa eft , cnr non
wtermedium quodjit alicnum corpm nimirum cjma al. l.ti*
Jit fenjibile per .

nec taclm. corpm etiam m quo ejifaporgujlabilc m humido ut*mate

na:iduer'o eji taclile quiddam tdcirco Jiin aqua ejfemm ,
. dulce &
quidpiam
 Liber Secundus i o5
A quidpiamimieeretur,Jentiremn4'ncc ejfet nobis fenfafer intcrmediu:
Jedquodadmixtum effet bumido,cjuemadmodum in potionc : dt color

non bos modo uidetur,nempe quodmifceatur,aut effiuxionibvus.

Guftus autem eft aliquis ta&us.Et eft ill ud, quod eft in poten>
tia iftius difpofitionis, non per mediu,quod fit corpus extraneu.

tacftus enim etiam non eft fic.Et corpus , in quo eft fapor guftus
,

in eo eft in humidi tate:ficut res in materia &C hoc eft aliquid tan-*
.

gibile.Etideo,finosfuerimusinaqua,& in aqua fueritaliquid

dulce,fentiemusnonpermedium,fedadmifcendofe cum humi^
do,ficut eft de vino.Color autem non videtur , eo q> admifcetur,
neqjquiaaliquidcurritabeo.
I01 Cumcompleuitfermonemdeolfac'tu,& fenfusguftuseftillud,quod
debetconfequinumerumfmordinem^quiinccepita meliori,& procc-
B ditadmagisneccfIarium,inccepitloquideeo,&declarareq>cftaliquista " _ ?
ro

clus,&cppropterhocnonindigetcomprehenderefuumfcnfibilcp mc- ''

dium,quodfitcorpusextraneum,fedper medium, quod fitparsanima- Videjnj

lis. Eui.Gurtusautemeftaliquistactus.&hocnoneftinpoteiuiaalicu vbiindige
ua nicdl J
iusdi(pofitionispermedium,qu6dfitcorpusextraneum.tactusenimcft
etiamfic.i.&irtefenfusnoneftillud,quodeftin potentia lftius difpofi- n 5eclne-
tionispermedium,quodeftcorpusextraneum,fedper mediu ,quod cft ceflicaceta

corpusnonextraneum. D.d.tacltisenimetiam noneftfic.i. ta&usenim <3us,fedc_

ctiamcomprehenditfiiumfenfibilenonper medium,quodjcftcorpuscx _ lbllmni*

traneu:ficuteftdefenfibustribuspdi<£tis. Etquafiinducitiitufermonc
pro rationeq>guftusertaliquistadtus.&quafidicit,guftusautemcftali-
quistaclus,cum comprehendatfuum fenfibilenonper mcdium,quodfit
corpusextranei]m,ficutta<ftus.&hoce(t manifeftiusin fccunda transla-
tione,vbidicit,fenfusautemgurtuscomprehenditperta&um . Et caufa
llliuseftqjfenfibilcperguftum noncomprehenditurper medium inter
C guftans&guftatum,quodeftcorpusextraneum:neq;etiam tactusitaco
prehendit. D.d.Etcorpus,inquoe(tfapor,&c.i.& alio mododicimus
ctiamq>irtefenfuseftaliquista<£tus.corpusenim inquoexiftitfapor,n5
eftgufrabile,nififmq>illefaporexirtitieohumore:cuiusproporrio ad
illum faporem c(t ficut materia: ad formam.& ideo if te fenfus non com-
prehenditfaporem,nificomprehendathumoiem:ctimfit impolubileyt
denudetur ab eo:& comprehendcre humorem c(t aliquid taugerc vndc .

iftefenfusvidetaliquistadus. D.d.Etideo,fi nosfticnmusin aqua, &c. .... ..

i.&>quiaguftusnonindigetmcdioextraneo, ideo,cum nosfuerimusin dtionf.

aqua,inquainueniturahqucdduIi;e,ienticturanobis admifccndo fccil
aqua:n6quiaaquarecipitfaporem abftradtum amatcria,&redditcum Media e„
iftifenfui,ficineftdcmediiscxtraneis,qua: redduntfcnfibiliafenfibus.il- trinfcc3n
lacnimnon recipiuntfcnfibiliacumcorporibus,inquibus cxiftunt, fed |>n^bi^
abftra<fta a materia. Ethocdcmonftratcpip(eopinaturcj>odor noneft cucorpo
corpus.
 s

Dc Anima
h' CTtiftuc
jdesc.76 r
&.<?7. co.
c6rra Aui
ijl-
ribtuja j corpus.fienimei?etcorpus,olfaclusefletaliquista&ijs. D.d.CoIoraute D"
no VjCjetur,&c.ideft color autem non videtur,ita q? aliquid ex co admi-
iceaturcum aqua,autacre,neq; qp ahquidcurrarab eo m acre,autaqua
•»

fedtantum recipiuntabeointetionemcolorisabftra&ama materia. vrt

cen. dicimus in hoc,& fimihbus q> comprehenduntur per medium extraneu.

Vt quidem igitur medium,nihil eft:ut autem color vifibile,{ic

guftabilehumore.Nihilautcfacithumoris fenfumfinehumidi'
tate:fed habet acftu aut potentia humiditatem , vt falfum.bencn.
liquidum ipfum eft,c3diquefa<ftiuum linguae.
9 ot h . Quod autem ad intermedium attmetjiullum eft. Vt autem uijtbde
eji color}fic guflabile fapor.Nihd autcmfafomfenfum efficit jine hu~

midttate : [edhabet atlu aut potcnttahumtditatcm jit falfum : nam

et ipfumfacde liquefattu eft,cr colliquefacienda UnguA- utm obttnet.
JB
Secundum autem huncmodum medium non eft medium* fed
quemadmodum coIoreftvifibile^ficfaporeftguftabile.Etnihil
recipitfenfum faporisabfq3humiditate,fedineo eftin actu,aut
potentia humiditas,verbi gratia falfum.eft enim velocis diflblu'
tionis,&cum hoc diflbluit linguam,
* 0i IftcautcmfenfusdirTertafenfibus,quicomprehendunt per medium.
extrancum in hoc,q> non comprehendit fuum fenfibile per medium. fcd
quemadmodum coloreft vifibile,&imei veritateproprium vifui,itafa
porin rei veritateeftguftabilepropriumguftui. D.d. Et nihil recipit
fcnfumfaporis,&c.i.&nihilrecipitfenfumfaporis,quidiciturguftus, ni-
fifaporfitinhumore,&humoreftin faporofo,autina£lu, autin pote-
eftharaidum in potentia propinqua, ciim vclocitcr
tia: v.gfalfum,quod
Pc0P ter
.-j difloluitur,&diflbluithumores,quifuntinlingua. Et ideoprsparauit
Iparauit natura faliuam in ore:&pr£eparauitbranchosin hominead congregam- p>,
faliua m dumiftam humiditatem.vteamedianteguftentutficca.vndedicimusqp
ore. lapor non eft fapor in actu,nifi in corpore humido inaclu.

Sicut autem vifus vifibilis eft <3c* inuifibilis ( tenebra autem in'
uifibilis,iudicat autem 8C ipfam vifus.)adhuc autem <Sc"ualde fple
<3idi.etenimhocinuifibileeft.alioautemmodoa tenebra.fimili^
ter autem &. auditus foniqj <3c* fiIentii,quoru aliud audibile, aliuct
tionaudibile:cYmagnifoni,ficutvifuseftfplcdidi.ficutenimpar.
uusfonusinaudibilis quodammodo,fic cVmagnuscVvioIctus»
Inuifibileautemaliudquidemomiiinodiciturficut&inaliisim
posfibile:a!iudautemquamuisaptumnatum. nonhabet,autpra
i

ue:ficut quod fine pedibus <Sc" finegrano.fic autem guftus guftabi

Jisqj&noguftabilis.hocautemeftparuumaut prauum habens
humore
 .

LiberSecundus 104
A humorem,autcorruptiuumguftus.videtur autem principiunt
potabile di. non potabile:guftus enim quidam ambo fed hoC
efle .

quidemprauum &corruptiuumguftus.ilIud autem fecundum

naturam.eft autem commune tacftus & guftus potabile.
Sed nt mfits eji reiuijibdts ey mmjibdis ( nam teneb r<t inmfibilei
j H #
•

funt,attamen has ctiam mfks duudicat:)^d h<ec ,ualde Jj>lcndidi(na

tdejttor iniiiftbilc efl,aho tameti
k
modo at^ tencbrx) fic ettam audttns
Crjoni O fdentii:quorum alterum
j
efl audibde,alterum no andibile
attL etiam m/tgm \oni,cjuemadmodnm nifits fflendidi.ut emmparuu*
fonus maudtbuts qitodammodo efi,fic etiam magnm ac molentm.innt
fibile autem partimficut ettam tn alus duitur ejuodprorfits impofiibt
le efi:parttm,Jicnm rtatum aptum^Jit,non habeat,aut certeexdtter, T0 $&**
A<wr
~ut apes ,& mnHcleatum.su etiam guilatm ,rei gafiabdk cr ingujla f
,

lUpua bdts.iduero eJ},<juod ant paruum &t:xdem,aut gufium corrumpen- hicvtfa

«prauu
tem fj^f faporem.Kidetur autem potahde £T irr.potabde effeprmct p^ v

pium.fedalterKmprauHmgHjlum^corrttmpens : alterum fecundum t" r

fiaturam.Eil antem petabde commnne taflm &"gitjim. iavc

Etficutvifuscftrei vifibilis,&ncWifibilis:namobfcuritaseft
«on vifibilij^&ctiam diftinguetur a vifu . dC eft etiam manifeftu
in eo,quod e valde fulges,& fplendens. hoc enim quoquo modo
cftnonvifibile:fed tamenalio modoabobfcuritate. 6C fimilitet
audituseftfoni,<5cfil«ii,quorumvnumeftaudibile,&aliudno
maximi fbni,ficutvifuseftrefplendentis.quemad
audibile,<3deft
tnodumenim minimusfonuseftnonaudibilis, itaaliquo modo
C tftmaximusfonusetiam.Etnonvifibilequidemdicitur fic vni*
; uerfaliter,ficutinomnibuscarentibushoc.&quoddameftinna''
tumvidere,fednon'habet:authabet,feddiminute, vtcares pede»
Ht fimiliter guftus eft guftabilis,& non guftabilis, &i hoc eft, cui*
faporeftdebilis,autmalus,autcorrumpensguftum . Etfimiliter
cxiftimatur de potabili,£C no potabili. funt enim guftus quoquo
niodo:fed illud malum Corrumpensguftum,c\ illud naturale» Et
potabileeftcommunetac~tui,c\guftui.

10} Sermo cius in hoc capitulo eft manifeft'.& abbteuiatio eius eft quoci
nonfcnfibiledicitur in vnoquoq;fcnfuum tribusmodis:autdeeo,quod
carctfenfato proprioi!lifcnfuideeisfcnfatis,qiia:innatuseft liabere:aut
deeo,quodelt (enfibileintffumlfe refpecl:uiIliusfenfiis:autdeeo, quod
cftfeniibilcdebile.v.g.obfcuritas,qua:eltnon fcnfibile fm priuationcro
in Yifu:&colorfplcndens,quieltnonfenfibilis proptcr intenfionem :Sc
color
 :

DeAniina
ColorIatcns,quieftnonfcnfibilispropterdebilicatem .Et inauditu filen- D
tium fm priuationem:& maximus fbnus fm intenfioriem;& fonus latens
fm debihtatem.Etinguftuinfipidumfm priuatione: &horribilefm ma
litia,&debilefmdiminutionem.omniaenimi(tadnrnonfenfibilia:qm
vnumquodqjiftorumeftpiiuatioalicuiusdifpofitionisnaturaliterfenfi
bilisilliusfenfus. D.d.Etnon vifibilequidemdicitur,&c.i.&nonvifibi-
C6fiFem Jedicicur vrr,ficutdf inahisfenfibusmultismodis:autquianoneftinna
diihnctio
y
tumv er i mnino,vtdicimusq?fonuseftinuifibilis,&inco!orenonau
infinito 3!
ditus:autquiaeftinnatusvideii,iednonvidctur,quiahabetcolorem,fed
Phy.$4-& aliomodo abeo,fm quem innatumefthabere,fautpropter intenfione,
rj.in hotx
aut propter debilitatem hoc dicitur no vifibile: ficu t dicitur in eo, qui cffc
S
debilispedis,q>nonhabecpedem. D.d.Et potabileeft commune taclui
Vk°ldf
Me. 17.&. &guftui,ideft q> fecundum humiditatem,qua: eft m
eo, eft tangibile , &'
i7.confire fecundum faporem eftguftabile.
bfii
11
""] Quoniam autcm humidum quod guftabilc, necefle eft fcn-
•.Cct.io. fitiuumipfiusnequehumidumefleacT:u:nequeimposfibilefieri E
humidum.patiturenimguftus aliquid a guftabili fecundumq»
guftabile eft.neceffarium eft ergo humecftatum fore quod posfibi
lehume<ftari,faluatum ,nonhumidumautem,guitatiuum fenfi/-
tiuum.Signumautem,necpficcam exiftentem linguam fentire,
neqjmukumhumidani.hicenim tacftus fit primi humidi.ficuc
quumaliquisquianteguftauitfortemhumorem,guftetakerurn
&vtlaborantibusamaraomniavidentur, propterid quodlinv
gua plena huiufmodi humiditate fentit,
s o P H. Cum autem gufabde ftt humidum , necejfe ejl fenfonum eiw nec
aSlu humidum,nec ciujmodi ejfe ut humettan nequeat -.patitur enim
guttut agufiabdt quatema guflabde.N eceffe ergo efl id quod hume-
ctan potefl,humec~lan ita utferuetur, nec ejfe humidii tpfum.figufla
Uuumfenfonum mdicium hmm efl,quod Ungua ne^ cum praanda F
.

tfl,finttt:necL cum admodum humida : hic emmtaclut Jit pnmi hw~

midr.ut cum cjutfptam degvflato uehementi fapore , degujiat ahum
Cf auemadmodum xgrotanttbus-amara omnia utdentur , propteretk
auodltngua referta eiufmodt humiditatefenttt.

Et,quiaguftabileefthumidum,fuitneceffevtfuus fenfusnon
cflethumidus in perfecftione.necp impotfibile vt liumcfiat guft' .

enimpatiturquoquomododguftabili,fecundum q> eftguftabi^

le.Vnde neceffe eft vt humefiat illud,quod posfibile cft vt h ume^
ftet,&eftfaluatum.fednonefthumidumfenfusguftus. Etfignu
«iuseft,cblinguanon fenrit,cumfueritvaldeficca,aut valdehu'
mida,tacftuscnimipfecritperpriniumhumorem,ficut qui pri*
guftauic
 1

Libcr Secundus i o $
k guftauit faporcm fortem,deindeguftauit alium faporem. dc(i'
cutinfirmifcntiuntomniaamara,quiafentiunt ea per linguam
fubmerfam in tali humore,
Cumdeclarauiteajquajfuntcoiaiftifenfui^&fenfuitafftus, &aliisfen
1 t
fibus,inccepitdicerequoddaproprium membro iftiusfcnfus,flingux,&
d.Et,quiaguftabileerthumidu,&c.i.&,quiamateriafaporiseft humor,
Tt declaratu eft in de Senfu & fenfato,necefle fuit vt recipicns faporem rc
cipjathumorecuiapore.vndenccefleeft.vt-iftefenfusnofit humidusin
aciu,neq-,fitetimpofTibilcvtreciputhumore\cufitinnatus reciperefa-
porem:quod eft impoflibile fine receptionc humoris.& dici t q> eft necef W u d,q 3
fit non humidus in adu:quia illud,quod eft aliquid in atftu , non eft aliqd ljp a
(c vt
innatum recipere illud.quod eft in eo ln a<ftu,r"m q> eft m co in a<5tu vi- u n ° e!t
c* -
.

fusenim,fihaberetaliquemcoloremina(fru,nonreciperetcolores. De- cj [*

indedicir,guftusenimpatiturquoquomodo,&ci.& eft necefTe vtifte itid,qdeit

fenfusfitinnatushumefieri.membrumenimguftanspatiturquoquomo iueoina-
B doaguftabili.&^quiaguftabilifcmperaflbcianturhumidum, necefleeft °|
u ^ m*
vtguftanspatiaturabhumore,quieftinfapore. Vndenecefleeft vthoc in a(^ u
«membrum guftans fit in ea difpofitione,qua poffibile eft vt humcfiat: & ide?. 67.
hoccritvcnonfithumidum infe,&q>fitcumhocfaluatum ab*acciden- ifch de
Aia cft,+
tibus.& hoc intendebat,cum dixit.vnde neceflceft vt humcfiat , &c. ideft
'

&quianecefleeftvthocmcmbiumhumcfiat,neceflecft vt fit innatum fu ^a'orb.

humefieri,Cvtfitfa|uatumaficcitateintenfa,& vtnon fit humidum, iM .1. ph.
Deindedicit. Etfignumeiuseftq>lingua,&c.i.&fignumciuscft, q> hn- *9*
guaapudcomprehenfionem faporum debetfaluanab intenfa ficcitate, cxccdctl
"

&dominiohumoris,eftqiipfanonfentitiapores,quandofueritintenfx exccllen-
ficcitati«,autintenfsehumiditatis,fedtantumfentit,cum fucritinnatura- uis.
li difpofitione,fm quam mnata efl recipere humiditatem faporis, Dein-

. dcdicit,ra<ftusenimipfe,&c.i.&,cumlinguainnataeft recipere faporem

eumeiushumiditate,nccefl"ceft vtfuperipfum non doniinetur aliahu-
miditas.Pnma enim humiditasdominansin hngua lmpedieteam in re-
C cipiendofecundamhumiditatcm .qucmadmodumqui guftauerit ali*
quemfaporemfortem.&poftea gulrauerir alium faporem tuncenim :

non fentiet fecundum faporem propter dominium primi fuper lingua.

Deindcdicit.&,ficutinfirmifentiuntomnesfaporesamaros,quiafentiuc
eosperjinguamfubmerfaminhumoreamarojitaetiamqui guftauenc
aliqucm faporem,&fuaIinguafuerithumefa<ftain humore accidcntali,
tuncnoncomprehcndethumoremfaporisproprii, nifiadmixtum cura
qualitate lllius primi humoris.& fic accidct ncceflario vt non comprchc
datfaporem.quianoncomprehenditnatura faporisindifpofitionc illt,
fccundum quam eft materia illius faporis.

Speciesautemhumorumficut&incoloribus, fimplices qui"

demcontranxfunt:v'tdulcec\:amarum.habite.autemfunt,curai
hac quidem,pingue;cum illa uero,falitum . Mediaautemhorum,
DeAnim.cuco.Auer. O acrc
 *

v.
!
De AniniV
1
acre,& aufterum,cV: ponticum,& acutuirr.fere enim rKtfvidcritur tfc
^flehumorumdifferentise.Quareguftatiuumpotentia efthuiuf'
modi.guftabileautemeftfacftiuumacftuhuius*
SOPH, •
species autemfaporum,ut etiam in coloribus,fimphces qmdefitnt 5-1

qu&funt contran<e,dulce & amarum-.Proxima autfunt, ab uno,pm

gutiab altero ,falfum.His intenectafunt ,acre,cr auflerHm,0"acer.

bu,0" actdum. nam hapropemodu ejfefaporum differenn* mdentur.

Quareguflahuum efl,quodefl tale potentia-guflabdeuero, quodeflef
r
-
fettiuum at~iu eius.
Etmodi faporumfuntficutincoloribus,fimplices quide funt
contrarii dulcis,&amarus,Sequentes autem funtduo, iftum vn",
duofus,iftumautemfalfus.Etquacfuntinterea,funt acutus, dC
ftypticus,&ponticus,&acetofus.ifti.n.modi fere videntur efle
modi faporum.Quapropter necefle eft vt Guftans fit illud , quod M
eftinpotentiaiftiusdifpofitionis,c3cGuftabikfitagens*

Et difpofitio modorum faporum adinuic£eft,ficut difpofitio coloru

adinuicem.quemadmodumigiturcoloresfimplicesfuntalbus,&niger,
exquibuscomponunturalii,quorum quidam funt propinquiores fim-
plicibus,itaeftdefaponbus.fq>fimpliceseorum funt contrarii.fdukis',
&amarus.& fequitur dulcem vnctuofus,&falfusamarum &interiftos
... .

funtacutus,&ftypticus,&acetofus|. Ethoc,quodd.in coloribus mani-

feftum eft:in faporibus vero habet quasftionem.Galenusenim opmatur
"
Dicreflio
quodponticus,&acetofusfrigidi funr,&qu6dacutuseftcalidioramaro.
Et,fi nosconceflerimuscp iftifaporesconiequunturcalorem frigus,
, & :

necefTe eft q> contrarietasin iftis fit m

ilIo,quod eft vltima: calidum , & in
illo,quod eft vltimo frigidum.&,fi concefierimus q> ita eft de faponbus,,
rrima r6 (icuteftdecoloribus.fquodidem colorfitacaliditate, vel a frigiditate,
cotraGal.
tuncnonacc id et i m p flibile. Etvideturq>ha?copinio Galeni fit crror. 5

Vidtmusenim q>amaritudoquandoq;inueniturcumfrigiditate. verbi

gratiaq?amaritudo,qu2eftinfrudibusinprimocremento,demonftrat
ftigus:&amaritudo,quaeeftinrebuscombuftisdcmonftratcalorem.Et
fimiliternoneftimpoilibile vtaliquadulcedoiitfiigidajvideturcnim.q)^
Sc<far6. pla n ta:amarifaporjsapudcomplementumfunt dulces, aut infipida; in,
principio. Et (ignum eius,q>iftifaporesfuntmedii,eftqu6dp!anta:ha-
$entesfapores,nontransferunturexamaritudinead dulcedinem in eis*
*- c ua: nnatx ^unt efledulces in fine,nifi mediante aliquo illorum faporu.,
'
flkriVvt l

tnslatio i
&hocerit(ecitndumq-pertinetiliiamaioexiftentiinilla planta,& ilh\
extremis dulci exiftenti in ea.quemadmodum albedo non transfemirad nigredi-
fijpoia
njerr)) veleconuer(b,nifimedianteahc]uocolorummediorum .ihaliquo
fjt

igiturtransferturmediantecharopoj&inaliquomediante kiano. norf Tertiar

Idc^Tcce.
41. cnimeftnece.fle vttranslatioinextremisfitfupeiomniamedia. EtvnU
-, .
(j uerfalitcr
 LiberSeeunHus. i o6
JC werfaliter per (V manifeftnm eftq?amarum,& dulcefunfiri rine'cotra?ie-
tatis,inqua^umfunt(apores.quapropternccefl*eeftvtalijfapores (int m»
diiinter hosduos,&compofiticxextremis.Sccundum hocigitur debe- Quarcard
musponerehoc. Etnondebemusaduertereiermonem Galeni.fuus.n.
fermononeft verus incomplcxionibus (aporum fm fuasnaturas. Et,fi;
CQnceflerimusqu6domncdulceeftcaIidum,&omneamarumetiamei"fc
calidum.debemusetiam dicereq? hoc non eft nifi refpectu corporishomi
nis,nonrefpec"tunatura:ipfiusrei.expcrientia enim,Iicct teftctur hoc iri
cbrporehumano,tamen hocnondemonftratnaturam ipibrumfaporfi. .

Etvideturquodfapormagisfcquiturhumiditatem&ficcitatem, qua* Quiii Ut 5

caliditatem&fricMditatem. Necefieeft enim aliquam opinari compler
xioncmterminan,exquafitamantudo,&aliaexquadulccdo: &quod
iftjeduxcomplexioncsfuntcontrariarfmhuncmodum. &locus dc hac
perfcrutationeeftinlibrodeSenfu &(cnfato,&etiam denumero modd
rumfaporum. Deindc.d.Quaproptcr necefleeft vtguftansfitillud,&c
sl idcft dcclaratum eft ex prauliCtis q> iftc fenfuscft illud,quod elt in potcn~
tia om ncs ifti fapores & quod lapor,&gultus eft agens,& mo ucns lftum'
,

(cnfum dc potcntia in actum.

Df uflit,t.uigibiUbus,acmtiio. Cap. 7.

D E tangibili autem dC tarftu cadem ratio. Si enim tactus np

vnus fenfus,fcd piures:nccefiarium eftcV tangibilia fcn
left
fUbilia plura elTe.Habet autcm dubitationem , vtrum pla<
resfint,autvnus.
Dt tacltU & taBu eadem eji ratio:Jt cmm tatlus non unw ejifen
fia,fedplurei:<(X tacltlta ettam plura ejfejenjibrfta necejfe eU.

Detangibiliaute.&detactuidemeft fermo Tactus cnim ,ff

nonfueritvnumgenus,'fcdplus,neceiTeeftvttangibiliaetiafint
~ pluravno.Sedeftdubium,vtrumfintvnum,autplura.
l©6 Modo vult loqui de tactu,& dixit.De tangibili autcm &de tactu, &c.
- ,

ideft vtrumautem vnum,autplura vnoeitdubiu,ficutede

tangibilefit
tadu.&fcrmoineiseft ldem.Etinnuitperhoccauiam.propterquam la-
tethocjin hoc(enfu,&nonlatetinaliisfen(ibus.'deillisenim quia mani-
feftum fuitquodfenfibileeurumeft vnum inoencrc,fuitctiam manife
ftumeosefle vnum in genere:in hocfenfu autem quia ignoratum eft
,

dc fuis ien(ibiiibus,fi it stiam ignoratum de fuo fcntu. Deinde dicit*

Tac~tuscnim,fi non fuerit vniimgenus,&c.ideft,fermodeeisin hacintcn
tioneidem ett.Norumeftcmm nobis quodfi tactusnon clt vnum gcr
nus,(cd plura vno,necefi"eeitqi:6d tangibiliafintplura vno,&,(i tangibi-
liafintplura vno,neceflee(t vtiftefentusfitolus vno. fcdlicetconfccutict
inifttsduobusfyllogifmisfitmanifcfta,tamcndeftructio, velpofitioiu
eo eftignorata,
O i« Et
 De Anima
Etquid eft fenfitiuum tangibi!is:vtrum caro&in aliispropor &
tionalc,autnon,fedhocquidemeftmedium,primumauremfeny
fitiuum,aliud quiddameftintus.omnesetenim fenfus vniuscon
trariecatiseirevidentur,vtvifusa!bi&nigri:auditusgrauisc\:a<-
Cuti:guftusamari#Cdulcjs.Intangibj!iautemmulte infuntcon*
trarietatescalidumcVfrigidum,humidum&ficcum,durumoIr
!e,<3caliorum quaecuncp funt huiufmodi.

s ot h £ft autem <jH<eJlio,utrum plures Jint ,an unws: t? autdfit infrume

tum r(i tacfihs taEhuum:utrum caro,^ tn alns quod et proportiene
reff>ondet:an non,fedhoc autdemjit tntermedtum,prtmu.m uerojenfo~
rtum altud qmdbiam tntts Jit.cjuippe omms fenjm untut ejfe uidetur
tontrartetatts ,ttt utfm albt & mgri^audttmgr^uts & acutt :gujfa-
tus aman cy dulcts-.at tn taclth mult* jitnt contrartetates, caltdum,
frtgidum,hHmidum,ficcum,durum,molle,cr' etufmodt alta.
g
Senfusautem tadus,vtrumeftincarne,aut inaliofimili:aut
non,fed ifta eft medium,primum autem fen tiens eft aliud intrinr
fecum,Omnisenimfen(usexiftimatur elTe eiufdem contrarieta'
tis.v,gtvifus albi &
nigri,cV audi tus graujs &L acuti,& guftus dul
cis&amari.Intangibilibusautemfuntpluracontraria,calidum
& frigidum,<3cficcum &
humidum,<3d durum,<3d molle, &afpe*
fum6dene,<3taliafimilia»
107 Gumnarrauit<J>dubiumeft vtrum fenfusta&usfit ciufdcm yirturis
&utplurium,inccepitdiecrciermonesdubitabilcsinhoc,&d. Senfusaiit
taclus,&c.i.&principium confyderationisinhoccft,vtrumfenfusta<ftus
fitin came,autin fimilicarniinanimalibuscarcntibuscarno aut fenfus :

Si^ppar- ta<ftusnoneftincarne,fedcaro eftquafimedium. Etdixithoc. quia, fi

**?
'^ar fittitdedfflSatnni cp fetifustaiftuseftincarne, ita q> proportio carnis ad

iit ficut !o
'pfina fil ficut proportio oculi ad vifum, manifeftum eft cp lenfus taftus _
poruo d- eftvna virtus:quoniam vnuminftrumentum noneftniuvniusvirtuns.
culi adui Si autem fueritdeclaratii cpifta virtusfuerirpluresvna,neceflecft Yt*ca/*
Juj.mani rQ non fit ni(i medium:& vt non firquafiinftfm. Et,cumnarrauit hpc,
?
ieoflis ta^
m ccepitinduccrefermonesdubitabiles.&inccepitabeis,qua:demonftrat
ct 9 fitvna rirtutem ra<ftusefrepluresvna:quiapoftinducetea,qua:demonftrantip
Lirtiis. fam efTe vnam ex hoc,quod apparct cp.cum fenfibilefuerir pofitum fuper
'a.l.caro
carne,ftatim fentiet,ex quo exiftimatur q> if ra virtuseft vna.Et d. fed if t»
icqua *
eftmcdium,&c.i.vtrumfenfustac"ruseftincarne,itaq>fitvnavirtus:auc
npn eft in carne,fed intra,& eft plusqua vna virtus.efl dubium. poreft.n.
aliquisdicerecpcaroeftmedium.&cpprimu (lntiens,quod eft inftfm
plusqua vnti inftf m. Et fignii
iftius virtutis,eft aliquid intr!(ecu,& q> eft
eiuse(t,quiamanifeltumeitqiidcfenfusn6c6prehfditni(i vnacotraric
tat<5,&ciusmedia:vifus.n.c6preheditalbu&nigru&media,& auditus,
graue
 Libcr Secuncttlsi t&j
A gtitle& xcntum & media,& guftusdulce &amarum & media.Tactus aa
tem multacontraria.v.g.calidum & frigidum,& humidum & ficcum & ,

afperum&lenc.&durum&moHej&auacontraria. vnde necefleeft,!vt

iftavirtusfitpIur«vnfl\&q>carofitquafimedium. Echoc,quoddixir, Docum.
Cvi
mahiteftumeft.qm,fivna Virtuscft,qua:comprehendft vnam contrafie j™
p
tatcm,concingic6ppofitumconuerticumoppofito,fcilicetvtque> nonc6 r fica.u.
prchcnditvnam eonrrariecatem,(edpiures,nonfirvhavirruSj &.4.Topi
H&betautemfolutionem quattdam ad hanCdubitatidnem : 5C «*u«.$.
cjinaliisfenfibUsfuntcontrarieratesplureSjVtin voce nonfohl
acumencVgrSuitas/ed magnitudo & paruitas,5clenitas,<3darji«;
ritas vocis,cVfimiliaalia.funtautem &circacolorem diflferentiae
huiufmodi alterae.fed quid fit vnum fubiecft.um , ficut auditui fo*
nus,fic tacftui,non manifeftum eft«

«t f M»
Se ^ cHfilutto qudddm huitts cjuoeflionis : etemm ejr tn alits fcnjt-
B bus flures fmcontrartetdtes t ut muoce non folum acumen crgraui

tAtaicrumetiam mdgmtudo crf>aruitds } cr lemtdi , £T dff>ertt,M uo-

cis } cdteraj,generis etufdem.in colore ettam emfmodt ahdfunt diffe-
renttx.ucrum quidjitfubtetlum: ut duditutfonnsfic ettam tatlm t no
eji mantfcftum.
SedefthiCaliquid.perqSdiiToluituriftaquxftio.Inaliisenimj
fenfibus funt modi contrarietatis plures vno.verbi gratia,in fono
cumacutocVgrauieftmagnum&paruu cV fonuslenis&afper,
(Bdalia iimilia.Etincoloreetiamfuntaliifimilcsiftis.Sed tamen
hon eft manifeftum quid eft illud Vnum fubie&u , ficUt eft fonus
auditus,fic tacTcus.
CQdcdufcrmonc,facientemcredereqifenfustadtusiitplusvno, dedit'
,o8
aliulriicnnonem,quaridub]tationc"fupnucfcrmone",&dixir.Sedefthic
J
aIiqUid,&c.i.poceftaliqiiisdicerealiquidce\ pquoddiflbluic iftefermo,
~J
pcrqueprobatq fcnfustaduseftplusvnor&qjinaliisfenfibus eciafunt
rnodicotttrarietacispluresvno.v.g.qiaiidicusr6prehenditgraue& acu-
tum,&magnti&paruumi&lcne&afperu.&fifrvifusc6piehfditmult«
aibum &higruj&fplendcs&non(plendens.c|uappn6eftnccefle ex hoc
cpta&uscbmpteheditplus vna,vcficpiuies,&q>caroficquafi mediu.Er,
cudedichScdubicacioncfij^fcrmoncypbaccqjiitelcnfiiselt plusvnO,ia
coipiccxcitaremodudebiIitatiscius,&dixit.Sedcniioeftmanireftu,&e.
J
i.fcdifte(ermonofiec]im .qm,fi magnac6trariecas,qita'eftin ta<2u, fitfi-
fhiliscoriarietaciexiftftim vnoquoq;fenfu,heccfleeft vcfubiectu rfiodd
*r0cOntrarietatis,qcftiiicactu,fitvnri,ficutcftin vifu,&ihatiditu.f6nu«
h.eft fubiedti illoiu cotiarioru pra-didtoru.&
fili color cft fiubicclfi md:-»

dorucotrarietatiscoprchcnfibiliu pcr vifiim.fednoeftmahifeftumqtfid

cft vnufubie&ti cotiariotu fcnfustaclus,immoapparctq> fubiedtu rnul
tiplicaturfmmultiplicationcmconcrariorum. Ecintenditpetfubiedtu
O iij hic
 De Anirria ~

7.M&4). hicgenU5,quoddi'uiditurinha:ccontraria. Ethoc,quoddizrt,mamfe- D

iMgresfio,
ft um eft.Neccflecft.n.fipofuerimuscj>vnusfcnfus coprchendit multos

iit un'»ab
'modos contrarietatis,vt genus fubieftu ilhs modis fit vnu. Qni necefle c
imbobic- aliquideflecommuneillimultitudinijquodcomprehendKabillo vno
cto. fe^fu.&,finon,noneritillicaliquid,perquodiflefenfuspoteritdici vn'.
qm fenfusnou cft vnus,nifi per vnam intentione. Et,cu cotrariafuerint
diuerfaingeneribus,tuncvirtuteseruntdiuerfe.&ideoillud,quodreci-
pircotrarietatemcolorum,aliudeftarecipientefapotucontrarietatem:
ciim ifta contraria fint diuerfa in genere.Vnde neceflce , fi ractus fit vna
•virtuSjVt modicontrariorum,quoscomprehendit, fitvnumgenusfubie
j£tumeis,quod dicaturdecisvniuoce:vtfbnus,quidicitur vniuoce,fitdc
jnodisfonoru,&colordcmodiscolorum.Sedcontrariataclus non vnr
Occurrit haberegenus,quod dicatur deeis nifi a?quiuoce,Quale enim,quod dici-
tacitxob- turdecalido&frigido,&graui&leui,nondicitur nifi pure aequiuocc.
lctfioni.
'Etillud,quoddicT:umeftdea;quiuocationeinhoCnominequale,dici- "

diceret ce'
,tur ^ e fapore,de calore & frigore,& odore.omnia enim hec nomina funt S
ide gcnus-in pra2dicamentoqualitatis:&graue&Ieuein praedicamento fubftatix.
tagibiliu, Etideonecefleeft vt,virtuscomprehendenscontrarietatem ,quaceft in
C 'P m
i
graui&leuijfitquoquomodo virtuscomprehendenscontranetate,<su3e
ue & kue c r ln cahdo & fngido necellano,& quoquo modo non , cum llla , quae
'

iiint inp- comprehenditgraue&leue,non comprehenditea nifi mediantc motus

dicameto fcilicetqjnon comprehenditgraue,nifiquando moueteam corpusgra-
>

lde Cc'
^autleue.Etideo oportet opinari cp velit Arift.q? fenfus ta&us eft plus
c.ic-.opp. qua vnus:&o^>caroeftquafieimedium f licetiftefermofitcontrarius
.

«.Me.c.iS iermoniinlibrode Animalibus.fedtamen forteillefermo fnit fecundu

vbi .& tj,
jrjjapparuitillic,fcilicctcp fciuitdemembrisanimaliumin illo tempore.

titates^Sed
tuncenimadhucnefciebatneruos,&dixitqi,infrrumentum fenfus ifti*
4..c^Lj9. .eftcaro.&iftefermodatinftrumenta efle iftis animalibus tangibilibus
pomt easiotracarnem.&hocconuenitei,quodpoft apparuit pcr anatomiam.f •
in ta£tu ) & motu,quod ergo fciuit Arifto. ra- i
ee facihta
ces,&pco-
^ net[il habent introitum **'•
n r r
non e>apparuitpoftperfenfum. v
r
feqLiensq.
htates.ide Vtrum autem eft fenfitiuum intus,aut non,fed mox caro, nul'
& cor.t!". * am videtur eefignum fieri fenfum fimulcum tacfhi .etenim niic
s 8:7 ph. iiquiscircacarnem extenderit.,vtpellemfacies,fimil!ter fenfum
tc.ii.vid
moxta<ftuminfinuat.&tamenconftatq>noeftin hoc fenfitiuu»
tsoiuu c6 fi autem &C connaturale fuerit,citius vticj? pertinget fenfus.
tradicho- * ytrum autem inflrumentum fit tntus nec ne,fedfrotinus caro , nnl
iibus afa^ 1° widetur efle ar.gmento ,cpiodfenfus fiat fimttl atque res tanguntur.
hd ca. 6. gtenimji tjtus circacarnem extenderit ejuidpiam mfleciem membr^
liamca.5. n4redac~tutn,flatim peraque fen fitm imfnmet:(j" tamen conflat no

iflfem eafenfus inflrumentum. quodfietiam coalefcat , multo citius

fenjuspenetret. . r

Vtrurh
 Liber Secuftchis 108
Vfi Vtrumautem fentrensfitintTajautnon/edeftprimumjquod
:apparet.f.caro,exiftimaturqu6d iftud fignum nihileft.f.q>fenfifs
eft,quando tangitur.Quoniam,fi tu acceperis membranam,8d iti
cluas camem ea,tunc eodem modo apparebit fenfus,qn tangitur:
manifeftum q> fentiens non eft in iftis rebus.Si igitur fue'
licet fit
rit confolidatum cum eo,tunc fenfus citius prouenit etiam.
i 'Cumdcditfermone"necefiarium,exquoapparetq?ienfustactuseplus coritinua
»vno,&qicaroeftquafi medium,vtexpofnimus:licetfitcontiaopinione tiocextus.
.Alcx.&cxpofitionemThemiftii.quauisThemiftiusdicat aperte q> ifta
eftopinio Arifto.ficpcaroeftquafi medium . (edifti vidcntur non fcire
xationem,fuperquam fuftentabatur Anft.in hoc.&eft,quiafenfibiliata-
ctusn6c6icantineodegenere,qci deeisdicarur vniuoce,necefleet vtfit Infra.c
plusvno.&nosdicemusronem Alex.in hoc,&difioluemuseam Et,cu "*• .

-, iamcompleuithocdeclararc,&difi"oluerequ«ltionemcontingentemin
|
hoc,reucrf_seftaddeftruendumlllud,exquoexiftimatul'q>caroeftin•- _ - .

itriimentum iftiusvirtutis,&d.Vtrumautfentienseftintra,&c.i.dicere
autq?tan"2;e"sn6eftintra,(edeftinpiimoeorii,qu_*apparent,Cincarne:
caro.n.cu fuevitpofitu fupenpfamaliquod tangibile comprehendct ip-
fum:mhileft,fiq>iftudaigumentumnon tenet,fiq>fenfustactusfit,qua-
idotangibiletangitcarncm. D. debilitauithoc argumentum, &dixit. i mpro i, a .
."Quoniam,fi tuacceperismembrana,&c.i.qiri, fi tuacceperismembra- noioius
nam nonfpiflam,&indueriseacarne,&pofueris fuper carnem aliquod induitx.
J
tangibile,tuncftatim c6prehedet afenfu,acfiefietabiq; illa membrana. '"

-D.d.licet fit manifeftum q> lentiens non eft ln iftis tebus.i.licet fit mani- m
Jertum q> primum (entiens non ert in cute,non eft lmpofiibile v tcaro fit
,talisdi(pofit!onis,f.vtfitmediumquaficutis.inapparentibusaute incar-
neuulladubitatioeftfupcrea,qua:iamdeclaratafunt rone. D.d.Siioif"
;

fuerirconfolidatum.i.&milladifterentiaeftin hacintentione, fiuecaro

fueritcontinuacufentiente,fiuemembranafueritnoncontinua.cutis.n.
c- '' **
fiefletcontiniia,tunccitiusredderetienfum.Continuatioigiturnondat *

carninifi faciIitatempertranfitus(enfus:nonquiacontinuatiodet vtca-

rofitinrtrumcntumiftiuslcnfus. -

Propterquodtalisparscolorisvideturficfehabere,ficutficir
vno quoda
cularitcr nobis aptus natus effet aertvideremur enim
fentire&fonumcVodorem6Ccolorem:c3dvnusquidam fenfuscf
fe,auditus,6dvifus&olfacl:us:nuncautequoniamdcterminatu
per qcFfiunt motus,manifcfta funt prg dicta fcnfitiua altera ec.
eft

n> h. ita^pars hac corporis permdefe habere uidetur, acfcircumqua^

emm uno quodam £T Jonum,0" co-
coalitus nobis effet aer:uideremur

lorem& odoremfentire:& unus effefenfus auditus,cr' uifus £7- ol- ,

'

fatftts :at uero qwa diflmtlum eji idper quodfunt motus,perfftcimn

-ttf <pu* dtximus infmmenta diuerfa ejje.

O iiij Et
 DcAnima
Etideohocmembrurri eftde corporejquafiaerjffefTef: applt/0
catuscumcorporeincircuitu.tuncenim exiftimaremusquodf»
idem fentiremus fonum,cV colorem,&odorem:&q> vifus:6C au"
ditus,<Sc" olfa&us eflet fenfus vnus.modo autem,quia aer,pe* que
fiuntifti motus.f,videre,cVaudil'e,c\:olfacer€ieft diftinclus, appa
rentfenfus,quosdiximusefTediuerfos.
jjo Cudedarauitcpta&use{tplusvnofe^fii,&cpproptcr hoc caro debet
effemediai{tisfenfibus,&c£ dubitatiofuperhoc,exeoq?apparet fenfui,
quxfecitmultoshomincsdicerecpcaioeltinftrumentum ifhus fenfus,
&q>iflefenfuseftvnus,non furficit, inccfepitdcclararc modum, eX quo
contingitiftaexiftimatiocommunisomnibusi&forteipfeeftvnuseotu
jnlibrode Animalibus,quihoccxiftimaucrut. Etdixit. Etideohocme
*brum eft dc corpore,&c.i.&ifta exifhmatio accidk hominibus:quia hOc
«iembrum,Ccaro,affimilaturaeri,fiefretapplicatuscum cofporc.quo-
fiiam,fi aer,fm q> eft medium,fuifletapplicatuscum corpofe, ficutcaro, J»
9
ideft,efletparsc0rporis,tuncexiftimarem q?pidemfentiremus fbnUm
&colorem,&odorem:&q? h.rc triafuntvnusfenfus.&hocidem aCcid.it
fenfibustaftuscumcarne,itaq>fuitexiftimatumeosefl'evnu fenfum. ,

D.d.modoaur,quiaaer,&c.i.fedapparetq>tres fenfusiftifuntdiucrf!»
licet fint per ide mcdium,quia medium no eft parsnoftri.CarO aut , qui*
eftparsnoftri,nonapparuithocinfenfibustaclus, & Fuit exiflimaturtt
eoseflevnumfenfum.feddemonftratiocoegitcp fint plures vno fenfa.
*a.l.gene- fentitenim plura vno fenfibiliin*carne.
**• In tacftu autem hoC quidem nunc immanifeftu eft.ex aere qui'
dem.n.autaquaimposfibileeftconftarealatftcorpus: oporret.ru
firmuee.relinquiturautmiftuex terra& exhisefTe,vtvultcaro
& proportionale . Quare necefiarium cftfidcorpuseffemedium
taduijaptumnatum, pcr quodfiantfenfuscumfintplures*
»*?R. intatluuero idnunc obfcurumefi: ex aefe tmm ant aqua Corput
ammaium confiare nonpotefi-.recpwitwr.n.ui foiidu quidpiaju. refiat
*
erqo ut ex terra &r hisfit mixtum,cuiuJmodl uult ejfe taro , ty quod
tiproportionerejpondet.namfiomnts fenfits perwtermediumtfi, etiZ
tattus.QuareneceJfe C" corpus ejfe inter tacliuum tjuodadharedt
efi

eoahtum^Jifper quodfiuntfienfus ,qut quidempluresfunt.

Inta<ftuauthocm61atet.ipofeeft.n.vtc5ftitutio corporisafa
tifitexaere,autexaqua.indiget,n.vtfitdurfi,remanengitvt fic
ex terra,& ex ftf s 1 c?. f ie,& firib^Neceffe e gi t vt Corp^mediu t5
i
i

gcsfitnpplicatugcui^mediationeerntfenfjiFj&sutplures vno.

m Cumde(!'uaunmo(;nrn,cxquocotingitifta exiftimatio
tadu;,&nonconting;cii)alii£fenfibus,inccepitnarrarecaufam,&neccfr-
in fenfibu*

fitatcminhocq? medium intaclucftapplicatam, &in alii! non applica-

tum»
 »

Libcr Secunctus i o9
<k wrh^d.tfttaiSuaottm^&c.i.taduiautcmacciHuhoc^iw^fftf ihtetio
iatet in co.f.cp elt plus o vnus fenfus,ex hoc, q> omnis fcnfus indiget me-
dio:&animaliaindigentinfalutevtfentianttaneibilia:ideofuitnecefle
vtmediumeflctparscius. Etfuitimpoflibile vthocmedium , quodelt
'farseius,efl'etac]ua,autaer,impoflibl!eeftenimficutd.vtc6ftitutiocor
poriscfletexaereautaqua animalia.n. indigentneceflario corporedu-
'to.exquocontingimc-crtfario vt mediufenfibusraclusefletcorpusad-
•»ixtum,fupcrciuoc!abudarettcrie(lritas,&eftcaro,5:eiusfimileinani-
Ifialtbuscarentibuscaine.&ficcftinrelligendusiftefermo.Etipfeexcira
liitnosfuperhoc^quoddiminuituriniermoneperhoc, quoddixit.Ne-
ccfleeftigitur vt corpusmediumtangensfitapplicatum.i. necefleeftigi
tuttpomnisfenfusfitper medium cum*fenfusnon fentiantfua fenfi- 'al.uthu
:

bilianifitaugendo:&animaliaindigentvtfentiantfenfibiliaoccurrcn-
tia,vtmcdium fitapplicatum,&parscorporis. D.d. percuiusmediatio-
jj
nemcruntfenfus,&luntpluresvno.i.fcnfustaclus.

Demonftratautem qjpiurtsfintjquiinlinguaracfrus. omniia

tnim rangibilia fentit fecundum eandem partem,cx: humorem. fi
quidemigttur&aHacarofentiret humorem^videretur unus&
idemeffefenfusguftus&tacftus: nuncautemfuntduo, propter
id q> non conuertitur
t o * H. autem
tnJiedt eos effe plures is tatlus qui in imgua eonfiflit : eaje
tnimparte tuntta tdBilia^r faporem fentit: Ergx,freUe[ua carofa-
porem fentiret ,fenfus gufiatus & tatfus idem & ~\nu ejfe "\tderetur:
Hunc~\eroduo fimt, quianonft conuerfo.
Etdemonftrateoscffepiuresvnotactuslinguae .omnia enim
tangibilia fentiuntur per idem membrum , 6C fapor . Si ergo alia
caro fentirct faporcm , tunc exiftimarctur q>guftus . 6>C tacftus ef*
fent idem fenfus.modo autem funt duo> quia non conuertitur.

* 1 i tt demonftrat q>, quia fenfus tacluseft plus, quam vnus , & q> hoc !i-
C tet,quiacaroeftqua(i medium tadtus,quicftin lingua, quoniam renti-
mus omnia tangibilia per hoc membrum , &etiam faporem,fuit necefTe
Vtcaro,qua:eftinhocmembro,fitquafimedium,non quafi inftrumeu-
tum,quoniam,fi efletinftrumentum faporis, non com prchendcret tan-
gibile:&, fi tangibi!e,non faporem.idem.n.fenfus idem habet mfti i:mc- Idc fenfus
tum.Si igituraliacaro,qua:eftincorpore, fentlrct faporem ,ficutcaro, »<ie fiabct

quaceftinlingua.tuncexiflimarefqjguftus^&taduseflentidemfenfus.
fipe ^fCiM-a
D.d.modoautem funt Juo.quianonconuertitur.i.modoautem noac- c.io-?. &.
cidithoc,quianonconuertitur,fq->omniscaroguftansefttangens: fed jde Afo,
noiiomniscarotangcnseftguftans. c6, 5 0,

Dubitabit autem aliquis ftomnecorpusprofundumhabec:

hxcautemefttertiamagnitudo: quorumaut corporumcdium
elt aliquod
 . :

' DeAnima
eft aliquod corpus^non contingitipfaad inuicerri fetangerc.hu/ £>
midumautemnoneftfinecorpore,nechume&um:fedneceffecft
aquameffe,authabere aquam:quaevero tangunturadinuicerrt
in aqua , nifi ficca extrema fint, necefTe eft aquam hahere medivi,
quo repleta funt vltima.fi aiit hoc verum,imposfibile eft tangere
aliquid aliud in aqua. eodem autem modo &C inaere. fimiliter.n.
Yehabetaeradeaquoefuntinipfo,&aquaadeaquf funtipaqua.
latet autem magis nos , ficut dC qug funt in aqua animalia,fi hu>
me&umtangithume&um» ,

sepH. Veriim qn&rat qmjpiam ,fomne corpus hahet altitudmem , atA

h&c eji tertta magmtudo: quihus autem duohus corporihus mtenacet
corpus aliquod,fien non poteji ut eafemutuo tangant.humidum^ rio
ettfinc corpore,ne<fc madidufied necejfe eflliel aquam ejfe,liel aqttam,
*
habere: qua "\ero tn aquafe mutuo tangunt,cu extremafcca nonfint,
necejfe efi aqua haheant mteneflam ,cums plen* funt extremitates.:
ejuodfihoc "Merum efl ,fen nonpoteft "Vf aliud tangat ahudm aqua
eodem etiam modo m aere: fmditer emmfe hahet aer adea qudtfunt
inipfo,at% aqua: latet tamen magis nos , utetiamea ammahaquA t,

in aquafunt,an madidum tangat madtdum.

Exeis } inquibushomodubitat,eftq>omnecorpushabetprox
fundumjCVhxCefttertiadimefiOj&oorpora^interquaeexiftitali
quodcorpusmedium,imposfibile eftvttangantfeadinuicerr»,
'& humidum non eft extracorpus,ne<^ humed:atu,immo neceffe
eft vt fit aqua,aut aliquid,in quo eft aqu3: 8>C ea, quae occurrut fi^
^bi in aqua ad inuicem ,cu extrema eoru non fuerint ficca , neceffe
eft vt Iter ea fit mediuySt' eft illud,in quo vltima eoru sut fubmer
/a.Et,fi hoc eft verfijimpoFeeft vt aliqd tangat aliud in aqua.Et *.
f
.fimiliter in aere.aer.n.ita eft cum eis,quae funt in eo,ficut aqua cu
,«is,qug funtinaqua^v.g.animalia^quaefuntinaquajficorp^hu'
.meciatum tangitcorpushumedlatum.
1
[}
'"
Ciim declarauit cp tadtusindiget carne pro medio, &9 eft plusquarh

vnus,inccepit etiam quaerere vtrum iftefenfuscum hoc,q> indigetcarne,

'.
indigeatetiam medioextnnfeco, autfufficitetiacaronnemedioextrin-
•
fcco.& lfta quatftio etia accidit n guftu, Et dixit,Et ex eis, in quibus ho-
i

mo dubitat, eft, &c.i. & dubi tat homo 111 hoc,utrum tadtus;indigeat me*
droextriniecocum b.ocq?indigetmedio,quodeftcaro. omne.n.corpiis
habetprofundum,&efttertiamenfuracorpotis. D. d. &corpora,inte"r
qu? eft medium,&c.i.et, cum omnc corpushabet profundii , neceflecft
:vtintcr omnia duo corpora non fe tangentia lit corpus.&jCiimita fit,coji
':, • • > tineit
 . . ,

Liber Secundus uo
A Bngitvtcbrporaficca.intcrquxeftmcdiumcorpushumidumjimpoll-
bileeftvttangantfe adinuiccm ,abfq;eoq?fua:fupefficiesfint humefa-
(ilaeab illo corpore humido. &humidnas impofllbile cft vt fit extra lllud
rnedium,v.g.corporahume&au.quoniamimpoffibileeft vttancranrfe, Duo cor-
nifi inter ea firaqua , aut aliquid aqua:. D. d. & ca qux occuirunr libi iq
,
P ora ^ ura
C
aquaadinuicem , ciim exrremacorum fuerintnon ficca,&c.i.&, cu coi-
f^ie^te
t>oraficcanonoccurruntfibiincorporibushumidis,nifiexrremacorum cocigcro.
fuerinthume&ata,ne<:efleeft,vtnonoccurrntfibi,niliintereafitmediu: " '

&eftcorpus,inquofuperficieseorumfunrfubmerf£'. Et,cu itafit,impof

fibilc eft v t corpus ficcum tangat corpus ficcum in aq ua, aut n aere nifi i :

intereafitcorpusaurexaqua,autexaere.D.d.Etfimilitercriamdeacre.
aereivirn,&c.i.& ita eft dc aerc, ficut de aq ua in hoc fed humefadio eo- .

rum,quasfuntinaqua,eftmanifefta fenfuwthumefactioautem corum, tjHumcfa

<gue^untinaeie,noofentitur:fedratiocogitcani eficeiufdem modi.v.g.- «^oinaq
animal,quodeftinaqua.quoniam,cum manifcftumeftq>impoflibi1e f ft"^)"
B cftvt ahquidtangatnifi rneaiante aqua, ficdcbet eflc in animahbus, rc dca,qd
quajfuiuinacrc. inaereja-
tet fensu.
Vtrumig«uromniurnfitfimiliterfcnfus^»naliorurrialitcr,fi< ld =l,nmo
i

cutnuncvidetunguftusquidem&tacftusin tangendo,alr}aute jdZi.Vce

itlongecliocautem noneft.feddurucVmolIeperaltera fentimus, ner.&Co.
ficut cVfonabile cV vifibilccV odorabile : fcd alia quidem a longei con
L9
- c:

'{f
alia veto a propc propter quod latet , quoniam omnia fen timus
:
bcslhlcc
permediunv.fedinhislatet EtquidemficutdiximuspriuscV ft
. nj.adfi-
neru
per pellem fentiremus omia tangibilia, ignorato quoniam prolrr •

betjfimilitervtiqjhabeiemusficutcVnucinaqua cVin aerc.:pu

tamus enim nunc ipfa tangere,c\' nihil effe per medium
C s
Vtrnm tgittw ommum Jimditer ftt fenfus , an altoru aiiter, nt nuc
yidetHrgnffus quidem eytacfus tangendo,altj autem e lonqmauo?id
lOPKi:
~)>ero non tta fe habet :fed dumm & molle per alia fentimus , cjticm-
admodit crfonatitmm , ry
O" odorabdefed ah.a e locrtncjuo,
"\ijibile,

aha e propintjuo.-yuapropter latct:quandot]iadcm omma fcnttmus per ..

mtermedium.ueru in hts latet. ^At(]iu, utftperitts dixtmws, {ffiper

rnembranam fcntiremui omnta tacldia , nefctcntes e.tm tntercederc^
*que afficeremur, at^ nunc in aqua
J
& in aere : ttidemur.n.ea tan?c-
rt,(? nthtl ejfe tnterieclttm

Vtrum igitur fenfus omnium rerum eft eodem modo , aut fcn^
fusrerudiuerfarum eftdiuerfus,vtexiftimaturqiguftus J 6vl ta<5?
funt per tangere, alia aut funt a remoto i Aut non elt ita fcd rios .

etiamnonfentimusdurum,&mol!e, nifimediantibusalrjsrebK-,
iicut femimusfaclens fonum, 6C Yifibile, &C audibilc. fed iitaa re>
:
moto
 Dc Anima
moto,cV illa duo l propinquo. Et idco non fuit perccptu. 6C G n8 &
omniafentimusperaliquodmedium/ednoncomprehendituri
nobisinhisduobus.Iamenimdiximusetiam priusq>,flnosfen.»
tiremus tangibilia membrana mediant^ita q> non percfperemua
eam , tunc difpofitio noftra cffet , ficut difpofitio noftra modo in
aqua,aut in aere.modo.n.exiftimamus tangere ea,& nd eftiflticf*
1 14 Et,cum fuerit conceiTum hoCjCjuod diximus, q? cofpOta ficca" impoilt
tangant fe in corponbus humidis, nifi intcr ea fit aliqtfod cor-
bile eft vt
pusexillo humidO,quxredum eft vtrum ientireomnia fenfibiliafiatcd
dem modo,f pcr medium,autfentire res diuerfas fitdiuerfum,-fi epfchti-
rcquafdam non eft per medium, vtcxiftimaturde tactu &guftu,& quaf
dam pcr medium < & finc tactu,ied a re mot0,utauditus,& oIfactus,& vi-
,

fus. Autnoneftita.iedomniatangibiliaientimuspcridem mediu j pe»

quod fentimusilla tria refidua.fed tamen difierunt in hoc,q> fenfiblliaid
jftis & in tactu, & guftu a propinquo,
tribuscOmpreh&Iuntur a remoto, E
Er,curh fentimus omnes res nifi per medium extrinfecum Ced
ita fif,non :

iftud mcdium non percipitut a nobisin tactu.Qoemadmodum,fi fcnti-

Tcmustangibiha mediantemembrana.abfquceo q> percipercmusiriam
membranam effe fupef nos:quohiam diipofitiO noftra efiet cu bac m€*
- brana,pcrcuiusmediationem lentiremus rangibiliaabfqueperceptio-
nciihus,ficuteiTetdifpofitionoftfainfentie'domcdiatcaqua,autaere.C
qucmadmodum accideret nobisexiftimare q> nosnon fentimus tangibi
lia nifi tangendo,non mediante illa membranafeum non percipimusil-*
Ucfi'eomhino,ficpofribileefthocacciderenobisinaqua,autaere,fiexftj
mareq>nosfentirriusres finemediatione earum fednosmrei vcritate
••

nihil tangimus, nifi pcr mediationem earum.

Sed differt tangibile a vifibilibus &£ fonatiuis: quonia illa qui> 3

demfentimusexeoq»mediummouetaIiquidnos:tangibiliave/'
ro nona medio,fed fimul cum medio ficut pef clypeum percufV £
:

fus:nonenim clypeuspercuffuspriuspercusfic, fedfimulacci'

detvtraquepercuti.
s o T H. Se& tatlile differt a uifibilibus cy fonatiuts fipHk Ua
1 cjuidemfcn**
timus medio alicjiudin nos agente: tacldia uero non dwedio y fedunk
cum medio : ueluti is qm traieflo clypeo percuffns eff.non.n. percufStti

ciypeuspercufsit y fedcontigitut ambo fimul percuterentur . .

'

Sed tangibile differt a vi fibi!ibus,cY facientibus fonum. nos.m

fcntimusifta,itaq>mediumagitquoquo fnodoinnobis:&nos
in tangibilibus non a" medio,fed cum medio, V. g. illi, cui accidit
icftusmediantefcuto.fcutum enim noneftillud :quod percuffic
ipfum,cum percutiebatuvfcutum, fed acciditq>percuffioambo^
rumfuitfimuL
Ideft
 Libcr Secimdus in
B ldcft,fcdlieetton<equuurexhoefermoneq>tangibihanbn fintnifip
%l 5 fncdium ficuttres fenfus,tamen opinatidum eft q? aftio medi in hoc fen
j

funoneftficuta<ftiomedijinillis.fedtangibiliaaifFeruntacoloribus,&
afbnism hoc, quodindigcnt medio: quiafenfibiliainilliscribus primo
aguntinmedium,dcindcmediuminnos,cangibiliaautem infimulagur
innos,&i»mcdium. Seddcbesintelligcrehicper fimuI,non qniain D<*«i«ctt
eodemtemporepatitur mcdium &fenfusatangibilibus,&iniIIisduo-
,
tuai *

bus temporibus, cxiftimacur enim q> vifus & aer alteranrur a calore in
,

codeminftanti:fed intendit hic per prioritatem ,&pofrenorttaremin

illis priontatem fm caufam , C q> fcnfibile cft caufa remora in morionc
,

(cnfus,&mcdiumeftcaufapropinqua. Inta&uautcm mcdium,&fcn-

fusmouenturinfimulatangibilibus.fedmediumnihilfacitinhoc,fed
q^ q
cftalxquodaccidcnscxnecciritate:nonquiaeftnecefleineflefenfus,(icut diumene
rncdjum eftmcceflariilincflealioru. Etideoaflimilauitpaflionemno- ceflariii i

ftramatangibilibuspaflioninoftrarapercuflionemcdiantefcuto.Que- u<a *-
B madmodum igiturnon dcbct aliquisdicercq> fcutumeft neccflarium
"
inactionepercuflionis noftr£,ita q>fcutum fitcaufa propinqua,&per-
Cuflio cft caufa remota.ita eft Je acrc ciim tangibilibus,f q> non dcbet ali
qujsdicercqiilludncccflceftadfentiretangibilia, feddicimus quodin-
nmul patimur nos& fcutum ab ictu.per (imul igitur debcmus intellice- D°cum«a
yepriuationemprioritatis,& pofterioritatisincaufa,non iu tempore. ' tum
Etincendcbatpet hocdeclarareq? iftudnoncflmedium*fm q? eft ne- **-I-nifi.
ccflarium omnifenfuiinfcntiendo:fedmedium,quodhuiufmodicftiii
Jioc fcnfu,eft caro.& hoc,fi dicecur medium,eritfm accidens. Sic igitur
imelligcnduseftiftelocus. non q> Arifdubitauitinhoc, &noncomple- Hic foluf
uit,ncquedeclarauitmodum, fecundum quem dicitur quod tanaibi- dodubiw
t,on e Th =
£ lianonfentiunturntfi per mediumextnnfecum . Ncquccriam Arift.
inhocfermonefuitvaldeobhtus, ficutdicit Themiftius,&alij. Dicunt '.

"^js
cnim q>nos, ficonceflerimusqjcangibilianon comprchcndunturin a- ciuditex-
kier.folb qua , &
in acre , nifi mediantibus iftis , quid pofiumusdicere iu compre- ponem eo
•-henfionequalitatum tangibilium in iftis duobus medijs ipfis? Etego "f": TnU5
,dicoq7,obliuiofoi'tisnonfuitnifiadicentehiincfcrmoncm,licetfitval ca
„'
,g/
dcdiflicilis.fmqjapparct. OccnimanimaI,quodinnatucfteflcinaqua,
aucaere,npnfc»citaliquamqualitatemcaliditatis, autfiigiditatis ineis,
fi.fuerintinfimplicirate,quamdebenthabere,qutaeftlocuscius natu- Quarto
rahs,&Iocuseftfimilislocato,vtdeclaratumeftinfermonibusuniucr- Ph.t.c.4*

falibus.&iamdeclaratumeftqifenfibilceltcontrariumantepaflionem.
Et,ciimitafit,animal non fentitcaloremautfrigusinaerc,auttnaqua:
oifiquando cum eis admifcentur corporacalida,aut frigida,i!laergo
<corporafuntaltaabaqua,&abacrcnaturali. Et.cumitaht, illud,quod
acciditex hocquandofcntimusq? acr, autaquacalefactafunt, autinfri-
gidata,illudidcm acciditincorporibus,qux apparcnt Tifuieflealiaab
aerej&aqua.fqjnosnonfentimusea, nifi mediantcaqua, &acrcnatu-
xali,vtdcdaratumeftcxfcrmonepra:di<5to.Et,fiacr,&aquaconcincntes
animalia
 . .

r
De Ariima'
Animalia,haberentqualitatcm contrariam ,tuncimpedirenteompterien 9
fionemqualitatumcontrariarumabanimalibus. Etpropterhoc,quod .
tJ

diximus,non ef i opinadum aquam calefieri,dum fucritaqua pura neqj ,

<p acr infric*idetur,dum eft aer purus:fed hoc accidit propter corpora ad-
mixtacumeiscalida,auifrigida.&hocfecitdubitarchomines,itacpfri--
Tmiocce giditasnon eftaccidensinfeparabiIeaqua:,ficutcalor igni &iftaexifti-» .

^ 6 7: matioaccidit,quia vulgusconfueuitvocareaquam, dumliquefadtiorc-

.

manetinea:licetinrei veritatcnon eftaquapura,fcdadmixta.iftaenim

qualitascftmagiscognitaoirmibusfuisqualitatibusfenfibilibus,ficutca>
lorinione.&ideo vulgus nonabfblute uocatignem, qui infrigidatus
cft propter adraixtionem corporum fngidorum.& forte vocatigne eor->
. poracalida licetfint humefacla per mixtioncm,dum remanent caiw
:

. dacalorei<nico.

Omninoautemvideturcaro Sdinguaficutaer cVaquaaduk

fum&auditum&olfaclum fehabent,ficfehabereadfenfitiuu,
ficutillorum unumquodqr.ipfoautefenfitiuo tacfta,necpibi,neqj g
hicvtiquefietfenfus.vtfiquisponatinocuIumvItimumcorpu&
album.Quaremanifeftumeftq?intusfi ttangibile fenfitiuum, fic
-, . enimvticpacciditquodquideminalrjs.appoiitaenimfuperfenil
' tiuumnonfentiunt: fuperautemcarnempofita,fentiunt; quarc
raedium tactui eft caro
SOPH. omnino utdetur caro cr itngua, ut aer (tjua aduifum audt & &
tum £T olfailu habet, ita habere adjenfortum , ut illorum unuauodfr
Jiatttem tpfum tangatur fenfortum , ne^ htc,ne^ iUicfiatJenJus: ue~
lutijiqius pofnent corpus altquod albumfuper extremum oculum.Ex 3
qito ettam perfptcuum eji tntus ejfe ret tafitltsfenfortum. hoc entmptt
c7o ut tn c<xterts euentet : nam Ji apponantur fuper fenfonum , nori

fenttunt:at f, apponantur fuper carnem,Jenttttnt. Ouarc tntermedtum j?

tacltut caro eji

ficut aer cV aqua
Et vniuerfali ter videtur cj> caro SClingua eft ,
eorum apud fen^
in vifu, cY audi tu, &L olfa&u.&l fic eft dilpofitio
--

fum,iicut difpofitio vniufcuiufcp illorum duorum. fed ipfum fe\r

tiens,cum tetigeritnoncaditiilic,nequehicfenfus.v, g.fialiquis
pofueritaliquodcorpusalbumfupervifumniedium. Dicamus
igicurqjmanifeftumeftc^fenfustacluseftintcrius.cAifinoneffec
hpc,contingeretineo,quodcontingirinalr)s.qu6d,cdmponcrey
turfuperfentiensnon fentiet. caro autem fentit. cilmfuerit pofi/
tum fupeream, vndeconfequitur vt carofit mediuin tangente/
x 1 6 Cum declarauit modum, fecundum quem dicitur q> aqua & aer funt
mediaintadtUjfidebeatdicimcdia^eucrfuseftaddicendumillud^quod-
eft medium
 "

L ib cr *
Sec urfd us tn
A eftmediurnirirti veritatcinhocfenfu,fillud,quod'eftimpbfnbilevffi-
neeo lentiat if te fenfus.& cft caro, cuius proportio ad ipfum elt ficut pro*.
portioaquae&aerisadaliostres. Etd. Et vnuieifalitcrvidetur,&c.i.&;
vniucrfaliteropinandumeftc£caro&!inguafunttac5tui,&guftui, ficuc'
der&aqua vifui,&auditui,&olfac>ui.D.d\&ficcftdifpofitioeoruapud
icnfum,&c.i.&difpofitiocarnis&Iingueapudtangens,&gufransfitfi-
cutdifpofitioaquar&aerisapudtresfenfus. D.d.fedipfum fentiens, ciini.
(etigerit,&c.i.T&in omnibuscumfuperfcntiensipium fgcritpoiirum tSeftfibili
icniibiIe,nonfentietomnino.aut,(i fentiet,male:vtaccidit,cum fupervi- P°^ tli '";
U
fijmfuerirpofuumaliquodcorpusalbum.D.d.aliamdemonftrarionem nO^f nnc'
apra:di&ac^carocftquafimedium,nonquafiinftrumeiuum,&d. Di-.ide iuora
camusigitur q? manifeftumeft,&c.i. &manifeftumeftqj fenfus taclus"t-c. ?8.&
eftintracarnem :&cpcarononcitquafiprimuminftrumentumei. quo 1 ibl -£ aro
en,e" mrn
niam,fiitaefIet,contin2eretineouuodcoiuin2itinalijs,l.cbcumfcnfibi
/t-
i r r ^ r >° •'*.,..; non Olga-
Ieelietpofitum(upcrcarnem,nonfentiretura virrute tangibib: quem-' nurn feu ,

B admodumcolor,cumfueritpofitusfupervifum,non fentietur.modoaa mftrmta-

tem, quia videmuscp virtus tangibilis non fcntit', ni(i quando tangibile & 9 .fe_dop
fucritpo(itumfupercarnem,necefteeftvrcarofumedium non initru- ES^f-t."»
mentum.Ethoc,quoddixit,manifcftumeftperfc,qm hoc,q> tresfenfus sefii&sc-
indigetmcdio,«uue(t,quiaaccidit fuisfenfibilibus,qu6dfunt rcmotaab fato,& fc-
autquiaimpollibile eft vtrecipiant fuafenfibiiia, nifi fint priusin
cis, tUtloCol-
Hurt con gec ca P*
medio vt plura videnturcontraria, fcilicetcjinon transferunruradex-
: ~
trcma> ?™ P
rius transferanrurad medium. &,fi hoceflctpropter hoc, ns carnTs,
ifcremnc'
idextrea, qjfenfibiliafuntremota, contingeret vtfentircnt,quandoeflent pofua &in cap'
afi pnus fupcrcos. tuncenimnon indigentmedio. fednonfentiunt :ergonon ** iuuamd
pratur jndigcnt medio , ni(i propter ipTum fentire Et quia hoc accidens non
.
£? V
ren s ' 1

idmedu. ? u .

poteitattnbuivni
•
„ „ tr -r
eorumeffentialiter, r
,

cumcommunefiteis,remanet
,
«us. Vide
\AH. f.Ph. cot.lira.
isldeio. igiturvrhocliteiscommunepet naturam communem tribusfenfibus.
Meu.i;. iednullanaturacommumseftcaufain hocaccidcnre,nifi hoc,qu6dfunc ,
4e fupra
(enfus :ergo indigenria medij ad fenfuscfteisin hoc, quod fenfusj, non

q fecundumqu6dquidafenfus:ergoomnis fertfus neceflaiioindigetme-

dioinipfbfentire.non quodmcdium eftin iitis tribus fenfibustantum:
qniafenfibiliaeorum funt remota.vtputat Alexan.quoniam, fiitacftet,
tra
contingeretqu6d,cumcfl"eiupolitafupereos,feiuiient. Ethoc,quod 9° .

dixit Alex. cOntradicendo huicopinioni, fcilicetquod,ficaro efletqua- uura Ale.

d medium ,contingeret vtfubcarneelletahquod membrum, per quod
fieretiftefenfus :&illud neceflariocrtet vnum, fi iftefcnfuseflervnum»
autplura.fi plura: nihilcft. Iam enim apparuit poft Arift. in ternpo-
iccius,fcilicet Alex.qu6dinanimalibusfuntquxdamcorpora,quxdi-
cuntur nerui,& habentintroitum in fenfum ,&motum.quod igiturap-
paruu manifeftum eftpoft,fenfu. Etnihil cfthocquod
Arift. ratione,
dicui.tpofterioresPeripatetici fcilicct quod nerui non habent introi-
,
lc
j-
^
tumin fenfum tactus.eftenim fermo Anft. iiiptopinqtia potentia & :. 10S.
cltctiamfenfibihs.
Tanoibilcs
 .;

t)c Antma
Tangtbilesquidem igitur funtdiflfercntiaeCorpoHs/ecundum O
Cp corpus. dicoautem dirTerentiasquibuselementadcterminar:
calid um,frigidum,humid um,cV ficcum, de quibus prius didurri
cftinhisqug deelementis.Senfitiuumautipfarumquodta<fliuu,
&inquofenfusvocatusu&useftprimo,quod potentia huiufr
modi pars eft.
io t h . TaBtles tgttur funt corports ut corpus cji dtfferentta ; uoco dutem
dtfferenttas ,qu<t elementa dij}inguunt:calidum,jri^idum,bumidum t

Jiccum: de qutbus tn librts de elementts ante dixtmus : Sen/ortum aut

tpforum tdt~ltuum y &in quo prtmo fenfus ts quem tattum uocamm tn-*
eff,pars ea efi qu&potentta eji talts

Et tangibilia autem funt differentiac corporis/ecundum quod

corpus.Et dico differentias } quibus determinantur elementa,f.ca
lidum,6dfrigidum.&humidum,c\lficcunKcVfuntill3:, dequib 5 £
pnuslocuti fuimusapudfermonemdeelementis. Illud autem,
quod eft fenticns,& tangens,<3c* in quo eft prim us fenfus,qui dici*
tur tactus,eft membrum, quod eft in potentia talis difpofitionis.
jiy D. EttangibiliafuntdifFerentia:corporis,fm q?eftcorpus. idefttangi
hilia vniuerlaliterfuutdifFerentiaicxiltentesinomnibuscorporibuSjfci'
licetcomunesolbuscorporibusgenerabilibus.&corruptibilibus. Dein-
ded.Etdicodifterentias,&c. idelt&intelligoperdifFerentiasdifFerentias
•vniuerfales,aquibusnullum corpusfugit:&funcpnmardifrerentia:cxi»
ftentesin quatuorelementis,fcilicetcalidum,&frigidum,ficcum,&hu
midum :& quas fiunt ex eis,vt afperum,& durum & alia; diiterentias tan»
:

gibiles & quae funt coniunctae cu cis,vt graue, & leue. Deinde.d.dequi»
,

bus prius locuti fuimus apud fermonem de elementis fcilicet in libro de ,

7n.i.3Ge. Generatione,& Corruptione. illicenim declarauitmodos tangibibum

& Cor.t.c. p r i moS) & fecundos. D.d.IIlud autcm,quod eft ientiens,&c.ideftillud au
#1
• • tem,quodientithasdifferentias,cftmembrum,quodeftinpotentiaha; F
difFerentia^.i.illud,quodinnatumeftpcrficiperhasdifFerentias.&opina'
dum eft quod hoc eft caro, aut ncrui
Sentire enim quoddam pati eft quare faciehs quale ipfum
. eft
acjtUjhuiufmodi illud faci t,cum
potentia.Vnde fimiliter calidu
fit

<ft irigidum autdurumcV mollenon fentimusfed excellentias:

tanquamfenfuvelutmedietatequadamexiftenteeius quaeinfen
fibilibuscontrarietatis.cVproprerhocdifcernunt fenfitiuafenfi-
biha : medium enim difcretiuu eft . fit enim ad vcrumcp jpforuir»
alterum vltimorum.
Nam fentire patt quoddam elt: quare tdquodfacit quale ej} ipfum
4C~fu,tdL illudfacttj cumjitpotentia . Quamobrem idquodtque calt^
dum
 .

Liber Secundus 115

A dum esl acfrtgtdnm aut durum £T molle non fenttmt:s,fed excejjus:
utpote cufenfks medtocrttas qtt^dajit etns contrartetatts,qu<e tn fenjl
btltbus reperitur:zT propterea ludicatfenftldia-.medtu.n.uim het m-
dtcandt :Jit.n.alterum extremorum,ad utrua tpfornm comparatum.
Sentireenimeftaliquodpatiquoquomodo, Vnde necelTe eft
Vt illud,quod agit fibi limile in a<ftu,non agatnifi illud , quod eft
inpotentia. Etideocalidumnonfentitfibifimile,neq; frigidum,
rieq? duru, necp molle, fed ea, quoc funt intcfiorarqm fenfus quafi
eft medium inter cotrarietate in fenfibilibus. Et io diftinguit fen
fibilia. medium.n.diftinguit.efficitur.n.apud vtruq^xqualiter»
§ 18 Ciimdixitquod pfimumfentienseftillud,quodeftinpotetiaifta:dif
ferentia^inco:pitdeclararehoc,&d.Se"tireenim,&c.i.fentireenim, quia
eftaliquapalfiofm modumdiCtum.&omnepatieshabctagens^&omnc
B agensagitfibi fimilein adtu.i.neceile eft vtnonagatfibifimile inatftu,
m(iexaliquo,quodeltfibi fimilein potentia,nonin aclu. D. d. EtiJeo
calidum nonfentitfibi fimile,&c.i.&,quiaacrensnonarMtineo,quodeft
fibi fimilein adtu,fed inporentia:ideonece/leeft vt membrumfenticns
nonfentiarcorpuscalidum fibi.rqualein calore,necmembrum frigidii
corpusfrigiduarqualefibi m frigore: &fimiliterdeduro, &molli.D.d.
caufaminhoc,&d.quoniam fenfuscftquafi medium ,&c.i.&fenfusta-
cluscomprehendirtantumintenfioraex rebustangibilibus, econtrario
alijsfcnfibus cum fuis fenfibilibus.quia fenfus taclus inuenitur in aliquo,
quodeflrnediumintercontrarietatemaliquamin fen(ibilibus:ciim im-
posfibileeft vtaIiquodcorpusdenudeturaquaIitatibustagibilibusec5-
trarioaliisqualitatibusfenfibilibus.Etintellisog-ifenfustaclusimpofii- „ -

biIedtvtcareatfimplicttercalido,&frigido,&(icco,&humido:ficutfuit toimpoKc
in vifucolore,&inauditucarerefono &ideoi(tefenfuscomprehcndit e tesd ta-
.

fuafeiifibiIiafecundumtotum:fenfusautem ta&uscomprehenditextre- &w carer ,

C ma.D.d.Etideodiftin^uitfenfibilia.mediuenimdiftincTui^&c.i.&^deo j^L^;
r r iit
->
o • \- r r< » t
°- n i-'
ClO,cx trigl
len(u r.tactusdiftinguit, &comprchenditfcn(ibilia, quiaeftmedium. do.&fic-
medium enim diftmguit,quiarecipit vtiunqueextremum,&aifimila- co, &hu-
tur ei , & efricitur cum eo idem. mido '•
fi "

EtoportetficutdcbensfentirealbumcVnigrum,neutrum ipfo iore,&au

rum elle a&u , potentia vero vtrumq;,fic autem &L in alrjs &C in ta dit»iono.

(ftu,neq?calidum,neq3frigidum. .-J^™
Et oportet,qnemadmodum tdquodjenfhrum albumzT wgrum,
efl de Aia co
men- 6i '
netitrum eorum effe actufed potentta utrun^: fic cr tn altjs cr m ta
Bn,nec caltdum ejfe nec frtgid-.tni
Etoportet,ficutdiximus,vtilIud,quodeftiniiatum fentireal<
bum,& nigrum,fit neutrnm,fed vtruq> in potentia,cx fic de alrjs,
ita in tacftu debet effe ncq; calidum,neqj h igidum,
DeAnim.cuco.Aucr. P Et,
 .

De Anirtla
tij Et,qaemadmodumoportetvrillud, quodinnatuMert^ntirealburn t>
&nigrufitneutru,fedvtrunq;inpotentia,&fic m
vnoquoq;fenfu,fic€t
oportet vttangensfitneq;calidum,neq; frigidum frn modii,quieftpof
fibilisinco,fivtiftafuntineofm mcdium, autprope:cum impofeeft vc
denudeifab eis olno, ficut fuit poffibile in illis alijs, f. vt denudet a fuisferf
Documl- fibilibus. Etdebesfcireq^quiaillud^quodfequtfexhocin inftrumento
tum. iftiusfenfiis,illud idem confequitur in medio no poflu mus dicere quod
,

caro fit inftrumentum iftius virtutis, fm q? eft mediainter contraria , fi>

cutexiftimauerunt plures.

Amplius autemficut vifibiliscV inuifibilis erac quodarrtodcj

vifus,fimili ter autem &C reliqui
oppofitorum , fic 5C tacftus tangi>
bilis&intangibilts. intangibiIeautem,paruamomninohabens
dirTerentiam tangibilium , vt pafifus eft aer, 6>C tangibilium exceL»
lentiae,ficutcorruptiua.Secudum vnuquentpquidem igiturfen
fuumdicftumeftfiguraliter. B
Praterea ut rei uifibdis O" inuifibdis erat quodammodo uifti4,c&-

tenfy itidem oppo[itorum:fic cjuo^ taclw ,tacldis & intaftilis. mta*

BdeautemeJi } tumquod planeleuem habet differentiam taclilium
(cfuod ufu uemt in aere ) tum taclihum excejfu* cuiufmodi funt c[H<e.

corrumpendt uim habent. <^4c defenfibus quidem Jigillatim differui*

mus adumbratione quadam.
£t,quemadmodum vifus eft quoquo modo rei vfibilis S>C non
vifibilis,<3c" fimiliter de tangibilis S>C non rangi"
alrjs, fic eft ta<ftus

bilis.Et non tangibile eft illud,in quo eft de difpofitione tangibi-»

lium aliquid valde modicum,"ficutaer:aut valde intenfum , ficut
corrumpentia, Invnoquoqueigitur fenfuum diclum eft fecun^
dum defcriptionem
Iio Cumnotificauitienfus,tadus,&naturamrerumtangibihu,&quo- r
modo fitta&us,&perquot,icUerfuseftaddicendum aliquidcommunc
ornnibusfenfibtis,compiehenduntenim alterum duorumoppofitorum
cflentialiter &alterum accidentaliter. Etdixit. Etquemadmodum vi-
,

fus,&c.ideft&qucmadmodum vifus comprehendir vifibile &non Vifi-

bilequoquomodo, ficutetiamalij fenfus compreliendunt priuationes
fuorum propriorumfenfibilium itafenfus tactuscomprehendittangi-
,

bile&non tantribile. &d.quoquomodo quia non eodem modocom-

,

prehendithabitum &priuationem. Deindepofuitfecundumquotmo

,

dosdic:turnon tangibile ,&dixitEtnon tangibileeftillud, in quo eft,

&c. ideft & non tangibile dicitur duobus modis quorum vnus cft illud»
:

in quo exiftit de qualitatibus Valde modicum ficut eft de aere contincn-

,

te nos &alterum eftillud,in quo exiftit dequalitatibustangibilibus va!

:

de i n tenfiu m,& corr umpeus fenfum. vt ignis, & glacies,

Icnfdi
 .

Liber Secundus 114

Stnfut reciperejhtfibiliafme materia. Curfenfibilium exuperanti/tcorrumpant
ipfafcnforia. \tem cjuopaEio non fentientia a Jenjibilibus
patiuntur. Cap. 8.

o Portetautemvniuerfaliterdeomni fenfuaccipere, quo-»

niamquidemfufceptiuus eftfpctierumfinemateria, vt
cera annuli fine ferro &i auro recipit figuram. accipit aute
aureum autaeneum fignum,fed non in quantum aurum aut crs.fi^
militerautem &fenfusvniufcuiufc£abhabentecoloremauthu>
morem aut fonum patitur,fcd non in quantum vnumquodqp il»
lorum dicitur,fed in quantum huiufmodi<5c"fm rationem,
Vniuerfe autem de omm fenfu hoc fumendum eft : fcnfitm id ejfe,
i 6 p H. U0(l ejl C apax fenfbihum fpecierum ftne materia : ut cera annuli ft-
q
neferrd , & auro recipitfgnum: fedacciptt ea quidem aureum uel
g areumftgnum, non tamen quatenui &s uel aurum eft : Pariter etiam
fenfm uuiufcuiufy ab eofatitur quodnec odorem habeat, aut fapore ,
aut fonum: uerum non cpuatenm unumquod^ illorum dtciturjedquate
nus eiufmodi eft ,crex ratione.
Etdicendum eftvniuerfaliter deomnifenfu q>fenfus eftreci*
piens formasfenfibilium finemateria.ver, g, q>cerarecipitfor>
tnam an nuli,fine ferro aut auro.& recipit fignum, quod eft ex cu
pro aut ex auro, fed non fecundum q> eft cuprum , aut aurum , Ee
firnilitervnufquifcp fenfuum patiturabhabentecolorem,autfa/»
porem,autfonum.fed hocnon fecundumcpvnufquifqjeorumdi
fmq>eftinhacdi pofitione,&intentione.
citur,fed

in Intenditfecundum defcriptionem,i.vniuerfaliter in libro enim dcSe-

C fU&fenfatoloquiturdeiftisparticulariter^Et.d.Etdicendum.eftvniuer .. «
falittr deomni opinandum eft cp receptio formarum fenfi-
fenfiu,&c.i.& cipetucti
biliumab vnoquoquefcnfuumeft receptioabftra&aamatcria. fienim ma.tucres
recipicteascum materia, tuncideefTehaberetinanima,&extraanima. '^ c echa "
1
&ideoinanimafuntintentiones,&comptehenfiOnes: &exrraanimam &g"tra' a-
nonfuntcomprehenfiones,neq;inteiitiones,fedresmateiiaIes,qua:non nimam
funtcomprehenfieommno. D.d. ver. g. q?cerarecipir, &c.i.&iftarece- Id6.iz.Me
ptio,quzeftinfenfibus, abftradaa materia, fimiliseftreceprionicerx ™ c °- '4-
adfiguramannuli. rccipit.n. eam finemateriacu eodem modorecipiat
6 ^ctitiVe
eam,iiucfueruferri,fiueauri,fiuecupn.D.d. Etfimiliter vnufquifq;fen dcintcllt:-
fuumpatitur,&c.i.fm huncmodum patitur vnufquifq;fenfuum abeis,a <3 i. 3 ile t .

quibusiniiatuseftpati,fiuecolore,fiuefono. fednon patiturabco,fmq» Au.c6.3S

eil color,aut fbnus.qm,fi lta eflct,contingeret q>,ciim recipcret ipfum.ef
(etcolor,autfbnus,nonintentio.&hocintendebat,cumdixit,fednonfm
P lj cpdicitur
 . .

D,£ Anima
* intctio- o^diciturvnufquifq;,fedfmo^eftintcntio.*intentio.n.colorisaliaeft D ,

oet, quas
acolore. Etdixnfedfecundu^eftinhacdifpofitionc&intentionc, ob* Intenrio
c olonsa -
!."
!nrn,r feruandoreabintcntionibus,tquasrccipitintelleftus.ilI*cnirnfuntvni f
ticulates uerfalesufbeautemfuntpairiculares. lorddes.
c -?*- ? 7'
recipitm- Senfitiuum autem primum eft inquohuiufmodi potentia.Eft
tdledus , quidemigituridem,fedeiTeaIterum eft: magnitudoquideenim.
idTiha"
qu^dam erit quod fenfum patitur: non tn fenfitiuo effe, neqj fen^
149. & 3! fus magnitudo efhfed ratio quaedam dC potentia illius.

5 . iS. 19
'.
iduero eft pnmumfenforium,in quo eiufmodtpotentia ej}. funt er^
x8 Sc. i°'
£ ldem , ejfe uero diuerfum eft : magnttudo emm quxdam fuertt id
quodfenttt : non tamenfenjittuo cffe,ne^fenfu4 eft maenttudojed ra-
crpotentiatUw.
tio cjiidtddm

Etquodeftiftapotentiaeftprimumfentiens.Suntigitur ide,
ineiTeautemdiuerfa.IIludenim,quodfentit,eftaIiquamagni',,
tudo:<3£ non fecundum q>fentit.neqj lenfuseft magnitudo:fed in^ ;
tentio, & virtus illi us
Et q> recipit iftam virtutem, qua: eft iutentio abftracta a materia ,'eft
primumfentiens,&cumreceperiteam,efficieturidem:fedin'numerodif
fcrunt.llludn.quodfentit,eftaliquodcoipus:&nonfcntitq?cftcorpus.
neque fenfus elt corpus, fed lntentio & potcntiailliuscorporis, quod eft
primum fentiens.

Manifcftum autemexhiscV propterquid excellentiaefenfibi.»

lium corrumpuntfenfitiua. Sinanqjfitfortiorfenfitiuomotus,
folui tur ratio.hoc autem erat fenfus.ficut dC fy mphonia 8C tonus,
percusfis forti ter chordis •
s op h .
£x quifav etiamperfficuum eft, curfenftbtlium exceffut corrum-
pant inftrumenta:qutppe Jimotus inftrumento ualtdiorfuertt , dtffolut
*
tur ratio : tdautem eratfenfus : uelutt etiam concentus O* tonus, ue-
hementer pulfatts ftdtbm
Et manifefta eft ex hoc caufa , propter quam fenfibilia intenfa
corrumpuntinftrumentafenfuum. Quoniam,quado motus fen*
tientis & fenfibili fueri t fortior eo , diffoluetur fua intentio . et hoc
erit fenfus. ficut diffoluitur confonantia chordarum, &C neuruata,
crJm tanguntur fortiter
11'*
D. &exhoc,quoddiximus,$fenfuseftintentio,declarabiturcaufa,
^pquamfenfibilwintenfacorrumpuntinftfaienfuu.qm,qnmotusfen-
tientisafenfibilifueritfortiorjqfentienspoiTutolerare^difloluetiilain
tetio,pctquafentieseftfentiens,&remanebitcorpusfineillaintetione,q
eft fenfus.ficut diflbl uitur confonantia chordarum, &
neumata, uel nete
eorum
 , ,

Liber Sccundus nj
A eorum,quae fiint intentio cxiftens in eis, qh fortiter tangutur , & mouc-
buntur motu fortiori,quam motu,quem poffunttolerare.
Etpropterquidplantaenonfentiunt habentes quandam par>
tem animalem 6>C patientes a tangibilibus : cV nancpfrigefcuc<3c"
calefcunt caufa.n.non habere medtetate neqj huiufmodi princi'
:

pium pofe recipercfpetiesfenfibiliii, fed paticum materia»

Conjiat etiam curplant<e no fentiant ,cu tamen habeant quandam
•
op H
partem anim<e, atq^ a taf/dibus atiqutdpatianttir,quippe qu<e Cfjrt
gejcant,cr calefcant:caufa huim eji, quta nohabent medtocntatem,
nea} emfmodi principtum,quodft idoneum ad recipiendasJj>ectes fenji
bumm,fed patmntur cum materta.
Etcaufa,propterquam vegetabilianofentiunt,cVineiseftali
Sua parsanimata,<Sdrecipit pasfionematangibilibus,quiacahv
t,<3t infrigidatur.Caufa.n.in hoceft , quia non habent medium,

nequeprincipium, per quod poffunt recipereformas fenfibiliu»

Laboratin hocfermonead danducaufam,propterquam vegetabilia
Ix 4
nonhhtfenfum ta<£his:IicethabeataTam nutritiuam,&etpatiuWatagi
bilib*,& calefiur,& infrigidatur.&intendit naliqua partem aTatam aTam
nutritiua. Et d.Caufa.n.in hoc eft, quia non hht mediG, &c.i.caufa.n.in
hoc nihil aliud efr,nifi quia vcgetabilia non hht medium, quafi carnem,
neq; taleprincipiu,perquodanimaliapoifuntrecipereformasfenfibiIiu.
& , ciim declarauit
qi a tangibilibus patit'aIiquid,quod non coprehendic

ea,incoepitnarrareq?econtraeftdealijsfenfibilibusfenfuum,

Dubi tabi t autem aliquis fi patiatur aliquid ab odore quod im

posfibileefl olfactum habere: aut a colore non posfibile videre: fi/-

mili tcr autem cY. autem oIfactibile,odor, fi aliquid focit

in alfjs. Si
olfa(ftum,odorfacit Quareimposfibiliuolfadum habere,nihil
.

C posfibile pati ab odore. eadem autem ratio 6>C de alfjs. neqj posfi^
bilium.fed in quantum unum quodo^ fenfitiuum
Verum qu<erat quifpiam ,num patt posjit ab odore tdquod olfacere
non potcji: aut a colore,ejnod utdere nonpoteji : pari quoa modo m c<ete

#
rts:

posjit.
Sane (iodorabile
cit.
r
ttaq,Jit ut

Eademq^
efi odor, fi qutd affictt
ir

ratto in c<etcris eJi.Sedne

odoratum
i!
eorum qu<e clfacere nequeunt , nullum ab odorepati
, quatenus odor
i i

eorum qutdem qu<epoffuntt d<*aHkn

tal.l.fajd
afficic
doraui o-
o -

fed quatenus quodq^ fenfitinum eji.

Sed non pati tur ab odoribus, quod no pot olfacere , necp a co^
loribus,quod no poteft videre.c\. fic de alrjs Si igitnr olfa&us eft .

odor,contingitvtomnisres,qua:facito]facere,facitperodorem*
Vnde neceile efl q> nihilex eis , quac non polTunt olfacere, patia-'
F iij turab
 .

De Anima
ttu* ab odore . &£ ifte fermo eft de alrjs neqj et aliquid ex eis , quat
. V
poffunt.nifi fecundum q> quodlibet eorum eft fentiens
15-5 Ideft,& licetaliquid,quod no eft Inatum tagere patif a ragibilibus, tfi
no patifab odorib 9 paflione propria odorib 9 ,i.fm q> efl odor, nifi lllud,
quodp6tolfacere:necpatKacoloribuspafrionepropiiacoloribus,Pm cj>
eft co!or,ni(i iilud,quod pot videre:neq; a fbno,nifi illud,quod pot audi-
9
re. D.d.& fic de alijs. Er hoc facir exiftimarc qi fapor eft hui difponis. fed
J
ipfedicet poftcpquidapacit afapore,quodn6eftinnatufencireipfum.
&forrefccichoc > quiaeftlocusdubicationis.D.d.SiigroIfactuseft,&c.i.fi
igirurnaolfactibilis,qna:n6exiftimifi inolfaciere,fitodoripfe, nointe
• tio c6parata,q cotingit odori,manifcftu eft cp odor facitolfacere oe olfa-
dtil:& oe,in quo odor agit,fm rp eft olfa<5tus,eft olfacies.qin, fi efle odo-
risn5eft,nifi fmq>eftolfactus:&olfactum non inueniturnifi inolfacie-
te:manifeftum eft cj> oe,quod patifab odore,eft olfaciens.D.d. Vnde nc-
cefleeft,&c.i fi igituroeo!faciensparicurabodore:&oe",quodpatiturab _
odore,eft olfaciensmecefle ef t frn conuerfi one oppofiri,vr quod
non eft
olfacies non patiat* ab odore Er ipfe non propalauit in fermone nifi po-
.

ftremum confequens,& primum principiu :ex quo confequebatur,f g?,

fi odor eft relatiuus,i.oIfacrus,neceffe eft vt olfactum fit olfacientis. & nq

propalauitpropofitionedicentemcpoe, quodpatiturabodore,eftolfa'
cies,neq',propalauitconuerfioncmfuioppofiti.Etquafi oppinaturq? ta-
cluseftaliquodcotingesrebuscotratijstagibilibus.&noopinaturcj) ol-»
factibile eft aliquod conringes odori,neq, uifibile colori , fed opinatur q>
©Ifaclu eft quafi ipfe odor,& vifibile ipfecolor , & audibilc ipfe fonus Et ,

ideofuitneceffeapudipfum vtoe^quodpatirabodorejfirolfacie^&acQ
Iore videns,&a fbno audies. Et non fuit necefle vt oe,quod patitur a tan-
Ad opina gjbil^fit tangens.& hoc indiget magna inquifitione.Ipfe.n.quafi opinat
fiiuqaicU 9'
fenfuu quida funt in capitulo rcIacionis,& quidi funt in capitulo actio
funt mcnis,&pafrionisperfe,&acciditei*srelatio.
reo 1 ,s
,',^ Simulautem manifeftumeftcVfictnecR.n.Iumen^tenebra, v
J - sut
quida «./-.. j
quibus
neqj fonus,neqj odor,nullum facinn corporaned ea
n /•

m
•
-i
elt.
i ca.aftio-
nis.&paf- ut aer q U i cum tonitruis,fcindit lignum. humo/
fed tangibilia dC
res feciut.fi.n.nontaquo vtiqj patient inanimata &1 alterabutur»
vide^c
quenti,
co 1 4 o.&
fe
& <Mpd etiamperjjvcuum uel inde eji:na nec lumen &
tenebra, nec sovh

foms ^ nec jgr Hffc moc[affat corpord, fed ea in quibus funt : ut aer
comttante tomtru fcmdit hgnum.KAtqui certe tacliha &
fapores af

ficmnt: dioauin a quonam paterentur manimatajty alterarentur?

Et ctim hoc manifeft um eft hoc modo.neqj.n.Iux.necp obfcu^
ritas,neqjfonus:neqjodor aguntaliquid incorporibus. fedea,in
quibus funt ifta. v.g.cp aer,in quo eft tonitruum , findit lignum.
Sed tangibilia,<5£ fapores agunt.quoniam. fi non agunt.a quibus
igitur pati cr.tur, &t alcerabuntur corpora nou animatai
Ideft
 Liber Securidus 116
Ixf Ideft&,cumin hoefermone praediclo declarauimushocde fenfibili-
A bus,mamfeftum eft per fe.apparet enim q> neq; lux,neq obfcuritas.neq; ;

odor,nequecoloraguntahquidincorporibus:fednonacrunt,nifiinre
bus,inquibusfuntiftifenfus. D.d.v.g.q?aer,in quo tonitruum , finditli-
gnu.fed fonus,qui eft tonitruum, non eft ipfe motus, quem licrriu recipit Son^qua-
amotuaeris.fedfonuseftintentio,qua:n6inuenitur,niriinaudiente:& ll€ n ca -
quafi eft in capirulo ad aliquid , non in quali tate & fimiliter odor apud all ^d '
.
^,
ipfumeft,fccundnmcpexpofuimus. D.d.Sed tangibilia, &fapores&c. lirate!^
ideft fcd tangibilia,& (apores magisfunt in capi tulo de agere & pati,q in gibiha l &
capitulo relationis. quoniam fiabeisnonpatitur,nifiquodhabetfen-
, .* es ' ma
fumguftus,&ta&us,aquoigiturpatienturaliacorpora non animata? 8,SSU <- IC -

Dig«*sGo. contingitcnimagere & pati non efle. quod eftimpoflibile.Ethocquod ^Jio ca?
Vnum fa
dixitintangibilibus,eftmanifeftum,fedin*faporibusindi^etconfidera relatiouis.
8at
rcaTr!
none Potcft enimaliquisdiceiequod fapor eft lpfumguftabile, ficut
-

a.l.fapo- odoreft ipfum olfa&um. fed videmus, vtdicit Plato ,quod fapores ha-
ofi*. - bentincorporibusnonanimatis paflionesdiuerfas additas calcfactioni,
B &infrigidatiomverbigratia exafperare, quodeftpontici :&lcnificare
quod elt vncluofi: & aha multa, qux funt dicla in Tima?o,qux Galenus
laborat exponere.Iftar igitur actiones vtrum fint faporis,aut fint de fapo-
re quafi motusaerisde fono , indigentcon ydcratione, fed accepit hic q»
f

fapor ef t modus tangibilis cum fit fimilis ei,

Ergone&illa faciuntc^autnonomnecorpus pasfiiiuabodox

re dC fono:<3c" patientia indeterminata,c\:
non manct , ut aer. fcctet
enimficut patiens aliquid.Quid igiturefi: odorare prarter pati
quid au t odorare fcntire eft:aer aut patiens mox fenfibilis fit.
<i

8 o p h. Num g ltur tM* 1 m <h rffi ctunt ?i*i> non ita natura
l
comparatum
ejl ut omne corpus ab odore er Jonopatiatur : & ea demum ipfa qrtA
pattuntur, carent termtno ,neq perjiat ,tielutt aer : redolet.n. quaftaii
3
qntdpaffus.Quid ergo ^An olficere qui
ertt oifacere,nift pati altqutd?
c
dem eJifenttre:aeruero ubt pajfns fuent,celcrtter fenftliiis fit.
Dicamus igitur q> nonomne corpuseft innatumpati a fono,
abodore:&quodpatiturnoneftdeterminatum,neq5permanes!
V.g.aer enim eft ventus,«3c propter hoc patitur.Qua: igitur eft dif
ferentiainter olr"acere,c\:patic' Dicamusigiturcp olfacere, c\eft
fentire:c\,cumaerpatitur,c\:velociterfitfe'nfatus.
'
Cumdeclarauitcpnon patitur abaliquo trium fenfibilium nifi fen-
j tj
fuspropri)eis,incccpitdarediifcrentiam interpaflionem corporum me
dioruabeis,&interpafIionem rerum arangibihbus, &d. Dic.tniusiVic
cjjnonomnecoipus.&ci.&jiialiquisrinxeritq-corpora patiunturium
co, & ab odorc, & dedent rationcm fupei hocde padione aeri &aqu.c ;
,

abciSjdiccmuscicpnoomnccorpuscftinnatiimpati.uono.c^abodo'
P liij re.
 : . .

De Anima
re.non.n.patitur ab eisex corponbus,nifi illud,quod eft non determina- D
tuminfe,i.nonhabensfiguram,neq; propriam conftitutionem.v.g.aer
enim non patiturabeis,nifiquiaeft ventus:& ventus eftcorpusnondc
terminatum,neq;ftxum. corpora.n.qua^patiuntura. tangibilibus,funt
determinata,& fixa.D.d.Qua; igi tur eft difrerentia inter olfacere, & pati?
i.fi igitur aliq uisqua?fiuent, & dixerit cum olfacere fit paffio,& receptio
odorisamediofitpaffioetiam .qnjeigitureft differentia inter vtranq;
paflionemPDicemusei q>, ettin aer patiatur velociter a fenfibili, efficitur
per hanc paffionem fenfatum illi fenfui.fenfus autem fit per hanc paffio-
nem fentiens non fenfibilc.
luxta Gracorum fctlionem hic tncipit hber
Tertius de ^nima

S V M M A Q_V I N T A.
V
Non dari fexmm fenfum. Curq; non unum, fed plures habeamus
lenfus.readitur caufa

Vodautem nonfit fenfus alius praeterquinque,dico

autemhos,vifum,auditum,olfacT:um,guftum,c3tWt.u,
exhiscredetaliquis.fi enimomniscuius eft fenfusta^
^^ <fr.us,&nuncfenfumhabemus.omnisenim tangibilis
u

inquantumtangibilepasfioneSjtacftu nobis fenfibiles funt.ne>

ceffe eft fi quidem deficit aliquis fenfus ,&C organum aliquod no
bisdeficere*
SOPH.
Nullum autem alium fenfum extare f>r<eter illos qum^intelligo
autem hos,wfum audttum,olfaclum,guftatum,ex bis credident tjmf
pam.fi enim ois eius cmus eftfenfus tatlus, nunc ejuo^ fenfum habe-
mus:omnes.n.rei tacldis uttaEltlis cft,pasJiones,tac~lunobisfenfibdes
Junt:at% necejfe eft,Jideeft ahquis fenfus ,JenJbnum quocjue nobis deef
fe aliquod
Quoniamautem noneftaliusfenfuspraeter iftosquinqj,CvL'
guftus,& tadus ex iftis credi tur. Quo/-
fus,auditus,<Sc' olfactus,<3£
niam,fiomne,quodta<fcuspoteftfentire, poffumusnos fentire.
quoniam pasfiones tangibilis,fecundum quod eft tabgibile,om>
nes funt fenfibiles i nobis per tacftum. Et neceiTe eft, fi deficiat in
nobisaliquisfen:us,vtdeficiatnobisaliquodfentiens,

1x8 Cumcompleuitfermonemdevnoquoquefenfuumquinqueexiiten
tiuminanimali perfedto,inccepit declarareq?impoiTibileeft inuenire
animalhabensfextumfenfum.&d.Qnomiamautcnoneftaliusfenfus,
&c.i.quoniam autem unpoffibileeft lnuenire animal habens fenfum
fexcum,
 .

Liber Secundus. 117

A /exrattt,pra?ter iftos fenfusexiftentesin homine,& in animali perfcdto«c
jftisdemonftrationibuscreditur. D.incoepitdeclararehoc&d.Quonia
fiomne,quod taduspoteft,&c.i.quoniam manifeftu eftq-omne, quod
fenfustactuspotefl comprehendereexfenfibilibus,nospofuimus copre-
henderer&nihildcficir uobisexeis,qua:innatafuntcomprchendiabhoc
fenfu.&fimiliterde vnoquoq,fenfuum,f q?non deficit nobis in aliquo
animalihabentiiftumfenfum,aliquodfcnfibilium,qu3:innata funt co-
prehendiabeo, ltacpnulluspoteltdicere q>pote(tinueniri aliquis tactus
inanimali,quicomprehendittangibile,quddnosnon poflumus copre-
hendere.Manifeftum eftenim perfcq-somnesqualitatestangibileSjfmq?
funttangibiles,funtfenfibiles anobis,&comprehenf-c per tactum &fi- Manifefttt .

militereftdequalitatibusvifibilibus,&audibilibus,&ol£idibilibus. Et e l P (e <P '.

cum pofuithuncfermonemquafiantecedens,induxitconfequens. E.d. ta^es^ri-

Etnecefleefhfideficiatin nobisaliquisfenfus,&c.i.&,cum pofuerimusq? biles.fjo,
ifti quinq;fenfusnondeficiuntnobis, necin animali,in quo inuenitur firatiangf

B aliquideorum,qua:innata funtcomprehcndi abiftisfenfibus,fecundum ! fiuY"

ap funt fenfus,necefiecft,fi deficitin nobisaliquisfenfus, vtdeficiatin
ifti
a nobis &
nobisaliquod fenriens:cum iam pofuerimusqi iftis fenfibus non deficit coprchen

in nobjsfcntirealiquideorum,qua:innatafuntfentiri.&, ciim ira fit,ille fopucttl

fenfus,quc ponimusdeficerecum nodeficirpropter ahquem fenfuum Ij-' '

exiftentiumin nobis.necefleeft vtdefeduseiusfitpropter hoc,quiaano tus vifi--

bisdeficitfcnfusfextus. bihbus, Sc

Etquaecunqjquidemipfi tangcntes fentimus tactu fenfibilia bus.&ol-

funtquemexiftimushabentes:quoccunq3veropermedia,c\:no &&ibilib*
ipfa tangentes,(implicibus,dico autem vt aere &i aqua.habent au
tem fictvt fi quidem pcr vnum plura fenfibilia exiftctia , altera ab
inuicem genere,necelTe habentem huiufmodi fenfitiuum, cffe Ccn
fitiufi vtrorumcp vt fi ex aere eft fenfitiuum,& eft aer foni 6C co
.

C vero plura ciufdcm ilnt,vtcolorisc\:aer 6c"aqua. ( vtraqj

Ioris.fi
enim diaphana)6c"qui alterum ipforum eft habens folum , fentiet
illud quod per vtraq?,aut ab ambobus.
I»H. £t qtucttnque quidem tpftangentes fentimus, taclu fenfbtlta funt
quem habcmus.qttx uero per intcrmedia,nec ipft tanpentes,ftmplici-
bus-.dico attteut aere & aqua. tta autem res habet.utfper ttmtm pltt
rafentm poffunt genere tnter fe dtuerfa , neceffe fit eu qui eiufmodt hd
betfenforium, amborumfenftiuum effe:uerbt cuafafiex aere ftt fen-
O
Jon;tm,£r aerftt cffom j colons. quodfplttra eiufdem fttnt, ut colo
ris O* aer cr aqua/ambo enim hxc,transluada funt, ) cr qut altem

duntaxat eornm habet y fenttct tdqnodper utrumq

Et omne,quod fentimus nos tangendo ipfum, cft fenfibilea no
bispertac"tumquieftinnobis,c3c^mne,quodfentimus p mcdia,
non
 ,

/ D- Anima
Hoft quia nos tangimusipfum,eft per fimplicia.v.g.per aere, aut U
per aquam.Et ta eft,f.q> fi per vnu fiant fenfibilia plura vno,quae
i

difTeruntabinuicem in genere,neceiTeeft habens iftum fenfum q>

fentiat vtruqs.v.g.q>,fi fentiens eft ex aere,cV aer eft foni d(. colo^
ris,Et,fiperpluraviiofirvnum.v.g.colorperaerem dC aquam:
funt enim aequalesimanifcltum elt quod habens vnum tantu fen
tit,quod fentit per vtruncp*

?19 Cumdeclarauitq-,fideficitin nobisaliquisfenfusneceflbe> vt deficiac

aliquod fentiens:&enamfuitmanifeftumex hocq>,fideficitm nobisa-
liquod fentiens,necefle eft vt deficiat in nobisaliquis fenfus qai clirterac
,

ingenereafenfibusiftarum virtutum,cumiftisvirtutibu:,no deriatfea

tirealiquidexeis,quannnatafuntinueniri m
eis:&q> haxduo conueitu-
tur,fiquorum vtrumlibet fuerit,entalterum:&, fi vnumauferatur, auie-
f Oe aial retur &rehquum:inccepitdeclarareq> lmpofiibile eft fextam virtuteni

tfcou&ii
efleiquiaimpofTibileeft vtfitfentireextraneum in^enereab iltis fenfa- E
ve1pni&- tionibus. Ethocdeclaraturtribusdemonflrationibus.Qjiarum prima
dri exna- eftacceptaa mediis.Secundaabinftrumentis,quibusfit (entire. & csufa
peir.fedfi
datain hisduabusdemonftrationibuseftquafi materialis. Teitiaautem
iiunctiua" fltaccepta
afenfibilibusipfis &eftmagisfirmaillisduabus, ciim caufa
:

mebra no acceptain ea fit finalis. Et lnccepitademonftratione, quas eft accepta a

toindriut rncdio:fed tacuitquafdam propofitiones,&conclufionem. Etiftademo
fedoppod
Itratlo funciatur fqp er propofuiones.Quarum vnaeft,q>tomne, quorl

Ph t.c.ii. fentitanimal,autfientitipfiumpercontac~tum,autmediante corpore ex-

& fupra traneo.&omne,quodfentimuspercontactum,aut fentimus ipfumme-
i

hoc.1,115. dianrecarne,autperipfamcarnem,fifueritinftrumentum. Ethocinte-

cfitr zin^
debat,cum dixit&omne,quodfentimus,&c.i.&omne,quodfentimusn&
Expopruc perconta&um,fedmediantecorporeextraneo,fentimusipfum mediate
jtjstext'. altero lftorum duorum elementorum.aut vtro();,f aquaautaere & hoc .

intendebatcum d.&omne,quodfentimuspermedia,&c.i.&, cum itafit,

ficutdiximus,manifeftumeftq>neceflariofequiturex hoc, utomneha- F
bensfenfumpercarnem,autperalterumiftorum duorum elementoru>
autper vtrunq; non inueniturei defenfu,nifiillud,quod poreft fieriper
ha?c duo,fi per carnem,aut per medium extranenm. omne igitur animal
nohabetdefenfibus,nifiqui pofliintfienperhaJcduo,fi per carnem,aut
Expofc3$ Cr medium extraneum. Et.ciim declarauitcpoeanimal necefTe eft vt
ftutex p
jjQfjfgnfjamjf, percarnem,autper media,inccepitdeclararequodfequi-
.

.rurcx hoc,q>omneanimalhabensaliquodmediumex lftis mediis,nc-

habeat de fenfibilibusfenfibilia , quibus feruit lljud medium ,
cefle ef t vt
&reddateanonaliud,&d.Etitacft,fiq?,fiper vnum,&c.i.manifeftu cft
lde fiapra q>, cum
pofiuerimusq>omncanimalnonfentitnifipermedium,quod eft

co.76. caro,autaer,aut aqua,fi per vnumiftorummediorum caderent fenfibi-

liapluravnoingenere,necefleeft,vtomneanimalfentiensper lllud me
Docuih . dium,non habeat de fcnfibilibus,oifi ea,qua: innata funt reddi ab illo me
dio,

.
 ,

Liber Sccundus 118

A dio,n"duoduo,fitriatria. Etintcndebatperhocq>,cum media dc- fint
termirutain numero.fiautcaro,autaer,autaqua:&fcnfibilia etiam, qua:
ieddutiftamedia,fintctiam terminatain numeromecefleeft vt viniites
(int fccundum numerumiftorumfenfibilium,quxrcdduncmc<ha ani-
malibus,qua: innata funt fentirc per harc raedia.& mauifeftum eft q- om
nc,quodredditurpercarnem,eftautguftabilc,autranoilM!c.&omne,q<f
redditurperaerem,autaquam,autpervtrunq;,eftautTonus, amcolor
autodor.omne igitur fentire eft autguftare,aut tangeie , aut audirc, auc
D.d.Etfiperplura vnofir,&c.i.&, fiperplura vno
videre,autolfaceie.
mcdio fit vnum nfibile.vtcolor pcracrem autaqnam, quaefuntaeqoa-
fi.

lesinhoc,manifcftumeftcpanimalhabensaherumcnrurnfentudcfi.ii-
fibihbus,iicutquodhabetvtrunq;.&intcndcbatpeilioc4;ai:;r..s.l qiiod )

cftinaqua,dcbcthaberevirtutesfcnfus fecundum numerum vircucum

icnfusanimalis,quodeftinaere,&aIahs,quodfenticina.}Ua,&inaere.

» Simplicium autem ex duobushis fenfitiua folum funt ex aerc ,

dC aqua.pupillaquidcm cnim aquoerauditus vero aeris olfaiflus

:

autem horum aiterius eft.ignis autem aut nulliuseft:aut commu

nisomnibusmihil enim fine calore fenfitiuum eft . terra vero aut
nullius eft,aut i n tacftu maxime mifcetur vnde rclinquitur nullii
cffefenfitiuumextraaerem&acjuam.

BFH. - SimphciHmaHtemexhisduobusfenforiatantummodofimt,Hideli
cet ex 4ere <& aqua.pupilla emm a^u^,auditus aerts, olfaflus horum
alterms ett.wms autem uelnullius , ucl commums ommum efi:mhd

cmmjine cauditatefenftiuum efi. terra uero aut nullius, autin taffu

tdmixta pr<ecipue eji Quafropter rehn^mtur nulium ejfe fenfonum,
.

Pr<eter aerem &

aquam.
Etfenfusexfimplicibusfuntexaere:autexaqua. vifus cnim
G eftexaqua,&auditusexaere,&olfa<£tusex altero iftorum duoy
rum.Ignis autem aut eft nullius,aut eft communis eis quoniam
nullumfeiitienseftexrracalorem.Etterraauteftnulliuseorum,
autproprieeftadmixtacumta&u.Remanetigiturq> noneftfen
fiis extraaquam,<Sdaerem.

tjo Ha.*ceftdcmonftratioacceptaexinftrumentisfenfuum,&d. EtfenfuB

cxfimplicibus,&c.i.&inftrumentafenfuum,qua:proprerfuamnaturarn
atttibuunturelementisfecundum dominiumfunttriatantum,f. mftru-
menrum,quodeftexaere,fiaudicus,vtdeclaratumfuitprius: &inflrumc
tum,quod eft ex aqua,f.vifus:& tettium eft,quodfitex vtroq;,f olfa&us
&d.Inhocfenfu,quodfitexalteroiltorumduorum,f. autcx aqua, aut
cxaere:quiaanimalia,qua:funtinaqua,olfaciuntinaqua,ficutolfaciflc
animalu,qu* funtin acre,per aerem. D.d.Ignisautem,&c.i.igniautem
aut
 DeAnima
autnonattribuituraliquisfenfushocmodo,aut attribuitur communl- U
Ide\ i. rle ter.apparet enim q? nullus fenfus poteft facere f uam actionem cum infri-
,d atU r:& hoc diminute demonftratur per quse notat iterationem. & di
Gcne. 18.
com '
xithoc,quiarefpe&useiusadaliquid praeter ignem eft,ficut proportio
ahcuiusad materiam:&proportioeiusadignemeftficut proportio ali-
cuiusadfuamformam. D.d.Etterraautnon eft alicuius,&c.i. & terra
autnonattribuituralicui inltrumento mftrumentorum iftorum fen-
fuum , ciim non videtur feruirefenfibilibusaliquomodo : aut,fi attri-
buitur , attribuiturcarni : quiaiftudmedium,autiftudinftrumentum
Medmrn,
indigetconftitutionej&confirmatione quaproptertetradominaturin.
:

9
taftuslHi- eo. Deinde.d. Remanetigiturq» noneftfenfusfextusextrinfec abaqua
gec coho- &aere,ciim non fitcorpusextrinfecum abiftisduobuscorporibus. quia
ne, &con jpoflibileeftinuenireinftrumentumfenfusautex igne, autexterra: fed
a"
j^ n tamen poffibileeftexaqua,autaere,autvtroq;. Et,ciim materiaeinftru-
&.i.dej?. meiuorumfcnfuumfintteiminat£innumero\necefleeft, vtfenfusfint
tibus aia- ita.fi igitur efletfenfus fextus,contingeretquintum elementum efle. fen- E
huin.ca.i.
fuse nim,quifuntexaere,autaquafuntaut vifus,autauris,autnafus.

Haec autem 8C nunc quaedam habent animalia . Omnes igitur

fenfushabenturanon imperfe<5tis,nec|jorbatis4 videturenimc3C
talpa fub pelle habens oculos,

s o ?h. Qu<e nunc etiam nonnulla habent ammaha: ergo omnes fen(m bd-
hentur a non imperfeftis ne^ mutihs.nam etiam talpajub pelle habe-
re oculos uidetur.
Et haec duo funt modo in quibufdam animalibus:ita q> omnes
fenfusfunt diftincfti in eis,quae non funt diminuta,neqj habentoc
cafionem.Talpa.n.videturhabereocuIosfubcute,

I3 1 Etfenfiisattributihisduobuselementisnoninueniunturnifi in qui-
bufdamanimalibus,fiperfecT:isproptermelius:adeoqu6dpropter fblici- *
tudinem nature^ circa hoc,oportet v t omnes fenfus fin t dif tincti|, exiften-
tes in animali perfeftq creatioms,quod n ohabet occafionem, &
q> ab ani
maliperfecto,vthomine,nondeficitfenfus. Talpaenim videtur habere
oculosfubcute,Iicetnon videat. Etquafiintenditperhocq^fifenfusfex:
tuseflbtjoporteret vtinuenireturinhomine.quieficompletiffimumani
mahum.efletenim neceffario propter mclius.&hoceft manifeftumde
Quo fo!i-
fo[icitudinenatura:indandofenfusanimalibus:adeoq)propter hoc de-
"irca^Ra
dirTalpseocu!os,&cooperiteoscuta;,cum noindigeateisin maioripar-
vide. ii te fti3eoperationis,cum hoc,g^materiaeiusnonpofletpIusrecipere. &,fi
.

Metc 37. pofletjfotteefletfuperfluum.

Quarefinonaliquidalterumeftcorpus&pasfio quae nullius

eft corum quaefunthic corporum,necp vnus vricjjdeficietfenfus.
Quare
 , »

Liber Secundus 1 1 <y

• p h. Quarejinon efi aliud qutdptam corpus fyf>dfiio,qtt£ nuUmsfit cor
A farum eorum qu<e btc/untyUtt^ nullumfenfum deejfe cenfendum eff.
Oportet igitur,fi no cft aliud corpus,aut pasfio , quae no cft ali
cuiuscorporu,quaefuntapudnos,vtno deficiataliquis fenfus.
ll x HarceflTertiademonftratio,&dch"cit pra:ccdens.& fyllogifmus fic
componiturperfe&e.Et,fifextusfenfusfit,neceficefl corpus fenfibileef
aliudabomnibuscorporibusfenfibiIibus,qua;fentiuntquinq; fcnfus, &
pafiionemeius,&qualitatem,quamfentieiis reciperct a fenfibilibus, Tt
qualificetpereamaliamabiftisqualitatibus:fcdnullumcorpus fcnfibilc
cftaIiudabiftiscorporibusfenfibilibus,neq;p2fiioextra iftas pafiioncs:
crgo nullus fenfus eft extra hosfenfus quinq;.

At veroneqjcommunium potcfteiTe fcnfitiuum aliquod prc

$ prium quac vnoquoq* fenfu fentimus non fecundum accidens:vt
motus, ftatus figurac,magnitudinis,numeri vnius. ha:c enim om
niamotufentimus: vt magnitudinemmotu.quare 5L figuram.
magnitudoenimquacdam dC figura eft. quiefcens autem inco
quodnomouetur.numerusvcroncgationecotinui.dcpropriis,
Vnufquifqjenim vnufentitfenfus.
» p H. Ncc^ uero commumum foteji ejfe fenforium altquod proprtum qu*
unoquo^fenfufenttmusper acctdens,ut motus,fatHi,fgur£y magmtu
dtniSynumertyUnius.Hxc emm omnta motufcnttmns , ut magnttudi-
nem motu: qu.tr e ettamfiguram namfgura quoq^
. magnttudo qtuda
cft.quod autem qutefcttyeo qtiodnon moueatur. numerus uero neqatio-
mconttnuiyCyproprtts.nam tmusquts^ fenfm unumfenttt.

q Et etiam imposfibilc eft vt aliud fcntiens fit communibus,qug

fcntimus,nifi per vnum quinq; fenfuum accidentaliter.verbi gra
tia motui,<3£ quieti,& figurae, dC quan titati £>C numero . Omnia
cnim ifta fentiuntur per motum, verbi gratiaquantitas per mc
tum.quapropterfiguraetiam.figuraenimeft aliqua quantitas.
quies autem non per motum.numerus vero per negationem coti
nuijfldpereiusproprietatesvnufquifqjfenfuumfcntitvnum.
*}} Etetiamimpofnbileeftaliudfenticnseflbaquinq;fenfibus,itacpienfi
bileeiusfitaliquod vnum fenfibilium communium,fub quibusfuntfcn q ii0(j ?u ,
fibilia propria vnicuiq; fcnfuum quinq;,nifi fenfibiliaeflent communia nu alicui-

vnicuiq;fenfuumaccidentaliter.&d.hoc,quia,fieficntcis accidcntaliter, acchtalr,

contingeretvteflentalicuifenfuieflenrialiter.quodenim inuenitur ali- ™ nuerii
cuiaccidentaliter,debetinucninaliieflentialiter. D.d.v.g.motui,&c.i. "^ j^
&fenfibiliacommunianonfuutcompreheTaaquinq; fenlibus acciden- 4.ph>. 4 j.
taluer,
 De Anima
Se<i
cppofuu
nide taliter,v.g.mom,& ]u» eS > <:
)& fig ura &<l uan " tas 5& nuniwt, omn
*- ' aen^ ,w ^
ifl a fennunrur aquinq;(enfibusperaliammotionem,&paflionem. &
ls 'iderri °l
uo d cft ita,nrcefle eft vt fit eflentialiter. D.d.ver.g.quantitas.&c.i.v.g.
s.c6.<5^.quamitas.fer.iuseniminnatifuntcomprchendereeamper aliquampaf-
Vide c6r fioncm,&motus.&fimihtereftdefigura.figuraenimeft quantitas cunt
^ 101 aliquaqualitare. D.d.quiesautem non per motum,&c.i.comprehenfio
'

autem quictiseftpercomprehenfionem priuationis motus. cum enim

comprehenderintmotum eflentialiter^cornprehenduntpriuatione' cius
elTentialitcr.fquietem.Comprehefio veronumeri,&mulfitudinisa fctt

fibnseftpercbmprehenfionempriuationiscontinui,quodeftmagnitu'-
., ,.
t
do:&iam declaratumeft cpcontinuumcomprehcnditureflcntialitcrjer;
coprehtdi go&fuapriuatiocomprehenditurcflentiafiter.
uit ^ntia
•r:.ctpri
Quaremanifeftum eft quoniam imposfibileeftcuiuslibet fen
vide opp. fumpropriumeilehorum,vtmotus.oicenimeritlicutnunc vi' ^
r C 10
, j « fudulcefentimus.Hocautemquoniamamborumhabent.es exi-
Vide c6t.
Zim.
ftimusfenfum,quoquumcoinciderit,cognofcimus:fi veronon y
nequaquam vticp,fed aut fecundii accidens fentiebamus: vt Cleo
nisfilium.-nonquiaCleonis filiuseft,fedquoniamalbus:huicau
tem accidit Cleonis flliusee. Communium autem habemus iam
fenfumcommunem nonfecundumaccidens.nonigitureftpro''
prius.nequaquam enim vticp fentiremus,fed aut fic ficut di&um
eftCkonisfiliumnosvidere.Adinuicemenim propria fecundfi
accidensfentiuntfenfus:nonfecundumq?ipfifunt:fedfecundum
m eodem,vt cholera quod amaraSC
q> vnus:cum fimul fiat fenfus
rubicunda.non enim alterius dicere,q> ambo vnil propter cjuod .

&decipitur:&fifitrubicundumcholeramopinaturefTe.

efl f.ert non poffe ut ctumltbet horum

Quare perfyicuum proprtns -•'
so t H .

motm: nam hoc modo pertndeftterit, ata^ mtnc tiifn ditlct

fltfenfm,ut ,

ln gncco r
textuerju'
cn timits:qHod eoJfit,quta
7 »7 amborttm habemns Jfenfum,quo
f n cum concwr
culaxoua rtint ,cogno\cimUS.amquinhaudqHaaniJipcr acctdens jentiremtts: ut

*T Dr'a
deonis fllutm,non quod cleonts flluis fcd auod albtts , cui fane acctdtt
tur pio filio ejfe cleonts.atttero communtttm habemtts tam fenfum commu-
<a.h o
^ nemi nonj>et accidens.non tgttur eflproprtus: neauaauam emm fentire

ob cam . mus ,mfl quo pacto dtxtmtts nos cleonis utdere filtum . alter porro altt"
r.HSproprtaper acctdins fenttuntfenfm jto quatenm tpfl,fedquatenui
Hnm,cumflmiilfaElu4 fuertt fenfm tn eodemiexemplt gratta btlem
tffe amaram ty flauam-.neque emm aitertm efl
dicere,ambo h<sc ejfe
u mtm,quoflt ttt dectpatw.O" fiflauumfuerit,btlem ejfe opinatur.
Manifeftum
 LiberSecutidus tio
A Manifeftum igitur eftq> imposfibilc eft vtfenfijsinftrurftentii
fitpropriumalicuiiftorum verbigratia,motui .effet enimficut
;

iiosmcdofenrimusduIcepervifum.cV hcceft,qumeftir. nobis

fenfuSjinquoeftvtrunq^icVjCumfintamboconiiincla^citea!;!,!!
nondTetita^nonfentiremusjpfum^nifiaccidentahrer, v.g.filhtrrl
Socrati5.riOsenimnonfentimusfiIiumSocraris,*cdalbum.&co
tingithuiccbfuitnliusSocratis.Communiaautem habetfcnfurrt
communem,non aecidentaHter.non igiturhabent fenfum pro'
prium.cV,nifihoccfier.nonfentiremuscaomnino,nifi fic,ficutdi
ximusq?nosvidemusfilium Socratis.Et fenfusquidam nonfen>
titfenfibiliaquorundam nifiaccidentaliter. <Sc noneftvnius,c5
fenfusfuerit infimul ineodem.v.g.cholera.n.eft amara^cVcitri-*
na,iudicium,quod vtrunq; eft ciufdem,no e(t alterius &C ideo ca
dit error,ita cj) citrinum exiltimatur elTe cholera.
B
IJ4 Er,cum dcclarattim eftq>coinmuniafenfibilia comprehcndiuntur a
quinqjfenfibuseflentiahter^manifcfhim eftqiimpoflibileeflfenfumpro
priumeflealicuiusiftorum fenfibiliumcommiiniu,v.2.motus,autqua-
titas quoniam,fi itacflet,tuncfentireniusmotum,autfibi fimiles defenfl
k

bilibuscommunibus>non pcrfe.frdper medium ficut comprehedimus

:

pervifumhocefledulcemediantecojore. D d.&hocefhquiaeftin no-

bisfc^fus\&c.i.&acciditnobistaliscomprehenfio.fiudicaiepera!ique;n
fenfumfuperienfibilcalteritisfenfus:quiacontin£itq^illiduofcnfusfue-
rintconiun&iincomprehcndendoilladuofenfibiliaexeodeiriahquote:
pore.&.cum pofthxcacciderit vtcomprehcndnnuisper alrruim duorii
fenfuum altetum fenfibile>ex eadem reiudiiabimusper tilium fenfum ftl
Q per fenfibilealtcriusperconiunctionem pr;rcedentem.v.crquoi)iam nos
non fcimusper vilhm q?hocefldulce,ni(i prius acciderit nabisin aliqud
temporequodcomprehendimusper vifum qj,mcleftcHrinum,&pci gtt
itum efledulce.cum igiturfccundo fentiemus lpfiim per folum vifurh e£
citrinum,ilatim comprehcndcmusipfum efledulce,& mel. D d. Et, fl
noncfletita,&c.i.&,finon efletconccffumanobis q>,fi vnum lftoru fett-
flbiliumcomrnunium haberetfenfum proprium, contingeiet vt fentire;
ca,eflet ficut fentire per vifum q> hoc eft duicc,necefle eflet vt fentire ea ef
fetdegenerefenfus,quipropriedicituraccidentalirer.v.g fenure per Vr-
ifieeftfiliusSoctaris:quiafentiremus lpfuni efcalbum: quiaaeei
fiira q>
dit q?filiusSocratisfuit albus; D.d. Commutua aurem habcnt fcnfum
C0mmunem,&c.i &,ctim declaratumeftq;>,fialiqiiod fenfibilium com-
ttiuniumhaberetlenfum proprium,runcfcntiietur a nobis acridentali-
tcr:quemadmodumfentimiispervifum,iftum eflefilium Soc:atis,quia
eftalbuslautqucmadmodum lUdicamushoc eflcdulce, quia elt curinUi
Hxc enim duo funt duo modi accidCtal iter :& lam declaratum cft q> fcn-
fibiliacommuniacomprehenduntuieflcntialitcr crgo nullum fenfibi-
:

\ivfA
 De Anima
]iiimcommuniumhabctfenfumproprium.quoniam,fihabcreticnfum I
proprium,tuncfenttretur,autficutfentimusper vifumiftum filiumSo-
cratis,auificutquidam fenfusfemitfenfibileproprmcuiufdam. Et ifte
modus eft etiam accidentalis.fed differt a primo modo,qui fimpbciter di
cituraccidentalis,&eftcomprehenderepervifumiftumefl'e filium So-
numeratus firaccidentalis.difFerunt fcihcet in hocquia
cratis:Iicet vterq;
comprchendereper vifumhocefledulce,fuit,quiacum vifufuitconiun-
'c6preben ^ a ineadem re virtusvniusgencrisvirtutevifus.fifenfusguftus.Iudica-
dim» iM reautem pervifumiftumeflefiliumSocratisaccidit,quiainaliotempo
ccSocrate
auc hliu
refuitconiunctacum vifualia virtusa virtute*vifus.virtusenimquaco a** >
^
p re ienciimusiftumefleSocratem,autfiliumSocratis,fuperioreflad vir
[

fupioreft tutem fenfus.&ideoiflemodus videtur magisaecidentalis,quafecudus.

sd vircute vnde fimpliciter dixit ipfum efleaccidentalem, &nonfecundum. D.d.
sefus. SeH &noneft vnius,&c.i.&iudicium noneftvniusvirtutis,t quando duo
V
°P fenfusfuerintconitmdtiadiudicandum fupereandem rem ipfam efleea
Vids cot. dem.fedilludiudiciumeftvtriufi];fenfus,nonaheriusfenfnsabeis: ficut
Zim. exiftimarepoteftalic]uis.fed,fi dicitur vnusexhocmodo,dicituraccide"-
tQfi ciuo ta li te r. D.d.v.g.cholera,&c.i.v.g.hoceflecholeram,quia eft amarum

nnt coiii-
harcduo funteiufdem,fcholera:,non eft altenus
c,t rinum.iudicare.n.q>

cliadiudivirtutisabhisduabus.&,c]uiaiudicium fuper hancrem ee vnameftdua-

cadu fup rum virtutum non vnius,acciditeierrorin iudicandoaliquiduonchole
eadi rem rameflecholeram.quiacitrinum.
*
loiam ee

! ^mdi- Inquiretautem aliquiscuiuscaufaplureshabemusfenfus, fed

ciu crt v- non vnum folum.aut quatenus minus lateant confequentia dC
tnu% fen communia,vt motus,c\I magnitudo,& numerus.fi enim effet vi'
t-rius°fen
fusfolus&ipfealbi,laterent vtiq;magis,<K viderentur idemefle
fusabeis. omnia,propterid q>confequuntur fead inuicem fimul color dC (

oppaTco. m3 gnitudo.nuncautem quoniam inaliofenfibili comuniafunt,

vtde coc!
manifeftumfacitcpaliudquiddamvnumquodqjipforumeft. p

SOP Verum cjiidrat ahcjttls cur plures fenftts & non unumfolum habea
H.
mus?an ne lateant confequentia & communia, ut motus ^marmtudo
numerus.namfuifus effetJolus,isq albijaterent
3
magis ate^ idem ejfe

cuntla mderentur.-propterea quodjimulfe mutuo feejuuntur color o*

ma<rmtudo;at quia quafunt communia in alio funt fenjibih , res indi-

cat ahud amdpiam ejfe eorum unumquod^.

Etdebethomoperfcrutari,quarehabemusfenfuspIures vno,
cV non vnum tantum.Dicamns igitur , vt non ignoremus confc
quentiacommunia,vtmotum,c\Iquantitatem } &numeru\Quo
niam,fihaberemusfolumvifum,tuncipfe vifus effet magis du
gnuSjVt ignoraret album,adeo vt exiftimaret haec effe omnia. av
lor
 . :

Libcr Secundus 111

A IorenimcVquantitasconfequunturadinuiceminfimul.modoaii
tem } quiacommuniafuntfenfibiliaabaliquOjmanifeftacurqu6d
quodlibet eor um eft ali ud.

?,M Vul tdarecaufam,proptcrquam harcfenfibiliacoianoncomprehen

dunturabvno fenfu, &d. Etdcbethomoperfciutari,&c.i.debethomo
peifcrutari, qurtrehscfenfibiliacoiacoprehendiitur aplunbusfenfibus
vno,&nocoprehendunturab vno.D. d.ratione,&dixit,Dicamusigitur,
vt non io;noiemu5, &c.i.vt non ignoremusalietatem fenfibiliu coium a.
fenfibilibuspropriis. D.d. Quoniam,fi haberemus folum vifum,&c.i.&
h oc eflet necefle. qm, fi poneremus cp (blus uifus comprehendit ifta,& q>
iple fc.Iusefr in nobisin hacintentione,tuncaccidcret vifm vtignoia.ret,
&nondiftingucretalbum abaliquo:adcoq>cxifhmaretcolorem, &qua
titatem,& fi^uram enndem efle.& hocaccidcretci.eo q? co!or,&quanti-
tasconfcquunturfibi adinuicem,ficpcolor noninueniturnifiinfupern>
B cie,&fupcrficiesincorpore.D.d. modoautquiacoia.&c.i.modoautem,
quia videmusqjcom, vtquantitas, &magnitudocompre|iendunturpej?
ocuiri *
aliumfenfumauifu. Secundum hocigitureftintelligendusfuusfermQ
in hoc loco,non fecundum q> fonant verba eiusfuperficietcnus, fecundu
q>loquitur:vtquarefenfusfintplurcsvno.caufa.n.formalisinhocmani d e Aiaa
fcftaefr,C multitudo fenfibilium.&hociamdiclum eft.&caulafinalis cc.c9.vf.
cfl perfcrutanda pofl in fine iflius libri que i hnc.

S V M MA S E X T A.
<^zftio,aneodeni,quofcntimusfenfu,etiamfeiitirenospercipiamus:
/ Scnfusq-,, quem communem appellamus explanatio.
,

QVoniamautem fentimus quod videmus St audimus,nc

quia videt,autaltero:fiautem altero,
ceffeeft vifu fcntire
^^autipfoeritquodvidetjautalteroifcdidecritvifusSc:
^ fubiecfticoloris.quareautduoeiufdcerjtiautidceiufdc.Amplius
autem fi&alterfftfenfusvifuSjautininffnitumprcceditiautali^
quisipfefuiipfiuseritiudex:quareinprimo hocfacicndum eft,

» P H. Quomam autemfentimw nos utdere <£T audire, necejfe aut utjii

I efi
fenttatfe utdere,aut alto:fedidem ctiam erit uifus £r fubietlt coloris.
Quamobrem aut duo etufdem erunt,aut ipfefitttpftm.Praterea (i etu
Mitafenfmfit mfm,aut tn tnfimtum procedet:aiit ipfe entfui iffim
ttatfc tnprimo illo hoc facicndnm
efl.

EtjquiafentimusnosviderejC^audirejnecefieeftquddfcntire
quodnosvidemuSjauteftperhuncfenfumjaurperahud. SediL-
lud erit vifus,& coloris fubiectnaut duo eiufdemjaut idem fui.Ec
«iam,fifenfusvifionisfitaIiuSjauterunthxcinmfinitu,auteric
ideinfui.necdTeeftigiturhocracereprimo.
DcAnim.cuco.Aucr. Cum Q
 :

DeAnima.
Ijtf Cumcopleuitiermonedequinq;fenfibus,&dectarauitfexlu^nfurft t)
flonefle,inccepit declarareq? lftiquinq-, habent virtutem coem Etin- .

coepitpriusdubitarefecundufuaconfuetudinem:&d Et.quiafentimus
nos videre,&c.i. nos, quia videmus&fentimus nos videre,& audimus,
&fentimusnosaudire,&ficinvnoquoq;fenfuUm,necefl"eeftvthdcfiat
pervirrutcm vifus,autperaliam virtute.D.d.Sedilluderit vifus,&colo-
ris,&c.i.fed fi hoc,f fentire nos videre fuerit altenus fenfus a vifu, contin
getvtille fenfushabeat duplicemcoprehenfione.coprehendit.n.vifum
c6prehendere,&c6prehenditcolore,quevifuscoprehendit.impoPe.n.eft
vt coprehendat vifum coprehenderc colore", nifi etiam ipfecoprehendat
colorf.D.d.aut duo eiufdem aut idem fui.i. feqmtur igitur ex hdc altc-
,

rum duorum.qm,fi pofuerimusduas uirtutesefle, continget vt duo fen-

fusfinteiufdemintentionis,fenfusfcilicetquiientiteam,&fenfusquifert
tit q> illefenfus fentit cam. vterqj.n.fentit illam.aut ponemus q> idem fen
tusfentitieipfum,itaq>agenseftpaticns. quodimpofsibileeft D.d.Etet,
fi fenfus vifionis. &c.i.et, fi pofuerimusduas uirtutes efle,fi q> fenfus qui
,
«
comprehenditnosvidere,eftaliusabeo,qui videt,contingetctiaminillo
fenfus,quod contingitin primo.necefleeft igiturvt habeat dupliccm
comprehenfionem,f comprehcnfionem fui pnmifubiccli , quod fentit*
& comprehenfionem , quam comprehendit. &, fi etiam pofuerimushoc
duaruvirtutu,contingetin tertiaquod contingitinfecundat&ficininfi
nitfi. quod eft impoPe.quapropter necefle eft nobis ponere eade vimue"

qua2c6prehendatvtruq$,fifuu primu fubiectu.&quodcoprehedatillud,

quodipfecoprehendit. &,cunecefleeftabfcindereinh"nitum, meliuseft
hoc facere in primo,& poncre q> per eandem uirtute" copfehendimus co*
]ore,& coprehendimus q> coprehendimus ipfum quod.n.contingit no-
.

bispofterius,faciendumeftprius.&hocintcndcbat,cumdixit,necefiecft
igitur hoc facere primo,aut ponere q? idem patitur a fe, & c5prehedit fe.

Habet autem dubitationem,fi enim vifu fentire,videre eft. vi'

detur autem color,aut habens hunc.fi videbit aliquis quod eft vi «.
*
dens,&coloremhabebitprimumvidens»
JO? H. Sed ambiges :namfi uifufentire eft uidere: uidetur uero ctlor , uel

tjuod eft eolore praditum:fi quif mdebit tdqttod uidet,ettam colorem td

habebit cjuodtudet primum.
Etinhoceltqiia:ftio.Etcft,quoniam,fivifioeftfentire pervi'
fum.fic" videre colorem,& homo non videt illud,quod habet colo
rem,nifi quando videtaliquid,continget vt illud, quod Videtpri
fno,habeatetiam colorem*
D.fed iftc feimo habet quasftionem,f ponerc q? per candem virtutrtn
tomprehendimuscolorem, &€omprehendimusnoscomprehendereco
lorem. quoniam, fi vifio eft fcntirc pcr uifum,& uifus coprchcndit colo-
rcm
 Liber Securidus t%£
A rttn,&horhononvidetipfum uidere colorc, nifiquandovidetaliqufrt',
continget utillud,quodprimo videt,quandoiudicat ipfum videre,ha-
beat etiam colorem.Sc intendebat per hoc q>,fi necefle eft ut omne com-
prehenfibilea uifufitcoloratum,&uifuscomprehenditcomprehenfio-
ftem coloris ergo contingit ex hoc vtipfa comprehenfiofitcolorata.
:

quod e/timpolsibile.
Manifeftum eft igitur quoniam non cft vnum, vifu fcntire E t .

rtancp quum non videmus,vifu difccrnimus &tenebfas &C lume,

fednonfimilitcr.AmpHusautemcV vidcns tanquam coloratum
eft.fenfitiuumenimfufceptiuumeftfenfibilisfinemateriavnutv
quodcp . vnde abcuntibus fcnfibilibus infunt fcnfus &£ phantafiae
quibus fentiunt.Sefibilis autem aclus &C fenfus, idem eft &C vnus:
elTcautemipforum no idem tdico autcm vtfonusfccunduacftu,
&auditusfecundumacrtum.Eftenimauditumhabentia nonau^
B dire,6Y habensfonum non femperfonatxum autem operetur pof
fibilc audirc,(3i fonet posfibile fonare,tunc fecundum adum audi
tus fimul fTt,6c' fecundum actum fonus quorii dicet vtiqj aliquis
hoc quidem effe auditionem,hoc vero fonationem»
I o f H . Perfjncmm tgttur eji utfufenttre, nonejfe unum etentm cum non
.

HtdemutiUiJit tenebrtt lumena^ dtfcermmus,fednoneodem modo. Quin

Ct td iffum auod mdet quodammodo coloratum eft : namfenforium
tjuod^ capax eft fenfbilts Jine matena.tdcirco uel amotis fenfibiltbus

tnfuntfenfus fhantafdii^ tnfenforiM.^flusporro fenfibilii & fenfus

tdem eji @r unus,effe autem tfjis non tdemiuerbt caufa,aclu fonus 4-
Hua^ audttm.fiert entm poteft ,ut auditum quis habeat,nec audtat-.o*
tjuodfonum habet,nonfemferfonat.cum autem operatur td auod t/o-

C tejl attdtre,fonat^ ejitodfonarefoteJi,tuc aclu audttusfmulfit,aclutL

finus.quom dtxertt aliquis,alterum,audtttonem:alteru,Jonattone ejfe.

Dicamnsigiturqjmanifeftum cftq>fentircpcr vifum noncft

hum. iudicamusenim pef vifumnoSjnonvidendOjObfcuritate,
cVlucem,fednoneodemmodo.Etetiam videnseft quafi colora'
tum.fentiens enim recipi t fenfibile extra matcria,quidlibet quodl
Iibet.6d ideo,cum fuerint fenfibilia abftra<fta crunt fenfus,<St" ima'
ginationes exiftentes.Et aclio fenfibilis &C fcnfus eadem efttin efte
autem 110 funt eadem in eis. v.g.fonus,qui eft inacftu^&auditus
qui eilin a&u.poffibile eft enim vt aliquis habeat auditu ,fcd n5
audiatj&vtaliquidhabeatfonumjfed nonfcmperfonet<cdm au"
tcm iecerit illud,quod eft in fua potentia,vt audiat,8C fonaucrit il
lud,quodeftinpotentiafua,vtfonet,tuncerunt infimul auditus
Q_ ii &
 De Anima
SC fonus,cV poteft aliquis dicere q> primum iftorum eft aud»re,& D
fecundum eft fonare.

I , g Ciim dedic lermonem dubitatiuum , incoepit diflbluere eum,& d. Di-r

^amusi^itur quodmanifeftum eft quod fentue, &c.i. Dicamus igitur
qu6dmanifeftumeftqu6dientireperuifum,nonefteiufdeintentionis,
ita quod confequitur ex eo vt omne comprehenfibile a uifu fit coloratu.
D.d.iudicamusenimperuifum^&c.ideft&fignumeiuseft.quodnosiu
dicamus per uifum , non uidendo coloratu , cum iudicamus obfcuritate
efle obfcuritatcm, & lucem eflelucem fed ncutrum habetcolorem. fed
:

non eodem modo iudicamusper vifum obfcuntate*, & lucem,iudicamu$

enim lucem per fe, & obfcuritatem, quja eft priuatjp lucis. Er, cijm (Jcdit
huncmodum diflblutionis,dedit fecundam diflolutionem quxftioni,
dicenti q? vifio debeteflecolorata, fi uirtus yifibiliscdmpreheridit vifio-
nem,&dixit. Etetiam videnseftquaficoloratum, &c.ideft,&etiapof
fumusconcederevjfionemeflecolorem. vidensenimquandpcompre- £
hendircolorem,efEciturquafi coloratu quoquo modo.Etcauiainhoc
eft,quiafentifsrecipitfenfibile,&asfimilaturei.vifusitaq;recipitcolore,
quem recipitcorpusextraanimam .feddifferunt in hoCjCpreccptioien-
ticntiseft non materialis,& receptio corporisextraanimarri,eft materia-
lis. D.d.quidlibetquodlibet.i.fenticnsenim recipitfenfibileno materia-
liter,quilibetfenfuumquodlibetfenfibilium.&,quiafenfus. recipiuntfen
Jabiliaquoquomodo,dicuntureriarndeeisquoquompdp.D.d.&ideo,
ciim fuerint fenfibiliaabftradta, &c.i.&, quiafenfus recipiuntfenfibilia
cxtra materiam,ideo,quando fenfibiliafuerint abftra&a a materia.effici
untur ex fepfibilibusfenfus,&imaginationesnoncolorcsienfibiles, neq;
fapores,neque alia; qualitaturnfepfibilium,qusefuntextraanimamin
materia.D.d.Etadjofenfibilis, & ienfus,&c. ideft &acT;io fenfibiliscxtr^
anim,aminmpuendofentiens,&aftiofenfus,quieftinfentieiue,fciIicec
qualitas , qua lentiensqualitatur m
mouendo eriam virtutem vifionis,
efteademaftio:licetmoduseflefenfibilisextraanimam diflferatamodo F
fui efle m fentiente. verbi ^ratia q? (onus ,
qui eft ina&u extra animam,
itampuet inftrumentumauditus, ficutauditus,quieftin adu, mouet
virrutem auditus. & fimiliter difpofitio coloris in mouendo vidente eft
ficut difpofitio quahtatis, quae prouenit in vidente a colore in mouendo
virtutem vifibilem. D.dicit,pofIibileeftenim vtaliquishabeatauditum
&c.ideft&hocfuitita,q?pofsibileeft,vtaliquishabeataiidituminpote-
tia,ficuthabet fonumin potentia: & vt habeatfonuminadtu,ficutha-
betaudituminadtu.et,cum habueritaudituminadu, habebitcompre-
henfionem auditusin a<5tn,ideft comprehenfionem q> audit.& dixit, pof
fibile eft enim dicere q> aliquis habet auditum,& habet fonum,hcet non ,1

fcmper fonet,propter hoc,quia funt ficut in potentia.

Si igi tur eft motus &C acflio SC pasfio in eo quod agitur , neceiTc
eft&fonumc3t~auditumquifecundumac3um,iueo quod eftfm
potentiam
 .

Litrer Secundus. 1 1$
A potentiameiTe:a&iuienim6<:motiuiaccus in paticntc rit.vnde
non necefTeeft,mouens moueri.fonatiui quidem igitur acfcus , fo'
nuSjaucfonacioeft.audiciuiaucemaudicusaucaudicio.duplici'
ter cnimaudituSj&dupliciterfonus.
o p h. si tgttur motm er dtlio crpdftto in co cjuod mouetur eft , neccjfc
eftcrfonii cy dttdttum e\ui dtlu efl,tneo ejfe qut eftpotentta:acltut.n.
CT mottut operatto inpatienteftt.tjuamobre necejfe non eft ut tdauod
tnouet,moueatur.aclm mtur fonattutfinut eft attt fonatto : audttiui,
auditm aut audtttb:duflex entm eft dudttm,dc duplexjonw.
Ec,fi aclio,& mocus finc in pasfiuo,hecefTe eft vt fonus,cV audi
tus,qui funt in a&u finc in co,quod eft in pocencia. acfcio enim agc
tis,Al mouencis func in pacience.ideo non eft necefTe vt moucatur
quod mouec.Ec aclio fonantis aut eft fonus,aut fonare.&l acftio au
dietis aut eft auditus,aut eft audire.auditus euim eft duobus mo'
B diSjCVfonuseft duobusmodis.
,j ?
Cum pofuitq?a£tio fcntientis&fenfibilisefteademdicetdifferantirt
cflc,inco:pit declararchocex rebus vniucrfalibusprxdidis, &d. Et,fi
actio,&motus,&c.ideft, &finecefle
eft vtommsa&io:qu$prouenitab
agcnte,&omnismotus,qui prouenitamoucnte noninueniantur nifi
in re paticnte,&mota:fenfusautem patiuntura fenfibilibus, &fenfibi-
ha agunt in eos:necefle cft ut actio fenfibilis fit in ipfo fentiente,quod cft
inpotentia^fenfibile.fonusitaq^&auditus.quifuntinaclu^funtinco,
quodeftin potentiafbnans,fpcrcuflum:&quodeftinpotentiaaudies,f. »
a j feft _
fenfusaudies.D.d.ideo norteftnecefleutmoueafquodmouet.i.&^quia liins.
motuseft in patiete,& no in agCnte ,non eft necefle vtomneagens fit pa
tiens ,vtdeclaratumeftirifeimoriibus vniuerfalibus. &induxit omnc
hocaddeclaranduq^fcnfusmouentuirtutes.ficutfenfibilia^qua^furitci-
traanimam.mouentfenfus. D. d.&fbnuseftduobus modis,&c.i.& fuic
neceflc q> ua eflet de fono ficut de auditu, f q> eode" modo mouen t & q>
, ,

** aclio fitin recipiente,non in agente propter hoc, q> utrunqj inucnitur

,

duobus modis,modo in potentia,& moao iri actu

Eadem aucerri ratio in aliis fenfibus&£ fenfibilibus eft.ficut
cnim acftio dC pafsioinpaticnte, fedrioninagence: ficfenfibilis
actus «SC fenficiui in fenficiuo eft. Sed iri quibusdam quidem &Cno
minacumeft:ucaudicioc^fonacio:inquibufdamaucemnonno-r
minatum eft alterum.vifio enim dicituruifusa<ftus:qua:uero
cft coloris innominatum eft.cV guftatiui guftus eft:humoris autc
hon nominatum eft.
*o p h . Eadem esl tn caterisfenftbm ac fenftbtltlm ratio:ut entni aclto ty
paftto tn pattente c,no tn ageteftc£T ret fmftbdts aiho tnfenftttuo .ue
rum tn nonnuiits nomma qtto^Junt tndita,utfonatio cjr'audttto:in non
Q^_ i ii vifio
 De Anima
mUis, altertm earet nomine : uijio namt^ dtcitur uiJUt dtfto , colmt ^
uero earet nomtne : Jic gus~tattuiguflatto,faporis uero uacat nomine.
Et ifteide fermoeftdealiisfenfibus,ck aliisfenfibilibus.Que
admodum enim acflio &C pafsio funt in patiente non in agente, ita
aclio fenfuum &C fenfibilium funt in fentiente . Sed in quibufdam
habent nomina, vt fonare,cV: audire . in quibufdam autcm alteru
non habet nomen. adio enim uifus dicitur vifio acftio autem co^
loris non habet nomen in linguaGraeca.
«40 Etifteidemfermo,quem<riximusin (bno^&auditu.Ccpadtioeoruni
<** cftinpatiente,eftdealijs(cnfibilibus. D.iterauit propofitionem, aqua
K< t**"". tu ^incoepit hancdedarationcm,&dixit. Quemadmodum.n.a&io,&pafc
•
c, .
fio,&c.i.&caufainhoccft.qm,ficutpaflio,&a&iofuntinpatientenoii
inagente,itaa&io(enfuum &(enfibiliumfuntin primofentiente: cufcn
fifeifia fint uirtutesagentes,(enfusautem agcntes&patientesrprimu autc

fentienseftpatienstantu.Et,quiahoclatet,C(enfibiliacAcvirtutesagcn- &
nominationcm plura.n.lcnfibiliaca-
tes,&fenfuseflepatientesproptcr :

rentnominibusjfm q>funtagentia: &nominapluriu eoru pafiuua funt

in figufanominum virtutum agentium,dixit.Sedinquibufdamhabcnt
nGmina,&c.i.(edinquibufdafenfibus ponebanturnominaadtioniipfi-
ttsfenfibilis, &pafiioni vtriu(q;fentientis,v.g.fbnare,&audire.fonarQ
cnim eft aftio tonis audire autem eft pafsio auditum fcntientis. & in qut-
bufdamalterumeorumcaretnomine,v.g. in vifu.paflio enim vifusha-
bet nomen,& eft videre: licet fit in figura nominis agentis.actio cnim fui
fenfibilisyquodeftcolor^caretnomineinGraicalingua.Etdicoqjin Ara
bica a&ioneshabituu fenfuu prouenientiu in eis a fenfibilibusin primas
virtutesfentientes,non uidentur habere nola in aliquo idiomatc , cu hoc
nofciaturavulgo.non.n.c5prchenduntura(enfu:necinprimoa(pe<ilu,
Quoniam autem vnuseftquidema&usfenfibilis&fenfitiui.
effeautemalterum eft ,neceffeeftfimul corrumpi &C faluarific _
d;#:um auditum,Sd fonum 1 &C humore igitur dC guftum , dC alia
fimiliter.dicftaautefecundum potentiam,non neceffeeft.
i o p h. $ ed Ci* m mtt6 d&wfit retfenjihilis acfenfittudt, ejfe autem dtuer»
Jum,necejfe efl audttu qut hoc modo dtcttur,0"'Jonum,JimHlcorrumpi
feruarify jic demum Cfftporem etguftatum, at^ tttdem catera . at
uero qn<e dtcuntur potenttajhaud eji necejfe.
E t,quia aclio fenfibilis &C fentientis eft eade,fed differut in eflc,
nccefleeftvtinfimulcorrupanturj&infimulfaluenturjauditus,
quidiciturfecunduhuncmodu,&fonus,c\!:fimiliterfapor&gu
ftus,& aha.In eis aute, quae dicuntur in potentianon eft neceffe.
X41 Et,quiaacftiofenfibiliseademcftcuma»ftionc(entientis,(ciIicctqu6d
habitus,qui abeo prouenitin(cntientc,cftidcm cum habitu,quo(enfibi
lc
 Liber Sectindus 114
A leagitinvtroq;fcntiente*in effentia&forma,Iicetdifrerant in fubie-
d:o,necefl'eeft vtcorruptio duorum habituum fit infimul,& faluatio in-
fimul,fcilicethabitus,perquem fenfibileeftmouensinactu, poftquam ** Co -k-
u " lc -
fu it in potcn tia, & habitus per quem fentiens eft fen tiens in adtu, poftqua
8' c '
'

fuitinpotentia. Deinded.auditus,quidicitutfecundumhuncniodum, djfkia lin

&fbnus, &c.i. &hocfequitur ln fbno,quidicituriecundum huncmo- eemia, &
du\&eTonusina&u.&fimilitercontingitinfapore,quieftinactu,&in f° im *
guftu,qui eft m a&u , &in omnibusfenfibus. Infenfibiliautem , quod cft
ln potentia,& in fentiente,qui eft m
potentia,non fequitur,fcilicet quod,
cumalterumeorumcoirumpitur,cfrcIiquumcorrupatui:aut,quando
upum fucrit,ut fit reliquum.
Sed prioresphilofophi hoc n5benedicebat.nihilopinates,ne
que albu,neque nigru,fine uifu efle:neque humorc fine guftu. fic
quide.n.dicebantrec~te:ficaute nonrecle. Dupliciter enimdicto
fenfu di. fenfibilichis quidem fecundu potentia,ilIis vero fecundii
5 actfwdehisquidemacciditquoddicftumeft.fedinalterisnoacci'
dit.fed illi fimplicitcr dicebant,dedict.is non fimpliciter.
Sedpnfa naturales ^uthores non recle hoc ajferebant, quippe cum
ash. nuUnm prorfus nec album nec mgrumfine mfu,necfaporemfine
guft*
tu ejfe putarent.partim enim recle,partim non retle loquebantur.nam
cumfenfUs ty fenjibde bifanam dtcatur , tumpotentia,tum acfu : m
his quidemfit quod dixtmn$:in illis uero alits non ite: ^t
illtjimplia
ter loquebantur de us qua nonfimpliciter dtcmtur,
Scd Antiqui Naturales no bcnc dixeriit in hoc, cri exiftimaue^
rut q> nihil eft albu,aut nigru abfque vi fu,netu fapor abfqj guftu
Hoc.n. eft uerum vnomodo, &alio modo non uerum.qm, quia
m fenfus,& fenfibile dicuntur duobus modis,in potentia,& in a&u,
iJlud,quod fuit didum fequitur in iftis,in illis autem non, Scd illi
dixeruntfimpliciterq>nondiciturfimpliciter,
j.^ Sed Antiquinaturalesnonrectedixeruntinhacintentionc. Dicebat
.n.q?nulluseftcok>rfinc vifu,neque faporfineguftu. & hoc dixerunt
abfolute,i.quiaopinatifiieruntq?fenfibile,&fentiensfunt relatiuafim-
phciter:&,cum alterum fuerit , reliquura erit: &, ciim alterum corrupi-
tur,reUquum corrumpetur. D.d. Hoc.n.eft veru vno modo,&c.i.& hoc,
quod Antiqui dixerunt,eft vno modo verum, &aho modo non uerum.
fcdfermo Antiquorufequiturineis.quxfuntinadtu^fenfusaurfj&fcn-
fibile quandoq;dicunturinpotentia,&quandoq,inadu.ineisautcm,
«[uarfuntinpotentia, nonfcquitur,f vtcfleeorum,&corrumptiofitfcm
perinfimul.Scderror Antiquorufuitmhoc,q? locuti fucrunt abfolutc
irx co, quod indigetdctcrminationc.
Si aut%fy mphonia vox quacda eft:uox aute SC auditus eft ficut
Vnus:& cft ficut no vnu,aut idcrn«Proportio aute eftlimphoma,
Q^_ i i i i nccelfc
 De Anima
«eeeffeeft&auditum rationequandaeffeiEtpr-opter idcbrrum
pit vnuquodc^ excelles graue <3d acutG,auditii : &C in humoribus
guftumt&incoloribus vifumfortiterfrigidum&opacum.&in
oJfacftufortisodor,&dulcis,8c"amarus! tanquaratio quxdam fit
quide funt du ducutur fyncera &C mi
fenfus: Vnde dC delecftabilia
fta entia ad rationem:ut acutum,aut dulce,aut fali tum.dele dabi'
liaenimtunc.omnino autequodmiftfi eft, fy hiphoniamagis,
quaacutu&graue.tacfiusaUtccalefadlibileeft&frigorabile: fed
fenfusratio eft.excelletia autecoritriftant,autcorrumpunt

si igitur concentm uox qutdam efl.uox autem <£r audittn,partim

«OPH.
Unum,partim non unum aut non idemfimt : concehtuso^ efl ratio , ne-
&
cejfe eji auditum rationem ejfe quandam : &
promde mumquodaL
modum excedens ,tumgraue,tum acutum,corrumpit auditum: itemq.
infaporibus guflatum,cr '
m colonbus uifum quod ualde fllendidum , -

auod^ tenebrofum efl-.Ct in auam

odoratu uehemens odor,tam dulcis
amarus-.utpote cumfenfus ratio qu^damfit.ideoj^ iucunddfunt , cum
fyncera et non mifla redtguntur adrationem:ut dcutum^ut dulce,aut
falfum:tunc enim tucunda fuht.dem^mixtum magis efl concentus ,

s.Lq3 ca- 'qudm acutu Cr graue:ta£tui aute,calidu > autfiigtdum : fenfus aute
bfcere & ejl ratio.iu aute modu excedunt,aut corrupunt ,aut moleflia afficiuni.
"C
pottft Si igitur confonantia eft fonus, &
fbnus , &C audi tus funt quafi
ide 3 cV confonantia eft proportio, neceffe eft etia vt, aiidi tus fit ali
quaproportio*Etideocorrupiturquodlibet,q^Uadoauditusfue^
rit intenfus,Caut acutus , aut grauis.cSc" fimili ter in faporibus cor-'
rupiturguftus.cV incoloribuscorrupiturvifusaMuceintenfa,& *
obfcuritate.cx* olfacftusab odoreforti,cV dulci,Sc amaro: quia fen
fus eft aliqua proportio.Et propter hoc acetbfum,cV dulce, &C fab
fum, quadofuerintpofitacumfimili,elTendopura,noadriiixta,
tunceruntdelectabilia Etvniuerfaliteradmixta funtmagisdi'
gna vt fint confonantia, qua acutu,cV grauc.Et in tacftu pofsibile
eftvtcalefiat &C infrigiaetur. 8dfenfuseft fimilis proportio.cVj
cdm fuerint intenfa,nocebunt,cV corrumpent»
143 t)ilpofuitcj) sefus,gc"inadtu,equoquomorelatiuus,incepitdeclarare
hoc,& darc ex eo caulasplurim u accidentiu in fenfu, & dixit.Si igittir co
fonatia 5 fbnus,&c.i.fi igit?neumara,vel nete cofonaria in auditu,i. admi
9
xtamixtionedelecl:abilifueiitfon :&fon'inaclueauditusinaclu:5cc6
fonatia,cjeftin neumatibusvd nete,noeit nifiproportio teperarainter
extrema,f inrer fbnu graue & acXittt,cj dicUn cin refpedtu audjtus,necei1e
efcvtilludteperametuexiftcsinterea,&ec6fonatia,fitipfeauditus.ciihi
eflc
 Liber Secundus i i 5
A
efleaudirasinar-tunbn eflnifiinhacproportione,qua?eftinremperaa
tia. Etquiatempcratis & temperatum funt relatiua, &efTe auditusin
ac~tunaturaleeftinfonotemperato,contingicqiauditus& audibileeruc
incapitulorelationis. Etdixitqucdjnecefiecft vcaudicusfitaliquapro-
portio,&nond.proponiofimpliciter.quiaexiftimarurcpifcaproporcio Proj-ortid
quamuis fit in capitulo relationis,tameeft propoi tio aeens:& proportio- nes m co '

. r r r ? r °,' Propor
1 • 1
nesineocpliintproportionesnonfuntagentes,'edineo cpquahtates.fen .j ri eSino
fusigifnumerantur in relationevno modo,&inqualitatealio modo. & s<ageces,
iffusniic-
ficintelligitur.D.d.Etideocorrumpiturquodlibet, &c.i.&propterhocj |dU eoq»
ualicates
rantur in quoddiximus, acciditvtquilibetfenfuucorrumpatur,qri ifta ^pportio 1
tcfonc v- tianfmutabiturintenfcinexeundoadalterum extremorum.v.g.^corru ,.,. ~
nomodo,
auditus apud fbnuin intcnfum in acuitate& grauitate& corruptio Anima! u
p tlo
tate alio
guftusapudfaporcmincenfum,&cbrruptio vifusapudlucem intenfam, co.7.
modo.ex &obfcutitarem intenfam,&corruptioolfac'tiisapudodoresintenfos.Et
hocp3 po- cau fa in hbceftq>eftefenfusnacuraliseftin ^porcioneteperaca.&,cu il-
(

dlttincui^"
laprcportio fucrit corrupta^corriipeiffenfusjcuifb^pportiofitforma
tea!Vaba- fenfus qucadmodii fanitaseft m proportioneterminata inrer quatuor
nima. qualitates.&,cfi illa proportio corrupta fucrit, cbrrupetur fanitas: cu for
» mafanitatisfitinhacproportionetemperata.D.d.Etpropterhocaccto-
fum,&c.i.&,quiaficnfuseftaliaintentio&aliaproportio,ideoacetofum
&
dulce,&fialfum adiundtaad fuum fimile, non adtriixca cum aliquo,
.eruntdeleclabilia,quoniam,cumoccurrentfimiIibus,effendopura,erut
delc&abilia:tiic.n.eruntmagisabftrac~raamateria.D d.Et vniucifatiter
admixtafunt,&c. idcft& vniuerfaliteradmixtaexcontrarijsqua: funtin
vnoquoq;fenfuu funtmagisdigna^vtfintjpportioipfiscontrariis.v.g.
,

ifbnus,quiefliteracutu &graue,magisdignus efFvtfitproportio^quam

acutus,&grauis.&fimilitereftdetactii curri calido&frigido,&humido
&
ficcorlicet corpus tangcnspoflit calefieti , &infngidari e cotrar io alijs
, ierifibus:& vciam pi.vdixiniustempcrarrieutum magiseftdignum Vtfit
C proportio,quamextrema.
Vnufquifcpquidem igiturfenfus fubiecti fenfibi!iseft:quieft:
infenfitiuoinquantumfenfitiuum:&difcernitfubie<ftifenfibilis
diflrcrentias:vta!bumquidecVnigriim,vifus:duIcevT eroc3^ama>
rum,guftus:Similitcrautemfehabethoc&inaliis.

i o r h
•
Senfus igitur tjtus^ fubieBi fenftbilis eft.dt^ emfenforto qudicms
fenfonum-.difcermt^ fubtefli fenftbdts dtjferentids.-^t dlbum^nt-
vfu , uifits :dtdce c 7" dmdrum,gnftus:Pdn modo res hdbet tn c*tcris.
Etvnufquifcpfcnfiium eftrei fenfibilis fubiecftae illhcVeftexi'
quod cft fentiens 5L iudicat drias fenfv
ftens in fuo fenticntc,£m ,

bilisfibifubic&i.v.gAT ifusalbum&nigrum:&guftus dulcecV

amarum,& fic de alrjs,
Cum
 « . :

De Anima
144 Cumiftccepitpefrcrutaridcvirtutc,qua(cntimusnos(cntire,vtrom Q
(iteadem cum virtutepropria vnicuiq;fenfui,an alia, dedit in primofer
monem,ex quo fequitur eam efle vnam,& poft,ahum, ex quo confequi-
tur cam efle plures: deinde fermonem concludentem eam effe vnam , &
<hflblutionem,exquaexiuitaddeclarandumq?fenfus,& fenfibile funt
vnum in adu,non diuerfa: propter quod contingeret vt illud ,quod
iu-
dicaietfuper ipfumfenfum,efletaIiudabeo ,quodiudicaret fuper ip-
fum fenfibile. Et, cumhocfecit, reuerfuseftpofteaad lllam eandem
perfcrutationem, &
d. Et vnufquifque (enfuum , &c. ideft manifeftum
cftper (e quod vnufquifque fenfuum iudicat fuu m
fubiectum propriu,
quod eft ei, fecundum q> eft illud fentiens:& iudicat cum hoc difFerentias
proprias,qua:funtinillofubiecT:oproprio. v.g. quia vifus iudicat colo
rem,qui eft proprium fubiectum ei,quod eft fm q> eft vifus,& iudicat dif
ferentiascontrarias exiftentes ineo. v.g.album &nigrum&medu. &
fimiliterauditusiudicatibnum^quieftiuumfubiedunij&graue&leuc
&media,qua3funtdifFerentiaefoui, E
Qupniam autem &C albu &C dulcc , &C vnunquodcp fenfibilium
adunuquodcpdifcernimusquodam,5cfcntimus quia difTerunt,
HCCclTecftigiturfcnfu,fenfibiliaenimfunt«
«OPH
Sed quia CT" album , <Ct dulce , cr unumqHodque fenfibilikm cum
unoquoque comparatum mdtcamus altquo, cr differre fintimns , ne±
€ejfe fane efi ,fen(it: funt emmfenfibiiia
Et,quiaiudicamusetiamalbum,&dulcc, & vnumquodque
fenfibilium,comparando ea adinuicem.per quid igitur fentimus
cffe di uerfa < neceffe eft quidem vt illud iit per fenfum. funt cnira
etiam fenfibilia

1^^ Et, ciim fcnfuscomprehenditdifFerentias contrarias,quae funt in fub»

iedhsproprijs vnicuiq;fenfui,perquaigitur virtuteiudicamus lftaseflo
diuer(as,cumfecerimuscomparationemintereas adinuicem ? Apparct p
quidemq>con(equiturexhocfermoneillud, quod a principio di&um
•a.lquac eft,&eftq?virtus, *quavifusiudicatalbumefleahud anigro ,eft aliaa
iudicai al virtute vifus.quemadmodum virtus,quaeiudicatipfum videre, videtqt
fc e c
^. ^
alia a virtutc vifibili. difFerentia enim mter fenfibilia cft fenfibilis .

aulci. Quarc &C manifeftum quoniam caro non cft ultimu fenfitiuu
tofibih"
nece ^
e enim cffct tangens ipfum difcernens difcernere. Ncque
ejcfibilis. utiquefeparatiscontingitdifcernerec^alterumiitdulce ab albo,

fedoportctunoquodamutraqs manifeftaeiTe;fic enim &CG. hoc

quidemcgo,illud uerotufenris,manifeftumutiqueeritquoniaui
alteraad inuiecm funt. Oportet autem vnum dicere quoniam al'
cerum.alterum enim dulce ab albo:dici t ergo idem:q uare ficut di
cit:ita&intelligitcYfentit,Q^odquidemigiturnon pofsibilc fe^
paratis
 6 :

Liber Secundus 1 1
A paratisiudicarefeparata palam.q>autem neqjin fcparato tcmpcv
re,hinc:ficut cnim idcm dicit qs altcrum bonum dC malum . 8C fic
quando altcrum dicit,quoniam alterum,tunc 6C alterum, non fe^
cundutn accidens ipfum quando.Dico aute pura,nunc dico quo^
niam alterum, non tamen quoniam nuncalterum 4 fed fic dicit dC
»unc,c\: quoniam nuncfim ul ergo.Quare infeparabile dC in infe*
parabili tempore.

F H. E* quoperfitcuum efi, carnem non ejfe ulttmum fenforium : necef

Je emm ejfet tdauod tudtcat, tangendo tpfum tudtcare . Haud ergtt

feripotefi, utjeparatts tudtcet diuerfum ejfe dulce ab albo :fed unt-

cwpiam amho cogntta effe oportet, alioaum Cffiego hoc , tu tlludfett
ttas ,cogmtum effet ea dtuerfa tnterfe effe . Oportet tgttur , ut unum
dtcat dtuerfa effe: dtuerfum nama^ eji dulce ab albo : dtctt ergo tdem
tjuamojbrem & dtctt ,Jic etta tntelljgtt Cffenttt. Ftertigtturnonpof
fe, ut fiparatts feparata iudtcentur ,perjj>icuum efi : neaf etiamferi
pojfe tnfeparato tempore, htncpatebtt . ut entm tdem dtcit\ dtucrjum

tffe bonum CT" maium,Jic O* cum alterum dtcit dtuerfum ejfe,(y al

terum, nonper acctdens tlludauando.uerbt caufa nunc dico aliud ejfe,
J
ttiotame/dtudejfe nuncjeditadtcit cr" nunc,CT quodnuc:ergo Jimul.
Uuare tnfeparabtle,CT' tn Umpere tnfeparabilt ,
Dicamusigiturqjmanifcftumeftquodcaronon eft vltimum
lentiens.contingerer.n.cdm tangeret quod iudicaret.Sed impofsi
brleeftvtiudicansiudicctdulcccffealiudabalboper duo diuer>
fa,fed neceffc eft vt ambo fintciufdem pcr duo inftrumenta.cV,niv
fihoc effct,effet pcfsibile quando ego fenrJrehoc,cV tu illud,qu6d
£ egointelligerem eaeffcdiuerfa. fcdneceffeeft vt,vnusdicat hoc
fffealiudabhoc,&dulcealiudabalbo.dicensigitureft idc. qua^
propter ncceeffe eft,ficut dicimus,fic agam us,c\: fcntiam us. Quo>-
liiamautemimpofsibileeftiudicarcdiucrfa,&pcrdiuerfa,mani>
lcftumeft.Qupniamverohocnonfitintempore diuerfo,cx hoc
declarabitur.Quemadmodum idemdicitbonum ciTe aliud ama
Io,ficcrimdixeritinaliquoeffealiud.iniIloeniminftanti dicitin
alio etiam , &C non accidentaliter/. cum dico nunc clTe aliud , non
quia inftans eft aliud.fed dico fic inftans,& quod eft inftas »a qu»
igiturerit,noneritdiuifibile,<3cintemporeindiuihbili.
146 Dicamusigitur quod manifeftum eft hoc,quod dico, quod vltimum
{cnticnsintattunon eftincarne,ncq-,in vifuinoculo. c]m,(i vkimu fcn
ticnscfl'etinoculo,autinlinguainguftu,tuncncceircefl"et,cumiudica-
icmus J ulcc cflc aliud ab albo, iudicatecpct duo diucrfa . illud . n. quod
comprchcndit
 Dc Anima
comprehenditdulcefecundumhancpofitionem.aliudcfr. abeo, quod t)
comprehenditcoloremomnino.illudcnimeftinocu!o,&hocincarne,
tiut libi fimili. fed caro in tactu non eft ficut oculus in vifu Deindc de-
.

clarauit hocimpofsibileefle, &dixit fed necefleeftvt ambo fintciuf^

dem,&c. ideftfednecefleeftvtfintcomprehenfaabeode,&perduo in-
fhumenta. &, nifi hoc eflet,manifcftu eft cj> non poterit iudicare hoc ef
lcaliudabhoc. Sienimeffet pofsibile iudicareha:cduoefl'ediuerfaper
duasvirtutesdiuerfas,quarum vtraq; fingularirercomprehendit alteru
duorumillorum,tuncnecefleefl«,qnegofentiremhocefledulcej&ttt
jllud eflc album.& ego non fen fi quod tu fen fifti neque tu quod ego, vc
,

ego comprehenderc meum ienfibile aliud a tuo , licet non fentiam tuu,
& vt tu comprehenderes tuum aliud a meo & hoceft manifefteimpofsi
.

bile. Deindedicit,fednecefleeft vtvnusdicathocefl"ealiudabhoc,&

quoddulceeftaliudabalbo, &c. ideftfedquemadmodumnecefleeft yt
idem homodicathoceflealiudabhoc,ficnecefle eftvt virtus,qua?iudi-
cat dulce efle aliud ab albo, fit eadem virtus ita enim eft
. m
hoc de indi- E
uiduis,ficutdemembrisfenfus,cum fintetiam plurainnumero. Et hoe
intendebat, ciim dicit. quapropter necefle eft ficut dicinius fic agamus",'
, ,

&fentiamus. ideftquapropter necefleeftvr, ficutille, quidicit hoc efle

aliudabhoc,eftidehomo,ficilIud,quodfentit& intelligithoceflealiud
abhoCjfiteadem virtus. Deinded. Quoniaaut impofnbileeft, &c.id
eft,manifeftum eftigiturexhocfermonecpnon iudicamusdiuerfa effc
fenfibilia per diuerfas virtutes. Qm
aut ifta comprehenfio cu hoc, quod
eftvniusvirtutis, debctefleetineodem inftanti, manifeftumeft.qud-
niam,quemadmodum vnushomodicitbonumeflealiud a malo, fic,cu
dixeritinaltetoduorumeflealiudinaliquoinftanri,manifeftum eft q>
lninftantijinquodicimuso^alterumeorumeftaliudjin illoeode dicit
xlietas eft in altero eflealiud , cum alietas fit aliqua relatio & relatiua infimul exi-
,

aliqua re- ftuntinactu. Deinded. & nonaccidentaliter,&C.ideft& non intelligo

°' per inftans hoc inftans,quod dicitur accidentaliter in eo ,'quod lllud efl
, . . indiuifibile: ficutinftans,inquodicimus ratione*intnnfeca efle aliud F
fecaceide' inftans,cum fueritcomprehenfum ratione intrinfecaefle aliud inftans
inftans. enim,in quodicituripfum eflealiud,eftaliudabiuflanti,inquocopre-
hendituripfumeffealiud. Ethocintendebat,cumdixitnoquia infMs
cftaliud. idcftnon quiainftans,dequodixieflealiud,eftinftans,inqtid
comprehendituripfumeflealiud .fed diximushoc inftanseftaliud* &
quod nunceftaliud :& illudinftanseftaliudabinftanticomprehenfio*
nis.D.d.aquoigiturerit.i.aquoigiturerirhociudiaumJdicocritavir
tutcindiuifibili &vna,&in temporeinuiuifibili&vno'.

At uero impofsibileeft fimul fecundum contrarios motutfmdv

ueri idem, utindiuifibile&in indiuifibili tempore: fi enim dulce
mouet fenfum aut intelledumramarum autem contrarie,& al*
fic
bum aliter.ergo fimul quidem dC numero indiuifibile 6>C feparabi
le, quod
 . ,

Liber Secundus. 12,7

A Ie,quod iudicat t fecundum autem feparatum: Eft igitur quo/<
effe
dammodo quod diuifibile diuifa fentit eft autem quod indiuifi>
:

Jbile.fecundum effe quidem enim diuifibile loco autcm &nume«'

:

roindiuifibile.
yerum emmuero ficn non potefi ut idem fimul motibut moueatur
(ontrarijs ,quatenus mdiuifibile efi ,&in mdiuifibih tempore .
fi.n.
duicefic mouet fenfum & amarum autem contrario mo~
intellctlum,

do,&' album diuerfo, mm igiturfimnl qmdem £r numero indiw/ibt

le Cf mfiparabde efi quod mdicat , ipfo ejfe autem feparatum ? auo-
dammodo igitur ut diuijibile duufafentit : quodammodo ut mdtuijibi
le: tpfo emm ejfe dimjibile esl: loco autem gr numero mdimfibde

Sedimpofsibileeft vtidcmmoueaturmotibus contrarrjs inn>

mulfccundumq>eftindiuifibileintcmpore indiuifibili.hocn.il
* fucrit dulce mouebit fenfum aut inrellecftu aliquo modo motus
,

amarumautemcontrario,album veroaliomodo.Vtrum igitur

eftpofsibilevt iudicansca infimulcftnumero iudiuifibile,<Sdin
eflediuifibiledtac^aliomododmododiuifionisfentit diuifibilia
«SCaliomodOjf.indiuifibile.eftenimfecundum ciTe diuifibilCjfed
fecundumlocumcVnumerumeftindiuifibile»
Cmvideclarauitq> vltimum feiuicsin omnibusfenfibusdebetefleea-
j ._ dcijj virtus,incaepitquiTeremodum fm quem poteft efic eade virtus, & Iudicatdi
iudicareomniacontrariaineodetepore,& d.Scdimpoflibilecftvtide uer(a &
rooueatur.&ci.fedimpoflibileeftponere vtidem rccipiat contraria in ^™"]^
eodcminftanti,fm q>eftidem &indiuifibile. D.d. hocenim fi fueritdul tii bcfot-
cc,&c.v.g.q>,fi fuerithocdulce,mouebitfenticnsprimum aliquogcnere ma fii.Mii
b
motus:&,cumfuernamarum,mouebitipfumecontrario:& fimiliteide '.'

q albo&nigro. Ciimigitur fenfusiudicauerithoceflealmdabhoc: hoc ,

-J^^
cnimdulce&illudamarumcflendo,cadcniTirtus & indiuifibilistunc rnateria «
pa:ieturacomrarijsinfimul,fmq?eft vnum&mdiuifibile.quodeftim- idinifibile
CXt]l
poflibiIe.D.d.Vtrumigitureftpoflibilevtiudicans,&c.i.anigiturpofli 'u J*
bileeftvtiftavirtusiudicanscontraria fimulfitcadem fubiedo&indi j.j^pot'
uifibilis,fed per intentiones,quas recipit eft diuifibilis ? ita q? per hoc dif- ie eepluta.
folueturqua:ftiofic.qmiftavirtus,inquantumeftdiuifibilis,comprchc definiuoe.
1 ' 1
d ticsaumeratasdtuifibiles:&inquantuincfteade, iudicatca vnico iu- ^pj,"
;

^
dicio.D.d.eftenimfecundumcflcdiuiftbiIe,fedfmIocum&numerum jj c . u j,".

indiuifibile.i.fortciudicansdiuerfa&contrariaeft fm eflentiam & for- tf.&. '•.

mam diuifibile,fed fm fubiectum,hoc cft fm matcriam, cft indiuifibile. p

Jt£"
^
ytdicimusdcpomoq>eftindiuifibilefubiccl:o,&diuifibiiefmcflcntiam ^ p a£to.
diueifamiueo,fmq>habetcoIorcm,&odorem,&faporem. &: inftati.

^^
11*
potentia quidem enim idem &C indiuifibile
Aut non pofsibilc :

£Ccouaria,c3C fecundum efle auterojnon, fcd in opcrari diuiiibile»

&impoIe
 De Anima
&impofsibileeftaibu8t'nigrum eflcfimuLquaf€ne<Jue fpeciejB 1

patiipforum,fihuiufmodieftfenfus&intelligentia,
ie?H. ^Anfiert nonpotefi-.potentta emm tdem dimfibile, mdiuifibile, w
CT contrarta ejl : autem ejfe nequaqnam :Jedpattendo dimfibtle
tpfo

efi:
nec potefi Jimul album & ntgrnm ejfe.quare nec eorumjpettes p4
tiyfitalts efifenfus & tntehBw.
Dicamusigiturquddhoceftimpofsibile. Eftenimidem indu
uifibileduocontrariapotentiajeffeautem nonjfedefta&udiuifiy
bilc.SC impofsibile eft ut infimul fit album dC nigru . quapropter
necefie eft vt ncqj formas eorum recipiat^ fi fentirej, dC intelligere
finttalia.
•
148 Cumpofuitillummodumad diflblufdumprcdiclam quaeftioneni,
reuerfuseftmodoadnarrandum q>non furficitindiflolutione,&d. Di-
camus igitur q> hoc eft mpoflibile,&oi .dicamus igitur q? hoc eft impof
i

fibile,f.vtiftavirtusfitvnicainfubiedo,&pluresfmefTeimas,&formas. g
Non.n.eft polfibile vt idem fit indi uifibilefubieclo , & recipiens cotraria
ribtr>oft infimul,nifiinpotentia,nonina(ftu&e(Tev. ^.qjidemeorpus poffibilc

iutidc fn eftdicieflecalidum &frigidum infimul potentia,a&uautenon, nififm.

dmiiibilc q? eftdiuifibile, C. quiaquxdam pars eiuseftcahda ,& quaedam frigida*
fu&r,& re E t hoc intendebat,cum d .fed eft a&u di uifibile , &c . Et, ciim declaraiMt
hoc,d.quapropter necefle eft vt neq; formas eorum recipiat,&c.i.quapro
traria infi
muLniu I pternecefleeft vt ifta virtusnonrecipiatformasfenfibiliumcotrarias,fi
potentia , iftavirtuseademfenfitiua eft talis,Cvnicainfubie&o,&plurcsinefIen*
n& 1 atfu.
tia.Etd.&intelhgere: quiaintelligerein hac intentionefimileeftadfcn
tire,fquiainvtroq;eftvirtusrecipiens,&iudicanscontrariainfimuI, vt
k> hltit
jj.' dcclarabimusin virtuterationali. Etintendit pcromniaha:c;decIarare
ej> hcc vir tus non eft eadem fm q> eft in potentia, ficut cft pnma matcria,

fed cft vnica in intellectu & in efle in a<ftu,& multa fecuudum inf trume-
ta, vt poft declarabimus. f
Sed ficut quod uocat q uidam punclum^aut unum,aut duo , fic
&indiuifibile,ficautemc3c'diuifibile.Secundu q> quidemigitur
indiuifibile,unum difcernens cft&fimuhfecundum ueroq» diuv
fibile 3 bisutitureodemfignofimul.Inquantum quide igitur pro
duobusutitur termino,duoiudicat<3cTeparatafuntut in fepara^
to:inquantum vero vnum,vnocvfimuhDeprincipio quidem
igitur fecundumquod dicimusfenfitiuumeiTcanimal^ficdctcr^
minatum hocmodo.
soph. Sedut td quod punBum nonnulli uocant , qua unum ty qua duo,
eatenus etiam dtutfibtle efi.ergo quatenus mdtutfibile efi , unum efi td
quod tudtcat,acfimul.quatenus uero dtutfibtle,non unum:bts.n.eodem
utttur figno fimut.qttatenus tgttur dttobus utitur termmo,duo mdtcat
& fepa-
 1

Libcr SecunJus 1 8
^ &fepdrdld , cum ipfuni cjuodammodo ft fepardtum ejKAttnus uer» .

mum y uno cffmul. ^Ac deprmcipto fudem quo diamus ammal cjfe
finftmumfc expoftumft.
ScdilludjquoddicitUr^quiburdampiinAusvtliuSjfcciinduni
q>eftduoeftdiuifibile« Secundumigitur cpeftindiuifibile iudi<>
cans,eftvnum:&fecuhdumq>eftdiuifibileutitureodem pun<ftc>
bis,Secundumigiturq> vtitur extremoproextremisduobus,iut
dicat d uo,que Alnt diuerfa.hoc igitur erit per diuifibile, &C fecun-»
dumq>eftvnupervnum.Hocmodoigitur determinemus prin>
cipium,quo dicimusanimaleflefentiens.

$& Ciim narrauitquodimposfibileeftvt ha:cpote"tiaf?tvnainfubie<£tO*

&mulrain virturibus,incoepitdaremodum,feciindum quemeft vna,& Hicfnmic*
modum fecundumquemeftmulta.&jquiahocdifficilecftaddicedjm, ^i1*^!?
&crtmagisleuead declarandum per excmplum,induxitfermonem ia cdla^mc^
* viaexcmpIi,&d.Sedillud,qUoddicitur,&cideftfediftavirtuseftvna& liu? cxem
mulra,vtpun&us,quieftcentrumcirculi,qiiadoabeofuerintdufta:mul p'on>ant-
txlineaia centro ad circunferentiam & hoc intendeba: ciim d. puntftus f
. >
el tanc
* ,

nius,hoceflpun<ftus,quicontineturab vnalinea.D.d. fm q>eftduoefl ,.P!,. c .Sr*

diuifibile.i.fm igiturq>iftavirtuseftduo>& plurcsperfens 9 ,quicopulant'' ecquc.ibi*
cum ea:quemadmodum puu&us eft duo & plures per extrema
, linearii
exeuntiumabea,eftdiuifibilead patiendum afenfibilibusdmcrfis D.d*
Sccundumiffiturq>eftindiuifibileiudicans,eft vnum,&c.i.&fecundum
q?iftavirtiise(taliquodindiuifibile,fciIicetfecundum q?eftfinismotuu Quopiut»
US Il%
fenfuumafenfibilibus,quemadmodu pundtuscft indiuifibile aliquod, j rV'i
ecundum q>efthnisunearum exeuntium ad lpfuma circumfcrcnua, aitf.kPru
poteftiudicarediuerfa.quaecopulanturcum caafcnfibilibus. Et, cu de- 14- &. 4.
clarauitmodum,fecundumquempote(tintelIigiq>iftaviruiseftindiui PP- 10 *»
y fibihs,& modum,fecundum quem poteft intelligi q> eft diuifibilis, incoe
pitdiftinguereopus eius,fm q>eftdiuifibilis, &eiusopus, fecundum q>
eftindiumbilis,&d.Securidumigiturcpeftdiuifibile,vtitur,&c'ideft,fe
cundumigiturq? lfta vjrtuseftdiuifibi/is perfenfus, operaturperiftud
*num,quod eft de ipfa quafi punctusduabus operationibus diuerfisinfl
mul.&fecundum q> vtitiu rebus,qua:furitdeeaquafiextremadelineis,fi
fcnfibus,inquantum habenthaacconfimiIitudinem,iudicat resdiUerfas
&fecundumq>c(t vna,iudicatresdiuerfiis vnico iudi-
iudicijs diuerfis :

Etquafiopinaturqi virtus primifentientismeliuseft vtdicatur efle

cio.
*naforma,&multainftrumentiscopulatiscumea,qu£tranfeiintmotus
fen(ibilium|,quoufq;copuIenturcumea,quam dicercipfam efle vnaht
fubieclo,&mulrafecundumformam,quxdcfcribunturinea.il!ud.n.cf-
fceftdignniseifecundum qjeftiudicans,iftudautcmfm q>eft recipie"s.
(cdtamen,cura nonponimusilliceandcm intccionem propccr formarn,
non
 DeAnima
nonpo{Temusinucniiealiquid,perquodiudicctdiuerfaeflediuerfa.in- Q
dicium.n.dignius eft attribui ifti potentix fecundum q>-eft a&us quam ,

fmq?eftpotentia.quemadmodummotio^iuspaiftuaafenfibusdignior
eftattribuifmq?eftrecipiensfubiec"tum.eftenim apudipfum vtvidetur
Recipere recipiensfm feiifus,&agensfmiudicmm.recipereenimaliquideftaliud

huTrt" ^ iuclicsirc: illvicl

- &
h2ec duo debencinucriiri in alicjuo duobusmodisdi-

iudicaieil aerfis.Etideo videmusq>ifta virtusiudicatintentiones, quasproprierc

lud. ciptt,&earumpriuationes.Et fimilueieftde virtuterationabili.feddif-
feruntin hoc,q? ifta virtuseftintentionum materialium illa autemeft :

intentio non mixta cum matena,utpoft declarabitur.

svMma septima.
Ponicur differencia inc:r ituelligere, fapere.ac ipfum fenare:inucfb'garurc]i
igfius Irnaginacionis eflencia.

No» ejje idem intelligere, acfapere cttm ipfo fentire. Cap. I ,

Voniam autcm duabus differentrjs, diffiniunt maxime E

animam s motu qui fecundum locum , & in eo quod eft
& fentire: videtur autem intel
intelligere J Sc' difcernere J
1 tanquam quoddam fentire efletin vtri-
ligere &t fapere

,, ufq; enim his anima iudicat aliquid dC cognofcit eor um qug funt.
£t antiquifapere&fentireidemeffeaiunt.ficutEmpedoclesdi*
n xit* Ad prefens enim voluntas augeturin hominibus.&inalrjs»
» Vndeeisfemperfaperealterapraeftat. Idemautemhisvult&id
9
„ quod eft Homeri.Talis enim intellecftus eft jn terrenis hominib ,
„ qualeducitindiepateruirprumq?deoramq? t

s o p h. Quoniam autem duahtts potisfimnm dijferentns defcnhunt ani-

mam .f.moiu loct , O" mtelltgendo, & iitdtcando, ac fentiendo: 1/ide

tur aute mtelltgere Cffapere quafifentire quoddam ejfe: his.n.~\trify

isimma iudtcat <&* cognofctt aliqmdeorum quafitnt.^At^ etiampn F
fa tdem ejfejapere (?' fentire aferunt, ut ctiam Empedoclei dixit ,

„ Nam ^iget ad prtfens hommitmjaptentiafemper.

qj* aho loco.

„ Ejfigtes reritm "\artas prudentta monfirat.

Hoc tdemfiht "\ult tllud Homen.
n Talis enim mens femper adefi mortahhus <tgrts t

Quales tpfe dtes dat diuum homtnum^ creator.

Et,quiadeterminabant animamhisduabus difterentiis pnv
prie.f.moueri in loco,<3t intelligere dC iudicare dC fentire, cxiftima
do q? intelligere quali eft fentire corpus quoquo modo. Anima.n,
in his duobus modis efficitur aliquid J & cognofcit ipfum.Et An>
tiqui
 ,

Liber Secutidus 119

A tiqui dicebantq*intelligereidemeftcumfentire,utEmpe.cuiTi
dixit . Cu confili um in hominibus recipi f m prg fens.6c* dixi
t t in
alio locoPropter hoc tranfmutatur intellectus in eo femper * Ec
,

hoc idem intendebat Home.cum dixit q> ita eft de intelledu, f, q>
intelligere corporale eft ficut fentire.
1 50 Qjjiaantiqui conueniuntin definieudoanimam perhasduasdifrere-
tias proprie.f
r r permotum locaIcm,& pcr cognitionem,& comprehenfio- . .
Atltiqco-
- .
«•• it-
1 o r r\ 1 -n. j
• ii-
nem^quxvideturefleintelligere&lentire.D.d.exiitimandoqiintellige- Uemu t in
re,&c. ideft & exiftimabant q> intelligere eft genusfenfu.squi eft aut cor dehniedo
pus,aut corporalis.anima.n inhisduobusiudicatres,&cognofciteas.Et, aiam P ei
_
tu 10 "

quia Anticjuidicebantcpintelligere&fentirefunteiufdem virtutis,opor c"i° &

tetnosperlcrutaridehoc,D.d.vtEmpe.&c.i.vtdixitEmpe.q?intellecl' gninong°
ijLit
inhominibusiudicatrem prarfentcmienfibilem. &inalio Ioco dixitq? Idem.i. 3
fenfuseftidemcuminteIleclu,&propterhocintellecl:usfemper tranl- A a -i?- '

inuraturineis,ficu:tranfmutaturienfus. Etintenditper tranfmutatione"

j) erroremquiacciditvtriquevirtuti,ainobliuionem,&aliaaccidetia,in
quibusexiftimaturhaberecommunicationem.&hocintendebatHome
rus,cumdixitcp (enfusfimiliseftintelledtui.
Omnesenim hi i.ntelligerecorporeum opinantur,ficutfentire:
6C fentire &C fapere fimile iimilkficut fecundum principia rationi'
busdeterminauimus.&tameoportuitfimulipios de deceptione
<Jicere.magis proprium enim eft animalibus , 6C plurimum tenv
pusinhocperficitaia.vnde neceffeautvtquida dicuntoiaqux
videnturelfe uerarautdisfimilistadum^deceptionem elTe.hocn,
contrariii ei,q> fimile fimili cognofcere
, videtur aute dC deceptio

dC fcicntia contrariorum eadem effe,

I o P H. jji nant^ omnes tntelltgere tjueadmodum etiam fentire,corporeum
ejfe autumant.ut mitio harum dtfputattonum expo(utmus:atqui de de
£ cepttone etiam oportebat eos dtcere:magts. n.proprta efl animaltu, O"
plus temports m his yerfttur xSlnima.Quare neceffe efl,uel ut quidam
dicunt omma ejfe uera qtu appareant,nel ret disjimilis taflionem effe
deceptionem . hoc .n.contrartum efl tlltfententi<e,Jimtli cognofcerefi-
mtle . utdetur autemey decepttoO~ fcientiacontrartoru effe eadem.
'

Omnes igituriftiexiftimantq» intclligereeft corporaIe,ficuc

fcntirc.cV fcntirc &
intelligere funt a fimili ad fimile , vt pri us de*
Krminauimus.Quamuis debebant dicere cum hoc in errore etia,
hoc.n.magispropriumcftanimalibus, &moraanimaein eoeft
longotempore.Etideoneceffeeftvtfit,ficutquidamdicunt, q»
omnia,quxtranfeuntpermentem,funtvera,auterrorfittangere
disfimile.hoc.n.eft contrarium.Sc" fimile cognofcitur pcr fuum Q
mile.&exiftimatur q>error incontrariis fitidcm
De Anim.cuco.Aucr. R Cum
 *
De Animi !

iji ,
Ct\m(Icdarauitq)oportctpoft(crmoncni({evirtutcfeiiras. perfcruta
r
O
ri de dirfercntiainter hanc virtutem, &
virtutem intellectusdixit <J>,exi-
ftimatum,eftintelle&umeffecorporaIem,ficuteftfenfus:&cft, gamut
ti Antiquorumcredebantcpfentire,&intelligereidenifunt.Deindenar-

/ntincre rat naturam ducentem eosadhocdicere,&dec!aratquantum deficiteis

ricKitseti in hoc,& d.Omnes igituriftiexiftimant,&ci.iftiigiturhomincs exifti-
;y& itelii mabantcpintcliigete&fentirevtrunq;corpiiseft:quiacredebantq?fen-
«&r *?"' *
r.rc.Ide.
tire & intellieeie fiunt per fimile.&,quia hae due virtutes comprehendut
i.
ff n. r i j l s
corpus,necelieeftvtfintcorporeae, vtprius detcrminauimus dehoc iri
huP »«.
opinione Antiquorum.D.d.Qu_amuisdebebantdicere,&c.ideft,quam-
uis oportet eos dicere caufam errorisex hoc modo.errof entm magis trl-
ueniturinanimalibus.&animain maiori temporeinUetiiturigriorans,
v
& errans,g fciens. D.d. E t ideo necefle eft,&c.ideft & proptef hoc,q> dant
caufam in cognitione,contingiteis aut concederehoc, quod dkut fbphi
fta?,cpomniatranfeuntia per rnentem,&omniaimaginatafuntvera:aut
dicerc cp verum eft ani mam tangere fim ile cum eft corpus , ertor tan- & E
gerediffimile.diffimilen.eftcontrariufimihj&errorcftco.ntrariuuero.
£thoc,quoddixit,manifeftumeft,ficpfianimacomprehenditrcsper res
exiftentesinea,ficutdicunt,contingiteis, fidixeruntcam fimilem efle
bmnibus,quiaineafuntomnia, vtnonfiterroromnino:alitdicereeaef
fecompofitam ex altero duorum contrariorum exiftentium in febus: 8c
ficinueniet veritatem,quandocomprehenderitcontrarium fimile,&er>
rabitquando comprehendemcontrarium diflimile. D.d.imposfibile*
quod fcquitut ex hoc & d.&exiftimatur q? eror m contrarijsfitidem.i.<
,

fed contingit huic opinioni vt errot fit in proprio c5trarir> ex vnaquaq;

rerum contrariarum.fed manifeftu eft c^ error poteft aceiderein i troqj
contrario indifferenter, &quodnoneftproprius vnicontrario tantum..

Quodquidem igiturnonidemfit fapereStTentiremanifeftu

eft.Hocquidem.n,inomnibuseft,illudautemin paucis anima*
lium eft:Sed neque intelligere in quo eft dC rccfle &£ non recte re^ f.
<?le quidem.n.prudentia &C fcientia aut opinio uera.non recle au>

te contraria horum: neqj hoc eft idem cu ipfo fentire fenfus qui/ :

dem.n.propriorum femper verus eft , cV omnibus ineft atalibus:

intelligere aut contingi t <Sc" falfo,«3c nulli ineft cui non &L ratio
. %_Ac fentire cjuidem O" fapere non ejfe idem per/piawm eft: hocn. $ o ph
euncla participant ammalia,illud pauc a: quimmo ne mtelligere ejM*
dem m quo pofitum eft ipfum rette <£T non recle. ipfum emm recle pm
dentia est &
faentia, cr nera opinio:non refle autem his contrariu: w
ne^ hoc mqiiam idem eft quodfentire. Senfus enim propriorum uerws
femper eft,cunclif^ ineft animalibtii:ratmman aut licet etiamfalso:
mlli<]
3
meft,cmmn ettamratio,
bicarriui
 Libcr Secundus 130
'.'4 DiGamu^igitarqjfentirenoncftintcIligere.&hocmanifefta
eft. hoc enim exiftit in animalibus omnibus, &i hoc no inuenitur

nifi in paucis animalibus.Neq? intelligere, in quo funt verum , 6c

non verum contrariaiftis,eft idem cum fentire. Sentireenim pro
priafemper cftverum,6c* exiftitinomnibusatalibus.diftinguC-'
re autem poteft,falfari,6V non eft in ahquo animali,nifi exiftimet.
tt % Iftcfcrmopotefteflcrefponfioadhancparticulam,quia,aqiia fuperi*
(

incccpic,cum indigct refpofione.i.&quafi diceret,&quia Antiquideter-

minabantanimampermotum &eomprchenfionem.&cxiftimatumeft
cj> comprehcnfio pcrintelleclum &fcnfum.efteadcm,cum vtraq;(itc6-
f
gni:io,&etiam multi Antiquorum ciedeb.it hocpropterhoc, quodopi
nabanturcj> fimilecognofcitfuum fimilc:&,quiahocdicebant, dicamus
hosqifemirenonefcintelligcrcper intcllcctum. Et poteft intelligiitaqj
refponfiofitdimimita,&eritiftefermopnncipium&quafid.Et,cumde
claratum eft q? hecefle eft perfcrutari de hac intentione, dicamus q> fenti

f, reuon cftintdligete.D.d &hocmanifeftumeit,&c.i.&hoc,tq»intelIe- tQ3ftelf

cluseftaliusa fenfu,eftmanifeltum perfe. fenfiisenim exiftitin omnib 9 fit alius »
animalibuS^intelleAusautcminpaUcis^finhomine. Rtd.pauci?,propter s eru; niani
quod pluraanim^liacomunicanthominiinhacvirtutc. &,qtiiahocno fcs^fmn
ruitmanifeftuminhocloco,accepitconcertum,&efrq? nSpofTumusdi- exiftit oi i

ccrecpomniaanimaliaintelligunt.&jcum hxdua: virtutesfintinfubie- boaTalib».

clodiuCrGelncceffeeft vtfintdiuerfxin eflc,qua:.n.diffcruntinfubicdto, Wtdlea»
diflcrunt ni D.d.Neq-, intelligere,in quo funt, &c. ideft. ncq; rcs in- ^.1^
efie. ,

tellecta?,inquibus cft Verumin maioriparte,&non veru in maioripar- hm 9 c6. t.

ic,fccundum q?funrcontraria,funteademcumcotrarijs,que;funtinfen-
ru,fcilicet in quorum altero eft verum in maiori parte , & in altcro crror

inmaioriparte.*Senfuscnimfemperdicitveriiirt rebusproprijs, &fal- ¥ Lu .

fumin vniuerlahbus-.intcllcdusautem econtrario vcrum in vniuerfali- j ^."^.{j
,

C bus,&falfumin proprijs. Eretiam fenfusinrebuSproprijsmagis durat m reb*> jj

fua veritasquam inrelleclusinrebusvniuerfalibus. &ideodixitfemper, priis:&fal
cum d.Scntireenimpropria verum eft femper.&dixitpofl.diftinsucrc s " \ vFib^;
auicmpotcftfalfan. °
JjjgjJ
PhantafiaenimalterueftcVafenfuc^abintellecftutcVllxcnon riovict^
fit fine fenfu,<3d fine hac non eft opinio . Quod autem non eft eade hoc dc
-
i
phantafia cVopiniomanifeftum eft. haecquidem enim pasfioin 8&114.&.
nobiseftquum uolumus:pr3eoculisenimeftfacere,ficutinrecor tftJcth.
datiuis pofiti,cV idolum facientes : opinari autenon innobis cft : s£ &
jl- ij!

necelTeenimfalfumaur verum dicere. m«.ci.&

3 9 r H. phantafnt nan% dmerfum eft ttint afenfu y tHm k diancea ; at^ hdc 4- toec. <..

eademfwc fenfu nonft:crfne ea no n eft extftimatio.phantajiam ^J.'"^! m

tem cr exiftimattonem non ejfe idem,per(picuum eft:na affettto bd.c, no<k- i

*
cum Holnmm , m nohis eft . Ucet.n.oh ochUs f>onc>e , qnemadmodu qm, ^.HJ)
K. 11 in
 .

De Anima
in mnmonicis collocant, <2T imagtnes effmgunt opinari ueronon ejl
. t>
mnobts:necefe.n.eJl ueifaU.amur t uel uentatem affequamur.
Im3ginatio aure eft aliud a fenfu,tS<Ialiud a diftindione*& haec
non fit fine fenfu,cV fine hcc non fit confilium Quoniam aute no
eftcumintellecftu,<3dconfilioidem manifeftum eft Jfta enim paf"
fioeftnobis,quandovoluerimus.poffumusenimponereindire>
cto noftrorum oculorum,ficu t res depofitg in coferuatione,& n*n
gereformas.exiftimariautemnoneftnobis.necefie.meftautvc'
rum aut falfum dicere,
1
* *
\ Cum dedarauit q? diftin<ftio non eft nifi in habentibus rationabilita-
tem,incepitdedarareo^diftin<5tio,qua:inquibuf3amanimaIibusrepu-
tatur efle ra;io:non eft nifi diftin<ftio,qua: H t ab imaginatione,& qp ima
OppoGtu ginatio non cft nequelenfus,nequc intelle<5tus,& d.Imagmatio .n. aliud

h^io V- c ^ ^ fcnfu,&c.i.diftinguere non inuenitur nifi in habenti rationem. Ima

bivf velle ginari.n.aliudeftafentire,&adiftinguereperintellec~turn :&imaginari
iftas virtu nonabfq;{entire,&abfq;imaginarinonfitconfiliari.Etquafiinnuithic JS
""?
^
tra.zun
e
j ahctatem lftarum trium virtutum ftn ptius& pofterius in natura fi.n.
tenfusfuerit,non fequitur vtfitimaginatio:fed,fiimaginatioerit,fenfus
.

cotradi- erit.&fimiliter,fi-ueileduserit,critimaginatio,&noec6uerfo.D.d.Qm
diohic, aurcm non eftcum intelledtu,&confilio idem , &c.i.& ifte fermo mani-
& uipra
feftuseft.D.dlftaenim pasfio eft nobis,&c.i.ima»inatio .n. eft volunta-
hgirn9do tlz nobis.cum.n.voluerimusimaginari resdepofitasin virtuteconferua
rina.nii.i<; nriiis feiifi miK.nnrprim tis facere.&' hnc inrpnrlenat Ciim d.
vn!nin»pr tiua,quaspnusfenfimus,poterimusfacere.&hocintendebatcum
volum».er d. pof
DoC- '"& v,p*

goimagi- fumus.n.ponere, &c.i. poflumusetiamperhancvirtutemfingerefor-

naa m f
masimaginabiles.quarumindiuiduanunquamfenfimus.exiftimareau
rnasimaginabiles.quarumindiuiduanunquamfenfimus.exiftimareau poflumus
poflumu.
?'_ cem noneftvoIuntanum.&hocintendebat,cum d necefleeftenimaut
n - cemnoneftvoluntanum.&hocintendebatjcumd
fingef fbr
marina
mur,cium verum,autfalfum.ideftcontingiteaim nobis neceflario aut exiftimare
™ a ma ~
*i!

v ° lun us » veruro,aurfalfum:&noneftficutin imagmationc.Etiftaeftvnaratio-

l j^rfi £&
cuit abui
num >exquibusapparetimaginari aliudefle abintelligere. uiduanii-

teiledhivi , AmpliusautquuopinamurdifflcilealiquidautterribiIe,fta' qsefi 1»»,

deco.zi. timcompatimur.fimiliterauteftc^ficonfidendutfmphantafia F
aur. fimiliter nos habemus,ficut fi effemus confiderantes in picftu^
ra difficilia &C confidentia. Sunt aut &C ipfius acceptionis differen
tie fcientia &C opinio &C prudentia,<3c: contraria horum : de quom
dirTerentia altera fit ratio
Praterea cum optnamur rem altcjiiam 4trocem, autformtdolofam,
Jtatim commouemur : item^fijutd fuent quodfiduciam ajfcrat : at
exphantajiaperinde afficimury at^ qm fpectant inptElura terribilta
(Xfiduaam afferentta.Sunt porro ejr ipfius exijitmatioms dijferen-
tidtfcientia cr opmio ey prudentia,^ qu<z hts contrariafunt: de quo

tHmdifferenuaaUaJitdifp.utatio.
Etjcum
 . .

Liber Secuhdus 131

A Et, cfim etianosexiftimauerimusaliquodvalde timorofum,
ftatim patiemur. &fimilitcr, fiexiftimauerimus aliquod auda^
«fliuum per imaginationcm.au t difpofitio noftra erit, ficut drfpo>
fitio noftra , fi videremus res in formis rerum timorofarum , aut
audadiuaru.Etdriacipfiusconfilnruntfciaj&cxiftimatiOj&in^
&
telkcft 9 , contraria iftis, cV fcrmo dc drrjs iftoru fiet in alio loco*
>J4 .
Hoc,quoddixit,manifeftumeft.&eftaliaratiocinatio,q?imaginatio
cftsliaaconfilio^&exiftimationc. qm,ctinosexiftimauerimas«iliquod
timorofum futurum,quoquo modo nos parimur paflionc , ac fi illud ti-
inorofum efletprefens.&fimiliter,cunosexiftimauerimus aliquodau-
dadiuum futurum.ftatim patiemur.fed non paflione,quaIi, illo audacti
uoexiftetiinprarfenti.cum autemimaginatifuerimusilludtimorofum,
ftatimpaticmurquafiefletprarfens Etinteiidithicperconfilium,fidem.
Etlocus,in quopromifitloqui deiftisdifTerenti)S, videtur mihi cfleli-
* ber dc Scnfu &fcnfato.illicenim loquitur dc rebns particularibusiltaru
virtutum,&in omnibusaccidentibusearum poftremis.
FrobutHr imaginationem no effe fenfum,necfcientiam,nec intellef!nm,ntcopinionem:
traditurq; eius iefimtto Qaf . i

D Eeoautemquodefiintelligere, quoniam alterum abeo

quod eft fentire huiufmodi autem afiud phantafia aliud
:

opinio efle videtur: de phantafia determinanres , fic

dicendum eft . Si igitur phantafia eft f m quam phantafma
altero
ahquod nobis fieri dicimus,cV fi non aliquid f m metaphoram di
dc
:

&

cimus,vnaquaedaeftpotentiahorumaut habitus,fmquem di^

fcernimus,autverumautfalfumdicimus Jiuiufmodiautefunr,
fenfus,opinio,fcientia,&intellec5tus.

tcm. De tntelltgendo autem,quia dmerfum cft a fenttendo huius autc :

C ahud ejfephantajia uidetur,aliud extjiimatio: ubt dephantajia dtfpH

tauerimus ,tunc demum de altero dicemm.St mturphantajia efl,qua
fhantafma alujuodnobtsjieri diamus(nec loquor nunc,fiqutdper traf
iationem dicere confueutmus)j>rofec~lo una earum potenttarum efl aut
habituum ,qmbm indicamui,uerum(^ ajfequtmur, autfaUimnr . h*c
dutemjimt ,fenfus ,opimo,fcientta,wtellec~lM.
Etquiairitelligerealiudeftafentire,&exiftimaturq)intelligc
re aliud eft imaginari, aliud confiliari , determinandum eft prius
deimaginationc,deindeloquemurdealiaintentione.Dicam 5 igi
tur q>,(t imaginatio eft, qux fit,qug dr imaginari non fm fimilitu
dinem,eft aliqua virtus iftatum virtutum,aut difpofitio,per qua
innuimus,&experinxtuamur,cV.dicimusverumautfaIfiim,6£
ex ifliseft fenfus,c\: exiftimatio^fcientia, <3cintelle<5tus.
R iij Cum
 m :

De Aniiria
155 CumcompIeuitfermonedcfenru.incQcpitpoftloquideviftuteima-
. d
ginatiua,& d. Et,quia intelligere,&c.i.&,quia manifeftum cft, aut prope
Kota ca? q, intelli^ere eft aliud a fentire fed non eft ita manifeftum q> intelligerc
,

C
^ Lt
A -K eftaliud'abimaginatione:exiftimaturcnimq?at1:ionuinintclledtus,qu5

imaifitiua
dam eft imaginari,qua:dam credere: &q>nullaeftdifferentiainterima-.
lccepit tra ginationem,&intelle<ftum:qijapr0pterdcterminandum eftpriusdcvir-
datu3in tutc imaginationis, deindeloquemur poftca de virtuterationali. D.d.
tellectu.
Dj C amusigiturq>,fieftimaginatio,&c.i. dicamusigiturq», fi eftaclio,
U
le'con & ^ ax ^ r n °bJ s > quae dicitur imaginatio non fm fimilitudinem,ficut di,
Arif. t]ua- citurfenfusfalfusmukotiens,necefleeftvtfit,autaliquaiftarum virtutu
tuor eeha comprehenfiuarum diftin&arum,fiaut(enfus,aucexiftimatio,autfcien- r

bit9,q.bus
aut U telle<ftus ,autvirtusaliaabiftis
tj a virtutibus,&difpofitio aliaab
difcernit .„'.-_..,' i
. '. . \. .

veriia fal iftisdifpoiitionibus,perquam

experimcntamur cntia. i.eligimusca :&
fo. f^ vide eft vnum
eorum ,perquem debemusdicere verum autfalfum Deinde .

oppofitu.. iqccepitdeclarare q> noneftaliquaiftarum virtuturn-Etintenditperin- 4

6. Ethi. c.
telleclium, vt mifii videtur,pnmaspropofitiones; &
pcr fcientiam illud, E
zim. quodprouenitabeis.

Quodquidem igitur non fic fenfus manifeftum ex his eft 4 fen>

fus quidem enim aut potentia,aut acftus:vt vifus& vifio: phanta
fiaturautaliquid&nullohomexiftente.utqueinfomnisrpoftea
m
f potentiam fenfus quidem femper adeft viuentibus &C no or>:
batis,phantafia autem,non*Si vero ei quod acftu idem, cmnibus
ytiqj contigeret beftiis phantafiam inelTe. videtur atit non,ut for
micae aut api,aut vermi, Poftea hi quidem veri femper phanta* :

fie autem plures falff .x^mplius aut non dicimus quum operemur
certe circa fenfibile,quoniam videtur hoc nobis homo.fed magis
quum non manifefte fentimus,tunc aut verus,aut falfus.Et quocj .

quidem diximusjapparenr&dormientibus uifiones»

iStcphdntdfidm qmdem non effe fenfum,ex his perfpicuum eft.Sc-

SOPH.
Jus enim dutpotentid eft,dut operatio: ut mfiu ueiui/io:dt uero dppd^
ret aliautd, etum cum neutrum horum ddftt:uelutt ed au<t m fomnis
appdrent.Demde fenfits femper ddeft: phdntdftd non item . Sm dutem
idem eft quod operdtiofieriposftt ut in ommbus beHus phdtdfid inftt:'
quod tdmen tio uidetur:ut formica,dut dpi,dnt uermi. Deinde illi fem
per ueri sitt,dt phataftdi plera^ sittfalfe. Huc ddde quod netfa diam* t
fum exqmfite arcdfenfibde operdmurjooc nobis dpparere hommem
fedpotms cum non expreffefenttmus:^ tunc dut "^erus eft,dutfdifm.
%yic dcnique (quodfiipertus duebamH*) etiam cldujis oculis uift aux-
dam apparerefolent.
Quoniam

L
 1

Liber Secundus 1 3

irV Quoniam autem hon eft fenfus declaratum eft cx

, iftis rebus.
Senfus.n.eft aut potentia,aut actus,v.g.uifus,aut vifio. dC quan«-
doqjimaginaturaliquid,quodeftneutrum,v.g. quodimagina'
turinfomno. Etampliusfenfusfempereft pra:fens,imaginatio
autnon.Et,fiina&uefletidem,tuncelTet posfibilevt imagina^
tioeffet in omnibusbeftrjSjCV reptibilibus. quod no exiftimatur,
1
V.g.formicis,apibus,cY vermibus . Et amplius ille femper eft ve^
rus, imaginatio autem eft falfa in maiori parte . Et amplius, cumr
in rei veritate fcimus hoc fenfibileefie hominem,no dicimus nos
imaginarihocelTehominem.hoc.n.nondicimu5,nifiquandon5
manifefte fuerit ho:3C tunc erit aut veru,aut falfum.Et ex eis,qug
pn 9 diximus,eft quia et claufis oculisimaginatimaginationib 9»
1*t6 Quonia au t imaginatio no eft fenfus,declarabitur ex ltis rcbus quas
i
,

_ ../ - -
dicemus.Quarum vnaeilcKquialenfusettduobusmodis
— * _, V r /i_ i-
autinpoten „.,,
Sefusduo •
,

_ tia,v.g.vuus,qnnoagitur:autinactu,v.g. vilio.elt.n.aliquaimaginatio, i>^ modis i

" ;

qua: no cft fenfus ln lomno.

acfu ncq; in poticia.f imaginatio,qu_ eft in a ftu, & in
nianifeitumcft.n.qnmaginatio^quxeftinlbnmOjfmqjcitinaclu.non potiua.1-
'* c s tc co
eftfenfusin potentia:& fm q> ifte aftuseft ei fine pr_fentia rerum fenfibi
- -

4
lium, ,n6eftetfenfus inadu.D.d. Etampliusfenfusfempereftpracfens, ?I';X, l#"g_
&c.Hocelt Sccfmargumctfi. &cftq>fenfusfemperfitcum pr_fenuafen 141.
fibilis:imaginatioautn5,fed cuabfentia.D.d.Et, fi inactu efletide, &c.i.
HoceftTeitiumaigumentu.Exiftimatur.n.q>n6oeaialimaginatur:&
eftanimal , quod non mouctur ad fenfibilia, nifi apud prarfennaeoru in
_&u:vtvermes,&mufc_.Apesaut,&foimic_ neceflarioimaginantur.
apesveropropterattificiu:formic?aiitpropterdepofitionc|. tfednocu tDe exe-
?' no
raturdeexempio.D.d.Etampluisillefempereft verus.&c.Hoceftahud P .
"t>_n H
d /1 r r r
vcn *r
|
1

argumentunv. &eltq>lentustunt *lemper,i.inmaion partc:imagi V ci U) i'.lu..

-, natioautem falfacftinmaiori parte.D.d. Etamplius, ciiminrei verita* fupra.c6.
tCy&cc. HoceftQuintum argumcntum &eftmanifcftum perfc.non *7;
:

Se u *'sut
cnimdicimus, quandofennmusaliquidefletalein rei veritate,q>imagi- ,

namureil:iedqn fenfusvercnonc6prehenditipfumeiTetale.&, lifenfus loriparte

cflet ldem cum imaginatione, oporteret q> vbi df fenfus,ibi dicerefima- led oppo -
ginatio. D.d.Etexois,quxpriusdiximus,&c.i.&aliaratioeft,& pro- lltun1, d -

j>inqua pr_didtis,Cqu6dmultotiens imaginantur form_claufisoculis. ,_|j_£_'

I

Atveroneqj femperveradicentiumneqsvna erit,vtfcientia,

aut intellecftus.eft.n.phantafia dC vera S-falfa . Relinquitur ergo ______
(
lls
^ }!
1

viderefiopinio fit.fit.n.cVopinio verafid falfatfedopinioni qui^

dem inheret fides.non.n. contingit opinante , de quibus videtur
_ioncredere«beftiarumaut nulliincft fides.phantafiaautmub
tis.Ampliusomnemopinionemfequiturfides:fidemautfuafurn
efTc: fuafionem aut fequitur ratio:beftiarum aut quibuldam pha>

tafiaineftquidem:ratiovcronon v
R. iiij Neq;
 . .

T>i Aniilu
soph. ut^ uero eorum quifimper uerifunt ullus erit , utfcientia,aut in &
tcUe£lus:nam eji ettam falfa phantafia. refiat igiturfpeiilandum an
opmio fif.fit.n.opinio &* uera &falfa fed opimonem tjmdem ,fecpui-
:

tur fides ( neque emmfien potefi , ut is qm opinatur , ea cjtia opina-

tur , non credat ) atuero befiiarum nullt mefifides.-phantafia multis .

Prxterea omne opimonem feqmturfidesfidemperfuafio.-perfua/ionem

ratio . at befiiaru nonnullis phantafia inefi,ratio non item

Etetiam non eft vnum iftorum,quf femperiudicant,ficutfcfa

&intellecftus.eft.n.imaginatiofalfa.Remanetigiturconfydcrare
vtrum flt exiftimatioxdm exiftimatio quandoque eft vera, qnqj
falfa.Sed exiftimationem ccnfequitur fides. imposfibile.n.eft vt
qui exiftimat,non credat,quod exiftimat.8c* nullum brutum , 6C
reptilium habet fidem.imaginatio aut eft in pluribus eoru. Oem
igiturexiftimationem confequiturfides.fidemafitconfequitur g
fufficientiatfufficientiamautrationabilitas.&reptiliumcVbru^
torum quedam hnt imagimrtlonem, rationem autem non»
1 57 Cumdeftruxitimaginationem efTe(enfum,incoepitdeftrtiereeacflc
fcientiam , autintellecl:um,autexiftimationem,&d. Etetiam noneft
vnum iftorum,&c.i.&,fi imaginatio eflet fcientia,aut intellectus, femper
veridicaret:fed non eftita:ergononeftfcientia,neq;intelledus.D.d.Re
manetigitur,&c.i.remanetigiturconfydeiarevtrumfitexiftimatio,cu
vtrunquedicatur,veridicansquandoque,&quandoquefalfans.&hocfar
citexiftimareeas effeeandem virtutem fecundumduas affirmatiuasin
fecunda figura.D.d.Sed exiftimationem confequitur,&c.i. fed exiftima
tionemfemperconiequiturfides.Et,fiimaginatioefletexiftimatio,con-
tin<»eretq?omneimaginanshaberetfidem.fed mulraimaginantur, ta-
men non habent fidem.nullum enim brutorum habet fidem, licet plura
corumimacriuentui'. D.d.Omnemigiturexiftimationem,&c.i.&, quia
omneexiftimanseftcredes:&omnecredensfibifufficit:&omne, quod '
fibifuihcit,habetrationem:necefieeftvtomneexiftimanshabeatratio
nem.Et,fi imaginatio eflet exiftimatio,tunc omne imaginans haberet ra
tionem.fedmulcabrutorum &reptilium videnturhabereimaginatio-
nem,fed non rationem omnino:ergo imaginatio non eft exiltimatio

Manifeftum ergo quoniam neque opinio cu fenfu: necp per fen

6U,neq;copu)atioopinionis&fenfus,eritphatafia:<S<l .ppterhaec
&manifeftumq>nonaliaqu3cdam eftopinio:fedilla quaequide
cft cuius eft 3C fenfus . Dico au tem ex albi opinione dC fenfu copu
nonenimex opinione quidemalbieft. ex
latio, phantafiaeft.
fenfuautemboni. Apparere igitureftopinariquodquidemfen'
titurnonfecundumaccidens»
Conftat
 Liber Secundus. 133
>v H. Ctojtat &gb nec opimonem cumfenfu,ne^ perfenfum , ne^ conne~
A xionem opmtoms crjenfus ,ejfe phantafiam: tumpropterh<ec,tum cer
te,cpuia no aha qu<edam opimo eft :fed emfde illius,cuius et fenfus eji :

merbt cattfa conncxio ex albi opimone et fenfit,phantafa ejl: nea emm

ex opimone quidem bom eritffenfu autem albt ^pparere
. igitur efi
epinart,quod fentit nonper accidens.
E t manifeftum eft q> imaginatio impofsibile eft vt etiam fit exi
ftimatio cum fcnfu,nequecompofitioexiftimationis<5Cfenfusex
iftis rebus. Et ex hoc manifeftum eft qj,exiftimatio non eft alicu*
ius alterius ab eo,cui us cft fenfus et,f.fi compofitio, que f?t ex exi*
ftimatione albi, Q>C fenfu eius, qcf eft imaginatio.impoffibile eft.n,
vt fit cx exiftimationc boni, &L fenfu albi. fed imaginatio eft exifti
matioeius,qucd fentitur,non accidentaliter.
*58 Cumdeclarauirq;impoflibilcc>timaginatiofitexiftimatio,autferi-
B & vniuerlalitet aliqua virtutum rationis,
fus,aut/cicntiaautintelle(5tus,
inccepitdedaraie&q> noneftcompofitum exejriftimatione&fenfo , vc
idicebantcjuidam Antiquorum,&d. Etmanifeftueft, &c.i.manifeflum
eftcp imaginatio noneft exiftimatioconiuncfta cumfenfu, neque vir-
tuscompoiitaexexirtimationc&fenfuexfcrmonibuspnedicftis ,inqui-
busdedarauimusq?imagination6ertahquaiftarum virtutum,quonia,
fiefTetcompofitaexeis,conringeret vtvercdicerentur deea proprieta-
tesillaiumvirtutum,ex quibus componitur modo medio. compofi-
Copofinl
tumenimexaliquibusneccfleeftvtincoexiftant quoquomodoexifte"- « aliqui-
tiaincomponentibus. Etexhocctiam manifertum eftq«exiftimatio ve b^necefle
renon efletalicuius,nifi eius,cuiuscftfcnfu$,fed deberetefleeiufdem ra- e ut J n e0
tionis.f. ficompofitio,qua:fitcxexirtirnationealbi&eiusfenfu ,vtqui-
quoquo
damdicebanr, efletimaginatio. &inuit Platonem opinantem, vtrepu- mo exfi-
to,q? imaginatio eft,vt in eodem componantur nobis exiftimatio,& fen tia C °P° '

n nt "?'
C fusinfimul. D.d.impoflibile eftenim vt fit, &c. i. exiftimatio cnimeft f
boni , & fenfusalbi.& impofsibile eftvt imaginatio fitcompofitioex g. jj, «,
exiftimationeeius,quodeft,ideeflealbum&bcnu. Exiftimatio enim, Idem x.
&fenfusfccundumhunc modum nonerunteiufdem,nifiaccidentahter. Metb. M<
*
imaginatio autem apud eos cft cxiftimatio &fenfus eiufdem rei,non L *'
vi
accidetaliter.EteftnecefTarium vt fitita.quoniam, fiim3"inatio eft eiuffieconfirc
dem rei,&hocmanifeftumeft:&componiturexexiftimatione&fenfu: 3. Ph. c»,
nccefleeft vtexirtimatioj&fenfusfintciufdemreieffentialiter. 43«

. Apparentautem& falfadc quibusfimulacceptioncm ueram

habent.ut videtur fol vnius pedis,fed creditur maior effe habita^
tione. Acciditigituraut abiicerefuiipfiusueramopinione qua
habebat faluatam , falua re,non oblitum , neq? decredentem aut :

fiadhuc habet,eandem neceffeeftveramcffevel falfam.fedfalfa

facfta eft,quum lateat tranfcendens res f
s«d
 DeAnima
s o P H.] . Sedapparent ettamfalfa,de quibusfimul ueram hahet exifiimA- &
tionem:ut fil apparet pedalts, perfuafum efi tamen,maiorem eum effe
umuerja terra.uel igttur acctdtt ut fua optnione amiferit ,qua habebat
uera,falua re,non oblttus ,net^ defriia depulfus: uel fi adhuc het,necejfe
eandeuera ejfe etfalsa.%yitqm tucfalfafit ,cu res mutata latuerit.
efi
Et imaginamur etiam rcs falfas, dCcum habemus in eis opinio
*iem veram.v. g.quoniamnosimaginamurquantitateSohseffe
pedalemj&credimusipfumeffemaiorem terra.Contingitigitur
aut vt homo proiiciat exiftimationem , quam habebat, 6C eft fal'
ua falute rei,fine vigilia,c3d fine fufficicntia econtrario:aut fi fuerit
gmanes adhuc in ipfa, neceffario , hoc ide erit veru &C falfum fed
jaon efficitur falfa,nifi qfi res tranfmutatur , abfqj eo q> fit pcepta*
Etfignumeius,qu6dexiftimatio,&fenfiisnon funteiufdem reicomp
l*o
'
iicndentis,eftquod,multotienscontradicunt fibiineademre.fentimus g
enimresfalfas,&cuhochabemusineis opinionem veram.verbi gratia,
*Jota tx quoduifibiliter fentimusquantitateSoliseflepedalem, & cumhocopi
quot cais namur vere Solem eflemaiorem terra, D,d, contingit igitur aut vt hor
aliqsucra
mo proiiciat , &c. i.contingit, fi scftimatio &fenfusintalibus rebusfint
abiicere .eiufdem comprehenfibilis,
aut nthomo proiiciat opinionem veramin
pt.videco iftisrebus,licetopiniofitfalua,nontranfmutata propter tranfmutatio-
fife i. PoC
nem re i } de qua ef c opinio ab aliqua dj fpofitione in aham,neque propter
te.c6.49.
hoc,qu6d opinans etiam tranfmutaturpropter aliquam innrmitatem,
autvigiliam,autargumentum,quodinduxit conclufionem contrarii»
fedtranfmutataperfe, ciim fenfus&exiftimatio,quafifintidem ,quia
i funteiufdem :dico vt proijciat, aut vt remaneat in ea credendo duo coiir
trariainfimul,&entresinfevera,&falfa infimtjl in eodem tempore.
Deinded.fednonefriciturfalfa,nifiquadorcstranfmutantur.i. &impof
Cu Ipofe
fit vt eade fibile eft v t opinio vera reuertatur , & fiat falfa per fe & non fit falfa nifi
:

res fz fit quando restranfmutaturinfe,abfqueeoq?iHafitpcrcepta Et,cumim- y .

pofllbile eft vt eadem res fit vera,& falfa:& eft im poflibile vt vcrum tran
et fclfa,im

ftnutetur ex fefine tranfmutatione rei: ergo lmpoflibileeft utexiftimar

verti ttanf
mutef ex tio 5 &fenfus finteiufdemrei.
fefinenaf Nonergovnum aliquidhorum eft neqjexhisphantafia.fed
uta c
^ quoniameft,motohocmoueri alrerumabhoc,phantafiaautem
.
*- videturmotusefTe,&nonfinefenfufieri,fedinhisquae fentiunt,-
•- &quorumfenfuselt.eftautemmotumfieriabaclu fenfus.
3 o P H. Nec ergo horitm unum cjutdptani ne^ ex hts phantafnxm effe per-
,

Jhtcuitm efi.
yerum qutafieri potefi , ut tnoto hoc,moueatur altudab
hoCyphantafta autem (jutda ejje mottts utdettir, nec fine fenfufiert ,fid

Jenttetibus-.eoni^ effe quoru fenfus efi,pot^fiert mottts abatlufenfits,

Imaginatio igitur non eft aliqua iftarum,neqj ex eis, Sed,ficuc
. . aliquid
 .

Libef Secundus 134

*
alicjuidmoueturper motumalterius:&imaginatioexiftimatur
efle motus:& impoFe eft vt fit fine fenfu,fed in eis,q fentiuntur,&
in eis quae habent fenfum:& fTt etiam motus ab acftione fenfus
%6o Ciim deftruxit imaginationem efle aliquam iftarum virtutum ,aut
topofitum ex eis, incccpitdemonftrare fubftantiam, & eflentia eius,&d.
Imaginatiojgit, &c.i.declaratii eigiturex hociermonc cpimaginatio
jjoealiquaiftaru virtucii,nec]; c5pofitaexeis fedfubftantiaiftiusvirtu
:

tiseftquoddico.Qfn,fi fintquzda,quemouetuxabaliis,&mouentaIia:
&imaginatio videturefleuiitnsmobilis.&pafliuaabaliai&impoflibilc
\tfitfincfenfu,fedeftin rebusfenfibilibus,&inanimalibushabentibur
fcnfum r*fc(5tii:& poffibileeft vcmotusfi.it afcnfu,quie inaftu neceflc :

cftvt imaginatio inaitnnihilaliudfit,nifiperfec:tio iftitis vircutis per

modu,fm quefcnfus pcrfici-
i,ntentiones(enfibilescxiftentesin fenfiifrn
unturpfienfibilia,qua:fiintextiaaiam &i-pprimaperfedioi(tiuspartis
:

B aia:'fitvirtus,qua'innataeftfeaflimilarefenfationibuj,q funt inipfbfen

fucomuni.Sed Arift. propalauitin hocfernionepraccedens,&tacuitcon
fequens.quiaeft manifeftum,&poft declarabuipfum modo per fe&iorir
&ideodiraifiteumin hodoco.
EthunefimilemnecefTe eit<fTefenfui,eritutiqj phantafia ipfa
motus non fine fenfu contingens, ncq; non fenticntibus inelle &£ .

multa eft fecund um ipfam facere &C pati habens 6C effe veram &C :

falfam.hoc autem accidit propter hoc , q> proprioru quidem fenr

fus eft verus.aut quampauciffimum habens falfum. Secundo au>
temacciderehoc.&hiciamcontingitmemiri.Quodquidem.n.
?lbum,non mentitur.fi' autem hocalbum,autaliud mentirur*
Tertio autem eommunium 5C confequentium accidentia qui^
businfuntpropria, Dicoautem vtmotus&magnitudo quaeac
ciduntfenfibilibusrcircaquf eftmaximeiamdecipi §m fcnfum.
q motusautabaclufacflusdifFertafenfUjquiab his tribusfcnfib 9 .

Etprimuquidepracfentis fenfusverus:aliiautpfentiscVabfentis
erunt vtiqj falfi.cV maxime cu procul fir fenfibile. Si qde igit nihil
$liud habet quac dida funt,nifi phantafia hoc aut eft quod di&G
:

cft:phantafia vtiqj eri t motus a fenfu fecundum acftum facftus.

P H . cumtfc fimflem ejfefinfui neceffe efi } bic fane motus etufmodt fiie-
rtt , qui ne^finefenfujie^ nonjenttentibus tnejfe pofitt:atquefit ut td
quod eam habeat ,compluraper tpfam <lt agat ct pattatur,ac uera
fit C7* falfa . ejuod eo fit cjma fenfus proprtorum uerus efi ,autcertc
quam mmimum habet falfitatis . secundo eiut cui accidunt cr h<ec ,
at^ btc demumfaifus ejfepotefi. album emm ejfe, nonfailitur.fidan
illudalbum,fit boc,aut altudquidpiamfiallitur . rerttt comumum,et
confeciuentlHM amdentta, qutbus tnfunt proprta : uerbt cauja , motus
ac
 DeAnima
itcmdgnitudotftu dccidunt Jen/ibiltbus:in auihw demu mdximejtcri t>
fo exfenfu deceptto Motus tgitur qm fit db dtlu fenfus Jtjferens
teji .

cnt, mdeltcet ts qut dh his trthtts fit fenJibus.<_Ac prtmtts qutdem fra.
fentefenfn tierus efi,c<eteri uero&prafentc (Xdbfentc fuerint fdlji,
fraferttm cum frocul dhefl fenfihtle. St tgttur nthtl dlittd ntffhdtt
tdfid qu* tddixtmus hdbet : dt% hoc efi qitoddtxtmus :frofe6lo fhdn
tdjidfuertt motus is,qttifit d fenju qm dtltt efl.
Et oportet vt ifte fit fimilis fenfui . ifte enim motus impofsibiV
le eft vt fit extra fenfum,aut fit in carete fenfu:c\: vt fit illud, quod
habet ipfum agens& patiensmultasres: <5d'erit verus &fairus.
Et contingit hoc propterhoc,quodnarrabo. Senfusreru pro*
priar um eft verus,& fere non cadi t in ipfum falfitas. Deinde poft
fenfusrei,quem fequunturifta-&inhocloco poteftfalfari,v.g,
™
hoc efife album, in hoc enim no falfat quoniam autem album eft
:

hoc,autaliud falfatur, Deinderertiusfenfus,&eftcommuniurri

confequentium res,quas confequunturpropria,cV funtea,quo*
&
rum elTe eft proprior in ei s.& dico mo tum, q uanti tate, funt &
eaqusecontinguntfenfibilibus.&iniftispropriecaditerror^en
fusigitur,&motus, quifiuntaba&u,dirTeruntafenfu,&diftert
abiftis tribusmodis fenfus.primus igiturquando fenfusfuerit
praefens,erit verus:& alius falfatur,fiue fuerit prf fens,fiue abfens,
maxime quado fenfibilefuerit remotum. Si igitur quod narraui'
mus,non eft alio modo quam diximus: & illud,quod narratu e,
cft imaginatio: Imaginatio igitur &
motus a fenfu , qui e in aclu»
j^! Etnecefleefl, fiimaginatio eftmotusafenfuin actu, vtifte motus,
quieftimaginatio,fitfimi]isfenfuiineis,qnaecontinguntfenfui,&qu6cl
fitimpofsibilevtiftemotusfitiextrafenfum,autextraanimalia:&fintea,
qua?habenthancvirtutem ex animalrbus,agcntiaper illam,&patieatia F
multasres:&fi uera&falfa,ficureft defenfu. Deindedicit.Etcontingit
hoc,&c. ideft & contingit vtinimaginatione accidat verum &fa!fum>
ciim fit motus a fenfi!,qui eft in actu ex hoc , quod narrabo de hoc, quod
fenfusenimquiJam eft verusin maicrrparte,&eflfen-
acciditinfenfu.
fus,qiiieftrerumproprianim,vcrb.igratiahoccftalbum,autnigrum:&
Vide fun quidam eftfalfusin maioriparte,&eftduobusmodis, fenfusfenlibilium
06.134. atcidentalium, v.g. cp iftealbus eft SocratesvelPlaro :&fenfusfenfibi-
Iiumccmmunium,verbigratiaquantitas&motus:c]uoniaminhisduo
busmodisfenfibilium caditerror. Et, cum hafit,nccefTeeft vtimagina-
tioniaccidatdehocillud,quodacciditfenfui,&plus. Prinioautem,quia
motus,qui fitin lmaginationea fenfu,qui eft in adtu,difFert a motu,qui
eftinfenfu,afcnfibilibus apudabfentiamfenfibilium.&proprerhocac-
ciditfalfitasimaginationi. Secundo vero , quia motusiftoru trium mo-
dorum
 Liber Sccundus 1 3 5
A dorumfenfusaduirtutem imaginatiuamdifreruntabinuieem.Tmgina-
tioautem,qua:efticnfibilium propriorum), quando fenfus coprchendit
eaprius,omnimodoeftvera. imaginatioautem,quxeftaliorum modo
rum fenfibihum, licet coprehendat ea,ef l falfa, ctim fenfuserat in cis. Dc
indedixit.5cnfusigitur,&motus,quifiuntabaclu,differutafenfu.idefc,
Ttmihividetur,comprehenfioigitur, &motus,qui fitafenfu ln actu,
, quod inuenitur dc
tjujefunt imaginatio, difTerunt a fenfu in actu in eo
critate & in lenfu.& intendebant per hoc q> fenfuseft verus: &,ciim len
fibiIeabfentaueritfe,forte tranfmutabunturillafignaremanentiaexco
infenfu.&hoceratcau(aerrorisvirtutisimaginatiua:,Iicet fenfusfuerit
vcrus.Deindedicit,&diffcrtabiftistribus,&c. ideft&difrertiftcmotus,
«juifitcxtribusmodisfenfusinactu, fcilicetquifitinuirtuteimaginati-
uaabiflistribusmodisfenfus. Motusigitur,quifitafenfu, quifita pri-
misfenfibilibuspropriis,erituerus,quadofenfusfueritprxfens,ideft,qua
do fenfus corum in actu prxcedit imaginationcm. Duo autem alii mo-
- tus,qui funt a duobusaliis modisfenfus'in actu,qui fita duobusaliisjmo-
* disfcnfibilium,falfatur:licetfitprxfcnsfenfus,&fenferitillaanteimaffi-
nationem:&maxime,quando*tcmpuscomprehenfionisfcnfibilisaien "al.Ioan.
fufueritremotum. Et,quianecefleeft, fiimaginatiocft motusafcnfu E P'logu*
~
inaftu^vtimaginatiofitfimilisfenfui inomnibusdifpofitionibus,& vt corT,enu
fitpoflifeilerecTderecaufas omniumapparentium ineaperfenfum:&, fi
fueriTfimilisfcnfuiinomnibus difpofitionibus, vtfi motus.ifenfuina-
ctu.& apparet q> cf t fimilis.&iam appar ui t etiam ex hoc fermone q> cau-
(asomniumapparenriumineapoflumusreddere fmcpeftmotusafen-
fu,&q?eftimpoflibilereddereeasperaliam virtutem.Ettunc,quianecefEpii onis
fccfthoctotum,congregauitomnia,quxdixit&deditconclufione, qua iuxnltte-
intendebat,&dixit. SiigiturquodnarrauimuSj&c.ideft fiigitur,hocqct rara«
narrauimusdchacparteammx,videturefle, &omnia,qua*contingunt
iu ea,noncontinguntin ea, nifi fecundu q> eft motusa fenfu qui eflin
,

^ aclataotum, nonperaliam virtuteanimx. fed, fipofuerimusipfamefle

aliam?irMuem virtutum animxcomprebenfiuarum,autc6pofitumcx
pluribusvnaearura,contingetimpoflibile:utdeclaratumeftexhocfer-
monerilludaute,quodnarrauimus,eftillud,quoddiciturimaginatioin
reiveritate:ergoimaginatioeftmotusafenfu ,quieftinactu. Etdebes
fdrecjimaginatiovidetuteflemotusafenfuinactuper alteruduorum. tum .

Quorum vnum eft cp, cum fuerit pofitum cp 116 eft modus,quem pofli-
biiecftdicerenifi modi prxdidi fcilicetaurfcientia,autintcllcctus, aut Prirru rfi.
,

cxiftimario,aut fenfus,aut compofitum ex cis,aut motusfactusa fcnfu:&

exomnibus,acciditimpofsibilc,nifiabeocp fitmotusafenfu:exhoc.n.
nullumacciditimpoflibile:necefleeftvtimaginatiofitmotus:afenfuin
actu. Secundumautemeflcp,cumfueritpohtum ipfam eflecumfenfi- Secudar6
bili & mfenfibili , & fimilem eis in omnibus fuis difpofitionibus , poteri-
musreddcrecaufasomuium apparcntiumincaexhocmodo vndene- .

motus a fenfuin actu. & Arifto. congregauic ambo,&co-

ceflceft vtfit
clulir
 De Anima T

clufitq>necefTe eftutfubftantia imaginationisfitiftafutftafttk. Et fic $;

debcmusintelligerefermonem Arift.in hocloco.

Quoniam aucem vifus maximc fertfus eft , 5c* nomen a lumine

accepit:quoniamfinelumine noneftviderei&quoniamimma'
nent 3C fimiles funt fenfib 9 , multas eccfm ipfas operantur aniritf
f

lia.aliaquidem quia non habent intellecfUim,utbefti3e:aliavero

ex velamento intelle«ftus aut paffione, aut aegricudine,aut fom*
,

no,vthomines.Dephantafia quidemigitur quid eft,&propter

quid eft,dicftum fitintantum.
SO*H , Porro autem quia uifna pracipuefienfm efl , ideo ettam mmen du~
xit cLtotov v&o v$ ,t,a lumine mmirum ejuiafine lumme uidire mrt
;

pojfumus : ^Ac quomam immanent ,fimdc's^Junt finfibns , multaper

ipfas agunt ammaha alia,<]iiodnon habeant mtellectum, mdehcet be
sli4:aha,quodintcrdumimtellec~lus obruitur, aut perturbatione *•
, aut
morbo,autfomno: ut hommes ks4c dephantafia quidem quidfit
. ,0*
epuamobremfit, tot expofitafint.

Et, quiavifuseft propriefenfuSjderiuatumfuitei nomen^lu-'

ce.impofsibileenim eft videre fineluce. Et, quia fenfationes figii
turineo,<3dipfeefteodem modo,ideoanimalagitper ipfummul
ta.quorumquaedamfunt,quianonhabentincelle<ftum,ucbruta:
&qu3eda,quiaforteintelle<ftusineo fincopizatur abaliquoacci
dente,aucinfirmicace,aucfomno,vchomines, Hocigiturfitfinis
noftri fermonis,quid eft,<3dquare.
^ 2,
Et^avifuSjppriceillud.qcf dfscfusprimo,cue"nobiliflimff fenfufi,<3c
n pfictfnifialucejideonomeifti 9 virtutisderiuafanoIelucisIliguaGre/
h e Au 9 9
ca.Dcindeinc^pitnairarevcilitate"ifti virtutisIaia!ib ,fcam finale,&di
xit.Et^cjafenfationcsfiguiuineo.i. &,quiafenfationesfigut', & remanet ">
in aTali imaginati poftabfentia fenfibiliu in eo mo, fm que erat apud pra;
fentiafcn(ibiliu,ideoaial mouetab lftis fenfationibiisper hancuirtut€
apudabfcntiafcnfibiliu,muItismotibusadfcnfib!lia&nC)/en(ibilia,c|reu
do vjile,&fueicdonociuu,quc?admodu mouebat"' p fcnfusafenfibilibus:
itacpanimal noncaret vtilitatein pradcntiafenfibilium apud abfentiam
eorum:fedifta virtusremanctin eo modo,fm quemeratapud prarfentia
fcn(ibilium.& vfr vtilitasapudprcfentia (cnfibilnnn dataefthuic virtuti
anud abfentia fenfibiliu,ita cp alal p lioc habctefle nobiliflimfi in habetv
dofalute". D.d.quoruquxdafunt, quianohaberintelle&u, &c.i.qua:da
alaliaacruntphac virtute,quia no habe"tintellcdu,&habeti(ta virtute,
locointellectusinacquirendo falure":&qua?da aguntpilla,quandointel
ledtusfueritfincopizatusabinfirmitate,autaho,&funtanimahahab5tia
intellc&uSjVthomines. tunc.n. efteislocointellcclus. Hic igitureltfer-
mo de imaginatione,quid,&quare. & hxcduo nafircr funtdefydcrata» i
Ariftotelis
 M'6
ARISTOTELIS t> E ANIlA
L I B E k TERTIVS,
Cum AuCrrbis Comrnentarijs.

SVMMAE LIBXI.
inprima apitur dc potrntia Animac intelleiftiua.
In fecundaric potcntia Animac motiua.
'
ln tertia,qua.' Anihire potentii quibus animatis fint neceflarix dedaramr»

SVMMAE PRIMAt Cap. I.

Dt i»telle<lus poftbilU efjentia. \pfius impafibiliUitem non ejfefimiletn ti,(juxfinjuli

Ef quando inttlltclus hic in aclu effe dtcutur,

E partc autem animae qua cognofcit anima cV fapit,

fiue feparabili exiftentc, fiuenon feparabili fecundii
magnitudnem,fed fecundum rationem,confidcran/'
dumquamhabetdifterentiamjSd quomodo quide
fitipfum intelligere.

p h. 3
f !%E ea autem parte animai, ejua antma cognofctt gffapit ,fu6
1 J ea fit feparabdisfue etiam nonfeparabdts magmtudine ,fed
- ratidne , confdcrandum eji qttam habeat diffentiam,cr jttonam pa-
Bofiatwtclligcrc.

DEparteautcm animcc perfcrutandum eftperqilamanv

macognofcit&intelhgit.vtrum eft pars dirTerens aut :

no difrerens in magnitUdine.fed in intentione. Et perfcru

tandum eft,differentiaqu3cfit,&qfioeft Formarc perihtelledil»

i J~> Vmcopleuit fermonem de Virtutcimaginatiua,qua: fit,&quare,

entio v^ incorpitperlcrutariderationabiir, &quzrereinquodiffertabali^ Intentlo
™" isrirtutibus tomprehenfiuis, fcilicet virtute fenfus&imaginationis,& P
articula "

q hocinprima& vltimaperfectione, &inac~tione&inpaflionepropria : idcl i.hu-

_ h u . ciim necefle efl vtuirturcsdiuer&diuerfentur in hisduobus. Et,ciiin in iusco.ici
efr. ji. hisduobusfuerintdiuerlle,manifeftum cftqjnecefleeft vt,diuerfcnturin
p rv irtu
5 . J
qualitatcaclioniS)flfuerintacliua::autpaflionis,fipafliux:autin vtroqj,
^fFeu^ho
Ttrunq; . Et, quia i ntentio ciuseft talis , inceepit ptimo demonftrarc
fi a b aliis
quod efleiftiusvirtutis,fcilicct ipfamefle diuerfam ab aliisvirtutibus alalib »c6
,

animx, manifcftum cftperfe :cumperhancvirtutemdirTerat homoab l

1
."
1 ' 16 11,
,
"
aliisanimalibus,vtdic~tumeftinmultislocis.&q?hoc,quod eftdubium, 8 &
vtrumdifferatabaliisvirtutibusiufubiecit;o,|heurinintentione,auttan- Ethi.ca.jr.

tum
 DeAnima
eflm difteratfn iritentione, rion eft neceflarium ad pr^fciendum in haep D
(crutatione fed forte ex hac perfcriitatione declarabitur quomodo . Et
:

dixit.Departeautemanima:,&c. ideftparsautemanimaj, quacompre-

hendimuscomprehenfione.quasdicitur cognofcere&intelligert ciim ,

manifeftumeft eflediuerfa ab aliis virtutitibus,&ignorareprimo vtrii

difFeratabalijsvirtutibusanimxfubieitOj&intentione, utPlato,&alij
dicebantquod fubieclum iftiusvirtutisincorpore aliud efta fubiecto
aliarum: autnondiffert abaliis infubieclo,fed tantum in intentione,
non nocetinhacperfcrutatione , quamintendimus, modo perfcutandu
eftdedinerentia.quaiftavirtusdinertabaliis. Deindedixit& quomo-
doeitformareperintellecl:um.ideft&priusperfcrutandiimeft,quomo
do eft formare per intellectum , vtrum fitactio , aut receptio. fcireenim
actionesanima: priuseft apud nos quam fcire eius fubftantiam. Et uidc-
turcbintendebathic percognitionem,cognitionem fpeculatiuam : &
per intelleclum cognitionem operatiuam:cum intelledtus fit communis
omnibusjcognitioautemnon. E
Siigitureft intelligere ficutfentire,aut patialiquidvticperu
abintelligibilijautaliquidhuiufmodialterum»
s © ? H . Si igitwr mtelligere eji quemadmodumfentire, dutpati quoddam
fuerit ab mteUigibili } aut alujwd eitts genens ahud.
Dicamusjgiturqudd,fifbrmareper intelle&umeftficutfenti
modo ab intelleclo^aut aliud fimile.
re^aut patietur aliquo

X Ciimnarrauitquodprmcipiupefcrutationis de fubftantiahuiusvir-
. tutiseftpcrfcritaridegenerehuiusadionis,qua;eftformareperintelIe-
jj a clum,&fcire genus quod praecedit differentiam ,inccepitprimodubi-
tareinhoc,vtrumformareperiinelle&ufitdevirtutibuspafliuis,|iicute"
lenfu'S,autdeadiuis. Et,fieftdepairiuis: vtrumeftpafliuupropterhoc,
quod efr materialc quoquo modo,& mixtum cum corpore , ideft virtus
incoipore,ficutfenfuseftpafliuus,autnullomodoeftpafliuum,quiano F
eftmateriale, nequemixtum corporeomnino, feddeintentionepaffio-
Expo If^ nistantum habetreceptionem Etdicit. Dicamusioiturquod, fiforma-
.

re.&c.ideftdicamus igitur quod,fi pofuetimusq>formareperintelIe- '

ilum eft ficut fentiie,fcilicet ex virtutibus pafliuis.adeo q uod prima uir-

msintelledliua recipiatintel!ecta,&comprehendatea:quemadmodum
virtusfentiens recipitfenfibilia,&comprehenditea: necefTeeftalterum
duorum, aut ut accidat ci aliqua tranfmutatio, & paflio ab intelledto fi-
mihsrranfhiutationi,qua: acciditfenfuiafenfato,quiaperfectiofeiifus
cft virtusincorpore:autvtnonaccidateitranfmutatio fimilistranfmu
tationifenfuum,&paflioni eorum afenfato,quiaprimaperfedtiointel-
)c.O: ik r.on eft virtusin corpore , immo non accidit eiomnino. Ethoc
imcndebar, ciimdixir. ahudfimile. ideft autnopatiatur paffioneajqua
lipafljoni fenfus>fcilicetnon acciditeitrafmutatio fimilis tianfmuta-
tioni,
 -
, .

Liber Tertius 137

A tiQniVjuaeacciditfenfui: fedfolum affimilatur fenfuiinreceptione: quisr
non eft virtusin corpore.
Impaflibile ergo oportet efTe fufceptiuum autem fpeciei , &t po>-
:

tentiahuiufmodi,fednohoc:&fimiliterfe habereficut fenfitiuii

adfenfibilia,ficintellecTtiuumad intelligibilia»
J
p H. Ergo tmpattbtle tpfum effe oportet: receptmum uero (j>eciei > po-
tentta talejedno hoc:& Jimtltter haberejitfenjittuum adfenjibtha,
ftc mtelleclum ad tntelltgibdia.
Oportet igitur vt fit n5 pafsiuum,fed recipit formam:& eft in
potentia,ficut illud,non illud . &£ eri t difpo eius fm fimilitudine,
ficutsenfusapudfenfibilia, ficintelledusapudintelligibilia* *.«•!• fcn-

3 Cum narrauitquod primo necefleeftperfcrutari dehacaclione, qua»

eftformare per lntelleclum, vtrum eft pa/fiua, aut ac"tiua,inccepir pone- Conunua
B reillud,quodvultdeclarare,fcilicetipfumeffedevirtutepafltuaquoquo tl0 «

modo,&q?cftnontrafmutabile,quianoneftcorpus,nequeviitusincor
tx P ofK1 °
pore. Etdixit. Oportetigitur vt fitnonpaffiuum,&c.ideft&,cumbene
iueritperfcrutatumdehoc,appaiebitqu6dneceffeeftqu6diftaparsani
maiperquamfit formare,cft virtusnonrranfmutabilisaforma,quam
comprehendit,fed non habetde intennonepaffionis,nifi hoc tantum , q>
recipit formam,quam comprchcndit: & quia eft in potcntia lllud, quod
comprehendit,(icutfentiens: non quia eftaliquid hoc in a<ftu corpus,
autvirtusincorpore,ficuteftfenticns. Ethocinrendebat,cumdixit.&c
inpotentia,ficutillud,n6illud.i.&einpotentiaficutfenfus:nonquiaiIla
"virtuseftaliquidhoc,aut corpus,autvirttisincorpore. Deindedicit.& Pri* "P 5
erit difpofitio eius fecundu fimilitudine , ficut fenfus apud fenfibilia, &c.
poteft intelligit & neceffe eft vt de virtutibuspa/fiuis ita quod pro
fic. fit :

q portio fenfusadfenfibiliafitficutproportio intelle&usadintellioibilia.

&fecundum hocin ordinefermoniscrit tranfpofitio,&tuncdebetle<n
fic.opporret igitur ut,difpofitio eius fit fecundu fimilitudinem,ficut fen
fusapud fenfibilia, fic intellectusapud intelligibilia : & vt non paffiuu
fit

paffione.ficut paffione fenfuum fed

: recipit formam, & eft in potentia
iicutillud, nonillud. EtpoteftintelIiei,&difpofitioeiuseritfecundum Sc ^ acr P°
buncmodum, ficutfentiensapudfenfibilia,ficintellec1usapudintelligi-
bilia. ideft quod ponere ipfum non paffiuum no contradicit huic, quod
proportioeiusadintelleclum fitficutproportiofenticntisadfenfatum .
ied forte concedendo ipfum habere hanc proptionem , erit necefle vt fit ., .
R
non tranfmutabile. Et coegit nos ad illam expofitionem hoc , q> intelle- exponiT^
«ftum habere hac proportionem manifcftum eft per fe,aut prope,cu hoc
<$> ef t quafi prmcipiu ad fciendu ipfum efle no paffiufi.neq; trafmutabile.

Neceffe itaqj quoniam omnia intelligit immiftum efife ficut di

cit Anaxagoras,ut imperet, hocautemeft utcognofcat.intusapr^'
parensenimprombetextraneum&obftruiu
DeAnim.cuco.Aucr. S NecefTe
 ,

Dc Artima
s o p m. Neceffe tgttwr efi ch omtyd intelliffat,non mixttt ejfe, ut dtt Kj4nd* ®
xator.tSyUt dominetur /ittejuperet, tdesi, ut cognoJcat:nam\jj>ecies}Je

cfferens tmpedimentotft aheno & obfeptt.

Necefle eft igitur , fi intelligi t omnia,vt fit non mixtum , ficue

dixit Anaxagorasvtappareat,fcilicetvt cognofcat.fi enim appa^
rueri t in eo,apparens impediet alienum,quia eft aliud*

4 Cum pofiiit quod intellectusmaterialisrecipiensdebetefrede genere

virtutum paffiuarum, &cum hoc non tranfmutatur apud receptionem
quia neq; eft corpus, neq; virtusin corpore,deditdem6ftrationem fuper
hoc, & dixit . Necefle eft igitur , fi intelligit, &c. ideft ncceflc eft, fi com
prchenditomnia exiftentiaextra animam, vtante comprehenfionem
fitnominatus ex hocmodo ingenere virtutum pafliuarum nonaeti-
uarum: & vt fit corporibus, fcilicet neque corpus , neq;
non mixtuscum
virtusincorpore naturalis,autanimalis,ficutdixit Anaxagoras. Dein- *
de dixit vtcognofcat, &c. ldeft necefleefle Yt fit nonmixtus,ut com-
prehendatomnia,&recipiatea. Sienim fueritmixtus,tunceritautcor-
pus,autvirtusin coTpore.& fifueritalterum iftorum,habebitformam
,

propriam ,qua: forma impcdiet eum recipere ahqua formam alienam.

Ethocintendebatjcum dixit. fienim apparueritineo,&c.ideft fi.n.
habueritformam propriamrerum, tuncillaformaimpedieteumarcci
piendoformasdiuerfasextraneas,quiafuntalixabea.Sedmodoconfy-
Di"re6io derandum eltin his propofitionibus, quibus Arifto.declarauitharcduo
deintelledu , fcrlicec ipfumeffe in genere virtutumpafliuarum, & ip-
fum non tranfmutabile:quia neq; eft corpus, neq; virtusin cor pote .
efle
namhscduofuntprincipiumomnium,q'Jxdicunturdeintelle<5lu7Et, m
ficutPlatodicit, maximusfcrmo debetcfleinprincipio. minimuscnim
maximi erroris in fine,ficut dicit Anftoteles.
error mprincipio eft caufa
Dicamus igiturquoniam cum formare per intellc&um eft ahquo
,

cex!c6.jK
mododevirtunbusreceptiuis,ficuteftdeuirtutefenfus,manifeftumeft
'
exhoc. Virtutesenim pafliuaj,funt mobiJesabeo,cuiatribuutur:acl:i-
ua?autem&mouentillud,cuiattribuunrur. Et,quiares non mouetnifi
Resnon ieaindumqu6deftinaa-u,&mouctur fecundum quodeftinpotentia,
mouet,ni neceflceft jnquantum rcrum formas funt in a£lu extraaoimam, vtmo-
li fm<>c ueantanimaranonalc.fm cpcoraprchendircas:quemadmodii fcnfibiha
H^h inquantumfuntentiainactu,necefl"eeftutmoueatfenfusideft,vtfenfus
Etideoanimarationalisindigetconfyderareinten-
17. & 9. rooueanturabeis.
'

Meta. 10. tiones,quxfuntin virtureimaginatiua,ficutfcnfusindigetinfpicerefea,

Sedramenvidetur q? formsrerumextrinfecarummouenthanc
fibilia.
Obieftio. vjrtutem:itaquod mens auferteas;imateriis,&faciteasprimointelle-
(ftainadtu, poftquam ef^nfintelledra in potcnria.&hocmodo videtur
quodiftaanimaeftaa-iua, nonpafliua. Secunduin igiturquod intelle-
Solurio.
^ amoucntcg )C itp a fflU a;&fecunduqu6dmouer1flj'r'abea,eftacliua.&:
&
 .

Libcr Sccnndiis 138

A & idcb dicit Arift6telespoft,q?necefleeftponefeiivanimarationalihas ln&* *«•

d
duas difrerentias fcilicet
, vinutem adionis & virtutem pallionis & dicit <*7*
.
c

apcrreq>utracj-,parseiuseft neq,generabilis,neq;corruptibilis, vtpoft

opparebit.Tedhicincarpitnotirica^efubftanriam virtutispaffiuaj, cu hoc
fitnecefleindo&rina.exhocigiturdeclaraturquodha:edirrercntia,fcili
cetpaffionis.&recepcioniscxiftitin virtuterationali. Quodautcmfub
ftantiarecipienshasformas,necefleeftvtnonfitcorpus,nequeuirtusin
corpore , manifeftu meftex propofnionibus ,quibus Ariftotcles vfus eft
inhocfermone. Quarum vnaeft,qu6difta fubftantia recip t ornnes for i

masmateriales. &hocnotumeftdehoc ifltellectu. Secundaautem eft,

Ren-_j eTW
quod omne recipicnsaliquid,neceffe eft vt fit dcnudatii a natura reccpti: dc te*; de _ -

&vtfuafubftantia non fitfiibftantiareccptiinfpecie. Sicnim rccipiens nudatu a

cffetdenaturareceptijtuncres reciperctie,&tunc mouensefTetmotum . Pj'KtP t'
vndenecetfeeft vtfenfus recipiens colorem careat colore & recipicns *J~ :
£
fbnu careatfbno.&haecpropofitioeft* vera, &finedubio. Etcxhisdua 7U &S..
bus fequitur quod ifta fubflanria, qua: dicitur intellcctus materialis, nul & CeU ;.

Jj lam habeatinfuitlaturadeformismaterialibusiftis. Et,quiaforma?ma *7i

teriale&funtautcorpus,autforrria:incprporc, manifeltum eftq? iftafub %
ce '
ftantia,qua:diciturintellectusmatcrialis,noncftcorpus v neq-, formain
fa™
corpore:eftigiturnon mixtum cum materiaomnino. Etdebesfcircq)
illud,quod dedit hoc, neceflano cft: quia lfta fubf tantia cf t,& quia rccipi Docuni.
ensformasrerum matenalium non habet infeformam
yel materialcs
materialf,fcilicettcopoficam exmat eria& forroa. £tneq-,eft etiama li-
qnafoimaformarum materialnim.formaeenim mateftltesnofuntfefTTa.l-qSfit
lu '
rabilcs. Nequee"etiarnexformispnmisfimp!icibus. illxenim non funt °P°G
c

feparabiles,& no recipiunt formas,nifi diuerfas,& fm q>funtintellecie;in

potentia,no in a£tu. efl igit^ahud ens aforma,& a matena,& cogrcgato
excis. Vtru autem hasc fubftantia habeat formam diuerfam in cfle a for-

C mis* macerialibus,adhucnon declaraturex hoc feimone. Propofitib.n.\ ,

dicens cprecipicns debet cfledeiiudatum a narura reccpti ,intelligitur tcri a iibus

:

a natura fpecici illius recepti,no a natura fui cjeneris,& maxime remoti,

&maximeeius, quod dictueftperarquiuocattonem.Etideodiximuscjj
in fenfu tadlusinueniturmedium intercontrariajquarcomprehendit^co i# dc afa
trariaenimahafuntinfpecic amediis. Et,cum raliseftdifpofitiointel- "8. 119.

k&usmaterialis,frilicecq?eftunumentium,&cppotentiaeftabftradta,
&nonhabet foimam materialcm, manifeftum eftipfumeflcnon pafi-
uum :cum pafsiua, fcilicet tranfmutabilia fintforme matcriales,& q? eft
f«mplex,ficutdicit Ariftote. &feparabilis.&ficintelligituinaturaintcl
leciusmatenalisapud Arilt.cp poltloqucmurdeeiusdubiis.
S i
j
Quarc
 ,

De Anima
ANtlQJA TX.ANSL. MaNTIMI TRANSL. D
Quarenecp ipfiuseftefifena' CommentumbocQuintumaviroiUodo-
tura neqp vna,fed aut hoc>Cp pof flifrmo \acob Mantino translatum.
fibilis fit.vocat 9 vtiqj
anime in yna eum Antiqua translutione hic
tellectus, dico aute intelle&um, appofuimut, utclarior ipjitu
redderetur intelk-
quoopinat anima,
Sdintelligit
genti*.
ruhileftaclueoru qugfuhtante
intelligere,

s o p H. lta- utnullajtt eius natura nijt

hdCrfuodpojSlnlis . ergo qm uoca-

tur amma intelletlusy uoco autem
tnteReb~iu quo S~iAvoetrau & exi-
Jfimat anima,nihd eft atlu eorum
^uafunt^antequamtelligat.
Etiicnullam habet naturam Sicergonullahabetnaturam, E
, nifijfta^cilicetqjeftpoflibilis» nifihanc,fcilicerq>eftquidpof
lilud igiturdeanima,quoddi' fibile.lpfeigiturintellec\usani.«
mac vocatus:dicoautem intelle»
citur intellectus : 6C dico intelle>
cftum ilJud , per quod diftinguu , quo anima intelligit (feu
<ftum
tnus &t cogitamus : non eft in
difcurriO&opinat ipfaanimar
a^tualiquod tntium,aiitequam nihil a<ftu eft ipforum entium,
inteliigau antequamintelligat.

5 Cumdeclarauitcpintellectusma Poftea^Anft. expofuit intelle-

non habet aliquam forma

terialis clu matcrialeuullaobtinereforma.
materialium, inccepitdefinireipsii materiale.incipit nuc definire eu co
hoc modo , & d." Et fic nullam ha- pacto,dicens. Sicergonullahetna- F
betnaturam (ecundum hoc,nifina tura.nifi natura pombilitatis, vt pof
turam poGibibiliratis ad recipien- fit recipereformasintelligibilesma
dum formasintelleetasmateriales, teriales.Ciiitaq; Iquit. Sicergonul
Etd. Etfienullamhabetnaturam, lam habet naturam , intelligit eam
&c.i.illud igi tut ex ani ma,quod di- parte"animas, qua: intellectus mate-
cjturintelle<ftusmaterialis,nullam rialisnuncupatur, nullam utiq;ob
habet naturam , & efientiam , qua tinerenatura, neq-,eflentiam,qua
conftituatur fecundum quod eft ipfeconfiftat,earatione,fquama-
materialis, nifi naturam pofiibih- terialisexiftit,nifinatura potentiali
tatis, ciim denudetur abomnibus tatis (feupromptitudinis, vtitalo-
inaterialibus,& intelligibilibus. quar)ciim fitexpersomniuforma-
ru materialiu , atq; intelligibilium.
Qiiidfin
tel m
r viS D.d.&dico intelledtum,&cideft Mox cum inquit,dico aute intel-
^.c6.io.& & intende per intellectum hic virtu lecftum , &c. hoceft, intelligo aute
"' co.i. temanimx, qua:diciturintdlectus cumdicointelleclumjcam afevim,
vcrc fcu
 . ,

Liber Terrius *3?

IKTIQJTA TRANSL. MANTINI TK.ANSL.
verc:nonvirtutcm,quaediciturin- feufacultatem,qua; vere nomina-
tellect us large.f uirtutcm imasjina tur intelle&us, non eam vim, qua.
tiuainlinguaGraeca :fed mrtutem largo vocabulo, feu figuraliter Grq
cjua diftinguimus res fpeculatiuas ci intelleclu vocat, q ef l ipfa pofeti3

& cogitamus in rebus opcrationis imaginaria,fed intelligoeafaculta-

futuris. D.dixit,non eftinacluali te,quadifcernimus,acdignofcimus
quodennum,antecjintelligat,ideft rcs ipfas coreplatiuas, excogi tamuf-
dcfinitio igitur intelleclus matc- quefa&iuas,feupra<fticas,q funtfa-
rialiscftillud , quod eft in potentia ciundar.D.d. nihilactueftipforum
omnes inteiitionesfbrmarumma- entiu ,anteqintelligar. acfi dixerit
tcrialium vniuerfalium, &noneft ergodcfinitio ipfius intel'ectusrna
in actu aliquod entium. antequam terialisha:cvtiq;eft.ncpeq>eft id,
intelligatipfum. quodeftin potetiaadomnesconce
ptus formaru materialium vniuer
B falium : &non cft adtualiquidrtn-
tium ,antequamintelligatipfas.. „__
Hgreffio Er,cumiftaefr definitio intelle- Et,fihaeceftdefinitioipfiusinrel S^ tm.
'ria pars. ctusmaterialis, manifeftum eftcp levftusmaterialis,fequiturergoiriteI
)fiainter
telrhi , & apud ipfiim a prima materia
differt le<5tu ipfum difierrcinq; ab ipfa ma V
nim pri- inhocquodiftecftinpotcntiaom teria prima,atq; diftingui,iuxta Ari
nam. nes intentionesformarum vniuer- ftorelisfentcntia.lVimoquidejjtro
falium matcrialium rprimaatftcm pterea quia intelledus eft in pottftia
materiaeft in potentta-OTnnesiftx adoescoceptusformaru vfium itoa
formaefenfibiles , noricognofcens, terialium fed matcriaprimaeftin
.

neque comprehendens. Et caufa, potentiaad oes hasformas, fcnfibi-

proptercjuam irtanatura eftdiftin
guens& cognofcens,primaautem
matena neque cognofcens,neque
diftinguens eft,quia primamate-
riarecipit formas diuerfas,fcilicer
indiuiduales,&iftas,ifteautem re-
Correhii cipitformas vniuerfales. Etexhoc
fiunum.
apparetquod iffanaturanoneftali
q uod hoc.nequc corpus, neque vir-
tus in Corpore. quoniam, fi ira eflet,
tunc reciperer formas fccundum
quod funt diuerfa.&ifta. &,fiita
eflet tunc formx exiftentes inip-
fa, eflent intel!ecl-ar in potetia : & fic
nodiftingueretnatuiaformarufe-
cundumquodfuntformx:ficuteft
difpofitio m formis Idiuidualibus
fiuefpiritualibiis,fiuecorpoialibus.
Et
Ies.Sec5dovcro,quia intelPs malis
dignofcit formas,quasrecipit,fed
ipfa materia prima nihil dignofcic
vcIapprehcndit.Ciuiaaut, ob qni
ha:cnaturadignofcitatq,difcernir, h* V,f • **
materia vero prima nihil cognofcic
vel difcernir,eftquidf,quraprima
materia recipit formasdiuerfas fin-
gulares atq; indiuiduas, inrelledtus
vero vfes recipitformas. Hinccolli
gitpot hac natura nihilfineulare,
!• - /1* " —
I • I
veIindiuiduucfle,tucorpus, tu£c
aliqua potentia" in corpore.qm,fi id
fieripofler, tunc recipererformas",
quatenusfuntfingularesdiueifai,ac
queindiuidua;formar,ei'go,que in
eoexiftunt,fuiflentvtiq;potctiain-
telligibiles:& fic no dignofcere neqj
S iii diftin
 -,,

DeAnima
ANTIQV A TRA KSt. MANTIM! TKlNSt. D
Sectidum Et idro necefieeft vt ifta natura,q diftingueret naturasfbrmaru,qua-
conefiu
dicitur intellectus, recipiatformas tenusfuntforma:: ficutin parricula
modo alioabeo,fecundumquem ribus formishen folet,fiuc fint fpua
ifta» materia»recipiuntformasrece leSjfiucmaterialcs.neceflumergoc
ptionis: quarum conclufio a mate- hacnatura,qintellcc~tusnoTatur,re
terminatio primaj materia;
ria eft cipeipfasformas.moquidediuerfc*
.,- ineis. Etideononeftneceflevtfit ab illo, quo iftar matena; recipiutil
defjtaoi desencre mateiierum iftarum, m lasformas,quasrecipiunt:quatqui-
b»s & i. quibus primaeftmclufa, nequeip- de ideo cotinf tur,ac retinetur in ip
Phy.6.9. (h prima matena .quoniam, fi ita famatcria.quia matcria ipfa prima
c^er,tunc receptio in eis efleteiuf tcrminatp eas. Et ldcirco no opor
dem generis diuerfitasenim natu-
. tetipsueeexghe illaru matericru
r3*recepti,facitdiuerfitatemnatuta* q.busmateriaprimac6tinetur,fea
reapientis. Hoc
igiturmouit An- terminatur,neq;vtfitipfamctmate
ftotelem ad imponendum hanc na ria prima.na,fi ita res fe haberet,tuc
g
turam ,qua*eftalia anatura mate- *eius genens efletreseas reciperc. .
a j r
riae ,&anaturaform£,&anatura qmdiuerfitasnaturaereireceptxfa- pt j faa,
CODgregati. citdiuerfitate"in naturarecipientis. iii iitelfu
eetcxgne
Hoc igtfcoegit Ariftotelcponerc
hacnatura diftin&aanatura mate ["^^*
rix,atqueanatura forma*,atquea nunura.
natura compofitiex ipfis.
Secudaps Et hac cadem roncinductifunt
The. oplo Ethocidem induxitTheophra- Theophraftus.acThemiftius, aliiq;
de intelfs
ftum,&Themiftium,&pluresex- plures expofitorcs credereTtelle&u.
pofisim-
mortalita pofitores ad opinandum quodin- materiale efle fubftatiaingenita&
tt ca. j 4. tellectus materialis eft fubftantia, icorruptibiIe,,pptereaquiaocgcni
neque generabilisneqjcorruptibi- tu&corruptibile eftfingulareindi
Intelfs no
lis. omneenimgenerabile &corra uiduu. fcd neminelatetipfum intel
paiTmus,
ptibile eft hoc fed iam demonftra- lcclunoefle quidindiuiduu&fin- g
&fimplex
1.3 Aia.ii tu m cft q> i fte non eft hoc, neq; for- gulare, & neq;corpus,neq-,
potftia
&. 6 .Intel- maincorpore.Eunduxitcosadopi in corpore. Immoex hocetiiunda
left» fepa-
nandumeu hoc, cpiftaeftfententia cnfunt.utcredanthacefle Anfi fea
rabilis j.cT
tentia. HancautefnTam .nepecpis
Aia 10. 1. Anfto Ifta enim mtentio. ,fcilicet
9
de ftia.31. cp i fte 1 n telfedus eft talis, bene appa intelled lta fc habeat, aflumat illi

65.&Z. S ret intuentibus demonftrationem qui demonftrationc Arifto. lntclli-

Aia.11. i. giit,atq;eiusucrba.Demonftratio-»
Arifto.& fua uerba. De demonftra
1

Wet.17.cj,
Ipaflibilis tioneautem lecundumq? cxpofui- ne aute,eo mo, quo nosia expofuii
ethes i.de mus: de uetbis vero, quiadixitip- mus: verba vero cius quia dixit ip*
:

Aia.66. vi fum cfle nonpaiTmum,&dixitip- fumeeTpaflibile,&immutum,r.tqi

de hoc in siplicc.Tnbus n. his vf An.dcnomi
fumefiefeparabile,& Gmplex.Haec
The.ca.13.
enim tria verba vfitatur in co ab nare intelledtu atq; dcfcnbere.quod
34.15.1$.
»7- Ariftotc.& non eftrettum,immo quide non vidctuc efieredte Jictu,
cft immo
 ,

Libcr Tertius. 140

A ANTK^VA TRANSl. MANTINI TlANSt.
eft temotum vti ahquo eorumin immo videtur abfurdumdefcribe-
doctrina demonftratiua degenera rehisdefcnptionibus,acdenomina-
bili&corruptibili. reipfum generabile &corruptibi-
le in (cientia demonftratiua.
At, quoniam viderut poft hoc
Scd,cumpoftviderut Arift. dice Ariitotelemdicereq>,fidaturintel-
teq?necefieeft,hintellectusinpnte leclusinpotentia,oportet etiam vt
tiaeft,utetiaintellecT:usinactufit, detur intellectus inactu ,qui fcili-
/cilicetagens,&eftillud,quodex- ceteftipfeintcllectus acreiis,quiqui
trahit il!ud,quod eftin potentia, dcmeft, quiextrabit itlum intellc-
de pocentiaad adu & vt fit intelle-
: <tum qui
, eft in potentia de ipfa po

ctusextractusdepotentiainactum, tentiaadactum & vt deturmtelle-

:

&eftille,que intelledtusagenspo- ctuseductus de potentiaadaiitum,

nitin iutellcctum matetialem,(ecu qui quidemeftillefcilicet,quemin
B dumcpartifexponit formas arcifi- tcllcctusagens* pomt incellectum "••Lfceit
ciales m
matena arcificii Etcum . materiale eficintcllectumin actu,
poft hoc viderunt,opinatifunt q> ca rationc, qua ipfa ars ponicfor-
ifte tertius intellectus,quemponit mas artificiales in matcnamipfius
intellectusagensinintellcctum reci artis. Exhoc prxcereainductiquo-
pientem materialem,&eftintcllc- quefunr, vtcredant hunc tcrtium
ctus fpeculatiuus, necefle cft vt fit intelleiftum,quem intelie&usagcns
asternus. cumenim rccipicns fue- efficit,atq;reddirintellecl;um rcci-
ritauernum ,&agens fuerit auer- cipientemmatcrialcm,qniquidem
num,neceffe eft ut factumfitauer eftipfe intellectusfpeculatiuus,nc-
aum neceflario. ceflario cfle acternum. quoniam,
cum ipfum arternum
recipicns fit

agens quoquc anernura, nccerta-

C rioid,quodexciseffeitumeft,erit
£Aeem,8c- quoqjaeternu. Sed ex huiufmodi
" "* opinione eor u fequeretut reuera ut
p

Inillulge- ^c
W*** opinatifiinthoc,coi»-
'
nullus reperiretunutellectus ages,
ineratione tingit vt in rei verirate
nonfitin- velintellectusfact:us,leuadeptus,cu
j&tpe.ide tellectusagens,nequefactum cum : &agcsip(e,atq;adeptus,&jpductus
pj
-' a
g cns t &r'at5tumtionintelIigatur, nopoliint intelligi nificuipfagene
I

174. & 4.
m
fi c "g enei'atione,&tempoic.Aut racone,&tepore. Velqjdicatur, q?
|Ph. c.119. dicaturipdicerehocagens,&hocfa noiarcilluagente,illuuero fadtum
Agts.Scfa ctumnonelt nifiiecundum fimili- &acieptu,nonnilifimilitudinequa
tucmiem 8*9 mtelledus fpccula-
- damitanominctut. &q>incellectus
ctV^ft
nfifitu-
mius Mhil aliud eft,nifi perfedio fpcculatiuusnihil alirtd fitqua pfe-
dlnc.coa- inccllectus materialispenntellectu ctio, liucactuiipliusitellectusmate
file.^.ccc. agentem :itaq?fpeculatiuui fitali- rialis peripfum i.uulectum agcn-
c.i.videet
quod compoficumex lntellectu ma tchabica: na Ytinccllectus ages fit

Me.c.44! teri a h»&intellectu,quieltiuactu . quid copoiitum ex lnttllectu mali

fiaj.c.ji £t S iiii &
 .

De Anima
ANTIQJ A TR. ANSL. MANTIKI TRANSL. D
"Videpro Ethoc,quod* videtur,q>intelle- & intellectu actu exiftente. Et q? in
hoc The.
£ US ag en squadoq;intelligitquado telleclusagenscu videaturqhq;in-
nobis,& quandoq; telligere videlicet qheconiunctus
cap. ^oTu -foeritcopulatus
39. ' n6intelligit,acciditeiproptermix- nobis,qhq; vero no intelligat,id qui
tionem,f. propter mixtionem eius decontingere proptereaquodeim.
cum intellectu materiali, & q? ex mixtus: nempcquia.ipfiintelle&ui
hocmodotantumfuitcoactusAri- materiah immixtus <f .& q> ob hanc
fto.adponendumintellectum ma- tm ronefuitcoadus Ariftotelespo-
terialem,nonquiaintelligibilia(pe nere intellectu m ale : no propterea,
culatiuefint generata & fa<fta. qdipfaintc-lligibiliafpeculatiuaflnt
Etconflrmauerunt hocperhoc, nouiter genita & fca. Qua fnTam,
q>propalauit Arift. q>quandointel £q>intelle<5tusfpeculatiuusnihilali
leclusagensexiftit inanimanobif-ud fit q; intelle&us in a<ftu,ideo co-
cum,videmur denudare vniueriali firmant,quiainueniunt Ariftotele
terformas amateriispnmo,dein- affimare intellcclu agente" reperiri E
deintelligereeas.&denudareeasni inanimanfa*ciividcamurcxpolia *a.l.vid«

hil aliucf eftnifi facere easintelle- re primo formas ab ipfls materiis, tur

ctas in aclu, poftquam erant in po- mox easintelligere, q expoliatio ni

tentia.quemadmodum comprehe"- hilaliud eft, q efEcereeasintelligi
•,

dere eas nihil aliud eft quam reci- bilesactu,poftquaeratinteIligibiles

pere eas
Et,cumviderunthanc aclione',
qux eft creare intelle&a, & genera-
re ea,efTe reueriam ad noftram vo-
luntatem , &augumentabile no- m
bisfeecundum augumentationein
telledus,fcilicet qui eft in nobis, fci
licetfpeculatiui:&iamfuitdedara-
tum q?intelledus,qui creat,&gene-
rat intelligibilia&intelle&a, eft in-
telligentia agens, kleodixerunt q»
intetie&us,<]ui eft in habitu,eft ipfe
intelle&us. fed accidit debilitasqua
doque, quandoqueadditio propter
mixtione.HocigiturmouitTheo^
Tmpugna- phraftum,&Themiftium ,&alios fedefEcitur quandoque imbecilli-
&°tS' adopinandum hocdeintelletfufpe or,quandoque vero ualidiorpro-
phrafti. culatiuo,&ad dicendum q? hecerat
opinio Ariftotelis.
in potctia. queadmodii &cognofce
reeasnihilaliudeftq;recipereeas.
Et,cum viderint huiufcemodi
actionem, videlicetcreandi,acgc-
nerandi ipfa intelligibilia, reuerti
acreduciad noftram uoluntatem,
oririq;,acaugeriin nobisadortu,
atq; incrementu ipiius intellectus,
quiinnobisexiftit, hoceftintellc-
dtusfpeculatiui:&, ciim iam fit no- *
tum q>intellectus,quicreat,acgene
ratillaintelligibilia,qfuntinpoten
tia,itautea a&uintelligibilia red-
dat,fitintelledtusagens: ideodixc-
ruccp intelllectus, qui habitu exiftit
( ieu adeptus)eft illemet intellectus.
pteripfammixtionem.Hocitaque
cft, quod lnduxitTheophraftum,

Et &Themiftiu, &aIiosopinari haec

de intellectu fpeculatiuo,affirmare-
quehanceile Anftotelis fententia.
Sed
 Liber Tertius
ANTIQjr A TRANSt.
Erfuper hocfuntqua:ftionesno
pauca:. Quarumprimaeft,qudd
ha:cpofitiocontradicithuic,quod
Arifto. pofuit, fcilicet quod pro-
portio intellectiin actu ad intelle-
ctum materialem eftficutptopor-
c<Ja 16.
tiofenfatiadfentiens. Etcontradi-
cit veritati in fe . Si enim formare
perintellectum eflet xteinum, o-
porteret vt formatum per intelle-
crumeffeta:ternum:quapropterne
cefleefietvtformxfenfibileseffent
intellectx in ac"tu extra animam,
& non materialesomnino &hoc . ligibilesexcraaiam,atq;penitusim
eflcontrahoc > quod inuenitur in
iftisformis.
B Etctiam Ariftot. aperte dicitin
afta. <;?.
: fupia.t.
hoc libro quod proportio iftius vir
tutisdiftinguentisrationalisadin-
tentiones formaru imaginatarum
cft ficutproportio fenfuum ad fen-
fata. & ideo animanihil intelligit
fine imaginatione : quemadmodu
ienfus nihil fentit fine prxfentia fen
fibihs.Siigiturintentiones, quas
intellectuscomprehendit exvirtu-
tibusimaginatiuis, eflentxterna?,
tuncintentionesvirtutumimagina
tiuarum eflent xtetox &, fi eflent
. vimitib 9 imaginatiuisec"nta'teina:,
a*terni;,tunc fenfationeseflent^ter
na: : fenfationes enim funtde hac
virtute jficutintentiones imagina-
bilesde virtute rationabili. &, fi fen
fationeseflentartern^, tunc fenfata
cfientxternaiautfenfationeseflent
intentionesaliaeabinteriortibusre-
rum exiftentiumextra animamin
materia.impoffibileenim eftpone*
re
i
4r
M ANTINI. TRANSL.
Sed contrahocnon paucainfur . y?1
gunt dubia. Primu , q? ha:c pofitio,
& fenrentia contradicit dictis Arift. "
quidicitq>eadeeft roipfiusintelli-
gibilisactuexiftetisad intellecturri
materiale,qua:efc ipfius fenfibilis'
ad ipfumfenfitiuu,(feufentiens.)
Contradicit quoque id ipfi veri tati*
Na,fiipfa coceptio,que p intellecttt
fit,eflet a:teina,tuncopoiteret vtid
quoq;, quodabintelleCtuconceptu
eft,effeta:terniT )
&
ob hoc opoi tercf
ipfasfcrmasfenfibileseileaduintei
mareriales.quodquidceft cotraid*
quod dehuiufcemodi formisappa-
ret. Arifioteles pra:terea exprefie
d. in hoctib. cpead<"cftroliuiusvif
tutis diftin&iua: lonalis ad conce-
ptus,feuimagines,fotmarum mia-
ginatarum,quazcftipfbrufenforid
ruadfenfibilia.&ideoalaniliilucl-
ligitfineipfaimaginatiua vi.quem
adrtiodu ipfi ftnfus, feu fenfona ni-
hilfcntiunt,nifiresfenfata:,feufen-
fibiles reperiatur cora fenfu. Si igitf
ill?imagines(fcuintenriones)quas
intellectus lpfeadipifciturabipfis* **•}* *° f-
m
ginisi
tuncintentionesilla:,feii imagiiles
ipfarii virtutu imaginatiuarfl eent
arterna:&, Ci hx eflent a:terna:,ipl1c
.
quoq; fenfatiOneseentaueme.quia
itafehiitfenfationesipfkadhacvh
tute, ficut inrentionesfeuimagities
imaginatarad virturfronalern.cpfi
fenfationeseenta:tetna:,'&ipfaquo
qjfenfibiliaeflentarterna: vel ipfie
fenfationeseffent alia:intetionesc£
fintimaginesrerum extraalam exi
ftftium in pfama. quiaimporecft
ponere eafilemmet intentiones vel ,
imagincs qnq; effe xcernas & incof
fuptibilesj
 : .

Dc Ani
nima
ANTTQVA TRANsr.. MANTINlTRANSt. D
reeascafleinrentionesquandoque tuptibiles.qiiq; vero corruptibiles.
aeternas,& quaodoq; cortuptibiles nififorte efie polevt na ipfiusrei
nifi efict poflibiie quod natura cor- corrupcibilistrasmutare^&efficerc
ruptilistranfmutaretur,&reuerrcrc turacterna.&incorruptibilis. Eti5,
«ureterna.Etideo necefleeft,fi ifhe ii huiufcemodi intetioncs in alaexi
intcntiones,qiucfuntinanima,fue- ftetes,fiinintetioiies(feuimagines)
rintgenerabilium&corruptibiliii. reru ehabilium & cor.ruptibiliii, ne
vtillaeetiam flntgenerales &corru ceflumerit vtipfequoq; fintgene
ptibiles. &inhocfuitprolixusfer- rabiles& corrupubiles.feddehoc
moinaliquoloco. iamahbifacius fuitlongusfermo.
Hocigitureft vnum impoflibi- Hocigr eltvnuex ipoflibilibus
lium , qu« videntur contradicere &incomodis, q vident cotradicere
huic opinioni , fcilicet huic, quod illi fnia;, q aflercbat intellectii ma :c"

pofuimus q> iutellectus materialis eflevittuteno facH.QmimpoFevi

,

eft virtusnon factade nouo.Exifti- det lmaginan ipfa intelhgibilia ee E

"
maturenim q>impoflibileeft ima- nouitetfa&aac*genita,&ipfe,f.ui a - 1 1
|" <
.

ginan quomodo intelledta erunt telle&usmalis, non fitnouiter fa-

ll
S lblU*"

non erunt facta quan-

Fa6la,& ifta
doenim agensfueritasternum ,&
patiesfuentanernum necefleeft vt
factumfitajternum. Etetiam,fipo
fuerimusfac~tumeflegeneratum:&
. ctus.ciineceflefit, fiagensfitauer-
nu,&recipiesauernii,vtid, qdnoui
ter factu eft,Gt quoq; xternum. rtd
hxc, fiponamuscpid, quodeftfa^
dtfijfit genitu de nouo, quod quide

eftintellectus, qui eltin habitu,quo eftipfe intellectusin habituexiftes

modopollumus dicereineo quod padoergopoteri
(feu adeptus)quo
generat, &cteat intellecta? musdicereipmghare&creareipfa .

Srta^ Et eit fecunda quxftio magis dif intetligibilia? SccTmargurhetum,

valde .
ficilis &
eft quod , fi intelle-
ctusmaterialis eft prima perfcctio
hominis,vtdeclaraturin definitio-
neanimx &intellectus fpeculati-
:
uuseftpoftrema perfectio
autem ellgenerabilis& corruptibi
lis,vnusin numeroperfuam poftre
mam perfectionem ab intellectu :
necefle eft vt ta i fit per
perfectione",£ qp pct poftrema per-
fectionemde intdleciisfumaliusa
re , & ru alius a me.Et, fi non, tu cf-
fts per cfle mci , & ego per cfle tui
& vniuerfaluer homo ect ens, ante-
&dubnidilficiliusvaldeeft. Qm.fi
intellc&us materialis eft a&uspri-
musipfiushois,vtexdefinitionea-
nimaz declaratu fuit:intellectus ve- F
: homo ro fpeculatiuuseft vtiq; vltimusa-
ctus:hoauteft ghabiiis & cotru-
ptibilis,&vnusnumeioproptervl-
umii actum eitis,qucab ipfo intel-
fuam prima lectu obtinet: ergo oportet ipm ita
tepetin proptereiusactum primu:
ncpe q> pp vitimua&umfTeu perfe-
ctione") vltimaipfiusltellectuscgo
sii aliquid, qd 116 es tu , & tu quoq;
crisaliquidaliud,qd nosu ego. Afs
quam enim tueflcsppeflemeii,&egoef-
fcinpu tuiicfle.&tandcmhoerit,
antcg. fit. Hac crgo ratione ho eflct
ingcnuus

Libcr Tcrtius
A iMTIQJl THANSL. M A NTI NI
quameflet. Etfichomo non
fenerabilis &
corruptibihsineoq?
omo:fed,fifuerit,eritineo q?ani-
mal Exiftimaturenimq-quemad fict. Nacxiftimaripofiet,q-qucad
modumneccfleeftquod, fiprima modti vf cfTe neccflariu fi primus
perfe&io fuerita!iquidhoc,&nu-
merabilisper numerationem indi-
uiduorum, vt poftrema petfectio
fit huiufmodi : lta enam
cconuerfo, fcihcetq?, fipoftrcma
perfe&ioeft numeratapcr numcra
tionem indiuiduorum
Ttprimaperfedtiofithuiufmodi.
Etalia funtmulta contingcntia
impofhbiliahuicpofitioniQuo-
niam pnma perfccrio eflcteade
, fi
omniumhominum, &nonnume
rata per numerationem eorum,c6-
tingeretq?,cumegoacquirerem ah
quod intelleclum vttu etiamac- ,
quireresilludidem : &quandoego
obliuifcerer aliquod intellectum
Ttetiamtu. Etmultaimpoilibilia
eflentcontingentiahuic. Exiftima
turenim q> nulla difrerentiaeftin-
tervtranquepo(itioneinhoc,q-co
tingit deimpoflibilibus.fcilicetex
hoc, quod ponimusq> poftrema, &
prima peifeclio funthuiufmodi,f
*»•
nonnumeratxper numerationem
indiuiduorum. Er,cum noshnxe-
rimusomniaiftaimpoffibilia,con-
tinget nobisponerc q> primaperfc
ctioeft harcintentiojfcihcetindiui
duabsin materianumeratapernu-
merationcm indiuiduorum homi*
nis,&gencrabilis&corruptihs. Et
iamdetlaratum eft exdemonitra-
tione Arift. pra Ji&a q> non eft ali-
quid hoc,nequecorpus,neq; virrus
iu corpore. quomodoiinturpoilu-
niL.seuadcreabhoccrrore:autqua
liseft viadiflolutionisiftiusqonis?
,
141
T R A NSt.
efTet ingcnitus & incorruptibilisquate-
nuscfth6:fed,ficetgnabilis &cor-
ruprtbihsJd qde, rone,qua eft Aial,
,
acTusfitaliqdfingulaf.&indiuidu,
acnumerabileadnucratione Idiui
duoru,vtadtusquoq;vItimusitafe
necefle e(t habcat,ficquoq; fit neceflanu hui*
oppofitum,nepeq>, (i vltimusactus
conumeretur ad conumeratione in
hominum diuiduoru hofs, vtactus ct piimus
itaqnoq;fehabeat. Multaqucalia
incomodainfurgiit cottahancpofi
. tione, inter carteiaq; hoc vnum eft.
Qiti primusaclusellet vnicusiti
, fi
olbusindiuiduis,& no conumerare
turadconumerationfcotum, tunc
fequeretur q- , ficgo affequcrcrali
qdintelhgibile,tuquoq;illudid£af
fequaris:&, (i ego obliuifcereralicu
, lusitelligibilis, tuquoq;ilhufmcti-
telligibifisnoeCsmemor.Multaq;!
coueni&iafeqreufadhacpone.Ni
exiflimari por,q> hx du$ ponescoi- *•
cat iter fe circa iila impofia, q cotra
ipfas Ifurgfu , nibilq; circa ld Ttcr fc
differat,nepe fi ponam 9 primu atq;
vltimua&ii itafehfe,fiq> non conu
mcrcntadnumerationeindiuiduo
ru.Af, fi voIuerim'euitarcoIaha*c
inc6moda,erimusvtiq;coacT:idice-
rcipsua<ftu primu itafehabcre,vi-
delicct vtfuquidfingulare mdiui-
duu,exiftesin ipfami numctabi- ,
leq; adnumeratione mdiuiduora
hois,acghabile&corruptibilc.Sed
cxdemoftrationeipfius Arift. pr*c-
dictaiaprobatu fuuipsu noecc^di
indiuiduu (ingularc, ncq;coip' aut
poutia incorporc. Quoigr paclo
potcriin* cuitarhocdubit :autqua
viaTFrSncpolicthmoidubiufolui?
Alcx. Alex.

DeA mma
ANTIdj A TR ANSt.
Tertia 5« Alcxanderautemfuftentaturfu-
digresfio-
nis'Op.A-
pcr huncfemOnem poftremum,
lex.vi3 ,p dicit quod magisconuenit
naturali
cact prio bus,fcilicetfermoncmconduden-
de Aia.c6. tcm,icihcetquod intellcdus matc-
xialiseft virtusgenerata, itaquod
exiftimamus deeo quod opinatur
ineo, &inalijsvirtutibusanim:eef
fe prjeparationes fadas in corpore
pcr fc a mixtione , & complexione,
& dicit hoc non efkimpoffibile,fci
licet vt mixtione elementorum fiat
tale efle nobile mirabilerlicet fit
motum a fubftantia elementorum
propter maximam mixtionem
Etdatteftimonium fuperhocef ripofie. Quodaut
fe poffibile, ex hoc, q> apparet quod ipfeconar^probareteftimonioeoif,
compofitio, qux primo cecidit in
elementis,fcilicetcompofitioqua-
tuorqualitatum fimplicium, cum
lAeCha- hocq>eftparua,illacompofitio,eft
noac .16. caufa maximediuerfitatisintantu,
cj> vnum cft ignis, & aliud eft aer
Et,cum ita fit non eft rcmotum Siergoita resfehabet,nihifpro
vt per mnltitudinem compofitio- fecToprohibetquinoiiainvntutes
nis,qua:eftin hominc,&inanima- tadiuerfeac vaiiarexfubftantiaelc ?
libus, fiantillic virtutes diuerfa: in
tantum a fubiedtisclcmentorum
Ethocaperte,& vniuerfaliterjp-
palauitininitiofuilibride Anima,
& praecepitvtconfyderans deani-
ma,pnmo debet prafcire mirabilia
eompofitionis corporis hominis
Etdixitetiam in tractatu,qucm fe-
citdeintelleftu fecundum opinio-
nem Arift.qiintellectus materialis
eft.virtusfadta a complexione.
haecfuntverbaeius.
Cum
. ..
MAMTINI TRAN51. &
Alexandertnadhzrethuic vltimae -
& roni&dicit ipsa magiscouenirerc
bus nali bus,f ca ronem , quaiaffir-
matintelle&u malem efiequadam
vim genita , ita vt ideexiftimemus
de hac virtute, qct de reliquis ane fa
cultatibusexiftimaifjnepe q> reperia
tur quarda prxparationes, acdifpo-
nesin ipfismaterijspfea teperatu-
ra,&mixti6eeffedtse. Inquitq;hoc
facileexiftimari, acimaginaripof-
ferncpe vtex hmoielementoru mi-
re- hmoi ensnobile, atq;
fcella.oriatur
admirabile Iiceteni huiufcemodi
.
fubftatiaadmodildiftet afubftatia E
eIementoru,tn pp maximaeleme-
toru mixtione, nihil piohibetidfie
idfieri poffit,
qua?etf c6pofitioneelementoru,pri
ma inuice oriri folent,nepe ex c5po
finoequatuorqualitatu fimphciu.
qu^quidee6pofitio,Iicetfitexigua,
nihilo feciusilla ^pfedo coftitutio
cftcaufadiuerfitatis maximx, ita
vt eius o ratia factum ef t vnum ele-
mentorum ignis,alrerum veroaer.
mentorii ppmulrascopofitiones.q
in homine atq; in alantib 9 reperiii-
tur. Haiicafitexpofitionerradidit
lpfe Alex.ininitiofui libri dc ATa,
vbi pra?cipit vt ille,q ui de ala tra&a
re,ac conteplare aggrcditur, primo
. debeatpraefcire& cognofcetemira
bileillahumanicorporisconftitu-
tioneJnquit infuper in eo trad"ratu,
queedidit, de fntellectu. iuxtafen-
& tentil Arift.qjintelledusmateria-
lis eft quardam virtus ortaex ipfa
rcmperatura,in hisverbis.
Ex
 "

Liber Tertius. 143

A . ANTIQJA TRANSl. MANTINITRANSL.
„ Cuinigiturexhoccorpore, qui Ex hocitaq;corpore,cumfiierit
rt
9,dofueritmixtum aliquamixtione, aliquamixtioneimixtum,orietur
„ generabif^aliquidcx vniuerfbmix- quidcexvniuerfailla temperatura, w
» ti,itaq?fitaptum vtfit inftrumcn- vel conftitutione aliquid, quod crit w
„ tumiftiusinielle&us,quieftinhoc proptum,aptumq; vtfuinftrumcn "
,, mixto,cumficexiftitin omnicor- tuhuiusintclledus,quiinhuiufce- u
n pore,&iftud inftrumeutum clte- modi mixtoexiftit,qufadmodu re "
„ tiamcorpus,tuncdiceturefleinrel- perifin quohbetcorpore,&hm6di w
„ lc<5tusinpot<ftia: &eft virtusfadiaa inftrume"rueftquoq;corpus,&tuc *
dicetur efle intelleclus in potctia:& w
9
„ mixtionc,quxceciditincorporib ,

„ prajparataad rccipicndum intellc- cftquxdam potctia ortaexipfaco '<

„ ciuro, quidtinactu. pofitione.faciainilliscoiporibuSjCj '«

funtparata,acpropta rccipercintel- «
lc<5tumillum,quia<5lucxiftit. «
np. aIc Etiftaopinioinfubftantiaintd- Hxc th fenrenria qux habetMe.
,
i.i.3 afa
le<5lus matcnalis maxime diltat a cflentia intcllectus malis,eft vtiquc
.j.dai*
.10.1. c!
vcrbis Arift.& abdus demonftra- alicnavaldeaverbis Arift.acabei*
a.ji. 6$. tionc. A verbisautem, vbi dicit q> in demfone.Averbisautcius,quia ip-
cfafa.n. telle<5tusmaterialiseftfeparabilis,& fe dicitintcllectu malcec feparabi
Mc.17.
q>non habct inftrumcntum corpo le,nulluq; haberecorporeu inftfm,
U6.4.
ralc,& q? eft fim plex , &
non paties, efleq; fimpliccm, &impaflibiIc,hoc
ideftnon tranfmutabilis, t&
v bi cftinalterabile,fcuimutabilecum
laudat Anaxagoram in hoc ,quod laudetquoq; Anaxagoradicenteip
d q? eft non mixtus cu corporc A fum non efle mixtum cii corporc.
. .

demonftratione vero , ficutfcitum Deuiatveroab Anft.demonftra^

cft inhoc,q>fcripiimus. tione, vtexhis,quxfuperius dixi-
C
«fio a- Alexan.autexponitdemonftra- musjperfpicuueft. Sed Alex.cum
c. icxpo lionem Anft. a qua conclufit intel- exponitdcmonftratione Arifto.ex
de -
:<lo
lc&um materialcm efle non pafli- quaconcludit intelleclum malem
Oftrano
Phi.i
uum,neqjaliquidhoc, ncquecor- efleimpaflibilcm,&noneflc quid
I t.

!'-4.cap. pus,neque virtutein corpore, ita q? indiuiduu,neq;corpus,ncq;poten7

:>'.
de m- mtendebatipsa prxparationc, non tiam 111 corpore,vult<j> Arift.intelli
llcftu
fubiectum prxparationis. Etideo gathocdeefsetiaipfiusaptitudinis»
ladico
fpecula
,
dici t in fuo hbro de Anima q> intel- & pr6ptitudinis,n6defubie<5toilli'
lcctusmaterialismagis afliimilatur aptitudinis Et ideo dixit in fuo li-
.

prxparationi,qux eit in tabula non bellode Aiaq» intellectusmateria-

lcri pta,qu am tabulx prxparatx :
dici t quod ilta prxparatio poteft di
civere quodnon eft aliquid hoc,
nequecorpus, neque virtusin cor-
porc, & q? non cft pafllua.
Scd
& lisfimilaturmagisilliaptitudini,<5
inefttabulx rafx,quam fimilafipft
tabiilx.q>txacproptx:&dicitqinii
iufmodi aptitudo pot vere dici q»
non eft aliquod indiuiduu fingula-
rc nec corpus,nequc potftia in cor-
porc, nequepaflibilis|quidemcft.
Hoc
 - - V>t Anima 1

ANTIOVi nANU. MANTlNlTRANfti 6

Impctelof Sed hoc,quod dicit Alcxan.nihil Hoc tamen , quod dicit Alex. nihil
dem. eft.hocenim veredicitur deomni veri vtiq)habet.qmilIudidem,qcF
pra?paratione,f cp nequc eft corpus de hac aptitudine dicit poteft vtiq, ,

nequeformahascincorpore.Qua- dicidequalibctaptitudine. nfpeq?

reigiturappropiauir Arift. hocpre^
parationi, qua: eft in intelloftu , in-
terahasprxparationeSyii non inten
debat demonftrarenobis fuhftan-
tiam prsparati, fedfubftantia prar-
parationis? fi poflibile eftdicereq»
preparatioe(tfubftantia,cum hoc,
quoddicimus,qu6dfubiec"tui(tius
pra?parationis neq;eftcorpus,ncq;
dequalibetaptitudinepoteftdici,C
q» ipfa non eft corpus, neque forma
indiuiduafeu fingularis,in corpore
exiftens. Curigitur Ariftotelesvo
luithocefleproprium huicaptrtu-
dini,quaeinintelledtuexiftitpotius
quam reliquisaptitudinibus, fiipie
Arift.his verbisfuisnolebatdeclara
renobisfub(tantiamipfiusrei,qu« '

virtus in corpore. &illud,quod con eft fubiectum ipfiusaptitudinis,(ed

clufitdemoftratio Ariftor.aliainte- efientiam ipfius aptitudinis, atque
tioeftabea,fecundumquam dici- fubftantiamei'?fiip(amaptitudine E
turquod prseparationeque cftcor- liceatfubftatianominare.cunq;er
pusjnequevirtusincorpore. godicit,fubiedtumhuiusaptitudt-
nisnoneflecorpus,neq; virtute" in
corpore, quod quidem conclude-
bat demonftratio Arift aliud qui- .

dem fignificat.JJdicere, aptitudi-

nemip(am noeflecorpus,neq; vir-
Ethoc manifeftum cftex demo- tutem,feu potentiam in corpore.
srf» id.
ftratione Anfto. Propofitioenim- Ethoc exdemoftratione Arift.
•-

dicens q> omne rcci pie"s aliquid nc- aperte dignofci poteft.Nam illa $-
cefleeft vtineo nonexiftacm aftu pofitio,quasdicitq>quicquidrcci-
aliquid ex natura recepti,manifefta pit aliquid , non debec haberc in fe
eft,exeoq?fubftatiapreparati,&na a&u alrquid natura: ipfiusrei rcce-
turaeius quxrithaberehoc prardi- ptas,eft vtiqucmanifefta,propterea
catum,fecundum cpeftpra:paratu, quiafubftantiaaceflentiaipfiusrei F
praeparatio enimnoneftrecipiens, aptx,&prompta?,atq,eiusna expo
fed efle prfparationis a recipientc fcit,vtin reperiatrrilludpredicatu,
eft ficuraccidentisproprij . &ideo|, earationesquatftapta,&parata.na
ciim ruerit receptio, non erit prrepa ipfaaptitudo , n(,n eti ipm recipie"s,

ra:io,&remanebitrecipiens,Ethoc fednatura^tpfiusapticudinislie ha-

& intellectum ab
yri^nifeftum cft, betad ipfum recipiens veluti acci-
omnibusexpofitonbus cxdemon- densproprium idcirco , dum ip(a.
.

monftratione Arift, receptio reperitur,no repcrietur ip-

-3 Ahquid faaptitudo,cum tameremaneatip-
(um recipiens. Ethocquidempcr-
fpicuitcft,ac maximecoftansapud
cxpofitqircs dcrnof trationis Arifto.
At,cum
 Liber Tertius
ANTIQJVATRANSL. MANTINI TRANU.
Aliquid enim efle non corpus,
ftcque virrutem in corporc dici tur
quatuor modisdiuerfis.Quorum
vjiuscft fubie&um intelle&orum,
& cft intellcctus matcnalis, cuiusef
fcdemonflratum eft qucd fit.
cunduseftipfa prarparatioexiftens
inmaterijs.&eftpropinquusmo-
do, fecundum qnem dicitur q pri-
uatiofimpliciterneque eftcoipus,
neq-, tirtusmcorporc. Tcrtiusau-
temeftprima.matena,cuiusctiam
tfledemonftratum eft.Quartuseft
forms abftra<3a?: qu.irutn efle eft
etiamdemonftratum.&omniaifta
funtdiuerfa.
errotis Etinduxit Alexan.ad hancexpo
. Lapfustii fuir Alcx inhmoiex-
144
D
At,cu dicimusaliquidee^nocor-
pns,neq-, potttia in corpore, id qui-
demquatuordf modisdiuerfis Pri
mo qde modf de ftthicclctpfbrui-
tclbgibiliu,qff quidt cft ipfe inrelle-
Se- &usmKlis,cuiiisceiafuitjdcc!aratu
qualcna fit.Sccfodf deipfaapntudi
ne,&proptitudine,q in niatcrijscxi
ftit. & is modusno e"abf'mili<; valdc
abco m6,quo dicim 9 ipsapriuatio-
nf abfolutanoefTecorp*,neq;pote-
tia incorporc.Tertiomodf de ma
prima:q quidfq^ fitiaprobatu fuir.
Quarto mo df deformis f.paratis r
quiet cpfintiaprob.-uufuit.ij itaq;
quatuormodiofsintcrfe difFcrut. £
.

otJun- fitionem remotam manifcftieno- pofit)oncdiflona,atq;manifcftcfal

metuin r is fugere, aqua:ftionibus prardi-
f. fam, uteuitaretilladubiaprana.fta.
"dcaia
^' s- Etctiam videmus Alexan. fu- Addee"tq?ipfe Alex.vfpoflcfe tue-
j.i-dc ftentariinhoc, rpprima peifectio rfacfibiipfifaueri pet id,quoddf,
ux. 7. intelle&usdebetcflevittus geoera- q. adlus pnmusipfiusintellecTde-
ta fup vniuerfales fermoncs di&os betefle virtus,acq;facultas genita,
in definitione animac, fcilicetquia acnouitcrorta,iuxtailla,qu^vfrin
eft prima perfecftio corporis natu-definitione aisdidta funt. nepeq»
ralisorganici.EtdicitcpiftadeMni- ipfatfta&us primuscorporis phy-
tiocft veradeomnibusrxuribusa- fici organici. Etd.hancdefinitionc
nimareadera intentione.&dat ra- vercdicideoTbuspattib 9 aieFrn ea-
tmseft tionem fupcr hoc quoniam di - derone. qcfquidfhacroneprobat,
:

rma 1-
cerequodomncspartesanimijfunt videlicct^tja, cu dicimusoCspprtes F
.4.CCE- forma^eft vniuocum,antprope: &, aT3ceeformas,id quidceftvniuoce,
ij. quiaforma.in eo,qtiodcftfinisha- vcl^ppriedidru :fcd,cu ipfaforma»
bentis formam, impcflibile eft vt eatone, quaefinisreijCUi^cforma,
fepnretur,necefleeft, cii primaeper- nopoflit feparari , ergo&ipliac.tus
fectioncsanimar fint forma?,q> non primi ipfiusaiar, cu fint formxnon
fcparcntur.&per hocdeftruit vrin pntvtiq-, feparari.&ex hocaifirmac
primis pcrfe&ioinbus animx fit nopofle repeririinteripfbsprimos
perfec.tio feparata: ficutdiciturde a<ftus,feu pfecliones aTajaliquca&u
"ifio ad nautacii naue. autniucrfalitererit feparabilc, vtdf dnautarcfpecluna
um mo n ea aliqua pars,quajdicitur perfe- uis vel vt poflit repci in I ipfa aia ir»
j .

iuaIcx.
ftjointCtioncdiuerteab intaione, vfi vnapars,qu£poflitdicia&:usfc«.
cjdf malijs.Ethocquodipfefingir, perfe&io variomodoabeo ,quodf;
9
c^ma- adt Yclpcrf(?6tiodcreliqspartibus,
Id
 e

De Anima
AMTIQJA TRANSL, M ANTINI TR ANS-t.
manifeftum dc fermonibus
eft Id vero, quod ipfe imaginatur eflc
ty
a.de Ala, vniueifahbusin anima, manifeftef manifeftuex definitionibus ipfius
t-co.ii.
<J. Anfto. cpnoneftmanifeftum m aTa: Arift exprefle dicit non efle ma
jmnibuspartibusanimas.dicere.n. nifeftu in oibuspartibusala:. qih,
formam , &primam perfectionem cumdicimusforma,&primua<!tu,
eft dtcere sequiuoce de anima ratio idquide a;quiuoce df de rarionali
~ nali.&dealijspartibusanima?.
r
anima,& de rcliquisanime. partib',
Quarta A , , „ .

os digref Abubacher autem,& Auempace Auempaceaut,vtexeius verbo-

Op. videturintendere inmanifefto fui
liois. ru apparentia colligi por,vf opinari
Aulpa, & {ermonis, materialeeffe virtuteima-
q; intellectusmacerialis Itellcrcvtu
Abu-ba-
v j rtus imagmatiua , fecundum cp ginatiua,quatenuseftaptavt coce-
eftpr^pararaad hoc,cj> intentiones, ptus,qui jn eaexjftunt, fintactu in-
cjuxfuntinea,fintjntelle<5tx ina- telligibiles:&cj>n6daturahavirt*,
clu: &q?n6eftal!avirtusfubftan- quxfitfubiecliu ipforu intelhgibi-
tia intellectus praereriftam virtu^ liu,prasterhancvirtute. Auempace Z I

tem, Abubacher autem videtur in- aut vf ee ira imagmarus, vt euitaret

tendereiflud, fugiendo imposfibi- illaimpofTibilia,quaj contra Alexa.
lia contingentia Alex.fcilicet quod infurgebar,nepe q? fubiefium reci-
fubiectumrecipiensformasintelle- piens for mas intelligibilcs eflet cor-
^taseftcorpusfadtumab elemetis, pusfactum ex elemetis,aut vis&po
autvirtusiucorpore. quoniam, fi tetiain corpore,nam,fi ita resfeha-
itafuerit , continget aut utefle for- beret, tuc fequeretur vt vel ipfse for
Vio" p il-
marum inanimafitefleearumex- mx ita fe habcret in ala , ficut fe hht
&tiix& traanimam &ficanima eritnon , extra aIam,&ficaTanihilc6prehe-
9
hicinpri-comprehenfiua aut vt intellectus : deret: vel i pfc intellecT: haberet o r-
ci.jfti''habeatinftrumentum corporale, G
co. ganucorporcfi, fifubiectu ipforu
CotraAle corpo-
f~u biecSlum ad intelletfa fitvirtusin intelligibiliu efletpotftiain

pLmioeT corpore,ficut eftdefenfibus, rc,vtfitinipfisfenfibus. Maiusau-

ad intelle Et magisinopinabiledeopinio- teincoucnies,quodfequiturexopi-
ua.S: ad ne Alexan.efthoc,quoddixit,cppri nione Alexandri , eft id, quo d dixit
aspoitre-
pi a:parationes
r
adintelleda,& primasaptitudinesadipfa intclligi
rr.osperre f ,,
, r o- j
ca. oes .1 adalias poltremas
pertectiones de bilia,atq;ad vltimosadus ipfiusa-
aia funt a animafuntres facta:a complexio- nimaeee resortasabipfa teperatu-
moioi ex
ne}nou virtutesfadtajamotoreex- ra,& non vires fadas ab ipfb moto-
" in!ec " s
tnnfeco, vteftfamofumext opi- reextrinfeco, vtexfentetia Arifto.
fcdvidop nione.Arift.&omniumPenpateti- &omniufedatoru eius manifeftc
pofitu 7. corum.Iftaenim opinioin virtuti- habetur . Hxc th opinio,quar ct vir
Meta.c.^;. bnsanimaec6mprehenfiuis,fieftfe tutibusala: apprehenfiuishabetur,
^"^J^cundum quodnos inrellexenmus, fi ita fe habcat , vt vf intelligi , eflct

nete aias eft falfa. alubftantiaenimelemen- vtiq-,falfa.quiaexfubftantiaelemc

produci a torum , &anaturaeorum non po- torum, acex eorum naturanon po
motorex- i e (t teft oriri vi rtus difcer nens , feu diui
f °P'° A nllt re y- re fa 5 hoc Ia de Ge * d€ s,atqj dignofces.qm, ex natura
£ S°
—vzl nerationeanimalium.c.}.
*• fi

elcmcn-
 Liber Tcrtius »45
4NTIOVA
T"R A NSL. MANTIHI TRANSl.
reftfieri virtusdiftinguens,autcom elemetorum,&abfq;motorcextrin
prehefiua.quoniam, lieffetpoflibi- fecopofsttfieri huiufcemodi virtu-
le vt a naturaeorii, & fine cxtrinfe- tes, quoq;vltimusactus,qui
poflet,
comotorefierent tales virtutcs,tuc eft lpfa intelledio efle quid or -
cfretpofTibile vt pofhema pfeclio , tuex fubftantiailloif elemetotum,
quxcftintelieda,eflet aliquod fa- queadmodum color&fapororiun-
clua fubftantia eorii elcmetcrum, turcxipfis. Hxcaiit opinioc vtiqj
vtcolor, &faporfiunt. Etiftaopi- fimilisilloru opinioni.qui ncgabat
!'PrTo_rh. nioeftfimilis* opinioni ncgatium caufasagetes,& tm caufas m;;Ies co-
cau faS a2entes, & non cocedcntium
».te.co.c.
ccdcbar&funtilIi,quicafum.&for
ifquc ad. r .
p
niu caulasmatrriabs tantum:&sut
, .
,
tunacocedebant Sed, cii Alexader .
4.1. i. Ph,

l^t.vioTide. illi,quidicuntcafum Sed Alexan. . fitlongeprxftantiorisdignitatisac

|:otra Ale. eft maiorisnobilitatis,quam vtcre- nobiIitatis,noeftis,qnihuiufcemo-
ufl aia- S
^ fcd quxf tiones, qux oppo- opinioncscredat. fed fuitcoacius
di
Imp.apio . .'. |

., n
r ' -« .

lli$ Auep.
nebantureideintellectumatcnali, iddicereppillasrones,atq;dubi.i,q
J3 coegeruntipfum ad hoc. cotraipfum infurgebatcircaipfum
Keuertamurigiturad dicfrflno- intelledtum materialem. Rouerta-
ftrum,&dicamusq>forteiftxqux- murautnuncvndigreflifumus & v

ftionesfunt,qua:iiiduxerunt Aue- dicamusq? fortaflehxc argumenra

pace ad hoc dicendum in intellec~ru induxerunripfum Auepace,vtdicc
materiali Sed q> accidit ci impoffi- ret illa de ipfo intelledtu mali
.
Sed .

bile, manifeftu eft. Intentioncs.n. manifeftii eft illud lnconueniens,

imacnnatx funt mouetesinteHum, qcKcotraipminfurgit.Nepequia
nonmotx. Declaratur.n.qituntil- conceptus ipfi imaginarij mouent
lud, cuiusproportioad virturcm di vtiqsiiiteilectu , & non mouentur.
ftincl:iuam ranonabilem , eftficut Dedaratumq; ia eft rp ita fe habent
proportio fenfati ad fenticns , no fi- ipfiadvirturcmdifcretiuaronale.fl
cut fentietisad habitum, qui eftfen cu t fe het res fen fibilis ad ipfum fen-
~ fus . Et , fi eflet recipiens intellecta, no ficut fenties ad ipfum habi
tiens,
tunc ies reciperet fe,& moucns eflet tum,qui eftfenfusipfe.Si.n. ipfereci
motum. Etiam dedaratumeft qi pcret intelligibilia , tuc res reciperet
intellcclusmatcrialisimpofTibileeft lcipfamj&ipmmoufsefletmobilc
t habeat formam in adtu : ciim fub ipfum.Sed la probatu fuit inteH'um
ftantia,& natutaeiuseft vtrecipiat materialc" nopoflehabereformam
formas:fm cp funtformx. inaftu,cueiusfubftanti9,acnature]
fit rccipere formas', quatenus funt
Sigresfio-
Et,cumhxcomnia,quaepoflunt formx. Et, cumomniaqnxdena-
diciinnatura intelletft 9 materialis.
iispars,5. turaintellecfrus materialisdici pof»
videntur impo/Iibilia, pr^ter hoc funt, videatur efle impoflibilia prae
hima^qo quoddicit Arift. cuietiamcontin- quod ab Ariftotelc dictum
tcr id,
Sefl/aqo.
guntquxftionesnon paucx.Quia- fuit cotraqd nonpaucaetiam in-
:

ium vnacftjcpintellcclalpeculau- furgutargumeta,fcudubia.Quoi£

ua primucft, quiafequcrctqi ipfam-
Dc Anim.cuco.Aucr. T tcl-
 De Anima
AKflQJfA TRANSt. MANTINt TliBJti 9
uafuntauerna. Secundaautemeft telligibilia, fpeculabiliaffeucotepia
fortiflimaearum,q>poftremaperfe tiua)eflentxterna.Sccfm,qc? eftcatte
clioinhomine (itnumeratapernu lisalijdimciliusjertqjvltimusaclus'
mcrationemindiuiduorumhomi- jnhoienumerateturad numeratio
nis: &prima perfedio fitvna nu- neiudiuiduoruhoisiaclustnpriu*
Tettiaqft. rneroiiiomnibus.Tertiaautemeft efletvnusnumeroincuctis indiui-
quaeftioTheophrafti:&eftcppone duis. Tertiu veroeftargumentum
re q> ifte lntellectusnulla habet for- Theophrafti, quod affirmat oporte
mar i neceflariu cft:& ponere etiam re dicere huc intellum nulla hfe pc-
ipfumeflealiquodensneceflarium nitusforma\atq;.neceflariueedice-
cft.& fi non,non eflet receptio,neq; reipm eflealiquod ens alias.n. nul-
pr^paratio. Przparatioenimeftre- ladareturaptitudo, neq; receptio.
ceptiocxhoc, quodnoninuenitur Naipfaaptitudo ercceptioqda,ca
infubiecto.&, cum eft aliquod ens,rone,qua no reperiumfm fubiedto.
&nonhabcatnaturamform^,rema manifeftuauteftipmintelfumefle
nct vt habeat naturam primar matc quoda ens,& no hfc nam formsc.rc %
. riae:quodeftvaldeinopinabile.pri- linquiturigf ipm hfenam materic,
rna.n. materianeqjeftcomprehen- prima::quodquide"eftinopinabile.
fiua,neq;diftincftiua. Etquomodo proptereaquia primamanihilco-
diciturinaliquo,cuiusefle fittale, gnofcit,nihilq;difcemit& diftin-
quod eft abftractum. gui t vel diuidit. Q uo pacto ergo ea
res,quae ita fe het , poterit nominati
Et, cumomniaiftafint.ideovi- resfeparata,uelabftrac~ra? Hisitaq;
fum eft mihi fcribere quod videtur fic fe habctibus,dignu putaui fcribe
mihiin hoc.&,fihoc,quodapparet redehocid,quodinmentemeare
mihi,non fuerit completii, erit prin nit, meuq; iudiciu .&,fi id, q«Fego
i-Mct.tex. cipium complcmenti.Ettuncrogo dehocnegociofentio, nofuerit pfe
co.i. fratresvidentes hocfciptumfcribe- cT:u&integru\eritfarteminitiu pfe
refuasdubitationes.&forte peril- ftionis,atq;c6plementi.Quarero-
ludinuenieturverumin hoc,finon goatq;obfecrofratresmeos, q.h$c
duminueni. &,fiinueni,vtfingo, meaperfpexerintfcripta,vtfcribant F
tuncdeclarabitur perillasquaeftio- &ipfiopinionesfuas.fortafle.n.fic
i.Eth.c.i» nes.ventas.n.vtdicit Arifto.conue- veritashuius negocij reperietur, (i

nit,&teftaturfibioranimodo. hucufq;nondu niitrepta. &,fiiafit

reperta,vtopinor,moftrabiturgdc
perilladubia, atq;manifeftabitur.
veritasetenim, vtinquit Arift. cor-
refp6detfibiipfi,atq;teftimoniude
Quxftio autem diccns, quomo- fevndequaq.perhibct.^ Dubiu auC
:
oFo prl illud,quoddicit,quona padto inte!
dointelledtafpeculatiuaeruntgene
r-ircjonis
rabilia& corruptibilia, &agensea ligibiliafpeculabilia poflint eflege
3 rhy.it.
&recipienscrit3:ternum:&quxeft nerabilia.&corruptibiha^cuipfuin
indincntiaadponendfiintellcdtum
indige geneiasatq.recipiesipfafitxtcrnu,
agcntcm
 :

Liber Teftius 146

'
k iKTtQJA TRANSL. MAHTlNt *RAI*SL.
agcntcm & recipicnrcm,fi nbh cft il &quidcogirponereintelFunrage'ti
licaliquodgencratum,tlla quarftio tc & recipiere,fi nullu dafibi ghatu.
non contingcret,fi noeflethocali- illud inqdubiu nonorirct", nifidar
cuid, quodeftcaufa clTe intelle&a tur aliquid aliud,qd fit ca,ob qua ip

fpcculatiuagencrata. Modoautcm faintclligibiliafpeculabilia (inrgc-

quiaiftaintellcctaconftituuntur
duo, quorum vnueftgenerarum t
&aliud nongcnerarum, quoddi-
«ftum fuirin hoc,eft fecundum cur-
fumnaturalcm:quoniam,quiafor-
marc pcr intclle<rtu,(icut dicit
comprehederc per fcnfum
cit ficut
comprchenderc autcm per fenfum
perhciturper duo fiibiecta: Qjioru
B vnumcftfubie<5ium,perquod(en-
& eft fenfatum cxtra a-
fus fit vcrus;,
nimanr. Aliudaucemeftfubie<5tu,
p/
nitaaliquomo. At,cG hmoiincelfi-
gibilia cx duobusc6fift3t,quoijf altc
ru gcnitu.alccru vcro ingenitti exi-
ftit,&hmoi dictu ^pcedit qurde pf
ceflu naa::qm,vtinquit Anft.c6ec-
Arif. ptio, q fit p ipm intelle<5fcu , 6 velutt
apprehen(io,q fi t p fensu:appreheu
fio aut,uel cognitio, q pcr fensu fit
pficic quide p duofubicc"fca,Quort%
vnueftillud fubiectum ppqcFipfc
fenfuseTcrus,q(Fquidf cltipmfen
fibilc extrdaTamexhs: Alceif veroe"

perquodfenfuseft forma cxiftens, illudfubie&fi,pqcK:pfcfen(useftcT

& e(t priina perfe<5tiofentientis: nc- daformaexhs,& primusa<5tusipfi
cefiecft etiam vt intellecta in a<5tu fcntie"tis:itaquoq;oportetdariduo
habeantduo fiibie<5ta:Quoif vnum fubie<5taipfisintelligibilib'at5tucxi
ertfubiectum, pcr quod (imt ucra,f ftetibus.Quoru vnii eltilludfubic-
forma?,quae(unrimaginesvera::Sc- <5tu ,
pp quod ipfaintelligibiliafunt
cundum autem eft illud per quod vera,nepc ipfe forma:. q quide"funt
,

intelleclafunt vnum cntium in mu cxeplana,fcuimaginesipfarumrei£

do,&i(tud eftintellectusmateria- vcraif,&quiditatu: Alteru vcroefi
*.dcAni- \ Nulla n.e(tdifferentiain hocin
1S illudfubie<5tu,pp qcF ipfaintclligi-
*"
rerfenfum&intelle<5tum,nifiquia biliafuntvnticxcntibus mudi:&il
fubic&um (cnfus, perquod eftvc- ludquidfcftipfeintclrusmahs.Na
~ rus,cftextraanimam: &fubie<5tum nullacxiftitdfiacirca hocinterfcn
intelle&us, per quod c(t verus, eft in su&intelfum.nifiqcP fubie&umip
tra animam & hoc diclum
. cftab fiussffus, ppquodsefusipfceftvc-
Anrtot.in hocintdlcciu, vcvidc- rus,exiftitquide"extraaTam:fedfu-
biturpoft. biedtu inrclle<ftus,pp qcK ipfc c(t ve
rus,exiftit vtiq; intra aTam\& hoc ia
fuitdi<5tuabipfo Arift.de hocintcl-
bifia.ia. Etboc fubiectum inintelle<5tu, le<rtu,vtpofthocapparebit. Ethu-
*G*I9' quod cft motor illius,quoquo mo- iufmodifubie<5tuipfiusinteIfus,qc?
doertillud,quodreputauit Auepa- quidcaliquopado mouctipm ,cffc
cecflerecipies.quia inuemripfum illud,quod Aufpacc putauit effere
tc *"
quandoq;'intelIe<5tuminpoce'cia,& cipies.quiainuenit ipfumcflcqhq; ,-*'.,'
l

.?

quandoquc intcllcdum in|a<5tu.& tintcllcciu in pote*tia,qhq-, vcro*in .'°j

j^.
iila cftdifpoiitio fubiecti rccipicu- cciiuminaciu.fubicctu.n. rccipiens Hgibile.
T ij iu
 .

DeAnima
ANTIQYA TRANSt. MANTINITRANfl." XI
tis,&exiftimauitconuerficncm. ita folet fe aut putauit idpof
hf e, if?e

Etiftaproportionalitasmagisin fecouerti. Hxcth Gmilitudo,&ro,

uenitur perfe&a nter fubiedtum vi
i
feu jpportio exacVrepericfrntcr fu
fus,quod mouet ipfum , & inter fu- bie<5tu sefus vifus,qcf mouet visu, &

bie<5tumintelle<3us,quod mouctip ipm visu, & inter fubieftu ipfiusin-

fum.Quemadmodum enim fubie- teirus,qcFmoucti^m, &ipm intel-
ctumvifusmouensipfum,quodeft ledtu.Qfh,queadmodu fubiecTtu ip-
color,non mouet,ipfum,ni/i quan- fius uifus,qd moueteu,qd quideeft
do perpraefentiam lucis efjkitur cq color,no mouet efi,nifi ipc color cf
lor in a<ftu,poftquara erat in poten- ficiat^coloractu ,poftqTucritcolor
tia,itaintentionesimaginata: non in potentia,& hocquide per pfentii
mouent intelle<ftum materialem,ni ipfiusluminis,itaquoq,resfeh<5titi
fi quadoefficiunfintelledainadu, ipfiscoceptibus (feuinteutionibus)
Etpropter imaginatis , qu<j qdem no mouent
Infratco. poftq!erantinpotentia.
81.
'
hocfuitnecefleArift.ponereintelle intellum malem,mfi reddatur a<5tu £
c"tumagcntem,vtvidebiturpoft: & intelligibilia , poftc£ fuerint potetia

eftextrahenshasintehtiones de po- intelligibilia.Et ob hoc fui t coadus

'tetiainactum. Etquemadmodum Arift.ponereintelPum agentem, vt
color,q ui elt in potentia, no eft pri- poft hoc moftrabit:qui quide extra
ma perfe&io coloris, qui eft intetio hithmoiimagines (feuintetioncs)
comprehenfa, fed fubiectum, quod depotetiaada&u.Queadmoducr-
perficiturperiftumcolorem,eftvi- go color,qui cft in potetia, no eft a-
fus,itaetiamfubiedum, quodperfi <5tus prim' ipfbif coloi^.qui sut ima«"
citur per intellc6tum,non eft inten- go,(feu intetio) & phantafmaipfius
tiones imaginatae , quae funt mtelle- fcnfibilis,fed illud fubie<5tu,qcf pfici
9
ftae m
potentia, fed intelledus mate tur p illu colore,eft ipfe vis ,ita quo
q,illudfubiectu pficiftprcsin ta.l.per
rialis,qui perhcitur per intelle<5ta:& qct
te Uea<i.
cfteius proportio ad ea ficutpro- telligibiles,nosutilla:itetiones ima
portio intentipuiscoloiis ad virtu- oinatae,qfuntitclligibilesT potetia,

tem vifibilem fedeipfeintcllcct'matenalis,q. per „

ficit pipfaitelligibilia:quorur6ad
ipmeftro ipfbrQcoloruad virtut<5

Et,cum omnia ifta fint,ficut nar vifiua. Siigfhecitafehabeant, vt

Soib prlx
ponis. rauimus,noncontingit, vtiftain- narrauimus,fequit vtillaintelligi-
telle<5ta,qua»funt in a<5tu,f fpeculati bilia,q funtaclu, videlicetipfafpecu

uafint,ohabilia,&corruptibilia,ni- labiha, no fint ghabilia & corrupti-

fuDiectu , per quod funt vera, rone ipfius fubiectt, I quo
bilia,nifi
11 pp
non pp fubiectum ,per quod funt funtvera,non ronefubiecti, in quo
vnum entiii , f.intellcclQ matcrialf. funt vnuexentibus, &eftipfeintcl
ScJx cjux Qu^ftio autem fecunda dicens le<5tus matcrialis Ulud vcrbrnfdu
,
.
J
biu, qd diccbat quo pa<5to poffi: in-
®JjJSt quomodo
intellc<5tusmaterinliseft j
vnusinnumeroin omnibusindiui telle&usmaterialisehe vnusnumc-
1
*
tio?
duis hominum,no gcnerabilis ncq, ro in ciiclisindiuiduis ho!s,& ingc-
cor- nitus
 . ,

Liber Tertius. x
47
tiiKTinr tRaksl. A NTTQjr A TR ANSL.
corruptibilis: &intelle<fta cxiften- nitusatq; incorruptibilis: & ipfa in-
tia in eo in a<ftu,& eft intellectus fpe telligibilia,qux ineoexiftuntactuj
culatiuus,funtnumeratapcrnume- cjquidf funtipfc intellectusfpecula
rationem indiuiduorutn hominum tiuusjnumercmfadrtumeration^irt
generabiliu & corruptibilium pcr diuiduoru hois,generentq;atq; cor
gcnerationcm & corruptioncmin- rupant ad gnatione &corruptiOne
diuiduorum harcquidemquxftio
: ipfbru hoium:hocint|dubiu eft fa
valdc cf t difficifis , & maximam ha- tisdifficile,&arduu. Qm,fic6ceda
bct ambigui ratem mushmoiintelleclil matcriatcnu-
Sienim pofucritnus q>iftcinrel- mCrari ad numerationeindiuiduo-
«Kintelle lectus matcria!is,eft nu meratus pcr ru hois,tucfequeret?ipm eflealiqcF
him eflc
numerationem indiuiduorum ho- indiuiduum fingulare,fiueillud fic
nicuro.
minum c&tinget vt fit aliquid hoc, corpus.fiue potentiain corporc. Et,

B autcorpus, autvirtusm corporc. lifucriraliquodindiuiduu,tiiceric

Et,cumfuentaliquidhoc, eritintc* coceptusffeu intetio) intelligibilis i
tiointcllectainpotcntia.intetioaut potf tia.cocept' afit intelligibilisiti
intellectain potentiacftfubieclumpotetia ef t ipm fubicctu, quod mo-
mouens intcllectum recipientcm uetintclFumrecipiente, &noillud
non fubicctii motum .Siigiturfu- fubiectu,quod moueif.Si crgo con-
biectum recipiens fucritpofitiiefle cedamusintellc&iirecipientemeflc
aliquid hoc, cotinget vt res recipict aliquid fingulareindiuiduii,tiic fc
feipsa^vtdiximns^quodeftimpoFe. querefq^aliqd reciperctfeipm,vc
lcJo fto-
>at ipfum
Et ctiam , fi coceflcrimus lpfam diximus.qif eftimpoFe. Et,ficon-
;(Ien6 vm rcciperefeipfam contingeret vt re-
, ceflerimusquoq;ipm recipere fc ip
.lim. ciperetfe vtdiuifa. &ficcritvirtus fum,tuc oporteret vt recipcret fe ip-
intellectuseadem cii virtute fenfus: fum,quatenuseft diuifibilis. &fic
aut nulla differentia erit intcr eflc vittusipfiusintelFus efletYna,acq;
fbrmxextraanimam,&inanima. cadecu virtuteipfiusfcnfus:autnul
hxcenim materia indtuidualis no la dabitur penitus dfia inter effe ip-
recipitformasnifihas&indiuidua fiusformxcxtraaiam,&efleinaia. «,i
m te
les.& hoc eft vnum eorum,quxatte quiahm6i*naturaindiuidualisno riaparti -
ftantur Arift.opiriari q-iifteintclle- rccipitformas, nifiparticulares, & cularis.

ctus non eftintcntio indiuiduahsj. indiuiduas.& hoc eft vnum eoru, q

Et^fipofucrimusqinon nume- lecoceptu.
ratur pernumeratione indiuiduo.-
rum,continget vt proportio eiusad
indiuiduaexiftctiain fuaperfcctio
tcf timoniu prxbct Arift.exiftimaf-
fchuncintelFum noefleindiuidua-
At,fidicamusipmnon
numcrariadnumcrationem Idiui-
duoru^tucfeque^qi eius ro ad cucta
indimdua exiftetia* in vltimo actu » a j „ uo _

ne poftremain gtneratione fitea- in ipfagiiationeeiitvna&eade*ro. adrvltimii

dem.vnde necefle eft,fi aliquod ifto &fic,fi vriCilloruindiuiduoru adi- aftum.
rum mdiuiduorum acquifieritrem pifcatahqd intelligibile, oportebic
aliquam intellcctam, vtillaacqui- vtiliudmetintelligibile,quodadipi
ratur T u j fcituc
 ,

Dc Anima
ANTlQjr A TK ANSt. M ANTINI f* AN*t. H
raturab omnibus illorum * Quo- fcitur illudindiuiduum,obtincatur
niam, fi continuatioillorumindiui cta cuctisindiuiduis. Qm,fi asfidui
duorumeft propter continuatione tas,&perfeueratiailIoif indiuiduo-
intellectus materialis cum eis.cj uem ru fit pp afliduitate intelfus matcria
admodum continuatio hominiscu liscueis,queadmoduconiun&io,&
jntentionefenfibilicft proptercon adhere"tiahoIscu ipfo coceptu,((ea
tinuationeprima: perfcctionis fen- intetione) icufibili eft q uide pp con
fuscueo, quicft recipiensintetionc iuctioncprimia&us ipfiusscfuscti
fenfibilem:continuatioautemintel ipfb,cjqderecipitipm coceptufeu
Jectusmatenalscu omnibushomi- intetion6sefibile*:crgoafliduitasip-
mbusexiitentibusinactuin aliquo coiu&io cii ol
fius intelFus.atq; eius
tempore in perfectionc eorum po- busindiuiduis, cja&u rcperiunfia
ftremadebet efleeademcontinua- ahquo t^e infuo Tltimoacl:u,dcbec
tlo. uihilenimfacit ahetatem pro- vtiqjeflecadeconiucliio.nihil.n.re-
pprtionis contmuationisintcrhxc perif hic,qd faciat diucrfitate, & di-
duo continua . quarc , fi hoc ita eft, ftinctionfin ronc (jfcu ,pportionc) &
9
necefle eft, cum tu acquifierisaliqcf ipfi coiuctionis intcr illa duocoiii
iptellectum,vtegoctiamacquiram cta,& fic oporterct vt,cu tu acquific
illud jntelkctum quod eft impole.
. risaliqd intclligibile, vt ego et adi-
pifcererilludmetitelligib^le. qdeft
Excludit EtindifFerenter,fiuc pofuerisq? impole. Et nihil differt, fiue ponas
tacita rh- poftrema perfectiogenerata in vno illu vltimu actu,qui in cuctis indiui
tioncm *
.
quoq;indiuiduo fubiecra ifti intcl- duisgiiat ,eefubiectu illi * ItelFui,C a .'-.,nt4
lectui , fcilicetperquamintellectus cu quo coiugitur intelFus materia» "V***
matetialiscopidafi&eftcxeaquafi lisatq; copulatur,& ppipfum eft vc
fprma feparabilis a fubiecto fuo.cu luti fofafeparata a fuo fubiecto cu ,

quo con tinuatur , fi aliquid eft tale: quo copulatur , fi datur aliquid tale
& fi ue po fueris ca per fcction em eflc ita fe habe"s : fiue illu actu& pfectio-
virturem uirtutum animar aut vir- ne eflealiqua virtute alc, aur corpo
tutum corporis,idem eft in fequen- ris virtute , nihil vtiqstcfert ad hoc
J
doimpoflibile. vtfequat illudimpoFc,&Ic6uenies: f
AHarCad Et ideo opinandum eft q?, fi funt Etidcirco cofentaneu eftcxiftima~
ldcm. aliquaanimata,quorumprimapcr- recp,fi rcpcriantaliquaaIata,quori*
vicf . i. ccc.
fectio eft fubftantia fcparata a fuis primusactusfitfubftatia fcparataa
€.71.
fubicctiSjVtexiftimaturdecorpori- cxiftimatur de cor-
fuis fubiectis, vt
bqs cceleftibus, q? im poflibile eft vt poribus coclcftibus, q> impoFc crit
ioueniatur ez vna fpecie eoru plus vtin vna fpc eorum rcperiafplus^
vno indiuiduo . quoniam, fi ex cis, vn u mdiuid u nam.fi vna fpecic eo-
Oppofitu. icilicctex eademfpecie mueniretur rum repcrirenturtplura indiuidua,
i.cceh.cS. plufquamvnum indiuiduum, v. g. excpli gratiavtdctur aliquodcor-
jy. vbi df decorporemoto abeodei moto- pus, quodmoueaturabeodcmrnec
.

corpa ccb-
lcihaeec-
re,tunccflecorum efictociofum,& motorc ,tunccorum cflccflet fru-
iiiide fpci fuperfi uum : cum motus eotum cf- ftra & tcmcrc K cu corum motus flc
fcc ptopter
 Liber Tertius I 48

A ANTIQTA TRANSL. M ANTINI TRANSL. '

iece.a.t.c. fet eandcm intentionem in

proptcr
>i.vfq; ad
numero# v.e.qj efle plus vna naui in
^e.t.c.49 numerovni nautasineadeboraeit
Kif c6u. ociofum.&fimilitcrefle plus vno
i»*
21 -
inftrumentoinnumero vniartifici
eiufUem fpeciei lnftrumcntoru cft
ociofum.
Et haec eft intftio eius,quod fuit
dictum in primo de Ccclo,& Mun-
* do,fcilicetq?,fiefletaluismundus,ef
ictaliudcorpusccelefte.&, ficflet
aliud corpus,haberetalium motore
jnnumcro a motof iftius corporis.
&, Ci hoc eflet tunc motor corporis
, (te, illudquideobtineretmotorem
propter vnicuin tantum propofitu.
vtexemplicaufafiplures naucsnu
mcro tradcrcntur vnico gubernato
rinauis.nam,fi tradantureiin vni-
co tepore , erit quidem ociofum ac
temere. fimiliterqjaliquemartifice
profeflorem vniusartishabereplu-
ra inftrumenta,qu$ fint ciufdem gc
neris,eritvtiq;&hocociofum. Et
hoceft,quod Arift. fentiebat,dum
inpnmo libro deCcelo &
dicebat
Mundo q>,fi reperireturaliusmun-
dus,daretur quoq; aliud corpus cce-
lefte.&, fidareturaliudcorpuscoelc

numeratus numero diuerfum ab 1II0 motore

cceleftisefletmaterialis
pernumerationem corporumcce- mouete illud aliud corp 9 & tuc mo .

icftium,fcilicetcpimposfibileeftq> toripfiuscorporiscceleftiselfet ma-

vnicus motorin numero fitduoru terialis, & nuineraret ad conumera
corporum diuerforum mnumero. tionecorporum cocleftiii.&hocio,
&idco artifex ,non vtitur plusuno quia impoFe eft vt idemmet motor
inftru mento, cum ab co no proue- numcro fitmotor corporumdiuer
niat nifi vnaactio Et vmuerfaliter
. fbrum numero.hinchtq>ip(earti-
C exiftimatur q> impoflibilia,contin- fex , fcu profcflbr alicuius artis non
fentia buic pofitioni, contingunt vtiturpluribusvnoinftrumeto.dii
uic,|quod ponimus , q? lntcllectus, nonproueniatabipibnifi unatan-
quieft in habitu,eft vnusin numc- tum actio. Tandem exiftimandum
xo. &iam numcrauitplura corum cftq?illametinc6moda,qux(cquu
Auempace in cpiftolafua,quam ap- tur hancpofitioncm, fequanturad
pcllauit Continuationc" intellectus illam,in quapofuimus intellcctum
cumhomine. Etcum itafit,qualis in habitu ( feu adcptum) cflc vnum
igiturcft viaaddiflbluedumiftam numero.Etiam narrauit Auempa-
«juxftionem diflicilem ? ce multa illoru inconuenientiu in
;

co tractatu fuo, cui titulu impofui t.

Dc copulatione intcllcctuscum ho-
9
minc.Hisitaq; fic fehabftib ,dicen
du vtiq ; eft quo
na pacto debeat fol
Mo feJx Dicamusigf q> manifeftu cft q> uihocdubiuitaarduu. Dicam*er 1
fct;
3
6 " *- 1
bon6eftintclliKesinactu,nifipro- go nosmanifeftum cfleipm holem
ra.l.intd
,
& +• 11 9 -
P tcr c onunuationcm t lntclkcr cu no efle actu intelligente,nifi
proptc-
ileai.
Ez intelfu eoin actu.Eteftft manifcitii Q> ma rcaqd copulafcucointcUusiactu,
»Ili,&iteteria,&formacopulaturadinuicf, Eftq;rurfum manifeftumateria&
j^ ^ cogrcgatum cx cis fit vnicum: forma iu uTcoiungi & vnin,vt ag-
»6« itclia

Jcma- T liij grc-

 , '

D.£ Anima
A N T t Q^V A TRANSt. MAKTINITRAlfSti ft
ina&u fit & maxime lntellcdtus materialis, & gregatu ex ipfisefriciatur fitvnu,
xnaxii v
intentio kuelledtainaelu t- quod &pra?cipue lpfeintelfus matertalis»
nii. qtt. n.
coponitur enim comiponitur ex eis non eft ali-
&ipfec6ceptus(ieuinte"tio)!telligl
cx eis no c quodtcrtium aliudabeis: ficutelF bilis in aclu.qm id, qd ex eiscoftat
alicjcl ter-
de ahjs compofitis ex materia &
for n5eftaliqd tertiudiuersuabeisjVt 1

tiu aliud
abeis.fcd
ma. Continuatioieitur intelledli resfe habet inalijs rebus copofitis
vide op - cu homine,impo(Iibileeftvtfitni- exmateria &forma. Impoifeergo
pofitii.ji fi per continuationem altcnus ifta- eftvtcopu!etur*intelle<ftus,cfiip- * ^ Llrtccl]
Met.5ic6. rumduarnm parriumciieo,f par- fohomine,niii pcopulatiohe"vnius gibile.
vbi d.g> in
tis, quseeftdeeoquafi materia,& illaril duaru partiu, videhcetillius ..,
telligefqcf
fitcxintel pams,qua;eftdeipfojfdeintelleetu partis, qua: fe habct ad cti ueluti rria
ligibili & quailforma. teria,& illiiis,qucj fe habet ad lpfurri,
intelle&u
Et,cum declaratum eft ex pr#di- lcihcetintelle&uvelutiforma. At
diftinau
eftabitel-
cfis dubitationibusq» impoitibile6 ciimiaperfupradidaargumeta^)- B
leftu.Vi- vt intellectus copuletur cnm vno- batufuerit q^intelle&usnopStco-
decontra- quoq;hominum,&numereturper pulari cu oibtls indiuiduiSj & vt nu
dift.Zim.
numerationemeorum pattem*
per mereturadcoif numcratiOnemper
t Ix hoc
fumi folet qua?eftdeeoquaiimatcria,f
intel- eam partem,qua: fe het ad eu vt for-
copofitii ledlurn materialem,remanet vt co- ma, videiicet pcr n telleclu materia
i

dicerc ter tinuatio intellectortim cfi nobisho le" relinquitur ig-itur * vt copuletur * a ,i -c0pa
,

tiam enti-
minibusfitpcrcontinuationem in- ipfe intell'us nobis olbus hoTbusg knturiia
tatea par
tibus difti tentionisintelle<ft£cumnobis,&siit copulationeconceptuu(feu intetib- ligibilk»
ftam.vide intentiones imaginata?,fpartis, que^ nu)intelligibiliu nobifci1:qua:qui-
confire.7. eft in nobis de eis aliquo modo q na de" funtipfi coceptus imaginati (feu
Met. 16.
forma.Et ideo dicere puerum effe n te tio n es) i m agi n a t#, h o c eft per i 1
17. & 60. fi i

c6.8c.i.de intelligenteminpotentiapoteftin- la parteipfaif , quarin nobisexiftitj

/ia. 77. telligi duobus modis. Quoru vnus qux quodam p.iclo fe het vt forma»
fed vide eft,q>formaeimaginara?, quarfunt £t ideo, cu dicimus pucru effe lntel
oppofitu '
ineo,funtintelleccannpotentia.Sc- ligente"potftia,potvtiq;dupi'rintcl
prio Phi.
17. &4. cundusaute,q>inte!lectusmateria- ligi.Vnoquide"m6,qcFforma?ima.
Ph.4j.Vi lis, quiinnaciseftrecipereinrelle- ginata?'( ,qu3rineoexiftunt, fintin*
de contra. ctumilliusforma?imaginate,eftre- telli^ibilespotentia . Alio vero m5
Zim. Pcr-
cipiensin potentia, &continuatus p6tintellifTi,videhcetq>inte!le(ftus'
feitioivir
tutib^aix. ciim nobisin potentia. materialis , q ui eft aptus reciperc iti»

df ^quiuo tellioibileipfum i!!iusforma?imagi

ce. ides.
hoc co.co
i
nata?,eft vtiq; recipiens potentia , &
tra Ale.Sc
Declararnm eft igitur a>prima copulatus nobis potentia. Ex di*
x. de Aia. perfectio intellectus difTerc a primis clisigitur iam coriftat primum a-
7. zi.Sc perfectionibus aliarum virtutum clurnipiiusirttelledusdifTcrreapfi
jo. c6me.
animxr&cphocnomeperfectiodi- misadibus reliquariivirtutu &cp :

citurdeeism6«equiuoco,ec6trario hocnomenaclusd,f dcipiisalique»

ci> modoru^quiuocatiois, c5traid,qct
optnatus eft ipfe Alex Et ob han*
.

caufam
 Liber Tercius
ANTt QJT A TRANH. MANftNt TRANSL.
'ttctudir eiiquodexiftimanit Alex.t Etidco
pAlex.fc
Arift.indefimtioneanimx qi
dicit
lurtc op.
>ue{. oh- cftpcrfe&iopnmacorporisnatura-
lcdcqilo lisonranici:quodnoiidum eft ma-
ltelliftus
nifeitum vtrum pcr omnes virtutcs
pud.pm
pcrficiatur corp' codem modo, au t
iit nuiic-
utus. eex eisaliqua,perquam corpus no
pcrficitur,&,fi perficiatur , crit
modo.
Prxparatioautem,quxeftinvir
tuteimaginatiuainteIlc&orum,fi-
miliseftprxparationibusquxfunt
inalnsvirtutibusanimc,fperfccT:io
nibusprimisaliarum vittutum ani
B mx/mhocq? vtraqjprxparatioge miadusreliquarum virtutumaix*
ncratur per gcnerationem indiui- nam in vtroqjhocgenereaptitudi-
dui,&corrumpitur per corruptio-
hemcius,& vniuerfalitcr numera-
turpernumerationcm eius.
EtdifFcruntinhoc,q>il!aeftprx
paratio in motore vt (it motor.f pre
paiatio,quxcftininrctionibusima
ginatis. Secunda antem eft prxpara
uo in recipiente:&e(t prxparatio, q" busffeuintentionibus) imaginatii
primis pcrfe&ibnibus aliaru
eft in
partiumanimx,.
Et propter hSc fimilitudincm in-
terhasduasprxparationcsexiftima
uit Aucnpace q> nulla e(l prxpara-
tioadremintelleLtam fien.i?m,nifi
prxparatiocxiftcnsin intetionibus
imaginatis. Ethxdux pfxparatio
nes cfifferunt (icut teria a calo. vna
cnim prxparatio elt i n motore vt (it
rnotor.aliaautemett prxparatioin
Hvoto vtfumotum^&rccipicns»
149
cautam dixit Ariftot.in definitione
animxq?ipfaefta<ftus priruus cor*
porisphyficiorganici fed non fuit
:
demonftratum, vtrum per omucs
virtutcseodem modo ipfum corp*
perffciatuf,autdeturaliqua virturil
animx,qua corpus non perficiatur*
aho Vcl,fiperficiatUrpeream,q> tametv
vatiomodoperficiaturj&divierfo.
Atilla aptitudo qux in vimite
,
imaginatiua ipforum mtelligibiliu!
exiftitjfimilatur quidem lllisaptiru-
dinibus,quxinaliis virtutibus ani-
mae reperiuntut,hoc eft q?, funt pri-
nisgencraturipfaaptitudo&corm
piturad generarionem ipfiusindiui
dui,atq;corruptionem. &tandera
numeratur ad ciusnumerationem.
Vcruntamen differiit in hoc, qcf
hxcaptitudoexiftitquidem in ipft>
motore,quatenuseftmotor,iiiafa*
licet apti tudo,q ux in ipfis concepti-
cxiftit.Sedfecundaaptitudo exiftic
vtiq-,in ipfb recipiente,&eftillaap-
titudo,quxinprimisaclibus fctip-
feclionibus reliquarum virtutuani
mxcxiftit. Etproprereaquodhe
duxaptitudincsfiintinterfefimiles
ideo cit opinatus Auen pace.cp nulla
daturaptitudo ad hoc, vtaliqd fiac
inrelligibile,ni(iillaaptitudo,quxt
ipfisintentionibus imaginatis exi-
ftit.Cum tame h.r dux aptitudines
differant inter (c,(icut diffcrt caelu &
tcrra.pfopteteaquia vnaillarumap
titudinumexiftit in ipfb motore,
Et caratione,qua eft motor. altera ve-
to cft illa aptitudo,qux in ipfb mo-
biliexi(tit,caratione, qua mobilc
eft>ac recipicns»
£t
 . ,

DeA mma
ANTIQJA TR A NSL. MANTINI TRANSU D»,

Et idco opinandum eft q? iam ap Et ob hoc confentaiicum cft crc-

paruit nobis ex fermone Ari ft. q> m derequodiaappareatnobisex ver-
animafuntdua: partes intelle&us. bisAriftotelisreperin I ipfa anima
quarum vna eft recipiens : cuius ec duaspartesipfiusintellectu5.quaru
dedaratum eft hic.alia autem eft a- vna e,quae rccipit:qux q> fit, hic fuit
gens:&eftillud,quodfacitintentio probatum.alia vero.quae agit, &eft
nes.quaefuntin virtute imaginati- illa,qu3cfacitvt illas intentiones &
ua.efle mouentesintelleclum matc conceptus.exiftentesin virtuteima
rialem inactu,poftqua erantmo- ginatina.moueantintellectum ma-
uentesin potcntia:vtpoftapparebit terialemadu,poftquamerant mo-
ex fermonc Atift. & cp hae duae par- uentesipfum in pote"tia, vtpofthoc
tesfuntuon gencrabiles ncq; cor- apparebitex verbis Ariftotelis.&ap
tcfitradi ruptibiles:&Tq> agens eft de reci- parebitetiam hasduasparteseflein*
*iphic&
q Ua ft forma de materia.vt
pj entC genitas& incorruptibiles:&quod
, 7fa ahicPoftdeclarabnur t
ratioipfiusagentis ad recipicns eft
i. inceltm velutiratioipfius formae ad ipfam E
poPem ee ^__ materiam , vt poft hoc probabitur.
£"<*«>* opinatus cft Thcmift, Etideoeft opinatus Themiftius
kl^gen
xis,fed'ibi q>nosfumusintelleclusagens,&q> q> nos fumus intelle&usagens, & q»
no intellectusfpeculatiuusnihilealiud
«i;ipm nihil aliud eft intellectus fpeculati-
«iraam, n j0 continuatio intellectus agentis u us,q ua copulatio intellectusagen-
i?,f™ cum intelle&u materiali
vvidecon. *"
n
tantum.
_
. . .
,
tiscum intellecftu materiali tatum
2jm. Etn,oneft,ucutexiltimauit.fedopi Scd res non ita fe habet, vt ipfe opi-
•Op.The. nandumeftcp in anima funt tres natur.fed exiftimandum eft in ani»
j.de Aia p artes intelleelus. Quarum vna eft ma reperiri tres partes intelle£tus.
1
inteJle&usrecipiens. Sccundaaute Primaeftipfe inrelledtus recipicns,
1-aV"
eft cfficiens Tertia autem factum
. Secunda veroipfeagens.Tertiaau-
Etduaeiftarumtnumfuntaeterna:, tem eftintelleclusadeptus, (feu fa-
agens,& recipies tertiaautem eft
f. : ctus.)Ethorum triumduoquidcm %
generabilis&corruptibilisvnomo funtaucrni, nempe agens, & reci-
do,xterna aurem alio rnpdp f piens : tertius vcro eft partim genc-t F
rabilis & cprruptjbilis ,
partim uero
apternus.
Quoniam,quia opinati Sed,cum ex hoc dicto nospoflu-
fumus
exhocfcrmoneq? intelledtusmate mus opinari intellectum materia^
lialiseft vnicus omnibushoibus:& Ipmeflevnicum m cunctis indiui-
etiamexhocfumusopinati q> fpe- duis poflumulq; adhuc ex hoc cxi-
;

cieshumanacftatterna.vt declara- ftimarehumanam fpecicmefaner

tum eft in aliis locjs : necefle eft vt nam,vtinalnslocisdec!aratum fuit
a.4_ ATa intelledus materjaljs non fitdenu- ideooportebitintellcctum materia
tf
4 '^'& ^atus *^ r incipiisnati>ral)buscom- lem non poflcdenudariaprincipiis
'h.
4 p
».cie (;«i. munibus tori fppcjei humanx.fi pn vniuctfalibus naturanotis vniucrfe

f *. rnis propofitionibus > & fbrmatipni humauar fpcciei.dico autcm primas

bjas illas
 Liber Tertius. I50
A iMTIdJA TRANSt. MiHTINI TRANSL.
busfingularibuscommunibus om iIlaspropofitiones,ilIo(q; conceptus
nibus.harcenimintelledafuntvni- proprios particulares,qui cunctis co
ca (ecundum recipicns,& multaie- municantrebus.qm huiufmodi iti-

cundumintentioncm receptam. telligi biha funt v tiqj vnum ratione

recipientis,pluravcrorationeipfius
Secundum igitur modum, fm conceptusrecepti. Eaigiturrario
quern funt vnica,neceflario funtae- ne,quafuntvnicainip(b,funtvtiq;
terna:cueflenonfugiata fubiedo arternarcumipfumcfienon fcparcr*
recepto.fi motore,quieft intentio ab ipfo fubic&o rccepto , hoc cft ab
formarum maginatarum nec eft
i : ipfo mouentc, quod quidcm eft ip-
illic impcdiensex parte recipientis. faintcntio (fcuconceptus)ipfarum
Gcncratioigitur&corruptio non formarum imaginatarum: nulluq»
eft ei,ni(i pg multitudinem contin rcpcrituribiprohibens rationc ip-
gcntemeK,non proptcrmodu,fm fiusrecipientis. Idcirconullam ha-
B qucm (untvnica. Etideo,cumin bebitgcncrationem ,& corruprio-
reipcctualicuiusfdiuidui fucrit cor nem, nifirationc pluralitatis,qus
ruptumahquodintelle&u primo- eisaccidit,&noearatione,quafunt
rum intelle&orum per corruptio- vnum in ipfo.Etidcirco,fi corrum
ncm fui fubiedi,pcr quod cft copu paturaliquod primorum intclhgi
iatum cum nobis,& verum, neccfle bilium,(eu primaru notionum pj? ,

cft vtilludintcJJeCtumnon fitcor- corruptioncm fubie&iipfius, quo

ruptibile flmpliciter,fed corruptibi coniungitur nobis,&copularur,&
lcinrefpcttu vniufcuiufq; indiui- cftverum,&vnu,r6ne,f.&refpc&ii
«iui.Etexhocmodo poflcmusdice alicuiusindiuidui,tuucoportcbitil
rc cp intelleclusipeculatiuuicft vn' ludintelligibilecfleabfbluteincor-
iuorambu*. ruptibile,(ed corruptibilc roneac
rcfpecluvniusindiuiduorum.Hae
ergo ronc poflumus diccrc intelle-
clumfpcculatiunmcflcvnicum ia
cunclisindiuiduis.
At ,fi huiufmodi intclligibili»
Et,cum coniyderatum fuerit de confidcrentur,quatcnushabent ef
iftisintclle&isjfecundum qjfunten fcabfolutum,&noninratione ad
tiafimplicitcr.non in refpcctu ali- ahquod indiuiduorum, tunc vcre
cuius indiuidui , vere dicuntur efle diccntur habcre arternum efle: &
seterna:&quod non intclliguntur noncflequandoqucintclligibilia,
quandoque,& quandoque non,(ed qnq;non,fcdeodem modofcmper
lemper.&quodilludcflccft eismc cxiftere.vidcturcnim haberequod
dium intcr cflcamiflum , & cflc rc-
dam eflemedium intcr efle pcrpe-
mancns.(ecundum cnim mulcitu- tuum,&caducum,fcurabidum. nS
dincm , & diminutionem contin- quatcnusmagisvclminus obtinct
centcm eisa poftrcma pcrfeiftionc de vltimo a&u,& perfecli6c,ea q ui-
iuat geacrabilia & corruptibilia: & dcm ratiouc geucrabiiia funt & cor
fiflHh rupulUia
 ''

DeAnima
ANTIQJVA TRANSL. M ANTINI Tlt AN«T.. D
fccundumq; funt vnica innume- ruptibiliaifcdquatenusfunt ynuni
ro,funtanerna. numero,a:terna quidem funt.
•«.Lfifee. Hoc au tem crit,*fi n5 fucrit po- Hocautitafehabebit, finonpo
mu fitumq?difpofitioinpoftrema per namusvltimumadtuitafehfeinip
fcclioncin holeeftficutdifpoin in fo hoie,ficuti fe habent intelhgibi-
telledis coibusomnibus.f.q^eemu lia illa,quas funt coia cii&is , hoc eft
J
dinondenudatur a'tali indiuiduo op ee" ipfius mudi no expohat ab ee
efic.Hoc.n.impoflibilenon eftma buiufceindiuidui,neq; eft expers
niteftum.immo dicens hoc poteft eius.Quodauthocfitimpore,nort
habcrc rationem,& caufam fufficie eftdemoftratii. fedquihocaffirma
re,& facie"tem animam quiefcente. uerit.fortafTeafferetroncm fatisap
cjm, cum fapientia,& efle in aliquo parfte,&probabile", cuianimusac-
modo proprium hominum eft , fi- quiefcet.na,queadmodu fcientia &
cutmodusarnficiorum efTemmo ipfumeefunrquidjppriuipfi hoi,
dispropriishominum,cxiftimatur velutiet&artesipfequibufdamo- £
Qjimpoflibilecft vt tota habitatio disjppriisvnrinefieipfi hoT, ideo
fugiataphilofophiarficutopinan- exiftimat vniuetfum habitatfi nd
dumeftcpimpoffibileeftvt fugiat pofTeeffeexpersalicuiushabifus ip
•b ai tificiis naturalibus.Si cnim a- fiusphilofbphieMtaquoqjexiftima
liqua parseius caruerit eis . f. artifi- dueftq? vniuerfum habitatti nort
pot elle expers artiii naliil. Qm,H-
'

ciis. v.g.quarta terras feptetrionalisjj

noncarebunteis aliaz quartaz.hoc cetin aliquapartedefucrintipfasaf
cnim declaratum e q> habitatio eft res,exepli gfa in quadra feptentrio-
:

coffibilisin parte mendionali,ficut naliipfius terra:,non ppeareliquac

inicptentrionali.
Forteigiturphilofbphia inueni
lurperfedainmaiori parte fubie-
ctiin omni tcmpore,ficuthomoin
nenifabhominej&equusabequo.
In.telle&us igitur fpeculatiuus eft
non generabilis neq; corruptibilis
fmhuncmodum. Et vFritaeftde
intellectuagentecreanteintellecta,
quadrarpriuabunfeis.naiafuitjp-
batii,q;!n partemeridionali potee*
habitatio, queadmodii in partc le-
ptentrionali. Ergo fortafTc repc-
rietur philofbphiain maiori parte
fubiecta(feu ferente)oi tpc, quead- F
modii homo ex ho!e,& equusex e-
quo gignitur.lntellscrgo fpccula-
tmuseftingenitus & incorruptibi-
bilishac rone. Et,#t verbodica.ita
fe het intelfs ages qui intelligibilia
,

ficut de intelicctu diftinguente & creat,ficutfehetinreH's,o difcernir,

t
recipiente. quemadmodum enim feu diftinguit& diuidit,& q, infelli

intellectusagens nunqna. quiefcita p-ibilia recipit.na queadmodii inte!

generando&creando fimplicirer, leclus ages nuntj defiftit,q.n intelh-
Jicetab hac .figeneratione euacua- gibiliacreet,eaq;abfblute genercr,
tur aliquod fubiedum,ita ef t de in- &fialiqdfubiecl:urepenatexpsha '

tcllcctu diftinguente. lufce gnationis,ita q noq; & ipfe in-

tellec"tusdiuides,&difcernesfe he"t.

Et
 LiberTertius 151
A AMTIQJA TRANSl. MANTIHI THANSl.
Aeh\z Ethocinnuit Ariftote.inprimo Ethocvoluit Arifiinp*rimo lib. ««
^' 66 Ecformarcpetin- huius,dumdicebat.Inrelligercaut, u
\i iftiuslibri,cud.
it
telledu.&confyderarefuntdiuerfa &cctemplari marceicuntffcucran- «*

itaq?inruscorrumparuc aliquida- fmuranc^alioquoda mcerius cor-

liud,ipfumaucinfenullahabeccor
ruptionera. Ecincfdic peraliquid
aliud formas imaginatashumanas.
& intcndic pcr foimare pcr inccllc-
<5tumrcceptionem,qua:cftiempcr
inintellectumateriali,dequainren
dcbat dubitare in hoc tra&atu,& in
illo,ci1d. Ecnonfumus mcmores, pcionepropofuicdubicareineoca-
'* quiaifteeftnopafliuus. inccllciltus
" aucem pafliuuseft corrupcibihs,&
abfqjhocmhilincclligit.
B vtiq;corruptibtlis,ali«s.n. nihilin-
Ecinccnditper intelim pafliuti
Tirtutemimaginatiuam.vtpoftdc
ciarabicur.Ec vfr lfta incentio appa
ruitarcmotis.fianima cfleimmor
xalem.fintellectum fpeculatiuum,
VndePlatod.qivniuer&liafunt
ncqjgencrabilia neq; corruptibi-
,lia,& q?funtexiftencia cxtra men- corrupcibiha,&rcpcririexcraani-
9
tcm. Eteftfermover ex hocmo
do,&falfusfmq>fonantverba ci 9 : tclligacur:fcdfalfum,fiincelligacur
&eft modus,quem Arift.laborauit
~ deftruere in Metaphyfica. Etvni-
uerfalicer ifta mcencio animas eft
pars vera in propofitionibus proba
bilibus,qua:dantanimaeflc vcruq;
£mortalem,& non morralem. pro-
babiliaenimimpoflibile eftvcfinc
falfafrncotum. Echocapologiza-
ncrunt Antiqui:& in reprefenracio
nc illjsconucniunt omnesleges.
>lutk>q6 Tcrtiaautequxftio,quxeftquo
intcllcdusmatcrialiieft aliqcf cns,
&noncftaliquaformarum mace-
rialium,ncq;cciampnmamaccn.i,
fic
rupro,ipfumaucimpaflibileeft. In
Arift.pcrhor,quoddice
cclligicaiic
bat.aho quodanvpfcsformasima-
ginatiuas humanas:&per id qd di-
cebatintclligerc,intc!Iigcbac ipfcil
ludrccipcre, quodfemp repcritur
in lntellcclu maccriali, dc qua rccc-
«*
pitulo,inquoerdixic. Neq;nosrc-
memorabimur,quiaequidimpaf- "
fibilc.inccllc&usecenim paflibilis c
telligcret. Etintelligit Ariftot. j>
intelledupailibilcipfam virtuccm
cogicaciua,vc poft hoc videbif*. Ec,
vtvcrbodicam,hocvf efierernotil
vidclicetalamee" mortale,ipfum.f.
intelledufipeculaciuum. platotft
T
vf dicere,ipia vi iaeflcin<»cnita&I-
mam.Etilludquideeft veru,fifici
iuxta fcnfum literale", & vt vcrba fi-
gnificanc:qucfenfumconaf Ari/t.
dcftruereinlib.Metaphyfica;.Ec,vt
paucis re abfolua, ha:c fenrecia,qua:
dealahf,eft vtiquealiqua exparte
veras videlicct per ,pp6ues ^pbabi-
les,qua?quidearrirm.mcanimadu-
pIexhfeefle,nempemorcale,&im
mortale.nam propofitiones proba-
biles non pofluntefle olex partc &
vndequaq;falfx. & Antiquioes fc-
quuncurinhocfencencia Placonis:
omr.csqjrcligionesin hac enarra-
tionecoueniiir. DubiiucroTcr-
tiijquodubitac^qualrintellecfma-
ccrialisfica!iquodens,cilu6fitali-
quaformamateriaIis,ncq; fit ipfa
matc-
 De Anima'
ANTtQJT A TR.ANSL. MANTfNl tltANst.'
ficdiflbluitur. Opinandumeft.n. matcriaprima,eius quidefoPohxe i
cj>iftude(lquartumgen'efle.que- eft.Nepe qp exiftimandii eft hocefi
admodum.n.fenfibileee' diuiditur quartugenuscflendi,vdentium.&
in formam,& materiam , fic intdli- q?queadmoducnsfenfibilediuidirr
gibile cfleopurtctdiuidi in confi- inmam&forma, itaquoqjensin-
jnihahisduobus,finaliquod fimi- telligibiledcbetdiuidilea.quarhii
lcformae,&inaliquodfimilc matc duobusfimilant>e"petn id,quod(i
rix. Ethocnecefleeftinomni in- milat materi^,& in id.quod fimilac*
tclligentiaabftracta,qua:intelligit formx. Hocautnccefleeftirafeha
ahud.&fin6,nonefletmultitudo I bere in oi intellige" tia feparata, quas
formisabftra&is. &ideo declaratu intelligitaliquidaliud a fe alias.n.
Kulla for eftinprimaphiIolbphia,cp- nullae non darefpluralirasin ipfis formis
nia libera formaliberataapotentia fimplici- feparatis.&obidfuitjpbatu in pri
ca c a pote ter,nifiprimafoima,qusnihil in- ma philofophia <p nullaf reperi ffor
tia fimpFr
«iiipnma tclligitextra fe:(ed eflbntiateiuselt maabftra€ta,quaefitfimpfr &peni
forma > q quiditaseiusralixautformxdiuer- tusexpcrsalicuiuspotetix,pterpri-
nihilintel fanturinquidiratc&eflcntiaquo- ma forma,quae nihil e*tra feintelli-
ligit extra
quomodo. Et,nifieflethocgenus gitifedeiuseflcefteiusquiditasrin
fe. Sed via*
•pp. j.ph.
cntium,quodfciuimus infcientia relia^sautformisdiffert.aliquo pa-
jj.i.Cocli anims , non poflemus intelligerc dtoipfumcf abipia gdirate. Et.fi
34.9.MC multitudincm in rebus abftra&is: nodarefhocgenusentiihquodqui . .
17.1t.Mc.
quemadmodum,nifi(ciremus hic de cognofcimus * dc lcietia aiar,tuc fc^.
)O.Jf. 41.
&44.vbi naturamintellectus,non poflcmus nopoflcmusintelligerc pluralirate
hei 9 en intelligcrcq? rirrutcs mouenresab- in rebusabftra<£tis:qufadmodu et,
i

te zterno ftracf ae debcnt cfle in tdledt us. fi ignoraremus hanc nam rpftusin-
nnlla £ po
tellectus,haud quaxj poflemusintel
tetiaoino
Vide c6u iigere q? illar virtutes morricesab-
Zim. ftractx debeant efle; intelligentia?
t EfTenria
Ethoclatuitmultos modernos, quxda. Ethocquidcmlatuitplu
primar in-
ttlligen$ e
adeo cj? negaueru t illud , quod dicit res recentioru, quia negat id,quod

ejuiaitas Ari ft.in traetatu fui libri, cp- neceflc d.Arift.inlibro fuoprimxphilofb
eius: fed i eft v t formae abftracte; mou<5tes cor phix,vbi.f affirmar formas fepara-
aliisdiuer poracceleftiafintiecundum nume tas^quxmoUentcofpora ceeleftja,
faf quidi-
tas
rum corporum cceleftium.Etideo
ab een
deberc ee tot ntifli ero, q uot fu nt ip-
tia.Sedvi- fcire dc Anima neceflarium eft in (a corpora cceleltia. Et idcirco fcr-m
b
deopp^.t. fciendo primam philofbphiam Et . tia de Aiaeft quid neceflariu ad fcie
c.9. &. 7- ifteinrellectus retipiens neccfleeft tiaprimxphilofbphix. Iftepterca
Me t.c. 41
vbi tfi
vt iiuelligat inteilectum , qni eft in intelledtus reci picns neceflc eft vt iri
q, i

cbftraftis aetu.Cumenimintcllexeritformas telligatillulteftmjquiacluexift'!.

a ma ldc e materialesdignioreft vt intelligar Na,(i iutelligit formas maIes,(ongtf
cmditas
formas no mateiiales.& illud,quod magisdebetintelligerefoimasim-
,

& eentia.
Vide cOt. n rclhgit ex for mis abftractis, verbi materialcs.&id,qd fntclligit dc ip-
i

Zi.-n. gratia cx intelligentia agentc , non fis formis (eparatis,hoc e dc ipfb in-
impeditj; tcllccln
 5 .

Liber Tertiiis. 1 1
lll A WTtQv A TAANSL. MANTfNlTRANS.
Impedit lpfum intclhgcrc tormas tellectuagente,nihilvtiq;obeftd,
materiales. neq; ipTum impedit,quin pofTitirt-
Propofitioaut, dicenscprecipies telligcteformasmales. Ulavero
nihildebethabereinactu exeo, qcf jppofitiOjq dicitcpinipfb rccipiftc
recipit,no df fimpFr,fed cu conditio nihil dftactu reperiri eius.quod re-
ne.fiq>n6cftnecefle vt recipiesno cipitjtio debet intelligi fic fimpFr&
fitaliquidinactuoino,fed vtnofit abfblute,fedcucoditione:videlicet,
inactualiquidexeo,qrt illud reci- cpnoeftnecefTarium vtipfum reci
pit, ficut pcliximus. Immodebes piesnihilfitactuabfoluteoIho,fed
fcitecprefpectus intelleclusagentis q? nofit actualiqdeius,qdrecipit,
adiftum intelFm eft refpectuslucis vtfuperiusdiximus,Sedfcire debes
ad diaphanum & refpeclus forma- q? eade" eft ro ipfius mtellectus age-
:

rumatcnalitiad ipfum eltrefpect' tisadhiicintclPm, q cft ipfiuslumi

B colorisaddiaphanum.Queadmo- nisadipfumdiaphanQ. Na que"ad-
du.n luxeftperfccliodiaphani, fic modu lumeeft pfeclio, &a<ftusip-
intellc&usagenseft pfcftioinrelFus fiusdiaphani,itaintelPsageseftact*
materialis.Et^qufadmodumindia ipfiusintelFsmaterialis.ttquemad
phanum non mouetur a colore,nc modu ipfilm diaphanu non mouer?
querecipiteu,nifiqnlucet, itaifte acolore,neq; recipitipfuminifiad-
intclledusnonrecipitintellccla,q fueritibilume\itaintelPsisn6reci-
funthicjiiififm q-iperficitur pillu pithaccintelligibilia, nifi pficiatab
intelFm ,& illuminatur per ipfu m. illo intellectu, ab eoq; illuminetur
Et,quemadmoduluxfacitcolor6I Etque"admodulumcnredditcolo-
potetiacfleinactu,itaq?poffit mo re,quipotetiaexiftit,colore*actu,ita
ucrediaphantijita intellectusagfs vtpoffit mouerediaphanu.itaquo
facitintentioncsin potcntiaintelle- queintelFsagfsredditipfbs concc-
ctasin actu.ita q> rccipit eas intelFus ptus & intentiones, qua? funt in po-
£ matcrialis.fm hoc igitur cft intelli- te"tia a&u intclligibiles.ita vt intelft
gcndumdeintellccfumateriali, & materialisrecipiatea. &hocmodo
agente. detintelligihoc negociii.fi ipfiusin
Et,cumintelPusmaterialisfuerit telFsmaterialis,&agetis. Et,cuin
copulatus,fm q> perficitur per intel matcnalis fuerit c5iunctus
tellectus
lcctum ag£tem,tunc nos fumus co- nobis,& copulatuspro rone,qua p-
pulati cum inrellectuagente.&ifta ficiturabipfointelPuage"te,ti3cnos
difpofitio dicitur adcptio, & intelFs fumuscopulati cu intelru agente.fle
om.j((.
a d C p tuSl vt pofl videbitur. Etilte hxcresfeuaptitudo, & dilpofitio
modus,fmquem pofuimoscflentia nominatur vocatq;habitus,feuade
intellectusmaterialis.diflbluitom- ptio,autintclIectusadeprus, utpoft
nesq5ncscontingentcshuic,q>po- hocmoftrabtf.Ethacrone, quacx
nimus,qiintclleausevnus &mul- pofuimusfubamipfius intclrs ma*
ta. qin, fi rcs intellecta apud me , & terialis^fbluenfoTa dubia,q infurge
apud tefucnt vnaomnibusmodis, bantcontraid,quoddiximUs,ipm
•ontingctc^^umcgofcircaliquod LutelFm eiic vnuxn & plurei. pro-
imclre* ftcrea
 ,

De Anima
AHTIQJA TRANSl. M ANTINI TR ANH. D
intelle£rum vttufcires ctiam illud pterea quia,fi quod cft ir.telligi-
ld,

ipfum,&aliamulta impoflibilia . bile apud me & ?pud te eflet idem

,

Et,fipofuerimus eum efle multa, vndequaq^tuncfequeretq? egofci

contmget vtresintellecla apudmc rem ahquodintelligibile, tuquoq;
&apudtefit vnuminfipecie,&duje iciresilludmetintelligibile,&p}ura
inindiuiduo.&ficresintelle&aha- aliaincomodafequerent. At,fi dici
bebitremintelle&am . & ficproce- musipfijrnltelligibile^multiplican "a l.cflV
Vliulta,
ditininfinitum.Etficerit impofli ad multiplicationfiipfbrufcientiu,
bilevtdifcipulusaddifcat a magi- tucfequeret cpipm intelligibilee^t
ftro,nifi fcientia ,
quz eft in magi- apudme&apudte vnufpe,& duo
virtusgeneras,& creans fcif
ftro,fit numero.& fic vna resjltelligibrtisha
tiam,qua:eftindifcipulo,ad modii beret alia rem intelligibilem & fic .

fecundumquemifte ignis generat resprocederetininfinitu . Ettiicdi

alium ignem fibi fimite in fpecic.
quodeftimpoflibile. Ethoc,quod
fcitum eftidem in magiftro , &di-
fcipulo,ex hoc modo tecit Plat.cre-
derecp difciplina eflet rememora-
tio.Cum igitur pofuetimus rem
telligibilem,qua:eftapud me&a-
pud temulrain fubiedto ,fecudum
<j> eft veia»f formam imaginationis
vnam in fubieclo fecundum q> eft
, indifcipulo.&hajcro induxit Pla-
vna,per quod eft inrellectus ens
eft materia!is,diflbluuntur iftc;
ftioncspcrfe&e.
fcipuius non poflet diftere a prxce-
E
pto re.fed ipfa fcientia,qu£ exiftit in
pMzceptore, eritquedam vis gene-
rans,& producensfcientia lpfam , q*
cxiftitindifcipuIo,ea.firati6e,qua
m ignisgeneratalium igne fibi fimi-
lem fpecte, quod quidem eft abfur-
dum.Effctq;prxtereaid,quodfci-
retur, idem vtiqj in praeceptore &
, & tonem, vtcrederet ipfum fcire efle
que, reminifci.Sed,fi concedamusillam
remintelligibi!em,quamego &tu
cognofcimus,eflepIurafubiecto,ca
ratione,quavera exiftitin eo,quas
videliceteftipfaformaimaginaria,
vnu vero fiubiecto ea ratione , qua
,

cft* inteiledtusexiftens, &eftmate 'a.l. vnfl

nalis,ficomniailIa argumentain- qno e in
tegrefbluentur. telligibile

Modusautcm,quem exiftimauit Modusvero,quo putauit Auen quoddan

&ettm*
Auen pace difloluere quarftiones pacefoluercillaargumenta,qua:inJ tqrial*
aduenientesfuper hoc,quod intelle furguntcircaid,quodproponebat ,
ctuseft vnusaut multa,fcilicet mo- vtrum.fiintelleftus fit quid vnum
dum,quem dedit in fua epiftola in- velplura,non eftfatispro folutioc
titulata,Continuatio intelle&us cfi huius dubii: videhcet illa via,qua ip
homine non eft modus conuenies
, fe proccflit in eo tra&atu fuo, cui ti

ad diflbluendum iftam quaeftione. tulum dedit,De copulatione intellc

Intellcttus ctuscum ipfb homine, n5eftprofc
&o fufficicns vtfoluat hoc dubifi
Quoniam
 .

Liber Tertius 153

!/. ANTIQVATRANSL. MANTINI TRANU.
intelleduscnim,quemdcmonftra Quoniamilleintelledus.quem
uitinfuaepiftolaefl'evnum,quan- inea epiftola probauitcfle vnum,
jdolaborauitin diflbluendo >itam quado conaturfoluerc hocdubiu,
quxftioncm alius eft ab mtelledu , eft vtique aliusintelledus,quam fit
quem demonftiatetiam illicmul- illc,quem probanit lbidemefleplu,
ta:cuminrelledus, qucm demon- ra .nam illcintellcdus,quem pro- 9
ftrauiteflevnu,eft intelledusages, batibieflevnum,e(t ipfcintelled ,
inquantumeftrbrmancceflarioin agens, carationc, quaeftomnino
9
telledusfpeculatiui. intellcdus vc- formaipfius intelled fpeculatiui.
ro,quem demonftrauitcfle multa fedillc intelledus, quem probauit
jnfpecie, eft intelledus lpeculati- efl'cplurafpccie,cftintelledus fpe-
uus. Hocautemnomen, tcilicetin culatiuus Hocautem nomen intel-
telledus,a:quiuocediciturdefpccu ledusxquiuoccdicitur, dcintelle-
latmo, & agente . du fpcculatiuo,& de mtelledu ag<5-
B Et ideof (i illud, quotiintcIhgiC te. Etidcirco,fiid,quodfignih'ca
dehoc nomine mtellcdusin duo- turperhocnomcn intelledusin v-
busfermonibusoppofitiSjf.condu traquc orationc contiaria,nempe
denti intellcdum e!le multa, & con in illa,in qua concluditur quod in-
cludendiintelledumeflevnum,eft telledus cltquid vnum , &inqua
intentio non xquiuoca , tunc illud, concluditur q> fit plura , no fit quid
quodpoftdeditinhoc, fcihcetqjin arquiuocedidum,tunc,cu dicitin-
telledusagenseft vnus,&fpeculati tcllcdum agcntem cfle vnum, &
uusmulti, nondiflbluithancqux- intellcdum lpeculatiuum efleplu-
ilionem. Et,fi illud.quod intelligi- ra,non folucrct hoc dubium Et, ii
,

turin lllis duobus iermonibusop- jn illisduabus orationibus oppofi-

pofitisde hoc nomine intelledus, tisid,quodfignificatur perhocno-
iitintentioxquiuoca, tuncdubita- menintelledus,fitxquiuocedidii
tioeritfophiitica,nondiiputatiua. tunc illuddubiumerit fophifticu,
q Etideocredendum eftq>quxftio~ non dialedicum.Etideocxiftiman
-

nes,quasdeditille vir inillaepifto- dumeftq>illaargumc"ta,qux Auc -

Ia,n6difloluunt,nifiexhocm6.fiil paceattulitin illo tradatufuo,non
iaedubitationes non funt fophifti- foluanturnifihocmododido,fiil-
cx,(eddifputatiux.Etperiftumo- lxrationcsfeu argumetationes no
dum diflolueturquxftio,inquadu fuerintfophifticx:feddialedicx.Et
bitabat m intelledu matenah , vtru hac quoq; ratione foluetur illud du
fitextnnfccus,autcopulatus.Et,cu bium,quodubitabatur vtrumintel^
* -•
hoc fit dedaratum, rcuertamur ad ledus matcrialis* fit exterus vel co- ' -."jj*

cxponendumfermonem Ariit. nexus.Hisitaqueficexpofitisreuer nja[autlu

tamur ad expofitionem noftra ln no bisco-
verba Ariftotelis puUius.

De Anim.cu Aucr. V Vndc

 De AnitM
Vndeneqjmifceri rationabile eftipfum corporhqualiseriimft
aliquis utiq$fiet,calidus autfrigidus, il organum aliquod erit, fi^
cutfenfitiuomuncautemnullumeft. Etbeneiam dicentesfunt
animameffelocum fpecieru:nifiq>non tocafedintellecftiua:necg
acftu fed potentia fpecies
SOPH. ltdc^ nec admixtum corpore eum effe,rdtioni confentuneum ejl:fie-
enim cuiufddmmodi^mmiru cdlidus dutfrigidw.dttfe etidm inffrtt
rct
mentum dliquodddejfet , quemddmodumfenjitiuo : nunc uero nullum
eff . t_s4tjuepr<ecldre ptne cenfent qiu dicunt dnimdm ejfe locum ft>c~
cieru.mfi quod ne^ totd,fed intellecliud.-ne^ <tc7u,fed potetidfpeaes.

Et ideo fui t neceiTe vt non fit mixtus cum corpore fi enim ef>
fetamixtus cum corpore, tunc effet in aliqua difpofitione,aut ca^
lidus, autfrigidus, authaberetaliquodinftrumentum ficutha^ £
bet fentiens fed noneftita. Recfteigiturdixerunt dicentesani*
.

mameiTelocumformarum,fednonvniuerfa,fedintelligcns t dC
formae non in perfecftione,fed in potentia,

Ha?ceftaliademonfhatioc|> intelleclusmaterialisnoeft aliquidhoG,

neque corpus,neque virtusin corpore. Et d. Et ideo fuit necefle, &c.i.&>
quianaturaeiuseftifta,quamnarrauimus recle,& neceflefuit vt noa
admifcereturcumcorpore.i.quodnoneitvirtus ineofmcp admifcetur
cum corpore, vtdeclaratum eft.D.d.fecundam rarionemfuphoc,&d.fi
.n.efletadmixtus,&c.i.fi.n.effetvirtusincorpore, tunceflctaliquadifpo
fitio &aliquaqualitas.&,fihaberetquahtatem,tuncil!aqur.litas,autatri
buereturcalido, aut frigido,fcilicetcompIexioniineoq?eftcomplexio:
autefletqualitasexiftensincomplexione tantum addira complexioni,
ficuteftdeaIafenfibili,&fibifimilibus:&fichaberetinftrumentumcor i

porale.D.d.fednoneftita.i.fednon habetqualitatem attributam calido F

&frigido neq; hetinftfm:ergonon eftmixtum cumcorpore. Etcon-
fyderaredebemusinconfecutione,&deftrucfione,vtruminc!igeantde-
monftratione,autnon. Dicamusigitur. qm confecutioconfequentis ad
pra?cedenseftvera,manifeftumeftexprasdid:is.DecIaiatuin enimeftq»
omnisvirtusincorporecompofito,autattnbuiturprimisqualitatibus,C
forma?complexionis,auteritvirtusexiftes informa ccmp!exionali,&
ficneceflario eritanimaorganica Deftruclio uero manifeilaeftexprat
.

dictisetiam.Dedaratum eftenim q> nullumeftinftrumentum aliudab

inftrumentisquinq;fenfuu, vbi fuitdeclaratum q/nullusefrfenfusfex-
tus &vfr, fiintellecftuseflet virtusanimalis in corpore, tuncauteflet
.

fextusfenfus,autconfequensfextumfenfum ,fcilicetaIiquid,cuiuspro-
portioadfextum ienfumeflctficutimaginatioad communem fentien-
tem . Quoniam aiitemintellecfusmateriahs non eft uirtus attributa
com-
 Libcr Tertius 154
A complexioni , manifeftum eftex prxdictis quoniam,cum animafeifli
.

bilisnoneftvirtusattributacomplexioni quanto magisintelleclus. Et

,

fiefletattributa complexioni,tunc, ficutdicit Ariftot. efleforma: lapi- Du biuan

dis in anima,eflet idcm cum cisefleextra animam , & fic lapiseflet com- imelrs fk
prehendens. &aliamulta impoflibilia contigentiahuic pofitioni. Et virtus oc-

quidamdubitabit hoc,quod fuit dicftum ,(cilicet quod intellectus

in B aiuca-

nonhabetinftrumcntum cxhoc,quoddicitur,quod virtus imagina-

,

tiuaeft in anteriori cerebri,& cogitatiuain medio,& rememoratiua in

poftcriori.& hoc non rantum dictu m eft a Medicis,(ed di&um eft in Sen
fu& fenfato, Galcnusautem,&alij Mediciraciocinanturfuperhoc,q? . . .

virtutesfuntiniftis locisperlocum concomitamia:. &eftlocusfa- ^ e

ifta: jj la

ciensexiftimare,non vcrus. Seddeclaratnmeftin Iibrodefenfu,& Scn- demrone

fatcquodtaliseftordoiftarum virtutum incerebroperdcmonftratio- date cim
e e A~
nem dancemefle&caufam.Sediftudnon concradicirilli,quoddictum
cft,hic.f Virtusenimcogitatiuaapud Arifto.eft virrusdiftincliuaindi C 6.1lb dc .

B uidualis,(ciliccrq> non dirtinguicnifi indiuiduahter, non vniuerfaliter. Mexnoru

Declaratumeftenimillicquod virtuscogitatiuanoneftnifi virrus,qua; &rtmmi
dirtinguiciiuentionem reifenfibilis a fuo ldoloimaginato &ifta vir- fv""?' co
.

tuseft iIIa,cuius|proportioadhas duas intcntiones,(cilicet ad idolum gitatiiia

rei, &adintentionem fui idoli, eft ficutproportio (enfuscommunisad diftinp.:t
intentionesquinque (enfuum virtusenim cogitatiuaeftdegenerc vir- 'diuidOali
.

tutumexiftentium incorpore. Erhocaperredixit Arifto. inillo libro, -' ^'

c
ciimpofuic virtutesindiuidualcs diftinctas in quatuor ordinibus In .
3 }
.ide iS
primopofuit fenfum communem,deinde virtutem imaoinaciua,de- aiaco.6j.
indecogitatiuam ,&poftearememoratiuam tt pofuit^rememora-
.

tiuam magis (piruualem, deinde cogitatiuam,deindeimaginatiuam,

&poftea fenfibilem Licetigitur homoproprie habeat virtutem co-
.

gitatiuam, tamen hocnon facithancvirtutem eflerationabilem diftin-

C ctiuam.illaenim diftinguitintentioncs vniuer(alcsnonindiuiduales.|&
hocfuirapcrredictumab Arifto. inillolibro. Virtusigitur diftindtiua
rationalis fi eflet virtus rn corpore contingeret vt eflct vna iftarum vir
, ,

tutumquatuor .quapropter haberet inftrumentum corporalc :autef- ErrorGa <-

fetalia virrusindiuidualisdiftinctaabiftisouacuot. fcd iam declaratum

eftillichocefleimpoflibile. Ec,quiaGaIenusexiftimauicqu6d virtus
cogitatiuaeftrationalis materialis,fecit ipiufnerraieinhoc locuscon-
fequentis. quiaenim virtusrationalisappropriatur homin:: &cogitati-
«aappropriaturei :exiftimaturproptci conuerfionemaffirmatiuaivni- ,
uerfalis quod cogitatiuaeft rationalis.&vnuseorum, qui errauerunt eX p 0n\,_
in hoc,eft AlbeIfaragBabylonienfis,in fuocommentoinlib.deSen(ii& natex.
Dcindediac.Rccleigicuidixerunrdicencesanimameflelocurn
feniato.
lormarum ideftcum declaratum fitq>noeft mixtusalicuicorpori, tunc
iedcdixeruntde(ciibentesanimamcflelocumformarum,cunon accc-
peruntinnotificandofubrt8ntiameiuspropinquam,iftam confimilitu-
.dincm,&conuenicnti.'., quxcitmter ipfamadfpes,&locuadlocacum.
V i) D.d.
 a .

DcA nima
D.d.fed non vniuerfa , fcd intelligens.i. fed ifta eonfimilitudo non debet D
accipiin intelligendooesparte$anima:,fed tminanima rationali.aliem.
partesanim£funtformannmaterijs,rationalisautnon. D. d. &Forma?
noninperfe&ione^fedinpotentia.fedlocusdiftertabanimadiftin&iua
intelhgente in hoc,q? locus nihil eft eorum, qua?funt in eo:anima autem
ronahs materialis eflrbrmaj exiftentes in ea non actu,fed potentiafEt fe-
cithoc, nealiquisintelligatexhacdefcriptioneq^penus accepru in ea fit
Resijnon genusveru,non Rhetoricii.fedcogeuuhoin tahbusrebus, quamonin-
uelhgunt
telligutur nifi per cofimilitudine, vt notificet eaper talia giia Rhetorica
mihmdi- Quoniam autem nonfimilisfitimpasfibilitasfenfitiui Sdintel
caripht o Iec"tiui 3 manifeftum eft exorganis&fenfu:fenfusenim nonpoteft
gfia Rhe- fentire ex valde fenfibilirvt fonum ex rnagnis fonis neqj ex for ti^ :

CP
frf-c"
kusodoribus 6C coloribus neqp videre,neq? adorare.fed intelkct?
& i.rh.Si quum jntelligataliquidvaldeintelligibile,nominusintelligitin
ide 4 ph.
.
fima/ed 8C magis.Senfitiuum quidem enim non fine corpore eft;
^tiettiT-
n caute m feparatus,
> E
ma.149 Non effe autem (tmdem tmpatibihtatem finfttmi &" wteUeclim, 5 op H
perfiicuum eft infinfuum mftrumentis ,& w fenfi.nam fenfus poft ue
hemens fenfibile fentire nonpoteft:uerbi caufajonttm ppft magnosfi-
noswec etiampoft uehementes colores & odores , uidere aut olfacere:
at uero wtellettus ubi aliquidwtellexerit tiehementer wtelligibilt, m
hlo mwus wferiora wtekigit imo etiam , magis.namfienfttiuumnon
eftftne corpore : hic uero fieparabihs eft.

Quoniamautempriuatio pasfionisin fentiente,&informa>

tioneperintellecftum non eftconfimilis, manifeftum ineftfenfu.
Senfus.n.non poteft fentir e poft forte fenfatum: ver.g.poft fonos
maximos,aut poft colores fortes,aut poft odores fortes.Sed intel
lecl:us,quandointdlexeritaliquodforteintelligibilium, tuncno
p
minus intelliget ilIud,quod eft fub primo,imo magis f fentiens.n,
Hececodi
noneftextra corpus:ifteautem eftabftractus.
no necef-
Q{im declarauit q? intelle&us materialisnon admifcetur materia: , in- 7
fanaamo ._.
,* .. .
TT „ ,• •

itratifiib? ccepitnotincareq? hocconuenitapparentibus. Haicenimeft conditio

neceflari- neceflarianeceffarijsdemonftrationibus.f. vtapparentiafenfu nondiffe
is,vt appa-
rant [j eo,quod videtur per rationem. Et dixit. autem pnuatio paf-Qm
lU
nTV fionisj&c.i.qm priuatio rranfmutatiomsexiflentisinfenfu non eft fimi-
abeo,qd' Iispriuationitranfmutationisexiftentisinintelledu, vtdemonftratum
vrpr&ne. fu it ratione,manifeftum eftex apparentibus. Priuatioenim tranfmuta-
Ide.t. Cce.
t ionisin intelledu debet effepura.& noneftitapnuauo
ftitap tranfmutationis
infenfu,cumfenlusfitvirtusnuitenalis.D.d\fenfuscnimnonpoteftfen-
.d\fenf
R°Phv \i
Sc 16.'
'
tire,&c.idcft&f)gtiumeiuseft,quoniamfenfusn6poteftfentirefuafen-
fibiha
 Lit><
>er lernus 15 f
A fibiliaconucnicntiafibi,qiiandofcnrciita!iquoclforte,&rcce(Tcritabco.
fubitoadilludaliudfenfibile. v.o.quandofenfusauditusreccflcntama-
gnofbno,aut vifusaforticolore,&olfactusaforti odore. Etcaufa in hoc
eftpaflio^&trafinutatio^qu^acciduntfenticntiaforti fcnfato Etcaufa .

huiustranfmutationiseft,quiaeft virtusinCorporc.Et,cumdemonftra-
uit hoc , quod videtur de tranfmutationein lenfu , incccpit notificareq?
contrariumeftdcinte!le<ftu,&dixit,Sedintel!eCtus, quandointcllexent
aliquod forte, &c.i.intelleclus quando intellexerit ahquod fotteintelli-
,

gibile,tuncfaciliusintelligetintelligibi!enon forte. vndefcinmscpnon

patitur, nequetranfmutatut afortiintelligibili. Et,ciim dcmonftrauit
eoseflediuerfbs,in hocdcditcaufam,&d. lenriensemm noeftextracor-
pus:iftc autem eft abftractus.ideft & caufa in hoc eft,cj-> prius fuit dcclara
tum,fcilicetq> fentiensnoneftexuacorpus, intelletCtusautemeftabftra-
c£tus.Et poftumus ponere hunc fermoncm demonftracionem tenia per
ft,fciliceulcmonftrationcm,qu6d,cumdiximusqu6d,fiintelleclustraf
mutaturcffentiaIiter,nonaccidentaliter, &mediantea!io:hocenim con
B ceflum eft in intellectu: apudTu-
necefle eft vt tranfinutatio contingatei
ama&ionem propriam ,qu^eftintclligere,ficuteftin fenfu. Et, fi non
tranfmutatur per fc &eflentialiter ncccfle eft vt no fit virtus in corporc
,

omnino.ols.n.virtusrecipiensinaliquocorpore,debettranfmutarifm
Qsj
.

q> eftrccipicns. Etidconon oportetobijcerehuicaroumentoexco, qcF recipies in

acciditin intellectu detranfmutatione proptertranlmutationem virtu- alicjuocor
tum imaginationis,&maximecogitatione. inintellectuenimcxiftima- pore,abcc

turacciderefatigatiohocmodo. Etnoneftita,ni(iaccidentaliter. Vir- Jifm""^

tusenimcogitatiuaeftdegenerevirtutumfenfibilium.Imaginatiuaau rccipicm.
tem,&cogitatiua,&rememoratiuanonfuntnifiin loco vinurisfcnfibi- Me.i.de
aia- te*- 6 -
lis.&idconon indigetureisnifiin abfentiafenfibilis. &omnesiuuantfe
I1 3' I +**
adrcprcfcntandumimaginemreifenfibilis, vtafpiciateam vntusratio-
nalisabltracla & extrahat intentioncm vniuerfalcm , & poftea recipiat
,

C eain,idcftcomprehendateam.Etforte,ficutdixinius,iducithuncferma
[
nem ad verificandum praedictasdemonftrationes.
Quu autem ficfingulafiatutfciensdiciturquifecunduacftu,
Hocautem confeftim accidit cum posfitoperari per feipfum, eft
igitur dC tunc potentia quodammodo,non tamen fimiliter 6c" an>
teaddifcere,autinuenire:&ip:'eautemfeipfumpoteftintel]igere#

iph, vhi autem mcdo fingnla faflns fuertt , quo ejm acltt eji fciens
eo

appellart folet ( quodtum acadit cum per fe tpftim ppteji operari) efb
<putdem tunc ettam quodammodo potentta , non tamen <ecjue ac priut
qttam dtdtcijfet, aut mnenijlet:at^ titnc etia tpfe fepoteji intellirere.

Et,cum quodlibeteorum fueritfic, f.ficutdicitur fcientiain

hoc continget , quando poteri t intelligere per fe:tunc ctia
acftu :dC
V iij crit
 . .

De Anima
eritinpotentiaquoquo modo,fed noneodemmodo,quoantee> &
ratantequaTciuit,autinuenit.Etipfetuncpoteftintelligereg fe.

Et cum in eo fuerit vnumquodque intellecftorum tali modo,ficut dici

turinfcientequ6deftfciensinac1:u,ideftquandointelle<5tafuerintineo
entiainacl:u.&hoccotuingetintelledtui,quandopotetitintelligereper
Dnamter fc nonquandointellexerit peraliud.Et hoc,quoddixit.eft differentiaia
vjl tutcs «i- •

getes jjpl-
ter vntutcsagentes propinquas &
remotas Propinquaeenim actui funt, .

c]uas& re quaeaguntperfe: &nonindigcnt extrahenteeasdepotentia ina&um;

mocas. remotajautemindigent &ideodixitq?,cum intellectusfueritinhacdi-
/pofitione,tunceritpotentiaquoquomodo,idefttuncdiceturdeeohoc
nomepotentianon vere,(edmodofimili. Deindedicit.Et ipfetuncpote
ritintelligereperfe.ideft&,cum intelledtnsfueritin hacdifpofitione,tuc
imelligetfe,fecandumqu6dipfenoneftaliudnififormaererum,inquaa
tumexirahiteasamateria.quafiigiturfeintelligitipfcmodoaccidenta-
Intelleft 9 li,vtdicit Alexan.i.fecundum q?acciditintelle<ftisrerumcpfuerintipfe,i. j?
intelligit^
e flTent a eiusiEthocellecotrario difpofitioni mformis abftra&is.illae.n.
j

accidetali cum intellectusear u non eft aliud ab eis in intentionc pcr q ua funt intel ,
9 r
vict,phoc lcclaifti intelleclus,ideointelligutfeen entiahter,&n6accidetaIiter.&
c6.ji.ii. hocperfecliusinueniturinprimointelligente,quodnihilintelligitextra
fe. Etpoflumusexponereiftumlocum,fecundum quod Alfarabiusdi-

fuo tradtatu dc intellecl:u,& intellec1o.& cft q>, cum intelledtus fuc-

cit in

Vide ifta
r" m
a<"* u ,ent UQU cntl ^ » &poteritintelligerefeipfum per iutentionc",

c6. ij. & q.uamabftrahetafc,fecundum q?abftrahitirLtentioncsrerum,quaefunc

\6. cxtraanimam.&ficintelledumhabebkintellecla.&nosperfcrutabimur
dehoc, vtrum fitpoffibile,autnon.

Quojtailo intelleEtus poteflatis materialia, ac eorum formas.fimiliter ejr ca, <J»*

funt inabflra&tont inttlltgat.Quo ttiampafto intelligatfi efl
impasfibilis. Quomodofe tpfum intelbgit. Et
cur non fempcr intelligat .

j
Caf> . l

f~\ Voniam autem aliud eft magnitudo 8C magnitudinis eb

IlJ fej&aqua&aquaeeffe t&ficinmultisaliis. non autem
^^^,_ in omnibus.in quibufdam enim ide eft eflecarnis , dC
carnem.autergoalio,autaliter habentedifcernit. Caro.u.nonit'
Bemateria, fed ficut fimum , hoc in hoc»

SOf K. Cum dtttem aliud ftt magnitudo (y magmtudini ejfe: ty a^ta ,

,

O j
aau£ effe: <CT fc tn multts altjs, fednon tn ommbus: tnnonnullis.n.
idem efi carni effe cr carnem : aut aito, aut aliterfe habente mdtcat
mteUeclm.caro emm non eftjine matena : fedjicutJimumt hoc tn hoc.
Et,quu
 Libcr Tertius 156
'& Etquiamagnitudoeft aliquid&efle magnitudinis aliudj-Sd*
•

aqua ,eftaliquid 8C efle aqux aliud,& fic in multis alrjs:fed non in

omnibuSjin quibu fdam enim elTe carnis idem eft cum carne ne^ :

£effeeftvtexperimenteturautperduo,autperdiuerfamdifpofi'
tionem.Caroenimnoneftextramateriam, ficut fimitaseftah>
quid hoc,c\li n aliquo hoc.
9 1 Cumcompleuitfermonemdenotificationefubftantia:intellectusrna
terialis,&dedit differentiam lteripfam&fubftantiamfentientismateria
liSjincaepitdareetiam difFerentiam intcr intellectumin a<5tu,&imagina
tioncm iu a<5tu. Exiftimatur cnim quod imaginatio ipfa eft intellectus:
&precipue,cum dicimusquodproporuo eiusadintellectu eft ficuc pro-
portiofenfibilisadfenfum,fciIicetqu6d mouctipfum: &exiftimatur q>
motor & motumdcbenteflceiufdem fpeciei.Etincocpitdicere,Er, quia
magnitudoeftaiiquid,&c ideft&,quiahocindiuiduumeftaIiquid,&in
j tentioperquamhocindiuiduumeftens, fcilicetquiditas,&forma eius
cftahud.verbigrariaqu6dh_caquaeltaIiquid,&intentio,idcftforma,
pcr quam h_xacquaeltens,aliudcftabaqua. D. d. &ficinmultisalijs.i.
&hocacciditfimiliterin multisrcbus, fcilicetinomnibuscompofitisex
materia &forma.& dixit.fed non in omnibusadcxcipiendum resabflra
ctas,&qua:funtresfimplices,& noncompofitx.Deindedicitinquibuf--
<£am enim efle catmsidem elt cum carne.i.& caufa.propter quam he due.
intentionesnoninueniunturin omnibusentibus,eltg?quiditas&efleer
fentia in entibus fimplicibus eft idem verbi gratia q? efle carnis idem eft
cum carne:quiaintenrio carnisineisnoneltin materia. Et,cum indu-
xitpr-xedensin hocfermonejdeditconfequens.&dixitjnecefleeftvr ex-
perimeinetur, &c. ideft&,cumfueritdeclaratumqu6d entiafcnfibilia
diuiduntur in duplex efle,fcilicet in hoc fingulare,& fuam fotmam,necef tQ3 c6p-
_ feeft vt virtusexperimentatiua,ideftcomprehenfiua comprehendatea, hedit ahc
^ autperduasviitutes,autpervnam,fedduabusdifpofitionibusdiuerfis. ^"*
"J^
cumduabusautem virtiuibuserit,quaudocomprehenderit vtrunq-per fe j' vt g £
/edcilicetformam fingulariter,&indiuiduum fingulanter:per vnam ve vnu vno
rovirtutem&difpofitionemdiuerfamerit.quandocomprehenderitalic modo, &
tatem,quaeeftinterhas duasintentiones. t Quodcnimcomprehcndit "^["e-
-'

_lietateminterduo,neceflceft,vtdcclaratumelt , vtfit vnu vnomodo, a a a 4 "J . ,

&multaaliomodo.*&iftaeftdifpofitiointellaftusincomprchendendo ' aduen«,

alieutem,qua:ertinterformam &indiuiduum.comprchenditenim for hlc 4° u
mampi;rfe,&comprehendit indiuiduum mediantefenfu.Comprehen- re „, j n[^j
dit lguur alietatem intcr ca per difpofitioncm,qua: diuerfatur.quemad- -

e av nou
modumfeufuscommunis comprehendit alietatem mter fenfibilia per copreha;-
difpofitionemdiuerfamjfcilicetfenfuslplurailtatem.fedquiaiftaiformas ~ u fi°S»-
_on comprehcnditintelledusnificum materijs,ideo comprehenditcas ^^^'J
perdifpofmonem quxdiuerfatur Et,cumnouficanitqu6dnecefk*elt peadvfb.
,
.

Ytanima comprehendat hasduas intentionesper vututem diueilam,

V iiij comprc-
 De Anima,
&comprehendat alietatem earum per vnicam virtutem ,fedfecundiitri
chuerfam difpoficionem deditcaufam propterquam indioetanimaitt-
&
, ;

comprehendendohasduasintentionesdiuerfadifpofirione,&dixit. Ca-
roenimnoneftextramateriam.i.caufa,propcerquamformanon com-
prehenditur ab intelleiftu nifi cum materia,q> facit ipfum
intelle;ftum co
prehendcreeamdiuerfadifpofitone,eftcpforma:nonsunt cxtiamate-
riam.Formaenimcarnisnondenudaturamateria,fedfemper intellicrif
cnmmateria:ficutfimicascumnafo, cu fimitasfitaliquidhocinaliquo
>L
hoc.& fic eft de formis fenfibihbus, f q> fu ntaliquid hoc in ahquo hoc,

Senfitiuo quidem igitur calidum 5t frigidum iudicat: 3C quo>

rum ratio quaedam caro,alio autem aut feparato 3
aut flcut circun
flexa fe habet ad fe ipfam.,quum extenfa
carnis efle difcernit.
fi t,
SOFH. Cahdum igitur cr fngidumfenfitma parte iudicat , cr quorum
ratio qurtdam ejl caro.alio autem,uelfiparabili: uel ntfiexafehabet
adfe ipfam cum extenfafuent , carm ejje tudicat. E
Ipfaigiturperfentiensexperimentaturcalidum& frigidum*
<3d res,qun: funt in carne,asfimilantur eis^quse funt illi us. Et expc

rimentatur per aliud.aut fecundum difpofitionem linca: fphxra-

lisqpdiuduratquidefteffe carnis»
10 Dicit. Ipfaigitur, &c.i. &cumneceffeeftexperimentare resdiuerfas
pervirtutesdiuerfas,&perfentiensautem, &perfibifimiliaexperimetat?
alacalidum &frigidum, &fibi fimilia, neceffeeftfecundum exemplum
vt res exiftens in carne,pcr quam caro eft quod eft,& non illud,per quod
eftcalidaautfrigida, ficfimiiisvircuticomprehendentieam&vtexperi-
menteturperaliam virtutem. Etdixit,afhmilantureis, qnxfuntillius,
quianeceffeeft vtproportio, quaeeftintentionisad intentionem,f indi-
uidualisadvniuerfalem,fitficutproportio virturiscomprchendentisal-
Cuduxl- teramearumad uirtutem compiehendentemalteram. Er,cunecefleeft

iimdiuer
vtduanntentionesfint diuerfx,neceffeeft vt virtutesfintdiucifaj.Intelli F
fa^necefle gensigiturnon eft imaginatiua:cum iam declaratum eftcpcomprehen*
e vcvirtu- fio virtutisimaginatiuas&fenfibilisidem eft. D.d.Etexperimentatur j*
teS mt
»
^- aliud,autfmdifpofitionemlinea?,&c.i.&necefleeft vtformaexperimen

ide*afa t^
tctur er auc uam virtutem . &hocentex hac virtute,aut perdifpofitio-
P l

co. 31.
'
nem fimilemlinexre&"X,cumintellexeritprimam formamexiftentem
jn hac re fingulari:autfm difpofitionem fimilem linex fpha?rali,quando
fueritreuetfa,quxrendointelligereetiam quiditatcm illiusformx.dein-
dequiditatemilliusquiditatis,quoufque perueniatad fimphcemquidi-
tatem in illa re. v.g. cpprimo lntelligitquidnatem Carnis .deindequxrit
9
ifti quiditads,deindequiditate iftius quiditatis
intelli"-erequiditate : &
hocent,duIuenietquidjfateincjditate,& no ceflabit quoufq;perueniat
ad forma fimplice. Ethoc intedebat,cu dixit,<£ diu durat.i.q? iftud intelli
9
gef Iteliectiierit fiir Icaine,du eritpofel carne q? qdicas ei heat qditate.
Iierurn
 Libi>er lertius 157
A Itmim autefri in his quae in abftradionefunt- fe£umficuti?y >

mum:cumcontinuo enim eft.quod autem quiderateffe.,fi eftal-

terumrectoeflecxlrecftumjalioifitenimdualitas :aItero itaqsaut
>

aliterfehabcnteiudicat.Omninoergoficutfeparabilesresa ma<'
teria,fic<3d qugcircainteJlecftuni funt.
p h i Aurjits tn ns cjtt<e iri abjiratltone conjijlitnttreclum eji utjimum.-eii
conttmto emm eji.tpftm atttem ijmderat cjfe,(idnterfum eji reclo ejfe

CT recium,ali7tAeJi :
Jit enim dualtt/tsralio ergo attt altter fehahente *UH<»
tudicat.ommno ut res feparabtles funt a materid,JieettainteUeclus.
E t ctiam in rebus exiftentibus in Mathefi } rectum eft ficut fimi
tas.cftenim cumquanto continuo.Secundum aUtem effe, eitero
«flialiudeftabeo.Siigitur experimerilaturjtuncigiturpcraliud,
&quiadifpofitiociusfitalia.Etvniuerfa]iterdifpofitioreru,qug
funtinintellecftu,curritficut res abfiratfta: amateria.

il D. Etittud intelligereintelleclusnontminueniturin lebusf materia

libus,fedin mathematicis.Reclum enim quia eftin continuo,ficluin fi- 4 .
1411
mitasinnafo, necefleeftquemadmodum lntelleclusintelligatfimitate" ^[^^
topofitam ex nafo, itaintelligatquiditatem redticompofita cumconti-
nuo. Et dixit. Et etia in rebus, &c.i.& recTum,& efle eius fimilis ex rebus
matlu*maticiseftfimileadeflefimitatisin nafo. reolumenim cft incon
tinuo, ficutfimitasinnafb. Deindedixit. Secundum autemefle ,efle
in redo eftaliuda quiditate continui: licet alterum eorum noninue-
niatur nifiinalio. D.d.Si igitur,&c.ideft,cu igiturpofuerimusq?in ma-
thematicisetiam funtduo, quoru vnumeftinaltero, tuncaniman5ex-
perimentatea,nifi peraliam virtutem:autpereandem,fed tamen perdi-
fpofitionem,qua:diueifatur,cum nOnintelligiteanificum re licetnon :

inteHigateacum materiafenfibili. Scietidum effenim,qjdifpofitiohabi

taabintellectu , quxdiueffatutin eo,quandocompiehcnditformaste-
G rum primas fenfibiles,eft ei per fcnfus: & difpofitio , qua: diuerfatur in eo
per comprehenfionem quiditatis & formx eft ei difpofitio diuerfa ir> fe
,

nonperfcnfus.Etideoaflimilat Arift.ipfum linea:fpn£raliin hacdifpo-

fitione: Platoatitem lineargyratiiu:. &per hancdifpofitioncm intclligit
#
formasrerum mathematicarimi,curnnohaccepitintelligendoeas*ma- J!lL
gnitudinemfenfibilerri. D.dixit. Et vniuerfalitcrdifpolitiorerum,&C.
ideftjVt mihi videtdr, &vniuerfaliterdifpofitiorenim , quas comprehe'
dit intelleclus,inucnitur in eo in modo,fm quem funt in fe in propinqui , «
fl
tate,&diftantia,ab abftra&ionc a materia.Quod igitur coru fuerit remo ffcnHrt-Jil
tum a. materia,poteritabftrahi ab intelle&u abfq; materia: licetnon ha- m2, pme--
beateflenifiinmateria :ficuteiHn mathematicis.&quodeotumfuerit ritaf-.ik^
ttopinqmim matcriamonpoterit. cum ieuurdixufecundum q> res ab- F*j*.*[2
lttadtxamatena,intenaitfm modum effendiin rcbusabltractisamam )ice(
ordine,inquofuntdcabfcractione, fiiftefermofitcompletusinfcripto. htat 48$
.
^
Dubitabit
 - - "Dc Anima
nifi imj,; DubitabitauremvticpaliquiSjfiintellecTiusfimplex eft&inv fr

n^!^ pasfibiliSj&nuIlinihilhabetcommunejficutdicitAnaxagoras,
ikis.&qa qucmodointelliget:fiintelligere pati aliquid eftc' Inquantum,
fucru pro
pinqu m
en j
i
m
a iiq U id commune vtrifqueeft,hocquidem agere,
. -
° '
illud vc/«

Wterix ro pati videtur *

nn n
no potcrit
*© p h
•

sed cpu&rat qtuft>iam,fi wtellectm eftfimplex

' tmpatibdts, nec &
(im u n UU[q H(tm habet commune,ut dixit ^sinaxagorat, quomodo
,.

q
mteUiget ,fi wtelligere patt quoddam efi ? nam quatenus eommunt
autdptam utrififc inefi,alterum agere, alterum patt tudetur.
Et dubitat homo q> intelleclus eft fimplex , non patiens , &
<j>imposfibileeftvthabeat aliquam communicationem cu alia
re,ficut dixit Anaxa.quomodo igitur intelligitur q> formare per
jntellecftum eft aliqua pasfio.qm pg hoc, q> aliquid eft commune
vtriq3 3 exiftimaturq3alterumcorumagit,<SCalterumpatitur» g
ix Cumdeditdifiercntiaminterintelligere&imaginari, rcuerfus eft ad l I

dubitandum de intellectu paflibili, & dixit. Et dubitat homo, &c. ideft

& dubitat homo in hoc, quod dictum eft, q> intellectus materialiseft fim
plex&non paffibilis:quianon cxiftimaturipfum haberecommunica-
tionem aliquam cum re materiali, ficut dixit Anaxa. & ficutdeclaratum
fuitprius. Queftio autem eft:quomodo intelligatur cp formare per mtel
le&um fit paffio,ideft de genere virtutum paffiuarum , & nullam habeat
comunicationemcum re,a qua patitur :quoniam peraliquodcommu-
ne agen ti & patienti exiftimatur hoc agere & hoc pati. Nifi eni m eflee
Nifi cffet ,

manoeet rnaterianon efletpaffio .&, cumpofuenmus intelle&umnonefle-ma-

pafsio. fed
ter j am nc q;in materia:quomodo igitur intelligemus cu hoc q> intellige
ftt intelli-
re cU^ P amo non adio. Sumusigitur inter duo, aut ut non ponamus q»
>

geMuvide inteIligereeftincapitulopaflioms:autponamus quodintelle&usmate

ifrac. iS. rialiscommunicat corpori,quemadmodumfbrma imagtnationismo-
&m cG
- uensipfumcommuniseftcorpori. E*

AmpliusautemfiinteUigibilisScipfcautenim aliis ineritin^

telledus:finonfecundumaliudipfeintelligibilis eft,vnumautc
aliquidintelligibileeftfpecie:fiautcmfitmiftum,aliquid habe--
bit quod facit intelligibilem ipfum,ficut alia*

SOPU. PrAterea an tpfe quoe^ intelligibdis fit: uel emm caterts etiam w*>
erit wtelleclus,fino tpfeper ahudefi mtelligibdis,ac mtelligibile unk
auoddam efi ffectetuel aitquod mtxtum habebit , quod eum ut reltqua,
reddat wtelltgibdem.

Et etiam vtrum cft in fc intelligibile.qmautem intellectus crit

aliarumrerum,finoneft intelkcTtum aliomodo,fedilludforma^
tum
 . *

Liber Tertius 158

A tumperintellectumfuerit vnum in fua forma,auteritmixtio in
eoabaliquOjquodipfumfecitintelletflumjficutcftdealiis*

., Iftaeftfecundadubitatiode intellectumaterialii&eft vrrumeftinfe j nte}i,g^.

non per naturam exiftentem in eo,adeoqu6dintelIe<ftus& & icellm
iutelligibilis,
iiitclledum in eo idem erit omnibus modis, ficuteftdifpofitioinrebus funt tdei
abftraclis:autintelle<ftum exeoeftaliud quoquomodoabipfb. Etdi- /, '*.

xit. Etetiam vtrumeftin fe,&c.i.&etiam vtrumipfu'.neftillud,quod ideai» ^

cftintelleclumexeo.necefleeftenimalterumduoru.aui: vtalia:res,qua: u.Me.j*t.
fjuntextraammam , habeantintelle&umjfiintellecluseftintelleclumcx Jt
eo omnibus modis,& non eft alius modus de intelligere res, fed intelligc
rceftideiuomnibusrebus:autvt nonfitintelleclum perfe, fedperintea
tioneminco, qua:fecitipfumintelligibilem:ficuteftdifpofitioin rebus,
quxfuntextraanima. &tacuit,vtvidetur,illud, quodconfequiturhanc
pofitionem & eft quod intelle&us in fe eft non intelligens. Et abbreuia-
:

tio dubitationis eft talis , v t videtur, aut enim erit mtelledu ficutalia: rcs

jj abftraclxinteUe&e/. &ficres,quxfuntextraanimam,eruntintelligentcs:
aut erit intclleclum, ficut alia: res, qua: funt extraanimam ; & ficern m fc
Oon intclligcns,neq; comprehendens.
Autpatiquidemfecudumcomunealiquiddiuifumeftprius:
quoniam potentiaquodammodoeftinteliigibiliaintellecft.us:fed
actu nihil,antequam inteJligat.oportetautem fic, ficut in tabula —
nihileftactufcriptum:quod quidemacciditinintellectu,
orH, %^tn ipfitm quidempdti commum quddam notionefuperius expliea
tum esl} quod mtelleclus potentid quoddmmodo eft wtelliribilid , at~lu

uero nullum,antequdm wtellifdt.oportet dutem ueiuti m codice mbd aut

'^-s inAr
rr a ] r j // a °P 01 -
tjjc actu dejcriptum.qiu res dccidit in mteuectu. tet atq; m
.. ..., n
DicamusigiturqjpafsiOjfecundumqjpriusvtebaturjeftvni
. ,
c °d>ce irt
qua niba
uerfalistSd quod intellecftus eft in potentia quoquo modo intelle- artu <* rf l

ptum e j

q dla,perfe<ftione autemnoneft,quoufqjintelligat.Etq?acciditin '

intellectu , debet currere tali curfu,Cficut tabula eft aptata pi&u'

ra^non picta in actu omnino,
14 Cumdcdithasduasquarftioncs deintelle<ftumateriali,inccepitdifIol
ucreeasj&primoprima dicens, quomodointelligimusquodintelledtus
materialiseft aliquid fimplex & non mixtum cum aliquo opinando q>
, ,

intclligerceftaliquapafno:&iamdcclaratumeftin vniuerfalibusfermo
nibusquodea,qua:agunt,&patimur,communicantinfubieclo. Etdi- t «B <«* '

xit. Dicamusigiturquodpaffio.&c.ideftiftaqu^ftiodiflblueturinfcicn
do quod paffio , qua prius vtebamur m quxftione eft magis vniuerfalis
,

quam aliquod diclum in rebus naturahbus quod fit pafliuum Deinde .

cxpofuit quid fignificat hoc nomen paflio iu nuelleclu,& dixit quod,in-

tellcclus
 Dc Anima
tel!ccluseftinpotentia,&c.ideft&iftaintentiovniuerfalisdepafIionein tt
inrellectu nihilaliudeft,nifiquodeftinpotcriaiiueIlecl:urn,noina<ftUf
quoufqueinteliigat. Etdicereeriamipfumeflein potetia,cftahomodo
P6tfa,rfce
p«o,&£- a beis,fecundumquosdiciturq?resmaterialcsfuntinpotentia. &hoceft
efl hic quodhxc nOmina,
uocc°dm quod diximus prius,quod intclligcndum
ireb» mj fcilicetpotentia,&receptio, &perfedio modo xquiuoco dicuntur cum
libus,8cab c j s in rebusmacerialibus.Diuerfitasenim iftiusintentionis,fcilicet rece-
ftraais.
, a receptione,qua: eft in rebus materialibus
ptionis , cjua: eft in in telleclu
res eft,ad quam ducit ratio. Vnde non ef t opinandum q? prima materia
'No eopi- eftcaufareceptionis,fcdcaufareceptionistranfmutabilis: &eftreceptio
nadamtj, huiusfingularis. caufaautem receptionis fimplicitereftiftanatura. Ef
^
oms
"' a
e e
,
*:
exhocmodo fuitpoflibilecpcorporacceleftiareciperentformaSabftra-
&fuitpoflibile vtintelligentiae abftradxtperfi-
fed ctas,&intel!igerenteas:
caufarecc cerenturperfead inuicem. Et, finon,nonefietpoflibilevtillicintel!ige-
puionis
returrecipiens,nequereceptibile. unde videmuscpilludcpeftliberatuab

piL^&eft hacnaturaeft,p.vimum
lntelligens. Etponendoiftamnaturam,diflol- E
icepuohu ueturquxftiodicens,quomodo intelligiturmulticudo,&quomodoin-*
Uisfingu- telligunrurmulta:exformisabftra&is,&intelleclusidemefteiscumm--
atis. fcd
Et,cum notificauit modumpaffionis inintelledu&qrxqui-
telleclo.

t.oais^lm uocc dicitur in intelleclu m

rebus materialibus, incocpit dare ex rebusfen
piiacer e fibilibusexemplum, per quod intclligitur iftaintentioin intellecluma-
ijh na.
i
teriali. &,licet nonfitverum,theft viaad intelligendum.Etiftemodus
Ide fupra
^octrinx neceflarius ein talibnsrebus,licctfi thetoricus. Etdixit, Et
1
Serm °rJn
ha.c.Vs" quod accidit in intelledu &c.i. & in telligendu eft hoc,quod dixim as de
,

.-i^omo hacintentionevniuerfaIi,fcilicerpaflione,qu3eeftinintelIecT:u ,quxeft husdiffia

termxab tantil receptiofinctranfmutatione.ficutreceptiopi&urxin tabula.Que- Hbus ent
(hachtad

»4- -

12. Meta. li.Ethocexempin.quodiLKliixit^valdeeftfimiledifpofitioniintellectus, fup.c&.fc

quieftinpotemia cuminte!le&u,quieftinaclu. Q^eadmodum.n.tabil
;

lanullam picluram habetinactu,neq;i.npotetiapTopinquaactui: itain F

intellectu materiali noeftaliquaformamm iutellcctarum, quasrecipit,
neq;inactu,neq; inpatennapropinquaactui.EtVocohicpotentiapro-
pinquam auui,difpofitionem mcdiaminrcrremotapotentia&poftrc-
mam perfectionem,&hoceft vtnon fuineoiatentio quxfitinpoten- ,

tiaiiuellecca.&hoceltpropriu fbliiiuellectui.Perfectioenimprimafen-
tientiseftaliquid inactu refpectu potentixremotx:&efta!iquidinpo-
rentiarefpectupoitremxperfeccionis.Etideoaffimilauit Arift. primam
Dtjjrefsio perfectionem fenfusGeometrx,quandonon vtitur Geometria.fcimus
ccuaAIc. cnim certecphabemusuirtutem fenfibilem exiftcntem in actu,!icettuc
decocj,in
nihilfentiamus. Declaratuseft igitur modusconfimilitudinisiftiusexe"
nofitppa ph huic, quoddiclufuitab Arift.inintelleclumateriali. Dicere autem
rauo tm- quod intellcclus materialiseft fimilis prxparationi, quxeft in tabula,n5
cabuue
 ,

Liber Teitius. 159

A tabulxftcundum<£eftprxparata,vtexpofuit Alexand*. huncfcrmone,
ialfum eft. Prxparatio cnim eft priuano afiqua & nullam habct naturi
,

propriamnifiproptematuramfubiecti.&propter hoc fuitpoffibile vt

prxparationesdiuerfcntuiin vnoquoqueente. O Alex. reputas Arifto.
intendcredemonftrarenobisnaturamprxparationistantum,nonnatu-
ramprxparatu&noneftnatura iftiuspreparationis,propriaei,fi fuerit
pofsibilecognofci finecognitione naturx prxparati:fed naturam prae-
paratioiiisfimplY inquocunquefit. Egoautem verecundorexhocfer-
rnone,&exhacmirabiliexpofitionc.Sienim Arifto.intendebatdemon-
ftarenaturam pparationis,quxeflinintellecluperomncsfermonespre;
di&osinintelIectumateriaIi,necefleeftaut vtintendatdcmonftrareper
eos naturam prxparationis fimpliciter,au t natura prxparationis proprie.
Naturaautemprxparationispropriein'intelleduimpofsibileeftdemon
ftrare fine natura fubiecti:cum prxparatio propria vnicuiq; fubiecto cur
ritcurfuperfectionis,&formxcxeo:ied oportet ncceflario percognitio
nem nax prxparationis fcire nam pr^parati. Et,fi intendebat per lllos fcr
* monesdemonftrare naturam prxparationisfimpliciter, tuncilludnon
eftidproprium intellcctui .&omnehoc eftperturbatio. Omnisenim
prxparatio in eoquodeftprxparatio, veredicitur nihilefle inactuex
«isquxrecipit &quod ertnonpafsibile: & vcredicitureflcnoncorpus,
:

neque virtusincorporc:quomodoigiturpofuimusexponereillud,.qd
Ariflotelesintendebarhicdemonftrarc nobisde natuiaintellectus matc
rialis, illud, quod ert comm une omnibus recipientibus,fcilicet in quibus

eftpnjparatioadrccipiendum vnumquodqucgcnusformarum,&noad
dempnftrandum naturam prxparati per cognitioncm naturx prxpara-
tionisproprieei,*nifiintellectus materialiseflefblunimodoprxparatio , .
r
fineahquo fubiecto quod cft impofsibilc. prxparatio enim oftcndit tclrVmiu?
:

prxparatum. Vnde Ariftore.cuminucuitprxpararionem,quxeftinin- eetfofani

tcllectucilediuerfamab aliis,iudicauit prxcife quodnatura fubiccta ei niodoptT
diffcitabaIiisnatunsprxparatis:&quodeft proprium lftifubicctopr?- r * uo c!
ar
q >

paraticnis,falicetintellectui,eftqu6dnoncrtineoalia intcntionumin- quo luhic

tellectorum in potentia,aut in actu. Vndenccefle fuit ipfum non eflc tto.
cerpus,neq;formam incorpore. &,cumnonfueritcorpus,neq;virtusin
corpore,noncrit etformximaginationis.illx.il. funt virtutesincorpo-
ribus,&funtintentionesintelIectxin potcntia. Et,cumfubiectumiftius
prxparationis neqjef t forma imaginationis,neq-, muxtum ex elementis
vt Alex.intcndit ncquepotuimusdiccrequod alia prxparatio denude-
:

turafubiecto, rectevidemusq->Theophraftus,&Thcmiftius, & Nicola-

us,&alii Antiquorum Peripateticorum magis retincntdcmonftrationc
Arifl. & magis conferuant verbaeius. Cum enim intuercntur fermones
Arift.&ciusvcrba,nulluspotuitferrecafuperipfam prxparationemtan
tum, nequcfuperremfubiectamprxparanoni fipofuerimusipfamefle
:

virtutem in corporc dicendo cam efle fimplicem,& abrtractam & non

, ,

pafsibiIem,&nonmixtamcorpori. Et,fiiftudnonefletopinio Ariltote.

oporteret
 Dc Ahima
©porteretopitiariarie*melTeopinionemveram,iedpropterhOe,qtfocr!?
dico,nullusdebetdubitarequiniftafitopinio Arift.Omnes.n.hocopina
tatu nia- tesn0 ncreduntnifi propterhoc,quoddixic Arifcjmiraeftdifficilehoc:
?I dC
ac^ eo 1 ^ rmo Anft.non inueniretur in eo,tunc ualde eflet difficileca-
ft d~ ^M
cofi^j)- dercfuperipfum,aurforceimpofsibile,nifiinuenirecuraIiquistalis, vt
cemio a- Arift. credo.n.cp ifte hom o fueric regula in natura,& exeplar,quod nam
uer.fup.i.
ra inuenitaddemonftrandum vltimam perfectionem humanam inma-
ph.&.i.de
tcr jj s# £ t forKO pjnioattributa Alcx. fuitficfta abeo folo;&in tcmpore

&.».Mete- eiuseratinopinabiIis,&abiedaabomnibus.Etideo videmusThemiftiu

aro.ca.de dimitcentemeam omnino^&fugereeamjficutcauentunnopinabilia. Et
Iride. eftcontrariumei,quodcontingitmodernis.nullusenimeft fciens,&per
fe<fhisapudeos,nifiquieft Alexandreus.&caufainhoceftfamofitasifti'
viri.& quia credimus,& vere fcimus q> fuit vnus de bonis expofitonbus.
licet Alfarabius,cum hocq? maximuseratiniftis,iequitur Alexa. inhac
intcntione:&addidithuicopinioni quoddam inopinabile.In h.enim de
NichomachiavidetumegarecontinuationemefTecum intelligenciisab E
ftra<ftis:&dicithancefleopinionem Alex.&quodnoneftopinandum q> •

finishumanusfitaliud quaperfectiofpeculariua. Auempaceautem ex,

neaMkra?
pofuitfermonemeius,&dixitq> opinioeiuseftopinioomnium Peripa-
bii uideri teticorum,ficp continuatio eft pofiibilis,& q? eft finis.Et forte haec eft vna
c.jg.dA- carum,ppquam videmusq>confuetudo,& mospluriumdantiufePhilo
u «P ace * fophiarinhoccemporefuntcorrupci.&hochabetahas caulas non lacen-
Philofophiaoperatiua.
9.Metx6. tesconfydcrantesin
"'
Et ipfe autem intelligibilis eft ficut intelligibilia . In his quide"
cnim quac funtfinemateria,idem eftintelligens, c\'q3 intelligit*
Scientiaautem fpeculatiua <5cfcibile,idem eft.

s o r H. *~s*t<i etiam ipfe mtelligibdis efi } cjuemadmodum mtelligibilid

.'
in *

iis emm quajine materia jnnt ,idem eji id quod intelligit,

c^ fiodtn-
telligitur:nam contemplatiua fcientia CT quodttafcibile efl, tdcfunt.
Et eft etiam intellecftum,iicut intcllecla. Formare enim per irr
tellectum^dcformatum per intelleclum , qux funt extra materi2,
idem funr.Scientiaenim fpeculatiua, &fcitum fecundum hurfC
modum idem funt.
j5 Cudubitauitdeintelledumateriali,vtrumintelleclumex eo eft ipfe
intellectus,autaliudaliquomodo,&oportet,fiinrellectusIeo eft ipfum
jntelleclum,v t fit inrelPm per fe non per intentione m eo,&,fi fuerit aliud
aliqno modo vt fit inteHVn per intentione in eo , incccpit declarare q> eft
intelle&um per intencionem in eo,ficutalia: resintellc&ae : fed differcab
cisinhoc,q>illaintentioeft infeintelle<ftusinactu,&in aliisrebuseftin-
tellectusinpotentia. Etdixic.Eteftetiamincellectum, ficutintellecta,i.
& eft intellectum per intentionem in eo,ficut res ahx inrellccta:. D.dedit
demon-
 Liber Tef tius. 1 6o
(A demonftrationem fiiper hoc,& dixir lormare ehirrtper intellc&um.cVcs
i.Sc necefle eft vt intelleclum fit per inten tioncm in eo, quia formare per

inteiie<ftum,&formarumidemfuntin rebusnon mateiialibus. Et,fiifte

intelle<ftusefl'etintellettuspcrfe,contingeret Ytfcientiafpeculatiua,&fci
tum eflentidem^quodeftimpoflibile..

Non autemfemperintelligendicaufaconfiderandacfhlnha''
bemtbusauremmateriam,potentiafolum unumquodq? ihtelli' ,

jgibilium.Quarequidem illisnonineritintelle<flus:iine materia

n.potentiaeftintdlecftustaliumJlludautem intelligibileerit,
or h Caufaporro cur nonfemper mtelligat conjideranda eji.in auteni m
qmebabent matenapotentia e$l mu<juod<i intelliq-ibilium.quare iflvf
qntdem non inerit intellecltts:nam mtellecJtts horum talium potentta
B ejlfine matena: illi atttem intellivibde tnerit.

Et perfcrutanda eftcaufajpropter quam non femper intelligit*

Ineoautem,quodhabetmateriam,quodlibet intellccfcorum efl:
inpotentiatantiim.Iftisigiturnoeftintelleclus.intellecftusenim
adifta,non eft nifi potentia iftof um abftracfca a materia * ifti aute*
quia eft intellecftum*

xg
Etoportetperfcrutaridecaufa.ppquamnon femperinteiligit,itacj>
fe. Et c5 in hoc eft,q> illud ex intclle<ftis,quod no ha-
intellecta eius d nt in
• betmatcriam,fuumintelledumeftintclledusinfe,&ipfcfemperintclli-
git:cpautem habetmateriam,viuimquodq;intelIc<ftotueftinipfbin pd
tentia:& idco res intellecta: matcnales non intelligunt Et hoc intende-
.

bat,cum dixit.Iftisigiturnon cft intelleaus.i.&ideo intelleaa materia-

q lianon habcntintelleiftum.&quoddiminuitur afermone mtelhgirper
fuum oppofitum,& per hanc part icula,aut,qua: notat diuifione &. q.d; .

&cain hoceft^quiaintelledtumeius^qd non habetmateriameftfemper,

&inactu.intelle<ftiiaut eius,qd habet matena,cftinpotentia. D.d. lftis
J
igiturnon eftintelIe<ftus&c.i.iftaigit intelle<ftapnhoc,fquiafuntintel-
lectainpotentia,non habentintclim.Intell'senim attributus iftis noeft
nififormxMftorumabfttac^bea mnrena.&ideoiftarformx refpecftu eo-
rum noneruntintclIe<fi:xina<ftu.i.noncomprehenfx'abeis,neq;perea»
erunt intellioentia:& ln refpedu ilhus,quod abftrahat ea a matcriis fuis*
cruntintelleCtain a<ftu,&pereacritintelligens,&illaperillameandein-
tcntioncmetunt nonintelligentia. Ethoccft complementum fermo-
nisindiflblutioneprxdicftxquxfhonis.Illcenimfermo coegitnosadal Rcfumft
tcruduoru.Si.n.intellsfuentidem cu lntellecfrom intelletftu matenali* opncppp
neceflecft vtfintalixres^quxfunrextiaaiamintclligenres.Siveroaliud, " ta Sit.c8i
,}1
rtfitinteirmperintentionemineo.quapplndiget in eflendo intellectu
intellecftu.&hocproceditininfinitum. Diflblutioigituriftiusqonisefti solutid
cjmintentio,perquaintelle<ftusmatcrialisfitintclleausina<ftu ,eft quia ciufderii;
eft
 . , .

De Anima
eft intelleclum in actu, Intenrio vero, per quam rcs, quajfuntextra ani* 3
mam,funtentia,cftquiafunt intelleda? in poteutia. & > fiefientinattu,
tunc eflent intelligentes.

De intelleflu agente, Cap, J

•~V Voniamautemficutinomninatura
Vot eftaliquid,hocqui*
demmateriavnicuiq?generi,hocautem eft potentiao*
mniailla: alterum autem caufa <5dfacliuum q> in fa^ ,

ciendoTmnia, ut ars ad materiam fuftinuit; neceffe &C in anima. ,

t as eiTe differentias,

Qupmam autem ut m nmuerfa natura efi altejuid , alterum mate-

ria cuicLVenen: quodideoftc efi,quodpotentia eft illa omnia: alterum
caufa cr effeclumm, eo quod omnia effictat:qu<e res ufu uent t tn arte ^
m
Jicum materia comfaretur: tta ettam amma hac adjint diffcren~
ti& necejfe ejl

Et quia,quemadmoduminnaturaeftaliquid in vnoquoque
genere,quodeftmateria,&eftillud,quodeftilIaomnia inpoten
tia:Sd aliud,quod eft caufa,& ages,ck hoc eft illud , propter quod
agi t quidlibet,ficut difpofitio artificii apud materiam;neceffe eft
vtinanimaexiftanthaedifferentig, %

17 Cum declarauit naturamintelleCl:us,qui eftinpotentia, &quicftir*

a&u,&deditdifferentiaminteripfum&virtutemimaginationis,incct-
pitdeclaraie9neceflariuefttertiumgenusintelle<5tusefle:&eftintellige
tiaa^ens,qua;facitintelleclum, quieftinpoteiinajefleintelleduinadu.
Etdixit,q?itaeftin ponendo intelligentiam agenteminhocgenereen-
tium ficuteftdifpofitioinomnibusrebusnaturalibus. quemadmodum
enimnecefleeftinunoquoquegenerererumnaturaliumgenerabilium *
&corruptibiliumefletnaexnacurailliusgeneris,&eiattributa,agens,fI
patiens,&fa<5tum,itadcbetefleininteIledu.Etdixit. Etquia,quemod-
modum in natura.i.& quiaita eft hoc ficut in rebus naturalibus.i.& quia
confvderatio de aia e cofyderatio naturalis,quia anima eft vnum entium
naturalium :rebusautem naturalibuscommune eft vt habeant invno
quoq; ^enere materiam,&eft i!lud,quod eft in potetia omnia,qua: funt
ni illo ocnere, & aliud,q-> eft caufa & agens, & eft iilud, propter quod ge-
neraturomne, quodeftilliusgeneris, ficuteft artificiumapudmatena;
necefle cft, v t ha: tres differentise fint in anima

EteftintellectuSjhicquidemtalis^inomniafieritille vero,in
omniafacere:ficuthabitusquidam,ticutlumen.quodam,n.mo*
do cc iumen facit potentia exifttaces colores,actu colores,
Atcli
 1

Lib er Tertius. 16
10 V fi . o*f& ffl quiJam inteUetlws talvs , ijuoJ ommaflat: auiJam, ejuoi
^ omma faciat, ueluti hahitm quiJam ,
pennJe aclumen nam lumen
:

quoque quoJammoJo facit allu colores,eos qmfur.t potentia colores.

Oportet igi tur vt in ea fit intelle<ftus,qui eft intellecftus , fecun^

dum qu6d elficitur omne:c\: intellecT:us,qui eftintelle<ftus,fecun'
dum quod facit ipfum intelligcreomne.&intelleiftus, fecundum
q>intelligitomne,eftquaii habitus,quieftquafilujc. lux.n.quo
quomodo etiafacitcolores,quifuntinpotentia:coloresinarfcu»
aS D.Et,cum necc-fleefl lnueniri io parrea!a:,qua: df intellectus , iftas tres JnteWpof
eo (it pars,q ux dicitur mtcllcct us, fm q> efrici J^J^ 't'
differentias,necefle eft vt i q
m
turomne,modo(imiIitudinis,&receptionis:&q>ineafitetiamfecunda finiiitudi
pars,quaedicitintelle&us,(ecundiiqu6dfacitifturn intelle&um,quieft nis,&rece
inpotetia.intelligcreomniainaCtu.Caufa.n.propteiquafacitintellecJtri, ptioi$. ld£
c
51 quie(tinpotentia,intdligeieomniainadu,nihilaliudcni(icpYit la&u. i ,'g

hocenim,quiaeft in a<ftu,e(t caufa vt mtclligat in aiftu omnia & q?in ea

"
B :

etiam fittertiapars,qua:df intellectusfrncptacit oeintelfm inpotctiaee

inteHminactu.Etdixit.Oportetigif^&c.&intendit per iftumintelleclii
J
materialem h?cigit e(tfuade(criptiopra:di(fta.D.d.&intellci5tus(ecundii
€p facit ipfum mtelligere oe.& lntendit per iltum,illud quod fit, quod eft
jnhabitu.Ethocpronome\ipfum,poteft referriadintelledum matetia-
lem,ficu t diximus:& poteft referri ad homine intelligente. & oportet ad-
dereinfermonefecunduop facitipfum mtelligeteomneex fe, &quando
volueri t.harc eni m eft dcfinitio huius habitus.f! vt habens habitum intel-
ligatperipfumillud,quode(l fibiproprifiexfe:&quando voluerit,ab(q-,
eoquod indigeat in hocaliquo extrinfeco.D.d.& intellectus fecundum , Definitio
hoc,quod
cj>intelligit,&c.&intcndit per iftuintclligentiaagente.&per habitus.

dixitintelhgit omne,quafialiquishabitus,intendit q>facitocmremin^

_ telledta m actu,poftquaerat m potentia,quafi habitus& forma. D.d.qui
eftquafilux,&c.mododatmodu,eiquoopottuit po.nere inaia intelli-
eentiaagente.noenim poflumusdicete cp ptoportio intelle<5tusa2entis
o o ,10- - i-l r<».* ,- °<•, .
Arsiponu
in aia ad intellectu gencratu elt , hcut proportio artihcij ad artihciatum forma to
-

omnibusmodis.arsenimimponit forma in tota materia abfq-,eoq> in tama,al>i"

materiafitaIiquidexiftensdemtemioneforma:,antequaartificiiimfece ^f^g» '"
tunchomo Hj„
riteam.&none(titaininteIlei5tu.qni,(iitaeflctin intelledtu R fJ
Qdcxnsd
• 1 - 1-
1 111-i t-•
r c
nonindigeretincoprehendcdointelligiDilia lenlu,neq; lmaginationc: mtencne
immointelledaperueniretin intellectu matcriale"ab lntellectuagente, forz r anq
_ , abfq;eocpuclleftusmaterialisidioeietafpicercformas(enfibiles.t
r Neq; a"' n ciuk
Tlntentio- -, l n ,. _. ° . n a.- cefttfcmr.
r .r~i mouetesintellcctu
-
nesimagi ctiapoltumusdicerecpintetionesimaginatanintlola: u^ 6 }

natx non mar.eriale,&extrahenteseudepor.entiain acftii . Quonia,(v itaeflct,tunc ca.^. &.i.

funt folc, nulladifterentiaeflet intcr vie,&indiuiduum : & tuncintelleclus ellet phy.i.z.fc
niouentes
degenere virtutis imatnnatiux.Vndeneceflceft cu hoc, quod pofuimus K&.°* c «

quodproportiointcntionumimaginatarum ad lntcllcctum matcnak c .,^. , ; 7

DeAnim.cuco.Aucr. X ellMe. c.iv
 3

Dc Anirfia
rftfictitproportio'ienfibiliumadfenfus,vt Arifipofldicet^pbncrealium D
.motoremefie,qui faciteasmoucreinaclu mtellertum materiale: &hoc •
nihileftaliudqua^Tifacereeasintellecl:aina(ftu,abftniliendoeas a matc-
tia. Et,quia harcintenciocogensad ponendum inrelledtum a»entem a»
liumi materiali,&formis rerum,quasintellcdusmaterialiscc-mprehe-
fimilisintentiom,propter quam vifusindigetlucetcum hoccpa-
dit,eft
gens&recipicnsaliafuntaIuce:conrentusfuit in notificandohuncmo-
dum perhocexemplum.& quafi d.&modus,quicoegit nosadponendu
intellect.umagetitem,idem eltcum modo,propterquemindiget vifusfu
ce.Quemadmodum enim vifusnon mouetur acoloribus,nili quado fu*c
ritin acl:u:quodnoncomp!etur nifilticepra?fente,eum ipfa fitextrahens •

eosa potentiainadtum:itaetiam intcntionesimaginatxnon mouentin

teliectum marerialem,nifiquando fueriutintellecftxinadu: quodnopfi
citureisnifi aliquoprxfente,quod fitintelle&usin ac"tu. Et fuit necefle
Ptgreflio. attruibuerehasduasadionesin nobisaix,f reciperemrellYn, &facerecl5f,
Sionlesre
quauisagens&recipifs fintfubftatixxterna^pphocquiahxduaf aclio- E
tUiftae fuc nesreducixfuntadnfam volunt3tc,f. abftraheremteliecta^&inteiligere
uinram_ ea. Abitrahcre.n.mhil eftaliud t; facere intftioncs imaajnatas in actu,
voluntate poftquaerant inpotentia.Intellioereaiirnihil eftaliud qua reciperchas
r
„"
jnte i] e .
intetiones.Ciimenim inuenimusidem transferrf in fuo efie de ordine
-ti &ftel in ordinem,f intetionesimaoinatas,diximuscpnecefieeft vthoc fit aca
Etgeteea. agcntc,&rccipicnte.recipiensigiture!t matenalis,& agcns cft, efficrens.
")**" dc. £t,cum inucnimusnosagereperhasduasvirtutes,cum volucrtmus: &
hic ;6.'
nihilagit nifi perfuam fbrmarideo fuirnecefleattiibuerenobishasduas
uimlegit virtutesintellectus. Etintelleftus,qui eitabffrahereintellcctum,&crea F
lefpicere. iceum,nccef1eeftvt prxcedatin nobisintellectum, quieft recipereeumi
•';.i,lla
l'f Et Alex.tdixitqu6drcdiuscftdefcnbcremtellcCtum,quieftinnobis tideinfr*
7
i^rma ide perfuam virtutem agentem,non perpatientcm:cum |ufno,& reccptio
>.ph.i7.i communcfintinteIlecT:ui,&fcnfibus^& virtutibusdiftmctFuis.adtro.il. €
.'eGe. 53.propriaei:&eftmeliusvttesdefcnbaturperfuamadioneni Dico etia .
a
-
^^
r'depro'
h° cnone fl enece fte° mm ^
'"°<l om,n ocnomen pafho dtccrctur eis m abArilto.
hoc~i.de modo vniuocomon enim diciturnifi modoxquiuoco. Etomniadicta fu*»* ,ta »

ara c 14. ab Arift.in hocfuntita,cp vniuerialianullum habentefieextraanimam!

1 anu
&V 'i
}
i.iq.ihoc cjuodintenditPIato.qmfi itaefict,nonindigeretponete intclPm agete\
extraa r a .

Ethicintelle&usfeparabilis&Iimpasfibilis.Sc' immiftus,fub' ^"'fjl

ftantiaacluens :femperenimhonorabiliuseftagenspatiente:& T.Saia. c.

principium materia Jdem autem eftfecundumactum fcictia.rew 8.i,deaiai

c.6o.i.Me
1 1 -i- I r
257 &W tnteuecim fepdrdbtlis ejt,& non mtxtm,0" impdtibuis,^ H 6. 16» .

e
'
fmfubjtdnttd operdtto.femper emm dgenspdttente,cr principinm md *7*J* Z
tertd nohtltm efi.idem
J
dtttem efi
J
fctentid qn* dtln efi,quodres tpft. M& 57.
* *
Me. 4*
Etifteinrel}edusetiameftabftracT:us ) nonmixtus nequepaC' 14. 11.17*
)
•'*'•
'
libilis^ eft in fua fubftantia acuo, Agens enim femper cft nobi; Mc
?f c ** '
*
. lius
 Libcr TfertKfe iCi
A
r
lius }>atiente , cVprincipium nobilius materia . Ec fcientia in atfhi
eadem eft cum re
l 9 Ciim deciarauitfeaindumgenusefleinrellectus, &eftagens,incotpic
facerecompatationem intereum & materiale,&dixir Etifteinrelleetus
.

etiam,&c.i.&ifteetiam intellectuseftabftractus, ficutmaterialis: & cft

etiam non pafhbilis,neq-, mixtus,ficutille. Et,ciim narrauitea,inquibus
communicantintellectui materiali,deditdifpo(itionem propriamintellc
clui agenti,& dixit & cft in (iia fubftnria acrio.i.q-* no cft ln co potcntia ad
eliquid,ficut inintelleclu rccipientc eftpotcntiaad recipiendum formas.
inrelligcnrtaenim a<jcnsnihii intelligitcyeis.qu.Tfunrhic. Etfuitnccef Int cui£-n
fe vt inrelligcntiaagcnsbtabftrac.ta.& u6mixra,nc<i; Pflflihilis,(ecundu
njhihui-
qii6deftage.isomncsfotpin<;inr'..I!<-da t Siig-turcflrt mixta, non cflet LigUcxeu
-.

agcnsomnesformas:(icutrim neoeffc vtintdfectusmarcrialis, fm cj» e(t q fut hic.

Tlic-
rccipiensomnesformasfttetiniv <ibftraclus,& nonmixtus. (jniji non ^
* eflctabftrachis,haberctfmmani hanclingularemi&runcnecefleclletal-
trrum duorum,(cilicrraut vt rec*iperetfe.& tunc motor in eo eflet mo-
tum,aut vtnon rccipcrctomncsfpcciesformaruin. Et (lmihtcr, (iintcl-
lujentiaagcnsdlet inixta cum matcria,tuncnccc(Tcc(ltraut Yt intelligc-
rct&crearct (c,aur non creareroinnesfbrmas. Qjj.eiaitur tftdifrere-
<iai:ucrhasdiiasdemon(tra:ioncsiii con(idci?ndopercas:funtcnim val
deconfimiles.&mirum eftquomodoomiicsconcedunthancdemonftra
tinnem elic i eram dc intellectu,fcilicet agente,& non conueniunt in de-
monftrp.tioncdeinrellcifru matcnali:&licctetiam <inr valdeconfimiles,
opcrtctconcedcnrcm alrcram ctiam concedcrc aliam
ita q> Et poflu- .

dcbct cfle non mixrus ex udicio,& cius

liiu^ fcirc cjMntcllcctus materialrs i

compiebenfione C^uiaenimiudicamuspcripfum resinfinirasin nume» p er fte i«\ w

roin propo(itir>nevniuertali:&eftmanifeftum cj? virtutesanimx iudi- male iudi
cantes,fci!icetindiuiduales,&mixrxnoniudicanrnifiintentioncsfiniras, tamusin-
conringitfm conucrfionem oppofiticpillud,quod non ludicat intcntio- nn ta o j.
'
1

C ncsn"nitas,nccc(iccft vtnon fit virtusanimxmixta.&,ciim huicconiun- ^ vid .

xerunusq> intellectusjnaterialisiudicar rcs mfiniras & non acquifitasa hocj.Me.

(enfu,&(p noniudicatintcntioncsfinitas:continoet vtfit virrusnon mix n&y bS
ta. Aucmpaccautem videturconcederehancpiopofitionc cflc veram &, Mc -

I4* £
ovni-
incpiftolacxpcdnionis,(cilicctq-. virtus,percjiiaiudicamus iudic '

ueriah cft infinira:fedexiftimauirhanc virtutem cflcm inrelle&um ag£

tcm fm manifeltum fui fcrmonisillic, Et non eftna.iudicium enim,&:
diftinctio nonattribuitm in nobisnifi intellecrui marcnali.& Auic.certe
vtcbatnrhacpropofitione:&c(t veram fe. f t,ciim notificnuftqi intelle
crus ngensdifferramareriali,incoqiagensicfnpcreft puraactio,materia
lisafitcft vti fiq;,pp rcs,qux funt hic,<iedit cam finalem in hoc,& d. Ages
n.fcmpcrcftnobiliuspaticntc.i.&iftcfcmpcftin fuafubftantiaadtio :&
ilicinucniun vtiaq;difpone Quiaiam dcdaratii eftqiproportio intelii
?.gcntisadintcllccturn,parien:crncft ficut proportio pnncipii mouentis
X ij quoquo
 : *

Dc Anima
ouoqnomodoad materiam motam.agenscnim femper nobiliuieft pa- B
tiente,&principiumnobiIiusmatcria. ttidcoopinandum eftfecundu
Arifto.cpvltimusintelledtusabftradoruminordine eft ifte intclleftus
rnaterialis.Adioenim eiuseftdiminutaabadtioneillorum :cum aclio
eiusmagisvidetureflepafiioquJim a&io: nonquiaeftaliud, per quod
differatifteintelle£tusabintellecluagente,nifiperhancintentionemta-
tum.Quoniam,quemadmodum nofcimusmultitudinem intellecluum
tludiciii tibftractorum,nifi per diuerfitatem adtionum eorum , itaetiam non fci-
eftal^di liatcm iftiusintelledusmaterialisabintellcduagetc,nifipct
mus di uer {

nuiitdicu diuerfuatem
fuarumadtioiuuru Et,quemadmodum intellc&uiagenti
achovero accidit vtquandoq,agatin resexdtenteshic&quaudoq-, non, itaiftiac
noe i ca. ciditvtquiindoq, iudicetresexiftenteshic,&quandoq; non feddifferut
tantum m n0 c,qj iudicium t eft aliquid
jjfeftioms
in capitulo perfe&ionisiudicis

hfc^ph. aclio aut-m noneft fecundumillum modum m

capitulo perfe&ionis a-
19 & z. cT «rentis. Confyderaigiturhoc,quoniameftdifferentiaintcrhos duosin-
Aia.159- ^lle(Stus.&,nifihoccflet,nullaefIetalietasintereos. OAlex.fi hoc no-
Exclama-
m ^ o me lle&usmaterialisnonfignificafletapud Arifto.nifiprarparatio-
j

aIcx. nemtantum,quomodofaccrcthanccomparationeminter ipfum &in-

tellcclum agentem.fin dando ea in quibusconueniut,& ea in quibus dif
fcrunt? D.d.EtfcientiamacTruidemeftcum re.&innuit,vtreputo, ali-
quod ptoprium intelle&ui agenti,in quo differt a materiali.f.q? in intclli
pcntia agcntefcicntia in aclu eadem eftcum fcito.& noneft ficin intellc
&u materiali,cum fuum intelleclum cft res.qua: non eft in fe intelle<5tus.
EtjCunotificauitcpfuafubftatiaeftfuaadio.dediteamfuphoCj&dixit.

Qux vero fecundum potcntiam prior in vno efhomnino aute

tempore.fed non aliquando quidem intelligit:aliquando ve
tiecj;

ro non intelligit.Separatus autem eft folum hoc quod verc eft: dC

hoc folum immortalecV perpetuum eft.Non reminifcimur aute;
quiahocquidemimpasfibile:pasfiuusverointclkduscorrupti^F
bilis } c\I fine hoc nihil intclligit anima.
ua|
E4 uero quxpotentta efi,prior tempore efi in uno-omnino tterone te JJ j3J 1
8 °F M
fore quidem.fed non wterdum inteUigit,£r wterdum no
' mtelligit.ubi

atttemfeparatusfueritjtunc cfi folum id tfuod reuera cfi:f? hoc folum

tfi immort.de rjr

xtcrnttmfed non memimmus :quia hoc quidem im-
fattbde ett : tntelletlus autem fafiutts corruf>tibdis,crmhdjtnee0
WteUigtt.
Etquod eft in potentia,eft prius tcmpore indiuiduo. vniuerfa
literautem no cix neq; in tepore.necj? eft qnqj intelhgens, S>C qnq*
lion intelligens.Et^cu fuerit abftracftus,cft quod eft tm,non mor^
talis.Et non rememoramur quia ifteeft non pasfibilis.cV intelle-
?

<3us pasfibihs eit corruptibilis^ fine hoc nihil intelligit.

Iftud
 LiberTertius 16$
1% Iftudcapitulumpotintelligi tribusmodis.Quorum vnuseft fmopi-,
A nionem Alex.EtfecundusfmopinionemTheophrafti,&aliorumexpo Expoalex.

fiforum.Ettcrtiusfm opinionem,quam nosnarrauimus & eft magis :

manifefiu fm vcrba. Poteft.n.intelligi fm Alex.q?intendebatperintel-

lcctom in potentiapra:parationem exiflentem incoplexionehumana.C
Cp potcntia & prarparatio,qu£ eft in hole ad recipiendu intelFm in refpe-
clu vniufcuiufq; indiuiduijfpriortpeintellectuagente: fimpFrautintcl
lcciusagenseftprior. Er,cum dixit.neqieftqnq;intelligens,&qnq-,n6.
intenditintelleftumagcntem.Er,cunidixit.Et,cum fuentabftra&us,eft
quodefttantum.non mortalis.intenditq>ifteiiitelIe<5tus,cum fueritco-
pulatnsin nobis,&intellexenmusperi!lum aliaentia,fin quod eftfor-
ma nobis ipfc folus, tunc inter partcs intelle&useft no mortalis. D.d.Et
ron remcmoramur,&c.ha:ceftqua:ftiocircaintelIec1am agetem,fm q>*
copuIaturnobis,&intelIigimusperillurn.Poteft.n.quisdicerecp, ciiin in
tellexerimusperaliquodxternum,necefleeftvt intelli^amus per illud
B idem pottmortem,ficiuante.&dixitrefpondendocpinrtIIectusiftc non
copulatur nobis,nifi mediante efle intellectus materialis generabilis &
corruptibilisinnobis:&,cuifteintellectusfueritcorruptusin nobis,neq;
remcmorabimur.rorteigitur Alex.itaexpofuithoccapifuIum:licetn6
idcrimusexpofitionemfuaminhoclibio. Themiftius autemintclli ErpSTh.
gitpcr intelFm,quieftinpotentia,inte!l'm materialem abftractum,cuius *-" e Aja
^*' 1
cfTedcmonfiratum eft.Etintelligitper »nte!Fm,ciiiusfecitcomparaftione" *

cum hocintclFmagentem,fm cpcontinuaturcum intell'u,quieftinpo-

tentia,&hocquidem eftintelleCtusfpeculatiuusapudipfum. Et,cvimdi-
xit.&non qnq;intelIigit,&qnq;nonintelligit.intei!iaitagentem,fmc]>
non tangitintelFm materialem.Er,cud.Er,cum fueritabltratftus, eftcpe
tantum non mortalis,intendit intellecftum agentem,fm cp eftforma intd
lectuimateriali.&hoceft intelleclusfpeculatiuusapud ipfum.&eritifta
q6contraintelIectumagentcm,fniq?tangit intellm materialem :& etfc
C fpecuIatiuus,fmq?eftfoimaintellecftuimateriaIi:&hoceltinteIlecl'ipe-
culatiuus.Sed,cum dixit.Etnon rememoramur. dicirq? remotumeft vt
ittadubitatioab Arift.fitcircaintelle<ftum,nififm q> intelledtus agescft
formainnobis.Dicitenim cj>ponentiinteIle<ftum aocntcm eflc a:ternu,
&intellc<ftum fpeculatiuum eflenona:ternum,non contingithsc qo.C
quarcnon rememoramurpoft morteffi,quod intelligimusin vita, E c
scietiaexi
cft,ficutdxit.ponereenim iftam qonemcircaintellc-ctumagcntemjfm ftesm no
q^e adcptus:vt Alex.dicir,remotueft.Scientiaenimexiftensin nobisin bis in 6t-

difpofinoneadcptionisarquiuoce diciturcum fcientiain nobis exiftentc 'P°|} earf

':

pernatura,&difcliplinam.Ifta jgiturqo,vtapparet, noneftnifiin ftfetia

uoce"^*
cxiftentcpcrnatura.Impollibilceft.n.vtifiaqo (it nifi circa cognitione ctlicTaext
a;ternam,cxiftenteni in nobis,autpcrnaturam, vtdicit Themiltius^auc fteteino
pintelftn adcptijin poftremo. QuiaigifhecqoapudThemift. eftcirca s n
^! P^'"'
intrlFmfpecuIdtiuu,&in:tiu fermonis Arift.cft deintelledluasCtcioopi '
"'
„,
natus uit qi mtells fpeculatiuus eft agensapud Arift.fm cp tangi t intclim
f

X iij matcria-
 DeAnima
materialem. ErteftaturfuperoTaiftacx hoc,quoddiritin primorraclx fy
tudeintelPufpeculatiuo.Fecitenim illiceandem qonem,quahic:&dif- '»
fbluiteampei hanccandediflolutione.Dicir.n.iupnncipioiftius hbri.
i.dc Aia lntelfsaiit vf eflealiquafubftantiaexnsin re.&nocorrupi. qm.fi corru-
^66 * peret^tuncmagiseflethocapudfatigationem feneclutis. Etpoflea dedit
modum,exquopollibiIecft vtintellectusfitnocorruptibilis^&intcllige
" ieperipfumeritcorruptibiie,&dixit.EtfoimareperinteIi'm,&c6fydcra
refuntdiuerfa:itacf>intuscorrupeturaiiquodaliud,ipfumautinfenulli
habetoccafionem.Diftin&ioaut&amornonfuntcaanlliusrfed iftius,.
euiuscfthocFrn q?efteius.Etideoet,cumiftecorrumpetur, non reme-
morabimur,ncq;diligemus. Thcmiftiusigf dicitcp fermo eius in 1II0
VicT The. ,tradtatu,in quo dicit,intcllectus aut vf effe fubftantia aliqua exiftes in re,
in.$. dea- &nocorrupi,idem cftcum iIIo,in quo dixithoc.&;cu fuerit abftractus e
1a.ca.3j.
quodefttantum 116 mortalis^xternus.&quoddixithicj&norememora-
mur,quiaifteeftnoiipaflibilis.&inteIJecfuspaflibiliseftcorruptibilis.&
finehocnihilinte!ligit,idem eftcumeo,quodillicdixit,fi&formarepcr E
intelle<ftum,&confyderaiediuer(antur,&c.Etdixitpphoc cp intedebat
hicperintellectum pailibilem partem concupifcibilemanima: iftaenim
parsvf haberealiquar6nem.auicuItatenimadcuncedendumiIlud,quod
. refpicitaTaronahs.Nosaut,cu videmusopinionem Alex. & Themiftii
~xpo
. e fl[ eim p ,&inuenimus verba Arift.manifeftafinnoftram expo-
frjbii es

fitionem,credimuscpiftac(topinioArift.quam nosdiximus, &funtvet

Expo.t 19
bain fc ucra. Qmautverbaeiusapparentiafunrinhoccapitulodeclara-
biturfic. Cumenimdixit.Et ifteintelledusetiaeftabftradus,n5mixt',
neq', paflibilis,loquituiin ituelle>5tuagente.& 116 poffumusahud dicere.
&hxc particula etiam oftendu aliii intelPm efle non palfibilem neq; mi ,

xtum.ttfifrcomparariointereoseft^vtmanifeftumeft.fmcp eft inter

intclPmagente&intelPm materiale^m cpintelPsmateriahscSicatagenti
in miiltisiftarudifipoiuionum.&inhocconuenit nobifcumThen.iftius F
x
Expo.t.10 &diirert-Alex.Et,eum dixit.Etquod eft in potentia,eftpriustempore in
InteU's,q diuiduo.poteft intelligi per tresopinioneseodem modo. Secundum n,
elt in po-
ooftram opinioiienij&Thcmiftiianteile&us.quiellinporentiapriusco
corinuatf
tumati.ircum nol)is,quam intellef5tusagens.&fecundum Alex.intelledt'^
cii nobis, quieft in potentiarritpriorin nobisfecundumefle,aut generationem,
Qintel&a &
noiifecundum continuationem. Et.ciimdixit. vniucrfalitcr autem
gcs.oppo-
noil clt neo: ln tempore,loquiturdeintellcdu,
r
quieft inpotentia.quo-'
fitu dixit U' r r o. j- j •

niam,cuinhientacceptushmpliciter non relpectu mdundui ,tuncnoa

\

s in c.18.
&C\.^6. eiitpiiorintellecluagentealiquomodo prioritatis,fed pofterior abco
Vide cor, omnibusmodis.&ifte(ermoc6uenitvtriq;opinioni,fidicenticp intelle-
Zim.
Et,cum di*
iftiis,cjoieftmpoteiitia,eftgeiierabilis,autnongfneiabiiis.
Pna expo neq;cft quandoq;intelligens,&quandoq; no intclligcns. impoPeeft
K if.
s

bifneqie vtiftefermotntclligatur fm fuum man feftum neq;fm Themiftium ,

,

qhqsintel neq;fm Alcx.Qm hocverbum eft,cu dixit,ncq; qfiq: eft intelligens,&

l'gcs,&c. <juandoq; uon intelligens,iccudueosrefcrturadintclkdtuni agetem.fcd
Themiftiut
 ;

Liber Tertfiis 164

A Themiftius,ncutdi*imus,opinaturcpiindIedusagenseft fpcculatiuus,
fm cprangirintellcdum materialem. Alex.autemopinatur quod lntelle-
ctus,quiettin habitu,&eftfpeculatiuus,e(taluisab intelledu agcnre,&
hocoportetcrcdere. Aruhciumenim ahudeftabartiriciato &agcsaliud Arrificiu
a iu
abado.Secudum fermo,eftiftefecundum fuum
aiitqi nobis apparuir .

manireJtum:&entiHud vcr»um,ctt,relatumad propinquilume dutu: cia;: o,*ci

&eftintelledi]smarenalis,ci!in fuent*adu limpliciter,non m refpcdu g« aluid
indiuidui.Inrclleduseiiim,quidiciturmatena!is,fm q->dixinuis,nonac- abacto.
aC
m tefpcdu foimarnm imagina-
ciditei vtqriq-,inteh'igat,qnqtnon,nifi
D01s
tionisexiftentiumiu viioquoq-,indiuiduo,nonin refpedu fuecici.v.g. q> intdleft*
lion acciditci,vtqriq; mtclligatintelledumequi,&qriq,n6, niliin refpe nrilis.vi
duSocratis.&Plaronis.funpliciterautem &refpedu fpeciei lemper m- dixmVno
tellicrithocvtcuuft fpecicshum.Tnadehci^omnino.quodcftimpolhbi- - j,
,',

U(
le.&rm hocfermoenr fm fuum manifeltu £r,cumdtxit. vniucrfaliter i,-- r c, ->:

autem noncl-Qcqt intnedntenditq- intclledus,quic(tin potentia,cum qncpnon,

! nonfucritacceptusin refpedualiciMusiudiuidui.fedfucritacteptus (im- nilirefpc-
B phciter,&inre(pcducuiu*libetuidiuidui,tuncnoninuenituf ahqii intel ^^{.-,5-^
ligens&aliquando non,fcdlempcriiiueiiitunntelligens. Quemadmo- fpetWpti
dumintelledusagens.cum nonfueriracceptusin tefpeduahcuiusindiui Idc s -.5.
thii.tuncno inucnitur qriq-, abftiahens,& qhq; noabltrahcns: fedfemp * ,? -

inuenitui ahftmliere,ciim acceptusfueritfimphcitcr. idcm enim modus

cftinadioneduorum intellcduum. Etfm hoc,cum dixit.Et,cumfuc-
ritabftradus,cftilhid,qiefttantum no mortaiis,intedit.&,cum fucritab-»
ftradusfm huncmodum,ex hocmodoefttihn6mortalis,n6fm cpacci
piturin i"efpeduindiuidui.Eterirfermocius,in quodixit. Et no remc-
inoramur,&c.fm fuum manifeftu.Cotraenim hancopinionefurgitquc;
ftiopeifede.Dicetcnim quxrcns.Cu intcliacoiafuit nogiiabilia,ncquc
corruptibiJiafm huncniodum,quaren6rememorainur poftmorteco-
C gnitionum babitaru in hac vita.Etdiceturdiflbhiedo,quia rcmemora- Virtusco
tiofitper virrurescoprehenfiuas paflibiles.fmateriales:&funttresvirtu- ij* a - iB »-
tesinhoie,quarumefledeclaiatueftinSenfu& fenfato,f imaginatiua,
.

^a.afoe-
&cogitatiua,&rememoratiua.ifta:enim tres virtutesfuntin hominead wsipone
prxfentadam formam rciimaginatx,qrifenfusfueritabfens. Etideodi- rcinteuo-
dumfuitillicqijcu iftxtrcs virtutesadiuuerint feadinuice, forterepre ne i<JUUX

fcntabutuidiuidunm rei,fmcpel.infuoee,hcetautiiofcntiamusipfum. t |"nfs'c U

Etintendebatluc pcr mtelledum paflibilem tormas imaginationis, i" u0 idmi-
fm qijneasagit virtuscopitatiuajppnahomini. Ifla.n.virtu:cltaliqua duoapud
ro,& adio eiusnihileft ahud qua lponerciutetione formarimaeinationis rcmemo_
p *• 1 '.j ' ,.« ° rationjni
VLidolo cam luo mdiuiduo apud rememorarionem aut diltmguerc eam ab co
. 1

,
aiu iil((m
Stdaexpo apud formationc.Et manifcltu eft q> intelledus.qui dicitur matcrialis,rc g U erc ea
cipitintetioncsimaginataspolthancdiftindionf.Ifteigit inrclfspafli- apud ior-
n ia ,' or ."
bilisncccflariuseftuiformatione. Redeigirurdixit, Etnorcmemora- .

mur,quiaifteen6paflibilis.& lntelleduspaflibihsc' corruptibilis,& i»ne m,^^

hocnihil Itclhgit.i.&rine yauteimaginatiua,&cogitatiuanihilltelligit 6.

X iiij intelle-
 DeAnima
Jntclleclu«,qaidiciturmaterialis.hjeenim virtutesruntquafirc^qaxpf^ H
parantmatenamarcificiadrecipienduma&ionem artificii. harc igitur
eft vna expofnio. Et poteft exponi aho modo,& eft q>,cum dixit,& nort
eftquandoq, ifteintelIigens,&quandoq;nonintelligens, intendit ciim
non fueritacceptus.fecundum q? intelfigir,& formaturaformismateria
libusgenerabilibus&corruptibilibus,fedfueritacceptusfimpliciter,&fc-*
cundumquodintelligitformasabftraclasliberatasa materia,tuncnott
inuenitur quandoq;mtelligens&quando.q;iioninteIligens,(edinuenie
turineademforma.v.g.in modo,perquemintelligit.inteIle£tum agen-
temrcuiusproportioeftadipfum^ficutdiximus^ficutlucisaddiaphanu. i

Opinandumeftenim cpifteintelle£tus,quieft inpotencia,cum declara-t

tum eft q? ef t anernus,& q? innatus eft perfici per formas materiales , di*-
gnioreft vtficinnatuspetficiperformasnon materiales, quaefunt intel-
ledasin fe:fed non rn primo copulatur nobifcum ex hoc modo,fed in po-i
ftremo,quando perficiturgeneratiointelledtus,qui eftinhabitu,vt de«
clarabimuspoft. Etfecundumhancexpofitionem,cum dixit. Et,cufue- E
ritabftra<£tuseft,q)efttantum non morcalis,innuicincellec~tum materia- •

lem,fecundum q?perficicurperinrel!eclum agentem,quando fueritco-

pulatusnobilcumexhocmodo,deindeabftrahitur. Et forte innuit iu-
telleclum.materialemiiifuacontinuationeprimanobifcum.fcontinua-
tione,quajeftpet naturam. &appropriauitipfum pet hanc particula tm,
annucndo ad corruptionem mtellecius,qui eft in habitu ex modo , p qu6
eftcorruptibilis.EtvPr,quandoquisintuebiturintellec"him materialem
cum intellectu agente,apparebunt efle duo vno modo,& vnum alio mo-
do.Suntenimduoperdiuerfitatemadtioniseoru.aclioenim intelledtuf
agentiseftgenerareriftiusautem informari.Suntautevnum,quiaintelle
c"tusmatenalisperficiturperagentem,&intelligitipfum .Etexhoc mo-
dodicimus q^intelledtuscontinuatusnobifcumapparentineo duxvit*
tutes.quarum vnaeftac"tiua,&aliaeftdegenerevirrutum pafliuarum. *
Ilic Tnuit
Etquabeneaflimilatiilum Alex.igni.fgnisenimeftinnatusaherareoe'
dion^di corpuspervirtutemexiftentem ineorfedtamecum hocpatiturquoquo F
i.d Gc.53 modoabeo,quodalterat:&alTimilaturcum eoaliquomodofimilitudt<-
&.;.ph.R. nis.i.acquiritabeoformamigneam minoreformaigneaalterante, harc
& 4. Me- enimdifpoficio valdeeftfimitisdifponi intellsacentiscu paffibili,&cum
intellectis,qu2f generat.eltenimagensea vno modo,& recipiens ea alio
modo. Etfm hoceritfermo,in quodix:t,&non rememoramur,&c.dif-
fblutioqonis,qua;fecit Antiquosexpofitoiescredereintellecium, qui eft
inhabiru,effea?rernum:&fecit Alex.opinariintelim materialem eitege-
nerabilem &corrupcibi!em,inquadicebacurquoinre!l'aanobisfanEno ..

a-ternacnm hocqiintelleclusettanernus.&recipienscft arternu.Etqua- ••.

fi d.refpondedo qj ca in hoceft,quia intelleclus materialis nihil intelligit

fineintelfu paffibil^Hcetfuages.&rccipiesfit ficutcSpiehenderecolore.

color.n.n6efl,!icctluxfit& vifusfit.nifi coloratii fit. Ettucfm quaiftarfi
exponum dicat literaerucoucniens vcrbis Arift.&fuisdcmonitrationi-
bus
 Liber Temus 5
1 6
A busfinealiqUacentr^didtione.autexJtuamanifeftofuiiermonis.Et io Ndeft re
noneftre&e vtiin dcxftrina verbisa?quiuocis,ni(iin eis,qtia:licet (intdi ^ " ltt
11 1

r l • •
/t- 1 t
ao&rina
uerfa, tamenconueniuntin omnibusintentionibus,de quibus poflunt
1

^biseoul
eiici. Etdemonftrarquod intcndebat hic per intellectum pafhbtlem uoci$,nifi
virtutem tmaginatiiiamhumanam hoc, quodceciditin aliatranslario- ioe«»W8
in c
flelocoeius,quoddixic,qu6deftnonpa(Iibilis,&intelIecT:iispaflibilis, j" c '
-
f
tftcorruptibtlis.Dictr.n.iniIlatranslatione,&quodinduxitnosaddicen coueniur
dum q> ifte mtellectus non alteratur , neq patitur
;
, eil q> exi ftimano eft i oibus fr»

imaginatiointelleduspaiTtbilfi, &quodcorrumpitur &noncompre- *5 tionijk*

henditintelledum^&nihilintelligitfineimaginatione.Hocnomenigi- •| ?S^'
r (

turititelledtusfecundum hocdicitur in hocli.quatuor modis. dicitur.n. co(Ite.2..c?

deintellectu marcriah:&de intellectu, quieft inhabitu:&deimellectu aia.co.jo.
agente:&virtutcimaginatiua. Etdebesfcirequodnulla differentiaeft Hoc no **

fecundumexpofitioncmThemtftii.& Antiquorum cxpo(itorum,&opi j^au^d*

nionem Platonisin hoccpintellectaexiftentiain nobisfunta:terna,&ad quatuor.
difcefcftrememoran fed Platodixit q>iftaintelle<ftafuntin nobisqiiq;, rnodis.
&quandoquenon, propterhoc,qu6dfubtectum prxparaturquandoq;
D adrecipiendumeaquandoque, &qnandoquenon : &ipfainfeitafunt:
antequam recipiamus, ficutpoft:&itaflintextraaTam ,(icutmanima.
Thcmiftiusautemdixit.&hocicilicetcpquandoquefunt copulata, &
quandoquenon,acciditeispropter naturamrecipientis.Opinatur.enim
ejuodiiitcllectusagensnon eft innatusconrinuari nobifcum in primo,
nififeciindumcptangitintellectiim materialem.&ideoacciditefex hoc
rnododiminutio ifta, cum continuatiocil intentionibus imaoinatiseft:
vno modoquafi receptio,& alio modo quafi adtio & ideo in telle&asut
:

in eo in difipofitionediuerfa ;i fuo efle in intellectu agente . Et fiducia in

intelligendo liac opinioncm eft q? caufa mouens Arfft ad ponendum in-
tellectummaterialemefienoneft.quiaefHiicintellectum factum:fedca
inhoc c(t,aiitquia,ciifueritinuenta intelleCla,qua:funtin nobisfecun-
dumdifpofitionesnonconuenieutes intcllcclibusfimplicibus,tunc fuit
*""
dictumq>ifteintelle<ftus,quieftin nobis,eftcompofitusexeo, quodeft
agente,&ex eo quod e(t in potentia aut quia conti-
in actu,fi mtellectu , :

nuatioeiusfecundumhancopiiiionemeft fimihsgenerationi,&aflimi
laturagcnti&patienti.fiu fuacontinuationecu intentionibusimaoina-
tionis.Secundumigiturhancopinionemagens,&patiens,&facturnerut •&ju*
idem.&eftdictumabiftistribusdifipofitiontbusperduierfitatem , qua: eftagens,
acciditei. Nosautem opinamurqi non mouitipfum ad ponendumin- paciens,&
telleclum agentcm nifi hoc , cpintellecta fpcculanua funt trenerar.i fecun <**&"• V'3
dum modum,quem diximus'. Confyderaergohoc,quoniam eft diflc-
cap L Jn
rentiaiiuert!tasrresopiniones,ficiIicetFlatonis,&Themiftij,&opinio- TheHuft,
nemnoftra.&rmexpo(itioneThemiftii,noindigeifiiiiflisinceflcclisni
fiadponendum inteilecTum materialem ranrum autintellectum mate- ,

rialcm.&agenremfecundum modumfimilitudinis. vbi.n.non eft vcr«

generatio,non eft agens.Etnos conuenimus cum Alex.in modo ponen-
di
 : .

DcAnima
"
oMintelleclum acn-remi&differimosabeoiniia-ura inrellexftusmatera- J)

lis.&dirrerimusaThemiiboia naturaintc-ilectii.<;,quicftin habitu, &in

modooonendi imellewtum agentem.& nosetiam quoquo modoconue
nimuscum Alexan innatura intelleitus.quieftin habitu,&aIio moda
difterimus. H£igiturfuntdifFereiitie,quibusdiuidunturopinioticsar-
tnbuue Arilt. Etdebesfcireq? vfus,&exercitium funtcauis eius.quod
apparetdepotentiaintelle<ftusagentis,quieftin nobisad abfirahendum,
&intellectusmarerialisadrecipieiidum :funt(dicojcaufa:propterhabitii
cxiltentem per vfum ,& exercitium in intelleclu pafhbili,& corrupubilii
quem vocafuit Anfipafiibilem &dicicaperreipfum corrumpi.&,fi non,
contingeret vt virtus, quxeflin nobisagcnsintellectaeiretmaterialis, &
fimilitervutus paflibihs. Etideonullus poteft rationari perhocfuper
PrtmoTq
^ QC(^ i nte ll ec^ US materialisadmifcetur corpon . Illudenim quoddixit
nurnerat" opinansipfum efleadmixtumin refponfioneiftius fermonisin
intelle-

cjuamcr ctuagente, dicimusnosin refponfioneeiusin intellevftumatenali.t Et

e&ftjpQ
p er i^ um
intellectum.quem vocat Arift. pallibilem , diuerfanturhomi-
nesinquatuor virtutibusdicftisinTopicis,quas Alfarabiusnumerauitin E
Torica
n.&Ci.To Elenchis. Etpenftum intellec5tumdirierthomoabaliisanimalibus.&,fi
pi.ca.jvin non.tuncnecefie elletvtcontinuatio intellectusagentis&recipientiscu
numerat modo Inteilectusquidem operanuus difrerta
an i ma i,b use flet eodem .

r
\u-tut« fpeculatiuo perdiuerfitatem preparationisexiftentisinhocintelle&u.his
moralcs. igitur dcclarausreuertamurad noftiam viam,&dicamus.
•
t Per intel

Be intelhgililibus,ipfius inlellectns obiectif , quibusq; ipfius intelUctttt

vocat Aii-
Ito.pasfi - operaiionibus intclligimtur. Q.'ap. 5

bi ediuer

y Indiuifibiliumquidem igiturinielligentiajinhiseftjCircaquc
_ ,

fanf Toua
l!
noneitfalfum:inquibusautem&fa".lum iam&verueft,com
f?dS? I
in Top'& -*• qux vnu fut,
pofitioquaedaiam intellecftuum etr,ficuteorum
piftuitel- quemadmodumEmpedoelesdixit. veremultorum quidemca^ »
pitafi" c ceruice germinauerunt.pofteacompolita funtcocordia:
•>

dirler"ab
altisaiali- ficcY.hxc,feparata,compofitafunt;utaffymetron cVdiametros,

ln us iqitw induufibilium intelleclio eft , in cjuilus non reperttur

falfitas.in ambus aut repertturfalfitas & uerttas, tn ns demum com

pofitio cju/dam efl conceptuum ,cjuafifint unum.at^, ut
Emped. dix.it.

„ Pullulatampla feges capttum ceruice carentum

deinde compom ^imore: fic etiam h<zc cnm feparata fint ,cqponuntur:
ut m commenfurabilc,^ diameter.
Formareautemresindiuifibileseritiniftisrebus,f.inquibus
jioneftfalfitas,Resautemjnquibus eftverum,c3cfalfum,illud
eft ahqua copoiino tunc ad res intellecftas/ecudum, q> funt en tia,
Sicut
 . ...

Liber Tertius 166

ilSfcutdixit Empedocles,cj»multacapit3 , cV colla difponuntur in
poftrcmo per compofitionem amicitie: ita ctiam funt fepara^
taper compofitionem verbigratiadicereasfimetrurn& diccre
,

diamctrum

%l Cumeompleuitnotificarcfubftanriam tfiuminteliectuu, fcilicetma

terialis,&eiu%quieft in habitu,& agcntis, incacpitconfyderare<?cactio
aibus, & proprietatibus inteilectus & hoc cft , quod rcmanfit de cogni-
.

tioneiftiusvirtutis. Et,quiafamofior difTerentiarum,perquasdiuidi- Famfiof

turactiointellectus, funt dux actiones, quarum vna dicitur forma -
diiarii', j>

rio,&aliafides, incaepic hic notificarc diffcrentiam intcrhasduasactio- quasdiui-

dlTa&ioi
ries,&dixit.FormareautemresindiuifibiIcs,&c.i.apprehendereautercs cclli , su;..
fimplicesnoncompofitaseritperintellcct3,quarnon falfantut,nequcve- riue acho-
rificantur.-quasdicunturinfbrmatio comprchcndercautem abco res ne»quaiu~
.

C compofitaseritperinteUecta,inquibuseft falfitas&vcritas.&contentus vnaci. ior

niatto, t-:
fuitprimadiuifioncfinefccunda:cumoppo£rtum intclligatur perfuum aliafide..
©ppofitum. Deindcdicit, Res autem , in quibus inuenitur vertim & fal- Ide.f.Mc-
fitm.&c.ideftintellcctaautem,in quibusinuenitur veritas&falfitas,c(f U.J4- .

incisaliquacompofitioabintellectu materiah. Intellectusquidcm pri- Oppofit

i

[teUigit ;>
mo lntclligitlimplicia. Si lgitur hrccompofitio fueritconuenicnsen-
fuu oppo-
ti , erit vcra: fi non ,erit falfa
. Et lfta acftio mtellectus ad intcllecta fimi- litii.ld?'."
hscftei,quod Empedo.diatdeactioneamicitiacin encia. Qjiemadmo- prio Ca'
101 &.
dum cnim dixit Empcdo quod multa capita erant feparata a collis dc-
. ,
Ccrli
.

j
.

'
indeamicitiaconeregauitea, &compofuitfimilccum fimili -.ltaintcl- cSfimi .

fccta exiftuntpnmo duiifain intcllcctu materiah. verbigratia diccrc dca.j....

diamctrum quadrati, &dicere aflimetrum larcrum. intcTlcctus enim
intelligit iftaprimofimplicia^detndecomponitea, fciliccc fimctrum ,

autallimetnun fi igituf compofucrit fecundura cns, eft vcruin fi nou,

.

falfum.
Si
 Dc Anima
Si autem fa&orum flc*futurorum tempus cointelligens eftcV ll
componens:falfum enim in compofitione femper eft . cV nanqj fi
album,non albo:aut fi non album albo,componit.contingit aute
&C diuifionem dicereomnia. Sicergo eft non folum falfum aut uc^
rum q> albus Cleon eft,fed &L quod erat,aut erit: vnum autem fa*
ciens hoc intellectns eft vnumquodque.

J»fH. Sin autem pr<eteritorum uelfuturorum,tempus mfuper tntelligent

ey componens.femper emm fdfitas m compojlttone conjiftit.-etemmji
album non album dixent, non album compofuit : porro autem itcet et
diuifionem omnia dtcere: attamen non folum falfnm ejl aut uerum al-
bum effe cleonemfidfuijfe uel fore.quod autem unumfiod^ unnmfd
at , td mtelieclus ejl.
Et fi fuerint prseterita aut futura , tunc cum hoc intelligi t tem>
puSjCVcomponitipfum.Falfitasenimfemper eftincompofitio^ E
rie.quoniam,ciim dixeris album effc non album , iam compofui*
fti non album cum albo^ficut diccns non album Et posfibileeft:
.

dicere omnia efTe diuificnem red non lft ud folum eft verum &C
.

falfum,fcilicet Socratem effe album , feu crim hoc fui t,aut erit , Et
q»facit hoc,cV fuum fimlie vnum eft intellecftus.

tl -

Ideft&, fiillaintelledlafirnpliciafuei"iritferiirn,qu2einnatarfuntcfl!e
autinpraeteritotem pore,autin futuiOjtuncintelle&us intelligitcu illi»
rebus tempus,in quo funt, &pofteacomponecipfum cum eis, & iudica-
bit q> illaj res fuerunr,aut erunt, ficut iudicat q> diametrum eft affimetru
cofta^Et,quianarrauitpnmoq? vcritas&falfitasinueniuncurincompo
fiuone,incapicdedarareq?fa'fitaseftcompofitio,&noiiinuenitur inalt
quaattionumintelledtus,&d.Falfitas.n.fempereftinc6poficione.&r3-
tiocinario fuperhoceft,qm,cum dicicurhocinrealbacp non eftalba,eft g -

compofitiofimilisaddicereinrealba q.efla!ba:licetillud fitfalfum,&

hocveruip- Et,quiaapparecq> afriimatioeft magisdignacompofitioni,
&negatiodiuifioni,dixit.Etpofribilceftdicerc!ncisomnibus,q>funt di
uifio.i.&ficpoflumusdicerenegationem &aifiimationem eflecompo-
firionem,ficutpoflumusdiceie vtrunqjeflediuifionem: Iicctaffirmaticr
rnagisvideauirhaberehocnomenc6pofitio,& negatiohoc nomendmi
fio.qm inafHrmationecomponiturpraedicarum cum fubie&o: innega-
tioneautprimodiuiditincel!ecluspra?dicacumaYubiec?to,&poltcompc»,
nitea. Et,cumdedarauitq> veritas.&falficasacciduntcompofitionire-
rum adinuiccm,dedarauit ct q, hoc idem accidit , quando componit eas
cum tempore,&dixit.Scd non lflud folum eft vcru & falfum,&c.i.& ve-
titas&falficasnonaccidunt folum compolitioni in propofinonibus,in
quibusprardicatumeftnomen,fcdccineis,inquibuspra?dicatumeftver
bum^ver.g.Socratesfuitauterit.D.d.Etc^facitho^&c.i.&qjfa.citha^c,
intelle&a
 .

Libcr Tertius 167

& fntellecla fingulariaefle vnum per compofitionem.poftquam erant mul
ta,cftintelle<ttusmaterialis.Ifte.n.diftinguitinteIledta(implicia,&<:6po-
nitconfimilia.&diuiditdiueria. Oportetenim vt virtuscomprchendes Oportec
llmplicia&compofirafiteadem.qihproportioiftiusvirtutisadintcntio vtuirt*5*

nesformarumimaginacarumdebetefleficutproporriofentientiscomu
^mpi^u
nisadfenfibiliadiuerfa, nonfm
cpapparctdeverbis Auempacciainitio fcctyofi-
fuifi?rmonisdevinuterationaIi,fcilicetqu6dvirtuscompofiuuadebct tauceadc.
eflealia ab imajnnatiua.

IndiuJfibileautequoniamdupIiciterdicitur,auta<ftu,autpo'
tetia,TiihilprohibetintelligereindiuifibiIequumlongitudineni
intelligat.(indiuifibilis.n.a&ualitereft)&in temporeindiuifibi'
li.Similiterenim tempus di uifibile &L indiuifibile, logitudini eft.
Non igi tur eft diccre aliquid in medio intelligerc utruncp.non.n.
xft nifi diuidatur, fed autpotentia:feorfum aute utrunqnntelligcs
dimidiorum,diuidit&tempusfimul.tuncautem utfilongitudi
BnesJiveroeftficutexvtrifque,<S£in temporeeftquodin vtrifqj.
1
pH • Cum autem tndmtfibtle btfartam dicatnr , nthtl prohtbet yuomt-
nus mdiutfbile intelhgat,cnm longttudtnem mtelltgtt (eit entm atln
indiutfibilts)& tn tempore tndimjibili:Jimthter entm tempus dnttji-
fale £T mdtutftbile eji, at^ longttudo. non tgttur dtcerepotejt qutd m
tttro^ dimtdto mtelltgebat.non entm ejijinon dtmdatur ,ntft potentta,
at cumfeorfum tttrum^ dtmtdtorum mtelltgtt , una ettam tempus dt a.l.ianllr

mdit.tuncuero tjuaji longitudmes.quodji ttt ex utnf^ ,crin tempsre fiUl

quodmntrifque
£t,quia indiuifibile eft duobus modis , aut in potentia , aut in
a<flu,nihilprohibethoc,q?quandointeIlexeritIongitudinem,vc
jntelligatindiuifibile,6cilludindiuifibile ina»ftu,&intempore
_ indiuifibili.tempus.n.fm huncmodumeftdiuifibiIe,&indiuiiI
bilc,inlogitudine.Nullus.n.poteftdicereq;intelligitvtrunq3mo
dumeffealiquod,cumnonfit,quoufquediuidatur,fedinpoten>
tia.Scd,cumintellexeritvtrunqueduorumperfe,tuncdiuide^
tur tempus etiam.cY tunc erunt quafi dua: longitudines: congre^
gatacautemintempore, quodeftfupcrcas.
X} Cumdcclarauitq?a&iointellecT:usindiuifibiIiseftin rcbusindiuifibi
libusjincccpithicdeclararccxquomodocontingitciintelligerediuifibi
lia,habcntiaquantitatemintclIe<5rioncindiuifibili,&inte'poreindiuifibi
Ii:&ex quo modo contingit ei vt inrelligat ca mdiuifibilitcr,& m tempo
rcdiuifibili,ficutcftdifpofitioinintcIligcndorcsmultas,&dixit.Et,quia
indiuifibilecft,&c.i.&quia indiuifibile dicitur duobuj modis , potentia,
&actu,poiribilecftdiccicot>intcllcdus lntelligitrescxicbusdiuiliSih-
bus
 :

Dc Anima
feiKpotentia:indiuiribilibusndu,{icudongitujo,&tcrtipti5lafetiS,quo4 9
eitineis,eftindiuifibileinaiftu:&hocfic intelle&ioneindiuifibili,&in
temporeindiuifibili:queadmodum intelligit resindinifibilcsvtroq;-m6*

reccfieeft.n.vtintelligatintentionemindmifibil^mdiuifibilitcrrfiueil-
Iaintentiofueritdiui(tbilisaliquornodo,autnullornodo. Et,ciimdixit
vtintclligatindiuifibiIem,&c.intenditvtiinelligatintentionemindiuiii
bilem:&illudintelle&umeftindiuifibile,&iiMcmporeindiuifibili.D.d.
tepus.n.frnhunc modumeftdiuifibile,&indiuifibile.i.tempus.n.inuettt
tur etiam rnomododiuifibile,&a!io modoindiuifibile, ficutinlongi-
tudine.EtjCumdeclarauit q?intelleftusintelligitmagnitudinem &tcm-
pus,&vniilerfaliteromnc,quodeftindiuifibilcinactu,&diuifibilepot£
naperintellectionemindiuifibilem,& m
tempore indiuifibili :dec!aTa-
uitetiaq>impolfibilee(taliquemdiceTecp intelligeretalia fit permtelfe
ctione"diuifibilem,&intpcdiuifibili, &d. Nullus.n p6tdicere,&c.i.nul
lusigfpotdicef q>,ciim intellecl;usintelligitlinea,n5fubitointelligitca,'
(ed pnmoaliquaparte,&fecudoalia. illje.n.dua?partesnofuntdua;aclu
in linea,doneclmeadiiiidatur,(edtantum funtdux in potentia. &,cum E
d.vtrunq-,modum,intendit vtranq; pancm fine£,&quafid.nullus igi- I

turpotcftdicereq? quado intclleclusintelligit lineam,piimo intelligit

vtranq partem per (e,deinde totum.illar.n. dua; partes non funt in actu,
;

quoufquelineadiuidarurrledfnntduaeinpotentia.D.d SedjCtimintelle
xerit vtrunq ;,&c.i. ledaccidit ei vt intelligat vtranque partem longitudi
nisper(e,quandodiuiditlongitudinem.&tuncitaintelliginllamlongi
tudinem,ficutintelligit dtias longitudines.& hoc intellexitjCiim d . & tuc
w
cruntquafiduxlong itudines.D.d.congregata:autem,&c.i.qnenimm-
tcIligiteascongrcgatas,i.parrcs, &quali vnam longitudinem,intelligit
casin eodctemporeindiuihbiliineodem inltaiuf, in qtiofuntinfimufy
non induobusinftantibusdiueriis.&hociiuendebat,cum d.vtmihi vi-
dctur,in tcmporc,quod ert fuper ea.
Quod autcm nonfecundum quantitatem indiuifibileeft, fcd
tempore,cx indiuifibili animaerfecuV m
fpecie.intelligitindiuiiibili
rjum accidcns autem,<Scnon inquantum rlla diuifibilia: quod in^
telligit&inquotemporeMedinquantumfuntindiuifibrlia. ineft
autem vtiqihisaliquidindiuilibile, fedfortcnofcparabile,quod
facit tempusvnum cxllongitudinem.(5d hociimilitereftinomni
;i

continuo&tempore&longitudine.
soPH. (Modporro non tjuantitate fed fpecte tndiuifibiie ef , idm temporc * S

inAutJibiU , CT indimjibili amm<e mtelUgif.per accidens autem , O*

•a.l.quod nonanatenus illadiuidbiliafmt ,c^uointelUgit(isr tncjuo tempore,
Jed anatemts mdtutfbilia: nam m bts ettam inejl aliqmd mdtuijibile,
fedforte non Jeparabtle , cjuod unu C7" tepus ey magnttudtne effictt
& hoc peractm momnt cotwuo rcpcrttitr,tumtepore tulonntudine,
Illud
 Libcr Tertius 168
A I!fud aurem,quoc! non quantitatem,fed per
eft indtuifibile p>er
fortnam,intelligitipfumin temporeindiuifibili ) perindiuifi^ &
bileanimar/edaccidcnraliter.fed iftaduofuntdiuifibilia,fcilicet
illud,per quod tntelJigit,cY tempus,in quo intelligit,quta funt in
diuifibilia.Inhisetiameftaliquodindiuifibile, fed digniuseftvt
Yit no feparabile ab eis.cV eft illud , quodfacit tempus eiTe Vnurrl,
&Iongitudinemefic vnam.cY hoceodemmodoeftincmniconr
tinuo,6V in tempore,& in Iongitudine,
*4 CQ declatauit modu,fniqiie"inteIligit ititelleclusqcFeftindiuifibile
pquantitatc&e(tillud,qimdeftindiuifibileina&u.&diuifibilepotctia,
tncaepitctdecIararemodO/mqneintclligitillud qd eftindiuifibileper
,

fotma,&hr>ce"induii(ibilcac~ru,& phia,nifiaccntalirer.&dixit.llludaut,
qd noeft indiuifibile,&c.i.quod aut efttndiuifibile forma &qualitate,
noquatitare,qm indiuibbilcdf duob 9 modis, coprchendnabinrellecliu
B , n tpcidiuifibi!i,& pinrelledtione" indiuifibile. D.d.ledacchtaliter,&c.i.
&iftcfermoefldiminurus,& rrafbofirus, & ficdcbetlc^i . fcd iftaduosut
diuifibiba ncn eflentia!itei,lcd accfidentaltier.f tempus in quo mtelligit
&re<quaintel!igit,nut perqnod intelligit D.dedir caufam ia hoc,cpfunt
dniifibiiiaaccidcntaliter,&d.quiafuntmdiutfibilia,&c.irieft&,quia tem
pu5,Hiquointelligit,&res,quaintelligit,fuiuindii;ifibiliain fe, fedta-
men funt indtui(ibilibus,f inftas,in quo intelbgit, & forma, qua intelli-
git.inltas.n.eft indiuifibile,&ein tpe,qcKeftdiuifibiIe:&formae"teftin
cliuifibilis,&eflin magnitudme,qeftditiifibilis.D.d.In hiseteftaliquod
indiuifibile.i.in magnitudinc&in tpc.D.d.feddigniuseftut fit nofepa-
rabileab eis.fed illud,quod eft mdiuifibikin tpe, & in magnitudinc ,cft
n6feparabileabcis:&i6fuitdiuifibileperacchs.D.d.&e(t illud.quodfa
cittpseflTcvnu, &c.i.&hoc indiuifibilcexhsin iftisrcbusfacitlongitudi-
necfle vna,&tpscfle vnum. &, fi non,non intelligcretiirhacvnalongi-
C tudo,neq; vnfi tem pus.fi non efletharcna incis. Ha?cigf naturaeftcau-
fainhoc,cpi(teresfuntvna?,cu hoccpfuntdiuifibiles. &,quiasutiniftis
rebuSjideocontingiteis vc fintdmifibilespei accns.&hoc, q->hxcnatura
eitcxhsin rebusmaterialibusjeftcatifacpintelli^erefuitm non tpe. hoc
*ftfummacius,quod mrendebatin hoccapitutulo. Et Deinde, d.&hoc
eodcm modo eft in omni continuo,&c.i.& ifta natura exiftiteodem mo
do,f in tepore,& in logi tudine,& in ahjs fpeciebus, non feparabilis ab eo,
inquoexiftit.qm, fifeparetur, tuncdiuifioperaccidens nonaccideret.

Puncftum autem &C omnts diuifio,St" fic indiuifibile, monftra'

tur ficut priuatio:& fimilis ratio in ut quomodo malum
aliis eft :

cognofcit aut nigrumxotrario.n.aliquo modo cognofcir. Opor"

tct autem potentiaeftecognofccns,&effeinipfo. Si veroalicui
non mcd conrrarium ipfum feipfumcognofeit,«3^adtueft,<3Cfe-'
parabile,
Punctura
 . ,

' •
•
r D_ Amma
s o 1 7L Pun&um autem , omms^ diuifio,<CT epuod.it a indiui(ibile'ejf,jicut
v

S>

tinuatio cognofcitur.cju* ratiofimiiu ejl in c<£teru,fcihcet cjua malum

aut nivrum cognofcif.nam contrario ,quodammodo cognofat oportet .

autem idquodcognofcit potentia ejfe , er ihejje in tpfo.Quodfi caufa-

rum alicui nihd eji contrarium , ipfa fe iffam cognefcu ,cr'atfus eff,

jtf" feparabilu
Puncftus autem , <3c*omnis differentia , &C quod eft indiuifibile
hocmodointeJligiturjquafiaccidens.O^ficdealijs.&recundnm .

hunc modum cognofcit nigredinem,& nigrum.quoniam, quafi

percontrariumcognofcit ipfum. Etcognofcens potentiadebet
efle vnum in fe.Si igitur aliquod rerum eft, in quo non eft contra
rietaSjillud intelligit fe trn, 6c eft in acftu abftracflum.

%t Cum declarauit quomodo intellectus mtelligit indiuifibilia in actu

&diuifibiliapotentia,f.magnitudines&quomodoet intelligitindiuifi-*'
biliaeflentialiter diuifibihaaccidentalicer,fqualitates,& foimas,mcoepit *
hicdeclarareetiamquointelhgitindiuifibilia,neq; eflentialiter,neq;ac-
cidemaliter,neq,potentia,neq;adtu,v.g puc1:um,&inftans, &vnitatem,
&dixitP,unCl;usaut,&c.i.intell!geteautpudtum,&fibifimileexeis,qux
dicunturefleindiuifibilia,& vniuerfaliteromnemdfiam priuatiuam,elt
per accidens,Cfmq>eiacciditcarererepriuatiua. punctus.n.nonintelligi
tur,nifiq>conringiteidepriuationediuifibilicacisexiftentisinmagnitu-
xjine.& fimili ter de inftati,& aliis. D. d. & f*m hunc mod um cognofcit ni
gredinem ,'& nigrum. contrarium cognofcit.fic cecidit
ipfe .n. quafi per
ablatioinexempIari,finterhancparticulam fm modum, &hancparti-
culam cognofcit. & eft (ermo completus per fe. fed fi aliquid deficit fortc
eftfic,fmhuncmodumintellectus,autvifuscognofcitnigredinemautni
grum:& vniuerfaliter omnes priuationes non cognofcuntur nifi per con
rraria, f per cognitionem habitus , & per cognitionera defe&us habitus. _
Ethicintendebatpernigredinem priuarionemalbedinis.ita n.eftdefen *
.fibusiniftisrebus,ficutdeincellecT:u.Queadmodum.n.dicl:umfuitillic
Cb vifuscomprehenditobfcuritatempercomprehenfionem defectuslu-
cis,itaintellectus comprehendit priuationem percomprchenfionem de
fectusformaJ.D.d.Et cognofcens potentia debet efle vn u fe.i. & opor- m
-jter vt intellectus cognofcens habitum,& fuam pnuationem, fit eade virt'

jnfe.quemadmodumcognofcensobfcuritatem, &lucemefteadem vir-

jusvifus: &q? ifta virtuscognofcenscomprehendatpriuationem copre-
hendendo feefle in potentia,cum fuerit in potentia comprehendit ex fc ,

vtrunq; ,fcilicetefl'epotencia&efTeactu &iflaeftdifpoficioincellectus

.

materialis. Pofl'umusigiturdiccretalemefl'epta:parationcmrantum,&
nihilaliud,vtdicit Alex. D.d.Siigitur a!iquodrerum,&c.i.fiigitur fue-
rit aliquisin'tellectus,in quo non ef t potentia contraria actui exiftenti in
co.i.fjfue r italiquisi0telledus,quinoninucniturquandoqucincelligens
 .

LiberTertius 169
A inpotentia.&qUandoqueintelligensina&Ujtuncilleintelleclusnonin-
telltgeret pnuationem omnino:imo nihil intelligeret extra fe & hoc eft .

vnumeonim,quibusdiuiditurifteintelle<ftusabintellectuagente, fcili-
cetq> inhocintellechiinuenitur vtrunqj,inagenteautema<£tustantum,
non potentia&idcoreifte vocauit Arilt. iftumintelledtum materialem,
non quiaeft mixtus,&habensmatcriam, vt Alex. opinabatur.
EftautemdicftioquidemaIiquiddealiquo,ficutaff7rmatio.«3£
.Vcraautfalfaomnis.Inteilevftusautemnonomnis:fedquieftipfi 9
quideft, fecundum quodaliquiderateffe, vcrus eft dC non ali^ :

quid de aliquo fed ficut uidere proprii verum cft , fi autem ho^
:

mo albus, au t non, non verum femper fic autem fe habent qua:»:

cunqj fine materia funt

o P H. Ejl autem ditlio autdem aliautdde altauo , auemadmodum affir-
matto.-eftoj uera uelfalfa omnts:at mtellcclus non omnis ,fed attt eji ips

B fius i?utd eft ex tpfo Qtud erat effe, uerus eft: & no altautd de aliauo.
fedut utfits propruuerus efi ,an uero hoc album,homofit,necne,nonue
rum femper eft: ficfe habent auAcunauefine materiafunt.
Et dicere aliquid de aliquo,ficut affirmatio, 6C ornne compofix
tum eft verum uel falfum.Et non omnis intellectus , fed qui dicit

quidi tatem rei eft verus,non

qui dicit aliquid de aliquo.Sed que
admodum acftiones propriac funt uerae, vtrum autem nigru,aut
albumeft homo,nonfempereftvcrum,itaetiamcft difpofitio
cius,quod cft abftracflum a materia.
16 Ideft& prxdicare per intellectum aliquid dealiquo, ficutaffirmatio »
f AC\i in-
& negatio,eft compofitio per adioncm intelle<ftus &omne compofitu .
q eft tells,
cft verum,autfallum inintelledtu.i.inmaterialifemperinueniunturve- formacio,
ritas&falfitasadmixtx.&hoceftpropriumhuicintclleiftui. D. incocpit f s f^ era
v
C declararcq?hocnoneftpropriumomnibusa<5tionibusifhusintcllectus, po ^ c °f
fedtantumadtioni,quaediciturfides,nonformatio,&dixit.Etn6omnis vbi. d. <j>
omnia&ioneifhus intelle<5tusinueniuntur fal noeveta,
intelIc<£tus,&c.i.&nonin
fitas,&vcritasadmixta::tfcda<ftioqua:eftinformatio,eftiempervera,, ne,q; Q^
nonacho,qu?eftprxdicarealiquiddeaIiquo. D.incoepitnarrarequod po^Met.
hocquodacciditintcllectui,eftfimileci,quodacciditfenfui, l

&qu6dea- t.co.j4.v-
demeltcaufainhoc,&d.Sedqucmadmodumacl:iones,&c.i.fcdcaufain h, dr * 5 .
'

u
He.r.de hocefteademcumcaufainfenfu Qucmadmodum.n.adtionesproprisc
^"~" .
3 l,r°
Aii 6' 1- r r •
1 r
1 1 r • * •
,n ,e ralla,
•
*
' vilui,f comprehenderecoloremfuntverann maioriparte:fentireaurem n 6fcia ct
;

«i.vid co. album efI'eSocratem,autPlatonem nonfempercft vcrnm,fed multotics

aliquofal-

Zim . acciditineofalfitasMtaeritdilpofitiointelledus^fcilicetqjfemper eft vc- **•

rusin fua aclione propria.fidts.n. acciditci, nifi quia intelle&um eiuscft
matcriale,i.compofitum. Et,cud.itaeftdifpofirioeius,quoaeftabftra .
riaa P •
.(ftumaraatcria.intendcbatitaelt difpoinrellc<itusmatcrialis,quicftab-
Dc Alacuco.Auer. Y ftraftus
 De Anima
ftraftus a materia in fuis coprchenfionibus,Cquia Teridieat in propriisfi tJ
r
-.<?aexp6 bi,finformatione,&falfatineis,qua:nonfuntpropria. Etpotintelligi
fic.ita eftdifpofitio intellecluii, quorum intellc&um eftabflraclu a ma-
teriain hoc,q> (emper veridicar.cnm non inueniaturineisa«ftio,qua:e(l
peraccidens,quiafiiumintellec~tum cft abftraclum a matcria.

m
Idem au t eft fm acftu fcia,rei:quf uero £ poteti a, tpe prior eft
in vno.oino afit neqj tempore. Fiunt.n.ex acftu ente oia quac fiuc#
s op h . Sctentta auteqtt* acltt eji , tdem eji quodres.ea tiero qti<t potentia>

a , dmprr eji,tn uno prtor eji tempore : Omntno uero ne tempore qutdem : cuntld
enim quafunt ,ex cofunt quodaclu exijitt.
Etfcientia^qeftinacflujeft ipfa res fcita.&quae eftinpotetia,?
prior tepore indiuiduo.Sed vniuerfaliter,neq? in tempore» omne
enim quod generatur,generatur ab eo,quod eft in aclu.
*7 Ideft&fcientia,qua:eftinattu,eftipfumfcitum:&fcientia,quareftin E
potentia,eftpriortemporeindiuiduo,gftientia,qua:eftina<5tu.vniuer-
fahrerautem &fimpliciterfcientia,qua:eftpotentia,non eftprior fcien-
<• -
c..f
tia,qua:eftinaclu:cumfcientiaexiensdepotentiaina<ftum,eftgenera-
jfciain a ta:&omnegeneratumgeneraturab
eo^quodeftinactufpecieiilliusge-
thi.oppo. nerati.vnde nccefle eft vt fcientia,qua- eft in actu,fit prior omnibusmo-
j.de atai disfcicntia,qu£eftinpotentia.Etforteintendcbathicperhunc fermon£
c .f. lforo-
n ucnirecaufam, propterquam comprehenfiointelle&uumfeparatoru
j

itionis.Vi eft formatio tantum,& veritas in eo nunquam admifcetur cum falfitate:

<ie c6tra. &cftquod fcientiaillorum eft'ipfum fcitum omnibusmodis, econtra
Zim. difpofitioni in fcitisintelle&us materiahs.-

I» multis intelleflumjenjumq; conuenire. De intcllettupracTico, ac tfftus i j

fpcculatiuo dijferentia. Quo etiampatlo ea, <ju<s abjirafltone
dicuntur,intelligantur. Cap . <.

•Ideturautem fenfibileexpotetiaexiftentefenfitiuo , aclii

V! agens:non enim patitur,neqj alteratur . vnde alia hxc fpes

motus.motus.n.imperfedti aiftus.fimpliciter autacftus^aly
ter eft,qui perfecfti.Sentire quidem igi tur fimile eft lpfi dicere fiv
lum,cV intelligere quum autem delectabile, aut trifte , aut affir-
:

mans,autnegans,profequiturautfugit.
s o p H. Vtdctur autem [enfbile ex eo quodeji potentia , (infitiuum atlif
efficere: non entm patitur nec alteratur quamohrem alta eji h<ec ma-
.

ttts fpes . motus entm,aclus erat tmperfeftt, at uero qut f.mpltctter ej~

afius,alius ejl: tsfctltcet quiperfecli eji . Senttre tgtiur ftmtle eji ipji

dicerefolum &
mtelligere : cttm aiit tucundum attt molejium mdicA-
nent , nonfecus ac Ji affirmajfet aut negajjet , pcrfequiturautfugtr,
'

Et
 .

LiberTertms 170
A Etvidemusfenfibilefacerefentiensinaclu,poftt$eratin potfe*
tia,necp patiendo akerationcm . Et idco ifte eft ali us modus mo/»
tus.motus.n.efta(ftionon perfecla.aclioafitfimplicitereftaliua
motus,& eft actio perfecli . Sentire igitur fimile cft vt tantum di*
catur uerbis,<3£ vt intclligatur per intel leclum.Si igitur fucrit d&»
lectabile, aut triftabilc , ficutaffirmatioi9Cnegatioeius,quxrey»
tur,autfugietur»
%i Plus.quod hicvultdarcdcdifpofitioneiftiusvirrutis,firationaIis, eft
propteraffimilatione" eiusicnfui.hec.n.inquibusaffimilatur,manifeftio>
rafuntinsefuj^inintellu. Etprimoincccpitcoparareintereasin re,q dr
in eismotus,&paffio.&d. Et videmussefibilefacef.&c.i.&jquia videm*
(enfibile facere fenties m adu,poftc£ fuitin potc"tia:no itaq? icntiesapud Se^bile fi

cxitu dc potcntia in adum tran(mucatur,aut alteratur,fm q> resmateria- cl setIC

i V
P °,,
lesexeuuresdepotcntiainadumtianfmutantur, autalterantur (edq> :
5"fo,' t
B resmatcrialcs exeuntesdepotentia inadum tranfinutantur: ideoopi- tctia.ldC.
nandum cft alium modum efle motus,& paflionisa modo, qui eft in rc- x • deani-
bus mobihbus quapropter non eft mopinabile hoc quod didum eft in
.
,
y\ ?j.

intelledu.Ccpcftexitusdepotcntiaadadum finetrafmutationc,&aItc- miIeHiitc>

ratione.D.d.motus.n.eftadio no pcrfecta &c.i.&cauia,propterquaifti nedemo-
motui contingit tranfm utatio & aIteratio,illi aute non,eft quia lftc mo- cu *~? ai a
-

tus,cuiaccidit ttanfmutatio,e(tadio non perfcda,& viaad complemen ijJ?" pu'

tum.illeauteftadioperfeda,immocomplementum. Etquafiintendc- 4 .& $.ide
batqi,cumitafit,motumefleadioneimperfedam,acciditciproptcr ma 5- Phy. 4-
tcriam,non fm q>eftadio.Etcu hocacciditadioni,necefl*eeftaliquam ^?*
adionem efleliberatam ab hoc accidente quod.n.acciditalicui peiacci-
.

dens,necefleeft vr non fireifm non fueritcifm q?eft,neccflc

q?e(t.&,fi
cft vtfeparetuiabeo.Ethoc,quodinduxithic,quafieftdiflblutioqua: „.,
ftionis,maximcomniu quxfhonumaduenientiiiin hacopinionc. Po- j a ,
^J.i
teft.n.aliquisdicerequopofTumusimaginarireceptioneminfubftantia 14. &j
C no mixtacum ma cumdeclaratumeft q?caufareceptioniseft ma. Et Ph.31. 4 .
:

l,d
quafiinnuitdiflblutioncm.dicendocpmatcrianoneftcaufaicceptionis f?
fimprY,(edcau(areceptionistianfmutahilis,f reccptiomshuiusentisindi M3n6 dt
uidualis. vndenecefleeft vtilIud,quodn6recipitreceptioneindiuidua- caicepti .1

li,non fitmaterialcaliquo modo.&ficnoremanetlocusquxftioni. Et nis '»"p/5

lc " x
ciim declarauit modu confimilitudinisinterfcnfum &intclledu inhoc >
. .

modo paflionis,& motus,f.q-> in vtroq; eft adio perfeda, incoepit notifi- n S tti i„
j l4j

carcconfimilitudinem interlauire&inrclJigei'e,&d.Sentireigicurfimi ubit'. Ut<

Ic cft rt tra dicatur vcrbis & vc intdligatur pcr intelledum, i. & hoc , q> i u F«-c6.>
,

fentifcficpcr(eadioperfcd^,&fine tempore,&abfq;eo q> prcceilatip-

fum adiodiminuita,fimilceftadintelligereintentionemintellcda,qii
illaintcnfiopronuciaturabaliquo,fiquiafitabhocadioperfeda,abfq;
eoqiprxccdatipfumadiodiminuta. &quafi intenditcumhocdeclara-
rccaufam ,propter quam intcllcdusintelhgitiinetempore.Deindc.d.Si
Y i; igitur
 DcAnima
ijrirar fueritdele<?tabile,&c.ideft, fiigiturilludcomprehenfum fucritde D
le&abile apud scnfum.aut triftabile, erit quafi lutclfm affirmare hoc cflc
hoc,aut negare hoc no efle hoc:& tuc aut que;retvaut fugictur v coprchff
fionc intelfualem , ficut quaeret aut fugietur pcr coprehefiont: lcnfibile.

Eteftdelectari auttriftarijagerefenfitiua medietateadbonu,

autmalum,inquantutalia:6Cfugaaut<3dappetitLrsh3ec,qu3efrh
ac!um:cSt' non alterum appetitiuum &
fugitiuum,nequeab inui^
cem,neqj a fenfitiuo: fed effealiud eft.
s o i'H. ^ttque efi uoluptate aut dolore affia, operan fenfitiua mediocritA
te adbonum aut malum,quatenus taha funt: grfuga demum ap &
petitus aut ac~lu efi,hocfunt:nec diuerfafunt appetitiuum crfenjittuii
nea interfe,neeL afenfitiuo:fed eorum ejfe dmerfum efi.

Et delec"tatio 5 & contriftatio funtactio mediante fenfibili circa £

bonum aut malum,fm cp funt fic. &C hoc eft fugere dC defyderare
quae funtin acftu . &C defyderans',<3dfugiensnonfuntdiuerfa vnii
ab altero, neque a fentiente, fed effe difert-
_* 9 Et contnftatio,. & deleitatio animxeft aclio ei mediante virtutefcnfi
<_em.j.te.
bjlj.&rmotuseiusex hocmodo circabonum^autmalumeftjfm cpmalu
eftcontriftabile,&bonum delecbabilemon fm q>bonumeftbonum,aut
malum eft malum:ficuteftdifpo(itioinquazrereautfugere intellectus.
D.d.& hoc eft fugere & defyderare qua: funt in aftu.i.in hoceft defyde-
,

Propriud 1
rarerem praefencem,frn q? efl prsfens & indiuidualis,& fngere eam,f. de-
fyderiose- f/derium fenfibile.qrh hoceflproprium defyderiofcnfibili,fq>non mo
dbili q, h ueturnificumpra;feritiafenfatiina<5tu,econtrariodefyderio inrellectua

cu a££
?2* plen
h- D.d.t&defiderans&fuai<5sn6funtdiuerfa,&c.i.&parsanim3C,quac
o '
11 '

quxnr,& fugit,e(t cadem pars,non dua:diuertx,neq; m intellectu,neque

.
II n. • •

tia fenfaci
i.i<£tu.ec6 in fenfu:fedefteadem parsinfubiecl:o,&diucrf<»ina<ftione. &hocinten- ^
trano3fy d e bat,cum d.fedeflcdifrert.&intendit *perhocanimam concupifcibilem.
cknoiccl-

Intellediux autem animae phantafmata vt fenfibilia funt.quu

dfcfi^ft™
tia.ictaia autembonum autmalumaffirmat,autnegat,fugitaut profequi
co. io. tur«propterquodnequaquamfinephatafmateintelligitanima»
tParscPfy . .
i r rl V r —
derfu &fu Tfianoeticdt autem anirn* phantafmata ueiutifenfibiita junt cu . s o p H.
fmc diuer-
autem bonum aut malum affirmauent ueinegauertt , tunc fugit aut
fc neq-, in perfeawtur.<£uapropter nunquam antmafine phantafmate wtelligit^

iteitu \ ied Et in ala renfibili inueniuntur imagines fecundum modos fen-

' fuum *&> cu^diximusinaliquoipfumeffemaIum, autbonum
L^bietf^
&diuer& nonfecundum affirmationem,& negatione,tuncautquxrimus,
i actione. autfugimus,Etideonihilintclligit anima fineimaginatione.
Ideft
 Liber Tertius 171
A Ideft&inanimafcnfibili,i.inienfucommuniinaeniunturimagincs, 30
quarum modifuntfecundum modosienfuum,&fenfibihum:itaq>pro
imaginum ad intelle<itum matenalem eft,ficut propor-
portio iftarum
tio fenfibilium adfenfus.& hoc inuenitur in alia traslatione manifeitius.
dicitenim,apudautemanimam rationalem imagoeft quafires fenfibi-
les. D.d.&cumdiximus&c.i.&cumanimarationalisdifhnguitimagi-

nem,& iudicat cam effe bonam,autmalam:non fecundum q> eft nota cf

nontalistantum :&eftdirrerentiapropriaintellc£tuifpecu-
letalis,aut
latiuo tunc anima concupifcibilis, aut q uxrct 1 lud , fi anima rationalis
: 1

iudicaueritimagincm eiuseflebonam,autfugiet,fi malam.& hoceftfi-

miI«ei,quod acciditfenfui decontriftabili,autdeIeclabili. Deindedixit.
Et ideo nihil intelligitanima fincimaginatione.ideft &,quia proportio
imaginumadintelleclum materialemeft,ficutproportiofenfibiliumad
, ideo ncceflefuit vtintelleiftusmaterialisnon intelligataliquod
fenftim
fenfibileabfqueimaginatione. Etinhoc.d.exprefleq>intelle<fta vniuer Digresfio.

B faliacolligatafuntcum imaginibus, &torruptaper corruptionemea-

rum Efcxprefleetiam dicit q? proportio intelligibilium ad imagines
.

non eft ficut proportio coloris ad corpuscoloratum:fed ficut proportio

colorisad fenfum vifus:non ficutexiftimauit Auempacc. Sedintelleda
funtintetionesformarumimaginationi$abfhadtxamateria,&ideoin-
dic»ent neceflario in hoc habere materiam aliam a materia, quam habe-
bant m formisimaginationis. &hocmanifeftum eftper feintucntibus,
Et,fiintentionesimagmatxeflentrecipientesintelle<5ta,tuncresreciperet
le, & motor eflet morum. Et dcdaratio Arifto.q? necefle eft vt in intelle-
ctu matenali non fitaliquaiiuentionumexiftentiuminaclu, fiuefucrit
intcntiohnelle<5tainac}u,autinpotentia,fufhcitindcftrn&ioneopinio-
nis. Sed illud,quodfecitiltum homincmerrarcj&nosetiamlon^o te- Catra di-
porecft,quia moderni dimittunt lib. Ariftot.& confyderant Ii.expofito mittcnti <

C rum,&maximeinanima,ciedendoq>iftehberimpoflibileeftvtintel- ^quovl^
ligatur.&hoceftpropter Auicen.quinonimitatuseft Anft.nifiin Dia- tt. 8.1*1.
lecricaJfed in aliiserrauit,&maximeinMetaphyfica. &hoc,quiainccc- c °- 7 S -

vidccciifc
pitquafiafe.
'
#
totra Aiu.
Sicutenimaer pupillamhuiufmodifecit cYipfaautemalteru: 3.cce.c.6 7

cVauditusfimilirer.fed ultimum vnum:<9tvnarriedietas:eireau'

tem ipfiplura.quoautcm difcernitquodifFerfitdulcccVcalidu,
dicl:umeftquidem&prius.dicendumautem<3dnunc,Eitenirn
aliquid unum:ficautem vtterminua. «.non

»o?h. <^uemadmodnm autem aer puppillam taNrrifecit: tpfa nero aliud:

fic ettam audttus. extremum atitem unurn eji, O" una medtocrttas:ef

fe autem csi ipJfj>lura.<fuo. autem mdicat;tjtta rattone dtfferat dnlce

ab alio, crfitperius diciitm eji;0"dicendum ettam es~l,ftc: eji cnim
unu qutdpiam: cr «4 unii nt termmus.
t

Y iij Et
 De Anima
Etquemadmodum aereftiIIud,quod facitvifum ralisdifpoii^ I>
tionis,cV cV fimiliter audi tus . vltimum.n. eft vnum,
hoc ab alio,
€>C mcdium vnum, in effc aut multa Et ia dicfKj eft prius g quod
.

iudicamus illud.per quod dulce diflfert a calido aeri.dicamus igr

ctfmhuncmodum,qinficutinelTeeftvnum,itaindefinitione.
J 1
Cumdemonftrauitfimilitudineminter intellcsftum &fenfum inin-
digentiafubie(5ti,aquorecipiuntintcntioncs:c]uascomprehcndunt,in-
ccepitmododeclararccpproportio iftiusinrellcctusmaterialisadimagt
nesnumeratasfecundum fpecicsfenfibiliu eft,ficutproportio fenfuscom
munisaddiuerfafenfibilia,&d.Etqucmadmodumaer,&c.i.&ficutdccIt
Vide.sJi*
co.145. ratu eft q? aer mouet vifum,& mouerur ab alio:& fimiliter auditusmo-
uerur ab aere,& aer ab alio,quoufq-, pcrucniat motus in omnibusfcnfib*
ad vnum fme,q ui eft in lllis motibus,quafi pundus,qui eft mcdiu'circuli
de lineis exeuntibus a circunferentia:ita eft de intellc&u mali cum intcn
tionibusimaginantium intelleCtis.D.d.vltimum cnim cft vnum, & me- j
dium vnum.i.vltimuscnim motuumfenfibiliumeftvnus,&illud,quod
- eftexeisquafimediumdecirculo,eftetiamvnum.&hiceftfcnfuscom-
ruexpo.
mun s> r^.d. Etiam didtumeftprius,&c, ideft&vniucrfaliter dnftum
j

eftpriusquideftillud,pcrquodiudicamusdiucrfitatcmfenfibihumdi-
uerforum, ver.g.di uerfitatem dulcis a calido,& coloris a fono.ergo fecti-
dumiIIummodum,quocon(equcbaturillictaleefleinfenfu,oportethic
cfreincomprehendendoresdiucrfarumimaginumabintelleclu.Ethoc
Videi dc intendebat,cum d.quoniam ficutin cfleeft vnum,itaeftin definitione.i.
Aia. 149. quoniamdemonftratumcftafermoneprfdicloq)ficutiudicansefledi-
Scdacxpo uerfumapudfenfumdebetcflevnum,itaiudicansimagiuesrerumdiuer
.pquavid
fzrom d c b et efle vnum. Etpoteftintelligific. &ficut ineflererumdi-
f *
uerfarum cft vna intentio, quacfacit vt comprehendenseasfit vnum &
'"
^j 6
:

eftproportio,quamaccipit virtuscomprehcnfiua,quandofacitcom(jara
tionem mterduasresdiuerfas itainimaginibusdiuerfiseft vnainten-
:

T5 ruae tio,quxfacitq>iudicanseasfitvnum. Etpbteftintelligi fic.ideft&caufa

^
V1i1.de ' n hoc,CiniimiIitudineinterintelleC~tum &fenfuminnoceft.quoniam
Aia.jj . unum,quodeftensapudfenfum,itaimagi
ficutin hoceffefingulari eft
natio eft vnum apud intellectum quodeft imaginatum. &,
, ciim multa
fuerintapud imaginatum,crunt multaapud imaginationcm, & hocco-
ucnicnnuseftfermoni fequenti.

Ethoc in proportionali autnumero cns vnu , het fead vtrticp,

non homogenea iudicare , aut
ficut illa ad inuicc. Q,uo.n.diffcrt
cotraria:utalbu &
nigruVSitigr ficut. A. albu,ad.B.nigru.G.ad.
D.ficutillaadinuicem. Quare&permutatim:fiigitur.G.D.vni
funt cxiftctia,fic hcbunt ficut &C A. B.ide quide, cflfe aut non ide:
6c'tHudfimiliter.Eademautratioeftfi.A.quidedulcefit.B. uero
<;
aIbum. pc^quideigitintellccfl^uuinphatafmatibusintelligit^
Etharc
 .

Liber TertiUs. 172

& Tt h&c unum funt froporttone & numero quem hdbet ddutrun^
Ut tlld mter fefe,qutd emm refert dubttare tjuomodo ea qux eiufdege-
nerts funt ,tudicet ,aut cotrartd:ut dlbu dc ntgru :Jtt tgitur ut t_A
quod
eji dlbum dd B quod eft ntgrum, C dd D,ut tlld tnter fe: qudre ettdm
fomutdto ordine St tgttur. c D unum funt, ttd fe hdbebunt,Jicttt cr
a lSu
vy* B:idemf.Z7' unum, ejfe uero non tdem:w tliudjimiltter : Eddem "
'

ettantrdtioeff,/iK^4! cjti.dcm hdceft. b. uero album. tntellctttuum

igttur fpectes mfhantdfmatibus ir.tclltgit
Ethoc inueniturin numeris pioportionalibusr&difpo ciu9
apudeoseftficutdifpofitioeorumadinuiccm . Nulla.n.elldirfe^
rencia inter fTguram,<3£qualitatcconfyderationis reru ine qualiil
in genere,aut reru contrariaru,v. g. albi £>C nigri . Sit igitur difpo
* A albi ad B nigru,cV: C
ad D,ficut difpo illorfi adinuicem,vt inue
nitur in rebus contrarrjs.Si igitur C. 6>C D , exiftentesin eadem in
renoninueniunturnifiperAjCVB^cVfuntinhocidem.Et^fiAfue
rit quafi dulce,& B quafi album, tunc intelkvftus eri t quafi intelli
gcns.Intelligitenim formasper primasimaginationes.
Idcft&hzccoiecutiomanifeftainuenitur ineisfrn proportionalica-
temeorummnumcro, &difpo(itio iudicantisex animaapud inrunquc
eirc.fienfibile&imaginabile,eftficutdifp6 vtnufq; efleadinuicem. D.
d.Nulla.n.eftdiflerentia,&c.i.&indifferenter,fiueiudiciufueritdere-
buscontrarijSjautdiuerfis.figura.n.&qualitasconfyderationisdebeteiTc
vna eadcmapud uirtutem fenfibilem &
rationalem in rebusdiuerfisin
,

gcncre,&in contrarijs. Et, cum dedarauitq? nulla eftdifferentia in c5- Fi Sura * >

lyderationeiftorum duorum generum apud virtutemfenfibilem &ra-

coTd"*-
^, tiotialem,deditdemonftrationf fuperhocex proportionalitate,&2equa tionisda
litate,quamhabentinnumerofecundumimaginesrerumcumfuisindj e£ vna &
uiduisj&d.Sitigiturdifpofitio A.albi.i.fitigitur Aalbum,& Bnigru,& "deapud
C imagoalbi,&D.imagonigri.eritigiturproportio AadB,ficucalbum fibliTr"-
adnigrum:& proportio C ad D, ficucimago albi ad imaginem nigri.& nalfifreb*
hocincendebac,cumd. vcmihi videcur,dilpoficioCapud D, eftficutdi diueriisge

fpoficioillorumadinuicem.utinuenituririduobuscontranis. i. vtinue- n 5 re,& - i ' 1

nicurinduobuscontrarijseximaguubusveris. Er, cumdeclarauiccpta /u [jg ,,

u
lemproporcionalitacedebenchabere,dedicconfequcnsconclufionem,& «6. prxcc-
d.SiigicurC,&D,&c.ideft&,cumproportio Aad Beft ficutC ad D :& denu -

A&Bcompiehendunturabeadem virtute:ergo C& D debentcom-

prehendiabeadem virtuie. &iftam conclufionemdiminuitex fuofcr-
monc. Deindedicitconfequensillam,&d.Siigitur C&D, &c. ideft
fiigic C, &Dcomprehendunturabeadem virtute,quia A.&Bfunceiuf
dem virtutis , tunc dua: virrutesin hac intentione, & ex hoc niodo
funtidem, &nondiucrfanturomnino: licct diucrlencur mfuis natu-
Y iiij ris.
 De Anima 4
ris.&perhancfimilitudinem intervirtutemrationalem, &fenfibi|em D
exiftimaueruntpluresAntiquorum,fecundumcp Arift.narrauitinfecii
in.i.Jala do tractatu cp dua: vntutes funt eardem. Et,cum declafauitquod difpo-
t.co.151.
f, t i oearum incomprehendendo rescbntrariaseft eadem,declarauitee

comprehendendo resdiuerfasingenere,&dicit. Et, fi A fue-

q> ita eft in
ritquafidulce,&c.i.&,fipofuerimuslococontrariorum duasresdiuer-
fasingenere,verbigratiadulce&album, tuncetiamintellc&uscompre.
hendeteasmodofimilicomprehenfioniearumafenfu.tuncenimintelli
getformasearummediantibus primisfuisirriaginibusjdeft vcris:quem
admodum fenfus comprehendit intentionesearum per prefentiam indi
uiduorum ipforum fenfibilium.
Et ficut in illis detcrminatum cft ipfi,imitabile 6C fugiendum:
8c*extrafenfumquumin phantafmatibu6fuerit,mouetuf:utfen
tiensfugibile,quiaigniscommunicognofcitvidensquod moue/ .

tur,quoniamimpugnanseft. Aliquandoautemquacfuntin ani^ £

maphantafmatibusautintellecftibustanquamvidensratiocina^
tur , dC deliberat futura ad prgfentia.
f o PH. Et quemadmodum m iliis prafimtum 'qmd perfecjucndum\
eji ipfi

QUidtL fuqiendum Jlt , tta etiam extrafenfum , cum mphantafmati- . ..

%us fuent ,mouetur:ut fentiens facem ignem ejfecommuni cognofcit

,

mdens eam mouen , hofidem ejfe . t^ihquando autem us qu* funt m

ammaphantajmatibus , aut mentis conceptibus cjuafiuidens ratioci-

natur,cr confultat defutuns adprafentia rejpiciens.

Et ita eft de quaefitOjSC fugito fecundum hunc curfum determi

natum in his rebus.& quandoque mouetur fine vfu fenfus , ctim
fueritexiftensin imaginatione. vtquandoimaginatur q> ignis
inflammaturinturribusciuitatum.commune eft enimq? mo/
'
uens eft ignis, &C ipfe nunciat praliatori . cogitat enim , quafi vi^
dens rem per modos imaginationis, dC cogi tatio eius in rebus fu>
turis eft fecundum res prefentes.

3 1 Ideft,&ita eft de qua:fito, & de fugi to apud intelle&um , ficu t decom-

prehenfione. quoniam,quemadmodum compiehendit res mediantibus
formisimaginum, &fenfuscoprehenditperprxfentiam rerufenfibiliu,
itaintelledus mouetur arebusquxrendo ,autfitgiendo quandoformae
ima^inum earum funtprefentes qufadmodum fenfusqucjit aut fugit
. ,

apuclpraefentiamipfiusfenfibilis.. D.d.&quandoque mouetur fine vfu

fenfus,&c.' ideft&quandoq;moueturhomoadaliquid,'licetnonfentiat
(

ipfum, quandoimaginabituripfum:ficntprcnatormouetur, qiiimagi-

riaexpS. natur io-nem inflammari in turribus,licet ignisnodu inflamatus fit.D-d.
«omune.n.cft quod moueuseft ignis,& eft principium pralationis.ideft
&,cum
 a

Lib(>er lertms. 175

A &,cumprse]latorintrin(ecusimaginabiuirigneminturribus,ftanmco-
girabirindeftruendoillumignem.&prarliatWoppofuusininrlamman-
dd ipfum.&communem habentcogitationem in hoc,fcilicct quod i«'nis
eftfinispofitus,&quxfitusapudip(os,fedfecundummodosduos diuer- _
fos. Etpotelhntelligihoc,c]uoddixir,communeenim,ide(t*propo{i-
vj f,por
tio enim communis,exqua poflumusfcireomniaconfequentia eftpri- uo.'
,

mum confequensexiftentiamignisin turribus.&ideo.d.eftprincipium

perexpciientiasprxliaroris,ideftprincipiumconfyderationis. Deindc
d.cogitatenirr«,quafi videns.ideftprincipium cnim fua: cocritationis in
. rebuseritprxfenrando modos imaginum imaginationum poflibilium
qua cogitat,adco ac (i videret illud.de q uo cogi tat. De-
cfle in illa re,de
indcd.&cogitatiociusinrebusfuturis,&c.i.&caufainhoceii:, quiaho- H6 ponlt
moponirprincipium fucconfyderationis inrebuspolTibilibus de rebus P nnc 'P > 1 1

pra(entibus,quas videt.&ideopoflibilecft vthomocogitetinahare,a-

rarionisa
deoquodinuenietcx eoaliquodindiuiduum,quodaiuenonfcnfit: fed reb» pofi-
* fen(iteifimile,nonipfumidcm. Etinnuitperhocmodum.fm quem po busex re-

teft injueniri per cognitioncm miago vcra:cuiusindii:iduum nunquam b»pnubus

fuitlenfatuni aliquocogitantc.Iam cnimpofuerat quod ima<rines vera: ^ Uas
funtnumerarxfccundnmindiuiduafenfibilia. &qua(ideclarauit cp ifte cwrfio
modusimaginatioiHiminucnituracogitationeeximaginationibus'qu£
funt indiuidua (cnfibilia.Virtusenim cogitatiua, ficut aeclaratum eft in Virt'co<n
lib.de Senfu &(cnfato,quando iuuabitfecuminformatiua,&remcmora tatiua, qii
tiuainnatae(tpra:fcntarecxirnaginibusrerumaliquam,quam nunqua llI ua!'" t !c _.

lenfirincadifpofuione,fecundum quam eflct,fi(enfifletcam fide,&in- g.™*

[^
formatione,tuncintcllccftusiudicabitillasimaginesiudicio vniuerfali. memota -

Etintentiocogitationisnihileftaliud,quamhoc, fi vt virtus cogitatiua nua forra-

tae(l ni
ponat rem abfentem a fcnfu,quafi rcm (eniatam.&ideo comprehenfibi- }
rce
liahumanadiuiduiuurinha:cduo.fiincomprehenfibile,cuiusprincipiu
nr r * i r\ -1 .....' n . .
J" .
f V,!!7r
ginifo" s lc

clr(cn(us,&comprenen(ibile,cuiusprincipiumeftcogitatio. Etiamdi rualiq«S,

ximusquod virtuscogitatiuanon eftintelleclusmaterialis, neq;intclle- quinunq
^ ctusqui eftinactu,fedeft virtusparticularismaterialis.&hocmanifeftu fenllt
;
t" c

cftex di&isin Senfu &Icnfato.&oportetfcire hoc:quoniam confuetudo

'J^V.n'
eftattribuereintelleclui virtutemcogitatiuam. Etnondebet aliquisdi irriagines
cere n i virtus cogitatiua componit intelligibilia fingularia:& iam decla- tadiaio
ratumeftquodintelledtusmatcrialis componitca. Gocritatioenim non -*- & ^ I i

eft,nifiin diftinguendoindiuiduaillorum intelligibilium,&pra:fientare

jmj,^"
cain adu,quafiefient«pudfenfum.Etideo,quandofuerint prarfenriaa- CopwhCii
pudfenfum,tiinccadetcogitario,&remanebuadiointeflectus in eis. biliaditia-

HSno eft
Etcxhocdeclarabitur quodaiftiointellectuseft alia ab adtione virtutis na »' <,ti '•} 1

°"
gnabilis& cogitatiua:,quam Arifto. vocauit.intelleftum pcflibilem,& dixiteam ef^ itatfc
0R
conupti - fegenerabilcm &corruptibilem.&hoceftmanifeftum deea, ciim habct £ coporfit
pilis,nifi jj
jnftrumentum tcrminatum,fcilicctmedium vcntriculum cerebri:j&ho- oppofittl
te^i-eo"!-
mo non eftgenerabilis&corruptibilisnifi perhanc virtutcm:&(inchac v i,u e1, '
-

latiuain. virttue,& virtuteimaginationis nihilintelligitintellectus matcrialis .& vide^

idco zun.
 De Anima
ideo.ficutdicit Arift.nonrcmemoramurpoft mortem:non qaiaintclle- t>
<2useftgencuabiIis&corruptibihs,ficutaliquispoteftexiftimare.

Ec quum dixerit vt ibi Iactum aut trifte, hic fugit aut imi tatur,
& omni no in actione.& quod fine actione aute verum &t falfum,
ineodemgenerecumbono&maloeft: fedin eo quod fimplici'
quodam,
ter diflfert, dL

t«PH, Etcumdixerit rem lucundum aut moleftam , tumfugit

tbi ejfe

m aBione uerfatur Quinetiam uerum cf

aut perfequitur,(y ommno .

falfum efuajine aEhone funt ,in eodemfunt genere cjuo bonum er md

lum: fed tpfi jtmplmter differunt,^ altcpuo.

EtjCum iudicamus q> dek<ftabile eft illic aut hic,tunc contrifta

bile erit aut fugitum,aut q uxfitum :cV fic vniuerfaliter in actioni
bus.Falfitasenim & veri tas funt fine operatione, dC funt ambo in *
codem genere,& in bono dCin malo; fed differut,quia dicitur fim
plicitcr,cVper terminum.
Ideft Et,cum iudicaueris pcrienfum quod dele&abile eft illicaut hoc,
'* tunccontriftabileapudintelleftumeiit,autfugitum,fiintelIec~tusexifti<'
• Falfuas mauerit illud efle malum,aut qua:fitum,fi exiitimaueiit illud efle bonii.
funtfine"
& fic vniuerfaliteracciditintellectui cum fenfu in omnibus a&iombus,
op6nc. fciIicetautcontradicereei,dicendoqu6dcontiiftabileeftbonum,&quq
ide.x Mc rendoiIlud,quodfugitfenfus:autconuenire ineoidicedodele&abileef-
t.cj.
febonum Deindedicit.* Ialfitasenim,& veritasfunt fine operatio-
.

Jalfitas,& ne.&funtineodemgenere.itaceciditabIatioinfcriptura.& poteft efle.

>itas exn
fa lfi taS cnim &
veritasfunt,&c.ideft falfitasenim &
veritas exiftentes in
intclle&ufpeculatiuo/untalia:afalfitate,&veritateexiftentibusinintel-
ipecuhti"
uoahx ft' lectuoperatiuo. Deindedicit&funtamboincodemgenere,&in bo-
abhis,quc no&in malo.poteftintclligiquodhaecduo funtinendem generc,quia F
funtinm vtrunq;eftcognitio:&quiaveritascftingeneieboni,&fallitasingenere
1
^" mau Etpoteft intelligihoc,quoddixitinbono&malo,vtfitexpofitio
-
tico
Bomi& eius,quoddixit,&funtineodemgenere.&quafidicit,& funt ineodem
malu; & oenere,ideftinbono&malo. Er,cumdecIarauitqu6dambocollocan
vctu & fal
tur j-UD bono,& malo , declarauit illud,per quod diuidun tur,& dicit fcd .

incodem difterunt, &c.ideft,fedtamendiuiduntur,quia*reritas eft in intcllectu

gncVidc fpeculatiuobonumabfbluter&falfitascft ln eo malum fimphciter.in
oppofi.6. operatiuoautem veritaseftbonum in refpectu.&fecundum conditio-
MeLC nem.&hdcintendebat,cumdixit&pertcrminum .falfitasvcroeftma-
b
hi- cj, bo- luminrefpecluilhusfinis,quieftinucnicdus. Etpotcftintelligiperhoc,
nu& ma- quoddixit &perKrminum,ideft,perfinem.fi&diuiduntur,quiahoccft
lu funi in bonum fimplici ter,& hoc bonum in rcfpcdu finispofiti.& mtcntio pro.
v ide con,
pinqua c ft in iftis duabus,
zim. ' Abftr*-
 LiberTertius 174
W Abftracftioneautem fimum fccundum q»
di(5fo,intelligit, ficut
fimum,nonfeparatum:inquantumautemcuruum fialiquodin^
tellexit,ac?tu finc carnc vtiqj intelkxit.in qua curuum fic dC ma^
:

thematica non feparata tanqua feparata fint, intellcxitcum inteJU

ligat illa.
$ • P H. QtifC uero in abfirattione uocantur mtelhgitfermde efuafifimttm:
quatenw cptidcmfimum_non feparate : quatenut uero curuum , fi
' qmd
atluintelligerct ,finccarne mtelltgeret m qua curnumefi : fic ma-
thematica quanuts non feparata , uelutt Jeparata mtelligit,cum tila

inteUtgtt .

Et fciuntur etiam res,quae dicuntur negatiue . Vt fimus, in eo

quodcftfimus^nondiuiditurnncoautem quod eft concauum,
fiintellecflusintellexeritjtuncintelligetintentionemconcauitatis
8 denudatama^carne.fedintenrionesmathematicae nonfuntfingu
Iariahocmodo:&ficutresabftracftaintelligit,intelligitiftasres,

" Intcnditperrcs,qujedicunturnegatiue,resmathematicas.&intendit
pcrnegationcmabftraclionemamateria.&intenditqu6d,quandointel
lectusintelligitresfecundum abftradioncm'a materia,non facit hoc,
quiafuntinfe,nonin materia.ficutquidamexiftimauerut.fedhocquod
facit,fcilicetqu6dintelligiteanon in mareria,licetfintin materia,elr.ac,
fiintelligeretfimum,ineoqu6deftfimum,diuifuma materia.fcdfimus Pythago-
ineoquodeftfimus.impoflibileeftvtdiuidaturamateria. genusautem ras , t '' -

^ ]

cius,quodcftconcauitaspoifibileeftvtdiuidatura materia. Etinnuit

Jo.Tmci*
perhocquodiftapofTibilitasinabltradioneiftorumabintelle&u cflcc jj.
iequensnaturas,&quiditatesearum:nonquiaacciditeis, quiafunt non
inmateha. Deindedicit.fedintentionssmathematicar, &c. ideft &mo-
dus efTendi intenuonum mathematicarum extraanimam , non elt ficut
C modus,fecundumquemfuntinanima.Etiflefermopoteftlegific.&in-
telle&usetiam poteftfcireresmathematicasperaliquem modum dcfini-
tionis.Intelligereenim diuerfaturfecundum diucrfitatem natura: intcl-
lccli.verbigratiaquodfimus,ineoqn6deft fimus,nondiuiditur quan- Intelligc:
Viucifaf
do intelligitur:in eo autem quod eft concauitas,tunc,fiintellettusintel- §___[ "£_uci
lexeriteumfingularem perfe,nonintelligcr intentionem concauitatis, iitate na
nifidcnudatamacarne.Etexemplum,quodinduxn,fupplctillud,quod taac i""
,•••*/
diminmtur a lermone.
" *
lecfci.
1

Omnin*
 . .

De Anima
AHTIQVA TRA NSL. M ANTINI TRANSl.
Omnino aute intcllecftus eft Trigefimumfextum etiam commentum,
quod
qui f m adum res eft intelliges trun?lulit lacob Mantinus
tma cum antiqua einJHem
vtrum autem cScingat aliquid
tommenti translatit-
feparatorum intelligere ipfum
ne bic apponert
exiftentem no feparatum a ma*
mjumfuit
gnitudine,autnon: confideran/
tfpertm
dum pofterius.
i o p h. Ommno mtellecltts qui acln
tntelligit ,efi res ipfie.an uerofiert

fofiit ut ipfe k magnitudme nonfe

paratut jeparatorum altquodm-
telligat nec ne,pofi cofideradu efi.
Illud.ruquod eftinactu vPr, Intellectus autem eft omnino E
actu.Ec qui actu resitelligit.Vtrum au'
eft intellectus^qui eft in
cogitatio noftra in poftremoe-' temcontingatipfum intellige^
rit.vtrumposfitintelhgere ali' re aliquid feparatorum,ipfo *xi
*a.l. noa
quasrerum abftracftarum^cum ftentefeparato a magnitudine, cxiitente
hoc q? ipfe* eft abftractus a ma^ velne,pofthoc confydrabitur»
•a.i.nocft gnitudinc,autnon.
abftract'
D.&quemadmodumres,quam Inquit.& quemadmodu id,quod

E
JU1 intelledtusabftrahitjfitintelledtus, intellectus abftrahit,efficitur intel-
° quadoabftrahit,&intelligitipiam le<ftus,ciidiuiditipfum,atq;intelli-
cumnecefleeftvniuerfahter in in- gitipfum, cu vl'r fit neccflariu hoc
tellc&u vt illud,quod eft intelledtu deipfointelIecT:u,f vtid,quod eftin
in actu,fit ntelledus in adtu opo»-
i , te!ligibileaclu,efficiaturintelledt*
tetnosperfcrutari, &cogitarein po actu,idci rco cogi m
ur inqui rere , &
ftremOjVtmmifteintellectLi^quie conlyderare in pofterum , vtrum is

in nobis,poflitintelIigere aliquid, intelle<fius,quiitieftnobis, poflitin

quod eft in fe mtellectus , & abftra-
ctusa materia-.ficutintelligic illud,
quod facit ipfum intellectu in actu,
poftquam erat intellecrum in pote-
tia, Etd.cum hoc,quodipfe eltab
ftractus a magnitudine. lta cecidit
hacfcnptura.&,fieftvera, ficdebet
intelhcn. ideft debemusi poftremo
cogitare, vtrum fitpoflibile^quod
imelle<tus,quieftinobis,intelligat
res abftta&as a matetia , fm q? funt
abfttactaeamagnitudine, non fm
compa-
telligercaliquid,quodfitdefeintel
lectusquidam , & feparatus a matc-
ria.quemadmodu Ttelligitid,quod
ipfeefficitactuinteIhgibile,quodcj.
dem erat antea potentia intelligibi
I le. Et cu d. ipfo exiftente feparato
a magnitudine iuxta vna translatio
nem textus,qua habuimus , qux 11
verafitjficdebctintelligi verbaei*.
Poftremum vero perquirendu eric
Ytrum intellectus, qui ineft nobis,
poflit intelligere res abftractas a ma
gnitu-
 Liber Tertius.
A A N T I QJT A T R A N S L. MANTINI TRANSL.
fcomparationem ad altcrum. Etcc ffnitudinc,icuamatena,quatenus
ciditinaliafcripturalocoiftiusfer-
monisfic.Etin poftremo perfcruta
bimurvtrum intellcctuseflendoin
co'rpore,non (eparatusab eo , poffit
comprehenderealiquodeoru,qua:
leparanturacorponbus,autnon.&
ifta qua:ftio eft alia a pra:dicta.|Ifta
cnim quxftio eftconcedentisquod
intellectus,qui cft m potentia, mtcl
ligit formas abftractas a matcria
limpliciter,non fecundum q? cft co
pulatus nobifcum.& fecundum hac
intemionemerit perfcrutatio vtru
fccudum
poteft intelligereformas,
B
quod eftcopulatusnobifcum non : & abfolute,& non ea rone , qua eft:
vtrupoffitintclligere formas fim-
plicitcr.&illaintetiocftdictaaThe
j.dexla
miftio in fuo libro dc Anima.& pri
'.•».51. maqu$ftio,quamintcndcbatinpo
ftremo,cft di mi (la.
Sigreffio, Oportetigitur prius perfcrutari
ktft pri- vtrumfitpoflibilccpintellectusma
na pars terialisintelligatresabftractas,aut
quapro
non £ t flmtc Ujg Keas
^ >V trumeft
emium poffibiIcvtintelligateas,fecundum
ttrum fit quodcftcopulatus nobifcum, aut
>olc intel non. Et idco poffibilc cftquodin
igcre itcl
cxcm nlari,d quo tranftulimus huc
e«u ma- - '
' • 1 • 1 1
i res ab-
lcrmoncm,cecidemha:c particula,
bacta». non,ita quod fic debeat legi, Et co-
gitationoffraent in poftremo u-
trumpoffitintelligerealiquam re-
rumabltractarum cum hoc,quod
eftnonabftractus a magnirudine,
idcft|fecundum quod eft tangens
magnitudinem,&copuIatusnobif-
cum,itacp nos intelhgamus illum
intcl-
»75
luntabftractara magnitudine, non
quatcnushabentronem ad aliud.
Sedinaliatranslauonc,quam ha-
buimus, litera ita habct. Poftremu
ueropcrquircmusvtrum isintellc-
ctus,dum incoiporeexiftit, &non
feparatur ab eo, poffit attingere ali
quam cxrcbusfeparans a corpori-
bus,velnon poffit. Etiuxtahancli-
teradifTerthocdubiuaballo-pori.
nam hocdubiu contin^it apud eu,
qui conccditintellcctum potcntialc
(feu potentia cxiftente) intelligcrc
formasabftractasa matcriafimplV,
copulatusnobis.Etiuxtahancfentc
tiam ficfietvtiq-, qfitum videlicct
,
vtru intells nobifcu exiftens, poffit
intelligere formas,quatcnus cft co-
iunctus nobis : & tunc no quarrctui:
vtrum poilitintelligercfimprr for-
mas.& hmoi fententia vf efle Thc-
miftiiinlib. fuo dc ATa tradita.&
tucilluddubiu,qcf promiferatfcru
tari pofterius,efiet vtiq; ptermifsu.
Atprimo lnueftigandii vf,vtru.
intellectusmaterialispoffit intelli-
gere res abftractas a materia, vel no
poffit.Et,fieasintelligat,vtrum pof
fitcasintelligere,quatenus cftcopu
latus nobis,vel non.Et idco forte to
tahxc pars fcripturac decrat in illo
cxfplari translationis,qua habuim*
cx qua tranftulimushancofoncm,
& debebat fic legi. Et n f a confydera
tio inpoftremo,?.tq;fcrutatiocrit,
vtriipoffit intelligere aliquod ab-
ftractoru,cu tnipfefitnofcparatus
a magnitudine,hoceft,cu ipfe con-
tangat magnitudine, &
fit nobisc5
iunctus,ita vtnosfimus intelligetes
illud intelligibile(fcu illum intcli'ro,
[quem
 De Anima
ANTIO^T A TR ANSL. MANTINt TkAtfSl.'
intelle(ftum,quem ipfeititelligtt. & que ipfc intclligit. & hocquaefitura
ifta petfcrutatio.quam inte"dit,val- quodipfepropofuitfcrutari.eftad-
deeftdifficihs,&ambigua. &opot modu difficile,& dubiii.quare nfrn
tctnospcrfcrutari de hoc fecundu critofficium pro virili noftra ipsu
noftrumpoflc. examinare.acindagare.
Sctonda Dicamusigiturq?,qui ponitin- Dicam 9 itaq; q?,q.afIeritintelFm
telFm materialem elle ghabilcm &
pars,f qua
incipit fol
matetiale"eflegenerabile"& corru-
uere qons
corruptibile,nullumodu, vt mihi ptibile,haudquaquapoteritinucni
#m opfo- vf,potinucnirer.aturale,quopoflu realique" modii naturalem, vt mea
ne ahorii mus continuati cu intelledtibus ab fertfententia, quo poffimuscoiun-
& prirno
ftractis.InrelFs.n. debetefle intelFm gi cu intelligetiis abftraclis.qfh ipfe
fm Alex.
oibusmodis,&maximein rebusli- mtelFsdebet vndequaq;eeintelhgi-
bcratisa materia.Si igic poFe ee"t q> bilis,oibusq; modis,prcfertim in re
fubftantiaghabilis,&corruptibilis bus materixexptibus. Quare,fifub
intelhgeretformasabftractas,& re ftatiaghabilis& corruptibilis po£
ucrteretidem cum eis,tunc pole ef- fet mtelligere formas abftrac"ras,&
fet vtnatura poflibilis fieret neceffa effici q_d vnu cii ipfis, tuc oporterec
riatvt Alfarabiusdixitin Nicoma- vt lpfa na pols erficeref neceflaria
chia.&hocncceflarium eftfecudu vtd.Alfarabiusin Nicomachia.&
fundanienta fapicntum. hoc qde feq/ex fiidameci s fapietu.
"a.l.ni(ia- *Siigituraliquisdixeritq)illain Quod fi aliqs t hdes dixerit cp id,
liquis di- tentio,quanf Itedit Alex.f deexifte quod Alex.opinafjintelFm adeptii
seiir.
tiaintellcdtusadepti,noneftinfor- exiftere,no intelligitideealiqueco
matio facladcnouolintellectuma ccptunouiterfadii iintelFu mali,c|
teriali.qus ante non crat.fed ipfe co antea noreperiret, fedcpcoiuoitur
pulatur nobifcu copulatione , adeo nobisitavtfitformain nobis,*qua "a.I.pofl
* adepcifi
q> fit forma nobis,pcr quam intclli- adipifcamurreliquaentia.vtex vcr
nmus.
gi mus aha entia,ficut apparet ex fer bis Alex.colligi pot licetex
, eis non
mone Alcx.licctno appareatcxco appareatmod 9 ,quohm6icoiuclio
modus, ex quo iftacontinuatio fit &copulatiofitpol'is. Dicam 9 ergo
poFis. Qrh,fipofuerimusq>iftac6 cp,fi c5cedamushm6ic6iun(ftione
tin uatio eft facla poftqua non erat, eefa<fta,poftqua noerat, vtnecefla
ficuteft ncceflariii, cotingetvtinil rioresfeltabctjtiicfequere^vt I eo
lahora,inquaponiturec,fittranf- inftati,inquo ponitipfum ee,&re
Pro hoc
vi*T.8.ph,
mutatio in recipicte,aut in reccpto, periri,oriac tr.ifmutatio(feualtera-
^7.&.S, aut in utroq-,.&, ciim lmpoflibilc e tiojinipfo recipicnte,autin rcrece
c6. vtfitin recepto,remanct vtfitin re pta,autin vtroq;.fed,cii hmoialte-
cipiente.&,cum in recipientefuent ratio no polfit oriri in rc recepta,rc
tranfmutatio exiftens,poftqua non linquuigr ut fitin ipfo recipiente.
erat,nccefIarioentillicreceptiofa- fedjfireperirct^trafmutatioaliqual
ctadenouo 5
& fubftantia recipiens iptorecipicte, q priusnoerat, tunc
factadenouo,poftqua nocrat. Cu oportcbitreperiri ibi receptionem
igi tu t pofucri m us receptionem fa- de nouo facl5,atq j fuBam recipiftis
clim dc
 Liber Terrius
A ANTIQJA TlANSL. M A N TI K I
Gccurru cta denouo^cotingetprajdictaqua:
taclcx rn-
fioni.
ftio.Er,fi non pofuerimusreceptio-
nem propriam nobis,noneritdiffe
rcntia mter concinuanonem cius
nobifcum.&continuationerr. eius
cum omnibusentibus,&intercon-
tinuationem ciusnobifcum in hac
hora, & inaliahora: nifi ponamus
continuationemeius nobifcum ef
fefecundum modumalium a mo-
do receptionis cjuis igitur eft iftc
. lationis,quo copugtur nobis &
modus?
Of»ditc6- Etpplatcntiam ifhus modi fm
tradi<£tio<- Alex.videmus jpfum ambigere in
nem in di
hoc.qnqjiguurdicurp illucT,quod
ftis aIcx.
iiuelliguintelledum abfftacfu ,116
eftiiudledusmaterialis,neq intel- ; idjquodintelligitipfein.Jlpftysab,
Ineap.de ledus,quieftin habitu. Ethecfunt
intellcclu veibaeiusin libtode ATa. Intellc-
agente. dusigitur,qui intelligit hoc,eftil-
lc,qui non corrumpit^non intelle-
dusfubiedus,&mateiialis.intclPus
enim materialiscorriipitur p coc-
iuptioncmaIx,quieft vna virtusil
lius.&,cu ifteituelledus fueritcor-
rtipt'is,corrumpeturfua virtus,
Luaperfedio.Deide,poftquadecla-
raiutquieceffeeft vrintelledus,qui
cft in nobis,quiintelligitformasab
ftiadas,fun6generab"iIisneq;cor-
ruptibilis,narrauit epifteintelled
eftiiuelledusadeptusfm opinione
Arift.&dixitlnttlledusigitur,qui
noncorrumpitur,eftifteintelled',
quieftinnobisabftradus, qtifvo-
cat A ri fto.* defons,qui eft in nobis
P».l.adcp
(uin abcxtrinfecomon vittus,quareftin
anima,n.")q; habitus, perquem aut vocat Arift.adeptu,qui
, deforis ve-
perquamiiuelligimus alias res,&
intelligimujctiamiftumintelFni*
176
T 11
A NS L.
denouofac"ra,qua» antca non fue-
rat.Siconcedamusergodari reccp-
tionede n«mofada^tuncfequct'iI-
luddubiurnfuperiuspofitu. Et h
no cocedarrlusreceprione* propria
innobis,tun\nihildifreret fiuecon
iungaturnobV fiuecoiungafcum
reliquis oTbus\ntibus,& fiuecopu-
ler/nobisin vnbti^fiueinaliotpe
nifidixerimusaiu eflemodu copu
mo
dumreccptionis.q,i ser 0ent nu-
g
fcemodimodus?
Et,qmhicmodusnteralios'mo
dosieccptionislatuitA.] e x.ideo vi-
demuseum circahoc Snbi<*ere:ita
vtqnq}inucniamuseuk mceritf o»
ftradus,noneftipfeinrel^ usma _
tcrialis^neq-.ipfeintclledugdept'.
Inquit.n.ipfein lib.dc ATS C jn_
telledusaut,quihocintelIigv>fti n »
tellcdusincorruptibilis,neq^ t j n „
telledusmaterialis.quiaintelip^ w
terialiscorriipitur ad corrupti Sc- w
aiar.quiaipfeeft vnaexcius potc „
& tiis,feu virtutibus.cu igit isintclft,,
fueritcorruptibilis,corrupeturctia
eiusadus&perfedio,eiusq-, virtus
&potentia. Et,poftqu5 declarauit
q> necefleeft vtilleintelis, quiincft
9
nobis,qui quidem intelligitformaa
abftradas,fitingentt
9
& lncorrupti
bilis,notin*cauitrp hmoiintelPsiux
tafniam Aiift.eftipfeintelledusa-
dcptus,&inquit.Ergointells incor
ruptibilis cft is intelledus, qui I no-
biscxiftitabftrar5t*^cfeparat*, que
nit,&noneftpotenti*,feu visinaTa
exiftens.ncq;eftethabitus,quo in-
Si telligimus rcliquas rcs, & intelligi-
mus quoq; hunc intcllcdurn.
Si
 ,

DeAnima
ANTlQJfA TRA.NSL. MANTINI TRANSt. t>
Siigiturintendebat per mtelFm Si igf intelligebat p intelFm ade-

adeptum,per queintelligimus intel ptu,quo intelligim 9 intelligetias ab

.liffentiasabftraaasiDteligenaage-
tem,tuncfermoinmpdocontinua
tionisiftiusintelleda nobifcuad-
huc remanet.Et,fi in.endebat intcl-
lectum abftradu alum abagente
ftradaSjfeu feparatas, ipfum ItelFm
age te,tucei 9 fiila de copulatione h*
intelFsin nobisremaneret adhuc in
determinata. Sed, fi intelligcbat p
,
id alia lntelligetia feparata diuersa

vtapparetexopinone Alfarabiiin abipfbintelFuagente, vthfi potex

fua ep"a de IntelF'.& fin etia q> pof fnla Alfarabii I fuo tradtatu, que de
fumusintelliger ex manifefto lfti
9
IntelFuedidit,&vtnos et poffum9
fermonis,tunc-l6 etiam in modo coiicere ex appare" tia verboru eius,
continuationiiftiusintelleclusno tiicideeetdubiuadhucde mo co-
9
bifcum eadcneft cum qone in mo^ puIationish intelFs nobiicucudu-
do continua onis intelleclus agetis bio,quodacciditdemo copulatio-
9
apudopin?tem qjagens eft ldem nisipIi intelFsagetisapudillos,qui E
cumadep» &hoceftmanifeftius putatintelFmagente ee ipfummet
•

defermc e Alex. Etecigiturdixit intellm adeptu.& hoc qde vf ee id,

d enio jcontinuationisintelfs,ot e quodeft magisapparensex veibis
j n a^-iobilcujin fuo lib.de Ala. Alexan.de modo coniunchonisin
telledtus in nobisacftu exiftentisin
fuolib.de Anima.
niodautemdixirinquodatra- Atid,quodd.in quoda aliofuo
9
. <cj.ii, quem
fecitdelntelledtufm tradatu,cui titul e de IntelFu, iuxta
,inionem Arifto.vf contradicere fhlam Arift.vfcotradicerefuisver-
.,,quoddixitin lib.de Ala. Ethxc bis,q in lib.fuo de Ala dixerat.Inq.t
. /un t vcrba eius. Et intelle&us, qui e n.iplein eo tractatu haxmet verba.
, inpotentia,cum fucritcompletus, IntellsautIpotetia,cu pncu, & au- »
,, autaugmentatus,tunc intelligent get^tuc intelligitintelFm agente. na ,>
„ agentem.qm^quemadmodumpo- queadmodu potetiaadambuladu , „
„ tentiaambulandi,quam homo ha- qua ho het tpe fue natiuitatis,dedu „
„ betin natiuitate, venitad a&u poft cifadacftupoithocpaliquodtpisl F
tempus,quandoperficiturillud,per terualhi.nempecii pfectafueritilla »
. quod fit ambulatio , ita intellectus, res^pqfitambulatiojitaquoqltel- „
9 9
•
ciim fuerit perfedus , intelliget ea ledt ,cu fueritpfeft , intelligitillas »
quajfuntperfuam naturam intelle res,qua:funtexnaturafua intelligi
cla.&faciet fenfata effe mtelleifta, biles,&exiplisrebus ienfibihbusef
„ quiaeitages. Etmanifeftum iftius ficitresintelligibiles,quiaipleeftef „
„ fermoniscontradicit fermoni eius ficienSjagensqi.Iamergofatis con- ,,
in librode Anima,&eftq> intelle- ftat hzc verba contradicere ilhs,
&us,qui eftin potentia,iiuelhgitil- qua: 111 libro de Anima attulerat,v-
lum,quieftina<ftu. bidicebatintelledtum potentia exi
ftentem intelligere illum intelleiftu
Scd quiaacluexiftit.
Sed,
 •

Liber Tertius. 177

A ANTlQvA TRANSL.
Sed,cum aliquis intuebitur
Rcmouet nesfcrmonesiftius viri, &cogrega
biteos,videbitopinari ipfum cj> qii
Kjvhj?"
collicedo intellectus,quicftin potentia,fue-
oiadicfU ritpcrfeclus,tuncintelligentia ages
«u*. copulabiturnobifcum , perquain-
MANTIN.I TRANS.
om- Sed,fi exacTre, quisenucleabito*.
mnia verbahuiusviri,eaq; in vnfi
congregabit,iudicabit vtiq; ipfum
exifhmai'ec}>,cum intellcciuspote-
tiaexiitensfueritperfe6tus,tuncco
pulabitur nobis ipie intelled:us a-. • •

telligemusaliasresabftradas,& per gens,&pipfum intelligcmus reli-

cjuamfacicmusresfenfibiles ellein quasrcsabihadas&pipfumefRcie '•

telle<ftasinactu,r"m cp ipfe efficitur mus vtrcsfenfibiles efficiantnelli-

formainnobis. Et quafiintenditp gibilesaclu,ea r5ne,quaipfce efle-
huncfermonem cp intellcchis, qui Ctusformainnobis. Pcrhajcigitut
eftin potcntia,quandofuerit perfe veiba vf vellecf.,cu intells potcntia
&us,&complctus,tunccopulabitur exiftcseuaient*pfe£tus, tunccopu- •a.Liaftu
B cum eoifteintelIeclus,&fietfoima labiccum eointellcc~tusagens:&ef
ineo,&tuncintelIigemus p ipfum ficictur tormainipfo,& tiincintel-
aliasresmonitac^intelleclusmate- ligem 9 oipfiim reliquasrcsoesrno
riaIisinteIligatipfum,&propteril- vtproptercainteHsmateiialis intct
ludiutelligere fiat continuatio cu ligatipfum,ita vt pp huiufcemodi
hocintell\i:fcdcontinuatioiftiusin intellectione.quaipfum mtelligat,
tellectus nobiicum eft caufa eius, oriatur hmoi copulatio cumhoc
cjuodintelligjtipfum , & intelhgi- intelledtuummocopulatio huiu>i
jmusperipfum aliasresabftta&as. tellsin nobiseftcaufa.vtipfeintelli
gateii,&peripfum reliquas resab-
Gofirmat Etpptes fcirc q? ifta eftopinio ftraiftasomnes. Q_uodautemhec
W £«- iftiushominisperhoc,quodd.inil fitfnlahuiusviri,facile poterisiudi .

lotractatu .Illudigiturinteilectum careex verbisineo traclatuabipib >

^ perfuam naturam,quodeftintelle- addu<fhs,qua:taliafunt. Uluditaq;

adtu,cum fueri t ca intellect'
•ftusin intelligibile ex natura fui, q ui qui-
" materialisinabftrahendo,&infor demeftincdfs*ina&u,cufuerirca "a.l.agcns
" mandovnamquamq;formaru ma ipfiusintelle<ftusmateriahs,denuda „
" terialium afcendendo apud illam doomnesformasmatenales,atque „
" formam,runcdiceturcpeftadeptus easconcipiendo,donec peruenerit „
" agens,&n6parsanima?,neq; virtus adillamformam,tiicdicetur<j>eft »
a^jkdfuinnobisabextrinfeco^qii intelleclusadeptusactu :& noneft „
Ixpo ve"
ko^Alex. nosintellexerimus pcripfum.Ma- parsanima:,neq;aliqua virtus ani- „
nifeftumeftigitur q> intelligit per mi,(cdoritur innobisab extra,& „
huncfermonem^quandointelle- deforis venit,qn nosintclligimusp
clus,quicftin actu ,fueritcauiafm ipfum.Exhisitaque verbis conftat
formam intelleclus materialis in a- Alexandrum velle cj> , ciim intelle-
<ftioneeiuspropria,& hoc ent per <ftus,quia<frucxiftit,fuerit ca for-
afcenfionem intelledtus matenalis malisipfiusintellectus materialis,p
apud illam formam,tuncdiceturin fuam propriam acuone.&hocqui-
tcllectusadcptus:quoniaminilladi demfiet,ciiiniellectusmalis afcen-
fpofitione DeAnim.cvico.Auer. Z derit
 De-Anima
ANTIQJA THNSL.
fpofitione erimus intclligencespcr
ipfum. quoniam eftforma nobis:
quoniam tunc erit vltima forma
nobis.
Sffmafc Suftcntatioigituriftius opinio-
cf.iioni*
" n seltcl'' nt:e " c<^ usa ensclt "i
>
g P , mo
^i ex> caufaagensintelledum materiale,
&intelledum,quieftinhabitu :&
idcononcopulatur nobifcum pri-
mo:&inteIligeniusnipfum rcs ab
ftradas.Cumigiturintelledusma-
terialisfuerirperfedus,tunc agens
fietformamatenalisj&copulabit'
nobifcu.&intelligemus per ipfum
alias res abftradasmon ita q? intel-
ledus , quieftinhabitu,intelligat
huncintelledum:ciimintelledus,
ejuieftinhabiru.eftgener.ibihs & vtipfeintellcdus,qui habiruexiftit
corruptibilis, ifteautem noneftge
nerabilisneq;corruptibilis.
nrtflfi ©. Sed huicaccidit qnxftio prasdi- Vetiitamen idedubiiipta-didu,
Vintonic6 «fta.&eftq? hoc,quod modoeft for infuigetcontrahocdidum.qmid,
ungens.
niaintellectui.quieftlhabitu.poft
quanon erat,prouenirab aliquadi
fpofitionefadadenouoin intelle-
du,qui eftin habitu^qiixeftcaufa
«juareilleintelleduseft forma in-
telledtii,qui eft in habitu ,
poftqua
nonerat.Et,fiiftadifpofitiono elt
receptioinintellcdu,quieftin ha-
bituadii]tellcdum agentem,quid
ergocftiftadi(pofitio?quoniam, fi
fucritreceptio,continget vt«encra
tumrecipiatxternum, &a(u'milet
ci.&ficgeneratumfict artemum
«juod cft impoilibile.
Et
MANTINI TRAN.U. ft
deritad forma, tunc vocabitur
illa
intellcdusadeptus.quoniam in hu
iufcemodi difpofuioncerinuis,tuc
intelligentesperipfum,cum fitfor-
rriainnobisi.tunc enim eft vltima
formainnobis. Huiusautemo-
pmionisfundamenium(iimiturex
hoc,q> intellcdus sgenseft prima
caufaefficiensipfiiis intelledusma
rerialis,atq; ipdus intelledus ade-
pti,(euin habitu:&ideononcopu-
laturnobisabinitio :ltelligimusc];
peripfum resabftradas. Ciimigic*
intclledus materialispcifedus eua
det.tuncipfe intelledus agens effi- E
cieturfoima materialis , &coniun-
gec^nobis^&intelligemus n ipfum
reliquasresabftradas, noncar5nc
feu <jadeptuseft,intclligat huncin
telledum.fagente:cu intelled'ha-
bituexiftenslitgenerabilis&corm
ptibilis,isautem intelledusingeni-
tusquidcme,atq-, incorruptibilis.
quodeftnuncforma iphus mtclle-
<ftii$habituexiftcntis,po(tquanon
fuerateiusforma^ucniet ,pfedo
, abahquadi(p5nede notio fadam F,
ip(bintelleduadcpto, habituq;exi -
(tctc,qua? quidc cft ca,ob qua illc in
telledusfitformaipfiintclleduiha
bituexi(tenti,pofteaqua nonfue-
rat. Et,fihm6idifp5non eftrccep-
tioipfiusintclledushabituexiften-
tis.inquo.f recipiaturintelledusa-
gens,quid igiturenthmoi difpofi-
: rio?nam,fieftreccptio,tunc(equc-
retur cp id,quod cft genitum , rcci-
peretxternitatem,(imilareturcj; ip
fi xtcrno.&ficgcnitum cfriceretur
xtcmum:quodcftimpo(iibile.
Et
 Liber Tertius. 178
A A N 1 1 Q_? A TRANSL. M A NTtKI TR ANSt.
CSfirma Et ideo vidcmus Alfar.in poftrc Etobhoc Alfara.tandem,cucxt
tio qfjnis
argumcto
mo,cumcredidit opinionem Alex. ftimaretfhlam Alexandrieflevera.
Alfara. efle veram in gencrationc intellus degencrationeinteIIsmateriaIis,i5
matetialis,q?fuitnccc(le apudipm conatus f uit opi nari i uxta ea fh Tam
fm hancopinionem opinari q?in- q?intellsagensnihilaliudeftquam
telligentiaagensnonefl nifi caufa ca cfficiens in nobis tantum. & hoc
agensnotm.&hocmanifefte dirit ldcmdixit manifcftc in Nicoma-
Contradi- in Nicomachia.Eteftcontrafuam chia.Ethocquidcm cft cotrarium
Aio in di-
opinionem in cpiftola dc InteIPu.il fuxfhlx,quam profitcturimllo tra
ific Alfjr.
hcenim dixitefTepoffibilejVtintel clatu de Intelledtu. nam ibidem af-
9
leifr materialisintelligatresahftra- firmatiiitelFmmaterialempoflein
clas:&eftopinio Ane"pace.lfta:igi- tclligcre rcs fcparatas. & hxc cft fen
tur funt quxftiones ponennbus m- tentiaAuenpacc. Hxcitaq;dubia
telle&um matcrialcm efle pcnera- infurguntcontraponcntcsintcIFm
tum:& cj> hnis dt continuan cum matenalemgenerabilem &corru-
B
abftractis. ptibilem,eiusq; fincm efI"e,vtcopu-
leturcum rebus feparatisfeuintelli

5«3a ps di Et videmus ctiam q> fcquuntur gcntiisabftradtis. Contracosvc-

grcflionis, poncntibusipfam efle virtutem ab io,quiaffirmanthuiufcemodi vir-
m qua po ftracta qones no minoresiftis,Qm tutem efabftiada, mfurgutquoq;
Bitdubita
fi natura if tius intellechis materia- dubia,&argumcnta non infenora
tionesco
ongcntes liseft cp intelligatres abftra(ftas,ne- hisdi&is. Nam,fidenaturahuius
ponctihus cefleeft vrfcmp in futuro,&in prx intellcchis materialisc(Iet,vt intelli
fcteTm .t teritofitintelligenseas. Exiftimatf geretresabftiacTas.tuncexhacpofi
Krnuai.
igirurcpfequiturhancpofitioncm, tionc videtur fcq ui,^ ipfefem p in-
cj> ftatim, cum intelleitus materia- telligateastam in prxterito,quain
hs continuatur nobifcum , ftatim futuro.qrh ftatim q>intcllsmaterisi
continuabitur nobis intellc<ftus a- liscomungerefnobisjconiungcrrf
gens:quotl eft impofhbiIe,& cotra- quoquenobisflatimintclFs agens:
rium cijCphominesponunt. quod cft impotc,& contra id,quod
c Sed ifta qo pot diflolui per illud, ofsholesaflerunt.
foivt rh
Athoc dubiti
fione (jtii quodantepofuimus,fq> intelFsma poteftfblui perea,qux paulo ante
J
Iprobat. tenalis no copulat nobifcu per fe,& diximus, ncpc g> intellslmaterialis
primo:fedno copulat nobifcu nifi non copulatur nobis primo & pcr ,

perfuacopulationfcu formisima- fcjimmonocopulaturnobis.nifijp

ginabbus.Et,cum itafit poffibileeft ptcreaquodcopulaturformisima
d;cerecprrrodus, fm quccopulatur ginariis.Si ergo res ita fe hfat, pof-
nobiscu m intelrs materialis cf t ali' liimus vtiq; diccre cp ea ro qua in-
,
,
J
i modo, fm quecopulatur ipfc cu telle&us materialis coiugi t nobis, c
9
intelFu age"te. Et,fi eltaliusmod quidem diuerfaabca, quaconiun-
,

tunc nulla cft cotinuatio oino.Et,fi girurcii intellc&uagcte. Et,fielta-

ide" (ed primo c I a!iquadif]>6ne, & Iiaro,&modus, tiicnulladaretfco-
poftin alia,quid igitur eft illa dif pulatio omuino. Scd, fi fuerit dcm
i

pofi Z ij modus
 ,

DeAnima
AMTIQJA TRANSL. MANTINI TRAKIt. O
pofitio? Siautempofuerimusgjin modus,& ratio,fed primo fi t fub v-
tclleclus materiahs abftra&us non na difpofitione , & poftea fub alia
habet naturam intelligendi resab- quidigitureritilladifpofitio? Et.fi
ftracl:as,tunc ambiguitas erit ma- ponamus intelleitum materialem
ior.Iffoeigitut funt omnes quaeftio abftradtum,non haberenatura, vt
riescontingentesponentibusq? pcr lntclligatresieparatas, tuncmaior
feclio humana eft intelligcrc res ab orietmibietas. Hec igitur funtola
ftradtas. dubia,quannfurguntc6traeos,qui
aflerunthumanaperfe&ioneconfi
fterein hoc,fcilicet vt intelligat m
vltimo resabftradas.
Et oportet nos e*t narrare fermo- Scdcogimurquoquc afrerreeas
nes,ex quibus exiftimatur noscon- r5nes,exquibusvf fequi q? natura
fequiq?habemusnatura intelligen huius intellectus cft intelligere in E
di in vltimo resabftraclas.ifti. n.fer vltimo rcs abftradtas.fed hxc verba
mones funt valde oppofitiillis: & videntureflevalde contraria illis.:

forteperhocpotenmus videreve- fed fortafle per hoc poterim us afle-

ritate.Caufaautem ifhusambigui- qui veritatem.Huius autemambi-
tatis,&laboriseft, quianullumfer- guitatis.&laboriscaufacftjquiano
monemab Arift. inuenimusin hac inuenimus Ariftotelem fecifie vcr-
intentionejfedtamen Anft. promi- bum dehocquxfito:licetipfe pro-
Jitdeclararehoc. mi ferit exponere hoc.
necimo Dicamusigitq» Auepace multu Auen pace tamen multum elabo
tth.ca. 8. perfcrutabatinhacq6ne,&Iabora- rauitinhocdubio,&difcuffit ipm,
jo.
9- uitdeclarandohanccontinuatione" T eo tradatu fuo,quem vocauit tra-
cfTepoilibileminfuaepiftola, qua ctatum de Copulatione intelle&us
vocauitContinuationisintelle&us cum homiue,& in lib.de Anima, &
cum hole, &in lib. de Anima,&in in multisaliislibriseius. videtur.n.
aliis multis libris videbatur q? ifta hocquxfitumnunquadeceflideab F
cjononreceffitabciuscogitatione, eiusmentei&uoculi.- Nosautem
neq^pertempusnutus vnius oculi. iam expofuimusillum tractatii fuu
Etnosiam expofuimus illam epi- provirilinoftra.eftenimhocqua:-
ftolam fecundum noftrum poffe. fitumperdimcile. Et,fi Auenpace
hoc.n.qua^fitum valde eftdiflicile. fuititaperplexusin hocquaifico, 15
Et,cum tahsfuerit difpoiitio Aue- ge magiserunt perplexi reliqui ho-
paceinhacqusftione.quanto ma- mines.Sencentia vero Auen pace e
gisalteriushominis.Et verbu Aue- cxtcrisaliisfirmiorcirca hoc,& (i
paceinhoceft firmius verbis alio- contra ipfum etiam occurranr,atq;
rum: fed tamen occurrunt ei qones infurgantdubiailla, iam fuperius
quasnarrauim 9 .&oportetnos nar narrata. conabimur igitur narrare
rarehic viasiftiushominis:fedpn- hicmethodosacvias,quibus vfuse*
mo tj.d expofuotes dixcrutin hoc. hicvinfedprimoquid expofitorcs
Dicamus dixerintcircahoc.
Sententia
 ,

Liber Tertius l
79
A A NTIQ_V A TRANSL. M AN TTN I TR ANSL.
©prnio Dicamus igitur <j> Themiftius Sententia Themiftij de Intelledtu.
de
i"he. 5.
iuca.51.
fuftentaturin hocpcrlocuma mi- Dicamusitaq;<j>fententia The-
nori.Dicitenim cp,cum inrelleclus mift:iidehoc,eft fundatafuperlocu!
niaterialishabcatpotentiam adab- a fortiori,feu a maiori,& conuenie
ftrahenduformasamatcriis,&in- tioii.Inquit.n.ipfe.fiintellectusma
telligedi eas,quato magis het 1 aclu terialishabctvim abftrahendi for-
intellige" di ea,quxfuat primo denu mas a matcriis & intelligendi eas,15
mpngn» data a matcria Et ifte fermo aut. gemagisdebcthabere naturam vc
JO. fietita^cpintellectusmaterialiseVor rn relligat res de fe primo abflraclas
rupribilis,autno corruptibilis. f fe- a materia.Hoc itaq, dittu ide figni
parabilis,aut non feparabilis.Secun ficabit,quod fignificatdicere intel-
dum autem opinionem dicentium lectu materiale efle corruptibilem
q> intellecftusmaterialis efl virtusi vclincorruptibile,hoceftabftradtu
corpore&generatus,ifteG:rmoeric vel nonabftraclum.Sediuxtafente
B furricicns quoquomodo, 116 proba- tiam illorum quiafferunt intelfm
,
tx hocpa
tccq>luHi
bihs. Nonenim fequitur vt illud, matenalem eflevirtutein materia
:ic. a c.'J.
quod eft vifibilein fc,fit magis vifi- exiftente",atq;genicu,tunchocdi-
piobabili bilcapud nos.v.g.color, & lumcn dtii effetaliquo pacto apparens,feu
litc. Solis. Color enim minus habetde fufriciens,& famofum, fed no ^pba-
intentione vifibilitatis quam Sol bile. Qm,fi aliquid vf efle euidens
cumcolornon fit viiibihs nifi per m
& conltare f fe,non propterea fc-
Solem:fed nonpoflumusita afpice quit,utidemdebeatcfleeuidentius
reSolem ficutcolorem.&hocacct- &magisconftareapudnos: vcexe"-
dit vifui jpptcrnuxtioncmatcnx. pligratiacolor&lumenSolis. Na
color videturefleminus vifibilis,q
fitSolxum ipfecolornovideaf^nifi
p Solcmrtamen non poflumus in-
fpicereSolem,quemadmodiiinfpi
cimuscolorem.hocaut accidit ipfi
vifui.proptereaquiaeflmixtusma'
9
\ Si pona- Siveropofuerimus cp intellec} tcric;. Sed,ficoncedamusintelrm
Bius mtcl materialisnoneft admixtus mate- materialem noneflemixru cu ma-
Ifaiec^icr
rix,runcilIefermoerit verus.f cp il teria,tucillafcntentiaefletomnino
nu, tiic ve
riic cj> il-
Iud,quod cftmagis vifibile, magis vera:riempequxdicit,cpquicquid
|lud, quod comprehenditnr.tquoniam quod e" magis*inrelligibile,magiscogno- 'a-Luifibi
imagis comprehendit minus perfe&u ex
vi fcat^.qminter oiacognofcetia,q no
fibilc ma- eis comprchendentibus, qux fiint funtadmixtamarerix, illudcjdem,
non admixta materiar,necefleeft vr quodcognofcitahquidminus pfe-
comprchendatperfedtius: &none- c.tu,oporret vc cognofcat quod effc

contrario.Sed,fihoceit ncceflariii magispr<>-tu:fcd nocouertitur res.

de natura eius&fubftancia,conrin Nififortehocficneceflaiiiicxnail
get quxf tio prxdicta, qux cf t,quo- liusrei,atq; eiuscficncia,&fu'Ba,&
modonon continuatur nobifcum tunc fequefiteril lllud dubium pau
in Z lij lo
 DeA nima
AKTIQJA TR.ANSL.
phedent?- in principio,vt ftatim quando intel lo ante pofitum,quoderat,cur
hussquxfi lectusmaterialiscontinuaturnobif noncopulatur nobisininitio,
luntadmi
cum.Siigiturpofuerimuscpinpo-
xta mate-
nx,quod ftremocontinuatur nobifcum,non
coprehen- inpnmo,debemusredderccam.
ditminus
perfeftu ,
Alex.autemfuftentaturinhocq
rieceflee
vt copre- fitofuperhoc,quoddico.&eftcpoe
hedar per ens,quodgeneratur,quandopcrue-
nerit ad fine in generationc , & ad
te£bus-.fed
no ecocra
tio. vltimamperfectioncm,tuncpcrue-
nietadcomplcmentum, & adfine
infuaadione/ifuerirexentibusa-
geutibus:autinfuapaflione,fifue-
rirex entibus paflibilibus : aut in
Ttroq;,fifueritvtriufq-,.v.g.non vc
nitadfinemina&ionemcius, qua;
cfi ambulare,nifi quado venerit ad
finem in generatione. Et,quia intel
lectus, qui cft in habitu , eft
entium generabilium',necefle eft vt
quando vcnerit ad finem in gencra
tione,veniatadfincmin fua a&io-
ne.&,quiaadtiociuseft crcarcintel
lecta,&inrclligereea,necefle eftvt
cum fueritin vltimaperfe<ftione,vt
habeathasduasadionesperfede.&
perfeitioincreadointelledacftfa-
cere omnia intelle&a in potentia ef-
fcintellecT:aina<ftu:&complemcn-
tu/n in intelligendo eft intelligere
ornmaabftra<fta,&non abftra^da:
necefI'eigitureftcp,quando intcllc
babitu,veneritadco
«frus.qui eftin
plcmentuminfua generationc,vt
haheat has duas a&ioncs.
M A. N T I N I TRANSt. D
nam
ftatl
fcum copulatur. nobis intelledus
materialis.Et,fi dicamusipfum con
iungi nobisin vltimo, &noinprin
cipiorei,tucerimus coadi reddcre
huiusreicam. Alcxadri vero ro,
cuiipfcannecliturcircahoc quajfi-
tum,ha?ceft.nempe,qrhquodlibct
cns ghabilc,cu peruenerit ad finem
ipfiusghationis, &ad vltimu eius
adu &perfe<£tione",tucprofec'topct
uenietadfine,acperfe<ftionefui of-
ficii,vela<£tionisfur,fifit exgencrc
cntiuagentium:autfua*paflionis,fi
fuerit dcgheentiupatietiii :autu- K
triufq:, fifueritvtriufq;illoruduo
ru gencris. vt exe" pli gfa id, cuiusa-
<ftio eft ambulare,no puenietpiofe
vnum <fto ad illius fine,nifi cu puenerit ad
fine ghationis . Cu igitur intelledr*
adeptus,habituq; exhs fit vnu cx en
tibusghabihbus,&cotruptibilibus,
idcircooportctvt,cu perucneritad
fineghationis,perueniatquoquead
finefui muncris,&aclionis.&, cum
munusatq;officiu,&adioh'intel-
led'fitgnare,&creaieipfaintelhgi
bilia,ac intclhgerc ca,io oponet vt,
cum ipfefueritlfuo vltimo actu &
perfeclione.obtincatquideintcgrc *
&pcrfc&chxcduo muncra,atque
duasa&iones.-illaitaq-, pfe&io, qua»
adcreandainte!ligibi!iaattinet,con
fiftitquideinhoc,vtoia,qfuntpo
tentiaintclligibilia,efficiantura<fta
Et vero pfcctio, q ad
intelligibiha:illa
ipfam lntcllectionc fpcctat , cofiftit
inhoc,q> intclhgatoiacntia, fiue
abftracta & (cparata, fi uc no fepara
tamecellumigfccu intelFs adept*
pueneritad pei iectam fuighationt?
ap obtineatilla duo raunera.
Contrc
 Libcr Tertius 180
A ANTIOVA TRANSL. MANTINITRANSL.
?tfmar6. Etin hocfuntq5nes non parua:.
:o«aAle.
N on .n.eftmanifeftum perfecpco
plementum adticniseius,que eit in
telligere, eftintelligere resabftra-
ctasmifi hocnomcn, quodeftima-
ginari,dicereturdeeis&rebusma-
icrialibus vniuoce:ficut dicitu r hoc
nomen ambularedeimperfe&iori,
&perfectiori.
Et etiam quo attribuitur actio
i*5* ro - qux
propriaintcllectuiagenti, eft
facere intellecta hueTlectui genera-
bili & corruptibili.f qui cft in habi
tu.nifiquisponucpintcllectiis.qui
* eftinhabitu,fitiiuellectus?gensc6
pofituscumintellectumateriali,vt
dicitThemiftius:autponat q> for-
mapoftremanobis, qua abftrahi-
musinteilccta&intelligimusea,eft
compofitaexmtellectu.quieftlha
bitu,& intelledu agcnte: vt Alex.&
Au£paceponunt:ficut nos reputa-
musetiamefleapparens ex fermo-
ne Arifto.
Contrahoctamen non paucaia
furgunt dubia. Qmnonefthocde
fenotu,videlicet q> perfectio aclio-
nisipfiusintellectionis confiftatin
intelligendo resabftractas: nifi for
te nomenconceptus, feuimagina-
tionis dicat de ipfis, & dc rebus ma-
terialibusv n iuoce: ficiuhocnomc
ambulatiodicitur deimperfedta&
deperfeda a liquomodo. Prxte-
reajquonapacloiHaadiOjqiiareft
propria ipfi intellectui a?c"ti,
q qui
de" eft creare intelligibiliaTpoterit re
fcrri adipfum intelFm gnabilem&
comiptibiIem,qui eft vtiqjipfein-
telFsadeptusmiliquisaffirmetq? m
tellectus a deptus,feu habituexhsfit
ipfemetintellectu5agens,compofi-
tuscumintellectumateriali, vt di-
citThemiftius, vel affirmct illam
vltimam formam in nobisexiften-
tem,quaabftrahimusipfa intelligi
bilia,arq,intelligimusca,fitqux'da
forma,qux ex intelfu adepto, & m-
tellu agenteconftet:quemadmodu

Q affirmant Alex.& Auenpace:&eo

modo , quo nos redimus ex verbis
:ert!ar6. Et,fIcti2mIiocpofuiucmuj cflc Anfapparere. Et,fi nosquoqjide
iic ponit ita,noncontingcretcicompleme- affirmaremus,nopropterea fequec*
011
-
toa &i°ni s eius,qua:eftcreareinteI cxperfectioneactionishuinsintel-
Bkblf
tice co- lec£la,infi complementum aclionis lectus,quc;eftgiiare ipfaintelligibi
'lementii cius,qna:eft inintelligendoca, no lia.nifi pcrfedtioilIiusactionis,qua;
Aabir". intelligendoresabftractas.cfiintel- eftintelligercea, no intelligere res
„L?r! ,. ligcreeasimpoflibilee vtattribuac" abftradtas:cu illoruintellectiofiti-
v- generationi,authen abaliquoen- poiisearone,quareferuntur ad lp-
jAe. j 7
.

i poniti tcgeneiato.v.g.abintellectu.quic" famghationem, velhabeat ortum

1:%"^ inhabitu,nifipcraccidens.&fui6, abahquareghata,cxcmpli gfaab
'< extrin°
tuncgenerabilcefhcietur auernum inteliuadepto,nifi pcraccidcs.alias
lecam o- ficut diximus. n.ipfumgcnitiiefficerctxternu, vt
jiniuni. -fEtcotingitetiam fermoni di- diximus. Infiagerct quoq; con-
'ide col
ccn ticpforma,qua extrahimus m- traeos,q_affirmantforma,quaab-
inelledta,eftintclFs,quic' in habitu ftrahimusitclligibilia,cf intelFma-
iQuarta
c6pofituscuintcllcdtuagentc,ma- deptu compoluum cum intcllcctu
gna 2 iii/ agentc
 .

De Anima
A N T I <£J A TRANSl. MANTINT TRANSt. - ij
I Tic u idet gnaqua-'ftio.a'rernum enimnoin-
agente,maximfi dubifi. quod eft.f.
< 6. negar
>;•;ccernu
digct in fua adione gencrabili & q? cternfi no indiget ^p fua actionc
tndigeat corruptibili.cjuomodo igiturcom ahquognabili&corruptibili. quo
toiiupti- poniturarternum cum corruptibili padtoergocopontfarternii cfigna
bili ,"ad iraq>exeisfiat vna actio?
fed poft bili & corruptibili,ita v t ex eis reful
lioc vt ex
ci, fiatvna
loquemurdehoc.Videtur.n. q>ifta tet vnaactio?nos tfi loquemur de
•lttio. Sed pofitio e quafi prlcipifi,& fundame hocpofthac. Vf.n.cp hxc fhTa fit
uidcopp. tum eius,c]uod volumus dicere de veluti principifi , & fundamenturn
i.ph.t. co.
poffibilitntecontinuationiscum re eotu,que volumusdeterminarecir
16.&.8.
busabftractisfm Arift.f.pofitio, cp ca politatem coiuwttionis intelFus
Cf. iz. 7. forma poftrema nobis,quaextrahi noftricu rebusabftractisiuxtafen-
Met. 31.& musintellecta,&facimuseaper vo-
tentiam Arift. videlicerca fententia
5-de Aia
lfitatemnoftram,eftcompofitaex qua?affirmatcpvltima|forrna,quaT
iS.dc in-
telfu age- intellectuagente&inrellectu,quie innobisexiftit,qua denudamusip- ».,
&pna. Thabitu.Hocipitur vidimus defer
te, faintelligibilia, eaq; cfficimus pro
ufmaub' moneexpofitorum Peripateticorfi arbitrio ac voluntate noftra, eft vti
inhunc finem efle poffibile.f intelli quc forma copofita ex intellectu a-
gerc in poflremo res abftractas. gcTte & intelFu adepto habitu,C'exi-
ftete. Hocitaq;eid,quodnosvidi
m 9
ex verbiyexpofiroriifectatiuip-
fum Arifto.circapoffi^bilitatp hui*
finisjhoc eftcp fit pofiibileintclligc
rein vltimoresabftractas.
_ . Auen pace antem multum lo- S nla A uen pace de In telleclu.
quebaturin hoc,&maxime m epi-
'iiLteflio-
Auen pace aute" laborauit multfi
ms,inqua ftola,quam appellauit Continua- inhocnegocio, &pra:fertim in eo
f.onit"opi tionemintellcctus cum homine. tractatu,cui ntulus eft de Copula-
1110 A " en
Etillud,fuper quod fuftentatus eft tioneintelfscum hole Eteiusfun-
pnmopri m hac quantione eft hoc. Primo damentum in hocquxfito tale e.
ma eius enim pofuitquod intellecta fpecu- Primoqdeipfefupponit,ipfaintel-
IO - Deinde pofuit gibiliafpeculabiliaee gnata,acdc
latiua funt facta .

quodomne nouofacta. Scdofupponit,oegna

factum habetquidita-
tem.Deindepofuitquod omneha tum hfe ahquam quiditatc. Tertio
bensquiditatemdntellectusinnatus fupponit,q?quicquid habct aliqua
eftextrahcreillam quiditatem Ex . qiiiditate",ipfeinrelFseftnaturapro
quibus concluditur quod intelle- ptus abftrahere quiditatem , ac
illa

ctus innatus efl extrahere fotmas denudare.Exoibusergohis,ipfec5'

intellectorum,&quiditateseorum. clnditipfumintelFm clle natura a-
&in hocconuenitcum ipfb Alfara ptfiabftrahereformas ipfbrumin-
bioinhbrodelntellectu &intelle- telligibilifi,eoruq; qditatcs.& I hoc
eto.&indeextraxithoc Auen pace couenitetiamcfiipfb Alfarabio ih
&cumhoccondufitqu6d intelle- fuo lib.de Intellectu ,&intelligibi-
ctus li.&hincpronunciauit Auenpace,
&
 Liber Tertius 181
A AN"TIQVA TRANSL. MANTINI TKAN5L.
ctusinnatuseftextrahereformasin &concIufit,intelIe<ftumefleaptura
tcllc<ftorum,&quiditateseorum. abftraheieformasinte]l)gibiliu,<Sc
Etiuitin hocpcrduas vias. qua- corum quidirares. Etcirca hocus*
rum vnacftinepidola.fecunda aut eftduabusrationibus. quaruvnain
inlibro de Anima. &funt vicinan- fuo traclatu , adhocnegociu jpprie
tesfe.inlibroautcm de Animacoiu editocontinetur. altera veroinfuo
xit huicqi intellcclis rerum nonco lib.de Alahabetur. qu^quidemro-
tingicmultitudo, nifiper multipli- nesfuntinterfefatiscofoimes. Ve-
cationem formarum fpirirualium, rum in lib.de Alaadiecitadhoc, &
cuquibus fuftinebunf in vnoquo; fubiuxit cpin lntelligibilibusentiu,
indiuiduo: &pcrhocfuit intellcetu nonaccidit pluralitas,nifi propter
cquiapud mcaliud, quamltelledu pluralitateformarufpiritualiu^qui
eiusapudte. Exquoconfequiturfe busextant,&confiftuntinquolibcc
cundum conuerfionem oppofitiq? indiuiduoru.&iointelligibileequi,
B omne intellcctum non habens for- atq; afiniinme,eftdiuerfumabeo-
mam fpiricualem,a quafuftcntatur dem intelligibili in te. Exhocergo
illud intellcctum, eftvnuapud me, fequicuroppofitumcontradi&orij,
&apud te. Deindeconiungithuic videlicet q> oeintelli<ribile,qcFnon,
cpquiditasintcllecti, & formacius habeatfoimafpualem,fuperquem
non habctformam fpiritualem,ne- fuftftcrilludintelligibile, eritvtiq;
queindiuidualem ,cui fuftcntatur: ideminme,& in te, Subiuxitinfu-
cum Jquiditasintellecti noneftqui- per,&addidithuicfententia:hoc,vi
ditas indiuidui fin<nilaris, neq;fpiri dclicet q^quiditasipfius intelligibi-
tualis,nequecorporalis.intellectum lis,eiufq;formanonhabetformam
enim declaratumeft quodnoneft fpiriruale,neq; indiuidua,cui innita
indiuiduum . Exquoconfcquitur tur,&fulciatur:cu quiditasipfiusia
vtintellectus fitinnatus mtclligcie tclligibilisnofit quiditasipfiusindi
quiditatem intcllecti , cuius intclle- uidui fingularis, tu fpiritualis , tum
ctuseft vnusomnibushominibus: ercorporalis.naiam fatisconftatip-
** & quodeft tale eft fubftantia ab- fum intelligibilenoefleindiuiduu.
ftracta. Sequitur iffiturexhocipfumintel-
le<ftumefleaptum vt intelhgatqui-
ditatem ipfiusintelligibilis,|*quoip '«.l.cuiiu
9
leintelruselt vnicusinoibus, holb
id autem,quod ita fe habct,eft vtici;

Inlibro terode ATa pofuit pri- fubftantiafeparata. Inlib.tamende

i
Sc3a to.
moquodquiditasintellccti, fecun- Animadixitprimoqjquiditasipfi*
dum quod non
eft intcllectum, fi quaten 9 cft intelligibi
intelligibilis,
fuerit conccflum nobis quod non le,finon concedatnobisaduerfarius
habetquiditatcm & quodnoneft
, ipfumn5 haberequidiracem ,neq;
fimplexfcdcompofita,ficutdifpofi- eflefimplexfed compofitum,vtres
tioinomnibus quiditatibus factis', fehabctin cunclisquiditatibus ^iia
& fuerit dictum quod quiditas illius cis> & ia fuic diclum q> quiditas hu-
in- ius

Dtf-Anima
A NTIOJ A TR ANSL.
intellecti , fecundum quod eft intel
lectum habetetiam quiditatem,fci-
licet intellecttimiftius quiditatis
tuncifteintellectusetiameritinna-
tusreuerti , &extrahere illam qui-
ditarem.
Et , fi no fneri t coceffum uobis q?
ifta quiditas eft fimplex, & q? ens ex
ea eft ide cu intelleclu, continget n
ea q> cotingit in primo, eft qi etia &
habeat quiditatem facta, Et nccefle
eft tuc,autvthocprocedatininfini
tu,aut vt intellecV fecetur ibi . Sed
impofeeft hoc jpcederein infinitu:
quia faceret quiditates,& mtelfs in-
finitosdiuerfosinfpeefle.ffm q>q.-
da eor ii funt magis liberati a a <J m nohabetquiditatem.veladquidita
quidarnecefleeftigfvtintelfsiecef.
Et,cu fecabitur,tunc,aut puenietad
quiditate,quje non habetquiditate,
autadaliquidhiisquiditate,fedin-
tcllectus no habet naturaextrahedi
illa:autadahquidn5 habensquidi
tate,neq eft quiditas Sed impofe e
; .
9
inuenirequiditate,quaintelle& n6
eft innatus extraherca quiditate
qfhifteintellectus tuncnondicere
tur intellec"tus,nifi xquiuoce cu fit : fum intelleftuefle aptil abftiahere
pofitum cpintelledusinnatuscftab
ftraherequiditatem, in eo q> eftqui
ditas: & impoflibile eft etiam vt m-
telle&us perueniat ad aliquid non
babf s quiditate, & non fit quiditas
QtT n& cft quia q<r no eft quiditas, neq; habet
gdicatr.ec priuanofimplici-
q U idj t ate,hocert
llsSz ter ' Remanetigit tcrtiadiuifio
priutuo. eftqjintelledlus peruenit adquidi-
tatem non habentem quiditatem.
& quod eft tale cft forma abftra&a.
,: ,.
M A NTINI TK ANSr.. D
iusintel!igibihs,qtiatenuseftintclli
gibile.het vtiq; quiditate.i. intelligi
Bileilliusquiditatis.tuncisquoqji-
tellectuseritaptusc6uerti,&abltra-
here llla quiditate. At,(i aduerfarius
n5 cocedet nobisillaquiditate eflc
fimplice,& q> id, qcF de ipfa reperit',
fitidecuipfointelligibilijtucideco
tinget huicqd cotingebat priori,ne
pe vtheate"t qditate" nouitergenita
&facta. EtfequetftucexhocjVelre*
inlfinituproceflura, velq> intelfus
i ibififtatur.fedprocederercm inin-
finitumertimpofe, proptereaquia E
efificeretquiditates,atq;*intelfusin **•!• >««<*
finitosdiuerfbsgneeffendi,e6quia
... ... r» ... ,- .' nmta v* p bllui
l
.
"
aIij,velaliaeorualijsnntmagiscx- r j a .
ptes materia:: relinquitigf vtopor-
tcat intelle&u tunc fifti. Et fi firtac',
,
tuncuelperuenietadquiditate,quc,
tehabentequoq,quiditate,attamc ,
ipfe intelle&us no habeat natura de
nudadi atq; abftrahedi illa quidita-
tc:autadaliquidn6habensquidita-
te,neq;cft& ipfumquiditasaliqua.
Sed impofceft reperiri aliqua quidi
tate,quam intellectus non fitaptus
abftrahereabhabenteea.na tuncis p
9
: intellecftusnon vocareturmtelletft ,
nifi a?quiuocc:cu iam fit fancitu ip-
quiditate,quatenuseftquiditas:im
9
pofc quoq; ef t vt ipfe intelled per-
ueniatadahquid, quod non habeat
quiditate,neq; fit quoque quiditas:
quia id,quod no eft quiditas.nequc
hetquiditate,eftquidemerapriua-
tio. Relmquiturigf tertiaparsdi-
: & uifionis,quxeft videlicetcpintells
perucniat ad quiditate" nonhabete
quiiiita!c.idvero,quoclitafchft,eft
vtiqiformafeparata.Hacautratio-
Et nem
 . 1

Libcr Tertius 1 8

A '
ANTIQJA TRANSt. MANTIHI TRANSl.
*c^odc Etconfirmauithocperillud,quod ncconfirmauitperid,quod Arift.c
conluetuscir Arift.dicereintalibus afluetus dicerclhuiufufcemodi dc-
"e&^d
»ia-W. & demonftratiombus, fiqm qnnecef mfationibus,n£peq?,cum co<nmur
91.Sc 1 de feeftabfcindereinfinitum, melius procedamus, me
fifti,nein infinitu
Gcner. ali» eftabfcindcre eum
in principio liuseft filli inprincipiorci. Siciof
«.cap.i.
Eritigiturconclufioiftiusdemo codufiohuius demfationiscritTti-
ftrationiseadfcum conclufionede q;eadccuc6clufioneprxcedetisdc-
demonfttationisprxdiclx. Qm,fi mfonis.Na, fi nonaddatfhocei.tuc
n5addidetithoc,poteritaliquisdi- potcritquisdiceremultosintercede
cere mulcosintelledus elle medios reintellcittusinteriniellectumade-
incetintclilim,quieftinhabitu,& ptu\&intelIecluagcntL:vcltmvnu,
inter intelle&iiagentem :aut vnu, vt voluit Alfarabnisin fuotra<ftatu
vtintcndit Aifarab.infuo tractatu dclntellcclu^&intelligibilijqucin-
_ deirKclleclu&intellecio, quevoca telleclu vocauitibiadeptum,feuin
>uitillicadeptum:autpluresvno. Et fluxu:velcriitplurcsvno,quiintcr-
cxiftimaturq? Alfarabius concedit cedut. Etvf q, Alfarabiusconcedac
hocin fuolib, de(Sfiatione& Cor- hocinfuolib.de Gnatione&Cor-
ruptione, ubi d quo confumentur r upti6e,cu lbi ponat modu, quo dif
.

iftiintelk(-tusmedij,fiquorumcfle fbiuant'hm6iintclledt'medij,quo-
pofuimusinretintcUe&um fpecula rueliediximusintercedcreinterin
tiuu,&inter intcllectii agente. Iltx telle&um fpeculatiuu , &intelFum
igffunt vixmagisfirmx, perquas agente.Hxitaq;r6nes,feu vixfunc
iuitiftehomoinhacintentione. ualidiorescirca hocquxfitu,dequi
Nos autemdicamus, fihocno- busfecit mcntionf hicVir.Nosauc
mcnquiditas dicarur de quiditati- dicimusq^fiquiditasdicatVniuoce
busretum materialiii,& dequidita dequiditatibusrcru marerialiu,&
tibusintellethui abftra&orum mo dequidiratibus* lntelligcntiaruic- • t •

dovniuoco,tuncpropofitiodicens paratarfi,tunc illapropo,quxdicit leduu .:

C 9
natuscftabftraherequi
cj>intellec"t qjintcllectuseftnaaptusabftrahc- paraion
ditaccsineoq? func quiditates, crk
__
requiditatesquatenus funtquidita
ianifeAu vera: &fimiliterdiccre quodintel- tes,cfletutiq; vera:fil'rq;illaprop5,

'J^JLX
ioc nomc
ledaeflecompofita,&indiuiduacf
i
quxdicitq?ipfa intellioibiliasutco
^ _ r /- o .£* •
i- •
i

iditas n6 lecompohta tuerit vmuocum. iiau pofita.&qjindiuiduafuntcopolita,

j;rde ab- temxquiuocum tuncdemonftr3-
, fi vniuoccdicatur ,eritquoq; vera.
jiractis & tio noncrit vera. Quomodo aute, fedficquiuoccdicat^tuncdemfatio
itvrnuo"
e ^ va Idediflicile.manifcftum eft.n. non erit vera.Sed vtcuq; rcsfe heat,
pui
:e,nec P" ^ q> hoc nomcn quiditas no di- tandt" hoc ncgociu eft admodu dirh"
quiuocc. citurdeeispure vniuoce,ncq; pure cilc. fcd maximedefccoftathoc no
°C ^cjuiuoce. Vtrum aute dicatur mul
m'.^
!i
me.fi quiditatc nec merexquiuoce,
tio^Me tipliciterquod eftmcdium,indigct
neq; mcfvniuocedici.At vtrudicat
c&vlo. coufvdcrationc. fm pri'&pofterius,qui quidemod'
emeuiTtcr vniuocu &.rtjuocu mo
du jidiget vtiq, aliqua colydratione.
Scd Scd,
 .

Dc A nima
AKT IQJT A TRANSL MANTINI TRAHSL, D"
Sed,fi conceflerimus hoc dici vni Sed, fi concedamusea dici vniuo
ooce,hiccontingct prsedidtaquaj- ill ud dubiu fupi us
ce , tunc fequetur
ftio:&eftquomodocorruptibilcin dictum:nepequopac1:o,idquodefl:
tclligit cpnon eft corruptibile (ecfi- corruptibile, poflitintelligere ipsu
dam opinionem dicentium quod incorruptibile iuxta fententiamil-
intclledtus materialiseit corruptibi- loru,quiafteruntintelledtu materia
lis,&eltopimo Auepace: autquo- le efTe gnabile & corruptibile, & eft
modointclligit intelledtione nona, fententia ipfius Auen pace vcl quo:

&quodinnarum eltfemperintelli- pado id.quod eftna aptii intellige-

gereeain futuro&inpraeterito, (e- reillaseperta inpraneritocjjnfutu.
tundum opinionem dicentium cf> ro,iuxtalententiaiIlori5,quiaffir«
lntcllectus materialisnon eftgene- matintelledu matcnaleefleingeni
rabilisnequccorruptibilis. Etetia, tu & incorruptibil^poflitintelliger
fi pofuerimusq? intelligere res ab- noua intelkcT:ione.Pra:terea,fi affir-
i tractas eft in fubftantia, & m natu- mem 9 cpde eflentiaacnaipfiusTtel ^
ra imelledrus matenalis, quare igi- lectus materialis fit intelligef resab
iunftaintellesftionocurritcurfuin ftradas, curergo hmoi intelledtio
tclledtionum matenaliunobis ? lta nonfehetvtfehhtalianntelle&io-
qjhocintelligereiitpais partiii fcie nesmaterialesin nobis? itavthmoi
riarumfpeculatiuarum &eritvnu : intellediiofitvnaexpartibusfcTaru
quafitorum in fcientia fpeculatiua fpeculatiuarii:&fitquoq; vnumcx
quarfitis (cientia:fpeculatiu£.
Et Auen pace videtur ambigere Aue" pace au t vf efle valde pcrple
inhocloco.D.enim in epiftola,qua xusinhocnegotio.Na,infuaepiflo
uocauitExpeditionis,qu6dimpofh la.cui tituluseft deperfe£tione,di-
bilitaseftduobusmodis, naturalisj, xitipfumpfebifaiiadici, nepcna-
&diuina: ideftcpintellectio iltius le,&diuinii:&vultq? mrellediohu
intelle&usefl de poffibilitate diui- iusintelle&usfitquoddapoiediui-
na,nondepoffibihtatenatura:. In nu,nonaiitnaturaIe.Sedinfuaepi- *
cpiltolaautem Continuationisd . ftolade Copulatione noTata,dixit
Et, ciim Philofbphus afccndenta- ha?c verba. Er,cu Philofbphusafcen
lia afccnfione , confvderando in in- ditalioafcefu,duc6fydcratipfaTtel >»
9
tellccto inquantum intellec"tii,tunc lioibi!ia,quatcn funtintelIigibilia, »
intelligetfubftantiam ahftraclnm . tuc iritellrgit fubftantia inteiligetia >»

Etmanifeltiimeft exhoccpinteih- rfifeparataru. Exhocautfatispatec

gcreintelledtum femndum illu,eft
parsfcicntiarum fpeculatiuarum,f.
fxientiaNaturali.&hocapparuitct
inillaperfcrutationeabeo.
£t,cvim itafit, nosomneshomi-
nes, quodacciditnobisde ignoran-
tiaiftiusfcietia?, auteritquiaadhuc
nonfcimus propoGnones,quann-
ducunt
ipfumcredere, q?intellcdtio ipfius
intellecluseft paisfciarum fpecula-
tiuaru^videlicctparsfcT^Naturalis,
& hoc etiam (atis apparet 'ex verbis
eius ln illa inquifitione. Si crgo ita
res habct.fequerefq? nosoes hoies fi
ignorauerimus hacfciam,idquide
io c6tinget,vel quia nondu fciuim*
illas
 . .

Liber Tcrtius 185

AHTIQ V A TR. AN$L. M ANTINI TR.ANSL.
ducnntnosadhancfcientiam, vtdi illas^pponeSjquajducuntnosinhac
citurdemultisartificijs,qua:viden- fclam,vt df et de multisartibus,qua*
tureflepoflibilia,fedfuntcaufarum vfir pofle addifci,cum'tn adh uc fint
ignoratarum verbigratia Archy- incognitar,&occulte,ppca,q u iaco-
,

mia: aut hoc intelligere hoc, acqui gnitiocarum earueftvtiq; occulta

:

ritur per exercitium, & vfum m re- vtgfa exempliinartcFufori a) qua:

busnaturalibus,fcd nondum habe vulgo Archymia vocatur,cucnirc
musdecxercitio& vfu tantum, pcr folet: velillud c6tingct,quiahmoi
quod poflumushoc acquirerehac intelle&io acquirit'' perexercitatio-
intelleclionem:aut erit hoc propter ne&vfum fadtQ inrebus naturalib'.
diminutionem noftrx naturana- fednondum deuenimusadtantam
turalucr. cxercitatione,&vfum,quifitfatis
,p
huiufcemodiintelledtione actjren-
da:velhocidemcontmger,quiana-
B turanoftra cft naturafr impotetn
Siigiturhocaccidcrit proptcrdi- atq-, imbecilhs vt polfit ita adipifci
minutionem in natura, tunc nos, & Si hocitaq; proueniatob nfam na
omncs, qui innati funt acquircre tutalt"impotcntia:natural^q;defc-
hancfcientiam dicimur homines du,tunc nos,& oes hoicsqui funt na
,

aiquiuoce.Et, fihocaccidatproptcr turaaptiadipifcihmoifclam.voca-

ignorantiam propofitionum mdu- remur holesaxjuoce. At,fi hoccuc
centium inhancfcientiam,tuncfcie" niat,proptereaquiaignorantur jp-
tia fpeculatiua nodum e(t perfecta. pones,qux in hacducunt fciam , fic
EtforteAuepacedicithoc efleino- fcia fpeculatiua nondum cflct coplc
pinabile.fed nonimpoflibile. Et,fl ta&pfecta. Etfortafledixit Aue-
hoc accidit proptcr confuetudinem pace hoc 116 efle verifimile,ncqiopi
tunc fermo erit propinquusfcrmo- non cft inopina-
nabile. fed re vcra
nidicetiquodcaufain hoceftigno bilc.Quodjfihoceucniatproptcrip
ranciaptopofitionum inducentium fam cxercitatione &vsu,tunc hm5i
in hanc fcientia.& omne hoc, quod fentcntian6eritabfimilisabilla,c{
df vf efleremotum , licetnonim- affirmat huiusrei caufamefipfam
poflibile. quomodo igitur poteft ignorantia propofitionu qua: du-
,
euadercab lllis quajftionibus prae- cuntadhacfcientiam. Hocaiitpot
diftis? dicicfleremotUjfcudiflonum, Ced
non impoflibile, quo pacto ergo
poteriteuitareilla dubia prardida?
Sentcntia Aucroisde Intelleclu
Ifta* igitur oes qua:ftiones funt Hatcigit funtoladubia quaepol-,

contingentcshuicquxfito : & funt funtafferninhocquarfito,qu£tu vi

ita difficilcs fictit tu vides. & oportct desefle valdcdifficilia.nositaq; co-
nosdicereq? apparuitnobisin hoc. gimur dicereid,quod nobis vid^tur
jgrefio-
Dicamus igitur quoniam intellc- circahoc. Dicamusergo q>,cuin-
1 iu ijua clus exiftes I nobis habct duas actio* tellect uSjCj in uobis exif tit , duas ha-
nes. bcat
 .

Dc Anima
\QJT A TR A NSL.
ANT M A N T I N t T R A NS t. W
foaif opJ ncs,fecundum cpattnbuitur nobis: beata<ftioncs,ea,fi ratione,quaeftre
nioAuer.
Qi, ar Q V na cft de genercpaffionis, latusadnos:quaru. Vnaeftgnispaf
holsbcati &eftintelligere
Etaliam genere fionis,&illaquide eftipfaiteIle<ftio
:

cndin*, acrionis , & cxtrahere formas & de- ffeu ipfum intelligere ) Altera vero :

nudareeasamaterijs: quodnihile" eftgtiisactionisnepequ^eftabftra

aliudnififacere easintellectas ina- hereformas,eafqjdenudareabipfis
«Stu, poftquameranun pofetia: ma materiis: quod quideofficiu,nihil
nifeftumcftquoniam in uoluntate ahudert qefficereeas intelligibilcs
nortraeft,ciim habuerimusintelle : a&u,poftqeiantintelligibilespote-
cl:um,quieftinhabitu, intelligere tia:manifeftumeftq>,qnhabcmus
quodcunque intelledtum volueri - intellectum adeptu,ex nfavtiq; vo-
mus, &extraherc quamcunq;for- luntatepfdet intelligere quodcuq;
mam voluenmus intelligibilc voluerimus & abftra- ,

herequacunq-, forma voluerimus.

HicCo.at Etiftaa&iojfcilicetcreareftelle- Ha:cauta&io,qua:eft|gnareintel *
uibuitcx -

c ta ^&faccreeae ffc priorinnobisc^ ligibilia,eaq;efficere,priorexiftitin

«uiuflibet actio,quxeft intelligere ficut dicit : nobis,qactio itelledionis,eo pa&o,

fora:? m- Alexan. Endeodicitquoddignius quo Alex.diccbat. Et ideodicebat
tdlectui i
e ft defcribereintt!lccT:um perhanc cpconuenientiuseratdefcribercin-

?fioppofi
ac^' oneiT1 >
non perpa/fionem cum : telle£tuhaca£tione,&n6aliquapaf
tumd.co paffionecommunicetei alindcx
in fione:cu ipfeintellectuscoicet mip
tra uirtutibusanimalibus. Sedhoceft
aIcx. fa paffione cu aliquaex virtutibus
fupra.Vi- Veruntamenhocvf ee
j eo pi n onecliccntium quodpaflio
i
l
animantiu .

decontta. . * .- • • ' - • . . ., •,, «-

Zim. meisnondicitursequiuoce. veru,iuxtalcnt£tiailloru,qoiafnr-
mantipfam paffionfnon dicideeis
Etpropteriftama&ionem,fciIi- ^quiuoce. Etpropterhuiufimodi
eerextrahere quodcunque intclle- aciione,qua:eftabftrahereqcFcuq;
dtum vnluerimus,&facercipfumin intelligibile voIuerimus,&illudefri
a<ftu, poftquam fuitin potcntb,opi cere adtu exiftens,poftqua erat pOf
natuseft ThemiftiusqjintelleCtus, tenua, cftopinatusThemift.intelle *
qui eftin habitu , eftcompoficusex £tu adepru coftareex intelledtu ma/
intellectu materiali&agete. Fthoc teri.ili.&intelleclu agente. Ethoc
ldem fecit Alexan.credcrequodin- idemindutit Alex.vtcrederetintel-
tellectus,quicftin nobis, autefteo- lectu innobisexiftenteefle vtiq;|c6
pofitus,autquaficompofituscx in- pofitu,aut veluticopolitficxintelle
telledtuagentej&exeo.quieftinha dtuagetc &intellectuadepto:poft<|
bitu:cuopineturcpfubftantiaeius, ipfeputat fubftantia intellectusade
quxeft inhabitu, debeteffealiaa pti debere efle diucrsa afubftantia
fubftantiaintellectusagentis. intcllectusagentis.Hisigfduobu*
Et cuhxcduo fundamenta fint fundamctisitapofitis, nempecpin-
pofita ,fcilieet quod intellectusqui tellectus , qui in nobis exiftit , duas
cftnobis,habet hasduas adioncs, obrineatadtioncs.quc;.f.funtcogno
fcilicet comprehcndere intelle&a, fccrcintclligibilia,&cfficereintelh>
& gibilia
 Liber Tcrtius
A ANTICIVA TRANSL. MANTINI TRANSL.
Inedlefta &faccreea: Intellcctaautem duo -
duob«nio busmodisfiiitinnobis,autnatura-
dishuc in • . r r ,y
nobis.ldc.
"ter,&(unt prima*. propohtioncs,
i.Cali. 1. quas nefcimus quando extiterunt,
& x. Mcc. & vnde,autquomodo:aut volunta-
rie,&funtintellcctaacquifitaex pri
mispropofuionibus:Etfuirdeclara
tum a> necefleeft vtintellccta babi-
ta a nobis naturaliter fint ab aliquo
quodcftin(eintellectus Iibcratusi
materia,& cft intellectusagens Et, : natura adipi(cimur,efle neceflkriu,
cum hocdeclaratumeft, neceflceft
Ytintellecta,habita anobisaprimis
_ propofitionibus fintaliquod factii
cx congregato ex propoficionibus
notis, &intcllectuagente.N6enim
poflumusdicctcq> jppofitiones no
nabentinttoitum inefleintellecto-
xum acquifitorum Nequectiam.
poflumusdicerecj) propofitionesip
fa;fola:fintngenteseas,iam enimdc intellecluagente,nonpo(fumusicfi-
claratumeftagenseflevnum,&eter
num, vtintendebantquidam Anti-
quorum,& opinati funt quod eas
intcndcba: Arifto .pcrimellcctum
agentcm.
^,
Et,cu ita fit,ncc?fle cft vt intcllc-
ctusfpcculatiuusfitaliquidghatum
abintcllectuagetej&inprimispro-
jOIs.aio pofitiombii.t. &c6tingito>iltemo-
r
° ^ us » nrc ^ e ciorufit voluntarie: eco-
iEre^ato
jduoru di- uerfointellectusprimisnalibus. Et
|jetfoiu , olsacriofactaex congrcgatoduoru
ineceflecft
diuerforii,necefleeft vtalteruduo-
Uiorii "fit
rum i'1 01 1101 ficquali matcria &in-
"
irjiuu ma ftrumencii, &a!iudfitquafi forma,
lena,&.l autagens. Imc!!ectusigirur,quieft
qU nna bis,c6poniturexitellectu,qui
»
'fo 7i
Be/i.de c(ti;ihabmi,&intellectuagecc:aut
Ua.M- i™:*? pioponc» fincquafi matcria,&
in-
184
gibilia:Fiiitautinnob;sipfaintel-
liVibiliabifariamepeuel na,&funt
>
_ * .- . _
illa:prima: propones(feupnmaprT
cipia)qquidcsutnobisignota:, qn
fcilicet & vn.vcl qua rone nobiscuc
ncrmt:autfuntintcl!igibilia voluta
teacquifita, cf quidffuntillaintelli-
gibilu.qexillisprimisproponibus,
fcu pnncipijs acquiruntur Ia autc :
fuitprobatuipfatntelligibilia,quar
vtrepcriatur&proueniantare,quc;
cftdefeipfa intelleclusder.udatus,
&abftradusama,qui quidceftip-
feintelle<ftusagcns:Cuergo fitpro-
batuipfaintelligibilia, quarfunt in
nobisadeptacxprimispropofitioni
bus,feuprimisprincipijs,oportere
eflcquid facftum aggtegatuexpro-
pofitionibus verisperfenotis,& ex
tur dicerc primaspropones nihiffa
ccre ad inuentione intelligibilium
acquifitorum &adcptoif . Sednon
poflumus quoq; dicereillastm pro
pofitionesefEcereillaintelligibilia:
naia probatu fuitipfumagcnsefle
ynum,&attcrnu,vt opinatisutalicj
Antiquoru,quiquidepurarut Arif.
innuere eas du dicebat intclleclum
,
agetem. Oportetitaq; intellectum
fpeculatiuuefrequidgenitiiexintel
lc&uageTe^&primiSjpponib^opor
tetq; hocgenusintelligibiliuee' vo
lutariu:intelIigibiIiaveroprimana
turaliacotrariomofehht. Qjja:Ii-
bctautadio,qua.*exaggrcgatodua
ru rcif diuerfarum refultat.oportct
vtiq; vtvnaillaif duaif reif feheat
veluti ma,&inftfm:alcera vcro vc-
lutiforma,autagens.Intcllc&user>
go,qin nobiscxiltit.conftabit vtiq*
cx intclle<ftu adcpto, & cx mtcllectu
«gcnte
 .

.
•
DcAnima
ANTIQJVA TRANSL. MANTINJTRANSl. ,D
intel!ectusaoeseftquafiforma:aut agete.&hoc quidemfiet,velcuipfa: .

ita,qu6dpropofitionesfintquafiin propofitionesfehabuerintvelutiin
ftrumentum,&intellectusagenseft ftfm,&intellectusagensfehabueric
quafiefficiens. difpofitio.n.inhoc ueluti efncies:auccu ipGcprop5nes
eft confimilis fehabuerint veluti ma, & intellect*
Scd,fi pofuerimusq» propofitio- agens veluti forma. & in hoc res eft
nesfunt quafi inftrumentum ,con- fatis fimilis. Verii, fi cocedamus ip
iin<m vtactio anerna proueniat a fasproponesfehfe vtinftfm,tucfe-
duobus,quoru vnumefteternu,& quetur vtactio£Cerna,oriatexdua-
aliudnoaeternu,autponatq>inftfm busreb 9 ,quaif vnae<jCerna,&alcera
fuejternum:&ficintelrafpeculatiua n5ejterna:autcocedarnusinftfm cc
eruntauerna. Ethocetmagiscotin jeternu : &ficipfaincelligibi!ia(pe-
«.'ir, fipofuerimuseaspropofitiones culatiua,feuc6cemplatiuaeiutvciq;
Jmpore € aetcrna. Ethocquidepotiuscotin-
quafimaceria.imporeeft.n.utaliqcf
v * alic U1
|
aencrabile& corruptibilefit mate- get,fiponamusillasprop6nesfehfe
^ £
forrupti -
riaanerni.Quomodoigiturpoteri- uelutima.qmqcF.guabileeftatque
bileficnn museuaciereabhacqua:ftione? corruptibile,nonp6teflemateriai.p
xcerni. Dicamiisigtfqjjfihoc^quoddi- fius rei arternae. Quopactoergopo
cimusqdnecefleeftqiproponesfint tcrimuseuitarehocdubium ? Nos
de mtelFu agete,autquafi m a,aut q- autdicim us q>,fi id, qcf dicebam C
9 1

fiinftfm,finntingreflumin eflein oportereipfas proponesfehfeadin 'a.l.qti

tellectorufpeculatiuorum,nonfuit tellectiiagente velutima, autveluti ingiediu

fcrmonecefiariaeconiequentia:,fin inftfm,*fihabeantingrefl"uminee
q?ma eftmateria& inftfmeft in- ipforuintelligibiliii fpeculabilium,
f trumcntu,fedfm q> necefleeft hic tiic hoc dictu no eflet neceflano in-

cfle proportione, & difponem mter feres conclufione,ea rone,qua m a e

intellectuae/ente, &propofitiones, ma,&infti"m inftfm,fedquarenus
qaflimilanfmateria?, &inftfmali- eft neceflarium vt reperiacaliqua
quod,n5 quia eft ma vera,aut fftru proportio, & ro inrer intellec-t Q age*
mentuve3f,&tuncvf nobisqjpoflii te",&ipfasprop6nes,qua: fimilamur
mus fcire modii,fm que eft intelfus, cuida materi<£ & alicui inltfo, no q? F
qui eft in habitu quafi ma, & fubie- fitvef materia,aut vere inftf m.&ex
ctumagentis.Et,ctiiftemodusfue- hocvf nobis poflcnos fcire modu,
rit pofitus nobis,[forte facile poteri- quo intellecxus adeptus fc habeat yc
musfciremodum, fm quemconti- lut matena,&fubiectuipfnisagctis.
9
nuaturcumintellectis feparabilib . Hacitaq; viaficnobispofua,fortaf-
Dicamusioitur,fermoautemdi- fe potenmusfacilefciremodu.quo
centisqi, ficondufionesacquirutur copulacurcuintelligentiisfeparatis.
a nobis ab lntellectu agente,& pro- Et idcirco, cu df q> , fi propSnes fint
pofitionibus,necefleeftvtpropofi- nobisacquifitar&cradica: pintelfrn
tiones fint dc in tellectu agente q ua- ageie,& per propones, tunc oporte- «.

fimareria&verumifttumentu,ille retipfas proponesfehfc adintelle-

in<| fermo non eft neccflarius fed : ctum agente vcluti veramateria &
tamcn ueluti
 a

Liber Tertius 1 8
5
A ANTIQJ/ATRNSL. MANTINI TRANSt.
tamen necelle eft lllic efle refpectii, veluti venl inftfm,dico q? hmoi di-
fm quem Itclle&us, qui eftin habi- ctum no eft hoc tan-
neceflari u:fed
tu aflimiletur matenx,& intellcd 9 tii
J
nepe vt det aliqua
eft neceflariu,
agesaflimileturforma:. Qmdigi proportio&ratio^quaintellcehisa-
tur eit ifte refpectus , & ex quo acci- dcptus fimilet mater;a ,& inteli us
,

dk lntellecluiagentihaberehucre- gensfimilet fofx. Quzna crgoeft

fpctum cum intcllecT:u,qui eft in ha
bitu, cum vnusefta?ternus,&alius
generabilis&corruptibilis?Omnes
cnimhoiumcoccdunthuncrcfpe-
c"tumefle.&quaficogeteoshoc,q>
intelledta fpeculatiuafunt exiftcn-
hmoi proportio & ro pp quacotin
gatintellc&uagente" hfeillu refpe-
ctu,&c6pation£ ciiinteTTu adepto,
cu vnuseorum fita?ternus,&alter
fitgnabilis&cortuptibilis? Ocsauc
coceduntreperin hmoi^ppor-
illi

tiain nobisex hisduobusintelledti tione&coparationem.Etfortchoc

bus,feilicetquieftinhabitu,&intel cogiteosdiccreqmitelligibilia fpe-
•'
lectuagentc. pphosduosin
culabilialfinr nobis
B adeptum,&
tclle&us^nfpcintelriim
•
Sed Alexan.&omnesopinanteS intellum agcntem. SedAle.&qui
intelleftum materialemefle gene- cunq; putantintellum malem eflc
rabile&corruptibilein,n6poflunt .giiabile&corruptibiIem,non pote
redderecaufam huiusrefpectus.Po runtreddefcamillius cop^rationis
nentesautemcpintelle&usoperans atq;refpedus.Sedqui afleriitintel-
eftintelledus,quieftinhabitu,c6- lecKipracticumefle ipfum intelle-
tingpt vtmtelleda fpeculatiuafint <ftuhabituexntem(feu adeptu) tuc
arterna: &alia multalpoflibiliacon feqrefex hocipfaintelligibiliafpe -
lequentiahancpofitionem. culatiuaefl'ea.'terna:&multa alial-
poflibiliafequereturex hcicsctetia.
Nosautcupofuerimusinteirum Nosvero,cu afhrmemusintellc
malem eflea-ternu,&intellectafpe <ftu rnalem eflearternu.&intclligi-
culatiuaeflegiiabilia&corruptibi- mo,
bihafpcculatiua efleo-cnitaeo
H liaeom5,quodixim 9 :&q>inteli\]s quodiximusi&qjMtctfusm.uetialis
materialisc6prehcndicvtruquc,fi nitelligatvtrunq;, videlicctformas
formasmateriaIes,& formasubftra matenales&formasabftradtas: tuc
6tas:manifeftueftcpfubie<ftiiintel- pe^fpicuu eritq> fubicctuintellio-i-
le<ftorufpeculatiuorum,&i:.teIfus biliujf^eculatiuoif&inteliusagetis
agentisfm moduelt idein &
aeentisfm hunc modueft hacquide roncerit vtiq; ideatquc
nu.fmalis. Et fimilehuiceftdia- vnu,fiipfematerialis. Inhoc.n.ita
phanu,quod recipit colorem & Iu- , fc hct res (icut in ipfo trafparete,qdJ
ceinfimuh&luxeerficienscolore. quiderec.p!.colorcs,&lumefimuI:
Er,ciifueritverificatanobisha'c lumeautcmcoloicseflicit. Cuauc
concinuatio,qua:eftinter intelle- vcrihcatafuctirrobiscopulatioil-
&umagentem,&intclledum*m.i- la.quaMnterinteliuinagcte&intel-
i.l qult
ihabicu. tcriale,potcrimusrepenrcmodu,fe lccluni*adeptuhab:tu exntemex- .
a j m
cundum quemdicimus q> intclle- tat,poccnmusvtiq-,inuenircilIuin riaicm.
ctus DeAIacuco.Aucr. AA mo-

ANflftJA T R A N
«genscft fimiiisformaj, &q>intelle
ctusinhabitu fimiliseftmateriae.
Ojaduo, Omniacnimduo, quorumfubie- &intelieclum adeptum fiFcm matc
llieftQ eft
ctumeft vnu, &quorum alterueft riar.Naquasainqueduaj res^quaru
rnum,& perfectiusalio, necefleeft vtrefpe-
«juoruv - ctusperfectiorisad imperfectiusfit
mie perfe fiCUt re fpec^ us formcad materiam,
ctiusaho, _ , .
r - - • j-
Etfmhanc intctionem dicimus
neceiTeeft
vt rfpeft' proportio primae perfeclionis vir-
gfeftioris tutisimaginatiuxadprimam perfe
ad ipette-
ctionemcommunisfenfuseft,ficut
cut rtfpe- proportioformseadmateriam
ftui fbfx Iamigitur inuenimusmodum,
ad mam. frn quem poflibileeft vtifte intelle
Coute. z
ctuscontinueturnobiicuinpoftrc-
&.*4'cce. mo:&caufam ,quarenoncopula- turnobisin
t.co.34. turnobifcum mpnncipio quonia
hocpofito, contingetneceflano vt
intellcctus, quicftin nobisin actu ,
fitcompofitusex intclleclis fpccula
tiuis&intellectu agente:itaqiintel
lectusao-ensfuq'ia(i formainrelle-
ctorumfpecul2tiuoruni,&inteile-
ctafpeculatiuafintquafi materia.
Etpcrhunc modum poterimusge.
nerare intellc&acum voluerimus.
Quoniamillud, perquodagitali-
quidfuam propriam actionem, elt
forma:nosautem ,quiaagimusper
j.Fhy. 17. intelium agentem noftram acrione
j,deGfta. propriam neccfleeft vtintellectus
, tclFusageslitnobisforma. Etnul--
t.e6.5j.
agensfitformainnobis.
Etnullusmoduscft, fm quegua
tur formain nobis nifi ifte. Qrn,cu
intellectafpeculatiua copulantno-
bifcfi performasimaginabiles:&T-
tellectusagenscopuleturcurtiintel-
lcctisfpeculatims-.illud .11.
preh6ditcas,cftidc.f.inteirusmate-
rialismecefleeft vt intellectus age"s
copuleturnobifcum per continua-
tioncm iutcllcctotu fpeculatiuoru.
Et tnamieftura eft, quanuo om-
De Anima
S L. MANTINI TIANU. !1
modumjquopofrumusdicereintel
lectu agentemeflefimilemforma:,
fubiectucft vnfi,& vnaeaic eftper-
fcctior altera, oportet quide vtita
fe habeat perfeclior ad imperfectio
• - r r i i- 1 -
i
q> re,licutlehabetrormaad materia.
Erhacrationedicimusct ita fehfe
primuactu ipfius virtutisimagina-
tiuxad primu actu ipfiusfenfuscS
. niunis,ficutfehabet fofaadmam.
Iaergoinuenimusmodum,quo
poflitilteintelFuscopnlari nobisin
fine.Caufavero,obqua nocopula- E
initio, e/t cjuide proptc
. rea, quiaex hacpofitioncfequerec"
omnino,vtinte!Fus, qui in nobisa-
ctu cxiftit,efletc6pofitusexipfisin
tclligibilibus fpeculatiuis&exintcl
lcctu in actu,ita vtintelFusagensfit
ueluti forma lpibrii intelligibiliu.
fpeculatiuo^, &ipfaitelligibiliafpc
culatiuacrunt velutim.i. Et hacra-
rioncpoterimusgcnerareipfaintel.
ligibiliacu voluerimus. Naid,quo
aiiquares agit aliquidfua propria
actione,eit lpfarorma: nosaiitagi--
musnoftra propria actionem ipfo
intellectu agcntc:ergo oportetvt in E*
9
lusali nioduspotreperiri,quopof-
fitgnari ipfaformain nobis praetcc
hunc.Qm,cu ipfa intclligibiliafpe-
culariuacopulenturnobisperfofas
imaginarias* & intcllectosagescon
iungiturcum intclbgibilibusfpccu
quodco- culatiuis:&illeintc!i'us,quicogno-
fcitea, eftidc, hoc eft ipfcintclFu*
matcrialis: ergo oportcbit urintelFV
agens copuletur nobispcr copula-
tionem intelhgibiliu fpcculatiuoi^.
Palam aut eft , quotufcunqj ola.
nia in-
 Libcr Tertius. i8£
niaTtella (peculatiua fuerinrexhtia intclligibilia fpcculatiuaextatlncr-
in nobisinpotcntia,cp ipfecritco- bis in potcntia,cp ipiequoq; eft con
pulatusnobifcu m pore"tia,&cu oTa iunccusnobispotentia.&quotienf-
intellectafpeculatiua fuerintexiftc cunq; omnia intelhgibilia merinc
tiain nobisin actu, eiitipfetuncco nobisactUjipiequoqjCopulabit^tuc
pulatus nobisinactu.&cu qda fuc nobisactu. q> ii aliqua eorii fuerinc
qda I actu,tuc pfc c
rint I potetia,& i potcntia, aliqua vero actu,copulabi
ritcopulatus fm parte & fm parte
, turip(eqttoq;tuncnobis fm vnam
non:& tucdicimur moueri ad con- partem eius, fm vero aliam partcm
tinuationem» Etmanifeftumeft, no:&tuncnosdicemur moueri ad
cum ifte motuscomplcbiturjq? fta- copulationem Manifcftiiautcft;
.

tim ilteintellectuscopulabitur no- q>,cflhm5i motus fuctitcomplec*,

bilcum ommbus modis. Et tunc cpftatimcopulabitur nobisintellc- tal.Con-
U manifeltft cftquod proportiocius ctus iite omni ex parte.
r | L[ Conftat **¥ P ^,I
*
,
. talis etu
adnos in llla difpoiicione eft dcut igitur,cpeadem enttuncproportio t u Ct 6ite!
proportio intellcctus, qui elt in ha- &r6illiusintcTusinearcadnos,q teftus ad
bitu ad nos. Et,ciim ita ht, nccefle
, eitipiiusintcllcvttus adeptiadnos.j nosiear},
'"
a s clt
eftvt homo intcllinat per intellc- Hisitaq;iicconceilis,oportebitvt ^-
ctumiibiproprium umniacntia,&
, . . 3**J . ipfiustpr?
,

nomtdligatomniaentra perintel- acquifltei

vt agat actione iibi propria oibus i lectum fibi propriutn & vtagatin , inteilectu
entibus: ficutintelhgitpet intelle- cunctaentiaactionc propriam: m^lipin- iibi
e
ctum,qui eftin habitu,quandofuc queadmodumintelligicoTaentia p [ j?'
'

l l-
b-n. -
!ia 'P eal "
ritcotinuatuscu formisimaginabi
•
11
intcllcctum habitu exiitcntem , qn at u a,r]iie ] i

libus,oia cntia Tteiivctione propi ia. eitcopuiatuscilformisimaginarijs fuit geni-

Homo iwr fm huncmodu, (icut propria mtellcctionc . Homo er- *? & ac< l"

dicit Thcmift. atlimilatur Deo in go,vtinquicThemi(tius,inhoccft ^£,5°«

hoc,q; eftolacntiaquoquomodo, iimihs Deo,quiaipieeftomniaen- inipfo h
&icicn5eaquoquo modo.Entia.u. tia quodam modo, &fciteaetiam rtHumali
""'
nihilaliuJ funtnili fciacius, ncv]uc quoqttomodo. Entia.n.nihilfunt S aftl( :

caufjeentium aliud funtniiiicietia r r ipfill.v ,:,'c

prxtereiusicientiam cautaquoqj .Lde^no-
.

cius. &quamirabiliseftiftcordo, entium nihil cit prxtereius icien- uoiipm i

& ijcxtrancus cit lltc modusefsfdi, tiam,quam fcilicetipfedeeahabet. trllipbilc-.

&huiufmodiordoeftvtiqueadmi. ho 5 ;n ';l" *
- v

„ •
1 /- cat mtelrs
1
rationc dignus: hocquegenus c(-
a j eptus
0tifj«er. Etfm huncmodu vcrificabitur fendieft valdealienum. Ethacvia fcu habi i

opinio Alcx.in hoc,quod d.cp intcl verificabitur fententia Alexandn, p»,cuiipfe

ligcre rcsabltracushecpei cotinua queamrmatintcllectionem
1
retum jntel,cc * us .
* ,,, aees e vc-
tiogc" abftra- ,j*
d foia
^ppru &:hoc.f.Kt, qfi fteHsadeptusepfectus. &tunc
intellcchis matctialismtclliget omniacntiaperiliurn,
inte lectum agcnttm, licut intelligitper propnam fot
niaro . & ob lioc talis cru proporuo & ratio foim.nu
abftractarum abfolute amateiaad nosin eatc^jua
li, elt rauoipliusiiitellettusad.pti aJ nos.

AA ij
 . . .

De Anima
ANTIQVA TRANSL. MANTINI TRANSt- D
Monfintelrusnobiicumonq-nntel- abftractarum 'fieri per copulatio-
9
ligereinucniturinnobispoftquam ncm
huiusintellect innobis:t [no fal.f.non
B6erat,quodeftcainc6nnuatione quodgignatur nouiterm nobisip ^copulet
in tc,lusa-
jntellectusagetis nobifcum,vtinte"- faitHeilecno, feu lpfum intelligere, ,

debat Auepace.fedcaintellcctionis poftquamnonerat. ] I"'» no-fc

'•:

cft continuatio: & non ecotrario. Hincpoterit folui illud dubiu , ua intellc
Terrium
•
Etpcrhocdilloluu quxftio An quod cotrahoc infurgebat,videli- ctionere
T a
cor. tiquorum,quomodointellicmin-
c cet quopacto
r lpfum jeternu pollit J? . v B

... '" t n. ii-

•
r • •
ii - r ctaru.vri,
J. •

tellectionenoua. tteltetiam mani intelhgere nouam lntcllectione. fct ii aruleni

|

felium cx hoc, quarc non continua hincquoq; patebit, cnr non copule ea roncq!
mut ci>m hoc intellectuin princi- murcuhocintellectuabinitio, 'ed c6iugiiur_
pio,fedin poftremo. qth, dumfue- in fine proptereaquia, dumeftfor }"",jwt
ritformanobifcum in pot€tia,erit maexiftensin nobispotentiaeftcS te iuxta se
continuatus nobifcumitt potetia iunctusnobis potentia:&, dumeft teuaAnit.
:

&dumfuerit continuatus nobifcu coniundtisnobispotetia,n5poteri E

n0ualtl
potentia,impofTibileeft vtintel-
in r musintellioerequicquam
b peripsu, J?
,. ii r j
ligamusperillumaliquid.cumigi- -r m
nifiefbciatur
e
torma mactu. quodj ne
rellcrtio-i
rerurn
tur efficietur forma nobis in actu , quidem fit,cu actu coniungitur
imaguu- : &
9
cjuoderitapudcontitiuationemci tuncintelligemusperipfumomnia tatii. imo
rcs °PP°"
in actu,tunc intellisemus perillum illa,quae intellicnmus,&aoemusper
' r ...^ n -P, ' Q * to mo io
omnia,quaMntelligimus,&agem 9 eum actionelibi propria.
. . •

het.nepe
perillum actionem fibi propriam «fcper "d

Quartum Etexhocapparetquodfuaintel t[ Ethincpoteft habcti ej>cius imagetc,

cor lectio non eft aliquid fcientiaif fpe * intclledio nthil fcientiarum fpe-
IutelFioin
^"cTitel
culatiuarum,fed eft aliquid currens culatiuar u exiftat,(ed eft quid pro- i cctu m5 |j
itatuade-
puonisno curfureigeneratxnaturaliteradi- cedens ptoceffu reinatutagenera- pipfa itel

curritcur fciplinafcientiarumfpeculatiuaru. tse cxdifciplinafcientiarumfpecu- >

fu fcietia- Etideo noneftremotum vthomi latiuarum. Etideononeftremo- hgibiha
ru fpccu-
latiuaru.
nesadiuuentfcinhacintentione,fi tu,vthominesadiuuentfcfein hoc
negocio,ficut feadiuuantinfcien- t a) fi tina
^^^
Ide fupra cut iuuantfein fcientiis fpeculati- ,

I hoc c &: uis:fednecefleeft vt inueniatur il-

. tiisfpeculatiuis:] fedoportetut re- bis incellc
9.Met.co. lud currens a fcientiis fpeculatiuis penaturiIIares,quxprocedatpro- a '° to ™ v
ulumo & non
non ab aliis . iniellecta enim falfa ceflufcieutiarufpeculatiua^ ^,,"^ *1
impof- aliarum. i uru n oa
',

g,nouitet
gignatur in nobis ipfa intellectio, poftq non erat. illud.n.non eft caufa, ob quam intelledus agcru

copulctur nobifcii.ut voluit Auepaee:imo lpfa copulauc elt caufa iplius intelfionis, n6 ec6tt a. &
i a. P. Hinchaberipoteltq»fuuintel!igerenoncaluiuidexfci«ijsfpecu1atiuis,fedeftciuiciproc«
«iens tenore rei genttc naliter ex difciplina fcieniiarum fpeculatiuarum. &
llle. fcienti.t fpeculaciox

genita in intellectu ma
petficiunt intelledum adeptunf per lpfa intelligibilia fpeculatiua,adepta &:
teriali virtute illa efhcietc lpfa inte!ligibilia,que funt
potentia vt efficiantui mtelligibilia aftu.quzt
lllum
cum fuerit in imellectu ade- to pertccta, tunc eiticietut intcllcdus agens torma f a£hi &: per non .

intellcitum agcntem ipfa anima mtelligit tunc omnia entia feparata &
non feparata &c ideo .

in hoc nejjocio,
eit remotum, vt ipf? omnes feacliuuent inter fe !e in huiulcctuodi intellectione, vel
* a.l.intelligctc
«jucmadmodu le ad.uuabat in ipfis fcientiis fpcculauun.
 ,

Liber Terrius .87

ANTIQVA TRANSL. MANTINI TRANSL.
impoflibile eft vt habcant continua aliarum.quoniamintelligibiliafat
tioncm quoniam non funt aliquid
: fa non poflunt copulari , feu habeie

currcns curfu naturali: fed funt ali-
quid,quod non intcndcbatur, ficut
Quintum digitusfcxtus,& monftrum in cre-
eor.
atura.
Sextum Etcftetiam manifeftum q?,cum
sor. pofiuerimus intellectum materiale
eflegcnerabilem& corruptibilem,
tuncnullam viam inucniemus,fm
quam agens copuletur
inrellecftus
cu inteIIedu,quieftinhabitucopu
lationepropria,fciIicetcopu!atione
B fimili continuationi formaromcu
materijs.
Settimii Et, cum ifta continuatio non
Kor . ritpofita,nuIlaeritdiuerfitasinter
comparare ipfum ad hominem , &
ad omnia entia , nifi per diuerfitate
fux actionisincis. Etfecundum
huncmodum refpectuseiusadho-
minemnoneritnifi refpectusagen
tisad hominem,no refpc&u form^.
copulationem , quia non funt quid
ptocedensproceflunaturah:fedsuc
res,qua;nullopropofitoreperiun-
tur, vteftfextus digitus in aliquo'
naturamutilato& monftro.
Manifeftum quoque eft quod.fi
conccdamusintelleftum materiale;
cflegenerabilcm &corruptibiIem,
tuncnullum inueniemusmodum
quointellecliisagenscopulctur,cu
intellectu adepto veracopulatione,
hoceft copulatione,qua;fitfimiIis
copulationi formaru cum ipfis ma-
terijs. Et fi huiufmodi copulatio
fue nondetur, tuncnihildifFerret,fiuc
refcratur ad hominem,(iuead cun-
«Saentiaieferatur, nifi ratione di«
uerfitatisacTioniseiusinipfa.&hoc
padto eiusratioad hominenoeric
ratio & proportio rpfiusformaj, fed
ratio ipfiusagentisadipfum homi-
nem &ficinfurgetilluddubiii Al-
.

&contingitqua:ftio Alfarabij.qua farabij pofitum rn Nicomachia.

dicitin Nicomachia, Fiduciaenim Ceitihcare igitur poflibilitatem co
111 pollibilitatecontinuationis intel pulationis ipfiusintellcctus inno-
leclusnobifcum eftin declarando, bisconfiftitinhoc,vtdeclaretur q»
quod refpeclus cius ad hominem eiusratio &proportio ad hnmin?
cft refpectus forma: & agentis , non eft ueluti ratio formx &agentis,nd
refpcctusagentistantum. Hocigi- veluti ratio agentis tantum HoC .

tur apparuitnobis in hoc quxiito itaque eft id , quod nunc nobis visu
modo &, fi poftapparuerit nobis fuit dicere circa hoc qu^fitum & fi
. .

plus, dcfcribemus. aliquid aliud, pofthoc dicendum

nobisvidebitur, illudquidcm ite-
mmlcribemus.

AA iij Jininum
 . . .

Dc Anima
Anlmam quojatnmoclo ejji , omnia, ejr rertimformas{ipfami\,nonf\nr
pbantafmattbm intelb^ere. Cap. 5

-Vnc autcm de anima dicta recapitulantes, dicamus iteru,

n; q>omniaeaquaefuntquodammodoeftanima: aut enim

fenfibilia,quefunt,autintelligibilia. eftautem fcientia
quidem fcibilia quodammodo:fenfus autem fenfibilia

s P H. Nimc qua de antma ditlafmt tnpauca conferamns, rurjusq} dica

mus, animam effe quodammodo omma ea qnot funf.Cuncta entm qua
funt , aut fenfibtltafunt aut inteliigibiha.acfcientia qutdem efi qu»~
dammodo fctbiliafenfus autemfenftbilta.
Congregemusigiturfecundumfummam,eaquedic1:afuntin
anima. Dicamus igitur q> animaeft quoquo modo alia entia. En
tiaenimautfuntintelledta,autfenfata Scireveroresintellectas _
eftfm modum fentiendi rem fenfatam
»
7 Et,cum declaratum eft qu$ funt gcnera virtutum comprehenfiuarum
anima?,&cj>funtduomodi,i.ienfus,&intelle&us, oportctnosmodo face
revnamfummam deanima, &dicerefm defciiptionemcpcftqiioquo
Difp&fen- modoomniaentia.Omniacnimcntiaautfuntfenubilia,aiitintell»grbi-
libiliii art ha. Difpofitioautemicnfibilium adfenfumeftficutdifpofitiointelligi-
sesumefi
jjilium ad intclleftum.&fenfusadfenfatum.crgocontingitneccflario^vt

Ttellieib^ anima fit cntiaomnia uno modorum,fccundumquospoffibilecitdicc

1 dad itel reanimameilcomniacntia.
k-ctu. Idc -^. , ...
Qualiterautemhoc,oportetinquirere . Secatungitur fcien*
....
5.huimt.
eo-j« tiac3cfenfusinres,quaequidempotentia,ineaquxfuntpotentia:
qua: vero arft.u>in ea qux funt actu. animx autem fenfitiuum , &£
quod fcirepoteft,potentiaha:cfunt,hocquidemfcibile:illudau^ f
tem fcnfibile.Neceffe autem eft ipfa, aut fpecies effe. ipfa quidem
jgitur non.non enimjapis in anima, fed fpecies . Quareanima fi-
cut manus eft Manus enim eft organum organorum &C intellc*
: :

-
clus fpecies fpetierum:c\: fenfus fpecies fenfibilium.
SOfH. Quod quomodofe habeat qntrendum ef.fecatur tgiturfcientia (T
fenfustn res ,qu<t potentta eji , m eaau* funt potentta , quxa&u,
-
in ea oiu funt acitt fenfttuum autem amm<e ejifciei ttale , poten
.

tia hac funt,alterumfcibile,alterumfenfibde. Necejfe ef autem,uel

ipfa ejfe, uelfpectes.at ipfa qmdem,nequaquam:non emm lapts tn an%

rna eft ,fedfpectes . ita^ antma quaftmanits eji: nam manus mftru-
ynentum eji tnfirumentorum , er mtellcttus auoa^fpcues feciernm,
Crjenfnsjpectesfenfibdinm.
Ec
 Libcr Tcrtius i g 8

'X^ Etfciendumeftquomodo. Dicamusigiturq>fcire, cVfentire

diuidunturfmdiuifionemcntium . fi igitur fuerintin potentia,
€runtpotentia:fiaau,acftu,intdlccthim, cxlfenfatum . Neceffecft
cnim vt entia aut ift3,autlormcc. Ol non funt illc lapis enim
fint .

non exiftit in anima,fed forma . Et idco anima cftquafi manus.

manusenimcftinftrimicntuminftrumentis:c^ntellectusforma
fenfusforma fenfatis.
tfbrmis:c3v

38 •'

Cumdedarauitqianimadtquoquo modoomniacntia, incocpitde-

clarareillum modum,&cl.Dicarnusigiturcb fcire,&c.i.q< difrerentia: en
tiiim,quibiisdiiiidontur,funtexdcm"aim ditfrrentijsaninx,: &funtpo-
xentia &actus.Quemadmodiim enimfenfus,&intellecrus autfuutpo-
l.entianutadu,itaomne(en(ibile,&intelli<!;ibileautcltin potentia:autin De fcnfa
aiilu.Etcum ita (u,!i (ciuicnsfucrit ni potetia,fcnfatum eritin potentia: in P oten_

&,fi fucric
lcCtomccdlcclt
m actu,fen(atu eritin actu:& fimdircreft dcintcllectu cu intel
parsaninixclt lllaparsentiu.Res.n.
vt veicdicat^qiilla
^ '

^£
a fa. {$.&
" quarum diffcrentia:funtea'dc,ipfr(tintc<x'dem in illo m6,f;ii que habct ??-De in-
cafdcmdiftercntias. (ntellect.usigitureft uitdlecluni :&fenfuseftfenfa- lelle " uve
tum.D.d.N cceflccflcnim,&c.i.quianoiifuntnifi duo modi , aut vtin-
T
, ^,
lS
tclledusfit intellcdum exilteas extraanimam ,aut formacius: & fifr r« cjua' v
lenfuscii (difaio:&dtimpollibilevtip(umensfitintelIcdu,autfenfatu. diix func
Vtdeopi- {jpecfuam foimam, & (uam c^dem, ip
matenam,vt Antiquiopinabantur: tunc.n.
HioneAn j j i u /r o rr in- : farfuntex
«qaojK. 1. q uan 3olapidemintelIigeret:animaefletIapis,&(ilignum,efietlignum: deminil-
ideAia. 15 remanet igitur viii!ud,quodcxiftitin animadeentibus, (itforma tan- lomo.fm
& 17« tum,non materia. Et hocintendcbat, cum d lapisenim non exiftitin quehabec
3
animaded tantum formaeius. Deindenarrauiro>iftaeft caufa.quare i .

animarccipit multastormasdiuer(as: vt manus.qu^eltinurumentum

iecipiensomniainltiumcnta,&d.Etidcoanimacftquafimanus, &c.

Quoniam au t neqj res nulla eft prxter magnitudinem ficut vnr

fenfibiliafeparata,infpeciebusfenfibilibusintelligibiliafunt,c3d
C quxinabftracftione dicuntur^&quaccunqjfenfibiliumhabitus
&i pasfiones:c3c ob hoc neqj non fentiens nihil utiqj addifcet, ncqj
intelJiget:cxIquum fpeculetur ,neceffelimulphantafma aliquod
fpeculari . phantafmata autem ficut fenfibilia funt: prgter q> func
fine materia. Eft autem phantafia alterum a dictione dC negatio^
ne.compofitio enim intellectionum eft verum aut falfum . prime.
autem intellecftiones quo difTeret ut non phantafmata fint:aut ne
que alia phantafmata,fed non fine phantafmatibus.

$htt,mhd difcere ant wielligcreporerit: ejr CHmJpccnLtur, necejfe cft fnupiicij

AA iiij
 : £

De Anima
ue"ic da
mA Mphatafmate fpeculetur:phantafmata.n.fcut fenfi!>iliafunt:nijt D
cft.i]m5i qttodfne matenajunt. porro autem phantafia altud eji d diEltone,<g*
negatione:nam uerum uelfalfum connexto efi mentts conceptuum at.
6 tci^ma -
gnitudfes prtmt conceptus quo different ut non phantafmatafint ? an ne reltaua

ciMufmo- quidemphantafmatajunt, attamen nonfine phantafmattbus .

e^fenfibl-
Ht, quia fecundum q> exiftimatur magnitudo extra fenfibilia
Jium. efTefenfibiliumj&eftfpeciesfenfibiliumfingulariter^&intelligi
•a.l. an ne bilia funt, qucc dicuntur modo velocis:res autem exiftetesin fen>
hec quide. fibilibus funt f> m &
modum habitus, pasfionis. Etideo qui nihil
fentit,nihil addifcit,& nihil intelligit. Si igitur viderit necelTario,
videt imagines aliquas im3gines enim fimilesfunt fenfibilibus^
fed fine materia.Imago enim aliud eft ab afnrmatione, dC negatio
ne fides enim &C non fides in ueni untur per compofitionem qua>
rundamcreditionumcumquibufdam. Primaeautem creditio'
nesperquiddiftinguuntur,itaq> nonfuntimaginesc' Iftceenim
& fi non fint imagines , tamen non fiunt fine imaginibus

39 Etquiafecundumquodexiflimaturquodcorpus, quodeftuniuerfa
Corp» qcT liusgenusrerum fcnfibihum ,exiftit inipfisfenfibilibus,&eft vniuerfa-
evtmsge lisformafenfibilibustfecundumquodintelledusduhnguit, &abftrahit
:

Eucxi eamafenfibilibus. Deinde dicit, & inrelligibilia funt, &c.i.&,curn cor-

ftit infen pus,quod eft vniuerfalius* intelligibilium.abftrahiturabintclle&u.. fed j

flbilibus .
eftexiftensin rebusfenfibilibus.necdleeft vtformxfintexiftentesin m-
*aJ. fenfi-
te u e ft u fCCU ndum velocitatcm,& rcm velocis tranfmutationis
non fixa,
Um *
&qu6dillsc3Edemformsfintcxiftentesextraanimaminrebu«;fenfibiIi
bus,fecundumqu6dhabitus exiflitinhabenrehabuum &resfixain r« ,

patien te. Dcinde dici t. Et ldeo qui nihil fentit.nihil addifcir.i.&, quia in-
tentiointelledaeadem eftcum re, quamfenfuscomprehenditinfenfa-
to,neceireeftvtquinihilfentit, nihiladdifcatfccundumcogninonem,
&diftincT:ionemperintelle(ftum, Deindedicit. S; igitur vidern, &c.
t imagTes ideft &
ifta eadem eft caufa , quare intellettus , qui eft in nobis, ciim vi-
sutaliqua deritahquid , aut videntaliqua, &intellexerit, ipfe non intelliget ipfum
fcnhbiha n ,f, CO niun&um cum fuaimagine. t imaginesenim funtaliquafenfibi-
itellectui,
lia nte n cc7tui, &funtei locolcnfibilium apud
i
abfentiam fenfibihum:
coTenfibifedfuntfcnfibilia non materialia Deindedicit. Imagoenim aliud
.

hu apud eft, &c.ideft&diximusqu6dimaginesfuntdegenercrerumfenfibiliuV

abfentii &
n on funt intelle&us, quiaintelle&ushabet propriam affirmationcm
b
M£ fupra' & newarionem
affirmatio autem
. &
ncgatio cfl aliud ab imaginatione
c6.}*^ fideb^autem &incredulitas exiftcntesin intelledtu non afenfu ,fed ara-
,

Vtruprli tionefiunt fecundumcompofitionemcrcditionum,habitarum a fenfa

propones Etd.hocquiacltdubium dc propofitionibusnaturahbus,
a£ii nu ccm i .

imtafen-
quasnc fc j mus V nde veniantjautquando^vtrum fint prouenientesa fcn-i
fu,
 Liber Tertius. 189
A fu,autnon.&dicitfortenonproueniuntafenfu, ficut mulreconclufio-
nes. D.d.Primae autem crcditiones per quid diftinguuntur?i.vt mihi vi
detur,perquidpoteftaiiquisdicerecj>primaepropofitiones diftinguun-
& non indiget eisomnino.&ideo fkntalix ab imagina
tur a fcnfibi!ibus )
tione.primarenim propofitiones,&ficoncefl'erimuscp non funt imagi-
natio,tamen videntureflecunumaginatione,&hocoftenditeasindigc-
icfenfu. Et hiceft completus fermo dc rationali.

S V M M A SECVNDA.
De potentia Anima: motiua.

Ktdarguitur quedam animx diuifto.ac dnbitatur quid idefftpofit,

tjuodmotulocalianirnalmouet. Qap. l.

Voniam aurem animafecundum duasdiffinita eftpo,*

tetia^quxanimalium eft:& difcretiuo, quod intellecT:»
uxopuseft,cVfenfus:&adhucin mouendo fecundum
J$
W~c-' locummotu de fen<"uquidemcx:intellecludetermina>
3

tanta.Demouenteautemquidfortefitanimxfpeculandfi
ta fint
eft.vtrumvnaquaedam parsipfiusfitfeparabilis,aut ma<mitur
dine,autratione,automnisanima.c\;fiparsaliqua } virupropria
fit practer confuetas dici,& dic*tas:aut harum vna aliqua fit.
6 o p h . f^uomam autem ammaltum amma duabtts defimta ejl potentiis ,
tum ea ft* tudicat,(quoddianoeA crfenfus offictum eji) tum ea qu*.
mouet motu locr.de fenfu qutdem <y intelleclu tot expofita
fmt r>e eo .

dutem quod mouct^utd tandemft amma,confiderandum .'utrum efi

unaquadamfit eiuspars,aut magmtudtne aut rationefeparabtlts,an
tota amma :crfipars altqua,utrumpeculiarts cjutdam
,p>r*terea4
C qu4 dictfolent,cr cjua dttt<efunt:an earum una quadam.
Et quia animac animali um definiuntur per duas virtutes: qua'
rumvnaeftdiftinguens,quodeftad adioncm fenfus dC intellc
<5tus,<Scalia ad motum localem:et iam diftinximus fermonem
dc
fenfu,&intelledu:&modooportetloquiinmotore,quid fit dc
anima:cx: vtrum fit pars vna eius diftinda per magnitudine aur.
perdcfinitioncm,autefttotaaia,&fieftparseius,'vtrumeftali
quod proprium aliud a rebus affuetis dici,aut ifta dida non func
aliquid iftorum,

40 Cumcompleiiitfermonemdcvirtmibusdiftinguentibus.reuerfuseft -.
v
adfcrmoiicmdevittutemotiuainloco.&inccrpit dare caufam, cjuare
Aia^'
mcapit Ioqui dc hac virtute,& d.Et cjuia anim* animaliu, &c.i
& quia .

Anti-
 ,

De Anima
%
AntiquiaiTuetifuntdefinireanimasanimaliumduabusYirtutibus^qua- .

rum vnaeftcomprehenfiuadifiinctiua,aliaatitemotiuainloco:& iam D

determinauimusfermonede virtutcdiftinc"tiuaperhoc, quod diximu*
devirtutefetifus&intellectus:oportctnosmododicerede motorein lo-
coquid firdeanima. D.d.& vtrumeftpars,&c.i.&qua:ret.dtim eftetia
<^ii6 ifla d» hac virtute,vtrum fit parsanimae,aut tota anima.&,
f\ eft parsanima^

etia mota
v trum eftfepararaaba!iisinquiditate&Ioco,vtmultiAntiquiopinabi
lllICI.de '
rr
, „ •,-
',
^ • • „
r
n
tur.auttantum diftertinquiditatc,&dinmtione. Deinde.d.& lieftpars
•
i i •

JM.1.90.&
nhocj.t. eius,&c.i.&fi iftavirtuseftparsanimar,vtrumert:parsearum partium,
•o.i. qux*di&sefuntab Antiquis:autnon eftahquaillarum,fedalia.
Habet autem dubi tationcm mox,quomodo oportet partes ani
mae di'cere,<Sc quot.modo enim quodam infinitg videritur:<5c" non
folumquasquidamdicuntdeterminantes,rationatiuam,irafcibi
lera,& appctitiuam. hi autem rationem habentcm , cx irrationa.f
bilem.Secundum enim diflferentias per quas fcparant has:cV altae r
videnturpartes maioremdifferentiamhishabentes, de quibus r
&C nuncdi&umeft:vegetatiuaautem,quoe&plantisineft:cJt"om
nibus animalibus:cX' fenfitiua,quam necp ficut irrationabilem,ne
queficutrationem habentem ponetquis vtiqsfacile.adhuc aute
i o » h. &
phantaftica,quce per effe quidem ab omnibusaltera eft.
Sedortturjiattm efii<effio,e]uomodo partcs antmx ,
quot ^ dtccnd*
Jtnt.modo emm epuodam tnfintta utdctur ejfc , nec exfolum tju.ts non-
wqmunt dtflwguentes ,rattoctnatiuam ,& irafcitmam: alit au«
nullt

temratione pradttam &

rationis expertem nampro dtjferenttis .

tropter quxs eai dtfitnguunt ,ettam ait/x. mdentur ejfepartes , his ma*>

gts difiantes,de autbus nunc fuotL dtximus-.nutritma fcdicet ,(]u<t cy'

plantiSjCr cunttis tnefi antmaltbus:£r fenfitiua,quam ne^ ut ratio-

ms expertem,ne% ut rationem habentem jitiftiam facde jiatuat .pha }

tajitca^ item,qu<e ipfo qutdem ejfe ab ommbus dtuerfa efi, F

Etcumhocfermoneetiaoriturquxftio,cYeftquomodo funt
partesanim:e,cVquotfunt.Videntureinmquoquomodo effein
finite cV q? non funt illae partes,quas homines numerant apud de
3

fi'nitionem.f.rationabilis,& irafcibiliSjCV defyderabilis dC quida :

diuidunt eas in rationabilcm, dC non rationabilem Diuiduntur .

enim fecundum differentiasdiuidcteseam etiamin partes diuer

fas:inter quas exifti t diucrfitas maior qp inter iftas , de quibus lo*
quimur.f.uirtutem Nutritiuamexiftcntemin vegetabilibus, dC
virtutem Senfibilem,qua nullus vult numerare.non eft enim irra
tionabilis,neqjetiamrationabilis. Etvirtusetiam,per quam fit
imaginatiOjdiffert per fe ab aliis»
In
 ,

Libcr Tcrtius 190

4 X Inhacperfcrutationeoriturquarftio communis omnibus rirtutibits
•A anima::&cftquomodopartesanim.rfuntplures,&vnde,&quotfunt.
D.d.modumexquodifficilecognofciturquotfuntpatteseius,&d.Vidc-
turenim, &c.i.videntut enim,quandoaliquis voluemnumerarceas, cp
jnagisfuntinhnitxquam finitx, partes cnim cius nonfuntpartcsillx
quashominesaflueti funt numerare,quandodefiniuntanimam Et.d. .

quoquo modo.quia,fialiquisvoIuerit numerarcanimam concupifcibi- siquu n

Icmfccundum numcrum ierum,quasconcupifcit, tunc videtur cfle llla metarcc»
infinitam.&innun Platoncmdicentem parreseffetres, rationabilcm, & nimi con
irafcibilcm,& defyderatiuam.&pofuit irafcibilem &defyderatiuaduas:
[^'J'.
& Deindcd.&quidam diui
funtvniusvirrutis,f.animxconcupifcibilis. mertlrct:
dunt,&c.i.& faciuntin hocerrorem,&peccatum.videturcnim q> anima <]ua*c6ar
diuiditurfccundum differentiashabendasin partes,intcrquas clt maior P'^! 1
~
» m
diuerfitas,qu5 interifraspartes,inquasdiuiduntanimam. Deindcnu-
"nfajiieC-
B merauitil!aspartes,&dmt. l.virtutem nutritiuam,&c.i.ver.g.hoc,qiani
xnadiuiditurin virtutem nutritiuam &fenfibijem. Nulluscnim potcfl
poneicanimam fenfibilem in virtutem rationabilem neq; in virtutem
,

iTrationabiIcin,ctim non fitdccis,quxcarentratione, quiaeftahquid co

prchendens:neq; dc habcntibusrationcm.ratio enim non cxiftit in om-
nibusanimalibus. Erintendebarpcrhocnotificarecrrorem duorumdi
uidcntium.fdiuidcntiseamin rationabilcm,&irafcibilem &defydera- ,

tiuam:&diuidentium.fidiuidentiscamin irrationabilem,&nonrationa
bilcm. Qjji enim diuidit cam in hxc duo vdifficilc potcft poncre in vtra-
queillarum virtutesmultas,v.g.icnfum,&imaginationcm. Quiautcm
diuiditeam iniiIastres,pcccauitduobusmodis.dimifitenim multasdif-
fcicntias.v.g.nutriri,&imaginari.&ctiani diuifiteandem virrutcm.fco
cupifcibilem inpluresvna.&.cumanimafueritdiuifatah diuifionc, tuc
partesanimxeruntinfinitx,ficutinnuitprimo.
c *
Cui autem harum eadem vcl altera m habct multam dubita^
tionem,fi aliquis ponat feparatasparccs aninKc.Adhuc autem ap
petitiua,6c:qrone &i potentiaalteravideturvtiq;eiie ab omni^
buSjCxinconueniensvticphancfequeflrarein rationatiua euim
voluntas fit,& in irrationabili concupifcctia 8i ira. Si autem tria
inanimajinvnoquocperitappetitus.
9 ? H *
4 qttanam antem harum dtuerft ant eadem Jtt , magna qu/tftit

eft ,ft
cpusfeparatxs partes antmajlatuer.^stppctttrtia^ ttem,qu* cF
r.ttione typotentta dtuerja al omntlm ej]e Hideatur,cr certe abfur-
dum ef eam dtuellere.n.i &w ratione prtdito uoluntMfit,w tn rone
caretc cuptdtttu £r tras^uodftatA trta esljn uno ^ho^ ertt appetttus.

'
Etcontingitmagnaquacftioinquacfiqsilla/umfuentaccepta
&YtrUindteadem,autdiucria:&maxinn,fi ali qui6 pofucrit q»
trc»
 . '

De Anima
tres partes animae funt diucrfe.Et inopinabile eftetiam curri fioc, **
quoddiximus.,diftinguerehoc, quod exiltimatur eiTe diuerfum *
abomnibusindefinitionCjCVactione.principalccnim exiftit in
partecogitatiua.defyderiumautem,c\Iirainueniuntur innonia
tionsbih.Sii^ituranimahabettres partes,tuncdefyderiuinucni
turin vnaquacpillarum.

41 Etcontingitnnbisqusftioinquacunq-.iftarum rrium virtutum ,aut

duarum nomcraitnmus virtucrmimaginationis,Cvtrum ifta virtus fit

•vncillarum virtuturr.,inq'iasdiuifimus partesanima, auteftdiuerfaab

ek&maximc,fialiquispofueritq> partesanima:funtdiuerfa; m
dciini-
tione,&loco. D.d.Ennopinabi1eeft,&c.i.&inopinabile eft diuiderc
harjCvirtutem,qua:exiftimatureflediucrfaabomnibusina<ftione, &dc.
iin:tione:&intenditvirtutemdefydc-iatiuam:&ponereeam in habente
jaticnem,&incarenteracione,&nonponereeampropriamalteri duo- I

rum modorum,ficut eft difpofitio de ahis vit tiuibusanima:,fed in vtro- E

"a.t.alall oue.Virtusenim principahsnon exiflitnifiin*anima rationah. &hoc
intendcbat,cum dixit,in partecogitatiua:& non principalis ficut defyde-
rium,& ira exiftit m non rationabili.Sed nos videmus iftam virrutem im
merarifecundum numcrum virtutum:itaquod,fipartes animarfuerint
tres^tuncdefyderiuminuenieturinomnibusearum.Ethocintendebat,
cum d.Si igitur anima,&c.
Et etiam de quo nunc fermo inftat quid forte mouens fecundtt
locumanimaleftcfecundumquidemenim augumentum 6i dc^
crementu motu,quod omnibus incft videbitur vtiq? mouere,gc
neratiuumc3cvegetatiuum.Derefpirationeautem dC expiratio^
fomno &L vigilia pofterius perfpiciendum habent enim 6C
ne,cV :

hazcdubitationem multam.
a • f H.
Ium mro ^e 1 H0 mnc M0ttuta e(l dtjiutdtiOfCjHiJeJ} quodloco mo-
*
uet animal ? motu entm dttclioms et dtmtnuttonis ,qut ommbus wfnnt,
td tjuodommbus wejl\nempe oenerdtiunm &
nutrittnum 3 mouere ui
deatur. De rejjirdttone dtitem & exptrdtionepoj} conjiderdndum eff:
ttdm dc hts tjuo^ non leius ejl qucejiio.

Ulud autem,ad quod peruenimusin fermone,eft quid eft illud

quod mouet animalia de loco in locum Et exiftimatur q? motus,
qui eft fecundum augmentum &C diminutionem exiftit in omni-
bus.& illud,quod exiftit in omnibus eft illud,quod exiftimatur
moueregeneratiuucVnutritiuu.Etpoftconfyderabimus dejan*
hcli tu,& fomno &
vigilia.in lftis enim funt multae qones

43 Ideft,fednosnonintendebamusiflasqua:ftionesinhocloco.intentio
enim noftra eft perfcrutari illud,quod mouet animal in loco, quid fit
Dd.
 LibcrTcrtius 191
A D.d.Efexim'maturqimotus,&c.i.&exiftimaturq>motus animalisfecu
dumaugmcntum,&diminutionem exiftit in ommbus animalibus:&
quodefttaIe,attnbuit'Ji- virtuti,qucmouetadgenerandum ,&adnutrie
«lum.Etintcndebatper hocnotificareqnftc motuseftaliusamotuloca-
liexiflentiamotulocalhlicct vterq-, fi tinIoco:&,q:> motorineisediuer-
(us. D.d.Erpofccofydcrabimus,i.&pofcqi>alocuti fuerimusdchac vir- i<ic.i.de

tute.confydcrabimusdeanhelitu,&fomno& viciliaiciim vtrunqtfitab Ala -4*-&

animamotus,&habeatmultasqux'ltioncs. &.41.

Scd de motu fecundum locum quid moucns animal fecundum

proccsfiuummorum,confiderandum.qctquidemigitur nonve-»
getatiin pucenciamaniteftum.femper enim propreraliquid mo'
tusliic:cVa.itcum phantafia,auccumappecicueft.nihilenim no
appcc?ns,:i ut fiigiens,mouetur, ed auc violentia. Amplius &C plan
txvrro: iV^ntmotiua^&vtiqjhaberentaliquampartem organi
cam ad motum hunc.
10PH. t erti-ti de morn loci qtudjit quod moueat ammal motu mcejfus ,co-
Jider.mdum efi.ionjlat tpttur non ejfe nntritiuam potentiam.Jemper
etuhi altcuitisgraria motus bic eft.-at^ uel cumphantajia,uel cum ap
petittt.nihdemm mji appetat ttelftm.it, mouetur,mJi «/. Pneterea et
orgamcam adhunc mo-
plantis hic inejfet motus,ac partem altquam
tum haberent .

Cofyderemus igitur dc motu Iocali,cV quid eft ilIud,quod mo/

uct animal motu locali.Et manifeltum cft q-> hoc non cft d virtutc
rnitntiua.Iftaenimvircus femperarnihuiturillis:iftaaurcm aut
eftci>mimaginatione,autcum defydcrio.nihilenimmouerur ni>
-fiautperdcfydcrillmadaliquid,autpel•fl^g3mabipfo:nifimoc ,
q dusfirviolcntus.E^fiifcaefietctiamdifpoplantarumjellcritmo
iXj&L haberent mcmbrum organicum iuuans hunc motum.
44 .Ideft,&quiaacliovirtutisnutriuuxeftfcmper,&attribuitur vegcra"
bilibus:adlioautemiltiusvirtutrnoncltfcmperneqjeft m
ve«etabi!i- vid c i.h«
btfs:&i)tcmotus,quicfhn]o«vempcrcltcum imaginationc&dcfvde co.^.ac K.

rioadaliquid.nihilcnim mouetur vu/untaric, niliaurdcfydcrando ali- ^

;
N 'kil
cmidviuifugiendoipfum.SijgHunUcmotusefl'eiabanimanutritiua,co 1^^/°
tingevet vnit.isnimaefletdciydcrans^&imaginaiis. Et.fi virtusuutriti- nitiautde
uacllctmouensinloco,contmgcrct vtplantxmouerentur in !<;co. &fi <<dwijdoa.

planvxmouercnturir. loco^tunchabercnthacdifpbliuoneni^cilicetima
ginationem ,&defydenum,&haberentetiam membrum org3nicum,
^
iu ^n>
ui ai:t
l "

perquodficmotus.
- Similitcrautemneq>fenfitiuum.multaenimanimalium funt
quxfcpiumquidemliabent,manentiaautem& immobilia funt
pcr
 De Animi
perfinem.Si igiturnaturanihil facitfruftratnccp deficit innccef' B
orbatis&in imperfeetis:huiufmodiautemanimaliii
fariis,nifiin
perfecra6£nonorbata,fignum autemeftquiageneratiua funt&C
augmentumhabentcvidecrementuimquarecxl haberent vtiquc
partesorganicas procesfionis.
*~
,

i o r n. pari QtMjL modo nec fenjtttmim:extant emmpUraq^ antmalta, qti*.

fenfum qutdem habent,attamcnj}abilta ac tmmobiha perpetuo funti

Quodjinatura ne^facitfrujha qtttdquam, nec aUquid neceffanorum
pr<ctermtttt,nifiin mutdis & imperfeclis :ac einfmodt animaltaper->
fecla cr' non mutila funt ,argumento qtiodgenerand.i uim haleant cf
Jlatttm<LT dtmwutionem,fane et orqamcat tncejfus partes haberent.

Etetiamfecundumhuncmodumeftaliudafenfu.muka ani'
maliaenim habctfenfum^cV funtquiefcentiajn codcloco,3cnon B
mouenturomnino.Siigiturnaturanihilfacit ociofe,6£ perfecfte
operatur in rebus neceffari is,nifi fit in rebus monftruofis,qufn5
funt perefecft3c>talia.n.animalia funt perfe$a'hon monftruofa :dC
fignfieiuseft,cj7generant,<3d habentafcenfum &defcenfum:3£io'
lion habent membra organica,per quac fit rhotuslocalis.

45 D.Etoporreretiam fmhuncmodum vtiftavirtus mouens inlocofit

aliaafenfu.muluenimainmaliafentiunt/cdnonnioiientuiomnino. '

Etneceflecft vtiftaanimalia non moueantur omnino.a,uoniam,cuna-

turamhilfacitociofe,i.nullum membrumfacitfineiuuamento, necjjdi-
minuitin rebus neccflariis,i.nec];abftulitanimali membrum,mc]uoha
betiuuamcntum ncceflarium,nifihocfitproptcroccafiones contingen
tcsin minori parte,vtdigitusfextus. Etifiaanimalianon mota nonha F
bentinftrumentum ambulandi,&funtcum hocperfcdanon monftruo
fa.& fignum eiuseft,cj?generantfibifimilia,&habenrinfua vita afccn-
OT» entia
paluuciuo fum &defcenfum,ficutaliaciitianaturalia,quorumefleeft naturale.er-
tutic na go necefleeft vtfintanimalianon mota:&ideononhabe"tmembra mo-
le,habent
t i ]S . Ec debcs fci re q^ non vtiturin lococoinunicnntixin deftruendo has
afccnfum n .'.... r r . ., -
mo
. .

& defcen- virruteseflc motiuas,nifi ira.cjma

liiunicjoa-utucitcauiapropinqua
fum.Vide tus.&,fi non,tuncfcnfiiscft vnacaufarum iftiusmotus>fedca remota.

ce&cor. Atveroneo^rarionariua6c vocarusintelleftuseftmoucns.fpe

t.c.57.&i culatiuusquidemenim nihilfpcculaturacftuale: neqjdicitdefu*'
s.Meteor.
gjj^jjj fe profequibili.femperautem motusaut fugientis, autpro
fequentisaliquideft.fedneqjquumfpeculatusfuerit aliquidhu»
iuimodi,iamprxcipitautprofequi,autfugere:puta multotiens
intelligit terribile aliquid aut delecftabile, non iubet autem dmc«
re:fcd cor mouetur.fi autem delecftabile,alteraaliquapars» i

Qui»
 Libcr Tertius. 192-
t « t m
*
Quin ne ttitelleStiuum cjtttdcm & qtu uocatur mtelleEiHS eji ts qui .

mouet.ContcmpLitwHS emm mhtl agendum contemplatur ,ne^de fn

qtendo CT" perfcquendo qutdqua dtctt: at motus femper aut fitgtentts
altqmd^ aut perfeqaentts ef.Neq^uero cum altqutd etufmodt conftdt
rat,tambet uelperfiqw utlfu?ere:uerbi caufa fape intelligtt altqutd
formtdolofum ant tucundnmynec tubet ttmere,cor autem mouetur :fn
tucundum,pars altqita alia.

Sedillud,quoclmouet,noneft parscogitatiua,neq$iIla,qua!di
cnim cogitatiua non videt i!!ud,quod tacit,
citur intellecflus.Pars
neqsdicitaliquid infugito,ncqjin quacfito. motus.n.femperin''
ucniturautin fugientc autinquxrente.NecBeftetiamcxcis,qug
5

.. quando viderintrem talcm,mittentadqua:rendum,autfugien'

dum.vtmultotiensopinamuraliquid effedele(ftabile,auttimo'
rofum,c\I non mittimusad timorem.corautem mouetur } quanr
do aliud membrum delectatur.
46 Poteft inre!ligiperpartemcogitatiuam,intelIcdusfpecuIatiuus :&p
partem,que^icituiintclIccl:us,intclIeclusoperatiu 9 .Etideod. patsenim
cogitatiuanon videt,&c.i.parsfpeculatiuanonconfyderatde rebus ope- lde,i.M;.
UC J ' *
rauuis,ncq;dealiqua rc vtiliqua:iita,neq;dealiquarenocetefugita:mo
tusautcm inloco noninuenitur nifiaut in qua:rente,auti:ifugiente.
r>-d.Ncq;cltetiam ex cis,&c.i.neq;eftetiam parsintellectus, qui inna-
tuscft confyderarc in quxfito,&fugito:&excitat me»lbrum mobilc acf
motum ad rcmdelcdabilem,aut membrummobilein timoread motii
7taccidit!K)bis,qn imaginamuraliquoddeleclabile aut timorofumjq»
mcmbrum prnprium ilhdeledabili moucturin nobis,&corconftringi
tur tunccx illo timorofo:& intcllectusnihil videt ex hoc:fed vidcmusip
£ fum moueri cxiilotimorofo % autadaliuddeledabile. Ethocintcndebat
cum d.cor autcm,&c.itaceciditinfcriptura. Et forte diminuitur ex ea
tantum,q->intentio efletifta/cihcetcorautem moueturextimote,autex
dele&atione,quandoaliud membrumdelecratur.&demonftratboc,q>
inuenimusinaliatranslatione. fcilicet multotiens cogitat intellectus in.
ahquo timorofb,aut in aliquo dcledabili,fcd no propter hoc-erit timor,
autdclectatio,corautem mouettirmotu rimoris,fednon exintelle>5tu,&
cumcogitaucritinaliquocleledaDih.tuncmembrumaliuda cordcmo-
uctur motu dclcClationis.

Amplius Cv pracciptente intellectu^Sc" dicente intelligentia fugc

tt aliquid,aut profequi:non mouetur,fed fecundum concupifcen
tiamagitjVtincontinens.Ettotaliterautem videmus quoniam
habensmedicatiuamnonfanatur:tanquam alterius quidem fic
proprium agere fecundum fcicntiam,fed non fcientiac.
Prxtcrea
 . :

'DeAriima
s o » h. prdtered quams tnteUetlus tubeat moneater dianoeafugere aliejuid ^
aut perfeqia,non mouetur:fed ex cupiditate aqit ,quemadmodum inco
tmentes.deniej
3
mdemus eum cjui medendi fcienttam teneat,non mede
ri,utpotecnmaltudejmdpiamftejuodhabeatpoteffatem agendi ex
faentia,0J no nfcientia.Nee^ ueropenes appeiitum ejl hmus motus p»
teftas-.nam contmentes ejuanms appetant & cupiant,non tamen ea a-
gttnt epu& appetunt ,fedparent mteUeflm.
Et,ciim intelle&usmiferitj&cognitio affirmauerit fugcrc ali>
quid,aut qu^rere aliquid,non mouebitur,fed facit illud, quod co
uenit dele<ftationi,Cq> non poteft fe retinere .Et vniuerfaliter vi"
demushabenteartemMedicinaenon fanarerquiaaliud eftprinci-»
paJe actionum,quae fiunt per cognitionem.

47 Etvidemusetiamcpintelle&usmultotiensmittitadquaerendum ali-
quid aut f\ii;iendum,ied tamcu homo no mouetur ab eo, quod affirmat
intelle(ftus,fedexeo,quandoconuenitdelecl:ationi:vt accidit viro volu-
ptuofo,c]uinonrefrenatfe vtdeberet. D.d.Etvniuerfaliter, &c.i.&vni-
uerlaliter v;demusmultotiensq>multi(cientesaliquamartem,nonagut
per illam anem,ficut videmus multos Medicos,qui non curant ie,cum m
firman:ui".&hocnoneft,nifiquiaaliusmotoreflprincipalisadtionisil-
larmn a<ftionum,qua; aguntur per cognitionem > & artem.&,fi non, con-
tingeret vt omne habens cognitionem alicuius opcrationis , non agerct
uifiillam rem,quam fcir.
A t vero neqj appetitus huiufmodi motus dominus eft.abftine
tesenim,appetentes<3t"concupifcentes non operantur, quorum
habentappetitum;fed fequuntur intelledum.

QuodinteUec~fus,ac uoluntas caujafmt localis motus in animahbus.

ltem quopatlo fiat ifle motus. Qap. l

VIdenturautemduohsecrr.ouentia,autappetitus,autinteL'
leclus:fiquisphantafiampofueritficutintelligentiamqua
dam.multa enim praeter fcientiam fequuntur phantafias
&L in aliis animalibus non intelligentia,neqj ratio eft, fed phanta^
fia.vtraqjergomotiuafecundumlocum,inteirs&appetitus»

S 9 ? H. Videtur igitur duo hac mouere,aut appetitus aut mteUeSius-.Jiquis

phantajiamjiatuat uelut mteUeclionem quadam.mmultis emmpojl-
habitafcientiafeepnmurphantajias : O" quidem m cateris animah-
bits/iec mteUetlio mef,nee^ ratio Jed phantaJia.^4mbo tgttur hac mo
Uuafunt motu loci,mteUechts er appetitus.
Principalitas
 .

Liber Tcrtius 193

A Principalitasigiturinhoc motunoneftcognitionis,neq$etia' >

c?cfyderii.ercmitae enim defyderanr,c\ concupifcunt, fed nona^

guntea,adquxmouenturper defyderium, quia confequuntur
inteik<ftum.Apparetigiturq>illud,quodfacit motum, eft hxc
duo,de yderium,f,c^intellecftuSjC\llialiquispofueritqj imagina
tioeftfimilisdefyderio.inpluribuscnimrebuscofequimurima'
ginationcm fine cogni tione.alia enim animalia no habent exifti'
mationem,neq3 cognitioneirijfed imaginationem. Haec igit duo,
kdefydcrium,ck intelk(ftus,funt mouentia dc loco in locum.
Quidigiturdominaturin iflo motu,&appropriaturei non eftcogni-
4 uo,cumultotiensmoucamuradefyderio,licetintcUsvideatnosnon de-
bercmoueri.Neqjetcpdnaturiniltomotueftdcfyderium :quia multi
hoTesdcfyderant,fednonprofequumurdefyderiu\fedintellecifi.Et,curn
_ dedarauitcp motuslocalis,impoffibileeftattribuialteriiftarum virtutu
fingular iter,& apparetetiam cp vtraq; illarum habet introitu in mouen-
do:motus.n.non fit finedefyderio,neq;fineintelleCl:u,autimaginatio-
ne.d.d. Apparet,&c.i.apparetigi tex hoc,quod diximus q> agens motum t
,

eft duo,intelledus, Icilicet & defydcrium,au

t maginatio qux eft fimilis
i
,

defyderio.In pluribusenimrebusmouemurabimaginatioefine ahqua

cogitatione,ficutanimaliamouentur.aliaenimanimalia nonhabetco-
§itationem,fcdinlococogitationishabent imaginationem. Iftxigitur
U3» virtutes funt mouentes de loco in locum,fcilicet defyderium,aut in-
telle&us.autimaginatio.

Intelkcftus autcm qui propter aliquid ratiocinatur,6V qui pra^

<5licuseft:difrertaiitafpeculatiuo,fine.c\iappetit 9 pp aliquid ois
eft.cuius.n.appetitus,hoc principium pra&ici intellccft 9 . vltimii
autcmprincipiumacftioniscft.quarerationabilitcrhcccduovnr
C mouentia,appctitus &C intelligetia pracftica» Appetibile enim mo
uet:(3dproptcrhocintelligentia mouet:quia principium huiuf/
modi quod appetibile.
• • *H. inteUcc~lus(tnquam)qui ahcutmgratta ratioctnatur,et ac7iuus:dif
fert autem a contemptatmo fne.^yippetitus etiam omnis,ahcutus eft
gratta.cutus emm ejl appctttus ,td prtnapium e(i acltm tntelletlus: at
quod ultimum eft,principtum eft aclionis . Quamobrem merito h<ec
duo utdentur ejfe ea quamoueant,appetitus cfdianceaattiua .nant
appetiiile mouet , £7" propterea dtanoea mouet : quiaprtnctpmm cms
*
tll appettbilc a L a rP^-
-.

Et intelkcftus operatiuus,& eft cogitans in re>differt a fpecula^

tiuoinperfecftione.Etomr.cdefyderiueft defyderifiad aliquid.
dcfydchu.n,noncftprincipiuintelk(ftusfpeculatiui } fedilkaliu»
Oe Anim.cuco.Auer. B8 eft
 -
? DeAnima,
eftprincipiuminterle&us.Etideonecefrarioapparetq, haecduo ^
funtmouentia.f.defyderiu^cYcogitatioapudaftionc.defyderatii
cnim mouet:5c* ideo cogitatio mouet,quia eft defyderatiua*
D.&intelleclus,perquemagitur,&eftcogitatiuus,operatiuus,differt
rinisttelfs
afpeculatiuo in perfec"tione,& fine.finisenim fpeculatiui eftfcire tantu:
(pccalad- operatiuiautem operari. D.d.Etomnedefyderiu,&c.i.&,quiaomnede
ineflfcire fyderium eftdefyderium adaliquid, ideodefyderium non eft principiu
trn:praai rnouensintelim
operatiuum:fedilluddefyderatum mouet lntelleclum,'
pcrari. Vi & tlinc defyderabitintelle£tus:&,cu defyderauerit,tunc mouebit homo,
Ae.uM.ct. £avirrutedefyderatiua,qua:eftintelleci:us,autimaginatio. D.d.Etideo
1x6.3. & necefrario,&c.i.&quiaprincipiumotuseftexdefyderato,apparetqjha:c
hic
jjjQ m0 uent hoiem.f defydenum,& confenfus,qui funt erga operatione!
s.t.
c .

fm hunc modum.f q> faciensdefyderare,& mouere quod eftintelleitus, ,

idemfunt:fedeff mouens,quiafacitdefyderarerem Ethoc intendebat, .

£
*a. 1. defy-
cum d.defyderatum enim,&c.i.*defyderatum enim,quiaipfum eft quod" .

cierium. moueturad rem,quamcomprehendit,&eftintelIec"tusopeiansaut ima

ginatio,& intellec"tus,qn comprehe"ditaliquid defyderabit per fcientiam
&mouebitperdefyderiu:necefle eft vtipfeintelle&us firmouens,fm q»
InrelFs eft e ft defyderans,non fmqjeftcoprehcdens^neq; fm q?defyderium eft alia

v rtusa kintel]eclu:quxeftetia^oue\fmq?ipfedeclarabitpoft. Ethoc,

i
"^'ftdefv
<terans,no qnod ipfed.de intelletflu operatiuo,intelligendum eft de imaginatione.
l^mtjj eft animaiia.n.vrr mouenturabimaoinatione.fi iguurformafuentimagi-
comprehe nataexco£itatione,tnncmotusattnbueturintelleduioperatiuo.&,fi no
«,cas.I«e s r ° i r • »4 •

i ueritexc ogitauone,tuncattnbuetuiiplivntutiimaginatiuae.
coin z9.

Et phantafia quum moueat,non mouet iTne appetitu.vnu igit

mouens quod appetibile.fi, n.duo intellecftus cxiappetitus moue-
bant,f m coem vtiqj aliqua fpecie mouebant.nunc aut intellecftus.
non videtur mouens fine appetitu.voluntas.n.appetitus eft. quu p
autfmrationemmouetur,cVfm voluntatemmouetur.appetitus
autem mouet prauer rationem.concupi;centia quidem enim ap<
petitusquidameftv .;
so p H. Qutnenam cum phantajiamouet, nonfine appetitu monet.nnum
ivitur autdptam eji attod monet prtmo,utdelicet appetttiuum:namji'
dno,tntelleclw nimtrnm cr' appetttw mouerent ,commum altquajje-
(temouerenf.nunc autem tntelletlui nonmdeturJitie appetttu mottc-
re:nam uoluntai appetttm ejl.cttm atttem rattone mouctttr, uoluntate

etiam mouetur-.appetitm autemjine rattone monet: cttpiAitas entm aj?

tetitm ejl amdam.
Etprincipiu huiuseritin tp_e,in quo mouetur imaginatio.nui>
lus igitur motus erit e^tra defyderiu.Motor igitur eft vnus.ft de»
fyderans
 Liber Tertius. 194
A fyderans.moucns.n.ficlTetcIuOjf.intclIc^us^dcfyderiUjtricrrto S
uerentmodocoi.modoautintellecftusnon videtur mouere poft
defyderium.voluntas.n.&deYyderiii,quandomouetur in cogi^
tatione,tunc voluntas mouet.& defyderiu mouet motu, qui non
intratcogitationem.&dcfyderiumeftaliquisappetitus.
Idcft.Etprincipinmhuiusmotus,quieftcr redefyderata,ericin tem-
* pore.inquoimaginatiomoueturarcdefyderatafineappetmi.Imagina-
tio.n.ptimocopiehcnditdcfyderatu^fpatit^abeofmcoprehefione.&^cii
coprehederit ipfum,forte defydetabit:& cii defyderaucrit , &
no crit illic
aliqd dcfydcriu cotrari u,neq ; alia virtusaia? c6traria,tuc mouebit alal in
locoadilluddefyderatum. D.d.Motorigitureftvnus.i.motori<mur,(j.
eftdefydcratu,quiaeft vnus,continget vtillud.quod mouetfabea, quod
cftmouensaial,f.virtusdcfyderatiua,fit vnactiami&hoceftautintelle-
cTus,autimaginatio,fm q-> vtrunq-,eftdefyderans.&,fi mouensanimatef
- fctduo,CinteIIcdluspcrfe,& virtusdefyderatiuaperfe^m q>funtdiuerfa,
tuncmotusalalisnon prouenirerabcisnifiaccidentaIitcr,fipcr naturam
comrjjuncm iftisduabus virtutibus,qua?eflctaliaab vtraqjilIarum.D.d.
modoaut intclle<ftus.i.&,fiitacflet,c6tingcret vtinrellciftuspcrfc mouc
rctanimal,& ctiam defyderium per fe & no cft ita.intelleCvtus.n. non vi-
deturmouercnifi voluntaiie:ficutimaginatio non videtur mouerefine
defyderio. EtdirTerentiainter voluntatem&defyderiumcft,quia,quan
Dmintet
dovoluntas,&deiydenum mouenr,tunc voluntasmouet ftn cogitatio- volunucc
nem,defydf rium autc" mouet non fm cogitationem. D.d.& defyderium & appcu-
cftaliquisappctitus.ita«.eciditinfcriptura,&cftfalfum,& debetlc»i,& tum *

appctituseftaliquoddefydcnum.i.qi parsanimardcfyderans eftmouens

vniuerfaliter.Si igiturdefyderaucritper cogitationem,dicetur voluntas
&,fTfueiitfinecogitatione,diceturapperitus.&demonftrat hunc errore
diatranslatio,inquadicitur,appetitusautemouetfinecogitatione,quia ,

„ appetituseftmodusdefydenj.
quide igi tur ols recflus eft.appeti tus au t di phanta'
Intellccftus
(ia,i ccta,&[ non
recfta.vnde femg quide niouet appetibile.ied hoc
eft bonu,aut apparens bonu.non aut oe,fed acftuale bonu.acfcuale
autem eft contingens &L ali ter fe habere.
*• r h . ^stc wtelleftus quidem omnts reclus eftiapfetitus atitem C" fhan
tAJia^ retla cr non recta.it.x^ fit utjemper tjmdem apfetibile mo
ueat,iduero eji bonum,non omne tamen,fed
uel bonum,uel affarens
agendum bonum : agendum autem bonum eji , quodfotejt etiam alt~
terfe habere.
OlsigitintelFs eft re<5tus:appetit 9 aut&imaginatioqucpfunt
qnqtno.Etioparsappetitiua mouetfemp.fedhocaute'
recTti,cSf

bonu,aut exiftimabit elTe bonfi,fed no in olbus.illud. n. a&uale e

laudabile,& aduale cft illud,quod polc eft vt heat re alio modo,
BB ij D.&
 . ,

DeAnima
51 D.&omnisaclioexinte!le&oeftre&a:adionesautqua:finntexappc I>.
titu&imaginationequandoq; funtre&ae,quandoq,non.Etideoparsap
pemiua mouet femper,quia mouet ad redtum,& no rectum intelle<ftu8
.

rutem non mouetnifiadreclum tantum:&ideonon mouctfcmpcr

D.d fedhoc,autebonu,&c.fedhoc,ergaqd mouetvirtusappetitiua,aut
eft bon i1,aut exiftimaf efTe bonu,fed non eft.Et hoc bonu , ad qd mouetf
ifta vi rtus,no eft bon u coe omnibus.illud enim bonii, qd eft in a<5tu fcm
rer.eft laudabile fimpliciter. Et hoc inte"debat,cu d. fed no in omnibus
ilIudenimadtualeeftlaudabile.i.&ilIudbonumexiftesinoibus.illud. n.
bonum,quodiemperefta<ftuale,eftlaudabile. D.d. &
actuale cft illud,
Bonu,q3 quodpoFeeft,&c.i.&bonum,qdeftpuraadtio,eftbonu,quodmoucta-
i\ie aftua
jj m0fJo:i modo,fm quem mouentiftabona,quaeqnq; funt potentia,
dabileoitv-
non inolbus.i. & bonu,
qiiq>acl:u.Etpoteftintellig! per hoc,quod.d.fed

1 oiuj. 5. adquodmouetifta virtus,n6eftbonufm totu.i.femp&fimpfr.illud.n.

Erfi.c. \6. bonum,qdea<ftu,ponitureflelaudabile.Velaliter,fednoninoibus.i.fed
Videcon. bonu,quodcoprehenditifta virtus,noeftbonuexiftenslaudabileaboi- E
bus.fedbonuintelle&ui operatiuoeftlaudabilcapudillam virtutem:&
bonum,qd poteft inueniri alio modo ab eo , fm quem cft bonum bonil .

autemcoeomnibuseftbonumpurum.Etintentioiniftiseftpropinqua
& quafi ifta poftrema videtur conuenientior.
C^odquidemigiturhuiufmodipotentiaanimaemouet, qwae
Vocaturappetitus5 manifeftumeft. Diuidentibusautemanimae
partes,fifecundumpotentiasdiuidant&feparent,valde multae
fiunt.vegetabile,fenfibile,intelle&iuum,confiliatiuum,adhucap
petitiunm.hxcenimplusdifFeruntabinuicem,quamconcupifci
bile&irrafcibile*

* o pH. Emfmodi igitur animapotentum , qu<t uocatur a.ftetitua,moucre

falam eji.ex eornm antem fententia ejuifartes ammx dimdunt,Ji eas
ferpotentiat dmidant acfefarent, permulu euadunt:nutrittua,fenfi- F
tiua, mtellectiua, deliberattua, at^ etiam appeUtma h*c cmmplut
.

interfe dijferunt,cjna concufifciuua (X trafcitiua.

Iamigiturapparuitqjtalisvirtusanimaemouct,cVcft,qu3edr
appetitiua.Etdiuidentesanimam,fidiuiduntcam im virtutes,
tunc inueniut vnultas partes valde,f.nutriti uzm y &C fenfibilem, &C,
intelligente,cV cogi tatiua,& dcfyfideratiua.iftae.n. diftincfbe funt
abinuiccm,<3d magis defyderatiua.c\I fimiliter irafcibilis.

5 1 Ideft,iam apparuit ex hocfermone q> talis virtus virtutii aia:,qu? com

prehendi t re,& defyderat ipfam,eft virtus mouensaial, & cft quaj dicitur.
appctitiua.Etilli,quifolentdiuidcrcaiamintres,autinduaspartes,opor
tebateos,fnntendebantdiuidereillamfmvirtutcshabendas,diuidereeas
in
 Lrber Tertius 19;
A inp]urespartcs:cumplurcshabeatpartcsillistribus.v.g.nutritiuam,(t-n-«
fibilem,intelligibilem,&cogitatiuam.
Quoniam autcm appetitus funtcontrarii ad inuicem.hocautc
accidit quum ratio Sdconcupifcentia contrarix fuerint: funt aute
in ipfis fenfum habentibus.intellectus quidem enim propter furii
rum retrahere iubet:concupifcentia autem propter ipfum iam.vi
detur enim q> iam delectabile 8C fimplici ter deleclabile S>C bonum
fimpHciter.propterea q> non videtur quod futurum.
C o p h. .
Sed q Uld appetittones mutuojibt contrart<efiunt,(juodtunc acctdit,
cum ratto ©P cuptditas contran* fuermt : fit autem in his ^u^ tcmpo~
rtsfenfum habent.nam tntelleclu* propterfuturum relHclan tubet, ctt

ptdttas ttero propter idcjuodtam eji:mdetur emm quodtam tucttndum

cjl,ettam Jimphciter ejfe mcundum, & bonttm fimplictter.proptereA
attodnon tttdet futwttm.
Etpropterdiuerfitatemappetituscontrarianturfibiadinuice.
B
cVaccidithoc,quandomodiappetitusfi'untoppofiti.c\lhocnon
crit niii habenti fenfum per tempus.&intellecftuscoget nos ad,p>
hibendum propterremfuturain.&appetitus proptcr rem prav
fentisvoluptatis.exiftimaturigiturq>res praefentis voluptatisc
voluptas fimplici tenquia non afpicit rem futuram»

53 Poteft intelligi & propter diuerfitatem appetituuni,qui funtin anima

Concupifabili,contradicunt (ibi in motu ab inuicem. Vel aliter.i. & pro
pterdiucrfitatemappetitusanimaeconcupifcibilisabintelledlucontradi
cutfibiadinuicem.&hoceftmatnfeftius. D.d.&accidithoc,&c.i.&hoc
acciditin eadem re,quandomodiappetituumin ea fuerint oppofni.&
iftemoduscontrarietatisnoninueniturnifiinanimali,quodcomprehe-
dittempusrquiacomprehenditaliquid magisexrein prjcfenti tempore,
£ qu5illud,quodeltexeainfuturo.v.g.qjin eadem reiudicatquod modo
eftvoluptabile,&infuturocontriftabile. D.d.&intelle&uscoget adjp
hibendum. &intendebatdemonftrarediuerfitatemduorum modorum
in appetitu.f sppetitum intelleclus,&appetitum animx concupifcibilis.
Annnaenimconcupifcibilismouetadrem,qua:eltinac"ru voluptuofa: aucocu-
anima autem rationalismultotiensprohibet & hocpropter nocumcn- piicibilis
.

tum ruturum,v.g.coitus&crapula. Deinded.exiltimaturigitur, &c. id mouct acJ

eft,multiigitnrexiftimantq> resprxfentisvoluptatisefl voluptuofafim- a ^u' Vohi-
pliciter,&nunquacontriflabiIis:quia virtusconcupifcibilis non infpicit ptuo&fcd
contiiftationem contingentem in fututo. rationali?

Speciequidem igiturvnum eritmouens,appetibileautappex "q

titiuurmprimum autem omnium appetibile :hoc enim mouet,
^
1 1 "

quumnonmouctur 3
eoq>fitinrelle<Ttum:autimagin3tum.nume
roautem plura mouentia.Qm aurem triafunt, vnum quide mo'
B B iij uens
 DeAnima
trens:Fmquomouet:3c*tertium quodmouetur:mouesauremdu- E>
plex,aliudquidemimmobile,aliudautemquodmouet &C moue
tur.Eftautem immobile,acl:ualebonum,mouensautem &quod
mouetur,appeti ti uum.mouetur enim quod appetit , § q> appc m
tit:& appetitus actus aut motusquidam eft. quod autem mouc
tur animal eft. quo vero mouet organo appetitus,iam hoc «orpo
reum eft.vndeicommunibuscorporis& animae operibus confi
derandum de ipfis.
s o p h. uti^ unum fj>ecie fueritejuod mouet , uidelicet appetittuum ejua-
tenus appeiitiuum : primum autem omnmm appetibile , ( hoc enim
mouet & mnmouetur , quodmtellectu aut phantajia apprehenfum
Jit) numero autemplurafiwt ea cjux mouent.Sedcum triajint , unum
auodmouet : fecundum quo mouet ,terttum^ item cjuod mouetur : at%
idquodmouei dnplexfit,partim immobde :partim cjuod moueat C7*
tnoueatur eft autem immobde cjuidem , bonum agendum : cjttoduero
.
^
mouet gr mouetur ,aj>petttiuum(mouetur enim tjuod appetit , quate-
nm appetit, ac appetitus motus cjuidam eji aut operatio)cjuoduero mo-
uetur , ammal mjlrumentum uero quo mouet appttitus , iddemum
.

corporeum eJl:cjuamobrem in commumbm corporis &animx muneri

hus de tis confiderandum eji.

Et mouens eft appetitum , f m q> eft appetitum . appetitum.n.

pra:ceditalia.hocenimmouet<3tnonmouetur,quiamouet ima^
ginationem,cxI intelieclum.Mouentiaautem funt multa in nume
ro , quiares,per quas fit motus,funt tres.Quarum vna eft motor,
6C alia res.per quam mouet,& tertia motum , dC motor eft duob'
modis,ifteautem eft non mobilis,ille veroeftmobilis.Non motS
autem eft bonum intellectum.mocor autem &C motum «jft rpoeti.*
tiLJum.mouetenimillud,quodmouetur,fecundumquod eft afK ^
petitiuum:quiaappetituseftmotus.f.quiinacT:u.<3cqucdirioue'
turefianimaljQiinftrumentummouenseftappetituSjCVitLciHint
corporalia.Etideo quaerenda funt in a&ionibus commuuibus
animae&corpori*
5* Ideft&primusmotorinhocmotueftrcsappetita,(ecundumq>eftap-
hocpa-
petita.resenimappetitapraeceditalia mouentia animah in hoc motu :
metemo- quiaifta mouet,&non mouetnr.&iftaeftdifpofitio primi motoris. D.
uerevtef- dicit.quia mouctimaginationem^&intelle-ftum.idefc&cft motor, quia
ficiens.ide
moutt ma CTmationem,<]uandoappemusfueiiLpartisimaginatiua: :auc
j

intelle<ftum,fiappetuusfueritiftiuspartisanimx. Deindedicit.Mouen-
6 Dif^o
primimo tiaautem fuut multainnumeio. ideft mouentia autem,quibus fit iftc
motus
 .

Liber Ttirtiiis. 196

'S.Phy.jfi motusfuntpluravno. Deindedicit.quiares,perquasn"tmotus,&c.idefc toriscRvt
A &cumcontin^itvtmotor fitplurcsvno,propterhoc,quod declaratum mou<: ,T
*
-

eltinfermonibus vniuerfahbus.f.q>omnis motusfitper tresres,f quarii j^Tp'

vnaeft motor,qui non mouetur,&a!iaillud,perquod mouet, &hoceft 41.51,78
motor & motum,tertiaautem e/t motum & non motor. D.d.& motor
eftduobusmodis,&c.i.&decIaiatum fuuilliccpmotor eft duobus mo-
dis,f motor non motus,&ifteeftprimus:&motorqui mouetur, & hoc
eft,pcrquod mouetprimusmotor. Dicit,demonftrauitquidcft vnum
quodq-, iftorum trium inhocmotu,&d.nonmotumautem eft bonum
intellectum,&c.i.illudautem,quodeftin hoc raotu mouensnon motii,
eftbonumintel!ectum,quodcomprehenditanimaappetitiua.motorau-
tem & motum cft rcs appetitina,idcft corporis membrum,in quoeft ifta
parsanima:.appetitusautemeftmotus,quiaefta re appetita per intelle-
ctum in aftu. Et forte hoc intcndcbat,cu m d.quia appetitus eft motus, fci
, licetquiinachi.i.appc:itus,quiefta reappetitainaclu. Velalitcr,ideft:
B appctitus,quieftappetuusinaclu:motumautem,&non motor, quicft
tertiaresinhocmotucftanimal. D.d.&inftrumentum mouenseftap-
petitus,&c.i.& quiaillud mouens,perquodmoiietprimiismotor,necef-
ie eft vt fit corpus ciim (it motum, vt dcclaratum eft in vniuerfalibus fer
monibusi&appetitu^hiceftillud^perquodmouet primus motor :ergo R.rhy. 3 j.

tesappetitiua,pcrquammoueturanimalcftcorpus,&appetitus elt for-

ma eius . Et ideo oporter quxrere ca,pcr qua: fi t ifte motus,vbi locj ui tur
deactionibuscommunibusanimx&corpori.i.inpartefcientix natura-
lis,in qualoquirur deiftisachonibuscommunibus,vtinfbmno& vigi-

lia. E t ipfe locutus fuit de hoc ln traclatu,quem fecit de Motu animaliu.

fed ifte tradtatusnon venitad nos:fed quod trasferebatur ad nosfuit mo,

dicum de abbreuiatione Nicolai.
Nunc autem vt in fumma dicatur,mouensorganice ubi princi
pium cVfinisidenr.velut ginglyfmus.hicenim gibbofum &c5
cauumjhocquidemfiniSjilludveroprincipium.vndealiud qui'
** demquiefcit,a1iud veromouetur, ratione quidem alteraentia,
magnitudine vero infeparabilia omnia enim pulfu <3c traclu mo
.

uentur.propter quod oportet ficut in circulo manere aliquid , 6C

hinc incipere motum.

S o v h.
-ZVw dutem ut fummattm dtcam td quodmcuet organice, eff nbi
princtptum crjinps ejl idem,ueluti cardo. hic emm conttexum cr con
cduum,alterumfims:alterumprmciptnm ejl.icctrco alternm qmcfcit,
tdterum mouetnv.cu rattone dtuerfa, magnttudme infepar.tbiha jtnt
tmtla enim pulfit gr tratlu mouentur . quapropter oportet uclutt m
ctrculo ,aliqmd maneat,^ tnde inciptat motus.
Et dico modo vniuerfaliter q>corpus mouerur motu coi.nnili'
tudirjis.vbi.n.eft pnacipuylhc etiam eft flrus.fkuc motuj gy ra^
BB iiij tiuus
 Dc Anima
tiuus.in hoc.n.inucniturgibbofitas,c3c* concaaiiaSMijudauteft H D
nisrhoc autem principium.Et ideo hoc efl; quiefces,hoc vero mo>
tumtquauisindefinitionefintdiuerfa^inmagnitudine aute non
funt diftincfta.omne enimjquodmoueturjmoueturfecundur:»
aliquam gibbofitatem. Vnde neceffeeft vt res quiefcat,ficut iUudl
quod eft in rirculo,6£ q? principium motus fit ex hoc,
55 Ciim notificauitq>qua:rerederebus,perquasfitiftemotus, conuenie
quandam rem vl'em,& d. Et dico
tius eft in alio loco,inccepi t bic narrate
modo vl'r,&c.i.& dico modo q> corp 9 mouetur a primo inftfo,ita q> pri-
mum initfm,quod mouet ipfum,quod eft fubieclum animx defyderati-
uaseft incorporeanimalisin vnoloco,aquoexpelluturpartcspartism<>
tx animalis,& ad q ua attrahutur partes illius partis ab illo inftfo. omnis
enimmotuscompofitusexattrac1:ione&expulfione,neceiieeft vtprinci
pium,aquoeftexpulfio,fitfinis,adquemeft attraclio. Etideo.d.ficut c
motusgyratiuus.motus.n.gyratiuuscompofituseftexattra<£tione& ex-
pulfione Quoniam autem motusanimaliscompofituseftexattradtionc
&expulfione,manifeftum eftquoniam, quandopars dextra mouetura
nobis,&fuftentatifuerimusfuperfiniftram,tuncquardapartesilliuspar-
tiseruntexpulfa:adintenus,&qua:damatrra<5ta;,& funtpartes, qua?funt
pofterius:&attractio &expulfioearum noeft reditudine, fcd fmlineas
non rectas,magis curuas qua recras:& ideo aflimilatur gyro.& lnftfm , j»
quodcorpusdefyderatpnmo,&vFr,noneftcognituma nobis. Etinlo-
cohuiusiermonisinuenimusinaliatranslationelermonem manifeftio
lemfic. Dicamusigiturbreuiterq? motor eftquafi habeseandemdiipo-
neminfuoprincipio,&fuofine:(icutillud,quoddf Grecegigglyfmus. e
cnimin eogibbofitas,& concauitas:etvnueorueftfinis,&ahudprinci-
pium. D.d.in hocenim inueniturgibbofitas,&concauita?,i.in omni.n.
quodmoueturfm expulfionem &attractionem, non redte conuenitef
concauitatem &gibbofitatem,naqu6dgibbofumfitquie(cens, aquoe- -
Xlt POBcipidmjexpuifiomsj&adtjuodfitfinisattsaftioals: & concauum
o' ou 9
o^^ouec-fitmotumjficuteftdifpofitiocorponsmoti circulanter. Omne.n.corp ,
urcufc , quod moueturcirculariter,motuseiuscomponitur ex attractione,&ex-
motusei^ pulfione,ficut di<5tum eftin SeptimoPhy. D.d.illudautemeftfinis,hoc
(ornpomc
autem principium,&c.i.& iftapars quiefcenseftper motum attraclionis
tioe&cx- finis,&per motumexpulfionisprincipium.&ideoneceileeft, vtgibbo-
lulfione fum,autillud,quodeftlocogibbofi,fitquiefcens aut concauum :aut il-
.

confidera l u d,quod eft loco concaui,fit motunr.licet principium & finisin hoc mo
m0CU
* u fintdiuer(aindefinitione,in magnitudineaiitidcnint,ficut centrff.&
cre!i
la nioture hoceftec6tiariodemoturevfto,f.qiprincipiu,&finisfintineodiueriain
do princi definitione, & in magnitudine,& mebru quod eft tale in animali , eft cor
P lli & *j" fmipfum. D.d.omneenim,quod mouetur,moueturfmaliquagibbofi
tatem.i.&fuit necefie vtinanimah fit talc membru quiefcens: quiacft
ueriairle
tinicione, principium motusexpulfionis,&finisattra£tionis,piopterhoc,q> omne,
quod
 Libcr Tertius 197
A quod motiemr fm attraelionem &expulfionem,necefTeeft vtfitfm ali» &*magni
s
quodgibbofumquiefcens,adquodperuenitmotusattracliuus,&aquo £™
1! tt
j" !

incepitmotusexpulhuus.&ideonecefieeft vtin omni talifitaliquod fi- definiuoe

Dcmmcn xum,quod fitprincipium &finis,ficutcentrum incirculo Etifteiermo trii.Cofit'e .

tum "^pkc7j
ardificatut fuperduaspropofitiones:quarum vnaeftq> motus animaiis
'

componit ur ex expulfione & attrac~lione;fecuda eft a omnis mo . *-

m"»
in loco
tuscomoofuusexattractione&expulfionehabeatrcm quiefcentem,ex
ouaiitprincipium motuscxpulfiui,&adquemfitfinisattradtiui. Appa- Apper <j>
retenim qjneceflceftinomnimotu vtillud,aquoeftmotus,&ad quod neceilt ilt
cftmotus,fitquiefcens.cum igiturmotusfuetitcompofitusex expulfio- taoimo-
ne&attraclione,contingetvdiocquiefcensfitidem.Cumigiturha:du$ ^"^'^
propofitioncs fucrint conccfiar.confequitur ex eisq? ln animali eft mem- t us , &: ad
brum quiefcens,aquoincipitmotuscxpulfiuus,&adquodpctuenit. Et, «uod tft

quia videmusq> vltimum membrum , quodquiefatiniv.otulocali.eft nioais,fic

cor,necefleeftvteiusptincipiumfitexco.SiciguuteflintelI:gendusiit» n^eiUino
B
locus,& lftx propofitioncs funt manifefhr,& ap pare"tcs: fcd verificareeas i<l£ ^..ph.
perindudionem,&darecaufiisapparentiuminhoc,propriumeftfermo 4j • & $.
Phy.c.84.
Eidcmotuanimalmmlocali.

Quidft mouens in imperfettis animalibus; V quomcio eis infit.

Cap. 3.

O Mmninoquidcm igiturficutpraedicflum cftjinqiiantum

appetitiuunianimaljficipfiusmotiuumeft.appetitiuum
autem non fine phantafia.phantafia autem omnis, aut ra
tionalis,aut fenfibilis eft.jhac quidem igi tur &L alia animalia par>
ticipant confiderandum autem &C de imperfecftis quid mouens
:

eft,quibus taflus folum ineft fenfus: vtrum contingat phantsfia

inefrehis 3 autnon } cVconcupifcentiam«videturenim IactitiaoC
triftitiainefTe.fiautemharCjCVconcupifcentiamnecefie. Phanta^
C fiaautem quomodo vtiq; inerit: aut ficut mouctur in determita*
te,c>£ harcinfuntquidem,iiideterminateauteminfunt,
t^idfummam fcutt dtxtmus, ammal qua afpetttiuum cft , eatc-
nusfutipfus mottuum ejl.afpetittunm autemjir.e phantafa noneji.
'

phantafaporro omnis ,aut ratione prxdita efl ,aut fenftiua.at^

hanc
quidem reliqua ettam ammaliaparttctpant: fedde tmperfetlis etiam
confideranclum eji,qmdjit quod eamoueat ,quibtts fenfus duntaxatt*
cltts rneji :mrumferi posfit ut phatafa et eupiditas tn 11 s mft } an not*
na eT dolorc C7" uoluptate inejfe apparet.quodfhac mfunt,CT cupidt
'

tatem tnejfe necejfe est.^Atqui phantajia quomodo mertt: an quemad

tnodim mouentur tndefnttc.tta hac etiam,infmt tlla quidcm,ucrum
tndefiniti mfmt .

Et
 '
De Ariima'
Et Vfiiuerfaliter ficut diximus,quia res, fecudum q> efi: arrimal B
habetappetitum, fic per illam intentionem mouet fe &defydo .

rium noneitextraimaginationem:omncenimima£inatum,au£
eftfenfibile,autcogitabiIe:hoceniminueniturinaliisanimalib 9.
Confyderemusigiturinanimalibusnon perfectisquid moueat
ea,in quibus fenlus non eft nifi per ta&um tantum. Dicamns igi,»
turvtrumfitposfibilevt habeanttriftitiam8ddck<ftationem.6d
f\ haec duo habent,de necesfitatejiabent appetitum . Quomodo

igitureritimaginatio^Autforte/icutmouenturmotuintermina
to,fic etiam exiftitin eis. eft enimineis, ficut diximus cum ima^
ginationefenfati non terminati.
5^ D.&quiares,fmq>eftanimal)habetappetitum,necefleeftvtperilla
intentionem moueatfe.&omnisappetitusnoneftfineimaginatione:o-
mneenim imaginansauthabetillamformamimaginatiuam,aqtiamo .

ueturexfenfu,authabeteam excogitatione.in homineautem habetur E

excogitationeunaliisveroanimalibusexsenfu, Et,cum pofuerimusqj
omnisappetitusfitex imaginatione:imaginatioautemfitex quinque
fenfibusinanimalibusperfec~tis,oportetcoufyderarequomodo mouen.
Dufcium. ruranimahaimperfecta,qua:non habentnifitadtum tantum.Et manifc
lkra eftq>,fi iftahabentdeIedatione& triftitiam , neceffe eft vt habeanc
ld£ fctfo. .appetitii fed,fipofuerimuseahabereappetitum, neceflceritvthabeanc
.

a x0
"
.imaginationem.fediftaexiftimanturnonhabereimaginationem,crun
'

non moueanturadfenfibilianifiapud prefentiam eorum,autmouean-

Solutio. tur motu non terminata.Sed quocunque modo fit,dicamus q> quemad-r
modummouenturmotunonterminato,ideftadiutentionem nonter-
minatam,ita videtur q> imaginantur imaginationenon tetminaca,cum
fcntiantfenfu non terminato.
Senfibilisquidemigiturphantafia ficutdicftumeft, cVinaliis
animalibusinefttdeliberatiuaautem inrationalibus.vtrum.n.
*
ageret hoc aut hcc,iam rationis eft opus, &C necelTe uno menfura
re.maius enim imitatur:quare poteft vnum ex pkiribus phantaf
rnatibusfacere.&caufahxceiusqct nonputariopinione habe-»
.re,quoniam eam qu^exfyliogifmononhabenhaecautem illam:
propterquoddeliberatum nonhabetappetitus. uincitautemali
cjuando,8£ mouet dehberationem. aliquando autc mouet hec ip
fum ficut fphacra,appetitus appeti tum,quum in continentia fue^
rit. natura autem femper qua: furfum,principalior eft,<3£ mouet:

ut tribuslationib us iam moueatur.

s o» H . senfitma igitur pbantafa(juemadmodum dic7um eft)rehqms et
tneft ammalibus: deliberatiiuuero m us qux ratione habent . utrum
entm hoc a?el an illud t id tam ratioms ofjicmm ejif, at% necejfe eji
vno
 .

Liber Teitius 198

A und qutdam femper mettri,maitts entm perfequitur : tfuarc potefl ex
flurtbus phantafmattbus unwnfacere.at^ hxc efl caufa cur non habe
reoptntonem utdcatur.nimirum qma eam qttx ex flfUogtfno profi ctfct
tur,non habet.protnde deltberattuum appetttus non habet . tttnctt ta-
men mterdtt,^ monet itoluntatcm:nonnnnquii h<tc tilum, uclntt fph*
rd:appetttns.f.appetitum,cum tnconttnentiaft.qux uerofttpertor efl t

femper efl natura dommanttor , cr mouet : tta ut tribus demu latto-

mbus moueatttr
Et hoc eciam inuenitur in alrjs animalibus. Vi rtus autem cogi
tatiuacftin rationabilibustantii.eligereautcmfacere hoc, auc
hoceftdcacftionecogitatiua. cVnumeratipfumvnumdeneccsfi
tate.mouetur enim crga maiusrita q> poteft cx multis imaginatio
nibusvtagat.Echacc eftcaufaexiftimationis.noneuimhabetco
gitationem,quia no habct rem,quDc tit a ratione.cSc' hoceft, quod
eft illius proptcr delec"tationem: quia non habet virtutcm cogita
tiuam.Dominaturigitur,8cmoiietquandoqjil!ud,cV:quandoq«
aliud.appetitus.n.mouet appctitufecundufphacram^quandoha
bueritintcmionccontinentix .eftenimfm naturaprior dC mo-
tor, ita q> fint motac erga motum.

57 Dicic&imaginatioexiftitinalijsanimalibus, coaicitioautin ratio-

nabihbus.Eligere enimfacerchocimaginatu & nonhoc,cit deactionc Differetui
cogitationis.non deactioneimaginationis.iudicansenim cphocima^i- "tecpha*
natueitmagisamabileqhoc,debete(Iecadc.rn virtusdeneccflitste.qua:
& ; ^
numeratimaginationes,&inquibufJam iudicat magis deleclabilius. alaliuni.
Ethocintendebat.cumd. &numerat ipfum vnum deueccflitatc. &eft
fecundum cprcputo,&neccilecft vtiita virtusnumeretillas ima<nnes,
C doiicccomprehendatexeismagisamatum:ficut vnum numeratnumc-
•
rosinxquales.doneccomprebendaccxeis magismaiorem.Mmilitt.-r co-
gitatio nimicratimagines,&comparacincereas,donecpoiucpaciabima
ginacicnc alicuiusearum.Ethoceftcaufa.qnareaninia! rationalc haber.
cxiUimationem.cxiitiniatioenimeitconicnfusquiproueni:aco"ita:io
ncDeindedixit.nonenim habetcogitaiionem.&c.i.pr.rtcranimairatio
na!enu!lum habeccogit3tionem,quianon habctrationem:& motusani
mahum eftpropterdeiectarioncm, &cftmotus(imp!exnon diuctfus,
quianonhabet virtutem cogitarinamcum appeticu, lta ykxdux virtu
tcsdominaretur fibi adinuiccm ,adeo cp moucrctur animal quandoque
propter voluntatem,ficut m ammali ration.ih. Deinde dicit,appeticus.n.
mouctappetitum.&e. idtit,acciditenim in habcntiplusc£ vnumappeti-
tum,*vtanimal moueaturin quibufdam locisaduobusappccitibusinii-
mul.quandoacciderit vc vnusappetitusfucnrdominans&continens fe-
cundum tunc.n.inducet ipfum ad fuum mocuni, quando appctitusdo-
:

minatus
 .

Dc Anima
minatusremanetmotusinfuo motu proprio, fieutaccidftineorporiblrt 9
l<iem .
ii. crxleftibus.Vnufquifq;enim orbium ftellarum erraticarum videtur mo
MC.37.&.
ueripcrappetitumorbisftellarum fixarummotudiurnc:licctcu; fud
Cceli. 18. appetitu proprio moueantur motuproprio. Deinded. eftenimfecun-
dum naturam,&c;i.&accidithuicfphxra:continentialias,fdominarifu.
per eas propter hoc,quia eft prior natura aliis & mouens eas: ita vt p hgc
accidat vc alix moueantur ab ea.

Scientificum autem non mouet,fed manet Quoniam autefn

hec quidem vniuerfalis exiftimatio cY. ratio : alia uero particula-»
ris.hsec quidem enim dicit,q> oportet talem , taleagere . hg c aute
q> hocquidem tale , 6C ego talis:iam hec mouet opinio,non «quae
vniuerfalis:aututraque:fedhaec quidem quiefcensmagis:haec
autem non«
s o p H. scientiale autem non mouet,fed manet. sedcum exijlimatio ac rd
iocum in- tio,qutedamJitrei uniuerfalts:tju<edam,fingularh' : altera nan^ dicit
tcrprztari oportere bunc talem,hoc tale agere:altera,hoc effe tale, £T me etiam
hoc mo
v talem: h<zc demum opmio mouet, v on illa umuerfalis : istn utra^,fed
tru hec o-
OiniO mO
mA quiefcens
-.',.
potius
l
n.
h<&c,non item*.
:
... '

r % • r • . ... rt
uet, n6 il- Virtus autem fcicntialis non mouetur,fed quiefcit:quia llla elt
lavt'is?an exiftimationis,cV_iudicij vniuerfalisinfimul,iftaautem eftparti'
*m
cularium,illa.n.facitq>oportettaIefaceretalema<ftionem : 6L\U
lud eft , quia ifta res eft fecundum hunc modu , ego etiam fum fc
cundum illum.hoc.n.etia mouet,fed non vniuerfale.autvtrunq;:
fed illud eft quiefcens,iftud autem non.
Dicit,Virtusautem,qua:comprehenditvniuerfale, non moueturarl
5 comprehenfum:quiaifta virtuseftexiftimationistin,&comprehenfio-
nis rei vniuerfalis,resautem vniuerfalisnon mouetomnino.cum nofit
aliquodhoc,ideftfingulare.virtusenim,qua:comprehenditparticulare, *
eft particularium,& mouetur,quando mouer Intendebat igitur hic per
.

virtutem,fcientialem virtutem comprehendentem rem vniucrfalc.D.d.

illaenim f?.cit.,&c.i.virtusenim,q'aa:comprehenditvniuerfale,afErmat
cpoportctomnetaleagat talemaclionem: virtusautem particulariseft,
quxcomprehenditexcmplum fibifm hacdifpofitionequa affiimauir,fi
efletfciensurageretillamadtionem.Prouenietigitur acomprehenfione
iftarum duarum virtutum congregatioperquam fitactio. Dcindedi-
xit. hocenim etiam mouet,&c.i.intenfio enim particularis mouet: mo-
tioautemadvniuerfalenoneftei. Autdicamuscp motioeft vtriq;. fed
eft vniuerfali,quia eft quiefcens,& particulari quia eft motum.& hoc in-
tendebat cum d.fed illud eft quiefcens,iftud autem non.i.fed fi vniuerfa-
Iefueritmouens,eritfecundumcpeftquiefcens,aliudautemparticulare,
fecundum q? cft motum
Summa
 Libcr Tertius 199
SVMMA TER.TIA.
Qiracanimc, poccntiacquibus animatis nereflario infint.

t^Mtritiuamanimam omnt uiuens neceffario habereiftnfum uero taflus ipfum

animal:at<i;etiamguJ}um,CHmJit taclus yuidam. Cap. i.

Egetabilemquideigituranimamneceffeefthabereom
•icquodcunqueviuum Si animahabet,a generationc
vfqjadcorruptione.necefFeeft.n.quodgeneratur,aug'
mentum haberccVftatum &decrementum.hoeauteiri
iinealimentoimposfibile, neceffeigiturineffe vegctabilcm po^
tentiaminomnibusgeneratiscVcorruptibilibus.
Neceffe igttur efi qtudquid muit o" antmam habet , nutrttiuam
haberc antmam ab ortu ufy ad mterttum fuum : quod.n.gemtum efi
'

B habere anthonem O" fiatum cy dtminiitionem necejfe c.quafine nu>

trimento habert nequeunt. ergo necejfe efi nutrtttuam potentiam om
mbustfs ineffe qum ormntur cr mtereunt:

Neceffeeftigitur vtanimanutritiuafitinomni, dCvt anima

de generatione vfq? ad corruptionem . NeceiTc eft.n»
cxiftat in eis
vt omne ^eneratum habeat principiu,«3c fTne,<3t' defcenfum,quae
non poffunt elTe finc nutrimcnto.ergo de necesfitate,virtus nutri
tiua eft in omnibus rebus augmentabilibus di diminuibilibus

# « Cum compleuitiermoncm de omnibus virtutibusanima: vniuerfali-

bus,vultdemonftrarequa:eftexeisinanimalibuspropternccesfitatcm,
&qua:propter melius,&d. Necefleeftigitur vcanimanutntiuafitinot
viuo depnmageneratione vfqjadcorruptionem. Neccfleeft cnim vt i. deAfa.
omnehabensanimam,habeatcremcntum&diminutionem:cuimpof- «4-?^ J a'

'

fibileeft vtfubito veniatadfuamperfc&ionempoftrcmamjleddefen- *£'

dendo paulatim ,& mtrando in lencclutem. Et,quia caufacrementi nihil
aliud eft ^ nutrimentum,& caula diminutionis nihil aliud eft q dcfectus
cibi,&eius paucitasmecefle eft vtanima nutritiua fit in omni, quod cre^
fcitj&fenefcit.&quiaoeviuucfttale.necefleeftvtoeviuufitnutnbsle.

Senfum autemnon neceffeinomnibus viuentibus.ncque.n.

quoruncunqj corpus fimplex,contingit habere tadtum. necp finc
hoc posfibile cft effe nullum animal.neqj qua:cunej? non fufcepti'
ua fpecierum fine materia.animal autem ncceffe fcnfum habere,fi
nihilfruftrafacitnatura.propter.n.aliquidomniaquj funtnatu
ra,fubfiftunt,autconcidentiafunteorumqua:fuut proptcrali^
quid.Si igitur omne proccsfiuum corpu6 non habct fenfuni, cor^
tumpecur vtique, 6C ad finem non vtique vcmer , qui eft naturae
opus
 D,£ Anima
opus.quomodoenimaletur i manentibusquidem enimexiftic D
quodvndenatafunt,
SOPH. Jenjitm ommbus tnejfe uuienttbti*, Hecejfe non eft : ne^.n.ea quoru
corpus eftfimplex , pojfunt tatlum habere : ne% Jine eo ullum antmal

ejfepotcjl: ne^ tteea cjud nonfunt receptiua fpecierum Jine matena.

at autmal necejfe ejtfenjum habeat,ft'mhiljrnjira factt natura. cun-
Fta.n.qux naturajimt } ahc:iiusJitnt gratta: autfitnt cafus eorum qu*
altcuiusgratiaftmt.ergoficorpus quod^gresfle non haberet fenjum, I

uttfie corrnmperetur, O" adfnem nonperuentret, auodnatur* opm

CT offuium ejh quo.n.patlo nutrietHrhis.n.qu&ftabiUafmt^hoc ad-

eft tn eodem t lio loco unde orta funt .

EtnoneftneceffariumfenfibilemejTefimpliciter.Etimposfi/ g
bile eft fine iftavt animal fit vi uu: necp etia in rebus,quae non re*
cipiun t forma fine materia . Neceffe eft igi tur vt fenfus fit in ani^
malibuSjfi natura nihilfacit ociofum . omnia enim exiftentia per v

naturamautfuntpropteraIiquid,autfuntaccidentiaconfequcn^
tia,quefunt prcpteraliquid . omne.n. corpusambulansfinefen'
fucorrumpitur,cV non venitad finem } eum fueritdeadionena^
turse.Notu eft igitur q> de necesfitate inuenietur fenfibilisin aia^
libus.eft.n.fecundum modum motus fine fenfu.fed ifte etiam eft
in-eis , quae innata funt quiefcere

^® Etnoneftneceffatium vt virtusfenfibilis fit fiinpliciter, ideftin om-

vl *&. nibusrebus,quaecrefcunt&corrumpuntur. Sedinanimalibustantucft
i. Ca.6i. neceffe vtfitvirtusfenfibilis.impoflibileenimeft finehac virtutevtali-
& i.de a- quici fitanimah&hoceftin rebusrecipientibuseam nonin materia.hoc
nima. i<. enjm nomen "fvita,diciturdeeis&iflisa:quiuoce:&iiuiuit corporacce- F
ta
,fi" leftia. Deindedixit.Neceffl-eftieitur
uoceclrct t>
vtfenfusfitinanimahbus,&c.i.
••,•„. &
fupionM, apparetcj>necefleeft vtfenfusfit inomnianimaIi,&hoc,quianaturam- * 0?an j|
& lnfeno- hilfacitociofe. Omnia*enim naturaliaautfuntpropteraliquid ,autsut autsutr.
ribus.Con accidentiaconfequentianatura de neceflitate, &non intenduntur. v.g. <alig,d, a
imt ac<
CoT/o & P'h>q u ioriunturin!ocisnondeterminatisincorpore.!&, ciimitafit, fi
^
yi, animalnonh2beretfenfum,ciim hocg^eftambulans^ftatimcorrumpe- fcm ^ u
retur anteq~ peruenirer ad com plementum & tunc natura ageiet ociofe, n 3m 3
:
i

cum inccepitgenerarecntia,qua2 non poflunr perucniread finem ma- cesfitaw m

ioriparte,automnino.Notumeftigitttrqinecefleeft,vt virtusfenfibilis Ide; z -^
t c< '

fitin animalibusambulantibusdeneceflitate,fcihcetqu3erentibusnutri-
mcntum Deindedicit. eftenim fecundum modum motusfinefenfu..
.

ideft quoniam, fi inucniretur aliquid moueri in loco fine virtutefenfibi

li, tunc illius efle cft modo di uerlb ab efle generabi lium & corruptibiliu.

& n nui t corpora cxleftia. Illa cnun, quia non funt gencrabilia neq-, cor-
i

ruptibilia,
 .

Liber Tertius i oo
A rtiptibilia,"^iaberentfenfum,tuncnaturaageretociofe:quemadmodu,
flifta mobi!iagenerabilia&corruptibilianonhaberentfenfum,tunc na
turaa<*eretociofe. Deinde dicir. fedifreetiameflineissqua? innatafunc
quiefcere. ideftfe.{priu3tiofenfusdeberefledegenerabilibus&corrupti
bihbusin eis,que mnata funt quiefcere,& non mouen ad nutrimentum,
fcilicetin vegetabilibus.

Nonpotcftautemcorpushaberequidcm animam c\! intelie^

eftum difcretiuum,fenfum autemnon haberemon manfiuum exi
ftens, generabileautemiatvcroneqjingenerabile.quare.n.non
habcbit: aut.n.anim»melius,autcorpori. nunc autem neutrum
eft. hoc quidem enim non magis intelliget hoc autem nihil erit
magis prcpter illud
5 o r h. Ften autem non potefl ut corpus itllum habeat qmdem anima £7"
3 inteUeclumiudicandi m pr^ditum } fenjimuerononhabeat,cjtiodno
wsdcsulfl' ^ 1 ^ fi* fe( i generabile\jjuinimo ne tngenerabtle qutdem~\cur.n.no
'» 1
* *•'• ?"
uc verba. habebit? nam a:tt antm* melms ertt, aut corpori: ntmc autem nentm biu

cjl . magjs 'ttelltgef.hoc nero no ideo magts eritpropter tllud.

tlla.n.no

imposbiJe eft vt corpus habens amimam &£ intellec!tum,c3C

V. t

iudicium fitfinefenfUjCumnonfitreimnes^fiuefueritgeneratfi,
fiue non fuerit generatum etiam Caufa enim , proptcr quam ha*
.

bet hoc,eft q^non iuuatur per illud corpus, &C anima . Modo aute
non efi aliquod iftorum etiam.& illa autem,quiain maiori parte
non intelligk di ifta quia in maiori parte non eft
:

€x • D. Etimpoflibileefc vtcorpushabcatanimum&intellectum finefen

fu ciim illud coipusnon eftremanens, fedgenerabile&corruptibile,
,

C fiuefueritfimnlcx fiuccompofitum Et hocintendebar,cum d.vtrepu

.

togeneratum,aiurion generatum.cau(aenim,proptcrquam debetcfle

•
corpusammatumintelligcnslinefenfu,fi pote(tefle,eftquiailludcorpus
animatum non adiuuaturpet (eufum nequeinanima,ncqucincorpore.
Sedfi pofuerimuscovpusanimatum intelhgenseflenon generabile,neq; vide. t.
eorruptibiie, manifeftum eftquod nonindieetfenfu cum non haberet Ccc.ifi. Et
:

fcnfusinipfo aliquodiuuamcntum iuuamentum enim, qtiodcltper 8 M «.c6.

.
-

animam,non habet,quiaanimafenfibilisimpedinn maioriparte,idefc j„jj t :«^ i

intcllectum &liocintendcbat,cumdixit,&iHaautem , quiain maiori Aiafenfi-
.

partenonintelligit.i.virtusaiitemfenfibiiis,qiiiain partcmaiorinon irJ biV ipcdit

tellip-itanimaliintellieenti.Iuuamentum autem virtutis ienfibilis,qii3S ,n ma, °fj

° *? r r- wrz.ldi
/i <l v
.

«flpercoi'pus,nonhabetetiam,quiafcnfusin maiori partenoneftcaufa

i-
^ Aia.
longitudinis vita? & durationis Et hoc intendebat, ciim d. & lfta , quia
.
151.

in maiovi partc noneft.idcft&fenfusin maiorip-Ktceftcaufa.quare rcs

iionfit, idefc vt corrumpantur;. & ideo fenfibilia func aiinoris uita?,
cju.-immuita-plantx.
Nullum
 De Anima
Nullum ergohabetanimamcorpusnonmanensfinefenfu.at D
uero fi fenfum habet.neceffe eftcorpus effe, auc fimplex , aut mi^
ftum. Imposfibile autem eft fimplex : tadtum enim non haberet:
eft autem hunc necelTe habere,

SOFH. Nitllam ergo corpus nonjia.bdeJjd.bet antmamfine fenft. emmue-

Yoftfenfum babet,necejfe esl corpm ft,autfmplex aut mtxtum.Sed
jieri nonpotef utfmplexft: nam taclumnon habebtt : quem tamen
necejfe ejlhabeat.
Et propter hoc iterum non cft corpus motum habens animam
fine fenfu. Sedj fi habet fenfum , tunc de necesfitate aut erit fim>

plex,aut compofitum.Et imposfibiie eft vt fit fimplex, quia non

habet ta&um . dC neceffe eft vt habeat ipfum»
>i D.&propterhoc,quoddeclararumeft, fiertaliquodcorpusmotum
£
habensanimam, nongenerabilenequecorruptibile, tuncillud corpus
non indiget fenfu & tunc quauendum eft modo vtrum eit corpus mo-
:

tumhabensanimam fineientu , autnullum corpus eittale. &innuitq>

quxrendum eft de hoc in alio loco. Deinde dicit.Sed fi habet fenfum,&c.
ideit fed manifeitum eft hoc q>, fi virtusienfus eft in aliquo corpore , nc-
cefleeililludc6rpusfitautfimplex,ideit vnumquatuorfimplicium,auc
Compofitumexeis,quodeftgenerabile&corruptibile. &impoflibileeit
ut fit corpus fimplex corpus enim fimplex im poflibile eft vtnabcat fen-
:

fum tactus:& neceflarium eit vt taclus iit in omni habente ienfum.

Hocautemcx hismanifeftum,quoniamenimanimal corpus
animatum eft, corpusautem omne tangibile,tangibileautquod
fcnfibiletacftu,neceiTeeftc\animalcorpustacT:iuum effe,fi debec
faluarianimal.aliicnimfcnfusperalterafentiunt,utolfacftus > ui/' i

fus,auditus:taclusautem nifihabeatfenfum,nonpotcrit hcccqui

F
dem fugere,illa ucroaccipere.fi uero hxc, imposfibileerit faluari
animal.propterquod cVguftuscftficut tacftusquidam: alimen/
tum autem corpus tangi posfibile*
Quodex his perjptcuum erit. nam cum ammal corpttsft ammatu,
S OPH Atat omne corpus tatlilejit y tacltle autem efi auod eft tatlu fenfbtle,
necejp ejl etiam ammalis corpus,tacltuum ejfejifaluumftturum eft

ammal.eteteri naneL fenfus per aha fentmnt , ttt odoratm, utfts, audt*
tm . qtiodfi tangendo nonfenttet,alta uitare, aha parare non potertt.
qmdftta eji Jtert non potertt ttt conferttetur antmal qttdpropter
.
&
gusltts esl ueluti taclus qtttdam . nam altmenti ejl : at altmentum
corpM eft tacltle.
It
 LiberTertius 101
A Et hoc feitur deiftis rebus.Quiaafal eft corpus aiattr.cV oe cor
puseft tangibileicV oe tagibile eft fenfibile tacftu:ergo corpus ani/
malis necelTe eft vt fit tagibile,li aialia innata funtcuadere. Et alrj
fenfusrefiduifentiuntmediantibus aIiisrebus,v.g.olfacl:us,cXvi
fus,& auditus.Si igitur tangibile non inuenitur in fenfu,imposfiV
bile eft vt recipiat quacdam,^ fugiat quacdam, &i Cxc imposfibilc
cft vt animal faluetur. Et propter hanc caufam gultus eft ficut ta*
cftus.eft enim nutrimenti. &L nutrimcntum eft corporis tagibilis,

<} Ethoclcitur de hispropofitiombus.Quoniamomneanimaleftcor

pusanimatum:&omnecorpusefttangibile:&omnctangibilecftfcnfi-
pileperta&um:ergocorpusanim3lis,udcbetfaIuari,&euadereabocca-
fionibusneceflecft vt habeattadtum Etalij fc-nfusrefidui.quoshabct,
.

comprelicnduntaliafenfibiliamediatibusaliiscorporibusafuispropriis
fenfibilibus, verbigratia , auditus,olfactus, & vifus. Si igitur animal
nonfentitcorporatagibilia, tuncimpollibileeftvt veniatadquaidacor
B poia, &vtatur eisin aliquo iuuamento,aut vc fugiat quaedam nocentia.
Et, cum itafit,impolhbileeftvtanimalfaluetur. Dcindedicir.Etpro-
1-t* 0, Aia*
pterhanccaufam,&c.i.& propterhancneceflitatemfenfusguftuseftne-
ceflariusinanimalibus,ficuteft taclus. Guftus.n.eftpropternutrimen-
tum,fci!icet ad cognofcedu m conueniens ab inconuenientc.& nutrimen
tum eft in corpore tangibili.& ideo necelle eft vt guftans fit tangens , fi-
tcj e# Atu
cutdeclarauimusprius. 101.

Sonus autem &C color &! odor non alunt, ncep faciunt auo-men'
tum,neqj decrementum. Quare &C guftum neceffe eft ta&u quen^
dam effe.quia tagibilisSd* vegetatiui fenfus cft. Hi quidcm igitur
neceffarii funtaiali:quo <5cmanifeftum,q> non poffibilefinc taclu
animal effe.alii aut propter bonum, &C generi animalium iam n5
cuicunq3,fedquibufda,vtprocesfiuo,neceffejnelTe.Si.n.debetfaI
C uarianimal,non folum ta&umoportet fentire:fedc\:delonge.
s • t h . Sonns autem cr odor £T color non nutrmnt, ne% auclione aut dimi
mtionem efficiunt:tdeo etiamgufium taclum ejfe quenda necejfe eff,
quia rei tattdis cr'fenfitm<£ fenfm efi-.^ttq^ hi qttidc animali neceffa
rnfunt, Cr" perjpicuu eflfien nonpojfe utfine tatlu animalfit.-reltqui
uerogratta eius quodbene eff,acgeneri demum ammalium non cuili-
bet ,fed cuidam,ueluti gresfili, neceffe
efi tnfint.namfi faluumfutum
ts~iammal,no folu oportet tangedoJentiat:ucrum ettam e longmquo.
Sonus autem,& color,cV odor non nutriunt neq? fit ex eis aug^
mentu,aut diminutio. Et propter hanc caufam guftus de necesnV
tate fuit aliquis tac"cus,quia fenfus non eftnifi tangibilis,& nutri^
bili$»Iftiautfuntanimaliumdenecesfitate t &manifcftumeftcj»
Dc Anim.cuco.Aucr. CC impof-
 DeAnima'
imposfibile eft animal effe fine fenfu.Ifti aut alf) funt vt fint mclio 1
rcs.&hocnonacciditcuilibetgenerianimalium,fedquibufdam.
6£ficuteftneceffarium,vtiftudfitambulans} fiinnatumeftfaJua
rh&non vtfentiat,quando tctigerit tantum, fed a remoto etiam.
£. D.Sonusautem,&color,&odornon nutiiuntcorpus,quando veniiit
fuperipfum,neq,faciuntincorporcadditioncm,autdiminutionem,fi-
cutfacitnutnmentum. Etpropter hanccaufam,quamdicit,guftusdo
neceflitateeftaliquistaclus^ideft quiafenfus guftuseflalicuiustangibi-
bilis nutrientis.&hocintendebatcum d. quiafenfusnon eflnifitangibi-
lis.Deindedicit. Ifliautem funtanimalium denccesfitate, &intende-
batfenfumtactus, &fenfumguftus. Deindedicit. Ifti autemalij,ideft
tresfenfusalij.D.d. &hocnonaccidit,&c.&iftitresfcnfusnoninueniur»
turinquolibetgencreanimaliumfed inquibufdam. D.d.& ficut eftne-
cefTarium vt iftud fit ambulans,&c.ide(t & ficutanimal ciim necefle eft
,

ci,vt fit ambulans,fi innatu eft faluarhperfe&iuseft ei v t non comprehe-

F
dat fenfibilia nociua,& vtilia de propmquo trh, & per ta&u.fed exremo-
toet qfhperiftosduos rnodosfentiendifaIuabiturperfedtius,& meiius.
:

Hocautemeritfipermediumfenfitiuufuerit.eoo^&illudqui
de a feniibili patiatur <Sd moueatur,ipfum aut ab ilio. Sicut.n.mo
uensfmlocum,ufqjalicub!permutarifacit.(3ddepellcnsaltcrum
facjt ut pcllatjcVeft per medium motus. dL primum quidcm nuv
uens , depellit <5d no depellitunultimum autem folum depellitur,
non depellens . medium autem vtraq; (multa aute mcdia ) fic in
alteratione:pr£ter q> vnum mancns in eodem loco,alterat. vt fi in.
cera tinxeri t aliquis,vfcj3 ad id mota eftjufq* quo tinxi t: lapis auc
nihihfedaquavfqjquoprocuhaerautadplurimummouetur^Sd"
maneat 8C vnus fit, vnde 6C de repercusfione eft
faci t 8C pati tur,fi
melius q? vifumcgrediendo repercuri,aerem pati afigura &colo
re,vfque quo quidem fit vnus(in leni aut eft vnus)propter quod p
iterum hic vifum mouebit:ficut vtiquefi in ceram figillum ingrc
dereturufqueadfinem:
Quodqmdemfatjiper mtermediumjenjitmumjit : eb quod illud
IOPH. quidem afenfihili patiatur <cr'moueatur,ip(um autem ab illo. %uem~
admodu.n.ejuod loco mouet ,quadantenm tranjmutart facit : & quod
pepulit aliud efficit utpellat, CT eftper medtii motus:acpnmu quide
tnouens >peHit nec peliitur:ultimuuero duntaxat peUitur,no pelles:me
diu autjhoru utrun^ (multa autfunt media)Jic ct in alteratione: nijt
qnodin eodeloco manentta alterant:utjiquis mceramergat qutdpia,
ufk eo mota eif,qnb tmxtt. lapis aut nilniprorfus:at aqua logius: aer
J
uero lognfime mouetnr) <g agit £T patiturjipermaneat (X unusfit..
proinde
 Liber T&tius. 201
A protnde de refratltone retluts cenfendtt eff,aerepati a colore & figil~
ra,donec ft unm ,
(tn lctu attt cft ur,us)<juam utfion} eprcdienterefrtn-

gi.qnlobrem ritrfus rs qu^ m\um monet, nonfccits acjijignnm qaod

m ceram tmprimttHr,ufy adimam ceram tranfmttteretur.
Et hoc no erit,nifi quando ucri t fenfibile per medifi , quia aut
1

mouetur,hoc uero ab illo.Et,ficut illud,

jllud patitur a fenfibili di
quod mouetinIoco,agitquoufq;tranfmutetur,&fimih*tcrquod
cxpellit aliud,donec expcllatur, &'. erit motus per mcdifi , primii
autmouet, autcxpellitabfqseo q>expellirur,aliudautexpellitur
tm &C n5 expellit,mediu aiit habet vtrunq?, cV media funt multa,
&ficeftdetraTmutatione/edquiefcesineodeloco.Et,ficutqipri
mit in cera,imprimit qidiu mouet,cV ad locu ad quc guenit Ipref'
fio.lapis.n.no imprimit 010 fed aqua iprimit in remoto fpatio 6C
.

aer mouetur multum,c\: agit cx patitur fi remanet, &eft idem, Et

propter hanc caufammeliuseft vtacr patiatur per conuerfione
a corporc,cV a colore,q uod poslibile fueri t aut vifus per trafmuta
tionem,cxI co uerfione,<3d eft idc in rebus lcnibus. Et ideo hoc mc
uetvifumet,ficutfigillucxiftensincerarcdditurad vltimaeius,
D.&hocfentire,quodeftex remoto,fir,quandofenfibiIemoueritse-
tiens'per medium.quoniam quando i!lud,quod cft medium, patitur, &
moueturaienfibiIi:&hoc,quodeftfcnfus,patiturci medio.Deindedici».
Et ficutiIIud,quod mouetin loco,&c.i. &, quemadmodum corpusmo**
ucnsin Ioco indigetin hoc,quod moueat,vt agar,quoufc]ue moueatur &
tranfmutetur^&lirniliferillud.quodexpellitaliud^indigetvtcxpellatur,
£ &tunccxpelletur &ficmotioin talibusrebus componiturex tnbusad
:

minus,f.primo motoie,&medio,&poftremomoto.pnmusautcm mo-

torexpcIIit& mouet,&non mouetur poftremuautmotum expellitur
:

&mouctur,& non mouet:mediumautem facit vtrunq$,f.mouet& mo-

Uctunmediuautem poteftefle vnu,&p6tcflcplus vno. D.d.&ficcftdc Oifta.PTir.
tranfmutctionc&c.i.&fm difpofirionc, quanarrauimusdcmotuinlo- J4-&. 33.
co,f.q>c6ponitur extribusrebus, itaeftdehactranfmurationc, quajfita
fenfibilibusfcnfiium pcrmedia. Scnfibilia.n. moucnt&non moucntur, v ^ c mg^,

& mediaintercamouetscfus&mouenfa fcnfibihb'*,&scfusmoucnt'& loet.i. de

no mouet.Sedeftdfia inter ea,q> lftarrafmutatio, qeftiniftisreb'me- au. 115-
J
diacft,&mcdiu nmancsineodcloco,&n6tra^feic abeo:ilIicautmediii
9
irasfcrtur,&firVpoftremu moru. Etcudeclaiauirea,in quib coicatifta
rrafmuratiocii tranfmutationcinloco ,&in quibusdifiinguiturabea,
deditcxemplii in hoc,&d.Etficutquiimpnmitincera,&c.i.&iftc mo-
tus.quieft mcdij infuisparnbusa fcnfibdi, valdeeft (imilisimptcflioni
figilli io ccra & qucadmodfi ccra mouct*cu fuispartibusa figillo &ille
: :

inotuspcrucnit in ceraadqi!odcunq;p5tpucnirevirtusimprinientis:&
ceiapcrmanerinoibusfuispartibus.itaeftdifpoin motumedijculenfi-
CC ij bihbus,
 . .

De Animi
/enfibilibus,f!q)exprimiturabeis,&expcllituradomne,adquodpcrue* D
nitexpreflionis virtus: &eftpcrmanensin fuolocononmotum. D. d.
]apisaut,&c.i.&iftemotusnonadaptaturin cmnicorpore:lapisautem,
& (Ibi dmile non exprimicur omninc,(ed exprimitur illud,quodeft (icut
aqua.aqua.n. vf exprimi in remotofpatio,&fimiliteraer.multotiens.n.
vf agere&patiabexpreflione.qn fuentfixusfm totu,nonmotusneq;di
J
uifns. D.d.Etpphanccam mehuseft vtaerpatiat ,&c.i.&,quiainmedio
poflibilis eft ha;c mpreffio,io melius eft dicere n couerfione,q fit in au-
1 i

dibilibus&uifibilibus, q? nihil aliuci eft nifi quiaaerconuertitur perillu

motum,quie(t ineo,&il!a paflioile,qu3efitexf nfibilibus&vifibilibus,
qiioccurreritaliquid, inquo non poteft pertranfireillemotusfmretfti-
tudinem adfenfus, meliuseftquam dicere conuerfionem efie corporu
cxtravifum ficutdicunt quidam Antiquorum & concedunt Perfpe-
: ,

t~bui,cumnulla fintilliccorporaexttinfeca. Deindedicit. & eftidem in

i(hsrebuslenibus,&c.ideft& iftemotuseftideminrebus humidis.&
hocintendebatper Ienibus.&ideo aer mouetvifumetiam. quemadmo-
dum fi figillum exiftensin cerareddereturad poftremum finem, adeo E
quod moueret aerem in parte (ecunda,ita (enfibile mouet aere,ita'q? per-
trandturp ipfumad fuperficietangentemfenfum,&fic mouetfenfum.

Animalis corpusfmplex ejfe minimepojf : cumfenfus taflu-ffit ei necejfarito,

alij uerofint ad bene ejje Cap. z

y^~X Vod autem imposfibilefit fimplex aialis cof pus efife, ma>
» 1 nifeftueft.Dicoafitputaigneum,autaereu.Sinequide,n#
^- ^ J adt u,n eq? vn um contingitanimalium fenfum habere*
corpus.n.ta(ftiuum,animatuomne3 iicutdicT:um eft. Aliaautem
per al tera fenfiti ua q uidem vti cp ficrent,omnia autem eo q> per al
terumfentire,faciuntfenfum,«S(:permedium. tactusautemeftin
tangendo lpfa.propter quod &C habet hoc nomen.& tn alrj fenfus
tacftu fentiuntjfed per altera hic autem videtur folus per ipfum.
.

Qyarehuiafmodi elementorum nullum vticperitcorpusanima p

lismeqjitaq? terrenum. Omnium.n.tangibilium tacftus eftficut
medietas,cY fufceptiuus fenfus non folfi quaecunq; differentise ter
rf funt:fedcalidic3t7rigidi<3daliorurncmniu tangi posfibilium»
cVpropterhocosfibus<3icapiliis,c>ihmoipartibus,nofentimus,
quia terrae funr. &C plantg etiam ob hoc neq? unum habent fensu,
quia terrae funt fine aut tactu,neq5Vnu posfibile eft effe aialium .
.

hicautfenfusnoneft,neqj terrsc,neq3alius eiementoru nullius*

Perfbicuum igttnr cjlfien nonpojfe ut fimplexfit cotpus ammalts,
gOP H.
Uerbi c, 'nfa ignenm aut aereum:ndm fine tatlu,nullus alius fenfus hd
ben potefi : omne emm ammatum corpta, tacltunm , nt dtxtmus eji .

RclicindMero prmter terram fenfona quidemfien poffnnt, cuncia uera

 Lib<>erlertius 2,03
A per aliudfenttendofenjiim effictunt , cr per intermedia. at tatlns in
tangendo ea confjiit qnatnobrem etiam nomen hoc habet at qtu et
. .

dlta fenforta tactu fenttunt ,fed per alta.htc aut mdetur (olttspcrjc.
Quare nulium etufmodt elemetorumfuertt corpm antmalts. Ne^ uero
terreum.tat}us.n.cjuaft medtocrttas eji omntum tatltltum aty
. fenfo~
rium hoc,non folumdijferenttarum, tfH* terra funt recepttuum ejr',
Herum ettam caltdi £rfrtgtdt,ac reltcfuorutn omntum tatfilinm. quo
fit ut nec ofiibus nec pilts ncc idgenus altts parttbtts fenttamus , cjuta

terr* funt.&' plant£ tpropterea nttUu habent fenfum, quta terr^funt:

txtftne ta6h t nuUm altus ejfe pdteft.hoc autemfenfortum ne^ terr* eji,
ne^ tiUtus alterttts elementorum.
Manifeftumeftigiturcpimposfibileeftvt corpus animalis fit
eft. n , vt habeat vnii alifi
{implex,ficu t ignis,aut aer.Imposfibile
U
fenfum pracrer racftum.oe.n.corpus animatum eft tangibile,f q> m
diximus.Et illa alia funt inftrumenta fenfuspracter terram.ola.n.
faciuntfenfus,quiafentiuntperaliud,cVpermedium.tacfius.n.rTt
tangendo:& ideo vocatur hoc nomine.Et hoceft,c£ alia inftrume
tafenfusnonfentiant,nifimedianteta(ftu.fedhoceftper alia mc
dia:illudautem exiftimaturcontentuperfe.Etideonullum ifhv
riielcmentorum eftcorpusanimalis.Necpterra.tacTtus.n.eft qua
medium aliis fenfibilibus.<3£ inftrm recipiensnon congregat ta
ll

tum mutationes terreftres,fed ct calidum,cV frigidum,<5C alia tan

non fentimus per offa,& pilos, &C per tales partes.
gibilia.Et ideo
Et ideo vegetabiliano habentaliquem iftoru fenfuum, quiafunt
ex terra.Imposfibile eft.n.vt ali us fenfus fit fine ta&u . cV hoc in^
C ftrumentum ,qci eft fenfui,non eft ex igne.neqs ex aliquoillorum
aliorum elementorum.
i6 D.Impofhbileeflvtcorpusanimalisfitfimplex. impoflibileeftenim
Ytanimalhabeataliquem trium fenfuum fineta&u. omneenim anima-
tumdebctefle tangfs. D.d.£tillaaha,&c.i.&corporafimplicia funt in-
A .!\ 7
ftrumentatnumfcnfuiim,pra:ter tcrram,quaenoneft mfhumentumali
cuiusfenfus.&hocfuit,quiaomnesifti fenfus.f.tres, asuntfi. nfum,quia
indigentfimplicibusinfhumentis,&incdioextrinfcco.i. denudctisafen
fibihbus.f.vtinftrumentum in vifu, &medium nonbabeatcoIo:em,ne
quein olfa&u odorcm,neq', in auditu fonum.Etquaidenudacurabiftis,
aut funtcorpora fimplicia,autin quodominantuicorporafimplicia.fed Taftmtf
tadusdifrert abiftisfenfibus,quiacomprehenditfiuum fcnfibilefineme prehnu
dio.&ideo nulloelemento medio vtiturin extrinfeco. Et,cum declaratil ^'

c
eft hocdefcnfu ta<ftus,ncccfleeft vtfiuum inftrumentumno fit fimplcx. ~ ec lo
i

Et Yniuerfaliter vi)ltdcclararchoc,quod cac~Ui>inhocdirTertabaIiisfen- opp.i. ck

fibus.
 Dc Afiima
Ak.
joB.vfqv
Aliicnimfenfus,fipofientdenudariataetu,tune pofllbile elTct ep
»«7. fibu^. V
cor p llsan m;ii ls habcntisiilosfenfusefletfimp!cx.ta&usautemeftecon-
j

Vidcc&t, trario.fiq?impoflibilccft'q»fuumiqftrumentum fitfimplex.Omne.n.in

Zina. ftrumetumdebetdenudariafcnfibili.&jquiaimpoflibileeftvtaliquod
corpusdenudeturaquatucrqiiaIitatj'bus,necefle eft vt inftrumcntum
lftiusfcnfusfit medium.i.admixtumexelementis. Lt,cum itafit^contin-
gitvtifta virtusfitcaufacfientiaiisquaiecorpiisanimaliseftcompofitu.
D.d.Ethoceft,q->aliainftruma)tafenfus, &c.i.&,cumaliifenfusvtun£
.

elemcntistribusproinftrurrientis&mcdiis,:?eceflceft vttaclusnon vta-

tur aliquo eorum,& tp fuum inftrumentum fitcompofitii non fimplex:
licetinltiumenta,quibusilli vtuntur,non pofhr.tdenudari atactu, &ex
hocmodoftintcompofita.&,fi bocn6eflef,necefl'eeflentvtefletfimpli-
cia. D.d.fcdhoceftperaliamedia.i.fedindigentiaeorum a tactu non
eftind)gentiaeius,quodcomprchenditfuumii'nfibiIeperilIum finemc
dio,fed per alia media,& per alia mftrumcnta. D.d.Et ideo nullum ifto-
rumelementorum,&ci.&propterhoc,quoddiximus, nuHum iftorum E
eftcorpusanimaIis.Neq;terraetiam,r"m q> eftfi mplex,aurproprie fim-
plex.cumahifenfusvtanturelementrsqnafi inltrumeto,&medio &ifta :

eftalia virtusabillis:qi'apropternon vtiturelementispro inftrumcnto*

Vidf.iae cum fuurn inilrumemum debeteflemedium inter tangibilia,cum nort
^ 1** 11 " pofIitdcnudariaquaIitatibustangibilibus,ncquepoflct"compTehcndere
taugibilia.fi eflettangibilisfimplcx.i.infinealicuiusqualitatistangibilis.
D.d.&inftrumentumrecipiensnoncongregat, &c.i.&inftrumentum
recipicnstacTum nondcneceflitatehabetquaIitatcsterreftrestantum,fcd
calidum ,& frigidum,& alia tangibilia.& ideo neceflc fuit,vt recipiens ta-
'
/• gibilefitmedium:cumnonpoffitdenudariabomnibus:neq;etiampof-
. iet fentire,fi aliqua alia qualitatum tangibilmm denudaretur in eo & io
.

non fentimuspcrofla.neq-, perpilospropterdominium qualitatum ter-

v
»/* -5 e '

reftrium inhiscorporibus.Etideovegetabilian6habentfenfumta<ftus t
|
quapropterneq;aliquosfenfus:quiaimpofltbileefta!iosfcnfus inueniri
< fineta(5tu:&inftrumentum tadusncq;eftignis,ncq;aliudcorpus elcmc? F
torum,neq;eflcorpusattributum ersfecundumdominium.
Manifeftum igitur qrn neceffc hoc folo priuata fenfu animalia,
mori.necp n.huncimposfibilc eft habere , non atal exiftens neq$ :

cumfitanirnal,aliumnccelTecfthabcrepracterhunc.Et propter
hocquidcaliafentibiliacxcellentiisnoncorrfipuntanimaljVtco
lor &L odor 8C fonus,fed folu fenfustnifi fm accidens. putafi fimul
cum fono,depulfionat,c\i&us:<5£a vifis&odorealia mouentur
quae tacftucorrumpunt.cVhumorautemfmqjaccidit fimul ta"
ciiuuelTejficeorrumpit. tangibiliumautexcellentiavt calidoru
6C frigidorum &
durorum corrumpitanimal.
S o ? H. pjon ergo dnbium ejl qmn ammaUa,cttm hocfolofenju pnuantur $
neccfario moriantur.ne^ emmjiertpotejl ut enm habeat quodnonjii
animal:
 Libcr Tertius. 104
A antmdhne^fiflt dntmdl dhum prdter eum hdbedt neceffe efl.<^udm-
tbrem cdterd qutdemfenflbdid dnmidl exceflibus non corrumputfuu,
ut color,ut odor,ut fomtsfedfenjoridtdntummodo.-niflforte per dcci-
dens,nerbt cdufdflnn.i cum fone,pulJiisfldt cr iflua-.O^ <* qutbufiidm
uifls C^ db odore dlid mouedntur,qud tdclu corrump.tnt . Qutnettdm
ftper, qudflmul dcctdtt ut tdihltsflt , edtenm corrnmpit : ut tdtldm
*xuperantid } utrd!idomm,fri^idorum } durorum,corrumpitammdl.
DecIaratumeftigiturq>aialiamoriuntur neceffario, quando
camerint hoc fenfu tantii ) c3£ q> eft imposfibile vt non fit in anima
libus.aTalia.n.nondeneccsfkate habentalium fenfum,nifiiftum.
Et ideo alia fenfibilia non corrupun t animalia per dominiu, v.g.
Color,&fonus:c\!olfacftus:fed tantum corrfipuntinftrumentafert
B (us,nifihocfitperaccidens.v.g.q>cmn fonofitmagna percusfio.
ocs.n.ifticorrumpuntanimaliajfcd peraccidens.<5Cidco fapore»
ctiam nocentanimalibusmedianteguftu.guftus.n.eftaliquis ta>
&
C*lus.Dominium autcm tangibilium > v.g.calidi J frigidi,& duri
corrumpunt animalia.
f-i D.Dcclaratumig«ureftexhoc(ermonecjianimaliamoriuntur,quaa
docaruenmtac1:u,&q>impoiTibileeft vtiitefenfusnonexiftatinanima
li,dum animal eft animahquod non eft dc aliisienfibus. non enim cft nc
ccrTarium vranimalhabcataliumicnfum prafterra&um.&propterhoc,
dominium & vigoraliorumfenfibilium non corrumpunt animal.v.g.
fortiscolor,&fortisfonus,&fortisodor:ted tantum corrumpunt fuain-
ftrumentapropna:nifi peraccidens,verbigratia,quandocum ibno fue-
rit magna percuffio.& fimiliter dc colore,& odore. fapores autcm noccnt
animalibuscflentialiter medianteguftuiguftusenimeft aliquis tadtus.
*-, fcdqualitatescorrumpcntcsanimaTiaftuutangibileSjVcrbigratiacalidu,
frigidum,&durum.
Omnis quidem.n.fenfibilis fuperfluitas corrupit fcnfum :qua'
re &quod tangi poteft ta<fcu:hocautdeterminatum eft viuere.
Sine aut tactu monftratft eft q> imposfibile eft animal effe Vnde
,

tangibiliuexcellentianonfolumcorrumpunt fcnfum^fedcVaial.
quia neceffe eftfoluhaberehunc.Aliosautfenfus habet auimal
ficut dicftum eft.non proptcr effe.fed propter bene effc.vt vifum,
quia in aere £>C in aqua,vt vidcat.oino autc quia in diaphano.gu^
ftuautempropterdele&abile&trifte^vtfenriatquod inalimens
to,& concupifcat &C moueatnr . Auditum au r,vt figni ficetuf ali'
quidipli.Linguamaiir3 quatcnusfij.nificctah.;ui.ialteri.
|p H. Ndmfenfllh exuperantU corruptt fenjortii: qu.imobrc td*
cutusuts

ttiUetum tdtfum.boc dutem an/mdl dejimtum efl : ojtenjum ndmai

 De Anima
eftfieri non f>oJfe,utfine taSlu animal fit. itaq^fit ut taStdium cxeef-
fa non folum fenforium ,fed antmal etiam corrumpant.quandoqmdem
neceffe efi ammalia huncfolum habere , lieliquos autem fenjits hahet
ut diximus ammal,non utfit,fedut benefit-.ueluti Vifinm, quandoqiu
dem in aere & m aqua zy ommno in transluado uerfiitur, ut uideat;

Gufiatum,propter tucundum o^molefium,ut idquodm ahmento eff,

Jentiat,tdq9 cupiat ac moueatur.^Auduu ,ut ei altquidfipmficetur.un

guam,ut ipfium qiudpiam alterifigmficet,
Etdominiucuiuslibetfenfibilisexpellitinftrmfenfus.c3d" ideo
tangibileexpellittacftum.cVperiftumfuitdeflnitum.f.viuere^ani
mal.n.imposfibileeftvtfitfinetaau.Etideodominiu tangibilis
non tantum eorrupunt inftrm fenfus,fed etia <3danimal . quiajeft
neceffariu animali vt fitens,non vt fit in meliori difpofitione.Illi
aytaliifenfusfuntinaialiproptermelius.Vifusautvtafpiciatin Tc,

aere,<3£ aqua.Et fimili ter de guftu,vt fentiat delectabile , dC trifta^

bi)e,& vt habeat appeti tu dC moueat , Et fifr de olfacftu . Auditus
autjVt audiat rem.Lingua vero,vt figniflcet rem alio modo»
<s Ideft,Etdominium omDisfenfibilis,quandofueritintenfum,corru-»
pitfuuminftrumentum proprium,fiuefuemtad1:us,fiuealterius. D.il.
&periftumfuitdefinitum,&c.i.&pcrhancvirtuiem,Ctacl:um,definitur
animal.&caufainhoceft,quiaimpoiribileeft vtanimalfit finetactu. Et
ideoacciditcptangibileintenfumnon tantum corrumpit inftrumetum
fenfus,fedanimalefTentialiter:quiafcnfustac1:us eft de rebus neceflariis
animali.fivtfitens,non fecundum cpfiteflemelioris,ficuteftdealiis fen
flbus refiduis.D.d.Vifusautem,vt afpiciat in aere , &aqua Et fimiliter.

deguftu,fiq? primo eft propter appetitum cibi. Auditus, autem vt audiat

iem.i.fbnos,&intelligatpereosinanimalibusrationabilibus, &inaliis
brutis:in animahbus rationabilibus vt intelligant intentiones quas fi-
,
p ,

gnificant verba.Lingua autem,vt notificetrem alio modo & innuit, vt

.

puto,iuuamentum,quod eftin uerbis,non p^iftus. hocenimiuuamentil

magisapparer propter meliusquaminguftu :quoniam guftus reputa-
tur eeneceflariuspropterfuam vicinitatemtadui.aliiautem fenfus funt
proptermeliusi&precipuevifusj&auditus.&hoceftmanifeftura.

Librorum Tmtm de ^Ammafims.


MARCI ANTONII
2 I M A R AE.
Solutioncs Contradi&ionum
in dictis Ariitotehs,
& Auerrois.
Super Vrimo de Anima.
Ontradi&ioeft fupertex.
primo. Anftote. enim
Commenta aflcrunt (cic-
tiam alteram altera prx-
ftfniorem &
nobiliorem
efle cx fubiccti nobilitate.
Sedhuiusoppolitum habeuirab Aucrr. in
primo de partib 9 animalium iuxtatinem,
vbi habet q> fcientia Naturalis plus apparet
in materia viliori , quam malia nobiliori.
Et confirmat hoc ex artcvbi mgcnium ar-
tiHcis, &ars magis oftenditur in matcria
Vili quam in materia nobi!i,vt tcftatur etia
coment a.ii.m eta.co.iS.authoritateThe-
miftij. Dixerunt nonnulli , ad pauca relpi-
cientes,non fuifle ex intentione Philofbphi
vnquam fcientiam fumcre nobilitaiem a
fubie>fti difterencia.Sed mirum eft de ifto-
rum audacia,ne dicam temeritate , qui vc
aliquid inanis nominis fibi vendicarent,co
nacifiintccntradicercpatribus Antiquis,&
veriuti.Nam etiam Thcmiftius hoc idem
aflerit,quodCommeiua.&exemplaCom-
menta.funtexemplaThemift. vtpatet.
Arifto. j.meta. tex.co. 11. oftendit q, attus
prxcedit potcntiam nobilitate, &
q, fcien-
tia in aetu eft nobihor fcicntia in potentia,
&, 6,meca.rex,c6. i.oftendit fcicntiam
norabiliorem efle honorabiljons generis.
& quomodo imaginari poteft q> altei a al-
teramcxcellatinnobjlitate,&non
ratabeadem. omne enim ens omni-enti
compara tuiii,aut eft idcm,aut diuerfum,
Solucio, vt patet.Uicamus igitur <\i fecus eft dc natu
ra & arce,& fccus cft dc fcientijs fpeculati-
uis,quasnoshabemusdercbus, Natura.n.
facit nacuralia,& ars artificialia. & ita etia
ars magis fulget in matcria vili, q jn niate-
ria nobilj propterduas caufas,quia,vtdicit
ThemiftiusjVt recitatComment.u. meia.
co.iS.magis debemus miran dc in^cnio ar
tificis facientisaliquidex luto.qu.itn ex au-
ro:quia nobilitasmatcux obumbrac vigo-
rem artis ptxfcrtim apud communem ho-
niinum cognitioncm,qui ab cxtrmkcis iu-
«iiuucYt dicebac Anaxag. icterente
.
20?
in.io.xthi\cap.io.quidicereconfueuithe»
quaquam mirari fi abfurdus multitudini
videretur.nam multitudo folum mdicat a .-'
s
.
..'
lebus extcrnis. fapientes aute magis admi-
tanturartem.qtiammateriam arti fubie-
&am.& licintclligiturdi&umThemift. 8c
hxc eit prima caufa Secuhda caufa eft ex
.
impoflibilitate matetix,quia materia vihs
exfuiimpollibiliutecum maiori dimcul
taterecipitimprcIuonemartis,autnaturx,
& dirficil.ior redditur generatio.& hac cau
& fam tecigic Commen.m allcgato loco. See}
habct dubium contra fe.quia tuncgenera-
tio animalium ex materia putri eflet diffi-
cilior quamanimaliumcx feminegenito-
rum.quod non conccdittir , quia citius , &
facilius gcneraretur,vc dicta experietia. fed
ptima caufa Themift.niagis placet. £t ldeo
in talibus.vt eit natura &
ars,quia funt caa
(x rcrum,fecus fe habet quia in opcrationi
busnaturx,&artisfapiences magisexerct-
tantur m
contemplando fcientiam Nat ur.i
lem,id efl a qua natura dirigitur , quam ex
rcbus nobilionbus, vbi m
eotum genera-
tionibus patent rcs particulares. Sicut Phi-
lofophi plus admirantur de generationc
animaliumexputri maceriageneratorum,
quoraodo uliagenerentur,& qualis fit eo-
tuin gcneratio a (ibi limili vel couenienci,
quamingeneratione animalium.quxab
vniuoco geherantur.vbi caufa pioxima cft
nota ad fenfunv.licet animal talc plus ex fc
pcrtectionem diuinam reprxfencec,& par-
Na ticipet,quamanimal vile, quia diftancue
entium funt diuerfx valdc , fed in fcientia
noftra fecus eft:quia eft caufata a fcibilis rc
bus,& intelligeie noftrum fequic nacura.&
lio- nobilitatem rei intelleftx , ordinem re- &
rum, Commenta.in libro deftruft,
vc dicit
m difputa. 6.&c.z.m plenfque locis, & u,
i
difte- meta.comcn. 51.
Secunda rontradi&io eft in tex. S.Arift. j, deala,
dicitinhoc tex. q, animal vniuerfale aut , tex.8.
nih ll efc,aut poiterius eft.Sed huius oppoii
tumhabecur.u.mccaphyli. c6men.17.au-
choritace Alexan.vbi dicitur.q) vniuerfalia
funt priora in incellettu parcicularibus,
qux cum auferunrur, autcruntur particu-
laria.&ideocxiftitnanttirclle fubfuntix.
Soluitur.Auet. locum illum interpretatur Soluti»
de illo vmuerfali Platoaico fcparato fecuo Aucrt
dum efle alingularibus , diceos, illud, aut
nihil elle,aut fi fit,nihil proficeread defini
tiones rerttm : quia rc: pofliint fciri per de-
finicioncm, noncogicando aliquidde talt
Aruft. vnmcrfali fcpamto . Pro iUa cxpoiitionc
deAanua VD Auet.
 M. A. Zim. Solut.Cont.
Auer.adducas fcrlpca rhilofophi in.i.xthi. meita. expreffe ex inrendone AlevancKfa
cap.7.infinecapituli,fatisadpropofitum. comen. vigelimofepttnio, duodecunopri-
SofoAlcx. Alexanderautem fatisfubtilitennterpteta mxphilofophis itaetiam dicu domtnus
tuseftlocum illumin.i libronarurahum Albertus. n. pnmre philofophi.t, tractacu
<juadtionum,qua:ft.ii.& breuicer fua inter primo capit.Il-cundo.
pretatio in hoc coiiftit,^ animal vt vntuer Tertiacontradi.eftintex.i6. Ariflote.&
faleconcepcum fiuevcgenuspolterius eit. Commen ponunt dirTerenriam interPhy- tex.i».
ifta enim funt de fecundo mtellcctis, ta & licum &Dialecticuni.quia Dialecticusdc-
lia non aliquam veram nacura,
fignificant finit per fot mam,& Naturahs per materi».
autfubftantiam,licutanimal bene eft li- Sfdoppofitumhabeturexprimo phvlico.
gn.ficatiuum fubflantia?cuiufdam,quia fi- c6m.i.vbi ciicitur ty Mathernaticus folura
gnificac fubfranciamanimaramfenfitiua, genuscauft:formalisconfyderat,& itaora
& elt res aliqua, & aliqua natura , cui acci- nes definiriones mathematic.T erunt diale-
dit vniuetfalitas & generaliras. funt enim etica: & yanae. aut atlignetur caufa diuerfi-
ilta accidentia. femper autem acctdens eft tatis inter Dialecticum &
Mathematicum.
Soluti».
poftenus natura.cui accidit.Ec ideo Arifto. Soluitur. ideo definiciones dialecticn? -funt
animaduertensadhoc,qu6d animal vni- perforniam, quia fonna eflfubiedtumvrii
uerfale, tdeft fub intenttone vniuetfalita- uerlalitatis &communitatts, vtdicit Com
jtis,vel fub intentione generalitatis, vt (ic nienta primoccch com.9i.& ideononfa-
autnihileft, quianon fignificatvt ficnatu ciuntfcirc.Ampliusautem licet forma lit

rani aliquam fubiiftentem extra animam, caula alicutus errectus, non ramen ab ipfo
tjuiacalis intentio eft ens in anima tan- bialecticoconfyderancur, vt eftcaufa calis
cuni, & diminutum: aut pofterius eft,quia non folum per formam;
elfectus,alioquin
•Vt fic,fignificar intentionem accidenrem verum etiam &per materiam defimret, vc
4ei &natura:, cuiaccidit vniuerfalttas, & .appetitus vindieta:,liceiflt caufa accenlio-
generalitas. nam , ft vnum folum animal nisfanguiniscircacot.non tamen Pialeiti
in narura fublifterer, adhuc natura illa, cusindefinienuoirani pev appetitum vin,-
-<juaeeltfubftantia antmatafenlitiuarema dictre.defimc, vtpercaufam accenfionis:
neret: tamen non elTet lllud vniuerfale pr^ quia talis non ab
definitio eflet relr.tiua,&
<iicabilede plunbus. & ldeo.vt ficellah- foluta.licut funr definitionesnaturales. vrt
quidpoftenus. Dicirenim Comrnenta.in deCommenta.dicicdili-ucacoies abfoluce
.feptimo prima? piiilofophire commen. 46. confvderare quod propccrea dicic ad diiFc-
definirtones vniucifalium habenta!iqu«im .rennam Naturalis ,qui definit performi,
difpofitionem difpolitionum fubftantia- vreftcaufa matenx: fecundipbyflcorum
lium exiftentem cxtra anjmam,& qualita- 16 .&. 9 i.Sed dialecticu-, dehnit per formi
icmaccidentem eis: fignificans nobis per abfoluteconfvdcratam, non confydcrau-
hocquodvniuerfale poteft fumi duphci- do vtelt caufa materia:, necalicim sinc.v 1
;

ter, videlicetpronatura&re, quareltfun- rialispropnetatis.vndecumin rebus plu-

damentum, & pro quahcate,qua: eft
tto&accidens, tundatumin illare.&lic
tjuoa.t quahtacem.vel animal fubillaqua
licateconceptum, quatenus licconcipitui,
autnihil elt.au t pofterius. Etitalocus ille
poteft legi fecundum mcntem AnltotrSecT
inten rimis hrec tria lunr. matei la , & forma , &
caufa,perquamformaefiin maceria.om.
nia iftaponuntur in definicionibus n.itu-
rahbus.ic hoc ell.quod dixit Arift. 15. tex.
ciiira,&q:ia:libet paffioanime concupifci
bilis definitur, vt elt m mateiia ab iiot & ,

s*lu: qualitercunqiie lir , quantumad propofi- huiusgracia.fed Diaiefticusperfolamfor-

tam contradiclionem, iftomodo refpon-
deiur, quod.vniuerfalia poflunt duplici-
ter comparari ad particulana , vno modo
<juo adefTe, alio modo, quo ad intelle-
ctum. iftaeftdiftinclio Aiierro.authorita-
te Alexandin.n.nietaphyii.commen. 17.
«jubd ii comparentur quo ad efle iic funt
mam debetdelinire.Mathematicusauteni
licetconfyderetformam, qux fm efle elt
in materia,non tamen conlyderat caufam
proprcr qua formacftin tali maceria traC-
mutabili.quiahocconfyderat naturalis.&
iftomododicitur folum genuscau fxfot-
, mahs Mathematicus conlyderare tamen .

pofteriora.vnde Ariflote d:xit in prxdica-

. bene Mathemaucus tftarn. formam confy-
mentis,qu6dablatis.primis fubftantijs.im derar, vteftcaufaproprietatum fluentiiii
poffibilecft aliquidalijrum remanere.fed taliforma,vtin tah efteabftractioniscon.
^uo ad intellecturn fecus eft.Hoc dtcu Co- fyderace func. Geouiecer , liccc non conly-
dcr«
 , ^

fup et- I .
*
de Ariinfa." io 6
<r1er«figuram triangularem , vt habet cau- gnofcitur,vc eft ad fbrmam,8c vc eft rrrar<j-
fam,quiaeft in materia fenfibili putavel , riaform.T. i.phy. 16. &perconfequesrhy-
in xre aurligno,confyderac tamen caufam ficus vt Phyficus per folam materiam defi-
propnetatum (uarum , &vthabeccalem nire non porett Ditferentiaitla eft cum
.

caufam.videliccc quia habet cres, & per il- prxcilione mtell igcda.quia Dialccricus per
Matherra lam demonftrat.Sccus autem eft de Diale- fbrniam cantu, fed phylicus per materia &C
ticus etii ctico.quia Dialetfticusnon folum non co- formamfimul.&,quia rn matcria eit ratio,
a rone fi r fyderat fermam abitrahcndo ab hoc,quod inqua DialecliC diltat a phylico,illud ruic
mam ccn eft habere catifam fuieflc m matena lenli- exprefliimdicuceft in limili,arrcs &fuen , 4 / «

fyderac ea bilmnmtoeriamnequcconfvderac infairt, ciam Naturalem. Nam Medicina.quxeft yi <\ Jt"*

vceft tinis ytelt caufa, vel habcns caulam alicuius arsmechanica.vtdtcitCa cft n. dcartibu*
Q.'cvn& "^
vide The. cftc.ftus,vela!icuiuspropnctatis.& ldeoco operatiuis,circaquxdamelt, quiaeftcirca "**
. _ .

i.phy. fu- fyderario eius eft abfoluta toimmmis,& quxdamcorpora,i.humana. Nacuralisve- f

per 74-& vana pcr conlequens , pro q uanto non po- roeft de omnibus corporibus,tam limplici
Aucrr.ibi. ceftefle medium indemonftrauone qux , busqunm mixcis,iaanimatis,quaminani-
cftpcrcau(am,propterquam rcscft&quo matis.Similitcr Medicinafanitatis&xgri-
niam illius cft caufa. quia, licct Dialeftic' tudjnis quafdam caufas confyderac,f.parti
definiatpcrillud,quodeft caula,non ta- cularcs/cupropniquas: fcd Naturalis om-
menfub illa iationc,quacaufa , fedvt eft ncs caufas & propinquas &
remotas.&
vnum entiumablblute. Et nota benehoc, quiaremotxaMediconon cclyderantur,
quiapauciadmodumante noftra terapo- fedaphyiico,ideo Arifto.inprincipio libri
ra intellexei unc lftud Et adde qubd vltra
. de Icnfu & fenlitibus illas expreffic.dum di
prxdictam caufamideo Dialecticus dici- citqubd Phvlici eftfanitatisprima &xgri
turartifex abfolute confyderans , quia cir- tudinis muellsgaie principia. Et ii dicatur
caens fimplicitcrtresattitices vcrfantur.4. quod exemplum Ariftote. rft in oppofi-
pnmr piulofophix tex.eo.<;.primus l-hilo- tum deira.quiadioi quod Phyficus dicic
fophus,Dialc<£trtus, & Sophilta.de omnib' quod cft accenlio fanguinis circa tor, Dia-
enim Dialecticus dillericex communibus, lecticus vero, quod eft appctitus vmdiftx,
& probahihter. Soluitur eodem modo. quia Ariltote. ex-
i.de a'a. Quartacontradi. cft incodem tcx.Qjiia preffic illud, 111 quo eft ditFerencia inter

iex.16. Philofophus ponens difrerctiam intcr Phy Phylicum & Dialecticum. nam , cum Ph/
ficum & dialeilicum, dicitqubd phylieus ficus dchnitiram, dicit illam efleaccenfio
dctinitpermatcriam,&l)ia!ecfitusper fbr nem fanguiniscircacorproptei appetitun»
niam.Sed huuis oppolicum habetur tcx. m vindiclx , &
iam dtxerat hoc fupra qubdl
immediatefequcnti.videlicet in.17.vbun paffiones animxfunt communes aiiuux

Solutio.
quitquodnon efl aliquis artifex, quiper & corpori, &
pcr conlequens funccomun-
folani materiam clefiniat.Soluitur. Illa dif- cli,tex. commen. decmioquinto . & qubd
ferenua cft intellh'enda cum prxcilione. cllmoius caliscorporisanhocgratia hu-
nam Dialetfticus dctinit pcr folam fbrma ius.& ideo 1'hyficus de omm
tali anima,&

finemateria.fed Phyficusper materiam & paffionibus,qux finematerianon fum, de

formam: &quiper materiam& fonnam tinir.&datcxemplum dc ira , q, eft acccn-
definit,dicitur pcr materiam detinire.quia (io fangutnis rn tali corpore ab hoc , huiua
igitur illud, quod difcernit Phylicum a gratia.vbi exprefle dicit omnes caufas in
DiaIc<ftico,matcria cfl & non forma, idco ea poni &
qui dicit totum , dicit partes. &
in tali difcnmine materia expnmiiur. vndenondicitcex. •}> phyficus per folama
Nam exprefla fententia Anft.ibi elt q> nul- dehniat, fed pcr materiam.
tcria hoc cft &
lus artifcx pcr folam matenam dchnue po multum duierens. A!ij dicuntq, dcfinicio- Soluti»
teft.Vndehocctiam chciturex intentione nesperfblam matenam dacxfuntnatura alioru.
Philolbphiibidcm rum.cuni triplcx pollit les,fedimperfcfte.&eft folutioThemiftij,
deh"nitioa(Tii;naii , per niateriam folum , &aliorum. Sedhoc non probarct quia .

pcr folam formam,& per matenam & fbr Arift.dicit nullum artificem pct tilam ma
tnaxa: qux iitarum inquit Philofophus de- ten.im tiefinire. &
practerea definitioncs
finitio ''v.uuraliscrit ? Etfolutio cit,qubd natutalci iiinc me<lia 111 dcmonltiauoni-
illa.quxcflex vtnfque.& iflaef iiicliorfo bus,fcd maceria,circumfcriptafbrma,noa
]ucio,quxdaripoteft inillo 'oco.quia ma- cft caufa alicuius naturalis proprictatis
iuiain Naturah rhilofophia rcktiuc co- fcdvteft coniunifta fbrmx. vnde maceria
DD ij abftrafta
 —

M A. Zim.
ttRraftairorminoneftnatuialis confy-
Solut. Cont.
cuiuflibetcorporis,fed corporis phyfTd pe>
derationis,vtalias declaraui.quia omnis c6 tentia vitam habentis, &hoc eftamma-
ceptus habitus de niateria a naturali.eft re- tum corpus. vnde fanguis cft pars fimilaris
latiuur.&ideonullopactoNacuralis defi- corpons animati.vt dicitur in. i. de parti
nicperfolam mareriam eflec enim vana
. bus ammalium.cap. t.cor eft pars diffimi-
ifta definuio.ciim ex ea non po flet con clu- larLnon en;m fanguis extractus a vena di- ,

vu di aliquod accidens proprium.ErconTydera citurfanguis.neccorin cadauere exiftetu ;

-

fubtiutechic&hic fiftegiadum. quia, (I diciturcor ecceigitut<j>appatet confecuti

«jiuetacur quidprohibec, vcquemadmodii uc forma in illa defini:ione,Sed,fi quis in-
Dialceticus dehniens per formam,non de- terrogetur vcrum miaginando iftain defint
finir per eam.vc elt caufa alicuius,nec vt ha nonem itSE per fanguinem , cor datam, &
bec caufam fui efle in maceria , fed folum non vt fanguis eft vere fanguis, cor veiii &
vc eft res quaedam, eodem modo eciam no cor,fedvcfunc fubftantLe qu.tdam cotpo-
definire queatper folam materiam,non vt rex abiblu te,non in ordine ad corpus ani-
eftcaufa,nec caufam habens , propter cjua matum,cuius funcpartes.noneftdubium
fub cali forma, f:d pocius vc eft res quae-
fit <p illa definicio taliter cofvderaca ellec per
dam.non enim per vicam meam videtur ef communia,& dialcctica,& vana ex conle-
fe ratio diuerfitacis in hoc incer macenam quenti . O quancum placec mihi per vitam
& tbrmam. quia d ialecticus circa cocii ens meam.Deo laus illuftranti intellectum.di-
fimplicnet vcrfari poreft ex. 4primse philo cituretiam Phyficus materiam confydera*
Solutio, {bpinx.&eftdubium facisarduni,ficucvi- re,quia omne caufam confyderac fecundti
des.Niii eflec g> ideo Philoibphi genus de- efle,quod habet in materia. Vn de caufam
finiendi per fbrmam appropriauerunt mouencemconfyderar, vcmouet macerii
Dialecnco , quia caufa communicacis eft ad formam fecundum efle , quod habct in
forma,& Dialeiticus cx communibus difle matetia &
finem, fecundum cj, cft termt-
:

rit.Et ideo animaduerte <j, definmo p foli nus motusper quem mouetut maretia, &
materiam nullius artihcis eft fciencihce de matenam fecundum quod eft fubiectum
finientis, nequeefle poteritartificis com- fornijfm efle,quod h.ibec forma in mace
munis per communia diflerentis. quia co- ria,vc dicic Albercus in digceffione . vnde
municas non eft a maceria vc maceria di-
, Commenca. i.phyfico . in quo eft niaceria,
ftinguirur concra fbrmam fua propnetate, funt omnes caufac.
hifi fubirec modum fbrmae , &
fub racione Quititacontradi.eftfupereocLtex.Arif. i.deafa.
communitaus, fed hoc no enc racione.qua & Auer. dicunt Phyficum definirc per ma- tex , 4 ^#
macecia.Et ldeo videtur mihi finepneiudi teriam.Sed huius oppofirum fcribit Them.
cio melioris fencencKCcj, Dialetticus vcrun in. i.phy.tex. co. n.vbi dicitq,definiturus
cjue poceft efficere,& vc defiruac per folam rcm natutalem in dcfinitionibus vtctur
forroam,& pet folam matenam, vt viriiq; matetia,(ed definiet per formam.Soluitur.
confyderacur,vc ett res quaedam, quia non fine dubio fcientia: fpeculatiux diftmguun
video,quare hoc non poffic cfficere.camen tur ex diuetfis modis definiendi.vt patet. 6.
feniper iftaconfydetatioeritpercomniu- piimx philofophinc rn tex. co. 2. quia in &
nia.& quia communitas eft a forma , ideo dehnitionibus retum nacuraliuin dicitur
materia illo modopofitain dialeclica de- apparere natura:quia res nacuralcs confti*
finitionehabebitmodumfotmf,quianon tuuncurpernacuram.ficuc arcificiales pcr
confyderatur fiib ratione propria , fed fub aicem-.fic definitiones natutales datur per
ratione coromuni.Tamen animaduerte cj> materiam fenfibilem , quia eis apparct m
vcdicic Arift.in t.phy. in fine. definitiones nacura,qua: eft pnncipium motus ,& om-
• omnes naturales rtantur per maccriam,vel nium qualitatum fenlilnlium.fed cum du
apparenter,vel confecutiue, icaetiamom- plex fit narura,videlicec niaceria, & fot ma:
nesdehnitionesnaturaleshabent fbrma, fm Peripacecicos aucem fbrma eft tota
vel apparenter,vel confeuitiue . Vnde illa quiditas.maietia aucem eft veluci vehiculii
ira dehnuio naturalis eft, quae dicit ira efle & fundamentum defcrcns quidicacc : idco
accenfionem fanguinis circa cor fed non : in definicionibus rerum nacuraliuni, appa
cft daca per folam matetiam , vt tu finge- rcrc dicitur materia,non quia ad quiditate
bas in argumento.quia,vt dicit in tex.ira & percincat:fed pro quanto tbrma definici di
vruucrfalitcr opcra,& pailiones animc func cicur huiufmodi §m difpoficiones in qui- ,

talis corporis,& talis anirrue.no enim funt bus cxifti t.v c dicit Commenta. ..de an ima.
com.if.
 fiiper I. dc Anima? 107
6m. 1 tf.Sic igitur Them ifUus dixit,dcfini- <%, motus cflentialiter ittribuitur homini
fbrmam,auia de-
liones naturales dari per perpedes.Oppofitum.6.phy.59.&.7.phyfii .

finitioexprimit quiditatem , &fbrrna eft co. 4.rle corde.Sokttum fiiit. 7.phyli.c6. 4.

5ouit*°«
quiditas.materiaautcmneq, quiditaseft, fed illi folunoniaddo, q>licet motus pro-
neque habens quiditatem,quia non eft ne- grefliuus attribuaturhomini eflentialiter
quefbrma,nequefbrmatum. fed quiaeft per pedes.quiamotus piogrefliuus habet
neccffarla in definitionibus propter cau- perpedesficri , umen racux iftius motus
fam prxdiftam, ldcoThemiftiusillomo- eft a cordc.
dodixit. vnde xquiuocatio eft in duhio. Decima conrradicrio eft in comen. 43. '• «e aia,
quia Phyficusdehnitpermarcriam fenfibi Motuseft tranfmutatiorei in fua fubftan- c °m-43*
lem modo prxdreto, fed fermo Thcmiftij tia.Oppolitum.i.phy.{3.&. c.phy.rex. co. 7.
Coniparando niateria,que eft natura,
eft rn Sohmur.argumentumeft ad hominem, Soluuo.
ad forma,q ux eft nobilior natura, ptopter nam Antiqui pofueruntanimamefle mo-
quam materia eft in effeftu. ttrergo non nifi fubftantialem , qaia ant-
1. de a.x. Sexra contradi.eft in c6.i4.Habet Aucr. ma eft fubftantia.& ideo contra illos ibi ac
«0:11.14. cj, non eodem modo exiftit in
intelleftus guitur.&diftum Aucr. cx iplbrum orcfc-
omnibushominibus. iftudautem videtur qui,& prodire videtur.
repiignarevnitatiintelleftus, quam ponit Vndecima contradi.eft in tex. 48. Arift, t. de ala.
Solutio. com.^.tertij.huiiis.Soluiturfni ipfum.Na & Commen. videntardicereqaieremefle. t ex. 48.
hicloquitur deintelleftu particulari ,qui magispropriamanimx.quam motum. &
eftviriuscogitauua: ifta enim non eodem Alexau.in paraphrafi cap. 6.vbi probatani»
modo prxparara inuenitur in oibus holb 9, niam f^m fe mobilem efle,cxpreflc dicit q»
fed intelleftusde quo loqiiit^com. c.dicens magisproprium magisq; fm animxnacu-
jpfum vnum efle,& intelleftus abftraftus a rani efte videtur fiui potius quiete, quam
niateria vniuerfalicer comprehefiuus. & in moui. SedhuiusoppofitumhabeturaThc
illonon eft varietat, fed , fi qnque apparet miftioinprincipiolibridcanimacap.i.in-
varietas,hoc eft in relatione cogitatiux fibi quitanimam eflefbntem & initium onh
deferuientisad intelhgere noflrum. niam motuum. Item oppofitum huiasin-
l.deala. Septima contradi.efl in comen. fo.Dicit uenimus ab Aucr.in Iib.deftruftio deftru-
com.jO. Auer.ignem eflc manifcftum efl.Sed oppo ftioiuim.difputa.i f.in folutione primi du-

Solutio.
fitum. 4.ccrli c6. 3 i.quia efle eius ihi demo bij.vbi inquit tj, intentio cceli apud homt-
flt.itur.Soliiuntaliqui, efleignismanifeflii nes ipfeniet motus, inebcj,eft motus,
eft
cft,& non demonftratur: fed eflc ignis in Io nam perfefttoanimaci , in ebq, eft anima-
co fuo proprio hoc latet,& hoc cft,quod de tum.eft motus quod non eflet verum , fi
.

monftratuv.Solutiononfapit viam Auer. anima , per quam vnum viuit. eflet magii
ejnia Cominen.in co.illo. 3 i.dicit illam ef- caufaquiecis,quam motus. Amplius mot*
fe clemonftrationem ad demonflrandum cfttanquam vita omnibas natuta conftan.
efle ignis,qui eft fpecies, &
pars fubieftiua tibus.& ipfe Comen. expontt hoc de motu
Ahi folb. fubieftiilliusIibri,quodraroc6tingit.Ideo ccrli.fed Ule, cum fit circulans. eft anima%
aliter foluo.ignis duplex,tefle Auer.& Ale Nifi eflet, q- mot^animxalij ftintveri,alij Soluria,
xan.2.degenerationeconi.u.&:.4.ccr!i.3i. exiftimati.vtdicit Commenta.i.deanima
fcilicet inferior,& fuperior , qui eft in vlti- c6m.}7.motus veri funtlocalis, atteratio-
mocontinentis. Et primus quidemignis nis,& augmenti.motus exiftimati funt fen,
manifeftus eft ad fenfum:fcd fecundus nul fatio,& intellecf io,& jfti dicuntur. 3-phyfi.
lofcnfu comprehenditur.fcd ratione,& di motus xquiuoce-Arif Ligitur Alexan.au &
fcurfu demonftratur. thoritateshabent ficinte!Ifgi,qianitnxmo
t. rleala. Oftaua conrradi.eft in co. 3 i.Nullus,in- tus exiftimati magis perfecle fiunr nobis.
com. 32* quit Ccmmcn.& Philofophtis , pofliit ter- quiefcentibus.quam motis,vndc ludiciunt
Solutio.
ram efle ptincipiam. Oppoiicum habetur fenfus& intelledus impediunturex reali
deHcfiodo.i.meta.tex.co. 14. Soluitur. in- niotu & alterarione corpcil», vtpatec in
tclligitut denaturaliterloquentibus quo- ,
ehrijs.infirmi^, & idgenm . Ncnigitureft
rum nulkis pofuitfclam terrani cfle princi fenfusc] n.itur.i ar"
• Sll n itium
pium. inftantia de Hefiodo cefiat, qtria ip- quietis.^- motlispriuarioin corpctrib' anH
fcraitlegesrrnftBtcfs,&Thcologiarn mctri matis.q':. I motus (cd eo modo,c]uo ckxt-
1. de aia. Cc compofuit,vt eft f.imofum. niiis./,- turenim concra Anttquoshic^
©om.j7. Nona tontradi.eftin.37.co. Cmiij dicit. quianimx eflentu;ind.ri.iu-h.i ,t pcr m;v,
DD iij Uim,
 M. A. Zim.
ttrm.tta quod fit e ius quiditas in
ftituta.
, . Duodecimacontradi.eftfupereod.tex.
T.deaia.
Arilto.fcribttquod intelligentia aflimila-
"** ^ ^4.Motusfenfationisfinisei9eftinanima, I C ,:ai *-
tur potius ftatui.quam motui-.vbi Themif.
'
& alij expolitores colligunt motum eflc
magis alienum a natura animx quam fta-
tum.Sed huius oppofitum habetur a The-
miftio primo de anima, vbi dicit animam
efleorigtnem & fontem omnium motuu.
Srfutio. Soluitur.Anito. Arguitci.ntta Antiquos,
qui ponebrncmotttm eflede eflentia ani-
mae,itaqu6d conftituitur per rootum. fi-
cut vjnu &
fluuii.quorum cflentta coiiftic
rnmotu.& Arifto.improbat, quia motus
impedit proprtamanimxactione,&quies
rnagis perficit.vnde intellectio.qua: eft
cipuaanirrixopeiauo,magis perficitur in
«juiete,quam >a moui.vndefobtij,& fenes,
& corpore quieto,& in lilenuo.mocus me-
Itusintelligimus,quam ebrij, iuuenes,
Cjui laceflicofuntcorpore, &quiintercuu
intelligunc cum hoc tamen ftat,
ficfbnsomnis motus, prxfertim quia
rus animx eft circulans,qui eft fons & ori-
jo omnium altorum motuum, vt patet ex
«ictauo phyfico. Vnde anima vt inqui t C6-
men. eftprincipium omnium motuum
tam verorum,quamexiftimacorum.tame
inimx adtiones, prxfertim lntelleetus ma-
gis impediuntur a motu corporeo,quam a
«fuiete. vnde confe&um eft vt fedentes iu-
dicenc
. dcaia. Decimacertiacontradi.eftincomen.ci.
c ora. 51. dicit Commen. quod caufa, propter quam
ccelum mouen meliusiit quamvt quie-
fcat,& q> circulo moueatur meli 9 fit quam
motu recto,primx philofophire eft.Sed op-
pofitum fecundi patet.i.ccrli tex.c6me.11.
Sbltiiio. Soluitut.quid inconuenitidem ingredi di-
uerfas fcientias fpeculatiuas , f diuerfas m eft folutioligamentorum,& eft ratto, pro-
confyderacionesJcerte nihil. patet. 1. phyli.
c6.7i.Dicoq? principia fenfibilium a Diui
noconfyderancur,& caufe,fedaltiori mo-
do quam fit modus naturalis . vnde quare
aliquid mehoris rationem habeat, hoc ya-
teft confyderari ab confydecjuue
artifice
linem,& prxcipue primum finem qui eft
«atio bonitatis in omnibus talis autem a
, quo corpote fola quantitas remaneat,pof-
Diuino confyderatur Naturalis autem
. ftbileeftibi imagmari mouens& mocii.
affignat iftorum rationes fenlibdcs,
ftcntes in motu. Videergo bene confy-
c1eradictaCommentato.il. metaphyli.co-
men.i. c. S.&c. 19. vidc commento. 5. &. 9-
iepomi meta.&corhmen.5.iercij metaphy
ilco.& fic lntclliscs quod diximus tibi.f uf-
Solut.Cont.
moiu con ficit nobis loca tibi oftcndere. noh oporter
omnia fcnbere. breuitati indulgere volu-
mus.
Decimaquartacontradi .eftin comen. , .
- '
&priiidpium eiuseftab extra. Oppolitii coin - 6 +«
patet cotivmen.;. huius primi deanima.
Soluitur.hiccomparac fenfattones animx Solutio»
eiufdem raionis. nam fenfationes interio-
res quxdam rectx fiunc,, & quxdam feHe-
xx.vnde prima incipitab obietfo, & termi
natur vltimate in vkima virtute fcn.liti-
ua,qux eft memoria , deueniendo per fen-
fus exerinfeos & mtrinfetos, tanquam per
roedia,fedfuntquedam,qnxreflexogradu
ac rctrogtadu procedunt. & iftx incipiunt
prx abanima, &terrmaancucadexcra,in tan-
tum quod,vt dicic Comntentator tn tertio
colhgec, cap.jS.exhoc poteft reddi ratio
viiionum,qux contingunt melancholicis,
& & mulieribus dicenubus fe videre mor-
tuos,aurdemones,aiitaliqiudhuiufmodi.
vtantma Sedhocdixitipfe, quianon credidit Deo,
mo- nec ventati. iitmalediitus. quia etiamve-
rx viliones angelorum fuerunt non tancii
imaginanx : licet hoc quandoque poflic ef
fe ex fola imaginatione,&defluxu idoli
, formativfque ad exteriorem fenfum , iic
igitur intelligitur diclum eiushic Sedin
commento tertio pnmi huius comparauit
fenfationes diuerfkium rationum, qua-
rum quxdam magis tenent fe ex parte cor-
pons, ficat fom nus & feniatio, qux in fbm
noht.iftaenimaccidenuahgancanimam.
&idco terminantur ad ipfam:quiaa re
corporali efFumante caufatur fomnus , &
ligamentum fit in fenfu conimuni limili- .
ter motus ille eit a circunfcrentia ad cen-
truni. vigiliaautem eftaccidens tbrmalius.
& ideo tenet fe magis ex patte animx:quia
pter quam anima operatur, & rn ea fit mo
tus de centro ad cucunfcren tiam Et idco .
dtcitCommenca.qu6d fenfus,& ima^ina-
tio.qux in vigilia fiunt,mcipit ab anima,ct
redundat tn corpus.
Decimaquinta conttadi.eft in commen. 1. dc afa.
,
^9.Scnbit lbiCommenta. quodfiinali- com»6j.
& exi- Huiusoppolitum fequitur ex diitis fuis.
& quarti phyficorum commen. 71. ibi enim
dicitquodelementapolita in vacuo non
poflent moueri: & tamen m
cafu lbi .eflet
quantitas. Soluitur. dtcocjj dictum fuum
hic fequicur ad hominem. nam illi, concra
 . ,

'ftiper II. de Anirria. 10 8

•,l3osarguit,dicebant, puncta llla erant
<j, tur. 7. mctaphy.tex.eommen.44.vb1 dici'%
corpora,& ciim non fintelementa fcqiiif , tjjdiciturquatuor modis.&ita etiam afle
«j, eflent ex elementis caufata. talia atitem irit Comen.in.8. metaphyli. co.i. Soluitur.

bene poflunt imaginari pofle remoueri,fo- diuilio fubftantiar.aha eft fm tamam, ali3
la quantitate remancnte.cum habcant in- f"m rei veritatem diuifio ftn famam eft
.

trinfecam rcfiltentiam.Motus etiam imagi qtiatrimcmbns , quia vltra tria membta

narius elt res ampla fatis.dicunt ennn Ma- qux funt materia,fbrma & conipolitum ,

thematici punctum cx fui Huxu caufat li- ex mareria & forma,eftquartum.& eft vni
neam,& fluxus line.r caufat fupei riv.iem:& uerfalcquod fm Antiquos erat fubftautia.
omnia aut
fupeificies fluens caufat corpus. quia autem Ari.in. 7.vult inquirere de hae
i(ta aH imaginationem vera funt,non aute opinionc,vtdicit Com.inco. 44.vtrum vni
fecundum rem ipfam. uerfalia lint fubitantix rerum particula-
z. de aTa. Decimafcxta contradi. e(t incom. 7X. num,incluxitibiiftamdiuilionem,quxfa-
Diciturcj, impollibile eft vt ftibltantia lit mofediciturdeqtiatuor: nonquia lltafit
elementorum aliorum oppolitum.i me- 2.. op'niocius. nam lbi lateprobatnullti vni-
taphyii.Fukitureci.im hoc idem. 4.meta uerfaliter dittorum fubltantiam efle. qn
phy.co. i.vbi dicitur fubltantiam efle cau- igitur loquitur ex mciite propria diuidir
fam omnium non f agens m
finem , fed & fubftantiam m materum,formam,&con
(•IHUO. fmfubieftum.Soluitur.principiaduplicia, gregatum: quando loquitur fm fama.
fed
ptopinqua & remota. principia remota
, matenam, fbrmam
diuidit liibftantiam in
cfle eadcm refpectu omnium pra>
pollunt & congregatum,& vniucrfale.
dicamentorum fed principia propinqua
. Secundacontradnfiioeft incommcn. i. l.deaTa»
nrinime. glofa eft Auer.co.11. iam allega- Diciturojperformam induiiduti fit hoc. com. u
toin.ti.meta.hicautem loquitur C6m.de Oppolitumapparct.ii.meta.i4.&.i.cceIi.
prncipi)SDropinquis,qtiandodixitq> fub- 9i.&.i.meta.co.4o vbipatet q, pet mate-
ilanti.i non cft elementum aliOtum. red & riam.Soluitur. aforma mdiuiduali habe- Solutio.
dcns caulam fubdir, itices,piincipia.n.non turprincipialiter indiuiduum hoc,quod
fubftanrix funt nori fubftantix. elt.Eteftilta fententia eius manifefte 7.
Decimafeptimacontradi. eftfuper tex. meta.c'). <;. vbi dicit q, Philolbphus loquic
i. de aia. 7 9.Dicit Anfto.hic, q,ofla non fentiunt. de principio mdiuidni , & dicit q* talis eil
nx.j9. Sedhuic adiicrla:urGale.in. 1. dectili,vbi fubftantia,qux elt foi ma,& per illam fub-
ponitdifFerentiam interrigorem tenianx, ltanux demonftratx funt fubftantix, &
& quartanx,vbi dicit q> in rigore quartan^ vnum. Materia etiam concurrit,tamen mi
fit lxlio vfquead ofla, itaq, quidamcon- nuspnncipahterquamfbrma. Acceditad
«juxfli funt fe dolere in olTibus.Hocetiam hoc cj,|vr declarau prolixe i quxftione mea
1

contradicit fenfuiin laborantibus morbo de pnncipio indiuiduationis,alia eft indiui

gallico,qui plunmum conquerunturfedo lio cnti tatiua,& aha quantitatiua.vnde en
S*lutio. !ere in offibus.Nili eflet ij> fenfus comniu- titatiuamindiuilionem principaliter ha-
nicatur oliibiis nicdiante panniculoinuol bet a forma , quantitatiuam autem appro-
ucnte illa,(ed f m fui fubltantiam fenfu ca priate videtur habere a materiaxum quan
Kent.ficut eit de fubitantia cerebri,pulmo- titasvideaturmateriamconfequi . Sedde
nis,& hcpatis, quibus fenfus illo modo co- hislatiusdiitum eft anobisin quxftione
ffliunicauit tim pcntos Medicos. illa:&illicvide.

SOLVTIONES
Contraditftionum in diilis
<j>
Tertiacontraditftioeft intex.^.Arif.dicit i.deala.
corpora maxime videntur eflc fubftatix», tcx.j.
& horum naturalia.quod Co.in co. & Am
monius,referente Philopono ibidem diciit
Arill,& Auerrois,
habere veritatem ,fm(jie(l famofum ma-
Super Secuudo de Anima. gis,&vtapud niultorum hominii cogni-
tionem.vt dicit Philoponus.fed huiusoppo
Rimacontradi. eftfupertex. iitum inuenimus apud Auer. in epitoma,
:»Arifto.diu:dit fubftantiam feu paraphrali meta.trait.i. cap.de fubftan
tritnembri diuifione, videli- tia,vbidicit q, magis faniofa cx figiufica-
ictin materiam.formam, & qu.x dicitur d«
tionibus fubftantia: efi llla,
in fubftanci.un compofitam indiuiduofubftantix. redditcaufam &
•k matCiW & touna . Scd oppoliium habc- quiaonmuPhilofophi mdicant illud efle
DD 111 j fub.
 M. A. Zim.
flibftanriam.igitur videtur g> non f m
gus.immo ctiam fm Philoibphos indiui-
dua,& corpora natu ralia compofita dicun
SelntiO. turfubftantix.SoIuitur.Aucr.comparat ibi
adfignificationcsfubftantix alias pofitas
ab co ibi,vidc!icet ad prxdirata , qux funt
gcnera.& fpecies.vel diflFerentia,qux notifi
cantquiditatem indiuidui prxdicamenti
fubftantix,&ada!iamfignihcationem,vbi
fubftancia capirurpto omni, quod iudicat
cjuxlibet dehnitio,liue fit definitio fubftan
tiX,fiueaccidentium.&i!latationePhilo-
fophi iudicanc folum iudicium prxdicame
ti fubftantix ex rebus ad prxdicamentum
fubftanitx,&aliorum prxdicamentotum
efle fubftantiam in relatione ad prxdicata
vniuerfalia,quxfuncinprxdicamentisqui-
bufl lbet.quia voluetunt ex mente Anft. 7.
meta.tex.com.44.&infranumerum vni-
nerfalem fubftantiam efle. VndeCome.i.
tneca.co. 4 c.dicir Arift.opinabatur q, intel
."*
lectarerumnotificantianotificantfubftan
tias rerum.fed non funt fubftantix earum.
"Et ifta confyderatione fubftantia etiam
apud Philofophos vere non dicitur de ali-
ejuo vniuerfali,fed de particulanbus , quia
vcrus refpe&us eft particularis ,& non vni-
uerfal1s.11.meta.tex. con'1.17. autboritate
Alexan.&.i.degene&corru.cex.c6.f9.rne
lius eft efle §m indiuiduum,quam f m
fpe-
eiem.Sed,ficompafatio Philofophorti hat
adpartescomponentes iftud indiuidtium
compoiitum ex materia & forma in lioc ,
eft difcordia apud vulgus & fapientes, qtua
vulgus ignorat matenam & formam. Vn-
deCommen auchoritate Alexa.dicitin.i.
phy.co. y.&habetur in pnmo meta. genus
eaufa formalis latuit vfque ad tertipora So-
cratis.nam Antiqui credebantomnesfor-
mas efle accidentia Similiter naiura pri-
. ficic.Vcrumautcm embiyoin illo cafufit
ini materix latuit vere omnes vfque ad
tempora Placonis& Arifto.prxfcrtim. P!a
toenim,vtinquitC6men.5. ccclinihll fii-
uitde prima materia. ficigiturapudviil-
gus maxime famofum eft fubftantiam di-
,,....
eidecorporibus compofitis naturahbus,
cjux funt indiuidua prxdicamenti fubftan
tix.fed Philofophi dicuntcj>etiam caufx
iftorum funt fubftantix,vt matcria, for- & re fcipfum in
xna.fed an magis forma,in hoc eft quxftio
etiam apud fapientes quia C6. &
fequaces
tenent formam.& Albcrrus etiam hic fed
Alex.&SimpIicius.i.phyfi.tenentcompoft
tum.fcd de noc alibi dixi.
t.^eata. Qtjartacomradi.eftfupereod. tex.Ari.
&
Co.cucunt (j; illud dicitur habere vitam,
Sblut.Coht.
vul- quod habet per fe, feu efTentialiter alimefl*
tum &augmentum.Sed!uuus oppoficum
habecur.t.de anima tex. co 39. vbidicitur
nihil efle eflemialicer motum cx fe in mo-
tu dugmcnti & alteracionis : quia niotii ex
fe non eft nifi in loco, vc habetur etiam. 8.
phy.co. 60.& in. 1. de anima co. t o. Itt f m
hoc fequitur vt embryo non fit vnus , quia
nonnutriturperfeipfum,i.perfuaorgana,
fedper vena vmbilicale.Nifi efletrj, primo Solutio.
de aia ohditur aiam non mouere feipfara
eflentiafi.neq; motu a!cerationis,rieq; mo»
tu augmenti:quia motus alterationis actri
buit"corpon per fe,& fbrmx no nifi g acci»
dens:& fimilicer augmentatio attribuitur
toti.rationipartium. &hocfuffecic Arift.
contra Antiquos ibiabprobidum animi
non pofle mouere fe eflencialiccr, neq; mo-
tu aIrerarionis,neq; augmeci.hic veroillud
dicicvnumperfe,quodhabecper fe nutri-
mencum &augmencum,i. quodhabet in-
trinfecum principium iftorum motuuni irt
quantum Quomodo autem in motu
tale.
tocali fir motum ex fe verc & quo ln alijs
,
motibus aliquo modo, & poteft efle motii
ex fe,dicemus infra in.i.de anima.com. co.
Ad id autem.quod de embryone diccbatur
rcfpondeturtyviuit ,quia non poteftefle
augmentum fine vita &
nutricione.ciim
igituraugearur,nutriturneceflario Tamen
dicamus, q? cum fitalligatus matrici,nutri
turmediancevena vmbilicali,quxattrahit
fanguinem a matrice,& deferturad mebra
eius in quibus digerttur & demandatur
.
ad reliqua membra. Vnde membra mitri-
fibi nucrimenrum.ficut etia
cisprxparant
matresinfantibusmafticantcibum,tamt
nutritiofitpcrfeinmenibris proprijs in-
fantibus,& aproprijs virtutibus.& hoc fof-
animal, dubitun cft. quia quxhabentfo-i
lum fenfnm tactus,priusdicunturzoophy-
ta,qunmanimaiia.AnTpliusanimaleftfub
ftantia animata fenfitiua: fedfccrus non
eft in vtero aptus cxire in vfum omnium
fenfuum,vt clarum eft . igitur non videtur
propric animal efle. Et confirmarur , quia
animalium propium videtur pofle moue-
locofm tottL&quiefcerefe,
vt ciicitur. S.phv.tex.co. i9.fed fcerus alliga-
ti in mattice, fi mouentur, non mouentur
: e.x fe,quia funtconioncticum matrice, fi-
cut fruttus cum arbore. Vnde ficut anima
lia oftreaceigenensafhxapecris,licetdum\
pungantur,moueantur,non ch proptie ani-
malia funt,fcd zoophita.i. ancipitis natti-
rxin-

fuper
tx int«r plantai & animalia. Refpondetur,
vt habetur ab Ari.in. i.de generauone ani-
maliumcaf}. ,.Aniniavcgetatiua priuste-
poreprecedirfenfitiuanv&fenliciuaracio-
nalem.non enim fimul animal eft ho-
mo,aut equus.vnde natura gradatim proce
ditabinanimatisadanimata.vndeiactofe
roine in matrice,quando fitconccptus,
aggtegatur mcnftruum & femen maris,
coagulanturante animationem.tunc illud
eltingcnereiiianimatorum. lcdaduenien
tcanimaeftingencreplantarum,i.viuit vi-
ta animx,quz inuenitur in plantis.poftea,
quia vltra cp nutritur,auget, mouetur etia
in man ice cum qua eff colligatus fcecus
, fcd primo de anima f
mediantibus cotylcdonibus,feu acceptabu
lis.dicitur efle zoophitum.quando vero
excra,& poteft fe mouere.eft anima! perfe-
ctum. vnde dato g, non poflit generate,du-
modo poflit fe dc locoad locum mouere,
hoc furficit vt fit animal perfectum. Nam
multa etiam animalia perfeclafunt , qux
{;enerarenon poflunt.vt muli, id genus,&
icetomnc,qv;odgencratur,ficanimalperfe
ctum.fed non conuertitur.Et ita proprie lo
quendo 'cctus animatusin vteropotiusdi
citureileinpcncre illorum ,
quxa
zoophitadicuntui.quamingenereanima
lium fimpliciter & abfolute diitorum.
, - Quinta contradiit. eft fuper eodem tex.
l.deaia.
Q„j a A ri ft, hic vitam appellat, &deferibit
'^*'
iicquxper ipfum titnucncio& augnien-
tacio.Sed huius oppofimm habetur infra
in tex. co.15. vbi dicic viuere autem multi-
pliciccrdicto Ampli^corporaccrleftia func
viuentia.i. cccli tcx.commen. 60. &debet
dicere vitaintelleclualis.il. met.te.co.59.
Solutio. j^jf, e net,q, non ideo Arift.vitam illo mo-
Hodefcribit,quiaopineiui'n6aliameflevi
tanr.immo vita fenlitiua,&appeticiua
incellectiuavit.r funt,&in altioiigradu
nutntiua.nec ideo illo modo defcnbit vita,
quia fola illa viueie dicuntur , qux augcn-
tiir&nutriiinciii.nanicaleftia,vtarj;ucba
tur,viuunc,&:ionaiigetur,necnurriiincur,
nec aliqua aitcr.itione pafTiu.i rranfmutan
tur.i.coeli.lo.&mfia.Sedvelhoc idco fe-
cit,quia inmortalibus,de quibus eft fermo
eius in lingua Gr.rca hoc cftfamofum vt
dicit Conien.vcl quia conticnit cum
ne,q>propiiumanimatorumeftex
feco moueri, vt patec. S.phy.tcx.com. 19.&
habetuiM.cfeanima.tex.co. 19. idcovlrima
in talibus fu nipfit vitam, oftcndens etiam
talcm participarc motuni qucndam. nam
«it mutatio qucdam f qualitatc & quao-
m cftfubltautia.£ccc
:
II. de Anim£ 209
titatem nutritio& augmenutfo, vcdicit
Simplicius.
Sexta contradi. eft in co. ?. Non dicitur* £ -ne a'*,
mortuum , animal, quod caret pi inci- com«-j.
nifi
& pio nutrimenti & fenfus infimul,non prin-
cipio fenfus &
motm tantum. Sed oppoli-
tum videtur pf imo de anima co. vlti. vbi di
& citq,non dicitur mortuum, nilianimal,
& quodcaret principio, vica, non principio
i
fcnfus&motusinfimul.tnvno.n.Iocovult
ex fola carenti.i vitx,f vegetabilis , animal
mortuum dici:in alio vero cx carentia vire;
& fenfus infimul. Soluicur, q> hic loquicur SdratM»'»
f m fuii idioma,quia dicic in Arabico, &c.
m
ldioma Grxcoril,
qui volunt morccm efle carenciam nucnti-
eft ux animx.vnde & tn plantis mors reperit*.
Septima contradi.eft in eodem.c6.Pon- i.acalfc.
derarCom.quarePhilofbphus dixiccj,cor coni^.
poraviuahabenc principium cflentialicer
fe augendi.dicit cj, lllud dixic , propcer ali-
qua.qux nonfunt viua , & in talibus videt*
augmento,ficuceft lapis,
efle aliquid iimile
dequoetiampatet.i.cceli.co. n.&.i.dege
neratione.3S{.videturigiturC6m.velleali-
quidcfle,qi:odhabeatprincipiumeflentia
Grxris literfeaugcndi.Sedhiiiusoppoficumpatec
infra in tex.co. 5 9-primi huius.vbi haberur
q, nihil augetur eflentialicer ex fe.Soluicur.
Solucio.
5, ibiintelligicur^nihilaugetureflentia*
licer,i.fineahomotu prxccdcnte:quia aug-
mentacio debecur parcibus pcr akeratione
& motum prxcedcntem,toti veio attribui
turrationc partium.&hocfuitfatis Arift.
contra Platonem ibi,i]> anima non eft pri-
momotain augmentoii feipfa. mhocve-
10 loco intendit q> corpora viuencia habent
principium eflentiale, i. mtrinfccum per ,
qcf angent".& fic fedaif difcordia hir, ibi. &
, & Odauacontradi.elllnc6.4.DicitC6m. i.deafa, 1 1
cj. fubiedumaccidentisefleensinaclu. Hui 9 com.4.
tamen oppolitum fentit ipfe primo cap. de
fubftan.otbi9,vbi ponit dimenfiones incer-
minatas fundari in materia prima.oux eft
cns in pura potentia. Dicenduni, <\> aliqui
ex ifta autlioi itate moti ponere conati func
dcincencionc Auer.forinam corporcicati*
fubftancialem matciixprinirco.rternam,
, quiavoluntfubicctumcuiifl.^ctacciden-
Plato- tisefleensin.utu.Ecifta pofitiobene fuit
intrin- Auic.vndc Comen. 4.cali c6. 40. cxprcfle
habec ifta verba.& fimiliter cftde tnbus di
mcnfionibus cum prima m.itena,f.q> funt
prim.r formarum exiftetium in ea in afttt.
& ldeo putaucrunt quidam q> corporcitai
oj, cx inccntione aliord,
Gomefl.
 , ,

M. A. Zim. Solut. Cont.

Commen.diritprimani formam materiz vt inquitThemift.in feenndo phyficoram,
corporeitatem fubftantialem fed l*m
efle : cxtsrzque id genus multi lugcs form.v, jue
ipfum prima fjrm.i elt corporcitas,quz eft antequa maturefceret triticum.fubindc al
trinadimcn!io.Diraniusigitur<}>acciden- terx poft alteias creabantur.videntur adeO
tiadupiciafunr.rerminata&interminata. omnes ad tiiticum proculdubio lntcndillc
tuncrucocj, dittum Auerro. hic habet lo- id (imul atq; confecutx funt, quies qu.cdii,
cumde terminatis:dietum vctum fuum & velutiftatusmnafcitur, vt maniteftum
in primo capitulo de ftibftanna orbis eft (itea omnia tritici gratia prxce(fi(le.Et ide
fle mterminatis conueniens enim eft,
. contingit mmultisanimalibus infe<ftis,vbi
5? termmata non haberent coniimile fu- cft varia formarum fuccelfio , tendens ad
biedum, quale habent mterminata ,ni(i vnum hnem.vt vidercpotes in. <;.de natura
fl£tusfieretpotetia,&formaefIet materia: animalium, cap.iS. vbietiam videexem-
quodimpolfibileeft.namterminatioinfe- plumdebombyccexquofit fcriciim . So
quitur formam &
acftum. 7 meta. 49. fed
. cundum eft,vt fcias apud Arifto& Grzcos
laftantia. intermmatio potentiam &
matenam. Sed difterentiam e(Ie inter carpon & pericar-
*irfi
riiagnificentia tua fecit replicam fubtilem pion.quia carpos eft fenien ipfum.fed pcri-'
meo iudicio hic, quia tunc faltem forma carpioneftid.quodeft immediate circii-
fubltantialis nondifferretabaccidentibus fufum &
complectens ipfum femen. verbt
interminatis-.quia, ficutfubiectum formz gratia in ficu,parua illa femina quz func ,

fubftanrialis eft ens in potentia,ita per te ac inltargranimilij,funtftu£tusfm AniLqui

cidentium interminatotum eft cns in pote carpos grzce dicitur.fed totum illud humi
tia.Et fic differenua,quam ponit Comme. dum,circunftans illa femina vna cum pel-
interformamfubftantialem&accidenta- le llla extrinleca appellatur periiarpion,
tam de accidcn-
lem.eft vniuerfaliter vera quod Latini pulpam appellant.& Plin. plc
tibus rerminatis,qunm de accidentibus po runque dicit carnem,vt caro mali cotonei,
SoUitio. tentialibus &
interminatis.Soluitur.nam
, & id g .-nus.
Auerro. non folum ponit
difterentiam in- Decima contradiclio eft incomento. 7. l.dc al*.
terformani fubltantialem &
accidentale Sciibitur <j, non eft dubium,qiio ex anima
com.7.,
penes noc , verum etiam penes aliud,quod & corpore fiat vnum . Sed oppofitum fuit
eftquod fornia fubftantialis eft pars fub- per tex.co.9i.vbicontra Platonem fuit du-
Itanriz , non autem forma accidentalis .
bitatum.quo ex anima &
corporc vnum
per fondari igitjit in fubie>fto, quod elt pu- fiar.Soluitur. dubium eflet quoex anima Soluuo.
irapotentia,diftinguitur ab accidentibus & corpore vnum fiat,fi anim? plures ellent
terminatis forma fubftantialis per efle
: & in eodcm
diltmftx loco &
fubieifto , ficut
jpartem fubftantix, vniuerfaliter ab omni- imponitur Platoni diibium iterum ellet,lt
busdiitinguitunliue terminata.fiueintcr- anima ipfa eltet corpus . fed apud tenentc
tninatafuerint. animam efle fbrmam non compofitam ex
?. deaia. Nona contradi£tio eft in tex. 6. Arift.de- &
matern forma,& per cofcquens actum
sc:;. fi.-
claransquomodoplantihabentmftrume & tenendo corpus efle potentiam, nullum
ta,dicit <j> folia fuut cooperimentum eius, eftdubium,qiio cx materia & forma vmi
. • quod eftcucafiuctum.Sedin.i. phyfi.tex. fiat.quia hoc e(t,quia hoc a<flus, illud vcro
eommen. So.exprefledicitfolia efleregme potentia. S.mcta.tex. coni.it.
seltirJOi nuiftus.Facilis eft folutio.nam Arift.hic lo Vndecima contradi.eft in eodem c5.di- i.deafa,
iquiiurde illo.cu immediate deferuit foliii eitCom.ijj ens& vnum pei priusdetornia com.7. ±\
&eft IdYquod eft circa fiu<ftum,(ed in. i.de dicitur,q de congregato.Huius oppofitum
ilnima de illo,ad quod principaliter me & dixit fupraco.j. Sotuitur. compolua lunt Solutia,
'diat:,&dtfnutu;, iple.quiaproptei ouod magis entia fin famofitatem quia omni-,

VnUmqliodquc t.ile,& illud magis cft. Vn-
de volui no;are tibi hoc propter duo Pri-
mum-;w fcias intentioncm naturx in gene
ratione plantarum &animalium maxime
folicitam efle de femitubu'., iil qinbus con
fiitunt vntutes mfiuitx diumx, ex quibas
fit pcrpetuatioinlpeciufecundum fucccf-
iio iem,& omnia ad i!la vfdctuf natura di-
i
bus nota funr.fed f m vcriratem forma eft
. pcrpnusens,&vnum,ciconipo(icu.7.me-
Necvideaturtibihocmitabile,
ta.tex.co. 7
quiainlimiliCp. ;.meta.t6.i6.dicit<j>ifta
lnteaora funt magis naturaha f famofi- m
tatem.ciim tamenclariim lit^fecundum
naturam fuperiora liutnaturalia magis
Duodecimacontradi.elt in com. 8. Scri t.deaia. •

*f;ere. nam & heiba, & ftipula, & jduma bit Commenta.ijj.cum autcruntur formz com. 8.
natutalcs»
 fiipcr II.
naturales.auferunrur materix. oppofitum
primo phy. 8 i. vbi dicicut q-> eft xtcrna,
non deftt uitnr duftructis fornhs , quarum
perpctua,defubftantialibuslo
nullaeft ibi
Solutio. quendo. Soluitur. intelligiturdc matcria
fccunda,qux rectiusfubie&um quam ma
teria dicirur.talis enim eft habens formam:
& ldeo talis non elt nacura,fcd habens na-
turam. l.phylico.commen. i o. materia au-
tem prim a,qux vere matcria dicitur non , materianv.quia calia compofica vc lic nou
corrumpitur corruptis tbrmis patticulari-
bus,quia non depcndct in cfle ab hac fbt-
ma vel illa, fed a tbrma fecundum fpeciem
fuccelfiue in ea fucccdente . feniper enim
ftaccumaliqua & (ieilet flne omni for-
ma,tunc non ens actu eflet ens a&u §m via
eius. 1. phylicorum commen.ii. Vndcu.
metaph) fLcommen. 1 4. materia ab omni
fbrma fepai.ua non elt ens cxtra animam,
fed elt ens rationis.
. . Deciiiiateiiiaconctadi.eftibidem.jDicit
t^l^' Commcn.q. nomcn inrcbusaruncialibus
' ' primodicicurdemateria.fecundodecon-
gregato cx matena &
fornia Oppolituin
. dubium eft quid pruno fignificenc calia no
Jouius habccur. c.metaphyli. cbmmeii. 14.
contra auic. vbi vukqubddcnominatiua
pet prius fignificanc formas, &
fecnndario
ftibiedtum.cuiusoppolicum Auicen. dice-
bac. A Iiqui dixerunt fuper hoc.qubd lbi lo
quitur de pruna iigni ficatione ex primo
modo (ignihcandi vnde conctetum acci-
. formx
dentalecv primo modo lignificandi impor
tac formam.cx fecundo modo fignificandi
imporcac fubie<flum.& hic loquicur de pti-
rao (ignificato:quia primum dgnificaium
cltcongregacum.vcl ipfuin fubic&um.lfta
iblucionem non incelligo.quia non elt mo
tdus lignificandi,nili reipectu rei fignifirate;.
&: idco rcfponfio lfta feipfam incerimic,(i-
cut vides, quia nitul diuerfum dicic, niii
quancumad vcrba. Iohannes atitem de
Lmduno mulca enam dicicin. ?.metaphy(L
CjU«equiaconfufa,&(ine fundamento ex
maiori fui parte dicuncur.omicco. Dico au
temegoq^li volumus vidercquidnomen
actum &
fignincet,oportet nos cognofcere
diltinctionem actus. Namvtfcnbitur. 9.
mctaphyfi. cex. commen. 7. Nomen vero
aclus,quiadperfc3ionemanneeticur,adue
nit euam mali|s,maximccx mocibui.&.8
Bi£ta.c6men. 7. nomen miponicur reifm
9, eftin actu.Aftus autcm duplcx cft,& ac-
tidentalis,& fubftanciaiis. pnmus <lac cfle
fimplit iter,fecundus dat efle fm quid.acci
dentalis iccrum duplcx ,quidam a nactira
inductus,& quidam oj) arcc. Nam fccundtl
de Anima. 210
Auer. i.phyfi. 1 5. omnes formx artiriciale?
& funcaccidencia.in rcbusigicurcompolitis
ex materia & fbrma fubftannali nomea
primo lignificac tbrmam fubftantialem,
compofitum eftin actu limplicuer, fecun-
dario autem lignificatcompoliuim.Nomi
na aucem compoficorum ex maccna,&
forma acctdencali a nacura produdta vidcri
tut prinioIignihcarefbrniam,fecun<iario
habenc elle,nili pcrfbrmam accidencalem.
namhcecSocraces fimpliciccr habeacelle
per tbrmam fubftancialem, tamcn efle al-
bum habcrui abalbedincquxeftadtusfc-
cundumquidptrficiens ttideo nomiru
.
dcnominaciuacaliumaccidcncium , ctim
importenc calem compolicionem ex fubie-
cto&accidence,licucpacecprimophy(ito.
commen.n;. album (ignificac albedinem
& recipiensalbedinem.ideoprimo lignifi-
cat albcdinem,recundario fubiectum.licut
pacec conrraAuicen. ;.mecaphyfi.inc6m.
ic. Sedinnominibus renim arcificialium
mina. Nam,lihocfundamencum lmicari
voluerimus,y, nomen imponuur rci fetun
dum q, eft in actu, videtur q. nomina arci-
ficiahum primo imporcenc fbrmam, & fe
cundano macenam.Nam,ficuc fcribic C6-
mcn.infecundophylico.fuj.ertex.com.it.
arcificiales, liccc linc accidencia ia
corporibus nacuralibus,camen conftituuc
resarcifiaale«,fecundumq, func arcificia-
les:quemadmodum tbrmx nacurales con-
ftituuncresnatutales. &
fubdit. Siigitur
naturalia func fubltanux, necefle elc.vt
formx nacurales fiuc fubftanrix. quem-
admodu arcificiaha fcm q, aicificialia func
accidcncia , ideo formx artiriciales iunt
accidencia.& hoc apud me c6c!utnt,Cuiic-
quid dicancalij,dicode mcencione Aucr.
duobus modis concipi poflc.vno
artificiale
modo,vc eft indiuiduum fubftantix , vt &
habcc efle in actu limphcicer &
abfoluce.
Nam hoc nomen fcanum videcur imporu
re ex communi hoium acccpcionc aliquid
ina:tu,ficuchoc nomenlignum& lapu.
alio modo poccft fumiftanum.v. eft res at
cis.& primo quidem modo loquicut C6.t.
dcar.inu.c6. X. qndicicq-> nomina rerum
aitificialmm primo fignihcam maccriam,
& fecundanoformam artihcialem , n.im
talia actualicaicm habem de fe vc quod,li-
cec vcquo,racione fbrmx fubftantialit. &
quia tale lndiiuduiim fubftantixtompa-
ratur adformam artificialcm » vc maccua
«d
 '

rVl.A.Zim. Solut.Cont.
adaftum qoiafbrm.T artis fundanrur in Ariit.ibi enumeransvirmtes,feu poteftaMi
compofitoex materia & formaa natura animx.non enumcrauit appetituni : & ta»
produeto.ideonomina raliumarcificiahu, men tettiodeaniniatex. co.
51. Appetitus
vtfuntnomina indiuiduotum fubftanrx eftporentiaanimx, &concurritvt erhciet
primo fignificant fubftantiam quam acci- inammalibus vnri cum lmaginatione ad .
..:.

dens,quiapcrfubftanna taliafuntin actu caufandum motum progrefuuum,vcibi

limpliciter,non per accidens.fed.fi talia no dicitur.& fimiliter
in. 1. cfc anima.tex. co.
toi.,.!»,
mma fumantur vt funt nomina rerum ar- i^.cnumcratur Nifiefletq,adintcl!ectu
.

tis,quiavcficquiditatiue func accidcntia, debei reduci appetitus inrellectiuus.qui

fic talia primo fignificant formam, a qua eftvo!untas,& ad fenfum debet rcduct ap-
habcnttaleefietfm quid quam fubftan- . petitus fenfitiuus. na vbi eft fcnfirs, ibi etii
tiam.non enim vidcoquomodoformxar- eltdolov,& vohiptas. vbiauccmhxcfuni
tificia!cs,cum fintdeqtiiditatereium arti- necefiano eft delyderium.i.deanima. tex.
ficialium, quarenon imporrabun: pnn>o commen.io.Erenim Peripareticorum fen
eas.Etdi£tum Auer.non contradicu buic tentia eft,q, virtus cognofcens & appeticus
|cntentix,fibene aduertis.Nam hic dicit m eftvnafecunduni rem,&dirTeruntfmq«l
rebus igiturartificiahbus fignificat nomen quid erat eile,i.fecundum rationes forma-
indiuiduum fubftantix faa fe.am primam les.Vnde lucidiflimus Themiftius in tertio
iignificationem,quia fignificat materiam, de anima cap. ^S.fuper tex.comen.19. ex»
& in rebusnaturalibusdemonftrar ipfum prefle dicit quod appetitio , fenfus concu-»
fecundum fuam primam fignihcationem, pifcentia, & defyderium dicitur: appetitio
3uoniam fignificatformam. ecceq, confy- intellectus voluntas . ac fubiefto qutdera
eratnomen rei artihcialis vt eft indiui- , idem eft fenfus & appetitio eius, fed ratio-
duum fubftantix, cui formaartis inhxret. ne cogitationequedifcrepanr.Eodem mo-
& iita eft fyncera veritas , nec aliter dicere do intehverus & voluntas idem funt,fed di
poflct ipfe Auer.fi vult a contradictione re uerfitatem eflentix &
definitiones enatrat.
moueri.etiam fiabinferis reuiuifcerer. Di- IdenrtenetCommen.in.3.deanima,inc6.
cla auteni Modernorum hic nulJam pror- 49 . Et aduerte hic , vt norat Ammo. q> in
fus vim habent, ficut tu poteris ex dictis no ifto tex.ij.Ariftot. diuidit ariimam in fuas
ftris iu dicare.Refto enim & ipfum,& obli poteftates.cuius argunientoeft, quiadicit
quum cognofcimus.iicnt dicit Philofoph'. vt intellectus& fenfus.& hcet dicat de mo
i.deala Decimaquarta contradi.eft in te.i o Ari. tu £ m loctim, & ftatu & motu aWmenti,
,

tex.io. dicircj?animaleftcorpus& anima, ficut pet hoc debct exponi,ideft principia fftorti
oculus pupilla & vifus.Sed huius oppofitii motuum.& licec Comen. in com. videatur
habetur in. 7.primx philofophix in tex.co. dicerecijifta diuifio eft de opcratiombus
60. vbi dicitur q, fyllaba Ba non eft B A, & virtutum animx, abipfa tandeni veritate
nec caro ignis & terra Et confirmatur per
. coactusinprincipio com.if.vbiponitcon-
rationem.quia ratio vniufcuiufq; & fubfta tinuationem exprefle teflaturdhuii' nera
,

quod femel-.quia omne per fe vrui

tia eft id ifta efie de virtutibus animx.quod nota.
eft vnum per vnam formam. 5 meraphyfi. Decimafcocta contradiclio cft in com£. l.deala.
tex.commen. 9. vbi dicitur q> fex non eft
1 zd. Viueredicitur de nutnmento& aug- com.iJ.
Solutio bis tria.nequetetduo. Nifiefletq? totum mentofolum .Sedoppofitumdixit fupra
dicitur efle fux partes fimul iunftx integra rex.commen.15. Soluitur. hic fumitur no-
Solutio.
tiue.Vnde per coparatione ad caufas ,ppin nicn vitx prxifius,ibi vero latius.
quas,afalnon cftnifi corpus anirna,quia & Decimafeptima contradicl.eft fuper tex. i.de ala.
iftx funtdux caufxpropinqtixadxquatx, 10. Arifto & Commen.aflerunr , cj, vbi eft
tex.z.o.
ex quibus componirur,tamen rano anima fcnfus,ibi eftimaginatio,& appetit'. quod
lisformaliter eftdiftincta a ratione corpo- probant.quia vbi fenfus,ibi doior, volu- &
ris&animx,eciamfimul iunctarum quia ptas confequitur,vbi autem h.xcfunt,necef
animal formalicernoneft corpus ani- & fatio &
defyderium eft.& ita videtur q, no
mapropteriam affignatam rationem.Si poifit efle fenfus fine appetitu.Huius tamc
enim totum quantitatiuum dicit rationcrri oppofitum memini me legifle apud Alex.
formalem dirtinctam a parribus etiam fi- in paraphrafi deanima,in cap.de impulfu,
mul iimrtis , multo fortius eft de toto &viimpulioria,vbi?teraliasdrias,quaspa
i.deala &
vim fenfualem,hxcell
c flentiali. nit mterappetitu
'«.13. Decimaquinu corradicl.eft fuper tex.ij. vna,(j,oinoan;eappetitum fenfus femper
eft»
 fiiper II. cleAnirha.' 211
*ft,non fempef autem poft (enfum cft ap- enim te:minat in aftionem agrn
c(Te reali
petitus.quod fi ita fe haber, non vbictlque tis.& lfto modo Anitloquitur in.v.pnme.
altera harum poteftatum eft,ibidem fcm- philofophix. Aliomodo conlidcraturvt
per alteram elle contmgit cft exprefla
, & eft in abftradione animx vc refertfad fua
,

Solutio. contradi<Ftio,ficur vtdcs. Ni(i eflet tj, Alcx. principiaexquibusconitat,& lit funtma-
loquitut de appetitu,qui elt principiu mo- teria,forma, &priuario.quorum duo funt
tus localis determinati m antmalibus perfe per fe,& vnum per accidens. vnde (ic n ra- i

ctis inuenti. Vnde ifta fe habenr per otdine, rionc generationis ifta tria apparent,f. cer-
imaginatio,afl"enfus,impullio,actio.ftat.n. mmi,& fubicctum. nam gcncratio eft rraf
eflcimaginationcm lineallenfu,vt lmagi- niutatio ex non efle ad efle.nam ex hoc , cj>
nemur Soleni efle pedalem , & tamcn non eft tranfmutatio, apparetfubiectum,&ei9
aflentimus.Similttct non omnem allcn- tranfmutatio cft actus tranfmucabihs , &
fum fequitur impullio.nam, cuipiam,
cjui non eflc cft priuatio, & cfsc elt ipfa forma.
quod album lit , aflentit.non continuo in &(icintelligitur dictum Plnlofophorum,
id impulfu trahi tui .&,ii Socratem eflc eu, dumdicuntfbrm.imelse aftum agentis,
3ui obiter progredit",aflcnrimus,n6 proin- f m rationem cofyderata gencratione. Aut
e ad rcm quapiam appetitione & impul compofitum cft tcrminus totalis,fed
dic q>
iu rrahimur. Accidit etiam vt plcrunquc forma parnalis.
impuUione,atque appetitu parati nihil aga Vigclimaprima contradi. eft inc6. 14.
t.deaia.
mus,qucties appetitui ncque tonlihum,ne Habeturt]., aclioattribHifprimitusfbrm^.
com. 14.
qucdelibcratiofutrragauir,vtaflericidem oppolitum anima.co. j.vbi dicitali
clt.i.dc
Alexan.in cap.de phantalia.in para de ani- qua accidcntia primitus attribui corpori q
&
ma ita patet q» loquicur dc appctitu dc- animx.So!uirur,rj, illa accidentia , qux di- Sohttio.
tctminato &
perfccto. Arif.aiuem loquitur xirCome. primirus attribui corpori quam
de appetitu imperrliro , &
imaginatione animx,non tntcllcxit dc corpote m
quo eft
impcrtecla, tju.r eit refpectu objecti prxfen anima,licut forma in materia.fed de corpo
tis,vt notat Comen.ibi m
comnien.& om- rc extrinfeco,(icut eft vapor rcfpceru fomni
nesexpolitores. aut aliquid huiufmodi,& fic no eft ad pro-
Decimaocraua contradictio cft in com. politum.Sedadhuc dubitatur. quiaactio
i.deaTa.
io.dicitq>onineanimal habet imaginati- vidcrur primo compodroattribui in proce-
•om. 10.
uam.Oppoiicuminfra.tciJ.Soluitui.loquic' mio mec& primo de antma. 64. Soluitur.
Soluuo.
hic de lmaginatiua abfolutc, liue perfecta, compolitovtquod.formxvrquo & hoc
iiue impertefta: ibivero de imaginatiua non negat hic Commen.quia dicit fj, adbo
perfeiftatantum. attribuitur pt imitus enti proprer fbi niam.
».de aia. Dccimanona contradiiftio eftinco. 12. Vigefimafecunda conttad.eft in tex. 16.
z.deih,
com. xi, Dicittjjfentireeft aiftio. Oppofituminfia. Arifto.m prxfcntiloco laudat illos,aui opi tex. 16.
Soluuo com. 5 1. vbi dicitur q> eft pati. Nili ellet g> nati funtanimam ftne corporc no ertc.Sed
fitmpiita&ioncmpropaflione.auc.liverr> hocvideturinfcrreanimamintellecriuam
dicamus.non eft formaliter actio.neq; tbr- line corporenon efle.Sed huius oppofirun»
malitet paflio, fedaflimilatur illis, &hoc videtur e.\. i.de anima,vbi dicitur, q> fepa-
Deo duce tn.j.dc anima declarabim'', vbi ratur,licut perpetuum a corruptibili.& eft
videbimusinlimili quomodo intelligere contra id.quod demonftratur in. 5. de ani-
fit pau.fed pto nunc rectirre ad. j.quxltio 1 ma,fp nulltus corporis eft adus. Nifi eilet, Solutio,
'."» nem quolibetorum Scoti.aicic. j.& jbi vide q>hoc dictum locum habet dc anima vege-
bis vcritatcm. taciua,& fenficiua,qux funt fot mx organi-
Vigeumacont1adi.eftinrex.i4 Arifto. cx conititucx.ficut tbrmx,qux conftituun
i-dc aia
xx. 14.
& C6mmen.videntur dicere formam efle tur pcr fubiecra.taies enim funt infeparabi
actum agentis in patientc & difpofito. Sed les,&feparario carum a matcna efttorru-
htuus oppoiitum babecur meta. tcx.in. 7. ptioearti, vtdicit Commen. 4. phy.co. tS.
commcn. 16, agcns non tacit
vbi dicitur .]> Fallit atitem de intellcctiua. qu:a Ariftote.
in alioaliud non unni facit in marcriafbr de llla fupenus dtxit q^ eft aiuu! geaus ani-
lolutio mam, fed ex lr.ueiiaformatum. Solutio. mx^&qifeparaiioeiiisnoncft per corru-
gencratio,&omnis motus dupliciter po- ptionem,fcd licut perpetuum a cortuptibi-

teftconlydciavi.Vnoniodo.vtertextra ani li,quiaclllVparatio t'ni maximam diltan-

mam in crrectu. & fic quod per fe gcnerar', tiam in eflentia & n.uura.Scd contra ilt.ini
eit compoiituru ex niateria & tbrma,iftud folutionem,qux hcct iit Ammo.in prcfen-
u loco.

M. A. Zim.
ti1oco.eftreplita.quia Arifto.hoc infertex
his, qu.tin tex.z4.&. i<;.demonftrata funt
-idelicetquodanimacltaftuscorporis.fed
hoc eft commune omni anim.-e, vtpatet
per Ariltote. fupratex. commen.j. vbidi-
cit q», Ci quid igimr commune eft omni ani
m.T,anima vtiqueeiitactus corporis inftru
mcnulispotenuavitam habenns. Etcon-
firmarur, quia a<ftus>& pcrfe&io dicitur in
relatione ad id cuiuseft, &
relatiuanon
pofliint abfolui nec in efle, nec fntelleftu.
jdeo aliter foluo q, anima rationalis dupli-
citer concipi potef l,vt anima , &
vt intelle-
tlus.Magna enim ditrerentia eit inter ani-
xnam&intel]e<ftum,vtpatetper Anfto. in
prinio de anima.tex. commen. 15. vbi lm-
pugnat Democritnm non diitinguentem
interanimam &intelle<?tum vndeanima . anima locutus
ciim ciehniatur per corpus; nulla anima
quatenusanima, poteltefle line corpore,
quia eftadus corporis.Sed in hoc eft diflfe-
rentiainteranimam intellectiuam, &ani-
inam plantas,& fenlltiuam quia lfte furrt
. tet in tertio dc anima, vbi mouet qua?ftio~
actus corporis coftituti in efle per corpus,
&dependentacorpore,&qu6adeflentia,
.<8c quo ad operationem, fea anima intelle-
.etiua folum eft adhis dans operari, & vt (ic
noneft fepar.ihilisa corpore. vnde Com-
/menta.dicit exprefle primo de anima.com
• men.ii.quddiftaeft fententia Ariftote. de
matenali quod eft abftraetus fe-
intellectu
cunduni eflentiam. quianon eft virtusor-
.ganica,& q> n.hi! intelligit fine imaginatio
ne,&'per confequens quo ad operationem
;.,< , eftconiunctus. Ethoc mtellige vt intelle-
ttus confydeiatur vt eft pars anim.-e.fi vero
tonfvdeteiur vtinteliectus, ficnon depen-
<det a phantafia.nec conrernit corpus im-
mo fic eft intelledta , qua: intelligit abftra-
<fra ficut
ali.TinteUigentiar.vnde ficut nau-
ta dnpliciter confyderan poteft , vt nauta
videlicet.& (icdicit refpecium adnauim,
&nonpoteftfi:billa r.uionelincnauiefle:
& vthomo,&iIc fcparatura nam,itaintel
lectiuaanima,vtamma eft, lmportat re-
jfpectuniadcoipus,fedvtcftintel!ectiua,eft
„, feparabilis.Et ex ilta folutione patet folu-
_. ' tioad Achillem illorum,qui creduntde-
' cuteft via induftionis vel exempli,vnde
netes __mor /. r j , /1
,. monltiareletundum Anitote animani ln
taliiatem ,, r. n infcpaiabilem
r l-i
lellechuam eile a corporc.
quia,fiefletfeparabi!is , haberer aliquam
operationem libi proprin, fed propria ope-
r.itio,fiquaeft, quiattnbuiJpoteftanim.T
intellectiuar.maxime videtunntelligere, fi
autem intelligere eft imaginari,aut non eft
fine imaginatione, nec ipfum fine
,
Solut. Cont.
autem eft eflentf- qurr
efle poteft.fruftra ,
non habet operationem fibi prepriam Et .
iftudeftargumentum,inquo ilti Alexan-
drei fbnantcampanas,& dicunt fecundum
Anftote.Anim.-e intellectiuxeflcntiam ef-
fe mortalem fecundum Anftote.& inlepa-
rabilem .Ditimusnosquod aequiuocatio
dccepit eos & locus communis. quia non
,
diftinxerunt inter animam intellectiuam
in ratione animi,& in ratione intellectus.
Vnde licet argumcntum eorum concludat
animam intelleetiuam inquantum anima
eft,non elle fine corpore, non fequitur aut
fimpliciter,igiture(lentiaanima:eftinfepa
rabihs fimpliciter . nanfi, vt inquit Auiceff.
in.tj.naturalium.cap 1 nomenanimacnon
eft nomen eflentix. Et licet Arifto.in. 3. de
fit de intellectu vt eft pars
,
anim.x.& fic dicit nihil ipfum intelligere fi-
neimaginatione,innuittamen Aiifto.intel
lectum etiam haberealiam confyderatio-
nem,vt intellectus in fe confvderatur, vt pa
nem,&licetnonabfoluerit eam tamea ,
Peripatetici, & fequaces eius dicunt illud
efle de intentione eius.
i.de aia.
Vigefimatertia contradi.eft in c5m. ty.
cotn,1 7
Artifexnonpoteltprobarefubieclum efle,
neque fpecies fubiecti.Oppolirum pnmi pa
tetprimo elementorum , vbi probatur fyl
logifmum elenchum cile. Oppolituni feciJ
di patet. 4.cce!i.commen.3i.Soluuur. dif- c i_. ;
t
fufe pertraeftaui ifta m lpeciali quncftione
quam fecideh.ic matena. pro nunc dico
breuiter ci> ali qua fubiecta adeo nota funt,
defpiciunt ea.nullam prorfus
q,fcienti.-e
mentionem facicntem deipfis.aliqua vero
: fubiedtanonfunt adeo ignorn ,quod de-
nionftrariqneant.ouia, ficardiximus fupe
nus in. 4.cccli.!iipei. ;i,commen,implicat»
quodaliquodfubiectum Jcmonltretur rn
fcicntia,in quatrt tabicftum.tamen li fue
ritaliquodfubicctum, quod indigeat ali-
qua modicula dec!aratione,ta!c bcne fupec
hcictenus a fcietia illa,in qua eft fubiectu,
poteft notificari & perfuaderi: licut eft fyl-
logifmus hypotheticus per niatenam,& fi-
Auerro.primo priorum.cap de fyllogifmo
hypotetico inquit qubd per fyllogifmos hy
potheticosper naturam oftenduntur ea,
qu.t funt minus occuita, quam fintoccul-
ta per naturam , anim.x per fuas
ficut efle
operariones:ficut fecit Auicenna.in. 6. na-
turalium,qui ex operationibus anima: no-
corpore tificauit efle aranu:naa quod illa fit rario
demon-
 ,

fuper II. dcAnfmdv 212,

Jem«nftr«tiua,fed eft fyllogifmus hypoche 5 Commenta.qu6d lntelkctus fpc.
i.Dicit
ticus pernaturam , inquoanceccdens eft culattuus non eft anima nec pars animat, ,

jtiocumper fe,& confequens etiamcftper fed commento primo. tertij de anima

fe notum,& fequela eft per fe nota. talis & dicit oppolitum . Soluitur . intellectuj SolutiA
fyllogifmus nihil (implicicer proh.: c.fed eft fpeculatiuus fetundnm ipfum quandoque
fola perfuafio quxdain,& fupei ficialis no- fijpponit pro operatione animx,qux eft in
tificatio.Et ideo dixir bcnc Commcncaco. telleftio: & talis necanima eft necpars ,

in.4.cceliin commen. 12. vbi dixit , quod animx, fedeft accidcns maximede nona
alia eft lacencia,qux inHigcc fyllogifmo, vi- intellectione.quandoqucfumitur pro m-
delicec cachcgorico: & alia eft lac ntia.qux telle£tu potentix,qi'.ieft parsanimxnivE,
indiget inductionc. vnde hoc ldcni fentic quo mediante intelligimus , fapimus, &
Themift.fuper fecundopofte.cap.n.in fua piimo modo hic.feciido modo fumic" ibi.
paraphrali.Etfic dico,qu6d ratio illa Philo Vigelimafexcaconiradict. cftintex. 57. t.deafa,
fophi in libro elenchorum non cft ratio de Ariftote.& Commen.in commcdicunt,cjj *&-)7*
monftratiuaad probandum efle fubiecti animaeft caufa etficiescorports.vbiCom.
jllius libri. fcd eft quxdam perfuafio exem- inquitqu6dclt caufaomnium motuurrf,
plaris & finiilitudinana. Departibus
vcro tam verorum,qu.im cxiftimatorum Sca .

an in fcientia poiTint demon-

fubiectiuis, huiusoppoficum inucnimusapud Alevan.
nec ne,iam diximus commen.tri^c-
ftrari, inparaphraii deanimainc.qi.de impulfu.
fimofecundo quarto de coelo difrufc
: : & . & viimpulfoiia, vot dicitqo non propne
tu illucrecurras. nioueri corpus ab anima dixerfs. Sokutur. Solutio,
"' Vigefimaquarta contradictioeft intex. tormxfuncin duplict dirtetentia.quxdam
'• 1$. Ariftoce.dicitqt:6d m animalibus ha- funtformx abftractx a corpore , & per fe
bentibus tactum,manifcftuni eft,cjj infit fubfiftentes,licuc func incelhgenrix lcpara-
etiamappctitus Deimaginatione autem
. tx.& talcs pcr fe mouete dicuntur.quia in
immanif.ftum,poftetius autem confvdera mouendononmouencur,neque per fe,ne-
dum.Scdhuius oppofitnm dixit fupra in queper accidens, tales cnim habenc efle
tex commen.vigefimo.vhi inquit qubd vbi perfectum in fe & coplecum in fperie, qux:
IO - fcnfus.ibieftimaginatio&appetitus Solu coc.i filuacur in vno fuppolico fm Peripate
tioeft.vtinquitSimplicius.noii cftimmani .ticos,& habent vnitatem numeralem per-
feftum fi per imaginationcm incelligamus fectam,& natura priorem fuocorpore Et .

indeterminatam,&qux eft rcfpcctu tangi- ideoCommen. in primocceli. in com.12..

£ibiliumprefcntiuni,quia hoceltclaruni. dicitcjjccrlumeftfempcrmobilepcrprin.
fedper pcr lmaginationem hicintelligitur cipium cxcrinfccum, quod non eft corpus,
dctcrminata,quxeft refpeiftu abfentium, neque vircus in corpore Sunc icerum alias .

& cuni nicmoria cft coniuncta vndeani- . forme,quc func actus corporis,ficut anima
matia imperfrcta benc fentiuntiucundu, qux eft corpotis actus qux in mouendo ,

& tnfte.fcd non pet lmaginauoneni.dqui-
ctctn imagin.uio eft nobilior &
altior fenli-
bus,vcnotat Amnio. in prxfenti loco. Pro
«juonotaquodfecundm Auftote. in lecun
dode anima in tex. commcn. i«6. Scnlus
ab imaginatione ddtinguicur quia fcnfus
ineftomnibusanimalib'is,nonaucemima
mouentur per accidens.& tales formx non
propncdicunturmouerecorpus.quianon
hibent fubfiftentiam feparatam extra cor
pus .vnde,fi anima dkitur mouerecor-
anima interceden-
pus.eft propterea, quia
, mouccur corpus eft enim raticqua cor-
te
pus mouetur led ni n elt id quod propric ,

f inatio. Etexhoc fciiepocesquod anima- pei fe mouet.mottr; enim & gcnceatior.es

]ia lmperfceta li fentiunt & appetunt. hoc func fuppoficorum.anima autem qux eft ,

non cftpervircucemalciorcm mi.im fkfen forma dans efle corpori non elt fuppoli- ,

fus,iicuc cft m perfeitis habentibus imagi- tuni , fed elt ratio , propter quam fup-
riationcni diftinctam a fcnfu , & nobilio- poliium eft in actu vndc fornu cft aetus, .

rem & deccrminatam.& ideo fpongia ma- fed fuppolitum eft in aclu piopter tor-
rina,& id genus appecunt , & de'e<-rantur mam . & ilt.t ett mcns Alcx.indti ibi.
& contnftantur circa iucundum, & trifte, mquit enim omnis enteleclua, & a«ftu$
perfcnfum,& non per imaginationem , pcr fe immobilis cft. animam autem eu-
quxfit vinu.fupeiior quam firfenfus . & telechiam liue actum monftratum cft,
j f. hocten.as. quapiopter neque corpus ab anuna mo?
__ ' Vigcumaquinu contraditt. eftinfom. u«ri ptoprie dixens : id cnini ?roptiunt
im.i *, v
cft
 M. A.Zim.
eft inhis duntarat rebus, in quib' id quod
mouetur,ab eo quod mouetur,abiun&um,
eft.velut a bob^> moueri plauftra dicuntur.
fed quia communius dirituv ab aliquo mo
ueri id. quod intercedente ahquo moue-
tur : lic enim artifex ab arte mouetur.quia
perartem, fic lgnis a leuitate fic ipfiim,
animal ab anima moueri dicitur, quia pei"
animam,fiueintercedeteanimamouetur.
motio enim etufmodi animali ea parte co
peti t,qua animatum eft,non autc qua gra-
ue,aut leue.aut calidum, aut frigidum, al-
bum,autnigrum. Sic igiturintellexifti,cj,
fuppofita fuRt,qux vere mouenttir, & qux
propriemouent, fedformx fuppofitotum
funt ratio,pcr quam fit motus iicut artifex
elt,quipropriemouetmateriam artis, fed
eft ratio mouendi.
ajrs
t.deaia. Vigefimaieptimacontradi.eftinco 58.
Cfttruj $, Dicit C6: cj, capu t eft principium fenfatio-
nis.Huiusoppofitum habetunn libro dc
fenfu&fenfi. vbidicitur q,cor Soluitur. . fitumhabenirin.i.cceli.tex.co. n.vbidicit*
quicquid dicint alij,veritas eft ifta cor eft .
principiumomnisfenfationis,cerebrunul
Jius fenfationis principium eft , fed natura
produxit ipfum ad contra operandum cor
diDerfuifngiditateincontemperandocor
dis calorem. ifta eft Arifto. via, iftud fentit
Co.in c6.fuo fuper libro de fomno & vigi-
La in fecunda coltina vbi declarat cj, fen-
, tomm,vtpatet.i.degenera. &corrup.ter.
fus commums organice eft in corde , & <£
cercbrumnon concurrit,nifi tanquam in-
ftrumentum ad contemperandum calore
'nftamia cordjs,vt fitproportionatus pro operationi
iicdicoru busfenfitiuis.Sed Medici inttant ratiorje
fenfeta q> fenfus fint organice 1 cerebro.qa
itantenocumento in primapartecerebri,
fit nocumentum in virtute imaginaqua,&
jn fenui communi,|ficut illo, qui prycipie-
batq, tibicmes deberent excludia domo
propter lmpedimenrum, quod fibi infere-
bant.ftante nocumento in medjo fit nocu
rnentum invirtutecogitatiua:ficut fuitil-
le,qui proijcebat vafa argetea per feneftra.
quidam autem habent nocumentum in
partepofteriori cerebri:&illi non poflunc
memorari alicuius rei prxteritx.ergo vide
turq 5 iftainfttumentatalium fenfationij
funt m cerebro, & non in corde.hoc eft ar-
Selutio. gumentum tontra philofaphos Nos dici- . tum mutatur in fubftantiam aliti.&iftud
nms pro Philofophis <j,hoc nihil mouer.
Nam ifta conrtngunt propter impedimen-
tum,quodcftincorde. nam fitcla lxfione
in cerebro in aliciua fui parte^impedifmen
furaillacalorisaeferuientistali vircuti in
«orde organice exiftentis, vndecerebrum
Solut.Cont.
§ m diuerfas fui partes contemperat calor?
cordis tali,vel tali virtuti deferuienrem . &
indeeft cjjfactonocumento in parte me-
dia cerebti impeditur temperamentum,&
menfura caloris naturalis exiftenris in cor-
de:quod temperamentum, & qux menfu-
ra eft inftrumentum virtutis cogitatiux in
corde organice exiftentis.& ifta cft fenten-
tia Philofophi in. i.de partibusanimalium.
cap. 7.& de alijs dicas confequenter.ifta
fic
funtexptxcordijs Antiquorum Peripate-
ticotum,& a trufratonbus minime intelle
&a,quotum do&rina non confiltit, nifi in
multitudine verborum. volunt,n.facere no
uas fectas,& mifcere Gtxca Latinis,& medi
cinalia,&Platonicacum Arifto.&neutrtl
attingunt. ficut cuihbet parum exercitato
in Philofophia Arift.patere poteft.
Vigefimaoctaua contradi.eft in tex.40. i.dcaia.
Arift.&Co.voIiintfolum ignem viden ex tex.40,
elementisnutrin &augeri.Sedhuiusoppo
cjj omnia corpora phyfica qux alterantur
,
tm pafliones,videntur habere augmentum
& decremetum.puta animalium corpora,
&parces ipforum,& plantarum,& fimili-
ter elementorum.Et confirmatur.quia cer-
tum eft ap augmentum ignis eft imp roprie
di(Sum,cum augmetum verum fit anima-
co. 3 3^&. i.de anima:& per confequens aug
nientum impropne diftum ita compecic
cerrx & aqux,(icut igni. non igitur folus
ignis maxinievideturaugeri&nutriri.Ni- SolutiawJ^
lTeflet q5 tametfi augmentum in rebus fim
plicibusjficut funt elementa, fit impropric
diitum.inhoctameneft ditFerentia inter
ignem & alia elementa.quia'ignts aut e(t ,
alterans alia,aut in eo magis dominatur al
terare,quam in cxteris.eft.n.formaliflimu
inter oninia elementa,vt dicitur in. i.de ge
nera.& corru.tex.co. co.folus.n,& maximc
fpeciei eft ignis, &. 4.metea. tex.co. j. oia
putrefcunt elementa.exceptoigne.ex fua
autem acuitate contingit,cj, ea qux non ,
funt eiufdem fpeciei, tranfmutat in fui na-
turam,vt ligna. &
in hoc augmentum eius
videturmagisallimilari vero augmento,
quod fit in viuennbus,vbi etiam nutnmen
eft motiuum iltorum in pnfenti tex.in fe-
cunda figura ex duabus affirmatiuis, vt di-
cit C6.Sed augmentum aqux,& terrx nia-
mfeftefitperiuxta pofitionem confimilis
in fpecie: quiaaquaaddiuaquac, & terra
terrxcedduntaliquidmaius. Licet igitur
ignis
 - S

foper II. deAnimaT 21 j

igns non fit verum augmentum.vt dicitur & acriuorum terminata eft,ideo etiam n6
in.i.degene.& corrup.propter defectum il de fafto ignis in infinitu vnde Ari-
crefcit .

larum trium conditionum pofirarum in.i. fto.vultmagis terminatibncm ignis efle i

de gene.& corru.tex. co.j$. tamenmagisaf materia quam afbrma.inanimatisautem
fimilatur maioratio eius augmento viuen- eft econtra, quia eft propter animam ma-
tium.quam maioratioaliorum elemcnto- gisquam propter mateiia.Teitiodicic ter-
rum propter caufam prardictam . Vnde li- minatum imponi ex vniucrfi.nam.quia ele
cet ignis eriam augeri poteft per iuxta pofi menta continentur a ccelo, inde ett q? fibi
tionem alterius ignis.vc dicitur in. i.dege- imponitur terminus,quia quibufdam tem
ne.& corru.tex.co. j S.Ignis.n.augetur ignc poribus dnminantur fydera calida , quan-
& arther xchere, &inhoccomieniccu aug doque fiigida: mocus.n. Solis in obliquo
meto per iuxta pofitionem faito cum alijs circulo eft caufa iftius viciiTitudinis,vt dici-
Impugna-
elemenns,tamenetiam habetalium mo- tur in.i.degenera.&corrup.iftafuntdi&a
tio.
clum.vbiperappofitionempluriumligno- eius.Videtut in z.difto efle contradictio.
rumvideturrefultaremaiorignis.quodno quiaConimen.in.j.phy.inco.^o.diritex-
habent c.Tteta elementa, qux non funt ita matcna,& finitas eft
prefle q> infinitas eft a
alteratiua & actiua.&hacratione folum afbrma. & per confequens
non videturq»
ignisvideturinteraliaelemenianucriri & naturaliterterminatiofita materia. Etqa
augcri.cum umenverenequenutritiofit, dicit,q 5 in rebus conftantibus extota fua
nequeaugmentum,quianonpernianet, vt matenavnum indiuiduumeft invnafpe-
dic:turin.i.degenc.&corrup. cie,& in illononpoteft efle augmentnni,
*.de aia, Vigefimanona contradi.
eftin tex. 41. patetq^.xquiuocatioeftinfermone. quia
tcx.41. Arift.inparuofpatiofibi contradicit hic. pcr te fernio eft de augmento, quodeft in
Nam vuultomnium natura conftantium quantitatecontinua.(ic.n.augmentumani
terminum cllc magnitudinis &augmenti. matorum eft ad terminatum & augmen- ,

& poftca immediate fubdit,ignis augmcn- tum ignis non eft ad terminatum.fed mo-
tum tn infinitum protendi,quoufque com do loqueris de augmento in quantitate di-
ruiftibilefiieric. &cum ignisfitvnum eo- fcreta Ampliuslicetresconftantescx fua
.

rum,qua: natura conftant , &

animalia, & materia fint tcrminata: in numero tamert ,

partesipforum , vcdicitur in pnncipio.z. noneftilludprincipaliter, fedperviam fi-

phy.eius debetefle tciminus magnitudi- gni &caufx fccundariu,vcaliasdeclaraui:
nis.&augmenti.& fic vniuerfalis intcrimi quia poti fbrmalimicatmateriam,quam
,3

iurperinftantiamparticularisapette,vtdi materiafbrniam,vtalibidemonftraui.Di-
Solutio.
|SoIutio, citur inlibropriorum.Hancautemcontra cocumdiftiniticncin hoc quxfito pr.T- ,
propria.
;idij. diiftionem Egidius Roma. conacur fedare, fupponendo primo q> Philofophi deuene- De maxi-
dicens fermonem Philofophiefledenatu- runtadhoc,vtaflcrant inrcbus generabi- &
nio nu
ra augmentabi!ibus,ficut funt ea,qua: pro- libtu,& corruptibilib? dari extrema me & nimo.
prieaugentur , ficiitfnncariimata . Vnde dia,f.maximum &
minimumcx duobus;
motus eft finitu & term inatus,qui cft
lfte Primo ex operationibus formarum , quia
lncorponbus animatis.quc verc augentur: inuenerunt eas efle terminacas,& rcquire-
fedaugmentum ignis ncn eft terminatum: re difpofitionestermtnatas quantitatiue &
igiturinfigurafecunda fequiturq. motus qualitatiue, &r m tetminatumtempus,&
,

augmenti veri non eft ab igne. Viide Com, hoc experientia docuit . Vndc M edici de
per terminos exponi t vltima naturalia,quc. caufis fterilitatis Ioquenres,dicunt quando
inucniuntur in corporibus aiigmentabili- queprouenireproptcrmagnitudinem vir-
bus.i.animatis.Et poftea prxfatus doctor in gx.& Arifto dicit hoc in libris de genera-
quircnsrefolucecaufam augmentiin reb 9 tioneanimalium,^, habentespcnem im-
naturalibus,dicit,q, poteft elle triplex,fbr- moderatum funt infcecund;: & etiam pro-
ma,matcria,&ordovniucr!i.Deforma pa pter paruitatem. & ideo datur maximum
tet,& eftconcefliimabomnibus Pcripnte- &minimum,cum latitudinecn quadam
ticis.fed dc materia,inquit,c>, cumaliqtiid inittis.Etfimiliterdcuenerutadhocexco-
conltat ex tota fua materia, talenonpo- gnitionegfiationum,qux fiunt in determf
teft efle nifi vnum in vna fpecie , vt colligi natis temporibus.vnde. i.cccli. cex.com. 3
tur.i.cceli.ccx.comen.oj.vbidiciciirq) mii daturtcnipusminimum in non cxcedere,
dus,quiaconftatex totafiia matcria, vnus itade qualitatiuisdifpofitionibus, vtpul-
ritnumcroiqtiia autem materi.iraluuoni chicdicit Commcn.ia6.phy(i. c6men.9t.
dcAnitua £E dccra-

M. A. Zim.
deembryonibus habentibus quantitatem
ma.ximam & minimam, & de quantitaci-
bus hominum, & vmuerfaliter dicit qubd
a&io cuiufllibet entis perHcitur per quanti
tatem & qualitatem terminatam. vnde pri
mo cap.de fubltantiaorbisdaturexeplum
de aqua,dum conuertitur in aerem,& eco-
tra . Secundo deuenerunt ad iftud ex rebus
attis. ars enim
remula natur.T ,
e(t natu-
iam miratur.cV videruntinarte,quod ipfa
«ft,qux imponit terminum rebus in men-
iura &
figura,non inili-umenra,vt patet in-
ductiue inomnibus. Ei iu etiamdixerunt
cjuodfitinnatura, quod fbrmanaturalis
eft, qux imponit termimim figuram re-
busnon inftrumenta. Noutamenquod
«ft diftindtio in iftis fbrmis quia quadam .
funtpropinquxprimas materiae ficut funt
formi elemenuriae , qu.x fecundum viam
Auer.exhoc habentvtfintquodammodo
media inter fubftantiam & accidentia Et
-
ex hac ratione concludit tj>iffoe multum,
participant de proprietate materia: vnde
nullam fibi requiruntur terminationem
&figuram,vteftdemonftratum
coeli.tex. conimen. 6y.Figura enim,vt
bitCommen.incom. 6y.afIociaturin hoc
fbrrnisfubftantialibusperfectis in hoc,q>
non recipir diuifionem.& ideo caret motu
dictum eft in feptimo phy-
alterationis, vt
ficorum,& ideo elementa in fua natura cb
fyderau mfigurata funt,& interminata per
confequens.& ideo,quia funt prim.T mate
riaeformaeeorumpropinquifllma:. ideo
ilchabf nt proprieutem materiar,qu3s eft ra
dix inteiminationis&: mfinitudinis vnde
etiam propret fui imperfecticnem recipiut
«luandam penetrationem in fuispartibus,
vt noutCommenca.inoctauo phyficorum
co. 8 1. Et propterea concluditur tj, poflunt
efle fimul in eodem punfto,vel parte mate
ria: in mixto, quod non poflunt,facere fbr-
rme mixtorum perfedlse , qu.T appropnant
fibi cerum quanticatem cerminacam,&jfi-
guram: fed bene tales forma: recipiunt ter-
minationem infequentem fbimam mixti,
& per illam rerminantur , & non per pro-
prios tetminos , qutbus carentex fe, qui
corrumpuntur in mixtione.fi quos habue-
runt, dum exiftebant fepaiata.Ec ideo ani-
maduerte,frater mi, quod elemenu aliter
fc habenc, vt in fua natura confyderancur,
aliter,vt iam exiftunt &
funtpartes mundi,
pTimo modo termino carent figura, (ed
fecundo modo habenc tcrminum.quia vni
ucifum terni matum eft & non infinicum,
,
Solut.Cont.
vt cft demonftratum in tertio phyficorum
& magis in fpeciali adhuc m primo de coc
lo. vnde hgurantur a continente.Hta igi
(ic
tur ratione ignis augmdtum in natura fua
confvderatum fimpliciter vt eft a^ens prin-
cipale,& non inftrumentum animx inrirri
tum eft,appofito combuftibili. quia vt fic,
vbidefinar.non habet. Si autem confydera
& tur vt eft pars mundi, vt fic terminum ha-
bet.maxima enim dimenfio, quam recipit
materia,eft illa,qua habet fub
forma ignis,
& minima illa cum qua ftat forma terrar,
,
vc dicit Commenta. in fecundo de anima.
commento 97. & ficignisinexiftentiana
& turae eft dererminatus pcr maximum mi &
nimii. Sedinhoceftdifrerentia lnceriene
& alia fimplicia ex vna parte,& reliqua mi
, xuperfedta. quia illa habent terminutio-
nem extnnfccus deriuatarn propter conti-
nens , &ratione qua funt partes. fed mixta
. rationem generalem habent intrin-
vltra
fecam caufam iui terminationis, & eft
. fua fbrma, &
qux ex fui perfectione , ciim
fit eleuata magis a materia , &
accedat ma
in tcrtio gis ad actum & formam , elt terminau,&:
fcri- imponens taufam terminationis in enti-
bus. vnde fecundum qubd magis & magis
eleuantur , fie funt perfcitiores & magis
ad vniutem accedentes. Vnde quidam vi-
ri magni tenuere animas perfedtorum ani-
malium efle indiuifibiles, tamen via'Auer.
licetdiuifibilesfintomnes forma: edudtx
de potentia materia:, funt tamen magis
& vnice perfedtiorum Janima: vnde in ani-
.
mahbus perfectioiibus propter if tam cau-
. fam partes diuifk non mouentur neque vi
uunt. &
ideo licet detur ignis maximus &
minimus,&aqua, hoceftfecundum quod
exiitit in natura,fed ln fe non habet ternii-
num.Et ideo in hoc bene dicit Egidius Ro-
nianus,qubdterminatio in igne non eft a
forma fua,ficut elt in animatis.fi ipfe refpe
xit ad iftam difFerentiam originatam ex
propinquiute macercae &
diltantia. 1 cceli.
commento tfigefimo fecundo efle elemcn
torum propinquum materiz led non efl :
abfolute concedtndum terminationem ef
& fe a maicria, fed a forma principalitcr.vn-
de magis eft rationis & forma^quam mare
riar.quia, fi maretia eft terminationis cau-
fa.non eftrarionefuaeeflencia:, fedquate-
nus eft fbrmata,& acluara per formam. Et
ideonotabenediflerentiam inter genera-
& bilia iimphcia & maxima perfec'u,quia li-
cet de facto omnia termiuata fint maximo
& minimo.tamen lecus eft in fimplicibu»,
&
 fuper II. deAnima. 214
&fecusin mixtis.quiain iimplicibus eft Trigcllmaprima conrradi. eft in c6. 4 8. i.de aia.
animaextnnfeca.in mixtis vltra extrinfeca DicicC0mn1en.virtuc.es corporum ccelo- com. 4!?.
caufa intrinfeca,& elt ratio fbrmx
eft ftue, ftium conferuant efle fecunrlum omnem
&
qux perfecta eit, requint ftguram & ter- difpo(itionem.& fm omnes partes.Oppo-
minationem tcrminatam,cuiufmodinon (itum videturinvltimocap. ce fubftar.tia
funt formx limphccs.Et ex hac rationc fci- orbis,vbi dicit q, cceli permanentia non cft
re potes quarc formxelemcntui ic in mixto a virtute. Soluitur negat lbi vututem ex- Solutio.
.

pollunt fe penctrare & limul efle ln eadem tenlam ad extenlionem fubiefti , concedit
partematcrix, qtiod non polliint formx luc virtutem abftractam a tali.n.eft perma
mixtorumpeifectoium.alllmilanturcnim nentiacccli& motusxternitas.i. capit.dc
accidcntibus&qualitatibus in hoc, licut fubUantiaorbis.&.S.phyfico.commen.if.
iapor,odor, & color,qui funt in eode fubie xterna cnim habent caufam ntcellariam
Cto,quia non habent diuerfos terminos. conferuantem,& dantem cfle.
fed vna quantitate terminata fubiechim Tngclimafecundacon tradict. cft fuper i"U"e a
-
a _

infcquente terminantur:iuxta lllud, tanca
eftalbedoquantaeftfuperficies, cx prxdi-
camcntis.ita ibrmx elementarixin nuxtis
habences efle ligatum,habenc extedi ter-
tex.n. Anllote. in. 1. de animatex. com- cortl ,, ;
men. ^ i.fcribit quod fenfus in ipfo moueri
&pati aliquidaccidu,(icutdi<ftumcft: vi-
& dctut enim qu.cdam altetatio efle Et C6 .
1-

minari per qmetem & terminatam mfe- mcn.ui cuinen. dicit q, hoc eft pnmum co
quentem mixtum & fbrmam eitis; & non fyderandum de feufu, vtrum litde virtuti-
habcntdiucrfas terminationes , licut funt bus adiuis vel paffiuis:& q, Ariftote.pofuit
formxmixtorum.IdeoComen.R.pbyfi.co. fenfum in gencrc virtutum palfiuarii. Sed
3 i.exprefle dicit q, elcmenta recipiunt qua huiusoppofitumhabeturper Alexand. in
„ dampcnetrationem in fuispartibus. fua pataphrali de anima, in capitulo de in>
a.deaa. Trigefimacontradi.eftinc6ni.4i.Dicit tellcctu practico & fpeculatiuo, vbi dicit <j>
«em. 41. Com.q, ignis dominatur in corporibus nu- fentirenoneft pati,fediudicatc, atquedi- . .

tribilibus.Sedoppolitum patct.i.de^ene- fcernere.Nilieflet,qu6d,vtfcribit Anftot.

Soluuo-
ratione.inte.c6. 49.&in-4.meteo.vbifcn- rafeptimophyficeaufcultatio.tex.c6m.il.
biturq, omniarelidentiacirca medium a Senfusipli alterantur,patiuntur emm.act»
iolutio.
prxdominio funtterrea. Soluitur.fm mo- enim lpforum motus eft per corpus,paticn
lem terra dominatur:ignis aiit f virtute, m te aliquid fenfu. pro quanto igitur fenfatio
& prrccipue in nutribilibusmam generatio nonfit nifiper lmprelTionem fpecierum
eft prima panicipauo animx in calido na- fine materia in fenforio refultantem , fic
turali,& vica cft eius permanlio.Et ideo di- fentireconfiftit in quoda motu,& inqua-
xerunt (apientes q» frigiditas non ingredic" dam padione.fed illa receptio pa (TIo no &
opus r.aturx igncx.namque anima omnia eltfenfatioformalitet.fed iudicium &co-
operacur.i.de ar.ima.tex.co. 41.&.1 3 o.Re- prehenfio fenfili.s in fpeoe relucetis.Et tdeo
plicari potelt. in maiori quanto eft maior bene loquitur Alexand quod fentire , non
virtus.(i igitur terra dominatur quantum eft pati, fed itidicarcatq; difcernere. Quod
ad molcimigicur quantum ad virtutem. ctiam ratione fulcitur. quia uoteft efie pa,
Soluitur.tncellrgicurpropofitio inhis, qux ti & rcceptio fpeciei in fcnfono &
tanien
,

iunteiufdemfpetiei , licuc plusponderat non eritfentirc,dicit enim Philofbphusad

gleba terrx,& velocms delcenditquiiin me alia fortiter intenti delatafubocuiisnon
dietas glebx. fallit in his.qux (unt diuerfa- vidcmus.Amphus fcqueretur virtutes fen,
lum rationum.limiliterintclligitur propo fitiuas,in genere potentix efle viliorcs fim-
fiuo illa,qu6-ad virtutem in fcqucntcm ta- plicicervirtucibus vegetatiux, vteftnutri-t
lem molem,no1i.autem qub ad alias virtu tiua actiua , &
generatiua , quia lftx funt
molem non infequuntur, (ic
tes,qux lllam actiux & illx paifiux & agens eft nobilius
,

dico,quod cum terra quo ad molem do-

, paflb . Et ideo non eft credendura opcra-
minetur in mixtis , talia moticnc' ad motii tionemfenfus efle paifionem , fbrmali-i
eius.Et uleo canis proieccus de mrri defcen terloquendo,bcet fincpairionc quadam
dit vuuice clemenii dominanus in eo , fcd fieri non pofllc . Nec elt crcdendum fen-
quo ad fuum motum, qui eftabanima,& fum fbrmalicer cfle de virtutibus paiti-
quo ad abas opcraiiones virtutis uucritiu; uisinquantum lentus,fcd vt clt opctauuus
& fcnlitiux ignis dominatur,(icut commu pcr organum. fic enim Anltotc.dicit m Cc-

tuici toccuuiu dt ab omnibus iani capitis. ptimo paacnte aliqutd fen fu per corpus.&
££ i) Uio

M. A. Zim.
iftomodofuntglofandadicta Auet. &re-
ducenda in bonum intelleftum. Et qui no
vult :'.lo modo intelligere,vadat via fua.ar
bitnj enimnoitrinoneitg_,quifqueloqua
tur.Subtilisdoctor inquoliberis quxftio-
ne.i ^.in arti 3. in refponfionc ad fecundfi.
dicitq^ ficuteflealbum efthabcreformali
ter aibedinem,lic fentire cft babere forma
lirer fenfationem.fed hoc non eft vniuerfa
litcr verum. quia ftat aliquid formsliter de
noruinari ab aliqua fbrmajicet illa lorma-
liter no inhxreat. vt communiter d'r de his
principiis ab extrinieco denominantibus.
i.de afa. Trigefimarertia contradi.eft in com. ti.
com.51. diciturienfjmefTe de virtutibus paffiuis.
Videtur autem oppolitum probafl e Philo-
fophus fupenus in tex. com 3 7. vbi decla-
rat animam effectiue concutrere ad om-
nes motus tam veros quam exiftimatos , vt
SoItttiO. dicitibiCommen incommento.Soluitur.
DicocpOpinioillaAlbertiMagniin. 1. de
anima iudicio meo eft multum rationi co
fona,Oj fenfus,ljcet vt eft in potentia ad re-
cipiendum fpeciem fit paffiuus , fit autem
actiuus,pofteaquam fpecie llla informay
tusfuitrefpcctufenfationis. illiautem,qui
pofuerunt motorem fcparatum concurre-
re immediateadfenfationem caufandam
aliqua fpeciali influentia.multum, vt mihi
videtur,excedunt limites iftius artis:Et licet
©ommen.i.deanima.ccmen.6o. moueat
I ftam quacftionem.quae omnino dubia eft,
&abeocum difhcultate apparet folutio,
tamen talem motorem feparatu non po-
nit,ficut expofitores eius dicunt.impoffibi-
bileenim eftcj?fenfatio efFectiuefit abin-
telligentia,tanquam a caufa efficiente,pio-
pinqua aliquaipeciali influentia concur-
tente.Nam iecundum Auer.y.meta.co.^i.
adfinem,quod mouit Arifto.ad ponendu
moucns feparatum a materia fuit factio
virrurum intelligentium:quiavirtutesm-
tellcctuales apua ipfum funr non mixta:
cu materia.omne.n. nomixtu cii materia
fita mixtocu matetia fimprr:quemadmo-
duomnemixtum tu materia generatur a
mixtocummateria.&primometa. co. 31.
«nateriale non tranfmutatur nifia mate-
rtali.Et confirniatur. Arifto in plerifque lo-
cis damnat Antiquos,quiaefFecl:um fenfi-
bilium ponebant caufas infeniibiles, ficut
patetprimometa.19.11.13.15. 2c.z6. mo-
rlo,fi Commen. ponat intelligentiam efle
immediatam cauiam fenfationis,runc ipfe
incidit in foueam quam fecit.quia cfFeftus
fcniibilis erit immediate ab infenfibih &
.
SoIut.Cont.
& abltra&a caufa.AmplitM.qaomodoetHi*
det quin aliquid nouum immediate proue
niat ab antiquoJForte dices cj> hoc facit me
diante obieclo.quod concurri t difpofitiue
& non efFediue. Contra.quiatunc foluun-
tur argumenta Ariftote. contra Platonem
deideis,& Auer.contia Auicen.qui pone-
batdatoremfbrmarum:quia tales etiarn
ponebtnt iftaagentia inferiora concurre-
re difpoiitiue. Ampli 9 quomodo caufa vni-
uerialiserit efFeftusparticuIariscaufa im-
mediata non video.hoc autem fequ itur tui
denter.fiintelligentiaconcurrat folum vt
efficiens.&obieftu vtdifponens.Amplius.
fecundo dc anima. 5 1. $ 9.&. 60.
Arifto. in
reddit caufam, quare non fentiunt fenfus
fe,&quarenon fentimus dum volumus,
reducit hoc ad iftam caufam , quia fenfos
nonpofluntfentirefine motoie extrinfe-
co:tale autem eft obieclum vt omnes di-
,
cunt. Amplius, {9.& fupcr commento libri
de fomno&vigiliahabetur q> primaper-
fectiofenfuumnr ab intelhgentia agente,
qux declaratur in libro de animalibus,fed
ifta poftrema perfeclio fit a fenfibilibus
hxc &aha adducipoflunt.quargratia bre-
uitatis omitto. Dico igitur,fiue fpecies feri
fibilisidemfitcum fenfatione fiue nort ,
idem,qua:ftionem iftam ab Auer. motam
efle propter fpeciem,non propter fenfatio-
nem.quia miratur ipfe,vnde habet obiectu
produccre fpiritualius efle quam fit fuurn
efle.non a medio,veI ab organo poteft efl«
jfta maior fpiritualitas in fpecie quam in
obietto-quia medium concurrit vt materia
tantum in receptionefpeciei. efreflus aute
potius infequitur agens, quani materiam.
Etideo videtur efleponendus extnnfecus
motor. & hoc non poteft negari fed non .
modo.quo Moderni ponunt. Nam intelli-
gentia ipfa fecundum Arifto. concurrit ad
omne opus mundi huius: ideo enim mun-
dum hunc oportet fuperioribus lationib»
continuum omnis virtus eius guber
efle,vt
netur inde,meteoro.primo. vnde ficut in ,
generatione animalis virtus informatiua
exiftens in fennne in virtute animati.fcilt-
cet ccdeftis corporis & intelligenti? non er
rantis.a qua gubernatur, producit animal,
ficobieftum fenfibileextra quantumque
materiale efle habeat in virtute intelligen-
tia^cuiusipfumeft quafi inftrumentum ,
producit fpeciem feniibilem habentem
fpiritualius efle quam habeat ipfa fenfus .
autem fpecie informat 9 virtute obieifi pri-
mi fit aftiu? ad fenfationis productionem.
fenfibilo
 ftiper. II. deAnima. 2I ^
fenfibite enfm fenfum agere Kacit ex men runt. Conueniunt quidem,quiavterque
te Philofoplu in librode fenfuexobiecto pcrcipitperipeciem.terciodeainma textu
cnim &
potentia pantur notitia. Ec hoc commen. i.incelligere clt ikuc fentire con
videtur velle Commentat. fecundo de ani- ueniuntetiam.quiaficutfenfus fenfilis &
ma commen trigefimofepciaiO , vbi dicit elt vnus &
ide actus fccundo de anima. tc.
animam clle caulam eftectiuani omnium commen.i 4:.fic &nitelledtus & intelligi-
motuum tam verorum quam cxiftimato- gibilisfecundum a&umert vnus idem &
rum exiftentium m animato. Et lfta etiam a<£tus.&quoad iftam fimilitudinem fen-
fenrentiaefteiufdem. i. deanimacomen. '
fus poteft dici quod fcnciac fe.licuc inrclle-
&nonhabcopro inconuenienti hoc,
149. ftus,proquantoeft vnusaclus vcriufque,
«uod ideni ficactiuum ratioucalterius. & fcilicet obiecti&poientixa<ftu operanris.
ficpalfiuumrarionepropria.vnJeficucin Diiterunc autem.quia licet fenfus percipiac
telleclus pofTIbilis eft aitiuus & pafliiius te- rccipicnd j fpecies line mateiia,non camen
fteAuer.^.deanima. commeai^-fic mia- ficut imellectus.quia intcllectus recipit fpe
ginordeipfofenfu. Etinhoc iudicio meo cies fine maceria,& fineconditionibus ma
refte dixit Alberrus, nec rectius dici potuit. terix : quia obiectum velucensin Ipecie 111-
It hoc fuit in caufa,licut mihi videcur.qua telligibili cft abftractum a materia a prc. &
reArlftote. nonpofuit exprellc motoiem fentia thaterix, &ab omnibus circun—
iftum extrinfecum rn lenfu,fed bene in in- ftantijs&appenditijsmateri.-e.feLUsaucem
tellectu. quiamoorilleconcurnt vniuer- eft de fcnfu.quia fentit cum his & nunc. &
faliinrlueniiavna cum obiecto.quod eft idco lncellcctiis eft communiter vnusfupra
caufa proxima non dilpolhiua, fed eftecti- fuam ellenciam per veruni circulum, vc di-
lia particulans refpectufpeciei fenfibihs. citur in pri mo
de anima , quod non pocef t
in inrellccuone autem, in qua fit tranlitus facere fenfus,ciim vircus organicafic&t illo
de ordine in ordinem,& fiunt potentia in modo fcifus non poceft fentire fcipfum.Ec
tellectaactuinrellc<Sa,fuicnecelIariumpo iftud eft ex mence Alexand. in paraphra-
nere iftum incellettum agcntcm quia ibi : fi de animadn capiculo de incelleftu fecii-
manifeftumerat quod produclio fpeciei dumactum.vbiformahcer iftomodo di-
intelligibilis non poterat reduci adphancaf qui idem fic
cic.Iccirco lncelledtus in aftu ,

&
ma,cum exeat ordine latitudinem fenh-
bilium.fed in fenfu , vbi manet confimihs
ordo,non vidctur aliquem motorem fepa-
ratum appropriatum ponere:fed vniuerla-
lis eius influxus furficic,ficuc eriam ln ahjs
hoc voluit dicere Comment. vt mthi
clt.Et
videtur.dum dixit,fed Anftoce tacuit mo-
cumincelleitufpecie, non immerico fcfe
incelligeredicitur.ergofefeintelligit, quia
Kocidem,quod itelligitur, fir.fpeciesenim
abiunitas a matcria intellig1f.no enim fin-
gulariterapprehendithoc, fedin fingulari
id,quod eft,efte intelligit,ficut retro dictii
ert. Nequetamencx pari ratione fenfum

torem iftum extrinfecum & pro-

in fenfu,
palauit in intellectu:quia in fenfu latet &
in intellectu manifeftum eft.Siccognoui -
lti iam quomodo fcnfuseft de virtutibus
paffiuis,& quomodo de acuuis,
cuius.&qualiter.
Trigefimaquarcacontradictio eft fuper
tex.ci.Anftote.& Commen.videntur tene
re inhoc loco quod fenfus non fentiunt fe.
feipfumfentiredixeris, licecipfc quoqus
, fpecies fenlilium rerum excipiacea de cau
uxcunque fentit,velut addi
fa,quia fentit q
tamaterixhuins enim& fingularis fun-
& relpeftu ctiofenfuseft.nonfic aucem idem fenfus
ciim rci (enlili fpccie, quauis no more ma-
terix fpecies cxcipiac: maceriales enim for-
mx fenfilesque fectis a fenfu.fccus ab iucel
leftu penficancur .& vide cxcera qux fc- ,

Sedhuius oppofitum memmi me legiile quuntur.

apud Alexand.in fuo cracta dc incellectu.
. Trigefimaquinra conrradictio eft fuper i.deaia»
capitulo quarto, vh agit de incellectu in ha
1 eodcmrex.Ariltotetcs quxric quare fen- ex. ji.
bitu,vbi inquit quod eodem modo fenfus fus nonfentiuntfe:&foluit,quia fenficiuti
feipfum fentue dicicur,quando hxc ftntir, eft in poreniia & non actu ipfum fenfibile,
5iux actu libi cadcm fiunt.nam, vt dixim?, & nihil mouctur de potencia ad actum, ni
enfus 111 actu eft ipfum fcnfili, cum &fen- lia motorc extrinfeco.& eft locus allcgat',
fus&inrellectusfbrmarurecepuonc abfq; q uod fenfusfcipfosnonfcntiunt.Sidhuiuj
materia, qux fibi propria funt participanc oppofitum niemini me legiile apod Ale»
Dicimusnos quodintellectus& lcnfusm xandrum m tiactatu de intel! ectu, cap. 4.
aiiqmbui conueniunt, & inaliquibus dirFc vbi agu quomodo incellectiu in habitu
££ ni feipfam
 M. A. Ziiru Solut. Cont.
ftipfumlntelligit. vbi exprefle dicit, quod
eodem modo fenfus feipfum fcniire dici-
tur,quando hxc fentit, qux ac"tu eadem ii-
Solutio. bi fiuncDico quod in prxfenti textu Com-
men.aliterlcgittextum,quam Grxci expo-
firores.Vultenim Ariitot.adducere ratio-
nem, per quam probat fenfum efle de vir-
tutibus paffiuis & non actiuis.Nam,fi fen-
fus cfiet de virtutibusa&iuis, cura virtutes
aftiux cx fe abfque extrinfeco motore pof-
fint cperari>fequeret*qu6d fenfus fine fen-
organo,& ideo non poteft eonuerti fiipr*
iuum organum,nec fupra fe. Secunda cau
fa,quia fenfus cognofcit fpiritualiter in- &
diget medio, puta aere.vel aqua.vt patet m
tnbusfenfibus.&ctiammedio debite di-
fpofuo,& ideo eft ratio,quare vi fus non po
teft videre colorem fui organi,& tamen co
lorem extrmfecum poteft.Tertia caufa.que,
eft veri^r inter omnes,quia id.quod fentit,
eft totum compoiitum ex virtute & orga-
no , & totum hoc concurrit vt patiens &C .

fibilib 9 poflent fentire fe,& fua organa, & quia nihil a feipfo pati poteft, icleo indigec
elementa ipfa fenfona componentia Sed . fenlibili extrinfeco Vnde dato quod ele-
.

fecundum Grxcos, dubitatio Ariftote eft, . mentafint inorgano, quia ramen orga-
quia,ii fenfus eft de virtuiibus paifiuis na . num componitur ex elementis , ficut ex
fenrire in quodam pati & mouen confiflit materiali caufa, &totum organumvna
fecundum omnes , vtdiciturinprimode cumfentiente vutute fit paflum ,omnia,
anima. te.com men. 7 j.vbi dicit fentire au qux rn organo funt concununt etiam vt
& &
tem moueri pati aliquid ponunt tuc : materia ,'non vt agens . & ideo necefle eft.

contra hoc fuppolitum ab omnibus con- quoddeducatur ad actum ab extnnfeco

ceflum infurgit ifta dubitatio cum fenfus
. moiore. Accedit,vtdicitThemiftiusinhoc
iint pa(fiui,& habent fenfibilia fccum iun- loco, quod a iun&is innexisquenulli ictus
cla:namorganaconftantexelemenris,quc eueniunt. Vnde formaexiltensin fubie-
iecundum feipfa fenfibiliafunt,autfecun- cto non alterat fubieclum , quia akeratio
dum accidentia iplis:quare igitur,ficut fen fit per conta£ium.& ideo oportet qubd al-
fus patiuntur a fenfibilibus remotis,a con- teransfitdiftincuim loco, fubiectojab &
iunctis non patiuntut? cur oculos lpfos no ipfoaltetato. Vnde Ariftote.in pvinio de
cernirnus &oculorum colores, ficutper generatione &
corruptione in tex.com. 7 i>
oculos cxtera cernimus? Et folutio Ariito. continuum quidem igitur vnumquodque,
confiitit in hoc , quod fenfbrium eft in po- &vnutr. ens nnpalfibile fimiliter autem .

tentia ad fenfibile,& non in adtu,(icut cre- & non appropinquantia . E: ilta eft ratioj, Quarethi
jnabile eft in potemia combu(tibile,& non quarc^thicafebrelabor.mtcs non fcntiiit cafebrel*
actu. quia fi actu eflet , non indigeret eo, febrem fuam , licet calof ille extraneus (it borantes
«jui eft extra,igne in actu, vt dicit, ad hoc vt quam (itcalor in ahjs fibnbus no f<.nuai
inteniior
comburatur. Et eft locus fatis arduus & dif dependentibusab humoribus, vtfunt pu- fefcbnre.
ficilisficutvides, mtantum qubd Plutar- tndx,vel afpiritibus, vt funt cphemere,
chus.vt nfert Simp!icius,vo!uit hanc dubi- quiahumor & fpiritris funt corpor.i diftin-
tationem protendereconrra Empedociem, Aa a membris fentientibus:'fed calidftas fe
& bon contra fententiam Ariftotelis , & bvisxthicxeft foimaliter& fubiectiuein
jnhancfententiam eft diuus Thomas in ipfis membris . Sed quo .id authoritatern

prxfenti loco. Etin veritate, qui tenent Alcxand.qui vidctur contradicere huic fcn
in via Atiftotelis elementa fornialiter non tentix,relpondetur <\> no cft intcnt 10 Ale-
lemanere in mixto, lfto modo habent ne- xand.dicerc quod fenfus fentiant ie,aut or-
ceflarioexponcrelocum iftum Sed iftis . ganafua:quiaalibiipfeoppofitumtenet,fi
aduerfaturSimplicius, &Themiftius, & cutcitrei veritas. fed dicitiimilitudinem
Alexand.& Ammonius, & Commenta.vn- inter intelle&um inacfu fenfu.m actu, & 1

de volunt ifta intelligi ferundum viam Ari peneshocquia, (icutintellectusinactu &

ltotelis.Sed quomodo ex hacfolutionepa- intelligibile in actu vnum funt quia vnus ,

tet rcfponiio clare ad obiectionem,difnci- & idem eft actus vtriufque : ficut in finrili
le eft videre. DicitAmmoniusinhocloco dicitur in tertio phyfic. quod vnus & idem
trescaufas. Primaeftquodfcnfusfecus fe eft actus motoris aclu mouentis mobi- , &
haber circa fenfibile , &
fecus circa intelli- lis actu moti fic etiamp*t de fenfu in acui
:

gibile fehabet intelleeuis quia intellecnis

. & fenfibili in aetu. &
#c dicunt verba eius»
ininteiligendointclligibile nonindigetor quiadicit.Similiterautem fenfus ieipfum
gano, &feipfo fuflicit, necaliquidad hoc fentire dicitur,quando hxc fentit,qu? acltx
'fcabetimpedimentum.fed fenfiis indiget fibi eadem fiunt: & non dicit 3» fenfus fit
conu;r-
 fuper II. de Anirru, 2l£
•onueriiuus fupra fuam eflentiam,aut! fu- ranquam fubiecti, &noneft fenfus com*
pra organum fuum.Vnde Auiccn. dicit in munis,nifi tanqua agentis.Sed illud, quod
C.naturalium i}> virtus imaginatma , qux decepitGregoriu,fuit,quia non potuit ima
elt fpiritualior , quam fenfus exrrmfcci, & ginari quomodo fenfatio ifta poffit eflc feri
quam fcnfus communis, non poteft imagi fusexterioris,cum lpfi fintligati.fcd, vtdi-
nari organum fuum. xi,ipfc incidit in Scyllam cupiens vitare
a.deala. Trigefimafcxtacontradietioeft incom. Charybdim, nam quomodo poteft elie fen
c6ra. ji. ji.Scribiturfenfationemexteiioris fcnfus fus communis,ciim ipfe fit prinio ligatus-?
nonpoflefieri fineprcfentiaobiecti.Huius Soluimus igiturqtiod in fomnoperreitoli
tamcnoppofitum mcminimus nos inue- gati funt fenfus lfti, &
fenfus communis,&
niflc in diftis cius (uper commento. libri pnccipueafcnfibilibus communitet occut
defomno& vigilia, vbidicit in fomnovi- rentibus:& in tah (omno 116 fiunt iftx fen-
fionem, & guftus fenfationem, vel aliquid fariones. eft&alter fomntis impeifeetus,

Solutio. huiufmodi pofle fieri. Soluitur, quod talis & in tali fiunt iftx fenfationes . &: licet fen-
fcnfatio non fenfus elt exterioris fed eft
, fus exteriores in tali fomno ligati funt re-
fcnfus communis.qui vtitur intention\bus exteriorumcommuni-
fpectu fenfibilium
pro rebus,vnde illa fenfatio non eft fine reroccurrentium ab extrinfeco, tamen re-
prxfentiaobiecti :obiectum enimprxfens fpcctualteriusfeneftrx, vt itadicam,pcr
eftfpccies in organo fcnfus exteriot is , qua quam itur ad fcnfum communem, non
apprehendit fcnfus communis, & non fen- funt ligati, &: refpedtu ilh» imitari poflunt.
fom-
fus exterior.quia fenfus exteriores in iftud fentit Auerr.ibi in litcra. Et ne videat
no funt ligati.nam fecundum Auer.in prx iftaftudio contradicendi dixifle,adducoi
ditto tractatu fomnus eft ligamentum fen verbaeiusfornuliter.inquir. quomodo au
fcum exteriorum.F.tiftaeftfolutioGrego- teai accidit qubd homo mfomno videt,
nj Artminenfis in prinio fententiarum. 5. quod fentiat per qu inque fcnfus abfque eo,
diftin.primi,qu.Tft.primaarti.i.in(blutio- quod lbi fit aliquod fenfibile extrinfccum.
ncfecundx expeoenrix Aureoli. dicit & & fbluit dicens Hoc accidit per contrariiz
.

iftam folutionem elle de menteComenta. motu ei.qui fit in vigilia.in vigilia.n.fenfi-

prxdicto loco. Miror maxime de tan to do
ctorequomodoplerunque allegat tot, &
tantas Commen,authontates, quas aut no
intelligit, autfingit fe non intelligere. ipfe
dicitinpiimisfenfationesiftas non pofle
fieri a fenlibus exterioribus,quia fenfus cx-
teriores funt ligati& allegat Comen. ibi.
: munem,&fenfus communis mouebitVir-
fcd contra fenfus communis etiam in fom
no ligatus eft:& ligamentum non attribui-
tur fenfibus exterioribus, nifi propter liga-
mentum prius exiltei e in fenfu communi.
nam,vt dicit Philofophus,fomnus elt pafTio
primi fenfitiui-.primum autem fenfitiuum
appellat fenfum communem. Dicamus
igitur pro nobis & pro ipfo q, fenfationes
ctupliciterfiunt.quandoque per lineam re-
c"tam:& ifta inripit a fenfibilibns extrinfe-
cis, &
terminatur ad virtuteni rememora-
tmam.alia eft per lineam reHexam tctro
gradam:& ifta incipit .1 virtute
tiua,& tcnninatur ad fenfus cxteriores. In
fomno autem poteft hcii retrograda fcnfa-
tio.nam virtus imaginatiua pcr lntentionc,
quanirccepitabobiectoextrinfeco vel a
virtute remcmoratiua , mouebit fenfum
communcm,etfcnfuscommunis mouebit
fcnfum particularem & fic fit talis fenfa-
, cit,
tio.vndc ifta fcnfatio eft fcnfus particularu
bilia extnnfcca mouent fcnfus,& ienfus cd
munis moucnt virtutem imaginatiuam:in
fomno autem quando virtus imaginatiua
imaginata fiicrit intentioncm , quam ac-
cepit ab extrinfeco , aut ex virtute rememo
ratiua,reuertetur & mouebit fenfum com-
tutem particularcm:& fic accidit quod ho
mo coprehendit fenfiblia,licet nonfint ex-
trinfecus, quiaintentioneseorum funt in
inltrumentis fenfuum . hxc illx fbrmali-
ter. Vidc etiam pro hoc ipfum tettio colli-
getcapit. 38.
Trigelimafeptima contradictio eft in c8 *•& a ^*«
men 60. DicitC6ment.cjjmeIiuseftq-di- com.60.
uerfitasformxfitcaufadiuerfitatis mate-
rix, quam econtra. Sed huius oppofitum
habctur ab ipfo octauo phyfico. commen.
& 4<.'vbiexdiuerfitate materix probat di-
rememota- uerfitatcm formarum. Soluitur. diuerfitas Soluo*
marerix eft caufa diuer(itatisformx:fed
diuerfitasmaterix efl fignum diuerfitaris
formx.non caufa. Ratio igitur quam facit
, figno,non a caula.
S.phyfi. 4^.eft a
Trigefimaoctaua contradictio eft fuper i.deaf*.
tex. 61. Ariftotelesdefiniensfcnfitiuumdi tex.61.
eflcrak- poteftate, qualc fenfibileeft
iam actti. & fubdit , qubd patitur non
£ £ ui jf innlr

M.A.Zim
fimfle ens,paflum autem affimilatum eft.
videtur igi tur fenfibile in pnncipio efle con
trarium fenhtiuo,& in hne fiinile. Ex hoc
igiturfequiturfenfacionem efle alterano-
nemincontrarietatefundatam. Huiusta-
menoppolitum Ariftote. fupra iam dixe-
ratm tex.commen.f7.vbidiftinxic ipfum
pati & alteran.aflerens aliud efle cortuptio
nem quandam.aliud autem falutem poti 9 . animaintex.6z..vbi mquit quod fenfum
& ita nnaliter conrludebat,quod alterario,
qua fecunda potentia deducitur ad actum,
fccundo genere alterationis.lic qua-
elt ex
dofciensin habituexitadaftum coofyde
randi: &
fimihterquando fenfus exit in
Solutla aftum fentiendi.Soluitur.vtdicit Ariftote.
quia non habemus propria nomina, quib 9
nominarepoflumus huiufmodi intentio-
nes faftas a fenfibilibus in fenfus, oportuit
vtinominibus iftis tanquam proprijs, fct-
licet ipfo pari &
alterari-Sed aduerte quod
in alteratione proprie fumpra, qua: eft cor
ruptio quxdam, talis eft inter terminos co
trarios:hcut eft in vero motu,qui eft de co
trano rn contrarium . Sed huiufmodi con-
tiarietas non inuenitur in feniitiuo , quia
non mutatur de forma contraria in forma
contrariam :nec fic aflimilatur fenfibili vt
fiat eius materia.ex hoc enim,quod fenfiti
uum vifus mouetur a colore, non albefcit,
neque nigrefcit,ficut iam fit in alteratione
vera , vbi pafliim eft matetia agentis ,fed
folum fbrmam eius recipit : hoc enim eft
vniufcuiufquefenfus proprium fufcepti- , anima.in tex.commen. 59. quod qualiter
uum efle fpecierum fine materia.& propte
rea neque pati,nec alterari proprie dicitur.
Sed iftudeftaliud alterationisgenus,quod
in perfeftionem definit,pro quanto ifta re-
ceptio eft folius formas,qu:e tandem tcrmi
narur m iuditium & cognitionem. quem-
admodum enim dicim» ceram excipere fi
gillum,& imaginem auream , non tamen
quarenus aurea elt,cera enim fine auro,aut
aerelymbolum excipir,vtdicit lucidifftm 9
Themiftius Et fubdit quod nulla materia
. efttale, qualeeftillud.
de forma fibi accidente ha:renreque iudi-
, fequitur ex his,qux fcribuntur infra ab eo-
cium ferre poteft,quoniani materia fuapte
ingenio incipiens brutairrationabilisque
effcratio vero tum de ali js iudicat.tum ra-
tione &
forma lationem formam appre & ftum eft autem ijj feniibile aclu.quod mo-
hendit:fenfus vero fpecies , &
rario ea eft,
qua: fedem tn primo inittumento fentien-
Qtiar ethi di habet.Et hinc fcire poteris propter quam
«us febre caufam ethicus non fentiat febreni fuam,
liiam non q u a febrilis ille ca!or realiter eft ,
' mate- & receptio
fenriat. naliterin membris.& ideo mcmbia, ciim
fin t caloris lliius materia , non pofliint de
*
.
,
Solut.Cont.
illo afferre iudicium , fed bene de calorr
quod elt in humonbus,aut fpiritibus iudi-
care poterunt , quia ab lllis poflunt decidi
fpecies fine mate ria in organo tactus.fcd i
propnocalorenihilpatitur,ficutcombufti
bile a feipfo non comburitur.vt diat Arift;
in fecundo de anima.in tex. commen. t.
f
Ethocpulchre norauitThemift. in. i_de
propriepati &
alteraria fenfihbus , cum
patet quod.fi vifus exalbuit, alba non per-
cipit,fi manus recaluit.calida non fentit:(i
palatum indulcuit,dulcia non dignofcit,
auresftrepitufamiharem obaudiunt. Ad
formam igitur contradic~faonis dic quod in
altetatione & paffione vera paflum muta-
tur de habitu contrano in habitum contra»
rium.&paflum lir materia agentis fed in .
alteratione perfectiua. qualts eft fenfitiut,
non eft de contrario habitu in contrarium
nec id,quod paritur fic mareria fotnu age
tis,fed folum definu in iudicium cogni &
tionem mediante receptione fohus form.t
circufcripta materia. forma enim fola fen-
fibilis eft, qu£ fenfonumpercutit. Solum
igitur hic eft falus.quia fenlitiuii , antequa
priuatut a fenfibih,non habet formam fe-
cundum quam fit affimilatio,fed facta paf
fione habet.vnde ex non formato ht forma
tum,&exnon cognofcente in aclufit co-
gnofcens. fenfibihaenim extra acnua funt
huius operationis.vt dicit Ariftote.in. z.de
fit intelhgendum fuperius declarauimus.
non valet autem quod ii feniitiuuni ante
,
pati non elt fimile, igitur eft contraiium
q ia negatio arErmationem non mfert
Vel dic quod eft priuatiua contrarietas, ex
quoexiftens finnli fit finulis.fed non poli-
uua.ficut elt in vera.
Trigefimanona contradi. eft fuper eode i.de af«,
tex.Anlto.inquit q> fenfitiuum elt tale in tcx.61.
potenria,quale elt fenubile attu,& paflum
Sedhuiusoppofitii
m
dem tex.commen. 1 11. vbi dicirur quod
propnum eft vniufcuiufque fenfus fulcepri
uum efle ipecierum fine materia. Manite-
uet fenfum,eft forma in materia fed fen- ,
fus,feu fenfitniii nunqua adtu vbi pafliim
,
fuerit,habebit forma fenfibilis in materiali
& naturali efle.Er tiic iterii conceflb q,ifta
fit fecundum fpeciem.rcftat quo-
modo fit fafta afflmilatio inter fenhbile
habens efle materiale , & ipfum fcnfum.
Soluitur,
 , .
fiiper II.
Solurio. SoIuitur,vt tradit Arifto.in tex.comen. 57.
extractiopotenuxlecundx ad actum le-
cudumfitabeoquodeftactu^&fimilific,
ficut potencia ad adtum. non c(t cnim ne-
cefle vt pafluvn affimiletur agenti in natu-
U,autinforma,aut|inmodo ctlcndi fim-
pliciter.non in natura, alioquir. ccclum no
pofletagere ini(tainfeiiora,quxiunt di-
irantis naturx-.nec in fbrma.alioquin Sol
non pofletgencraie homincmmcc in mo-
do eflendi,licut eft in cafu noftro . fed vt
frfibitetiamCom.ii.meta.c.iS.iftafimili
tudo debet efle talis.qualis eft inter poten-
tiam&actum, potentiaeniniellordo & fe.velper fe,vel concurrentc exttinfeto mo-
habitudoadactum. quotiens igiturcurcit
inter agcns & paflum talis proportio.vt ta-
lefitpaflum inpoteitia.quapatipoliitab
agetcqualis eft in adu agens,vt poflit age-
ie,tunc femper prouenire potelt aclio , nili
aliquidimpediat. Ethoc prxcipue etiam
verificatur in cafu noftro, vt allegatum efl
exmente Philofophi.licetigitur fenlibile
cxtra habeat cfle materiale , &fenfus reci-
{)iat fecundum eflefpirituale,eittamen ta nem rerum fcn fibilium, non pcr ipfas re§
k proportio.vt fenfus a fenfrbili fic pati pof fenfibiles.Et,fi non,tunc cfle coloris in vifu
fu.licut feniibilepotett agere. Vttum aute
propna adiquate , an etii
fcnfibile virtute
concurr£ccextrin(eco motore caufet iltud
efle fpiruuale.dubitatioardua eft, & mota
per Auer.in commen. 6o.qui indiget per-
fcrutatione feparata , de qua nfra dicam.
i corpore colorato non eit comprehenfio.
Sic igitur intelligere potuifti, qualis fimili-
tudocurrit inter fenlibile & fenlitiuum,
quia eft talis, qualis eft inter potentiam & fenticns eft ilIud,quod cft in potentia.ficut
aftum.Sed,quu intellectus atihuc no quie-
fcit,dicamus,altiusquxdam repetentes, q,
fbrma rcrum fenfibilium habet duplex ef-
le,naturale,& extr.ineum,naturalein mate
ria,extraneum vero in medio,vel animam
ficut fcribit Commen.in. i.de auiina in co
men. 9 7.Et,quia anima eft primo diucrfa i
matena,elt alter modus receptionis ammas
& alter materii.vc fcribit Comment. ;. dc
anima. commen.c.tnprincipio. Sicenim
anima quodammoclo dicitur efle omnia
quia i) fenfum eft omnia fenfibilia,& per-
intelleitumeltomnia intelligibilia. j.de
anima.tex.com men. 57. vndc Commenra.
inlibrodc(lru£tiodefhucl:io.dilbuta. 3. in
folu.iS.dubij.dicit.q, quxlibctrorma ha-
bet efle duobus modis, vidclicet eflc intel-
ligibilcqiundo compfhendit (eparatum
a matena ab intelle£ru,& efie fenlibilc, vi-
delicetid,quodhabciactua!iter in mate-
rixverbi graiia lapii fbrruam habet mate-
mlcmcxtraacturr.,&alianirbunam,qiix
deAnima. 217
eft intelle&io,& comprehenfio facea in ani
ma,prout anima rationalis capit cam fepa-
rat.im.quia lgitur forma qiixlibct,dicu,ha-
bet duplcx cllc in anima,& extra animam
ex fotmis lcnlibilibus iftis,ficut matenaeft
in potentia ad talem fbrmam in cflc natu-
rali.fic anima cft in potentia ad eande fbr-
mam in efle fpuituali,q uia lapis non eft in
anima.fedformalapidis, vt dicitin tertit»
de anima.&, li cut agens tranfmutans ma-
teria mcfie naturali , allimilat fibi pallimi
in tali eflclic fenlibile mouens fenfum in
efle fpirituali alTinnlat fibi ipfum in tali cf
tore.Et adhocanimaduertens Philolbph»
in. r.deanima.in tex.commcn . 1 j S. dicit
q, vidensquodammodo coloratum cft:fen
lonum cnim vnumquodque fufceptiuum
cft fpecierum fine mateua. Vides igitur cla
re quomodo feniitiuum fit fimilc, vbi paf-
hoc eft quod Com-
ftim eft a fenfibili.Et ,
menta.notatincommen. 61. vbiinquittjj
fentiensinnatumeftperfici per intentio-
&iucorporeefletidem. Et,(iitaeflet,tunc
efle eius m
vifu no eflet comprehenfio. vbt
patet hanc efle difFerentiam inter cfle colo
ris m vifu,& efle ciufdcm in corporccolo-
r.ito.quia m
vifu eft comprehenlio , fcd in
Etproptereainquit Commen.tj, Arift.ani-
madueitensadhanc difrerentum dixitcj,
fenfatum eit in perfecrione.& non dixit cj,
eft in potentia fenfatum:quoniam,(i ita ef-
fet,idem eflet cfle colorisin vifu&in fua
materia.ex quo patet colorem in vifu non
eflcficut forma in materia.fed ficut cogni
tum in cognofcente.
Quadregelima conrradi. eftfupcr eodc i.deaf*.
tex.Arilto.dicitq>fen(itiuum patitur non tex.6u
fimile exiftens,pallum autem alfimilatum
eft.Sedexhocfequitur,vt fenfatio riai in
tempoicquod tamcn eftfalfuni. eft enim
fubica mutatio,& ni talibus non ditrert he
ri a raeto eflcnec pati a paflb elicvt dcni6-
ftiatur m. (f.phyfi.aufcultationis. Soluitur. Solutio
intelligiturifto modogj fenutiuum ante
receptionem fpeciei afenfibili non eft affi-
nuLttim il!i,fedpoft rcceptionem fic .n. .
animaeltomnia fmrccej'tionem,& limi-
litudmem.vt dicit Conifmnt.i. in tcrtio de
.uiiroa.i.pcrreceptionem ilmilinidinum.
Quadragcfimaprima conttadi.eft iaco. *-deafa.
c ^- • -•
«Si.ScniIbilc non agit iu foifum, nni quan-
doeft
 MA.Zim.
do contrarium.Oppofitum fccundo de
eft
SoltltiO. anim.i. ^7.Soluitur fecundo de anima. 5 7.
tex.diftinguitur dc duplici alteratione, per-
fectiua, &corruptiua. licetigiturinfenfa.
tionenonfitveracontrarietas ad agendii
aftione corruptiua,eft tamen aliqualis, ta-
lis qualis requincur inter mouens moru, & fortior,quiimpediat, reducitur adillam.
&aherans & aheratum alteratione perfe-
ctiua. vide ibi,&ime!liges.
l.deaTa. Quadregehmafecunda contradi. eft in
tcx. 6j. defcnbens fenfibile pro-
tex. 63. Ariftote.
prium inquit Dico autem fenfibile pro-
. quodvirtusnon fit diftracta,quiaadalia
prium,quod non contingir altero fenfu lcn
tin,& circa quod non contingit decipi.Cir
ca autem hanc fecundam conditionem eft
contradi&io.quia Commentator dicit hoc
cfle verum in maiori parte,fed no expreffit
in quibus cafibus eft verus>& m
quibus no.
Thennitius aucem volenshoc fpecificare
in fecundo de anima cap. vigefimoprimo.
fuper expoficione prcfentis !oci affignat cres
conditiones,videlicecquod organum ficin
colume,quod non fit perturbatum mediu,
& quod (icdebita diltantia.& ctim hac glo
fa omnes fere Lacini inrerpretancur locum
iftum.Nos atir inuenimus Alexan. in para-
phrafi de anima in capiculo .11. vbi decla-
rat,qua: funt fen(ibiliaperfe,&.qua: pcrac-
cidens,quodaffignatquandoque.inquic.n.
Inproprijsauce fenllbilibus (enfus potifli-
mc veri func,vbi fcnlibus ca feruancur
(a,quibi's cum fenfilia lufcipi naca func.
Quorum primum, atque prxcipuum eft,
vti fecundum nacuiam valencia & fana fen
foria finc.Deinceps vero rei fenfibilis ficus.
nequeenini tes tetropofiras vifus cernere
poteft.Tertioloco.-equabilisinteruallime-
fura neceflaria eft. np enim ex omni Ipatio
fenforia res fenlibiles excipere poilunt.Prq
terhic autem opus eft medio quo inter- ,
cedente ad fenforiorum niinifteria rom-
moda,& apca fenfibilium fufcepcio prabea
tur.nequeenim vi!iofieripoteft,nificollu-
niinato perfpicuo.Poftremo nihil oportet,
quodfenfum incerpellat & turbet neque . verbis infra in eodem co. videtur oppofitu
enimauclirepoflumus,cumfoni vchemen
liotesobftrepunt.&fenfuminturbant.Aut
igitur Themiftius eft diminutus auc Ale- , eius verificaturcle vifibilibus qux viden-
xand.fupctfluit. Dicinius quod Alexan-
driThemiftiusdiciturabbreuiator, vtno-
tat Commenta.duodccimo metaphy.com
roento fecundo,& ldeo dua: ilke conditio-
nes expreflx per Alexand.redutuntur vir
tualiter continentur in illis cribus expreffis
perThemift.nam debita diftantia fenfilis
ad fenfum prjcfupponit etiam debitum fi-
Solut.Cont.
tum,& includit illum,qu?a non dicitur fefl
fibile efle in debita diftantia quando non :
eftin fim conuenienci ad hocvt fentia-
tur. fenfile etiam dicitur in refpectu ad
fenfuni, cuius eft inuiratiuum. Simih-
ter vltima conditio.vt non fu aliquis mot?
videhcetquod medium non fitperturba-
tum &ideo quod Alexan.pluribusexpref-
fit,Them. paucis perftrinxic Quod fi dicat*
vltra iltas coditiones requiri alia, videlicet
fortiterincenci delata fub oculis non vide-
mus,ndicic Philofophus in libro deme-
mo.& remini Dic q, concinecur in pti ma
.
illa codicior.e Themiftij.quia in diftra&io-
ne mencis ad ahiora reuocatur fenfus com
munis,& fpiritus adinceriora, vt notac C6-
menta.in commentofuper librojdefomno
& vigilia. & f m Alexand. reducicur ad po-
ftrtmrt condicionem adduilam per ipfum,
quiamocus maiores lmpediunt minores.
& ideo,quando virtuces mcerictes vigoran-
curin ftiis actibus, extenores debilicancur,
&econcra. •
Quadragefimatercia concradi. eft in co. i-deaia.
<5s;.Dicic Comen. q, fenfibiliacommunia coru.tJc.
func propria fenfui communi.Huius oppo-
ficum patecinfiac6men.i}3.vbi|diciturcj>
nonfuncpropriaalicuifenfui. Soluicur.per
Solutio
illiE- fenfum communem non mtellexithicvir
unemaliquam diftindtam abalijsfenfib',
ficut imponir fibi fanctus Doctorhic: fed
inaHexiiLomiinitateni fenfuum, quiafen
fibiliacomuiJtapoflur.tfentui a pluribus,
quam ab vnofenfu.& ideo dixit quod funt
propria fenfui communi.Et cu videThemi
ftium in. z.de anima fupcr.ij 3. Et fic argu-
menta Sancti doctot is tuilla . & fic etia pa-
tct nulla iit contradi&io.
<j,
, Quadragefimaquarta contradiftio eft fn l '^ e *T*»
com.7i.Dicit cpcolot vniufcuiufque vifi- com.72.
bilisvidetur in luce.liue illud vifibile videa
cur in obfcuro.fiue videarur in luce. Scd ex
1
iftius fequi.quia ibihabetqi colornon eft .
So "»a«.
vtfibilis.nifi mediante luce.Soluitur.dictii
,
tur in obfcuro,& in medioilluminato fi- :
cut funt noitijucx & quxrcus putrefacta,
,
.-
qux & die & nofte videri pofliint tfi rone .
aherius videncur in dic, &
rationc aherii»
& videnrur in nocte,na in nocts videntur me
rito1ucis,indiemeritocoloris,&non me-
rito lucis fubiectiue exiftetis in vifibili,quia
lumen matus obfuicat. minus.cumhoc ta-
mcn
 fuper II. deAnima. 218
fnen ftarg, tali.i videantur vc colorata in
, moapparecquodnielius diftinguit ditFe-
medioa&ulurido.&medianteluceconti- qurim cxtera
rentias fenlibilium olfadtus
,

nentis.Et licpropofitiueftvniueifalkerve- animalia. Soluiturperdoctnnam Arilto- Solutiou

ra, g,omnis colorin quolibet vilibilicxi-
itens non videtur,nifi niediamc lucc.
Quadragcfimaquinia contradi.cftin eo
dcni c6. C6. habetq, color r.on cit vilibile
nifi mediante luce. Oppofitu. i.de anima.
co. Sj.vbi habcfq, color non elt vilibilis p
Solutio.
aliquam form» fibi contingcntcm , fed
vifibihs per fe.Soluif. vifibilis eft color
dianteluccquantum adactum immuran-
di diaphanti,& organtl fcnfus mediante lu
ce,lux igitur elt diaphani difpofitio pro for
mis colorum recipiendis pro vifu. no.n. &
colorcs m
obfcuro videri pofiiint, licet fint
aftu colores ctiam in obfcuto exiltentes. vi
iibilitas igitur competit coloi i per fe in fe-
cundo modo:quiarorma colons eitcaufa
vilibilitatis eius. Sic igitur patet contradi-
itionis fedatio,fi rcftc vides.
i.de a a.
i
telis inquintodegeucrationeanimalium
capitulo fccundo. Nam acute videte , au-
dire.& olfaccre bifariam dicitur , aut quia
diftinftc percipicndo dirYcrentias iftorum
fenfibilium,aut procul , &
a remotis attin-
gendo ipla. prinium prouenit ex fyncerita-
ell te &
tempcramcntoorgani quia cotn-
. &
me- plexiohumana eft magis tempcratajalijs
complexionibusbrutorum, licomnesfen-
fus hominis funt pcrfecliores alijs. vnde dt
ftiniftius percipit omnes dirterentias fenfi-
bilium, quam faciant cxtera. fed percipere
a remotis obieftumprouenitex ficuorga--
ni vnde qui habent oculos profundos ,
. &
palpebras grofias a remotis infpiciunt , illt
autem qui habcnt oculos eminentes , non
poflunrad longam diftantiam. ficanima-
liamultaprocul olfaciunt ex fitu organi.

Qnadragefimafcxta «ontradi. cft in co. vnde catelli Laconici, qui habcnt porre&as
com.76 9.Quiahi.7 6.dicit tymediumm
7<>.&'.7 nares, eminus olfaciunt. homo igitur lri
&-79- fonoeftaer,nonaqua:fed in 7 9-dicitoppo hocaquampluribus animalibus vincitur.
Solutio. iitum Soluirur. in aqua non fit fonus rea-
. fednonvincicurindiftincteiudicandodif-
litcr,ficut iit in aere, fcd folii fpiritualiter. ferentias fenfibiliumEthoc etiam face-
.

&ficetiam intelligitur dicftum cius inco. turCommentator in libro de fenfu fen- &
t.dc au. Si.mfia.
in pnn.commen. fi . dicit cnimquod apparet quodhomo,

com. S4 Quadragcfimafeptima contradi. eft in meliusdiftinguit differcncias fcnfibilium

4.D1CU Comen.aerem m aurc (emper
co. S
moueii,&tamen in S?.dixitipfumquie-
Solucio.
fccre Soluitur m eodcm. S 4quia motus
. odoresa remotis.Hocetiam innuiin pra>
aerisexiftentisinauteeft mottis piopnus:
fed motus in aetc c\traneo,& non otgani-
co clt motus cxtraneus cum hoc igicuv cj>
. Qumquagefima eonttadiftio eft in com l-de afa»
talis aer organiCniouefnioru ptopno.iiat
ipfutn quiefcere quicce oppolita
traneo. lic foluicur, vcvidcs,inftantia.ii r ut
ctia ignis in fphaera propria potelt dici
tus,& quiefccns diuerfimode.
Qiiadragefimaoctauacontradift.
l.de aTa.
«6.9 1. conimcn.9i.Diciturcj>nonhauerepuimo-
ncm fit caufa remoca non rcfpirandi»Et ta
men pt imo pofter. dicitut q, eft caufa pro-
Selurio.
pinqua.Soluitui .dictum cius in polteriori-
bus habct vcritatcm refpcftiue.non abfolu
te:quianon haberepulmonem cftcaufa ,p
pinqua rcfpedtu non animalis.tamcn fim-
plicirerpropinquanon eft.
LdeaTa. . Quadragefimanona contradi.
ex.91. 9i.Ariftotc!cs, &Commenta.
cere.quod ditterentix odorum male,& cti
difricultateapprchenduncur ab hominc.
prauc cnim odorat homo. Ex aducrfb au-
tem fcribit Auerro. incommento libri de
Scnfu & fcnfi.in capitulo quinto.quodho-
olfadus, quam cxtera animalia , tamen &
nnilta aninialia comprehendunt rbruus
fenci commcncononanteliniofecundo pro
pc fincm.
mento,& in proccmio mct.iphyficorum. COIU94.»
motui e.v- Nam hic vulecur fenfus taiftus prxccdere
alios fcnfus, & per confcquens vifus:ibi vc-
mo- rovifusalijs prxreicur fenhbus. Soluitur. SolutiO.
priora gencrationcvia neifeclionis pofte-
eft in riora funt, lic dicanus prioritatem taitus
adaliosfenfus efle prioritatcmfect-ndum
fubicctum&matcriam, fcdpriorit.ts vifus
adtactum eftprioritasfbrma: & finis.Ec
hoc etiam confirmat Commenta.in fecua
do deanimaconimento fcptuagefimofe-
ptimo, vbidicit quod Ariftotclcs videtux
ordinare confyderationem dc virtutibus
fenfus fecundum nobilitatem , non autem
eftin tex. fccundum naturam. prius enim cgit de vi-
videntut di fu,quam dc alijs. fcd Auicen. lcxto natura-
lium ordinauit talcm confydcrationem fe-
cundum natutam-.quia prius egit de taftu,
quamdealijs. Prohoc vide fecundo do
gcncratione & corruptionc textu comnicn
ti feptimi.
Qtjinqu*-
 : .

M.A.Zim. Solut.Cont.
i. dc aia. Quinquagefimaprima contradeft in co. tum.Vide Conciliatoremdifrereniia 41. .

com.97. 97-Dicitut q, raritasignis eit maxima.Op in. j.dicendorum J

c e hac materia. quia qh

polkum.4. phyli. 72- vbi dicit q, crefcit in dicit Come. caro eft organum taclus.in
cj,

So!':tio. infinicum. Soluicur.

eftmaximafm natu telligitur de carne coidis,quia in corde t"m
rartHfroutconfequitur formam exiftente Philofophum eft radix iftius fenfus , & or-
in niateria. terminatio enim eft a forma ganum.quando dicit q, eft medtum,loqu i
fed prouc m
materia abfolute eft, in infini- turde aliacarne. Ahj per carnem inceili-
tum tendit,ain) intinuudo fit a materia.3. gunc carnem neruofam efle radtus inltru-
phyfico. 60. mentum,& ponunt neruos eflc partiale in
a de a'a. Quinquageflmafecunda contradi.eftin itt umentum tadtus,licuc ipfemet Concilia

«Jm.jS. C0.9S.&.101 Quu hic dicit q, omnes fen-

.
torcen-c. Echuicopinioni fauercvidetut
fus indigent medio etiam guitus,& tadtus. C6m. 1. de anima.co.ir 8. vbi dicic q, cem-
tamendeguftu & tattu oppofitumappa- pore Ariito.quofcripficlibrumdeanima-
Soluiio. ret in co 1 oi.Soluitur.ibi negac requin me
. libus,non ernt noti nerui,fed poft per ana-
dium excrinfecum.& hoc per fe:nam in fen tomiamapparuit. illudenim. quodfciuit
fu tactus,& guitus non concutrit medium Ariltote.ratione fciutc poftpcrfenfum.ni
extrinfecum per fe,fed per accidens. vide vultcj, Philofophtisperillud.quodeitinc»
pro hoc co.ii 5. fecundi deanima . Et ideo C3inem,incelligat neruum:& tale eft orga-
Com.in princi.co.ncJ.fecundi deanimadi num tactus parttale.& ifta eft via Auerr.fi-
citcj,aer& aquain tahbus fenfibus funt ne dubio.Sed falua reuerecia Auer. eius po Digrcf-
media,fi debent dici media.ex hoc enim ap ficio non videcur efle de mcencione Arifto. fio
contra
paret q5 illa non funt vere media , fed funt Nam dtcere,quando Arifto. compofuit li- Auerr. dc
media per accidens,vt ipfe deciarauit in co. btum departibusanimalium, in quo ex- inilrofeti
nj.Eceodem modofoluitur concradidtio prefle ponit organum ta&us in corde efle; fus taitus.
iudicis eius fuper co.libro de fenfu & fenfi. iicuteltviderein.z.ltb. cap.io.& inlib. de
vbi dicit q, fenfus, ractus, & guftus.non in- fenfu & fenfi.q, tuncnon fuerunt cogniti
digencmedio.&tamenin hoc.98. dicirq, fibi,nerui,quta fcientia iedttonis erat cunc
indtg m medio.Soluitur.ibi negat cales fen ignoca,iftud in vericate efle vldetur vnum
fus indigere medio extrinfeco iu ratione magnum mendacium Nam Philofophut
.

perfe,&verimedij:hicconcedit eos indi- plerunque de neiuis loqui videtur in libro

gere vero & per fe medio intrinfeco. fenfi-
bile enim pofitum fupra fenfum non cau-
fatlenfationem,fni Ariito.quicquid dicat
Auicen.in hoc.
xdeaTa. Quinquagefimatertia contrad.eft in co.
c>. sco. 1 o o. Dicit cj, amplitudo venarum viarii
anhelicus eit proprer neceffitatem , non
SoluttO. P ro P c ei melius.Oppoficum in fimilt fcribi
cur.in.z..phyii.8z.&.S8. conrra Antiquos.
Pondeta,quia non afTerciue,fed dubitaciue
loquirur,&cogita.
i.dc aia. Quinquagelimaquartacontradict.eft in
co.ioS. co.i oS.Dicit graue &
leue efle fubftantias,
&. f.meta. 1 R.dicic <], funt quancicates,&. 1.
cceli.i 7.dicit cj, func fubftatiar.etiam in. i.
degene.&cor.&.7.phy.i..&.j..departibus
ammalium.cap.i. habecurcj, funt qualica-
tes. Vide qux fcripfi fupcr. 7.phyfi.inc6.n.
Solutio. Et,fi vis curiofins videre, vide Conctliatore
indifTerentia.4Z.inceniodicendotum,
t.dcaTa. ^Quinquagcfimaquintacontradict.ettin
c5.n6. ce u6 Dicitcarnem eflemedium,&non
- -
inftrumentum ractus. Sed in
fuper libro de fenfu& fenfi. & in fecundo
colhgcc capit. de iuuamencis carnis, & in
capim. de iuuamenco uctus.dicit oppofi-
illo,iicuc in ca. S.vbi agit de carne,& de hij,
qux vicc catnis habent'.& in libro de hifto
rijsanimaliumplerunque de neruofacar»
ne meminic, vc in. $.cap. c.Nec eft verifimi-
le cj, cancus Philofopluis, qui fuic folerciffi-
& mus naturx rimator.librum lllti fine ana-
& tomia confcnberet.quomodo enim de coc
dis ventricnlisjdeq; alijs minutiffimis me-
bris confcriplifleticafo!ercer,nifi propri|s
oculis vidillet fingulaJNctuiautenonfunt
adeo mintuillima corpora , quod pro-
pter fui parmtatem non poffinc videri
Prxcerea fenrentia Philoibphi fuitfenfum
tactus medietatem contrarietatum obtine
re.Et ideo dicit in.z.de anima in tex. com.
1 plancx non fentiunt,quia non habent
2.4.
mediecatcm.funtenim complexionis mul-
tum tetreftris.&. 5. deanima.tex.com. 66.
aitPhilofophus.omnium enim tangibiliti
la&us eft,(Icut medietas &
ftifceptiuus ka
fus.non folum quxcunque difterencix ter-
rxfunc,fed ca!idi&frigtdi,&aliorum om
commento nium cangipoffibilium.&propterhocoffi-
bus &capillis, &
huiufmodipattibusnoa
fentimus.quia terrxfunt.&plantx etiam
ob hoc neque fcnfum vnum habent, quia
terica

fuper II. de Anima.
tttrtx funr .. Argoitur ergo fic. nerui funt
terreftris complcxionis.ficut omnes Medi-
ci,& Philofophi teftantur. crgo talibus n6
fentimus.patct confequcntia,quia mauen
tecaula,manetefrcctus.quoergo Auer.ex-
ponitq>illud,qjefto!gununi taduseft il-
lud,quod eft intus:& pcr illod quod eft in-
tuscxponitneruunrcumnullo modo ner-
uo fcnciamus? C6firni.uur authoritate I'hi
lofophi,quxnon recipic glofami. deani-
ma.79.tex.fcribit enim ibi Philofophus,
«juxctiqueenim infunt in anim.ilium cor-
poribus fimpliciccr tcrrx,vt ofla,nerui,pi-
li,nihil fentire vidcntur. quare diccndum
cft illud.quod intus cft,efle organum fen-
fationis-.Sc tale eft ipfum cor lila eft veri -
. aqua,& inaunbus,appo(ito cornu,fentituc
tas.& ita Simp1icius,& Antiqui expofuerur
lorum illuni.Et in hoc nolo cum Auer.efle
quia.vt mihi videtur,in hoc quxfiio dimi-
fu prxcoptorem fuum &
imitatus eft po-
, pofitotes, non rationeorgani, fed tationo
ti«s Medicos.Nam,ficut fcribit Philofoph'
i-xtliico.cap.7.prodeien(ioneveritatisetia
!>ropriaimpugnare oportere.prcfertim Thi
ofophos,magis exiftimandum eft.na cum
«mboamici fint,pium eltveritatem inho
nore preferrc.Excufarc ipfum pofliim.de cr
rore defendere non poflum.nam litera fua
in.i.deanima non loquiturdcncruis, fcd
deoffibus folum. Similiterfcrmo Medico-
runuin quibus ctiam vcrfabatur fecerunt , nis.vnde ,pportio cuiuflibet fenfus
ipfum a veritate deuiarc. Hxc notauimus
hicproptererrorem communem impone-
tium Ariililhid , quod ncgat cxprede . & & proporrio ad alia elementa prxter
iitud non prouenit,uifi quia vident cxpoii-
tores,&dctex.nihil.
Quiiiquagefimafexta rontradi. eft in co.
119. dtcit 0, demonftratio illa Philofophi
fundatur iupcr propofitiones-.quarum vna
clt,q> omnc, quod 'entit animal, aut fcntic
ipfum per contactum,aut mcdianie corpo
re extrarieo.il ifta di liuncta datur per oppo
fita,fequituraliquam fenfationem finccon
tactu fieri: cuiusoppcfitum patet.7. phvli.
tex.com. 1 l.vbi habetur q> omnis alteratio
perfectiua fit pcr comactum li non datur . cognofuturncgationecontinui.Sedhoc vi
peroppo(ita,noneftdiliunctiua ,pctBoc-
tium in libro diuifionum.Soluittir.per con
ta-tum mediuni intrancum.&
iiucllexit
ficfenfuscftqi omnis fenfatio,aur fitpcr
medium intrinfecum,autpci medium ex-
trinfccii.Et ifta benc opponuntsficut vides.
..de au. Quinquagcfimafeptima contradi. cftin
EX, IjO. tex.i 50 . Dicit Ariftote.aercm eflc auciitus,
aquaverovifus.igncautaut nul!i9,autom
nibus communcm.quianihil fine calore
fenfitiuum eftScdhuius oppofuum habc-
.
2 r
9
tur ab Auer.in. j.colliget.cap. ;6. vbi dicir,
q, auditus eft aeris.aqua vifus,o!factus attri
buicurigni.Ampliusviderurq,organumol
faclus,cum fit in antetiori partc cerebri,cj»
iit frigidum & humidum & ita eric
, aqua:
tantum,& non aeris,autaqux.vt Ariftote.
non cft intentio Ari
dicit hic.Solutio eft,q?
fto.dicereibi efleorganumalicuius fenfus
cx vno tantum fimplici conftans elemento.
quia animal & menibra eius cx quatuoc
conftant elementis-.fed fua incentio eft ali-
qua fenforia elementis fimplicibus accri-
bui, in quibus ipfa mixtio non eft manife-
fta,& lic pupilla attribuitur aqux.auditus,
aeri.vndefipungaturoculus, non exit niii
acrcomplantatus^vtdiciturin.i.^eanima.
Olfadtusauccm propceteadicirur eflealte-
rius iftorum,vt norant C6men.& Grxci ex
animalium,quorum quxdamolfaciutpec
aquam.vtpifces, &quxdam peraerem,vc
animalia degenria in aere. lenis autem pro
ptcrca dicitur,aut nullius effcaut omnibus
communis,quia ignis,qui eft feruor,& exu
ftio,corrumpitorganafenfitiua&anima-
lia:altereft elemencalis,quiregulatur ab
anima.&ficcalorillceft naturalis, vtab
anima regulatur,& (ic cft omnibus comu-
& orga-
ni ad ignem fub rationc,qtia ftint in a«ftu fe
cundo,eft proportio tanquam ad formam.
igne^
vt (ic,eft ficut ad materiam,quia fcmper ro
fpectus imperfedtioris adperfectius eftre-
fpettus materix ad foi mam.aut inftrume-
tiad agcns. ?.de anima co. 3 6. fcd quando
Aucrro.dicicorganum olfactus efle ignis,
hoc mtelligifex parte modi, quo multipli-
catur intenfio odoris , qui auteftfumalis
euaporatio.au tnon htlineea: &nonincel
ligitur quantum ad organum
Quinquagelimaoctauacontradi. eftfu- z.deait.
pertcx. i33.Atift.&C6m.dicuntq, numer' texijj.
detur cflecontraid.tjjhabetur in.io. me-
vbi dicitur q, oninis numerus
ta.tex. co.i.
vnocognofcitur,& lbidem tcx co. ^..nurne
rus f m c[> e(t compofitus ex vni tatibus, me
furaturpervnitates. Ampliuscft dubium,
quo numcrus elt priuatio continui.vt dicit
Commen.in comento. Paulus Venetus di-
citq, fumiiur priuatio pro contrario min»
perfecto.vt nigredo dicicur pnuacio albedi-
nis.&quiaininuicandofenfum, vnumeoi
dentr? fcntitur,& ccrtius quam mulcicudo
iam
 ,

M.A.Zim. Solut.Cont.
ideo dicirur qubd numerus elt priuatio cadic fub fenfu,fed fub imiginatrdne. &rt
concinui.Sed hoc non poceft ftare , quia li- fic,percinecad Mathematicum. fednHm«-
tera dicit <j> nume.rus cognofcitur negatio- rus,qui eft feniibile commune, refultat er
ne connnui, & Commenta. etiam in com- vnitatibus corpotalibus fenfibilibus idetn
mento videcur g> talia fe habent vt priua- enim eft dicere res fenfibiles cotporalei, &
tio& habitusiquia loquitur vniformiter vt dicit Simplicius in pvologo phylicorum.
hic,ficut de quiete reipeitu motus Et ldeo Etillarauone vnitas fenflbilis eft vnum
dicimus nos fm Co.q, ficut de quiete dice- quod eft continuum, non illud,quod pr.t<-
batur q> fenfus non comprehendit quiete, principium nu-
cifeeftindiuifibile, iceft
nifi poft comprehenfionem motu;,ita etia meri mathematici quia illud pertmetad
,

fenfus non cognofceret numetum,qui cau- imaginationem. Ita mihi videtur pro nunc
faturexdiuihone continui, nifi prius co- dicere.quareiicetiniftisfenfibihbuscom-
gnouifletipfum continuum.quod eft vnu. munibus conueniat Naturalis& Mathe-
Et hoc eft,quod dicit C6m. 5, comprehefio maticus, tamen alio &
alio modo. quia
multitudinis,&numeri eltpercomprehen Narurahs conlyderac de lftis , vcfunc con-
fionem priuationis continui,c;uod eft mul- & vt mouent
iunfta fenfibilibus proprijs ,

titudo.Vbiaduerte,vthabeturin.4.phy.nu ahquo motu & ipfis proprijs fed

fenfus , ,

merus diuiditur per vnuates.fed non conti- Mathematicus abftiahic ab lfto motu ifto-
nuatur per vnitates & ideo in numero eft
. rum,vtconiuniluseit proprijs, ficnoa &
priuauocontinuationis.&ifto modo fen- prrtmetfua confyderatio ad fenfus iftos,
fus cognofcit naturam negarione continui, nec eft fenfibilis.fed imaginabilis tancum.
proquantocognofcicmulca, qumonfunt Et per hoc patecfolucio ad ea,qure in oppo-
vnita in vno continuo.&,fi fenfus non prse- iuum adducebantur quia Anftoteles in
.

cognouillet vnum continuum , non poflec decimoniecaphyficorumtraitacdenume-

illud iudicare in ratione numen. fic nu- & ro,vc eft quancicas difcreta ex vnicacibus m
merus tognofcitur negatione continui.vn- diuifibihbus praxife refultans: & de hoc eft
de,vc dicit dominus Albertus hic,fenfus op verum quod numerarur per vnitaces,vc ca-
pofitorum eft ldem efientiahter , vbi vt di- ponicur ex eis, & cognofcitur per vnicacis
co
xi,eflencialitas fe tenet ex parte porentia: reiteracionem. fed ifte eft numerus forma-
gnofcentis. Simplicius autem dicitin prx- lis.fed numerus fenfibilis conitac ex vnicati
ienti loco <p non eft intelligendum rume- bus fenfibihbus,& per lllarum icerationem
xum cognofci negatione continui, ficut te- cognofcitur, vt dicit Atiftoteles in quarco
nebra a vifu per priuationem lucis cx hoc , phyficorum tex.commen.i34.&cognofci-
cj,nonmouetvifum. quando quidem nu- tur etiam negatione continui fecundum al
merus eftper fe fenfibilis, ficut vnum
, fed terum dictorum modorum,velfecundum
quoniam opponitut vnum multitudini, & Auer. vnde numerus fenfibihs nacuralis &
quia multitudo congregat mfimul vnum cft ille.qui caufacur ex dmifione concinui.
continuum fecundum vnumquodque eo- &,q na concinuum non componitur ex in-
rum,ex quibus multitudo componitur, diuifibilibus, vnicaces iftx func res conti-
quoniam rn fenfibilibus vnum, vc conti- nua:,fed machemacicus numerus caulatur
nuum,eltvnum,nonautem in multitudi- ex vnitatibus indiuifibilibus. Ex hoc patec,
ne manifeftatur,& in cogregatione ipfum folucioadobietliones, quarpofliinc fieri-
continuum, qiumuis& vnus fitnumerus quomodo numerus dicic priuaci onem vni
fecundum diuifam colleclionem &vnus ; cacis & concinuacionis & camen oppoficii
,

eft,& cognofcuur,fed non vt contint!us,& habecur.decimo mecaphyfi. vbi rex.come-

hocmaniieftatcontinuinegati<.>,videlicet, octauo dicicur,quod vnum opponicur pri-
<j>numerus non cognofcitur folu vt vnu, m uaciue multitudini. &confirmatur , quia
hoc enim infenfibihbus folum continuum vnum dicitindiuifionem fecundum Auer.
eft,fed in collectione lftorum talium, col- qux priuatio quxdam eft,& per confeques
lectionerecufante continuationem.& eft numerus non eft piiuatio vnitatis,fed econ
expofitiofatis fubtilisinveritace. &inhoc tra. Solutio. efta'quiuocatioin fermone.
credo verum efie quod dicit. quia nume- quiaindecimo metaphyfic. agitur devno
tus dicic formam policiuam, & non e!t pu tranfcendenter fumpto & tale opponitur :

*a priuatio, ficuc quies. Vbianimaduerte, priuaciuemnlcitudini. &etiam loquendo

<$ibd numerus nuthematicus , qui ex vnf- dc vno.quod eft prinncipium numeri ditic
iaubiu iadiuifibUibus reiulutjvciic, r.on ui dmifioncm,qua; eftpuuaiio.mukitudi-
aia.
 fllp<er. II. dcAnfma. iio
trfs.tamcn fermo denumero fenfibi
!u"c cft fe cognofcatur,& priuatio illius habitus pcr
Ii,qUi importat negationcm continui,ex accidens.
cuius diuifione refultac,& non fumitur pro Sexagcfimanrima contradi.cft in comc- i.de afa.
numcro machcmacico,qui e(t quantitas di i?4.Dicit Comc.q? virtus,compiehcndcns co.ij^.
fcreca ex vnicacibus indiuifibilibus caufata: iftum cfle Soeratem auc filiuin hominis,
,

cjuia talia vt lic funt feparata a fenfibus.Vn efl fupenoi vu cucc fcnfus . liuius oppolicti
de poceit dari alius lntellechis fubtiiis illius fcnbit ipfcm.i.deaia m co. ^j.vbidicitq,
auchoiicacis inte.com. 153. omnia llta mo- cogicauua hominis comprehcndit inten-
tufentimus,i.motusconuahit& fpecificat rioncs indiuiduaLesdoein prxdicamcnto-
ifl.i entiaadcllc feniibi!e,& coniungitur rum. Niii eflct quod dicium cius hic tncel- Soluu».
ipiimaterix fenlibili, vt dicit dominus Al- ligitur complettue : fed dtiium cuis furra
bert 9 in quxftionc de homine.Sed licet hoc in. 63 inrelligiunitiaiiiie.Aut hic loquifre
fic in fe,non tamen eliad propoiitu
verum fpcciu lenfus excenoris. virtus ifla eft fupe-
cjuia tunceflecxquiuocacioin paruo fpa- nor.qua comprehenduuus fubftantiam,
cio de motu.qui Philofohpus in ccx. habet autrelauoncnv.&ifta virt' eft cogitaciua.
ftatum,quiefcens autem eo quod non mo- & hoc non contradicit Aucr in illo loco.
uetur.& tunc non eflec verum omnia fen- Sexagefimafccunda contradici.eft ibide.
i.deaia.
fibilia communia contrahi ad efle feniibi- Auer. habet q> quando coniunguntur duo
co.134.
leptr motum,quiafallit hoc mquiete.Nili fenfusad iudicandumfupcr candcm rem
eflet quod Albertus diccrct quictem etiam ipfam efle candeni.iudicium elt vtriufque
concrahere ad efle fenfihilc lfta, quia natu- fenfu-,& non alterius tajitum.Sed vide op-
racftprincipium motus&quietis. Sed ma polituminrra ca&tex.i46.Soluiturdiiiu Solutio.
gisplacec altcr lllorum fenfuum, videlicet eius hic procedit de inkio,& occalione iu-
Themifti j,& Auerro. per mociini intclli- , dicij,feddieiumeiusinfra procedit deco-
gendo motum fpiruualem, vel iicut expo- plemento iudicij.vndc fcnfus exteriores re
SuitSimplicius. Et aduerte qupd difcrctio fpectufenfuscommunis func licuc teftcs,
numcri,vt numeius efl fcnlatum coniniu- qui examinantur a iudite,qui dicicur audi-
ne,conununis eiiid omnem diuifionem re iudicmm vcriufque parcis,& poftea pto-
partuimconunui,fecundum quam diuilio ferre fententiam.
ncm diuetfa cognofcutur fenfaca,qux funt Sexageiiniatetcia tonctadi.eft in re. 1 41.
i.de aia.
in ipfis,&fic numcrus tognofcitur nega- Dicit Arifto.q» vnus eft actus fenlilis fen &
tex.141.
uonecontinui rationeifliusdiuifionis, ieu nciui. Sed huius oppolicii muenimns apud
coniunciarum in fe
difcterionis partiuni Alexan.in paraphrali de anima in capiru.
parationeconfiflcntium, & includcntium de mtelleciu in aciu, vbi diticqj fenfu non •

negationem vnius continui. fic idem cuni rei fenfilis fpecic Soluicur in- Soluti?.
».deaia. Ciuinquagefimanona contradi. elt in co. cencio Philofophi eftquod , cum feniibile
conj.j;3 1 jj.Dicit Commenca.q, id,quod inuenitur concurrac ficuc mocor, &
fenforium ficuc
vniaccidcntalitcr, inuenitur alij eflenciali- mocum.&quiaidem eft aitus niociui &
ter.Vide oppoiitum fecundophyficorum. mobilis,& mocus eltin mobili non m mo
Soluiio. com.4S.Soluitui,Qi id, quod eftaccidenta tore, ficactusfenlibilis &fenfonj idcm cft,
licervninaturx,cfteflencialealcerinauux: &eftinfenforionon in fenfibilL Intencio
fed id.quod eit accidencale vni nacurx non autem Alexand.eftquodfcnfusnon fencit
porcftefle efkncialealicuiuseiufdem ra- fe.ficut intelkctus feipfum lntelligtt poii
tionis cum illa natura. primo modo intel- aliorum intelleciioneni.& illa racionc Ale-
ligicur auchoricas Commencacor hic: fc- xand.dicitopienfus nonfitidem cum rei
cundo modo intelligitur auchoncaseiuf- fenlibilis fpecicquia poft fpeciem rei fjnfi-
dem m fccundophylicorum, in commen- bclis non elt conuerfiuus fupra fcipfum,vt
to allegato. feipfum fentiaclicuc eftde intelleciu.
L.deaTa.
Sexagclima contradi.eicin eodem com. Sexagefimaquarta contradiCho cit in te. i.de aia.
tom.133.
Dicitpnuationcm eflentialuet cognofci. i46.Anftotc!es dicit fenfum communcm 10.14..
fedfupra comcn. 110. dixit quod acciden- copnofcetcalceraum intcr lenfiMI ia diu -

koluup cognofcitur. Soluicur. fupra dixic

talicer foium fenfuum,& inccck-nimflanci.'. bi
hoc comparando ad habnuni.hic vcro di- Com. dicitin co. qubdalietas eiiquxdam
xicoppolicum comparando ad poccniiam. relatio,& relanua infimul cxiftunt in aciu.
eadun enim cii poccntia refpettu priuatio ScJ cx hoc fequiiutfcnfuni communem
nis & habinu eileorialiterdicgi habuus per apprehendete relationeni. Scdhu-.uso >tjp-
fitum

M A.Zim.
fitum colligitur ex fcntcnria Comme.in. i.
de anima. ct .mmcn.i 5 4. vbi dicit g, virtus,
oux comprehendit lftum efle Socratem,
autfiliumSocratis.eit fuperior ad virtu-
tem fcnfuum & ita videtur quod relatio
. ciimfit animx perfectio,videtur cfle magis
Soluiio. noncognofciturafenfucommunL Solui-
rur dictum Commenta. intelligitur de fen
fu exteriori,quia llle non cognofcit fubitan
tiam,r.equeielationem,fedfenfushominis
interiorespoflunthxccognofcere.vndein-
tentio Ccmmenta. cit ibi ponere difteren-
tiam inter illos modos duos, fecundum
quos aliquid di-itur fenfibile per accidens.
vnuseftnon fimpliciter,& eitquando fen-
fibile vnius fenlus comparatur ad alitl fen-
fum,ex quo accidit vt fit coniunctum cum
fenfibili proprioillius fenfus. vt fipomum
fiieritcoloratu &
dulce,dt'.lce dicitur fenfi
bile per accidens refpe&u vifus.nam hic elt
accidentalitas duorum fenfuum exteriorii,
qui funt in eadem latitudine , quia ambo
funt exteriores,& vnus non eft fuperior al-
tero.Sed fecundus modus per accidens fen
fibilis eft,quando aliquod obieftu per ac-
cidens eft coniundtum fenfibili per ie ali-
cuius fenfus, quod tamen no eft obie&um
alicuius fenfus eiufdem ordinis.fed fuperio
lis ficut fialbiiaccidatvtfitfiliusSocratis.
vnde ifta relatio accidit albo, & non perti-
net net ad vifum,nec ad alium fenfuni ex-
teriorem,fed bene poteft pertinere ad fen-
fumc6munem,quieftvirtusfuperiorad vi
fum,&ad rehquos fenfus extenores. lm-
movtdicitThemi.eftprincepsa!iomm,&
alij funt (icutfamuli&miniftrieius.Etne
videatur tibi mirum,vt relatio fenfibilium
rcruir. fenfupercipiatur,vteftfenfibilis.na
Arift. hoc exprefle dicit in.i. de anima. in
tex.c6.i4^.q,quianos vnumquodq; fenfi-
bihum ad vnumquodque comparando di-
fcernimus & fentimus,& fentimus q? diffe
runt,necefle eftvtique fenfu.fenfibilia.n.
funt . vbi Commenta. dicit quod differen-
tiaeftfenfibilis,quxeftinterfenfibilia,Ii-
cet enim intelleitus etiam difterentiam
inter"fenfibilia agnofcit, tamen in vniuer-
fali & non fignate,& fenfibiliter.vnde vide
turmjhi relationeni iftam pofle agnofci,
a fenfu communi,& non fblnm a cogitari-
ua,vtaliqui voluernntialiterratio Ariftot.
intex.i4^.nonprocederet,inquademon-
ftrat virtutem fenfus communis in eodcm
tempore indiuifibili apprehendere,&pro-
ferre iudicium de diuerfis, vel tontrarijs
i.deaia
fenfibilibus.
tex.151.
.
Sexagefimaquinta contradift, cft fupcr
.
SoIut.Con&
tex.51.Anft.in hoc textu dicit q, dec eptfo
1
magis propria animalibus.& in boc pl«
eit
rimum tempusperficitanima. Sed vtrtiq;
videturfalfumcfie.quiacognitioveritatis,
prcpnaanimac.Secundu etiamfalfumefle
videtur,quia tepus difpofitionis natutalis,
& pra-ter naturam xquale efle non poteft,
vbiComenta.
vtpatetin.i.cceli.tex.co.jSj.
dicitm paraphrafiq, tempus fanitatis eft
prolixus tempore xgritudinis.&.i. cceli te.
co.t^.quxprxter naturam funt , citiflime
corrumpuntur. Nifi effet q, iitud Arift. de-
$olutie
clarauitquo fit magisproprium videlicet ,
ex parte temporis, non quia fit magis naru
rale.Etquando arguitur q, tempus non po
tefteflexquale difpofitionis naruralis, &
prxter naturam:Refpondetur , q, hoc loctl
habet in difpolitionibus , qux immediate
infequuntur formam ab agente mediante
formaiiuxta illud , agens quantum dat de
tbrma, tantum dat de accidentibus confe-
quentibus formam, mediante tamen for-
ma.fed cognitio non datur ab agente dan-
re animam , fed caufatur ab obiedto po- &
tentia cognpfcente.& 1 cet anima pluri te-
pore verfetur in ignorantia.quam in fcien-
tia,tempus tamen illud breue eligibilius
quam tempus
eft,quo verfatur in f cientia ,
prolixum quo verfatui in ignorantia.fi-
in
cut prxponendum eft tempus breue in fcc-
licitare.quam prohxum inmiferia, & ita
adhucnonefta:qualitas, fibene conlyde»
ras.proprium igitur hicfumitur,qubad
quando,&nonaliter. nam multismodis
proprium dicitur,vt patet in. 4.topi
Sexagefiniafextacontradi. eftinco. 15?. <j
c .f«
Dicit virtutem imaginatiuam diftingui ab c ^
alijs virturibus.In co lo.huius fecunuidi-
m x (
citoppofitum.SoIuitur.hic loquitur de per Solutio.
fecta imaginatiua , quaceft in determinata
partecorporis,&quxeftnonfolumrefpe-
ctuprarfentis obiefti.verum etiam refpectu
abfentis fed lbi loquitur de imaginatiua
.
imperfefra,qua:folum in imperfettis ani-
ma)ibus,& folum drca prxfentia obieeta
a<ftum habet,qtue difleminata eft pcr totii
animaliscorpus.
Sexagefimafeprima contradi&.eft ibide. j,
J c afa.
Dicitimaginatiuamdifferreab intelleftu coln. ifj
& c6filio,quiaimaginamurdum volum 9.
Sed fuit oppofitum. q, hoc eft nihil, quia a
pari intelligimuscum volumus . Soluitur.
benc intelligimus dum jvolumus , fed non Solllt
intelligimusverumcumvolumus.ficuccft
de fenfu &
imaginatiua.
SexagcG-
 fuper III. deAnima. 221
liSe aTa. Sexagefimaoifraua contradi.eft in te.co. comparatio lucis ad diaphanunt.conipafxt-
e.co.ift. i<t. Ponuntibiquatuorhabirus.Scdoppo tio autem intentionuni imaginatarum ad;
fitum habetur. 6.xthi.cap. 4. vbi fex ponil- ipfumeltlicut comparatio coloris advi-
Solutio. turhabitus. Soluitur. Philofophus hicdi- fum. & (icut lux elt perfe<fiiodiaphani, fic
ftinxi t folum habitus,qui noti erant ab An intellectus agens eft perfectio intellect' ma
uquis vfq.ad fua tcmpora.fcd in fextoauh. tenalis. & (icurdraphanum non mouerur
enumerat omnes habitus, quos ipfc ex pu - a colore, neque recipit ipfum, ni(i quando
ris naturahbus nouit. lucet.ita intelleftus materialis non recipit
».de aia. Sexagefimanona contradi.eft in tex. 1 t 6 intellecta qux funt bic.nili fm q, perficit*
,

lex. 156. i n e odem c6men. dicitur fenfus elle veros per iftum intellectum &
illuminatur per
^f mmaiorir*ure.Ettamen oppolitumdixit ipfum. &
licut lux facit colorem in poten-
_. fuprain.i ji.vbihaberurq, iunt femperve tia efte in a<ftu,ita q, polfit mouere diapha-
•OIUUO. ji.Soluitur (upraloquebatur num,ira mtellectus agcns facit mrcntioncs
de fenfu.vt
mouetur a fenfibili-.hic vero loquitur.vt ex intclle<Ttas in potentia elle atftu intelleiftas»
fc componit. Sed cotra. nam etiam fenfus quas recipit intellcctus matei iahs.Ratione
Vt mouetur a fcnlibili , non ell femper vc- igitur fpecierum intelletftarum mtelkctus
rus,fed frequentcr,licut p.uet. i.deanima. agcns aicitur efle efteftniiis mtclle<ftionis:
co. 6) .& ideoforte fumplit fempei fupia, tamen iu<licium ipfum & difcnmcn , quo
maiori parte. Vel ii vis q, ly lemper
ideft in deobieeto intel!e<ftoiudicamus fitperin-
fumarur^vidiftinguiturcontratiequcntei, tclle<ftumpofTibilem. nam, lifenfus iiabet
dicas <j» illtid clt veuim , fcriiatis illis tribus virtutem,per quam difcernit fcn(ibile,mul
conditionibus politis a Themiltio m. i.dc tomagisintelle<ftusmaterialis.Vnde}tcneo
anima.fuper tex 6 }.Et Auer. feipfum glo-
. inrcllectionem <ornlalltel,quaintelllgim•
iatconfimiliter.4.meraphy.c6men.i6.vbi & mdtcam us, im mediate produu ab inte!-
habeth.Tcverba.Compreht(ioautem,qua: lectu matenah llluminaro per intellectum
fit vno fenfu,& vno modo lenfus, & ea- m agentem, & mfot mato fpecie intelligibili,
dem difpofitione eft vera femper.Hax de fc fed dicitur ab ntelletftu agente caufari ra-
i

sundo dicta furficiant. tione fpeciei,quia illa eft ab tntcl leftu agen

SOLVTIONES
Contraditftionum in di&is
teeffe<ftiue. Et iftavidetur efle fententia
Auer.in. ;.deanima.in co.19. vbidicitpo-
nendo difterentiam inter intelletftum age-
tem & paflibilem,q> dirferunt in hoc, q, iu
Arilt.&Auerrois, dicium eit aliquid in capitulo perfectionis
iudicis.actioautem non eftfm lllumjmo-
Super lertio de Anima»
dumincapituloperfetftionisagetis.Etetia,
Ontraditftio eft in textu pri- fiopiniooppofita veraeftet q, intelleftio
mo.Ariftote. inhoc tex.videt' immediate produccrerur ab intellectu age
diccre fpper intflletftumma tc in nobis,non propterea fequererur homi
tenalem,quipoiTibiliseftvo- nemfbnnaliterinrelligereperintellectum
— catusCommen.
homo inielhgat.ficn.
,

illuo.quod di
agentem, (ed per inrellectum materialem,
quia co foimaliter anima itelligit lapit. &
exponit 1 iiemi.&
citur hic De parte aut animx qua anima ,
nam omnts expoiitores funr concordes in
intelligit & fapit,ide(t per quem homo in- hocq? intelle<ftus,de quo Ariftot. loquuur
telligit&fapit.Sedhuiusoppolitumfrribit in hoc principio. ;.de anima,elt intellectus
Alexan.in tradla.de intelledu cap. ;.vbi ha materialis. vnde, licet motus efFectiue fit i
bet q> intellettus agens elt eftectiuus intel- motore,non tamen fbrmaliter eft in-mo-
lectionis. &
videtur clle etiam de fententia tore,nec formaluer motor denominatur
Commen.j.deanima, com.19.vbi dicitq, moueri.fcd mobile.ita eft etiam de inielle-
comparatio inrellettus agentis ad materia- ttioncqux cft quidam motus , licetajqui-
lenl elt comparatio quodammodo piinci- uocediclus.&hoctangitCommen. inpiat-
• pij mouentis ad materiam motam Solui- . addudta difTerentia.Et,ii replicetur in oppo
tur intellectusagens,liue Deus tit.vt pofuit iitum per authontarem Themift. in 3. dc
Alexan.fine (i t pars anime^ noltrrcvt voluit amma.cap. ly.vbi dicit hominis eftcntiam
Thcmitt.&Comnie. protantodiciturclle efle intclleftum agentem,& tjjomn.s aitio
eftectiuus iniellectionis , quia comparatio indederiuatur&dicatur.Sol.Them.vt tra
cius ad inulkctum materukm clt ticuc ditCOQimen.;.de anima. co.2.0. opmatus
dcAnmu FF «ft
 M. A. Zim. Solut.ContC
VHnieile&um materialem &agentem,& communiter diciturde fexprinclpijs. Di- Proprlfc
fpcculatiuum eflb vnum (ubiedto, & diife- camusigirur,vtaliasdtximus, tj,fenfus folucio. &
let fm modum.Et licet hoc tcneat Them. inrelledtus macerialis funt de virtucibus
aduerce tamenq-inviaeius iudicium fbr- animicpatfiuis fecundum fencenciam C6-
maliterarcrihuirurnobis pcr incellettum menta.in.2..deanima.commen. cr. &.3«de
macenalem,nonquarenusex poceftace co anima.tommen.4. pocenciaru auceni paf-
ftat, fedquatenus agens eft intelle£tus,quia fiuarum proprium eft moueri ab obiedto,
illincomnisa<ftiodtcitur,atquedenuarur. cui attnbuuncur.&,quia (enfus mouecur 2
«^uodfiintellectusmacerialis non accipic fenfibili,& mcelledtus ab incelligibili, ideo
induiifibili ter ea.qua: intellectus agens tra incelligereeftfificutfentcce. Nocacamen,
elit indiuifibiliter,nihil eft ty miremur,qua ej, in paflione vera func duo.vnum eft con-
dohuiusrei illurt exemplum exploratum trariecas,meriro cuius eft^liqua corruptio:
habemus,quod affectiones corporum,can- fectido eft receptto formx.fentire & intelli
dor,nigror,& eius gcneris ca:cec.T,quanqua gere de paflionenon habeUtnifi recepcio-
propria rone &
fuapte nacura indiuifibiles nem tantti,quia in eis non eft vera cocrarie
acqueinfecabiles finc m maceriam , tamen cas:meriro cuius concomicecur aliqua cor-
diuifibilicer & fecabiliter recipiuncur.Ec ex ruptit>,& ideo eft alcerum genus alteratio-
perpenditur fecundti The-
ifto capite re£re nis & paffionis ipfa fenfatio, quam finc ve-
miftium intelledtumagentem materia- & ra?alreraciones,qua: fiunc fecundum veras
lem elle vnum fubiecto: quod bene Com- paffiones & paflibiles qualicaces,vc dicicuf
menta videtur mcellexifle Et fic habes
. . fecundodeanima cextu commen.57. &.
cjuidin via Alexaud.Commenta.&Tbemi < .& in tertio de anima textu commen. z*
tf

iti) fit dicendum in hoc qua:lito arduo fi- , In talibus enim eft euafio & perfedtio,vc di
cut vides. cicCommen.etiam incommen.&Themi.
Secunda contradittio eft fuper tex. i. in eodem loco fuper. 1. de anima dicit ide.
deaTa.
Ariftote.&Commen.vtdencurdicereincel Vnde,quia fenfatio pnfupponit receptio-
tex i *

Ui(ftcul "g ere eu e licut fentire,& 9, (it paci.Sed hu- nem fpecierum,&intelledtio receptionem
tasquopl ius oppoficum memini me :
legifle apud lpecierum intelhgibilium,fic fentire, & in

c- uncelle
Alexandrum in tradt.de mrelleitu.vbicap. telligereconfiltuncin quodam paci, tan-

«.tiisintel-
5-dieit.Intelleilui peculiareefleadtiumef- quam in neceflario praefuppofito ad hoc^,
i„ ac " fV & intelledlto , vtinquic,eftei adtio,& fit fentire & intelligere . Sed intelligere &
nonpalfio.Subtilisdodtorperfcrurans cir- fentire formaliternon funt receptio fpe-
SofoScoti
cahocin qua^fttone.ij. quoliberorum in cicrum.quia,vt fcribitCommenta.in.z. de
arric.cercio dicic q, non eft fenfus,quod in- anima.commen. 149. reciperealiquid eft
telligere fic paci formalicer, ica quod fic de alind a iudicareillud. EcAlexand.dixicin
gencrepaflionis,fedqu6dformalicerdeno- paraphrafi de anima,in illo capic. vbi agit
minatper hocquod recipitur in aliquo de intellectu pradtico &
fpecu.quanquam
fubiedto: fitfenfus, intelligereeft recipcre per corporeas aftedtiones fenfuum fundtio
inrelledtionern.&ficeciamienrireeftreci- fiac,fencire camen no eft pati, fed iudicare,
perejfi-nfationem . Vnde, fi obiedtum vel acque difcernere Ec ideo Alexan ardtius lo
Deus caufaret fenfationem non diceretur , loquens in via Periparecicorii voluic pocen
fenrirc.fimiliter, fi incelledtus caufaret ef- tias animx diftingui in adtiuas & iudicati-
fedtiue in fe lntcllectionem, non propterea uas, appellansadtiuas potentias animi ve-
ditereturex hoc incelligere. fed pociusex getatiu.xacliquas vero vc fenfus &incelle-
C5futatio hocquodrecipitinrelledtioneni.Sediftade dtusinnumeroporenriarumiudicariuarii,
darationonbeneexpnmit fenfum Arift. quia iftx funt virtutes difcerne nres iudi- &
necapericaliquid proprium fenfarioni & cantes.vnde fecundo de anima tcx.comme.
incellcctioni , mquo ctiftifhnguuniur ab ifo.videtur aucem incelligere &
fapere tan
alijsformisdenominancibus. namhoceft quam quoddam fentire efle, in vtrifque.n,
commune omnibus formis denominan- anima mdicat aliquid & cognofcit.Aduet
t-.busab intrinfcco, quodfuncper .nforma tc tamen cj> hcct fecundum Auerr.& Alex. .

tionem in re denominaca, lmmo mocus & ta in incellectione,quini in fenfatione con

ipfe denominac mobile, in quo eft forma- currat fpecierum reccptio , qu.T eft paifio
hcer & non denonrinat motorem. Pii:c- quidam, dittcrenrer tamen eft ifta paffio

lea ftat aliquid dcnominare aliquid, in in fenfu & in incelledtu.quia fenfus paticur,
^uo camen non eft per irjhaerentum : ficut patiente aliquid organo.vt dicitur. y.phyfu
ter,
 , ,

fiiper. III. deAnimlT iii

feX.eOtomJ.u. tei Intellectus non patitur ganum,verum etiam quia nequevere-in
patienteorgano , quia nullius organi 'eft fua fubftantia aliquid recipitper informa-
actus.tertiodeanima- tex.commen.c.Sed tionem,fed folum modo prxdiito pervii
tunc eft difticultas apud viam Theo. & fimilicudinis Sed tunc elt in hoc ditficul-
.

Themi.negantium ipecierum reccptionem tas,quia intelligere viderur efle actio tran-

ki intellcftu materiali vere.quom cdo fit fi- fiens.& non immanens. Dic quod iudiciu
milittido iffa mtelligendo , in hoc, quod eftin iudice. Commcnta. tercio dc anima
Ariftorc.dicic incelligere efle ficut fcncire, commen.19. iudicium eft in capiculo pet-
& quoiuodo fit quoddam pati . Dicamus reftionts.licec igicur adhis intelligcndi in-
nosquodinviailtorum ifta funt inintel- telligaturquodammodo tranfire in obie-
leitu intelligenda fm
(imilitudinem no & ctum,hoc eft pro quanto terminatur ad ip
vere.vnde in fubft.mcuintelleclus matena fum:tamen iudiciumeftactus iudicis, &
lis vere non rccipitur ahqua fpecies,ficut in virtucis difcernencis.Ec hoc voluit Alexan.
fenforio recipitTpecies,fed quia accidit fub- inprxdicta auchoricace,qux in principio
(tanrix incellecftusmarcriaiisproprermix- conrradidtionis adducebacucq, incellechis
tioncm,inquantum videlicet tangit magni a<ftiuus eft,& incellecho eft ei adtio & non
tudinem,vcintelligacea,qux (unchic.licuc paffio.Scis igitur ex fencencia Peripatetico-
fenfus in fencicndo per fpeciem dependet rum.quointellecliononeftpaffiorormali-
«bobicftofenfibili ficintellcchisaphan-
, ter.fediudicium. &quiaiudiciu atcribui-
cafmace,ccrciodeanima. tex commen.30. tur formx & agenti pocius eft actio quara
,

mcellectiuxanimx phantafmaca vt fenfibi paffio.veriffime tamen eft qtia!itas,quc eft

liafunt. iicut igitur fenfus, ad hoccj,fcn-
tiar,mouetur a fenlihili: fic inccllechis
tcrialisad hoc vt inteIligat,oportec vt qui-
<litatem cnim phantafmanbus fpeculetur.
tertio de anima.tex.commen. 3 1. fpccies in
tellechuas in phantafmatibus lpeculatur.
Sed tunc eft dirficulcas,fi intellecl^no intel
ligit per receptionem fpecici (icuc fenfus
quomodo igitur intclligereeft pati ^ni lfta
viam?& qiio Arifto.dixic incelleclum locit
eflefpecierum. j.deanima-commen.^.vbi
laudat Anciquos? &. j.de anima, t«.co. 3 S.
lapis noireft m anima,fed fpccies? Soluittir
fecundum viam iimilitudinis. Nam incel-
lectus,vc intelligit, iicdifcernic& iudicar,
& in tell igcre formaliter non elt pati.fed iu
dicare & difcernere obieclum inrellectum.
inipfavirtuieiudicante.Er,quianonincoti
ma- uenit vnam &
endem formam poflc fpecta
rc ad diuerfa prxdicata (ecundum diuerfas
habitudincs,qualicas.n.eftfm quam qua-
les efle dicuncur: &,quiaabinrellcctione
dicitux intellectus intelligens,& fenfusi
fcnfacionedicicurfenriens:(icfencire&in-
relligerefuntqualicaces .Sihocincellexeric
Scocus ille fubcilis,bene dixic Si vero confy
dcrencur, vc prxfupponunt recepiionem
fpecierum ,quxrecepcioeft paflioquxda»
fic func in capiculo paffionis.Si confyderert
curinordineadpotencum eliciecem iftos
concorda dieta
actus, ficfuntactiones. Sic
fapientum.Si quxratur in via Theophrafti
& Themift. cur fenfus non poteft fentite fi
ne receptione fpeciei &
intellectus mate-
.

fed.quia hoc iudicium quod attert de lltis, nalis poteft . Dic, quia incellechis eft fub-
noncompetit iibi inquantum inccllectus ftancia immacciiahs, cui compecic recc-
cft,fed inquantum eftcangens magnicudi- pcio vera fenfus vero eft materulis , vir- &
ncm:nullusenim incelleftusabftractus vc- tus organica.& licet recipiat finemate-
rc a magnitudineincelligicaliquideorum, ria ,alceracur camcn quodam modo, &£
qux func hic,vc dicic Thcmilt.tercio dc ani patitur patientcorgano.vndefenlibiliaex-
ma.cap. 4^.&efteciam fcncenciaComme. cellcnciacorrumpuiufenfum.iertiodeani
tertio de anima.commen. 1 9. hc igitur in- ma.cex.commen.7.fenfus enim conlifiic
telligere ince!le£his nucerialis fit dc rebus in quadam confonancia & ratione.i. do
fenlibilibus, qux funt pocentia inccllecta anima.tex.commen. 143. Sed incellectus
pro quanto fit rn phanrafmatibus,(icut fen ctim organi fic achis, non opus eft,
nulliiis
tire hc re.pechi fenfibilis &, quia hoc libi
. vcinccllciftiofiatperconcactuni, ficucfcn-
cx pafiionc con:mgit,vt uugnitudini eft facio. Haccnim racioneoftendit Ariltote.
Gonncxus & iunctus,(ic incelligere cft quod in. 7. phylicc. quod in fenfacionealcerans,
dampari.quiahuic intellectui vt mouea- & alceracum funt limul, quia alceracio
turab obiecto, quod d> hlc in phanrairoa- quxdam feufus cfle videtur. cex.commen.
te rcluccn:^ hoc fic accidit.&lic cltpafli-
i 1 j.Sed inteUectus>cum noh iit corpus, ueq;
uusnonvcre.non fuluin quianon pcror- V.ircus icorporcpoccitiudicaredeobiecto
F F ij f inQ

M- A. Zim. SoiutXont.
linereceptioneverafpeciei infua fubftan-
tiafatta.Vnde,vtdicebatutex fentetia Phi
]ofophLi.deanima.tex,co.i50. intelligere
&(aperevideiurtanquamquoddamfenii-
re eflepropterea quia in vmfqueanima
«hcat ahquid, &
cognofcitaliquid eorum,
auaefunt-Hoc.n.argumetodecepti iunt An
tiqui.arguen tes in fe cunda figura ex
afnrmatiuis ."Roneft igitur umilitudo pe-
nes formalem receptionem fpecierii v tro-
bique.fed punes iudicium, ficut vides, Sed
cutrerriudiciumintellecVaiudiciofenfus.
quia fenfus ad hoc vt iudicet, prxfupponic
in fenforiu paflionem a fenfibili relpeftu
ipcciei fine materia.fed intelle&us hoc non
requit it-.idec poteft dijudicate fine rcceptio
ne lpeciei in fua fubttantia,fed in parte ten
firiua,in qua reciptunmrphatafmata.&iic
alteratio eft in parte intellectiua,non ratio
nefubiech, fed ratione virtutis fenlitiuz,
quaeeftconiunc~taei,cui accidit vtfic, vt
tangateam,expatte.Cquaintellectuselt.Er
hocfuitin caufaq, Antt.in.i. deanimalo
cututus de virtute feniitiua ingenere,prse-
reifit fenure m quodam pau & mouen co
fiftere.in tex. co. 5 i.ficut la concefliim erat
ab Antiquis,vt patet.i.de anima.tex.co.79
Etideo, quia menseiusnon erathocfane
diiftum limpliciter.fenfum pati moueri,
& ab alio agere,feu in actu efle , ideo ibi ln
tex.co. 5 4.apponit cotngendo hoc dictum,
ptimum quidem tanquam idem fit moue
ri,& pati,& agere dicimus.& niot' eft act«
quidam,imperfectus ramen. Vbi, vt notat
lucidilfiniusThem.innuitdifferentianiin-
ter moueri & agere & mter pan & agere.
, quiadiftantixentiumfunt valde diuetfx.
liceLn.fenfus patiatur & moueatur a fenfi-
bili,vt diftum fuit, non tamen agit rarione
fenfibilis inhoc, g, mdicium fumit de fen-
fibilijfed hoc habet ex fe &
fua tatione for
mali.in plus enini eft agere,velin aclu efle,
quam fit motus.aut palfio. na vt dicit The-
rmfLibi,itaa<3usexceditrnotum, (icutge-
nus excedit fpeciem nam motus eft attus
, poluit inielledtum mateiialem caufatum
«quidam,f. imperteitus ratio autem actus
: ex mixtioneelementorum,& vniuerfahrer
generalior eft.Et,fi inftetur contra hoc au-
thoritate Philofophi ln lib. de fenfu fen-
fi. vbi habet q, feniibile fenium agere facit:
& in.i.de anima. tex.com. 59. vbi dicit, q,
a&iuaoperationisfeniibilisfuntextra.Dic
g,tacitipfumeflein a£tu,quoad fpeciei
recepuonem.pro quanto fenfus patituralt
quid patiente organo, vtdictumeft: fed
pon facii ipfum agere in hoc,ot,difcernit,&
iudicat,qma hoc habtc ex fua intiinfeca ra
rione.fenfus.n.& lntclle&usfunc ex viruiti-
'
bus animi, qu£ habent|d1fcer nere flciodt^
care,(edfen(ibilefolumqu6adhochabec
virtutem fenfitiuam excitare,& eft fibi oc-
non caufa principalis fercndi iudicij.
cafio
m organum etiam non patitur a fenlibili fm
paflionem corrupriuam,neq; pafliue:n6.n.
albelcit.nec nigrefnt,vt patiuurur corpora:
duab' immotalisalteraiio in perfe&ionem ter-
minatur.quia eit receptio fpecierum Jino
materia,& fenfitiuum ctiam opetatur non
vc potentia: tactiux, fcd fecundii iudtcui &
cognitionem.
Tetria contradi. eftfuperc6.4.&.?. C6. j.deaia.
tenet inteUeftuni mater lalem efle abftra* C0.4.&.J
£tum,&immortaIem. Sedhuiusoppofitu
habeturin.3.deanima.tex.c6m,zo.vbilo-
quens de intelleftu agente dicit q, ipfe fol»
efttmmottalis.&patet q, hoc non potefl
abfoluteintelligi.quia vltra intelle&ii ageo
tem etiain intelhgentix mouentes otbes
funt abfttactar.j&inimortales .igitur hoc
intelliguur comparatiue,inordine videli-
cet ad oeteras antmx virtutes & potcftatej;
& ua intelle&us polfibilis non eft immor*
tali;.Soluitur. tnter virtutes anima; funt
Solutio.
'
dua:,quarumvnaeft omnia fieti ,aliaeft
omniafacere;fedilla,quxeftomniafacere,
eit prxftantior ea.quac eft omnia fien,& fio
& in fupremogradu abftracxionis fola eflen-
tia uuel Ject° agtntis peruer.it : ficut fi quis
dicatSolem efle magis abttradhim quam ,
lucem.Ex hoc tamen non fequitur quin m-
telleclus poteltaris etiani abftradt» lit.quia
abftradio &
immottalitas non confiftit in
puncto, fed habet latitudinem magnam.
i.cceli. co. 64. vnde intelle&us materiali»
eft in infimo gradu abftractorum. j.de ani-
ma.c6m.i9.concordatThem.3. deanima
ca. 3 6.&C fic elicio folutionem iftam. aliter
etiam dici potelt,vt nofam in tabulis.
Quartacontradi.eftinco.f.Auer.vbiie- j.deaia.
prehendit Alexand.qui.licut fibi imponit, com. j.
omnes alias vututes animrc.dicit q> hoc eft
& contra Anfto.quia fententia Arift.fiiii pn-
mas perfectiones arumi efle a motore ex-
Sed ipfe non r ecordatur fuimet fu
ttinfeco.
per.7.meta.co.3i.vbireprehenditAuic.po
nentem datorem formarunij&Themiftiuv
ponentem motorem extrinlecum refpeclu
animalium ex putretactione generatorti.
Soluitur. memini me difRife dixjfle de hac c
j utio
materia fuper qu.tf tione noftra de fpecie-
bus inielhgibilibus fed pro nunc dico «j»
.
via
 fuper III
Vla Auic.& via Alexan.func dux vix extre-
mx.fed via Auerro.eft media,& parilm di-
(irrepac ab vtroque,& partim cum vtrOque
conuenit.Auicen.ponebacficuc Platoin fi-
mili dkebat, q> motor feparatus erat caufa
adxquatajproductionis formarii. vnde Co.
ib i contra cos dicit cj,, fi ita eflet, non opus
eflet materia ingcneratione. nam maceria
eft.ex qua fitaliquid inexiftence .fi auteni
tales formx non educuntur de potetia ma-
terix, fed totaliter funr ab extrinfeco, videc"
fm ipfum 91 materia fuperfluacquia feuui-
tur expofitione tales fbrmas efle per fe uib-
fiftences. Alexand.vero videturefleinalio
extremoivt fibi imponit Com.qnia ipie vo-
luicanimam intelle&iuam hominis,& ani
masbrutorum.&vniuerfalicer omnesma
teriales formas efle caufatas cx diuerfa mi-
xtionc elcmentoru tanquam ex caufa ad$-
quara:ficuceft dequalicacibus ftcundis. vt
eft color, &
fapor, qui caufantur ex primis
cjualicacibus elemencorum. vnde dtcic C6.
cjilftapofitioeftquafi poficio negancium
agens, &concedeciummaceriam tantum:
& funt illi,qui ponunt cafum : ficuc pacec.
l.phyfico.Sed via Auer.eft in medjo quia.
ipfe tenec q? formx iftx animarorum, ficut
eftanima togicaciuahominis,&omnesin
fcriores animx func eduitx de pocencia ma
terircnon tamen infequuntur mixtionem
elementorum tanquam caufam efrectiua
adxquatam immoelemencorum rnixcio
, pendencia vel potentia,velquafipotencia,
concurnc m
genere caufh. macerialis.fed il-
lud,quodconcurrireffecliue, eft virctis in-
formariua exiftens in femine, & eft motor
excrinfecus, qui eft incelligencia feparata, a
qua reniemorarurtalisvirtus.&itaCome.
medium cenens excrema dimifit, fibijpfi
nonobuiando.
j.deala, Quinta contradict.eft in eodem coni.f.
com.5. Dicitur q.i in corporibus cceleftibus no funt
plura indiuidua in eadem fpccie. Oppofitu
videtur.i.coeli.co 59. vbi poniromnia cor-
poracejeftia efleeiufdeni fpeciei.Soluicur.
Solucio.
mulcotiens dixi tibi fpeciem aliam vniuo-
cam,aliam analoeamefle,licuteft dcgene
re &
dilferentijs. fic in propofito negat hic
incorpoiibu^cccIeftibiiselTepluramduii-
duain vna fpecic vniuoce dt&a concedit , fic,cum Dcus fic ens per eflenciam, alia en-
tamen in caltbuseflepluraitidiuiduainfpe
cieanalogicedkla.qiiijeftfecundumprius
&poftenus.
Scxta conrradiftio cft in eodcm com. t.
j.deafa.
Supecius.vbi iamdixrnmsin fohuione fc-
coni. 5.
cuncfccquxltionis, ipfc decl.-iransqiiomo-
do«in:_ellcciii&,iiKc!;'gibi]ifi.umaxime
. deAnima." 21 f
vnum dicicquia non fic aliud ab eis , iicut
eft in compolicis ex maceria & forma . Seci
huius oppolicum fcntire videtur. n. tneta.
co.ci.vbi habetcjjin (blointellciSudiuino
intelligibile &
incellectum vnum func-Di. Soluti».
to,quici]uid dicant Moderni, q, intellcdu?
Auer.ifte eft, cj, ex incelltgibili & intellectn
fitmaximc vnuin.quia elle intclligibilis &C
efleincclleiftusfunt vnum & fiunr vnum.
Nam quidmeliusquani Auer. per Auer,
interprecari ? Dicit feipfum dcclarando.il*
meta.co. 59. mtelleclum.ciimintelligitur»
idem cu eo.f cum intclleftu . Et fubdiu
fit
& intclle<ftus eft lllud, quod incelligicur.&
propterhocdicicurcjtincelle&usficres in-
cellecta. Ec hoc eft confonnm vLx Ariftote-
Iicx. nam ipfe.t. de anima habet q, anima
cft quodammodo omnia. 7-cognitum.n. ;
fit vnum cum potentia cognofcentc,& efle
rei cognitx , vt fic eft efle rci cognofcentis.
Ifta igitur idemicas vniuerfaticer reperitur
in omni potentia cognofcente. &quanto
potencia cognofcens abltraftior fuerictan-
to maior eft identicas cogniticum natura,
qux cognofcit. Et fuprema vircus abftracia
amateria,&a qualibec imperfectione eft.
intellectus pnmi entis hinc eft q> ibi intel-
.
leclus & res intellecta funtidem omnibus
modisfm viamAuer.Vnde.cumresintel-
lcfta ibi fit diuinaeflentra, in qua eft om-
nisperfectio,omnisbonkasfinealiquade«
illic eft mare indehciens bonitatnm,& pec
fectionum,inde fpargutur flumiua riuu- &
li entibus,f m
quod vniufcuiufque difpofi-
tjorequiric.Echoceft,qd dixic Ari.in.i.c^Ii
in te.co. i oo.ldeo intellccfdiuinus eflentia
diuinam afpiciens omnia videt , quia videc
illud , quod eft omnia emrnentt r,nam vi-
det illud quodeft ens per eflenciam . nit
aliud videc f m
Auer. perfidum , nifi fiiam
eflentianuficutinquitipie ii.meta.co.ti.fi
quiscognofcerec nacuram calidiratis exi-
ftcntis in igne,non dicerctur ignorare nant
ram calidiratis in alijs rebus calidis. vndc
4.phyfi.c6.ioi.dkic.Siillud,quodeftcaii-
dnm limplicicer,eft ignis fimplicicer,illud,
quodeftaliquodcalidum,eft aliquisignis.
cntia per parcicipacionem , alia en-
cia fiinc
tiaaliquid diuinitatis patticipatic, ficuc pa- : . . .,
tereriam. i.dcanima.re.co.$4.&.i.celi.te.
co. 64.&.i.phvfi.Sr.SoIum igitut in intelle-
ctuprimi intellectus incelligibilecft idem
fimpltciter & omnibus modis, quia ibi cft
cntitisuer elTciuiam folum in ntillo . &
FF ii> alid'
 M. A. Zim.
aliointelle&u, quia in alijs eft participatio
enritatis,& non clt fontalis pleni tudo.folii
cnim vnum cft ens fimplitet petfecfum,&
illud Deuseft. f.meta.co.ii.Noluitigitut
Co.abfolutecpintclligibile non Hat idem
eum intellccm in alijs intelligenujs.fed vo
hiitq>omnimoda,& fimplex identitas no
cft nift in folo primo intelleitu. Et ideo di-
xit.ii.met. f i.q,Deus intelligit entia eo
do,quo non eft fas honiini immo eo mo- : Oc raua contradi. eft in eodem com e. 5. , ^ e jj^
do,quo nullius alius intellcitusea potcft in
telligere , difputatione.
in folutione. iS.
5.
dubii contra Algazelem in libro deftruttio
nii.Et ideo fuit opinio eius, ficut ibi patct
Gp in alijs mtelte&ibus citra primii quilibet
mtelligitaliquid extra fe. vnde intellectus
fecundx intelligenrix intelligit primum
cxtra fe,quia ipfa prima intelllgentia non
eminenter continetur m
eftentia fecundx,
fed porius econrra. Et quia fecunda intelli-
gentia eminenter continet pofteriores,im-
moomniaalia, dicimus q, non intelligit
m
ca f ipfum extra fe:quia videndo feipfam
videtillud,quodeftomniainfraipfam. Et
ideo voluit folum ptimum intelleclum ef
fe incaufotum, in quo intelligibile intel- & fbrmam,& perfectibilis per eam & quan-
le<Etus fiint idem pereflentiam omnibus
modis.fed in ahjs intellectibus ex parte eft
identitas,& ex parte diuerfitas ex parte : niaterix,quxfbrmammediantibusdime-
eftacl:ualitas,& ex parte potentialitas.ficut
infra declarabimus magis. Nota ifta, quia
multi criftato capite non potueruntafcen
dereadhoc, vt intelligerenr quomodo
Jtelle&u&intelligibilinonfitaliud, ficut
ex materia &
forma:& quomodo folum in
primo intelleiftu eft verum omnibus mo-
m
dis,& in ali js f quid & hoc refpectu pri-
: agentis eft productiua.
mi.Quiaigitutmateiia nunquam fitfot-
ma, neque forma vnquam iit materia , fed
ex matcTia &
forma fit aliud,quod non eit
ncque materia.neq-, forma,& iftud eft com
Sofitum ex materia & forma.&.quia intel-
gibilefitintelle<5his,&intellectus fit
Hgibile,ideo no fit aliud ab eis,ideo fit ma-
jtime vnum ex eis. Et licet in omni intelle-
cru locum habeat,finipliciter de (blo intel-
lectu verificatur omnibus modis.Et hoc de
darabitur ftatim,qfi dcclarabimus, qiio
oibusintelligentijseftpotetiacitra prima.
j.deala. Septimaconttadi.cftineodem co. t.Scri
com. j. bit Com. reddens caufam ,quare ex intelle-
clu & intelligibili fit maxime vnum , dicit
quia illud.quod fit exeis non eft aliud ab
, tiam.idenim.quodeft potentia quatenui
eompofitum ex materia &
cis, ficut elt
fbrma.videtur velle, compofitum fubftan-
tialediccrc tcrtiam cnutatem rcaliter di-
Solut.Cont.
ftinctam a partibus.Cuiustamerfoppdfitil
videturfentire.i.phy.17. Soluitunbia me,
5 l ut u
& illic vide.dico enim ij> ibi loquiturde co
to integrali.vt patet in litera.fed de compo
non poflum viderc quo-
fito fubflantiali
modononhabeat ahquam vnitatem pet '
fe,& enritatem diftinctam ab entitate par-
tium Dicantalij quicquidvelint, dicoq»
.
mo mes Auer.eft ifta,ficut ibi late ptobatii eft.
eftcontradictio Quia dicitintellectum com. t.
.
agentcntem efle quafi formam & intelle-,
ctumpafTiuumefiequafi n-.atetiam Sed .
oppofirum fcribit ipfe.l2.mcta. come. 17^
vbi dicitq, intellectus poflibilis refpectu in-
tellectus agentis eft quafi locus eius , non
quafi materia . Soluitur . m
materia dux
Soluti»
funtconditiones. Vnaq>depotentia eius
forma materialis deducatur ad actum Et .
quantum ad lftam conctitionem refpiciens
dixit Co.m. i.met. in co. 17. q, eft locus.no
1
meteria intelfs poflibilis.refpectu agentis ia
telfs.na intellectus agens no eft eductus de
potentia intellectus poffibilis. Alia eft con-
ditio materix , q,ip(a fitinfbrmabilis per
.
tum ad iftam conditionem iiitellectus pof-
fibilis habet ra tionem quafi ma tet ix, non
fionibus&qualitatibusrecipi t, fed habet
proportionem materix abftractx. qux co-
parata ad fuum actum clt ficut potentia.ni
cx via eius fuit ex intellectu poteftatis,& ex in
tellectu agente vnam intelligentiam reful-
taie,qux meiito intcllectus poflibilis paffi-
ua eft,& receptiua. fed meiito intellectus
Nonacontradi.eftinco.f.infolutione.} , .
c ai ^*
qonis. Co.dicit q> cii.eus diuidaun ens fen ''
conK l*
file &
intcllectilc,& fenfile in materiam &
forma, ita ens intellectile panformiter vide
turdiuidi inaliquid proportionale mate-
intel rix,& in aliquid proportionale fbrni^ &[ia
tcllectus materialts eft in tali modo.videli-
cetq, eftens ptopoitionale matetix.Huiut
tft oppofitum fcribit Alexa. in tractatu de
intellectu cap.i.vbi declaratquaie intellc-
m ctus mateiialis dicatur, non quia eft fubie-
c\umaliquod,vtmatetia,qux per prxfen-
tia formx poteft hoc aliquid fien, fcd quia
materiahabet eflentiam fuam m
poten-
tia,quia omnia poteft,ad qux habet poten-
, huiufmodi eft,meteriale eft Et parum in-
.
fraponensdifFerentiam inter fentum, Sc
lntelleitum matcrialem , inqui 1 3, fenftu,
OUB
 &
fuper III. de AniiVidi 224
tam per COrpora fiant, non funt hxc qux marum inefle incelligibllf , , ficuc matena
petcipiunt,funt tamen acm alia quxdam. cftfubiecTum oninium formarumin elle
«ft enim fenfusfaculcas cocporis cuiufda fenfibili.Erquod dicicurnon clle aliquicr
idcirco &
corporis patientis eft aliquid fen acTii,hocrcfercndum eltad ipfam priua-
fuum perceptio.& cx hac caufa non omniu tionem;& pocenciam, feu carenciam for-
omnisfenfus elt perceptiuus, eltcnim& niarum ralium, vbi fic tonfyderatur . Ale-
ipfe iam aliquid acTu.intelledus vero cuni xander aucem ccnuit animam intellecTi-
necper corpusaliquidpercipiacneccorpo- uam cfle vnam fbrmam dancem ellc homi
rea faculras fic,nec paciatur,nullum omni- ni formaliccr, &
edudam dc poccntia ma-
no eucium acTu eft, nec eft hoc aliquid po- rerix,inqua funt omnes vircuces , felicec
tens, fedefl fimpliciter poteftas quxdam alcrix,fenfibilis,mociua,appeciciua, mcellc-
& animx fpccierum cc
huius pcrfecTionis , ccus,& voluncas.verii in hoc eft difiei aia,
nouorum fufcepciua. Amplius idcm Alex. quod omnes animx humanx pocencias
in pataphrafl de anima in cap.de incelleccu funcorganicx.excepro incelleccu maceriali
pracTico &
fpeculatiuo exprefle ditit intcl- qui eft fuprema anim.x humanx porenria,
leccum rectius comparari agrapho,ideft in fecundum quam anima tranfcendic cor-
fcriptionis carenti.T: . quam lpli cabellar. ta- pus, ica quod huiufmodi poceftas non cft
bella enim m numero encium vbi ex-
eft . alhga:aorganocorporali , ficucfunc aliar
prefle vulc intellectu m non efle m numero poccfaces. vnde ex alijs poceftacibus animej
entium,fed priuacionem quandam. Solui- & organo corporeo refulcat aliquod in ac-
tur opiuio Alcxan. clT niulcum remoca in tu,& demonftratum: ecenim ex oculo & vi
hocabopinione aliorum Peripacecicoru. fu hc aliquod accu videns, & fic de finguls.
Theophraftus enim, & Tbcmiftius, & Co. non fic cft de incelleccu,quia nullius parcis
volunt intellecTum cfle xtcrnum im- & corporis accus eft , fed eft potcttas aninix,
mortalem: immovolunc pr.xdicTi q> non & pcrfeccio eius, qux eft gremium forma-
anim.x,in qua funt ali.r potefta
elt potcltas rum&nocionum Aliaeciam . difierencia
tcs,fed eft fubftanciafuperioranima.quam clt inter fenfum &
incelleccum maceria-
roncingic feparari ficucperpecuum a cor-
, lem. quia fenfus,ccim per corpora fiat, pa-
ruptibili.ica notat Themiftius in. z.de ani- titutpatientecorpore, intellcctus autem,
rna-.commcn.ji.&Commenca.comme.ii. pcrcorpus non incelligic, quia nec accus.
&.31.& in. j.deanima.commen.^.Ec cunc corporis efT.nec pacicur pacicte corpore Ec
fecundum iltos viros incellectus materialis idco Alexander omnes demonflraciones
dicitur efle potencia,& nullam dicicur ha- Aiiftocelis, &verba eius incerpretatur ifto
berenaruram, nifiq.iiapoffibilis eft voca- modo.quod videlicet intclleccusnoneft
tus.cecciodc anima.cex.commen.^.ifta ra- corpus, nec vircus m
corpore quia non eft ,

tione,vcrefercThemilTiusincercio de ani- iudicium demonftracum in acTu.firur func

ma.cap. ;9.auchoritateTheophrafii.inquit corpora compoficaex maceriafc fbrma.
eoim, cum inrelleitus homini extrinfecus nececiameft vircusin corpore, quianon
accedat,cumque canquam appolicus incel- eft vircus affixa organo.ficuc fenfus.nec pa
lectusque fic,qua:rirur quemadmo.Ium co citur patiente corpore ficur fenfus,quia fbr
genitus nobis dicatur , demuni, qux nam ma exiftens in fubiecto patitur palfione fu-
confirmatio natura vt eius lit. Certe id, qcf biecti,cum autem inrelieccus non fit virc'
dicuur.nihil actu cfle incelleccum ad poce- organica,i'deo non eft virtus corporea . E t
liacem,omnia recce hacienns dicicur. qua- eadem racione dicicur fimplex,& eadeni ra
tenus & in fenfu , non ramcn vfque eb ad tione dicicur immorcalis.quia non accidit
viuum refecada res eft,neq; cam nthil accu fibi mors racione, quafitvircus organica.
probandus,vtncqueipfemet lic. calumnia & i deo dicic incelleccum a principio recci'

hxc elTec & oracio concentioni cauilloque coparari agrapho,i.carencix mfcripcionis i.

proxima. Sed lta incelligendum ,jvc in ani- cabella.cj cabellx non fcriprx. quia rabella
mo calis quxdam fui generis poccntia fit dicit aliquod ens in actu copolicum ex ma

firo fubiectoformarum , ac gremio , qua- ceria & forma pcr fc fubfiltens, cu iufmodl,
is in rebus niacer ialibus raculcasilla eft, non eft intelleccus , vt diximtis : qma uoa
carum, & concrecioni
qu.c conftictitioni eft aliquod fubiectum , ex quo & fbr-
fubfternicur Vbipacecfecundum iftosvi-
. ma fufcepta poflit Keri aliquod per ft fub-
ros incelleccum macenalem efle in numc- fiftens in accu , ficucexprimj materis,
10 cotium, & clk mbiecTu.ru omnium foi- fbrma fubitanuali rit aliqui. p . fc vnurn,
F* iiij m
 M. A. Zim.
Inachiper fetubiiftens.vnde, fi marerialis
dicitur,eft,quia eft in potenria ad omnia in
telligibilia,quiaomniaqua; funt, intelligi
poflunt,&porcntia reducirur arl materia,
vt teftarureriamCommen.ii.meta.c6.zft
Vbi ammarluerteq, C6m.non videtur be-
ne habuifle mentem Alex. nec ex confeque
ti impugnario Commenta.procedir contra
menrem Alex. Nam non vult eriam Alex.
intelleiftum materialem efleformahterno
ens & priuarionem pnram,ficut fibi lmpo-
nit Commen. alioquin quomodo Alex.fa-
tetunntelleftum materialem efie fufcepti-
uum notionum & formarum>Vnde in pa-
taphrafi de anima ita fcribit in cap.de intel
leftu prachco &
fpeculatiuo . Niliil igitur
eft ex his , qux funt acni , marerialis intel-
Ieftus,fed omnia poteftate. cum enim ante
intellechonem nihil fit actu,vbi quid intel
ligit,idquodintelligiturht,fiquidemillim
tellettio. ciim aduenitq,intelligibilis rei
fpeciem habet.Solum igitur intcllectus ma
terialis,formalis,& promptitudoquxdam
eftadformasexcipkndas,tabella: nondii
fcripue perfimilis.quinimmo ipfius tabelle^
agrapho,hoc eft infcriptionis caretLx.quam
tabelbe fimilior.tabella enim iam in entiii
numero eft. quapropter anima ip(a , & id,
«juodanimaprxditum eft, tabelL-e potius
compaiari poteft,ipfa vero infcriptionis ca-
rentia fere intelle&us materialis eft prom-
&
ptimdo facultas qua:piani,exripiendis in
icriptionibus accommodata.ficut ig.tur in
tabella accidit.vt ipfa quidem.in qua apti-
rudoipfa.&faculraseft infcriprionis cxci-
piend<j,vbi quid infcriptum eft,pati aliquid
videatur, ciim aptitudo ipfa & facultas in
actum promptanibilomninojpatiatunnec
«nim fubiectum vllum eft,eodem pafto in
tellectus nihil patitur,cum nihilfit eorum,
«jua: funt actu. ln hbro autem de intelleftu
cap.de intelleftu materiali feipfum melius
declarat, quomodo intellectus materialis
nihil fit actu.inquit enim. Intelle£tus,cum
nonper corpus aliquid percipiat,nec corpo
reafacultas fit,necpariatur,nullum omni-
no enrium a£tu eit,nec eft hoc aliquid po-
tens,fedeftfimpliciterpoteftasquxdahui 9
perfe<itionis,& animx fpecieium, notio- &
num fufceptfua.vbi patetintellec^um ma-
terialem non efle aftu aliquod entium eo-
rum,quxrecipiunturin intelle£tu , neceft
aliquod potens,ideft aliquod fubiectum in
a~ctu,fed eft potentia animx fufceptiua no-
lionum. Sententia igitur Alex. eftq, intel-
lectus materialLs ahud eft ex parte.qua ma
Sblut. Cont.'
terialis,& aliud ex parte, qua iu telleftus.nl
materialis dicit porentiam.qua: eft pt iuatio
niconiuncta.&ficeftpriuatioomnium iit
liii actu. fed quia ifta priuatio fun-
telligibi
darurincfientia, in cuius illa cllenria cll
aliquid ex natura rei,quia eft potent ia,ant
m.i:,que;eftgremium tbrmarum, &quia
ifta potentia,quc. eft fubictum formarum,
non corpus,nec virtus
eft m
corpore,nee
ex ipfa,&organo fitaliquiddenionftraru,
ideo dicitur non pati patiente coipore. Vo
luirigitur Alexa. inrellectum materialem
eflefimpliciterpriuationem.fedqudadfor
male dicit priuationem , fed connotat ali-
qu id reale,& eft potentia , qua: elt gremiii
fpecierum intelligibilium.nam Alexan.&
inparaphrafideanima oftendit modum,
quoroodointellectus materialis poteftfe-
ipfum intelligerepoft aliorum intellectio-
nem quod non
, fcciflet , fi pura priuatio
eftapudipfum.
Decima contradictio eft in eodem com. $.de aia,
in folutione tertk_ qu^ftionis.Dicit.nullam com.f.
formam liberatam efle a potentia, nifl pri-
mam formam,& per confequens in omni-
busfnrelhgenrijscirraprimam aliqua eft
porentia.Hnius tamen oppotitum habetur
j.phyfi. ! i.vbi dicitur q, in ajternis non dif
fertpofl"eabefle,&.ii. meta.com. jo.vbidi
citurq, in cnte xtcrno nulla eft porentia
omnino.& idem habetur ibidem. } {.41.&
4 4-&. 1 tccli. 5 !.?$.&.$ 4-vbt habetur q? m
enteauerno poffibilitas eft neceifitas.Solui-
tur.potentia duplex pro nunc.quxdam rea
lts&phyfica,q,iftafemper cum aftu ha-
bet compofittonem facere . alia eft poten-
tia,qu.T nihil reale dtc.t , & ifta com.muni
vocabulo potentia logica nuncupatur. V\-
coautem potentiam logicamens rationic
perailum collatiuum mtellectus caufatti ,
exnon repugnantia terminorum,i~m quod
non repugnant. Diconunc quamlibet in-
telligentiam citra primam dupliciter con-
fyderari po(le,& fub rarione generis,& fub
ratione fpeciei. nam intelligentia Saturni
poteft concipi,& inquantum ens,& mqua-
tumtaleens .fiautem confyderata fuerit
ihquantumenseft, non repugnat fibiq,
maiorem pcrfectionem habeat,quam fit il
la,quam actu poffidct. quia.fi fibi latitudo
maiorisperfectionis repugnaret inquantii
ens, itaquod ratio formalis entitatis eft
prxcila caufa iftius repugnanrix,tunc cuili
bet enti iftud repugnaret,& perconfeques
primo enti:quod falfum eft,& impollibile.
& eftfimile. fi talpx repugnaret vifio , in-
quantum
 luper III . deAnimar 21 f
^uanram an?mal;tunc cuilibet animali re riaquam fbrma funtpartesquiditatis corfl
pugnaret.& ideo fub ratione generis fecun pofiti,fed tota copofiti quiditas fbrma eft.
dainfelligcntia porentia, &piiuationeni Illud igitur,quod in rcbus iftis ex materia
aliquam includit-.qux tamen nihil reale di & forma compofitis facit quiditatem ab ef
eit,fed folum non repugnantiam.Si autem fentia dirlerre,eft matcria,qux eft radix po
eonfyderatafucritfub rationc fpeciei, in- tenrialicatis. Sicparifbrmirer manuducam
quantum fciliceteft tale cns in ta!i gradu intelleetum tuum a fimili procedendo vt ,

entitatis ordinaru,fic fni 1'hilofophos om-
nisperfcctioaptanatafibi compctere fub
rarioncqua talis abxterno fibi incft.Etfm
huncfcnlumdixeruntin xteriiisnon dif-
ferre potentiam ab aetu. lit, quia fbla pri-
maintelligentiahabet omncm perfecrio-
ncm poflibilem reperiri in habitu entis,cii
fit reitius entitas quam ens , vt vidcbimus
ftatim,indeeftcj,ineanul!a eft potentia,
necrationegeneris.nec ratione fpcciei.om
n es autem citra primam ptiuatx funt gra-
du aliquo entitatis,& bonitatis fub rarione
entis.nulla autem fub ratione talis entis po
tentiamaliquam habet fub ratione, qua
talis.ficigiturapplicafingu!afinguIis,&fol
uc &concorda ea, qux in apparentia dtflo-
narc vidcntur.
j.deaia, Vndecimacontradi&ioeft ibide. Dicit
com. j. Auer.qi folum in prima intelligcntia qui-
cti tas & cflentia idem funt, in aliis autcm
differtquiditas ab eflentia.Serl hnius oppo
fitum nos inucnimus in. ;. de anima. tex.
commen. 9.vbi abfolute Philofophus in ab
ftractisvidcmrvniuetfalitcrconcederequi
ditatemn&eflentiam idemefle^&.^.meta.
tex.commcn.4i.hocidcm habenir. Debes
fcireprofolurione Auerro. voluifle quidi-
intelligas quomodo folum in prima intel-
ligetia cft quiditas, & cflentia vnum & ide
omnibus modis.Reuoca in memoitam ca,
quxpau!oantedixi,videlicet quodfolaprt
&
ma intelligentia fub ratione generis , &
fub ratione fpectei confyderata eft actus pur.
tiflimus:omncsatixcitrj primam , atiqua
potentiam habcnt,faltem fub rationcgene
ris.quia igitur ratio >'n rebus matetialibus,
per qua quiditas ab cflentia difFerebat,erat
potentiaannexacumactu, fiin primo fic
aclus fine potcntia folum, fequitur ibi folii
quiditatem,& eflentiam idem efle.in alijs
autem,cum (it compofitio ex adtu pote- &
tia,non ficut ex pofitiuo &
politiuo,fed (i-
cut expofitiuo &
priuatiuo, vt fupra decla-
ratumfuit,&longeante nos fubtiliflimus
Doctor in oetaua diftinctione primi qux-
ftione. i.pulcherrime declarauir, fequituc
ergocj,intalibusquiditas c-flentiaquo-&
quo modo.vt dicit Com.idem no funt.Sed
intelleetus fubtilizans dubitare poflet pro-
pter quiddixin, quoquo modo non func
idem.Soluitur.in rebus compofitis ex mate
ria &
fbrma fimpliciter, &
line additione
aliqua,concedendum eftquiditatem.&ef-
fentiam non eadem efle Sed in intelligen-
.

tatem,&elleiitiam non efle nomina fyno- tijs citra primam abfolute lllud non con-
nyma,quia talia fecundum ipfum non vfi- ceditConimen.fedcumly quoquomodo,
tantur in do.5trina clcmonftrariua,nifi for- qux eft dnftio diftractiua . Et ratio eft ifta,
tead exponendum tamen inprxfenti lo-
: quia in iftis infcrioribus eft vera compofi-
eo diftinguatur,quia iiib propnjs rationi- tio ex potentia vera reali & fbrma.& in ta-
bus frmuntur.Vnde fcias quiditatem efle libus lequitur , qubd qniditas
eflentia &
abfhaftiusqunm tit eflcntia.vndequiditas non funt idem fimplicitcr.fed in abftracris
fo'.umactunidic:t,&aba£tu nomen qui- quia ibi non eft phylica potentia,fed logica
ditatiseftderiuatum. vndc fecundum lp- tantum,qux eft ens rationis: pro tanto di-
fum.y.meta. ti. &. 54. tota quiditasefta xi t q, quoquo modo in eis quiditas & efleti
fbrnia,eflcntia autcin eft niaiorisambirus> lia ttonfunt idem.Dixit etiam quoquo mo
quiacompcrerepotcft &entibus 111 actu, do,quia in talibus non eft porentia nili ,&
&cnnbusinpotentia. Etidco fecundum fub rationc genet is.non fub ratione fpeciei.
principia ipfius habemus concedeie mate- &ideo aliquo modoineisquiditas&eflen
riam cflcntiam efte,feu naturam. quidita- tia ideni funt & aliquo modo non idcm.
,

tem vero nnnime. finnlitcr habcmus con- fed in rebus matenalibus tam fubratione
ccdere matcriam cfle de cflentia compolr- generis qunmfub tatione fpeciei quidi-
ti non habcmus autem conccdere materia ras & non funt idem. Et, quia
cflentia
efledcquiditatecompofiti.vnde.i.phv.co. in fblo pi imo ente,
vt diximus, quidiras &
f.infiiiecommen.diciiurojmateria.&for eflentia id em funt,ideo dixit Auer.in libro
ma funt partes qualitatiu.x, ideft pai tes ef- deftruftiodcftructionum difputa.6.in fo-
lentialcv compoliti, non tamcn tam niate- lutione.6.dubij q-primacaulacltquiditas
limpliciter.
 M. A. Zim.
fimpliciter", &omnia
aliaentiaquiditate
habentea mediate.Exhis applica.&folue.
j.deaia. Duodecima contradictio eft in tex. 17.
tex.i 7. Arifto.in illa demonftratione aperte tefta-
toranimamintellectiuam efle naturam
3uandam,vt notat Commen.in com.dum
icit.Etquiaconfyderatiodeanima eftco-
lyderatio naturalis , quia anima eft vnum
entium naturalium Sed huius oppofitum
. tenendum, immo, quodplus eft.afterunc
habetur in primo de partibus animalium,
vbiquxritvtrumde ammaomni fit con-
iyderatio naturalis, &
determinat oppofi-
tum.Et inter alias rationes adducit iitam,
Sotbquo- quianonomnis animaeftnatura. Aliqui
rundam. ac^ pauca refpicientes enumiauerunt Arif.
ibi locurum fuifle fuperficietenus,& proba
biliter,& dicunt rationes eius lbi non tene-
re.Nam prima ratio reflectitur,dum dicit,
fi Naturalis confyderat de intellectu , tunc
jgitur de omni intelligibili confyderaret,&
fic iola fcientia Naturalis omnia confyde-
rarer,nam oportet Philofophum conccde-
realiquam fcientiam deintellectu confy-
derare,& tunc idem dicam hbi , ficut ipfe
dicit de Naturali. Aniplius.vt aiunt , ipfe
aflumit propofitiones falfas,quia dicunr,
*j> non omnis anima eit natura , quia non
intellectus Sed huius oppofitum fcnbit in
. propterintellectum.&.7.meta. tex.c6.5f.
prxfenti demione,vbi probat cj, oportet po
nere intelFm agente quiainomninatura
,
cft aliquid,qcf eft oia fieri,& aliquid.qd eft
oia facere. patet atit cj, minor ett,rj, anima
intellecriuaeft natura quxdam Amplius . quosin.i.deanima.Anima.n.inpropriafi
fua probano falia eft,dum aflerit non om-
nemanimam eflenaturam.quia nonom-
nis anima eit principium motus, quia non
intellectus Sed huiusoppofuum fcribit
. ma.tex.co.z6.1audat Antiquos,quidixeruc
Philofophus in tertio deanima.tex. com.
49.vbidicitqubd ifta duo funt principia
rnotus intellectus &
appetitus idem di-
. &
cit in tex.feque.nti. Vndefm viam lftorum
non folum Ariftnon fecit rationes demon
ftratiuas,immo neq; probabiles, ciim fiin-
dentur fuperpropolitionibus falfis.
oportet fecundum mirabilem iftorum pha
tafiam Ariftotelis fophifticis rationibus
paralogizare. Scnbit enim Commenr.in.i.
phy.co.io.qj tales funt fermones vani , qui
peecant inmateria&forma. Er licaccidit
Philofopho quia propofuiones eiusfunt
,
falfx,&peccantperxquiuocationem,ciim
Refutatio naturaalitcrfumatur,vtpatebit.
Dicimus
folutionis nos non eft credendum rnagiftrum pn-
'.55
mum aliquid dixifle fine forti iatione,&
de quolibst verbo eiiu vtfcnbit
ita eft , iltamfiiifleindubitacafementiam dsani-
Cooimema. in primo de generauone,
Solut. Cortr.
corruptione, commen.iS. Mirum eft pro»
fecto mirum de tam crafla hominum ifto
rum ignorantia & tcmeritate, immo ma-
tenani confitentia, qui inuemunt locos m>
Ariitote.vbi cx lntcntionecxaminatillam
quxltionem & fatis diftufe, & in loco pro-
prio.attinebat enim illaquxftio illi libro,
vtclarum eft,& dicunt Aiiftotele non efle
ipfum funduri in propoiitionibus faliis.Sed
videantipfum in omnibus libris eius,quod
doctrina elt confona in dictis eius.Vnde.6.
primxphilofophix.vbi ponit diftinctio-
nem fcientiarum fpeculatiuatum penes
quiditatiuam confyderationem, ex tnplici
modo definiendi & abftrahendi.dum afle
ruit naturalemdefinirepermateriam fe-
cundum cflc,& defini tione, intulit in tex.
fecundo ibidem quod Phyfici eft de quadi
anima coniyderare, & non de omni. Patec
autem q, hoe dicit propter intellectum, dc
quodixit. i.dequo ammaq^videtur efle
genus aliud animx,& hoc folum continge
re feparari, ficutperpetuum a corrupribili.
&.6.primx philofophie dicit q, non omnis
forma,dequa Naturalis con{yderat,cum
mateiiaeft.& C6m.dicit,cj,illudfuitdictii
idem habet Philofophus,cj, Phyfici non in-
tereftdeomnianima diflerete . Dicamus .Soiurio
igitur q> dirferentia eit mteranimam & in iPP tla «
tellectum.in hoc enim taxauit Arift. Anti-
gnificatione dicitur quicunque corporis
actus,feu perfectio prima eft, &
fine corpo
reeflenonpotens.Vnde Arift.in.i.deani-
animamnonefle corpus, nec finecorpo-
reefle. Intellectusautem dicitur, quinul-
lius corporis actus eft.vnde hne corpore ef-
fe potelt.cum fua eflcntia non dependcat a
corpore. Vnde ill.x animx proprie funt qui-
ditatiux conf) derationis a Narurali,quxcu
Etita quepropiiefuntanimx.ScrTFit.n.Ariftote.
iftam vniuerfalem propofitionem in prin-
cipio. 3-de ccelo, q, oes naturales fubftatix
aut corpora funt,auccuni corporibus gene
rantur &
corrumpuiK.fi atit mtellectus cii
corpore non generatur, neq; corrumpitur:
nonigitmtcllectuseritfubitatianaturalis.
fubftatix.n.natui ales intelligimtur,quxcti
quequiditanuea Naturali confyderaniur,
non rm efle alioquin nec primus motor a
,
Naturali confyderarecur.Dico igitur Arift,
& &
ma inteliecuua,<i; ficxterna abib;acta,&
cju*
 fuper III.
*ux«mnfecusaduenitnobis,vtpatetin i
de gene.animalium. cap.,.& tunca Naru-
rali non confyderatur , nifi inquantum eft
principium,per quod homo mtelligit & ap
petit appetito intellectiuo. Vnde recte dicit
C6. g, i Ua ani mi definitio non vniuoce c6 men in fc confyderatus, cum non
Eetit intelle&iux,& alijs. Vnde,ficut intel-
gentia confyderatur a Naturali,inquantii
eftanima orbis,pro quanto dat libi motii.
& lic.vt fcribit Commen. aflimilatur for-
mxnarurali.proquantoautemnon diui-
ditur ad eius diuihonem aifimilatut ab- ,
ftra&x formx propter hoc tamen non di-
. ftionem in tcrtio de anima , non foluit ibi,
citur intelligenua quiditatiuea Naturali
colyderari.Eodem modo intellectus, vt efl
animahominis videlicetvtper ipfum ho-
niointelligit.qiiodfimodo aflimilaturfor-
mxnaturali, & lic lntclleclus natura dici
potcft:pro quanto autcm non diuiditur ad
diuifionem hominis,dicitur aflimilan for-
misabltractis.propter hoc th nonfequit'
intedlejftii quidnatiue .\ Naturali conlydera
ri.licutncq; fequebatur dc intclligetia.Sed
replicabisq, cft rauoduieifitatis.quiaintel
Ijgentia habet aliam operationem natura
priorem,in qua non dcpendct a corpore,vi
delicet intelligctc & velle,fed anima incel-
lecliuanon habet, quia Aiiftoteles dicit in
primo de anima. Intelhgere fiue fit inia- , tamcn confyderatus intelleelus feniper ha-
ginari,fiuenon fieri poffit fine imaginatio-
8e,non c.ontingit abfque corporc dle.& ita
ciim anima intelleftiua non habeat ali-
cjuam opcrationcm fibi propriam, non po
corporc feparari ,
teft a &
ita quiditatiue a
Natutali conlyderabitut,intelligentia vcro
iblutn qubadquiaeft.Sed,fihocaigumeii
rum demonfttac, tuncigiturnoneftdifrc-
rentia inter intelletftum & animam: & iu
male Artftotcles taxauit Antiquos in hoc,
& male aflcruit ipftim folum s corpore fe-
parari. Dicamus igicurqubdtenendo, fi-
cut tenendum eft fecundum Anftotele q,
incellectus fit virtus abltiactaa materia,vt
fuic opinio ctiam Theophraftt, qui fiiicau-
ditor Ariftotelis,&opinioThemiftij,&C6
menta.cj, de necdlitate habet intclleftione
perpetuam,per quam intelligit in fe
dcratus fubftantias fempiternas: & eft fem
pcr fcelix rn fc. Vult enim Commenta.q»,
iinollcrintellectus non poteft intelligere
fubft..ntia; abftrac"tas,q> nullus intellectus
poflet ciiaru intc!ligcte:quia in talibus
dicit.j.deanima.co.tC.quicquidintelligit
vilius intelhgit nobilius, &
non econtra.Li
cet igitur jntelligcfe in nobis,quod c6mu-
nitcr cx[ ciiDiur, & dc quo Aiiltoteles egit
deAnima. 2X6
in tertio de anima.cum imaginatione fiat:
& fic talis intc 'lcnrusdicitut anima &na-
tura,quiaafliivii)arutanim.T & fbrmx na-
turali,quia vi lic cft motor coniunAus tan
gens hominciu.licut intelligetiaoibem.ca
diuida-
tur ad hominis diuifionem, fed lit fubltan
tiaabfttada,fichabet intelligcrexteanuiH
fupra tempus,& fupra omne corpus. Ei dc
taliter confyderato lntelleCtu &
intellecHo
ne non pettinet ad Naturale.cuius arguma
to eft quod Ariftotxles mouens hincqux-
fed dixit quod de hoc crit poftcrius confy-
derandum , quia videbat hoc fpectare ad
fcientiam Diuinam , quxeft pofterior via
doftrinx cxteris fcientijs Vnde&9. pri-
.
mx phjlofophix de tali intuitiua cognitio-
ne intelleelus refpeclu fubftantiarum fcpa
ratarum dici t q> non cft in nobis, ficut cx-
citas.Et beatus Thomas ab lpfa veritatc co-
aeiiisconceflltibii&notauitilltid demen-
tePhilofophi.videhcetqWntellecmshomi
nis habet quoddam intelligere,non depen-
dens ab imaginatione,ficut eft intuitiua ce>
gnitio intelhgentiarum. quod quidem in-
tclligerehomini fecundum Peripatetieos,
licet non contmgat nifi in pofltcmo, in fc
bet lllud.Ethocetiam notauit Commen.
inprimodeanima,commen.ii.fibeneani
maduertis. Dicigiturrefblute intelle<£tum
confyderari a Naturali qub ad qubd ert
modo prxdic"co,quidicaciuc vcro a fcienna
Diuina.Et ita non eft contradiclio in di£tis
Anftotelisalicuius mouenti. Ad ranones
refpondetur, quod bene ratio procedit de
Philofopho Naturali, &
nonde Diuino .
quia fcienriaNaruraliseft fcientta fpecia-
lis, ad quam fpeilat confyderare quiditaces
rerum fenfibilium in particulari , fub&
particulari ratione formali, quia inquanttl
fenfibiles funrfed fcientia Diuina eft fcien-
tia communis,ad quam fpeitat omnia c6-
fydetare in ratione communi & tranfcen-
denti, vtdicic Philofophus in procemio
confy - Metaphyfi. &clariffimc in. n. meuphyfi.
cx i.veL j.ad finem.Si igitur Naniralis qui
diiatiuc confyderaret intelleftum, igitur
omnem intellcetum abftractum confydc-
raretquiditatiue.quianon cft nuior ratio
, vc devno,quamdealio,ineo qubdeftintelle
clum & abftraetum, &cxalia parte con-
fyderaretquidiutiucomne fenfibilc: ifta
autem funt extrema, quia vnum eft fecun-
dii cflc & ratione.in matci u ,ajjud vttoqua
IBOdO
 ,

M. A. Zim. Solut. Corit.

modo abftrahit. fcd qui confyderat quidi - adVericate.ex. x.primx philofophi.T,tex co,
taciuc extrema.debet etiam & media con- 4. Et confirmatur per Boctium in primo
fyderarc.& ica erram Naturalis quidicatiue de Trinitate.vbi ponens difFerenciam inter
confydcraretcntia imaginabilia:quia li de iftastresfcientias fpeculatiuas penes mo-
quo minus ergo & de quo niagis « Si enim dos fbrmales confyderandt,fnquit cjj in N»
fsjaturalisper te abftracta vcroque modo turalibus proceditut racionabiliter.quiaeft
quiditatme confydevat , multo mdgis mi- de rebus fenfibilibus contingentix varia &
nus abftractj confyderabit. Sed nonvalct tioni iubie<ftis,in qnibus rara eft certitudo:
deDiuino.quialicet Diuinusomneabftra in Mathematicis aifciplinabilicer,quia pra
ctuiri & intellectum quiditatiue confv le- cedimus perimaginationem,in Diuinisau
rat.non ramenomneintelligibilc cunfyde teniintelleclualiter.Idem etiam confirmat
ratquiditatiue, nifi fub rationc tranfcen- dominus Albertus in principio fuxmeta.
denti.fedvltraillam rationem remanet fpe & fententia Arift.expieffe in. 6.primx phi-
cialis,qux eft fcientijs fpecialibus propna. i.nam.cum fcienria Di-
lofophix,in tex.co.
Dices, fctcntia Naturali s &
Diuina confy- uina illa ahcubi autem,vt aflerir,
dicatur.fi
«ierant de omni anima-.igicur nulla alia re- diuinum auc honorabile exiftir.in tali na -
manebitfcientia.qaia Natutalis per te co- tura exiftit,videlicet,qua: cft abftracta vtro-
fyderat vegeratiuam &
fenfitiuam, Diui & que modo. modo omne tale eft intellectus
nus intellecriua &
qui Contyderarde omni & intelligibile.& ifta ratio eft Diuini, non
tali,confyderat de omni fenfibili:&de om- naturahs, Iicet etia fitde abftrachs fm in-
ni intelligibili:igitur fcicntia Mathematica difrerenti im . Sic igitur patet q> intelleftus
non erit.Rcfpondetur,negando confeque- inquantumintellecitis.peronetad Diuinu,
tiam.quia licet & omne intelligibile inquautum intelligi-
fcientia Nataralisquidita-
tiue confyderet omne fenlibile & Diuina bilclicut omne ens inquantum ens & itar
, .

omne intelligibile quidiracfue, hoc tamen hocnon elt Naturalis.Adaliudrefpondet*

eft fub racione communi.& ldeo reflat fpe q> ifti xquiuocant.nam natuta quandoqae
cialis confyderacio entis inmginabilis ipfi omni eflencia & fubftantia,&
fiXmitur pro
Machemacico hoc autemifii viderenon
. quandoque fumttur proprie, vt de ea con-
potuerunt. Si replices , dicam panformuer fyderac Naturahs,vt eft principium
motus.
dc Narurali,quia ponam q, confyderat qui Alitetcnim confyderaturnarurain fcien-
ditatiueomne fenfibilcciim confydetetde tia Diuina, & aliter in fcientia Naturali, vc
fenfu,& dico ctia o-, quiditatiue confvderat Comment.in. ^.meta.co. j. Dico igi-
fcribit
deintellectu.fcddtcamquodconfyderarde turqjin-vdeanima.co.17.dum Arift.dicic
omni intelhgi!>i!i,inquantum inrelligibile in omni narura dari vnum , quod eft om-
eftj&iicnon fuperHuunt altxfcientix.Re- nia facere, fumitur pro omni fubftantia,feu
fpondetur.^j hocnonpotcftdici.quia Na- elienna. Vnde lic in natura encium elt vnu,
turaliseftartifex fpecialis, & ratio fua fbr- quod elt omnia ficri vt materia ,& vmim»
malis cfl confyderare res, vc concernut ma quod eft omnia facerc.& llo modo prinv»
i

tetiam fen(ibi!em,& motum.quia non ab- motornaturadicicunquia vtfcribicCum.

ftrahit a matei ia fua ton (yderatio, qux eft 1 1. mcta.co.i y.omncs rbrmx funt in pocc--

principium fenftis &

motus. Vnde Come.
7.meta.& Ariflotclis dicit (y, homo no po-
teftintelligi iinc carnibus &
offibus. vbi
Commcn.incommen. clicitrj;
cft intelligeiequulitates nacurales lincfen
fu &mocu:fedratio intellegibilis inquan-
tum intelligibile cfl,& ratio intellectus in-
quantii intellectus eft.abftrahunt a lcnfu
motu:& ideo iftaratioformalis confyde-
randi non poteft efle Naturahs,fed cfl fcie-
tix Diuiux appropriaca. Vnde ratio encis
inquanrum ens non cft magts abftracta
quamratio intelledtus inquantumincelle-
ctus, aut racio intelligibilis inquantum in-
telligibilc, funt.n.rationes tranfcendentes,
res enim ficut fe habenc ad cntiutem,iu et
tia in pnma materia, & funt in actti in pri-
momotore: tamenprimus motor noneft
narura,vc definifin Phylicis , immo ex hoc
iinpolfibile excludirur a confyderatione Naturaliqui-
ditatiua,quianonhabetin fe pnncipiunm-
motus,vt patet. z.phyfico.commen. 7 t.illo
modoetiam intelligcntiadicicur nacura.
& VndeCom.inprincipioIibride fubftanria
orbis inquicDeclaracnm eftcorpoiaccele
ftia efle compofita ex duabus nacuris,ficut
corporagenerabilia &
corruptibilia com-
fionuntur.Sedinlibrode partibus anima-
ium,quando Philofophus didt cji non om
nisanimaeftnatura, fumitnaturam pro-
pne,vt elt definita in Phyficis. quia intelie-
ctus mediura illo modo natura non eft,>
immo

\
 fiiper IIL deAirtiiia/ ny
Jfhmo proprieloquendo etiam non eft am modo loquedi illa eft certia ratio-.aUcei ien-
ma.quia.vt diximus , difterentia elt inter mo eius non eflet continuus. Et iftaeftcon
.animam & intelkctum Adillud autem, . fiimatio oranium diStorum noltrorum fu
in quo dicebatur probationes Arifto. non perius,quia vcrum vero confonatex omni
valerc.quia probatperhoc non omne ani parte.Si dicaturq, Commen.i_phyli.c6.L<> J
nam efle natura, quia non omnis anima dicitq,quiditaiiuacon(yderatiofeextendc
eftpnncipium mot 9 ,cnius oppofitum ipfe bac vfquead vltimam forruarummateria-
clixitdeintelieei-u.j.deamrna.comc.^S & hum& ptunan: abttractarum . Dicq» per
49.panformiter dnituro^negauitintellc- vltimam intcllexit cogitatiuam: & hoc in -
<tum efle principium motus dcutnatura , cluiiuevfquead mateuam abttractaruirt
definitur.quje eftprincipium mcrinfecum excluliue:quia lllam quiditatiuenon con-
ipfi naturato.in quo eft per fe:fed intellecH 9 iyderat,quiaintellectiua eft primus termi-
&qua:libctinteUigentianoneft prmcipiu nus,in quem delinit exclufiuc, &
ipia cogi-
intnnfecum ; ciim principia dcbet de ani- *atiuaincluliue.Vnde.in fua mediadicit.tj»
jriabbus Natutalis inueftigarc.quta ifta eft deanimaintelleciiua coniyderat fcientia
intentio Philofophi ibi.fed exuinfecum. Naturalis,vteftpropoi tionata macerix, n6
VndeCommen i.cccli.co.ii.inquit.cu ccc igicut abfoluce & m fe>Sic glofa dictum ei»
lum iit fcmpet moium, ncceflc eft.vt mo- j.de anima- co. 7 .&. i.dc annna.c5.i r.
1

ueatur per principium cxtrinfecum no cor Dccimateitia cotitradi.ctt in c6.io. Di-

j.deaia.
poreum.neque vt lit virtus coipore. Vir m cit Auer.q? intellectus in potentia prius ap-
tutcsigicurnaturales,derinitxinlibrophy plicacur nobis,qtiam agens. Huius oppoli-
com.xo.
licor.um,funt corpoia aut vircutcs in cor-
, tuin pacuit co.i 8.&. ; 6. Nifi eflet q, intelle
pore.cuiufmodi non eft mtellecliis.Vnde cfus poflibilis eft prior origme ied
: intellc- Sol«tio.
Commcn.in.n.difpuc.i.coiuraAIgazeLem ctus agens elt pnot prioritate pcrfectionis.
inquit rn folutione dubij primi,cj, cma na- Aut aliter.cum intelleeticquat fit nobis m
tio Dci benediiti fcm naturam , ncquc £m duplex fit,&perintellectum fpcculatiuu,
Philolbphos recte loqueuces non ett iecun- &pcrintellectum.adeptum,intcllectuspof
dum naturam,neque l>m voluntatem,quac fibilis quo ad pnmamintellectionem.prae
eftin nobis. Ecuaifti hallucinati fuut non cedit iwellectum agentc quo ad fecunda.
jntelligentesveritaiem,nequemenceArift. quia fecunda primam fupponic j.de anim»
Albercusaucem cognomenco Magnus in } 6.1icec,vt dictum efl:fecunda longe perfc-
libro.ii.ciact.i. cap.de animahbus,dicicra- chor eitprima fecundum ipfum.
tiones Autt.proccdere de intelligentijs co- Decimaquartacoucradi.eftinco.io.In , .

municci',&nondcincelleetu hominis. Sed telleftus §m Auerro. in hbro dc.anima di- '

c aia*
cunixeuercntianonhenedicit.^quiaArift. xiturquacuor modis videlicec.de incelleclu com - 10,

ibiloquitur de jntelle £tu;qui refcrcur ad in materiali,&dcintellectuinhabicu, dc &

tclligibile,ficut fenfus ad fenfihile.pacer au
tcm ij, lfte eft lncelleCtiispaifibilis.
ma-co. z. Si igitur eft incelligere ficuc fcnci-
re.Amplius Arifto. ibi.adducit tertiamra-
tionem ad eandem couclufionem,vbi pro-
bat fcienciam Nacuralem quidicaciue non
confyderare de incellectu. Er videtur mihi,
<j> fit per locum a maiori negatiue , eft
coarirmauo noftrorum diclorum jia fcien
tia Naturalis nulla leabftraciam a materia
§m dcfiuitionc confydetat , iicut funt entia
mathematica.Et hac ^bat, quia Naturalis
cpfyderat ea,q a natura fiunr.in talibus aut
eli ratio bonr & rinis. demfatum eft aiit. 1.
(ihylLq, naiuia agit propter finem,fed in ta
ibus encibus in abttractione confittencib 9
rjon elt racio boni neque finis,vc afleric ,
habcttii-etiani in.^.meu.fequitui igirurq,
multominus poteric confyderarc incelle-
crum,qui eit omnino ab.ftrachjs Vndc cx ,
incellectu agentc,& de virruteimagiuatiua.
j.deani Huius tamen oppoiitum fcribit Alcxand.
in tracta.<le intelleftu, qui in princicjio in-
quitci, intellectus apud Arift.eft tnryiis pri-
mus cnim eft intelledtus materiaiis , fe-
cundus in habitu, & tcrcius eit intcllectus
agens.SoluuurinlelLectuspropricqui cft
Solutio.
& vniuerialium.triplex eft,& iic loquitur Alc
xand.exteniiue autem imaginatiua etiam
dicitui incellectus refpectu parcicularium.
vhdeeciam intellcctus pafliuus dicitur. 5.
deanima. tex.co.io. & iic accipit intcllc-
ccum eciam Anft.ibidem in ccx.c6.4S.vbi
dicic.Videnturautem duo Iwc moucntia.
aut)appetit',aut 'ntellectiiSjlilquisimagina
tione rofuerit.ikui lntelligentiaquanda.
& Decimaquincaconcradi. cftincom. 16. . deafa.
Dicicurq>formatJo intcllectus ctt femper coin<2-(;'
vera.Scd oppoluum habetm in cnm. n.vbi
dicicur cji foimatio iQtclicccus non cit veta
ncqu

M.A.Zim.
neqne falfa.Deb« Comme.per for-
fcire $>
mationem hic intcllexit primam operatio
nem intclleclus.qua quiditas ipfa fimplex
inleapprehenditurpenntellecmm.&quia
forma eft,ideo ab ipfaforma-
ejuiditas ipfa
tiodicitur.autquiaintellecliotalismedia-
te fpecie apud Arabes etiam forma
fit,qu.-e
nuncupatur.ficutalias declaraui. Circaau
tem talem intelleCtionem diftincmm eft.
nam aut illud,quod apprehendirur,eft con
ceptus fimpliciter fimplex,& talis in fe co-
fyderatus non habet aliquid,per quod pof-
fit ftiti,& aliquid per quodpoflit ignorari:
& circa talem nulla poteft efle deceptio in
intellectu,immo ibi veritas eft.talis autem
veritasinprimaoperatione intelleclus co-
fiftens non eft formalis veritas,qua: fcilicet
I copoficione, vel in dmifione confiftat,fed
folumconfiftitinhoc, qubdobieitumita
fe offerar potenrije cognofcenti , ficuti jp-
fum eft in fe . fi autem conceptus fueric
fimplex,qui fimplici attu intelligentix con
cipipoflit,fittamen conceptusille refolu-
bilis in quid , &
in quale,in talibus poteft
contingere falfitas virtualis, puta fi intelli-
gereturhomo irrationalis.&dehocloque
batur Philofophus: quinto metaphyfi.tex.
com.}4.quandodicebatg>falfa inferatio
nullius eft iimpliciter ratio, ibi enim falfi-
tas virtualis.virtualem autem falfitatem ap
pello,quando obiectum concipitur in acm
fimplicisintelligentix,fub aliqua ratione fi
bi repugn mte.fed quando efiec copula for
malis:tuncetiam efletfalfitasfotmalis.Ad
propofitum ergo primo operatio intelle-
ttus eft femper vera,feruatisillis conditio-
nibus.& ventas illa confiftit in hoc , quod
obieemm ita prxfentet fe intelle&ui licu-
tieft:veritasenimeftadxquatiorei ad in-
tellectum.quando^aurem dixit Commen.
qubdnoneftvera,nequefalfa,intellexitde
veritate&f.illitate, auxin compofitione,
& diuifione confiftu,quia ralia foltim in
*"
\deaTa. ecun daintelle£tusoperationehabctfieri.
com.17." Decima/exta contradnftio eftjintomme
to 17. Habet Auerr.o.» fcientia in potentia
generatur a fcientia 111 actu Sed huius op- .
pofitumhabettertiodc anima, conimen.
j.in folutihne tertiar quarftionis vbi habet
Jioc pro inconuenienti, quia tunc fcientia,
quxeftinmagiftro,efletgencransftientia,
qu.-eeft in difcipulo. ficut ignis generac
alium ignem fibi fimilem Debes fcire , q>.
Auerro.hancconfequentiam, & rationem
accepic a Themiftio fuper tertio de anima.
eap. j a,8c. j .& Them iftius autcm wdetur
j
*\
,
Solut.Cont.
deduxifleilludexfententiaPlaronis.inqiilc
enimcap.31. Quodficuiextremaopmio
« incredenda videatur,onines homines , qu i
ex aftu &
potentia conditi dicimnr,ad vni-
cum intelleiftum agcntem rererri,vnde co-
fiftimus fumufque homines , nihil elt
quamobrem auerfari abfterriuc debeat,vn
de enim communes illx animi conceptio-
nes.pracnotionesquecommunes omnibus
illa impreflaquc
haberenturJvnde ingenita
omniam mentibusprimorum noticiaco-
natuta duce , nulla ratione , nulla.
ititiflet
doclrina?vnde poftretwo intelligere mu-
tuo & intelligi viciflim poflemuOnifi vnu»
fingulansqueintellectusfuiflet, quem co-
munem onines homineshaberemus. Quo
circaveriflimeilludapud Platonem legi-
tur.Nifiinquithorninibus communia ef-
fent multa, fed proprium quid aut impro-
mifcuum contineretur in iingulis,non ef-
fetadmodum fr.cilc oitendere,& iignifica-
re alteri voluntatem fuam harc ille. Nos
.
autem alias declarauimus Platonis autho-
ritatenonprocederedeinrellecwsvnitate,
curn totum ltudium Academicorum fit irt
purificatione & immortalitateanimarurn
humanarum. fed illud diftum Platonis
erat proptcr ideas ponendas.nani niii eflec
vna comniunis idea, inqua homines con-
uenirent, non facile alter alterr fuos conce-
ptus poilet cxpnmere.Iftaautem ratioThe
miit.& Auerro.vtaiias deduxi,multas ha-
betinitantias,quasafferrepoflem.fedq'jid
quidiitpronunc,dico fecundum ipfum,
fcienriani non pofle generari a fcientia, fi-
cut ignis generatur ab igne hoc autem fe-
.
quitur fecunduni ponentes pluralitatem irt
tellectus,vt ipfe opinatur. quodquomodo
declaratur,non eftpr.tfentis negodj,fi qua.
ramen eit declarario,vide qux dicit Them.
& ifto modoncgauit ipfe generari ftientia
a fcientia.tame g? fcientia abfolute alia via
non poflit genevari quantum ad indiuidinl
nullibi ipfe dixit hoc : immo pr.tfens coni-
mentum eft contra illos,qui tenent ncftru
fecundum Auerro. fed
fcire efle reminifci
videant quxfb com. i.primi pofter.& com.
43.&.49.primimetaphy.&.7.meta.c6.58
& in fine.i.pofter.& in co.fuper lib.de fen
fu&fenli.incolumna.^.&.^.deanima.co.
$ .&. ir.& S.xthic.cap, 4-& tunc videbunt
vtru iftafuerit opinio Auer.nec ne. Ifta vo
luimusnotare,neverbofitasaliquorumen
tem Auerro.peruerteret. .
Decimafeptimaconcradiclioeftincom. 5'5 ea,x*
ij.Habcrur^deleclationoneft inintel- com.i*.
lcccu.
 fuper III. de Anima. 228
lrctu.5edhu'us oppo/itu habetur.i i.meta. Vigefimaprima contradi.eft in com. 3 6. J.de aia.
Solutio tex.co. 3 9.Soluitur in intelleftu non eft de- Auer.inrecitando opinionemThemi.di- com.}6.
le&atio eiufdem rationis cum illa, quje eft cjt fj> ponendo mtellectum abftractum ,
in fenfu,fed bene alterius rationis poteft de cunc hoc verum eft q> id.quod eft magis vi
lectatiocfle.VideThemiltiumin.j.deani- fibile,magiscompiehenditur.Sedoppofitu
ma.cap. 47.8C incelligc:, lioc. huius patet. i:meta.co 1. Soluitur. dictum Soluaa
j.deala. Decimaoctaua contradi.eft in eodeco. eius hic intelligitur ficq,, fi intellectus ab-
•om.19. Fuitoppoficum nobis. nam ibi dicit Co. q> ftraccus itelligit res materiales imperfectas»
proprium appecitus fcnfitiui & delyderij multo magis aptus eft intelligere res abftra
fenfibilis eft cum pntfentia obiecti fenfati: ctas perfectas. lioc tamc non eft fibi facile,

econtraautemeftde appetitu intellectua- feddirHcile.&itadixiLi.meta.comen.i.g,

li.Sed huius oppofitum inducebatur de ani cxemplum illud Philofophi de vifu nocrua:
niahbus perfeais,quia talia habent imagi- refpcau luminis diei non oftendit impoffi
nationcm & dcfyderium refpectu abfcntiu bilitatem.fed diffkulcatem. dicopcr locii
fenratorum,(icutpatet.j..de anima.if 6. & a minoriq,,fi intellectus iftaimperfecciora
lo.Necvalctfidicaturq, ibi loquitur de intelligitimultomagis aptuseft intellige-
imaginatione,non autem de delydeno. na re res ipfo perfcctiores,ficut Deus eft & ab
defydetium confcquitur iniaginationem, ftractx fubftantix.hoc th non eft fibi faci-

Solutio.
ficutvmbraconlequiturcorpus. Solnitur. lc,fedlaboriofum propter ipfum in cogni-
ifta duxerentia intelligitur eum prccifione: tione noftra naturali dependere a fenfatis.
fkut dicitur in fimih de vniuerfali& flngu Vigeftmafecundacontradi.eftitieo. c6. j.deala.
lan.vt funt obiccta fenfus & intellcctus. 3 6.1n illa partes,in qua reprehendic Alexi. com.}6
j de ala. Decimanona contradi. cft m com. j.di 5
videcurhabcrepro inconuenienci q, *ter-
oom. cit Commen. q> cogitatiua non componit num in fua accione indigeat aliquo corru-
35.
finguJana Huiusoppofitum
intelligibilia ptibili,ita q, ex eis fiat vna accio Sed huius
paret in hoc. ;.com. 10.&. n.Confirmatur oppofitum patet. 3. deanima.co.T.'?. dein-
quja eogitatiua apparetintellectus particu tellectu agente & phantafmate.fimiliter.7
laris,eoquiahomoper ipfam particulari- meta.com. 31. &. 1. phyfico.tex.com. 16. vbi
Solutio ter difcurric.Soluitur.dictum Co.hic intel- dicitur cj, Sol & homo generant hominem.
ligitur fano modo &
icnllis eft ifte: cog'ita- Soluitur.Co.negat^ternumnon poflecon- - .--
ouuw-
tiua non coponit fingularia,ide(t terminos iungi corruptibili.eo niodo, quo Alexand.
(implices,qui tamen vniuerfalcs fmit.quia ponebat.quia ficut libi miponit Auer. ipfe
hoc pcrtinet ad intellcctu , qui eft fupenor Alexan.tenuitintellectum poffibilem efle
eogitatiua.fingulare hir non fiimitur.vc di generabilem &
corruptibilem,& pofuit in-
ftingnitur contra vniuerfale, vt intclligit tellectum agentc abltractum efle,quiapu<4
contradicens , fcd vt diftinguitur conua Alex.Deus e"ft:& dixic q> m
copulacione in-
compoficum. tellectus adepti Deus vnicbatur tbrmaliter
«.de a'a Vigelimacontradi.eftinc6.54. Dicitq, intelleccuipoflibili. hocaucnonpoceftin-
e6m.j4- bonum & malum,verum ckralfum funt m telligere C6m.nam,fi aliquod abflractumt
eodem genere. Sed oppofitum huius patet. informaret coiruptibile , aliquo modoa
6.meta.tex. c6.vlcimi.vbi habet q? bonum corrupcibili depcmlerec ldeo caueant, . &
& malum funt inrcbus, fcd verum & fal- qui adintencioneni eius tenent animam
Solutio fum funt in intellectu. Soluitur, (j>bonum intellectiuam dare efle formaliter homini.
& malum duplieuer p-jflunc fumi.vno mo Illud aucem, quod dcphantafmate hoie &
dovt niouencii genere caufeefHcicntis: allegabacnihil mouet: tii quia phancafma
alio modovcmoucnt in gcnerecauf.rfina non eft mateiia mcelleccus agentis.nec vir-
lis.lipiimomodo, fic bonum &malum tusinfbrmariuahoi>eit maceria refpectu
funt in anima licuc verum &
falfunv.& fic Sohs in hoininis productione,ficut intelle-
funt in eodcm gencre,qma vcrunquc eft co ctus poflibilis erat matcria fmfXlex. refpe-
gnitio.nam.ii. meta. com.^6.balneum in ctu intellectus agentis in copulacione-.cum
antma niouct vtefhcicns, &balneum cx- eciam.quia phantafma Socracis Placoni* &
tra aninjam mouet vt finis.& ideo, li con- no eftprimuminftrumcncum incellectu»
mouent inratione finis,fic
fvdcrentur vt agetis, fed fecundarui &
extraneii quoqut»
habcntefTcinrebus. dchoctamen latius modo,ficut patet.3.deanima.tM9.&.io.
dicemus in commento vltimo fcxto me- : c6.Na ficut dicit Auic.fpecies cft in prima
(

taph\ ticorum. intcntione naturi , non indiuiduum nifi ,

f
 M.A.Zim. So!ut.Cont.
per accidens.& ira dicendum puto de Sole reputamus efle appaiens ex fermonc Ariib

& homincfed de hoc latius vide. S.phy.co. inintellectuinhabicu. crgonon difcordac

,
1 f .vbi declaiatur quomodo nouiras (it in ab Alexan.niii pro quanto ponebat inielle-
errectu denuata i voliitate antiqua,& quo- ccuni matenalem qui elt pars iplius , eflc
modo non. corrupcibile-.nonauteminmodoponendi.
a.deaia. Vigefimatertia con tradic. elt in eodem Vigetlmaquartacomradi.eftincom. 51. J-deaia»
ponitopi Dicit Auerro.q, bonumaccualecommunc tom.51.
COIU. y6. commen.3^.Inillaparte,incjua
nioneni fuam^dicita^, intellectus in habitu omnibus elt laudabile.Oppofitum.i.ithi. Soluticv
elt,per quem exrrahimus intellecta. Huius cap.i 6.Soluitur. fumitur laudabile xthico
tamcn oppofiiu fupra dixerat contra Ale- rum.i.ftricciusquam hic:quia ibi fumitur
Solutia xan.hocidemopinantem.Soluituribidem vt diitingmtur contra honorabile,hic aute
vbi contra Alexan.aiguic,& contra Auem lato vocabulo fumptum eit.
paceibi.n.dicir.&eriam quomodo attri- Vigelimaquimacontradi.eftincom.££ j.deafa.
buuur actio propria inrellectui.qua: eftfa- DicitComnien. g, tactus coprehendit fen- com.££.
cere lnrellecra intellectui generabili cor-& fibile fuum fine niedio.Huius tamen oppo
ruptibili.Cqui eft in habitu.Nifi quis ponat Iitumpatet.i.deanima.com.io7.io8.iif. Solutiou
^intellectus.quieftin habitu, utintelle- Soluitur. tactus quantum eft merito recc-
ctus agens compofitus cum intellectu ma- ptionis non mdiget med io,fcd per accidec
tenali.vtdicitThem. autponatq, forma & mento concactus mhil prohibct ipfum
poftrcma nobis, qua abltrahimus inrelle- ruedio mdigerc
cta,& intelhgimus ea , eft compolita ex in-
tellectu m
habitu , &
mtellectu agcnte , vt
Alexan.& Auempaceponunt;licutnos cua F I N I S.

, \
-
•